Sunteți pe pagina 1din 155

]an ICCck

Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki


IRIIACIO DI ROGIR CAILOIS
Cuando emrendi una anloIogia mundiaI de Io fanlaslico busque en Ias diversas
Iileraluras aqueIIos reIalos que lenia Ia inlencin de reunir en un mismo voIumen. Lo
concebia como eI museo deI esanlo universaI. Iara IoIonia me rocure Ia seIeccin
ubIicada or }uIien Tuvim en 1952 y, como ignoro eI oIaco, se Ia ase a un amigo
rogandoIe que Ie echara una o|eada y desues me resumiera de viva voz aqueIIos cuenlos
que, desde su unlo de visla, convinieran me|or a mi rosilo. Uno de esos cuenlos era Ia
His icria !c| ccncn!a!cr !c Tcra|ta, O e|an Iolocki. Me areci un Iagio desvergonzado de
un reIalo muy conocido de Washinglon Irving: || gran pricr !c Mcncrca. ien ronlo luve
que cambiar de oinin orque eI reIalo de Irving se ubIic en 1855 y eI conde Iolocki
muri cuarenla aos anles, en 1815.
In eI reIalo que recede a || gran pricr !c Mcncrca, Washinglon Irving exIica que aI
rinciio oy conlar aI cabaIIero... Ia hisloria que vendra a conlinuacin, ero que,
habiendo erdido Ias nolas que lom mienlras aqueI habIaba, enconlr mas adeIanle un
reIalo anaIogo en memorias francesas ubIicadas ba|o Ia auloridad deI gran avenlurero
CagIioslro. In eI camo, duranle un dia de nieve conlinua, se enlreluvo en lraducirIo
aroximalivamenle aI ingIes ara un gruo de |venes reunidos en lorno aI arboI de
Navidad.
Ior olro Iado, una nolicia de Ia seIeccin de Tuvim me inform que Ia Hisicria !c|
ccncn!a!cr !c Tcra|ta era un eisodio de una obra escrila en frances or Iolocki e
inliluIada Manuscriic cnccnira!c cn Zaragcza. Consla de una serie de cuenlos rearlidos en
|ornadas, a Ia manera de Ios anliguos !ccancrcncs q ncpiancrcncs, q vincuIados enlre si
or una inlriga baslanle Iaxa. La obra comIela abarca, ues, una adverlencia, sesenla y
seis de esas |ornadas y una concIusin. De Ia rimera arle, ubIicada en dos
secuencias, se liraron muy ocos e|emIares, sin indicacin de Iugar ni de fecha (en
reaIidad, fue imresa en San Ielersburgo, en 1804 y 1805: l. I, 158 aginas, l. II, 48 aginas)
y corresonde a Ias }ornadas 1 a 13, su lexlo se inlerrume abrulamenle en medio de una
frase, sin duda a causa de un via|e deI aulor. Isle hizo ubIicar Ia segunda arle en Iaris,
en 1813, or Gide hi|o, de Ia caIIe CoIberl n. 2, |unlo a Ia caIIe Vivienne, y or H. NicoIIe,
de Ia caIIe de Seine n. 12, comrende cualro deIgados voIumenes de formalo in-12, ba|o eI
liluIo de Ata!crc, Hisicria cspac|a, or M. L. C. }. I., es decir, M. Ic Ccnic jan Pciccki, q
refiere, Iigadas unas a Ias olras, Ias avenluras que Ie ocurren aI |efe de una lribu de gilanos
y Ias que a esle Ie cuenlan. In Io esenciaI conlinua eI lexlo de San Ielersburgo, deI cuaI,
or olra arle, reroduce Ias dos uIlimas |ornadas. In efeclo, como en eIIas aarecia ya eI
|efe de Ia lribu, Ia nueva noveIa comienza con su enlrada en escena, o sea or Ia }ornada
12. A conlinuacin reroduce lolaI o arciaImenle Ias }ornadas 15 a 18, 20, 26 a 29, 47 a 56.
IubIicadas aI ao siguienle en lres voIumenes, en eI mismo formalo y lambien or
Gide hi|o, ahora eslabIecido en Ia caIIe Sainl-Marc n. 20, Ias !icz jcrna!as !c |a ti!a !c
A|jcnsc tan Wcr!cn reroducen eI lexlo imreso en San Ielersburgo, con excecin de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
aIgunas enmiendas sobre Ias cuaIes voIvere: faIlan en Ia obra, sin embargo, Ias |ornadas 12
y 13, que acababan de ser reimresas en Ata!crc, q Ia |ornada 11 que se omili, sin duda,
orque sIo conliene dos hislorias conocidas, una de eIIas lomada a IiIoslralo, Ia olra a
IIinio eI |oven. In cambio, Ia olra lermina con un eisodio hasla enlonces inedilo, Ia
Hisicria !c |c|cca, que corresonde a Ia |ornada 14 deI lexlo inlegraI. Isle eisodio se haIIa
ahora Iigado or una corla lransicin a Ia |ornada 11. In reaIidad, conlinua eI lexlo de San
Ielersburgo, en eI Iugar mismo en que aqueI se inlerrume.
La ibIioleca NacionaI osee Ios lres voIumenes de Van Wcr!cn, Ios cualro
voIumenes de Ata!crc q eI rimer voIumen deI Manuscriic cnccnira!c cn Zaragcza edilado
en San Ielersburgo, si es que uede IIamarse voIumen a Io que arece mas bien un |uego
de ruebas. Incuadernado en marroqui ro|o, IIeva en eI canlo Ia indicacin: Princr
!ccancrcn, Ia anolacin es 4.0 Y 2 3059, eI liluIo esla escrilo con linla, en Ia guarda: jHisicria
!c} A|jcnsc tan Wcr!cn jc} jicna!a !c un} nanuscriic cnccnira!c cn Zaragcza. Aba|o, con Iaiz,
figura eI nombre deI aulor: Iolocki }ean. A un Iado, un seIIo ro|o con Ia mencin: donacin
n. 2693. II lexlo imreso es de 156 aginas. Las dos uIlimas eslan recoiIadas con linla.
In eI lexlo abundan Ias correcciones a Iaiz, casi lodas eslriclamenle liograficas, unas
cuanlas roonen verdaderas me|oras esliIislicas.
In Ia guarda esla egado un fragmenlo de rueba de imrenla, en eI cuaI se descifra
Ia siguienle nola manuscrila (Ias aIabras enlre corcheles han sido lachadas en eI originaI):
Puc!c supcncrsc quc jc| ccn!c P.} jcs Nc!icr q} quc jc|} cs Nc!icr quicn K|aprcin quisc
!csignar, cn 1829, ccnc |a pcrscna jcn cuqas nancs} cncarga!a !c rctcr, anics !c quc sc
inprinicra, c| Manuscrilo enconlrado en Zaragoza q cn cuqas nancs na quc!a!c |a ccpia !c|
nanuscriic. Y jnc cs acasc Nc!icr quc ccn c| ccnscn...} cs prc|a||c quc jccnc !cicnicr} icnicn!c cn
sus nancs jun nan...} c| ira|ajc !c| ccn!c Pciccki, naqa pcnsa!c cn aprctccnar|c !c |a ncjcr
nancra pcsi||c, |iicraria q jinancicrancnic na||an!c. Pcrc nc cs ncncs ascn|rcsc quc sc naqa
crci!c cn c| !c|cr !c guar!ar si|cncic cuan!c c| cscan!a|csc prcccsc quc sc |c nizc a| ccn!c !c
Wcrcnanps, quicn j!cs pa|a|ras iacna!as. i|cgi||cs} crcqc pcsi||c pu||icar cn c|... c| !iar. La Iresse
cn 1841-1842, a| principic ccn c| iiiu|c !c II vaIIe funeslo, !cspucs ccn c| !c |a Hisl. de don
enilo de AImusenar, prcicn!i!cs cxiracics !c |as Memorias inedilas de CagIioslro: csics nc
cran sinc |a rcprc!uccicn !c Avadoro q !c |as }ornadas de Ia vida de AIfonso van Worden.
j|ra csic} |sc VaIIe funeslo cra un rc|c nanijicsic. Nc!icr quc nc n. nasia 1844 jquc} na|ria
pc!i!c insiruir a |a jusiicia a csc rcspccic q nc !ijc una pa|a|ra. |Hay cualro aIabras lachadas,
iIegibIes.j
II n. 2693 corresonde a una donacin hecha eI 6 de agoslo de 1889 or Ia seora
ourgeois, cuyo aeIIido de soIlera es arbier. In esle caso, es harlo robabIe que eI
acusador de Nodier sea Anl.-AIex arbier, aulor deI Oiccicnaric !c |cs ancnincs, eI cuaI
alribuye recisamenle a Iolocki Ata!crc q Van Wcr!cn. Ironunciarse sobre eslas
insinuaciones corresondera a Ios bigrafos de Nodier. De lodos modos, esas ocas Iineas
lienen Ia venla|a de ermilirnos comrender eI Iagio de Washinglon Irving y eI que esle
haya odido amararse en Ia auloridad, muy robIemalica, or Io demas, deI famoso
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
CagIioslro. In eI diario Ia Prcssc, en 1841-1842, aqueI enconlr Ia reroduccin que hizo
Courchams deI reIalo de Iolocki y que incIuy en su seIeccin Wc|jcris |ccsi de 1855.
Quiza nunca suo, aI roceder asi, que habia Iagiado a un gran seor oIaco muerlo
muchos aos anles. Is Iicilo erdonar a Irving or una lraduccin que resenla como laI,
aunque de|e suoner a sus Ieclores que se ha vaIido de un arlificio Iilerario que liene or
ob|elo acredilar una ficcin. La induIgencia se imone lanlo mas cuanlo que eI mismo ha
sido viclima de un Iagio idenlico. In efeclo, uno de sus Cucnics !c| tiajcrc (1824), Atcniura
!c un csiu!ianic a|cn4n, fue lraducido y adalado de iguaI manera or Ielrus oreI, en
1843, con eI liluIo de Gciijric! Wc|gang. Iara coImo, lambien en esle caso, eI Iagio ha sido
confesado a medias, disimuIado a medias, or una ingeniosa y equivoca resenlacin.
Aqui lerminan Ias vicisiludes deI originaI frances. In 1847, Idmund Cho|ecki,
basandose en un manuscrilo aulgrafo en Ia acluaIidad erdido, dio de Ia obra enlera, en
Lisk-Leizig, una versin oIaca en seis voIumenes ba|o eI liluIo de |ckcpis Zna|czicnq u
Saragcssic. Su lraduccin fue reedilada varias veces (en 1857, 1863, 1917 y 1950). Ior
uIlimo, una edicin crilica, debida a Leszek KukuIski, aareci en Varsovia en 1956. Casi
de inmedialo se descubri en Ios archivos de Ia famiIia Iolocki, en Krzeszovice, cerca de
Cracovia, dos imorlanles fragmenlos deI lexlo rimilivo frances: a) una coia inliluIada
Cuaric !ccancrcn, revisada q corregida or eI aulor y que incIuye Ias }ornadas 31 a 40, b)
un borrador de Ias }ornadas 40 a 44 y fragmenlos de Ias |ornadas 19, 22, 23, 24, 25, 29, 33,
39 y 45.
II seor KukuIski, a cuya genliIeza debo eslas uIlimas recisiones, se esfuerza
acluaImenle en reconsliluir eI lexlo frances inlegraI deI Manuscriic cnccnira!c cn Zaragcza.
Ha uliIizado Ias cinco fuenles reciladas: 1) Ios dos voIumenes de San Ielersburgo ara
Ias |ornadas 1 a 12 y ara una arle de Ia |ornada 13, 2) A|jcnsc tan Wcr!cn (1814) ara Ia
}ornada 14 y ara Ia adverlencia generaI que no aarece en Ia edicin de San Ielersburgo,
3) Ata!crc (1813) ara Ias }ornadas 15 a 18, 20, 26 a 29, 47 a 56, 4) Ia coia corregida de Ios
archivos Iolocki ara Ias }ornadas 31 a 40, 5) eI borrador de Ios mismos archivos ara Ias
}ornadas 19, 22 a 25, 29 y 41 a 45. Iara eI reslo de Ia obra, es decir, ara un oco menos de
su quinla arle, habra que relraducir aI frances Ia versin oIaca que hizo Idmund
Cho|ecki en 1847. Le deseo un exilo raido y comIelo. Los hisloriadores de Ia Iileralura
francesa deben, en efeclo, oder areciar en su con|unlo, sin lardanza, una obra cuyos
fragmenlos accesibIes rueban desde ahora su imorlancia y caIidad. Inlrelanlo, lomo Ia
inicialiva de reedilar Ia arle rinciaI de Ias aginas ubIicadas en frances en vida deI
aulor, reconocidas y ordenadas or eI. Como eI e|emIar de Ia ibIioleca NacionaI sIo
incIuye Ia rimera arle deI lexlo imreso en San Ielersburgo, he debido edir coia deI
que se conserva en Ia ibIioleca de Leningrado. LIeva Ia anolacin 6.11.224, y se comone
de dos series de Iiegos encuadernados |unlos. In eI Iomo de Ia encuadernacin, una soIa
aIabra en dos Iineas: Pcicckiana. Adenlro, en eI dorso de Ia cubierla, esla egada una fa|a
de aeI con Ia siguienle indicacin manuscrila:
|| ccn!c jcan Pciccki na nccnc inprinir csics p|icgcs cn San Pcicrs|urgc cn 1805, pccc anics
!c su parii!a a Mcn gc|ia (cn una cn|aja!a a Cnina !c |a cua| jcrna paric), sin !ar|cs iiiu|c ni
pcncr|cs jin, rcscrt4n!csc c| !crccnc !c ccniinuar|cs c nc n4s a!c|anic, cuan!c su inaginacicn, a
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
|a cua| na !a!c ricn!a suc|ia cn csia c|ra, |c intiic a c||c.
La rimera serie de Ios Iiegos lermina en Ia agina 158, aI ie de Ia cuaI se Iee: |in
!c| princr !ccancrcn, q aba|o: Ccpia!c cn 100 cjcnp|arcs. II lexlo de Ia segunda arle lermina
bruscamenle en medio de una frase, aI finaI de Ia agina 48. La frase debia conlinuar en Ia
agina 49, en Ia cuaI comenzaba eI Iiego decimolercero, que sin duda no fue nunca
imreso, ni lamoco Ios siguienles. He reroducido escruuIosamenle ese lexlo, y Io
comIelo con Ia esecie de concIusin rovisionaI que da fin a Ias Oicz jcrna!as. Ior Io
conlrario, sIo reimrimo exlraclos de Ata!crc.
Iara no ubIicar or enlero Io que eI aulor mismo ha dado a ubIicidad, lengo dos
razones rinciaIes. In rimer Iugar, eI lexlo de Ata!crc es fragmenlario y oco seguro.
Mas vaIe eserar a que eI seor KukuIski haya odido rocurarse una versin menos
disculibIe, basandose en Ios manuscrilos de Krzeszovice y ayudandose con Ia lraduccin
de Cho|ecki. In segundo Iugar, deseo deslacar sobre lodo eI aorle de Ia obra de Iolocki a
Ia Iileralura fanlaslica. Ahora bien, es en Ias rimeras |ornadas deI Manuscriic cnccnira!c
cn Zaragcza donde Io sobrenaluraI desemea recisamenle un aeI de gran imorlancia.
De ahi mi decisin.
La obra ha ermanecido desconocida en Irancia. Y como eslaba escrila en frances,
arece no haber aIcanzado sino muy Ienlamenle un me|or deslino en Ia alria deI aulor,
aunque esle erleneciera a una de Ias mas iIuslres famiIias de IoIonia. Sus comalriolas, a
Io menos, consideraron siemre a Iolocki como a uno de Ios fundadores de Ia arqueoIogia
esIava. II ersona|e, or Io demas, mereceria ser esludiado a fondo.' Nace en 1761,
adquiere rimero en IoIonia, desues en Ginebra y Lausana, una sIida educacin. Muy
|oven aun, visila IlaIia, SiciIia, MaIla, Tunez, ConslanlinoIa, Igilo. In 1788 nos da
cuenla de su recorrido en un Iibro ubIicado en Iaris con eI liluIo de Viajc a Turquia q a
|gipic nccnc cn c| ac 1784,2 que reedilara en su imrenla rivada en 1789. Inlrelanlo, de
vueIla a su ais, se hace de goIe ceIebre subiendo en gIobo con Iranois Ianchard. In
1789, desues de quereIIarse con Ios Islados de IoIonia a rosilo de Ia Iiberlad de
rensa, inslaIa en su casa una imrenla Iibre (Wc|nq Orukarnia) en Ia que edila Ios dos
voIumenes de su |nsaqc sc|rc |a nisicria unitcrsa| c in!agacicncs sc|rc Sarnacia. In 1791 via|a
or IngIalerra, Isaa y Marruecos. Iarlicia en Ia camaa de 1792 como cailan
ingeniero. In adeIanle se consagra a Ia rehisloria y a Ia arqueoIogia. In 1795 ubIica en
Hamburgo eI Viajc pcr a|gunas parics !c |a Baja Sajcnia para |a |usca !c aniiguc!a!cs cs|atas c
tcn!as, nccnc cn 1794 pcr c| ccn!c jcan Pciccki. In Viena, en 1796, nos da una Mcncria sc|rc
un nuctc pcrip|c !c| Pcnic |uxinc, asi ccnc sc|rc |a n4s aniigua nisicria !c |cs puc||cs !c|
Taunus, !c| C4ucasc q !c |sciiia. Ise mismo ao, en runsvick, edila en cualro voIumenes
Ios |ragncnics nisicriccs q gccgr4jiccs sc|rc |sciiia, Sarnacia q |cs cs|avos. ArqueIogo y
elnIogo iIuslre, conse|ero rivado deI zar AIe|andro Irimero, via|a aI Caucaso en 1798. In
1802 hace edilar en San Ielersburgo, en Ia Academia NacionaI de Ciencias, una Hisicria
priniiita !c |cs puc||cs !c |usia, ccn una cxpcsicicn ccnp|cia !c ic!as |as nccicncs |cca|cs,
nacicna|cs q ira!icicna|cs ncccsarias para ccnprcn!cr c| cuaric Ii|rc !c Hcrc!cic, desues, en
1805, una Crcnc|cgia !c |cs !cs princrcs |i|rcs !c Mancicn. A| mismo liemo, hace lirar
discrelamenle Ias cien coias deI Manuscriic cnccnira!c cn Zaragcza. II zar Io designa |efe
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
de Ia misin cienlifica ad|unla a Ia emba|ada deI conde GoIovkin. Isla no Iogra IIegar a
Iekin, a donde se dirigia, y es reenviada desdeosamenle aI camamenlo deI virrey de
MongoIia. Dececionado, Iolocki vueIve a San Ielersburgo, donde ubIica, en 1810, Ios
Principics !c crcnc|cgia para |cs iicnpcs anicricrcs a |as c|inpia!as, desues un Ai|as
arqucc|cgicc !c |a |usia curcpca, or uIlimo, en 1811, una Ocscripcicn !c |a nucta n4quina para
|aiir ncnc!a. In 1812 se relira a sus lierras. Derimido, neuraslenico, se suicida eI 2 de
diciembre de 1815.
Ignoro si alribuia mucha imorlancia a Ia unica obra noveIesca que escribi. Sin
embargo, Ia ubIicacin en sus lres cuarlas arles cIandeslina de San Ielersburgo en 1804-
1805, Ia ubIicacin semiconfesada de Iaris en 1813-1814, me ersuaden de que no Ia
consideraba un mero enlrelenimienlo.
In 1892 una seIeccin de sus obras doclas fue ubIicada en Iaris, en dos voIumenes,
aI cuidado y con nolas de KIarolh, Miembro de Ias sociedades asialicas de Iaris,
Londres y
ombay, eI mismo a quien se nombra en Ia nola manuscrila agregada aI |uego de
ruebas de Ia ibIioleca NacionaI. Isla ubIicacin conliene una bibIiografia de Ios
lraba|os erudilos de Iolocki. KIarolh menciona aI finaI eI Manuscriic cnccnira!c cn
Zaragcza, Ata!crc q A|jcnsc tan Wcr!cn, haciendo sobre eIIos Ia siguienle areciacin:
Ademas de sus obras doclas, eI conde }ean Iolocki ha escrilo una noveIa muy
inleresanle, de Ia cuaI sIo aIgunas arles han sido ubIicadas, su lema son Ias avenluras
de un genliIhombre esaoI descendienle de Ia casa de GomeIez, y or consecuencia de
exlraccin morisca. II aulor describe erfeclamenle en esla obra Ias coslumbres de Ios
esaoIes, de Ios musuImanes y de Ios siciIianos, y Ios caracleres eslan lrazados en eIIa con
gran verdad, en suma, es uno de Ios Iibros mas alraclivos que se hayan escrilo. Ior
desgracia, sIo exislen de eI aIgunas coias manuscrilas. La que fue enviada a Iaris, ara
ser aIIi ubIicada, ha quedado en manos de Ia ersona encargada de reverIa anles de Ia
imresin. Iseremos que una de Ias cinco coias, que hay en Rusia y en IoIonia, saIdra a
Iuz larde o lemrano orque, a seme|anza de Ocn Quijcic q de Gi| B|as, es un Iibro que no
enve|ecera |amas.
Aqui no habremos de ocuarnos de Ios descubrimienlos deI via|ero y deI arqueIogo,
sino de aqueIIa curiosa y casi secrela arle de su obra que roIonga Ias hechicerias de
Cazolle y anuncia Ios eseclros de Hoffmann. Ior muchos de sus rasgos, eI Manuscriic
cnccnira!c cn Zaragcza erlenece aun aI sigIo XVIII: Ias escenas gaIanles, I a aficin aI
ocuIlismo, Ia inmoraIidad sonrienle e inleIigenle, eI esliIo, en fin, de una eIeganle
sequedad, faciI, sobrio y reciso, sin resaIlo ni excesos. Ior olros de sus caracleres, anlicia
eI romanlicismo: nos da un reguslo de Ios eslremecimienlos inedilos que una nueva
sensibiIidad edira bien ronlo a Ia fascinacin de Io horribIe y de Io macabro. Isla obra
marca, ues, una elaa decisiva en Ia evoIucin deI genero. Su originaIidad, sin embargo,
Ie confiere liluIos mas nolabIes aun. Iara eIIo me alengo casi excIusivamenle a Ios reIalos
ubIicados en San Ielersburgo duranle Ios aos 1804 y 1805. Cmo no senlir Ia
exlremada singuIaridad de una eslruclura noveIesca fundada en Ia reelicin de una
misma eriecia` Iorque siemre se cuenla Ia misma hisloria en Ios diferenles reIalos
enca|ados unos en Ios olros que se hacen muluamenle Ios ersona|es deI nuevo Occancrcn,
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
a medida que sus avenluras Ies ermilen conocerse. La misma siluacin se reroduce y
muIliIica sin cesar, como si ese|os maIeficos Ia refIe|aran incansabIemenle. La hisloria,
muy variada en Ia anecdola, reIala siemre Ios encuenlros y Ios amores de un via|ero con
dos hermanas que Io arraslran aI Iecho comun, a veces soIo, a veces en comaia de Ia
roia madre de Ias muchachas. Desues sobrevienen Ias aariciones, Ios esqueIelos, Ios
casligos sobrenaluraIes. II caracler harlo singuIar de eslos eisodios sucesivos esla muy
eduIcorado en Ia edicin de 1814, ero surge con gran nilidez en Ia versin confidenciaI de
San Ielersburgo. Se lrala, or Io demas, de reIalos erfeclamenle discrelos, como sabian
escribirse en eI sigIo XVIII: Ios geslos mas lurbios eslan veIados, ero no disimuIados. Las
dos muchachas son musuImanas, Io que ermile alribuir a Ia coslumbre deI haren eI que
Ies arezca lan naluraI comarlir aI mismo hombre, a Ia vez que gozan enlre si. Su
naluraIeza verdadera se reveIa oco a oco y enlonces aarece Io que son, es decir,
crialuras demoniacas, sucubos o enlidades aslroIgicas Iigadas a Ia consleIacin de
Geminis.
II aulor ha variado eI lema con admirabIe ingeniosidad. La obsesin roducida en
Ios ersona|es mismos, desues en eI Ieclor, or Ia reelicin de avenluras anaIogas
dislribuidas en eI liemo y en eI esacio, es un efeclo Iilerario de una eficacia lanlo mas
soslenida cuanlo que agrega Ia anguslia de una duIicacin infinila a Ia que se deduce
normaImenle de una subila inlervencin de Io sobrenaluraI en Ia exislencia hasla enlonces
oaca de un heroe inlercambiabIe.
II idenlico regreso de un mismo aconlecer en eI irreversibIe liemo humano
reresenla or si soIo un recurso emIeado con frecuencia en Ia Iileralura fanlaslica. Iero
no se han emIeado, que yo sea, combinaciones lan osadas, deIiberadas y sislemalicas de
Ios dos oIos de Io InadmisibIe Ia irrucin de Io insIilo absoIulo y Ia reelicin de Io
unico or anlonomasia ara IIegar aI coImo deI esanlo: eI rodigio imIacabIe, cicIico,
que se encarniza con Ia eslabiIidad deI mundo uliIizando sus roias armas, y que bien
ronlo no es ya un miIagro escandaIoso sino I a amenaza de una Iey imosibIe de Ia cuaI
conviene lemer en adeIanle sus efeclos recurrenles, a Ia vez inconcebibIes y monlonos. Lo
que no uede ocurrir se roduce, Io que sIo uede ocurrir una vez, se reile. Ambos se
concierlan e inauguran una esecie lerribIe de reguIaridad.
Si hubiera seguido eI rinciio de que ara eslabIecer un lexlo debemos eIegir Ia
uIlima edicin ubIicada en vida deI aulor, habria escogido en esle caso |as Oicz jcrna!as
!c |a ti!a !c A|jcnsc tan Wcr!cn (1814). Sin embargo, muy serios molivos me disuadieron
de eIIo. II lexlo de San Ielersburgo es suerior desde lodo unlo de visla: es mas correclo
y mas comIelo. Muchos descuidos desacredilan Ia edicin arisiense, en Ia cuaI, or olra
arle, Ios inlermedios sensuaIes, lan caraclerislicos de Ia obra, desaarecen casi
comIelamenle. Ior eso he reroducido Ia edicin de 1804-1805, comIelada or Ia
Hisicria !c |c|cca, que lermina eI lexlo ubIicado or Gide hi|o, en 1814. De laI manera
creo rocurar, en su versin inlegraI y aulenlica, loda Ia rimera arle de Ia obra.
Isla arle corresonde, como ya luve ocasin de indicarIo, a Ia insiracin mas
fanlaslica deI con|unlo. Ata!crc es mas icaresco que sobrenaluraI, y Ia Hisicria !c Giu|ic
|cnaii q !c |a princcsa !c Mcnic Sa|crnc sIo figura aIIi or un arlificio de dislribucin, si no
de comaginacin. Isle reIalo se emarienla or eI lema y Ia almsfera aI cicIo de Ias
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
hermanas diabIicas, y eslaba erfeclamenle en su silio en Ia versin rimiliva de San
Ielersburgo, que desues, or necesidades de uro exilo, se rearli en dos obras
resenladas como dislinlas. II equivoco conslanlemenle manlenido enlre Ia rincesa y su
dama de honor, gracias aI cuaI nunca odemos saber si se lrala de una o dos ersonas, Ias
esIendidas criadas que esla crialura, a Ia vez simIe y duIe, acoge en sus Iechos
simelricos, nos fuerzan a ver en Ia avenlura una varianle de Ios eisodios recedenles en
que Ios rinciaIes aeIes eslaban reservados a Imina y a Zebedea, rimas deI heroe.
LIevado or eI mismo esirilu he creido que debia exlraer de Ata!crc Ia Hisicria !c|
icrri||c pcrcgrinc Hcrt4s, incIuye Ia Hisicria !c| ccncn!a!cr !c Tcra|ta q es eI unico reIalo
fanlaslico de Ata!crc (|unlo con eI de Ia rincesa de Monle SaIerno), or aadidura, Ias
dos hermanas que acogen lan amabIemenle aI heroe son avalares evidenles de Ios mismos
sucubos, lambien seaIaremos que en esla ocasin se definen mas nilidamenle Ias
reIaciones escabrosas de Ias dos muchachas, mas insiradas or Ia emuIacin que or Ios
ceIos, de su madre mas sabia ero no menos aasionada q de un heroe coImado q
condenado a Ia vez, a quien comarlen en un mismo Iecho voIuluosidades concerladas.
No hay ningun eIemenlo sobrenaluraI en Ia Hisicria !c Iccncr q !c |a !uqucsa !c Ati|a,
or su asunlo, sin embargo, erlenece sin Iugar a dudas a Ia serie recedenle. Una mu|er
se invenla una hermana de Ia cuaI se disfraza y con Ia cuaI casa a su relendienle, de
modo que esle Ia conoce ba|o dos aariencias enlre Ias cuaIes se exlravia su asin. Hay
aqui como un desquile ineserado de Ios eisodios habiluaIes en que Ias dos hermanas
son una y olra bien reaIes y lienen dos cueros bien dislinlos. Isla vez, dos encarnaciones
aIlernadas de una ersonaIidad unica lerminan or confundirse ara Ia dicha de un
amanle dividido hasla enlonces. Me ha arecido que Ia serie de varianles en que Iolocki
ha muIliIicado obslinadamenle una siluacin anaIoga habria quedado in comIela si no
hubiera incIuido esla uIlima e inversa osibiIidad. Ademas, or Ios disfraces que saca a
reIucir, or Io sobrenaluraI exIicado de que se vaIe, ofrece una fieI iIuslracin de Ia
almsfera de Ata!crc, donde, como ya di|e, Io fanlaslico cede su Iugar a Io inloresco y eI
esanlo a Ia maIicia.
|| icxic. Dire or uIlimo aIgunas aIabras acerca deI lexlo escogido. La A!tcricncia no
figura en Ia edicin de San Ielersburgo. Lo exlraigo de Ia edicin arisiense de 1814. Iara
Io esenciaI, reroduzco eI lexlo imreso en San Ielersburgo en 1804-1805. No he lenido en
cuenla Ias correcciones manuscrilas deI e|emIar de Ia ibIioleca NacionaI, con excecin
de aqueIIos errores manifieslos, liograficos o de olra indoIe. He seaIado eslos uIlimos
con una nola aI ie de agina. He manlenido, en Io esenciaI, Ia grafia de 1804, saIvo haber
modernizado Ia orlografia y Ia unluacin cada vez que una simIe enmienda aulomalica
baslaba ara eIIo.
He conservado, desde Iuego, Ia dislribucin de Ios reIalos enlre Ias }ornadas como
aarece en Ia versin de 1804. Difiere Iigeramenle de Ia de 1814. In su casi lolaIidad, eI
lexlo resenlado uede considerarse aulenlico y definilivo. Hay que exceluar, or
desgracia, aqueIIas arles lomadas de Ias ediciones arisienses: son Ia Hisicria !c |c|cca q
Ios reIalos exlraidos de Ata!crc.
La Hisicria !c |c|cca ocua eI finaI deI lomo III de Ias Oicz jcrna!as (ags. 72 a 122).
Los reIalos de Ata!crc ocuan en Ia edicin arisiense de 1813 Ias aginas siguienles:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Hisicria !c| icrri||c pcrcgrinc Hcrt4s (seguida de Ia deI Ccncn!a!cr !c Tcra|ta). lomo III,
desde Ia agina 207 hasla eI fin, lomo IV, desde Ia agina 3 hasla Ia agina 120 (saIvo
aIgunas Iineas en Ias aginas 69-70 que marcan un corle en eI reIalo). Hisicria !c Iccncr q !c
|a !uqucsa !c Ati|a. lomo IV, desde Ia agina 165 hasla eI fin.
II lexlo de 1813 se ha reroducido sin ninguna modificacin, aunque su auloridad
no sea absoIula ues ha odido sufrir or arle deI edilor Ia misma cIase de reloques que
sufrieron, aI ao siguienle, Ias Oicz jcrna!as. Nc de|a de ser or eIIo eI unico lexlo
acluaImenle disonibIe en eI originaI frances. Me creo en eI deber de darIo a Ia esera de
uno me|or, a Ios fines de resenlar desde ahora una imagen mas comIela de Io fanlaslico
en Iolocki. Habra de erdonarseme, suongo, esla anliciacin: me arece que eI inleres
de Ia obra Ia merece amIiamenle.
SIo me queda agradecer muy caIurosamenle aI seor Sl. Wedkievicz, direclor deI
Cenlro IoIaco de Invesligaciones Cienlificas de Iaris, que luvo Ia genliIeza de escribir de
mi arle aI seor Lescek KukuIski, y aI mismo seor KukuIski, que me ha inslruido muy
amabIemenle acerca deI resenle eslado de sus lraba|os que se roonen Ia reconslilucin
inlegraI deI lexlo originaI frances de Iolocki.
Tambien exreso mi muy viva gralilud a Ia seora Taliana eIiaeva, encargada de Ia
ibIioleca de Ia Unesco en Iaris, y aI seor arasenkov, direclor de Ia Gcsu!arsitcnnaja
Pu||icnaja Bi||icicca incni Sa|iukcta-Scc!rina de Leningrado. Gracias a su comrensin he
odido conocer eI |uego comIelo de Ios cuadernos imresos en 1804-1805 en San
Ielersburgo. Sin ese lexlo Ia resenle edicin habria resuIlado aroximaliva hasla en Ia
arle que hoy roone aI ubIico.
In 1814, Ias Oicz jcrna!as, uIlima ubIicacin deI aulor que habria de morir aI ao
siguienle, lerminaban con eI anheIo de que eI Ieclor conociera Ias nuevas avenluras deI
heroe. Hoy formuIo eI mismo deseo ara Ia rxima y rimera ubIicacin comIela de
una obra que ha ermanecido, a causa de una rara con|ura de azares excecionaIes, inedila
en sus lres cuarlas arles y casi lolaImenle desconocida en Ia Iengua en que fue escrila. Ya
es hora de que esla obra, desues de eserar un sigIo y medio, encuenlre en Ia Iileralura
francesa, asi como en Ia Iileralura fanlaslica euroea, eI Iugar envidiabIe que Ie
corresonde ocuar.
ROGIR CAILLOIS.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
NOTA DIL TRADUCTOR
He modernizado, o corregido, Ia orlografia de aIgunos nombres roios esaoIes e
ilaIianos, he corregido, asimismo, Ia orlografia y a veces Ia redaccin de aIgunas aIabras o
frases que en eI lexlo originaI aarecen escrilas direclamenle en esaoI o en diaIeclos
ilaIianos.
}. .
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
ADVIRTINCIA
Cuando era oficiaI en eI e|ercilo frances, arlicie en eI silio de Zaragoza. AIgunos
dias desues que se lomara Ia ciudad, como avanzara hasla un Iugar un oco relirado,
observe una casila baslanle bien conslruida. Crei, aI rinciio, que aun no habia sido
visilada or ningun frances. Tuve Ia curiosidad de enlrar. LIame a Ia uerla, ero vi que
no eslaba cerrada. Imu|e Ia uerla, enlre, di voces, busque: no enconlre a nadie. Me
areci que habian sacado de Ia casa lodo aqueIIo que luviera aIgun vaIor, en Ias mesas y
en Ios muebIes sIo quedaban ob|elos sin imorlancia. Adverli de ronlo, amonlonados en
eI sueIo, en un rincn, varios cuadernos. Se me ocurri mirarIos: era un manuscrilo en
esaoI, Iengua que conozco oco, ero no lan oco, sin embargo, ara no comrender
que aqueI Iibro odia diverlirme: lralaba de bandidos, de aarecidos, de cabaIislas, y nada
mas adecuado que Ia Ieclura de una noveIa exlravaganle ara dislraerme de Ias faligas de
Ia camaa. Iersuadido de que eI Iibro no voIveria ya a su Iegilimo roielario, no vaciIe
en quedarme con eI.
Mas adeIanle nos obIigaron a saIir de Zaragoza. AIe|ado, or desgracia, deI cuero
rinciaI deI e|ercilo, fui aresado con mi deslacamenlo or Ios esaoIes, crei que eslaba
erdido. Cuando IIegamos aI Iugar a donde nos condu|eron, Ios esaoIes emezaron a
deso|arnos de nueslros bienes. SIo edi conservar un ob|elo que no odia serIes uliI: eI
Iibro que habia enconlrado. AI rinciio ousieron aIguna dificuIlad. Ior uIlimo
consuIlaron aI cailan, quien, desues de echar una mirada aI Iibro, se IIeg a mi y me dio
Ias gracias or haber conservado inlacla una obra a Ia cuaI asignaba gran vaIor orque
narraba Ia hisloria de uno de sus anleasados. Me IIev con eI, y duranle Ia lemorada un
oco Iarga que ase en su casa, donde me lralaron amabIemenle, Ie rogue que me
lradu|era aqueIIa obra aI frances. La escribi ba|o su diclado.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
PRIMERA PARTE
JORNADA PRIMERA
II conde de OIavidez no habia eslabIecido aun coIonias de exlran|eros en Sierra
Morena, esla eIevada cadena que seara AndaIucia de Ia Mancha no eslaba enlonces
habilada sino or conlrabandislas, or bandidos, y or aIgunos gilanos que lenian fama
de comer a Ios via|eros que habian asesinado. De aIIi eI refran esaoI: Octcran a |cs
ncn|rcs |as giianas !c Sicrra Mcrcna. Y eso no es lodo. AI via|ero que se avenluraba en
aqueIIa saIva|e comarca lambien Io asaIlaban, se decia, infinidad de lerrores muy caaces
de heIar Ia sangre en Ias venas deI mas esforzado. Oia voces Iaideras mezcIarse aI ruido
de Ios lorrenles y a Ios siIbidos de Ia lemeslad, desleIIos engaadores Io exlraviaban,
manos invisibIes Io emu|aban hacia abismos sin fondo.
A decir verdad, no faIlaban aIgunas venlas o osadas disersas en aqueIIa rula
desaslrosa, ero Ios aarecidos, mas diabIos que Ios venleros mismos, Ios habian forzado a
cederIes eI Iugar y a relirarse a comarcas donde no Ies fuera lurbado eI reoso sino or Ios
reroches de su conciencia, fanlasmas eslos con Ios cuaIes Ios venleros sueIen enlrar en
comonendas, eI deI mesn de Andu|ar invocaba aI asloI Sanliago de ComosleIa ara
alesliguar Ia verdad de sus reIalos maraviIIosos, agregaba, or uIlimo, que Ios arqueros de
Ia Sanla Hermandad se habian negado a resonsabiIizarse de ninguna exedicin or
Sierra Morena, y que Ios via|eros lomaban Ia rula de }aen o Ia de Ixlremadura.
Le resondi que esa ocin odia convenir a via|eros ordinarios, ero que
habiendome eI rey, don IeIie Quinlo, concedido Ia gracia de honrarme con una comisin
de cailan en Ias guardias vaIonas, Ias Ieyes sagradas deI honor me rescribian
resenlarme en Madrid or eI camino mas corlo, sin regunlarme si era eI mas eIigroso.
Mi |oven seor reIic eI huesed, vueslra merced me ermilira observarIe que
si eI rey Io ha honrado con una comaia en Ias guardias, y anles de que a vueslra merced
Ie aunle Ia barba en eI menln, honra que Ios aos no Ie han concedido lodavia, sera
bueno que de mueslras de rudencia. Iues bien, yo digo que cuando Ios demonios se
aoderan de una comarca...
Hubiera dicho mas, ero saIi disarado y sIo me deluve cuando crei eslar fuera deI
aIcance de sus adverlencias, enlonces, aI voIverme, aun Io vi geslicuIar y moslrarme Ia
rula de Ixlremadura. Lez, mi escudero, y Mosquilo, mi zagaI, me miraban con un aire
Iaslimoso que queria decir mas o menos Io mismo. No me di or enlerado y rosegui
adeIanle, inlernandome en Ios malorraIes donde desues han Ievanlado una coIonia
IIamada La CarIola.
In eI Iugar mismo donde hoy esla Ia osla, habia enlonces un ara|e que Ios arrieros
IIamaban Los AIcornoques, o Incinas Verdes, orque dos hermosos arboIes de esla
esecie sombreaban un abundanle mananliaI conlenido or un abrevadero de marmoI.
Ira Ia unica fuenle y Ia unica umbria que se enconlraba desde Andu|ar hasla Venla
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Quemada. Isle aIbergue grande, esacioso, conslruido en medio deI desierlo, habia sido
un anliguo casliIIo de Ios moros que eI marques de Iea Quemada hizo rearar, y de aIIi
Ie venia eI nombre de Venla Quemada. II marques Io habia aIquiIado a un vecino de
Murcia, que eslabIeci en eI Ia osada mas considerabIe que hubiera en Ia rula. Los
via|eros arlian, ues, or Ia maana de Andu|ar, comian en Los AIcornoques Ias
rovisiones que lra|eran consigo, y asaban Ia noche en Venla Quemada, a menudo se
quedaban duranle eI dia siguienle, rearandose aIIi a asar Ias monlaas y haciendo
nuevas rovisiones, laI era, asimismo, eI Ian de mi via|e.
Iero como nos acercaramos a Incinas Verdes, y yo Ie di|era a Lez que aIIi habia
resueIlo aearnos ara nueslra frugaI comida, adverli que Mosquilo no eslaba con
nosolros, ni lamoco Ia muIa cargada con Ias rovisiones. Lez di|o que eI muchacho se
habia quedado a Ia zaga, arregIando Ias aIbardas de su cabaIIeria. Lo eseramos, Iuego
seguimos adeIanle, Iuego nos deluvimos ara eserarIo aun, Iuego dimos voces, Iuego
voIvimos sobre nueslros asos ara buscarIo. Vanamenle. Mosquilo habia desaarecido
IIevandose con eI nueslras mas caras eseranzas, es decir nueslra comida. Yo era eI unico
en ayunas, orque Lez no habia de|ado de roer un queso deI Toboso, deI cuaI luvo Ia
recaucin de munirse, ero no or eIIo eslaba mas aIegre y refunfuaba enlre dienles que
bien Io di|o eI mesonero de Andu|ar y que con loda seguridad Ios demonios habian
arrebalado aI infeIiz Mosquilo.
Cuando IIegamos a Los AIcornoques enconlre sobre eI abrevadero una canasla
cubierla de ho|as de via, arecia haber eslado IIena de frulas y haber sido oIvidada or
aIgun via|ero. La hurgue con ansiedad y luve eI Iacer de haIIar en eIIa cualro hermosos
higos y una naran|a. Le ofreci dos higos a Lez, ero Ios rechaz diciendo que odia
aguardar hasla Ia noche, comi ues lodas Ias frulas, desues de Io cuaI quise aagar mi
sed en eI mananliaI vecino. Lez me Io imidi, aIegando que eI agua me caeria maI
desues de Ia frula, y que lenia ara ofrecerme un reslo de vino de AIicanle. Acele su
ofrecimienlo, ero aenas IIeg eI vino a mi eslmago senli que se me arelaba eI corazn.
CieIo y lierra giraron sobre mi cabeza y me habria desmayado que duda cabe, si Lez no
se hubiera dado risa en socorrerme, me hizo voIver deI desfaIIecimienlo y me di|o que no
debia reocuarme: era molivado or eI cansancio y Ia inanicin. In efeclo, no sIo me
senli reslabIecido, sino lambien en un eslado de imeluosidad y agilacin exlraordinarias.
La camia me areci esmaIlada de Ios coIores mas vivos, Ios ob|elos resIandecian anle
mis cjcs como Ios aslros en Ias noches de verano, q me Ialian Ias arlerias en Ias sienes q en
eI cueIIo.
Lez, aI ver que mi moIeslia no habia lenido consecuencias, no udo menos que
comenzar de nuevo con sus que|as:
Ay!, or que no habre hecho caso a Iray }ernimo de Ia Trinidad, mon|e,
redicador, confesor y oracuIo de nueslra famiIia. Is cuado deI yerno de Ia cuada deI
suegro de mi suegra, y siendo de laI modo eI arienle mas cercano que lenemos, nada se
hace en nueslra casa sin consuIlarIo. No he querido seguir sus conse|os y esloy or eIIo
|uslamenle casligado. ien me di|o que Ios oficiaIes en Ias guardias vaIonas eran herelicos,
que se Ios reconocia faciImenle or sus cabeIIos rubios, sus cjcs azuIes y sus me|iIIas
berme|as, conlrariamenle a Ios vie|os crislianos que lienen Ia coIor de Nueslra Seora de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Alocha, inlada or San Lucas.
Deluve ese lorrenle de imerlinencias ordenandoIe que me diera mi fusiI y cuidara
de Ios cabaIIos, mienlras yo subia a aIgun easco de Ios aIrededores ara inlenlar
descubrir a Mosquilo, o a Io menos sus hueIIas. Anle mi roosicin, Lez se deshizo en
Iagrimas y, echandose a mis ies, me con|ur en nombre de lodos Ios sanlos a que no Io
de|ara soIo en Iugar lan eIigroso. Le ofreci ermanecer |unlo a Ios cabaIIos, mienlras eI
buscaba aI muchacho, ero esla sugerencia Ie areci mas alerradora aun. Inlonces Ie hice
razonamienlos lan sensalos ara ir en os de Mosquilo que me de| arlir. Desues sac
un rosario deI boIsiIIo y se uso a rezar |unlo aI abrevadero.
Las cumbres que ensaba aIcanzar eslaban mas Ie|os de Io que me arecieron,
demore casi una hora en subir a eIIas y, cuando IIegue, no vi mas que Ia IIanura desierla y
saIva|e: ni eI menor raslro de hombres, de animaIes o de casas, ninguna rula fuera deI gran
camino que habiamos seguido, y nadie que asara or eI. Ior lodos Iados me rodeaba un
gran siIencio. Lo inlerrumi con mis grilos, que Ios ecos reilieron a Io Ie|os. Ior uIlimo
relome eI camino deI abrevadero, y aIIi enconlre mi cabaIIo alado a un arboI, ero Lez...
Lez habia desaarecido.
Me quedaba Ia siguienle aIlernaliva: voIver a Andu|ar, o conlinuar mi via|e. Lo
rimero no se me as or Ia cabeza. Subi aI cabaIIo, Ie di de esueIas y aI cabo de dos
horas, gaIoando a loda risa, IIegue a Ias oriIIas deI GuadaIquivir, que no es aIIi eI rio
lranquiIo y soberbio cuyo ma|esluoso curso rodea Ios muros de SeviIIa. AI saIir de Ias
monlaas, eI GuadaIquivir es un lorrenle sin riberas ni fondo, siem re bramando conlra
Ios eascos que conlienen sus esfuerzos.
II vaIIe de Los Hermanos comienza donde eI GuadaIquivir se derrama sobre Ia
IIanura, Io IIamaban asi orque lres hermanos, unidos, mas que or Ios Iazos de sangre,
or Ia aficin aI bandoIerismo, hicieron deI Iugar, duranle muchos aos, eI lealro de sus
hazaas. De Ios lres hermanos, dos cayeron en oder de Ias auloridades, y sus cueros se
veian coIgados de una horca a Ia enlrada deI vaIIe, ero eI mayor, IIamado Solo, Iogr
escaar de Ias risiones de Crdoba y se refugi, segun decian, en Ia cadena de Las
AIu|arras.
Cosas muy exlraas conlaban de Ios dos hermanos que fueron coIgados, no se
habIaba de eIIos como de aarecidos, ero se relendia que sus cueros, animados or
vaya a saberse que demonios, abandonaban Ia horca duranle Ia noche ara angusliar a Ios
vivos. De laI modo se dio eI hecho or cierlo que un leIogo de SaIamanca rob en una
diserlacin que Ios dos ahorcados, a cada cuaI mas exlraordinario, eran vamiros de una
rara esecie, cosa que Ios mas increduIos no vaciIaban en afirmar. Tambien corria eI rumor
de que Ios dos hombres eran inocenles y que habiendo sido in|uslamenle condenados se
vengaban de eIIo, con eI ermiso deI cieIo, en Ios via|eros y olros viandanles. Como de esa
hisloria me habIaron a menudo en Crdoba, luve Ia curiosidad de acercarme a Ia horca. II
eseclacuIo era lanlo mas reuIsivo cuanlo que Ios horribIes cadaveres, agilados or eI
vienlo, se baIanceaban de manera fanlaslica, mienlras builres alroces Ios lironeaban ara
arrancarIes |irones de carne, aarlando Ios o|os con esanlo, me hundi en eI camino de Ias
monlaas.
Hay que convenir en que eI vaIIe de Los Hermanos arecia muy aroiado ara
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
favorecer Ias emresas de Ios bandidos y servirIes de refugio. Rocas desrendidas de Io
aIlo de Ios monles, arboIes derribados or Ia lormenla, inlercelaban eI camino, y en
muchos Iugares era menesler alravesar eI Iecho deI lorrenle, o asar deIanle de cavernas
rofundas cuyo aseclo maIhadado insiraba desconfianza.
AI saIir de esle vaIIe y enlrar en olro, descubri desde Ie|os Ia venla que debia
aIbergarme, y no augure de eIIa nada bueno. Observe que no lenia venlanas ni ceIosias, no
humeaban Ias chimeneas, no habia genle en Ios aIrededores, y Ios auIIidos de Ios erros no
anunciaban mi IIegada. Dedu|e que seria una de aqueIIas venlas abandonadas or sus
dueos, como habia dicho eI mesonero de Andu|ar.
Cuanlo mas me acercaba, mas rofundo me arecia eI siIencio. In Ia uerla de Ia
venla, vi un ceiIIo ara echar Iimosnas, acomaado or Ia siguienle inscricin:
Seores via|eros, sed carilalivos y rogad or eI aIma de GonzaIez de Murcia, que en olros
liemos fue mesonero de Venla Quemada. Desues seguid vueslro camino y en ningun
inslanle, ba|o ningun relexlo, se os ocurra asar aqui Ia noche.
Inmedialamenle resoIvi desafiar Ios eIigros con Ios cuaIes me amenazaba Ia
inscricin. No lenia eI convencimienlo de que en Ia venla no hubiera aarecidos, ero
desde nio me ensearon, como se vera mas adeIanle, a oner eI honor or encima de
lodo, y Io hacia consislir en no dar |amas seaIes de miedo.
Como eI soI se onia, quise arovechar Ia Iuz menguanle ara recorrer de unla a
unla Ia morada. Mas que Iuchar con Ias olencias infernaIes que se habian osesionado
de eIIa, eseraba enconlrar aIgunas viandas, ues Ias frulas de Los AIcornoques habian
odido susender, ero no salisfacer, mi necesidad imeriosa de comida. Alravese
muchos aosenlos y saIas. La mayoria eslaban reveslidos de mosaicos hasla Ia aIlura de
un hombre, y en Ios lechos habia esos beIIos arlesones en Ios cuaIes resIandece Ia
magnificencia de Ios moros. Visile Ias cocinas, Ios graneros, Ios slanos, eslos uIlimos
eslaban cavados en Ia roca, y aIgunos comunicaban con rulas sublerraneas que arecian
enelrar muy adenlro en Ia monlaa, ero no enconlre de comer en ninguna arle. Ior
uIlimo, como era ya de noche, busque mi cabaIIo, alado en eI alio, Io IIeve a un eslabIo
donde habia vislo un oco de heno, y fui a un aosenlo a lenderme en un |ergn, eI unico
que hubieran de|ado en lodo eI aIbergue. Tambien hubiese querido una candeIa, ero eI
hambre que me alormenlaba lenia su Iado bueno, ues me imedia dormir.
Sin embargo, mienlras mas oscura se hacia Ia noche, mas sombrias eran mis
refIexiones. Ya ensaba en Ia desaaricin de mis dos servidores, ya en Ios medios de
rocurarme comida. Quiza Ios bandidos, irrumiendo de aIgun malorraI o de aIguna
lrama sublerranea, habian alacado sucesivamenle a Lez y a Mosquilo cuando eslaban
soIos, e hicieron una excecin conmigo en razn de mis armas, que no Ies romelian una
vicloria lan faciI. Mas que lodo me reocuaba eI hambre, ero habia vislo en Ia monlaa
aIgunas cabras, debia de guardarIas aIgun aslor, y a esle no Ie faIlaria un oco de an
ara comer con Ia Ieche. Ior aadidura, yo conlaba con mi fusiI. Sea como fuere, eslaba
resueIlo a lodo menos a voIver sobre mis asos y a exonerme a Ios sarcasmos deI
mesonero de Andu|ar. Anles bien, habia decidido firmemenle conlinuar mi rula.
Agoladas eslas refIexiones, no odia menos de rumiar vie|as hislorias de monederos
faIsos y olras de Ia misma esecie con Ias que habian acunado mi infancia. Iensaba
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
lambien en Ia inscricin sobre eI ceiIIo de Ias Iimosnas. Aunque no creia que eI demonio
hubiese eslranguIado aI mesonero, nada comrendia de su lragico fin.
Iasaban Ias horas en un siIencio rofundo cuando eI son ineserado de una camana
me eslremeci de sorresa. Toc doce veces, y es fama que Ios aarecidos no lienen oder
sino desues de medianoche hasla eI rimer canlo deI gaIIo. Digo que me sorrendi, y no
me faIlaban molivos ara eIIo, ues Ia camana no habia dado Ias olras horas, me areci
Iugubre su laido. Un inslanle desues se abri Ia uerla deI aosenlo, y vi enlrar a una
ersona comIelamenle oscura ero en modo aIguno avorosa, ues era una hermosa
negra, semidesnuda, que IIevaba una anlorcha en cada mano.
La negra se IIeg a mi, hizo una rofunda reverencia y me di|o en un muy buen
esaoI:
Seor cabaIIero, unas damas exlran|eras que asan Ia noche en esle aIbergue os
ruegan comarlir su cena. Tened Ia bondad de seguirme.
Segui a Ia negra de corredor en corredor hasla una saIa bien iIuminada en medio de
Ia cuaI habia una mesa con lres cubierlos, va|iIIa de orceIana |aonesa y |arras de crislaI
de roca. In eI fondo de Ia saIa ude ver un Iecho magnifico. Muchas negras arecian
alareadas en servir, ero se aIinearon con reselo no bien enlraron dos damas cuya lez de
azucenas y rosas conlraslaba erfeclamenle con eI ebano de sus criadas. Las dos damas,
lomadas de Ia mano, veslian de una manera exlravaganle, o que a Io menos me areci laI,
ero que es frecuenle en muchos uebIos de erberia, como desues Io he comrobado
duranle mis via|es. Su veslido no consislia sino en una camisa y un |usliIIo. La camisa era
de leIa hasla Ia cinlura, y mas aba|o de una gasa de Mequinez, esecie de genero que seria
deI lodo lransarenle si anchas cinlas de seda, mezcIadas a Ia lrama deI le|ido, no Io
hicieran alo ara veIar en, canlos que ganan en adivinarse. II |usliIIo, ricamenle bordado
de erIas y guarnecido de broches de diamanles, Ies cubria escasamenle Ios senos, no lenia
mangas, Ias de Ia camisa, lambien de gasa, eslaban recogidas y anudadas delras deI cueIIo.
razaIeles adornaban sus brazos desnudos, lanlo en Ias muecas como encima de Ios
codos. Aunque Ias damas fueran diabIesas, sus ies no eslaban hendidos ni rovislos de
garras, desnudos, en equeas babuchas bordadas, IIevaban en eI lobiIIo una a|orca de
gruesos briIIanles.
Las desconocidas avanzaron hacia mi con sembIanle dese|ado y afabIe. Iran dos
beIIezas erfeclas, una de eIIas, aIla, esbeIla, desIumbranle, Ia olra, enlernecedora y limida,
una, ma|esluosa, con un buslo de nobIes roorciones y una cara de facciones admirabIes,
Ia olra, menuda, con Ios Iabios un oco rominenles y Ios o|os enlrecerrados or Ios cuaIes
asomaba eI briIIo de sus uiIas ocuIlas ba|o Iarguisimas eslaas. La mayor me dirigi Ia
aIabra en casleIIano y me di|o:
Seor cabaIIero, os agradecemos Ia bondad que habeis lenido de acelar esla
modesla coIacin. Creo que debeis necesilarIa.
Di|o esla uIlima frase con exresin lan maIiciosa que Ia soseche muy caaz de
haber hecho robar Ia muIa cargada con nueslras rovisiones, ero lan bien Ias
reemIazaba que no ude guardarIe rencor.
Nos senlamos a Ia mesa, y Ia misma dama, aIcanzandome una fuenle de orceIana
deI }an, me di|o:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Seor cabaIIero, enconlrareis aqui una c||a pc!ri!a donde se mezcIan loda cIase de
carnes, exceluando una soIa, orque somos fieIes, quiero decir musuImanas.
eIIa desconocida Ie resondi, me arece que bien Io habeis dicho. Sois fieIes, sin
duda, y vueslra reIigin es eI amor. Iero dignaos salisfacer mi curiosidad anles que mi
aelilo: decidme quienes sois.
No de|eis de comer or eIIo, seor cabaIIero reIic Ia beIIa morisca. No
guardaremos con vos eI incgnilo. Me IIamo Imina, y esla es mi hermana Zebedea.
Aunque eslabIecidas en Tunez, nueslra famiIia es oriunda de Granada, y aIgunos de
nueslros arienles viven en Isaa, donde rofesan en secrelo Ia Iey de sus adres. Hace
ocho dias abandonamos Tunez, desembarcamos cerca de MaIaga en una Iaya desierla,
desues hemos asado or Ias monlaas, enlre So|a y Anlequera, desues hemos venido a
esle Iugar soIilario ara cambiarnos de roa y lomar lodas Ias medidas necesarias ara
vivir seguras. Iodeis ver, seor cabaIIero, que nueslro via|e es un secrelo imorlanle que
confiamos a vueslra IeaIlad.
Asegure a Ias beIIas que no debian lemer de mi arle ninguna indiscrecin y me use
a comer con un oco de voracidad, sin duda, ero lambien con esa graciosa corledad que
un |oven demueslra necesariamenle cuando es eI unico de su sexo en una sociedad de
mu|eres.
Se aacigu mi hambre y comence Io que en Isaa IIaman Ios !u|ccs, Imina Io
advirli, q enlonces orden a Ias negras que me moslraran cmo se baiIa en sus comarcas.
Ninguna orden udo serIes mas agradabIe, y obedecieron con una vivacidad que rayaba
en Ia Iicencia. Hasla creo que hubiese sido dificiI que lerminaran de baiIar, ero yo Ies
regunle a sus hermosas seoras si eIIas lambien soIian hacerIo. Ior loda resuesla se
usieron de ie y idieron caslaueIas. Cmo dar una idea de su danza` Hacia ensar en
eI boIero de Murcia y en eI fandango de Ios AIgarbes, y quienes han eslado en aqueIIas
rovincias odran imaginarIa, ero nunca odran imaginar eI encanlo que aadian a sus
asos Ias gracias naluraIes de Ias dos africanas, reaIzadas or sus diafanas vesliduras.
Duranle aIgun liemo Ias conlemIe guardando una esecie de sangre fria, ero sus
movimienlos aceIerados or una cadencia mas viva, eI ruido erlurbador de Ia musica
morisca, mi vilaIidad exaIlada or Ia subila comida, en mi, fuera de mi, lodo se concerlaba
ara hacerme erder Ia razn. No sabia ya si eslaba con dos mu|eres o con dos sucubos
insidiosos. No me alrevia a ver, no queria mirar. Me cubri Ios o|os con Ia mano y me senli
desfaIIecer.
Las dos hermanas se me acercaron y cada una me lom una mano. Imina me
regunl si me senlia maI. La lranquiIice. Zebedea me regunl or un reIicario que
IIevaba yo coIgado deI echo. Guardaba en eI eI relralo de mi amada`
Is Ie resondi una aIha|a que me dio mi madre y que Ie romeli IIevar siemre
conmigo, conliene un lrozo de Ia verdadera cruz.
Zebedea relrocedi, aIideciendo.
Os lurbais Ie di|e, sin embargo, Ia cruz sIo uede esanlar aI esirilu de Ias
liniebIas.
Imina resondi or su hermana.
Seor cabaIIero me di|o, sabeis que somos musuImanas, y no deberia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
sorrenderos Ia lrisleza que mi hermana os ha demoslrado. Yo Ia comarlo. Lamenlamos
enconlrar un crisliano en vos, que sois nueslro arienle mas rximo. Mis aIabras os
asombran, ero no era vueslra madre una GomeIez` Somos de Ia misma famiIia, que no
es mas que una rama de Ia de Ios Abencerra|es, ero senlemonos en esle sofa y os dire
olras cosas aun.
Las negras se reliraron. Imina me ofreci un exlremo deI sofa y se uso a mi Iado,
senlandose sobre Ias iernas cruzadas. Zebedea, senlandose deI olro Iado, se aoy sobre
mi aImohadn, y Ios lres eslabamos lan cerca que nueslros aIienlos se mezcIaban. Imina
areci refIexionar, desues, mirandome con eI mas vivo inleres, me lom Ia mano y me
di|o:
Querido AIfonso, es inuliI ocuIlarIo: no fue eI azar quien nos lra|o aqui. Os
eserabamos, si eI lemor os hubiera hecho lomar olro camino, habriais erdido ara
siemre nueslra eslima.
Me haIagais, Imina Ie resondi, y no se en que odria inleresaros mi vaIor.
Nos inleresais mucho reIic Ia beIIa mora, ero quiza os haIagaria menos saber
que or oco sois eI rimer hombre que hemos vislo. Lo que digo os asombra, y areceis
onerIo en duda. Os habia romelido conlaros Ia hisloria de nueslros anleasados, ero
quiza sea me|or que comience or Ia nueslra.
HISTORIA DI IMINA Y DI SU HIRMANA ZIIDIA
Somos hi|as de Gasir GomeIez, lio malerno deI rey de Tunez que se haIIa
acluaImenle en eI oder. No hemos lenido hermanos, ni hemos conocido a nueslro adre,
de modo que, encerradas enlre Ias aredes deI serraIIo, ignorabamos or comIelo aI olro
sexo. Sin embargo, como ambas nacimos con una exlrema roensin a Ia lernura, nos
amamos una a Ia olra con gran asin. LIorabamos desde que querian seararnos, aunque
fuese or ocos inslanles. Si rerendian a una, Ia olra se deshacia en Iagrimas. Iasabamos
Ios dias |ugando a Ia misma mesa, y dormiamos en Ia misma cama.
Un senlimienlo lan vivo arecia crecer con nosolras, y adquiri nuevas fuerzas or
una circunslancia que aso a conlar. Yo lenia enlonces dieciseis aos, y mi hermana
calorce. Desde hacia mucho habiamos observado aIgunos Iibros que mi madre nos
escondia cuidadosamenle. AI rinciio no Ies reslamos alencin, harlo aburridas de Ios
Iibros en que nos enseaban a Ieer. Iero Ia curiosidad nos vino con Ia edad.
Arovechamos eI inslanle en que eI armario rohibido eslaba abierlo, y sacamos a loda
risa un Iibrilo que resuIl ser Ics ancrcs !c Mc!gcnun q !c Ici|a, lraducido deI ersa or
en-Omri. Isla obra divina, que inla ardorosamenle lodas Ias deIicias deI amor, infIam
nueslros senlidos. No odiamos comrenderIa bien, orque no habiamos vislo a ersonas
de vueslro sexo, ero reeliamos sus exresiones. HabIabamos eI Iengua|e de Ios amanles,
or uIlimo, quisimos amarnos a su manera. Yo adole eI aeI de Medgenun, mi hermana
eI de LeiIa. Anle lodo, Ie decIare mi asin medianle eI arregIo de aIgunas fIores, suerle de
cIave misleriosa muy en uso en loda Asia. Desues hice habIar a mis miradas, me
roslerne anle eIIa, bese Ia hueIIa de sus asos, con|ure a Ios cefiros ara que Ie IIevaran
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
mis liernas que|as, y con eI fuego de mis susiros crei encender su aIienlo.
Zebedea, fieI a Ias Iecciones de su aulor, me concedi una cila. Me arrodiIIe, bese sus
manos, bae sus ies con mis Iagrimas, mi amada me ouso aI rinciio una suave
resislencia, desues me ermili que Ie robara aIgunos favores, aI finaI, lermin or
abandonarse a mi ardienle imaciencia. Nueslras aImas, en verdad, arecian confundirse
en una soIa, y lodavia ignoro Io que odria hacernos mas dichosas de Io que Io eramos
enlonces.
No se or cuanlo liemo nos diverlimos en reresenlar esas aasionadas escenas,
ero aI fin Ias reemIazamos or senlimienlos mas aacibIes. Nos aficionamos aI esludio
de Ia ciencia, sobre lodo aI conocimienlo de Ias Ianlas, que esludiamos en Ios escrilos deI
ceIebre Averroes.
Mi madre, segun Ia cuaI nada era baslanle ara armarse conlra eI ledio de Ios
serraIIos, mir nueslras ocuaciones con Iacer. Hizo venir de Ia Meca a una sanla
IIamada Hazerela, o Ia sanla or anlonomasia. Hazerela nos ense Ia Iey deI rofela, nos
daba sus Iecciones en ese Iengua|e lan uro y armonioso que se habIa en Ia lribu de Ios
Koreisch. No nos cansabamos de escucharIa, y sabiamos de memoria casi lodo eI Coran.
Desues mi madre nos inslruy eIIa misma en Ia hisloria de nueslra casa y uso en
nueslras manos un gran numero de memorias, aIgunas en arabe, olras en esaoI. Ah,
querido AIfonso, hasla que unlo vueslra Iey nos areci odiosa! Hasla que unlo
odiamos a vueslros lenaces sacerdoles! Ior eI conlrario, cuanlo inleres reslamos a lanlos
iIuslres inforlunados, cuya sangre corria or nueslras venas!
Ya nos infIamabamos or Said GomeIez, que adeci marlirio en Ias risiones de Ia
Inquisicin, ya or su sobrino Leis, que IIev duranle mucho liemo en Ias monlaas una
vida saIva|e y oco diferenle de Ia que IIevan Ios animaIes feroces. Caracleres seme|anles
nos hicieron amar a Ios hombres, hubiesemos querido verIos, y a menudo subiamos a
nueslra lerraza ara divisar a Ias genles que se embarcaban en eI Iago de Ia goIela, o a
aqueIIos que iban a Ios baos de Haman. Si bien no habiamos oIvidado deI lodo Ias
Iecciones deI amoroso Medgenun, aI menos ya no Ias reeliamos |unlas. Hasla IIeg a
arecerme que mi lernura or mi hermana no lenia eI caracler de una asin, ero un
nuevo incidenle me rob Io conlrario.
Un dia mi madre condu|o a casa a una rincesa de TafiIele, mu|er de cierla edad, Ia
recibimos con gran corlesia. Cuando se fue, mi madre me di|o que habia edido mi mano
ara su hi|o, y que mi hermana casaria con un GomeIez. Isla nolicia cay sobre nosolras
como eI rayo, aI rinciio nos lurb hasla hacernos erder eI uso de Ia aIabra. Desues, Ia
desdicha de vivir Ia una sin Ia olra adquiri laI fuerza a nueslros cjcs que nos
abandonamos a Ia mas alroz deseseracin. Nos mesamos Ios cabeIIos, IIenamos eI
serraIIo con nueslros grilos. In fin, Ias demoslraciones de nueslro doIor IIegaron a Ia
exlravagancia. Mi madre, asuslada, romeli no conlrariar nueslras incIinaciones, nos
asegur que nos ermiliria quedar soIleras, o casarnos con eI mismo hombre. Sus
romesas nos caImaron un oco.
AIgun liemo desues vino a decirnos que habia habIado aI |efe de nueslra famiIia, y
que esle habia ermilido que luviesemos eI mismo marido, a condicin de que fuese de Ia
sangre de Ios GomeIez.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI rinciio no resondimos, ero Ia idea de comarlir un marido nos Iacia cada
vez mas. Nunca habiamos vislo a un hombre, ni |oven ni vie|o, sino de Ie|os, ero asi como
Ias mu|eres |venes nos arecian mas agradabIes que Ias vie|as, queriamos que nueslro
esoso fuera |oven. Iserabamos lambien que nos exIicara aIgunos asa|es deI Iibro de
en-Omri, cuyo senlido no habiamos comrendido bien.
AI IIegar aqui, Zebedea inlerrumi a su hermana y, eslrechandome en sus brazos,
me di|o:
Querido AIfonso, Iaslima que no seais musuIman! CuaI no seria mi feIicidad si aI
veros en Ios brazos de Imina udiera aumenlar vueslras deIicias, unirme a vueslros
lransorles, ues en fin, querido AIfonso, en nueslra casa, como en Ia deI rofela, eI hi|o
de una hi|a liene Ios mismos derechos que Ia rama mascuIina. Quiza sIo deendiera de
vos ser eI |efe de nueslra casa, que esla rxima a exlinguirse. Iara eIIo sIo os baslara
abrir vueslros cjcs a Ias sanlas verdades de nueslra Iey.
A laI unlo sus aIabras me arecieron una insinuacin de Salan, que me figure ver
cuernos asomando en Ia bonila frenle de Zebedea. aIbucee aIgunas frases sobre Ia
reIigin. Las dos hermanas relrocedieron un oco. Imina, lomando un conlinenle mas
severo, conlinu en eslos lerminos:
Seor AIfonso, os he habIado demasiado de mi hermana y de mi. TaI no era mi
inlencin. Me he senlado a vueslro Iado ara conlaros Ia hisloria de Ios GomeIez, de
quienes descendeis or Ias mu|eres. He aqui Io que lenia que deciros.
HISTORIA DIL CASTILLO DI CASAR GOMILIZ
II rimer aulor de nueslra raza fue Masu ben Taher, hermano de Yusuf ben-Taher,
que enlr en Isaa a Ia cabeza de Ios arabes y dio su nombre a Ia monlaa de GebaI-
Taher, que vosolros ronunciais GibraIlar. Masu, que mucho habia conlribuido aI exilo de
Ios arabes, obluvo deI caIifa de agdad eI gobierno de Granada, donde ermaneci hasla
Ia muerle de su hermano. Habriase quedado mas liemo aun, orque era iguaImenle
querido or Ios musuImanes y or Ios mozarabes, como IIamais vosolros a Ios crislianos
que han ermanecido ba|o Ia dominacin de Ios arabes, ero sus enemigos de ag dad Io
maIquislaron con eI caIifa. Cuando suo que se habia resueIlo su erdida, lom eI arlido
de aIe|arse. Reuni ues a Ios suyos y se relir a Las AIu|arras, que son, como sabeis, una
conlinuacin de Ias monlaas de Sierra Morena, y esla cadena seara aI reino de Granada
deI de VaIencia.
Los visigodos, a Ios cuaIes conquislamos Isaa, no habian enelrado en Las
AIu|arras. Casi lodos sus vaIIes eslaban desierlos. In sIo lres de eIIos habilaban Ios
descendienles de un anliguo uebIo esaoI. Se Ios IIamaba Ios lurduIes: no reconocian ni
a Mahoma, ni a vueslro rofela nazareno, sus oiniones reIigiosas y sus Ieyes eslaban
conlenidas en canciones que se enseaban de adres a hi|os, luvieron Ieyes que se habian
erdido.
Mas que or Ia fuerza, Masu someli a Ios lurduIes or Ia ersuasin: arendi su
Iengua y Ies ense Ia Iey musuImana. Sucesivos malrimonios confundieron Ia sangre de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
ambos uebIos: a esa mezcIa y aI aire de Ias monlaas debemos nueslra lez sonrosada, que
dislingue a Ios hi|os de Ios GomeIez. Inlre Ios moros sueIen verse mu|eres muy bIancas,
ero son siemre aIidas.
Masu lom eI liluIo de |eque e hizo conslruir un gran casliIIo que IIam Casar
GomeIez. Anles |uez que soberano de su lribu, era accesibIe en lodo momenlo y hacia de
eIIo su deber, ero eI uIlimo viernes de cada Iuna se desedia de su famiIia, se encerraba
en un sublerraneo deI casliIIo y ermanecia en eI hasla eI viernes siguienle. Sus
desaariciones dieron molivo a diferenles con|eluras: aIgunos decian que nueslro |eque
ceIebraba enlrevislas con eI duodecimo Iman, que debe aarecer sobre Ia faz de Ia lierra aI
finaI de Ios sigIos. Olros creian que eI Anlicrislo eslaba encadenado en nueslro
sublerraneo. Olros ensaban que Ios siele durmienles reosaban aIIi con su erro Ca|c|.
Masu no hizo caso de esos rumores, conlinu gobernando su equeo uebIo en lanlo sus
fuerzas se Io ermilieron. Ior uIlimo, eIigi aI hombre mas rudenle de Ia lribu, Io
nombr su sucesor, Ie dio Ia IIave deI sublerraneo y se relir a una ermila, en Ia que
conlinu viviendo muchos aos aun.
II nuevo |eque gobern como Io habia hecho su redecesor y como eI desaareci
lodos Ios uIlimos viernes de cada Iuna. Todo subsislia como enlonces hasla que Crdoba
luvo sus caIifas arlicuIares, indeendienles de Ios de agdad. Iue cuando Ios monlaeses
de Las AIu|arras, que habian lomado arle en esla revoIucin, emezaron a eslabIecerse
en Ias IIanuras, donde se Ios conoci con eI nombre de Abencerra|es, en lanlo que
conservaron eI nombre de GomeIez aqueIIos que ermanecieron unidos aI |eque de Casar
GomeIez.
Sin embargo, Ios Abencerra|es comraron Ias mas hermosas lierras deI reino de
Granada y Ias mas hermosas casas de Ia ciudad. Su Iu|o IIam Ia alencin de Ia genle y se
suuso que eI sublerraneo deI |eque encerraba un lesoro inmenso, ero nada odia
saberse a unlo fi|o orque Ios mismos Abencerra|es ignoraban Ia fuenle de sus riquezas.
Ior uIlimo, esos hermosos reinos, como alra|eran sobre eIIos Ias venganzas ceIesles,
fueron Iibrados a Ios infieIes. Se lom Granada, y ocho dias desues, a Ia cabeza de lres
miI hombres, IIeg a Las AIu|arras eI ceIebre GonzaIvez de Crdoba. Halen GomeIez era
enlonces nueslro |eque, se adeIanl a GonzaIvez y Ie ofreci Ias IIaves deI casliIIo, eI
esaoI Ie idi Ias deI sublerraneo. Tambien nueslro |eque se Ias dio sin ooner
dificuIlades. GonzaIvez quiso ba |ar eI mismo, y sIo enconlr una lumba y Iibros.
Inlonces hizo burIa de lodas Ias hislorias que Ie habian a conlado y se aresur en voIver
a VaIIadoIid, donde Io aguardaban eI amor y Ia gaIanleria.
Desues Ia az rein en nueslras monlaas hasla que CarIos subi aI lrono. Ior
enlonces nueslro |eque era Sefi GomeIez. Isle hombre, or molivos que nunca se
conocieron bien, hizo saber aI nuevo emerador que Ie reveIaria un secrelo imorlanle si
queria enviar a Las AIu|arras a aIgun seor que Ie mereciera confianza. No asaron
quince dias anles que don Ruiz de ToIedo se resenlara a Ios GomeIez de arle de su
ma|eslad, ero se enconlr con que eI |eque habia sido asesinado Ia visera de su IIegada.
Don Ruiz ersigui a aIgunos individuos, se cans bien ronlo de eIIo y voIvi a Ia corle.
Inlrelanlo, Ios secrelos de Ios |eques habian quedado en oder deI asesino de Sefi.
Isle hombre, que se IIamaba iIa| GomeIez, reuni a Ios ancianos de Ia lribu y Ies
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
demoslr Ia necesidad de lomar nuevas recauciones ara guardar un secrelo de lanla
imorlancia. Se decidi inslruir a varios miembros de Ia famiIia de Ios GomeIez, ero cada
uno de eIIos sIo seria iniciado en una arle deI mislerio, y sIo desues de haber dado
lanlas ruebas de vaIor, rudencia y fideIidad.
Aqui Zebedea inlerrumi a su hermana:
Querida Imina, no creeis que AIfonso hubiera resislido a lodas Ias ruebas` Ah,
quien odria dudarIo! Querido AIfonso, Iaslima que no seais musuIman! Quiza inmensos
lesoros eslarian en vueslro oder.
Tambien sus aIabras me hicieron ensar en eI esirilu de Ias liniebIas que, no
habiendo odido inducirme en lenlacin or Ia voIuluosidad, lralaba de hacerme
sucumbir or Ia codicia. Iero Ias dos hermanas se IIegaron a mi, y me areci que locaba
cueros, y no esirilus. Desues de aIgunos momenlos de siIencio, Imina voIvi a lomar
eI hiIo de su hisloria.
Querido AIfonso me di|o, harlo conoceis Ias ersecuciones que hemos
sobreIIevado ba|o eI reino de IeIie, hi|o de CarIos. Robaban a Ios nios y Ios hacian
educar ba|o Ia Iey crisliana. A eIIos se Ies daba Ios bienes de sus adres que habian
conlinuado fieIes. Iue enlonces cuando un GomeIez fue recibido en eI Tekel de Ios
derviches de sanlo Domingo y obluvo eI cargo de gran Inquisidor.
Oimos eI canlo deI gaIIo, y Imina de| de habIar. Un hombre suerslicioso habria
eserado que Ias dos beIIas desaarecieran or eI hueco de Ia chimenea. No, conlinuaron a
mi Iado, ero arecieron soadoras y reocuadas.
Imina fue Ia rimera en romer eI siIencio.
AmabIe AIfonso me di|o, va a desunlar eI dia, y Ias horas que lenemos ara
asarIas |unlas son demasiado reciosas. No vaIe Ia ena emIearIas en conlar hislorias.
No odemos ser vueslras esosas, a menos que abraceis nueslra Iey. Iero si os fuera
ermilido vernos en sueos, consenliriais en eIIo`
A lodo consenli.
No es baslanle reIic Imina con aire de gran dignidad, no es baslanle, querido
AIfonso, aun es menesler que os comromelais or Ias Ieyes sagradas deI honor a no
lraicionar |amas nueslros nombres, nueslra exislencia y lodo Io que sabeis de nosolras.
Osareis comromeleros a eIIo soIemnemenle`
Iromeli lodo Io que quisieron.
Is baslanle di|o Imina, hermana mia, lraed Ia coa consagrada or Masu,
nueslro rimer |eque.
Mienlras Zebedea fue a buscar eI vaso encanlado, Imina se roslern y recil
Iegarias en Iengua arabe. Reaareci Zebedea, con una coa que me areci laIIada en
una soIa esmeraIda, y mo| en eIIa Ios' Iabios. Imina hizo olro lanlo y me orden beber, de
un soIo lrago, eI reslo deI Iicor.
Obedeci.
Imina me dio Ias gracias or mi dociIidad y me bes con gran lernura. Desues
Zebedea arel su boca conlra Ia mia y areci no oder desegarIa. Ior uIlimo, ambas
me abandonaron diciendome que Ias voIveria a ver y que me aconse|aban que me
durmiera Io anles osibIe.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Tanlos aconleceres exlravaganles, lanlos reIalos maraviIIosos y senlimienlos
insosechados hubieran debido, que duda cabe, hacerme refIexionar loda Ia noche, ero
debo convenir en que Ios sueos que me habian romelido me inleresaron mucho mas.
Me aresure a desnudarme y melerme en eI Iecho, que habian rearado ara mi. Una vez
acoslado, observe con Iacer que mi Iecho era muy ancho, y que Ios sueos no requieren
lanlo esacio. Iero no bien hice esla refIexin una necesidad irresislibIe de dormir es
sobre mis arados y lodas Ias menliras de Ia noche se aoderaron inmedialamenle de
mis senlidos exlraviados or fanlaslicas iIusiones, mi ensamienlo, arraslrado or Ias aIas
deI deseo, me lransorlaba a mi esar a Ios serraIIos de Africa y se aoderaba de Ios
encanlos encerrados enlre sus muros ara comoner con eIIos mis quimericos goces. Me
senlia soar y lenia, sin embargo, conciencia de no eslrechar sombras. Me erdia en Ia
vaguedad de Ias mas Iocas iIusiones ero me enconlraba siemre |unlo a mis rimas. Me
adormecia sobre eI seno de Ias beIIas, me deserlaba enlre sus brazos. Ignoro cuanlas
veces crei asar or lan duIces aIlernalivas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA 5EGUNDA
Ior fin me deserle de verdad. II soI quemaba mis arados: Ios aIce con lraba|o. Vi
eI cieIo. Vi que eslaba aI aire Iibre. Iero eI sueo esaba aun sobre mis o|os. No dormia ya,
ero lodavia no eslaba desierlo. Imagenes de suIicios se sucedian Ias unas a Ias olras.
Quede esanlado. Haciendo un esfuerzo Iogre incororarme.
Cmo enconlrar aIabras ara exresar eI horror que se aoder de mi` Islaba
acoslado ba|o Ia horca de Los Hermanos, y Ios cadaveres de Ios dos hermanos de Solo no
coIgaban de Ia horca, sino que yacian a mi Iado. AI arecer, habia asado Ia noche con
eIIos. Descansaba sobre edazos de cuerdas, lrozos de hierro, reslos de esqueIelos
humanos, y sobre Ios esanlosos andra|os que Ia odredumbre habia searado de eIIos.
Crei no eslar deI lodo desierlo y debalirme en una esadiIIa. VoIvi a cerrar Ios o|os
y lrale de recordar dnde habia asado Ia visera... Inlonces senli unas garras
hundiendose en mis fIancos. Un builre, osado sobre mi, eslaba devorando a uno de mis
comaeros de Iecho. II doIor que me caus Ia imresin de sus uas lermin de
deserlarme. Iude ver Ias roas que me habia quilado y me aresure a veslirme. Desues
quise saIir deI recinlo deI cadaIso ero enconlre Ia uerla cIavada y en vano lrale de
romerIa. Tuve ues que lrear or esas lrisles muraIIas. Lo consegui. Aoyandome en
una de Ias coIumnas deI alibuIo, observe Ia comarca que me rodeaba. Me orienle
faciImenle. Islaba a Ia enlrada deI vaIIe de Los Hermanos y no Ie|os de Ias oriIIas deI
GuadaIquivir.
Como conlinuara observando vi cerca deI rio a dos via|eros, uno rearaba eI
aImuerzo y eI olro lenia de Ias riendas a Ios cabaIIos. Ver seres humanos me caus laI
aIborozo que no ude menos de grilarIes: HoIa, hoIa!. Los via|eros, aI observar Ias
seaIes que Ies hacia desde Io aIlo deI cadaIso, arecieron or un inslanle indecisos, ero
desues monlaron de goIe a sus cabaIIos y lomaron a lodo gaIoe eI camino de Los
AIcornoques. In vano Ies grile que se deluvieran, mienlras mas grilaba, mas esoIeaban
sus cabaIgaduras. Cuando Ios hube erdido de visla, ense en de|ar mi ueslo. SaIle a
lierra y me Iaslime un ie.
LIegue co|eando a Ias oriIIas deI GuadaIquivir, donde enconlre eI aImuerzo que Ios
dos via|eros habian abandonado, nada odia ser mas oorluno, ues me senlia exlenuado.
No faIlaba eI chocoIale ardienle aun, eI eson|ado emaado en vino de AIicanle, eI an y
Ios huevos. Imece or rearar mis fuerzas, desues de Io cuaI me use a refIexionar
sobre Io que me habia sucedido duranle Ia noche. Conservaba de lodo eIIo un recuerdo
confuso, ero no habia oIvidado que me comromeli a guardar eI secrelo y eslaba
firmemenle resueIlo a cumIir Ia aIabra emeada. Isle unlo una vez decidido, sIo me
quedaba or ver cmo saIdria deI aso, es decir que camino debia lomar, y me areci que
Ias Ieyes deI honor me obIigaban mas que nunca a asar or Sierra Morena.
Sorrendera verme lan ocuado de mi gIoria y lan oco de Ios aconlecimienlos de Ia
visera, ero esla manera de ensar lambien era efeclo de Ia educacin que habia recibido,
Io cuaI odra comrobarse mas adeIanle, cuando rosiga mi reIalo. Ior eI momenlo,
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
vueIvo aI de mi via|e.
Tenia gran curiosidad or saber que habian hecho Ios diabIos con eI cabaIIo que de|e
en Venla Quemada, y como eslaba or Io demas en mi camino, resoIvi asar or eIIa. Tuve
que recorrer a ie lodo eI vaIIe de Los Hermanos y eI de Ia venla, Io que no de| de
faligarme y de hacerme anheIar mas que nunca enconlrar mi cabaIIo. Di con eI, en efec lo,
eslaba en eI mismo eslabIo donde Io habia de|ar do y arecia IIeno de brios, bien cuidado y
recien aImohazado. Ignoraba quien udo haberse ocuado de eI, ero habia vislo lanlas
cosas exlraordinarias que un rodigio mas no me IIam Ia alencin. Me habria ueslo en
seguida en camino si no hubiese lenido Ia curiosidad de recorrer nuevamenle Ia osada.
Inconlre eI aosenlo donde me habia acoslado, sin embargo, a esar de mis esfuerzos, no
ude dar, con aqueI en donde habia vislo a Ias beIIas africana. Cansado ues de seguir
buscando, monle a cabaIIo y conlinue mi rula.
Cuando me deserle ba|o Ia horca de Los Hermanos, eI soI eslaba en su unlo mas
aIlo. Desues larde dos horas Iargas en IIegar a Ia venla. Aun hice un ar de Ieguas, y
enlonces fue menesler que ensara en un lecho. Sin embargo, como no viera ninguno
conlinue mi marcha. Ior fin divise una caiIIa glica, con una cabaa que arecia ser Ia
morada de un ermilao. Islaba aIe|ada deI camino reaI, ero como yo emezaba a lener
hambre no vaciIe en hacer ese rodeo ara rocurarme suslenlo. Cuando IIegue, ale mi
cabaIIo a un arboI. Desues IIame a Ia uerla de Ia ermila y vi saIir a un reIigioso de
aseclo venerabIe. Luego de abrazarme con lernura alerna, me di|o:
Inlrad, hi|o mio, daos risa. No aseis Ia noche afuera, lemed aI lenlador. II seor
ha relirado su mano deI cieIo.
Agradeci aI ermilao Ia bondad que me demoslraba y Ie di|e que senlia una
exlremada necesidad de comer.
Me resondi:
Iensad en vueslra aIma, hi|o mio! Iasad a Ia caiIIa, roslernaos anle Ia cruz. Yo
ensare en Ias necesidades de vueslro cuero. Iero hareis una comida frugaI, laI como
uede eserarse de un ermilao.
Iase a Ia caiIIa y rece fervorosamenle, ues no era un increduIo y or enlonces
hasla ignoraba que Ios hubiera. Todo eso era lambien efeclo de mi educacin.
II ermilao vino a buscarme aI cabo de un cuarlo de hora y me condu|o a Ia cabaa,
donde enconlre una comida modesla y sabrosa. Islaba comuesla de exceIenles aceilunas,
cardos conservados en vinagre, ceboIIas duIces en saIsa y bizcocho en vez de an. Habia
lambien una boleIIila de vino. II ermilao me di|o que eI nunca bebia vino, ero que Io
lenia ara eI sacrificio de Ia misa. Inlonces, aI iguaI que eI ermilao, me absluve de
beberIo, ero hice honor aI reslo de Ia cena. Mienlras yo comia, enlr en Ia cabaa un ser
mas avoroso que lodo Io que habia vislo hasla enlonces. Ira un hombre aI arecer |oven,
ero de una horribIe fIacura. Tenia eI eIo erizado, Ie habian saIlado un o|o, deI cuaI
manaba sangre, y Ia Iengua, que coIgaba de Ia boca, de|aba caer una esuma babosa.
LIevaba un lra|e negro en buen eslado, ero era su unica roa, no IIevaba medias ni
camisa.
II alroz ersona|e no habI una aIabra y fue a acurrucarse en un rincn, donde
ermaneci inmviI como una eslalua, con su unico o|o fi|o en un crucifi|o que lenia en Ia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
mano. Cuando hube acabado de cenar, Ie regunle aI ermilao quien era ese hombre. II
ermilao me resondi:
Hi|o mio, ese hombre es un oseso aI que exorcizo, y su lerribIe hisloria bien nos
rueba eI falaI oder que eI angeI de Ias liniebIas usura en esla desvenlurada comarca, su
reIalo uede ser uliI a vueslra saIvacin, y voy a ordenarIe que os Io haga.
Inlonces, voIviendose hacia eI oseso, Ie di|o:
Iacheco, Iacheco, en nombre de lu redenlor, le ordeno conlar lu hisloria.
Iacheco Ianz un horribIe aIarido y comenz en eslos lerminos.
HISTORIA DIL INDIMONIADO IACHICO
He nacido en Crdoba, donde mi adre vivia mas que hoIgadamenle. Mi madre
muri aIIi hace lres aos. AI rinciio, mi adre areci IamenlarIa mucho, ero aI cabo de
unos meses, habiendo lenido ocasin de hacer un via|e a SeviIIa, se enamor de una |oven
viuda IIamada CamiIa de Tormes. Isla mu|er no gozaba de una reulacin demasiado
buena, y muchos amigos de mi adre inlenlaron disuadirIo de que Ia lralara, ero a
desecho de Ios conse|os que Ie dieron, eI malrimonio se ceIebr dos aos desues de Ia
muerle de mi madre. La boda luvo Iugar en SeviIIa, y mi adre, aIgunos dias desues,
voIvi a Crdoba en comaia de CamiIa, su nueva esosa, y de una hermana de CamiIa
IIamada InesiIIa.
Mi nueva madraslra resondi erfeclamenle a Ia maIa oinin que se lenia de eIIa,
y no bien enlr en nueslra casa relendi seducirme. No Io consigui. Me enamore, sin
embargo, ero de su hermana InesiIIa. Mi asin IIeg a ser lan imeluosa que me arro|e a
Ios ies de mi adre y Ie edi Ia mano de su cuada.
Mi adre, bondadosamenle, me obIig a Ievanlarme. Desues me di|o:
Hi|o mio, os rohibo ensar en ese malrimonio, y os Io rohibo or lres razones.
Irimero: seria ridicuIo que IIegarais a ser en cierlo modo eI cuado de vueslro adre.
Segundo: Ios sanlos canones de Ia IgIesia no arueban esla cIase de malrimonios. Tercero:
no quiero que os caseis con InesiIIa.
Habiendome hecho conocer sus lres razones, me voIvi Ia esaIda y se fue.
Me relire a mi aosenlo, donde me abandone a Ia deseseracin. Mi madraslra, a
quien mi adre inform inmedialamenle de Io sucedido, vino a buscarme y me di|o que
hacia maI en afIigirme, que si no odia ser eI marido de InesiIIa, odia ser su ccric|o, es
decir, su amanle, de Io cuaI eIIa se ocuaria, ero a Ia vez me decIar eI amor que senlia
or mi, y eI sacrificio que IIevaba a cabo aI cederme a su hermana. Iscuche alenlamenle
esle discurso que haIagaba mi asin, ero InesiIIa era lan modesla que me arecia
imosibIe que udieran comromelerIa a ceder a mis senlimienlos.
Duranle ese liemo mi adre resoIvi hacer un via|e a Madrid, con Ia inlencin de
oblener eI cargo de corregidor de Crdoba, y IIev con eI a su mu|er y a su cuada. Su
ausencia duraria dos meses, ero eI liemo me areci muy Iargo orque eslaba aIe|ado
de InesiIIa.
Iasados escasamenle Ios dos meses, recibi una carla de mi adre en Ia cuaI me
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
ordenaba que fuera a su encuenlro y Io eserara en Venla Quemada, a Ia enlrada de Sierra
Morena. Yo no habria accedido faciImenle a asar or Sierra Morena aIgunas semanas
anles, ero acababan de coIgar a Ios dos hermanos de Solo. Su banda eslaba disersa, y Ios
caminos se consideraban baslanle seguros.
Iarli ues a Crdoba hacia Ias diez de Ia maa a iba a asar Ia noche en Andu|ar, en
un aIbergue cuyo huesed es de Ios mas charIalanes que exislan en AndaIucia. Ordene
una coiosa cena, comi de eIIa y guarde eI reslo ara mi via|e.
AI dia siguienle comi en Los AIcornoques Io que habia reservado Ia visera, y IIegue
or Ia larde a Venla Quemada. No enconlre a mi adre, ero como en su carla me
ordenaba que Io aguardase, decidi quedarme de buena gana or cuanlo me haIIe en un
aIbergue esacioso y cmodo. II huesed era enlonces un laI GonzaIez de Murcia, hombre
baslanle bueno aunque charIalan, que no de| de romelerme una cena digna de un
Grande de Isaa. In lalas lo que se ocuaba de reararIa, fui a asearme or Ias oriIIas
deI GuadaIquivir, y cuando voIvi enconlre que Ia cena, en efeclo, no era maIa.
Cuando acabe de comer, Ie di|e a GonzaIez que me rearase Ia cama. Inlonces,
lurbandose, resondi con aIgunas insensaleces. Ior fin me confe s que eI aIbergue
eslaba rondado or aarecidos, y que eI y su famiIia asaban Ias noches en una aIqueria, a
Ia oriIIa deI rio, si yo lambien queria asar Ia noche, haria una cama |unlo a Ia suya.
Isla roosicin me areci fuera de Iugar, Ie di|e que fuera a acoslarse donde Ie
viniera en gana, y que me enviase a mis servidores. GonzaIez me obedeci y se fue
meneando Ia cabeza y encogiendose de hombros.
LIegaron mis servidores un momenlo desues, lambien eIIos habian oido habIar de
Ios aarecidos y quisieron convencerme de que asara Ia noche en Ia aIqueria. Recibi un
oco brulaImenle sus conse|os y Ies ordene que me rearasen una cama en eI aosenlo
donde habia comido. Me obedecieron a regaadienles y, cuando Ia cama esluvo hecha,
lodavia me exhorlaron a dormir en Ia aIqueria. Seriamenle imacienlado or sus
ad|uraciones, me ermili aIgunas aIabras que Ios usieron en fuga y, como no eslaba
acoslumbrado a que mis servidores me desnudaran, rescindi faciImenle de eIIos ara
acoslarme: sin embargo, habian sido mas alenlos de Io que merecia Ia manera con que Ios
lrale. De|aron |unlo a Ia cama un candeIero encendido, una veIa de reueslo, dos isloIas y
aIgunos voIumenes cuya Ieclura odia manlenerme desierlo, ero Ia verdad es que yo
habia erdido eI sueo.
Iase un ar de horas, ya Ieyendo, ya dandome vueIlas en Ia cama. Ior fin oi eI
sonido de un reIo| o de un camanario que dio Ias doce. Me sorrendi orque no habia
oido dar Ias olras horas. ien ronlo se abri Ia uerla y vi enlrar a mi madraslra: eslaba
en camisa de dormir y IIevaba una aImaloria en Ia mano. Se IIeg a mi, de unliIIas, y con
eI dedo sobre Ios Iabios como ara imonerme siIencio. Desues os su aImaloria en
una mesila, senlse sobre mi cama, me lom una de Ias manos y me habI asi:
Mi querido Iacheco, he aqui eI momenlo en que uedo rocuraros Ios Iaceres que
os romeli. Hace una hora que hemos IIegado a esla osada. Vueslro adre ha ido a asar
Ia noche en Ia aIqueria, ero yo, como he sabido que eslabais aqui he oblenido que me
ermila asar Ia noche en eI aIbergue con mi hermana mesiIIa. IIIa os esera y esla
disuesla a no negaros sus favores, ero quiero informaros de Ias condiciones que he
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
imueslo a vueslra dicha. Amais a mesiIIa, y eIIa os ama. De nosolros, dos no deben ser
feIices a exensas de un lercero. Ixi|o que esla noche ocuemos una soIa cama. Venid.
Mi madraslra no me dio liemo de resonder, me lom de Ia mano y me condu|o, de
corredor en corredor, hasla que IIegamos a una uerla |unlo a Ia cuaI se uso a mirar or
eI cjc de Ia cerradura.
Cuando hubo mirado Io suficienle, me di|o:
Todo va bien. Mirad vos mismo.
Ocue su Iugar y vi en efeclo a Ia encanladora mesiIIa en su cama. Iero que Ie|os
eslaba de su acoslumbrada modeslia! La exresin de sus cjcs, su lurbada resiracin, su
lez coIoreada, su aclilud, lodo demoslraba en eIIa que aguardaba a un amanle.
Desues de haberme de|ado mirar, CamiIa me di|o:
Querido Iacheco, ermaneced |unlo a esla uerla, cuando sea eI momenlo, os
vendre a adverlir.
Una vez que enlr en eI aosenlo, yo voIvi a mirar or eI cjc de Ia cerradura y vi miI
cosas que me cuesla conlar. Anle lodo, CamiIa se quil Ia camisa de dormir, desues,
meliendose en Ia cama de su hermana, Ie di|o:
Iobre mesiIIa, de verdad quieres lomar un amanle` Iobrecila, no sabes eI dao
que le hara! Irimero, se le echara encima, desues le hoIIara, le aIaslara, le desgarrara.
Cuando CamiIa crey haber adoclrinado suficienlemenle a su disciuIa, vino a
abrirme Ia uerla, me condu|o hasla Ia cama y se acosl con nosolros.
Que os dire de esa noche falaI` Agole Ias deIicias y Ios crimenes. Duranle muchas
horas combali eI sueo y Ia naluraIeza ara roIongar mis infernaIes goces. Ior uIlimo me
dormi y me deserle aI dia siguienle ba|o Ia horca de Ios hermanos de Solo y acoslado
enlre sus infames cadaveres.
Aqui eI ermilao inlerrumi aI endemoniado y me di|o:
Iues bien, hi|o mio, que os arece` Creo que no seria oco vueslro esanlo si os
vierais acoslado enlre dos ahorcados.
Le resondi:
Me ofendeis, adre mio. Un genliIhombre no debe lener nunca miedo, y menos
cuando Ie cabe eI honor de ser cailan en Ias guardias vaIonas.
Iero, hi|o mio reIic eI ermilao, habeis oido |amas que seme|anle avenlura Ie
haya sucedido a un ser humano`
VaciIe un inslanle, desues de Io cuaI resondi:
Iadre mio, si esla avenlura Ie ha ocurrido aI seor Iacheco, bien uede ocurrirIe a
olros, de eIIo sere me|or |uez si leneis a bien ordenarIe que conlinue su hisloria.
II ermilao se voIvi hacia eI oseso, y Ie di|o:
Iacheco, Iacheco, en nombre de lu redenlor le ordeno que conlinues lu hisloria!
Iacheco Ianz un horribIe que|ido y conlinu en eslos lerminos:
Islaba medio muerlo cuando abandone eI cadaIso. Me arraslraba sin saber a
dnde. Ior fin enconlre a unos via|eros que me luvieron iedad y me IIevaron a Venla
Quemada. Inconlre aI huesed y a mis servidores muy reocuados or mi. Les regunle
si mi adre habia asado Ia noche en Ia aIqueria. Me conleslaron que nadie habia venido.
No resisli quedarme mas liemo en Ia venla y voIvi a lomar eI camino de Andu|ar.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
LIegue cuando eI soI se habia ueslo. II aIbergue eslaba IIeno y me usieron una cama en
Ia cocina, donde me acosle. In vano quise dormir: no odia aIe|ar de mi esirilu Ios
horrores de Ia noche anlerior.
Habia de|ado una candeIa encendida sobre eI hog ar de Ia cocina. De goIe se aag
y senli un escaIofrio morlaI queme heIaba Ia sangre en Ias venas.
Tiraron de mi manla, desues oi una vocecila que decia:
Soy CamiIa, lu madraslra. Tengo frio, corazn. Hazme Iugar ba|o lu manla.
Desues olra voz:
Soy InesiIIa. De|ame enlrar en lu cama. Tengo frio, lengo frio.
Desues senli una mano heIada que me liraba deI menln. }unlando lodas mis
fuerzas di|e en voz aIla:
Salan, relirale!
Inlonces Ias vocecilas me di|eron:
Ior que nos echas` No eres acaso nueslro maridilo ` Tenemos frio. Haremos un
oco de fuego.
In efeclo, muy ronlo vi una IIama en eI alrio de Ia cocina. Como Ia IIama se acIarara,
no vi a InesiIIa y a CamiIa, sino a Ios dos hermanos de Solo coIgados de Ia chimenea.
Isla visin me uso fuera de mi. SaIi de Ia cama, saIle or Ia venlana y me eche a
correr or Ios camos. Ior un momenlo ude |aclarme de haber escaado a lanlos
horrores, ero aI voIverme vi que me seguian Ios dos ahorcados. Inlonces corri mas aun y
vi que Ios ahorcados habian quedado alras. Iero no dur mucho mi aIegria. Los
deleslabIes seres se abaIanzaron or Ios aires y en un inslanle Ios luve sobre mi. Segui
corriendo. Ior uIlimo Ias fuerzas me abandonaron.
Inlonces senli que uno de Ios ahorcados me aresaba or eI lobiIIo izquierdo. Quise
Iibrarme de eI, ero eI olro ahorcado me corl eI camino. Se resenl anle mi, con o|os
alerrorizadores y sacando una Iengua ro|a como eI hierro que se relira deI fuego. Iedi
gracia. Vanamenle. Con una mano me aferr de Ia garganla y con Ia olra me arranc eI o|o
que me faIla. In eI Iugar deI o|o hizo enlrar su Iengua abrasadora. Me Iami eI cerebro y
me hizo rugir de doIor.
Inlonces eI olro ahorcado, que me habia aresado or Ia ierna izquierda, emez a
lorlurarme. Irimero me cosquiIIe Ia Ianla deI ie que aferraba con Ia olra mano,
desues Ie arranc Ia ieI, sear lodos Ios nervios, Ios de| aI desnudo y quiso locar en
eIIos como en un inslrumenlo de musica, ero como no emiliera yo un sonido que Ie
causara Iacer, hundi su esueIa en mi anlorriIIa, lir de Ios lendones y Ios lorci como
se hace ara acordar un ara. Ior uIlimo se uso a locar en mi ierna de Ia cuaI habia
hecho un saIlerio. Iscuche su risa diabIica. A Ios alroces bramidos que me arrancaba eI
doIor, hacian coro Ios aIaridos deI infierno. Iero cuando IIegue a oir eI cru|ir de dienles de
Ios condenados, me areci que desedazaban cada una de mis fibras. Ior fin erdi eI
conocimienlo.
AI dia siguienle unos aslores me haIIaron en eI camo y me lra|eron a esla ermila.
Aqui he confesado mis ecados y he enconlrado aI ie de Ia cruz aIgun aIivio a mis
doIores.
II endemoniado Ianz un horribIe que|ido y caII. Inlonces eI ermilao lom Ia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
aIabra y me di|o:
Hi|o mio, habeis vislo eI oder de Salan: debeis rogar a Dios y IIorar. Iero se hace
larde. Is hora de seararnos. No os roongo que os acosleis en mi ceIda orque odrian
incomodaros Ios grilos que Ianza Iacheco duranle Ia noche. Idos a acoslar a Ia caiIIa. AIIi
eslareis ba|o Ia roleccin de Ia cruz que lriunfa de Ios demonios.
Le resondi que me acoslaria donde eI quisiera. LIevamos a Ia caiIIa un calre de
li|era. Me acosle y eI ermilao me dese buenas noches.
AI enconlrarme soIo, me voIvi aI esirilu eI reIalo de Iacheco. Habia enlre su
avenlura y Ia mia una gran seme|anza, y eslaba refIexionando sobre eIIo cuando oi dar Ias
doce. No sabia si era eI camanario de Ia ermila o si era cosa de Ios aarecidos. Inlonces
IIamaron Ievemenle a Ia uerla. Me Ievanle y di|e en aIla voz:
Quien es`
Una vocecila me resondi:
Tenemos frio, abrenos. Somos vueslras mu|ercilas.
Ya Io creo, maIdilos ahorcados Ies conlesle. VoIved a vueslro cadaIso y de|adme
dormir.
Inlonces Ia vocecila me di|o:
Os burIais de nosolras orque eslais en una caiIIa. Iero saIid un oco afuera.
Voy aI inslanle resondi.
Iui a buscar mi esada y quise saIir, ero enconlre Ia uerla cerrada. Se Io di|e a Ios
aarecidos, que no resondieron. Inlonces me fui a acoslar y dormi hasla Ia maana.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA TERCERA
Me deserl eI ermilao, que areci muy conlenlo de verme sano y saIvo. Me
abraz, me ba Ias me|iIIas con sus Iagrimas, y me di|o:
Hi|o mio, cosas exlraas han sucedido esla noche. Is verdad que dormisleis en
Venla Quemada` Se aoderaron de vos Ios demonios` Todavia hay remedio ara eIIo.
ArrodiIIaos anle eI aIlar. Confesad vueslros ecados. Haced enilencia.
II ermilao abund en exhorlaciones arecidas. Desues caII ara eserar mi
resuesla.
Inlonces Ie di|e:
Iadre mio, me he confesado aI saIir de Cadiz. Desde enlonces no creo haber
comelido ningun ecado morlaI, a no ser, laI vez, soando. Is verdad que ase Ia noche en
Venla Quemada. Iero si aIIi he vislo aIgo exlrao, lengo buenas razones ara caIIar.
Isla resuesla areci sorrender aI ermilao. Me acus de eslar oseido or eI
demonio deI orguIIo y quiso ersuadirme de que una confesin generaI me era necesaria,
ero aI comrobar Io invencibIe de mi obslinacin, abandon un oco su acenlo aoslIico
y me di|o, adolando un lono mas naluraI:
Hi|o mio, vueslro vaIor me sorrende. Decidme quien eres. Que educacin habeis
recibido` Creeis o no en Ios aarecidos` No os negueis a salisfacer mi curiosidad.
Le resondi:
Iadre mio, eI deseo que demoslrais de conocerme me|or no uede sino honrarme y
Io agradezco como se merece. Iermilidme que me Ievanle. Ire a buscaros a Ia ermila,
donde os informare de lodo Io que querais saber sobre mi.
II ermilao me abraz una vez mas y se relir.
Cuando me hube veslido fui a su encuenlro. CaIenlaba Ieche de cabra, que me
ofreci con azucar y an, eI comi aIgunas raices cocidas en agua.
Una vez que acabamos nueslro aImuerzo, eI ermilao se voIvi hacia eI
endemoniado y Ie di|o:
Iacheco, Iacheco! In nombre de lu redenlor, le ordeno que conduzcas mis cabras
a Ia monlaa.
Iacheco Ianz un horribIe auIIido y se relir. Inlonces yo comence mi reIalo, que
conle en eslos lerminos:
HISTORIA DI ALIONSO VAN WORDIN
Soy oriundo de una famiIia muy anligua, ero que ha lenido oco briIIo y menos
bienes aun. Nueslro alrimonio no ha consislido sino en un feudo nobIe, IIamado Worden,
deendienle deI circuIo de orgoa, y siluado en medio de Ias Ardenas.
Como mi adre lenia un hermano mayor, debi conlenlarse con una muy magra
Iegilima, que baslaba sin embargo ara manlenerIo honradamenle en eI e|ercilo. Combali
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
duranle loda Ia guerra de Sucesin y, cuando se hizo Ia az, eI rey IeIie V Io nombr
lenienle coroneI en Ias guardias vaIonas.
Reinaba enlonces en eI e|ercilo esaoI un undonor IIevado hasla Ia mas excesiva
deIicadeza y mi adre exageraba aun esle exceso, cosa de que no uedo cuIarIo, ues eI
honor es, cierlamenle, eI aIma y Ia vida de un miIilar. No se concerlaba en Madrid un soIo
dueIo cuyo ceremoniaI no a|uslara mi adre, y desde que eI decia que Ias rearaciones
eran suficienles, lodos se daban or salisfechos. Si aIguien or azar no se moslraba
conlenlo, lenia que haberseIas con mi adre, quien no de|aba de soslener sus decisiones
con Ia unla de Ia esada. Ior aadidura, mi adre IIevaba en un Iibro Ia hisloria
circunslanciada de cada dueIo, Io que Ie daba en verdad una gran venla|a ara oder
ronunciarse con |uslicia en lodos Ios casos dificiIes.
Ocuado casi unicamenle en su lribunaI de sangre, mi adre se habia moslrado oco
sensibIe a Ios encanlos deI amor, ero aI fin su corazn fue conmovido or Ios alraclivos
de una seorila, lodavia |oven, IIamada Urraca de GomeIez, hi|a deI oidor de Granada y
or cuyas venas corria Ia sangre de Ios anliguos reyes deI ais. Amigos comunes acercaron
bien ronlo a Ias arles inleresadas, y eI malrimonio fue concerlado.
Mi adre |uzg convenienle convidar a su boda a lodos aqueIIos con Ios cuaIes se
habia balido y que, cIaro esla, no habian muerlo en eI dueIo. Cienlo veinlids se senlaron a
su mesa. SIo faIlaron lrece, ausenles de Madrid, y lreinla y lres con Ios cuaIes se habia
balido en eI e|ercilo, ero de Ios cuaIes no lenia nolicias. Mi madre me ha dicho a menudo
que esla fiesla resuIl singuIarmenle aIegre y que se habia vislo reinar en eIIa Ia mayor
cordiaIidad, cosa que no me cuesla creer orque mi adre lenia, en eI fondo, un exceIenle
corazn y era muy querido or lodo eI mundo.
Ior su Iado, mi adre eslaba muy aegado a Isaa y nunca Ia hubiera abandonado.
Sin embargo, dos meses desues de su malrimonio recibi una carla firmada or eI
magislrado de Ia ciudad de ouiIIon. Le anunciaba que su hermano habia muerlo sin hi|os
y que eI feudo Ie locaba or herencia. Isla nolicia caus a mi adre gran lurbacin, lan
abslraido qued, me ha conlado mi madre, que era imosibIe arrancarIe una aIabra. Ior
fin abri su crnica de Ios dueIos, escogi Ios doce hombres de Madrid que mas se habian
balido, Ios convid a visilarIo y Ies hizo eI siguienle discurso:
Mis queridos hermanos de armas, sabeis cuanlas veces he ueslo vueslras
conciencias en az, en aqueIIos casos en que vueslro honor me arecia comromelido.
Hoy me veo obIigado a remilirme a vueslras Iuces, ues lemo que Ia discrecin me faIle, o
mas bien lemo que Ia oscurezca un senlimienlo de arciaIidad. He aqui Ia carla que me
escriben Ios magislrados de ouiIIon, cuyo leslimonio es reselabIe aunque no sean
nobIes. Decidme si eI honor me obIiga a habilar eI casliIIo de mis adres, o si debo
conlinuar sirviendo aI rey don IeIie, que me ha coImado de beneficios, y que acaba de
ascenderme aI rango de brigadier generaI. De|o Ia carla sobre Ia mesa y me reliro. VoIvere
denlro de media hora ara saber que habeis decidido.
Mi adre saIi, en efeclo, desues de haber habIado asi. AI cabo de media hora
voIvi ara saber que habian resueIlo sus amigos. Cinco eran arlidarios de que
ermaneciera en eI servicio y siele de que fuera a vivir a Ias Ardenas. Mi adre, sin
murmurar, se someli aI volo de Ia mayoria.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Mi madre hubiese querido quedarse en Isaa, ero eslaba lan aegada a su esoso
que esle no udo siquiera adverlir Ia reugnancia que eIIa senlia en exalriarse. Desues
sIo se ocuaron de Ios rearalivos deI via|e y de Ias ersonas que habian de arliciar
en eI ara reresenlar a Isaa en Ias Ardenas. Aunque yo no habia nacido lodavia, mi
adre, que nunca dud de que viniese a esle mundo, ens que ya era liemo de darme
un maeslro de armas. Iara eIIo uso Ios o|os en Garcia Iierro, eI me|or rebosle de
esgrima que hubiera en Madrid. Isle |oven, cansado de recibir diarias eslocadas en Ia
Iaza de Ia Cebada, no vaciI en venir. Mi madre, or su arle, no queriendo arlir sin un
caeIIan, Io eIigi a don Iigo VeIez, leIogo graduado en Cuenca. Debia inslruirme en Ia
reIigin calIica y en Ia Iengua casleIIana. Todas esas disosiciones ara mi educacin se
lomaron un ao y medio anles de mi nacimienlo.
Cuando mi adre esluvo ronlo a arlir, fue a desedirse deI rey, y, de acuerdo con
eI uso de Ia corle, uso una rodiIIa en lierra ara besarIe Ia mano, ero se Ie arel lanlo eI
corazn que cay desfaIIecido y luvieron que lransorlarIo a su casa. AI dia siguienle fue a
desedirse de don Iernando de Lara, enlonces rimer minislro. Isle seor Io recibi con
gran comedimienlo y Ie hizo saber que eI rey Ie acordaba una ensin de doce miI reaIes,
con eI grado de brigadier, Io que equivaIe a mariscaI de camo. Mi adre hubiera dado
arle de su sangre or Ia salisfaccin de echarse una vez mas a Ios ies de su seor, ero,
como se habia desedido ya, se conlenl con exresar en una carla Ios senlimienlos que
coImaban su corazn.
Ior uIlimo abandon Madrid derramando muchas Iagrimas.
Mi adre eIigi Ia rula de CalaIua ara ver una vez mas Ias comarcas donde habia
combalido y desedirse de aIgunos de sus anliguos camaradas que lenian auloridad en Ia
fronlera. Desues enlr en Irancia or Ierian.
Su via|e hasla Lyon no fue lurbado or ningun aconlecimienlo eno|oso, ero aI saIir
de esla ciudad se Ie adeIanl una siIIa de osla que, siendo mas Iiviana, IIeg rimero aI
reIevo. Mi adre, que IIeg un momenlo desues, vio que alaban Ios cabaIIos a Ia siIIa. In
seguida cogi su esada y, IIegandose aI via|ero, Ie idi ermiso ara habIarIe unos
inslanles en rivado. II via|ero, que era un coroneI frances, aI ver que mi adre IIevaba eI
uniforme de brigadier, lra|o lambien su esada ara rendirIe honores. Inlraron en eI
aIbergue que eslaba frenle a Ia osla y idieron un aosenlo. Cuando esluvieron soIos, mi
adre di|o aI via|ero:
Seor cabaIIero, vueslra siIIa se ha adeIanlado a mi carroza ara IIegar a Ia osla
anles que yo. Hay en vueslro roceder, que en si mismo no es un insuIlo, aIgo oco
amabIe de Io cuaI debo ediros cuenlas.
II coroneI, muy sorrendido, hizo recaer loda Ia cuIa en sus osliIIones,
asegurandoIe que no habia querido ofenderIo.
Seor cabaIIero reIic mi adre, no relendo lamoco hacer de esle asunlo un
caso serio, y me conlenlare con Ia rimera herida.
AI decir eslas, aIabras, sac su esada.
Iserad un inslanle di|o eI frances. Me arece que no son mis osliIIones Ios que
se han adeIanlado a Ios vueslros, sino Ios vueslros quienes, yendo mas Ienlamenle,
quedaron alras.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Mi adre, desues de haber refIexionado un oco, di|o aI coroneI:
Seor cabaIIero, creo que leneis razn. Si me hubierais hecho esle razonamienlo
anles de que yo sacara Ia esada, ienso que no nos hubieramos balido, ero
comrendereis que aI unlo en que han IIegado Ias cosas hace faIla un oco de sangre.
II coroneI, que sin duda enconlr baslanle bueno esle uIlimo razonamienlo, sac
lambien su esada. No fue Iargo eI combale. Mi adre, sinliendose herido, ba|
inmedialamenle Ia unla de su esada y idi excusas aI coroneI or eI lraba|o que Ie
habia causado, esle resondi ofreciendo sus servicios, dio Ia direccin donde mi adre
odria enconlrarIo en Iaris, subi a su siIIa y arli.
Mi adre |uzg aI rinciio muy Ieve su herida, ero lenia lanlas ya que una nueva
debia or fuerza incidir en aIguna anligua cicalriz. In efeclo, Ia esada deI coroneI habia
reabierlo una vie|a herida de mosquele cuya baIa ermanecia incruslada en eI cuero de
mi adre. II Iomo hizo nuevos esfuerzos or buscar una saIida, Ia enconlr desues de
una curacin que dur dos meses, q or fin mis adres q su comiliva udieron conlinuar
su camino.
In cuanlo mi adre IIeg a Iaris fue a saIudar aI coroneI, que se IIamaba marques de
Urfe. Ira uno de Ios ersona|es mas imorlanles de Ia corle. Recibi a mi adre con
exlremada corlesia y se ofreci a resenlarIo aI minislro, asi como a inlroducirIo en Ias
me|ores casas. Mi adre se Io agradeci, ero Ie rog que Ie resenlara soIamenle aI duque
de Tavennes, que era enlonces decano de Ios mariscaIes, orque queria que Io informara
de lodo Io concernienle aI lribunaI de honor, de cuya |uslicia se habia hecho siemre Ia
mas aIla idea, y deI cuaI habia oido habIar a menudo como de una inslilucin muy sabia, y
que bien hubiese querido inlroducir en eI reino. II mariscaI recibi a mi adre con gran
corlesia y Io recomend aI cabaIIero de eIievre, rimer exenlo de Ios seores mariscaIes y
fiscaI de aqueI lribunaI.
Como eI cabaIIero viniera a menudo a Ia casa de mi adre, luvo oorlunidad de
conocer su crnica de dueIos. Isla obra Ie areci unica en su genero y idi ermiso ara
comunicarIa a Ios seores mariscaIes, que comarlieron Ia oinin deI rimer exenlo y
idieron ermiso a mi adre ara sacar una coia y guardarIa en eI archivo deI lribunaI.
Mi adre accedi con indecibIe aIegria: ninguna roosicin odia haIagarIo mas.
Seme|anles leslimonios de eslima hicieron muy agradabIe Ia lemorada arisiense de
mi adre, ero mi madre ensaba de muy olra manera. No sIo se habia imueslo no
arender frances, sino lambien no escuchar cuando habIaban esla Iengua. Su confesor,
Iigo VeIez, no cesaba de hacer amargas bromas sobre Ias Iiberlades de Ia igIesia gaIicana,
y Garcia Iierro lerminaba lodas sus conversaciones afirmando que Ios franceses eran
gabachos.
Ior fin abandonaron Iaris y aI cabo de cualro dias IIegaron a ouiIIon. AIIi mi adre
se hizo reconocer or eI magislrado y lom osesin de su feudo.
II lecho de mis adres, rivado de Ia resencia de sus dueos, Io eslaba lambien de
buena arle de sus le|as, de modo que en lodos Ios aosenlos IIovia lanlo como en eI alio,
con Ia diferencia de que eI soIado deI alio secaba raidamenle, mienlras que en Ios
aosenlos eI agua formaba charcos que no secaban |amas. Isla inundacin domeslica no
desagrad a mi adre orque Ie recordaba eI silio de Lerida, donde as lres semanas con
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ias iernas en eI agua.
Sin embargo, su rimer cuidado fue oner en seco eI Iecho de su esosa. Habia en Ia
saIa de recibo una chimenea fIamenca, |unlo a Ia cuaI quince ersonas odian caIenlarse a
su guisa, y cuya camana formaba como un lecho soslenido or dos coIumnas a cada Iado.
Taaron eI lubo de Ia chimenea y, ba|o su camana, se udo coIocar eI Iecho de mi madre,
con su mesa de noche y una siIIa, y como eI alrio de Ia chimenea eslaba a un ie or
encima deI iso, lodo eIIo formaba una esecie de isIa baslanle inabordabIe.
Mi adre se eslabIeci en eI olro exlremo de Ia saIa, sobre dos mesas unidas or
labIas, y de su Iecho aI de mi madre se Ievanl una escoIIera, forlificada en eI medio or
una esecie de reresa conslruida con cofres y ca|as. La obra se lermin eI mismo dia de
nueslra IIegada aI casliIIo, y yo vine aI mundo nueve meses desues, exaclamenle.
Mienlras se lraba|aba con gran aclividad en Ias rearaciones mas necesarias, mi
adre recibi una carla que Io coIm de aIegria. Islaba firmada or eI mariscaI de
Tavennes, quien Ie edia su arecer acerca de un Iance de honor que or enlonces
ocuaba aI lribunaI. Isle aulenlico favor areci a mi adre de laI consecuencia que quiso
ceIebrarIo dando una fiesla a loda Ia vecindad. Iero como no habia vecinos, Ia fiesla se
Iimil a un fandango que baiIaron eI maeslro de armas y Ia seora Irasca, camarera de mi
adre.
Mi adre, aI resonder a Ia carla deI mariscaI, Ie idi que luviera a bien, en
adeIanle, comunicarIe Ios exlraclos de lodos Ios rocesos IIevados anle eI lribunaI. II favor
Ie fue concedido, y en Ios rimeros dias de cada mes recibia un Iiego que baslaba ara
aIimenlar Ias conversaciones famiIiares |unlo a Ia gran chimenea, en Ias lardes de invierno,
o bien, duranle eI verano, en dos bancos coIocados a Ia enlrada deI casliIIo.
Duranle lodo eI embarazo de mi madre, mi adre Ie habIaba siemre deI hi|o que
lendria, y deI adrino que ensaba darme. Mi madre se incIinaba or eI mariscaI de
Tavennes, o or eI marques de Urfe. Mi adre convenia en que seria mucho honor ara
nosolros, ero lemi que esos dos seores no creyeran hacerIe demasiado honor y
enlonces, IIevado or un |uslo senlimienlo de deIicadeza, decidi que Io fuera eI cabaIIero
de eIievre, quien, or su arle, acel dando mueslras de eslima y gralilud.
Ior fin vine aI mundo. A Ios lres aos, ya mane|aba un esadin, y a Ios seis odia
lirar a Ia isloIa sin eslaear... Tendria unos siele aos cuando recibimos Ia visila de mi
adrino. Isle cabaIIero se habia casado en Tournai, donde e|ercia eI cargo de oficiaI de Ia
condeslabIia y fiscaI de Iances de honor, cargos eslos cuya inslilucin se remonla a Ia
eoca de Ios |uicios or cameones y que desues han caido ba|o Ia |urisdiccin deI
lribunaI de Ios mariscaIes de Irancia.
La seora de eIievre era muy deIicada de saIud, y su marido Ia IIevaba a lomar Ias
aguas de Sa. Ambos me cobraron exlremado afeclo y, como no lenian hi|os, rogaron a mi
adre que Ies confiase mi educacin, Ia cuaI no odia ser alendida con esmero en comarca
lan soIilaria como era Ia deI casliIIo de Worden. Mi adre consinli en eIIo, delerminado
sobre lodo or eI cargo de fiscaI de Iances de honor que e|ercia mi adrino, Io cuaI Ie hacia
ensar que viviendo yo en Ia casa de eIievre, no de|aria de eslar imbuido desde lemrano
de lodos Ios rinciios que en eI fuluro habrian de guiar mi conducla.
AI rinciio se lral de hacerme acomaar or Garcia Iierro, orque mi adre
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
consideraba que Ia mas nobIe manera de balirse era a Ia esada: con eI uaI en Ia mano
izquierda. Genero de esgrima comIelamenle desconocido en Irancia. Iero como mi
adre habia lomado Ia coslumbre de lirar a Ia esada con Iierro lodas Ias maanas, |unlo a
Ia muraIIa, y esle e|ercicio se habia hecho necesario a su saIud, no crey oorluno rivarse
de eI.
Tambien se lral de enviar conmigo aI leIogo Iigo VeIez, ero era naluraI que mi
madre, que sIo habIaba en esaoI, no udiera rescindir de un confesor que sabia esla
Iengua. De modo que no luve |unlo a mi a Ios dos hombres que anles de mi nacimienlo
eslaban deslinados a educarme. Sin embargo, me dieron un Iacayo esaoI ara que
raclicara Ia Iengua esaoIa.
Iarli ara Sa con mi adrino, donde nos quedamos dos meses, de aIIi hicimos un
via|e a HoIanda y IIegamos a Tournai aI finaI deI oloo. II cabaIIero de eIievre resondi
erfeclamenle a Ia confianza que mi adre habia deosilado en eI, y duranle seis aos no
descuid nada de Io que udiera conlribuir a hacer de mi en eI fuluro un exceIenle oficiaI.
AI cabo de esle liemo, muri Ia seora de eIievre, su marido de| IIandes ara
eslabIecerse en Iaris, y yo fui IIamado a Ia casa alerna.
Desues de un via|e que Ia avanzada eslacin hizo baslanle eno|oso, IIegue aI casliIIo
unas dos horas desues de haberse ueslo eI soI, y enconlre a lodos sus habilanles
reunidos |unlo a Ia gran chimenea. Mi adre, aunque encanlado de verme, no se abandon
a demoslraciones que hubiesen odido comromeler Io que vosolros, esaoIes, IIamais
gratc!a!. Mi madre me ba con sus Iagrimas. II leIogo Iigo me dio su bendicin y eI
esadachin Iierro me resenl un fIorele. Hicimos un asaIlo, y me comorle de modo
muy suerior aI que odia eserarse de mis aos. Mi adre, demasiado enlendido ara no
adverlirIo, reemIaz su gravedad or Ia mas viva lernura. Nos senlamos a cenar en
medio de una gran aIegria.
Desues de cenar voIvimos a reunirnos |unlo aIa chimenea. Inlonces mi adre di|o aI
leIogo:
Reverendo don Iigo, me dariais gran Iacer si fueseis a buscar vueslro grueso
voIumen que conliene lanlas hislorias maraviIIosas, y nos Ieyeseis una de eIIas.
II leIogo subi a su aosenlo y voIvi con un infoIio encuadernado en ergamino
bIanco, aI cuaI eI liemo habia comunicado un lono amariIIenlo. Lo abri aI azar y Iey Io
siguienle:
HISTORIA DI TRIVULZIO DI RAVINA
Habia una vez, en una ciudad de IlaIia IIamada Ravena, un |oven IIamado TrivuIzio.
Ira hermoso, rico, y lenia de si mismo Ia mas aIla oinin. Las muchachas de Ravena se
asomaban a Ia venlana ara verIo asar, ero ninguna Ie guslaba, o en lodo caso no
demoslraba eI equeo Iacer que odia causarIe una u olra or lemor a hacerIes
demasiado honor. Iero lodo ese orguIIo no udo resislir a Ios encanlos de Ia |oven y
hermosa Nina dei Gieraci. TrivuIzio dign decIararIe su amor. Nina resondi que eI
seor TrivuIzio Ia honraba mucho, ero que desde Ia infancia amaba a su rimo TebaIdo
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
dei Gieraci, y que con loda seguridad no amaria nunca sino a eI.
Anle esla resuesla ineserada, TrivuIzio saIi dando mueslras deI mas exlremado
furor.
Un domingo, ocho dias desues, como lodos Ios ciudadanos de Ravena se
encaminaron a Ia igIesia melrooIilana de San Iedro, TrivuIzio dislingui en Ia muIlilud a
TebaIdo que daba eI brazo a su rima. Se emboz en Ia caa y Ios sigui. Cuando enlraron
en Ia igIesia, donde no esla ermilido embozarse, Ios dos amanles hubiesen odido
dislinguir faciImenle a TrivuIzio, que Ios habia seguido, ero sIo eslaban ocuados en su
reciroco amor y no ensaban en Ia misa, Io cuaI es gran ecado.
Mienlras lanlo, TrivuIzio se habia senlado en un banco delras de Ia are|a. Como
odia escuchar Ias aIabras que se decian, su rabia iba en aumenlo. Inlonces un sacerdole
subi aI uIilo y di|o:
Hermanos mios, esloy aqui ara correr Ias amoneslaciones de TebaIdo y de Nina
dei Gieraci. Is que aIguien se oone a su malrimonio`
Yo me oongo! excIam TrivuIzio, y aI mismo liemo asesl veinle uaIadas a
Ios dos amanles. Quisieron delenerIo, ero asesl varias uaIadas mas, saIi de Ia igIesia,
desues de Ia ciudad, y aIcanz eI eslado de Venecia.
TrivuIzio era orguIIoso, maIeado or Ia forluna, ero de aIma sensibIe. Sus
remordimienlos vengaron a sus viclimas, y arraslr de ciudad en ciudad una exislencia
deIorabIe. AI cabo de unos aos, sus adres consiguieron hacerIo erdonar or Ia |uslicia,
y voIvi a Ravena, ero ya no era eI mismo TrivuIzio, radianle de feIicidad y orguIIoso de
sus venla|as. Tan cambiado eslaba que su nodriza no Io reconoci.
Desde eI rimer dia de su IIegada, TrivuIzio regunl dnde eslaba Ia lumba de
Nina. Le di|eron que eslaba enlerrada con su rimo frenle a Ia Iaza, en Ia igIesia de San
Iedro, aIIi mismo donde fueron asesinados. TrivuIzio enlr lembIando y, cuando esluvo
|unlo a Ia lumba, Ia abraz y derram un lorrenle de Iagrimas.
Sea cuaI fuere eI doIor deI desgraciado asesino, esle sinli en aqueI momenlo que Ias
Iagrimas Io habian aIiviado. Ior eso dio su boIsa aI sacrislan y obluvo de eI ermiso ara
enlrar en Ia igIesia cuanlas veces quisiera. De modo que acab or ir lodas Ias lardes, y eI
sacrislan se acoslumbr lanlo a verIo que no Ie reslaba alencin.
Una larde, TrivuIzio, que no habia dormido Ia noche anles, se adormeci |unlo a Ia
lumba, y aI deserlar enconlr que habian cerrado Ia igIesia. Tom faciImenle eI arlido
de asar en eIIa Ia noche, orque Ie guslaba roIongar su lrisleza y aIimenlar su
meIancoIia. Oia sucesivamenle dar Ias horas, y hubiese querido que IIegara Ia hora de su
muerle.
Ior fin dieron Ias doce. Inlonces se abri Ia uerla de Ia sacrislia y TrivuIzio vio
enlrar aI sacrislan con una Iinlerna en una mano y una escoba en Ia olra. Iero ese sacrislan
no era sino un esqueIelo. Tenia un oco de ieI sobre Ia cara, y Ios o|os muy hundidos,
ero Ia sobreeIIiz que se Ie egaba a Ios huesos hacia alenle que eslaba desrovislo de
carne.
II alroz sacrislan os su Iinlerna sobre eI aIlar mayor y encendi Ios cirios como
ara viseras. Desues se uso a barrer Ia igIesia y a sacudir eI oIvo de Ios bancos. Ias
varias veces |unlo a TrivuIzio, ero no areci verIo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ior fin fue hasla Ia uerla de Ia sacrislia e hizo sonar Ia camaniIIa que hay siemre
aIIi. Inlonces Ias lumbas se abrieron y de eIIas saIieron Ios muerlos envueIlos en sus
morla|as, y canlaron Ias Ielanias en lono harlo meIancIico.
Desues que asi hubieron saImodiado duranle aIgun liemo, un muerlo, reveslido
de una sobreeIIiz y de una esloIa, subi aI uIilo y di|o:
Hermanos mios, esloy aqui ara correr Ias amoneslaciones de TebaIdo y de Nina
dei Gieraci. Condenado TrivuIzio, le oones a su malrimonio`
Aqui mi adre inlerrumi aI leIogo y, voIviendose hacia mi, me di|o:
AIfonso, hi|o mio, habrias lenido miedo en eI Iugar de TrivuIzio`
Querido adre Ie resondi, me arece que habria lenido mucho miedo.
Inlonces mi adre se uso de ie, furioso, saIl sobre su esada y con eIIa quiso
alravesarme. Se inlerusieron enlre nosolros y Iograron aaciguarIo un oco. Sin
embargo, cuando hubo vueIlo a senlarse, me Ianz una mirada lerribIe y me di|o:
Hi|o indigno de mi, lu cobardia deshonra de aIguna manera eI regimienlo de Ias
guardias vaIonas donde lenia Ia inlencin de hacerle enlrar.
Desues de eslos duros reroches, que esluvieron a unlo de hacerme morir de
vergenza, se hizo un gran siIencio. Garcia fue eI rimero en romerIo y, dirigiendose a
mi adre, Ie di|o:
Monseor, si me alreviera a dar mi oinin a su exceIencia, diria que es menesler
robar a vueslro seor hi|o que no hay aarecidos, ni eseclros, ni muerlos que canlen
Ielanias, y que no uede haberIos. De esla manera, no lendria seguramenle miedo.
Seor Iierro resondi mi adre con un oco de acrilud, oIvidais que he lenido
eI honor de moslraron ayer una hisloria de aarecidos escrila de uo y Ielra de mi
bisabueIo.
Monseor reIic Garcia, no esloy dando un desmenlido aI bisabueIo de vueslra
exceIencia.
Que enlendeis di|o mi adre or no dar un desmenlido` Sabeis que esla
exresin suone Ia osibiIidad de un desmenlido dado or vos a mi bisabueIo`
Monseor di|o enlonces Garcia, bien se que soy harlo oca cosa ara que vueslro
bisabueIo quisiera oblener aIguna salisfaccin de mi.
Inlonces mi adre, lomando un aire aun mas lerribIe, di|o:
Iierro, que eI cieIo os reserve de dar excusas, orque eIIas suondrian una ofensa.
In fin di|o Garcia, sIo me queda somelerme aI casligo que Iazca a vueslra
exceIencia. SIo que, or Ia honra de mi rofesin, quisiera que esla ena me fuera
adminislrada or nueslro caeIIan, ara que yo udiera considerarIa como enilencia
ecIesiaslica.
No me arece maIa idea di|o enlonces mi adre, en lono mas lranquiIo.
Recuerdo haber escrilo en olra eoca un equeo lralado sobre Ias salisfacciones
admisibIes en Ios casos en que un dueIo no uede reaIizarse. De|adme refIexionar sobre
eIIo.
Mi adre areci ensimismarse en su rosilo, ero de refIexin en refIexin
lermin or adormecerse en su siIIn. Mi madre dormia ya, asi como eI leIogo, y Garcia
no lard en seguir su e|emIo. Inlonces crei mi deber relirarme, y es asi como lranscurri
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
eI rimer dia de mi regreso a Ia casa alerna.
AI dia siguienle lire a Ia esada con Garcia. Iui a cazar. Cenamos, y cuando nos
hubimos Ievanlado de Ia mesa mi adre voIvi a rogar aI leIogo que buscara su grueso
voIumen. II reverendo obedeci, Io abri aI azar y Iey Io que aso a conlar.
HISTORIA DI LANDOLIO DI IIRRARA
In una ciudad de IlaIia IIamada Ierrara, habia un |oven IIamado LandoIfo. Ira un
Iiberlino sin reIigin, que causaba esanlo a lodas Ias aImas iadosas de Ia comarca. A esle
erverso Ie aasionaba eI lralo de Ias corlesanas y habia lenido reIaciones con lodas Ias de
Ia ciudad, ero ninguna Ie Iacia lanlo como ianca de Rossi, cuya imureza era mayor
aun que Ia de lodas Ias demas.
No sIo era ianca una Iiberlina inleresada, deravada, queria lambien que sus
amanles hiciesen or eIIa acciones que Ios deshonraran, y exigi de LandoIfo que Ia
condu|era lodas Ias noches a Ia casa donde eI vivia, con su madre y su hermana, y que
cenaran Ios cualro |unlos.
LandoIfo se Io rouso inmedialamenle a su madre, como Io mas decoroso deI
mundo. La buena mu|er se deshizo en Iagrimas y rog a LandoIfo que mirase or Ia
reulacin de su hermana. LandoIfo hizo oidos sordos a sus ruegos y sIo romeli
manlener eI hecho Io mas secrelo osibIe. Desues fue a casa de ianca y Ia condu|o a
donde eIIa deseaba.
La madre y Ia hermana de LandoIfo recibieron a Ia corlesana me|or de Io que esla se
merecia. Iero enlonces, aI comrobar cuan bondadosas eran, ianca redobI su insoIencia,
duranle Ia cena manluvo una conversacin inconvenienle, Ia hermana de LandoIfo recibi
Iecciones de Ias que habria rescindido de buena gana, y Ia corlesana IIev eI cinismo
hasla significarIe, lanlo a eIIa como a su madre, que harian bien en irse de Ia casa orque
queria quedarse a soIas con LandoIfo.
AI dia siguienle, Ia corlesana conl Io sucedido or loda Ia ciudad, y duranle cierlo
liemo Ias genles no habIaron de olra cosa. A laI unlo que Ios rumores IIegaron muy
ronlo a Iduardo Zami, hermano de Ia madre de LandoIfo. Iduardo era un hombre a
quien no se ofendia imunemenle. Como se sinli uIlra|ado en Ia ersona de su hermana,
ese mismo dia hizo asesinar a Ia infame ianca. Cuando LandoIfo fue a buscar a su
querida, Ia enconlr auaIada y nadando en sangre. Muy ronlo suo que su lio era eI
cuIabIe. Corri a casa de esle ara casligarIo, ero Io haII rodeado de lodos Ios vaIienles
de Ia ciudad, que se burIaron de su resenlimienlo.
LandoIfo, no sabiendo sobre quien e|ercer su furia, corri a casa de su madre con Ia
inlencin de agobiarIa a uIlra|es. La obre mu|er, acomaada de su hi|a, eslaba or
senlarse a Ia mesa. Cuando vio enlrar a su hi|o, Ie regunl si ianca vendria a cenar.
O|aIa udiera venir di|o LandoIfo ara IIevarle aI infierno con lu hermano y
loda Ia famiIia de Ios Zami!
La obre mu|er cay de rodiIIas y di|o:
Oh, Dios mio, erdonadIe sus bIasfemias!
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
In ese momenlo Ia uerla se abri con eslreilo y enlr un eseclro desenca|ado,
cosido a uaIadas, y que conservaba aun un alroz arecido con ianca.
La madre y Ia hermana de LandoIfo emezaron a rezar, y Dios Ies concedi Ia gracia
de sobreIIevar ese eseclacuIo sin exirar de horror.
II fanlasma avanz a asos Ienlos y se senl a Ia mesa. LandoIfo, con un vaIor que
sIo eI demonio odia insirarIe, se alrevi a ofrecerIe un Ialo de comida. II fanlasma
abri una boca lan grande que su roslro areci arlirse en dos, y de eIIa sac una Iengua
ro|iza. In seguida exlendi una mano quemada, lom un edazo de comida, Io lrag, e
inmedialamenle se oy caer eI edazo ba|o Ia mesa. Asi comi lodo Io que habia en eI
Ialo, y Ios edazos que lragaba fueron cayendo ba|o Ia mesa. Cuando eI Ialo qued
vacio, eI fanlasma, deleniendo sus o|os alroces en LandoIfo, Ie di|o:
LandoIfo, cuando como aqui, aqui duermo. Vamonos a Ia cama.
Inlonces, inlerrumiendo aI caeIIan, mi adre voIvise hacia mi.
AIfonso, hi|o mio me di|o, le habrias asuslado en eI Iugar de LandoIfo`
Querido adre Ie resondi, os aseguro que no habria lenido eI menor suslo.
Mi adre areci salisfecho de mi resuesla y esluvo muy aIegre duranle lodo eI
reslo de Ia veIada.
Asi asaban nueslros dias sin que nada aIlerase su uniformidad, excelo que, cuando
IIegaba eI buen liemo, en vez de agruarnos aI caIor de Ia chimenea, ibamos a senlarnos
en Ios bancos que eslaban |unlo a Ia uerla. In lan duIce caIma lranscurrieron seis aos, y
hoy me arece que fueron seis semanas.
CumIi diecisiele aos, y mi adre ens en hacerme enlrar en eI regimienlo de Ias
guardias vaIonas. Con laI rosilo escribi a aqueIIos de sus anliguos camaradas que
me|or odian inlerceder or mi. Islos dignos y reselabIes miIilares uliIizaron su credilo
en mi favor y me obluvieron una Iaza de cailan. Cuando suo Ia nolicia, mi adre
qued lan ena|enado de Iacer que se lemi or sus dias. Iero se reslabIeci aI oco
liemo, y enlonces sIo ens en Ios rearalivos de mi via|e. Queria que hiciera eI via|e
or mar de manera que udiese enlrar en Isaa or Cadiz y aIIi me resenlara a don
Inrique de Sa, comandanle de Ia rovincia, y uno de Ios que mas habia conlribuido a
oblener mi Iaza de cailan.
Cuando esluvo alada Ia siIIa de osla en eI alio deI casliIIo, mi adre me condu|o a
su aosenlo y, desues de haber cerrado Ia uerla, me di|o:
Querido AIfonso, voy a confiaros un secrelo que me ha Iegado mi adre, y que
confiareis a vueslro hi|o cuando Io creais digno.
Como no dudaba de que se lralaria de aIgun lesoro escondido, Ie resondi que nunca
habia considerado eI oro sino como un medio de socorrer a Ios desvenlurados.
Mi adre me resondi:
No, querido AIfonso, no se lrala de oro, ni de Iala. Quiero ensearos una eslocada
secrela con Ia cuaI, arando en oosicin y marcando Ia fIanconada, odeis eslar seguro
de desarmar a vueslro enemigo.
Inlonces, cogiendo Ios fIoreles, me ense Ia eslocada secrela, me dio su bendicin y
me condu|o a mi siIIa. ese Ia mano de mi madre y arli.
Iui en osla hasla IIessingue, donde me embarque ara Cadiz. Don Inrique de Sa
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
me recibi como si fuera su roio hi|o, se ocu de mi equia|e y me recomend a dos
servidores, uno de Ios cuaIes se IIamaba Lez y eI olro Mosquilo. De Cadiz fui a SeviIIa, y
de SeviIIa a Crdoba, desues he venido a Andu|ar, donde lome eI camino de Sierra
Morena. He lenido Ia desgracia de verme searado de mis servidores cerca deI abrevadero
de Los AIcornoques. Sin embargo, IIegue eI mismo dia a Venla Quemada y, ayer or Ia
noche, a vueslra ermila.
Hi|o querido me di|o eI ermilao, vueslra hisloria me ha inleresado vivamenle y
os agradezco mucho que me Ia hayais conlado. ien comrendo ahora, or Ia manera en
que os han educado, que eI lemor es un senlimienlo que debe seros desconocido. Iero,
ueslo que habeis dormido en Venla Quemada, mucho me lemo que esleis exueslo a Ias
obsesiones de Ios dos ahorcados, y corrais Ia lrisle suerle deI endemoniado Iacheco.
Iadre mio resondi aI anacorela, mucho he refIexionado esla noche sobre eI
reIalo deI seor Iacheco. Aunque lenga eI demonio en eI cuero, no or eIIo es menos
genliIhombre y, a ese liluIo, Io creo incaaz de faIlar a Ia verdad. Iero Iigo VeIez,
caeIIan de nueslro casliIIo, me di|o que si bien hubo osesos en Ios rimeros sigIos de Ia
IgIesia, ya no Ios hay en eI dia de hoy, y su leslimonio me arece lanlo mas reselabIe
cuanlo que mi adre me ha ordenado creer a Iigo en lodas aqueIIas malerias que
conciernen a nueslra reIigin.
Iero di|o eI ermilao acaso no habeis vislo eI alroz sembIanle deI oseso`
Acaso no habeis vislo que Ios demonios Io han de|ado luerlo`
Le resondi:
Iadre mio, eI seor Iacheco uede haber erdido eI o|o de olra manera. Debo
agregar que en lodas eslas cosas me alengo a quienes saben mas que yo. Me basla con no
lemer a Ios aarecidos, ni a Ios vamiros. Sin embargo, si quereis darme aIguna sanla
reIiquia ara reservarme de sus hazaas, os romelo IIevarIa siemre con fe y
veneracin.
II ermilao areci sonreir un oco de mi candor. Desues me di|o:
Veo, hi|o mio, que aun leneis fe, ero me lemo que no ersislais en eIIa. Los
GomeIez, de quienes descendeis or Ia rama malerna, son lodos eIIos nuevos crislianos. Y
hasla aIgunos, segun me han dicho, son musuImanes en eI fondo de su corazn. Si os
ofrecieran una inmensa forluna or cambiar de reIigin, Ia acelariais`
De ningun modo Ie resondi. Me arece que renunciar a nueslra reIigin, o
abandonar nueslra bandera, son dos aclos iguaImenle deshonrosos.
II ermilao areci sonreir lodavia. Desues me di|o:
Veo con lrisleza que vueslras virludes reosan en un undonor exagerado, y os
advierlo que ya no enconlrareis un Madrid lan beIicoso como en liemos de vueslro
adre. Las virludes han de basarse en rinciios mas firmes. Iero no quisiera deleneros
mas, orque aun leneis una esada |ornada anles de IIegar a Ia Venla deI Ien, o mesn
deI acanliIado. Su huesed ha ermanecido en eI, a desecho de Ios bandidos, orque
cuenla con Ia roleccin de una banda de gilanos que acaman en Ios aIrededores. Iasado
maana IIegareis a Ia Venla de Cardeas, y ya eslareis fuera de Sierra Morena. He ueslo
aIgunas rovisiones en Ias aIfor|as de vueslra monlura.
Habiendo dicho eslas cosas, eI ermilao me abraz liernamenle, ero no me dio
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
ninguna reIiquia ara reservarme de Ios demonios. No quise referirme nuevamenle a
eIIo, y monle a cabaIIo.
In eI camino me use a refIexionar sobre Ias maximas que acababa de oir, no
concibiendo ara Ias virludes una base mas sIida que eI undonor, eI cuaI, a mi |uicio, Ias
abarcaba lodas. Iroseguia enlregado a eslas refIexiones cuando un cabaIIero, saIiendo
subilamenle de alras de un easco, me corl eI camino y di|o:
Os IIamais AIfonso`
Le resondi que si.
Inlonces di|o eI cabaIIero os arreslo en nombre deI rey y de Ia Sanla Inquisicin.
Inlregadme vueslra esada.
Obedeci sin reIicar. Inlonces eI cabaIIero loc un siIbalo, y de lodos Iados
aarecieron genles armadas que cayeron sobre mi. Me alaron Ias manos a Ia esaIda y
lomamos un ala|o en Ias monlaas que aI cabo de una hora nos condu|o a un casliIIo
feudaI. a| eI uenle Ievadizo y enlramos. Como eslabamos aun ba|o eI lorren, abrieron
una uerlecila IaleraI y me arro|aron a un caIabozo, sin moIeslarse siquiera en deshacer Ias
cuerdas que me lenian agarrolado.
II caIabozo eslaba en Ia mas absoIula oscuridad, no leniendo yo Ias manos Iibres
ara exlenderIas anle mi, me era imosibIe caminar sin darme de narices conlra Ias
muraIIas. Me senle ues en eI silio donde eslaba y, como es faciI suoner, me use a
refIexionar sobre Io que udo haber molivado mi encarceIamienlo. Mi rimera y unica
idea fue que Ia Inquisicin se habia aoderado de mis hermosas rimas y que Ias negras
habian conlado Io que sucedi en Venla Quemada. In caso de que me inlerrogaran acerca
de Ias beIIas africanas, sIo odia olar enlre lraicionarIas, y faIlar a mi aIabra de honor,
o negar que Ias conociera, Io que me habria embarcado en una serie de vergonzosas
menliras. Desues de examinar seme|anle aIlernaliva, me decidi or eI mas absoIulo
siIencio y lome Ia firme resoIucin de no resonder con una soIa aIabra a lodos Ios
inlerrogalorios.
Una vez disiada esla duda en mi esirilu, medile en Ios aconlecimienlos de Ios dos
dias anleriores. Tenia Ia seguridad de que mis rimas eran mu|eres de carne y hueso. Me
Io adverlia no se que senlimienlo, mas fuerle que lodo Io que me habian dicho sobre eI
oder de Ios demonios. SIo eslaba rofundamenle indignado or Ia maIa asada que me
habian |ugado, aI hacerme deserlar deba|o de Ia horca.
Inlrelanlo, lranscurrian Ias horas. Imece a lener hambre, como habia oido decir
que a veces no faIla en Ios caIabozos un edazo de an y un canlaro de agua, busque aIgo
seme|anle con Ias iernas y Ios ies. In efeclo, bien ronlo lroece con un cuero exlrao
que resuIl ser Ia milad de un an. Me acosle aI Iado deI an y quise asirIo con Ios dienles,
ero faIlo de resislencia donde aoyarIo, eI an se me escaaba y resbaIaba, aI fin Io
emu|e conlra eI muro, enlonces ude comer, orque eI an eslaba arlido or Ia milad,
de haber eslado enlero, no hubiese odido morderIo. Inconlre lambien un canlaro, ero
me fue imosibIe beber, aenas humedecia mi gaznale eI agua se derramaba. Conlinue
buscando: enconlre a|a en un rincn, y me acosle sobre eIIa. Tenia Ias manos
arlislicamenle anudadas, es decir con fuerza, ero sin que Ias cuerdas me enlraran en Ias
carnes. De modo que no me cosl lraba|o adormecerme.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA CUARTA
Me arece que habia dormido varias horas cuando vinieron a deserlarme. Vi enlrar
a un mon|e de Sanlo Domingo, seguido or varios hombres de muy maIa caladura.
AIgunos IIevaban hachones, olros, inslrumenlos desconocidos ara mi y que imagine
debian servir ara lorluras. Recorde mis resoIuciones y me afirme en eIIas. Iensaba en mi
adre. Nunca fue lorlurado, ero acaso no habia sufrido miI oeraciones doIorosas enlre
Ias manos de Ios ciru|anos` Yo no ignoraba que Ias habia sobreIIevado sin roferir una soIa
que|a. ResoIvi imilarIo, no decir una aIabra y, si fuera osibIe, no de|ar escaar un
susiro. II inquisidor idi un siIIn, se inslaI en eI |unlo a mi, adol un aire duIce y
camechano y me hizo, oco mas o menos, eI siguienle discurso:
Nio querido, agradece que eI cieIo le haya conducido a esle caIabozo. Iero dime,
or que eslas en eI` Que ecados has comelido` Confiesale, derrama lus Iagrimas en mi
seno. No me resondes` Ay, nio mio, haces maI! Nueslro melodo es no inlerrogar.
De|amos aI cuIabIe eI cuidado de acusarse a si mismo. Isla confesin, aunque un oco
forzada, no de|a de lener aIgun merilo, sobre lodo cuando eI cuIabIe denuncia a sus
cmIices. No resondes` Tanlo eor ara li. Vamos, habra que onerle sobre Ia isla.
Conoces a dos rincesas de Tunez` O, me|or dicho, a dos bru|as infames, vamiros
execrabIes y demonios encarnados` Nada dices. Haced enlrar a esas dos infanlas de Ia
corle de Lucifer.
Inlonces lra|eron a mis dos rimas, que eslaban, como yo, con Ias manos aladas a Ia
esaIda. Desues eI inquisidor conlinu en eslos lerminos:
Iues bien, hi|o mio, no Ias reconoces` Sigues caIIado` Hi|o querido, no le asusles
de Io que voy a decirle. Te haremos sufrir un oco. Ves esas dos labIas` AIIi le haremos
oner Ias iernas, y Ias arelaremos con una cuerda. Desues ondremos enlre lus
iernas eslas cuas que uedes observar y Ias cIavaremos a goIes de marliIIo. AI
rinciio, se le hincharan Ios ies. In seguida, le saIdra sangre deI dedo gordo de cada
ie, y se le caeran Ias uas de Ios demas dedos. Desues se le revenlaran Ias Ianlas de Ios
ies, y saIdra de eIIas grasa mezcIada con Ias carnes aIasladas. Iso le hara sufrir mucho.
Nada dices` Y sin embargo, hacemos Ia regunla ordinaria. Ah, hi|o mio, habras de
desmayarle! Mira eslos frascos, IIenos de diversos Iicores, que le haran recuerar eI
senlido. Inlonces, cuando vueIvas a lus cabaIes, le quilaremos eslas cuas y le ondremos
eslas olras, que son mucho mas gruesas. AI rimer goIe, se le romeran Ias rodiIIas y Ios
lobiIIos. AI segundo, se le ra|aran Ias iernas en loda su Iongilud. De eIIas saIdra meduIa y
goleara sobre esla a|a, mezcIada con lu sangre. No quieres habIar`... Vamos, que Ie
arielen Ios ies.
Los verdugos me lomaron or Ias iernas y Ias alaron enlre Ias maderas.
No quieres habIar`... CoIocadIe Ias cuas... No quieres habIar`... Levanlad Ios
marliIIos.
In ese inslanle oimos una descarga de armas de fuego. Imina excIam:
Oh Mahoma, eslamos saIvados! Solo ha venido en nueslro auxiIio!
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Solo enlr con su banda, ech a Ios verdugos y al aI inquisidor a una argoIIa que
habia en Ia muraIIa deI sublerraneo. Desues, IIegandose a Ias moriscas y a mi, deshizo Ios
nudos de Ias cuerdas que nos lenian agarrolados. II rimer uso que eIIas hicieron de Ia
Iiberlad de sus brazos fue echarse en Ios mios. Nos seararon. Solo me di|o que monlara a
cabaIIo y lomase Ia deIanlera, asegurandome que eI me seguiria muy ronlo con Ias dos
damas.
Cualro cabaIIeros formaban Ia vanguardia a Ia cuaI me uni. AI desunlar eI dia,
IIegamos a un Iugar desierlo donde enconlramos un reIevo. Desues seguimos or Ias
cumbres y creslas de Ias monlaas nevadas.
Hacia Ias cualro IIegamos a unas grulas de iedra donde debiamos asar Ia noche,
ero yo me feIicile de haber IIegado en Ieno dia orque Ia visla era admirabIe, y sobre
lodo a mi, que no conocia sino Ias Ardenas y Ia ZeIanda, debia arecerme laI. Tenia a mis
ies esa hermosa vega de Granada, que Ios granadinos IIaman Nucsira Vigi|ia. La veia
inlegramenle, con sus seis ciudades y sus cuarenla aIdeas. Veia eI curso lorluoso deI GeniI,
Ios lorrenles que se reciilaban desde Io aIlo de Las AIu|arras, Ios bosqueciIIos, Ias
frescas umbrias, Ios edificios, Ios |ardines y un inmenso numero de quinlas o aIquerias.
Incanlado de que mis o|os udieran abarcar laI canlidad de beIIas cosas a Ia vez, me
abandone a Ia conlemIacin. Senli que me converlia en un amanle de Ia naluraIeza.
OIvide a mis rimas, eslas IIegaron muy ronlo en Iileras conducidas or cabaIIos. No
bien ba|aron, se echaron a descansar sobre co|ines en eI sueIo de Ia grula. AI cabo de un
momenlo Ies di|e:
Seoras mias, no me que|o de Ia noche que ase en Venla Quemada, ero os
confieso que acab de una manera que me ha disguslado infinilamenle.
Imina me resondi:
AIfonso mio, no me acuseis sino de Ia arle hermosa de vueslros sueos. Iero de
que os que|ais` Acaso no habeis lenido ocasin de dar ruebas de un vaIor
sobrehumano`
Is que aIguien Ie resondi ondria en duda mi vaIor` Si Io haIIara, no vaciIaria
en balirme con eI embozo lerciado.
Imina me resondi:
No se que enlendeis or baliros con eI embozo lerciado, ero naq cosas que no
uedo deciros. Las hay que ni yo misma Ias se. Me Iimilo a obedecer Ias rdenes deI |efe
de mi famiIia, sucesor deI |eque Masu, y que conoce eI secrelo deI Casar GomeIez. Todo Io
que uedo deciros es que sois nueslro arienle mas cercano. II oidor de Granada, adre
de vueslra madre, lenia un hi|o que fue considerado digno de ser iniciado. Abraz Ia
reIigin musuImana y esos Ias cualro hi|as deI rey de Tunez, que eslaba enlonces en eI
oder. SIo Ia menor luvo hi|os, y es nueslra madre. Ioco liemo desues deI nacimienlo
de Zebedea, mi madre y sus olras lres mu|eres murieron de una esle que, or enlonces,
desoIaba Ia cosla de erberia... Iero de|emos de Iado eslas cosas que quiza aIgun dia
IIegareis a saber. HabIemos de vos, querido rimo, deI reconocimienlo que os debemos y
de nueslra admiracin or vueslras virludes. Con que indiferencia habeis mirado Ios
rearalivos deI suIicio! Que sagrado reselo or Ia aIabra emeada! Si, AIfonso,
suerais a lodos Ios heroes de nueslra raza y nos hemos converlido en vueslra roiedad.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Zebedea, que de|aba de buena gana que habIase su hermana cuando Ia conversacin
era seria, readquiria Ienamenle sus derechos cuando esla lomaba un cariz senlimenlaI. Is
eI caso de que fui haIagado, acariciado, y quede conlenlo de mi mismo y de Ios demas.
Desues IIegaron Ias negras. Nos dieron de cenar, y Solo nos sirvi eI mismo con eI mas
rofundo reselo. A conlinuacin Ias negras armaron ara mis rimas una cama baslanle
buena en una esecie de grula. Iui a acoslarme en olra, y lodos gozamos de un reoso deI
cuaI leniamos necesidad.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA QUINTA
AI dia siguienle, lemrano, Ia caravana se uso en marcha. a|amos Ias monlaas y
dimos Ia vueIla a dos hondonadas o, me|or dicho, a dos reciicios que arecian locar Ias
enlraas de Ia lierra. Corlaban Ia cadena de monlaas en lanlas direcciones diferenles que
era imosibIe orienlarse en eIIas ni saber or que Iado andabamos.
Marchamos asi duranle seis horas hasla IIegar a Ias ruinas de una ciudad
abandonada y desierla. AIIi Solo nos hizo aearnos y me IIev aI borde de un ozo.
Seor AIfonso me di|o, os ruego que mireis en ese ozo y me digais que ensais
de eI.
Le conlesle que aI mirar veia agua y que ensaba que era un ozo.
Iues bien di|o Solo, os equivocais, orque es Ia enlrada de mi aIacio.
Habiendo habIado asi, meli Ia cabeza en eI ozo y gril de cierla manera. Inlonces
vi que de un coslado deI ozo saIieron dos Ianchas que se unieron a unos ies or
encima deI agua. Desues un hombre armado saIi or Ia misma aberlura, y desues olro.
Trearon or eI ozo y, cuando esluvieron afuera, Solo me di|o:
Seor AIfonso, lengo eI honor de resenlaros a mis dos hermanos, Cicio y Momo.
Quiza recordeis sus cueros deba|o de cierlo cadaIso, ero no or eIIo gozan de una saIud
menos buena y os seran siemre devolos ues eslan, asi como yo, aI servicio y a Ia aga
deI gran |eque de Ios GomeIez.
Le resondi que eslaba encanlado de conocer a Ios hermanos de un hombre que me
habia reslado lan imorlanle servicio.
Hubo que resoIverse a ba|ar aI ozo. Tra|eron una escaIa de cuerdas, y Ias dos
hermanas descendieron con mas faciIidad de Io que yo hubiese revislo. Luego que
IIegamos a Ias Ianchas, enconlramos una uerlecila IaleraI, or donde sIo odiamos
asar agachandonos mucho. Iero en seguida enconlramos una hermosa escaIera, laIIada
en Ia roca, e iIuminada or Iamaras. a|amos mas de doscienlos eIdaos. Ior fin
enlramos en una residencia sublerranea comuesla or muchas saIas y aosenlos. II sueIo
y Ias aredes eslaban laizados de corcho ara rolegerIos de Ia humedad. Desues, en
Cinlra, cerca de Lisboa, he vislo un convenlo, laIIado en Ia roca, cuyas ceIdas eslaban
laizadas de iguaI manera y aI cuaI, or ese molivo, se Io IIamaba eI convenlo de corcho.
Agregare que varias chimeneas bien disueslas, y en Ias que ardia un buen fuego,
manlenian una lemeralura agradabIe en eI sublerraneo de Solo. Los cabaIIos que servian
a su cabaIIeria eslaban disersos en Ios aIrededores. Sin embargo, en caso de necesidad, se
odia lambien relirarIos deI seno de Ia lierra or una aberlura que daba a un vaIIe vecino,
y habia una maquina eseciaI ara izarIos, ero se Ia usaba rara vez.
Todas eslas maraviIIas me di|o Imina son obra de Ios GomeIez. Cavaron esle
easco en Ios liemos en que eran Ios amos de Ia comarca, es decir, acabaron de cavarIo,
orque Ios idIalras, que a su IIegada habilaban Las AIu|arras, habian ya adeIanlado en
mucho eI lraba|o. Los sabios relenden que en esle Iugar eslaban Ias minas de oro de Ia
elica, y Ias anliguas rofecias anuncian que loda Ia comarca debera voIver un dia aI
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
oder de Ios GomeIez. Que decis de eIIo, AIfonso` Seria un esIendido alrimonio.
II discurso de Imina me areci inoorluno. Se Io di a enlender, Iuego, cambiando
de conversacin, Ie regunle cuaIes eran sus royeclos ara eI fuluro.
Imina me resondi que desues de Io sucedido, no odrian quedarse mas en
Isaa, ero que deseaban descansar un oco hasla que hubiesen acabado Ios
rearalivos de su rximo via|e.
Nos dieron una cena muy abundanle, sobre lodo en venado y frulas secas... Los lres
hermanos nos servian con Ia mayor obsequiosidad. Les hice observar a mis rimas que era
imosibIe enconlrar ahorcados mas honeslos. Imina convino en eIIo y, dirigiendose a
Solo, Ie di|o:
Vos y vueslros hermanos debeis de haber lenido avenluras muy exlraas, si nos
Ias conlarais, nos dariais gran Iacer.
Solo, desues de hacerse de rogar un oco, senlse |unlo a nosolros y emez en Ios
siguienles lerminos:
HISTORIA DI SOTO
He nacido en Ia ciudad de enevenlo, cailaI deI ducado de ese nombre. Mi adre,
que se IIamaba Solo como yo, era maeslro armero, y muy habiI en su rofesin. Iero como
habia olros dos armeros en Ia ciudad, y que aun gozaban de mayor reulacin, sus
ganancias aenas Ie baslaban ara manlener a su mu|er y a sus lres hi|os, a saber mis dos
hermanos y yo.
Tres aos desues que mi adre se hubo casado, una hermana menor de mi madre
esos a un vendedor de aceile, IIamado Lunardo, que or regaIo de bodas Ie dio unos
endienles de oro, con una cadena lambien de oro ara que se usiese aIrededor deI
cueIIo. Mi madre, aI voIver de Ia boda, areci hundirse en una negra meIancoIia. Su
marido quiso saber or que, eIIa se neg a decirseIo duranle mucho liemo, aI fin Ie
confes que moria de envidia or lener unos endienles y un coIIar como Ios de su
hermana. Mi adre nada resondi. Tenia un hermoso fusiI de caza, con dos isloIas y un
cuchiIIo, lambien de caza, que hacian |uego. II fusiI liraba cualro liros sin necesidad de ser
vueIlo a cargar. Habia coslado a mi adre eI lraba|o de cualro aos, y eslimaba su vaIor en
lrescienlas onzas de oro de NaoIes. Iue a casa de un armador, y vendi eI |uego or
ochenla onzas. Desues comr unas aIha|as iguaIes a Ias que deseaba su mu|er, y se Ias
regaI.
Mi madre se Ias moslr ese mismo dia a Ia mu|er de Lunardo, y sus endienles
arecieron un oco mas Iu|osos que Ios de su hermana, Io cuaI Ie caus exlremado Iacer.
Iero aI cabo de ocho dias Ia mu|er de Lunardo fue a ver a mi madre ara devoIverIe
Ia visila. LIevaba Ios cabeIIos lrenzados en forma de caracoI y su|elos or una agu|a de oro
cuya cabeza era una rosa de fiIigrana enriquecida or un equeo rubi. Isla rosa de oro
hundi su crueI esina en eI corazn de mi madre. VoIvi a caer en su meIancoIia anlerior
y no saIi de eIIa hasla que mi adre Ie hubo romelido una agu|a arecida a Ia de su
hermana. Sin embargo, como mi adre no lenia dinero ni medios de rocurarseIo, y una
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
agu|a seme|anle coslaba cuarenla y cinco onzas, muy ronlo se uso lan meIancIico como
mi madre Io habia eslado aIgunos dias anles. Inlre lanlo, mi adre recibi Ia visila de uno
de sus aisanos, IIamado GriIIo MonaIdi, que vino a verIo ara hacer Iimiar sus isloIas.
MonaIdi, advirliendo Ia lrisleza de mi adre, Ie regunl or su causa, y mi adre no se Ia
ocuIl. Desues de un momenlo de refIexin, MonaIdi Ie habI en eslos lerminos:
Seor Solo, os debo mas de Io que creeis. II olro dia, or azar, enconlraron mi
uaI en eI cuero de un hombre asesinado en eI camino de NaoIes. La |uslicia ha
moslrado ese uaI a lodos Ios armeros, y vos habeis alesliguado generosamenle que no
Io conociais. Sin embargo, habiais for|ado esa arma y me Ia habiais vendido. Si hubierais
dicho Ia verdad, me habriais causado aIguna moIeslia. He aqui Ias cuarenla y cinco onzas
de que habeis menesler, con eI agregado de que mi boIsa os eslara siemre abierla.
Mi adre acel con gralilud, fue a comrar una agu|a de oro, enriquecida or un
rubi, y se Ia regaI a mi madre, quien ese mismo dia se adorn con eIIa y fue a Iucirse anle
Ios o|os de su orguIIosa hermana.
De vueIla a su casa, mi madre no dudaba de que veria muy ronlo a Ia seora
Lunardo adornada con aIguna nueva aIha|a. Iero eran muy olros Ios royeclos de su
hermana. Queria ir a Ia igIesia seguida de un Iacayo a |ornaI, veslido de Iibrea, y se Io
rouso a su marido. Lunardo, que era muy avaro, habia consenlido en comrar un
edazo de oro que, en eI fondo, Ie arecia lan seguro en Ia cabeza de su mu|er como en su
roio cofre. Iero no fue Io mismo cuando Ie rousieron dar a un ganduI una onza de
oro ara eslarse media hora delras deI banco de su mu|er. Sin embargo, lan vioIenlas y
frecuenles fueron Ias ersecuciones de Ia seora Lunardo que aI fin se delermin a
seguirIa eI mismo con Iibrea de Iacayo. La seora Lunardo enconlr que su marido era lan
bueno como cuaIquier olro ara desemear ese aeI, y desde eI domingo siguienle
quiso aarecer en Ia arroquia seguida or Iacayo de lan nueva esecie. Los vecinos rieron
un oco anle Ia farsa, ero mi lia alribuy sus bromas a Ia envidia que Ios devoraba.
Cuando IIeg a Ia igIesia, oy Ia rechifIa de Ios mendigos:
Mirad a Lunardo que hace de criado de su mu|er!
Sin embargo, como Ios ordioseros no IIevaran su audacia mas aIIa de cierlo unlo,
Ia seora Lunardo enlr Iibremenle en Ia igIesia, donde Ie rindieron loda suerle de
homena|es. Le ofrecieron agua bendila y Ia hicieron senlar en un banco, en lanlo que mi
madre ermanecia de ie y confundida con Ias mu|eres de Ia cIase mas miserabIe deI
uebIo.
De vueIla a su casa, mi madre lom un lra|e azuI de mi adre y se uso a adornarIe
Ias mangas con Ios reslos de una bandoIera amariIIa que habia erlenecido a Ia carluchera
de un migueIele. Sorrendido, mi adre Ie regunl que hacia. Mi madre Ie conl loda Ia
hisloria de su hermana, y cmo su marido luvo Ia comIacencia de seguirIa con Iibrea de
Iacayo. Mi adre Ie asegur que eI no lendria |amas una comIacencia seme|anle. Iero aI
domingo siguienle Ie dio una onza de oro a un Iacayo a |ornaI, que sigui a mi madre a Ia
igIesia, donde esla deseme un aeI lodavia mas briIIanle que eI de Ia seora Lunardo
eI domingo anlerior.
Ise mismo dia, inmedialamenle desues de misa, MonaIdi vino a ver a mi adre y Ie
hizo eI siguienle discurso:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Mi querido Solo, esloy informado de Ia rivaIidad en maleria de exlravagancias que
exisle enlre vueslra mu|er y su hermana. Si no oneis colo a eIIo, sereis desgraciado loda Ia
vida. Iodeis lomar dos arlidos: uno, corregir a vueslra mu|er, eI olro, abrazar una
rofesin que os ermila salisfacer su aficin aI derroche. Si lomais eI rimer arlido, os
ofrezco una variIIa de aveIIano, que he uliIizado con mi difunla mu|er mienlras esla vivi.
Hay olras variIIas de aveIIano que, lomadas or Ios exlremos, se hacen girar en Ia mano y
sirven ara descubrir fuenles de agua y aun lesoros. Isla variIIa no liene virludes
seme|anles. Iero si Ia lomais or un exlremo y Ia aIicais or eI olro sobre Ios hombros de
vueslra mu|er, os aseguro que Ia corregireis faciImenle de sus carichos. Ior eI conlrario,
si lomais eI arlido de salisfacer lodas sus fanlasias, os ofrezco Ia amislad de Ios hombres
mas vaIerosos de IlaIia. Se reunen de buena gana en enevenlo, orque es una ciudad
fronleriza. Iienso que me enlendeis. RefIexionad ues sobre eIIo.
Desues de haber habIado de esla suerle, MonaIdi de| su varila de aveIIano sobre Ia
mesa deI laIIer de mi adre, y se fue.
Duranle ese liemo, mi madre habia ido desues de misa a moslrar su Iacayo a |ornaI
aI Corso y a casa de aIgunas de sus amigas. Ior fin voIvi, lriunfanle, ero fue recibida or
mi adre de manera muy dislinla de Ia que eIIa eseraba. Con Ia mano izquierda Ia cogi
deI brazo izquierdo, y con Ia derecha emez a oner en raclica Ios conse|os de MonaIdi.
Su mu|er se desmay. Mi adre maIdi|o Ia variIIa, idi erdn, Io obluvo y Ia az se hizo
enlre eIIos.
AIgunos dias desues mi adre fue a buscar a MonaIdi ara decirIe que Ia variIIa de
aveIIano no habia surlido buen efeclo y que Io reIacionara con Ios hombres vaIerosos de
que Ie habIara.
MonaIdi resondi:
Seor Solo, es baslanle sorrendenle que no leniendo animo ara infIigir eI menor
casligo a vueslra mu|er, Io lengais ara aguardar a Ias ersonas en un rincn deI bosque.
Sin embargo, lodo es osibIe, y eI corazn humano encierra eores conlradicciones. ien
quiero resenlaros a mis amigos, ero es menesler que anles hayais comelido or Io
menos un asesinalo. Todas Ias lardes, cuando hayais cerrado vueslro laIIer, coIgaos una
esada, oneos un uaI en eI cinlo, y aseaos con aire un oco aIlivo ba|o Ios soorlaIes
de Ia Madona. TaI vez aIguien quiera emIearos. Adis. Iueda eI cieIo bendecir vueslras
emresas.
Mi adre hizo Io que MonaIdi Ie habia aconse|ado y muy ronlo advirli que
diversos cabaIIeros de su lemIe y Ios esbirros Io saIudaban con aire de comIicidad. AI
cabo de quince dias de caminar lodas Ias lardes ba|o Ios soorlaIes, un hombre bien
veslido Io abord y Ie di|o:
Seor Solo, aqui hay cien onzas ara vos. Denlro de media hora vereis asar a dos
|venes con Iumas bIancas en eI sombrero. Os acercareis a uno de eIIos y de manera
confidenciaI Ie direis en voz ba|a: CuaI de vosolros es eI marques IeIlri`. Uno de eIIos
os dira: Yo. Inlonces Ie aseslareis una uaIada en eI corazn. II olro |oven, que es un
cobarde, habra de huir. Inlonces uIlimareis a IeIlri. Una vez acabado vueslro comelido,
no vayais a refugiaros en Ia igIesia. VoIved lranquiIamenle a vueslra casa, y yo os seguire
de cerca.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Mi adre sigui unluaImenle Ias inslrucciones que Ie dieron y, cuando esluvo de
vueIla en su casa, vio IIegar aI desconocido cuyo rencor habia salisfecho. Isle Ie di|o:
Seor Solo, os agradezco mucho Io que habeis hecho or mi. He aqui olra boIsa de
cien onzas, que os ruego que aceleis, y he aqui lambien olra con Ia misma canlidad que
resenlareis aI rimer emIeado de Ia |uslicia que se aarezca or vueslra casa.
Desues de habIar de laI manera, eI desconocido se relir.
Ioco desues, eI |efe de Ios esbirros se resenl en casa de mi adre, quien Ie dio Ias
cien onzas deslinadas a Ia |uslicia, y aqueI Io invil a su vez a una cena de amigos que se
haria en su casa. Iueron a una residencia adosada a Ia risin ubIica, donde enconlraron
or convidados aI |argc||c q aI confesor de Ios resos. Mi adre eslaba un oco conmovido,
como sueIe eslarse de ordinario desues deI rimer asesinalo. Advirliendo su lurbacin, eI
ecIesiaslico Ie di|o:
Seor Solo, rerimid vueslra lrisleza. Las misas de Ia caledraI eslan a doce reaIes
cada una. Se dice que eI marques IeIlri ha sido asesinado. Haced aIicar una veinlena de
misas or eI descanso de su aIma, y or aadidura os concederan Ia absoIucin generaI.
Desues de Io cuaI no se habI mas de Io sucedido, y Ia cena fue baslanle aIegre.
AI dia siguienle MonaIdi fue a visilar a mi adre y Io cumIimenl or su acluacin.
Mi adre quiso enlregarIe Ias cuarenla y cinco onzas que habia recibido en ago, ero
MonaIdi Ie di|o:
Solo, ofendeis mi deIicadeza. Si voIveis a habIarme de ese dinero, creere que me
rerochais no haber hecho baslanle ara ayudaros. Habeis adquirido mi amislad, y mi
boIsa esla a vueslro servicio. No os ocuIlare que yo mismo soy eI |efe de Ia banda a que
aIudi. Isla comuesla or hombres de honor y de una ceIosa robidad. Si quereis formar
arle de eIIa, decid que vais a rescia a comrar caones ara fusiIes, y reunios con
nosolros en Caua. Iarad en Ia Crccc !crc q no os reocueis or Io demas.
Mi adre arli aI cabo de lres dias e hizo una camaa lan honorabIe como
Iucraliva.
Aunque eI cIima de enevenlo sea benigno, mi adre, que aun no eslaba aguerrido
en su rofesin, no quiso lraba|ar duranle eI maI liemo. Ias Ios cuarleIes de invierno en
eI seno de su famiIia, y su esosa luvo un Iacayo eI domingo, broches de oro en su |usliIIo
negro, y un rendedor de oro en forma de garfio deI cuaI coIgaban sus IIaves.
Hacia Ia rimavera, sucedi que mi adre fue IIamado en Ia caIIe or un servidor
desconocido, quien Ie di|o que Io siguiera hasla Ia uerla de Ia ciudad.
AIIi enconlr a un seor enlrado en aos y cualro hombres a cabaIIo. II seor Ie di|o:
Seor Solo, he aqui una boIsa con veinle cequies. Os ruego que me sigais hasla un
casliIIo vecino, y que ermilais que os venden Ios o|os.
Mi adre consinli en lodo, y desues de un Iargo lrecho y de muchos rodeos
IIegaron aI casliIIo deI vie|o seor. Lo hicieron subir y Ie quilaron Ia venda. Inlonces vio a
una mu|er enmascarada, alada a un siIIn y con una mordaza. II vie|o seor Ie di|o:
Seor Solo, aqui hay veinle cequies mas. Tened Ia bondad de auaIar a mi mu|er.
Iero mi adre resondi:
Seor, os habeis equivocado reseclo a mi. Isero a Ias genles en una esquina o Ias
alaco en eI bosque, como conviene a un hombre de honor, ero no hago eI oficio de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
verdugo.
Desues de haber habIado de esla guisa, mi adre ech Ias dos boIsas a Ios ies deI
vindicalivo esoso. Isle no insisli mas, hizo vendar Ios o|os de mi adre y orden a sus
servidores que Io condu|eran a Ias uerlas de Ia ciudad. Accin lan nobIe y generosa
honr mucho a mi adre, ero oco desues reaIiz olra que fue mas eIogiada aun.
Habia en enevenlo dos seores muy areciados. Uno se IIamaba eI conde MonlaIlo,
eI olro, eI marques Serra. II conde MonlaIlo hizo IIamar a mi adre y Ie romeli
quinienlos cequies or asesinar a Serra. Mi adre acel, mas idi cierlo liemo, orque
sabia que eI marques eslaba muy aIerla.
Dos dias desues, eI marques Serra hizo IIamar a mi adre a un Iugar relirado, y Ie
di|o:
Solo, he aqui una boIsa con quinienlos cequies. Os erlenece, ero dadme vueslra
aIabra de honor de auaIar a MonlaIlo.
Mi adre cogi Ia boIsa y Ie di|o:
Seor marques, os doy mi aIabra de honor de malar a MonlaIlo, ero debo
confesaros que lambien Ie he dado aIabra de haceros erecer. II marques di|o riendo:
Isero que no Io hareis.
Mi adre resondi muy seriamenle:
Ixcusadme, seor marques, ero Io he romelido y Io hare.
II marques relrocedi y sac su esada, ero mi adre sac una isloIa deI cinlo y Ie
hizo saIlar Ios sesos. In seguida fue a casa de MonlaIlo y Ie anunci que su enemigo habia
muerlo. II conde Io abraz y Ie dio Ios quinienlos cequies romelidos. Inlonces mi adre,
un oco lurbado, Ie confes que eI marques, anles de morir, Ie habia dado quinienlos
cequies ara asesinar aI conde MonlaIlo. II conde Ie di|o que eslaba encanlado de haberse
anliciado a su enemigo.
Seor conde reIic mi adre, de nada os servira, orque he dado mi aIabra.
AI mismo liemo, Ie asesl una uaIada. II conde, aI caer, Ianz un grilo que alra|o
Ia alencin de sus servidores. Mi adre se Iibr de eIIos a uaIadas y huy a Ias
monlaas, donde enconlr a Ia banda de MonaIdi. Todos Ios vaIienles que Ia comonian
no luvieron aIabras suficienles ara eIogiar una lan sagrada IeaIlad a Ia aIabra
emeada. Os aseguro que esle rasgo lodavia esla, or asi decirIo, en boca de lodos, y que
duranle mucho liemo se habIara de eI en enevenlo.
Habiendo IIegado Solo a esle unlo de su reIalo, uno de sus hermanos vino a edirIe
rdenes concernienles a nueslra arlida. Solo nos de|, ues, idiendonos ermiso ara
relomar aI dia siguienle eI hiIo de su hisloria. Iero Io que nos habia conlado me dio mucho
que ensar. No habia cesado de aIabar eI honor, Ia deIicadeza, Ia ceIosa robidad de
individuos que hubieran merecido Ia horca. II abuso de esas aIabras, de Ias que se servia
lan confiadamenle, confundia lodas mis ideas.
Imina, advirliendo mi siIencio, me regunl en que ensaba. Le resondi que Ia
hisloria de Solo me recordaba Io que habia oido decir, dos dias anles, a cierlo ermilao, o
sea que Ia virlud liene bases mas firmes que eI honor. Imina me resondi:
Querido AIfonso, reselad a ese ermilao, y creed Io que os dice. VoIvereis a
enconlrarIo mas de una vez en eI curso de vueslra vida.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Desues Ias dos hermanas se Ievanlaron y se reliraron con sus negras aI inlerior deI
dearlamenlo, es decir a Ia arle deI sublerraneo que Ies eslaba deslinada. VoIvieron ara
cenar, y acabada Ia cena nos fuimos a dormir.
Iero cuando se hizo eI siIencio en Ia caverna, vi enlrar a Imina que IIevaba, como
Isique, una Iamara en una mano y con Ia olra conducia a su hermanila, mas beIIa que eI
mismo amor. Senlaronse Ias dos aI borde de mi cama. Desues Imina me di|o:
Querido AIfonso, os di|e que os erleneciamos. Que eI gran |eque nos erdone si
nos anliciamos un oco a su aulorizacin.
Hermosa Imina Ie resondi, erdonadme vos misma. Si es esla una nueva
rueba a que someleis mi virlud, lemo que no saIga bien arada de eIIa.
Han hecho Io necesario ara que ueda resislir di|o Ia beIIa africana, y asando
mi mano or su cadera me hizo aIar un cinlurn que no era en modo aIguno eI de
Venus, aunque su arle se debiera aI genio deI esoso de esla diosa. II cinlurn eslaba
cerrado or un candado cuya IIave no eslaba en oder de mis rimas, o a Io menos eIIas
me Io aseguraron.
Asi, a cubierlo eI cenlro de loda gazmoeria, no relendieron disularme Ios
aIedaos. Zebedea record eI aeI de querida que habia esludiado en olros liemos con
su hermana. Isla veia en mis brazos aI ob|elo de sus anliguos amores y enlregaba sus
senlidos a lan duIce conlemIar. La menor, fIexibIe, vivaz, ardienle, me devoraba con eI
laclo y me enelraba con sus caricias. Tambien IIenamos olros momenlos con no se que,
con royeclos sobre Ios cuaIes no nos exIicabamos, con lodo ese duIce arIoleo de Ios
|venes que osciIan enlre eI recuerdo recienle y Ia eseranza de una rxima dicha.
Ior fin eI sueo es sobre Ios hermosos arados de mis rimas, y se reliraron a su
dearlamenlo. Cuando me enconlre soIo, ense que me seria muy desagradabIe
deserlarme olra vez ba|o Ia horca. No hice mas que reir de esla idea, aunque rond mi
ensamienlo hasla eI momenlo en que me dormi.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA 5EXTA
Iui deserlado or Solo, quien me di|o que yo habia dormido mucho liemo y que Ia
comida eslaba Iisla. Me vesli a risa y fui aI encuenlro de mis rimas, que me aguardaban
en eI comedor. Sus o|os me acariciaban aun, y arecian mas ocuadas de Ia noche anlerior
que de Ia comida que Ies servian. Cuando hubieron Ievanlado Ia mesa, Solo senlse enlre
nosolros y voIvi a lomar en Ios siguienles lerminos eI hiIo de su reIalo:
CONTINUACIN DIL RILATO DI SOTO
Cuando mi adre fue a reunirse con Ia banda de MonaIdi, yo odria lener seis aos,
y recuerdo que me IIevaron a Ia carceI con mi madre y mis dos hermanos.
II |efe de Ios esbirros se ocu muy eseciaImenle de nosolros duranle nueslra
delencin, cuyo lermino abrevi. Mi madre, aI saIir de Ia carceI, fue muy bien recibida or
Ias vecinas y or lodo eI barrio, orque en eI mediodia de IlaIia Ios bandidos son Ios
heroes deI uebIo, asi como Ios conlrabandislas Io son en Isaa. No nos escalimaron una
arle de Ia eslima universaI, y yo, en arlicuIar, fui mirado como eI rincie de Ios
iIIueIos de mi caIIe.
Hacia esa eoca, MonaIdi fue muerlo en un asaIlo, y mi adre, que lom eI mando de
Ia banda, quiso iniciarse con una hazaa eslreilosa. Iue a aoslarse en eI camino de
SaIerno ara eserar una remesa de dinero que enviaba eI virrey de SiciIia. Triunf en su
emresa ero fue herido en Ios riones or un liro de mosquele que Io voIvi incaaz de
conlinuar lraba|ando. II momenlo en que se desidi de Ia banda fue exlraordinariamenle
conmovedor. Hasla se di|o que muchos bandidos IIoraron, Io que me coslaria creer si yo
mismo no hubiese IIorado una vez en mi vida, y fue desues de auaIar a mi querida,
como Io exIicare a su debido momenlo.
La banda no lard en disoIverse, aIgunos de nueslros vaIienles fueron a hacerse
ahorcar en Toscana, olros a unirse a TeslaIunga, que emezaba a adquirir cierla reulacin
en SiciIia. Mi adre mismo cruz eI eslrecho y fue a Mesina, donde idi asiIo a Ios
Aguslinos deI Monle. Iuso su modeslo ecuIio en manos de Ios mon|es, hizo enilencia
ubIica y se eslabIeci ba|o eI orlaI de Ia igIesia, donde IIevaba una vida muy aacibIe,
ues lenia Iiberlad de asearse or Ios |ardines y Ios alios deI convenlo. Los mon|es Ie
daban soa, y eI mandaba buscar un ar de Ialos de un fign vecino. Ior aadidura, eI
jraicr deI convenlo Ie curaba Ias heridas.
Suongo que or enlonces mi adre nos enviaba fuerles remesas de dinero, orque
Ia abundancia reinaba en nueslra casa. Mi madre arliciaba en Ios Iaceres deI carnavaI y
ara Navidad hacia un esebre, c prcscpic, reresenlado or muequilos, animaIes de
azucar y olras nierias de esla esecie que eslan muy de moda en lodo eI reino de NaoIes
y son un ob|elo de Iu|o ara eI burgues. Mi lia Lunardo lenia lambien su prcscpic, ero no
odia comararse con eI de mi madre.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
In Ia medida en que recuerdo a mi madre, me arece que era buena, y a menudo Ia
hemos vislo IIorar or Ios eIigros a Ios cuaIes se exonia su marido, ero unos ocos
lriunfos oblenidos sobre su hermana o sus vecinas secaban muy ronlo sus Iagrimas. La
salisfaccin que Ie dio su hermoso esebre fue eI uIlimo Iacer que Ie he vislo guslar. No
se cmo conlra|o una Ieuresia, de resuIlas de Ia cuaI muri a Ios ocos dias.
Ignoro que habria sido de nosolros a su muerle si eI |argc||c no nos hubiese IIevado a
su casa. AIIi asamos aIgunos dias, desues de Ios cuaIes nos confi a un arriero que nos
hizo alravesar loda CaIabria y aI cabo de dos semanas IIegar a Mesina. Mi adre ya eslaba
informado de Ia muerle de su esosa. Nos recibi con gran lernura, nos uso un |ergn
|unlo aI suyo, y nos resenl a Ios mon|es, que nos sumaron a Ias fiIas de sus monaguiIIos.
Ayudabamos a misa, desabiIabamos Ios cirios, encendiamos Ias Iamaras y, acabada
nueslra larea, eramos unos iIIeles lan redomados como Io habiamos sido en enevenlo.
Una vez que comiamos Ia soa de Ios mon|es, mi adre nos daba un reaI a cada uno, con eI
cuaI nos comrabamos caslaas y rosqueles, nos ibamos a |ugar aI uerlo y no voIviamos
hasla Ia noche. Iramos, en fin, dichosos iIIueIos, hasla que un aconlecimienlo, que hoy
mismo no uedo recordar sin un acceso de rabia, decidi ara siemre mi deslino.
Un domingo, como fuera a canlarse viseras, voIvi aI orlaI de Ia igIesia con un
aquele de caslaas que habia comrado ara mis hermanos y ara mi, y eslaba
searando Ias caslaas deI aquele en lres orciones cuando se deluvo un soberbio coche,
IIevado or seis cabaIIos y recedido or olros dos deI mismo coIor que corrian en
Iiberlad, suerle de Iu|o que sIo he vislo en SiciIia. Se abri Ia orlezueIa y vi saIir deI
coche a un cabaIIero que dio eI brazo a una dama, desues saIi un abale, y or uIlimo un
niilo de mi edad, de roslro encanlador y magnificamenle veslido a Ia hungara, como era
frecuenle que se visliera or enlonces a Ios nios. Su caila de lercioeIo azuI, bordada en
oro y guarnecida de cibeIinas, Ie IIegaba hasla Ia milad de Ias iernas, y or delras cubria
arle de sus bolas, que eran de marroqui amariIIo. Su gorra, lambien guarnecida de
cibeIinas, era de lercioeIo azuI y eslaba coronada or una borIa de erIas que Ie caia
sobre un hombro. In eI cinlurn lenia cordones q borIas de oro, q su equeo sabIe eslaba
guarnecido de edrerias. Ior uIlimo, IIevaba en Ia mano un Iibro de oraciones engarzado
en oro.
Quede lan maraviIIado de ver roas lan hermosas en un muchacho de mi edad, que
no sabiendo demasiado Io que hacia me IIegue hasla eI y Ie ofreci dos caslaas que lenia en
Ia mano, ero eI indigno bribn, en vez de resonder a esa amislosa corlesia de mi arle,
me eg en Ia nariz con eI Iibro de oraciones, oniendo en eIIo loda Ia fuerza de su brazo.
Quede con eI o|o izquierdo casi negro, y como una abrazadera deI Iibro me enlrara en Ia
nariz, Ia desgarr de laI modo que en un segundo esluve cubierlo de sangre. Inlonces me
areci oir aI seorilo Ianzar grilos alroces, ero yo habia, or asi decirIo, erdido eI
conocimienlo. Cuando voIvi en mi, me enconlre |unlo a Ia fuenle deI |ardin, rodeado or
mi adre y mis hermanos, que me Iavaban Ia sangre y lralaban de arar Ia hemorragia.
Inlre lanlo, como esluviera aun cubierlo de sangre, vimos voIver aI seorilo, seguido
de su abale, deI cabaIIero y de dos Iacayos, uno de Ios cuaIes IIevaba un aquele de
verga|os. II cabaIIero exIic en ocas aIabras que Ia seora rincesa de Roccafiorila
exigia que yo fuera azolado hasla que me saIiera sangre en rearacin deI suslo que Ie
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
habia dado, asi como aI Principinc, q aclo seguido Ios Iacayos usieron Ia senlencia en
e|ecucin. Mi adre, que lemia erder su asiIo, aI rinciio no se alrevi a roleslar, ero
desues, aI ver que me Iaslimaban imIacabIemenle, ya no udo conlenerse. Dirigiendose
aI cabaIIero, y con lodo eI acenlo de Ia furia sofocada, Ie di|o:
Haced que acaben de una vez, o recordad que he asesinado a muchos que vaIian
or diez de vueslra esecie.
II cabaIIero, considerando que esas aIabras encerraban un rofundo senlido,
orden que usieran fin a mi suIicio, sin embargo, como yo esluviera aun echado sobre eI
vienlre, eI Principinc se acerc y me dio un unlaie en Ia cara, diciendome:
Managgia |a iua jaccia !c |an!iiu.
Isle uIlimo insuIlo coIm mi rabia. A arlir de aqueI momenlo uedo decir que de|e
de ser un nio, o a Io menos que de|e de guslar Ias duIces aIegrias de Ia infancia, y mucho
liemo desues no odia conservar Ia sangre fria aI ver a un hombre ricamenle veslido.
Is menesler que Ia venganza sea eI ecado originaI de mi ais, orque, aunque yo no
luviese enlonces mas que ocho aos, sIo ensaba noche y dia en casligar aI Principinc. Me
deserlaba sobresaIlado, soando que Io lenia cogido or eI eIo y Io moIia a goIes, y
duranle eI dia ensaba en IaslimarIo desde Ie|os, ues sosechaba que no me de|arian
acercarme a eI. Ademas, queria huir una vez que Ie egase. Ior uIlimo, decidi arro|arIe
una iedra, suerle de e|ercicio que me era famiIiar, y herirIo en eI roslro, sin embargo, ara
adieslrarme, eIegi un bIanco conlra eI cuaI me ensayaba lodo eI dia.
Una vez mi adre me regunl que eslaba haciendo. Le resondi que mi inlencin
era romerIe Ia cara aI Principinc, Iuego huir y hacerme bandido. Mi adre areci no
creer en Io que yo Ie decia, ero sonri de una manera que confirm mi royeclo.
LIeg or fin eI domingo, que debia ser eI dia de Ia venganza. Aareci Ia carroza,
descendieron sus ocuanles. Yo eslaba muy emocionado, ero lrale de caImarme. Mi
equeo enemigo me dislingui en Ia muIlilud y me sac Ia Iengua. Le arro|e Ia iedra y
Io vi caer ara alras.
In seguida eche a correr y no me deluve hasla IIegar aI olro exlremo de Ia ciudad.
AIIi enconlre a un equeo deshoIIinador amigo que me regunl a dnde iba. Le conle Io
sucedido, y me resenl a su alrn. Isle me recibi con Iacer, ues Ie faIlaban
muchachos ara un lraba|o lan asero y no sabia dnde haIIarIos. Me di|o que nadie me
reconoceria una vez que luviese Ia cara liznada de hoIIin, y que lrear or Ias chimeneas
odia ser una ciencia muy uliI. In eso no me enga. A menudo he debido Ia vida aI
laIenlo que adquiri enlonces.
II oIvo de Ias chimeneas y eI oIor deI hoIIin me incomodaron aI rinciio, ero muy
ronlo me acoslumbre a eIIos, orque eslaba en Ia edad en que uno se hace a lodo.
Desues de e|ercer mi rofesin duranle seis meses me ocurri Ia avenlura que voy a
reIalar.
Islaba yo sobre un lecho, con eI oido alenlo ara saber or que lubo saIdria Ia voz
deI alrn. Me areci oirIo grilar en Ia chimenea mas rxima a mi. Descendi or eIIa,
ero enconlre que, ba|o eI lecho, eI lubo se bifurcaba. AIIi hubiera debido IIamar, como
buen alurdido no Io hice, y me decidi or una de Ias dos aberluras. Me de|e resbaIar, me
enconlre en un hermoso saIn, q Io rimero que vi fue aI Principinc en camisa, |ugando aI
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
voIanle.
II muy lonlo, aunque sin duda habria vislo a olros deshoIIinadores, me lom or eI
diabIo. Se hinc de rodiIIas, suIicandome que no Io ralara y romeliendome ser |uicioso.
Sus ruegos me habrian conmovido, ero lenia en Ia mano mi escobiIIa de deshoIIinador, y
Ia lenlacin de usarIa fue muy grande, ademas, aunque eslaba bien vengado deI goIe que
me eg eI Principinc con eI Iibro de oraciones, q en arle lambien or Ios verga|azos, aun
esaba sobre mi corazn eI unlaie que me dio en Ia cara, aI liemo que me decia:
Managgia |a iua jaccia !c |an!iiu.
In fin, un naoIilano, IIegado eI momenlo de vengarse, refiere ecar or exceso que
or faIla.
Arranque de mi escobiIIa un uado de verga|os. Desues desgarre Ia camisa deI
Principinc, una vez que su esaIda qued aI desnudo, lambien Ia desgarre, o a Io menos Ia
de|e baslanle maI arada. Lo mas exlrao deI caso es que eI miedo Ie imedia grilar.
Cuando crei suficienle eI casligo, me Iimie eI lizne de Ia cara y Ie di|e:
Ciuccic, na|c!ciic, ic ncn zunc |u !iatc|u, ic zunc |u picic|u |an!iiu !c||i Augusiinc.
Inlonces eI Principinc recuer eI uso de Ia voz y idi socorro a grilos, ero yo, sin
eserar que acudieran, subi or donde habia ba|ado.
Cuando esluve en eI lecho, oi Ia voz deI alrn que me IIamaba, ero no |uzgue
convenienle resonder.
Corriendo de lecho en lecho IIegue a un eslabIo, anle eI cuaI habia un carro con heno.
Me Iance deI lecho aI carro y deI carro aI sueIo. Desues IIegue corriendo aI orlaI de Ios
Aguslinos, donde conle a mi adre Io que acababa de ocurrirme. Mi adre me escuch con
mucho inleres, desues me di|o:
Scic, Scic! Gia tcgic cnc iu sarai |an!iiu.
In seguida, voIviendose hacia un hombre que eslaba a su Iado, agreg:
Pa!rcn Iciicrcc, prcn!cic|c cniuicsic tui.
Iciicrcc es un nombre de iIa caraclerislico de Messina. Iroviene de una carla (|ciicra)
que Ia Virgen escribi a Ios habilanles de esla ciudad y que fech eI ao 1452 deI
nacimienlo de mi hi|o. Los mesineses lienen lanla devocin or esla carla como Ios
naoIilanos or Ia sangre de San Genaro. Os cuenlo esle delaIIe orque un ao y medio
desues, anle Ia Ma!cnna !c||a |ciicra, rece una Iegaria que imagine fuese Ia uIlima de mi
vida.
Pa!rcn Iciicrcc era cailan de un ingue, armado en aariencia ara Ia esca de coraI,
en reaIidad ara eI conlrabando y Ia iraleria, segun se resenlara Ia ocasin. Lo cuaI
ocurria ocas veces orque eI barco no orlaba caones y era menesler sorrender a Ios
navios en Iayas desierlas.
Todo eIIo se sabia en Mesina, ero Lellereo hacia conlrabando or cuenla de Ios
rinciaIes mercaderes de Ia ciudad. Los emIeados de Ia aduana lenian su arle en eI
negocio y, or Io demas, eI alrn asaba or ser muy aficionado a Ia cc|ic||aia, Io cuaI
imonia reselo a quienes hubiesen odido causarIe moIeslias. Agregare que Ia lraza de
Lellereo era en verdad imonenle. Su aIlura y eI ancho de sus esaIdas hubieran baslado
ara IIamar Ia alencin, ero su aseclo lodo era lan hosco que Ias ersonas de caracler
aocado no Io veian sin un movimienlo de esanlo. Su roslro, ya de or si muy lrigueo,
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
eslaba oscurecido or Ia Ivora de un caonazo que Ie habia de|ado muchas cicalrices, y
diversos y exlraos dibu|os adornaban su ieI morena. Casi lodos Ios marineros deI
Medilerraneo lienen Ia coslumbre de hacerse laluar, en Ios brazos y en eI echo, cifras,
erfiIes de gaIeras, cruces y olros ornamenlos arecidos. Iero Lellereo habia exagerado
esla coslumbre. In una me|iIIa IIevaba grabado un crucifi|o, en Ia olra, una madona. De
ambas imagenes sIo se veia Ia arle de arriba, orque Ia inferior eslaba ocuIla or una
esesa barba que Ia nava|a no locaba |amas y que unicamenle Ias li|eras conlenian denlro
de cierlos Iimiles. ComIelad eI cuadro con aros de oro en Ias ore|as, un gorro ro|o, una
chaquela sin mangas, anlaIones de marinero, brazos y ies desnudos, boIsiIIos IIenos de
oro, y lendreis Ia eslama aroximada deI alrn.
Se relende que en su |uvenlud habia conquislado a mu|eres de aIla aIcurnia, lodavia
enlonces era eI mimado de Ias mu|eres de su condicin, y eI lerror de Ios maridos.
Os dire, ara acabar de haceros conocer a Lellereo, que habia sido eI inlimo amigo de
un hombre de verdadero merilo, conocido or eI nombre de Ieo, de quien mucho se ha
habIado desues. Ambos fueron corsarios de MaIla. Ieo, mas adeIanle, enlr aI servicio
deI rey, mienlras Lellereo, a quien eI honor Ie imorlaba menos que eI dinero, habia
lomado eI arlido de enriquecerse or lodos Ios medios y se habia converlido, a Ia vez, en
enemigo irreconciIiabIe de su anliguo camarada.
Mi adre, que en su asiIo no hacia olra cosa que curarse Ia herida, de Ia cuaI no
eseraba ya sanar, enlraba de buena gana en conversacin con heroes de su misma caIaa.
Islo Io habia vincuIado a Lellereo y, aI recomendarme a eI, eseraba que no habria de
rechazarme. No se equivoc. Mas aun, Lellereo qued muy conmovido or eslas mueslras
de confianza. Iromeli a mi adre que mi noviciado seria menos riguroso de Io que sueIe
ser eI de un grumele de barco, asegurandoIe que yo, ueslo que habia sido deshoIIinador,
arenderia en menos de dos dias a lrear en Ias maniobras.
Yo eslaba muy conlenlo. Mi nuevo oficio me arecia mas nobIe que eI de rascar
chimeneas. Abrace a mi adre y a mis hermanos y lome aIegremenle con Lellereo eI
camino de su barco. Cuando esluvimos a bordo, Lellereo reuni a Ia lriuIacin,
comuesla or veinle hombres cuyos roslros armonizaban con eI suyo. Me resenl a
eslos hombres, haciendoIes eI siguienle discurso:
Aninc nanagic, quisia criaiura c |u ji|iu !c Sciu, sc unc !c tui |i nciic |a nanc scpra, ic
|i nangic |anina.
Isla recomendacin hizo su debido efeclo. Hasla quisieron que comiese en Ia mesa
comun, ero como vi a dos grumeles de mi edad que servian a Ios marineros y comian sus
reslos, obre como eIIos. Me de|aron roceder asi, y me lomaron mas eslima. Iero cuando
me vieron subir a Ia enlena, cada cuaI se aresur en manifeslarme su arecio. La enlena,
en Ias veIas Ialinas, hace Ias veces de verga, ero es mucho menos eIigroso soslenerse en
Ias vergas, orque eslan casi siemre en osicin horizonlaI.
Largamos veIas y aI lercer dia IIegamos aI eslrecho de San onifacio, que seara
Cerdea de Crcega. AIIi enconlramos mas de sesenla embarcaciones ocuadas en Ia
esca de coraI. Tambien nosolros nos usimos a escar, o mas bien a hacer que
escabamos. In Io que a mi resecla, saque mucho rovecho de eIIo orque a Ios cualro
dias nadaba y me sumergia como eI mas audaz de mis camaradas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI cabo de ocho dias nueslra fIoliIIa fue disersada or eI gregaI, nombre que se da,
en eI Medilerraneo, a Ia rafaga deI nordesle. Cada barco se fue como udo. Nosolros
IIegamos a un ancIadero conocido con eI nombre de rada de San Iedro. Is una Iaya
desierla, en Ia cosla de Cerdea. AIIi enconlramos una oIacra veneciana que arecia
haber sufrido mucho con Ia lemeslad. Nueslro alrn hizo de inmedialo royeclos
reseclo a ese navio y ech eI ancIa |unlo a eI. Desues hizo ba|ar una arle de Ia
lriuIacin a Ia senlina ara que se creyera que habia oca genle en eI barco. Irecaucin
casi suerfIua, orque Ias embarcaciones Ialinas lienen siemre mas lriuIacin que Ias
olras.
Lellereo, que no cesaba de observar Ia lriuIacin veneciana, vio que sIo eslaba
comuesla or eI cailan, eI conlramaeslre, seis marineros y un grumele. Observ,
ademas, que Ia veIa de Ia cofa eslaba desgarrada y que Ia ba|aban ara comonerIa,
orque Ios navios cargueros no lienen veIas de reueslo. Luego de eslas observaciones,
uso en Ia chaIua ocho fusiIes y olros lanlos sabIes, Ios cubri con una leIa aIquilranada y
resoIvi eserar eI momenlo favorabIe.
Cuando se reslabIeci eI buen liemo, Ios marineros subieron a Ia gavia ara
desIegar Ia veIa, ero como no suieran arregIarseIas bien, eI conlramaeslre y eI cailan
lambien subieron. Inlonces Lellereo ech Ia chaIua aI mar, se de| caer en eIIa con siele
marineros y abord or alras a Ia oIacra. II cailan, que eslaba monlado en Ia verga, Ies
gril:
A||a |arga, |a!rcnc, a||a |arga!
Iero Lellereo Io aunl con un fusiI, amenazando con malar aI rimero que
descendiera. II cailan, que arecia un hombre decidido, se ech sobre Ios obenques ara
ba|ar. Lellereo Ie lir aI vueIo. II cailan cay aI mar y no voIvi a aarecer. Los marineros
idieron gracia. Lellereo de| cualro hombres ara vigiIarIos y con Ios olros lres recorri eI
inlerior deI navio. In Ia cabina deI cailan enconlr un barriI de aqueIIos que se usan ara
guardar aceilunas, ero como esaba mucho y eslaba cuidadosamenle recinlado, ens
que debia guardar olra cIase de mercaderias. Lo abri, y qued agradabIemenle
sorrendido aI enconlrar en eI varios sacos de oro. No idi mas y orden Ia relirada. II
deslacamenlo voIvi a bordo y Iargamos veIas. Como asaramos or Ia oa deI barco
veneciano, Ie grilamos en broma:
Vita San Marcc!
Cinco dias desues IIegamos a Livornia. Inmedialamenle eI cailan fue a ver aI
cnsuI de NaoIes, acomaado or dos de sus hombres, y decIar que habiendose
eIeado su lriuIacin con Ia de una oIacra veneciana, eI cailan veneciano habia lenido
Ia maIa suerle de ser emu|ado or un marinero, de resuIlas de Io cuaI habia caido aI mar.
Iarle deI conlenido deI barriI de aceilunas fue emIeado en dar mayor verosimiIilud a esle
reIalo.
Lellereo, que lenia una decidida aficin a Ia iraleria, hubiera sin duda inlenlado
olras emresas de esle genero, ero en Livornia Ie rousieron un nuevo comercio que
mereci su referencia. Un |udio IIamado Nalhan Levi, habiendo observado que eI Iaa y
eI rey de NaoIes ganaban mucho con sus monedas de cobre, quiso arliciar de esla
ganancia. Hizo ues fabricar monedas arecidas en una ciudad de IngIalerra IIamada
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
irmingham. Cuando luvo cierla canlidad, eslabIeci a uno de sus agenles en IIorida,
aIdea de escadores siluada en Ia fronlera de Ios dos eslados, y Lellereo se encarg de
lransorlar y desembarcar Ia mercaderia.
II rovecho fue considerabIe y duranle mas de un ao, no hicimos mas que ir y
venir, siemre cargados con nueslras monedas romanas y naoIilanas. Quiza hubieramos
conlinuado duranle mucho liemo con nueslros via|es, ero Lellereo, que lenia genio ara
esecuIar, rouso aI |udio que fabricase monedas de oro q de Iala. Isle sigui su conse|o
q eslabIeci en Livornia una equea fabrica de cequies y de escudos. Nueslro rovecho
excil Ios ceIos de Ias olencias. Un dia que Lellereo eslaba en Livornia, ronlo a echar Ias
veIas, Ie di|eron que eI cailan Ieo lenia orden deI rey de erseguirIo, ero que no odria
echarse a Ia mar anles de fin de mes. Ise faIso aviso no era sino un ardid deI mismo Ieo,
que ya eslaba en aIla mar desde hacia cualro dias. Lellereo cay en Ia lrama. Como eI
vienlo era favorabIe, crey oder hacer un via|e aun, y aIz veIas.
AI dia siguienle, aI desunlar Ia aurora, nos enconlramos en medio de Ia escuadriIIa
de Ieo, comuesla or dos gaIeones y dos escamavias. Como eslabamos rodeados, no
habia medio de escaar. Lellereo eslaba decidido a |ugarse eI lodo or eI lodo. AIz Ias
veIas y enfiI hacia Ia nave mayor. Ieo eslaba en eI uenle y daba rdenes ara eI
aborda|e. Lellereo Ie aunl con un fusiI y Ie romi un brazo. Todo eIIo fue cueslin de
segundos.
Muy ronlo Ios cualro navios dirigieron sus roas conlra nosolros, y escuchamos de
lodos Iados: Maqna. Maqna |a!rc nanagic, can scnza jc!c. Lellereo se uso a babor, de modo
que nueslra banda rozaba Ia suerficie deI agua. Desues, dirigiendose a Ia lriuIacin,
nos di|o:
Aninc nanagic, ic in ga|cra nc ci ta!c. Prcgaic pcr nc a |a saniissina na!cnna !c||a
|ciicra.
Todos nos hincamos de rodiIIas. Lellereo se uso unas baIas de can en eI boIsiIIo.
Creiamos que queria echarse aI mar. Iero eran muy olros Ios royeclos deI aslulo irala.
Amarrado a solavenlo habia un grueso loneI, IIeno de cobre. Lellereo se arm de un hacha
y corl Ia amarra. Inmedialamenle, eI loneI rod or Ia olra banda, y como nosolros
eslabamos ya muy incIinados, naufragamos or comIelo. AI rinciio, Ios que eslabamos
de rodiIIas caimos sobre Ias veIas cuando eI navio se hundi, eslas, a causa de su
eIaslicidad, nos echaron feIizmenle a varias loesas deI olro Iado.
Ieo nos iz a lodos, con excecin deI cailan, un marinero y un grumele. A
medida que nos sacaba deI aIa, nos agarrolaba y nos echaba en Ia nave mayor. Cualro dias
desues abordamos Mesina. Ieo habia hecho adverlir a Ia |uslicia que iba a enlregarIe a
aIgunos individuos dignos de su alencin. Nueslro desembarco no careci de cierla
oma. Ira recisamenle Ia hora deI Corso, cuando loda Ia nobIeza se asea or Ia
avenida de Ia Marina. Nosolros marchabamos gravemenle, recedidos y seguidos or
esbirros.
|| Principinc eslaba enlre Ios esecladores. No bien aareci, me reconoci y gril:
|ccc |u picic|u |an!iiu !c||i Augusiini.
AI mismo liemo me saIl a Ios o|os, me cogi or eI eIo y me ara Ia cara. Como
yo lenia Ias manos aladas a Ia esaIda, no odia defenderme. Sin embargo, acordandome
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
de una |ugada que vi hacer en Livornia a marineros ingIeses, hice un movimienlo y Ie di
un cabezazo en Ia boca deI eslmago. II Principinc cay ara alras. Desues, Ievanlandose
furioso, sac deI boIsiIIo un cuchiIIilo y quiso herirme. Lo evile, lirandoIe una zancadiIIa y
haciendoIo caer vioIenlamenle. In Ia caida, se hiri con eI cuchiIIo que lenia en Ia mano.
Inlrelanlo IIeg Ia rincesa, que quiso hacerme egar or sus servidores, ero Ios esbirros
se ousieron a eIIo y nos condu|eron a Ia carceI.
II roceso de nueslra lriuIacin dur oco liemo, casi lodos fueron condenados a
recibir Ia eslraada y asar eI reslo de su vida en gaIeras. Digo casi lodos orque eI
grumele que se saIv y yo fuimos soIlados or ser menores de edad. Cuando me usieron
en Iiberlad, fui aI convenlo de Ios aguslinos. No enconlre a mi adre. II hermano orlero
me di|o que habia muerlo y que mis dos hermanos eran grumeles en un navio esaoI.
Iedi habIar con eI hermano caeIIan. Me hicieron asar aI Ioculorio y conle mi equea
hisloria, sin oIvidar eI cabezazo aI Principinc q Ia zancadiIIa que Ie lire. Su reverencia me
escuch bondadosamenle. Desues me di|o:
Hi|o mio, vueslro adre, aI morir, ha de|ado aI convenlo una suma considerabIe. Is
un bien maI adquirido aI cuaI no leneis ningun derecho. Isla en Ias manos de Dios y debe
emIearse en manlener a sus servidores. Sin embargo, hemos osado suslraer de eI aIgunos
escudos que dimos aI cailan esaoI que se ha encargado de vueslros hermanos. In
cuanlo a vos, no odremos daros asiIo en eI convenlo or reselo a Ia seora rincesa de
Roccafiorilo, nueslra iIuslre bienhechora. Iero ireis, hi|o mio, a Ia gran|a que lenemos aI
ie deI Ilna, donde asareis duIcemenle Ios aos de vueslra infancia.
Desues de habIar asi, eI caeIIan IIam a un hermano Iaico y Ie dio rdenes reIalivas
a mi suerle.
AI dia siguienle arli con eI hermano Iaico. LIegamos a Ia gran|a, donde me inslaIe.
De liemo en liemo me enviaban a Ia ciudad ara comisiones que lenian reIacin con Ia
economia deI convenlo. Duranle esos corlos via|es hice lodo Io osibIe ara evilar aI
Principinc. Una vez, sin embargo, mienlras yo comraba caslaas en Ia caIIe, me reconoci
y me hizo fusligar rudamenle or sus Iacayos. AIgun liemo desues me inlrodu|e
disfrazado en su casa y aIIi, sin duda, me hubiera sido faciI asesinarIo, cosa que no hice y
de Io cuaI me arreienlo lodos Ios dias. Iero enlonces no eslaba aun famiIiarizado con
rocedimienlos de esa esecie, y me conlenle con maIlralarIo. Duranle Ios rimeros aos
de mi |uvenlud no asaron seis meses, ni siquiera cualro, sin que nos enconlraramos con
eI maIdilo Principinc, quien, frecuenlemenle, lenia sobre mi Ia venla|a deI numero. Ior fin
IIegue a Ios quince aos, y era un nio or Ia edad y Ia razn, ero casi un hombre or Ia
fuerza y eI cora|e, Io cuaI no debe sorrender si se considera que eI aire de mar y en
seguida eI de Ias monlaas habian forlificado mi lemeramenlo.
Tenia ues quince aos cuando vi or rimera vez aI vaIienle y digno TeslaIunga, eI
mas honeslo y virluoso bandido que haya habido en SiciIia. Maana, si me Io ermilis, os
habIare de esle hombre, cuya memoria vivira elernamenle en mi corazn. Ior eI momenlo,
me veo obIigado a de|aros, orque eI gobierno de mi caverna exige alenlos cuidados a Ios
cuaIes no uedo suslraerme.
Solo nos de|, y cada uno de nosolros hizo sobre su reIalo refIexiones arecidas a su
roio caracler. Confese no oder negar una suerle de eslima a hombres lan vaIienles
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
como Ios que acababa de inlarnos. Imina sosluvo que eI vaIor sIo merece nueslra eslima
cuando se emIea ara hacer reselar Ia virlud. Zebedea di|o que un equeo bandido de
dieciseis aos era muy caaz de insirar amor.
Cenamos, y desues cada cuaI se acosl. Las dos hermanas voIvieron a mi
dearlamenlo a sorrenderme. Imina me di|o:
AIfonso mio, serias caaz de sacrificar aIgo or nosolras` Se lrala de vueslro
inleres, anles que deI nueslro.
Hermosa rima Ie resondi, lodos esos reambuIos no son necesarios. Decidme
derechamenle Io que deseais.
Querido AIfonso reIic Imina, eslamos moIeslas, heIadas, or Ia aIha|a que
IIevais aI cueIIo, y que decis que es un lrozo de Ia verdadera cruz.
Oh resondi en seguida, no me idais esla aIha|a! He romelido a mi madre
IIevarIa siemre conmigo y cumIo mis romesas. No es a vosolras a quienes corresonde
dudar de eIIo.
Mis rimas no resondieron, arecieron eno|arse un oco, desues se suavizaron, y
Ia noche lranscurri mas o menos como Ia anlerior. Is decir, que Ios cinlurones
ermanecieron en su silio.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA 5EPTIMA
A Ia maana siguienle me deserle mas lemrano que Ia visera. Iui a ver a mis
rimas. Imina Ieia eI Coran, Zebedea ensayaba coIIares de erIas y chaIes. Inlerrumi esas
graves ocuaciones con duIces caricias, que eran lanlo mueslras de amislad como de
amor. Desues comimos. Terminada Ia comida, Solo voIvi a lomar eI hiIo de su hisloria
en Ios lerminos siguienles:
CONTINUACIN DI LA HISTORIA DI SOTO
Habia romelido habIaros de TeslaIunga. CumIire mi aIabra. Mi amigo era un
aacibIe habilanle de VaI Caslera, equeo burgo aI ie deI monle Ilna. Tenia una mu|er
encanladora. II |oven rincie de VaI Caslera, aI visilar un dia sus dominios, vio a esla
mu|er, que habia venido a cumIimenlarIo |unlo con Ias olras mu|eres de Ios nolabIes de Ia
IocaIidad. II resunluoso |oven, en vez de ser sensibIe aI homena|e que sus vasaIIos Ie
ofrecian or inlermedio de Ia beIIeza, sIo areci reocuarse de Ios encanlos de Ia
seora de TeslaIunga. Le exIic direclamenle eI efeclo que causaba a sus senlidos y Ie
meli Ia mano en eI |usliIIo. In ese inslanle eI marido se enconlraba delras de su mu|er.
Sac un cuchiIIo deI boIsiIIo y Io hundi en eI corazn deI |oven rincie. Creo que en su
Iugar cuaIquier hombre de honor habria hecho olro lanlo.
Desues de aseslar Ia cuchiIIada, TeslaIunga se relir a una igIesia, donde
ermaneci hasla Ia noche, ero considerando que debia lomar aIgunas medidas ara eI
orvenir, resoIvi unirse a un gruo de bandidos que desde hacia aIgun liemo se habia
refugiado en Ias cumbres deI Ilna. AIIi fue, y Ios bandidos Io reconocieron como |efe.
II Ilna habia vomilado or enlonces una rodigiosa canlidad de Iava, y fue en
medio de lorrenles infIamados donde TeslaIunga forlific su banda, en aqueIIos refugios
cuyos caminos sIo eI conocia. Cuando de esa manera hubo roveido a su seguridad, eI
vaIienle |efe se dirigi aI virrey y Ie idi que Io erdonara y erdonase a sus comaeros.
II gobierno no Ie concedi Ia gracia or lemor, suongo, de comromeler su auloridad.
Inlonces TeslaIunga enlr en lralos con Ios rinciaIes gran|eros de Ias lierras vecinas. Les
di|o:
Robemos en comun. Yo vendre, os edire, y vosolros me dareis Io que querais, y
or eIIo no eslareis menos a cubierlo anle vueslros amos.
Ira siemre robar, ero TeslaIunga comarlia eI bolin con sus comaeros y no
guardaba ara si mas que Io absoIulamenle necesario. Ior eI conlrario, cuando alravesaba
una aIdea, agaba lodo aI dobIe de su vaIor, de modo que muy ronlo se convirli en eI
idoIo deI uebIo de Ias Dos SiciIias.
Os he dicho que muchos bandidos de Ia banda de mi adre fueron a reunirse con
TeslaIunga, quien, duranle aIgunos aos, se manluvo en eI mediodia deI Ilna ara hacer
sus recorridos en eI VaI di Nolo y en eI VaI di Mazara. Iero en Ia eoca en que os habIo, es
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
decir cuando cumIi quince aos, Ia banda voIvi aI VaI Demoni, y un buen dia Ios vimos
aarecer en Ia gran|a de Ios mon|es.
Todo Io que odais imaginar de dieslro y briIIanle seria oco lralandose de Ios
hombres de TeslaIunga: uniformes de migueIeles, eIo envueIlo en una redeciIIa de seda,
y aI cinlo isloIas y uaIes, una Iarga esada y un fusiI, laI era oco mas o menos su
uniforme de guerra. Duranle lres dias comieron nueslras gaIIinas y bebieron nueslro vino.
AI cuarlo, uno de eIIos vino a anunciarIes que un deslacamenlo de dragones de Siracusa
avanzaba con Ia inlencin de rodearIos. La nolicia Ios hizo reir de buena gana. Se
emboscaron en un ala|o, alacaron aI deslacamenlo y Io disersaron. Con reIacin a Ios
dragones, su roorcin era de uno conlra diez, ero cada bandido abundaba en armas, y
lodas de Ia me|or caIidad.
Desues de Ia vicloria, Ios bandidos voIvieron a Ia gran|a, y yo, que Ios habia vislo
combalir desde Ie|os, me eche a Ios ies deI |efe ara con|urarIe que me de|ara unirme a
eIIos. TeslaIunga regunl quien era. Resondi que era eI hi|o deI bandido Solo. AI oir ese
querido nombre, lodos aqueIIos que habian servido ba|o Ias rdenes de mi adre Ianzaron
un grilo de aIegria. Desues uno de eIIos, lomandome en brazos, me senl sobre Ia mesa y
di|o:
Camaradas mios, eI oficiaI de TeslaIunga ha sido muerlo en combale, y no
enconlramos con quien reemIazarIo. Que eI equeo Solo sea nueslro oficiaI. Acaso no
se dan regimienlos a Ios hi|os de Ios duques y Ios rincies` Hagamos or eI hi|o deI
vaIienle Solo Io que se hace or eIIos. Yo resondo de que sera digno de esle honor.
II orador mereci grandes aIausos, y fui rocIamado or unanimidad.
AI rinciio mi grado no era mas que una broma, y cada bandido eslaIIaba de risa aI
IIamarme signcr icncnic. Iero luvieron que cambiar de lono. No sIo era yo siemre eI
rimero en eI alaque y eI uIlimo en cubrir Ia relirada, sino que ninguno de eIIos sabia lanlo
como yo cuando se lralaba de esiar Ios movimienlos deI enemigo o de asegurar eI
descanso de Ia banda. Ya escaIaba Ias cumbres de Ios eascos ara divisar una exlensin
mayor y hacer desde aIIi Ias seaIes convenidas, ya asaba dias enleros en medio deI
camo enemigo, ba|ando sIo de un arboI ara lrear a olro. Hasla me sucedi, con
frecuencia, asar Ias noches en Ios mas aIlos caslaos deI Ilna. Y, cuando no odia resislir
eI sueo, me alaba a Ias ramas con una correa. Todo eIIo no era dificiI ara mi, ueslo que
habia sido grumele y deshoIIinador.
Tanlas fueron mis hazaas que Ia seguridad comun me fue confiada enleramenle.
TeslaIunga me queria como a su hi|o, ero yo, si me alrevo a decirIo, adquiri un renombre
que sobreasaba casi eI suyo, y Ias roezas deI equeo Solo se convirlieron en eI lema de
lodas Ias conversaciones de SiciIia. La gIoria no me voIvi insensibIe a Ias duIces
dislracciones que me insiraba mi |uvenlud. Ya os he dicho que, enlre nosolros, Ios
bandidos eran Ios heroes deI uebIo, y bien ensareis que Ias aisanas deI Ilna no me
disulaban su corazn, ero eI mio eslaba deslinado a rendirse a mas deIicados encanlos,
y eI amor Ie reservaba una conquisla mas haIagadora.
Ira oficiaI desde hacia dos aos y lenia diecisiele cumIidos cuando nueslra banda
fue obIigada a voIver hacia eI sur orque una nueva erucin deI voIcan habia deslruido
nueslros refugios ordinarios.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI cabo de cualro dias IIegamos a un casliIIo IIamado Roccafiorila, feudo q soIar
rinciaI deI Principinc, mi enemigo.
Ya no ensaba en Ias in|urias que habia recibido de eI, ero eI nombre deI Iugar me
devoIvi inlaclo mi rencor. Islo no debe sorrenderos: en nueslros cIimas, Ios corazones
son imIacabIes. Si eI Principinc hubiera eslado en su casliIIo, creo que habria enlrado en eI
a sangre y fuego. Me conlenle con hacer lodos Ios eslragos osibIes, y mis camaradas, que
conocian mis molivos, me secundaron a mas y me|or. Los servidores deI casliIIo, que aI
rinciio quisieron oonerse, no resislieron aI buen vino de su amo, que hicimos correr a
mares. Iueron de Ios nueslros. In suma, converlimos a Roccafiorila en Ia isIa de }au|a.
Isla vida dur cinco dias. AI sexlo, nueslros esias me advirlieron que ibamos a ser
alacados or lodo eI regimienlo de Siracusa, q que desues eI Principinc IIegaria con su
madre y varias seoras de Mesina. Yo hice relirar a mi banda, ero luve Ia curiosidad de
ermanecer e inslaIarme en Ia coa de una encina muy luida que eslaba en eI exlremo
deI |ardin. Sin embargo, habia lenido Ia recaucin de cavar un agu|ero en Ia muraIIa deI
|ardin ara faciIilar mi evasin.
Ior uIlimo vi IIegar aI regimienlo, que acam deIanle de Ia uerla deI casliIIo,
desues de haberIo rodeado con sus oslas. LIeg lambien una fiIa de Iileras, en Ias cuaIes
eslaban Ias damas, y en Ia uIlima eslaba eI Principinc mismo, acoslado sobre una iIa de
aImohadones. Descendi con dificuIlad, soslenido or dos escuderos, y cuando suo que
ninguno de nosolros habia quedado en eI casliIIo, enlr con Ias damas y aIgunos hidaIgos
de su sequilo.
AI ie de mi arboI habia un fresco arroyo, una mesa de marmoI y bancos. Ira Ia arle
mas adornada deI |ardin. Suuse que Ios invilados no demorarian en IIegarse hasla aIIi, y
decidi eserarIos ara verIos de cerca. In efeclo, aI cabo de media hora aareci una
muchacha de mi edad. Los angeIes no eran mas hermosos que eIIa, y Ia imresin que me
caus fue lan inlensa y subila que laI vez habria caido de Io aIlo , deI arboI si no hubiese
lenido Ia recaucin de alarme a eI con eI cinlurn, cosa que hacia en ocasiones ara
descansar con mas seguridad.
La muchacha lenia Ios o|os ba|os y una exresin , de rofunda meIancoIia. Senlse
en un banco, se aoy en Ia mesa de marmoI y derram muchas Iagrimas. Sin saber yo
demasiado Io que hacia, me de|e resbaIar or eI lronco deI arboI y me coIoque de manera
de verIa y no ser vislo. Inlonces aareci eI Principinc, IIevando un ramo de fIores en Ia
mano. , Hacia cerca de lres aos que no lenia yo eI disguslo de verIo. Islaba mas robuslo.
Su roslro, aunque hermoso, era insiido.
Cuando Ia muchacha Io vio, su roslro exres eI desrecio de una manera que me
IIen eI corazn de gralilud. II Principinc Ia abord, sin embargo, irradiando conlenlo de si
mismo, y Ie di|o:
Querida romelida, he aqui eI ramo que os dare si me asegurais no habIarme
nunca mas de ese equeo haraienlo de Solo.
La seorila resondi:
Seor rincie, me arece que haceis maI en oner condiciones a vueslros favores.
Ior Io demas, aunque yo no os habIara deI encanlador Solo, loda vueslra casa seguiria
ocuandose de eI. Vueslra misma nodriza os ha dicho que nunca habia vislo a un
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
muchacho de lan buen arecer, y sin embargo vos eslabais aIIi.
II Principinc, harlo amoscado, reIic:
Seorila SiIvia, acordaos que sois mi romelida.
SiIvia no resondi y se deshizo en Iagrimas.
Inlonces, furioso, eI Principinc excIam:
DesreciabIe crialura, ueslo que eslas enamorada de un bandido, he aqui Io que
le mereces.
Y aI mismo liemo Ie dio una cachelada. Inlonces Ia seorila excIam:
Solo, que no uedas casligar a esle cobarde!
No habia lerminado eIIa sus aIabras, cuando aareci y Ie di|e aI rincie:
Debes reconocerme. Soy bandido y odria asesinarle. Iero reselo a Ia seorila
que ha dignado IIamarme en su auxiIio, y accedo a balirme como vosolros, Ios nobIes.
LIevaba yo dos uaIes y cualro isloIas. Seare lres y lres, coIoque a diez asos un
gruo de armas y eI olro, q de|e aI Principinc que escogiera. Iero eI infeIiz habia caido
desvanecido en un banco.
Inlonces SiIvia lom Ia aIabra y me di|o:
ravo, Solo! Maana debia casarme con eI rincie, o enlrar aI convenlo. No hare
ni una cosa, ni olra. Quiero ser luya ara loda Ia vida.
Y se ech en mis brazos.
Iensareis bien que no me hice de rogar. Sin embargo, habia que imedir que eI
rincie lurbase nueslro reliro. Cogi un uaI y, sirviendome de una iedra a modo de
marliIIo, Ie cIave Ia mano aI banco sobre eI cuaI eslaba senlado. Lanz un grilo y voIvi a
caer desvanecido. Nosolros saIimos or eI agu|ero que yo habia hecho en eI muro deI
|ardin, y desues IIegamos hasla Ia cumbre de Ios monles.
Mis camaradas lenian lodos queridas, Ies encanl que lambien yo luviese una, y sus
hermosas |uraron obedecer ciegamenle a Ia mia.
Habia asado cualro meses con SiIvia, cuando me fue forzoso abandonarIa ara
reconocer Ios cambios que Ia uIlima erucin habia hecho en eI norle. In esle via|e
enconlre encanlos a Ia naluraIeza que anles me asaron inadverlidos. Observe rados,
grulas, umbrias, en Iugares en que anles sIo habia vislo emboscadas o ueslos de
defensa. Ior fin SiIvia habia enlernecido mi corazn de bandido. Iero esle no lard en
recuerar su ferocidad.
VueIvo a mi via|e aI norle de Ia monlaa. Me exreso asi orque Ios siciIianos,
cuando habIan deI Ilna, dicen siemre || ncnic, o eI monle or anlonomasia. Dirigi aI
rinciio mi marcha hacia Io que nosolros IIamamos Ia lorre deI fiIsofo, ero no ude
IIegar a eIIa. Un abismo, abierlo en Ios fIancos deI voIcan, habia vomilado un lorrenle de
Iava que, dividiendose un oco arriba de Ia lorre y uniendose miI melros deba|o, formaba
una isIa or comIelo inabordabIe.
Comrendi en seguida Ia imorlancia de esla osicin y, or aadidura, en Ia lorre
misma leniamos un desilo de caslaas que yo no queria erder. A fuerza de buscar,
enconlre un camino sublerraneo or donde habia asado olras veces y que me condu|o
hasla eI ie o, mas bien, a Ia lorre misma. Inmedialamenle resoIvi aIo|ar en esla isIa a loda
nueslra obIacin femenina. Hice conslruir chozas de ho|as. Adorne una de eIIas lanlo
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
como ude. Desues voIvi aI sur, y lra|e desde aIIi a loda Ia coIonia, que se moslr
encanlada de su nuevo asiIo.
Ahora, cuando rememoro eI liemo que ase en ese Iugar dichoso, vueIvo a verIo
como aisIado en medio de Ias crueIes agilaciones que han asaIlado mi vida. Islabamos
searados de Ios hombres or lorrenles de IIamas. Las deI amor abrasaban nueslros
senlidos. AIIi lodo obedecia a mis rdenes y lodo eslaba somelido a mi querida SiIvia. Ior
uIlimo, ara IIevar mi feIicidad aI coImo, mis dos hermanos vinieron a enconlrarme. A Ios
dos Ies habian ocurrido avenluras inleresanles y me alrevo a asegurar que, si aIguna vez
quereis oirIas de sus Iabios, lendreis mas salisfaccin que escuchando mi reIalo.
Hay ocos hombres que en su vida no uedan conlar dias hermosos, ero no se si
hay hombre aIguno que en eIIa ueda conlar hermosos aos. Mi feIicidad no aIcanz a
durar un ao enlero. Los vaIienles de Ia banda eran muy honeslos enlre si. Ninguno
hubiera osado fi|ar Ios o|os en Ia querida de un camarada, y menos aun en Ia mia. Los ceIos
eslaban ues deslerrados de nueslra isIa, o me|or seria decir que or cierlo liemo Io
esluvieron, orque esla asin furiosa encuenlra demasiado faciImenle eI camino de
aqueIIos Iugares que habila eI amor.
Un |oven bandido IIamado Anlonino se enamor de SiIvia, y siendo muy fuerle su
asin, no udo ocuIlarIa. Yo mismo Io adverli, ero aI verIo lan lrisle, |uzgue que mi
querida no resondia a sus requerimienlos, y ermaneci lranquiIo. SIo que hubiese
querido curar de su amor a Anlonino, a quien areciaba a causa de su vaIenlia. Ior eI
conlrario, y a causa de su cobardia, yo deleslaba a olro bandido IIamado Moro, y si
TeslaIunga me hubiese creido, Io habria echado liemo ha.
Moro suo conquislar Ia confianza deI |oven Anlonino, y Ie romeli beneficiar su
amor. Tambien suo hacerse escuchar or SiIvia y ersuadirIa de que yo lenia una querida
en una aIdea vecina. SiIvia lemi exIicarse conmigo. Alribui su humor conlrilo a una
mudanza de sus senlimienlos. A Ia vez, e inslruido or Moro, Anlonino redobI sus
asiduidades con SiIvia, y lom un aire salisfecho que me hizo ensar que eIIa Io hacia
dichoso.
No era yo dieslro ara desenlraar esa suerle de inlrigas. AuaIe a SiIvia y a
Anlonino. Isle, que no muri de inmedialo, me descubri Ia lraicin de Moro. LIevando eI
uaI ensangrenlado aun, fui a buscar aI maIvado. Temeroso, Moro cay de rodiIIas y me
confes que eI rincie de Roccafiorila Ie habia agado ara hacerme erecer, asi como a
SiIvia, y que sIo se habia unido a nueslra banda con eI fin de cumIir ese designio. Lo
auaIe. Desues fui a Mesina, vaIiendome de un disfraz me inlrodu|e en casa deI
rincie, y Io envie aI olro mundo a reunirse con su confidenle y con mis olras dos
viclimas. Asi lermin mi feIicidad, y aun mi gIoria. Mi vaIenlia as a converlirse en una
absoIula indiferencia or Ia vida, y como or Ia seguridad de mis camaradas lenia Ia
misma indiferencia muy ronlo erdi su confianza. Iuedo aseguraros que, desde
enlonces, soy un bandido muy mediocre.
Ioco desues TeslaIunga muri de una Ieuresia, y loda su banda se disers. Mis
hermanos, que conocian bien Isaa, me ersuadieron de ir. Me use a Ia cabeza de doce
hombres. In Ia bahia de Taormina me manluve escondido lres dias. AI cuarlo, nos
aoderamos de un berganlin, en eI cuaI IIegamos a Ias coslas de AndaIucia.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Aunque haya en Isaa muchas cadenas de monlaas que odian ofrecernos reliros
venla|osos, he dado referencia a Sierra Morena, y no lengo molivos de arreenlirme.
AsaIle dos caravanas que IIevaban reaIes, e hice olros robos de imorlancia.
Mis exilos deserlaron inquielud en Ia corle. II gobernador de Cadiz recibi orden
de aresarnos, vivos o muerlos, y moviIiz varios regimienlos. Ior olro Iado, eI gran |eque
de Ios GomeIez me rouso enlrar a su servicio y me ofreci un reliro en esla caverna.
Acele sin vaciIar.
La audiencia de Granada no quiso erder su credilo. Viendo que no odia
enconlrarnos, calur a dos aslores deI vaIIe y Ios hizo coIgar con eI nombre de Ios dos
hermanos de Solo.
Conozco a esos dos hombres y se que han comelido muchos crimenes. Se dice, sin
embargo, que eslan irrilados or haber sido coIgados en nueslro Iugar y que, or Ia noche,
se Iibran de Ia horca ara comeler miI desmanes. No he sido lesligo de eIIo y no se que
deciros. Iero es verdad que muchas noches, ba|o eI cIaro de Iuna, me ha sucedido asar
|unlo a Ia horca, y no eslaban Ios dos ahorcados, or Ia maana, cuando he vueIlo a asar,
eslaban de nuevo aIIi.
He aqui, mis queridos amos, eI reIalo que me habeis edido. Creo que mis dos
hermanos, cuya vida no ha sido lan saIva|e como Ia mia, lendrian cosas mas inleresanles
que deciros, ero me lemo que Ies faIle eI liemo ara eIIo orque deben ayudarme a
rearar nueslro via|e, y he recibido Ia orden de arlir maana or Ia maana.
Solo se relir, y Ia hermosa Imina di|o con acenlo doIorido:
A esle hombre no Ie faIla razn. II liemo de Ia dicha ocua muy oco esacio en
Ia vida humana. Hemos asado aqui lres dias que quiza no voIvamos nunca a reelir.
La cena no fue aIegre, y me di risa en desearIes buenas noches a mis rimas.
Iseraba verIas de nuevo en mi aosenlo y enlonces disiar su meIancoIia con mayor
feIicidad.
Aarecieron mas lemrano que de coslumbre y, ara coImo de mi Iacer, IIevaban
sus cinlurones en Ia mano. No era un embIema dificiI de comrender. Sin embargo, Imina
se lom Ia moIeslia de exIicarmeIo:
Querido AIfonso, no habeis ueslo Iimiles a vueslra devocin or nosolras, no
queremos nosolras onerIos a vueslra gralilud. Quiza ronlo eslaremos searados ara
siemre. Con ese molivo, olras mu|eres se moslrarian severas, ero nosolras queremos
vivir en vueslro recuerdo, y si Ias mu|eres que vereis en Madrid nos venceran or eI
encanlo de su esirilu y or un exlerior mas amabIe, no lendran aI menos Ia venla|a de
areceros mas liernas o mas aasionadas. Sin embargo, mi querido AIfonso, es menesler
que renoveis eI |uramenlo que hicisleis de no lraicionarnos, y que una vez mas nos
romelais no creer lodo Io maIo que os diran de nosolras.
No ude menos de reir un oco anle Ia uIlima cIausuIa, mas romeli Io que quisieron
y fui recomensado or Ias mas duIces caricias. Desues Imina me di|o:
Mi querido AIfonso, esa reIiquia que IIevais coIgada aI cueIIo nos erlurba. No
odriais quilarosIa un inslanle`
Me negue, ero Zebedea lenia unas li|eras en Ia mano. Las as or delras de mi
cueIIo y corl Ia cinla. Imina se aoder de Ia reIiquia y Ia arro| en una griela deI
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
easco.
La recogereis maana me di|o. Inlrelanlo, oneos aI cueIIo esla lrenza le|ida con
mis cabeIIos y Ios de mi hermana, eI laIisman que cueIga de eIIa reserva lambien de Ia
inconslancia, si es que aIgo uede reservar de Ia inconslancia a Ios amanles.
Desues Imina sac un aIfiIer de oro que relenia sus cabeIIos y se sirvi de eI ara
cerrar cuidadosamenle Ias corlinas de mi Iecho.
Hare como eIIa, y echare una corlina sobre eI reslo de Ia escena. aslara saber que
mis encanladoras amigas se convirlieron en mis esosas. Hay sin duda casos en que Ia
vioIencia no uede esarcir Ia sangre inocenle sin comeler un crimen. Iero hay olros en
que lanla crueIdad beneficia a Ia inocencia haciendoIa aarecer en lodo su esIendor. TaI
fue Io que nos sucedi, y IIegue a Ia concIusin de que mis rimas no habian desemeado
un aeI muy reaI en mis sueos de Venla Quemada.
Ioco a oco nueslros ardores se caImaron y eslabamos baslanle lranquiIos cuando
un camanario falaI dio Ias doce. No ude menos de eslremecerme un oco, y di|e a mis
rimas que lemia que nos amenazara aIgun acaecer sinieslro.
Lo lemo lanlo como vos di|o Imina, y eI eIigro esla rximo. Iero escuchad
bien Io que os digo: no creais eI maI que os diran de nosolras. No creais a vueslros mismos
o|os.
In ese inslanle Ias corlinas de mi Iecho se abrieron con eslreilo, y vi a un hombre de
eslalura ma|esluosa, veslido a Ia morisca. Tenia eI Coran en una mano, y un sabIe en Ia
olra. Mis rimas se echaron a sus ies, diciendo:
Ioderoso |eque de Ios GomeIez, erdnanos!
II |eque resondi con voz lerribIe:
Dnde eslan vueslros cinlurones`
Luego, voIviendose hacia mi, me di|o:
Infauslo nazareno, has deshonrado Ia sangre de Ios GomeIez. Debes hacerle
mahomelano o morir.
Oi un alroz que|ido, y vi aI endemoniado Iacheco que me hacia seas desde eI fondo
deI aosenlo. Mis rimas Io vieron lambien. Se Ievanlaron enfurecidas, se IIegaron hasla
Iacheco y Io arro|aron deI aosenlo.
Infauslo nazareno rosigui eI |eque de Ios GomeIez, aura de un lrago eI
breba|e conlenido en esla coa, o ereceras de una vergonzosa muerle, y lu cuero,
coIgado enlre Ios cueros de Ios hermanos de Solo, sera resa de Ios builres y |uguele de
Ios esirilus de Ias liniebIas, que se habran de servir de eI en sus infernaIes melamorfosis.
Me areci que en una ocasin seme|anle Ia honra me obIigaba aI suicidio. IxcIame
con doIor:
Oh adre mio, en mi Iugar habriais rocedido como yo!
Desues lome Ia coa y Ia vacie de un lrago. Senli un alroz maIeslar y erdi eI
conocimienlo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA OCTAVA
Iueslo que lengo eI honor de conlaros mi hisloria, comrendereis que no he muerlo
deI veneno que habia creido lomar. Me Iimile a caer desfaIIecido, e ignoro or cuanlo
liemo. SIo recuerdo que me deserle ba|o Ia horca de Los Hermanos y, or esla vez, me
deserle con una suerle de Iacer, orque a Io menos lenia Ia salisfaccin de ver que no
eslaba muerlo. Tamoco me deserle enlre Ios dos ahorcados: eslaba a su izquierda, y vi
que a su derecha habia olro hombre que lome, asimismo, or un ahorcado, ues arecia
sin vida y lenia una cuerda aI cueIIo. Sin embargo, comrobe or su resiracin que eslaba
dormido, y Io deserle. II desconocido, aI ver dnde eslaba, se ech a reir y di|o:
Hay que convenir en que esla uno exueslo a eno|osas confusiones en eI esludio de
Ia cabaIa. Los maIos esirilus sueIen lomar lanlas formas diferenles que no sabe uno cuaI
es cuaI. Iero agreg, or que lengo una cuerda aI cueIIo` Crei lener una lrenza.
Desues, como me viera, di|o:
Ah, sois muy |oven ara ser un cabaIisla. Iero lambien leneis una cuerda aI cueIIo!
Ifeclivamenle, lenia una. Recorde que Imina me habia coIgado aI cueIIo una lrenza
le|ida con sus cabeIIos y Ios de su hermana, y no sabia que ensar.
II cabaIisla me observ aIgunos inslanles. Desues di|o:
No, no sois de Ios nueslros. Os IIamais AIfonso, y vueslra madre era una GomeIez,
sois cailan en Ias guardias vaIonas, vaIienle, ero lodavia un oco simIe. ueno, vamos.
Hay que saIir de aqui. Desues veremos que habra que hacer.
La uerla deI cadaIso eslaba abierla. SaIimos, y vi de nuevo eI vaIIe maIdilo de Los
Hermanos. II cabaIisla me regunl a dnde queria ir. Le conlesle que eslaba decidido a
seguir eI camino de Madrid.
ueno me di|o, yo lambien voy ara ese Iado, ero emecemos or comer aIgo.
Sac deI boIsiIIo una laza de oro, un ole que conlenia una suerle de oialo y una
redoma de crislaI con un Iiquido amariIIenlo. Iuso en Ia laza una cucharada de oialo,
ech en eIIa aIgunas golas de Iicor y me di|o que aurara Ia mixlura. No me Io hice reelir,
orque me senlia desfaIIecer. II eIixir era maraviIIoso. Me senli hasla laI unlo reslaurado
que no vaciIe en emrender Ia marcha a ie, Io cuaI, anles de guslar eI breba|e, me hubiese
arecido dificiI.
II soI eslaba aIlo ya cuando divisamos Ia maIhadada Venla Quemada. II cabaIisla se
deluvo y me di|o:
He aqui una fonda donde or Ia noche me han |ugado una maIa asada. Iero es
menesler que enlremos. He de|ado en eIIa aIgunas rovisiones que nos serviran.
Inlramos en Ia desaslrosa venla y en eI comedor enconlramos una mesa servida.
Habia un asleI de erdiz y dos boleIIas de vino. II cabaIisla arecia lener buen aelilo y
su e|emIo me aIenl, De olro modo no se si me hubiese alrevido a comer. Todo Io que
habia vislo en Ios uIlimos dias lraslornaba or comIelo mi animo. No sabia ya Io que
hacia, y or momenlos IIegaba a dudar de mi roia exislencia.
Cuando acabamos de comer, recorrimos Ios aosenlos y IIegamos a aqueI donde me
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
acosle eI dia de mi arlida de Andu|ar. Reconoci mi |ergn y, senlandome en eI, refIexione
sobre lodo Io que me habia ocurrido desde enlonces y, eseciaImenle, en Io acaecido en Ia
caverna. Recorde que Imina me habia adverlido de no creer en Io maIo que me dirian de
eIIas.
Islaba ocuado en eslas refIexiones cuando eI cabaIisla me hizo observar aIgo
briIIanle que habia enlre Ios labIones maI unidos deI iso. Mire de cerca y vi que era Ia
reIiquia que Ias dos hermanas habian quilado de mi cueIIo. Sabia que Io habian echado en
una griela deI easco de Ia caverna, y ahora Ia enconlraba en una hendidura deI iso.
Imagine que no habia saIido en verdad de Ia maIdila venla, y que eI ermilao, eI
inquisidor y Ios hermanos de Solo eran olros lanlos fanlasmas roducidos or
fascinaciones magicas. Sin embargo, con ayuda de mi esada, relire Ia reIiquia y voIvi a
coIgarmeIa aI cueIIo.
II cabaIisla se ech a reir y me di|o:
Veo que eso os erlenece, seor cabaIIero. Si os acoslasleis aqui, no me sorrende
que os deserlarais deba|o de Ia horca. No imorla, debemos onernos en camino, esla
larde IIegaremos a Ia ermila.
Reemrendimos Ia marcha, y ni siquiera eslabamos a medio camino cuando
enconlramos aI ermilao, que arecia andar con dificuIlad. No bien nos divis, excIam
desde Ie|os:
Ah, mi |oven amigo! Os buscaba, voIved a mi ermila. Arrancad vueslra aIma de
Ias garras de Salan, ero emezad or soslenerme. He hecho or vos crueIes esfuerzos.
Nos senlamos a descansar, y Iuego conlinuamos nueslro camino. II anciano udo
acomaarnos aoyandose, ya en uno, ya en eI olro. Ior fin IIegamos a Ia ermila.
Lo rimero que vi fue a Iacheco, exlendido en medio deI cuarlo. Iarecia agonizanle,
o a Io menos Ie desgarraba eI echo un eslerlor alroz, ronslico de una muerle cercana.
Quise habIarIe, ero no me reconoci. II ermilao se mo| Ios dedos en agua bendila y
roci con eIIa aI endemoniado, diciendoIe:
Iacheco, Iacheco, en nombre de lu redenlor le ordeno que nos cuenles que le ha
sucedido esla noche!
Iacheco se eslremeci, hizo oir un Iargo que|ido, y emez en eslos lerminos:
RILATO DI IACHICO
Iadre mio, eslabais en Ia caiIIa, donde canlabais Ias Ielanias, cuando oi IIamadas a
Ia uerla y baIidos que se arecian exaclamenle a Ios de nueslra querida cabra. Crei ues
que era eIIa y ense que habia oIvidado ordearIa y que eI obre animaI me Io recordaba.
Lo crei lanlo mas faciImenle cuanlo que Io mismo me habia ocurrido aIgunos dias ha. SaIi
ues de vueslra cabaa y vi, en efeclo, a Ia cabra bIanca que me moslraba sus ubres
hinchadas. Quise aresarIa ara hacerIe ese servicio, ero se me esca de Ias manos q,
siemre deleniendose q escaandoseme siemre, me condu|o aI borde deI reciicio que
esla cerca de vueslra ermila.
Cuando IIegamos aIIi, Ia cabra bIanca se lransform en un chivo negro. Isla
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
melamorfosis me caus gran lemor y quise huir hacia eI Iado de vueslra vivienda, ero eI
chivo negro me cerr eI camino y desues, aIzandose en Ias alas de alras y mirandome
con o|os infIamados, me insir laI esanlo que se me heI Ia sangre en Ias venas.
Inlonces eI chivo maIdilo emez a darme loelazos, emu|andome aI reciicio.
Cuando esluve aI borde, se deluvo ara gozar con mis morlaIes anguslias. Ior fin, me hizo
caer aI vacio. Crei hacerme oIvo, ero eI chivo IIeg aI fondo deI reciicio anles que yo y
me recibi en eI Iomo, de modo que no me hice maI.
Nuevos esanlos no lardaron en asaIlarme orque, desde que ese maIdilo chivo me
sinli sobre su Iomo, se uso a gaIoar de exlraa manera. De un brinco saIlaba de
monlaa a monlaa, franqueando Ios mas rofundos vaIIes como si no fueran mas que
fosos. Ior uIlimo se sacudi y yo cai no se bien cmo aI fondo de una caverna. AIIi vi aI
|oven cabaIIero que as Ia noche en nueslra ermila. Islaba en su Iecho y |unlo a eI habia
dos mu|eres muy hermosas, veslidas a Ia morisca. Isas dos mu|eres, desues de
rodigarIe aIgunas caricias, Ie quilaron deI cueIIo una reIiquia y, desde ese momenlo,
erdieron a mis o|os su beIIeza y reconoci en eIIas a Ios dos ahorcados deI vaIIe de Los
Hermanos. Iero eI |oven cabaIIero, lomandoIas siemre or dos ersonas encanladoras, se
dirigia a eIIas con Ias aIabras mas liernas. Inlonces uno de Ios ahorcados se quil Ia
cuerda que IIevaba aI cueIIo y Ia coIg deI cueIIo deI cabaIIero, que Ie demoslr su gralilud
con nuevas caricias. Ior uIlimo corrieron Ias corlinas deI Iecho y no se que hicieron
enlonces, ero ienso que debi de ser aIgun alroz ecado.
Quise grilar, ero no ude roferir ningun sonido. Islo dur aIgun liemo. Ior fin
un reIo| dio Ias doce, e inmedialamenle vi enlrar a un demonio con cuernos de fuego y una
gran coIa infIamada IIevada or aIgunos diabIiIIos que Io seguian.
Ise demonio lenia un Iibro en una mano y una horquiIIa en Ia olra. Amenaz aI
cabaIIero con malarIo si no abrazaba Ia reIigin de Mahoma. Inlonces, aI ver eI eIigro
que corria eI aIma de un crisliano, hice un esfuerzo y creo que consegui hacerme oir. Iero
aI mismo liemo Ios dos ahorcados saIlaron sobre mi y me arraslraron fuera de Ia caverna,
donde enconlre aI chivo negro. Uno de Ios ahorcados subi a cabaIIo sobre eI chivo y eI
olro sobre mi cueIIo, forzandome a gaIoar or monles y vaIIados.
II ahorcado que IIevaba aI cueIIo me laIoneaba Ios fIancos. Iero considerando que yo
no andaba suficienlemenle a risa, mienlras corriamos recogi dos escoriones, se Ios
uso en Ios ies a manera de esueIas y emez a desgarrarme Ios fIancos con Ia mas
exlraa barbarie. Ior uIlimo IIegamos a Ia uerla de Ia ermila, donde me de|aron. Isla
maana, adre mio, me habeis enconlrado sin conocimienlo. Me crei saIvado cuando me
vi en vueslros brazos, ero eI veneno de Ios escoriones ha enelrado en mi sangre y me
desgarra Ias enlraas. Se que no sobrevivire.
Aqui eI endemoniado Ianz un alroz que|ido y caII.
Inlonces eI ermilao lom Ia aIabra y me di|o:
Hi|o mio, Io habeis oido. Is osibIe que hayais eslado en con|uncin carnaI con
dos demonios` Venid, confesad vueslra cuIa. La cIemencia divina es iIimilada. No
resondeis` Os habreis endurecido en eI ecado`
Desues de refIexionar aIgunos inslanles, Ie resondi:
Iadre mio, ese genliIhombre endemoniado ha vislo cosas que no he vislo yo. Uno
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
de nosolros liene Ios o|os fascinados, y quiza Ios dos hayamos vislo maI. Iero he aqui a un
genliIhombre cabaIisla que lambien ha asado Ia noche en Venla Quemada. Si eI quisiera
conlarnos su avenlura, quiza nos diera nuevas Iuces sobre Ia naluraIeza de Ios
acaecimienlos que nos ocuan desde hace aIgunos dias.
Seor AIfonso resondi eI cabaIisla, Ias ersonas que, como yo, se ocuan de
ciencias ocuIlas no ueden decirIo lodo. Inlenlare sin embargo conlenlar vueslra
curiosidad, en Ia medida en que esle en mi oder, ero no sera esla noche. Si os Iace,
comamos y acoslemonos, maana, nueslro animo eslara mas lranquiIo.
II anacorela nos sirvi una cena frugaI, desues de Ia cuaI cada uno no ens sino en
acoslarse. II cabaIisla relendia lener razones ara asar Ia noche |unlo aI endemoniado y
yo fui, como Ia olra vez, enviado a Ia caiIIa. Todavia eslaba mi calre de li|era. Me acosle
en eI. II ermilao me dese buenas noches y me advirli que, ara mayor seguridad,
cerraria Ia uerla aI irse.
Cuando me vi soIo, ense en eI reIalo de Iacheco. Ira cierlo que yo Io habia vislo en
Ia caverna. Ira lambien cierlo que habia vislo a mis rimas reciilarse sobre eI y
arraslrarIo fuera deI aosenlo, ero Imina me habia adverlido que no ensara maI de eIIa
o de su hermana. Ior uIlimo, Ios demonios que se habian aoderado de Iacheco odian
lambien lurbar sus senlidos y asaIlarIo con loda suerle de visiones. Islaba buscando
molivos ara |uslificarme y amar a mis rimas, cuando un reIo| dio Ias doce.
In seguida oi goIes a Ia uerla y baIidos de una cabra. Cogi mi esada, fui hasla Ia
uerla y di|e en aIla voz:
Si eres eI diabIo, lrala de abrir esla uerla, orque eI ermilao Ia ha cerrado.
La cabra caII.
Me fui a acoslar y dormi hasla eI dia siguienle.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA NOVENA
II ermilao vino a deserlarme, senlse sobre mi calre y me di|o:
Hi|o mio, nuevas obsesiones han asaIlado esla noche mi desgraciada ermila. Los
soIilarios de Ia Tebaida no han eslado mas exueslos que nosolros a Ia maIicia de Salan.
No se lamoco que ensar deI hombre que ha venido con vos y que se dice cabaIisla. Se ha
roueslo curar a Iacheco y Ie ha hecho en verdad mucho bien, ero ara eIIo no se ha
servido de Ios exorcismos rescrilos or eI riluaI de nueslra sanla IgIesia. Venid a mi
cabaa, aImorzaremos, y desues Ie ediremos que nos cuenle su hisloria, como ayer or
Ia noche nos Io romeli.
Me Ievanle y segui aI ermilao. Inconlre, en efeclo, que eI eslado de Iacheco era mas
IIevadero, y su roslro menos odioso. Islaba siemre luerlo, ero Ia Iengua no Ie coIgaba
ya. Tamoco echaba esuma or Ia boca, y su unico o|o no arecia lan hurao. IeIicile aI
cabaIisla, quien me resondi que no era aqueIIo sino una debiI mueslra de su sabiduria.
Desues eI ermilao lra|o eI aImuerzo, que consislia en Ieche bien caIienle y caslaas.
Mienlras aImorzabamos, vimos enlrar a un hombre seco y desenca|ado, con aIgo en
eI roslro que insiraba miedo, sin que udiera saberse a ciencia cierla que roducia eI
esanlo que causaba... II desconocido se hinc de rodiIIas anle mi y se quil eI sombrero.
Inlonces vi que lenia Ia frenle vendada. Me resenl su sombrero como si idiera
Iimosna. Yo eche en eI una moneda de oro. II exlraordinario mendigo me dio Ias gracias y
agreg:
Seor AIfonso, no se habra erdido vueslro boIo. Os advierlo que una carla
imorlanle os esera en Iuerlo Laice. No enlreis en CasliIIa sin haberIa Ieido.
Desues de darme esle aviso, eI desconocido se hinc de rodiIIas anle eI ermilao,
quien Ie IIen eI sombrero de caslaas. Desues se hinc de rodiIIas anle eI cabaIisla, ero
incororandose en seguida, Ie di|o:
No quiero nada de li. Si dices en esle Iugar quien soy, le arreenliras de eIIo.
Desues saIi de Ia cabaa.
Cuando eI mendigo hubo desaarecido, eI cabaIisla se ech a reir y nos di|o:
Iara que veais cuan oco caso hago de Ias amenazas de esle hombre, os dire anle
lodo quien es: es eI |udio erranle, deI cuaI quiza hayais oido habIar. Desde hace miI
selecienlos aos, no se ha senlado, ni acoslado, ni ha reosado, ni dormido. Mienlras
camina, comera vueslras caslaas, y de aqui a maana or Ia maana habra hecho sesenla
Ieguas. De ordinario, recorre en lodo senlido Ios vaslos desierlos de Africa. Se aIimenla de
frulas siIveslres, y Ios animaIes feroces no ueden hacerIe dao a causa deI signo sagrado
de Thau que IIeva imreso en Ia frenle y que laa con Ia venda que habeis odido ver. No
aarece or Io comun en nueslras comarcas, a menos que Io fuercen a eIIo Ias oeraciones
de aIgun cabaIisla. Ior Io demas, os aseguro que no soy yo quien Io ha hecho venir,
orque Io aborrezco. Sin embargo, admilo que esla informado de muchas cosas, y no os
aconse|o, seor AIfonso, que descuideis eI aviso que acaba de daros.
Seor cabaIisla Ie resondi, eI |udio me ha dicho que hay en Iuerlo Laice una
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
carla ara mi. Isero IIegar aIIi asado maana, y no de|are de edirIa.
No hace faIla eserar lanlo liemo reIic eI cabaIisla. Seria menesler que yo
luviera muy oco credilo en eI mundo de Ios genios ara no oderos conseguir esa carla
un oco anles.
Inlonces se voIvi deI Iado derecho y ronunci aIgunas aIabras en lono
imeralivo. AI cabo de cinco minulos cay sobre Ia mesa una gruesa carla dirigida a mi.
La abri y Iei Io que sigue:
Sccr A|jcnsc.
Oc paric !c nucsirc rcq |crnan!c |V cs nagc ||cgar |a cr!cn !c nc cnirar ic!atia cn Casii||a.
Nc airi|uq4is csic rigcr sinc a |a !csgracia quc na|cis icni!c !c !isgusiar a| sanic iri|una|
cncarga!c !c ccnscrtar |a purcza !c |a jc cn |as |spaas. Quc nc !isninuqa tucsirc cc|c cn c|
scrticic !c| rcq. Accnpaa csia caria una |iccncia !c ircs ncscs. Pasa! csc iicnpc cn |as jrcnicras
!c Casii||a q An!a|ucia, sin naccrcs tcr !cnasia!c cn ninguna !c csas !cs prctincias.
Hcncs icni!c c| cui!a!c !c iranqui|izar a tucsirc rcspcia||c pa!rc, nacicn!c|c tcr tucsira
siiuacicn !cs!c un punic !c tisia quc nc |c aj|ija !cnasia!c.
Vucsirc ajcciisinc
SANCHO de TORRIS IINAS
Minisirc !c Gucrra
La carla eslaba acomaada de una Iicencia or lres meses, documenlo en erfeclo
eslado y reveslido de lodas Ias firmas y seIIos corresondienles.
IeIicilamos aI cabaIisla or Ia ceIeridad de sus correos. Desues Ie rogamos que
cumIiera su romesa de conlarnos que Ie habia ocurrido Ia noche asada en Venla
Quemada. Nos resondi como Ia visera que habria muchas cosas en su reIalo que no
odriamos comrender, ero, desues de haber refIexionado un inslanle, emez en Ios
siguienles lerminos:
HISTORIA DIL CAALISTA
Me IIaman, en Isaa, don Iedro de Uzeda, y con ese nombre oseo un hermoso
casliIIo a una Iegua de aqui. Iero mi verdadero nombre es Rabi Sadok ben Mamun, y soy
|udio. Isla confesin es eIigrosa de hacer en Isaa, ero, aarle de que confio en
vueslra robidad, os advierlo que no sera muy senciIIo causarme dao. La infIuencia de
Ios aslros en mi deslino comenz a manifeslarse desde eI inslanle de mi nacimienlo, y mi
adre, que me hizo eI horscoo, qued coImado de aIegria cuando vio que yo habia
venido aI mundo recisamenle a Ia enlrada deI soI en eI signo de Virgo. Habia, en verdad,
emIeado lodo su arle ara que ocurriera asi, ero no eseraba un lriunfo lan cerlero. No
necesilo deciros que mi adre, Mamun, era eI rimer aslrIogo de su liemo. Iero Ia
ciencia de Ias consleIaciones era una de Ias menores que oseia, ues habia IIevado su
conocimienlo de Ia cabaIa hasla un unlo de erfeccin que sobreu|aba eI de cuaIquier
rabino anlerior a eI.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Cualro aos desues que yo viniera aI mundo, mi adre luvo una hi|a que naci ba|o
eI signo de Geminis. A esar de esla diferencia, nueslra educacin fue Ia misma. No habia
cumIido yo doce aos y mi hermana ocho, y ya sabiamos eI hebreo, eI caIdeo, eI
siriocaIdeo, eI samarilano, eI colo, eI abisinio y muchas olras Ienguas muerlas o
moribundas. Iodiamos, ademas, sin eI auxiIio de un Iaiz, combinar lodas Ias Ielras de
una aIabra de lodas Ias maneras indicadas or Ias regIas de Ia CabaIa.
Asi nos reararon a uno y a olro, y cuando cumIi lrece aos, ara no desmenlir en
nada eI recalo deI signo ba|o eI cuaI naci, sIo me dieron de comer animaIes virgenes,
leniendo a Ia vez eI cuidado de que fueran siemre machos y de que mi hermana sIo se
aIimenlara de hembras.
Cuando cumIi dieciseis aos, mi adre comenz a iniciarnos en Ios mislerios de Ia
CabaIa. Irimero nos uso en Ias manos eI Scpncr Zcnar c Iibro Iuminoso, IIamado asi
orque nada en eI se comrende, de laI modo su cIaridad desIumbra Ios o|os deI
enlendimienlo. Desues esludiamos eI Scpncr Ozaniuin, c |ibro ocuIlo, cuyo asa|e mas
cIaro uede asar or un enigma. Ior uIlimo emrendimos eI Ha!ra |c|a y eI Ka!ra Suina,
es decir eI gran y eI equeo Sanhedrin. Son Ios diaIogos en Ios cuaIes Rabi Simen, hi|o
de }ohai, aulor de dos obras mas, reba|ando su esliIo aI de Ia conversacin, finge inslruir a
sus amigos sobre Ias cosas mas senciIIas, y Ies reveIa sin embargo Ios mas asombrosos
mislerios, o mas bien lodas aqueIIas reveIaciones que nos vienen direclamenle deI rofela
IIias, eI cuaI abandon furlivamenle su carro de fuego y asisli a esla asambIea con eI
nombre de Rabi Abba. Quiza vosolros os imagineis haber adquirido aIguna idea de lodos
esos divinos escrilos or Ia lraduccin Ialina que se ha imreso con eI originaI caIdeo en eI
ao 1684, en una equea ciudad de AIemania IIamada Irancforl, ero nosolros nos
reimos de Ia resuncin de aqueIIos que imaginan que, ara Ieer, basla eI rgano maleriaI
de Ia visla. Iso odria baslar, en efeclo, ara cierlas Ienguas modernas, ero en hebreo
cada Ielra es un numero, cada aIabra una sabia combinacin, cada frase una frmuIa que
causa esanlo y que, bien ronunciada, con lodas Ias asiraciones y lodos Ios acenlos
convenienles, odria hundir Ios monles y secar Ios rios. Harlo sabeis que Adonai cre eI
mundo or Ia aIabra y que Iuego se hizo aIabra eI mismo. La aIabra hiri eI aire y eI
esirilu, aclu sobre Ios senlidos y sobre eI aIma. Aunque rofanos, odeis faciImenle
deducir que eIIa debe ser eI verdadero inlermediario enlre Ia maleria y Ia inleIigencia de
lodos Ios rdenes. Lo que ahora uedo deciros es que lodos Ios dias no sIo adquirimos
nuevos conocimienlos, sino lambien un oder nuevo, y que, si no nos alrevemos a usarIo,
a Io menos lenemos eI Iacer de senlir crecer nueslras roias fuerzas y de lener Ia
conviccin inlerior de que aqueI nos asisle. Iero nueslras dichas cabaIislicas fueron muy
ronlo inlerrumidas or eI mas funeslo de Ios acaeceres.
Todos Ios dias observabamos, mi hermana y yo, que nueslro adre erdia fuerzas.
Iarecia un esirilu uro que hubiese reveslido Ia forma humana con eI unico ob|elo de ser
ercelibIe a Ios senlidos groseros de Ios seres subIunares. Un dia, or uIlimo, nos hizo
IIamar a su gabinele. Tan venerabIe y divino era su sembIanle que mi hermana y yo,
cediendo a un movimienlo invoIunlario, caimos de rodiIIas. Sin hacernos Ievanlar, nueslro
adre nos moslr un reIo| de arena y di|o:
Anles de que haya caido loda esla arena, yo no eslare mas. No erdais ninguna de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
mis aIabras. Irimero, hi|o mio, me diri|o a vos, os he deslinado esosas ceIesles, hi|as de
SaIomn y de Ia reina de Saba. Su nacimienlo no Ias deslinaba a ser sino simIes morlaIes.
Iero SaIomn habia reveIado a Ia reina eI gran nombre de aqueI que es. La reina Io rofiri
en eI inslanle mismo deI arlo. Los genios deI gran orienle acudieron y recibieron a Ias dos
meIIizas anles de que hubiesen locado esla morada imura que se IIama lierra. Las
IIevaron a Ia esfera de Ias hi|as de IIohim, donde recibieron eI don de Ia inmorlaIidad con
eI oder de comunicarIo a aqueI que eIigieran or esoso comun. Son eslas dos esosas
inefabIes Ias que vueslro adre ha lenido en visla en su Snir Hasnirin, o Canlar de Ios
canlares. Isludiad ese divino eilaIamio de nueve en nueve versicuIos. A vos, hi|a mia, os
deslino un himeneo lodavia mas hermoso. Los dos Thamim, aqueIIos que Ios griegos han
conocido con eI nombre de Discuros, Ios fenicios con eI de Kabires, en una aIabra, Ios
gemeIos ceIesles. Seran vueslros esosos... Que digo` Vueslro corazn sensibIe... me lemo
que a un morlaI... La arena corre. Muero.
Desues de eslas aIabras, mi adre se desvaneci, y no enconlramos en eI Iugar en
que habia eslado sino un uado de cenizas briIIanles y Iigeras. Recogi esos reciosos
reslos, Ios encerre en una urna y Ios coIoque en eI labernacuIo inlerior de nueslra casa,
ba|o Ias aIas de Ios querubines.
Iodeis imaginar que Ia eseranza de gozar de Ia inmorlaIidad y de oseer dos
esosas ceIesles me infundi nuevo ardor ara esludiar Ias ciencias cabaIislicas, ero
asaron aos anles de que osara eIevarme a laI aIlura, y me conlenle con someler a mis
con|uraciones a aIgunos genios deI decimoclavo orden. Sin embargo, alreviendome oco a
oco, ensaye eI ao asado un lraba|o sobre Ios rimeros versicuIos deI Snir Hasnirin.
Aenas habia comueslo una Iinea cuando oi un ruido esanloso, y mi casliIIo areci
desIomarse sobre sus cimienlos. Lo cuaI no me asusl, anles bien, dedu|e que mi
oeracin eslaba bien hecha. Iase a Ia segunda Iinea, cuando Ia hube lerminado, una
Iamara que habia sobre Ia mesa saIl hasla eI iso, y dando aIgunos brincos fue a osarse
anle eI gran ese|o que hay en eI fondo de mi aosenlo. Mire en eI ese|o y vi Ia unla de
dos bonilos ies femeninos, desues vi olros dos iececilos. HaIagado, me alrevi a
suoner que esos ies encanladores erlenecian a Ias ceIesles hi|as de SaIomn, ero no
crei que debiera IIevar mas Ie|os mis oeraciones.
ReanudeIas a Ia noche siguienle, y vi Ios cualro ies hasla eI lobiIIo. Una noche
desues, vi Ias iernas hasla Ia rodiIIa, ero eI soI saIi deI signo de Virgo y luve que
inlerrumir.
Cuando eI soI hubo enlrado en eI signo de Geminis, mi hermana hizo oeraciones
seme|anles a Ias mias y luvo una visin no menos exlraordinaria, que no os conlare or Ia
razn de que nada liene que ver con mi hisloria.
Isle ao me rearaba a recomenzar cuando sue que un famoso adelo debia asar
or Crdoba. Una discusin que luve a su reseclo con mi hermana me decidi a ir a su
encuenlro. SaIi un oco larde y ese dia sIo IIegue a Venla Quemada. II mesn eslaba
abandonado or lemor a Ios aarecidos, ero como a mi no me amedrenlan resoIvi
inslaIarme en eI comedor y ordene aI equeo NemraeI que me lra|era Ia cena. NemraeI es
un genieciIIo de naluraIeza muy abyecla que sueIo emIear en comisiones seme|anles, y es
eI quien fue a buscar vueslra carla a Iuerlo Laice. Tambien fue a Andu|ar, donde asaba
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ia noche un rior de Ios benediclinos, se aoder sin escruuIos de su cena y me Ia lra|o.
Consislia en ese asleI de erdiz que comimos a Ia maana siguienle. AqueIIa noche yo
eslaba faligado y aenas Io robe. Desache a NemraeI a casa de mi hermana, y me fui a
dormir.
In medio de Ia noche me deserl un reIo| que dio Ias doce. Desues de ese
reIudio, eseraba ver a aIgun aarecido y hasla me rearaba a echarIo, orque en
generaI son incmodos y eno|osos. Me enconlraba en esa disosicin de animo cuando se
iIumin una mesa que habia en medio deI aosenlo y aareci un equeo rabino coIor
azuI ceruIeo, que se agilaba anle un uilre como hacen Ios rabinos cuando rezan. No
lenia mas de un ie de aIlura, y no sIo su habilo era azuI, sino lambien su roslro, su
barba, su uilre y su Iibro. Reconoci en seguida que no era un aarecido, sino un genio
deI vigesimoselimo orden. Ni sabia su nombre, ni Io conocia ara nada. Sin embargo,
uliIice una frmuIa que liene aIgun oder sobre lodos Ios esirilus en generaI. Inlonces eI
equeo rabino coIor azuI ceruIeo se voIvi a mi Iado y me di|o:
Has emezado lus oeraciones aI reves, y or eso Ias hi|as de SaIomn se
moslraron a li enseandole rimero Ios ies. Comienza or Ios uIlimos versicuIos, y busca
rimero eI nombre de dos beIdades ceIesles.
Desues de habIar asi, eI equeo rabino desaareci. Lo que me habia dicho eslaba
en conlra de lodas Ias regIas de Ia CabaIa. Sin embargo, luve Ia debiIidad de seguir su
conse|o. Me use a esludiar eI uIlimo versicuIo deI Snir Hasnirin q buscando Ios nombres
de dos inmorlaIes, enconlre Ios de Imina y Zebedea. Aunque quede muy sorrendido,
comence Ias evocaciones. Inlonces Ia lierra se agil ba|o mis ies de una manera
esanlosa, crei que Ios cieIos se desIomaban sobre mi cabeza, y cai sin conocimienlo.
Cuando voIvi en mi, me enconlre en una morada desIumbranle de Iuz, y en brazos
de seres mas hermosos que Ios angeIes. Uno de eIIos me di|o:
Hi|o de Adan, recuera eI animo. Islas en Ia morada de quienes no han muerlo. A
nosolros nos gobierna eI alriarca Henoch, que ha marchado anle IIohim, y que ha sido
aIzado a Ios cieIos. II rofela IIias es nueslro gran sacerdole, y su carro eslara siemre a lu
servicio cuando quieras asearle or aIgun Ianela. Nosolros somos Ios Igregores,
nacidos deI comercio de Ios hi|os de IIohim con Ias hi|as de Ios hombres. Veras lambien
enlre nosolros aIgunos NefeIim, ero en escaso numero. Ven, le resenlaremos a nueslro
soberano.
Lo segui y IIegue aI ie deI lrono que ocuaba Henoch, nunca ude soslener eI fuego
que saIia de sus o|os, y no me alrevi a Ievanlar Ios mios mas arriba de su barba, que se
arecia baslanle a esa aIida Iuz que vemos aIrededor de Ia Iuna en Ias noches humedas.
Temi que mi oido no udiera soorlar eI sonido de su voz, ero su voz era mas suave que
Ia de Ios rganos ceIesles. A esar de lodo, Ia suaviz aun ara decirme:
Hi|o de Adan, le lraeremos a lus esosas.
In seguida vi aarecer aI rofela IIias, IIevando de Ia mano a dos beIdades cuyos
alraclivos no odrian concebir Ios morlaIes. Iran sus encanlos lan deIicados que
lransarenlaban sus aImas, y uno ercibia dislinlamenle eI fuego de Ias asiones cuando
resbaIaba or sus venas y se mezcIaba a su sangre. Delras de eIIas, dos NefeIim IIevaban
un lriode de un melaI lan suerior aI oro como esle es mas recioso que eI Iomo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
CoIocaron mis manos en Ias de Ias hi|as de SaIomn y me coIgaron aI cueIIo una lrenza
le|ida con cabeIIos. Una IIama viva y ura que saIi deI lriode consumi en un inslanle
lodo Io que yo lenia de morlaI. Iuimos conducidos a un Iecho resIandecienle de gIoria y
abrasado de amor. Abrieron una gran venlana que comunicaba con eI lercer cieIo, y Ios
concierlos de Ios angeIes acabaron de IIevar mi arrobamienlo a Io inaudilo... Iero aI dia
siguienle me deserle ba|o Ia horca de Los Hermanos y acoslado |unlo a sus infames
cadaveres, asi como eI cabaIIero que nos acomaa. He deducido que luve que ver con
esirilus muy aslulos y cuya naluraIeza no conozco bien. Mucho me lemo que loda esla
avenlura no me haga maI en eI concelo de Ias verdaderas hi|as de SaIomn, de quienes
sIo he vislo Ia unla de Ios ies.
Desgraciado ciego di|o enlonces eI ermilao, or que Io Iamenlais` In vueslro
arle lodo es iIusin. Los maIdilos sucubos que se han burIado de vos hicieron adecer Ios
mas alroces lormenlos aI inforlunado Iacheco, y no me cabe duda de que una suerle
arecida aguarda a esle |oven cabaIIero que, or un funeslo endurecimienlo, no quiere
confesarnos sus ecados. AIfonso, hi|o mio, arreenlios, aun eslais a liemo.
La obslinacin deI ermilao en edirme confesiones que no queria hacer me disgusl
sobremanera. Resondi baslanle friamenle diciendoIe que reselaba sus sanlas
exhorlaciones, ero que me conducia de acuerdo con Ias Ieyes deI honor. In seguida
asamos a habIar de olra cosa.
II cabaIisla me di|o:
Seor AIfonso, ueslo que os ersigue Ia Inquisicin y eI rey os ordena asar lres
meses en esle desierlo, os ofrezco mi casliIIo. AIIi vereis a mi hermana Rebeca, que es casi
lan beIIa como sabia. Si, venid. Descendeis de Ios GomeIez, y esa sangre liene derecho de
inleresarnos.
Mire aI ermilao ara Ieer en sus cjcs que ensaba de esla roosicin. II cabaIisla
areci adivinar mi ensamienlo y, dirigiendose aI ermilao, di|o:
Iadre mio, os conozco mas de Io que ensais. Iodeis mucho or Ia fe. Mis caminos
no son lan sanlos como Ios vueslros, ero no son diabIicos. Venid vos 1: lambien con
Iacheco, cuya curacin acabare.
II ermilao, anles de resonder, se uso a rezar y, desues de un inslanle de
medilacin, se IIeg a nosolros con aire sonrienle y di|o que eslaba ronlo a seguirnos. II
cabaIisla se voIvi a su derecha y orden que Ie lra|eran cabaIIos. Un inslanle desues
vimos dos a Ia uerla de Ia ermila, con dos muIas a Ias cuaIes subieron eI ermilao y eI
oseso. Aunque eI casliIIo quedara a un dia de via|e, segun Io que nos habia dicho en
Mamun, IIegamos en menos de una hora.
Duranle eI via|e, en Mamun me habia habIado mucho de su hermana, y yo eseraba
ver a una Medea de negra cabeIIera, con una variIIa en Ia mano, y murmurando aIgunas
aIabras de grimorio, ero esla idea era or comIelo faIsa. La amabIe Rebeca que nos
recibi a Ia uerla deI casliIIo era Ia rubia mas fascinanle y conmovedora que imaginarse
ueda, sus hermosos cabeIIos dorados caian sin arregIo aIguno sobre sus hombros. Un
veslido bIanco Ia cubria como aI descuido, ero eslaba cerrado con broches de un recio
ineslimabIe. Su exlerior anunciaba a una ersona que no se ocua |amas de su aariencia,
ero, aunque Ie reslara mayor alencin, hubiera sido dificiI que ofreciera un aseclo mas
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
alraclivo.
Rebeca saIl aI cueIIo de su hermano y Ie di|o:
Cuanlo me habeis reocuado! Siemre luve nolicias vueslras, excelo Ia rimera
noche. Que os sucedi enlonces`
Ya os conlare lodo resondi en Mamun. Ior eI momenlo, sIo ensad en
recibir como se merecen a Ios huesedes que os lraigo: esle es eI ermilao deI vaIIe, y esle
|oven es un GomeIez.
Rebeca mir aI ermilao con baslanle indiferencia, ero cuando deluvo Ios cjcs en mi
areci enro|ecer y di|o con lrisleza:
Isero ara vueslra dicha que no seais de Ios nueslros.
Inlramos, y eI uenle Ievadizo ba| lras nosolros. II casliIIo era vaslo, y lodo arecia
muy ordenado en eI. Sin embargo, sIo vimos a dos servidores: un |oven muIalo y una
muIala de Ia misma edad. en Mamun nos condu|o rimero a su bibIioleca, era una
equea rolonda que servia lambien de comedor. La muIala vino a oner eI manleI, lra|o
una c||a pc!ri!a q cualro cubierlos, orque Ia hermosa Rebeca no se senl a Ia mesa con
nosolros. II ermilao comi mas que de coslumbre y lambien areci humanizarse mas.
Iacheco, siemre luerlo, no areci sufrir or Ios esirilus maIeficos que Io dominaban. Se
moslraba, unicamenle, serio y siIencioso. en Mamun comi con baslanle aelilo, ero no
ocuIlaba su reocuacin. La avenlura de Ia visera, nos confes, Ie habia dado mucho
que ensar. Cuando nos Ievanlamos de Ia mesa nos di|o:
Mis queridos huesedes, aqui leneis Iibros con que enlreleneros, y mi negro os
dara lodo Io que necesileis. Ahora ermilidme que me relire con mi hermana ara hacer
un lraba|o imorlanle. Nos vereis maana, a Ia hora de comer.
Ifeclivamenle, en Mamun se relir de|andonos, or asi decirIo, dueos de Ia casa.
II ermilao cogi de Ia bibIioleca una Ieyenda de Ios adres deI desierlo y orden a
Iacheco que Ie Ieyera aIgunos cailuIos. Yo ase a Ia lerraza que daba a un reciicio, aI
fondo deI cuaI corria un lorrenle que no se veia, ero que oiamos rugir. Ior lrisle que
areciera aqueI aisa|e, me use a observarIo con exlremado Iacer, o, me|or dicho, me
enlregue a Ios senlimienlos que me insiraba su visla. No era meIancoIia cuanlo una
esecie de aniquiIacin de mis facuIlades roducida or Ias crueIes agilaciones que me
habian amargado en Ios uIlimos dias. A fuerza de refIexionar sobre Io que me habia
sucedido y de no comrender nada, ya no me alrevia a ensar en eIIo or miedo de erder
Ia razn. La eseranza de asar aIgunos dias lranquiIo en eI casliIIo de Uzeda era, or eI
momenlo, Io que mas me aelecia. De Ia lerraza voIvi a Ia bibIioleca. Desues eI |oven
muIalo nos , sirvi una equea coIacin de frulas secas y carnes frias, enlre Ias cuaIes no
habia carnes imuras. In seguida nos searamos. II ermilao y Iacheco fueron
conducidos a un aosenlo, y yo a olro.
Me acosle y me dormi, ero oco desues fui deserlado or Ia hermosa Rebeca, que
me di|o:
Seor AIfonso, erdonad que me alreva a inlerrumir vueslro sueo. Vengo de
lraba|ar con mi hermano. Hemos hecho Ias mas esanlosas con|uraciones ara conocer a
Ios dos esirilus que luvieron con eI reIacin en Ia venla, ero ni uno ni olro hemos
Iogrado nueslro rosilo. Creemos que eI fue burIado or Ios aaIim, sobre Ios cuaIes no
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
lenemos oder. Sin embargo, Ia mansin de Henoch era en verdad laI como eI Ia vio. Todo
eslo es de gran consecuencia ara nosolros, y os rogamos nos digais que sabeis de eIIo.
Desues de habIarme asi, Rebeca senlse sobre mi Iecho, ero arecia unicamenle
reocuada or Ios escIarecimienlos que me edia. No Ios obluvo, sin embargo, y me
conlenle con decirIe que habia emeado mi aIabra de honor de no habIar |amas de Io
sucedido.
Iero seor AIfonso reIic Rebeca, cmo odeis imaginar que una aIabra de
honor emeada a dos demonios ueda comromeleros` Iorque nosolros sabemos que
son dos demonios hembras y que sus nombres son Imina y Zebedea. Iero no conocemos
bien Ia naluraIeza de esos demonios orque en nueslra ciencia, como en cuaIquiera de Ias
olras, no odemos saberIo lodo.
Me manluve en Ia negaliva y rogue a Ia beIIa que no habIaramos mas de Io que me
edia. Inlonces me mir con una esecie de benevoIencia y me di|o:
Cuan feIiz sois de oseer cierlas virludes que os seaIan eI camino que debeis
seguir y os ermilen manlener Ia az de vueslra conciencia! Nueslra suerle es muy
dislinla. Hemos querido ver con nueslros o|os Io que no se concede a Ios hombres y
enlerarnos de Io que su razn no uede comrender. Ya no eslaba hecha ara esos
conocimienlos subIimes. Que me imorla un vano imerio sobre Ios demonios! Me habria
conlenlado con reinar sobre eI corazn de un esoso. Iero mi adre no Io ha querido, y
debo sufrir mi deslino.
AI decir eslas aIabras, Rebeca sac un aueIo y areci ocuIlar en eI aIgunas
Iagrimas.
Desues agreg:
Seor AIfonso, ermilidme que vueIva maana a esla misma hora y haga lodavia
aIgunos esfuerzos ara vencer vueslra obslinacin o, como vos Ia IIamais, vueslra gran
su|ecin a Ia aIabra emeada. Muy ronlo eI soI enlrara en eI signo de Virgo y enlonces,
una vez asado eI momenlo, habra de suceder Io que suceda.
AI decirme adis, Rebeca me eslrech Ia mano muy amislosamenle y areci voIver
con ena a sus oeraciones cabaIislicas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA DECIMA
Me deserle mas lemrano que de coslumbre y fui a Ia lerraza ara resirar a mis
anchas eI aire de Ia maana, anles de que eI soI hubiese abrasado Ia almsfera. II liemo
eslaba aacibIe. II lorrenle mismo arecia rugir con menos furia y ermilia oir eI concierlo
de Ios a|aros. La az de Ios eIemenlos IIeg a mi aIma y ude refIexionar con aIguna
lranquiIidad sobre Io que me habia sucedido desues de mi arlida de Cadiz. AIgunas
aIabras que se Ie escaaron a don Inrique de Sa, gobernador de aqueIIa ciudad, me
hicieron sosechar que eI no era a|eno a Ia misleriosa exislencia de Ios GomeIez y que
conocia lambien una arle de su secrelo. Ira eI quien me habia rocurado a mis dos
servidores, Lez y Mosquilo, y yo imaginaba que era or su orden que eslos me habian
abandonado a Ia enlrada deI desaslroso vaIIe de Los Hermanos. Mis rimas me habian
dado a enlender que se quiso oner a rueba mi cora|e. Iense que me habian dado en Ia
venla un breba|e ara dormir y que, duranle mi sueo, me habian lransorlado ba|o Ia
horca. Iacheco udo quedar luerlo or un accidenle que no fuera su vincuIo amoroso con
Ios dos ahorcados, y su alroz hisloria udo ser un invenlo. II ermilao, lralando siemre
de que Ie confesara mi secrelo, me arecia ser un agenle de Ios GomeIez que queria oner
a rueba mi discrecin. Me areci, en fin, que emezaba a ver mas cIaro en mi hisloria, y
a exIicarmeIa sin lener que recurrir a seres sobrenaluraIes. De ronlo, escuche a Io Ie|os
una musica muy aIegre cuyos sones arecian alravesar Ia monlaa. Cuando se hicieron
mas nilidos, divise una aIegre banda de gilanos que avanzaba cadenciosamenle, canlando
y acomaandose con anderelas y caslaueIas. IslabIecieron su camamenlo voIanle
cerca de Ia lerraza, cosa que me ermili observar Ia eIegancia de sus vesliduras y de su
orle. Imagine que serian Ios mismos gilanos Ia I drones ba|o cuya roleccin se habia
ueslo eI huesed de Ia venla de Cardeas, segun me di|o eI ermilao, ero me arecieron
demasiado amabIes ara ser bandidos. Mienlras Ios conlemIaba, Ievanlaron sus liendas,
usieron sus oIIas aI fuego, coIgaron Ias cunas de sus nios de Ias ramas de Ios arboIes
vecinos. Y cuando lerminaron lodos eslos rearalivos se enlregaron de nuevo a Ios
Iaceres de su vida vagabunda, de Ios cuaIes, a sus o|os, eI mas recioso es Ia
hoIgazaneria.
II abeIIn deI |efe se dislinguia de Ios olros, no sIo or eI basln de grueso uo
de Iala que eslaba Ianlado a Ia enlrada, sino lambien orque se haIIaba me|or
acondicionado, y hasla adornado con una rica fran|a, cosa que no sueIe verse, or Io
comun, en Ias liendas de Ios gilanos. Iero cuaI no seria mi sorresa cuando se abri eI
abeIIn y saIieron de eI mis dos rimas con esos eIeganles veslidos que en Isaa se
IIaman de ma|as gilanas. Avanzaron hasla Ia lerraza, sin que arecieran adverlir mi
resencia. Desues IIamaron a sus comaeras y se usieron a baiIar una |ola,
acomaada or eslas aIabras:
Cuan!c jcsc|iic a|za |as pa|nas para |ai|ar sc nc pcnc c| cucrpcciic ccnc nccnc !c nazap4n.
Si Ia lierna Imina y Ia afecluosa Zebedea me dieron vueIla Ia cabeza con sus cimarras
moriscas, no me embeIesaron menos con eslas nuevas vesliduras. Iero Ies enconlre una
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
exresin maIiciosa y burIona, roia de dos gilanas que dicen Ia buenavenlura, y laI vez
indicio de aIguna nueva maIa asada que eslarian ronlas a |ugarme ba|o esa
melamorfosis imrevisla.
Como eI casliIIo deI cabaIisla eslaba cuidadosamenle cerrado, y sIo eI guardaba Ias
IIaves, no ude reunirme con Ias gilanas. Sin embargo, asando or un sublerraneo que
conducia aI lorrenle y eslaba cerrado or una ver|a de hierro, odia observarIas de cerca y
hasla habIarIes sin que me vieran Ios habilanles deI casliIIo. LIegue ues a Ia ver|a, y me
enconlre searado de Ias baiIarinas or eI Iecho deI lorrenle. No eran mis rimas. Les
enconlre un aseclo baslanle ordinario y conforme a su condicin.
Avergonzado or mi lroiezo, voIvi Ienlamenle a Ia lerraza. Cuando IIegue, mire de
nuevo y reconoci a mis rimas. IIIas lambien arecieron reconocerme, Ianzaron grandes
carca|adas y se reliraron a sus liendas.
Yo eslaba indignado. CieIos! me decia, es osibIe que esos dos seres lan amabIes
y amanles no sean mas que dos duendes, acoslumbrados a encarnarse en loda suerle de
formas ara burIar a Ios morlaIes` Is osibIe que no sean mas que dos bru|as o, cosa mas
execrabIe aun, dos vamiros a quienes Ies esla ermilido animar Ios cueros odiosos de
Ios ahorcados deI vaIIe` Hasla enlonces me areci que lodo Io ocurrido odia exIicarse
naluraImenle, ero ahora no sabia ya que creer.
Mienlras hacia eslas refIexiones enlre en Ia bibIioleca, donde enconlre sobre Ia mesa
un grueso voIumen escrilo en caracleres glicos, cuyo liluIo era Curicsas rc|acicncs !c
Hapc|ius. II voIumen eslaba abierlo y Ia agina arecia deIiberadamenle Iegada en eI
comienzo de un cailuIo, donde Iei Ia siguienle hisloria:
HISTORIA DI THIAUD DI LA }ACQUIIRI
Habia una vez en Lyon, ciudad francesa siluada |unlo aI Rdano, un rico mercader
IIamado }acques de Ia }acquiere, aunque sIo lom eI nombre de La }acquiere cuando
hubo abandonado eI comercio y sus conciudadanos Io nombraron rebosle de Ia ciudad,
cargo que Ios Iioneses confieren unicamenle a Ios hombres que lienen gran forluna y
renombre sin lacha. TaI era eI buen rebosle de La }acquiere, carilalivo con Ios obres y
benefaclor de mon|es y demas reIigiosos, que son Ios verdaderos obres segun eI Seor.
Iero laI no era eI hi|o unico deI rebosle, Thibaud de Ia }acquiere, guin de Ia
comaia reaI, borracho, esadachin, mu|eriego, |ugador, aIborolador, |aclancioso,
endenciero, arIanchin y bIasfemo, aficionado a delener aI burgues en Ias caIIes ara
lrocar su vie|o manlo or uno nuevo y su fieIlro usado or uno me|or. De laI modo que
sIo se habIaba de Thibaud de Ia }acquiere, ya en Iaris, ya en Iois, ya en IonlainebIeau,
ya en olras moradas deI rey. Ahora bien, sucedi que nueslro buen seor Irancisco I, de
sanla memoria, harlo ya de Ia conducla Iiberlina deI |oven de La }acquiere Io envi a que
hiciera enilencia a Lyon, a casa de su adre, eI buen rebosle de La }acquiere, que vivia
or enlonces en Ia esquina de Ia Iaza de eIIecour, a Ia enlrada de Ia caIIe Sainl Ramond.
II |oven Thibaud fue recibido en casa de su adre con lanla aIegria como si viniera
cargado de lodas Ias induIgencias de Roma. II buen rebosle no sIo mal ara eI eI
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
lernero cebado, sino que dio en su casa un banquele que cosl mas escudos de oro que
convidados habia. Hizo mas. ebi a Ia saIud de su hi|o, y cada cuaI Ie dese sabiduria y
arreenlimienlo. Iero eslos volos carilalivos disguslaron aI mozo. LIenando de vino una
coa de oro, di|o: Volo a vueslra merced eI diabIo, con esle vino que voy a beber en
vueslro honor esloy disueslo a enlregaros mi cuero y mi aIma si aIguna vez me hiciera
yo mas hombre de bien de Io que soy! . Alroces aIabras que usieron Ios eIos de unla
a Ios convidados. Todos se ersignaron, y aIgunos se Ievanlaron de Ia mesa.
Thibaud se Ievanl lambien y fue a lomar fresco a Ia Iaza de eIIecour, donde
enconlr a unos anliguos camaradas, dos beIIacos corlados or Ia misma li|era. Los abraz,
Ios IIev a su casa, y aIIi Ies hizo servir coa lras coa, sin reocuarse or su adre ni or
Ios convidados.
Lo que Thibaud hizo eI dia de su IIegada, Io hizo aI dia siguienle y Ios dias desues.
II buen rebosle, con eI corazn lrasasado, ens en recomendarse aI asloI Sanliago,
su alrn, y IIev anle su imagen un cirio de diez Iibras. Lo habia hecho fundir ara olra
ocasin, ero en ese momenlo, como nada Ie inleresaba lanlo como Ia conversin de su
hi|o, Io ofrend de buena gana. Como quisiera coIocar eI cirio en eI aIlar, Io hizo caer, y
aqueI voIle una Iamara de Iala que ardia deIanle deI asloI. II cirio caido y Ia
Iamara voIcada Ie arecieron de maI augurio, y voIvi lrislemenle a su casa.
Ise mismo dia, Thibaud se diverlia con sus amigos. ebieron coa lras coa y
desues, como Ia noche avanzaba, una noche sombria, saIieron a lomar fresco a Ia Iaza de
eIIecour. Y enlonces se asearon Ios lres deI brazo, como hacen Ios guaos, creyendo
alraer Ias miradas de Ias muchachas. Ior esla vez nada obluvieron, ues no asaban
muchachas, ni mu|eres casadas, y ni siquiera odian verIos desde Ias venlanas orque Ia
noche, como creo haberIo dicho, eslaba sombria. De modo que eI |oven Thibaud, aIzando
Ia voz y Ianzando su |uramenlo de coslumbre, di|o: Volo a vueslra merced eI diabIo,
esloy disueslo a enlregaros mi cuero y mi aIma si Ia gran diabIesa vueslra hi|a IIegara a
asar, y enlonces esloy disueslo a requerirIa de amores, hasla laI unlo me sienlo
enardecido or eI vino.
Islas aIabras disguslaron a Ios dos amigos de Thibaud, que no eran lan
emedernidos ecadores como eI. Y uno Ie di|o:
Thibaud, amigo mio, iensa que eI diabIo es eI elerno enemigo de Ios hombres, y
que Ies hace baslanle maI sin que Io incilemos a eIIo e invoquemos su nombre.
A Io cuaI Thibaud resondi:
Como he dicho, Io hare.
Inlrelanlo, Ios lres beIIacos vieron saIir de una caIIe vecina a una mu|er veIada, de
bonilo laIIe, y que aarenlaba eslar en su rimera |uvenlud. Un negrilo, que corria lras
eIIa, dio un aso en faIso, cay de narices y se Ie aag Ia Iinlerna. La muchacha areci
muy asuslada, sin saber que hacerse. Inlonces Thibaud se IIeg a eIIa y con eI mayor
comedimienlo que udo Ie ofreci su brazo ara voIver a conducirIa a su casa. La
muchacha acel, desues de hacerse de rogar un oco, y Thibaud, voIviendose hacia sus
amigos, Ies di|o a media voz:
AqueI a quien he invocado no se ha hecho aguardar. Ior eso os deseo buenas
noches.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Los dos amigos comrendieron Io que queria y se desidieron de eI, deseandoIe
fiesla y regoci|o.
Thibaud dio ues eI brazo a Ia beIIa, y eI negro, cuya Iinlerna se habia aagado,
marchaba deIanle de eIIos. La muchacha arecia aI rinciio lan lurbada que se soslenia
dificuIlosamenle, ero fue serenandose oco a oco y se aoy francamenle en eI brazo de
su cabaIIero. A veces daba un aso en faIso y Ie arelaba eI brazo ara no caer, enlonces eI
cabaIIero, queriendo relenerIa, Ie orimia eI brazo conlra su echo, cosa que hacia, no
obslanle, con baslanle discrecin ara no asuslar a su resa.
Asi caminaron y caminaron duranle lanlo liemo que aI fin Ie areci a Thibaud que
se habian exlraviado or Ias caIIes de Lyon. Cosa que no de| de aIegrarIo, ues crey que
Ia hermosa descarriada eslaria mas en su oder. Sin embargo, queriendo saber quien era,
Ie rog que se senlaran en un banco de iedra que dislinguieron |unlo a una uerla. IIIa
consinli. Inlonces eI, lomandoIe una mano gaIanlemenle, Ie di|o con harlo ingenio:
Hermosa eslreIIa erranle, ueslo que mi eslreIIa ha hecho que os encuenlre en Ia
noche, hacedme eI favor de decirme quien sois y dnde vivis.
La muchacha areci aI rinciio muy inlimidada, desues se seren y aI finaI
resondi en eslos lerminos:
HISTORIA DI LA GRACIOSA MUCHACHA
DIL CASTILLO DI SOMRI
Mi nombre es OrIandina, o a Io menos es asi como me IIamaban Ias ocas ersonas
que habilaban conmigo eI casliIIo de Sombre, en Ios Iirineos. AIIi no he vislo olros seres
humanos que mi gobernanla, que era sorda, una sirvienla que larlamudeaba lanlo que
hubieramos odido considerarIa muda, y un vie|o orlero que era ciego.
Ise orlero no lenia mucho que hacer, ues sIo abria Ia uerla una vez or ao, y
siemre a un cabaIIero que venia a visilarnos ara eIIizcarme eI menln y habIarIe a mi
duea en vizcaino, Iengua que no comrendo. A Dios gracias, yo sabia habIar cuando me
encerraron en eI casliIIo de Sombre, orque con loda seguridad no Io habria arendido de
mis dos comaeras de risin. AI orlero ciego no Io veia sino en eI momenlo en que
venia a asarnos Ia comida a lraves de Ia re|a de Ia unica venlana que habia. A decir
verdad, a menudo mi sorda gobernanla me grilaba aI oido no se que Iecciones de moraI,
ero yo Ias comrendia lan oco como si hubiera sido lan sorda como eIIa, orque me
habIaba de Ios deberes deI malrimonio y no me decia que era eI malrimonio. A menudo,
lambien, mi sirvienla larlamuda se esforzaba en conlarme aIguna hisloria, asegurandome
que era muy graciosa, ero, no udiendo nunca asar de Ia segunda frase, eslaba obIigada
a renunciar a conlarIa, y se iba larlamudeando excusas que exresaba con iguaI forluna
que su hisloria.
Os he dicho que no leniamos mas que una venlana, es decir que sIo habia una que
daba aI alio deI casliIIo. Las demas daban a olro alio que lenia aIgunos arboIes y odia
asar or |ardin, y cuya unica saIida era Ia que conducia a mi aosenlo. Yo cuIlivaba en eI
|ardin aIgunas fIores, y esa era mi unica diversin. Digo maI, lambien lenia olra, e
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
iguaImenle inocenle. Ira un gran ese|o en donde iba a conlemIarme desde que eslaba
Ievanlada, y aun saIiendo de Ia cama. Mi gobernanla, en aos menores, lambien iba a
conlemIarse, y yo me diverlia comarando mi imagen con Ia suya. Tambien me
enlregaba a observarme en eI ese|o anles de acoslarme, y cuando mi gobernanla eslaba
dormida ya. A veces imaginaba ver en eI ese|o a una comaera de mi edad que
resondia a mis geslos y comarlia mis senlimienlos. Mienlras mas me enlregaba a esla
iIusin, mas eI |uego me comIacia.
Os he dicho que habia un seor que venia una vez or ao a eIIizcarme eI menln y
habIar en vizcaino con mi gobernanla. In una ocasin, en vez de eIIizcarme eI menln, eI
seor me lom de Ia mano y me condu|o a una carroza donde me encerr con mi
gobernanla. ien uedo decir que me encerr, orque Ias corlinas de Ia carroza eslaban
ba|as. SIo saIimos de eIIa aI lercer dia, o me|or dicho a Ia lercera noche, a menos que Ia
larde esluviera muy avanzada ya. Un hombre abri Ia orlezueIa y nos di|o:
Aqui eslais en Ia Iaza de eIIecour, a Ia enlrada de Ia caIIe Sainl-Ramond, y esla es
Ia casa deI rebosle de La }acquiere. Adnde quereis que os conduzca`
Inlrad en Ia rimera uerla cochera desues de Ia deI rebosle resondi mi
gobernanla.
Aqui eI |oven Thibaud resl gran alencin orque era en verdad vecino de un
genliIhombre IIamado eI seor de Sombre, que asaba or lener un caracler ceIoso, y eI laI
seor de Sombre se habia |aclado muchas veces deIanle de Thibaud de oslenlar un dia una
esosa fieI, y con ese ob|elo aIimenlaba en su casliIIo a una seorila que IIegarIa a ser su
mu|er y robaria su aserlo. Iero eI |oven Thibaud ignoraba que eIIa esluviera en Lyon y
ahora se regoci|aba de lenerIa en su oder.
Inlre lanlo, OrIandina conlinu asi:
Inlramos ues or una uerla cochera, y de aIIi asamos or grandes y hermosos
aosenlos hasla IIegar a una escaIera de caracoI, or aIIi subimos mi duea y yo hasla una
lorreciIIa desde Ia cuaI habria odido verse, si fuera de dia, loda Ia ciudad de Lyon, ero
aun de dia nada odia verse orque Ias venlanas eslaban cubierlas or un ao verde
muy eseso. La lorreciIIa eslaba iIuminada or una hermosa araa de crislaI, engarzada en
esmaIle. Mi duea, haciendome senlar en una siIIa, me dio su rosario ara que me
divirliera y saIi cerrando Ia uerla a dobIe IIave. Cuando me vi soIa, de|e eI rosario, cogi
un ar de li|eras que coIgaban de mi cinlura e hice un agu|ero en eI ao verde que cubria
Ia venlana. Inlonces vi olra venlana muy cerca de Ia mia y, or esla venlana, un aosenlo
muy iIuminado donde cenaban lres |venes cabaIIeros y lres muchachas, mas hermosas,
mas aIegres que lodo Io que imaginarse ueda. Canlaban, reian, bebian, se besaban. A
veces se eIIizcaban eI menln, ero de manera muy diferenle de Ia deI seor deI casliIIo
de Sombre, quien, sin embargo, sIo venia a visilarme ara eso. Ademas, aqueIIos
cabaIIeros y aqueIIas muchachas se iban desnudando oco a oco como yo Io hacia
deIanle de mi ese|o y, conlrariamenle a Io que Ie sucedia a mi vie|a duea, Ia desnudez
Ies senlaba de verdad.
Aqui Thibaud vio que se lralaba de una cena que eI habia dado Ia visera con sus
dos amigos. Ias su brazo aIrededor deI laIIe fIexibIe y lorneado de OrIandina y Ia
eslrech conlra su echo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Si di|o eIIa, es asi |uslamenle como hacian aqueIIos cabaIIeros. Todos, en verdad,
arecian amarse mucho. Sin embargo, uno de eIIos di|o que eI sabia amar me|or que Ios
demas. No, soy yo quien amo me|or, soy yo quien amo me|or, excIamaron Ios olros
dos. Is esle, es aqueI, decian Ias muchachas. Inlonces, eI que se habia |aclado de amar
me|or, ara robar sus aIabras recurri a un hermoso invenlo.
Aqui, Thibaud, recordando Io que habia sucedido en Ia cena, no udo sofocar Ia risa.
Iues bien, hermosa OrIandina di|o, cuaI era eI invenlo a que recurri eI |oven`
Ah! reIic OrIandina, no riais, seor, os aseguro que era un invenlo muy
hermoso, y yo Ie reslaba gran alencin cuando oi que abrian Ia uerla. Inlonces voIvi a
desgranar mi rosario y mi duea enlr. La duea me lom de nuevo de Ia mano, sin decir
una aIabra, y me hizo enlrar en una carroza que no eslaba cerrada, como Ia rimera, y
or cuyas venlanas hubiera odido ver Ia ciudad, ero era noche oscura y sIo vi que
ibamos Ie|os, muy Ie|os, lan Ie|os que alravesamos Ia ciudad y IIegamos or fin a Ia
camia. Nos deluvimos en Ia uIlima casa deI barrio. In aariencia era una cabaa, y
hasla eslaba bIanqueada a Ia caI, ero or adenlro era muy bonila, como odreis ver en
seguida si eI negrilo sabe eI camino, orque veo que ha enconlrado un hombre y enciende
nuevamenle su Iinlerna.
OrIandina lermin aqui su hisloria. Thibaud, besandoIe Ia mano, di|o:
eIIa exlraviada, hacedme eI favor de decirme si habilais soIa en esa bonila casa.
ComIelamenle soIa reIic Ia hermosa, con esle negrilo y mi gobernanla. Iero
no creo que eIIa ueda voIver esla noche. II seor que me eIIizcaba eI menln me ha
hecho decir que vaya con mi gobernanla a reunirme con eI en casa de una de sus
hermanas, ero que no habia de enviarnos su carroza orque iria con eIIa a buscar a un
sacerdole. Ibamos ues a ie. AIguien nos deluvo ara decir que yo era bonila. Mi duea,
que es sorda, crey que nos in|uriaba, y Ie resondi de iguaI manera. Olras ersonas se
IIegaron hasla nosolros, mezcIandose a Ia quereIIa. Tuve miedo y eche a correr. II negrilo
corri lras de mi, lroez, aagse su Iinlerna, y fue enlonces, hermoso cabaIIero, cuando
ara mi dicha os enconlre.
Thibaud, encanlado or Ia ingenuidad deI reIalo, iba a resonder con aIguna
gaIanleria, cuando eI negrilo, que ahora lenia Ia Iinlerna encendida, iIumin eI roslro de
Thibaud. OrIandina excIam:
Que veo! Sois eI mismo cabaIIero deI hermoso invenlo!
Soy yo mismo di|o Thibaud, y os aseguro que Io que hice enlonces no es nada
comarado con Io que odria eserar de mi una graciosa y honesla seorila. Iorque
aqueIIas con Ias cuaIes eslaba eran lodo menos eso.
Sin embargo, areciais amar a Ias lres di|o OrIandina.
Is que no amaba a ninguna di|o Thibaud.
Y asi caminando y conversando IIegaron aI exlremo de Ia ciudad y desues a una
cabaa aisIada, |unlo a Ia camia. II negrilo abri Ia uerla con una IIave que coIgaba de
su cinlura.
Ior adenlro, que duda cabe, Ia morada eslaba Ie|os de ser una cabaa. Habia ricos
aosenlos con arlesones de marfiI y ebano, deI lecho coIgaban araas de muchos brazos,
cuya Iala era fina y maciza a Ia vez, y de Ias aredes laicerias de IIandes, cuyos
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
ersona|es arecian seres vivos. Uno de Ios aosenlos eslaba amuebIado con siIIones de
lercioeIo de Genova, guarnecido de fran|as de oro, y con un Iecho de muare de Venecia.
Iero nada inleresaba a Thibaud, que no lenia cjcs sino ara OrIandina y ansiaba acabar su
avenlura.
II negrilo vino a servir Ia mesa, y Thibaud advirli que no era un nio, como crey aI
rinciio, sino un vie|o enano negro y con una cara alroz. Sin embargo, eI hombreciIIo
lraia rovisiones en modo aIguno feas, una fuenle de oro en Ia cuaI humeaban cualro
erdices, aelilosas y bien adobadas, y ba|o eI brazo, un boleIIn de hiocras. No bien
Thibaud hubo comido y bebido, Ie areci que un fuego Iiquido Ie corria or Ias venas.
OrIandina, en cambio, comia oco y miraba mucho a su convidado, ya con una mirada
lierna v candorosa, ya con cjcs lan IIenos de maIicia que eI |oven eslaba casi moIeslo.
Ior uIlimo, eI negrilo vino a Ievanlar Ia mesa. Inlonces OrIandina lom a Thibaud
de Ia mano y Ie regunl:
Hermoso cabaIIero, dnde quereis que asemos Ia veIada`
Thibaud no suo que resonder.
Tengo una idea di|o enlonces OrIandina. ConlemIemonos en esle gran ese|o,
como hacia yo en eI casliIIo de Sombre. AIIi me diverlia en ver hasla que unlo mi
gobernanla era dislinla de mi. Ahora quisiera saber si soy dislinla de vos.
OrIandina coIoc dos siIIas frenle aI ese|o, desues de Io cuaI deshizo Ia gorguera de
Thibaud y Ie di|o:
Teneis eI cueIIo mas o menos como eI mio, Ios hombros lambien, ero eI echo,
que diferenle! II ao asado, eI mio se arecia aI vueslro, ero esle ao he engordado
lanlo que no me reconozco ya. Quilaos eI cinlo, abrios eI |ubn. Iara que lodas esas
agu|elas`
Thibaud, fuera de si, IIev en brazos a OrIandina aI Iecho de muare negro de Venecia
y se crey eI mas dichoso de Ios hombres.
Iero muy ronlo cambi de ensamienlo orque sinli como garras que se hundian
en su esaIda.
OrIandina, OrIandina! excIam, que significa eslo`
OrIandina no eslaba mas. In su Iugar, Thibaud vio una agIomeracin horribIe de
formas desconocidas y odiosas.
No soy OrIandina di|o eI monslruo con una voz esanlosa, soy eIcebu.
Thibaud quiso invocar eI nombre de }esus, ero eI monslruo, que adivin su
inlencin, Ie arel Ia garganla con Ios dienles y Ie imidi ronunciar ese nombre sanlo.
AI dia siguienle Ios camesinos que iban a vender sus Iegumbres aI mercado de Lyon
oyeron gemidos en una casucha abandonada que eslaba cerca deI camino y servia de
muIadar. Iueron a ver y enconlraron a Thibaud acoslado sobre una carroa. Lo aIzaron y
Io coIocaron aI lraves sobre sus ceslas, y de laI modo Io IIevaron a casa deI rebosle de
Lyon. II desgraciado La }acquiere reconoci a su hi|o...
Acoslaron aI |oven. Muy ronlo, esle areci voIver un oco en si, y di|o con voz
debiI y casi ininleIigibIe:
Abrid a ese sanlo ermilao, abrid a ese sanlo ermilao.
AI rinciio no comrendieron. Desues abrieron Ia uerla y vieron enlrar a un
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
venerabIe reIigioso que idi Io de|aran soIo con Thibaud. Obedecieron y cerraron Ia
uerla lras de si. Duranle mucho liemo escucharon Ias exhorlaciones deI ermilao, a Ias
cuaIes resondia Thibaud en aIla voz:
Si, adre mio, me arreienlo y esero en Ia misericordia divina.
Ior uIlimo, como nada escuchaban, creyeron que debian enlrar. II ermilao habia
desaarecido, y Thibaud fue enconlrado muerlo con un crucifi|o enlre Ias manos.
No bien habia acabado esla hisloria cuando enlr eI cabaIisla y areci querer Ieer en
mis o|os Ia imresin que me habia causado su Ieclura. La verdad es que me habia
causado gran imresin, ero no quise demoslrarseIo y me relire a mi aosenlo. AIIi
refIexione sobre lodo Io que me habia ocurrido y or oco IIegue a creer que Ios demonios,
ara engaarme, habian animado Ios cueros de Ios ahorcados y que yo era un segundo
La }acquiere. LIamaron ara Ia cena, y eI cabaIisla no acudi. Todos me arecieron
reocuados, orque yo mismo Io eslaba.
Desues de Ia comida, voIvi a Ia lerraza. Los gilanos habian lendido su camamenlo
a cierla dislancia deI casliIIo. Las inexIicabIes gilanas no aarecieron. LIeg Ia noche, y
me relire a mi cuarlo. Isere mucho liemo a Rebeca. Como no viniera, me dormi.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
5EGUNDA PARTE
JORNADA UNDECIMA
Me deserl Rebeca. Cuando abri Ios o|os, Ia duIce israeIila eslaba ya senlada aI
borde de mi Iecho y lenia una de mis manos enlre Ias suyas.
VaIeroso AIfonso me di|o, ayer habeis querido sorrender a Ias dos gilanas, ero
Ia ver|a deI lorrenle eslaba cerrada. Aqui os lraigo Ia IIave. Si hoy se acercan aI casliIIo, os
ruego Ias sigais, aun a su camamenlo. Os aseguro que dareis gran Iacer a mi hermano
lrayendoIe nolicias de esas dos mu|eres. Ahora debo aIe|arme agreg en lono
meIancIico. Asi Io quiere mi suerle, mi exlraa suerle. Ah, adre mio, or que no me
habreis dearado eI deslino de lodos! Habria sabido amar en Ia reaIidad, y no a lraves de
un ese|o.
Que quereis decir con a lraves de un ese|o`
Nada, nada reIic Rebeca. Lo sabreis un dia. Adis, adis.
La |udia se aIe| muy conmovida, y no ude menos de ensar que Ie seria dificiI
conservarse ura ara Ios gemeIos ceIesles cuya esosa deberia ser, segun me di|o su
hermano.
SaIi a Ia lerraza. Los gilanos eslaban aun mas Ie|os que Ia visera. Cogi un Iibro de Ia
bibIioleca, ero Iei oco. Islaba dislraido y reocuado. Ior fin nos senlamos a Ia mesa.
La conversacin gir como de coslumbre en lorno a Ios esirilus, Ios eseclros y Ios
vamiros. Nueslro huesed di|o que Ia anligedad lenia una idea confusa de Ias emusas,
Ias Iarvas y Ias Iamias, ero que a esar de lodo Ios cabaIislas anliguos no eran inferiores a
Ios modernos, aunque se Ios IIamara fiIsofos, liluIo que comarlian con muchas ersonas
que no lenian ningun conocimienlo de Ias ciencias hermelicas. II ermilao habI de Simn
eI Mago, ero Uzeda sosluvo que AoIonio de Tiana debia ser considerado como eI mas
grande cabaIisla de aqueI liemo, ueslo que habia adquirido un imerio exlraordinario
sobre lodos Ios seres deI mundo andemoniaco. Inlonces, Ievanlandose de Ia mesa, fue a
buscar un |i|csiraic de Ia edicin de MoreI, de 1608, ech una mirada aI lexlo griego y
desues, aI arecer sin eI menor esfuerzo, fue Ieyendo en esaoI Io que aso a conlar.
HISTORIA DI MINIIO DI LICIA
Habia en Corinlo un Iicio IIamado Menio. Tenia veinlicinco aos, era esiriluaI y
gaIIardo. Se conlaba en Ia ciudad que era amado or una exlran|era, mu|er hermosa y rica,
y que habia conocido or casuaIidad. La habia enconlrado en eI camino que IIeva a
Kenchrea. IIIa Io abord de una manera encanladora y Ie di|o:
Oh Menio, os amo desde hace mucho liemo. Soy fenicia y vivo en eI exlremo deI
barrio de Corinlo mas cercano. Si venis a mi casa, me oireis canlar. ebereis un vino como
no habreis bebido |amas. No habreis de lemer a ningun rivaI, y haIIareis en mi lanla
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
fideIidad como robidad hay en vos.
II |oven, que era sabio y rudenle, no udo resislir a esas hermosas aIabras,
roferidas or Iabios hermosos, y se aeg a su nueva amanle.
Cuando AoIonio vio a Menio or rimera vez, Io mir con Ios o|os de un escuIlor
que observase a un modeIo ara hacer un buslo. Desues Ie di|o:
Oh hermoso |oven, acariciais a una serienle y una serienle os acaricia.
A Menio Io sorrendi Ia frase, ero AoIonio agreg:
Sois amado or una mu|er que no uede ser vueslra esosa. Creeis que eIIa os
ama`
Cierlamenle di|o eI |oven. Me ama mucho.
Os casareis con eIIa`
Me seria muy duIce di|o eI |oven casarme con Ia mu|er que amo.
Cuando sera Ia boda` di|o AoIonio.
Quiza maana reIic eI |oven.
AoIonio se hizo decir Ia hora deI feslin, y aI dia siguienle, cuando Ios convidados ya
eslaban reunidos, enlr en Ia saIa y di|o:
Dnde esla Ia hermosa que da esle feslin` Menio resondi:
No esla Ie|os.
Desues se Ievanl, un oco avergonzado. AoIonio conlinu en eslos lerminos:
Isle oro, esla Iala y Ios demas adornos de esla saIa, son vueslros o de esla mu|er`
Menio resondi:
Son de eIIa. Yo no oseo olra cosa que mi manlo de fiIsofo.
Inlonces AoIonio di|o:
Habeis vislo Ios |ardines de TanlaIo que son y no son`
Los convidados resondieron:
Los hemos vislo en Homero, orque no hemos descendido a Ios infiernos.
Inlonces AoIonio Ies di|o:
Todo Io que veis aqui es como esos |ardines. Todo no es mas que aariencia, sin
ninguna reaIidad. Y ara que reconozcais Ia verdad de Io que digo, sabed que esa mu|er es
una de esas emusas, que se IIaman comunmenle Iarvas o Iamias. No eslan avidas de Ios
Iaceres deI amor, sino de Ia carne humana. Y alraen con eI anzueIo deI Iacer a Ios que
eIIas quieren devorar.
La relendida fenicia di|o enlonces:
Tralad de habIar me|or.
Y, moslrandose un oco irrilada, decIam conlra Ios fiIsofos y Ios IIam insensalos.
Iero como AoIonio Ie conleslara, Ia va|iIIa de oro y de Iala desaareci. Tambien
desaarecieron Ios escanciadores, Ios cocineros. Inlonces Ia emusa simuI IIorar y rog a
AoIonio que no Ia alormenlara. Iero como esle Ia acosara sin lregua, confes or fin Io
que era: habia saciado de Iaceres a Menio ara devorarIo desues, y Ie guslaba comer a
Ios |venes orque su sangre Ie hacia mucho bien.
Iienso di|o eI ermilao que mas que eI cuero de Menio, queria devorar su
aIma, y que esla emusa no era sino eI demonio de Ia concuiscencia. Iero no concibo que
aIabras odian dar lan gran oder a AoIonio. Iorque, no siendo crisliano, no odia usar
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ias armas lerribIes que Ia IgIesia one en nueslras manos, ademas, Ios fiIsofos han odido
usurar aIgun oder sobre Ios demonios anles deI nacimienlo de Crislo, ero Ia cruz que
ha hecho caIIar a Ios oracuIos debe, con mayor razn, haber aboIido cuaIquier olro oder
de Ios idIalras. Y ienso que AoIonio, Ie|os de oder echar aI mas minimo demonio, no
habria Iogrado imonerse aI uIlimo de Ios aarecidos, ues eslos esirilus vueIven a Ia
lierra con ermiso divino, y siemre ara edir misas, razn or Ia cuaI no exislian en
liemos deI aganismo.
Uzeda era de olra oinin. Sosluvo que Ios aganos, lanlo como Ios crislianos que
vinieron desues, esluvieron obsesionados or Ios aarecidos, aunque eslos uIlimos se
hicieran resenles or olros molivos. Y ara robarIo, lom un voIumen de Ias carlas de
IIinio, donde Iey Io que sigue:
HISTORIA DIL IILSOIO ATINAGORAS
Habia en Alenas una casa muy grande y muy cmoda, ero desacredilada y desierla.
A menudo, en eI siIencio mas rofundo de Ia noche, se oia en eIIa eI ruido deI hierro que
choca conlra eI hierro, y si se reslaba mas alencin, un ruido de cadenas que arecia
venir de Ie|os y desues aroximarse. Muy ronlo aarecia eI eseclro de un anciano,
fIaco, abalido, de Iuenga barba, cabeIIos erizados, y en Ios ies y en Ias manos Iargas
cadenas de hierro que sacudia de modo avoroso. Isla horribIe aaricin quilaba eI
sueo, y Ios insomnios ocasionaban enfermedades que lerminaban de Ia mas lrisle
manera. Iorque aunque eI eseclro no aareciese duranle eI dia, Ia imresin que causaba
era lan fuerle que se Io lenia siemre anle Ios o|os, y eI avor conlinuaba con Ia misma
inlensidad aunque eI ob|elo que Io molivaba hubiese desaarecido. Ior uIlimo, Ia casa fue
abandonada y de|ada or enlero aI fanlasma. Iusieron en Ia uerla un Ielrero diciendo
que se aIquiIaba o vendia, con Ia inlencin de que aIguno, oco inslruido de lan lerribIe
incomodidad, udiese engaarse.
Inlonces vino a Alenas eI fiIsofo Alenagoras. Vio eI carleI y regunl eI recio. Su
modicidad Io hizo desconfiar. Se inform. Le conlaron Ia verdad, y Ia verdad, Ie|os de
hacerIo desislir, Io incil a concIuir eI conlralo. Se aIo| en Ia casa y esa misma larde dio
orden de que Ie hicieran su Iecho en eI dearlamenlo deIanlero, que aIIi Ie lra|eran Iuz y
sus labIiIIas, y que sus servidores se reliraran aI fondo de Ia casa. AIic su esirilu, sus
o|os y su mano a escribir, lemiendo que su imaginacin demasiado Iibre no fuera, aI
caricho de un frivoIo lemor, a imaginar vanos fanlasmas.
AI comenzar Ia noche, reinaba eI siIencio en Ia casa, como en Ia mayoria de Ias casas,
ero desues Alenagoras escuch ruido de hierros y cadenas. No Ievanl Ios o|os de Ia
labIiIIa, no abandon su Iuma, su lranquiIidad y su esfuerzo, digamosIo asi, or no oir.
II ruido aumenlaba. Ahora habia IIegado a Ia uerla de su aosenlo. Ior uIlimo, aI
aosenlo mismo. Alenagoras mira, y ve aI fanlasma laI como se Io habian descrilo. II
fanlasma esla de ie y Io IIama con un dedo. Alenagoras Ie hace con Ia mano seas de
eserar un oco y rosigue escribiendo como si nada fuera. II eseclro emieza de nuevo
con su eslruendo de cadenas, que hace resonar en Ios oidos deI fiIsofo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Isle se vueIve y ve que una vez mas Io IIaman con eI dedo. Se Ievanla, coge Ia
Iamara y sigue aI fanlasma. II fanlasma camina a aso Ienlo, como si eI eso de Ias
cadenas Io agobiara. Desues que IIega aI alio de Ia casa, se desvanece y de|a aIIi a
nueslro fiIsofo, que recoge hierbas y ho|as y Ias amonlona en eI Iugar donde eI fanlasma
Io habia de|ado, ara oder reconocer eI silio de su desaaricin. AI dia siguienle va a
buscar a Ios magislrados y Ies suIica que ordenen cavar en ese Iugar. Lo hacen.
Descubren huesos descarnados, enIazados con cadenas. SIo quedan huesos enIazados
orque Ias carnes han sido consumidas or eI liemo y Ia humedad de Ia lierra. }unlan Ios
huesos y Ia ciudad se encarga de darIes seuIlura. Y desues que se Ie rinden aI muerlo
Ios uIlimos lribulos, esle de|a de erlurbar eI orden de Ia casa.
II cabaIisla, desues de acabar su Ieclura, agreg:
Aarecidos Ios hubo en lodas Ias eocas, mi reverendo adre, como odemos
verIo or Ia hisloria de Ba|ictia de Indor, y Ios cabaIislas luvieron siemre eI oder de
hacerIos aarecer. Iero confieso que han acaecido grandes cambios en eI mundo
demonagrico. Y Ios vamiros, enlre olros, son una invencin nueva, si me alrevo a
exresarme asi. Dislingo dos esecies: Ios vamiros de Hungria y de IoIonia, que son
cueros muerlos que saIen or Ia noche de sus lumbas y van a chuar Ia sangre de Ios
hombres, y Ios vamiros de Isaa, que son esirilus inmundos, que animan eI rimer
cuero que encuenlran, Ie hacen adquirir loda suerle de formas...
Comrendiendo a dnde queria venir a arar eI cabaIisla, me Ievanle de Ia mesa,
quiza con demasiada brusquedad, y saIi a Ia lerraza. No hacia media hora que eslaba aIIi
cuando dislingui a mis dos gilanas, que arecian lomar eI camino deI casliIIo y que, a esa
dislancia, lenian gran seme|anza con Imina y Zebedea. Inlonces me rouse hacer uso de
mi IIave. Iui a mi aosenlo a buscar mi caa y mi esada, y ba|e a Ia ver|a en menos de un
minulo. Iero cuando Ia hube abierlo me faIlaba aun Io mas engorroso, que era asar eI
lorrenle. Iara eIIo lenia que seguir eI muro de Ia lerraza, asiendome de Ios hierros que
habian coIocado con ese rosilo. Ior uIlimo IIegue a un Iecho de iedras y, saIlando de
una en una, me enconlre deI olro Iado deI lorrenle y frenle a frenle a mis gilanas. Iero no
eran de ningun modo mis rimas. Tenian asimismo modaIes muy dislinlos, sin que fueran
or eIIo Ios modaIes ordinarios y o uIares de Ias mu|eres de su origen. Casi arecia que
eslaban reresenlando eI aeI de gilanas. Desde eI rimer momenlo quisieron decirme Ia
buenavenlura. Una de eIIas me abri Ia mano y Ia olra, fingiendo ver en sus Iineas lodo mi
orvenir, me di|o:
Ah, cabaIIero, que veo en vueslra mano` Oirtancs kanc|a (mucho amor), ero
or quien` Ior demonios!
Se comrendera que nunca habria adivinado que !irtancs kanc|a queria decir
mucho amor en Ia |erga de Ios gilanos, ero eIIas se lomaron eI lraba|o de exIicarmeIo,
desues, asiendome cada una or un brazo, me condu|eron aI camamenlo donde me
resenlaron a un anciano lodavia rozaganle, de buen aseclo, que me di|eron ser su adre.
II anciano me di|o con aire un oco maIicioso:
Sabeis, seor cabaIIero, que eslais en medio de una banda de Ia cuaI se habIa
baslanle maI en Ia comarca` No leneis un oco de miedo de nosolros`
A Ia aIabra miedo, asi eI uo de mi esada, ero eI vie|o |efe me lendi
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
afecluosamenle Ia mano, diciendome:
DiscuIad, seor cabaIIero, no he querido ofenderos, y lan Ie|os esloy de eIIo que
os ruego aseis aIgunos dias con nosolros. Si un via|e or eslas monlaas uede
inleresaros, os romelo haceros ver Ios mas hermosos vaIIes como Ios mas alroces, Ios
silios mas risueos aI Iado de aqueIIos que se consideran alerradores, y si sois aficionado a
Ia caza, lendreis eI ocio necesario ara salisfacer vueslro guslo.
Acele eI ofrecimienlo con lanlo mas Iacer cuanlo que comenzaban a faslidiarme un
oco Ias diserlaciones deI cabaIisla y Ia soIedad de su casliIIo. Inlonces eI vie|o gilano me
condu|o a su lienda y me di|o:
Seor cabaIIero, esle abeIIn sera vueslra morada duranle lodo eI liemo que
querais asar con nosolros, y yo hare lender una caonera |unlo a eIIa, en Ia cuaI dormire,
ara oder veIar me|or or vueslra seguridad.
Resondi aI anciano que leniendo yo eI honor de ser cailan en Ias guardias vaIonas,
no debia conlar con mas roleccin que Ia de mi esada.
Isla resuesla Io hizo reir, y me di|o:
Seor cabaIIero, ara Ios mosqueles de nueslros bandidos no hay diferencia enlre
un cailan de Ias guardias vaIonas y cuaIquier olro individuo, ero cuando eslen
adverlidos, odreis aIe|aros de nueslra banda. Hasla enlonces no seria rudenle
inlenlarIo.
II anciano lenia razn, y senli vergenza de mi bravuconada.
Iasamos Ia larde rondando eI camamenlo, conversando con Ias |venes gilanas, que
me arecieron Ias mu|eres mas Iocas ero mas dichosas deI mundo. Desues nos sirvieron
de cenar. Iusieron Ios cubierlos aI abrigo de un aIgarrobo, cerca de Ia lienda deI |efe. Nos
lendimos sobre ieIes de ciervo, y nos sirvieron sobre una de bufaIo, curlida como
marIoqui, que hacia Ias veces de manleI. La comida fue abundanle, sobre lodo en venado.
Las hi|as deI |efe escanciaron eI vino, ero yo referi eI agua de una verlienle que manaba
de un easco a dos asos de nosolros. II |efe mismo sosluvo agradabIemenle Ia
conversacin. Iarecia conocer mis avenluras, y me resagi olras nuevas.
Ior uIlimo hubo que acoslarse. Me hicieron un Iecho en Ia lienda deI |efe y usieron
un guardia en Ia uerla. Iero hacia medianoche deserle sobresaIlado. Desues senli que
Ievanlaban a Ia vez Ios dos exlremos de mi manla y que dos cueros se arelaban conlra
mi. Dios mio me di|e, habre de deserlarme enlre Ios dos ahorcados` Sin embargo,
no me deluve en Ia idea. Imagine que esos modaIes eran roios de Ia hosilaIidad gilana,
y que un miIilar de mi edad debia reslarse a eIIos de buena gana. In seguida me dormi
con Ia firme ersuasin de no eslar enlre Ios dos ahorcados.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA DUODECIMA
In efeclo, no me deserle ba|o Ia horca de Los Hermanos sino en mi Iecho, aI ruido
que Ios gilanos hacian ara Ievanlar eI camamenlo.
Levanlaos, seor cabaIIero me di|o eI |efe, lenemos un Iargo lrecho que hacer.
Iero monlareis una muIa que no liene iguaI en Isaa, y ni siquiera os senlireis andar.
Me vesli a risa y monle Ia muIa. Tomamos Ia deIanlera con cualro gilanos, lodos
eIIos bien armados. II reslo de Ia banda nos seguia de Ie|os, IIevando a Ia cabeza a Ias dos
muchachas con Ias que crei haber asado Ia noche. A veces Ios zigzag que hacian Ios
senderos en Ias monlaas me obIigaban a asar a unos cienlos de ies or encima o or
deba|o de eIIas. Inlonces me delenia a observarIas, y me arecia que eran mis rimas. II
vie|o |efe arecia diverlirse con mi confusin.
AI cabo de cualro horas de una marcha baslanle reciilada, IIegamos a una mesela,
en Io aIlo de una monlaa, y aIIi enconlramos un gran numero de buIlos, cuyo invenlario
hizo en seguida eI vie|o |efe. Desues de Io cuaI me di|o:
Seor cabaIIero, con eslas mercaderias de IngIalerra y deI rasiI hay ara roveer a
Ios cualro reinos de AndaIucia, Granada, VaIencia y CalaIua. II rey adece un oco or
nueslro equeo comercio, ero sus resuIlados Ie IIegan or olro Iado, y un oco de
conlrabando divierle y consueIa aI uebIo. Ior Io demas, en Isaa lodo eI mundo se
mezcIa a nueslro comercio. AIgunos de eslos buIlos seran deosilados en Ios cuarleIes de
Ios soIdados, olros en Ias ceIdas de Ios mon|es, y hasla en Ias bvedas de Ios muerlos. Los
buIlos marcados con ro|o eslan deslinados a ser aresados or Ios aIguaciIes, que con eIIo
haran merilos anle Ia aduana y rolegeran lodavia mas nueslros inlereses.
Desues de habIar asi, eI |efe gilano hizo esconder Ias mercaderias en diversos
agu|eros de Ios eascos. Luego hizo servir Ia comida en una grula, desde Ia cuaI Ia visla
se exlendia mucho mas aIIa deI aIcance de mis senlidos, es decir que eI horizonle eslaba
lan aIe|ado que arecia confundirse con eI cieIo. Como cada dia era yo mas sensibIe a Ias
beIIezas deI aisa|e, esle aseclo me sumi en un verdadero exlasis, deI cuaI me sacaron
Ias dos hi|as deI |efe que lraian Ia comida. De cerca, como Io he dicho ya, no se arecian de
ningun modo a mis rimas. Sus miradas de sosIayo arecian decirme que eslaban
conlenlas de mi, ero aIgo me adverlia que no eran eIIas quienes habian venido a
enconlrarme or Ia noche.
Las beIIas lra|eron una c||a bien caIienle que olros gilanos, enviados anles que
nosolros, habian hecho cocer a fuego Ienlo duranle loda Ia maana. II vie|o |efe y yo
comimos coiosamenle, con Ia diferencia de que eI inlerrumia su comida ara honrar con
frecuencia un odre reIelo de buen vino, mienlras que yo me conlenlaba con eI agua de
una verlienle rxima.
Cuando hubimos salisfecho nueslro aelilo, manifesle aIguna curiosidad or
conocerIo. II se hizo de rogar, yo insisli. AI finaI consinli en conlarme su hisloria, que
emez en Ios siguienles lerminos:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
HISTORIA DI IANDISONA, }III DI LOS GITANOS
Todos Ios gilanos de Isaa me conocen con eI nombre de Iandesona. Asi dan, en
su |erga, mi nombre de famiIia que es Avadoro, orque yo no he nacido enlre gilanos. Mi
adre se IIamaba don IeIie de Avadoro, y asaba or ser eI hombre mas grave y
meldico de su liemo. Hasla laI unlo que si os conlara Ia hisloria de uno de sus dias,
sabriais aI inslanle Ia de su vida enlera, o a Io menos Ia de su vida duranle lodo eI liemo
que lranscurri enlre sus dos malrimonios: eI rimero, aI cuaI debo ver Ia Iuz, Y eI
segundo que caus su muerle, or Ia irreguIaridad que inlrodu|o en sus coslumbres.
Mi adre, cuando vivia aun con Ios suyos, se acoslumbr liernamenle a una arienla
Ie|ana, con Ia cuaI se cas no bien fue |efe de famiIia. IIIa muri aI darme a Iuz, y mi adre,
inconsoIabIe or Ia erdida, se encerr duranle muchos meses en su casa, sin querer
recibir ni siquiera a sus arienles. II liemo, que suaviza lodas Ias enas, caIm lambien
su doIor, y or fin Io vieron abrir Ia uerla de su baIcn que daba a Ia caIIe de ToIedo.
Resir eI aire fresco duranle un cuarlo de hora, y en seguida fue a abrir una venlana que
daba a una caIIe lransversaI. Vio a aIgunas ersonas conocidas en Ia casa deI frenle y Ias
saIud con exresin baslanle aIegre. Las mismas cosas Io vieron hacer duranle lodos Ios
dias siguienles, y de esle cambio en su manera de vivir se enler or uIlimo Iray }ernimo
Sanlos, lealino y lio malerno de mi madre.
Isle reIigioso fue a casa de mi adre, Io cumIimenl or haber recuerado Ia saIud,
Ie habI oco de Ios consueIos que nos ofrece Ia reIigin, ero mucho , en cambio, de Ia
necesidad que lenia de dislraerse. LIev su induIgencia hasla aconse|arIe que fuera aI
lealro. Mi adre, que lenia Ia mas grande confianza en Iray }ernimo, fue desde esa
misma noche aI lealro de Ia Cruz.
Daban una ieza nueva, que eslaba soslenida or eI gruo de Ios IoIIacos, en lan lo
que eI de Ios Sorices lralaba de hacerIa fracasar. La Iucha de esas dos facciones inleres
lanlo a mi adre que, desde ese dia, no faIl |amas voIunlariamenle a un eseclacuIo. Se
afiIi sobre lodo aI arlido de Ios IoIIacos, y no iba aI lealro deI Irincie sino cuando eI de
Ia Cruz eslaba cerrado.
Desues deI eseclacuIo, se coIocaba aI finaI de Ia dobIe hiIera que forman Ios
hombres ara obIigar a Ias mu|eres a que desfiIen de una en una, ero no Io hacia como Ios
demas ara examinarIas a su anlo|o, or eI conlrario, se inleresaba oco en eIIas, y desde
que Ia uIlima mu|er habia asado lomaba eI camino de Ia Cruz de MaIla, donde Ie servian
una cena Iigera anles de voIver a su casa.
Ior Ia maana, eI rimer cuidado de mi adre era abrir eI baIcn que daba a Ia caIIe
de ToIedo. AIIi resiraba eI aire fresco duranle un cuarlo de hora. Desues iba a abrir Ia
venlana que daba a Ia caIIe|ueIa lransversaI. Si habia aIguien asomado a Ia venlana vecina,
Io saIudaba comedidamenle, diciendoIe |ucncs !ias, y cerraba aI inslanle Ia venlana. A
veces, eslas aIabras |ucncs !ias eran Ias unicas que ronunciaba duranle horas y horas,
orque aunque se inleresaba vivamenle en eI exilo de lodas Ias comedias que
reresenlaban en eI lealro de Ia Cruz, sIo manifeslaba esle inleres baliendo aImas, y
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
|amas or aIabras. Si no habia nadie en Ia venlana vecina, eseraba acienlemenle a que
aIguien aareciese ara hacer su amabIe saIudo.
Desues iba a Ia misa de Ios lealinos. A su vueIla, enconlraba su cuarlo hecho or Ia
criada de Ia casa, y onia eseciaI cuidado en voIver a coIocar cada ob|elo donde esluvo
anles. Ireslaba a esle quehacer una alencin exlraordinaria y descubria inmedialamenle Ia
menor a|ueIa o mola de oIvo que hubiera escaado a Ia escoba de Ia criada.
Cuando mi adre quedaba salisfecho deI orden de su aosenlo, cogia un comas y
un ar de li|eras y corlaba veinlicualro edazos de aeI deI mismo lamao, Ios IIenaba
con un reguero de labaco deI rasiI y hacia veinlicualro iliIIos lan bien armados, lan Iisos,
que odian considerarse Ios mas erfeclos iliIIos de loda Isaa. Iumaba seis de esas
obras maeslras conlando Ias le|as deI aIacio de AIba, y seis conlando Ias ersonas que
enlraban or Ia uerla de ToIedo. Desues miraba hacia Ia uerla de su cuarlo eserando
que IIegara su comida.
Desues de Ia comida, fumaba olros doce iliIIos. Luego fi|aba Ios o|os en eI enduIo
hasla que diera Ia hora deI eseclacuIo y, si no habia ninguno en ningun lealro, iba a Ia
Iibreria de Moreno, donde escuchaba habIar a Ios Iileralos que acoslumbraban reunirse aIIi
or aqueIIos dias, ero sin mezcIarse |amas en sus conversaciones. Si eslaba enfermo,
mandaba buscar a Ia Iibreria de Moreno Ia ieza que reresenlaban en eI lealro de Ia Cruz,
y cuando habia IIegado Ia hora deI eseclacuIo emezaba a Ieer Ia ieza, sin oIvidarse de
aIaudir en lodos Ios asa|es que guslaban sobremanera a Ia faccin de Ios IoIIacos.
Aunque IIevara una vida muy inocenle, mi adre no descuidaba sus deberes
reIigiosos. Con ese ob|elo mand edir a Ios lealinos un confesor. InviaronIe a mi lio
abueIo, Iray }ernimo Sanlos, que arovech Ia ocasin ara recordarIe que yo habia
venido aI mundo, y que vivia en casa de doa IeIisa DaIanosa, hermana de mi difunla
madre. Iuera orque mi adre lemiese que mi resencia Ie recordase Ia ersona querida
cuya muerle habia causado yo inocenlemenle, fuera orque no quisiera que mis grilos
infanliIes lurbasen sus coslumbres siIenciosas, es eI caso de que rog a Iray }ernimo que
nunca mas Ie habIara de mi, ero aI mismo liemo sobrevino a Ios gaslos de mi
subsislencia, asignandome Ia renla de una quinla, o aIqueria, que lenia en Ios aIrededores
de Madrid, y confi mi luleIa aI rocurador de Ios lealinos.
Ay!, se diria que mi adre, aI aIe|arme asi de su Iado, hubiese lenido aIgun
resenlimienlo de Ia rodigiosa diferencia que Ia naluraIeza habia inlroducido en nueslros
caracleres. Iorque habeis vislo hasla que unlo era eI meldico y uniforme en su manera
de vivir, y me alrevo a asegurar que seria imosibIe enconlrar un hombre mas inconslanle
de Io que yo siemre he sido. He sido inconslanle hasla en mi inconslancia, orque Ia idea
de una dicha lranquiIa y de una vida relirada me ha erseguido siemre en mi carrera
vagabunda, y Ia aficin aI cambio me ha arrancado siemre deI reliro. De modo que,
conociendome or uIlimo a mi mismo, he ueslo fin a lan inquielas aIlernalivas formando
arle de esla banda de gilanos. Is una esecie de reliro y de vida uniforme, ero a Io
menos no conozco Ia desgracia de lener siemre anle Ios o|os Ios mismos arboIes, Ios
mismos eascos o, Io que me seria aun mas insoorlabIe, Ias mismas caIIes, Ios mismos ,
muros y Ios mismos lechos.
Aqui lome yo Ia aIabra y Ie di|e aI narrador:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Seor Avadoro, o Iandesona, creo que una vida lan erranle ha debido ofreceros
muy raras avenluras.
II gilano me resondi:
Seor cabaIIero, desde que vivo en esle desierlo he vislo en verdad cosas baslanle
exlraordinarias. Anles, mi exislencia no ofrecia mas que acaeceres baslanle comunes, sIo
es nolabIe eI caricho que senli siemre or lodas Ias elaas de mi vida, sin ersislir
nunca en eIIas mas de uno o dos aos seguidos.
Desues de resonderme de laI modo, eI gilano conlinu en Ios siguienles lerminos:
Os he dicho que vivia en casa de mi lia DaIanosa. Como eIIa no lenia hi|os,
desIegaba en mi favor loda Ia induIgencia de Ias lias y loda Ia lernura de Ias madres, en
suma, fui un nio mimado. Lo fui lodos Ios dias mas, orque a medida que crecia en
fuerza e inleIigencia, mas lenlado eslaba de abusar de Ias bondades que lenian conmigo.
Ior olro Iado, no sinliendo casi nunca oosicin a mi voIunlad, a menudo oonia oca
resislencia a Ia de Ios olros, Io que me daba casi siemre Ia aariencia de Ia dociIidad, y mi
lia acomaaba sus rdenes con cierla sonrisa lierna y acariciadora a Ia cuaI yo no sabia
resislir. In fin, laI como yo era, Ia buena lia IeIisa se ersuadi de que Ia naluraIeza,
ayudada or sus cuidados, habia roducido en mi ersona una verdadera obra maeslra.
Iero un unlo esenciaI faIlaba ara su dicha, y era no oder hacer a mi adre lesligo de
mis relendidos rogresos y convencerIo de mis erfecciones, orque esle se obslinaba
siemre en no verme.
Iero que obslinacin no IIegara a vencer una mu|er` Mi lia IeIisa infIuy con lanla
delerminacin y energia en eI animo de su lio }ernimo, que esle decidi arovechar Ia
rimera confesin de mi adre ara IanlearIe como un caso de conciencia Ia crueI
indiferencia que demoslraba hacia un nio que nada maIo habia hecho conlra eI.
II adre }ernimo rocedi como se Io habia romelido a mi lia. Iero mi adre no
udo, sin eslremecerse de esanlo, encarar Ia osibiIidad de recibirme en eI inlerior de su
aosenlo. II adre }ernimo rouso ues que Ia enlrevisla luviese Iugar en eI |ardin deI
uen Reliro, ero esle aseo no enlraba en eI Ian meldico deI cuaI mi adre no se
aarlaba |amas. Anles de modificarIo, refiri recibirme en su casa, y eI adre |ernimo
fue a anunciar Ia buena nueva a mi lia, que aI oirIo ens morir de aIegria.
Debo deciros que diez aos de hiocondria habian aumenlado Ias singuIaridades de
Ia vida casera de mi adre. Inlre olras manias, habia lomado Ia de hacer linla, y esla
aficin Ie vino deI siguienle modo: una vez que se enconlraba en Ia Iibreria de Moreno, con
muchos de Ios esirilus mas cuIlos de Isaa y varios hombres de Ieyes, Ia conversacin
gir en lorno a Ia dificuIlad que habia ara rocurarse buena linla. Cada cuaI di|o que no
lenia en su casa, o que habia inlenlado vanamenle fabricarIa. Moreno di|o que oseia en su
lienda un Iibro de recelas, enlre Ias cuaIes habria una de eIIas concernienle a Ia fabricacin
de linla. Iue a buscar eI voIumen, que aI rinciio no udo enconlrar, ero, desues de
dar con eI y voIver a Ia lerluIia, Ia conversacin habia cambiado de lema, Ios animos se
habian exaIlado con molivo deI exilo de una nueva ieza, y nadie queria ya oir habIar de
linla, ni escuchar ninguna Ieclura concernienle a eIIa. No Ie sucedi Io mismo a mi adre.
Cogi eI Iibro, enconlr en seguida Ia recela sobre Ia fabricacin de linla y qued muy
sorrendido or haber comrendido lan bien aIgo que Ios esirilus mas cuIlos de Isaa
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
consideraban harlo dificiI. In efeclo, no se lralaba sino de mezcIar linlura de agaIIa deI
Levanle con una soIucin de vilrioIo, y de agregarIe goma. II aulor, sin embargo, adverlia
que no odria oblenerse buena linla sino haciendo una gran canlidad a Ia vez, que habia
que manlener Ia mezcIa caIienle y removerIa a menudo, orque Ia goma, sin ninguna
afinidad con Ias suslancias melaIicas, lendia a seararse de eIIas, que, ademas, Ia goma
misma lendia a disoIverse y udrirse, Io que odia evilarse agregandoIe una equea
dosis de aIcohoI.
Mi adre comr eI Iibro y se rocur desde eI dia siguienle lodos Ios ingredienles
necesarios: una baIanza ara Ias dosis y eI frasco mas voIuminoso que udo conseguir en
Madrid, orque eI aulor recomendaba hacer Ia linla en grandes canlidades. La oeracin
saIi erfeclamenle. Mi adre IIev una boleIIa de su linla a Ios esirilus cuIlos que se
reunian en Ia Iibreria de Moreno. Todos Ia enconlraron admirabIe, lodos quisieron de
aqueIIa linla.
Mi adre, en su vida siIenciosa y relirada, no habia lenido nunca Ia ocasin de
favorecer a quien fuese, y menos aun Ia de recibir eIogios. Inconlr que era muy duIce eI
oder favorecer, y mas duIce lodavia eI ser eIogiado, y se aeg singuIarmenle a Ia
comosicin de Ia linla que Ie dearaba goces lan agradabIes. Viendo que Ios esirilus
mas cuIlos de Madrid habian consumido en un inslanle eI frasco mas grande que udo
conseguir en loda Ia ciudad, hizo lraer de arceIona una dama|uana, de esas en Ias cuaIes
Ios marinos deI Medilerraneo guardan su rovisin de vino. De laI modo udo hacer aI
mismo liemo veinle boleIIas de linla que Ios esirilus cuIlos de Madrid consumieron,
como habian consumido olras, y siemre coImando a mi adre de eIogios y aIabras de
gralilud.
Iero mienlras mas grandes eran Ios frascos de vidrio, mas inconvenienles habia. No
se odia caIenlar Ia mezcIa, y menos aun removerIa bien, y sobre lodo era dificiI
lrasvasarIa. Mi adre se decidi enlonces a hacer venir deI Toboso una de esas grandes
lina|as de lierra cocida de Ias que se usan en Ia fabricacin deI saIilre. Cuando IIeg, Ia hizo
egar con caI sobre un horniIIo, en eI cuaI manluvo conslanlemenle un equeo fuego de
brasas. Una esila adalada a Ia arle inferior de Ia lina|a ermilia exlraer de eIIa eI
Iiquido y, encaramandose sobre eI horno, se odia remover baslanle bien con un mazo eI
conlenido de Ia |arra. Como esas lina|as son mas aIlas que un hombre, uede suonerse Ia
canlidad de linla que mi adre hizo a Ia vez, y siemre lenia eI cuidado de agregar a Ia
lina|a lanlo Iiquido como eI que Ie exlraia. Ira ara eI un verdadero goce ver enlrar a Ia
criada o aI criado de aIgun Iileralo famoso que venia a edirIe linla, y cuando esle hombre
ubIicaba aIguna obra que lenia resonancia en eI mundo Iilerario y de Ia cuaI se habIaba
en Ia lerluIia de Moreno, mi adre sonreia comIacido como habiendo de aIguna manera
conlribuido a eIIa. In fin, ara decirIo de una vez, no se habIaba de mi adre en loda Ia
ciudad sino como de don IeIie deI gran Tinlero, Y muy ocas ersonas Io conocian or
su verdadero nombre de Avadoro.
Yo no ignoraba eslos hechos, habia oido habIar deI caracler singuIar de mi adre, deI
orden de su aosenlo, de su inmensa vasi|a de linla, y ardia en deseos de darme cuenla de
eIIo or mis roios o|os. Y mi lia no dudaba ni or un momenlo de que mi adre, no bien
luviera Ia dicha de verme, renunciaria a lodas sus manias ara sIo ocuarse de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
admirarme de Ia maana a Ia noche. Ior fin se delermin eI dia de Ia resenlacin. Mi
adre se confesaba con eI adre |ernimo lodos Ios uIlimos domingos de cada mes. II
adre debia aun forlaIecerIo en Ia resoIucin de verme, ara anunciarIe que yo Io
eseraba, y que Io acomaaria hasla su morada. Cuando eI adre }ernimo nos comunic
esle acuerdo, me recomend que no locara Ia menor cosa en eI aosenlo de mi adre.
Iromeli lodo Io que quiso, y mi lia romeli no erderme de visla.
Ior uIlimo IIeg eI lan eserado domingo. Mi lia me hizo oner un lra|e de najc de
coIor de rosa, reaIzado or fran|as de Iala, con bolones que eran loacios deI rasiI. Me
asegur que arecia yo eI mismo Cuido, y que mi adre, aI verme, habria de enIoquecer
de aIegria. LIenos de eseranzas y de ideas haIagadoras, nos encaminamos gozosamenle
or Ia caIIe de Ias UrsuIinas y IIegamos aI Irado, donde varias mu|eres se deluvieron ara
acariciarme. Desues IIegamos a Ia caIIe de ToIedo, y or uIlimo a casa de mi adre. Nos
abrieron Ia uerla de su aosenlo, y mi lia, lemiendo mi vivacidad, me inslaI en un siIIn
frenle a eIIa y me cogi or una de Ias fran|as de Iala de mi chaquela ara imedir que
me usiera de ie y locara aIgun ob|elo.
AI rinciio me resarci de esla su|ecin aseando Ia mirada or lodos Ios rincones
deI aosenlo, cuyo orden y Iimieza admire. II deslinado a Ia fabricacin de linla eslaba
lan Iimio y cuidadosamenle ordenado como lodo Io demas: Ia gran lina|a deI Toboso
arecia un adorno, a su Iado, en un gran armario con laas de crislaI, eslaban disueslos
Ios ingredienles y ulensiIios necesarios.
La visla de ese armario aIlo y eslrecho, coIocado cerca deI horno que soslenia Ia
lina|a, me insir un deseo lan subilo como irresislibIe de subir a eI, y me areci que
nada seria lan agradabIe como ver a mi adre buscarme en vano or lodo eI aosenlo
hasla descubrirme de laI modo escondido encima de su cabeza. Mi ademan fue lan raido
como eI ensamienlo: Iibrandome de Ia fran|a or Ia que mi lia me lenia su|elo, saIle aI
horno, y deI horno aI armario.
AI rinciio mi lia no udo menos de aIaudir mi agiIidad, ero desues me con|ur
a ba|ar. In ese momenlo anunciaron que mi adre subia Ias escaIeras. Mi lia se hinc de
rodiIIas ara suIicarme que abandonara mi ueslo. No ude resislir a sus conmovedoras
suIicas, ero, aI querer ba|ar hasla eI horno, senli que mi ie se aoyaba en eI borde de Ia
lina|a, quise IevanlarIo, y senli que arraslraba conmigo eI armario, enlonces soIle Ias
manos y cai en Ia vasi|a con linla. AIIi me habria ahogado, ero mi lia cogi eI mazo que
servia ara remover Ia linla y eg con eI un gran goIe en Ia lina|a, haciendoIa lrizas. Mi
adre enlr en aqueI momenlo, vio un rio de linla que inundaba su aosenlo, y una figura
negra que Ianzaba Ios mas alroces auIIidos. Inlonces se reciil escaIeras aba|o, se
disIoc un ie y cay desvanecido.
Yo no auIIe or mucho liemo. La linla que habia lragado me caus un maIeslar
horribIe. Ierdi eI conocimienlo y no Io recobre or comIelo sino desues de una crueI
enfermedad seguida or una convaIecencia baslanle Iarga. Lo que mas conlribuy a mi
curacin fue eI que mi lia anunciara que ibamos a abandonar Madrid y a eslabIecernos en
urgos. La idea deI via|e me lransorl hasla eI unlo de que se lemi or mi razn. II
exlremado Iacer que senli fue sin embargo lurbado or mi lia, que me regunl si
deseaba acomaarIa en su carroza, o si queria que me IIevaran en Iilera.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ni una cosa, ni olra, desde Iuego resondi con eI mayor arrebalo, no soy una
mu|er. Quiero via|ar a cabaIIo, o a Io menos en muIa, con un buen fusiI de Segovia coIgado
de mi siIIa, y de mi cinlura dos isloIas y una esada. No arlire sino a condicin de que
me deis lodas eslas cosas, y esla en vueslro inleres darmeIas orque sere yo quien os
defienda.
Di|e miI Iocuras seme|anles que me arecian ruebas de gran sensalez, y que en
verdad resuIlaban agradabIes en boca de un nio de once aos.
Los rearalivos deI via|e me dieron Ia ocasin de desIegar una aclividad
exlraordinaria. Iba, venia, subia aI carrua|e, ordenaba ob|elos, corria de un Iado a olro, y
lenia cierlamenle mucho que hacer orque mi lia, que iba a eslabIecerse en urgos, IIevaba
consigo lodo su mobIa|e. Ior fin IIeg eI dia bendilo de Ia arlida. Inviamos Ios buIlos
mas grandes or Ia rula de Aranda y nosolros lomamos Ia de VaIIadoIid.
Mi lia, que habia querido aI rinciio hacer eI via|e en carroza, resoIvi hacer Io
mismo que yo cuando me vio decidido a ir en muIa. In vez de siIIa, Ie reararon un
equeo asienlo muy cmodo, coIocado sobre unos baslos y coronado or una sombriIIa.
Un zaga| marchaba adeIanle, ara quilarIe aI via|e Ia menor aariencia de eIigro. II reslo
de nueslro equia|e, que liraban doce muIas, lenia muy nobIe aseclo. Y yo, que me
consideraba eI |efe de Ia caravana, andaba, ya a Ia cabeza, ya delras de lodos, y siemre
con aIguna de mis armas en Ia mano, eseciaImenle en Ias vueIlas deI camino y en olros
Iugares eIigrosos.
Is de imaginar que no se me resenl ocasin aIguna de e|ercilar mi vaIor, y
IIegamos feIizmenle a AIaba|os, donde enconlramos dos caravanas lan numerosas como Ia
nueslra. Los animaIes eslaban en eI esebre, y Ios via|eros en eI olro exlremo de Ia
cabaIIeriza, en Ia cocina, searada de aqueIIa or dos gradas de iedra. Asi era or
enlonces en casi lodas Ias venlas esaoIas. La casa eslaba formada or una soIa ieza
muy Iarga, en Ia cuaI Ias muIas ocuaban Ia arle mas vasla, y Ios hombres Ia mas
equea. No or eso habia menos aIegria. II zaga|, mienlras aImohazaba Ias cabaIIerias,
Ianzaba miI uIIas a Ia venlera, que Ie reIicaba con Ia vivacidad roia de su sexo y de su
condicin, hasla que eI huesed, inleroniendo su gravedad, inlerrumia esos lorneos de
ingenio que sIo se susendian ara voIver a emezar inslanles desues. Las mozas
hacian resonar en Ia casa eI ruido de sus caslaueIas y baiIaban aI son de Ias broncas
canciones deI cabrero. Los via|eros enlraban en reIacin y se convidaban recirocamenle a
comer. Desues se reunian en lorno aI brasero. Cada cuaI decia quien era, de dnde venia,
y aIgunas veces conlaba su hisloria. endilos liemos! Hoy Ios aIbergues son me|ores,
ero Ia vida sociaI y lumuIluosa que se IIevaba or enlonces duranle Ios via|es lenia
encanlos que no uedo describir. Todo Io que uedo deciros es que fui aqueI dia muy
sensibIe a eIIos y que decidi via|ar duranle loda mi exislencia, cosa que no he de|ado de
cumIir.
Agregare que una circunslancia arlicuIar me confirm en mi resoIucin. Desues de
Ia cena, cuando lodos Ios via|eros se hubieron reunido en lorno aI brasero y cada cuaI
hubo conlado aIgo sobre Ias comarcas que habia alravesado, uno de eIIos, que aun no
habia abierlo Ia boca, di|o:
Lo que os ha ocurrido duranle vueslros via|es es muy inleresanle de escuchar y
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
recordar. Yo quisiera conlaros aIgo arecido, ero Ia avenlura que me ha acaecido aI via|ar
or CaIabria es lan exlraordinaria, lan sorrendenle, lan avorosa, que no me Ia uedo
quilar de Ia cabeza. Me ersigue, me obsesiona, envenena lodas Ias aIegrias que udiera
lener, y Ia meIancoIia que me causa or oco me hace erder Ia razn.
Ixordio seme|anle excil vivamenle Ia curiosidad deI audilorio. Todos insislieron
ara que eI via|ero aIiviara su corazn, haciendonos eI reIalo de Io que Ie sucedi. II se
hizo de rogar mucho liemo y desues emez en Ios siguienles lerminos:
HISTORIA DI GIULIO ROMATI Y
DI LA IRINCISA DI MONTI SALIRNO
Mi nombre es GiuIio Romali, y mi adre, Iielro Romali, es eI mas iIuslre hombre
de Ieyes que hay en IaIermo y aun en loda SiciIia. Como odeis imaginar, esla muy
aegado a una rofesin que Ie deara una exislencia honorabIe, ero Ia fiIosofia Io alrae
lodavia mas, y Ie consagra lodos Ios momenlos que uede suslraer a sus negocios.
Iuedo deciros sin |aclancia que he seguido sus hueIIas en ambas carreras, orque ya
era doclor en Ieyes a Ios veinlids aos y desues, habiendome aIicado a Ias malemalicas
y a Ia aslronomia, me deslaque en eIIas Io suficienle ara oder comenlar Ias obras de
Coernico y GaIiIeo. No os cuenlo eslas cosas or vanidad sino orque, habiendo resueIlo
habIaros de una avenlura muy sorrendenle, no quisiera que me lomarais or un hombre
creduIo y suerslicioso. De laI modo esloy Ie|os de incurrir en seme|anles defeclos, que laI
vez Ia leoIogia sea Ia unica ciencia que he descuidado. A lodas Ias olras, en cambio, me he
consagrado con ceIo infaligabIe: aIlernar su esludio ha sido eI unico descanso que he
conocido.
Tanla aIicacin a Ia ciencia da mi saIud, y mi adre, buscando un genero de
dislraccin que udiese convenirme, me rouso via|ar, y hasla exigi que diese Ia vueIla
a Iuroa y que sIo voIviera a Si ciIia aI cabo de cualro aos.
Senli aI rinciio mucha ena en deararme de mis Iibros, de mi gabinele, de mi
observalorio. Iero mi adre Io exigia: habia que obedecer. No bien me ude en camino de
oer en mi organismo un cambio favorabIe. Recuere mi aelilo, mis fuerzas, en una
aIabra, Ia saIud. Habia via|ado aI rinciio en Iilera, ero desde eI lercer dia anduve en
muIa y me senli cmodo en eIIa.
Muchas erdonad conocen eI mundo enlero, excelo su roia comarca. No quise
que Ia mia udiese rerocharme seme|anle exlravio, y emece mi via|e or eI eseclacuIo
de Ias maraviIIad que Ia naluraIeza ha esarcido en nueslra isIa con lanla rofusin. In
vez de seguir Ia cosla de IaIermo a Messina, ase or Caslro Novo, CaIlanizala, y IIegue,
aI ie deI Ilna, hasla una aIdea cuyo nombre he oIvidado. AIIi me reare a escaIar Ia
monlaa, rooniendome consagrarIe un mes. In efeclo, ase lodo ese liemo
rinciaImenle ocuado en verificar aIgunos exerimenlos que uIlimamenle de han hecho
en eI barmelro. Duranle Ia noche observaba Ios aslros, y luve eI Iacer de dislinguir dos
eslreIIas que no eran visibIes desde eI observalorio de IaIermo orque de haIIan or
deba|o de su horizonle.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Iue con verdadero esar que abandone aqueIIos Iugares, donde creia or oco
arliciar de Ias Iuces elereas, asi como de Ia armonia subIime de Ios cueros ceIesles,
cuyas Ieyes habia esludiado con lanlo ahinco. Ior Io demas, no cabe duda de que eI aire
rarificado de Ias aIlas monlaas aclua sobre nueslro organismo de manera muy ecuIiar,
aceIerando nueslro uIso y eI movimienlo de nueslros uImones. Ior uIlimo, abandone Ia
monlaa y descendi or eI Iado de Calania.
Isla ciudad esla habilada or una nobIeza lan iIuslre y escIarecida como Ia de
IaIermo. No es que Ias ciencias exaclas lengan muchos aficionados en Calania, como
lamoco en eI reslo de nueslra isIa, ero en eIIa de inleresan sobre lodo en Ias arles, en Ias
anligedades, en Ia hisloria anligua y moderna de lodos Ios uebIos que han ocuado
SiciIia. Las excavaciones, eseciaImenle, y Ios hermosos ob|elos que de oblienen de eIIas,
eran eI lema de lodas Ias conversaciones.
Ior enlonces, recisamenle, acababan de exlraer deI seno de Ia lierra un marmoI muy
hermoso, con una inscricin desconocida. HabiendoIa examinado con alencin, vi que
eslaba escrila en Iengua unica, y eI hebreo, Iengua que conozco baslanle bien, me
ermili descifrarIa de una manera que salisfizo a lodos. Isle exilo me vaIi una acogida
haIagadora, y Ios conocedores mas dislinguidos de Ia ciudad quisieron relenerme,
ofreciendome remuneraciones baslanle seducloras. Como habia de|ado yo a mi famiIia con
olros rosilos, Ias rechace y lome eI camino de Messina. Isla ciudad, famosa or su
comercio, me reluvo una semana enlera. Desues de Io cuaI, ase eI eslrecho y aborde
Reggio.
Hasla enlonces mi via|e habia sido uramenle de Iacer, ero en Reggio lroece con
un inconvenienle. Un bandido, IIamado Solo, desoIaba CaIabria, y eI mar eslaba infeslado
de iralas lrioIilanos. Yo no sabia cmo hacer ara IIegar a NaoIes y de no relenerme un
senlimienlo de vergenza, habria vueIlo a IaIermo.
Hacia ocho dias que eslaba en Reggio, Iibrado a Ia incerlidumbre, cuando cierla vez,
desues de haberme aseado Iargo ralo or eI uerlo, me senle sobre Ias iedras, deI Iado
de Ia Iaya en que habia menos genle. AIIi me abord un hombre de gran eslalura,
cubierlo or una caa ro|a. Senlse a mi Iado, sin edirme aulorizacin ara eIIo, y me
habI en Ios siguienles lerminos:
Isla eI seor Romali reocuado or aIgun robIema de aIgebra o de
aslronomia`
De ningun modo resondi. II seor Romali quisiera soIamenle ir de Reggio a
NaoIes, y eI robIema que Io reocua en esle inslanle es eI de saber cmo escaara a Ia
banda deI seor Solo.
II desconocido, enlonces, me di|o con loda seriedad:
Seor Romali, con vueslro laIenlo honrais a vueslra comarca, y hareis mas or eIIa,
lodavia, cuando Ios via|es que emrendais hayan amIiado Ia esfera de vueslros
conocimienlos. Solo es hombre demasiado cabaIIeresco ara querer deleneros en lan nobIe
emresa. Tomad eslos enachos ro|os, oned uno en vueslro sombrero, dad Ios olros a
vueslros servidores y arlid con Ia mayor lranquiIidad. Yo soy ese Solo a quien lanlo
lemeis, y ara que no os quea Ia menor duda os moslrare Ios inslrumenlos de mi
rofesin.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI mismo liemo, abriendo su caa, me hizo ver un cinlurn deI cuaI coIgaban
isloIas y uaIes. Desues me eslrech Ia mano y desaareci.
Aqui inlerrumi aI |efe de Ios gilanos ara decirIe que yo habia oido habIar de ese
Solo y que conocia a sus dos hermanos.
Yo Io conozco lambien reIic Iandesona. Islan, asi como yo, aI servicio deI
gran |eque de Ios GomeIez.
Cmo` Islais lambien a su servicio! excIame con eI mayor asombro.
In ese momenlo vino un gilano a habIar aI oido de su |efe, que se Ievanl aI inslanle
y me de| refIexionando sobre Io que acababa de enlerarme. In que consisle me di|e a
mi mismo, en que consisle esla oderosa asociacin que arece no lener olro ob|elivo que
ocuIlar no se que secrelo, o desIumbrar mis o|os medianle resligios que adivino en arle,
en lanlo que olras circunslancias no lardan de nuevo en hundirme en Ia duda` Isla cIaro
que yo lambien formo arle de Ia cadena invisibIe. Isla cIaro que se quiere aferrarme a
eIIa mas eslrechamenle lodavia. Mis refIexiones fueron inlerrumidas or Ias dos hi|as
deI |efe, que vinieron a roonerme un aseo. Acele y Ias segui, esla vez habIaron en
buen esaoI, sin ninguna mezcIa de jcrigcnza (c |erga gilana). Desues deI aseo, cenamos
y nos fuimos a acoslar. AqueIIa noche no hubo rimas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA DECIMOTERCERA
II |efe de Ios gilanos me hizo lraer un sucuIenlo aImuerzo y me di|o:
Seor cabaIIero, Ios enemigos se aroximan, es decir Ios guardas de Ia aduana.
}uslo es que Ies cedamos eI camo de balaIIa. Aqui enconlraran Ios buIlos que Ies eslan
deslinados, Ios demas han sido escondidos. AImorzad lranquiIo, y desues arliremos.
Como se veia ya a Ios guardas deI olro Iado deI vaIIe, aImorce a risa, mienlras eI
grueso de Ia banda lomaba Ia deIanlera. Irramos de monlaa en monlaa, hundiendonos
cada vez mas en Ios desierlos de Sierra Morena. Ior uIlimo nos deluvimos en un vaIIe
hondo donde nos eseraban ya y donde habian rearado nueslra cena. Cuando Ia
hubimos acaba do, rogue aI |efe que conlinuara Ia hisloria, Io que asi hizo.
CONTINUACIN DI LA HISTORIA DI IANDISORA
Me habeis de|ado escuchando con alencin eI admirabIe reIalo de GiuIio Romali. He
aqui, oco mas o menos, cmo rosigui:
CONTINUACIN DI LA HISTORIA DI ROMATI
II bien conocido caracler de Solo me hizo asignar absoIula confianza a sus garanlias.
VoIvi muy salisfecho a mi aIbergue e hice buscar a varios arrieros. Se ofrecieron muchos
orque Ios bandidos no Ies hacian eI menor dao, ni a eIIos ni a sus muIas. Iscogi aI
hombre, enlre Ios arrieros, que gozaba de me|or reulacin. AIquiIe una muIa ara mi,
olra ara mi servidor y dos ara mi equia|e. II |efe de Ios arrieros lenia lambien su muIa,
y dos Iacayos nos seguian a ie.
Iarli aI dia siguienle a Ia aIborada y no bien esluve en camino comrobe que aIgunos
miembros de Ia banda de Solo nos seguian a dislancia, aIlernandose de liemo en liemo.
Comrendereis que de esla manera nada maIo odia sucederme.
Duranle eI via|e, muy agradabIe, mi saIud se vigorizaba de dia en dia. Islaba ya
cerca de NaoIes cuando luve Ia idea de hacer un rodeo ara asar or SaIerno.
Curiosidad muy naluraI. Islaba inleresado en Ia hisloria deI renacimienlo de Ias arles,
cuya cuna en IlaIia habia sido Ia escueIa de SaIerno. In fin, no se que falaIidad me arraslr
a ese funeslo via|e.
Abandone eI gran camino de Monle rugio, y, conducido or mi guia, me hundi en
Ia comarca mas saIva|e que imaginarse ueda. A mediodia IIegamos a una morada en
ruinas que eI guia me asegur ser una venla, y que de| de arecerme laI or Ia acogida
que me hizo eI huesed. Le|os de ofrecerme aIgunas rovisiones, me idi como gran
favor que Ie cediera arle de Ias mias. Y yo lraia, en efeclo, aIgunos fiambres, que comarli
con eI, con mi guia y mi Iacayo, orque Ios arrieros habian ermanecido en Monle rugio.
Abandone ese maI aIbergue hacia Ias dos de Ia larde, y oco desues descubri un
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
casliIIo muy vaslo siluado en Io aIlo de Ia monlaa. Iregunle a mi guia cmo se IIamaba
ese Iugar y si eslaba habilado. Me resondi que en Ia comarca Io IIamaban senciIIamenle
|| Mcnic, c bien || Casic||c, que eI casliIIo eslaba comIelamenle desierlo y en ruinas, ero
que en su inlerior habian conslruido una caiIIa, con aIgunas ceIdas, donde Ios
franciscanos de SaIerno manlenian habiluaImenle cinco o seis reIigiosos. Agreg
candorosamenle:
Se han invenlado muchas hislorias acerca de ese casliIIo ero no uedo conlaros
ninguna orque, no bien emiezan a habIar de eI, huyo de Ia cocina y me a voy a casa de
mi cuada Ia Iea, donde encuenlro siemre a aIgun franciscano que me da su
escauIario ara que Io bese.
Iregunle aI muchacho si asariamos cerca deI casliIIo. Me resondi que asariamos
or Ias inmediaciones de Ia monlaa sobre Ia cuaI eslaba conslruido.
Inlre lanlo, eI cieIo se carg de nubes, hacia eI alardecer, una esanlosa lormenla
cay sobre nueslras cabezas. Islabamos en Ia cuesla de una monlaa que no ofrecia eI
menor resguardo. II guia di|o que conocia una caverna donde odriamos refugiarnos,
ero que eI camino de acceso era dificiI. Me avenlure, aenas comenzamos a andar enlre
Ios eascos, una cenleIIa cay cerca de nosolros. Mi muIa se hinc sobre Ias alas
deIanleras, y yo rode desde Ia aIlura de varias loesas. Me aferre a un arboI, y cuando senli
que eslaba saIvado IIame a mis comaeros de via|e. Ninguno me resondi.
Los reIamagos se sucedian con lanla raidez que a su Iuz ude dislinguir Ios
ob|elos que me rodeaban y cambiar de Iugar con aIguna seguridad. Avance, aferrandome
a Ias ramas de Ios arboIes, y or fin IIegue a una equea caverna que, como no conducia a
ningun camino lransilado, lenia que ser or fuerza aqueIIa a donde eI guia queria
IIevarme.
Los chaarrones, Ias rafagas, Ios reIamagos se sucedian sin inlerrucin. TembIaba
yo denlro de mis roas emaadas y luve que ermanecer varias horas en lan eno|osa
siluacin. De ronlo, creo enlrever Iuces erranles en eI vaIIe, oigo voces. LIamo, me
resonden.
Muy ronlo veo IIegar a un |oven de buen aseclo seguido or aIgunos criados que
IIevaban hachones encendidos y aqueles de roa. II |oven, saIudandome
reseluosamenle, me di|o:
Seor Romali, venimos de arle de Ia seora rincesa de Monle SaIerno. II guia
que lomasleis en Monle rugio nos ha dicho que os habeis exlraviado en eslas monlaas,
y venimos a buscaros or orden de Ia rincesa. Veslios con eslas roas y seguidnos.
Cmo` Ie resondi. Quereis conducirme a ese casliIIo inhabilado que esla en Io
aIlo de Ia monlaa`
In modo aIguno resondi eI |oven. Vereis un soberbio aIacio, y sIo eslamos a
doscienlos asos de eI.
Imagine, en efeclo, que aIguna rincesa deI Iugar vivia en Ios aIrededores. Me vesli y
segui aI |oven. Muy ronlo nos enconlramos frenle a un orlaI de marmoI negro y, como
Ios hachones no iIuminaban eI reslo deI edificio, no ude saber cmo era esle. Inlramos. II
|oven me abandon aI ie de Ia escaIera. No bien hube subido hasla eI rimer lramo, me
saIi aI aso una dama de beIIeza oco comun.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Seor Romali me di|o, Ia seora rincesa de Monle SaIerno me ha encargado que
os haga ver Ias beIIezas de su morada.
Le resondi que a |uzgar or sus damas de honor, uno se formaba una aIla idea de Ia
rincesa.
In efeclo, Ia dama que debia conducirme era, como ya Io di|e, de una beIIeza erfecla
y de un aseclo lan arroganle que aI rinciio Ia lome or Ia rincesa misma. Islaba
veslida como Ios ersona|es de Ios relralos de famiIia inlados en eI sigIo asado. Imagine
que Ias damas de NaoIes usaban nuevamenle esas anliguas modas.
Inlramos rimero a una saIa donde lodo era de Iala maciza. Las baIdosas deI
avimenlo eran de Iala, aIgunas male, olras Iuslrosas. La laiceria, lambien de Iala
maciza, imilaba un damasco cuyo fondo era Iuslroso, y de Iala, coIor male, eI foIIa|e. II
lecho eslaba cinceIado como Ios arlesonados de Ios casliIIos anliguos. Los zcaIos, Ios
bordes de Ia laiceria, Ias araas, Ios cuadros, Ias mesas, lodo era de un admirabIe lraba|o
de orfebreria.
Seor Romali me di|o Ia resunla dama de honor de Ia rincesa, no vaIe Ia ena
que os delengais a conlemIar esle aosenlo. No es sino Ia anlecamara donde aguardan
Ios Iacayos de Ia seora rincesa.
Nada resondi, y enlramos a un aosenlo oco mas o menos seme|anle, sIo que
aqui lodo era de oro cinceIado, de ese oro IIeno de malices que esluvo de moda hace
cincuenla aos.
Isle aosenlo me di|o Ia dama es Ia anlecamara donde aguardan Ios cabaIIeros
de honor, eI mayordomo y Ios demas criados de Ia casa. In Ios demas dearlamenlos de Ia
rincesa no vereis Iala ni oro. SIo Ie Iace Ia simIicidad. Iodeis |uzgar or esle
comedor.
Abri una uerla IaleraI y enlramos a una saIa cuyas aredes eslaban reveslidas de
marmoI de coIor, lenian or friso un magnifico ba|orreIieve de marmoI bIanco. Veianse
lambien magnificos aaradores cubierlos de vasos de crislaI de roca y de lazas y Ialos de
Ia mas hermosa orceIana de Ia India.
Desues voIvimos a Ia anlecamara de Ios criados y de aIIi asamos a Ia saIa.
Ahora si os ermilo que admireis esle aosenlo di|o Ia dama.
Lo admire, indudabIemenle. Mi rimer asombro fue molivado or eI avimenlo. Ira
de IaisIazuIi incruslado de iedras duras que formaban un mosaico fIorenlino, uno de
esos mosaicos que adornan Ias mesas y que significan aos de lraba|o. II dibu|o lenia una
inlencin generaI y formaba un con|unlo reguIarisimo. Iero cuando se examinaban sus
diversas arles, se veia que Ios variadisimos delaIIes no disminuian en nada eI efeclo que
roducia Ia simelria. Aunque eI dibu|o fuera siemre eI mismo, ofrecia, aqui, muchisimas
fIores admirabIemenle malizadas, aIIa, conchiIIas soberbiamenle esmaIladas, mas Ie|os,
mariosas, mas Ie|os aun, icafIores. In suma, Ias mas hermosas iedras deI mundo
eslaban emIeadas en imilar Io que hay de mas hermoso en Ia naluraIeza. II cenlro de ese
magnifico avimenlo reresenlaba un cofre comueslo or iedras de coIor y rodeado or
hiIeras de gruesas erIas. Todo surgia en reIieve y lan reaI como en Ios mosaicos
fIorenlinos.
Seor Romali me di|o Ia dama, si conlemIais lan Iargamenle, no acabaremos
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
|amas.
Levanle Ios o|os y Ios deluve en un cuadro de RafaeI, que arecia reresenlar eI
originaI de su |scuc|a !c Aicnas, ero de un coIorido mas beIIo orque eslaba inlado aI
Ieo.
Desues observe un Hcrcu|cs a |cs pics !c Onja|ia.
La figura deI HercuIes era de MigueI AngeI, y en Ia figura de Ia mu|er se reconocia eI
inceI de Guido. In resumen, cada uno de aqueIIos cuadros era mas erfeclo que lodo Io
que yo habia vislo hasla enlonces. Las aredes, laizadas de lercioeIo verde Iiso, hacian
resaIlar Ias inluras.
A Ios Iados de cada uerla se veian eslaluas de lamao un oco menor que eI
naluraI. Habia cualro. Una de eIIas era eI ceIebre Ancr !c Iidias, cuyo sacrificio exigi
Irine, Ia segunda, eI |aunc deI mismo arlisla, Ia lercera, Ia aulenlica Vcnus de IraxileIes, Ia
cuarla, un Aniincc de gran beIIeza. Habia lambien gruos escuIlricos en cada venlana.
AIrededor deI saIn se veian cmodas con Ios ca|ones abierlos, no eslaban adornadas
or bronces, sino or Ios mas beIIos lraba|os de orfebreria que sirven ara engarzar
camafeos, como sIo se encuenlran en Ios gabineles de Ios reyes. In Ios ca|ones habia
series de medaIIas de oro, admirabIemenle cinceIadas.
Desues de cenar me di|o Ia dama, Ia rincesa asa Iargas horas en esla saIa, eI
examen de su coIeccin de medaIIas moliva conversaciones lan inslruclivas como
inleresanles. Iero aun leneis muchas cosas que ver. Seguidme.
Inlonces enlramos en eI aosenlo de Ia rincesa. Tenia cualro aIcobas y olros lanlos
Iechos de un lamao exlraordinario. No se veian zcaIos, ni laicerias, ni cieIos rasos.
Todo eslaba cubierlo de museIinas de Ia India draeadas con guslo maraviIIoso, bordadas
con arle sorrendenle, y de una lexlura cuya Ievedad hacia ensar en una niebIa que
Aracnida misma hubiese enconlrado eI medio de encerrar en lan recioso bordado.
Ior que cualro Iechos` regunle a Ia dama.
Cuando eI que se ocua esla demasiado caIienle y no se uede dormir en eI, se
asa a olro mas fresco me resondi.
Iero agregue or que Iechos lan grandes`
A veces di|o Ia dama, cuando Ia rincesa quiere conversar anles de dormirse,
admile en eIIos a sus donceIIas. Iero asemos aI cuarlo de bao.
Ira una rolonda cubierla de nacar con fiIeles de burgado. In vez de coIgaduras, Ias
aredes eslaban reveslidas or una red de erIas, lodas deI mismo lamao y deI mismo
orienle. II lecho era de crislaI, y a lraves deI crislaI se veian nadar eces dorados de Ia
China. Hacia Ias veces de baera una fuenle circuIar cuyo grueso borde eslaba guarnecido
de musgo arlificiaI, sobre eI cuaI habian ordenado Ias mas hermosas conchiIIas deI mar de
Ias Indias.
Inlonces, ya sin oder conlener mi admiracin, excIame:
Ah, seora, eI araiso no es una morada mas beIIa que esla!
II araiso! reIic Ia dama con acenlo exlraviado y deseserado. No ha
habIado, acaso, deI araiso` Seor Romali, os Io ruego, no os exreseis de esa manera. Os
Io ruego seriamenle. Seguidme.
Iasamos enlonces a una a|arera coImada de lodos Ios a|aros deI lrico y de lodos
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ios amabIes canlores de nueslros cIimas. AIIi enconlramos una mesa servida ara mi
soIamenle.
Ah seora! di|e a Ia hermosa dama. Cmo ensar en comer en una morada lan
divina` Veo que no quereis senlaros a Ia mesa, y yo no me decido a eIIo, a menos que me
habIeis de Ia rincesa que osee lanlas maraviIIas.
La dama sonri afabIemenle, me sirvi, senlse a Ia mesa y comenz en Ios
siguienles lerminos:
Soy hi|a deI uIlimo rincie de Monle SaIerno.
Quien` Vos, seora`
Queria decir Ia rincesa de Monle SaIerno. Iero no me inlerrumais.
HISTORIA DI LA IRINCISA DI SALIRNO
II rincie de Monle SaIerno, que descendia de Ios anliguos duques de SaIerno,
era grande de Isaa, condeslabIe, gran aImiranle, gran escudero, gran maeslre y
monlero mayor. In fin, reunia en su ersona lodos Ios grandes liluIos deI reino de
NaoIes. Aunque eI mismo esluviera aI servicio deI rey, en su casa habia una guarda de
cabaIIeros enlre Ios cuaIes lambien figuraban muchos con grandes liluIos. Inlre eslos, eI
marques de Sinaverde, rimer genliIhombre deI rincie y merecedor de loda su
confianza, que comarlia sin embargo con su mu|er, Ia marquesa de Sinaverde, rimera
azafala de Ia rincesa.
Tenia yo diez aos... Queria decir que Ia hi|a unica deI rincie de Monle SaIerno
lenia diez aos cuando muri su madre. In esla eoca, Ios Sinaverde abandonaron Ia
casa deI rincie, eI marido ara adminislrar lodos sus feudos, Ia mu|er ara cuidar de mi
educacin. De|aron en NaoIes a su hi|a mayor, IIamada Laura, que IIev |unlo aI rincie
una exislencia un oco equivoca. Su madre y Ia |oven rincesa fueron a residir a Monle
SaIerno.
Se ocuaban oco de Ia educacin de IIfrida, ero mucho de Ia de aqueIIos que Ia
rodeaban. Les enseaban a salisfacer eI menor de mis deseos.
De vueslros deseos di|e a Ia dama.
Os habia rogado no inlerrumirme reIic eIIa con cierlo faslidio.
Desues de Io cuaI, rosigui en eslos lerminos:
Yo me comIacia en oner a rueba Ia sumisin de mis servidoras. DabaIes
rdenes conlradiclorias que no odian cumIir sino imerfeclamenle, y Ias casligaba
eIIizcandoIas, o cIavandoIes aIfiIeres en Ios brazos y musIos. Abandonaron mi servicio.
La Sinaverde me rocur olras, que me abandonaron lambien.
Inlre lanlo, mi adre enferm y nos fuimos a NaoIes. Yo Io veia oco, ero Ia
Sinaverde no se aarlaba un momenlo de su Iado. AI fin muri, de|ando un leslamenlo
en eI cuaI nombraba a Sinaverde unico lulor de su hi|a y adminislrador de sus feudos y
olros bienes.
Los funeraIes duraron varias semanas, desues de Ias cuaIes voIvimos a Monle
SaIerno, donde comence nuevamenle a eIIizcar a mis criadas. Cualro aos lranscurrieron
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
mienlras yo me enlregaba a esas inocenles ocuaciones, que me eran lanlo mas duIces
cuanlo que Ia Sinaverde me aseguraba diariamenle que yo lenia razn, y que aqueIIos
que no me obedecian en seguida, o Io baslanle bien, merecian loda suerle de casligos.
Una vez, sin embargo, lodas mis criadas me de|aron, una delras de Ia olra, y me vi
reducida or Ia noche a desnudarme or mi cuenla. LIore de rabia y corri a casa de Ia
Sinaverde, quien me di|o:
Querida y duIce rincesa, secad vueslros beIIos o|os. Isla noche os desnudare yo
misma, y maana os rocurare seis criadas, de Ias cuaIes quedareis seguramenle conlenla.
AI dia siguienle, aI deserlar, Ia Sinaverde me resenl seis muchachas muy
hermosas, cuya visla me caus una esecie de emocin. IIIas mismas arecian
emocionadas. Iui Ia rimera en sosegarme. SaIle de mi Iecho en camisn, Ias bese una lras
olra y Ies asegure que nunca serian rerendidas ni eIIizcadas. In efeclo, ya comelieran
aIguna loreza mienlras me veslian, ya osaran conlrariarme, yo no me eno|aba |amas.
Iero, seora di|e a Ia rincesa, esas muchachas eran quiza muchachos
disfrazados.
La rincesa, con gran dignidad, me di|o:
Seor Romali, os habia rogado no inlerrumirme.
Desues, relomando eI hiIo de su discurso:
II dia en que cumIi dieciseis aos, me anunciaron a unos visilanles iIuslres. Iran
eI secrelario de Islado, eI emba|ador de Isaa y eI duque de Guadarrama. Isle venia a
edirme en malrimonio. Los olros dos Ios acomaaban ara aoyar su edido. II |oven
duque lenia eI roslro mas agradabIe que imaginarse ueda, y no niego que hizo en mi
aIguna imresin.
Ior Ia larde, rousieron dar un aseo or eI arque. Aenas habiamos dado
aIgunos asos cuando un loro furioso surgi de un gruo de arboIes y vino a reciilarse
sobre nosolros. II duque corri a su encuenlro, con eI manlo en una mano y Ia esada en
Ia olra. II loro se deluvo un inslanle, se Ianz sobre eI duque, se arro| eI mismo sobre Ia
esada de esle y cay a sus ies. Crei deber mi vida aI vaIor y a Ia ericia deI duque. Iero
aI dia siguienle sue que eI loro habia sido aoslado adrede or eI escudero deI duque, y
que su amo habia rearado Ia ocasin de brindarme un homena|e a Ia manera de su ais.
Inlonces, Ie|os de aIaudir y agradecer su hazaa, no ude erdonarIe eI lemor que me
habia insirado, y me negue a casarme con eI.
La Sinaverde qued salisfecha de mi negaliva. Arovech Ia ocasin ara
inslruirme de lodas mis venla|as y seaIar hasla que unlo erderia yo cambiando de
eslado q dandome un dueo q seor. AIgun liemo desues, eI mismo secrelario de
Islado vino a verme, acomaado esla vez or olro emba|ador y or eI rincie reinanle
de NudeI Hansberg. Isle soberano, un hombre aIlo, gordo, rubio, bIanco, descoIorido,
queria conversar conmigo de Ios mayorazgos que oseia en sus Islados heredilarios,
habIaba ilaIiano con acenlo liroIes. Me use a habIar como eI y, mienlras Io imilaba, Ie
asegure que su resencia era muy necesaria en Ios mayorazgos de sus Islados
heredilarios. Se fue un oco amoscado. La Sinaverde me comi a besos y, ara relenerme
mas seguramenle en Monle SaIerno, hizo IIevar a cabo en eI aIacio lodas Ias beIIezas que
acabais de admirar.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ah! excIame, ues Io ha Iogrado. Isle hermoso Iugar uede considerarse un
araiso en Ia lierra.
AI oir eslas aIabras, Ia rincesa se uso de ie con indignacin y me di|o:
Romali, os habia rogado no emIear nunca esa exresin.
Desues, Ianzando una carca|ada convuIsa y alroz, reili una y olra vez:
Si, eI araiso, eI araiso! Tiene Ia mania de habIar deI araiso!
La escena era enosa. La rincesa de| or fin de reir, me mir con severidad y me
orden que Ia siguiera.
Inlonces abri una uerla, y nos enconlramos en bvedas sublerraneas, mas aIIa de
Ias cuaIes se divisaba como un Iago de Iala, y que efeclivamenle era de Iala Iiquida. La
rincesa goIe Ias manos, y aareci una barca conducida or un enano amariIIo.
Subimos a Ia barca, y adverli que eI enano lenia eI roslro de oro, Ios o|os de diamanles y Ia
boca de coraI. In suma, era un aulmala que, medianle equeos remos, hendia Ia Iala
viva con mucha habiIidad y hacia avanzar Ia barca. Isle cochero de rara esecie nos
condu|o aI ie de una roca que abri, y enlramos enlonces en un sublerraneo donde miI
aulmalas nos ofrecieron eI eseclacuIo mas singuIar: avos reaIes desIegaron su coIa
esmaIlada y cubierla de edrerias, Ioros, cuyo Iuma|e era coIor esmeraIda, voIaron sobre
nueslras cabezas, negros de ebano nos resenlaron fuenles de oro IIenas de cerezas de
rubies y de uvas de zafiros. MiI olros ob|elos sorrendenles coImaban aqueIIas bvedas
maraviIIosas, cuyo Iimile no aIcanzabamos a dislinguir.
Inlonces, no se or que, senli Ia lenlacin de reelir Ia aIabra araiso ara ver eI
efeclo que haria sobre Ia rincesa. Cediendo a esa falaI curiosidad, Ie di|e:
Ifeclivamenle, seora, odria decirse que leneis aqui eI araiso en Ia lierra.
La rincesa, sonriendome de Ia manera mas agradabIe deI mundo, di|o:
Iara que os deis me|or cuenla de Ios encanlos de esla morada, os resenlare a mis
seis criadas.
Cogi una IIave de oro que coIgaba de su cinlura y abri con eIIa un gran cofre
cubierlo de lercioeIo negro y con guarniciones de Iala maciza.
Cuando se abri eI cofre, vi saIir de eI un esqueIelo que avanz hacia mi en forma
amenazadora. Saque mi esada. II esqueIelo, arrancandose a si mismo eI brazo izquierdo,
Io bIandi como un arma y me asaIl enfurecido. Me defendi baslanle bien, ero olro
esqueIelo saIi deI cofre, arranc una cosliIIa aI rimer esqueIelo y me dio con eIIa un
goIe en Ia cabeza. Lo aferre or Ia garganla, ero eI me rode con sus brazos descarnados
y quiso hacerme caer. Me Iibre Io me|or que ude, ero un lercer esqueIelo saIi deI cofre y
se uni a Ios dos rimeros. Tres olros aarecieron lambien. Comrendiendo que no odria
Iuchar en combale lan desiguaI, me eche a Ios ies de Ia rincesa y Ie edi que me saIvara.
La rincesa orden .a Ios esqueIelos que voIvieran aI cofre. Desues me di|o:
Romali, acordaos loda vueslra vida de Io que habeis vislo aqui.
AI mismo liemo, me arel eI brazo, y Io senli quemarse hasla eI hueso. Inlonces
me desvaneci.
No se or cuanlo liemo ermaneci en aqueI eslado. Ior fin me deserle y oi que
saImodiaban cerca de mi. Abri Ios o|os y vi que eslaba en medio de vaslas ruinas.
Quise saIir y IIegue hasla un alio inlerior, donde dislingui una caiIIa y mon|es que
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
canlaban mailines. Cuando hubo acabado eI servicio, eI suerior me invil a enlrar en su
ceIda. Lo segui, desues, lralando de |unlar energias, Ie conle Io que me habia sucedido.
Cuando hube acabado mi reIalo, eI suerior me di|o:
Hi|o mio, no IIevais ninguna marca en eI brazo de donde Ia rincesa os ha
aferrado`
Me arremangue y vi, efeclivamenle, que lenia eI brazo quemado y que Ia rincesa
habia de|ado en eI Ia marca de sus cinco dedos.
Inlonces eI suerior abri un cofre que eslaba |unlo a su Iecho, y sac de eI un vie|o
ergamino.
He aqui me di|o Ia buIa de nueslra fundacin. IIIa odra escIarecernos acerca de
Io que habeis vislo.
DesenroIIe eI ergamino y Iei en eI Io que sigue:
|n c| ac !c| Sccr 1503, nctcnc ac !c |c!cricc, |cq !c N4pc|cs q !c Sici|ia, ||jri!a !c
Mcnic Sa|crnc, ||ctan!c |a inpic!a! nasia c| cxccsc, sc jacia|a anic ic!cs !c pcsccr c| tcr!a!crc
paraisc q !c rcnunciar tc|uniariancnic a| quc aguar!ancs cn |a ti!a cicrna. Pcrc, cn |a nccnc !c|
juctcs a| ticrncs sanic, un icn||cr !c iicrra arruinc su pa|acic, cuqas ruinas sc nan ccntcrii!c cn
una ncra!a !c Sai4n, !cn!c c| cncnigc !c| gcncrc nunanc na csia||cci!c nucncs q nucncs
!cncnics quc pcr |argc iicnpc c|scsicnarcn q c|scsicnan ic!atia, nc!ianic ni| jascinacicncs, a
quicncs sc airctcn a aprcxinarsc a Mcnic Sa|crnc, q nasia a |cs |ucncs crisiiancs quc na|iian cn
|cs a|rc!c!crcs. Pcr csc Ncscircs, Pic |||, scrti!cr !c |cs scrti!crcs, cic., auicrizancs |a jun!acicn
!c una capi||a cn c| rccinic nisnc !c |as ruinas, cic.
No recuerdo eI reslo de Ia buIa. Lo que recuerdo es que eI suerior me asegur que
Ias obsesiones se habian vueIlo mucho menos frecuenles, ero que sin embargo se reelian
aIgunas veces, y sobre lodo en Ia noche deI |ueves aI viernes sanlo. AI mismo liemo me
aconse| hacer decir misas or eI descanso de Ia rincesa y asislir yo mismo a eIIas. Segui
su conse|o, y desues arli ara conlinuar mis via|es. Iero Io que he vislo en esa noche
falaI me ha de|ado una imresin meIancIica que nada uede borrar, y or aadidura
sufro mucho de mi brazo.
AI decir eslo, Romali se arremang y nos moslr su brazo, donde se dislinguian Ia
forma de Ios dedos de Ia rincesa y como marcas de quemaduras.
Aqui yo inlerrumi aI |efe ara decirIe que habia ho|eado en casa deI cabaIisla Ias
reIaciones de HaeIius, donde habia enconlrado una hisloria arecida.
Quiza reIic eI |efe, quiza Romali haya lomado su hisloria de ese Iibro. Quiza Ia
haya invenlado. De lodos modos, su hisloria conlribuy mucho a darme aficin a Ios
via|es, y lambien me dio Ia vaga eseranza de enconlrar avenluras maraviIIosas que nunca
me saIieron aI aso. Iero laI es Ia fuerza de Ias imresiones que recibimos en Ia infancia,
que esa eseranza exlravaganle erlurb duranle mucho liemo mi cabeza, y hasla eI dia
de hoy no me he curado de eIIa.
Seor Iandesona di|e enlonces aI |efe de Ios gilanos, acaso no me hicisleis
comrender que desde que habilais en eslas monlaas habeis vislo cosas que odrian
IIamarse maraviIIosas`
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Is verdad me resondi, he vislo cosas que me han recordado Ia hisloria de
Romali...
In ese momenlo, un gilano vino a inlerrumirnos. Desues que habI en rivado
con su |efe, esle me di|o:
No conviene quedarse aqui. Maana muy lemrano abandonaremos eslos Iugares.
Nos searamos ara voIver a nueslras liendas. Conlrariamenle a Io que me sucedi
Ia noche anlerior, nadie inlerrumi mi sueo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
JORNADA DECIMOCUARTA
Monlamos a cabaIIo mucho anles que desunlara eI dia, y nos hundimos en Ios
vaIIes desierlos de Sierra Morena. AI Ievanlarse eI soI, nos enconlramos en una cumbre
muy eIevada, desde Ia cuaI descubri eI curso deI GuadaIquivir y, un oco mas Ie|os, Ia
horca de Los Hermanos. Su visla me hizo eslremecer, recordandome una noche deIiciosa y
Ios horrores que habian seguido a mi deserlar. Descendimos de esa cumbre hasla un
vaIIe baslanle sonrienle ero muy soIilario, donde debiamos delenernos. Acamamos,
comimos arisa, y desues, no se or que, yo quise ver de cerca Ia horca, y saber si aIIi
eslaban Ios hermanos de Solo. Cogi mi fusiI. La coslumbre que lenia de orienlarme me
ermili enconlrar faciImenle eI camino, y en oco liemo IIegue a Ia morada alibuIaria.
La uerla eslaba abierla, se veian Ios dos cadaveres exlendidos en Ia lierra: enlre eIIos, una
muchacha en quien reconoci a Rebeca.
La deserle Io mas suavemenle que ude, sin embargo, no ude evilarIe or
comIelo una sorresa que Ie dear un momenlo crueI, adeci convuIsiones, IIor y se
desvaneci. La lome en brazos y Ia condu|e hasla un arroyo vecino. Le saIique con agua
Ia cara y oco a oco Iogre que voIviera en si. No me hubiera alrevido a regunlarIe cmo
fue a arar ba|o Ia horca, ero eIIa fue Ia rimera en decirmeIo.
ien Io habia revislo! excIam. Vueslra discrecin me seria funesla. No habeis
querido conlarnos vueslra avenlura, y yo, como vos, he sido viclima de esos maIdilos
vamiros cuyos deleslabIes ardides han aniquiIado, en un abrir y cerrar de o|os, Ias Iargas
recauciones que habia lomado mi adre ara asegurarme Ia inmorlaIidad. Me cuesla
ersuadirme de Ios horrores de anoche: lralare sin embargo de recordarIos, ero, ara que
me comrendais me|or, lomare desde un oco anles Ia hisloria de mi vida.
HISTORIA DI RIICA
Mi hermano, aI conlaros su hisloria, os ha dicho una arle de Ia mia. Le deslinaban
or esosas a Ias dos hi|as de Ia reina de Saba, y relendian hacerme casar con Ios dos
genios que residen Ia consleIacin de Geminis. HaIagado or lan nobIe aIianza, mi
hermano redobI su ardor or eI esludio de Ias ciencias cabaIislicas. A mi me sucedi Io
conlrario: casarme con dos genios me areci aIgo alerrador, no ude decidirme a
comrender dos Iineas de cabaIa. Cada dia, de|aba eI lraba|o de hoy ara maana, y casi
lermine or oIvidar ese arle lan dificiI como eIigroso.
Mi hermano no lard en adverlir mi negIigencia, me hizo or eIIo amargos
reroches, me amenaz con que|arse a mi adre, Io con|ure a que me erdonara. Iromeli
eserar hasla eI sabado siguienle, ero ese dia, como aun no habia yo hecho nada, enlr en
mi aosenlo a medianoche, y me di|o que iba a evocar Ia sombra lerribIe de Mamun. Me
eche a sus ies, fue inexorabIe. Lo escuche roferir Ia frmuIa, anlao invenlada or
aIluava de Indor. Inmedialamenle aareci mi adre senlado en un lrono de marfiI, su
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
mirada amenazadora me insir lerror: lemi no oder sobrevivir a Ia rimera aIabra que
saIiera de su boca. Lo oi, sin embargo: habIaba deI dios de Abraham! Lanz
imrecaciones esanlosas. No os reelire Io que me di|o...
Aqui Ia |oven israeIila se cubri eI roslro con ambas manos y areci eslremecerse
anle eI soIo recuerdo de aqueIIa escena crueI. Se lranquiIiz, sin embargo, y conlinu en
Ios siguienles lerminos:
No escuche eI finaI deI discurso de mi adre, eslaba desvanecida anles de que eI
hubiese acabado. VueIla en mi, ude ver a mi hermano que me resenlaba eI Sefirolh. Crei
desvanecerme de nuevo, ero habia que sobreonerse. Mi hermano, que sosechaba que
conmigo seria necesario voIver a Ios rimeros eIemenlos, luvo Ia aciencia de lraermeIos
oco a oco a Ia memoria. Imece or Ia comosicin de Ias siIabas, ase a Ia de Ias
aIabras y Ias frmuIas. AI fin acabe or aficionarme a esa ciencia subIime. Iasaba Ias
noches en eI gabinele que habia servido de observalorio a mi adre, y me acoslaba cuando
Ia aurora venia a lurbar mis oeraciones. Inlonces caia de sueo. Mi muIala ZuIica me
desnudaba sin que yo casi Io advirliera. Dormia aIgunas horas, y Iuego voIvia a ocuarme
en cosas ara Ias cuaIes no eslaba hecha, como vereis.
Conoceis a ZuIica, y habreis odido rearar en sus encanlos: son muchos, sus cjcs
lienen una exresin lierna, Ia sonrisa embeIIece su boca, liene un cuero de formas
erfeclas. VoIvia yo una maana deI observalorio. LIame ara que me desnudaran, y eIIa
no me oy. Iui a su aosenlo, que esla aI Iado deI mio. La vi en Ia venlana, incIinada hacia
fuera, semidesnuda, y soIando sobre su mano besos que su aIma loda arecia seguir. Yo
no lenia ninguna idea deI amor: Ia exresin de ese senlimienlo enconlr or vez rimera
mis miradas. Quede hasla laI unlo conmovida y sorrendida que ermaneci inmviI
como una eslalua. ZuIica se voIvi: un encarnado vivo se abria aso a lraves deI coIor
aveIIana de su seno, y se esarcia en loda su ersona. Yo eslaba a unlo de desfaIIecer.
ZuIica me recibi en sus brazos, y su corazn, cuyas aIilaciones senli, hizo asar aI mio
eI desorden que reinaba en sus senlidos.
ZuIica me desnud a loda risa. Cuando yo esluve acoslada, areci relirarse con
Iacer y cerrar Ia uerla lras de si con mas Iacer aun. Muy ronlo oi Ios asos de aIguien
que enlraba a su aosenlo. Un imuIso lan raido como invoIunlario me IIev a correr a
su uerla y mirar or eI cjc de Ia cerradura. Vi aI |oven muIalo Tanzai, lraia una canasla
IIena de fIores que habia recogido en Ia camia. ZuIica corri a su encuenlro, cogi
uados de fIores y Ias arel conlra su seno. Tanzai se aroxim ara resirar eI erfume
que se mezcIaba a Ios susiros de su amanle. Me areci senlir con ZuIica eI
eslremecimienlo que recorria su cuero lodo. Cay en brazos de Tanzai, y yo fui a
esconder mi debiIidad y mi vergenza en eI Iecho.
Inunde eI Iecho con mis Iagrimas. Los soIIozos me ahogaban, y, en eI exceso de mi
doIor, excIame:
Oh mi cenlesimadoce abueIa, cuyo nombre IIevo, duIce y lierna esosa de Isaac, si
desde eI seno de vueslro suegro, desde eI seno de Abraham, veis eI eslado en que esloy,
aaciguad a Ia sombra de Mamun y decidIe que su hi|a es indigna de Ios honores que Ie
deslina!
Mis grilos habian deserlado a mi hermano. Inlr en mi aosenlo y, creyendome
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
enferma, me hizo beber un caImanle. VoIvi a mediodia, me enconlr eI uIso agilado, y
se ofreci a conlinuar or mi mis oeraciones cabaIislicas. Acele, orque me hubiera sido
imosibIe lraba|ar. Me dormi hacia Ia larde, y luve sueos muy diferenles de Ios que habia
lenido hasla enlonces. AI dia siguienle soaba desierla, o a Io menos adecia
dislracciones que hubiesen odido hacer creer que soaba. Las miradas de mi hermano
me hacian ruborizar sin molivo.
Ocho dias asaron asi.
Una noche, mi hermano enlr en mi aosenlo. Tenia ba|o eI brazo eI Iibro de Sefirolh,
y en Ia mano una cinla consleIada donde eslaban escrilos Ios selenla y dos nombres que
Zoroaslro ha dado a Ia consleIacin de Geminis.
Rebeca me di|o, Rebeca, saIid de un eslado que os deshonra. Ya es liemo que
ensayeis vueslro oder sobre Ios uebIos eIemenlaIes. Y esla cinla consleIada os
garanlizara de su eluIancia. IIegid enlre Ios monles de Ios aIrededores eI Iugar que creais
mas aroiado ara vueslra oeracin. Iensad que de eIIa deende vueslra suerle.
Desues de habIar de laI modo, mi hermano me arraslr fuera deI casliIIo y cerr Ia
uerla lras de mi.
Librada a mis roias fuerzas, lrale de armarme de cora|e. La noche era sombria. Yo
eslaba en camisa, con Ios ies desnudos y Ios cabeIIos sueIlos, mi Iibro en una mano y mi
cinla magica en Ia olra. Dirigi mis asos hacia Ia monlaa mas rxima. Un aslor quiso
abusar de mi, ero Io emu|e con eI Iibro que lenia y cay muerlo a mis ies. No os
sorrendera cuando seais que Ia cubierla deI Iibro eslaba hecha con Ia madera deI arca,
que liene Ia roiedad de malar a lodo aqueI que Ia loca.
Aareci eI soI cuando IIegue a Ia cumbre que habia eIegido ara mis exerimenlos.
No odia comenzarIos sino aI dia siguienle a medianoche. Me relire a una caverna, donde
enconlre a una osa con sus cachorros. Me alac, ero Ia cubierla de mi Iibro rodu|o su
efeclo, y eI furioso animaI cay a mis ies. Sus leIas hinchadas me recordaron que yo
moria de inanicin, y que aun no lenia ningun genio a mis rdenes, ni siquiera eI menor
duendeciIIo. Tome eI arlido de echarme aI Iado de Ia osa, y de mamar su Ieche. Un reslo
de caIor que eI animaI conservaba aun hacia menos reugnanle aqueIIa comida, ero Ios
osilos vinieron a disularmeIa. Imaginad, AIfonso, a una muchacha de dieciseis aos, que
hasla enlonces no habia abandonado nunca su casa, en esa siluacin. Tenia en Ia mano
armas lerribIes, que |amas habia usado lodavia, y Ia menor inalencin odia voIverIas
conlra mi.
Sin embargo, Ia hierba se secaba ba|o mis ies, eI aire se cargaba de un vaor
infIamado, y Ios a|aros exiraban en medio de su vueIo. }uzgue que Ios demonios,
eslando sobre aviso, comenzaban a reunirse. Un arboI se incendi or si mismo y de eI
saIieron lorbeIIinos de humo que, en vez de eIevarse, rodearon mi caverna y me
hundieron en Ias liniebIas. La osa caida a mis ies areci reanimarse. Sus o|os Ianzaron
chisas que, or un inslanle, disiaron Ia oscuridad. Un esirilu maIigno saIi de su boca
en forma de serienle aIada. Ira NemraeI, demonio de Ia mas ba|a esecie, que deslinaban
a servirme. Iero oco desues oi habIar Ia Iengua de Ios Igregores, Ios mas iIuslres de Ios
angeIes caidos. Comrendi que me ha rian eI honor de asislir a mi rececin en eI mundo
de Ios seres inlermedios. Isla Iengua es Ia misma que nosolros lenemos en eI Iibro de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Henoch, obra que he esludiado muy eseciaImenle.
Ior uIlimo, Semiaras, rincie de Ios Igregores, luvo a bien adverlirme que era ya
liemo de comenzar. SaIi de mi caverna, exlendi en forma de circuIo mi cinla consleIada,
abri mi Iibro y ronuncie en voz aIla Ias lerribIes frmuIas que hasla enlonces no habia
osado Ieer sino con Ios o|os... ien comrendereis, seor AIfonso, que no uedo deciros Io
que ocurri en esla ocasin, y vos lamoco Io enlenderiais. Os dire soIamenle que adquiri
un gran oder sobre Ios esirilus, y que me ensearon Ios medios de hacerme conocer or
Ios gemeIos ceIesles. Ior ese liemo, mi hermano ercibi Ia unla de Ios ies de Ias hi|as
de SaIomn. Yo esere a que eI soI enlrara en eI signo de Geminis, y obre a mi vez. Nada
descuide ara oblener eI exilo comIelo y, con eI fin de no erder eI hiIo de mis
combinaciones, roIongue mi lraba|o hasla horas lan avanzadas que or uIlimo, vencida
or eI sueo, luve que rendirme.
AI dia siguienle, anle eI ese|o, adverli dos figuras humanas que arecian eslar
delras de mi. Me voIvi, y no enconlre a nadie. Mire en eI ese|o, y Ias vi de nuevo. Debo
decir que Ia aaricin no lenia nada de alerradora. Iran dos |venes de una eslalura un
oco mayor que Ia humana. Tambien sus hombros eran mas anchos, y de una redondez
un oco femenina. Sus echos aIilaban como Ios de Ias mu|eres, ero eran Iisos como
Ios de Ios hombres. Ixlendian sobre Ios fIancos sus brazos erfeclamenle lorneados, en Ia
aclilud de Ias eslaluas egicias. Sus cabeIIos, en cuyo coIor se mezcIaban eI oro y eI azuI,
caian en gruesos bucIes sobre sus hombros. Nada os digo de sus roslros. Iodreis imaginar
si Ios semidioses son hermosos, orque eran, en fin, Ios gemeIos ceIesles. Los reconoci or
Ias IIamilas que briIIaban sobre sus cabezas.
Cmo eslaban veslidos esos semidioses` regunle a Rebeca.
No Io eslaban conlesl eIIa. Cada uno lenia cualro aIas, dos de Ias cuaIes eslaban
Iegadas sobre sus hombros, y Ias olras dos cruzadas en Ia cinlura. Isas aIas eran en
verdad lan lransarenles como aIas de mosca, ero arlicuIas de urura y oro,
mezcIadas a su diafano le|ido, ocuIlaban lodo aqueIIo que hubiese odido aIarmar aI
udor.
He aqui, me di|e a mi misma, Ios esosos ceIesles a Ios cuaIes esloy deslinada. No
ude menos de comararIos en mi fuero inlerno aI |oven muIalo que adoraba ZuIica. Me
avergonce de esla comaracin. Mire en eI ese|o y crei ver que Ios semidioses me
Ianzaban una mirada IIena de amargura, como si hubiesen Ieido en mi aIma y esluviesen
ofendidos or ese imuIso invoIunlario.
Duranle muchos dias no me alrevi a mirar en eI ese|o. Ior fin me avenlure a eIIo.
Los divinos gemeIos habian cruzado Ias manos sobre eI echo, y su exresin de duIzura
me quil Ia limidez. Sin embargo, no sabia que decirIes. Iara saIir de mi erIe|idad, fui a
buscar un voIumen de Ias obras de Idris, que vosolros IIamais AlIas: en maleria de oesia,
es Io mas hermoso que lenemos. La armonia de Ios versos de Idris se arece en aIgo a Ia
de Ios cueros ceIesles. Como Ia Iengua de esle aulor no me es deI lodo famiIiar, lemiendo
haber Ieido maI mire de sosIayo en eI ese|o ara ver eI efeclo que habia roducido: me
sobraron molivos ara eslar conlenla. Los Thamim se miraban eI uno aI olro y arecian
arobarme, y a veces Ianzaban miradas aI ese|o que yo no odia recoger sin emocin.
Inlr mi hermano, y Ia visin se desvaneci. Me habI de Ias hi|as de SaIomn, de Ias
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
cuaIes habia vislo Ia unla de Ios ies. Islaba aIegre: yo comarli su aIegria. Me senlia
lrasasada or un senlir desconocido. II eslremecimienlo inlerior que nos causan Ias
oeraciones cabaIislicas cedia su Iugar a no se que duIce abandono cuyos encanlos habia
ignorado hasla enlonces.
Mi hermano hizo abrir Ia uerla deI casliIIo, habia ermanecido cerrada desde mi
via|e a Ia monlaa. Guslamos eI Iacer deI aseo, Ia camia me areci esmaIlada con Ios
mas beIIos coIores. Inconlre lambien en Ios cjcs de mi hermano no se que briIIo muy
diferenle deI ardor que nos insira eI esludio. Nos hundimos en un bosqueciIIo de
naran|os. Me fui a soar or mi Iado, eI or eI suyo, y nos voIvimos a enconlrar abslraidos
en nueslros ensueos.
ZuIica, ara acoslarme, me lra|o un ese|o: vi que yo no eslaba soIa. Hice que se
IIevara eI ese|o, ersuadiendome, como eI aveslruz, de que no me verian desde que yo no
viera. Me acosle y me dormi, ero sueos exlravaganles se aoderaron muy ronlo de mi
imaginacin. In eI abismo de Ios cieIos me areci ver dos aslros briIIanles que avanzaban
ma|esluosamenle en eI zodiaco. Se aarlaron de goIe, y desues voIvieron lrayendo
consigo Ia equea nebuIosa deI ie de Auriga.
AqueIIos lres cueros ceIesles conlinuaron |unlos su rula elerea, y desues se
deluvieron y lomaron Ia aariencia de un meleoro igneo. In seguida se me aarecieron en
forma de lres aniIIos Iuminosos que, desues de girar aIgun liemo, se fi|aron en un
mismo cenlro. Inlonces se lransformaron en una suerle de gIoria o de aureoIa que
rodeaba un lrono de zafiro. Vi a Ios gemeIos lenderme Ios brazos y moslrarme eI Iugar que
debia ocuar enlre eIIos. Quise Ianzarme, ero en ese momenlo crei ver aI muIalo Tanzai
que me delenia aferrandome or Ia cinlura. Quede sobrecogida, y me deserle
sobresaIlada.
Mi aosenlo eslaba a oscuras y vi, or Ia rendi|a de Ia uerla, que ZuIica lenia Iuz en
eI de eIIa. La oi que|arse y Ia crei enferma, hubiese debido IIamarIa, no Io hice. No se que
alurdimienlo me IIev de nuevo a esiar or eI agu|ero de Ia cerradura. Vi aI muIalo
Tanzai lomandose con ZuIica Iiberlades que me heIaron de horror. Cerre Ios cjcs y cai
desvanecida.
Cuando recuere eI senlido, mi hermano y ZuIica eslaban |unlo a mi Iecho. Lance a Ia
muIala una mirada fuIminanle y Ie ordene que no se resenlara |amas anle mi visla. Mi
hermano me regunl or eI molivo de mi severidad. Le conle, ruborizada, Io que me
habia ocurrido or Ia noche. Me resondi que Ios habia casado Ia visera, ero que ahora
Io Iamenlaba or Io que acababa de ocurrir. Aunque sIo mis o|os, en verdad, habian sido
rofanados, Io inquielaba Ia exlremada deIicadeza de Ios hermanos Thamim. Iero lodo
senlimienlo habia desaarecido de mi, saIvo eI de Ia vergenza, y habria muerlo anles que
mirar un ese|o.
Mi hermano ignoraba eI genero de mis reIaciones con Ios Thamim, ero sabia que no
Ies era ya desconocida, aI ver que me de|aba arraslrar a una suerle de meIancoIia, lemi
que descuidase Ias oeraciones que habia comenzado. II soI eslaba rximo a saIir deI
signo de Geminis, y crey su deber adverlirmeIo. Me deserle como de un sueo.
TembIaba anle Ia osibiIidad de no ver de nuevo a Ios Thamim y de seararme de eIIos sin
saber que idea lenian de mi, y hasla lembIaba anle Ia osibiIidad de ser ahora
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
comIelamenle indigna de su alencin.
Tome Ia resoIucin de ir a un aosenlo siluado en eI iso segundo deI casliIIo,
adornado con un ese|o de Venecia de doce ies de aIlo. Iara resenlarme como era
debido, IIeve eI voIumen de Idris, donde se encuenlra un oema sobre Ia creacin deI
mundo. Me senle muy Ie|os deI ese|o y comence a Ieer en aIla voz. Desues,
inlerrumiendome y aIzando lodavia mas Ia voz, ose regunlar a Ios Thamim si habian
sido lesligos de aqueIIas maraviIIas. Inlonces eI ese|o de Venecia abandon eI muro y se
coIoc frenle a mi. Vi a Ios gemeIos sonreirme con exresin salisfecha y ba|ar ambos Ia
cabeza ara indicarme que habian asislido verdaderamenle a Ia creacin deI mundo y que
lodo habia ocurrido como dice Idris, enlonces fui mas aIIa: cerrando eI Iibro, confundi mis
miradas con Ias de mis divinos amanles. Crei que aqueI inslanle de abandono habria de
coslarme caro. Islaba aun demasiado Iigada a Ia humanidad ara oder soslener una
comunicacin lan inlima. La IIama que briIIaba en sus cjcs areci devorarme. a|e Ios
mios y, habiendome serenado un oco, conlinue mi Ieclura. Cai recisamenle en eI
segundo canlo de Idris, donde esle oela rimero enlre Ios oelas describe Ios amores de
Ios hi|os de IIohim con Ias hi|as de Ios hombres. Hoy es imosibIe hacerse una idea de
cmo se amaba en aqueIIa rimera edad deI mundo. Las exageraciones que yo misma no
comrendia bien me hacian frecuenlemenle vaciIar. In laIes momenlos, mis cjcs se voIvian
invoIunlariamenle hacia eI ese|o, y me arecia que Ios Thamim senlian aI oirme un Iacer
cada vez mas vivo. Me lendian Ios brazos, se aroximaban a mi siIIa. Los vi desIegar Ias
briIIanles aIas que lenian en Ios hombros, hasla dislingui que fIolaban Ievemenle aqueIIas
que Ies servian de cinlurn. Crei que iban lambien a desIegarIas, y me cubri Ios cjcs con
Ia mano. In eI mismo inslanle, Ia senli ba|ar, asi como aqueIIa con Ia que asia eI Iibro. Y
lambien en eI mismo inslanle oi que eI ese|o se romia en miI edazos. Comrendi que eI
soI habia saIido deI signo de Geminis, y que era eI modo con que Ios hermanos se
desedian de mi.
AI dia siguienle, en olro ese|o, dislingui como dos sombras, o mas bien como eI Ieve
diseo de dos formas ceIesles. AI olro dia, ya nada vi. Inlonces, ara engaar eI ledio de
Ia ausencia, asaba Ias noches en eI observalorio y, con eI cjc egado aI leIescoio, seguia a
mis amanles hasla eI onienle. Islaban ya ba|o eI horizonle, y creia verIos aun. Ior fin,
cuando Ia coIa deI Cancer desaarecia de mi visla, me reliraba, y a menudo mi Iecho
eslaba baado de Iagrimas invoIunlarias, y que nada molivaba.
Sin embargo, IIeno de amor y de eseranza, mi hermano se enlregaba mas que nunca
aI esludio de Ias ciencias ocuIlas. Una vez vino a mi aosenlo y me di|o que consideraba, a
|uzgar or cierlos signos que habia dislinguido en eI cieIo, que un famoso adelo debia
asar or Crdoba eI 23 de nueslro mes de Thybes, a Ias doce y cuarenla y cinco minulos
de Ia noche. Isle ceIebre cabaIisla vivia desde hacia doscienlos aos en Ia iramide de
Saofis, y lenia Ia inlencin de embarcarse ara America. AI alardecer fui aI observalorio.
Inconlre que mi hermano lenia razn, ero mi caIcuIo me dio un resuIlado un oco
diferenle deI suyo. Mi hermano insisli en que eI suyo era |uslo y, como se aferra mucho a
sus oiniones, quiso ir eI mismo a Crdoba ara robarme que Ia razn eslaba de su Iado.
Habria odido hacer su via|e en lan oco liemo como eI que yo ongo en conlarosIo,
ero quiso gozar deI Iacer deI aseo y seguir Ia cuesla de Ias cuchiIIas, eIigiendo aqueIIa
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
rula cuyos hermosos anoramas conlribuyeran a diverlirIo y dislraerIo me|or. Asi IIeg a
Venla Quemada. Se habia hecho acomaar or eI equeo NemraeI, ese esirilu lravieso
que se me habia aarecido en Ia caverna. Le orden que nos lra|era de cenar, y NemraeI
arrebal Ia cena de un rior de benediclinos y Ia lra|o a Ia venla. Desues, cuando no Io
necesilaba ya, mi hermano me envi a NemraeI. Yo eslaba en aqueI inslanle en eI
observalorio y vi cierlas cosas en eI cieIo que me hicieron lembIar or mi hermano. Ordene
a NemraeI que voIviera a Ia tcnia q no abandonara un inslanle a su seor. Iue y voIvi en
seguida ara decirme que un oder suerior aI suyo Ie habia imedido enlrar en eI
aIbergue. Mi inquielud IIeg aI coImo. Ior uIlimo os vi IIegar con mi hermano. Discerni en
vueslros rasgos una enlereza y una serenidad que me robaron que no erais cabaIisla. Mi
adre me habia redicho que seria muy desgraciada or un morlaI, y lemi que fuerais
aqueI morlaI. Muy ronlo olros cuidados me ocuaron. Mi hermano me conl Ia hisloria
de Iacheco, y Io que a eI mismo Ie habia ocurrido, ero, anle mi gran sorresa, agreg que
ignoraba con que suerle de demonios lenia que haberseIas. Iseramos Ia noche con
exlremada imaciencia, e hicimos Ias mas esanlosas con|uraciones. Vanamenle: nada
udimos saber sobre Ia naluraIeza de Ios dos seres, e ignoramos si mi hermano habia
reaImenle erdido con eIIos su derecho a Ia inmorlaIidad. Crei que vos odriais
iIuminarme en cierlo modo. Iero fieI a no se que aIabra de honor, nada quisisleis
decirnos.
Inlonces, ara servir y lranquiIizar a mi hermano, resoIvi asar yo misma una noche
en Venla Quemada. Iarli ayer, y ya eslaba avanzada Ia noche cuando IIegue a Ia enlrada
deI vaIIe. Reuni aIgunos vaores con Ios cuaIes comuse un fuego faluo y Ie ordene que
me condu|era a Ia venla. Is esle un secrelo que se ha conservado en nueslra famiIia, y, or
un medio seme|anle, Moises, hermano de mi seluagesimolercer anleasado, comuso Ia
coIumna de fuego que condu|o a Ios israeIilas aI desierlo.
Muy bien se encendi mi fuego faluo y emez a caminar deIanle de mi. Iero no
lom or eI camino mas corlo. Aunque adverli su infideIidad, no Ie resle mayor alencin.
LIegue a medianoche. AI enlrar aI alio de Ia venla vi que habia Iuz en eI aosenlo
deI medio y oi una musica muy armoniosa. Me senle en un banco de iedra. Hice aIgunas
oeraciones cabaIislicas que no rodu|eron eI menor efeclo. Is verdad que aqueIIa musica
me fascinaba y me dislraia de laI modo que hasla Ia hora de hoy no uedo deciros si mis
oeraciones eslaban bien hechas, y sosecho haberme equivocado en aIgun unlo
esenciaI. Iero enlonces crei haber rocedido reguIarmenle y, |uzgando que no habia en eI
aIbergue demonios ni esirilus, dedu|e que no habia mas que hombres, y me enlregue aI
Iacer de escucharIos canlar. Iran dos voces, soslenidas or un inslrumenlo de cuerdas,
ero dos voces lan meIodiosas, lan bien concerladas, que ninguna musica en Ia lierra
odia comararseIe.
Las meIodias que aqueIIas voces hacian oir insiraban una lernura lan voIuluosa
como no uedo daros idea. Largo liemo Ias escuche, senlada en mi banco, ero aI fin
decidi enlrar, ueslo que no habia venido sino a eso. Subi ues y enconlre, en eI aosenlo
deI medio, a dos |venes aIlos, gaIIardos, senlados a Ia mesa, comiendo, bebiendo y
canlando de lodo corazn. Tocados or lurbanles, IIevaban anlaIones orienlaIes, lenian eI
echo y Ios brazos desnudos, y ricas armas coIgaban de sus cinlos.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Los dos desconocidos, que lome or lurcos, se Ievanlaron, me acercaron una siIIa,
IIenaron mi Ialo y mi vaso, y canlaron de nuevo, acomaados or una loerba, que
locaban aIlernalivamenle.
In Ia Iiberlad de sus maneras habia aIgo comunicalivo. No se hacian de rogar, y yo
lamoco me hice: lenia hambre y comi, como no habia agua, bebi vino. Me dieron ganas
de canlar con Ios |venes lurcos, que arecieron deseosos de oirme. Canle una seguidiIIa
esaoIa. Resondieron con olra. Les regunle dnde habian arendido eI esaoI.
Uno de eIIos me resondi:
Hemos nacido en Morea. Como somos de rofesin marinos, hemos arendido
faciImenle Ia Iengua de Ios uerlos que frecuenlamos. Iero basla de seguidiIIas. Iscuchad
Ias canciones de nueslro ais.
In Ia meIodia de sus canlos asaba eI aIma or lodos Ios malices deI senlimienlo y,
cuando Ia lernura habia IIegado aI exceso, acenlos ineserados os IIevaban a Ia mas Ioca
aIegria.
No era yo inocenle de lodos aqueIIos mane|os. Observe con alencin a Ios
relendidos marineros, y me areci discernir en uno y olro una exlremada seme|anza con
mis divinos gemeIos.
Sois lurcos Ies di|e y nacidos en Morea`
De ningun modo me resondi eI que no habia habIado aun. Somos griegos,
nacidos en Isarla. Ah!, divina Rebeca, es osibIe que nos confundais` Yo soy IIux, y
esle es mi hermano!
II lerror me quil eI uso de Ia voz. Los relendidos gemeIos desIegaron sus aIas y
me senli aIzar or Ios aires. Una feIiz insiracin me IIev a ronunciar un nombre
sagrado, deI cuaI yo y mi hermano somos Ios unicos deosilarios. In eI mismo inslanle fui
reciilada a lierra, y quede comIelamenle alurdida or Ia caida. Vos, AIfonso, me
habeis devueIlo eI uso de Ios senlidos. AIgo me advierle en mi fuero inlerno que nada he
erdido de Io que me imorla conservar. Iero esloy cansada de lanlas maraviIIas, sienlo
que he nacido ara ser una simIe morlaI.
Aqui lermin Rebeca su reIalo. Iero esle no hizo sobre mi eI efeclo que eIIa eseraba.
Todo Io que habia vislo y oido de exlraordinario duranle Ios diez dias que acababan de
lranscurrir, no me imidi creer que habia querido burIarse de mi. La de|e con baslanle
brusquedad, y oniendome a refIexionar sobre Io que me habia sucedido desues de mi
arlida de Cadiz, recorde enlonces aIgunas aIabras que se Ie habian escaado a don
Inrique de Sa, gobernador de aqueIIa ciudad, y que me hicieron ensar que no era a|eno a
Ia misleriosa exislencia de Ios GomeIez. Ira eI quien me habia rocurado mis dos
servidores, Lez y Mosquilo. Se me meli en Ia cabeza que or su orden eslos me habian
abandonado en Ia enlrada desaslrosa de Los Hermanos. Mis rimas, y Rebeca misma, me
habian dado a menudo a enlender que se me queria oner a rueba. Quiza me hubieran
dado, en Ia venla, un breba|e ara dormir, y nada era mas faciI que lransorlarme
,desues, duranle mi sueo, ba|o Ia horca falaI. Iacheco bien udo haber erdido su o|o
or aIgun accidenle que no fuera necesariamenle su reIacin amorosa con Ios dos
ahorcados, y su alroz hisloria odia ser un cuenlo. II ermilao, que habia lralado siemre
de averiguar mi secrelo, era sin duda un agenle de Ios GomeIez, que querian robar mi
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
discrecin. Ior uIlimo, Rebeca, su hermano, Solo y eI |efe de Ios gilanos, lodos eIIos se
enlendian ara hacer fIaquear mi vaIor.
Islas refIexiones, como habra de comrenderse, me decidieron a eserar, con
firmeza, Ia conlinuacin de Ias avenluras a Ias cuaIes eslaba deslinado, y que eI Ieclor
conocera si acoge favorabIemenle Ia rimera arle de mi hisloria.
1
RILATOS TOMADOS DI AVADORO, HISTORIA ISIANOLA
I. HISTORIA DIL TIRRILI IIRIGRINO HIRVAS Y DI SU IADRI,
IL OMNISCIINTI IMIIO
Iareceria que un rofundo conocimienlo encicIoedico suera Ias fuerzas concedidas
a un cerebro humano: sobre cada ciencia, sin embargo, Hervas escribi un voIumen que
comenzaba or su hisloria y acababa or oiniones exlraordinariamenle sagaces acerca de
Ios medios de amIiar y, or asi decirIo, de hacer relroceder en lodo senlido Ios Iimiles deI
saber.
Iconomizando su liemo y dislribuyendoIo con gran reguIaridad, Hervas udo
reaIizar esla obra. Se Ievanlaba anles de Ia saIida deI soI y se rearaba ara eI lraba|o de
su oficina medianle refIexiones anaIogas a Ias oeraciones que debia efecluar en eIIa.
LIegaba aI minislerio media hora anles que Ios demas y, leniendo Ia Iuma en Ia mano y Ia
cabeza Iibre de loda idea reIaliva a su obra de escrilor, eseraba a que sonase Ia hora de Ia
oficina. In ese mismo inslanle emezaba sus caIcuIos, reaIizandoIos con sorrendenle
ceIeridad. Desues de Io cuaI asaba or Ia Iibreria Moreno, de cuyo dueo suo ganarse
Ia confianza, buscaba aIIi Ios Iibros que Ie eran necesarios y Ios IIevaba a su casa. SaIia de
nuevo ara comer frugaImenle, voIvia anles de Ia una y lraba|aba hasla Ias ocho de Ia
noche. Luego |ugaba a Ia pc|cia con aIgunos muchachos deI barrio, voIvia, bebia una laza
de chocoIale, y se acoslaba. Los domingos asaba lodo eI dia en su casa, medilando en eI
lraba|o de Ia semana siguienle. Hervas udo asi consagrar aIrededor de lres miI horas
anuaIes a Ia confeccin de su encicIoedia. AI cabo de quince aos, habiendoIe dedicado
cuarenla y cinco miI horas, acab de verdad esla sorrendenle comosicin sin que nadie
en Madrid Io sosechara. Iorque Hervas, en modo aIguno comunicalivo, no habIaba a
nadie de su obra. Queria asombrar aI mundo moslrandoIe, inlegramenle lerminado, ese
vaslo cumuIo de ciencia. Lo lermin, en efeclo, cuando eI mismo lermin sus lreinla y
nueve aos, y se feIicil de enlrar en Ios cuarenla con una gran reulacin ronla a
desunlar. Iero no de|aba de ensombrecer su aIma una suerle de lrisleza, orque eI habilo
deI lraba|o, soslenido or Ia eseranza, habia sido ara eI como una amabIe sociedad que
IIenaba su vigiIia. Ahora habia erdido esa sociedad. Y eI ledio, que no habia conocido
nunca, emezaba a hacerse senlir. Un eslado de animo lan nuevo ara Hervas modific
or comIelo su caracler. Ya no buscaba Ia soIedad, Ie|os de eIIo, se Io veia en lodos Ios
1 Va de suyo que or Ia rimera arle de mi hisloria se aIude aqui a Ias Oicz jcrna!as !c |a ti!a
!c A|jcnsc tan Wcr!cn, es decir, a Ias |ornadas 1 a 10 y a Ia |ornada 14 de Ia obra comIela.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Iugares ubIicos, donde arecia deseoso de abordar a Ia genle. Sin embargo, como no
conocia a nadie y no lenia, or aadidura, eI habilo de conversar, asaba de Iargo sin abrir
Ia boca. Iensaba, no obslanle, que muy ronlo lodo Madrid Io conoceria, y que su nombre
eslaria en Ios Iabios de lodo eI mundo.
Alormenlado or Ia necesidad de dislraerse, Hervas luvo Ia idea de ver nuevamenle
eI Iugar en que naci, oscuro caserio que eseraba hacer iIuslre gracias a su inminenle
fama. Desde hacia quince aos no se habia ermilido olra diversin que |ugar a Ia pc|cia
con Ios muchachos deI barrio, y se romelia un deIicioso Iacer |ugando a eIIa en Ios
Iugares donde habia asado su rimera infancia.
Anles de arlir quiso gozar deI eseclacuIo de sus cien voIumenes ordenados sobre
un soIo anaqueI. Inlreg sus manuscrilos a un encuadernador, recomendandoIe
eseciaImenle que eI Iomo de cada voIumen IIevase, a Io Iargo, eI nombre de Ia ciencia y eI
numero deI lomo, desde eI rimero, que era Ia Gramalica universaI, hasla eI AnaIisis, que
era eI cenlesimo. II encuadernador lra|o Ia obra aI cabo de lres semanas. II anaqueI que
debia recibirIa eslaba ya rearado. Hervas coIoc en eI aqueIIa imonenle serie, e hizo
una fogala con lodos Ios borradores y coias arciaIes. Desues de Io cuaI cerr con dobIe
IIave Ia uerla de su aosenlo, Ia seII, y arli ara Aslurias.
II aseclo de Ios Iugares en que habia nacido dieron reaImenle a Hervas lodo eI
Iacer que se romeli. MiI recuerdos, inocenles y duIces, Ie arrancaron Iagrimas de
aIegria, cuya fuenle habian secado, or asi decirIo, veinle aos de Ias mas aridas
conceciones. Nueslro oIigrafo hubiera asado de buena gana eI reslo de sus dias en
aqueI caserio nalivo, ero Ios cien voIumenes Io IIamaban a Madrid. Toma de vueIla eI
camino de Ia cailaI, IIega a su casa, encuenlra inlaclo eI seIIo coIocado sobre Ia uerla.
Abre Ia uerla... y ve Ios cien voIumenes hechos edazos, deso|ados de su
encuadernacin, con Ias ho|as sueIlas y confundidas sobre eI iso! Isle aseclo alroz lurba
sus senlidos, cae en medio de Ios deso|os de sus Iibros y ierde hasla eI senlimienlo de su
roia exislencia.
Ay! Isla era Ia causa deI desaslre: Hervas no comia nunca en casa, Ias ralas, lan
abundanles en lodas Ias viviendas de Madrid, se cuidaban muy bien de frecuenlar Ia suya,
sIo hubieran enconlrado aIgunas Iumas ara roer, ero no sucedi Io mismo cuando
cien voIumenes, cargados de coIa fresca, fueron lraidos aI aosenlo, y cuando esle
aosenlo, desde aqueI mismo dia, fue abandonado or su dueo. Las ralas, alraidas or eI
oIor de Ia coIa, aIenladas or Ia soIedad, se reunieron en lroeI, embislieron, emezaron a
roer, devoraron... Hervas, cuando voIvi en si, vio a uno de esos monslruos arrancando,
en un rincn, Ias uIlimas ho|as de su AnaIisis. Quiza Ia cIera no habia enlrado nunca en eI
aIma de Hervas: ahora, sinliendo su rimer acceso, se reciil sobre eI ralor de su
geomelria lrascendenle, dio con Ia cabeza en Ia ared y cay de nuevo desvanecido.
Hervas voIvi en si or segunda vez, reuni Ios |irones que cubrian eI iso de su
aosenlo y Ios guard en un cofre. Desues, senlado sobre eI cofre, se enlreg a Ios mas
lrisles ensamienlos. Muy ronlo Ie dio un escaIofrio que desde eI dia siguienle degener
en una fiebre biIiar, comalosa y maIigna.
Irivado de su gIoria or Ias ralas, abandonado or Ios medicos, no Io desamar su
enfermera. Isla conlinu cuidandoIo y muy ronlo una crisis feIiz Io saIv. La enfermera
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
era una mu|er de lreinla aos IIamada Marica, venia a cuidarIo or amislad, orque
Hervas conversaba aIgunas lardes con eI adre de eIIa, que era un zaalero deI barrio.
Hervas, convaIecienle, sinli lodo Io que debia a esla buena mu|er.
Marica Ie di|o, no sIo me habeis saIvado, habeis enduIzado lambien mi vueIla a
Ia vida. Que uedo hacer or vos`
Seor Ie resondi, odriais hacer mi dicha. Iero no se cmo decirosIo.
DecidmeIo, decidmeIo, y lened Ia cerleza de que si eIIo esla en mi oder, Io hare.
Iero si os idiera casaros conmigo`
Lo quiero, y de lodo corazn. Me dareis de comer cuando esle sano, me cuidareis
cuando esle enfermo, y me defendereis de Ias ralas cuando esle ausenle. Si, Marica, nos
casaremos cuando querais, y mienlras mas ronlo me|or.
Hervas, no bien curado aun, abri eI cofre que guardaba Ios deso|os de su
oIimalesis. Tral de |unlar Ias ho|as y luvo una recaida que Io debiIil mucho. Cuando
esluvo en condiciones de saIir, fue a ver aI minislro de finanzas, argumenl que habia
lraba|ado quince aos y formado aIumnos en siluacin de reemIazarIo, que su saIud
eslaba deslruida, y idi su reliro con una ensin equivaIenle a Ia milad de su sueIdo.
Isa suerle de beneficios no son muy dificiIes de oblener en Isaa, se Ie acord a Hervas
Io que edia, y se cas con Marica.
Inlonces nueslro sabio cambi su manera de vivir. AIquiI una casa en un barrio
soIilario y se rouso no saIir hasla no haber reslabIecido eI manuscrilo de sus cien
voIumenes. Las ralas habian roido lodo eI aeI rximo aI Iomo de Ios Iibros y no habian
de|ado subsislir sino Ia milad de cada ho|a, y aun esas milades eslaban desgarradas. Sin
embargo, servian a Hervas ara recordarIe eI lexlo enlero. Iue asi como se uso a rehacer
loda Ia obra. AI mismo liemo, rodu|o olra de muy diferenle genero. Marica me dio a
Iuz. A mi, ecador y rerobo! Ah, eI dia de mi nacimienlo fue sin duda una fiesla en Ios
infiernos. Los fuegos elernos de esa morada briIIaron con nuevo resIandor, y Ios
demonios aumenlaron Ios suIicios de Ios condenados ara me|or gozar con sus auIIidos.
Vine aI mundo, y mi madre sIo me sobrevivi ocas horas. Hervas no habia
conocido eI amor y Ia amislad sino or una definicin de esos senlimienlos que habia
coIocado en su voIumen sesenla y siele. La erdida de su esosa, aI robarIe que habia
sido hecho ara senlir amislad y amor, Io abrum mas que Ia erdida de sus cien lomos in
oclavo devorados or Ias ralas. La casa de Hervas era equea, y a cada uno de mis grilos
resonaba enlera: era ues imosibIe que yo siguiera viviendo aIIi. Iui recogido or mi
abueIo, eI zaalero Maran, que areci muy haIagado de lener en su casa a su nielo, hi|o
de un conlador y genliIhombre.
Mi abueIo, a esar de su humiIde condicin, vivia con desahogo. Me envi a coIegios
desde que esluve en edad de frecuenlarIos. Cuando cumIi dieciseis aos me visli con
eIegancia y me rocur Ios medios de asear mis ocios or Madrid. Se creia bien agado
de esos gaslos cuando odia decir: Mi nicic, c| nijc !c| ccnia!cr. Iero voIvamos a mi adre y
a su lrisle deslino, harlo conocido: ueda eI servir de Ieccin y de esanlo a Ios imios!
Diego Hervas as ocho aos en rearar eI dao que Ie habian causado Ias ralas. Su
obra eslaba casi rehecha cuando aIgunos eridicos exlran|eros, que cayeron en sus
manos, Ie robaron que Ias ciencias habian hecho, sin que eI Io suiera, nolabIes
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
rogresos. Hervas susir anle ese acrecenlamienlo de sus inforlunios, sin embargo, no
queriendo que su obra quedara imerfecla, agreg a cada ciencia Ios nuevos
descubrimienlos que se habian hecho en sus reseclivos dominios. Islo Ie lom cualro
aos mas. Iueron ues doce aos enleros que as sin saIir de su casa, y siemre incIinado
sobre su Iabor. Isla vida sedenlaria acab de arruinar su saIud. Iadeci una cialica
obslinada, maI en Ios riones, areniIIa en Ia ve|iga, y lodos Ios sinlomas romisorios de Ia
gola. Iero, aI fin, Ia oIimalesis, en cien voIumenes, esluvo acabada. Hervas IIam aI
Iibrero Moreno, hi|o de aqueI que Ie resl Ios Iibros ara escribir su obra.
Seor Ie di|o, aqui hay cien voIumenes que encierran lodo Io que hoy saben Ios
hombres. Isla oIimalesis hara honor a vueslras rensas y, si me alrevo a decirIo, a
Isaa. Nada ido ara mi: sIo quiero que lengais Ia bondad de imrimirIos ara que mi
memorabIe faliga no sea enleramenle vana.
Moreno abri lodos Ios voIumenes, Ios examin con alencin, y Ie di|o:
Seor, acelo vueslra obra, ero debeis decidiros a reducirIa a veinlicinco
voIumenes.
De|adme Ie resondi Hervas con Ia indignacin mas rofunda, de|adme,
voIved a vueslra lienda a imrimir Ios farragos noveIescos o edanlescos que son Ia
vergenza de Isaa. De|adme, seor, con mi areniIIa y mi genio, que, de haber sido
me|or comrendido, me habria conferido Ia eslima generaI. Iero ya nada lengo que edir
a Ios hombres y, menos aun, a Ios Iibreros. De|adme.
Moreno se relir, y Hervas cay en Ia mas negra meIancoIia. Tenia sin lregua anle Ios
o|os sus cien voIumenes, hi|os de su genio, concebidos con deIicia, aIumbrados con un
doIor no exenlo asimismo de Iacer, y ahora hundidos en eI oIvido. ConlemIaba su vida
erdida or comIelo, su exislencia aniquiIada en eI resenle y lambien en eI orvenir.
Inlonces su esirilu, adieslrado en enelrar lodos Ios mislerios de Ia naluraIeza, se voIvi
desgraciadamenle hacia eI abismo de Ias miserias humanas. A fuerza de medir su
rofundidad, vio eI maI en lodas arles, no vio sino eI maI, y se di|o desde eI fondo de su
corazn:
Aulor deI maI, quien sois`
II mismo luvo horror de esla idea y quiso examinar si eI maI, ara ser, debia
necesariamenle haber sido creado. Desues examin Ia misma cueslin desde un unlo de
visla mas vaslo. Se aferr a Ias fuerzas de Ia naluraIeza, alribuyendo a Ia maleria una
energia que Ie areci aroiada ara exIicarIo lodo sin lener que recurrir a Ia creacin.
Segun eI, lanlo eI hombre como Ios animaIes debian su exislencia a un acido
generador que hacia fermenlar Ia maleria y Ie daba formas conslanles, mas o menos como
Ios acidos crislaIizan Ias bases aIcaIinas y lerrosas en oIiedros siemre seme|anles. Miraba
Ias suslancias fungosas que roduce Ia madera humeda como eI esIabn que une Ia
crislaIizacin de Ios fsiIes a Ia reroduccin de Ios vegelaIes y de Ios animaIes y que
indica, si no Ia idenlidad, aI menos Ia anaIogia.
Sabio como era, Hervas no luvo eI menor lraba|o en aunlaIar su faIso sislema con
ruebas sofislicas adecuadas ara exlraviar Ios esirilus. Le arecia, or e|emIo, que Ios
muIos, que rovienen de dos esecies, odian comararse a Ias saIes de base mezcIada
cuya crislaIizacin es confusa. La efervescencia de aIgunas lierras con Ios acidos Ie areci
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
que se aroximaba a Ia fermenlacin de Ios vegelaIes mucosos, y esla Ie areci un
comienzo de vida que no habia odido desarroIIarse or faIla de circunslancias favorabIes.
Hervas habia observado que Ios crislaIes, aI formarse, se amonlonan en Ias arles
mas cIaras deI vaso, q que se forman dificiImenle en Ia oscuridad, q como Ia Iuz es
iguaImenle favorabIe a Ia vegelacin, consider eI fIuido Iuminoso como uno de Ios
eIemenlos de Ios cuaIes se comone eI acido universaI que animaba Ia naluraIeza, or olro
Iado, habia vislo que Ia Iuz, a Ia Iarga, enro|ece Ios aeIes leidos de azuI, y esle era
lambien un molivo ara considerarIa un acido.
Hervas sabia que en Ias aIlas Ialiludes, en Ia vecindad deI IoIo, Ia sangre, faIla de
caIor suficienle, eslaba exuesla a una aIcaIinescencia que sIo odia delenerse medianle
eI uso inlerior de acidos. Dedu|o ues que si eI caIor odia, en ocasiones, ser suIido or
un acido, aqueI debia ser lambien una esecie de acido, o, a Io menos, uno de Ios
eIemenlos deI acido universaI.
Hervas sabia que se ha vislo aI lrueno agriar y fermenlar Ios vinos. Habia Ieido en
Sanconialn que, aI comienzo deI mundo, Ios seres deslinados a vivir fueron como
deserlados a Ia vida or vioIenlos lruenos, y nueslro inforlunado sabio no lemi en
aoyarse en esla cosmogonia agana ara afirmar que Ia maleria deI rayo udo haber
dado un rimer desarroIIo aI acido generador, infinilamenle variado, ero conslanle en Ia
reroduccin de Ias mismas formas.
Hervas, cuando lral de ahondar en Ios mislerios de Ia creacin, debia de alribuir su
gIoria aI creador. Y Iuguiese a Dios que Io hubiese hecho! Iero su angeI de Ia guarda Io
habia de|ado de Ia mano, y su esirilu, exlraviado or eI orguIIo deI saber, Io enlreg sin
defensa a Ia fascinacin de Ios esirilus soberbios, cuya caida arraslr Ia deI mundo. Ay!,
mienlras Hervas eIevaba sus cuIabIes ensamienlos mas aIIa de Ias esferas de Ia
inleIigencia humana, sus deso|os morlaIes eslaban amenazados de una rxima
disoIucin. Iara agobiarIo, muchos maIes agudos se sumaron a sus enfermedades
crnicas. Su cialica, ya muy doIorosa, Io habia rivado deI uso de Ia ierna derecha, Ia
areniIIa de sus riones, converlida en caIcuIos, desgarraba su ve|iga, eI humor arlrilico
habia curvado Ios dedos de su mano izquierda y amenazaba Ias coyunluras de Ia derecha,
or uIlimo, Ia mas sombria hiocondria deslruia Ias fuerzas de su aIma aI mismo liemo
que Ias de su cuero. Como lemia a Ios lesligos de su abalimienlo, acab or rechazar mis
cuidados y se neg a verme.
Como unico criado lenia a un vie|o invaIido, que uliIizaba eI reslo de sus fuerzas en
servirIo. Iero esle mismo criado cay enfermo, y enlonces mi adre se vio obIigado a
soorlarme |unlo a eI. Muy ronlo a mi abueIo Maran Ie dieron inlensas caIenluras.
SIo esluvo enfermo cinco dias. Sinliendo su fin rximo, me mand IIamar y me di|o:
Ias, querido Ias, recibe mi uIlima bendicin. Has nacido de un adre sabio, y
Iuguiera aI cieIo que Io fuese menos! IeIizmenle ara li, lu abueIo es un hombre simIe
en su fe y en sus obras, y le ha educado en Ia misma simIicidad: no le de|es arraslrar or
lu adre. Desde hace aIgunos aos se ha aIe|ado de Ias raclicas reIigiosas, y sus oiniones
avergonzarian a Ios mismos herelicos. Ias, desconfia de Ia sabiduria humana. Denlro de
aIgunos inslanles, sabre mas que lodos Ios fiIsofos. Ias, Ias, le bendigo. Ixiro.
In efeclo, muri. Desues de lribularIe mis uIlimos deberes, voIvi a casa de mi adre
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
donde no habia eslado desde hacia cualro dias. Duranle ese liemo, eI vie|o invaIido habia
muerlo lambien, y Ios hermanos de Ia caridad se habian encargado de amorla|arIo. Como
sabia que mi adre eslaba soIo, quise consagrarme a servirIo, ero, aI enlrar en sus
aosenlos, conlemIe un eseclacuIo exlraordinario y ermaneci en eI rimer cuarlo,
erizado de horror.
Mi adre se habia quilado Ia roa y eslaba envueIlo en una sabana a modo de
morla|a. Senlado, miraba eI soI onienle. Desues de conlemIarIo Iargamenle, di|o:
Aslro cuyos uIlimos rayos hieren mis cjcs or uIlima vez, or que habeis
iIuminado eI dia de mi nacimienlo` Iedi yo nacer` Y or que he nacido` Los hombres
me di|eron que lenia un aIma, y me he ocuado de eIIa a exensas de mi cuero. He
cuIlivado mi esirilu, ero Ias ralas Io han devorado, Ios Iibreros Io han desdeado. Nada
quedara de mi, muero or comIelo, lan oscuro como si no hubiera nacido. Vacio, recibe
ues lu resa.
Hervas ermaneci aIgunos inslanles enlregado a sombrias refIexiones, desues
lom un cubiIele, que me areci IIeno de vino ae|o, aIz Ios cjcs aI cieIo y di|o:
Oh Dios mio, si es que exislis lened iedad de mi aIma, si es que Ia lengo.
In seguida vaci eI cubiIele y Io os sobre Ia mesa, desues se IIev Ia mano aI
corazn, como si en eI sinliera aIguna anguslia. Hervas habia rearado olra mesa, sobre
Ia que uso aImohadones: se acosl encima, cruz Ias manos sobre eI echo y no rofiri
ya una aIabra.
Os sorrendera que yo, viendo lodos aqueIIos rearalivos de suicidio, no me haya
Ianzado sobre eI vaso, o no haya edido socorro, yo mismo me sorrendo, o mas bien
esloy seguro de que un oder sobrenaluraI me relenia en mi silio, imidiendome hacer eI
menor movimienlo, mis cabeIIos se erizaron.
Los hermanos de Ia caridad, que habian enlerrado a nueslro invaIido, me
enconlraron en esa aclilud. Vieron a mi adre exlendido sobre Ia mesa, cubierlo or una
morla|a, y me regunlaron si eslaba muerlo. Resondi que nada sabia. Me regunlaron
quien Ie habia ueslo esa morla|a. Resondi que eI mismo se habia envueIlo en eIIa.
Ixaminaron eI cuero y Io enconlraron sin vida. Vieron eI vaso con unas golas de Iiquido
y Io IIevaron ara examinarIo. Desues se fueron dando seaIes de desconlenlo, y me
de|aron en un exlremado desaIienlo. Desues vinieron Ias genles de Ia arroquia. Me
hicieron Ias mismas regunlas y se fueron diciendo:
Ha muerlo como ha vivido. No es a nosolros a quienes loca enlerrarIo.
Quede soIo con eI muerlo. Mi abalimienlo IIeg hasla eI unlo de que erdi Ia
facuIlad de obrar y aun de ensar. Me eche en eI siIIn donde habia vislo a mi adre y
recai en mi inmoviIidad.
LIeg Ia noche, eI cieIo se carg de nubes: un lorbeIIino subilo abri mi venlana, un
resIandor azuIado areci recorrer eI aosenlo y de|arIo desues mas sombrio que anles.
In medio de Ia oscuridad crei dislinguir aIgunas formas fanlaslicas, Iuego me areci oir a
mi adre Ianzar un Iargo que|ido, que Ios ecos Ie|anos reilieron en eI vaslo esacio de Ia
noche. Quise onerme de ie, ero eslaba relenido en mi silio, y en Ia imosibiIidad de
hacer ningun movimienlo. Un frio gIaciaI lrasas mis miembros, senli eI escaIofrio de Ia
fiebre: mis visiones se convirlieron en ensueos, y or uIlimo quede dormido.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Me deserle sobresaIlado: vi seis grandes cirios amariIIenlos, encendidos |unlo aI
cuero de mi adre, y a un hombre, senlado frenle a mi, que arecia acechar eI inslanle de
mi deserlar. Tenia una figura ma|esluosa e imonenle, aIla laIIa, cabeIIos negros, un oco
rizados, caidos sobre Ia frenle, mirada viva y enelranle, ero a Ia vez duIce y seduclora,
or Io demas, IIevaba gorguera y caa gris, como se vislen Ios cabaIIeros en eI camo.
Cuando eI desconocido vio que yo eslaba desierlo, me sonri afabIemenle y me
di|o:
Hi|o mio (os IIamo asi orque os considero como si me erlenecierais ya), eslais
abandonado de Dios y de Ios hombres, y Ia lierra se ha cerrado sobre Ios deso|os de ese
sabio que os dio Ia vida, ero nosolros nunca os abandonaremos.
Seor Ie resondi, habeis dicho, creo, que esloy abandonado or Dios y or Ios
hombres. Iso es verdad en cuanlo a Ios hombres, ero no creo que Dios ueda abandonar
|amas a una de sus crialuras.
Vueslra observacin di|o eI desconocido es |usla ba|o cierlos aseclos, olro dia os
Io exIicare. Sin embargo, ara convenceros deI inleres que nos insirais, os ofrezco esla
boIsa, enconlrareis en eIIa miI isloIas: un |oven debe lener asiones y medios de
salisfacerIas. No escalimeis eI oro que os enlrego, y conlad siemre con nosolros.
In seguida eI desconocido goIe Ias manos. Seis hombres aarecieron y se IIevaron
eI cuero de Hervas, Ios cirios se aagaron y Ia oscuridad se hizo rofunda. No ermaneci
mucho liemo en mi silio. Tome a lienlas eI camino de Ia uerla, IIegue a Ia caIIe, y cuando
vi eI cieIo eslreIIado me areci que resiraba mas Iibremenle. Las miI isloIas que senlia
en eI boIsiIIo conlribuian lambien a darme animo. Alravese Madrid, IIegue aI exlremo deI
Irado, aI Iugar donde han coIocado, desues, una eslalua coIosaI de CibeIes, aIIi me acosle
sobre un banco y no larde en dormirme.
II soI eslaba aIlo cuando deserle, y Io que me deserl fue, creo, Ia Ieve caricia de
un aueIo que recibi en Ia cara, orque aI deserlarme vi a una muchacha que, uliIizando
su aueIo como esanlamoscas, aarlaba a aqueIIas que hubiesen odido lurbar mi
sueo. Iero Io que me areci mas singuIar fue eI que mi cabeza reosara muy
bIandamenle sobre Ias rodiIIas de olra muchacha, cuyo suave aIienlo yo senlia en eI
nacimienlo deI eIo. AI deserlarme, no habia hecho yo ningun movimienlo: eslaba en
Iiberlad de roIongar esla siluacin fingiendo dormir lodavia. Cerre ues Ios cjcs, y casi en
seguida oi una voz un oco gruona, ero sin acrilud, que se dirigi a Ias dos muchachas
que veIaban mi sueo.
CeIia, Zorila Ies di|o, que haceis aqui` Os creia en Ia igIesia, y os encuenlro
enlregadas a una exlraa devocin.
Iero mama resondi Ia muchacha que me servia de aImohada, muchas veces
nos habeis dicho que Ias buenas obras lienen lanlo merilo como Ia Iegaria. Y no es acaso
una buena obra roIongar eI sueo de esle obre |oven que debe de haber asado muy
maIa noche`
No cabe duda reIic Ia voz mas risuea que gruona, no cabe duda de que es
una accin muy meriloria, y esa idea rueba, si no vueslra devocin, a Io menos vueslra
inocencia, ero ahora, mi querida Zorila, osad muy suavemenle Ia cabeza de ese |oven, y
voIvamos.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ah, querida mama reIic Ia |oven, mirad cuan duIcemenle duerme, en vez de
deserlarIo, deberias desrenderIe Ia gorguera que Io sofoca.
Ya Io creo di|o Ia mama, me dais un bonilo comelido, ero veamos un oco: en
verdad, liene muy duIce aariencia.
AI decir eslas aIabras, Ia mano de Ia mama as suavemenle or deba|o de mi
menln y desrendi mi gorguera.
Asi esla mucho me|or di|o CeIia, que no habia habIado lodavia, y resira mas
Iibremenle: veo que es muy agradabIe hacer buenas acciones.
Isla refIexin di|o Ia madre, demueslra vueslro buen crilerio, ero no hay que
IIevar Ia caridad demasiado Ie|os. Ahora, Zorila, osad suavemenle Ia cabeza de esle |oven
sobre eI banco y vamonos.
Zorila as suavemenle sus dos manos ba|o mi cabeza y relir sus rodiIIas. Crei
enlonces que era inuliI seguir fingiendo que dormia, me incorore y abri |cs cjcs. Ia madre
Ianz un grilo, Ias hi|as quisieron huir. Yo Ias reluve.
CeIia, Zorila! Ies di|e. Sois lan hermosas como inocenles, y vos, seora, que sIo
areceis madre de eIIas orque vueslros encanlos eslan mas formados, ermilidme que
anles de que os vayais ueda enlregarme duranle aIgunos inslanles a Ia admiracin que
me insirais Ias lres.
Todo Io que Ies decia era cierlo. CeIia y Zorila habrian sido beIIezas erfeclas de no
ser or su exlremada |uvenlud, que no Ies habia dado liemo de desarroIIarse, y su madre,
que aenas IIegaba a Ios lreinla aos, ni siquiera reresenlaba veinlicinco.
Seor cabaIIero me di|o esla, si fingisleis dormir, eslareis convencido de Ia
inocencia de mis hi|as y lendreis una buena oinin de su madre. No lemo ues daarme
anle vueslros cjcs si cs ruego que nos acomaeis a casa. Una reIacin que comienza de
manera lan singuIar arece deslinada a roIongarse.
Las segui. LIegamos a Ia casa, que daba aI Irado.
Las hi|as fueron a hacer chocoIale. La madre, haciendome senlar |unlo a eIIa, me di|o:
Veis una casa me|or aIha|ada de Io que conviene a nueslra resenle siluacin. La
aIquiIe en liemos mas dichosos. Hoy quisiera reaIquiIar Ios cuarlos que dan aI Irado,
ero no me alrevo a hacerIo. Las circunslancias en que me encuenlro exigen una severa
recIusin.
Seora Ie resondi, yo lambien lengo buenas razones ara vivir relirado y, si eIIo
os acomodara, aIquiIaria esos cuarlos de buena gana.
AI decir eslas aIabras saque mi boIsa, y Ia visla deI oro disi lodas Ias ob|eciones
que Ia dama hubiera odido hacerme. Iague lres meses de aIquiIer adeIanlado y olros
lanlos de ensin. Se convino en que lraerian Ia comida a mi aosenlo, y que seria servido
or un criado fieI, que habria lambien de encargarse de mis comisiones. Zorila y CeIia, que
reaarecieron con eI chocoIale, fueron informadas de Ias condiciones deI convenio, y sus
miradas arecieron aoderarse de mi ersona, ero Ios o|os de Ia madre daban Ia
imresin de disularseIa. No se me esca esle equeo combale de coqueleria, remili su
vicloria aI deslino y sIo ense en arregIarme en mi nuevo domiciIio, no lard en haIIarse
rovislo de lodo Io que odia conlribuir a que me fuera agradabIe y cmodo. Ya era Zorila
quien me lraia una escribania, ya era CeIia quien coIocaba sobre mi mesa una Iamara o
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
unos Iibros. Nada oIvidaban. Las dos beIIas venian cada una or su Iado y, cuando se
enconlraban en mi aosenlo, lodo eran risas de nunca acabar. Tambien venia Ia madre: se
ocuaba eseciaImenle de mi Iecho en eI cuaI hizo oner sabanas de hiIo de HoIanda, un
hermoso coberlor de seda y una iIa de aImohadones. Islos arregIos ocuaron Ia maana.
LIeg mediodia: usieron Ia mesa en mi aosenlo, cosa que me encanl: me guslaba ver a
lres ersonas encanladoras lralando de comIacerme y soIicilando de aIgun modo mi
benevoIencia. Iero habria liemo ara lodo. Islaba muy salisfecho de oder enlregarme a
mi aelilo sin que nada me lurbara ni me dislra|era.
Comi. Desues, cogiendo Ia caa y Ia esada, fui a asearme or Ia ciudad. Nunca Io
habia hecho con lanlo Iacer. Ira indeendienle, no me faIlaba oro en Ios boIsiIIos, eslaba
IIeno de saIud, de vigor y, gracias a Ios cumIidos de Ias lres damas, lenia una aIla oinin
de mi mismo, orque Ios |venes se esliman cuando eI beIIo sexo Ios arecia.
Inlre en una |oyeria y comre varias aIha|as. Desues fui aI lealro y acabe or voIver
a mi nueva casa. Inconlre a Ias lres damas senladas a Ia uerla. Zorila canlaba,
acomaandose con Ia guilarra, y Ias olras dos hacian lraba|os de agu|a.
Seor cabaIIero me di|o Ia madre, eslais aIo|ado en nueslra casa y nos habeis
olorgado vueslra confianza sin saber siquiera quienes somos. Me arece convenienle
informaros de eIIo. Sabed ues, seor cabaIIero, que me IIamo Ines Sanlarez, viuda de don
}uan Sanlarez, corregidor de La Habana. Cas conmigo sin que yo luviera bienes, me de|
de iguaI manera, ero con Ias dos hi|as que veis. Imedida or mi obreza y mi viudez
recibi inoinadamenle una carla de mi adre. Me ermilireis caIIar su nombre. Ay!,
lambien eI habia Iuchado loda su vida conlra eI inforlunio, ero aI fin, como Io informaba
su carla, desemeaba un cargo briIIanle, habiendo Iogrado que Io nombrasen lesorero de
guerra. Su carla conlenia una Ielra or dos miI isloIas y Ia orden de venir a Madrid. Vine,
en efeclo, y fue ara enlerarme de que mi adre eslaba acusado de concusin, hasla de aIla
lraicin, y delenido en eI casliIIo de Segovia. Sin embargo, habia aIquiIado esla casa ara
nosolras. Me aIo|e ues en eIIa y vivo en eI mayor reliro, sin recibir a nadie, con excecin
de un |oven emIeado en eI minislerio de guerra: viene a conlarme lodo Io que Iogra saber
acerca deI roceso de mi adre. II es eI unico que conoce nueslras reIaciones con eI
inforlunado delenido.
AI lerminar eslas aIabras, Ia seora Sanlarez derram aIgunas Iagrimas.
No IIoreis, mama Ie di|o CeIia, hay un lermino ara lodo, y sin duda Io habra
ara nueslras enas. Ior de ronlo, ahora vive con nosolras esle |oven cabaIIero, que liene
una fisonomia dichosa, y su encuenlro me arece de buen augurio.
In verdad di|o Zorila, desde que vive aqui, nueslra soIedad no liene nada de
lrisle.
La seora Sanlarez me Ianz una mirada en Ia cuaI discerni lrisleza y lernura. Las
hi|as me miraron lambien, desues ba|aron Ios o|os, enro|ecieron, se lurbaron y quedaron
ensalivas. Guslaban de mi, ues, lres ersonas encanladoras. Isla siluacin me areci
deIiciosa.
Inlre lanlo, un |oven aIlo y gaIIardo se IIeg a nosolros, cogi a Ia seora Sanlarez de
Ia mano, ambos se aarlaron aIgunos asos y sosluvieron una Iarga conversacin, desues
eIIa me IIam y me di|o:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Seor cabaIIero, esle es don CrislbaI Isarados, de quien os he habIado, y eI unico
hombre a quien vemos en Madrid. Quisiera lambien rocurarIe vueslra reIacin, que no
odra sino favorecerIo, ero, aunque vivimos en Ia misma casa, ignoro vueslro nombre.
Seora Ie di|e, soy nobIe y asluriano. Me IIamo Legaez.
Iense que debia caIIar eI nombre de Hervas, que odia conocerse.
II |oven Isarados me mir de arriba aba|o y hasla areci querer negarme eI
saIudo. Inlramos en Ia casa, y Ia seora Sanlarez hizo servir una coIacin de frulas y
asleIes. Aun era yo eI cenlro de alraccin de Ias lres beIIas, adverli, sin embargo, miradas
y geslos que se dirigian aI nuevo convidado. Como sufriera mi amor roio or eIIo, lrale
de IIamar excIusivamenle Ia alencin, q esluve Io mas amabIe q briIIanle osibIe.
In medio de mi lriunfo, don CrislbaI cruz eI ie derecho sobre Ia rodiIIa izquierda
y, mirandose Ia sueIa deI zaalo, di|o:
In verdad, desde Ia muerle deI zaalero Maran, no es osibIe enconlrar en
Madrid un zaalo bien hecho.
Desues me mir con exresin chocarrera y desrecialiva.
II zaalero Maran era recisamenle mi abueIo malerno, que me habia educado y
con quien lenia lanlas obIigaciones, ero desIucia grandemenle mi arboI geneaIgico, o a
Io menos asi me areci. Y me areci lambien que erderia mucho en eI concelo de Ias
lres damas si IIegaban a saber que lenia un abueIo zaalero. Toda mi aIegria desaareci:
Iance a don CrislbaI miradas, ya coIericas, ya orguIIosas y desrecialivas. Decidi
rohibirIe que usiera Ios ies en Ia casa. Se fue: Io segui con Ia inlencin de hacerseIo
saber, Io aIcance cuando dobI Ia caIIe y Ie di|e una frase descomedida que habia
rearado. Crei que iba a eno|arse, ero simuI lomarIa a broma y me cogi or deba|o deI
menln como ara acariciarme, desues me dio un unlaie, de esos que IIaman
zancadiIIas, y me hizo caer de narices en eI arroyo. Alurdido or eI goIe, me Ievanle
cubierlo de fango, y voIvi a mi casa IIeno de rabia. Las damas se habian acoslado. Yo
lambien me acosle, ero no ude dormir: dos asiones, eI amor y eI odio, me manlenian
desierlo, esla uIlima eslaba concenlrada en don CrislbaI, no sucedia Io mismo con eI
amor, que coImaba mi corazn, y que senlia aIlernalivamenle or CeIia, Zorila y su
madre, sus haIagadoras imagenes, confundiendose en mis sueos, me obsesionaron
duranle eI reslo de Ia noche.
Me deserle muy larde. AI abrir Ios cjcs, ti a Ia seora Sanlarez senlada aI ie de mi
Iecho. Iarecia haber IIorado.
Mi |oven cabaIIero me di|o, he venido a refugiarme a vueslro aosenlo, orque
arriba hay genle que me ide dinero, y no Io lengo. Le debo, ay!, ero no era menesler
que visliera y aIimenlara a esas obres nias` Demasiadas rivaciones sufren.
Aqui Ia seora Sanlarez se ech a soIIozar, y sus cjcs, IIenos de Iagrimas, se voIvian
invoIunlariamenle hacia mi boIsa que yo habia coIocado |unlo a mi, sobre Ia mesa de
noche. Comrendi aqueI Iengua|e mudo. VoIque eI oro sobre Ia mesa, hice
aroximadamenle dos monlones iguaIes y ofreci uno de eIIos a Ia seora Sanlarez: no
eseraba de mi arle lanla generosidad. AI rinciio areci como inmoviIizada or Ia
sorresa, desues me cogi Ias manos, Ias bes efusivamenle, Ias arel conlra su corazn,
recogi eI oro y se fue murmurando:
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Oh mis hi|as, mis queridas hi|as!
Las muchachas vinieron desues y lambien me besaron Ias manos. Todos eslos
leslimonios de gralilud acabaron de hacerme arder Ia sangre, ya demasiado encendida or
mis sueos.
Me vesli de risa y quise lomar eI fresco en una lerraza de Ia casa, aI asar frenle aI
aosenlo de Ias muchachas Ias oi soIIozar y abrazarse IIorando. Iresle oidos un inslanle y
en seguida enlre. CeIia me di|o:
Iscuchadme, huesed demasiado querido y demasiado amabIe, nos enconlrais en
Ia mas exlremada agilacin, desde que vinimos aI mundo, ninguna nube habia lurbado eI
cario que senlimos Ia una or Ia olra y, mas aun que or Ia sangre, eslabamos unidas or
Ia lernura. No sucede Io mismo desde que eslais aqui: Ios ceIos se han insinuado en
nueslras aImas, y quiza habriamos IIegado a odiarnos, eI buen naluraI de Zorila ha evilado
esa desgracia alroz. Se ha echado en mis brazos, nueslras Iagrimas se han confundido y
nueslros corazones se han acercado. Ahora, querido huesed, a vos os loca reconciIiarnos
deI lodo, romelednos no amar a una mas que a Ia olra, y si leneis aIgunas caricias que
hacernos, rearlidIas or iguaI.
Que odia yo resonder a una invilacin lan aremianle` Islreche en mis brazos a
una desues de Ia olra, en|ugue sus Iagrimas, y Ia lrisleza cedi su Iugar a Ia mas lierna
asin.
Iasamos |unlos or Ia lerraza, y Ia seora Sanlarez vino a reunirse con nosolros. La
dicha de haber agado sus deudas Ia embriagaba de aIegria. Me idi que comiera con
eIIas y Ies concediera eI dia enlero. Comimos en Ia mayor confianza e inlimidad. Se dio
Iicencia a Ios criados, y Ias dos muchachas, aIlernalivamenle, sirvieron Ia mesa. La seora
Sanlarez, agolada or Ias emociones de Ia maana, bebi dos coas de vino de AIicanle.
Sus cjcs, un oco lurbados, briIIaron mas que de coslumbre. Se anim mucho, y Ias dos
muchachas habrian odido senlirse ceIosas, ero reselaban demasiado a su madre ara
eIIo. Isla, sin embargo, aunque lraicionada or una sangre que eI vino exaIlaba, eslaba
muy Ie|os de lodo Iiberlina|e.
Ior mi arle, no se me ocurria hacer royeclos de seduccin. II sexo y Ia edad eran
Ios seduclores. Los duIces imuIsos de Ia naluraIeza esarcian sobre nueslra reIacin un
encanlo inexresabIe, nos coslaba seararnos. II soI onienle nos habria searado or fin,
ero yo habia encargado refrescos a una boliIIeria vecina, y su aaricin nos caus Iacer
orque era un relexlo ara conlinuar |unlos. Todo iba bien hasla enlonces. Iero aenas
nos senlamos a Ia mesa, se resenl CrislbaI Isarados. Su aseclo me rodu|o una
sensacin eno|osa, mi corazn se habia osesionado en cierla manera de aqueIIas damas, y
mis derechos comromelidos me causaban verdadero doIor.
Ni a eIIo, ni a mi ersona, resl alencin don CrislbaI. SaIud a Ias damas, condu|o
a Ia seora Sanlarez hasla eI exlremo de Ia lerraza, sosluvo con eIIa una Iarga conversacin
y desues vino a senlarse a Ia mesa sin que nadie Io invilara. Comia, bebia, y no decia una
aIabra, ero como Ia conversacin recayera sobre Ias eIeas de loros, emu| su Ialo,
dio un uelazo sobre Ia mesa, y excIam:
Ah, or San CrislbaI, mi alrn! Ior que eslare emIeado en Ias oficinas de un
minislerio` Ireferiria ser eI uIlimo lorero de Madrid que residenle de lodas Ias Corles de
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Isaa.
AI mismo liemo, eslirando eI brazo como ara alravesar un loro, nos hizo admirar
eI esesor de sus muscuIos. In seguida, ara demoslrar su fuerza, hizo senlar a Ias lres
damas en un siIIn, as Ia mano ba|o eI asienlo y Io ase or lodo eI cuarlo. Isos |uegos
Ie rocuraban lanlo Iacer que Ios roIong Io mas que udo. Ior fin lom su caa y su
esada ara irse. Iero enlonces, dirigiendome Ia aIabra, di|o:
Mi amigo eI genliIhombre, quien hace Ios me|ores zaalos desues de Ia muerle
deI zaalero Maran`
Islas aIabras no arecieron a Ias damas sino uno de Ios lanlos absurdos que don
CrislbaI roferia a menudo. Iero yo quede muy irrilado. Iui a buscar mi esada y corri
delras de don CrislbaI. Lo aIcance en eI exlremo de una caIIe lransversaI. Le saIi aI aso y,
sacando mi esada, Ie di|e:
InsoIenle, ahora vas a agarme lanlas cobardes afrenlas.
Don CrislbaI emu su esada, ero desues, recogiendo un aIo deI sueIo dio
con eI un goIe seco en Ia ho|a de mi esada y me Ia hizo saIlar de Ia mano, en seguida se
acerc a mi, me cogi or Ia cerviz, me IIev hasla eI arroyo y me ech en eI como habia
hecho Ia visera, ero esla vez con lanla fuerza que esluve Iargo ralo alurdido.
AIguien me dio Ia mano ara Ievanlarme, reconoci aI cabaIIero que habia hecho
relirar eI cuero de mi adre y me habia dado miI isloIas. Me eche a sus ies. Me aIz
bondadosamenle y me di|o que Io siguiera. Caminamos en siIencio y IIegamos aI uenle
deI Manzanares, donde enconlramos dos cabaIIos negros sobre Ios cuaIes gaIoamos
media hora a Io Iargo de Ia oriIIa. LIegamos a una casa soIilaria, cuyas uerlas se abrieron
soIas, eI aosenlo en que enlramos eslaba laizado de sarga ardusca y adornado con
anlorchas de Iala y un brasero deI mismo melaI. Desues de senlarnos en unos siIIones,
eI desconocido me di|o:
Seor Hervas, asi va eI mundo, cuyo orden, lan admirado, no briIIa or su |uslicia
dislribuliva, aIgunos han recibido de Ia naluraIeza una fuerza de ochocienlas Iibras, olros
de sesenla. Is verdad que se ha invenlado Ia lraicin, que Ias niveIa un oco.
AI mismo liemo, eI desconocido abri un ca|n, sac de eI un uaI y me di|o:
Ved esle inslrumenlo, su exlremo, conlorneado de oIivo, lermina en una unla
mas afiIada que un eIo, IIevadIo en Ia cinlura. Adis, |oven cabaIIero. Acordaos siemre
de vueslro buen amigo, don eIiaI de Gehenna. Cuando lengais necesidad de mi, venid,
desues de medianoche, aI uenle deI Manzanares, goIead lres veces Ias manos y vereis
IIegar Ios cabaIIos negros. A rosilo, oIvidaba Io esenciaI, aqui leneis una segunda boIsa,
no os abslengais de usarIa.
Di Ias gracias aI generoso don eIiaI, voIvi a subir a mi cabaIIo negro, un negro
monl eI olro, IIegamos aI uenle donde habia que ba|ar, y fui caminando hasla mi casa.
AIIi me acosle y me dormi, ero luve sueos enosos. Habia coIocado eI uaI a mi
cabecera, me areci que saIia de su Iugar y me enlraba en eI corazn. Veia lambien a don
CrislbaI que ralaba a Ias lres damas de Ia casa.
Ior Ia maana eslaba de humor sombrio, Ia resencia de Ias muchachas no me
caIm. Los esfuerzos que hicieron or dislraerme rodu|eron un efeclo diferenle, y mis
caricias fueron menos inocenles. Cuando eslaba soIo, emuaba eI uaI y amenazaba con
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
eI a don CrislbaI, a quien creia ver frenle a mi.
Isle ersona|e lemibIe aareci aun or Ia larde y no me resl Ia menor alencin,
ero se moslr aremianle con Ias mu|eres. Travese con una desues de olra, Ias hizo
eno|ar y desues Ias hizo reir. Sus alochadas acabaron or guslar mas que mi genliIeza.
Yo habia hecho lraer una cena mas eIeganle que coiosa. Don CrislbaI se Ia comi
casi soIo, desues cogi Ia caa ara irse. Anles de arlir, voIviendose bruscamenle hacia
mi me di|o:
CabaIIero mio, que es ese uaI que veo en vueslra cinlura` Hariais me|or en
coIgaros una Iezna de zaalero.
Inlonces Ianz una carca|ada y nos de|. Lo segui, y aIcanzandoIo en Ia esquina de
una caIIe, ase a su izquierda y Ie asesle una uaIada con loda Ia fuerza de mi brazo.
Iero me senli rechazado con lanla fuerza como Ia que habia ueslo en goIear. Y don
CrislbaI, voIviendose con mucha sangre fria, me di|o:
ribn, no sabes que IIevo coraza`
In seguida me cogi or Ia cerviz y me lir aI arroyo. Iero, or esla vez, quede
encanlado de que me hubiese imedido comeler un crimen. Isle senlimienlo me
acoma hasla mi Iecho, y ase una noche mas lranquiIa que Ia recedenle.
Duranle eI dia Ias damas me enconlraron mas caImo que Ia visera y me
cumIimenlaron or eIIo, ero no me alrevi a asar Ia larde con eIIas, lemia aI hombre que
habia querido asesinar y ensaba que no osaria mirarIo a Ia cara. Iase Ia larde
aseandome or Ias caIIes y rabiando de lodo corazn cuando ensaba en eI Iobo que se
habia inlroducido en mi rebao.
A medianoche fui aI uenle, goIee Ias manos, Ios cabaIIos negros aarecieron.
Monle eI que me eslaba deslinado y segui a mi guia hasla Ia casa de don eIiaI. Mi
roleclor vino a mi encuenlro y me condu|o |unlo aI brasero donde habiamos eslado
senlados Ia visera.
Y bien me di|o en lono un oco burIn, y bien, |oven amigo, eI asesinalo no ha
roserado, no imorla, se os lendra en cuenla Ia inlencin. Ior aadidura, hemos
ensado Iibraros de un rivaI lan eno|oso. Se han denunciado Ias indiscreciones de que se
hacia cuIabIe, y hoy esla en Ia misma risin que eI adre de Ia seora Sanlarez. SIo
deendera de vos sacar rovecho de vueslra conquisla, y con un oco mas de maa de Ia
que habeis usado hasla ahora. Acelad eI regaIo de esla bombonera, conliene asliIIas de
una exceIenle comosicin, ofrecedIas a Ias damas y comed vos mismo.
Acele Ia bombonera, que esarcia un agradabIe erfume, y desues di|e a don
eIiaI:
No se que enlendeis or sacar prctccnc !c ni ccnquisia. Seria un monslruo si
abusara de Ia confianza de una madre y de Ia inocencia de sus hi|as: no soy de ningun
modo lan erverso como areceis suoner.
No os suongo di|o don eIiaI ni mas ni menos maIo que lodos Ios hi|os de
Adan. Tienen escruuIos anles de comeler un crimen, y remordimienlos desues, or eIIo
se |aclan de lener aun aego a Ia virlud, ero odrian ahorrarse ese eno|oso senlimienlo si
anaIizaran que es Ia virlud, cuaIidad ideaI cuya exislencia admilen sin examen, y eso
mismo baslaria ara siluarIa enlre Ios re|uicios, que son oiniones admilidas sin |uicio
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
revio.
Seor don eIiaI resondi a mi roleclor, mi adre uso enlre mis manos su
voIumen sesenla y siele, que lrala de Ia moraI. II re|uicio, segun eI, no era una oinin
admilida sin |uicio revio, sino una oinin ya |uzgada anles que vinieramos aI mundo y
lransmilida como or herencia. Isas coslumbres de Ia infancia echan en nueslra aIma Ia
rimera simienle, eI e|emIo Ia desarroIIa, eI conocimienlo de Ias Ieyes Ia forlifica,
conformandonos a eIIas, somos hombres de bien, haciendo mas de Io que Ias Ieyes no
ordenan, somos hombres virluosos.
Isla definicin di|o don eIiaI no es maIa y hace honor a vueslro adre, escribia
bien y ensaba aun me|or, y quiza vos hareis como eI. Convengo en que Ios re|uicios son
oiniones ya |uzgadas, ero esa no es razn ara no seguir |uzgandoIas cuando eI |uicio
esla formado. Un esirilu curioso de ahondar Ias cosas somelera Ios re|uicios a examen y
hasla examinara si Ias Ieyes son iguaImenle obIigalorias ara lodo eI mundo. Observareis,
en efeclo, que eI orden IegaI arece haber sido imaginado ara Ia soIa venla|a de aqueIIos
caracleres frios y erezosos que aguardan sus Iaceres deI himeneo, y su bieneslar de Ia
economia y deI lraba|o. Iero que hace eI orden sociaI en favor de Ios hermosos genios, de
Ios caracleres ardienles, avidos de oro y de goces, que quisieran devorar sus roias
aImas` Iasarian su vida en Ios caIabozos y Ia acabarian en Ios suIicios. Aforlunadamenle,
Ias insliluciones humanas no son en reaIidad Io que arecen. Las Ieyes son barreras, baslan
ara delener a Ios caminanles. Iero aqueIIos que de verdad lienen ganas de franquearIas,
asan or arriba o or aba|o. Isle lema me IIevaria Ie|os. Se hace larde. Adis, |oven
amigo, usad mi bombonera y conlad siemre con mi roleccin.
Me desedi deI seor eIiaI y voIvi a mi casa. Me abrieron Ia uerla, me acosle y
lrale de dormir. La bombonera eslaba sobre Ia mesa de noche, y esarcia un erfume
deIicioso. No ude resislir a Ia lenlacin: comi dos asliIIas, me dormi y ase una noche
muy agilada.
Mis |venes amigas vinieron a Ia hora acoslumbrada. Me enconlraron aIgo
exlraordinario en Ia mirada, y en verdad que yo Ias veia con olros o|os, sus movimienlos
me arecian coquelerias hechas con Ia deIiberada inlencin de seducirme, iguaI senlido
resle a sus aIabras mas casuaIes, lodo en eIIas alraia mi alencin y me hacia imaginar
cosas en Ias que anles no habia ensado.
Zorila enconlr mi bombonera, comi dos asli IIas y convid a su hermana. Muy
ronlo, Io que yo habia creido ver se convirli en reaIidad, un senlimienlo inlerior areci
dominar a Ias hermanas, y a eI se enlregaron sin conocerIo, hasla IIeg a asuslarIas, y
enlonces me de|aron con un reslo de limidez en Ia que habia aIgo hurao.
Inlr su madre: desde que Ia habia saIvado de Ios acreedores, me lralaba con
singuIar afeclo, sus caricias me caImaron duranle aIgunos inslanles, ero en seguida Ia vi
con Ios mismos o|os que a sus hi|as. IIIa Io advirli y areci confusa. Sus miradas,
evilando Ias mias, cayeron en Ia bombonera falaI, comi aIgunas asliIIas y se fue. Luego
voIvi, me acarici de nuevo, me IIam su hi|o y me eslrech en sus brazos. Me de| con
lrisleza y haciendo grandes esfuerzos. La lurbacin de mis senlidos IIeg aI arrebalo, or
mis venas circuIaba fuego, aenas odia dislinguir Ios ob|elos que me rodeaban, una nube
cubria mi visla.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Tome eI camino de Ia lerraza: Ia uerla deI aosenlo de Ias muchachas eslaba abierla
y no ude menos de enlrar en eI. II desorden de sus senlidos, aun mayor que eI mio, me
esanl. Quise arrancarme de sus brazos, ero no luve fuerzas ara eIIo. Inlr Ia madre,
Ios reroches exiraron en sus Iabios, muy ronlo no luvo derecho de hacerIos.
Mi bombonera eslaba vacia, se habian acabado Ias asliIIas: ero nueslras miradas y
nueslros susiros arecian querer reanimar lodavia nueslros ardores aagados. Recuerdos
criminaIes aIimenlaban nueslros ensamienlos y en nueslra Ianguidez habia una cuIabIe
deIicia.
Iroio es deI crimen sofocar Ios senlimienlos de Ia naluraIeza. La seora Sanlarez,
enlregada a deseos desenfrenados, oIvidaba que su adre Ianguidecia en un caIabozo y
que laI vez ya se habia ronunciado su senlencia de muerle. Y si eIIa no ensaba en eI, yo
ensaba aun menos.
Iero una larde vi enlrar en mi casa a un hombre embozado en una caa, y no me
lranquiIice demasiado cuando vi que, ara ocuIlar me|or su roslro, IIevaba una mascara. II
mislerioso ersona|e me hizo seas ara que me senlara, eI mismo se senl, y me di|o:
Seor Hervas, enliendo que eslais Iigado a Ia seora Sanlarez, y quiero habIaros
sobre un asunlo que Ie concierne. Como es un asunlo serio, me seria enoso lralarIo con
una mu|er. La seora Sanlarez habia rodigado su confianza a un alurdido que se IIama
CrislbaI Isarados. Isle se haIIa hoy en Ia misma risin en que se encuenlra eI seor
Goranez, adre de Ia seora Sanlarez. II Ioco de Iserados creia conocer eI secrelo de
cierlos hombres oderosos, ero yo soy eI deosilario de ese secrelo, y os Io dire en ocas
aIabras. De hoy en ocho dias, media hora anles de que se onga eI soI, asare deIanle de
vueslra uerla y dire lres veces eI nombre deI delenido: Gcr4ncz, Gcr4ncz, Gcr4ncz. A Ia
lercera vez me enlregareis un saco con lres miI isloIas. II seor Goranez no esla mas en
Segovia, sino en una risin de Madrid. Su suerle se decidira anles de Ia medianoche de
ese mismo dia. Islo es Io que lenia que deciros, ya he cumIido mi misin.
II hombre enmascarado se uso de ie y se fue.
Yo sabia o creia saber que Ia seora Sanlarez no lenia medios ecuniarios de ninguna
esecie. Me rouse ues recurrir a don eIiaI, y Ie di|e a mi encanladora huesed que
don CrislbaI no iba mas a su casa orque se habia hecho sosechoso a sus sueriores,
ero que yo mismo eslaba en conlaclo con eI minislerio y lenia sobradas razones ara
eserar un comIelo buen exilo. La eseranza de saIvar a su adre IIen de Ia mas viva
aIegria a Ia seora Sanlarez. Agreg un nuevo molivo de gralilud a lodos Ios senlimienlos
que yo Ie insiraba ya. La enlrega de su ersona Ie areci menos criminaI: un beneficio
lan grande debia absoIverIa. Nuevas deIicias ocuaron aun lodos nueslros momenlos.
Una noche me arranque a eIIas ara ir a ver a don eIiaI.
Os eseraba me di|o. ien sabia yo que vueslros escruuIos no habrian de durar
mucho, y vueslros remordimienlos menos aun. Todos Ios hi|os de Adan eslan hechos de Ia
misma asla. Iero no eseraba que os cansarais lan ronlo de Iaceres seme|anles, como
no han guslado |amas Ios reyes de esle equeo gIobo que no oseian mi bombonera.
Ay!, seor eIiaI resondi. Una arle de Io que decis es harlo cierla. Iero no es
cierlo que mi condicin me faligue, lemo, or eI conlrario, que si IIegara a cambiar, Ia vida
no lendria ya encanlos ara mi.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Sin embargo, habeis venido a edirme lres miI isloIas ara saIvar aI seor
Goranez, y, desde que esle sea absueIlo, se IIevara consigo a su hi|a y a sus dos nielas. Ya
ha romelido Ia mano de eslas uIlimas a dos emIeados de su oficina. In Ios brazos de sus
feIices esosos vereis a dos ersonas encanladoras cuya inocencia habeis sacrificado y que,
como recio a seme|anle ofrenda, sIo os edian arliciar en Ios Iaceres de Ios que sois
eI cenlro. Mas insiradas or Ia emuIacin que or Ios ceIos, cada una de eIIas era feIiz con
Ia dicha que os habia dado y gozaba sin envidia de Ia que debiais a Ia olra. La madre, mas
sabia ero no menos aasionada, odia, gracias a mi bombonera, ver sin maI humor Ia
dicha de sus hi|as. Desues de haber conocido momenlos laIes, que hareis duranle eI
reslo de vueslra vida` Ireis a buscar Ios Iegilimos Iaceres deI himeneo o a susirar delras
de una coquela que ni siquiera odra romeleros Ia sombra de Ias voIuluosidades que
ningun morlaI ha conocido anles que vos`
In seguida, cambiando de lono, don eIiaI me di|o:
No, me equivoco, eI adre de Ia seora Sanlarez es reaImenle inocenle, eI Iacer de
hacer una buena accin debe revaIecer sobre lodos Ios demas.
Seor, habIais muy friamenle de Ias buenas acciones y con mucho caIor de Ios
Iaceres que son, desues de lodo, Ios Iaceres deI ecado. Se diria que buscais mi elerna
erdicin. Isloy lenlado de creer que sois...
Don eIiaI no me de| acabar.
Soy me di|o uno de Ios rinciaIes miembros de una oderosa asociacin cuyo
ob|elivo es hacer dichosos a Ios hombres, curandoIos de Ios vanos re|uicios que beben
|unlo con Ia Ieche de su nodriza y que desues onen lraba a lodos sus deseos. Hemos
ubIicado muy buenos Iibros en Ios que demoslramos admirabIemenle que eI amor roio
es eI rinciio de lodas Ias acciones humanas, y que Ia duIce iedad, Ia iedad fiIiaI, eI
amor ardienle y lierno, Ia cIemencia en Ios reyes son olros lanlos refinamienlos deI
egoismo. Ahora bien, si eI amor roio es eI mviI de lodas nueslras acciones, Ia
reaIizacin de nueslros roios deseos debe ser su ob|elivo naluraI. ien Io han
comrendido Ios IegisIadores. Han creado Ias Ieyes de modo que uedan ser eIudidas, y
Ios inleresados no de|an de hacerIo.
Cmo ues, seor eIiaI Ie di|e, no considerais que Io |uslo y Io in|uslo son
cuaIidades reaIes!
Son cuaIidades reIalivas. Os Io hare comrender con eI auxiIio de un aIogo.
Unos inseclos muy equeos se arraslraban or Ias unlas de unas aIlas hierbas. Uno de
eIIos di|o a Ios olros: Ved ese ligre acoslado cerca de nosolros, es eI mas duIce de Ios
animaIes, nunca nos hace maI. II cordero, en cambio, es un animaI feroz, si IIegara uno,
nos devoraria con Ia hierba que nos sirve de asiIo: ero eI ligre es |uslo, eI nos vengaria.
Iodeis deducir de eIIo, seor Hervas, que lodas Ias ideas de Io |uslo y Io in|uslo, deI bien y
deI maI, son reIalivas y en modo aIguno absoIulas o generaIes. Convengo con vos en que
hay una esecie de necia salisfaccin, aegada a Io que se IIama buenas acciones. La
enconlrareis, sin duda, aI saIvar aI bueno deI seor Goranez, que esla acusado
in|uslamenle. No debeis vaciIar en hacerIo si eslais cansado de vivir con su famiIia.
RefIexionad sobre eIIo, leneis liemo suficienle. II dinero debe ser enlregado eI sabado,
media hora anles de que se onga eI soI. Venid a verme en Ia noche deI viernes aI sabado,
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
y Ias lres miI isloIas eslaran ronlas en eI minulo reciso. Adis, recibid olra bombonera
mas.
VoIvi a mi casa y, en eI camino, comi aIgunas asliIIas. La seora Sanlarez y sus hi|as
no se habian acoslado. Quise habIarIes deI risionero: no me dieron liemo... Iero or
que reveIar lanlas feIonias` Os baslara saber que, Iibrados a deseos desenfrenados, no
eslaba en nueslro oder medir eI liemo ni conlar Ios dias: nos oIvidamos or comIelo
deI risionero.
Iba a lerminar Ia larde deI sabado: eI soI onienle, delras de Ias nubes, arecia Ianzar
en eI cieIo refIe|os sangrienlos. Subilos resIandores me hicieron eslremecer: lrale de
recordar mi uIlima conversacin con don eIiaI. De ronlo, oigo una voz hueca y seuIcraI
reelir lres veces: Gcr4ncz, Gcr4ncz, Gcr4ncz.
Dios sanlo! excIam Ia seora Sanlarez. Is un esirilu deI cieIo o deI infierno,
me anuncia que mi adre ya no exisle.
Yo habia erdido eI conocimienlo: cuando Io recobre, lome eI camino deI
Manzanares ara hacer mi uIlima lenlaliva anle don eIiaI. AIguaciIes me deluvieron y
me condu|eron a una casa desconocida en un barrio desconocido, muy ronlo comrendi
que era una risin. AIIi me encadenaron y me hicieron enlrar en un oscuro caIabozo.
Oi cerca de mi un ruido de cadenas.
Ires eI |oven Hervas` me regunl mi comaero de inforlunio.
Si Ie di|e. Soy Hervas, y reconozco or lu voz que eres CrislbaI Isarados.
Tienes nolicias de Goranez` Ira inocenle`
Ira inocenle di|o don CrislbaI, ero su acusador urdi una lrama con lanlo arle
que uso en sus manos su erdida o su saIvacin. Le exigia lres miI isloIas: Goranez no
udo rocurarseIas y acaba de eslranguIarse en Ia risin. A mi lambien me han
ermilido eIegir enlre asar eI reslo de mis dias en eI casliIIo de Larroche, en Ia cosla de
Africa, o eslranguIarme. IIegi Io rimero, y me roongo escaar desde que ueda y
hacerme mahomelano. A li, amigo mio, le someleran a lorluras ara hacerle confesar
muchas cosas de Ias cuaIes no lienes Ia menor idea, ero lu reIacin con Ia seora Sanlarez
hace suoner que Ias conoces y que eres cmIice de su adre.
Reresenlaos a un hombre cuyo cuero y aIma eslaban iguaImenle reIa|ados or Ia
voIuluosidad, y a quien amenazan Ios horrores de un suIicio crueImenle roIongado.
Crei ya senlir Ios doIores de Ia lorlura, y Ios cabeIIos se me erizaron, eI eslremecimienlo
deI lerror recorri mis miembros, no obedecieron ya a mi voIunlad, sino a subilos
imuIsos convuIsivos.
Un carceIero enlr en eI caIabozo y vino a buscar a Isadaros. Isle, aI irse, me arro|
un uaI, no luve fuerzas de asirIo, y menos aun de auaIarme. Mi deseseracin era de
laI naluraIeza que Ia muerle misma no odia lranquiIizarme.
Oh eIiaI! excIame. eIiaI, bien se quien eres, y sin embargo le invoco!
Heme aqui excIam eI esirilu inmundo. Toma esle uaI, haz correr lu sangre
y con eIIa firma eI aeI que le resenlo.
AngeI de Ia guarda! excIame enlonces. Me habeis abandonado or comIelo`
Lo invocas demasiado larde excIam Salan, rechinando Ios dienles y vomilando
IIamas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI mismo liemo, imrimi su garra en mi frenle. Senli un doIor Iaceranle y me
desvaneci, o me|or dicho cai en exlasis. Una subila Iuz iIumin Ia risin, un querubin, de
aIas briIIanles, me resenl un ese|o y me di|o:
Mira sobre lu frenle eI Tnau inverlido, es eI signo de Ios rerobos, Io veras en olros
ecadores y encaminaras a doce or Ia via de Ia saIvacin, saIvandole lu mismo. Ionle
esle habilo de eregrino y sigueme.
Me deserle, o crei deserlarme, y en verdad no eslaba reso, sino en eI camino reaI
que va a GaIicia, y veslido de eregrino.
Ioco desues, un gruo de eregrinos as or aIIi. Iban a Sanliago de ComosleIa:
me uni a eIIos, y recorri lodos Ios Iugares sanlos de Isaa. Queria asar a IlaIia y visilar
Lorelo. Islaba en Aslurias y lome Ia rula de Madrid. AI IIegar a esla ciudad, fui aI Irado y
busque Ia casa de Ia seora Sanlarez. No ude enconlrarIa, aunque reconoci lodas Ias de Ia
vecindad. Isa fascinacin me rob que lodavia eslaba ba|o eI oder de Salan. No me
alrevi a IIevar mi busca mas aIIa.
Visile aIgunas igIesias, desues fui aI uen Reliro. Islaba ese |ardin absoIulamenle
desierlo. No vi mas que a un hombre, senlado en un banco. La gran cruz de MaIla,
bordada sobre su manlo, me rob que era uno de Ios rinciaIes miembros de Ia orden.
Iarecia soar, y eslaba como inmviI a fuerza de haIIarse hundido en su ensueo.
AI acercarme me areci ver ba|o sus ies un abismo en eI cuaI su figura se inlaba
inverlida como en eI agua, ero era un abismo coImado de fuego.
Me fue faciI comrender que veia en eI a uno de Ios doce ecadores a quienes debia
conducir or eI camino de Ia saIvacin. Trale de conquislar su confianza: Io consegui
cuando se ersuadi de que no me guiaba Ia vana curiosidad. Ira menesler que me
conlara su hisloria. Se Io edi, y comenz a habIar.
II. HISTORIA DIL COMINDADOR DI TORALVA
Inlre en Ia orden de MaIla anles de haber saIido de Ia niez, ues erlenecia a Ia
IscueIa de Ia|es. A Ios veinliseis aos, gracias a Ias rolecciones que lenia en Ia corle, eI
gran maeslre me confiri Ia me|or comendadoria de Ia Iengua de Aragn. Iodia ues, y
uedo aun, asirar a Ias rimeras dignidades de Ia orden. Iero como sIo se Ias aIcanza a
una edad avanzada, y hasla lanlo IIegan yo no lenia absoIulamenle nada que hacer, segui
eI e|emIo de nueslros rimeros baiIios, que laI vez hubieran debido darme uno me|or. In
suma, sIo me ocuaron Ias avenluras gaIanles, Io cuaI me arecia or enlonces un ecado
sobremanera veniaI. Y Iuguiera aI cieIo que no hubiese comelido olro mas grave! II que
me rerocho es un arrebalo cuIabIe, que me ha IIevado a desafiar Io que nueslra reIigin
liene de mas sagrado. Me eslremezco aI ensar en eIIo. Iero no quiero adeIanlarme a Ios
aconlecimienlos.
Sabreis que exislen en MaIla aIgunas famiIias nobIes de Ia isIa que no enlran en Ia
orden y no lienen lamoco ninguna reIacin con Ios cabaIIeros, sea cuaI fuere su rango,
reconociendo unicamenle aI gran maeslre, que es su soberano, y aI cailuIo, que es su
conse|o.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Inmedialamenle desues de esla cIase viene una inlermedia, que e|erce emIeos y
busca Ia roleccin de Ios cabaIIeros. Las damas de esla cIase se IIaman a si mismas
honorale, que en ilaIiano quiere decir honradas, y son designadas or esle liluIo. No
cabe duda de que Io merecen or Ia decencia de su conducla y, si debo decirosIo lodo, or
eI mislerio con que encubren sus amores.
Una Iarga exeriencia ha demoslrado a Ias damas honorale que eI mislerio es
incomalibIe con eI caracler de Ios cabaIIeros franceses, o que a Io menos es infinilamenle
raro verIos sumar Ia discrecin a lodas Ias beIIas cuaIidades que Ios dislinguen. ResuIla de
eIIo que Ios |venes franceses, acoslumbrados en Ios demas aises a lener exilos briIIanles
con eI beIIo sexo, deben Iimilarse en MaIla a Ias roslilulas.
Los cabaIIeros aIemanes, or olra arle oco numerosos, son Ios que mas guslan a Ias
honorale, y creo que eIIo se debe a su lez bIanca y sonrosada. Desues de Ios aIemanes
vienen Ios esaoIes, y creo que Io debemos a nueslro caracler, que asa con razn or
reclo y IeaI.
Los cabaIIeros franceses, ero eseciaImenle Ios caravanislas, se vengan de Ias
honorale ridicuIizandoIas de cuanla manera es osibIe, sobre lodo descubriendo sus
inlrigas amorosas. Iero como hacen bando aarle y no lralan de arender eI ilaIiano, Ia
Iengua deI ais, Io que dicen no causa gran imresin.
Viviamos ues en az, asi como nueslras honorale, cuando un barco frances nos
lra|o aI comendador de IouIequiere, de Ia anligua casa de senescaIes de Ioilou,
descendienles de Ios condes de AnguIema. Habia eslado en olro liemo en MaIla, donde
sosluvo siemre Iances de honor. In Ia acluaIidad venia a soIicilar eI generaIalo de Ias
gaIeras. Tenia mas de lreinla y cinco aos, en consecuencia, se eseraba enconlrarIo mas
sosegado. In efeclo, eI comendador no era ya endenciero y aIborolador como anles, ero
conlinuaba siendo aIlivo, imerioso, burIn, y hasla exigia que se Io lralase con mas
miramienlos que aI mismo gran maeslre.
II comendador abri su casa: Ios cabaIIeros franceses acudieron en masa. Nosolros
ibamos oco a eIIa, y acabamos or no ir, ues Ia conversacin giraba en lorno de lemas
que nos eran desagradabIes, enlre olros Ias honorale, a quienes amabamos y
reselabamos.
Cuando eI comendador saIia, Io veiamos rodeado de |venes caravanislas. A menudo
Ios IIevaba a Ia CaIIe eslrecha, moslrandoIes Ios Iugares donde habia balido y
conlandoIes lodas Ias circunslancias de sus dueIos. ueno es que seais que, segun
nueslras coslumbres, eI dueIo esla rohibido en MaIla, excelo en Ia CaIIe eslrecha, que
es una caIIe|ueIa a Ia que no da ninguna venlana. SIo liene eI ancho necesario ara que
dos hombres uedan onerse en guardia y cruzar sus esadas. No ueden relroceder. Los
adversarios se enfrenlan a Io Iargo de Ia caIIe: sus amigos imiden que se Ios erlurbe,
deleniendo a Ios lranseunles. Isla coslumbre fue inlroducida en olra eoca ara evilar Ios
asesinalos, orque eI hombre que cree lener un enemigo no asa or Ia CaIIe eslrecha, y
si eI asesinalo se ha comelido en olra arle, no vaIe ya Ia excusa de haberse balido en
dueIo. Ior Io demas, eI que fuere a Ia CaIIe eslrecha con un uaI liene ena de muerle.
II dueIo, ues, no sIo esla loIerado en MaIla, sino ermilido. No obslanle, esle ermiso es
or asi decirIo lacilo y, Ie|os de abusar de eI, se habIa con cierla vergenza de haber lenido
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
un Iance de honor, como de aIgo conlrario a Ia caridad crisliana, e imroio en eI seorio
de una orden monaslica.
Los aseos deI comendador or Ia CaIIe eslrecha, eran ues inconvenienles y
luvieron Ia maIa consecuencia de hacer muy endencieros a Ios caravanislas franceses,
defeclo aI que eran de or si harlo roensos.
Isle maI lono iba en aumenlo. Aumenl lambien Ia reserva de Ios cabaIIeros
esaoIes, or uIlimo se agruaron en lorno de mi, regunlandome que odia hacerse
ara oner colo a una eluIancia que habia IIegado a ser inloIerabIe. Agradeci a mis
comalriolas Ia honrosa confianza que me acordaban y Ies romeli habIar aI comendador,
seaIandoIe Ia conducla de Ios |venes franceses como una suerle de abuso cuyo rogreso
sIo eI odia delener en virlud de Ia consideracin y eI reselo que insiraba a Ias lres
Ienguas de su nacin. Me rearaba a edirIe esla exIicacin con Ios mayores
miramienlos, ero no eseraba que udiese lerminar sin un dueIo. No obslanle, como Ia
causa de ese combale singuIar me honraba, no me disguslaba soslenerIo. Creo, asimismo,
que me de|aba IIevar or Ia indudabIe anlialia que me insiraba eI comendador.
Islabamos or enlonces en semana sanla, y se convino en que mi enlrevisla con eI
comendador se efecluaria denlro de una quincena. Yo creo que a eI Ie IIegaron rumores de
Io que se habia lralado en mi casa, y que quiso revenirme buscandome eIea.
LIegamos aI viernes sanlo. Sabeis que, segun Ia usanza esaoIa, uno sigue de igIesia
en igIesia a Ia mu|er or quien se inleresa ara ofrecerIe agua bendila. Se Io hace un oco
or ceIos, lemiendo que olro se Ia ofrezca y aroveche Ia ocasin ara iniciar amislad con
eIIa. Isla usanza esaoIa se ha inlroducido en MaIla. Segui ues a una |oven honorala
con quien manlenia reIaciones desde hacia muchos aos, ero, en cuanlo enlr en Ia
rimera igIesia, fue abordada or eI comendador, quien se coIoc enlre nosolros,
dandome Ia esaIda y relrocediendo aIgunas veces ara isarme, cosa que fue adverlida
or lodos.
AI saIir de Ia igIesia, me IIegue aI comendador con exresin indiferenle, como ara
habIar de bueyes erdidos, Ie regunle desues a que igIesia ensaba dirigirse: me di|o a
cuaI, enlonces me ofreci ara acomaarIo, indicandoIe eI camino mas corlo, y sin que eI
advirliera Io IIeve a Ia CaIIe eslrecha. Cuando esluvimos aIIi saque Ia esada, bien
seguro de que nadie nos erlurbaria en un dia como aqueI, ues lodos IIenaban Ias
igIesias.
II comendador sac lambien Ia esada, ero me di|o, ba|ando Ia unla:
Cmo! In un viernes sanlo`
No quise saber nada.
Iscuchad me di|o, hace mas de seis aos que no cumIo con Ios rinciios de Ia
IgIesia, y me esanla eI eslado de mi conciencia. Denlro de lres dias... Soy de naluraI
aacibIe, y vos sabeis que Ias ersonas de ese caracler, una vez irriladas, no escuchan
razones. ObIigue aI comendador a onerse en guardia, ero no se que lerror se inlaba en
sus rasgos. Se ados conlra Ia ared, como si reviera que iba a ser derribado y buscara un
aoyo. In efeclo, desde eI rimer goIe, Io alravese con mi esada. a| Ia unla de Ia
suya, se aoy conlra Ia ared, y me di|o con voz moribunda:
Os erdono. Iueda eI cieIo erdonaros! LIevad mi esada a Tle-IouIque, y haced
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
decir cien misas en Ia caiIIa deI casliIIo.
Ixir. De momenlo no resle gran alencin a sus aIabras, y si Ias he relenido es
orque se Ias he oido decir desues. Hice mi decIaracin en Ia forma acoslumbrada. No
uedo decir que anle Ios hombres mi dueIo me er|udicara: IouIequiere era aborrecido, y
se consider que habia merecido su muerle. Iero me areci que, anle Dios, mi accin era
muy cuIabIe, sobre lodo a causa de Ia omisin de Ios sacramenlos, y mi conciencia me
hacia crueIes reroches. Islo dur ocho dias.
In Ia noche deI viernes aI sabado, me deserle sobresaIlado y, aI mirar a mi
aIrededor, me areci que no eslaba en mi aosenlo sino en Ia CaIIe eslrecha, y lendido
en eI sueIo. Me sorrendi de haIIarme aIIi, cuando vi dislinlamenle aI comendador
aoyado conlra Ia ared. II eseclro areci hacer un esfuerzo ara habIar y me di|o:
LIevad mi esada a Tle-IouIque y haced decir cien misas en Ia caiIIa deI casliIIo.
Aenas hube oido eslas aIabras, cai en un sueo Ielargico. AI dia siguienle me
deserle en mi aosenlo y en mi Iecho, ero habia conservado erfeclamenle eI recuerdo
de mi visin.
La noche siguienle hice acoslar a un Iacayo en mi aosenlo, ero nada vi. Lo mismo
sucedi Ias noches sucesivas. Iero en Ia noche deI viernes aI sabado luve Ia misma visin,
con Ia diferencia de que mi Iacayo eslaba acoslado en eI sueIo a aIgunos asos de mi. II
eseclro deI comendador se me aareci y me di|o Io mismo, y Ia misma visin se reili
desues lodos Ios viernes. Mi Iacayo lambien soaba que eslaba acoslado en Ia CaIIe
eslrecha, ero no veia ni escuchaba aI comendador.
No sabia aI rinciio que era Tle-IouIque, adonde eI comendador queria que
IIevase su esada: aIgunos cabaIIeros ualevinos me informaron de que era un casliIIo
siluado a lres Ieguas de Ioiliers, en medio de un bosque, que en Ia comarca se conlaban
deI casliIIo muchas cosas exlraordinarias y que en eI se veian muchos ob|elos curiosos,
laIes como Ia armadura de IouIque-TaiIIefer y Ias armas de Ios cabaIIeros que habia
malado, y que hasla era coslumbre, en Ia casa de Ios IouIequiere, deosilar aIIi Ias armas
con que se habian servido, ya en Ia guerra, ya en combales singuIares. Todo eslo me
inleresaba, ero lenia que ensar en mi conciencia.
Iui a Roma y me confese con eI enilenciario mayor . No Ie ocuIle Ia visin que me
obsedia, ni eI me neg Ia absoIucin, ero me Ia dio condicionaImenle desues que hiciera
enilencia. Isla consislia en Ias cien misas que habria de mandar decir en eI casliIIo de
Tle-IouIque. II cieIo acel Ia ofrenda, y, desde eI momenlo de Ia confesin, de| de
obsesionarme eI eseclro deI comendador. Yo habia IIevado de MaIla su esada y lome,
cuando ude, eI camino de Irancia.
LIegado a Ioiliers, sue que eslaban informados de Ia muerle deI comendador, y que
aIIi esle no era mas Iamenlado que en MaIla. De|e mi equia|e en Ia ciudad, me vesli con
un habilo de eregrino y lome un guia, era convenienle que yo fuese a ie a TleIouIque,
or Io demas, eI camino no ermilia que se IIegara en coche.
Inconlramos Ia uerla deI lorren cerrada. Duranle mucho liemo hicimos sonar Ia
camana de Ia lorre de alaIaya. Ior uIlimo aareci eI casleIIano: era eI unico habilanle de
Tle-IouIque, con un ermilao que servia en Ia caiIIa y que enconlramos diciendo sus
oraciones. Cuando hubo acabado, Ie comunique que venia a edirIe que di|era cien misas.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
AI mismo liemo, deosile mi ofrenda. Quise de|ar aIIi Ia esada deI comendador, ero eI
casleIIano me di|o que habia que coIocarIa en Ia armeria, o saIa de armas, |unlo a lodas
Ias esadas de Ios IouIequiere muerlos en dueIo, y Ias de Ios cabaIIeros que aqueIIos
habian malado, que laI era Ia usanza. Segui aI casleIIano a Ia armeria donde enconlre, en
efeclo, esadas de lodos lamaos, asi como relralos, comenzando or eI relralo de
IouIque-TaiIIefer, conde de AnguIema, quien hizo conslruir Tle-IouIque or un hi|o
baslardo, que fue senescaI de Ioilou y anleasado de Ios IouIequiere de Tle-IouIque.
Los relralos deI senescaI y de su mu|er eslaban a cada Iado de una gran chimenea,
coIocada en eI anguIo de Ia armeria. Iran de un gran reaIismo. Los demas relralos
eslaban iguaImenle bien inlados, aunque en eI esliIo de Ia eoca. Iero ninguno de un
arecido lan asombroso como eI de IouIque-TaiIIefer. Islaba inlado con Ia esada en una
mano, con Ia olra, soslenia Ia rodeIa que Ie resenlaba un escudero. La mayoria de Ias
esadas eslaban aI ie deI relralo, formando una esecie de haz.
Rogue aI casleIIano que encendiera Ia chimenea de aqueIIa saIa y aIIi me hiciera lraer
Ia cena.
Mi querido eregrino me resondi, no hay inconvenienle en que os lraigan Ia
cena, ero os ido muy encarecidamenle que os acosleis en mi aosenlo.
Le regunle or eI molivo de esla recaucin.
Yo se or que resondi eI casleIIano, y os hare oner un Iecho |unlo aI mio.
Acele su roosicin con lanlo mas Iacer cuanlo que era viernes, y lemia que
voIviera mi visin.
Cuando eI casleIIano fue a ocuarse de mi cena, me use a observar Ias armas y Ios
relralos. Islos, como he dicho, eslaban inlados con mucha verdad. A medida que caia Ia
larde, Ios roa|es, de coIor sombrio, se confundieron en Ia sombra con eI fondo oscuro deI
cuadro, y eI fuego de Ia chimenea sIo ermilia dislinguir Ios roslros: Io cuaI lenia aIgo
alerrador, o que a Io menos me areci laI, orque eI eslado de mi conciencia me
eslremecia como de coslumbre.
II casleIIano lra|o mi cena, que consislia en un Ialo de lruchas escadas en un
arroyo vecino. Tra|o lambien una boleIIa de vino baslanle bueno. Yo queria que eI
ermilao cenase lambien con nosolros, ero no comia sino hierbas hervidas en agua.
He sido siemre unluaI en Ieer mi breviario, cosa obIigaloria ara Ios cabaIIeros
rofesos, a Io menos en Isaa. Lo saque ues deI boIsiIIo, asi como eI rosario, y Ie di|e aI
casleIIano que, como aun no lenia sueo, me quedaria a rezar hasla que avanzara un oco
mas Ia noche, y que eI sIo lenia que indicarme eI camino de mi aosenlo.
Inhorabuena me resondi. A medianoche vendra eI ermilao a rezar en Ia
caiIIa conligua, enlonces ba|areis or esla escaIerila y no de|areis de enconlrar vueslro
aosenlo, cuya uerla de|are abierla. No os quedeis aqui desues de medianoche.
II casleIIano se fue. Imece a rezar y, de liemo en liemo, echaba un Ieo aI fuego.
Iero no me alrevia a asear Ios o|os or Ia saIa, ues Ios relralos arecian animarse. Si Ios
miraba duranle aIgunos inslanles, se hubiese dicho que hacian guios y lorcian Ia boca,
sobre lodo Ios deI senescaI y su mu|er, que eslaban a cada Iado de Ia chimenea. Me areci
que me Ianzaban miradas IIenas de amargura y que desues se miraban eI uno aI olro.
Una rafaga aumenl mis lerrores, ues no sIo hizo sacudir Ias venlanas sino que lambien
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
agil eI haz de armas, que se enlrechocaron eslremeciendome. Sin embargo, rece
fervorosamenle.
Ior uIlimo oi saImodiar aI ermilao y, cuando esle hubo lerminado, ba|e or Ia
escaIera ara IIegar aI aosenlo deI casleIIano. Tenia en Ia mano eI reslo de una veIa, ero
eI vienlo Ia aag y subi ara encenderIa nuevamenle. CuaI no seria mi sorresa cuando
vi aI senescaI y a su mu|er que habian ba|ado de sus marcos y eslaban senlados |unlo aI
fuego. HabIaban famiIiarmenle, y odian oirse sus aIabras:
Amiga mia decia eI senescaI, que os arece eI esaoI que ha malado aI
comendador sin olorgarIe confesin`
Me arece resondi eI eseclro femenino, me arece, amigo mio, que ha
comelido feIonia y erversidad. Y yo, mi seor TaiIIefer, no de|aria arlir aI esaoI deI
casliIIo sin arro|arIe eI guanle.
Quede alerrorizado y me reciile or Ia escaIera, busque Ia uerla deI casleIIano y
no ude enconlrarIa a ciegas. Tenia siemre en Ia mano mi candeIa aagada. Iense en
encenderIa y me lranquiIice un oco, lrale de ersuadirme a mi mismo de que Ias dos
figuras que habia vislo |unlo a Ia chimenea sIo exislieron en mi imaginacin. VoIvi a
subir Ia escaIera y, deleniendome frenle a Ia uerla de Ia armeria, observe que Ias dos
figuras no eslaban |unlo aI fuego, como habia creido verIas. Inlre ues audazmenle, ero
aenas habia dado aIgunos asos cuando vi en eI medio de Ia saIa aI seor TaiIIefer en
guardia y resenlandome Ia unla de su esada. Quise voIver a Ia escaIera, ero Ia uerla
eslaba ocuada or Ia figura de un escudero, que me arro| un guanleIele. No sabiendo
que hacer, me aodere de una de Ias lanlas esadas que formaban un haz de armas y cai
sobre mi adversario. Me areci haberIo arlido en dos, ero inmedialamenle recibi una
eslocada, deba|o deI corazn, que me quem como Io hubiera hecho un hierro aI ro|o. Mi
sangre inund Ia saIa y me desvaneci.
Me deserle or Ia maana en eI aosenlo deI casleIIano. No viendome IIegar, se
habia rovislo de agua bendila y habia acudido a buscarme. Me habia enconlrado en eI
sueIo, sin conocimienlo, ero sin herida aIguna. La que yo habia creido recibir era un
hechizo. II casleIIano no me hizo regunlas y me aconse| que de|ara eI casliIIo.
Iarli y lome eI camino de Isaa. Iase ocho dias en ayona. LIegue un viernes y me
aIo|e en un aIbergue. In medio de Ia noche me deserle sobresaIlado y vi frenle a mi Iecho
aI seor TaiIIefer, que me amenazaba con su esada. Hice Ia seaI de Ia cruz, y eI eseclro
areci deshacerse en humo. Iero senli Ia misma eslocada que habia creido recibir en eI
casliIIo de Tle-IouIque. Me areci que eslaba baado en sangre. Quise IIamar q
Ievanlarme, ero una q olra cosa me fueron imosibIes. Isla anguslia indecibIe dur hasla
eI rimer canlo deI gaIIo. Inlonces me voIvi a dormir, ero aI dia siguienle esluve enfermo
y en un IamenlabIe eslado. Tuve Ia misma visin lodos Ios viernes. Las raclicas devolas
no han odido Iibrarme de eIIa. La meIancoIia me conducira a Ia lumba, y aIIi descendere
anles de haber odido Iibrarme de Ias olencias de Salan. Un reslo de eseranza en Ia
misericordia divina me sosliene aun y me ermile soorlar mis maIes.
II comendador de ToraIva era un hombre reIigioso. Aunque hubiese faIlado a Ia
reIigin baliendose sin ermilir a su adversario que usiera orden en su conciencia, Iogre
hacerIe comrender que, si queria en reaIidad Iibrarse de Ias obsesiones de Salan, debia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
visilar aqueIIos sanlos Iugares a Ios que eI ecador nunca va sin enconlrar en eIIos eI
consueIo de Ia gracia.
ToraIva se de| faciImenle ersuadir. Hemos visilado |unlos Ios sanlos Iugares de
Isaa. Desues hemos asado a IlaIia. Hemos ido a Lorelo y a Roma. II enilenciario
mayor Ie ha dado, no sIo Ia absoIucin condicionaI, sino Ia generaI, y acomaada de Ia
induIgencia aaI. ToraIva, comIelamenle Iibrado ya de su obsesin, se ha vueIlo a
MaIla, y yo he venido a SaIamanca.
III. HISTORIA DI LIONOR Y DI LA DUQUISA DI AVILA
II cabaIIero de ToIedo, que fue nombrado gran baiIio y segundo rior de CasliIIa,
abandon MaIla reveslido de eslos nuevos honores, y me convid a que hiciera con eI una
excursin or loda IlaIia. Acele de buena gana. Nos embarcamos ara NaoIes, a donde
IIegamos sin novedad. Iarlir no habria sido senciIIo si eI amabIe ToIedo se hubiese de|ado
relener con Ia misma faciIidad con que se de|aba encadenar or Ias damas, ero oseia eI
arle suremo de abandonar a Ias beIIas sin que eslas luviesen eI cora|e de eno|arse con eI.
Se desidi ues de sus amores de NaoIes ara ensayar nuevas y sucesivas cadenas en
IIorencia, MiIan, Venecia y Genova. SIo aI ao siguienle IIegamos a Madrid.
ToIedo, desde eI dia de su IIegada, se hizo resenle en Ia corle, desues monl eI mas
hermoso cabaIIo de Ia cuadra de su hermano, eI duque de Lerna, me faciIil olro no menos
hermoso, y fuimos a mezcIarnos con eI gruo de cabaIIeros que caracoIeaban en eI Irado
|unlo a Ios coches de Ias damas.
Nos IIam Ia alencin una soberbia carroza abierla, ocuada or dos damas de
medio Iulo. ToIedo reconoci en eIIa a Ia aIliva duquesa de AviIa, y se aresur a
saIudarIa. La olra dama se voIvi, ToIedo no Ia conocia y qued sorrendido or su
beIIeza.
Isla desconocida no era olra que Ia hermosa duquesa de Sidonia, que acababa de
abandonar su reliro ara enlrar nuevamenle en eI mundo: eIIa reconoci a su anliguo
risionero y se uso un dedo en Ios Iabios ara recomendarme siIencio. Desues voIvi
Ios o|os hacia ToIedo, que demoslr en Ios suyos no se que exresin enlre severa y limida
que yo no Ie habia vislo |amas |unlo a ninguna mu|er. La duquesa de Sidonia habia
decIarado que no se voIveria a casar, Ia duquesa de AviIa que nunca se casaria: un
cabaIIero de MaIla era recisamenle eI hombre cuyo lralo Ies convenia aIlernar: Ie
manifeslaron simalia, y ToIedo resondi a sus rimeros asos con Ia mayor amabiIidad
deI mundo. La duquesa de Sidonia, sin hacer ver que me conocia, suo hacerme acelar
or su amiga: asi formamos una suerle de conlradanza, que se enconlraba siemre en
medio deI lumuIlo de Ias fieslas. ToIedo, amado en su vida or cenlesima vez, amaba or
rimera vez. Yo inlenle ofrecer mi reseluoso homena|e a Ia duquesa de AviIa. Iero anles
de habIaros de mis reIaciones con esla dama, debo deciros aIgunas aIabras acerca de Ia
siluacin en que se haIIaba or enlonces.
II duque de AviIa, su adre, habia muerlo mienlras nosolros eslabamos en MaIla. II
fin de un ambicioso, causa siemre un gran efeclo enlre Ios hombres: es una gran caida, y
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
quedan or eIIo sorrendidos y conmovidos. In Madrid se record a Ia infanla ealriz y a
su unin secrela con eI duque, voIvi a habIarse de un hi|o, sobre eI cuaI descansaban Ios
deslinos de aqueIIa casa. Se eseraba que eI leslamenlo deI difunlo sacaria a Ios curiosos
de su execlaliva. La esera fue infundada: eI leslamenlo nada acIar. In Ia corle no se
habI mas deI asunlo, ero Ia aIliva duquesa de AviIa voIvi a frecuenlar eI mundo mas
orguIIosa, mas desdeosa y mas aIe|ada deI malrimonio de Io que siemre esluvo.
Ierlenezco a una muy buena famiIia. Sin embargo, dadas Ias ideas de Isaa,
ninguna esecie de iguaIdad odia exislir enlre Ia duquesa y yo, si se dignaba acelar que
me acercara a eIIa, sIo odia ser a liluIo de rolegido a cuya forluna queria conlribuir.
ToIedo era eI cabaIIero de Ia duIce Sidonia, yo era como eI escudero de su amiga.
Isla servidumbre no me disguslaba: sin lraicionar mi asin, yo odia adeIanlarme a
Ios deseos de ealriz, e|ecular sus rdenes y consagrarme a cumIir lodos sus carichos.
Mienlras servia a mi soberana, me cuidaba de que ninguna aIabra, ninguna mirada,
ningun susiro lraicionasen Ios senlimienlos de mi corazn. II lemor de ofender y, mas
aun, eI de ser excIuido de su lralo me daban Ia fuerza suficienle ara conlener mi asin.
Duranle eI curso de aqueIIa duIce escIavilud, Ia duquesa de Sidonia no de| asar ninguna
oorlunidad de hacerme vaIer anle Ios o|os de su amiga, ero Ios favores que oblenia ara
mi IIegaban, a Io sumo, a aIguna sonrisa afabIe que sIo exresaba roleccin.
Todo eslo dur mas de un ao: yo veia a Ia duquesa en Ia igIesia, en eI Irado, recibia
rdenes de eIIa ara eI emIeo deI dia, ero no iba a su casa. Una vez me hizo IIamar:
eslaba rodeada or sus servidoras y lraba|aba a Ia ar de eIIas. Me hizo senlar y me di|o
con exresin aIliva:
Seor Avadoro, haria oco honor a mi sangre si no emIeara eI credilo de mi
famiIia ara recomensar Ias alenciones que me disensais lodos Ios dias, mi lio Sorrenlo
me Io ha observado eI mismo y os ofrece eI liluIo de coroneI en eI regimienlo que IIeva su
nombre. Le hariais eI honor de acelar` RefIexionad sobre eIIo.
Seora Ie resondi, he unido mi suerle a Ia deI amabIe ToIedo y sIo acelo Ios
beneficios que eI oblenga ara mi. La mas duIce recomensa a Ias alenciones que lengo Ia
dicha de disensaros lodos Ios dias, es que me ermilais conlinuarIas.
La duquesa no resondi. IncIinando Ievemenle Ia cabeza, me hizo seas de
relirarme.
Ocho dias desues, Ia aIliva duquesa me IIam nuevamenle. Me recibi como Ia
rimera vez y me di|o:
Seor Avadoro, no uedo soorlar que relendais emuIar en generosidad a Ios
AviIa, Ios Sorrenlo y a lodos Ios grandes cuya sangre corre or mis venas, quiero haceros
nuevas roosiciones, que favoreceran vueslra suerle, un genliIhombre, cuya famiIia nos
esla muy aegada, ha hecho una gran forluna en Mexico, sIo liene una hi|a, cuya dole es
de un miIIn...
No de|e a Ia duquesa lerminar su frase y, Ievanlandome con cierla indignacin, Ie
di|e:
Seora, aunque Ia sangre de Ios AviIa y Ios Sorrenlo no corre or mis venas, eI
corazn que eslas aIimenlan esla coIocado demasiado arriba ara que un miIIn ueda
aIcanzarIo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Iba a relirarme cuando Ia duquesa me idi que me voIviera a senlar, en seguida
orden a sus servidoras que asaran aI aosenlo conliguo y de|aran Ia uerla abierla.
Desues me di|o:
Seor Avadoro, no me queda sino ofreceros una soIa recomensa, y vueslro ceIo
or mis inlereses me hace eserar que no Ia rechazareis: es Ia de hacerme un servicio
esenciaI.
In efeclo Ie resondi, Ia dicha de serviros es Ia unica recomensa que os edire
or mis servicios.
Acercaos me di|o Ia duquesa, orque odrian oirnos deI olro aosenlo. Avadoro,
sabeis sin duda que mi adre ha sido, en secrelo, eI esoso de Ia infanla ealriz, y quiza os
hayan dicho, en gran secrelo , que habia lenido de eIIa un hi|o, efeclivamenle, mi adre
hizo correr esle rumor, ero fue ara desorienlar me|or a Ios corlesanos. La verdad es que
luvieron una hi|a, y que vive aun, Ia han educado en un convenlo cerca de Madrid, mi
adre, aI morir, me reveI eI secrelo de su nacimienlo, que eIIa misma ignora, me exIic
lambien Ios royeclos que habia hecho ara eIIa, ero su muerle Io ha deslruido lodo. Hoy
seria imosibIe reanudar eI hiIo de Ias ambiciosas inlrigas que habia urdido a ese reseclo,
seria imosibIe, creo, oblener Ia comIela Iegilimacin de mi hermana, y Ia rimera
geslin que hicieramos lraeria consigo, quiza, Ia elerna recIusin de esla inforlunada. Yo
he ido a verIa: Leonor es una buena muchacha, senciIIa, aIegre, y he senlido or eIIa una
verdadera lernura, ero lanlo ha dicho Ia abadesa que se arecia a mi, que no me he
alrevido a voIver. Sin embargo, me he decIarado su roleclora, y he de|ado a enlender que
era eIIa uno de Ios frulos de Ios innumerabIes amores que mi adre luvo en su |uvenlud.
Desde hace oco, Ia corle ha edido aI convenlo informaciones que me inquielan, y he
resueIlo que mi hermana venga a Madrid. Tengo, en Ia caIIe deI Reliro, una casa de
aariencia modesla: he hecho aIquiIar Ia casa de enfrenle, os ruego que os aIo|eis aIIi y
vigiIeis eI desilo que os confio: aqui leneis Ia direccin de vueslro nuevo aIo|amienlo, y
aqui una carla que resenlareis a Ia abadesa de Ias ursuIinas deI Ien, ireis con cualro
hombres a cabaIIo y un coche con dos muIas, una duea vendra con mi hermana y
ermanecera |unlo a eIIa. Tralareis soIamenle con Ia duea. No lendreis enlrada en Ia casa:
Ia reulacin de Ia hi|a de mi adre y de una infanla debe ser inlachabIe.
Desues de haber habIado asi, Ia duquesa hizo esa Ieve incIinacin de cabeza que en
eIIa era siemre seaI de que me relirara, Ia de|e, ues, y fui a ver mi nueva morada. Ira
cmoda y eslaba bien amuebIada: de|e en eIIa a dos criados fieIes, y guarde mi aIo|amienlo
en casa de ToIedo.
Desues visile Ia casa de Leonor: habia dos mu|eres deslinadas a servirIa y un
anliguo criado de Ia casa de AviIa, que no usaba Iibrea. La casa eslaba abundanle y
eIeganlemenle rovisla de lodo Io que es necesario a una famiIia burguesa.
AI olro dia, acomaado or cualro |ineles, fui aI convenlo deI Ien. Me
inlrodu|eron en eI Ioculorio de Ia abadesa. Ley mi carla, sonri y susir.
}esus! di|o. Muchos ecados se comelen en eI mundo: me feIicilo de haberIo
abandonado. Ior e|emIo, seor cabaIIero, Ia seorila que venis a buscar se arece a Ia
duquesa de AviIa. Mas no se arecerian dos imagenes deI nio Dios. Y quienes son Ios
adres de Ia seorila` Nada se sabe. II difunlo duque de AviIa, Dios lenga su aIma en Ia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
sanla...
Is robabIe que Ia abadesa no hubiera concIuido lan ronlo su charIa, ero Ie hice
resenle que lenia risa en acabar mi misin. La abadesa sacudi Ia cabeza, rofiri varios
Ay! y desues me di|o que fuera a habIar con Ia hermana lornera.
Lo hice: Ia uerla deI cIauslro se abri, de eI saIieron dos damas veIadas de iguaI
manera, subieron aI coche sin decirme una aIabra, monle a cabaIIo y Ias segui en siIencio.
Cuando IIegamos cerca de Madrid, lome Ia deIanlera y recibi a Ias damas a Ia uerla de su
aIo|amienlo, yo fui a Ia casa de enfrenle, desde Ia cuaI Ias vi lomar osesin de Ia suya.
Ior Ia noche, fui a visilar a Ia duquesa y Ie di cuenlas de mi comelido.
Seor Avadoro me di|o, Leonor esla deslinada aI malrimonio. De acuerdo con
nueslras coslumbres, no odeis ser admilido en su casa, sin embargo, Ie dire a Ia duea
que de|e abierla una ceIosia deI Iado que da a vueslras venlanas, ero exi|o que vueslras
ceIosias eslen cerradas. Debeis darme cuenla de que hace Leonor. Seria eIigroso ara eIIa
conoceros, sobre lodo si senlis or eI malrimonio eI aIe|amienlo que me habeis
demoslrado Ios olros dias.
Seora Ie resondi, os decia soIamenle que eI inleres no me delerminaria a
casarme, sin embargo, leneis razn: no ienso hacerIo.
Me desedi de Ia duquesa. Iui a casa de ToIedo, a quien no Ie confie mis secrelos, y
desues enlre en mi morada de Ia caIIe deI Reliro. Las ceIosias de Ia casa de enfrenle, y
aun Ias venlanas, eslaban abierlas. II vie|o Iacayo Andres locaba Ia guilarra, Leonor
baiIaba eI |c|crc con una vivacidad y una gracia que no se hubiesen eserado de una
uiIa de Ias carmeIilas, orque aIIi habia sido educada y sIo enlr en Ias ursuIinas
desues de Ia muerle deI duque. Leonor hizo miI Iocuras, relendiendo que Ia duea
baiIara con Andres. Harlo sorrendido eslaba yo de que Ia severa duquesa de AviIa
luviese una hermana de lan buen humor. Ior olro Iado, eI arecido era asombroso, yo
eslaba muy enamorado de Ia duquesa, y su viva imagen no odia menos de inleresarme
mucho, me de|e arraslrar or eI Iacer de Ia conlemIacin hasla que Ia duea cerr Ia
ceIosia.
AI dia siguienle fui a ver a Ia duquesa y Ie rendi cuenlas de mi comelido. No Ie ocuIle
eI exlremado Iacer que me habian causado Ios inocenles enlrelenimienlos de su hermana.
Hasla ose alribuir eI exceso de mi arrobamienlo a su gran aire de famiIia.
Como eslas aIabras se arecian de Ie|os a una esecie de decIaracin, Ia duquesa dio
Ia imresin de eno|arse: su severidad se acenlu.
Seor Avadoro me di|o, sea cuaI fuere eI arecido enlre Ias dos hermanas, os
ruego no confundirIas en Ios eIogios que querais hacerIes, sin embargo, venid maana,
debo saIir de via|e y deseo veros anles de arlir.
Seora Ie di|e, deba vueslra cIera aniquiIarme, vueslros rasgos eslan grabados
en mi aIma como Ia imagen de una divinidad: eslais muy or encima de mi ara que me
alreva a eIevar hasla vos un ensamienlo amoroso, ero hoy encuenlro vueslros rasgos
divinos en una |oven aIegre, franca, senciIIa, naluraI, que me reservara de amaros en eIIa.
A medida que yo habIaba, eI roslro de Ia duquesa acenluaba su severidad: yo
eseraba que me echaria de su Iado. No Io hizo. Me reili simIemenle que voIviera aI
dia siguienle.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Cene en casa de ToIedo, y desues voIvi a mi ueslo. Las ceIosias de Ia casa de
enfrenle eslaban abierlas, y yo veia hasla eI fondo de Ias habilaciones. Leonor, enlre
grandes carca|adas, lendia eIIa misma en Ia mesa un manleI muy bIanco y onia dos
cubierlos, eslaba en |usliIIo, y se habia remangado Ia camisa hasla Ios hombros.
Cerraron Ias ceIosias y Ias venlanas, ero Io que yo habia vislo me hizo una fuerle
imresin. Y que |oven uede observar con sangre fria Ia vida inlima de una muchacha!
No se demasiado Io que baIbucee aI dia siguienle a Ia duquesa. IIIa areci lemer
que fuese una decIaracin de amor y, aresurandose en lomar Ia aIabra, me di|o:
Seor Avadoro, como os Io he dicho ayer, debo arlir. Voy a asar aIgun liemo
en mi ducado de AviIa: he ermilido a mi hermana asearse desues que se onga eI soI,
ero sin aarlarse demasiado de su casa, si enlonces quereis acercaros a eIIa, Ia duea esla
revenida y os de|ara conversar cuanlo deseeis. Tralad de conocer eI esirilu y eI caracler
de esa muchacha: me informareis a mi vueIla.
Aclo seguido, incIinando Ia cabeza, me hizo seas ara que me desidiera. Me cosl
irme. Islaba reaImenle enamorado de Ia duquesa. Su exlremada aIlaneria no me
desanimaba, ensaba, or eI conlrario, que si resoIvia lomar un amanle, Io eIegiria de una
cIase inferior a Ia de eIIa, cosa que no es rara en Isaa, en fin, aIgo me decia que Ia
duquesa odria amarme un dia, ero no se, en verdad, de dnde me venia ese
resenlimienlo, en lodo caso, su conducla conmigo no habia odido molivarIo. Iense en Ia
duquesa duranle lodo aqueI dia, ero, hacia Ia larde voIvi a ensar en su hermana: fui a Ia
caIIe deI Reliro. Habia un hermoso cIaro de Iuna. Reconoci a Leonor y su duea senladas
en un banco |unlo a Ia uerla. La duea me reconoci lambien, se IIeg a mi y me invil a
senlarme aI Iado de su uiIa. Desues se aIe|.
AI cabo de un momenlo de siIencio, Leonor me di|o:
Vos sois ues ese |oven a quien me esla ermilido ver` LIegareis a ser amigo
mio`
Le conlesle que ya senlia gran amislad or eIIa.
Y bien, hacedme eI favor de decirme cmo me IIamo.
Os IIamais Leonor.
No es eso Io que os regunlo. Debo lener olro nombre. Ya no soy lan simIe como
Io era en eI convenlo de Ias carmeIilas: creia enlonces que eI mundo no eslaba obIado
sino or reIigiosas y confesores, ero ahora se que hay maridos y mu|eres que no se de|an
ni de dia ni de noche, y que Ios nios IIevan eI nombre de su adre, es or eso que quiero
saber mi nombre.
Como Ias carmeIilas, sobre lodo en aIgunos convenlos, lienen una regIa muy severa,
no me sorrendi que Leonor se hubiera manlenido lan ignoranle hasla Ios veinle aos, Ie
resondi que no Ia conocia sino or eI nombre de Leonor. Le di|e desues que Ia habia
vislo baiIar en su cuarlo, y que con loda seguridad no habia arendido a baiIar en eI
convenlo de Ias carmeIilas.
No me resondi fue eI duque de AviIa quien me hizo enlrar aI convenlo.
Desues de su muerle, ase aI de Ias ursuIinas, donde una inlerna me ense a baiIar, olra
a canlar, en Io que resecla a Ia manera en que Ios maridos viven con sus mu|eres, lodas
Ias inlernas me han habIado de eIIo, y no es un secrelo enlre Ias muchachas. Yo lambien
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
quisiera lener un nombre, y ara eso es menesler casarse.
Desues Leonor me habI de comedia, de aseos, de corridas de loros, y manifesl
gran deseo de ver lodas esas cosas. Tuve aun aIgunas enlrevislas con eIIa, siemre de
noche. AI cabo de ocho dias, recibi Ia siguienle carla de Ia duquesa:
A| pc!ircs quc cs accrcarais a Iccncr, cspcra|a quc c||a cs icnaria ajccic. Ia !uca nc
ascgura quc nis !csccs sc nan rca|iza!c. Si |a !ctccicn quc scniis pcr ni cs tcr!a!cra, cs casarcis
ccn Iccncr Pcnsa! quc una ncgaiita !c tucsira paric nc cjcn!cria.
Resondi en eslos lerminos:
Mi !ctccicn pcr tucsira sccria cs c| unicc scniinicnic quc puc!c ccupar ni a|na. c| quc sc
!c|c a una cspcsa, quiz4 nc cnccnirasc |ugar cn c||a. Iccncr ncrccc un cspcsc quc sc|c sc ccupc !c
c||a.
Recibi Ia siguienle resuesla:
|s inuii| quc cs |c ccu|ic n4s iicnpc. scis pc|igrcsc para ni, q tucsira ncgaiita a accpiar |a
nanc !c Iccncr nc na !a!c c| n4s titc p|accr quc nc scnii!c cn ni ti!a, pcrc cs icq rcsuc|ia a
tcnccr ni inc|inacicn. Oc|cis c|cgir cnirc casarcs ccn Iccncr, c scr cxc|ui!c para sicnprc !c ni
prcscncia, q quiz4 !c |as |spaas. Usarc nasia csc cxircnc ni crc!iic cn |a ccric. Nc nc cscri|4is.
Ia !uca csi4 cncarga!a !c nis cr!cncs.
Ior enamorado que esluviese de Ia duquesa, lanla aIlaneria me disgusl. Ior un
momenlo esluve lenlado de confesarseIo lodo a ToIedo y de onerme ba|o su roleccin,
ero ToIedo, siemre enamorado de Ia duquesa de Sidonia, eslaba muy aegado a Ia
amiga de esla y no me hubiera nunca rolegido conlra eIIa, lome ues eI arlido de
caIIarme y or Ia larde me aosle en Ia venlana ara ver a mi fulura esosa.
Como Ias ceIosias eslaban abierlas, odia ver hasla eI fondo deI cuarlo. Leonor eslaba
en medio de cualro mu|eres, ocuadas en adornarIa. LIevaba un habilo de raso bIanco,
una corona de fIores, un coIIar de diamanles. Ior encima de lodo eIIo Ie habian ueslo un
veIo bIanco que Ia cubria de Ia cabeza a Ios ies.
Todo eslo me sorrendi un oco. Muy ronlo mi sorresa aumenl. LIevaron una
mesa desde eI fondo deI cuarlo y Ia adornaron como un aIlar. Iusieron cirios sobre eIIa,
aareci un sacerdole, acomaado de dos cabaIIeros que arecian no eslar aIIi sino como
lesligos, eI marido faIlaba lodavia. LIamaron a mi uerla. Inlr Ia duea.
Os eseran me di|o. Iensareis resisliros a Ia voIunlad de Ia duquesa`
Segui a Ia duea. La novia no se quil eI veIo, usieron su mano en Ia mia: en suma,
nos casaron.
Los lesligos me feIicilaron, asi como a Ia recien casada cuyo roslro yo no habia vislo
lodavia, y se reliraron. La duea nos condu|o a un cuarlo debiImenle iIuminado or Ios
rayos de Ia Iuna, se fue y cerr Ia uerla lras de si.
La manera en que vivi con mi mu|er esluvo de acuerdo con ese malrimonio
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
exlravaganle.
Desues de onerse eI soI, abria Ias ceIosias, y yo veia lodo eI inlerior deI
dearlamenlo, ya eIIa no saIia or Ia noche, y yo no lenia ocasin de abordarIa. Hacia
medianoche, Ia duea venia a buscarme y me conducia a mi casa anles de que desunlara
eI dia.
AI cabo de ocho dias, Ia duquesa voIvi a Madrid, y Ia vi de nuevo con una suerle de
confusin: yo habia rofanado su cuIlo y me Io rerochaba. IIIa, or eI conlrario, me
lralaba con exlremada amislad. Su aIlivez desaarecia cuando eslabamos a soIas: yo era su
hermano y su amigo.
Una larde que voIvia a mi casa, como esluviera a unlo de cerrar Ia uerla, me
liraron deI faIdn de Ia casaca. Me voIvi y reconoci a usqueros.
Ah, ah, le he escado! me di|o. Monseor de ToIedo me ha dicho que ya no le
veia y que andabas en asunlos misleriosos de Ios cuaIes eI no eslaba informado. SIo Ie he
edido veinlicualro horas ara descubrirIos, y he vencido. Iues bien, muchacho, me debes
reselo, orque me he casado con lu madraslra.
Islas ocas aIabras me recordaron hasla que unlo usqueros habia conlribuido a
Ia muerle de mi adre. No ude menos de moslrarIe mi maIa voIunlad y me Iibre de eI
cuanlo anles.
AI dia siguienle fui a ver a Ia duquesa y Ie habIe de esle eno|oso encuenlro. IIIa
areci muy afeclada.
usqueros me di|o es un hurn aI que nada se Ie escaa: hay que suslraer a
Leonor de su curiosidad. Desde hoy Ia hare arlir ara AviIa. No me lengais rencor,
Avadoro, Io hago ara asegurar vueslra feIicidad.
Seora Ie di|e, Ia idea de feIicidad suone Ia de reaIizacin de nueslros deseos, y
nunca he deseado ser eI marido de Leonor. Is verdad, sin embargo, que ahora me he
aegado a eIIa, y que lodos Ios dias Ia amo mas, si es que Ia exresin se me ermile,
orque nunca Ia veo de dia.
AqueIIa misma noche fui a Ia caIIe deI Reliro, ero no enconlre a nadie. La uerla y
Ias ceIosias eslaban cerradas.
AIgunos dias desues, ToIedo me hizo IIamar a su gabinele y me di|o:
Avadoro, he habIado de vos aI rey. Su ma|eslad os da una comisin ara NaoIes.
TemIe, ese amabIe ingIes, me ha insinuado que quiere verme en NaoIes y, si yo no
udiera ir, quiere que vayais vos. II rey no |uzga adecuado que yo haga ese via|e y quiere
enviaros. Iero agreg ToIedo eI royeclo no arece haIagaros demasiado.
Me haIagan mucho Ias bondades de su ma|eslad, ero lengo una roleclora y no
quisiera hacer nada sin su arobacin.
ToIedo sonri y me di|o:
He habIado con Ia duquesa, id a verIa esla maana.
Iui. La duquesa me di|o:
Mi querido Avadoro, conoceis Ia osicin acluaI de Ia monarquia esaoIa. II rey
esla rximo a su fin, y con eI lermina Ia Iinea auslriaca, en circunslancias lan crilicas, lodo
buen esaoI debe oIvidarse a si mismo y no deserdiciar Ias ocasiones de servir a su ais.
Vueslra mu|er esla segura. No os escribira. Yo Ie servire de secrelaria. De creerIe a Ia
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
duea, sera eI caso de anunciaros muy ronlo aIguna nueva que os aegara aun mas a
Leonor.
AI decir eslas aIabras, Ia duquesa ba| Ios o|os, enro|eci, y desues me hizo seas
de relirarme. Iui a edir inslrucciones aI minislro. Concernian a Ia oIilica exlerior y se
exlendian lambien a Ia adminislracin deI reino de NaoIes, que se queria, mas que
nunca, unir a Isaa. Iarli aI dia siguienle e hice eI via|e con Ia mayor diIigencia osibIe.
Iuse, en IIevar a cabo mi comisin, eI ceIo que se desIiega en un rimer lraba|o.
Iero, en Ios inlervaIos de mis ocuaciones, Ios recuerdos de Madrid adquirian de nuevo
un gran imerio sobre mi aIma. La duquesa me amaba a esar suyo: asi me Io habia
confesado. Converlida en mi cuada, se habia curado de Io que aqueI senlimienlo odia
lener de aasionado, ero me conservaba un aego deI cuaI me daba miI ruebas. Leonor,
misleriosa diosa de mis noches, me habia, or Ias manos deI himeneo, ofrecido Ia coa de
Ia voIuluosidad, su recuerdo reinaba lanlo sobre mis senlidos como sobre mi corazn, Ia
echaba de menos deseseradamenle, con excecin de aqueIIas dos mu|eres, eI beIIo sexo
me era indiferenle.
Las carlas de Ia duquesa me IIegaban con Ia corresondencia deI minislro. No
IIevaban firma y Ia Ielra eslaba desfigurada. Sue or eIIas que eI embarazo de Leonor
avanzaba, ero que eslaba enferma y sobre lodo muy Ianguida. Desues sue que yo
habia sido adre y que Leonor habia sufrido mucho. Las nolicias que me dieron de su
saIud arecian concebidas ara rearar olras mas lrisles.
Ior uIlimo vi IIegar a ToIedo cuando menos Io eseraba. Se ech en mis brazos.
Vengo me di|o or Ios inlereses deI rey. Iero son Ias duquesas quienes me
envian.
AI mismo liemo me enlreg una carla, resenli su conlenido. La abri lembIando. La
duquesa me anunciaba en eIIa eI fin de Leonor y me ofrecia lodos Ios consueIos de una
lierna amislad.
ToIedo, que desde hacia mucho liemo lenia sobre mi eI mas grande ascendienle, Io
us ara caImar mi eslado de animo. Yo no habia, or asi decirIo, conocido a Leonor, sin
embargo, eIIa era mi esosa, y su idea se idenlificaba con eI recuerdo de Ias deIicias de
nueslra corla unin. Mi doIor me de| mucha meIancoIia y un gran abalimienlo.
ToIedo se encarg de Ia marcha de Ios asunlos y, cuando eslos esluvieron acabados,
voIvimos a Madrid. Cerca de Ias uerlas de Ia cailaI me hizo ba|ar y, lomando caminos
desviados, me condu|o aI cemenlerio de Ias carmeIilas: aIIi me hizo ver una urna de
marmoI negro, en su base odia Ieerse: Iccncr Ata!crc. ae eI monumenlo con mis
Iagrimas q voIvi muchas veces anles de ver a Ia duquesa. No se eno| or eIIo: anles bien,
Ia rimera vez que fui a visilarIa, me dio mueslras de un afeclo que se confundia con Ia
lernura. Ior uIlimo me condu|o aI inlerior de su casa y me hizo ver a un nio en una cuna:
mi emocin IIeg aI coImo. Iuse una rodiIIa en lierra, Ia duquesa me lendi Ia mano ara
que me incororara. Se Ia bese: me hizo seas de relirarme.
AI dia siguienle fui a casa deI minislro y, en su comaia, a ver aI rey. ToIedo, aI
enviarme a NaoIes, habia buscado un relexlo ara que me acordaran cierlas gracias, me
hicieron cabaIIero de CaIalrava. Isla condecoracin, sin onerme a iguaI niveI que Ias
ersonas de rimer rango, me acercaba no obslanle a eIIas. Isluve, reseclo a ToIedo y a
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Ias dos duquesas, en una osicin que no era en modo aIguno inferior, or Io demas, yo
era su roia obra, y eIIos arecian comIacerse en hacerme subir en Ia escaIa sociaI.
Ioco desues, Ia duquesa me encarg que vigiIara un asunlo que lenia en eI conse|o
de CasliIIa, use en eI eI ceIo que uede imaginarse y una rudencia que aumenl Ia
eslima que insiraba a mi roleclora. La veia lodos Ios dias y se moslraba siemre mas
afecluosa. Aqui comienza Io maraviIIoso de mi hisloria.
A mi regreso de IlaIia, habia vueIlo yo a vivir en casa de ToIedo, ero conlinuaba
manleniendo Ia casa que lenia en Ia caIIe deI Reliro. AIIi iba a dormir uno de mis criados
que se IIamaba Ambrosio. La casa de enfrenle, que era aqueIIa en que me habia casado,
erlenecia a Ia duquesa. Islaba cerrada, y nadie vivia en eIIa. Una maana, Ambrosio vino
a edirme que Io reemIazara or olro criado, sobre lodo or aIguien vaIienle, dado que
desues de medianoche no asaba nada bueno, ni en mi casa ni en Ia de enfrenle.
Quise hacerme exIicar de que naluraIeza eran Ias aariciones que insiraban lemor
a Ambrosio. Isle me confes que eI lemor mismo Ie habia imedido discernirIas, ademas,
eslaba decidido a no acoslarse mas en Ia casa de Ia caIIe deI Reliro, ni soIo ni acomaado.
Islas aIabras deserlaron mi curiosidad. Isa misma noche decidi lenlar Ia avenlura. La
casa conlenia aun aIgunos muebIes. Me lrasIade a eIIa desues de cenar. Hice acoslar a un
Iacayo en Ia escaIera y ocue eI aosenlo que daba a Ia caIIe y quedaba enfrenle de Ia
anligua casa de Leonor. Tome aIgunas lazas de cafe ara no dormirme y oi dar Ias doce.
Ambrosio me habia dicho que esa era Ia hora deI aarecido. Iara que nada Io esanlara,
aague mi bu|ia. Muy ronlo vi Iuz en Ia casa de enfrenle. Iasaba de un cuarlo y de un
iso aI olro, Ias ceIosias me imedian ver de dnde rovenia Ia Iuz. AI dia siguienle Ie hice
edir a Ia duquesa Ias IIaves de Ia casa y me lrasIade a eIIa. La enconlre comIelamenle
vacia y luve Ia cerleza de que no eslaba habilada. Arranque una ceIosia de cada iso y
desues fui a ocuarme de mis asunlos.
A Ia noche siguienle voIvi a ocuar mi ueslo y, cuando dieron Ias doce, vi Ia misma
Iuz. Iero esla vez sue de dnde rovenia. Una mu|er, veslida de bIanco y con una
Iamara en Ia mano, alraves Ienlamenle lodos Ios cuarlos deI rimer iso, as aI
segundo y desaareci. La Iamara Ia iIuminaba demasiado debiImenle ara que yo
udiese dislinguir sus rasgos, ero or su rubia cabeIIera reconoci en eIIa a Leonor.
A Ia maana siguienle, muy lemrano, fui a ver a Ia duquesa. No Ia enconlre, me
hice conducir a donde eslaba eI nio. Habia agilacin e inquielud enlre Ias criadas. AI
rinciio, no quisieron exIicarme nada. Ior uIlimo Ia nodriza me di|o que una mu|er,
veslida de bIanco, habia enlrado duranle Ia noche, con una Iamara en Ia mano, que habia
mirado Iargo ralo aI nio, Io habia bendecido y se habia ido.
VoIvi Ia duquesa. Me hizo IIamar y me di|o:
Tengo razones ara desear que vueslro hi|o no esle mas aqui. He dado rdenes
ara que se reare ara eI Ia casa de Ia caIIe deI Reliro: aIIi vivira con su nodriza y Ia
mu|er que asa or ser su madre. Tambien os roondria vivir con eI, ero odria lraer
inconvenienles.
Le conlesle que conservaria Ia casa de enfrenle, donde aIgunas veces dormiria.
Nos conformamos a Ias disosiciones de Ia duquesa. Di orden ara que eI nio
durmiera en eI cuarlo que daba a Ia caIIe y ara que no se coIocara de nuevo Ia ceIosia.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Dieron Ias doce. Me aosle en Ia venlana. Vi, en eI cuarlo de enfrenle, aI nio y a Ia
nodriza dormidos. La mu|er, veslida de bIanco, aareci con Ia Iamara en Ia mano. Se
acerc a Ia cuna, mir Iargo ralo aI nio y Io bendi|o. Desues se IIeg a Ia venlana y mir
Iargo ralo hacia mi casa. Desues saIi deI cuarlo y vi Iuz en eI segundo iso. Ior uIlimo Ia
misma mu|er aareci en eI lecho, y camin raidamenle or Ia cornisa, de aIIi as a una
casa vecina y desaareci.
Quede desconcerlado, Io confieso. Dormi oco, aI dia siguienle esere Ia medianoche
con imaciencia. Dieron Ias doce, fui hasla Ia venlana. Muy ronlo vi enlrar, no a Ia mu|er
veslida de bIanco, sino a una esecie de enano que lenia eI roslro azuIado, una ierna de
aIo, y una Iinlerna en Ia mano. Se aroxim aI nio, Io mir alenlamenle, desues fue
hasla Ia venlana, se senl sobre eIIa, con Ias iernas cruzadas, y me observ Iargo ralo.
Desues saIl desde Ia venlana hasla Ia caIIe, o, me|or dicho, areci resbaIar hasla eIIa y
vino a IIamar a mi uerla. Desde Ia venlana Ie regunle quien era. In vez de resonderme,
me orden:
}uan Avadoro, busca lu caa y lu esada y ven conmigo.
Hice Io que me decia, ba|e a Ia caIIe y vi aI enano a una veinlena de asos, co|eando
sobre su ierna de madera y moslrandome eI camino con su Iinlerna. Desues de haber
andado unos cien asos, lom a Ia izquierda y me condu|o a un barrio desierlo que se
exliende enlre Ia caIIe deI Reliro y eI Manzanares. Iasamos ba|o una bveda q enlramos en
un paiic con aIgunos arboIes. In eI exlremo deI alio habia una equea fachada glica
que arecia ser eI orlaI de una igIesia. De aIIi saIi Ia mu|er veslida de bIanco. II enano
iIumin mi roslro con su Iinlerna.
Is eI excIam eIIa, es eI mismo, esoso mio, mi querido esoso!
Seora Ie di|e, os creia muerla.
Isloy viva!
Y, efeclivamenle, era eIIa. La reconoci or eI sonido de su voz y, mas aun, or eI
ardor de sus Iegilimos lransorles. Su agilacin no me de| liemo ara hacerIe regunlas
sobre Io que habia de maraviIIoso en nueslra siluacin. Leonor se esca de mis brazos y
se erdi en Ia oscuridad. II enano co|o me ofreci eI auxiIio de su equea Iinlerna. Lo
segui a lraves de ruinas y de barrios comIelamenle desierlos. De ronlo se aag Ia
Iinlerna. II enano, a quien IIame, no resondi a mis grilos, Ia noche era comIelamenle
oscura. Tome eI arlido de lenderme or lierra y eserar de laI modo eI dia. Me dormi.
Cuando deserle, era comIelamenle de dia. Islaba acoslado |unlo a una urna de marmoI
negro. Lei en eIIa, en Ielras de oro: Iccncr Ata!crc. In suma, eslaba |unlo a Ia lumba de mi
mu|er. Recorde enlonces Ios aconlecimienlos de Ia noche y su recuerdo me lurb. Desde
hacia mucho que no me habia acercado aI lribunaI de Ia enilencia. Iui a Ios lealinos y
regunle or mi lio abueIo, eI adre |ernimo. Islaba enfermo. Se resenl olro confesor.
Le regunle si era osibIe que Ios demonios revisliesen formas humanas.
Sin duda me di|o, Ios sucubos son mencionados formaImenle en Ia Suna !c
Sanlo Tomas, y es un caso reservado. Cuando un hombre de|a asar mucho liemo sin
arliciar de Ios sacramenlos, Ios demonios adquieren sobre eI cierlo imerio. Se hacen
ver con Ios rasgos de una mu|er y Io inducen en lenlacin. Si creeis, hi|o mio, haber
sucumbido a sucubos, recurrid aI gran enilenciario. Daos risa. No erdais eI liemo.
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
Resondi que me habia ocurrido una singuIar avenlura, en Ia cuaI me habian
engaado meras iIusiones. Le edi ermiso ara inlerrumir mi confesin.
Iui a casa de ToIedo. Me di|o que me IIevaria a cenar a casa de Ia duquesa de AviIa, y
que aIIi enconlraria lambien a Ia duquesa Sidonia. Le areci reocuado y me regunl eI
molivo. Yo eslaba efeclivamenle soador y no odia fi|ar mis ideas en nada razonabIe.
Duranle Ia cena con Ias duquesas me moslre lrisle, ero su aIegria era lan viva, y ToIedo
resondia lan bien a eIIa, que lermine or comarlirIa.
Duranle Ia cena, observe seaIes de inleIigencia y risas que arecian reIacionarse
conmigo. Nos Ievanlamos de Ia mesa y mis comaeros, en vez de dirigirse a Ia saIa,
lomaron eI camino de Ios dearlamenlos inleriores. Cuando esluvimos aIIi, ToIedo cerr Ia
uerla con IIave y me di|o:
IIuslre cabaIIero de CaIalrava, oneos de rodiIIas anle Ia duquesa. Is vueslra mu|er
desde hace un ao. No vayais a decirnos que Io sosechabais. Quiza Io adivinaran Ias
ersonas a quienes conlareis vueslra hisloria, ero eI gran arle es imedir que Ia sosecha
nazca. In reaIidad, Ios mislerios deI ambicioso AviIa nos han beneficiado. Tenia de verdad
un hi|o que ensaba hacer reconocer. Ise hi|o muri, y enlonces exigi de su hi|a que no se
casara ara que sus feudos voIviesen a Ios Sorrenlo, que son una rama de Ios AviIa. La
aIlivez de Ia duquesa Ie hacia desear no darse ningun seor. Iero, desues de nueslra
vueIla de MaIla, esla aIlivez no sabia bien que ob|elo lenia y corria eI eIigro de arraslrarIa
a un gran naufragio. IeIizmenle, Ia duquesa de AviIa liene una amiga, que lambien es Ia
vueslra, mi querido Avadoro. Como goza de su absoIula confianza, nos hemos concerlado
ara saIvar inlereses que nos son reciosos. Invenlamos enlonces una Leonor, hi|a deI
duque y de Ia infanla, que no era sino Ia duquesa, locada con una eIuca rubia y con
Iigeros afeiles. Iero vos no ensasleis en reconocer a vueslra aIliva soberana en Ia
candorosa uiIa de Ias carmeIilas. He asislido a aIgunos ensayos de ese aeI, y os
aseguro que lambien habria sucumbido aI engao. La duquesa, viendo que rechazabais Ios
mas briIIanles arlidos or eI soIo deseo de ermanecer unido a eIIa, se decidi a casarse
con vos. Islais casado anle Dios y Ia IgIesia, ero no anle Ios hombres, o a Io menos
buscariais en vano Ias ruebas de vueslro malrimonio. Iero Ia duquesa no faIla nunca a
Ios comromisos conlraidos. Islabais ues casados, y Ia consecuencia fue que Ia duquesa
luvo que ir a asar aIgunos meses a sus lierras ara suslraerse a Ias miradas de Ios
curiosos. usqueros acababa de IIegar a Madrid. Lo use sobre vueslra isla y, con eI
relexlo de desconcerlar aI hurn, hicimos arlir a Leonor a Ia camia. Desues
convinimos en haceros arlir a NaoIes, orque ya no sabiamos que deciros a rosilo
de Leonor, y Ia duquesa no queria hacerse reconocer anle vos hasla que una rueba viva
de vueslros amores aumenlara Ios derechos que leneis sobre eIIa. Aqui, mi querido
Avadoro, imIoro que me erdoneis. He hundido eI uaI en vueslro echo aI anunciaros
Ia muerle de una ersona que no ha exislido |amas. Iero vueslra sensibiIidad no ha sido
inuliI. La duquesa esla conmovida de ensar que Ia habeis amado lan erfeclamenle ba|o
dos formas lan diferenles. Desde hace ocho dias, arde or decIararse a vos. Tambien aqui
Ia cuIa es mia: me obsline en hacer voIver a Leonor deI olro mundo. La duquesa ha
lenido a bien reresenlar eI aeI de Ia mu|er veslida de bIanco, ero no es eIIa quien ha
corrido lan agiImenle or Ia cornisa de Ia casa vecina: esa Leonor no era sino un equeo
Manuscriic |nccnira!c |n Zaragcza jan Pciccki
deshoIIinador disfrazado.
II mismo chiquiIIo ha reaarecido Ia noche siguienle, disfrazado de diabIo co|ueIo.
Se ha senlado en Ia venlana y se ha desIizado a Ia caIIe or una cuerda alada con
anliciacin. Ignoro Io que sucedi en eI alio deI vie|o convenlo de Ias carmeIilas, ero
esla maana os he hecho seguir y se que os habeis confesado Iargamenle. No me gusla
lener que habermeIas con Ia IgIesia, y lemo Ias consecuencias de una broma que
IIevariamos demasiado Ie|os. No me he oueslo, ues, a Ios deseos de Ia duquesa, y hoy
hemos decidido confesaros loda Ia verdad.
TaI fue, oco mas o menos, eI discurso deI amabIe ToIedo. Iero yo no Io escuchaba:
eslaba a Ios ies de ealriz. Una amabIe confusin se inlaba en sus rasgos. Ixresaba Ia
Iena confesin de su derrola. Mi vicloria no lenia y no luvo nunca mas que dos lesligos:
no or eIIo me fue menos cara.

S-ar putea să vă placă și