Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
3.1
mKf
3.2
yhg, el kW j to ga
ghit
3.3
3.4
TL to
3.5
TL toF j toF cs
ahr
3.6
3.7
fy khwf
3.8
fhy kW ntiy
3.1 mKf
kjf midtU thehf KGtJ bt-bt
vw cathd yif mila Uwd. jfhf jf
neuij bra t xJ mf gz kW brt
Matiw nrwd.
ffhy Kj jfhy tiu, gl khUJ gz g
khw tiu, yfSF mtUJ ilF cgF,
kj j kW jrk mit gagLJwh.
jh{kfh nghw khbgU id df, jir
uAtu Mya nghw fiybrtf Mad f mHa
njhwfhd vLJfhLfshF. itah e Kndhf
j msit f rahf gagL mHfhf, cWahf
fosij ekF ygLJwd.
y kiH kW mWtil; cz kW cley; tu
kW bry nghwit fhuz fha bjhlf mikJsd.
vdnt, fy khwf vw fUJ vGJsJ.
eh eik fhgh bfhS Ka gzij
fldhf bgWnwh. nkY eik tsJ bfhS Ka
gzij tf KjL brnwh. braghLf TL
100
nuh# ngf
[1214-1294]
nuh# ngf
wikahd
Ma. My
jJt nkij.
nrhjid Kiwfis
tWat.
Mngho fW
njjt.
fjij
wfjh mJ
vyh mF
ghig VgLJ
vd Tdh.
fj
KaJt
bghJthd
kj mwhl
njitfshfd
tf, mfho
tshf, unt,
jgh mYtyff,
fhL fHff
Matiw
gagLJ nghJ,
nghFtuJ
kW ahghu
gkhwfshd
wFk,
VWk, tf
kW tjf
Mat
gagLJ nghJ
czu KojJ vW
TWwh.
tha fj
yhg
gid iy - mlf iy
el
mlf iy - gid iy
(iii)
yhg rjj
(iv)
el rjj
(v)
j to (I)
(vi)
TLbjhif
(ii)
yhg
mlf iy
el
mlf iy
# 100
# 100
mr fhy to j
= Pnr
100
100
mr + to
= 1 = 50 %
2
= 1 = 25 %
4
= 3 = 75 %
4
uL rjj = 2% = 2
100
(ii) 600 nyh uh 8% = 8 600 = 48 ..
100
(iii)
125% = 125 = 5 = 1 1
100 4
4
bghGJ, rjjfis gagL y fzFfis fhngh.
(i)
vLJfhL 3.1
2 %gh 70 igrh 15 igrh vjid rjj?
101
` 2 igrh 70 = (2 100 igrh + 70 igrh)
igrh
= 200 igrh + 70 igrh
= 270 igrh
vdnt, njitahd rjj = 15 # 100 = 50 = 5 5 % .
270
9
9
vLJfhL 3.2
xU bjhif 12% vgJ ` 1080 v mbjhifia fhf.
bjhif ` x vf.
jugLsJ : mbjhif 12% = ` 1080
12 # x = 1080
100
x = 10880 100 = ` 9000
12
` bjhif = ` 9000.
vLJfhL 3.3
25 khztf 72% ng fj ghl wikahdtf. fj
ghl wikanwh vjid ng?
Kj, o iy = ` 15,00,000
jnghija iy = ` 12,00,000
102
tha fj
Fiwj bjhif
100
Kj bjhif
g 3.1
1. rahd ilid njbjLJ vGJf.
(i) xU TilYs 25 gHf 5 MuR gHf v MuR gHf
rjj ..........
(A) 5%
(B) 25%
(C) 10%
(D) 20%
2
(ii)
= .......... %.
25
(A) 25
(B) 4
(C) 8
(D) 15
(iii) xU gho cs bkhj fLf vif 15% fLf
30 v, fLf bkhj vif ..........
(A) 100
(B) 200
(C) 150
(D) 300
(iv) brw ML xU Tl iy ` 34,000. j ML j iy 25%
TLjyhwJ. mTLj bjhif ..........
(A) ` 6,500
(B) ` 8,500
(C) ` 8,000
(D) ` 7,000
(v) khj tUkhd ` 20,000 bgW eg xUt xbthU khjK
` 3,000I nr brwh v, mtUila khj nr rjj
..........
(A) 15%
(B) 5%
(C) 10%
(D) 20%
2. (i) xU bfhfy cs 20% MdJ 40 l vbz MF. m
bfhfy cs vbz bkhj msit fhz.
103
mf
kbgf
200
200
200
150
150
150
bgw
kbgf
180
188
195
132
142
140
rjj
104
tha fj
105
106
tha fj
(i) m.. = c
1. el v
100
# ..
100 + yhg % m
2. yhg v
(i) .. = c
(ii) m.. = c
100
# ..
100 - el% m
2. el v
100 + yhg %
m # m..
100
(ii) .. = c
100 - el%
m # m..
100
vLJfhL 3.6
AJ xU tz bjhiyfh bgoia ` 15,200 F thFwh.
jid 20% elF wh v, mbjhiyfh bgo gid
iy vd?
nuh Nuij
gagL brjKiw :
myJ
gid iy = mlf iy - el
= 15,200 3,040
= ` 12,160
107
nj brj Kiw :
mlf iy ` 100, el 15%
v, el ` 15.
myJ
gid iy = 100 15 = ` 85
gid iy ` 85
v, mlf iy ` 100.
gid iy ` 13600 v,
mlf iy
0 # 113600
= 100
85
= ` 16,000
Nuij gagL
nut brj Kiw :
el = 15%
.. = ` 13,600
100
..
100 - el%
100
=
13600
100
0 - 115
= 100 13600
85
= ` 16,000
m.. =
mltidia
brf
bghU
mlf iy
(%gh)
yhg /el
/
16,000
9% yhg
13,500
12% el
J JitF
au
iknuh nt
Xt
ku mykh
nrhgh br
F%L
rhjd
13% el
12% yhg
32,400
w iy
(%gh
6,786
7,000
7% yhg
vLJfhL 3.8
11 ngdhf mlfiy 10 ngdhf w iyF rk v
yhg myJ el rjjij fhf.
= ` 10x
10
108
tha fj
vLJfhL 3.9
U iffofhuf xbthiw ` 594F xUt wh. thW
w x 10% yhgK, kw 10% elK mtUF VglJ.
bkhj mtUF Vgl yhg myJ el rjj fhz.
` Kj iffofhu mlf iy =
el
m..
100
12 # 100 = 1
1200
3.3.3 nkgobryfis fhL gaghL
=
109
110
tha fj
g 3.2
1. mlf iy myJ gid iyia fhf.
gid
iy
mlf iy
(i)
` 7,282
el
` 208
(ii)
(iii)
yhg
` 572
` 72
` 9,684
` 684
(iv)
` 1,973
` 273
(v) ` 6,76,000
` 18,500
gid
iy
` 384
(ii) ` 2,500
` 2,700
(iii) ` 380
yhgK, yhg
rjjK
` 361
(iv) ` 40
(v) ` 5,000
elK, el
rjjK
` 2 el
` 500 yhg
111
112
xU bghU nk
izfgoUF
JL mil jSgoF
K vGjgoUF iyia
Fj iy (F..) myJ
goa iy vngh.
tha fj
vLJfhL 3.11
HhfhyfY, j
khjkhd MoY 10,
20, 50 vgd nghw
jSgof tHFtj
_y nfh-Mbl,
fh nghw gy filf
thoifahsfis <J
jf ahghuij
bgU bfhwd.
jSgo Fj iy
nk miktjh, eh Fj
iyiana mogilahf
bfhs ntL.
113
vLJfhL 3.13
X mykh 5 jSgo ` 5,225F fgLwJ. mj Fj
iyia fhf.
Nuij gagL
gLsJ. vdnt, Fj
gid iy = ` 5225
iy ` 100 vf.
jSgo = 5
F.. = ?
100
.
F.. =
100 jSgo %
jSgo rjj = 5
jSgo = 5 100 = ` 5
100
.. = F.. - jSgo
= 100 5 = ` 95.
myJ
gid iy ` 95 v,
Fj iy ` 100.
100
10
0
j # 5225
-5
` 100
100
100 # 5225
95
` 5,500.
gid iy ` 5225 v,
Fj iy = 100 5225= ` 5500
95
mykh Fj iy = ` 5500.
vLJfhL 3.14
xU filfhu j thoifahsfSF 10 jSgo jJ, 20 yhg
milwh. xU bghU cik iy ` 450 v, mbghU Fj
iyia fhf.
k gagLa Kiw:
114
tha fj
gid iy ` 90 v,
Fj iy ` 100
gid iy ` 540 v,
0 # 1100 = ` 600.
Fj iy = 540
90
` mbghU Fj iy ` 600.
vLJfhL 3.15
xU jf iy 10% jSgo brjhY xU ahghF 10%
yhg ilwJ. mjf Fj iy ` 220 v, mj mlf iy
ahJ?
Fj iy = ` 220.
jSgo = 10
jSgo = Fj iy 10
yhg = 10
= 10 # 220 = ` 22.
100
myJ Fj iy = ` 220
.. = F.. - jSgo
= 220 22 = ` 198.
mlf iy ` 100 vd bfhf
yhg = mlf iy 10
= 10 # 100 = ` 10.
100
.. = m.. + yhg
mlf iy =
= 100 + 10 = ` 110.
100 - jSgo
100 + yhg
Fj iy
0 - 110 # 220
= 100
100
0 + 110
= 90 # 220 = ` 180.
110
gid iy = ` 14,400
Fj iy ` 100 vf.
Kj jSgo = 10 = 10 # 100 = ` 10.
100
Kj jSgoF gid iy = 100 10 = ` 90.
ulh jSgo = 20 = 20 # 90 = ` 18.
100
ulh jSgoF gid iy = 90 18 = ` 72.
gid iy ` 72 v, Fj iy ` 100.
115
gid iy ` 14,400 v Fj iy
0 # 1100 = ` 20,000.
= 14400
72
Fj iy = ` 20,000.
vLJfhL 3.17
xU ahgh xU bghUis ` 1200F thdh. mj mlf iyF
nk 30 ca, Fj iy Mdh. jF 20 jSgo bfhLJ wh
v, gid iy kW yhg rjj fh.
yhg
100
mlf iy
48 # 100 = 4%.
1200
116
tha fj
2. kiwKf t.
1. neKf t
tUkhd t, brhJ t, bjh t, j t nghw tf neKf
tfshF. it bghJ kfsh muRF neilahf brYJ tfshF.
2. kiwKf t
y tf neilahf kfsh brYj KoahJ. mt kiwKf t
vdgL. tiw F tngh.
fyh t
t e eho cg bragLw y bghUf J
fgLwJ. J eLt muRF brYwJ.
g t
cz Lf, iuauFf, tf fzfhsf gf,
bjhiyng flz nghwtF f tf g tf MF.
tf ekF g brgtf _ykhf muRF brwJ.
tUkhd t
mu f Kakhd tUkhd Mjhu tUkhd tahF.
jid ML tUkhd Fl msF nk cstflUJ
tNfgLwJ. e eho wj Fokfdhf Uf ntLbk, e
flikia czJ tid Fl fhyF brYj ntL.
gid t / kTL t
gid t
xU
filfhu
xU
bghUis
FnghJ fgL tna gid
tahF. bghUis thF bghGJ
bghUf iyl tia nrJ
brYJt.
117
gid t xU
bghU gid nk
murh fgLwJ.
7777 7777
k TL t
J khy mu Kakhd tahF.
mik fhy eh filf thF
bghUf iyl tia nrJ, k
TL t vw tia tNwd.
20112011-M
Mofhd
tU
bghUf jhd gidtia
fhf.
1. fUf ................
2. bgnuh ................
3. Or ................
4. L cgnahf bghUf ................
5. urhad bghUf ................
m, rfiu, gh,
c, ngdh, bgf,
jff MatWF
muR gid tUJ
yF mfgLsJ.
gid t j
bghU iy
100
gid t bjhif
100
bghU iy
irfUf k = ` 12,000
gid t j = 8
gid tbjhif = 8 # 12000
100
= ` 960
ndh brYj ntoa bkhj bjhif = 12,000 + 960
= ` 12,960
118
tha fj
vLJfhL 3.19
gid tl xU Frhjd fU bkhj iy ` 14,500.
Frhjd fU iy ` 13,050 v gid t jij fhz.
gid tbjhif
100
bghU iy
1305 # 100 = 10
13050
vLJfhL 3.20
ah ` 2730F xU Nnf thdh. j J k TL t 5%
MF. k TL tia nrF Kd mbgo iy vd? k
TL t vts vd fhf.
bfhLfgLsit : k TL t 5%
k TL t yhj nghJ bghU iy ` 100 v, k TL
tl mj iy ` 105 vwhwJ.
k TL tl xU bghU iy ` 105 v, mj mr iy
` 100.
k TL tl xU bghU iy ` 2730 v mj mr iy
= 100 # 2730 = ` 2,600
105
mbgo mr iy = ` 2,600
k TL t
= 2,730 2,600
= ` 130.
119
g 3.3
1. rahd ilia njbjLJ vGJf.
(i) jSgo vgJ .......... jhd cs iy.
(A) Fj iy
(B) mlf iy
(C) gid iy
(D) to
(ii) xU bghU Fj iy ` 140. gid iy ` 105 v jSgo
.......... .
(A) ` 245
(B) ` 25
(C) ` 30
(D) ` 35
(iii) .......... = Fj iy - jSgo.
(A) mlf iy
(C) goa iy
(B) gid iy
(D) rij iy
120
tha fj
bghUf
Fj
iy
jSgo
j
jSgo
gid
iy
(i)
lit
` 2,300
20
.....
.....
(ii)
ngdh br
` 140
.....
.....
` 105
.....
20
.....
` 16,000
` 14,500
.....
.....
` 13,775
` 3,224
12%
.....
.....
(iii)
(iv)
(v)
rhghL
nki#
JitF
au
rikf
cj br
3.4 TL to
eh VHh tF j to fzLtJ g
fWnsh. j to nkY TLj fhz cj
Nufis fWnsh. j maha
TL to ga fUij, TL toia vthW
fzLj, TLj vthW fhQj vgd g
(xU Fl fhy bfLF) mJ bfhnth.
121
xU t d ` 50,000 ML to j 4 uL MLfSF
fldhf bgWwh.
Kj ML d brYJ ntoa to,
P#n#r
100
= 50000 # 1 # 4 = ` 2,000
100
mt Kjyh ML to ` 2000ij
fl jtajhf bfhnth. bghGJ j
toahd ` 2000ij giHa mryha ` 50,000
cl nrJ a mryhf ` 52,000 vd vLJ
mrYF kL to
bfht. j mrYF ulh ML to
fhQjiy j to
fzLt.
vnwh. Mdh
jto =
P#n#r
toia mrYl
100
nrJ to fhQjiy
= 52000 # 1 # 4 = ` 2,080
TL to vnwh.
100
vdnt d ulh ML mf
toia fl nto tU. thW to fhQ KiwF TL to fhQj
vW bga.
j to =
go 1 :
Kjyh ML mr
Kjyh ML to
=
=
KjyhL W TLj
` 8,000
P#n#r
100
8000 # 1 # 115 = ` 1,200
100
P + I = 8,000 + 1,200 = ` 9,200
122
` 9,200
tha fj
ulh ML to
=
=
ulh ML W TLj =
P#n#r
100
9200 # 1 # 115 = ` 1,380
100
= ` 10,580
_wh ML to
_wh ML Ko TLj
P#n#r
100
10580 # 1 # 115 = ` 1,587
100
P+I
KjyhL Kj =
`P
KjyhL to =
P#n#r
100
=
KjyhL W TLj =
=
=
go 2 :
ulh ML Jtf mr =
ulh ML to =
P # 1 # r = Pr
100
100
P+I
P + Pr
100
P`1 + r j
100
P`1 + r j
100
P`1 + r j # 1 # r
100
100
100
123
=
ulh ML W TLj =
P`1 + r j # r
100
100
P+I
P`1 + r j + P`1 + r j # r
100
100
100
r
r
= P`1 +
1+
100 j`
100 j
2
= P`1 + r j
100
2
go 3 : _wh ML bjhlf mr = P`1 + r j
100
2
r
P`1 +
j #1#r
10
100
0
_wh ML to =
100
=
2
P`1 + r j # r
100
100
P+I
2
2
P`1 + r j + P`1 + r j # r
100
100
100
2
r
r
P`1 +
1+
100 j `
100 j
3
P`1 + r j
100
A =
TL to =
n ML Ko TL to = C. I. =
n
P`1 + r j
100
AP
n
P `1 + r j - P
100
TL to fzLj
tif 1: MLF xU Kiw fzl
xbthU ML WY toia mrYl TLtijna, ML
Kiw fzl vwhF.
F TL bjhif
n
A = P `1 + r j ; TL to = A P
100
2 100
124
tha fj
4 100
A = P`1 + r j 81 + 1 ` r jB ; TL to = A P
100
4 100
5
5 MLf
MLf
vLJfhL 3.22
MLF xUKiw to fhQ Kiw ` 15,625 F ML to 8 j
v, 3 MLfSF TL to fhz.
3
3 MLf Ko TL bjhif A = P`1 + r j
100
8 3
1
+
`
= 15625
100 j
100
2 3
= 15625 `1 + 25 j
27 3
= 15625 ` 25 j
= 15625 # 27 # 27 # 27
25 25 25
= ` 19,683
vdnt, TL to = A P = 19,683 15,625
= ` 4,058
TL to Kiw MLF xU Kiw myJ miu MLF xU
Kiw fzLjiy xLnth.
` 100I U KiwfY KjL brjh TL bjhif, TL to
vd ilF vgij fhngh.
125
MLF xU Kiw
miuahLF xU Kiw
P = ` 100, 10 TL to
P = ` 100, 10 ML TL to
MLF xU Kiw
miuahLF xU Kiw
fhy 1 ML
0 # 10
10 # 1 = ` 10
I = 100
100
A = 100 + 10 = ` 110
100 # 10 # 1 2
=`5
I=
100
ML Ko TLj
= 100 + 5 = ` 105
mLj MLF Kj ` 105
I=
105 # 10 # 1 2
= ` 5.25
100
A = ` 110
A = ` 110.25
P = ` 1000, r = 10 MLF
1
3
n = 18 khjf = 18 tUlf = 2 tUlf = 1 2 tUlf
12
18 khjf W TLbjhif
A =
=
=
=
2n
P 81 + 1 ` r jB
2 100
100
2# 3
1000 81 + 1 ` 10 jB 2
2 100
100
3
10
j
1000 `1 + 200
200
21 3
`
1000 20 j
1000 # 21 # 21 # 21
20 20 20
` 1157.625
` 1157.63
TL to =
AP
1157.63 1000
` 157.63
126
8 ML to j,
xU bjhifia, 3
khjfSF xU Kiw,
toia mrYl nrF
Kiw vjid Kiw
to fzlgL?
tha fj
vLJfhL 3.24
` 20,000F 15 ML to jF 2 1 MLfSF TL toia
3
fhf.
2 1 MLf W TL bjhif
3
A = P`1 + r j 81 + 1 ` r jB
100
3 100
2
2
= 20000`1 + 15 j 81 + 1 ` 15 jB
100
3 100
2
= 20000 `1 + 3 j `1 + 1 j
20
20
2
= 20000 ` 23 j ` 21 j
20 20
= 20000 # 23 # 23 # 21
20 20 20
= ` 27, 772.50
C.I. = A P
= 27,772.50 20,000
= ` 7,772.50
774.40
r 2
=
1
+
`
640
100 j
127
77440 = 1
r 2
` + 100 j
64000
121 = 1 + r 2
`
100 j
100
11 2
` 10 j = `1 + r j2
100
11
r
10 = 1 + 100
11
r
= 10 - 1
100
r
= 11 - 10
10
100
r
= 1
10
100
r = 100 = 10
10
TL to j MblhWF 20.
vLJfhL 3.26
` 1600 MdJ 5 ML TL to j bfhL vjid MLf
` 1852.50 MF?
fhytiufis to
jfis fhf.
1. miuahLF xUKiw
tol mrYl
nrUw Kiw, uL
MLfSF, 8 ML
to j.
2. miuahLF xU
Kiw tol mrYl
nrUw Kiw, 1
MLfSF, 4 ML
to j.
128
tha fj
vLJfhL 3.27
` 8000F 10 to j v uL MLf ilF TL
toF j toF cs ahrij fhf.
g 3.4
1. tUtdtF TLjiy, TL tofis fhz :
Kj
ML
fhy
v
( ` )
to j
(MLf)
(i)
1000
3
5
(ii)
4000
2
10
(iii)
18,000
10
21
2
129
130
tha fj
M) k Fiwj
y auf k, tof k, y
bghUf iyf, folf k Mait
MLnjhW Fiwwd.
n
ijfhz A = P`1 - r j vw Nuij
100
gagLj ntL.
cyf kf bjhif
ML kf bjhif
1700
1800
1900
2000
600,000,000
900,000,000
1,500,000,000
6,000,000,000
flj _W whLf
kf bjhif gJ klfhf
bgUsJ.
vLJfhL 3.28
n = 2 MLf.
n
uL MLf kf bjhif = P`1 + r j
100
2
107 2
= 90000 `1 + 7 j = 90000 ` 107
100
100
100 j
100
107 # 107
= 90000 # 107
100 100
100
= 103041
n
P`1 - r j
100
3
= 30000`1 - 5 j
100
100
3
= 30000` 95 j
100
100
= 30000 # 95 # 95 # 95
100 100
100
100 100
= ` 25721.25
_W MLfSF mj au k ` 25,721.25
131
vLJfhL 3.30
xU uhk kf bjhif xnu uhf xbthU ML 5 j
To bfhL brwJ. bghGJ mj kf bjhif 1,04,832 v uL
MLfSF K vdthf UUF?
g 3.5
1. xU g khzt nrif vif 2000. nrif xbthU
ML 5 j TLwJ, uL MLfSF mg
vjid khztf Ughf?
2. xU nkhlh au iy ` 3,50,000. j k xbthU
MoY 10 j FiwwJ. _W MLfSF mj k
vtsthf UF?
3. xUt nkhlh iris ` 50,000F thdh. j k xbthU
ML 8 j FiwwJ, XuhoF j k vtsthf
UF?
4. xU Mtf, X Muh xU tif ghOahf vif
xU kF 2.5 j mfwJ. bjhlf 5,06,000
ghOahf Ujh, 2 k neuF wF mj vif vd?
5. ntiyyh lhldh xU uhkYs kf mikYs
efufSF l bgajd. uL MLfSF K muhk
kf bjhif 6,000. l bganjh vif MblhWF 5
v jnghija kf bjhif vd?
132
tha fj
(ii) bjhl it l
uju itF KY khwhdJ bjhl itghF.
l xbthU khjK xU Fl bjhifia xUt j
trnfg Fl MLfSF bjhlahf lyh.
tf myJ mryff mj fhy Ko, gz brYatUF
mt mJtiu KjL brj mr bjhifl
toia nrJ bfhLwd. lF
bjhl it l (R.D.) vW bga.
F : bjhl it Kiw fzlgL
to, j to t fzlgLwJ.
bjhl it l Kiw to, fhy
Ko ilF bjhif Matiw fhz
cj Nuij fhngh:
133
khj jtizia
mkhjF vW
ntLkhdhY
brYjyh
134
tha fj
vLJfhL 3.33
h xbthU khj JtfY ` 200I X mryf 5
MLfSF brY tjh. Ko mt ` 13,830 bgwh v, to j
vd?
n = 5 12 = 60 khjf
n^ n + 1h
fhy, N = 1 ;
E MLf
12
2
1
61
305
= 12 # 60 # 2 = 2 MLf
bkhj brYa bjhif = Pn = 200 60 = ` 12,000
W ilF K bjhif = Pn + PNr
100
13,830 = 12000 + 200 # 305 # r
2
100
13830 - 12000 = 305 r
1830 = 305 r
1830
r = 305 = 6
to j = 6
3.6.1 thlif bfhKj l kW jtiz Kiwl
iwa EfnthUF tf kW Wtdf thlif
bfhKj l kW jtiz Kiw l nghwtiw mKf
brJsd.
thlif bfhKj l : l , bghU thFnthUF
xU Fl fhyF brhjkhfhJ. mt mbghU iyia tol
fodh mbghU mtUF brhjkhF.
jtiz Kiwl : bghU iyl to ju bryf
Matiw nrJ bkhj bjhifahwJ. Fl fhy bfLF
cs khjf vifah fl bjhifia tFJ tNg.
thW ilj W bjhifia jtiz vg.
rkgLjbgw khjhu jtiz Kiwl (r.kh.j.)
J jtizKiw lF izahdJ. jtiz Kiw l
gF Fiw lkhF. eh tha fl, j J to, nkY y Fl
135
(i)
(ii)
(iii)
jtiz
Kiw
lf
75
l
100
l
0
l
F
iy ( ` )
Kj
bfhLfgL
gz
to
j
nrit
fl
18,940
25
12
18,940
iy
16
18,940
4 r.kh.j.
K gz
iy
fhy
24
khjf
24
khjf
24
khjf
(i) 75 fl l
136
tha fj
fl bjhif + to
bkhj khjf
5+3
3409 = 17614
= 14205
24
24
= ` 733.92 - ` 734
brYj ntoa bkhj bjhif = 4,735 + 14,205 + 3,409 + 189
= ` 22,538
(ii) 100 fl l
nrit flz = ` 18,940 2
= 2 # 18940
100
= ` 378.80 - ` 379
to j = 16
16 # 2
to = 18940 # 10
100
0
= ` 6060.80 - ` 6,061
r.kh.j. =
fl bjhif + to
bkhj khjf
0+6
6061 = 25001
= 18940
24
24
= ` 1,041.708
- ` 1,042
brYjgl ntoa bkhj bjhif = 6,061 + 18,940 + 379 = ` 25,380
(iii) 0 to l
eilKiw bry = ` 18,940 2
=
2 # 18940
100
= ` 378.80 - ` 379
137
r.kh.j. =
bkhj bjhif
bkhj khjf
0 + 0 = 18940
= 18940
24
24
= ` 789.166 - ` 789
brYj ntoa bkhj bjhif = 18,940 + 3,156 + 379 = ` 22,475
4 khj K jtiz = ` 789 4 = ` 3,156
vdnt, 0 tol f wjjhF.
vLJfhL 3.35
xU f iy ` 20,000. xU fbg bjhifia 10% tol
36 khj jtizahf juyh vwd. ij thFgt brYj ntoa
khjhu jtiz vts?
f iy = ` 20,000, to MblhWF = 10
fhy = 36 khjf (3 MLf).
10 # 3
bkhj to = 20000 # 10
100
0
= ` 6,000
brYj ntoa bkhj bjhif = 20,000 + 6,000
= ` 26,000
khjhu jtiz =
bkhj bjhif
bkhj khjf
= 26000
36
= ` 722. 22
- ` 722
g 3.6
1. ntjh ML to j 4% jU xU t ` 25,000I
2 MLfSF uju L itl KjL brjh. mJ
KotilnghJ mtUF ilF K bjhif vd?
2. MblhWF 5 to bfhLF xU t ` 75,000I
3 MLfSF uju itl KjL brjh v, mtUF
ilF K bjhif vd?
3. uh X mryf 12% to xbthU khjK ` 400I
2 MLfSF brY tjh. uL MLf Ko mtUF
ilF bjhifia fhz.
138
tha fj
3.7 fy khwf
eh K tFf ne khwf, v khwf g fWnsh.
tiw eh bghGJ id Tnth.
nekhw
uL msf xnu uhf mjhtJ xW mfkhFnghJ kbwhW
mfkh, myJ xW FiwnghJ kbwhW FiwJ Ujh, mit
uL ne khw csd vg.
nekhwYF vLJfhLf
1. xU Fj ntf gaz brjh, bjhiy, fhyK
nekhwyhF. Vbd bjhiy mfbk fhy mfF.
2. mrY, to nekhwyhf mikwJ. Vbd mr mfjh
to mfF.
3. bghUfis thFjY mt iyfS nekhwyhF. Vbd
bghUf mfkhf thFnghJ mj iy mfF.
139
vkhw
U msf xW mfFnghJ kbwhW mjnfg FiwJ,
xW Fiw nghJ kbwhW mjnfg mfJ U muL
msfS v khw mikJsd vnwh.
vkhwYF vLJfhLf
1. ntiy brnth vif, fhyK v khwyhF. Vbd
Mf mfjh, mtf ntiy brJ Kof ntoa fhy
Fiw.
2. xU Fl bjhiy ntfK fhyK vkhwyhf mik.
Vbd ntfij mfjh, xU Fl bjhiyit mil
fhy FiwwJ.
3. kf bjhif mfjh, X U cs cz ms Fiw.
vdnt cz ms kf bjhif ms v khwyhF.
fy khw
xU y fzFf uL myJ mjF nkgl khwf tU.
thW miktij fy khw vg.
U khwf fyJ tU mikfis tU mltiz Fl
bgWsd:
khw I
nekhw
vkhw
nekhw
vkhw
khw I I
nekhw
vkhw
vkhw
nekhw
ehf
Rt s (l)
6
3
112
x
140
tha fj
...... (1)
..... (2)
vdnt,
il cWf
20
25 :: 112
nfho cWf
x
= 25 # 3 # 112
x = 25 # 3 # 112 = 70 lf
20 # 6
20 # 6 # x
Kiw 2
Mf
vif
20
25
ehf
Rt s (l)
6
3
112
x
141
vLJfhL 3.37
6 Mf xU ntiyia ehbshWF 10 k neu ntiy brJ,
24 ehf Kog. 9 Mf, ehbshWF 8 k neu ntiy brjh,
vjid ehf mntiyia Kog?
xU eh ntiy
br neu
10
8
ehf
24
x
vdnt,
il cWf
6 : : 24
10
9 8 x = 6 10 24
10 # 2
24
x = 6 # 10
9#8
= 20 ehf.
142
nfho cWf
:
tha fj
xU eh ntiy
br neu
10
8
ehf
24
x
g 3.7
1. 12 jrf ehbshWF 10 k neu ntiy brJ y ku ntiyfis
18 ehf brJ Kowd. nj ntiyia 15 jrf ehbshWF
6 k neu ntiy brjh vjid ehf brJ Kog?
2. 80 jha auf xnu khahd 4800 ifngfis 6 k
cg brwd. xU jha au, xU k neu vjid
ifngfis cg br? 25 jha auf 5 k neu
vjid ifngfis cg br?
3. 14 mR nfhgtf, 5 k neu xU jf 70 gffis
Kog. 9 k neu, 100 gffis Kof vjid mR
nfhgtf njit?
4. 2400 r. yij 12 ntiyahf 10 ehf cGJ Kog. 5400 r.
yij 18 ehf cGtjF vjid ntiyahf njit?
143
1
xU eh ntiy
1 = 1 # 10
= 10 ehf Kogh.
1
1
` 10 j
vLJfhL 3.38
1
1
xU eh A br ntiy = 20 ; xU eh B br ntiy = 30
xU eh A, B UtU nrJ br ntiy
= 1 + 1
20 30
3+2
5 = 1
= 60 =
gF ntiy
60 12
A, B UtU nrJ mntiyia, 1 = 12 ehf brJ Kog.
1
12
144
tha fj
vLJfhL 3.39
xU ntiyia A, B UtU nrJ 8 ehf Kog. A kL
mntiyia 12 ehf Kogh. B kL mntiyia vjid ehf
Kogh?
1
8 ghf
1
xU eh A kL br ntiy =
12 ghf
1 - 1 = 3-2
xU eh B kL br ntiy =
= 1
8 12
24
24
B kL mntiyia brJ Kof MF fhy = 1 = 24 ehf.
1
24
vLJfhL 3.40
1
A xU eh KoF ntiy = 12
B xU eh KoF ntiy =
A, B UtU nrJ xU eh KoF ntiy =
=
1
20
1 + 1
12 20
5+3 = 8 = 2
60
60 15
2 # 3 = 2 ghf
15
5
1 - 2 = 3 ghf
5 5
3
5 = 3 # 20 = 12 ehf
1
5
1
20
A, B xU eh br ntiy =
145
1 ghf
12
xU eh (A+B)+(B+C)+(C+A) br ntiy
1 ghf
15
1
20 ghf
1 + 1 + 1
12 15 20
5+4+3
60
12
60 ghf
1 # 12 = 1 ghf
2 60 10
B, C xU eh br ntiy =
C, A xU eh br ntiy =
A xU eh br ntiy
mjhtJ [(A + B + C)f 1 eh ntiy - (B + C) f 1 eh ntiy]
=
1 - 1 = 3-2 = 1
10 15
30
30
B xU eh br ntiy
mjhtJ [(A + B + C)f 1 eh ntiy - (C + A) f 1 eh ntiy]
=
1 - 1 = 2-1 = 1
10 20
20
20
C xU eh br ntiy
mjhtJ [(A + B + C)f 1 eh ntiy - (A + B) f 1 eh ntiy]
=
1 - 1 = 6-5 = 1
10 12
60
60
146
tha fj
A xU eh br ntiy = 10 ghf
1
B xU eh br ntiy = 15 ghf
1 1
vdnt mtf ntiywf j = 10 : 15 = 3 : 2
bkhj bjhif = ` 1500
A gF = 3 # 1500
5
= ` 900
B gF = 2 # 1500
5
= ` 600
vLJfhL 3.43
xU bjhoia U FHhf jjna Kiwna 30 lf,
40 lf uwJ. kbwhU FHh ua bjhoia 24 lf
fh br. bjho fhahf UJ _W FHhfS xnu rka wJ
lglh, mbjho vjid lf u?
1
30
ulh FHh 1 l mbjhoia u ghf = 1
40
Kj FHh 1 l mbjhoia u ghf =
1 k
147
g 3.8
1. X M xU ntiyia 4 ehf brJ Kogh. Mdh xU bg
mnj ntiyia 12 ehf brJ Kogh. UtU nrJ ntiy
brjh, mntiyia vjid ehf brJ Kog?
148
tha fj
yhg
100
yhg rjj =
m..
100
m.. = `
j # ..
100 + yhg %
el Mw Niy
el = m.. - .;
el rjj =
el
m.. 100
el %
100
. . = ` 100 +
j # m.. ; m.. = ` 100
j # ..
100
+ el %
Fj iy J jh jSgo bragL.
100 - jSgo
F..
100
100 - jSgo
100 + yhg
; F.. =
F..
m..
100 + yhg
100 - jSgo
jSgo
(F : m.. = mlf iy,
100
jSgo rjj =
F..
.. = gid iy, F.. = Fj iy)
m.. =
n
(i) MblhWF to nrF Kiw, A = P `1 + r j
100
2n
(ii) miuahLF xUKiw to nrF Kiw, A = P 81 + 1 ` r jB
2 10
100
0
4n
(iii) fhyhLF xU Kiw to nrF Kiw, A = P 81 + 1 ` r jB
4 100
100
n
n
ts, A = P `1 + r j ; , A = P `1 - r j
100
100
uL MLf TL toF j toF
2
cs ahr = P ` r j
100
100
A xU eh ntiy =
149