Se-nana Diose nana sa me r catuu nimn n a

El Nuevo Testamento en el triqui de Copala

La Liga Bblica
Las Sagradas Escrituras para Todos

La Liga Bblica 8C primera edicin 1987 [trc] La Liga Bblica versin electrnica 2010 La Liga Bblica 1987, 2010 Publicado por

El Nuevo Testamento en el triqui de Copala

Se permite copiar, distribuir y comunicar pblicamente esta obra bajo las siguientes condiciones: Reconocimiento. Reconozca a la Liga Bblica los derechos que tiene en la impresin o distribucin de esta obra, deslindndola de responsabilidad alguna por cualquier uso que se le de a la presente publicacin. No comercial. No puede utilizar esta obra para fines lucrativos. Sin obras modificadas. No se puede alterar, transformar o generar una obra a partir de sta.

Prefacio para la segunda edicin, 2010

Ya ha pasado casi una generacin desde que se public la primera edicin de este Nuevo Testamento en 1987. Durante el transcurso de estos aos la lengua ha cambiado de varias maneras. Por ejemplo, muchas palabras se pronuncian de una forma ms contracta, y en esta nueva edicin se escriben estas formas cortas. Tambin se han corregido algunos errores, y se han usado expresiones ms adecuadas para traducir algunos conceptos. En cuanto al alfabeto, hay solamente dos cambios, los cuales se tratan de los smbolos que indican el tono de las palabras: el uso de vocales subrayadas en lugar de vocales con una raya encima, y la introduccin de un acento circunflejo. Vase las Aclaraciones sobre el alfabeto a continuacin para una descripcin del uso de estos smbolos. Esta nueva edicin se presenta a las personas que hablan el triqui, tanto las que viven en las muchas comunidades de emigrados ubicadas en varias partes de Mxico y los E.U.A., como a las que viven en la cuna de la raza en el estado de Oaxaca, con la esperanza de que su mensaje sea de gran bendicin para ellas. Palabras introductorias de la primera edicin, publicada en 1987: Esta traduccin del Nuevo Testamento en el triqui de Copala fue preparada a base del griego original con la colaboracin de varios hablantes nativos de esta lengua. Se presenta a la gente de Copala con el propsito de enriquecer sus valores culturales por medio del conocimiento de las verdaderas enseanzas de nuestro Seor Jesucristo, que se encuentran en los santos evangelios y en las sagradas epstolas.

Aclaraciones sobre el alfabeto

El alfabeto que se usa en este libro para escribir el triqui es muy semejante al alfabeto del espaol. Las letras se emplean de una forma distinta solamente cuando el triqui tiene sonidos que no se encuentran en espaol. En cuanto a las consonantes, la x representa siempre el sonido de la x del nhuatl (la sh del ingls), como en el nombre de lugar Xola. Nunca representa el sonido de la x como en las palabras xito o Mxico. La letra x a veces tiene una pronunciacin fuerte, como en xi j grande, y a veces tiene una pronunciacin suave, como en xoo comal. Las combinaciones chr y xr representan sonidos semejantes a la ch y x del triqui, pero se pronuncian con la punta de la lengua ms hacia atrs, como en las palabras chraa tortilla y xruj olla. El signo () se llama saltillo y representa una ligera oclusin en la garganta; puede presentarse al principio de una palabra, en medio o al final, como en las palabras n maz, cooo plato y ve casa. En cuanto a las vocales, se emplean vocales dobles para aquellas que duran un poco ms de tiempo que las sencillas. Esta distincin se ve muy claramente en las palabras too leche y to metate. Cuando una vocal se presenta con acento (), indica que se pronuncia con un tono medio alto, como en vit pauelo, o un tono muy alto, como en scj toro. Cuando solamente la segunda vocal de una vocal doble tiene el acento, esto indica que tiene un tono medio alto, como en yo tenate. Cuando el acento se presenta en las dos vocales, se indica que la palabra tiene un tono muy alto, como en c hueso. Una vocal subrayada (a) puede significar cualquiera de estos tonos: medio bajo, como en chi j siete, muy bajo, como en sa bueno o un desliz que empieza con un tono muy bajo, como en ya verdadero. Cuando solamente la primera vocal de una vocal doble est subrayada, representa un tono bajo que sube a un nivel intermedio, como en la palabra yoo rpido. Cuando solamente la segunda vocal est subrayada, representa un tono intermedio que baja a un tono muy bajo, como en la palabra naa milpa. Cuando las dos vocales estn subrayadas, representa un tono que contina, el cual puede ser medio bajo, como en uun nueve, o muy bajo,

como en yuu agrio. Cuando una vocal no lleva acento, se indica que se pronuncia con un tono intermedio, que puede ser un tono plano, como en ve casa y chraa tortilla, o un tono que tiene un pequeo desliz hacia abajo, como en chrej camino y too leche. En algunos casos hay dos palabras muy comunes, una con cada tono, y se escribe la palabra con el desliz con un acento circunflejo; compare los siguientes pares de palabras: xtaj venado y xtj pjaro; yaj ceniza y yj flor; uno or y un sembrar.

ndice
San Mateo ...............................................................................1 San Marcos ...........................................................................97 San Lucas ............................................................................155 San Juan .............................................................................252 Hechos ................................................................................321 Romanos .............................................................................406 I Corintios ...........................................................................446 II Corintios ..........................................................................485 Glatas ................................................................................508 Efesios .................................................................................523 Filipenses ............................................................................536 Colosenses...........................................................................545 1 Tesalonicenses .................................................................554 2 Tesalonicenses .................................................................562 1 Timoteo ...........................................................................567 2 Timoteo ...........................................................................578 Tit .....................................................................................585 Filemn ...............................................................................590 Hebreos...............................................................................593 Santiago ..............................................................................622 1Pedro ................................................................................631 2 Pedro ...............................................................................642 1 Juan .................................................................................648 2 Juan .................................................................................657 3 Juan .................................................................................659 Judas...................................................................................661 Apocalipsis..........................................................................665

Nihnj me se-nana Jesucrist nana sa cachrn s cunaj Mateo rihaan yanj a

Yanj nihnj me taj xnaanj che nij xi i Jesucrist a. Ve xi i Jesucrist me s cunaj David s cane gaa na, ne xi i David me s cunaj Abraham s cane gaa na adonj. 2 Dan me se s cunaj Abraham me rej s cunaj Isaac, ne Isaac me rej s cunaj Jacob, ne Jacob me rej nij tinuj s cunaj Jud, 3 ne Jud me rej s cunaj Fares ga s cunaj Zara, ne chana cunaj Tamar me nii roj so a. Ne Fares me rej s cunaj Esrom, ne Esrom me rej s cunaj Aram, 4 ne Aram me rej s cunaj Aminadab, ne Aminadab me rej s cunaj Naasn, ne Naasn me rej s cunaj Salmn, 5 ne Salmn me rej s cunaj Booz, ne nii Booz me chana cunaj Rahab a. Ne Booz me rej s cunaj Obed, ne nii Obed me chana cunaj Rut a. Ne Obed me rej s cunaj Isa, 6 ne Isa me rej s cunaj David, ne s cunaj David ro, me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit gaa cane so adonj. Ne David me rej s cunaj Salomn, ne nii Salomn me nica

Nana nihnj taj xnaanj che nij xi i Jesucrist nij s man gaa na a

s cunaj Uras a. 7 Ne Salomn me rej s cunaj Roboam, ne Roboam me rej s cunaj Abas, ne Abas me rej s cunaj Asa a. 8 Ne Asa me rej s cunaj Josafat, ne Josafat me rej s cunaj Joram, ne Joram me rej s cunaj Uzas a. 9 Ne Uzas me rej s cunaj Jotam, ne Jotam me rej s cunaj Acaz, ne Acaz me rej s cunaj Ezequas a. 10 Ne Ezequas me rej s cunaj Manass, ne Manass me rej s cunaj Amn, ne Amn me rej s cunaj Josas a. 11 Ne Josas me rej nij tinuj s cunaj Jeconas, ne cayn nij so yo quiyaj canan nij s man Babilonia rihaan nij yuvii israelit, ne caanj nicaj nij so man nij yuvii israelit chihn nij so guun nij yuvii israelit moz rihaan nij so adonj. 12 Guun na doj, ne guun Jeconas rej s cunaj Salatiel, ne Salatiel me rej s cunaj Zorobabel, 13 ne Zorobabel me rej s cunaj Abiud, ne Abiud me rej s cunaj Eliaquim, ne Eliaquim me rej s cunaj Azor, 14 ne Azor me rej s cunaj Sadoc, ne Sadoc me rej s cunaj Aquim, ne Aquim me rej s cunaj Eliud, 15 ne Eliud me rej s cunaj Eleazar, ne Eleazar me rej s cunaj Matn,

San Mateo1 ne Matn me rej s cunaj Jacob, Jacob me rej s cunaj Jos, ne Jos me s xcaj man chana cunaj Mari, ne no me nii s cunaj Jess, ne s can Diose ti nanii man yuvii man rihaan chumii nihnj rihaan sayuun me Jess adonj. 17 Dan me se asi j s cunaj Abraham ndaa s cunaj David sj xcaanj xi i s cunaj Jesucrist a. Ne asi j s cunaj David ndaa caanj nicaj nij s man Babilonia man nij yuvii israelit chihn nij so sj yo xcaanj xi i s cunaj Jesucrist a. Ne asi j caanj nicaj nij s man Babilonia man nij yuvii israelit chihn nij so ndaa cangaa s cunaj Jesucrist, ne sj yo xcaanj nij xi i Jesucrist un adonj.
16ne

2 chana cunaj Mari rihaan nij s nicaj suun a. 20 Dan me se nuchruj raa so daj quiyaj so, gaa ne rej nii camii nej rihaan so a. Dan me se cotoj so, ne naquiyaa rihaan so se vaa cana yoo semoz s ni j raa man n, ne cataj semoz s ni j raa man n rihaan so a: Cu n so cami i u nj, Jos. O se tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so adonj. Se cuchuv so xcaj so man chana cunaj Mari ma. Ne tum no cacun ma. Maan se nayn neej rque no quiyaj Nimn Diose adonj. 21 Dan me se cuchruj no neej snoo cunii, ne asa cuchruj no neej, ne Jess tucunj so man neej yo . Danj tucunj soj man so, che se guun so s ti nanii man nij tuvi so rihaan chrej chii i uun chij nimn nij so adonj. Danj camii semoz s ni j raa man n rihaan s cunaj Jos a. 22 Nu nihnj me se vaa quiyaj s ni j raa man n a. Quiyaj guee so nu nana cataj xnaanj so gaa na rihaan o s nata senana Diose rihaan yuvii , ne nihnj me nana camii so rihaan s nata senana Diose yo a: 23 Queneen soj se vaa quinari o chana yaan neej, ne cuchruj no neej snoo cunii, ne Emanuel cunaj neej adonj. Danj camii s ni j raa man n gaa na rihaan s nata senana Diose, ne nana Emanuel taj se vaa cane maan Diose ga n adonj. 24 Ve dan, ne quinanu r s cunaj Jos, ne quiyaj so nu ndaa vaa cataj xnaanj semoz s ni j raa man n rihaan so, ne xcaj so man chana cunaj Mari a. 25 Tzaj ne

nihnj me se vaa guun asi j rque gaa ataa cangaa Jesucrist a. Dan me se nii Jesucrist me chana cunaj Mari a. Gaa asino yaan guun ya r no ga s cunaj Jos se vaa xcaj tuvi roj so a. Tzaj ne ataa cunuu rcuaaan roj so a. Tzaj ne xcaj no cuent se vaa aj nari no neej quiyaj Nimn Diose a. 19 Dan me se s cunaj Jos me s xcaj man chana cunaj Mari, ne xcaj so cuent se vaa aj nu rque no neej a. Che dan nuchruj raa so, ne guun r so se vaa tanj yuve so man no adonj. Dan me se si j vaa nica nimn me so, ne guun r so cataj xnaanj so rihaan nij s nicaj suun, tzaj ne guun vi j r so, ne ne cavej r so cuta so cacun xr

18Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cangaa Jesucrist rihaan chumii nihnj a

3 ne cotoj so ga no ndaa se quisj cuchruj no neej snoo cunii a. Ne tucunj Jos Jess man neej adonj.

San Mateo1,2 rej cangaa s canej Diose ti nanii man yuvii man rihaan chumii rihaan sayuun a. 5 Gaa ne cataj nij so rihaan Herodes a: Cangaa so chuman Beln chuman naj estad Judea a taj nij so rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes a. Danj camii nij so che nana nihnj nana cachrn s nata senana Diose rihaan yanj a: 6 Ne man so, chuman Beln chuman naj estad Judea ro, chuman sa ndoo ni j raa man tuvi chuman naj estad Judea m so . Dan me se vaa s guun chihanj mn so, ne guun chij uxr so, ne uxr cutum so man nij yuvii israelit yuvii cun u nj canoco manj a. Nihnj me nana cachrn s nata senana Diose rihaan yanj gaa na a. 7 Cuno s nicaj suun Herodes nana camii nij so, gaa ne can yuve so nana rihaan nij s tucuyn ndoo che yati se vaa cana nij so rihaan Herodes a. Gaa ne xnanj Herodes man nij so me yavii curuvi naca yati taj xnaanj che neej yo, taj Herodes a. Gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan Herodes a. 8 Gaa ne can Herodes man nij so caanj nij so chuman Beln, ne cane Herodes suun rihaan nij so, ne cataj Herodes: Nano uxr soj man neej yo, ne asa nari soj man neej, ne cataj xnaanj soj rihanj me rej ne neej yo, gaa ne caanj maanj quinavi j maanj rihaan neej yo adonj taj Herodes rihaan nij s tucuyn ndoo che yati, camii ne so rihaan nij s tucuyn ndoo che yati a.

Dan me se cangaa Jesucrist chuman Beln chuman naj estad Judea, ne s cunaj Herodes me s nicaj suun rey uun chij rihaan chuman rej cangaa Jesucrist a. Quisj cangaa Jesucrist, gaa ne cana nij s tucuyn ndoo che yati chuman cunaj Jerusaln, ne nij s cavii rej sj gii me nij so a. 2 Ne xnanj nij so man nij s man Jerusaln, cataj nij so: Neej guun s nicaj suun rey guun chij rihaan nij yuvii israelit ro, me rej cangaa so ga. Queneen nj yati taj xnaanj yo se vaa cangaa so nanj . Cavii yati yo xta rej sj gii, ne che dan cana nj quinavi j nj rihaan so adonj taj nij s tucuyn ndoo che yati a. 3 Gaa ne cuchi nana rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes se vaa xnanj ndoo nij s tucuyn ndoo che yati me rej cangaa neej yo, gaa ne cuchuvi ndoo so se vaa cachi j neej yo, ne canee neej yo sesuun so raa so vaa gii, r so a. Ne cuchuvi ndoo nij s man chuman Jerusaln se vaa caxri i yuvaa Herodes man maan nij so a. 4 Ve dan, ne cunuu chre taran nij xrej ata suun nocoo doj cunuu chre nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii cunuu chre rihaan so, quiyaj so, ne xnanj Herodes man nij so me

Nana nihnj taj xnaanj che nij s tucuyn ndoo che yati a

San Mateo2 cuno nij so nana cataj xnaanj s nicaj suun rey rihaan nij so, gaa ne curihanj nij so, caanj nij so, gaa ne queneen un nij so man yati yo a. Yati aj queneen nij so rej sj gii me yati yo, ne dan me se vaj yati yo, ne yoo canoco nij so man yati yo, ndaa se canicun yati yo rej xta rej yanj neej yo a. 10 Gaa queneen nij so man yati yo, gaa ne uxr guun niha r nij so, 11 gaa ne catj nij so r ve rej canicun yati xta, gaa ne nari nij so man neej ga nii neej chana cunaj Mari, gaa ne canicun ruj nij so, ne quinavj nij so rihaan neej yo a. Ve dan, gaa ne nuxra nij so sechru nj nij so, gaa ne rqu ndoo nij so rasuun sa rihaan neej yo a. Dan me se aga or m do, squ cunaj incienso do, squ cunaj mirra do, rqu uun nij so rihaan neej yo a. 12 Ne rej nii camii nej rihaan nij so, ne cataj xnaanj Diose rihaan nij so se vaa se canicaj un nij so caanj nij so rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes, taj nej rihaan nij so a. Che dan yo chrej canicaj nij so quinan nij so chihn nij so a.

4 cunaj Egipt, ne cayn so Egipt ndaa gii cami i un u nj rihaan so . O se nano ndoo s nicaj suun rey cunaj Herodes man neej, ne ticavi so man neej yo vaa taj so adonj taj semoz s ni j raa man n rihaan s cunaj Jos a. 14 Gaa ne naxagaa s cunaj Jos, ne nicaj so man roj ni i neej, ne rej nii cavii nij so caanj nij rej so Egipt, 15 ne cane nij so Egipt yo ndaa se cavi s nicaj suun rey cunaj Herodes a. Dan me se quisj ya nu nana ndaa vaa cataj xnaanj s ni j raa man n rihaan o s nata senana Diose gaa na, se vaa cataj so: Canacn u nj man tanj se vaa cavi i so Egipt cana so adonj. Danj taj Diose gaa na che tan so Jesucrist adonj.

9Quisj

quinan nij s tucuyn ndoo che yati, gaa ne rej nii camii nej rihaan s cunaj Jos a. Dan me se naquiyaa yoo semoz s ni j raa man n rihaan so, ne cataj semoz s ni j raa man n rihaan so a: Naxagaa so, ne ni caj so man roj ni i neej, ne cunanj so caanj so rej

13Quisj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj nicaj Jos ga Mari man Jesucrist rej cunaj Egipt a

caanj nij rej Jesucrist rej cunaj Egipt, gaa ne xcaj s nicaj suun rey cunaj Herodes cuent se vaa aj tiha yuunj nij s tucuyn che yati man so, gaa ne camaan ndoo r so, ne che dan cane so suun rihaan tanuu se vaa ticavi tanuu man nu neej snoo cunii yanj nu anicaj chuman Beln a. Neej vaj vi j yo rej rque ro, cavi , taj so a. Danj quiyaj so, gaa ne cavi neej camii yati che taj nij s tucuyn che yati rihaan so, r so a. 17 Danj quiyaj so, ne quisj ya nu nana cataj xnaanj s nata senana Diose gaa na s cunaj Jeremas,

16Quisj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi ndoo neej man chuman Beln, quiyaj s nicaj suun cunaj Herodes a

5 se vaa cataj so: 18 Cuno nii tavee ndoo chana man chuman cunaj Ram a. Ase vaa chana cunaj Raquel chana cane gaa na gaa nij chana, tavee ndoo nij no che tan nij no a. Ne se cavej uxr r nij chana naquiyaj niha no nimn no, che se navij tan nij no cavi nanj adonj. Danj camii s cunaj Jeremas gaa na a.

San Mateo2,3 chuman yo a. Dan me se cayn nij so chuman Nazaret, ne quisj ya nu nana cataj nij s nata senana Diose gaa na, se vaa s cavii Nazaret me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun adonj. Inanj danj camii nij s nata senana Diose gaa na yo a.
Nana nihnj taj xnaanj daj vaa camii natj s cunaj Juan s cuta ne yuvii a

quisj cavi s nicaj suun rey cunaj Herodes, gaa ne naquiyaa un yoo semoz s ni j raa man n rihaan s cunaj Jos gaa yn so Egipt gaa otoj so rej nii a. 20 Ne cataj xnaanj semoz s ni j raa man n rihaan Jos a: Naxagaa so, ne ni caj so roj ni i neej, ne caanj so rej cunaj Israel . O se yaj me se cavi nij s me r ticavi man neej yaj nanj adonj taj semoz s ni j raa man n rihaan s cunaj Jos a. 21 Gaa ne naxagaa s cunaj Jos, ne nicaj un so roj ni i neej caanj so rej cunaj Israel a. 22 Ne cuchi nana rihaan so se vaa s cunaj Arquelao guun s nicaj suun rey uun chij rihaan estad Judea a. Dan me se nayn s cunaj Arquelao rihaan rej so s cunaj Herodes a. Che dan cuchuvi ndoo s cunaj Jos caanj so estad Judea, gaa ne camii nej rihaan un so se vaa se caanj so estad Judea ma. Che dan caanj so estad Galilea, 23 ne cuchi so chuman Nazaret, ne cayn so

19Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa curihanj un nij rej Jesucrist rej cunaj Egipt, caanj nij so chuman Nazaret a

Dan me se yoo yn Jesucrist chuman Nazaret, ne cavii s cunaj Juan tacaan estad Judea, ne camii natj ndoo so, 2 cataj so: Nuchran nimn soj, ne tanj soj chrej chii i ei. O se nichru n guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj taj so, amii natj so a. 3 S nata senana Diose rihaan yuvii gaa na s cunaj Isaas ro, cataj xnaanj che s cunaj Juan, cataj so: Nucuaj ndoo cami i natj o so rej tacaan, ne cataj so se vaa nuchrannimn yuvii , ne ve cami i nij yuvii ga s ni j raa man n asa cana so a, taj s cunaj Isaas gaa na a. 4 Dan me se s cunaj Juan me se nuu so yatzj nuj xcuu camell ne ni j catuu n so merque nuj, ne ch so inanj rqu, ne catzi xtaan man quij coo so adonj. 5 Ne curihanj ndoo yuvii man chuman Jerusaln do, yuvii man nu estad Judea do, yuvii man nij chuman naj tuva chr cunaj Jordn do, cana rihaan s cunaj Juan, 6 gaa ne cata ne nij yuvii r chr cunaj Jordn, quiyaj Juan a. Dan me se

San Mateo3 nata ya nij yuvii che nu cacun tum nij yuvii , gaa ne cata ne nij yuvii adonj. 7 Gaa ne queneen s cunaj Juan se vaa cana ndoo nij s fariseo do, nij s saduceo do, me r nij so cuta ne Juan man nij so a. Gaa ne camii natj so rihaan nij so, cataj so: Ase vaa xcu yuvaa vaa soj . Me s cataj xnaanj rihaan soj cunanj soj, ne quinani i soj rihaan sayuun quiyaj Diose ga. Asa cavee quinani i soj rihaan sayuun, quiyaj inanj na cata ne soj ga. 8 Sese ya cunuu sa nimn soj, ne caanj soj quiyaj soj ndaa vaa yaj yuvii cunuu sa nimn . 9 Ne tad soj sese quisi j r soj cataj soj se vaa tan tanij sino s cunaj Abraham s cane gaa na me soj, ne ne tum soj cacun, cataj soj . Se camii soj daj chihaa mj danj ma. Maan se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nuve se yaanj tiha tan tanij sino s cunaj Abraham me soj a ma. Maan se sese Diose r, ne cavee ni caj Diose n guun yahij naj rihaan yo nihnj, ne quiyaj Diose man o tan tanij sino s cunaj Abraham adonj. Che dan canoco ya soj man Diose . 10 O se nichru n quiyaj Diose sayuun man nij s navej r cuno rihaan so nanj . Ase vaa s oro aga ane chruun, ne oro so aga cane so chruun ro, danj vaa Diose cuano ei. Che dan ase vaa yaj nii man chruun ro, tanga danj quiyaj Diose man nij s ne uno rihaan so a. Dan me se ane nii chruun nuvi chruj sa raa, ne araa nii man chruun yo rihaan yaan a. Tanga

6 danj quiyaj Diose man nij s navej r canoco chrej sa adonj. 11 U nj nihnj me s cuta ne uun man soj si j nuchran nimn canoco chrej sa a. Tzaj ne vaa yo s cana, ne si j sca doj guun so rihanj a. Che dan me aj ne n xcnj nachej nuj corre ni j tacanj so ma. Ne cana so, ne cana Nimn Diose ga so, ne caxri i yaan so man soj si j navej r cuno rihaan Diose, ne cacaa soj adonj. 12 Dan me se ase vaa s oro chruun pal vaa so cuano adonj. Dan me se s nicaj chruun pal ro, rii nu n trig naj rihaan yo, ne naquiyaj chre so man n trig sa, ne araa so man n trig sa r ve, ne anicaj so araa so squj niya xr trig rihaan yaan a. Ne ase vaa s nicaj pal man cuano ro, danj quiyaj s cana, ne naquiyaj chre so man cunudanj nij s cunuu sa nimn, ne caraa so man nij s chii i rihaan yaan, ne cacaa nij so nu cavii nu caanj, ne daj chihaa mj se quinaj yaan yo a man adonj. Danj camii s cunaj Juan rihaan nij yuvii yo a.

ne curihanj Jesucrist estad Galilea caanj so chr cunaj Jordn rihaan s cunaj Juan, ne cuta ne Juan man Jesucrist, r so a. Dan me se cuchi Jesucrist rihaan s cunaj Juan, 14 tzaj ne ve dan me se ne cavej r s cunaj Juan cuta ne so man Jesucrist ma. Maan se cataj s cunaj Juan rihaan Jesucrist a: Me che n so cuta ne u nj mn so ga. Tananj man so me

13Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cata ne Jesucrist a

7 s vaa che cuta ne man maanj nanj . Tzaj ne xa u nj me se ne n xcn u nj cuta nej mn so ma taj s cunaj Juan rihaan Jesucrist a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cavej so cuta ne so manj ei. Danj quiyaj n, che se no xcn n quiyaj n nu se vaa me r Diose quiyaj n adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Juan, gaa ne cavej r so, gaa ne cuta ne so man Jesucrist a. 16 Quisj cata ne Jesucrist, gaa ne curihanj so r na, gaa ne taj niyn naxra rej xta, ne queneen so se vaa nanij Nimn Diose rej xta, ne ase vaa chaaan ro, vaa Nimn Diose, curuvi yo rej xta nanij yo raa Jesucrist a. 17 Gaa ne rej xta camii Diose rihaan Jesucrist, ne cuno nij s nicu n ga Jesucrist nana camii Diose, ne dan me se cataj Diose a: Tan u nj s ee ndoo raj man m so, ne niha ndoo raj niyaj u nj mn so adonj taj nana cavii rej xta camii Diose rihaan Jesucrist a.

San Mateo3,4 me se cuchi s chree rihaan Jesucrist, gaa ne guun r so tiha yuunj so man Jesucrist, che se guun r so canoco Jesucrist man so adonj. Che dan cataj so rihaan Jesucrist, ne: Sese ya ya tani j Diose m so, ne cataj so rihaan yahij nihnj se vaa guun yo rachrn cha so taj s chree rihaan Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s chree a: Tzaj ne danj Diose taj: Nuve inanj se ch me se achiin rihaan yuvii , ne cavee cayn sa yuvii ma. Tananj achiin cunudanj senana Diose cuno yuvii , ne ve cayn yuvii ei. Inanj danj taj danj Diose taj Jesucrist rihaan s chree yo a. 5 Gaa ne caanj nicaj s chree man Jesucrist chuman guee chuman Jerusaln, ne tacavii so man Jesucrist raa nuvi nocoo, 6 ne cataj so rihaan so: Sese ya tani j Diose m so, ne gej so, ne nani j guee so rihaan yo . O se danj Diose taj: Yoo ane Diose suun rihaan nij semoz so se vaa cutum nij so mn so, ne carn raa nij so mn so, se gaa nanj caco che so yahij a. Inanj danj amii danj Diose taj s chree rihaan Jesucrist adonj. 7 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Tzaj ne ne n xcnj qui yj danj ma. O se taj un danj Diose: Se guun qui riyunj so man Diose s ni j raa man n ne ti h so man so ma. Inanj danj amii danj Diose rihaan n adonj taj Jesucrist rihaan s chree a.

3Dan

Gaa ne caanj Jesucrist rej tacaan, quiyaj Nimn Diose, che rej cavee guun r s chree tiha yuunj s chree man Jesucrist a. 2 Ne vi j chihaa ya gii quisj Jesucrist toco Jesucrist xnaa man maan so che se arj guee so rihaan Diose, gaa ne quinaaan ndoo rque Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun ndoo r s chree tiha yuunj s chree man Jesucrist a

San Mateo4 ne nicaj s chree man Jesucrist caanj so raa o quij xcaan ndoo un a. Ne tihaan so man nu chuman man rihaan cunu chumii rihaan Jesucrist, ne tihaan so rihaan Jesucrist se vaa ve ndoo vaa nu chuman yo adonj. 9 Dan me se cataj un s chree rihaan Jesucrist a: Guun chij so rihaan cunudanj chuman naj rihaan chumii , qui y u nj, sese canicu n ruj so quinavi j so rihaan u nj taj s chree yo rihaan Jesucrist a. 10 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan s chree a: Naxuun yanj so mn so, Satans. O se danj Diose taj: Rihaan orn Diose s ni j raa man n canicu n ruj so, ne a rihaan tuv so se cavee navi j so ma. Danj taj danj Diose adonj taj Jesucrist rihaan s chree yo a. 11 Gaa ne tanj s chree man so, caanj s chree yo, gaa ne cuchi nij semoz Diose rihaan Jesucrist, rqu nij so me maan se cachiin rihaan Jesucrist a.

8 me se danj quiyaj Jesucrist caanj so rej yo, gaa ne guun ya nu ndaa vaa cataj s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na se vaa cataj so: 15 To nij tan tanij sino Zabuln do, to nij tan tanij sino Neftal do, me yo naj tuva na lacuan rej rnej tuva chr cunaj Jordn, ne estad Galilea estad yanj nij s yanj me un yo a. 16 Ne nij s man rej yo ro, guun queee yo ne queneen uxr nij so rasuun che Diose ma. Maan se ase vaa yuvii ne rej rmi ro, danj vaa nij so ne nij so nanj adonj. O se vaa gii, ne cavi uun nij so, ne danj uun maan, r nij so adonj. Tzaj ne cana o yaan, ne cuchuguun rej yanj nij so, quiyaj yaan yo, ne ve ndoo xcaj nij so cuent adonj. Yo me se vaa cataj s cunaj Isaas gaa na a. 17 Gaa ne guun chee Jesucrist camii natj so rihaan yuvii , ne cataj so: Nuchran nimn soj ei. O se nichru n quisi j gii cana Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj. Inanj danj camii natj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

8Gaa

14Dan

nana rihaan Jesucrist se vaa quitaaa nij tanuu man s cunaj Juan, caxrj tanuu taga man so, ne che dan caanj Jesucrist estad Galilea, 13 tzaj ne ne cayn so chuman Nazaret ma. Cavii so chuman Nazaret yo, ne caanj so cayn so chuman Capernaum chuman naj tuva na lacuan a. Chuman yo naj rihaan to nij tan tanij sino s cunaj Zabuln do, s cunaj Neftal do, s man gaa na yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist estad cunaj Galilea a
12Cuchi

gii cachn Jesucrist tuva na lacuan cunaj na Galilea, ne queneen so man roj tinuj roj so a. Yoo so me s cunaj Simn, ne Pedr cunaj yo sechuvi i s cunaj Simn yo a. Ne tin so me s cunaj Andrs a. Dan me se gaa

18O

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan caanj s rii xcuaj se vaa canoco nij so man Jesucrist a

9 queneen Jesucrist man roj so, ne nicu n roj so tuva na lacuan, ne tiguj roj so nanj rque na, ne dan me se s rii xcuaj me roj so a. 19 Ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Canoco roj soj manj . O se s naquiyaj chre xcuaj me roj soj, tzaj ne rej rihaan n me se guun roj soj s naquiyaj chre yuvii , qui yj, ne canoco nij yuvii manj a taj Jesucrist rihaan roj tinuj roj so a. 20 Ne nu canicaj roj so tanj roj so xnnj roj so, ne canoco roj so man Jesucrist caanj roj so nanj adonj. 21 Ve dan, ne cach nij so doj, ne queneen Jesucrist man yavj roj tinuj roj so a. Yoo so me s cunaj Jacobo, ne tin so me s cunaj Juan, ne tan s cunaj Zebedeo me roj tinuj roj so a. Dan me se nuu roj so rque rihoo ch rihaan na ga rej roj so s cunaj Zebedeo, ne naquiyaj sa nij so nanj rii xcuaj, ne canacn Jesucrist man roj tinuj roj so canoco roj so man Jesucrist a. 22 Ve dan, ne canicaj roj so tanj roj so rihoo do, rej roj so do, ne canoco roj so man Jesucrist caanj roj so nanj adonj.

San Mateo4,5 nahuun cunudanj nij yuvii ran do, cunudanj nij yuvii ninaj do, quiyaj so a. 24 Ne cuchi nana che so nu estad Siria, gaa ne nicaj ndoo nij yuvii tuvi nij yuvii s ran ndoo, caanj nij yuvii rej vaj Jesucrist a. Dan me se nij yuvii ran ndoo quiyaj chiii do, nij yuvii angaj ndoo c man do, nij yuvii nuu nana chree nimn do, nij yuvii sn quiyaj yavii do, nij yuvii navee cachee do, cuchi rihaan Jesucrist, quiyaj tuvi nij yuvii , ne nahuun cunudanj nij so, quiyaj Jesucrist nanj adonj. 25 Ve dan, ne canoco queee ndoo yuvii man so, ne dan me se yuvii man estad Galilea do, yuvii man rej cunaj Chi Chuman do, yuvii man chuman Jerusaln do, yuvii man estad Judea do, yuvii man ndaa rnej tuva chr cunaj Jordn do, canoco man so nanj adonj.

dan, ne cach Jesucrist nu estad Galilea, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii nuu chre r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii natj so nana sa rihaan nij yuvii che yan guun chij Diose rihaan chumii nihnj me nana sa camii natj so a. Ne

23Ve

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun ndoo yuvii , quiyaj Jesucrist a

Queneen Jesucrist man ndoo yuvii nu anicaj xn so, ne che dan cavii so caanj so raa o quij, ne ndaa dan caanj cayn so, gaa ne cuchi nij s tucuyn senana so rihaan so a.
Nana nihnj taj xnaanj me yuvii cavi i sa doj a

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii Jesucrist raa quij ga nij yuvii , ne nago so chrej man nij yuvii a

ne guun chee Jesucrist tucuyn Jesucrist rihaan nij so, cataj so: 3 Cavi i sa taran nij s vaa nica nimn adonj. O se nij so me s cayn ga Diose gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj.

2Gaa

San Mateo5 taran nij s nan ndoo r adonj. O se guun niha nimn maan nij so, quiyaj Diose vaa gii adonj. 5 Cavi i sa taran nij s niyanj amii adonj. O se guun to maan nij so man nu chumii vaa gii adonj. 6 Cavi i sa taran nij s me ndoo r cunuu sa nimn adonj. O se cunuu sa maan nij so vaa gii, quiyaj Diose adonj. 7 Cavi i sa taran nij s ee r man tuvi adonj. O se cunuu ee r Diose man maan nij so, ne taj sayuun quiran nij so, quiyaj Diose a man adonj. 8 Cavi i sa taran nij s vaa sa nimn adonj. O se queneen maan nij so man Diose vaa gii adonj. 9 Cavi i sa taran nij s nacaj man s me r cunu adonj. O se ase vaa Diose ro, danj gaa maan nij so vaa gii adonj. 10 Cavi i sa taran nij s ran sayuun yaj tuvi che se ve yaj sa nij so adonj. O se cayn maan nij so ga Diose gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 11 Ne cavi i sa ndoo soj sese cami i yuvii nana nij rihaan soj do, sese quiyaj yuvii sayuun man soj do, sese cami i ne yuvii cataj yuvii se vaa tum ndoo soj cacun do, che se me soj s noco mn u nj adonj. Ne queneen soj se vaa ya cavi i sa soj adonj. 12 Gaa ne no xcn soj guun niha uxr r soj, che se uxr naruvee Diose rihaan soj asa nucui soj rej xta adonj. O se ase vaa yaj nii sayuun man soj ro, tanga danj quiyaj nii sayuun

10 man nij s nata senana Diose rihaan yuvii gaa na un adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa yaan do, ase vaa yaan chuguu n do, danj vaa n a

4Cavi i sa

vaa yaan ga chraa ro, danj vaa soj ga chumii nihnj ei. Dan me se sese ne ne ch yaan yo, gaa ne taj se qui y cunuu sa yaan gaa a ma. Taj se gn man yaan yo gaa ma. Maan se quirii j nii man yaan yo xe, ne cachee uun yuvii xr yaan yo nanj ei. Ne danj vaa un soj ei. Sese taj se gn man soj rihaan chumii nihnj, ne daj chihaa mj se cavii sa soj a man adonj. 14 Ne ase vaa yaan vaa soj chuguu n soj rihaan chumii nihnj a. Neen soj se vaa sese naj o chuman raa tacaan, ne queneen cunudanj yuvii naj chuman yo raa tacaan ei. 15 Ne gaa rmi , ne a yuvii uta yaan raa aga yaan ne axrj yuve nij so rque o chrn ma. Sese rmi , ne achrn nii yaan raa aga yaan ne uta nii aga yo rej xta, ne daj a nij yuvii atj r ve ro, chuguun niyaj nij so adonj. 16 Ne ve danj vaa guee soj, ne ase vaa aga yaan ro, vaa soj rihaan chumii nihnj, ne sese sa quiyaj soj, ne sa doj xcaj yuvii cuent, quiyaj soj ei. Che dan se guun naaj soj queneen yuvii daj vaa yaj soj ma. Tananj guun niha r soj queneen yuvii se vaa ve yaj soj, ne che dan danj nanj ve cami i nij yuvii che Rej n Diose, quiyaj soj nanj adonj.

13Ase

guun r soj se vaa can u nj ti r u nj setucuanj Moiss

17Se

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn ndoo n cuno n se-nana Jesucrist a

11 tucun cuchruj so gaa na ma. Se guun r soj se vaa can u nj ti r u nj nana camii natj nij s nata senana Diose gaa na ma. Nuve chee yo canaj ma. Tananj canaj che rej quinavi j quisi j nu tucun yo, gaa ne nari nu soj daj me r Diose quiyaj soj adonj. 18 Ya uxr cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa gaa ataa navi j chumii nihnj do, gaa ataa navi j xta nihnj do, ne quiyaj Diose nu se vaa me r Diose quiyaj Diose rihaan chumii nihnj, ne che dan se tanj xco n a nana rqu Diose rihaan n canoco n ma. 19 Dan me se me maan o s tiri o nana leej amij nihnj ne ino vaa nana ti haan so man nij tuvi so, ne asa guun chij Diose, ne guun so s leej uxr rihaan Diose nanj adonj. Tzaj ne sese me maan o s yaj ya ndaa vaa taj u nj nihnj ne ti haan ya so man tuvi so ndaa vaa taj u nj nihnj, ne s nihnj ro, me s guun s chij rej guun chij Diose vaa gii adonj. 20 O se cataj xnaanj u nj rihaan soj, ne sese nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii ga nij s fariseo me se yaj sa nij so rihaan yuvii , r nij so, tzaj ne sese se quiyaj sa soj doj rihaan nij yuvii ndaa vaa yaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss ga nij s fariseo, gaa ne daj chihaa mj se cayn soj ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a man adonj.

San Mateo5 ei: Se ticavi soj man yuvii ma. Dan me se quiyaj Diose sayuun man cunudanj yuvii ticavi tuvi adonj, me nana cana rihaan nij so a. 22 Tzaj ne u nj nihnj me se cataj xnaanj u nj, ne a me maan o s camaan r niyaj man tin, ne aj tum so cacun rihaan Diose, ne ve danj quiyaj Diose sayuun man so un adonj. Ne a me maan s cataj rihaan tuvi: S sn rmaan m so ei, cataj so rihaan tin so, ne aj tum ndoo so cacun rihaan Diose nanj adonj. Ne a me maan o s cataj rihaan tuvi se vaa mayn tuvi so me se vaa che caanj maan so rihaan yaan cacaa so nanj adonj. 23 Che dan me sese caanj ni caj so rasuun rihaan chraan altar, rque so rasuun guee rihaan Diose, r so, ne sese ninuj r so se vaa quiy so cacun man tin so, 24 ne se guun go so rasuun yo rihaan Diose ma. Maan se cuchruj so rasuun yo rihaan yo, ne caanj so rej yanj tin so, gaa ne nami i sa so ga so, gaa ne canicaj so rej naj siy so, gaa ne rque so siy so rihaan Diose adonj. 25 Ne so me se sese vaa s taj se vaa nij quiy so rihaan so, ne gaa tihaj vaj so chrej ga so, ne ve cami i so ga so, cataj so rihaan so se vaa: Cane r so, ne se cut so cacun xrj ma, cataj so, ne ve cami i so ga so . Ne sese se quiy so danj ve cami i so ga so gaa tihaj vaj roj soj chrej rihaan chumii nihnj, ne ni caj so mn so caanj so rihaan cuese, ne cuese yo ro, tacuachn mn so raa s tum taga, ne so me s caxri i taga mn

neen soj nana nihnj nana cana rihaan nij s man gaa na

21A j

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese axrj yuvaa n man tuvi n, ne tum n cacun a

San Mateo5 so, 26 ne yo me se guun raan ndoo so, ne ndaa navij naruvee so nu cacun quiy so, gaa ne cu rihanj so taga nanj adonj.

12 cotoj no ga yo chii, ne maan s rij man no quiyaj tum no cacun gaa ei. Ne che se quirij nica chana man no, che dan xcaj no yo sno, ne ase vaa chana otoj ga naj guun sno ro, danj gaa maan no, quiyaj s quirij man no adonj. Ne s xcaj man chana quirij nica me se ase vaa s otoj ga nica yo sno ro, vaa un so adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cami i ya n a

neen soj nana nihnj a: O rn nica soj cotoj ga soj , me nana cana rihaan soj gaa na a. 28 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa naj guun s niyaj niyaj man yo chana, ne che rej guun ndoo r so cotoj so ga no ro, ase vaa nimn s otoj ga yo chana ro, tanga danj vaa nimn s niyaj ndoo man yo chana yo nanj adonj. Ne tum ya so cacun adonj. 29 Danj nanj un, ne sese o rlij rihaan so rej nuva so me r quiyaj cacun, ne t a se quiri i so man yo, ne taj se yaj ma. Cavee a doj quiri orn yo ne se cacaa nu nee mn so ma. 30 Danj nanj un, ne sese o ra so rej nuva so me r quiyaj cacun, ne t a se cane so man yo, ne taj se yaj ma. Cavee a doj caanj niya orn yo ne se caanj niya cunudanj nee man man so ma.

27A j

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tu m n man n se quiyaj n cacun ga yo chana a

gaa na me se cana nana nihnj a: Sese me r yoo so quirii j so nica so, ne naxcaj so o yanj cataj xnaanj se vaa ya quirij so nica so . Danj vaa nana cana rihaan nij yuvii ei. 32 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sese quirii j yoo so man nica so, ne sese nuvi cacun tum no se vaa

31Ne

Nana nihnj taj xnaanj che s me r quirii j nica a

aj neen soj nana nihnj nana cana rihaan nij s man gaa na adonj: Sese cata tuv so rihaan s ni j raa man n se vaa qui y so, ne se cane r so qui y so danj ma. Maan se ya qui y so nu se vaa cataj xnaanj so rihaan so, gaa ne cavee nanj adonj. 34 Ne cuano nihnj ro, cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa asa camii soj o nana guun ya ya r soj, ne daj chihaa mj se cuta soj raa xta ma. O se xta ro, nicun maan Diose ya ya nanj adonj. 35 Ne raa chumii se cuta soj ma. O se chumii nihnj me rej taj tac Diose nanj adonj. Ne raa chuman Jerusaln se cuta soj ma. se chuman yo ne maan Diose s nicaj yuunj man n nanj adonj. 36 Ne raa maan soj se cuta soj ma. O se se guun nucuaj soj naquiyaj catzi i soj yoo yuv raa soj, ne se guun nucuaj soj naquiyaj maruu soj yoo yuv raa soj ma. 37 Ve dan, ne sese ya amii soj, r soj, ne cataj soj: Ya ei. Ne sese ne ya vaa o nana, r soj, ne cataj soj: Ne ya ma, cataj soj . Inanj danj cami i soj ei. Sese nano soj yo nana, ne chii i vaa nimn soj nanj adonj.

33Ne

13
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n rihaan yuvii yaj chii i rihaan n a
38A j

San Mateo5,6 soj ni yaj soj man nij s taj riyunj man soj, ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose che nij s yaj sayuun man soj . 45 Gaa ne guun soj tan Rej soj Diose s nicu n xta ei. O se Diose yaj sj gii, ne o nan rihaan to nij s chii i do, rihaan to nij s sa do, yaj Diose, ne aman rihaan to nij s yaj sa do, rihaan to nij s yaj chii i do, yaj un Diose adonj. 46 O se sese ee r soj man inanj nij s ee r man soj, gaa ne me che naruvee Diose rihaan soj, r soj ga. O se neen soj se vaa ndaa nij s tiha yuunj man soj che puext ro, ee r nij so man tuvi maan nij so adonj. 47 Che dan, sese ve amii soj ga inanj tin soj, ne sa doj vaa soj rihaan yo nij yuvii , r soj na. Taj ma. Ne ndaa nij s ne neen daj vaa Diose ro, neen soj se vaa ee r nij so man tuvi maan nij so nanj . 48 Che dan sese nuve si j tiha yuunj do, si j yanj do, me soj, ne no xcn soj guun soj s vaa sa inanj nimn adonj. Ne ase vaa s sa inanj me Diose ro, danj gaa maan soj, s sa inanj guun soj adonj.

neen soj nana nihnj nana cana gaa na a: Sese curihanj rlij rihaan so quiyaj tuv so, ne cavee quiri i so rlij rihaan tuv so . Ne sese curihanj c yn so, quiyaj tuv so, ne cavee quiri i so c yan tuv so . Danj vaa nana cana rihaan yuvii nanj adonj. 39 Tzaj ne cuano nihnj ro, cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa se quiyaj soj sayuun man s yaj sayuun man soj ma. Tananj sese vaa s coxro ni chrej xru so, gaa ne cane r so coxro so nchrej xru so un ei. 40 Ne sese me r yoo so cuta so cacun xr so rihaan cuese canee so coto nuu so, ne go uun so coto yo do, ndaa seroto so do, go so man so ei. 41 Ne sese cane yoo so suun rihaan so caanj tanj so siyaj so yoo kilmetro, ne cavej so caanj tanj so siyaj so ndaa vi j kilmetro ei. 42 Sese achn yoo so rasuun mn so, ne go so se achiin man so ei. Ne sese me r yoo so racuj so saanj man so, ne se cataj so se vaa taj vaj saanj ma. Racuj so man so ei.

neen soj nana nihnj nana cana gaa na a: Gaa ee r so man tuv so, tzaj ne se guun gaa ee r so man nij s taj riyunj mn so ma. Danj vaa nana cana gaa na nanj adonj. 44 Tzaj ne cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa no xcn soj cunuu ee r

43A j

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa ee r n man nij s taj riyunj man n a

Ne cutum soj man soj gaa yaj soj se sa do, se luj do . Se guun r soj queneen yuvii man soj ne cataj nij yuvii che soj se vaa s sa inanj me soj ma. Sese danj quiyaj soj, ne daj chihaa mj se rqu Rej soj s nicu n xta a doj rasuun sa man soj a man adonj. 2 Che dan sese me r so rque so

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa rque n saanj man nij s nique a

San Mateo6 saanj man nij s nique, ne se guun r so cayanj nii chruun aynj qui y so, ne ni yaj yuvii go so saanj man s nique, ne cataj nij yuvii se vaa ve quiy so ma. O se inanj danj yaj nij s nucui r gaa vaj nij so r ve tucuyn n setucuanj Moiss do, rihaan nij call do, ne uno cunudanj yuvii , yaj nij so adonj. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa aj ve camii yuvii che nij so, tzaj ne a rasuun se quiri un nij so a ma. A xco se naruvee Diose rihaan nij so man adonj. 3 Tzaj ne so ro, sese me r so rque so saanj man nij s nique, ne se nat so rihaan yuvii daj y so ma. Dan me se daj chihaa mj se cataj xnaanj so rihaan ra so rej ni chrun so se vaa rqu ra so rej nuva so ma. 4 Asa quisj rqu yuve so saanj yo, gaa ne orn R so Diose me s queneen daj quiyaj yuve so, gaa ne so me s naruvee rihaan so queneen cunudanj yuvii nanj adonj.

14 so tuvee nij so vaa, ne a xco se naruvee un Diose rihaan nij so a ma. 6 Tzaj ne so ro, gaa me r so cachi nj ni y so rihaan Diose, ne asino catuu so r ve, gaa ne carn so tayaa, gaa ne cachi nj niyaj yuve so rihaan Rej n Diose . Ne Rej n Diose me s neen se vaa achn niyaj niganj so rihaan so, ne naruvee so rihaan so adonj. 7 Ne gaa achn niyaj soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj se vaa yaj nij s ne neen daj vaa Diose ma. Dan me se amii rmaan ndoo nij so nana, tzaj ne ne neen nij so me taj nana yo ma. Maan che se amii amii nij so, che dan guun niha r Diose ne cuno Diose nu nana amii nij so, r nij so nanj adonj. 8 Che dan se quiyaj soj danj ma. O se asi j ataa cachi nj niyaj soj rihaan Rej soj Diose, ne aj neen so nu se vaa achiin man soj nanj adonj. 9 Che dan asa achn niyaj soj, ne nihnj cataj soj : Ataj Chij s nicu n xta, me r nj xcaj yuvii cuent se vaa inanj sa y so a. 10 Ne me r nj quisi j gii guun chij so rihaan chumii nihnj, ne me r nj quiyaj yuvii nu se vaa me r so quiyaj yuvii a. Dan me se ase vaa yaj nij s man xta nu se vaa me r so quiyaj nij so ro, danj gaa quiyaj nj si j man rihaan chumii nihnj nu se vaa me r so quiyaj nj, r nj a. 11 Ne rque so nu rasuun achiin rihaan nj cha nj cuan . 12 Ne caraa xnaa so che xcn taj xr nj rihaan so . Dan me se ase vaa quiyaj nj carj xnaa nj che cacun quiyaj tuvi nj rihaan nj ro, tanga danj qui y so che maan nj caraa

gaa achn niyaj soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj se vaa yaj nij s nucui r ma. O se niha r nij so canicu n nij so r ve tucuyn yuvii setucuanj Moiss, ne niha r nij so canicu n nij so rej nun tuvi chrej caaan nocoo, ne achn niyaj nij so rihaan Diose, tzaj ne inanj me r nij so queneen yuvii man nij so, ne ve cami i yuvii che nij so, r nij so adonj. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa aj ve camii yuvii che nij so, ne aj navij quiri nij

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa achn niyaj n rihaan Diose a
5Ne

15 xnaa so rihaan nj . 13 Dan me se carn ra so xr nj rihaan chrej chii i . Ne ti nanii so man nj se guun quiyaj nj cacun a. Inanj danj cami i soj cachi nj niyaj soj rihaan Diose adonj. 14 O se sese caraa xnaa soj che cacun quiyaj tuvi soj rihaan soj, ne danj quiyaj un Rej soj s nicu n xta, ne caraa xnaa so rihaan soj un adonj. 15 Tzaj ne sese se cavej r soj caraa xnaa soj che cacun quiyaj tuvi soj rihaan soj, ne daj chihaa mj se tinavij Rej soj Diose cacun tum maan soj a man adonj.

San Mateo6 yuvii queneen man soj arj guee soj, tzaj ne queneen Rej soj Diose daj yaj soj, ne so me s naruvee rihaan soj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun n che yan cuman siyaj n rej xta a

gaa toco soj xnaa man soj che se arj guee soj rihaan Diose, ne se quiyaj soj ndaa vaa yaj nij s nucui r ma. Dan me se gaa arj guee nij so, ne ase vaa rihaan s nan ndoo r ro, vaa rihaan nij so, yaj nij so, ne an ndoo nacaj rihaan nij so, yaj un nij so, ne me inanj r nij so queneen yuvii man nij so daj yaj nij so gaa ne xcaj nij yuvii cuent se vaa arj guee nij so rihaan Diose, r nij so nanj adonj. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa aj quiri nij so tuvee nij so vaa, se aj ve camii yuvii che nij so nanj adonj. Ne a rasuun se quiri nij so rihaan Diose a ma. 17 Tzaj ne soj ro, ino quiyaj soj . Gaa toco soj xnaa man maan soj che se arj guee soj rihaan Diose, ne canaan soj rihaan soj ne caxri i soj cast raa soj . 18 Dan me se se guun r soj queneen yuvii se vaa arj guee soj a ma. Ne cavee se taj vaj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa caraa guee n rihaan Diose a
16Ne

quiyaj suun soj cuman ndoo siyaj soj rihaan chumii nihnj ma. O se rihaan chumii nihnj mn ndoo xcuu xl xj rasuun do, tacunj yoo do, ch siyaj yuvii nihnj a. Ne vaa s ituu atj r ve ne yaj ituu siyaj tuvi un a. 20 O se taj che naquiyaj ruvee soj man soj nihnj ma. Tananj quiyaj suun ndoo soj che yan cuman siyaj soj rej xta . Dan me se xta ro, taj se cha siyaj soj ma. Ne taj s quiyaj ituu siyaj soj man adonj. 21 Ne sese inanj che rasuun man rihaan chumii nihnj quiyaj suun soj, gaa ne ve maan rihaan chumii nihnj quinaj nimn soj gaa nanj adonj. Ne sese inanj che rasuun man xta ro, quiyaj suun soj, gaa ne ve rej xta ro, caanj nimn soj nanj adonj. Me rej maan araa sa soj rasuun, ne ve rej danj vaj nimn soj nanj adonj.

19Se

rihaan n me yaan nicaj yuunj man n ei. Dan me se sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne nuu sa r yo, gaa ne nu nee man n ro, sa vaa, ne adi se chuguu n aga yaan ro, danj chuguu n man n gaa sa rihaan n adonj. 23 Tzaj ne sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne

22Rlij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n xcaj n cuent daj quiyaj n a

San Mateo6 inanj uun chii i r yo, gaa ne nu nee man n ro, uun chii i r, gaa ne adi s nicu n yan rmi ne cunudanj man so ro, rmi , ne danj vaa s uun chii i r, ne rmi uxr nu man so adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa se guun nucuaj n canej nucuaj n nimn n quiyaj suun n se-suun Diose, sese me r n quiyaj suun n che saanj a

16 carn xr soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se carn xr soj ei. 26 Xcaj soj cuent daj yaj nij xtj vaj xta, ne ne un nij xo n, ne ne rii nij xo naa, ne ne araa nij xo tan r cuchruu, tzaj ne Rej soj s nicu n xta ro, avee rqu se ch nij xo ei. Ne t a soj, ne sa doj vaa soj rihaan xtj neen Diose a adonj. Ya sa doj vaa soj chuguanj. 27 Ne nda se nan ndoo r soj che yan chre vaa soj, tzaj ne a xco se guun nucuaj soj cachi j xcaan soj doj quiyaj maan soj ma. Maan Diose ro, me s neen daj gaa cachi j soj, ne che dan taj che nano r soj a ma. 28 Ne me che nan r soj che yatzj carn xr soj ga. O se xcaj soj cuent ni yaj soj nij yj man tacaan se vaa ve ndoo vaa nij yj man tacaan ei. Ne yaj suun nij yj, tzaj ne maan Diose ro, me s sa ndoo vaa quiyaj man nij yj adonj. Ne ne rii nij yj yuvej ma. 29 Tzaj ne adi se vaa s ruvee ne sa uxr vaa sagan so ro, vaa nij yatzj nuu nij yj adonj. Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa s cunaj Salomn s cane gaa na, ne ve uxr vaa yatzj nuu so, quiyaj cunudanj saanj vaa rihaan so, tzaj ne nij doj vaa yatzj nuu so rihaan nij yj man tacaan yo, quiyaj Diose adonj. 30 Dan me se danj nanj nij yj man tacaan yo, tzaj ne sa uxr vaa nij yatzj nuu nij yj yo, yaj Diose, ne cuan ro, mn nij yj tacaan, tzaj ne ayuj ne cane nii man nu coj do, yj do, man tacaan, ne caraa nii man yo

vaj s guun nucuaj quiyaj suun sa rihaan vi j ruvee ma. Sese quiyaj suun o so rihaan vi j ruvee, ne nachri so ni yaj so man o ruvee yo, ne caran r so ni yaj so man yo ruvee yo a. Se guun nucuaj so caran r so ni yaj so man vi j ruvee ma. Ne xa soj, tzaj ne se cavee quiyaj suun soj che Diose ne quiyaj suun soj che nij rasuun man rihaan chumii nihnj a ma.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n nano ndoo r n che se cha n do, che yatzj cu nu n do a

24Taj

dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa taj che nano ndoo r soj che soj ma. Ne che dan se nan r soj che se cha soj do, che yan quiri soj se carn xr soj do, se nan r soj ma. Dan me se aj neen soj vaa ina soj, quiyaj Diose, ne se guun nucuaj Diose rque Diose se cha soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se cha soj ei. Ne Diose me s quiyaj nee man soj, ne se guun nucuaj Diose rque Diose yatzj

25Che

17 rihaan yaan, ne cacaa nu nij yj yo nanj adonj. Ne a doj yuvee taj n yj yo a ma. T a soj yuvi i , ne se nan r soj ma. Diose me s rque sagan soj adonj. Tzaj ne ne guun ya sa r soj se vaa Diose me s racuj ya man soj man adonj. 31 Dan me se se nan ndoo r soj cataj soj: Me se cha n ga. Me se coo n ga. Me se carn xr n ga. Se guun r soj danj ma. 32 O se nij s ne neen daj vaa Diose ro, inanj yaj suun ndoo nij so che rasuun man rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne nu rasuun achiin man soj ro, aj neen Rej soj s nicu n xta se vaa achiin nu rasuun yo man soj adonj. 33 Che dan nano soj rej daj quiyaj soj ne guun chij Diose nimn soj ne cunuu sa nimn soj, gaa ne rque Diose nu rasuun yo man soj ei. 34 Che dan se nan r soj che se vaa cachi in rihaan soj ayuj ma. O se vaa sayuun na daj a o o gii adonj. Che dan xcaj soj cuent daj quiyaj soj gii cuan, ne se nan r soj che se vaa quiyaj soj gii ayuj ma.

San Mateo6,7 guun chree r so niyaj so niya nuu rihaan tin so ga. Ne ne ni yaj so chruun manj nuu rihaan man so a. 4 Asa cavee cataj so rihaan tin so, rque so rihaan so quiri i u nj niya . Se guun a doj cataj so danj ti h so man tin so ma. O se ni yaj so, ne chruun manj vaa guee nu rihaan so ei. 5 S nucui r m so ei. Asino quiri i so chruun manj nuu rihaan so, gaa ne cavee quiri i so niya nuu rihaan tin so adonj. Dan me se ase vaa arn niya rihaan yuvii ro, danj vaa arn rihaan yuvii yaj cacun ata yuvii adonj. 6 Tzaj ne neen soj se vaa ne n xcn soj go soj rasuun guee man chuvee ma. Ne se caraa soj chruj perl tuvee ndoo rihaan xc ma. O se chuvee yo ro, canicaj ne cha man soj, ne xc yo ro, tuguj che xc man se sa yo, ne quinavi j nu yo xtu n, quiyaj xc nanj adonj. Ne se sa yo me chrej noco n adonj. Che dan sese navej uxr r yuvii cuno yuvii chrej nago soj rihaan nij yuvii , ne ase vaa xc do, ase vaa chuvee do, danj vaa nij yuvii ei. Ne se nago soj doj chrej sa man nij yuvii yaj danj a ma.

Se guun niha r soj cuta soj cacun xr tin soj, gaa ne taj cacun cuta Diose xr maan soj man adonj. 2 Dan me se sese guun niha r soj cuta soj cacun xr tin soj, ne cuta Diose cacun yo xr maan soj ei. Ne sese se cuta soj cacun xr tin soj, ne cunuu ee r Diose man maan soj un nanj adonj. 3 Me che

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa cami i n ga tin n che cacun tum tin n a

soj se vaa achiin man soj rihaan Diose, ne so me s rque man soj, ne nano soj rasuun achiin man soj, ne nari soj rasuun yo, ne ase vaa yaj s ticamii tayaa tucu tuvi ro, danj quiyaj soj ga Diose, ne canuu Diose tayaa yo,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cachi nj niyaj n rihaan Diose che rasuun achiin man n ei
7Cachi nj

San Mateo7 ne rque Diose rasuun achiin man soj adonj. 8 O se s achn rasuun rihaan Diose ro, quiri so rasuun achiin man so, ne s nano rasuun achiin man ro, quiri so rasuun yo, ne s ticamii tayaa rej yanj Diose ro, canuu Diose tayaa, ne quiri s ticamii tayaa rasuun achiin man so adonj. 9 Xcaj soj cuent se vaa maan soj, nanj yuvii me soj, tzaj ne sese achn tan yoo soj chraa cha yo man soj, ne se cavee nano soj yahij ne caxri i soj ston yo ma. 10 Ne sese achn tan soj nee xcuaj cha yo man soj, ne se cavee nano soj xcu ne caxri i soj ston so ma. 11 Dan me se danj nanj soj, ne s chii i nimn me soj, tzaj ne neen soj rque soj se sa cha tan soj ei. Che dan t a Rej soj s nicu n xta, ne si j sa inanj me so, ne so me s rque ya rasuun sa man nij s achn rasuun man so nanj adonj.

18 chrej yo ei. Se caanj soj chrej yo ma. Nanj vaa chrej caanj soj ei. Chrej catuun me chrej caanj soj, 14 ne chruj vaa rej nayn yuvii a. Sayuun ndoo vaa vaj yuvii chrej yo, tzaj ne vaj chrej yo rej gaa ina yuvii cayn yuvii ga Diose nu cavii nu caanj adonj. Tzaj ne doj nij yuvii nari chrej catuun nanj ei.

me se daj se uun r soj quiyaj sa yuvii rihaan soj ro, tanga danj quiyaj sa soj rihaan tuvi soj . Sese danj quiyaj soj rihaan tuvi soj, ne s uno nu setucuanj Moiss me soj, ne s uno nu senana nij s nata senana Diose gaa na me un soj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che vi j chrej a

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n rihaan tuvi n a

vaa vi j chrej vaa rej vaa rihaan soj, ne dan me se chrej caaan me yoo chrej yo, ne caxra ndoo vaa rej nayn yuvii , ne rihaan yaan ro, vaj chrej yo nanj adonj. Ne man uxr yuvii vaj

13Ase

yuvii taj se vaa me nij so s nata senana Diose, tzaj ne ne ya amii nij so ma. Cutum soj man soj, se gaa nanj quiyaj nij so sayuun man soj . Dan me se vaa gii cuchi nij so rihaan soj, ne ase vaa matzinj ro, danj gaa nij so cuchi nij so rihaan soj, ne niyanj ndoo cami i nij so rihaan soj, tzaj ne nimn nij so ro, ase vaa nimn xcayanj canu ro, gaa nimn nij so, guun r nij so quiyaj nij so sayuun man soj nanj adonj. 16 Che dan xcaj soj cuent ni yaj soj man nij so daj quiyaj nij so, gaa ne queneen nij soj daj vaa nimn nij so ei. Uta nii chruj ch raa chruun tanj, r soj na. Taj ma. Ne uta nii chruj ch raa coj yj yaaa, r soj na. Taj ma. 17 Dan me se chruun sa ro, mn chruj ch raa a. Ne chruun tanj ro, man chruj xnaj raa un a. Sese cuchruu chruun, ne se cumn chruj sa raa chruun yo a ma. 18 Chruun sa ro, se guun cuman chruj nij raa ma. Ne chruun nij ro, se guun cuman chruj sa raa ma. Ase vaa chruun yo ro, danj vaa nimn yuvii , ne ase vaa chruj yo ro, danj vaa rasuun yaj

15Vaa

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa quiyaj n queneen n daj vaa nimn yuvii a

19 yuvii adonj. 19 Ne sese nuvi chruj sa raa o chruun, ne ane nii man chruun yo, ne axrj yaan nii man chruun yo nanj adonj. Ne ase vaa ran chruun yo ro, tanga danj quiran un nij yuvii yaj se chii i nanj adonj. 20 Dan me se sese xcaj soj cuent ni yaj soj man yuvii , gaa ne queneen soj daj vaa nimn nij yuvii , gaa ne queneen soj daj yuvi i me nij so adonj.

San Mateo7
Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij s uno rihaan Jesucrist do, nij s ne uno rihaan Jesucrist do a
24Dan

soj se vaa man ndoo yuvii taj rihanj se vaa uno nij so rihanj, tzaj ne tuva rmaan taaj nij so nanj . Nuve cunudanj nij s taj neen manj caanj cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma. Tananj or n me se inanj nij s uno rihaan R u nj s nicu n xta me s cayn ga so nanj adonj. 22 Ne gii cane u nj cacun che yuvii me se cuman ndoo yuvii cataj rihaan u nj: S uno rihaan so me nj, Seor. A j nata nj nana rqu so man nj rihaan yuvii . Ne cata tuva nj sechuvi so, ne quirii nj nana chree nimn yuvii . Ne quiyaj suun ndoo nj suun sa che so adonj. Danj cami i nij yuvii yo rihaan u nj vaa gii nanj adonj. 23 Gaa ne cataj y u nj rihaan nij yuvii a: A gii ne nen u nj man soj ma. Maan s yaj inanj cacun me soj nanj adonj. Naxuun soj man soj rihanj . Danj cataj u nj rihaan nij s yaj cacun vaa gii nanj adonj.

21Neen

Nana nihnj taj xnaanj me s cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

me se a me maan s uno sa nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj ne yaj so ndaa vaa taj u nj, ne ase vaa o s cune ve tucu rihaan yuvej vaa so ei. S cune ve yo me se s acaj ndoo cuent me so, ne cune so ve yo rihaan o yuvej adonj. 25 Gaa ne cana maan, ne go ndoo maan raa ve, ne cavii niyoj chr, ne cana go tac ve, ne cana uxr nana yuvaa, ne go rihaan ve yo a. Tzaj ne ne canee ve yo a ma. O se raan inanj ne ve yo rihaan yuvej nanj adonj. 26 Tzaj ne s navej r cuno nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj me se ase vaa s cune ve rihaan yo vaa so adonj. Ne s niyon rmi i me so, ne cune so ve rihaan yo chruu, 27 ne ve dan, gaa cana uxr maan yuvaa go yo xr ve, ne cavii niyoj chr, ne cana na xee go na xee tac ve, ne cana uxr nana yuvaa ne go xr ve yo a. Ve dan, ne canee nu ve tucu s niyon yo nanj adonj. Che dan xcaj soj cuent, ne ve cuno soj nana nihnj, ne se quiran soj sayuun ma. Inanj nana nihnj camii Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 28 Ve dan, ne quisj tucuyn Jesucrist nu nana nihnj rihaan nij yuvii , gaa ne caryaanj ndoo nij yuvii noco man so che nana nihnj, nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so a. 29 O se xcaj nij yuvii cuent se vaa ase vaa

San Mateo7,8 amii o s nicaj suun avii tuva ro, vaa amii Jesucrist, r nij so a. Ne cuu doj vaa senana so ga senana nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, r nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj daj vaa nahuun sa o s ran luj riyuj, quiyaj Jesucrist a

20 chuman yo, ne cuchi yoo tanuu capitn rihaan so a. Ne so ro, me s rii tanga rihaan o cient tanuu adonj. Dan me se cachn niyaj so rihaan Jesucrist, 6 cataj so: Can chiii man semoz u nj, Seor. Ne ne nasqui so ma. O se yoo naj so r ve, ne ran uxr so sayuun, yaj chiii nanj taj tanuu capitn yo rihaan Jesucrist a. 7 Ne cataj Jesucrist rihaan so: Caanj n, gaa ne nahuun so, qui yj taj Jesucrist a. 8 Gaa ne cataj un tanuu capitn yo: O se nuve si j sa m u nj ma. Ne n xcn u nj catuu so r ve tucuaj qui yj a ma. Maan se cane uun so suun se vaa nahuun semoz u nj, gaa ne nahuun maan so adonj. 9 O se vaa s rii tanga rihaan u nj, ne rii tang u nj rihaan tanuu, ne taj xnaanj u nj rihaan tanuu se vaa caanj nij so, ne anj nij so, ne taj xnaanj u nj rihaan nij so se vaa cana nij so, ne na nij so rihaan u nj, ne taj xnaanj u nj daj quiyaj nij so, ne ve danj yaj tanuu adonj. Ne nen u nj se vaa ase vaa rii tang u nj rihaan nij tanuu noco manj ro, danj rii tanga guee so rihaan chiii an man yuvii nanj taj tanuu capitn yo rihaan Jesucrist a. 10 Dan me se, gaa cuno Jesucrist nana camii tanuu capitn yo, ne caanj r Jesucrist, ne cataj so rihaan nij s noco rej xco so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa taj vaj a rej ne nari j man yoo s israelit s cuchumn

Gaa ne nanij Jesucrist quij yo, ne cach ndoo yuvii ga so a. 2 Dan me se cuchi yoo s ran luj riyuj rihaan Jesucrist, ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne cataj so: Sese me r so, ne cavee canee so chiii xrj, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 3 Gaa ne cuta Jesucrist raa Jesucrist raa s ran, ne cataj Jesucrist: Me raj qui yj danj ei. Nahun so, qui yj adonj taj Jesucrist rihaan so a. Nu danj cataj Jesucrist, ne nu quinavij luj xr s ran a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cutum so mn so se cataj xnaanj so rihaan yuvii che se quiy u nj che so ma. Maan se cuchi so rihaan xrej, ne ti han so mn so rihaan xrej se vaa nahun so, ne rque so rihaan Diose se vaa cataj s cunaj Moiss gaa na ndaa vaa no xcn so rque so rihaan Diose . Gaa ne xcaj nij xrej cuent se vaa nahun so quiyj adonj taj Jesucrist rihaan s nahuun yo a.

me se cuchi Jesucrist chuman Capernaum, ne catj so

5Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun se-moz yoo tanuu capitn, quiyaj Jesucrist a

21 ndoo r nana amii u nj ndaa vaa amn r tanuu capitn nihnj a ma. 11 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj ro, cana ndoo yuvii man cunu chumii , ne cayn nij so rihaan semesa Diose, ne cha nij so chraa ga s cunaj Abraham do, ga s cunaj Isaac do, ga s cunaj Jacob do, adonj. 12 Ne nij s israelit ro, no xcn nij so cuchuman r nij so ni yaj nij so manj, ne sese cuchuman r nij so ni yaj nij so manj, ne cavee cane nij so un ga Diose nanj . Tzaj ne navej r nij so a man adonj. Che se navej r nij so quiyaj nij so danj, che dan quirii j gan ndoo nii man nij so rej rmi , ne tavee uxr nij so, ne ndaa cha ruj maan nij so c yan nij so nanj adonj. Danj quiran nij so che se navej r nij so cuchuman r nij so ni yaj nij so manj nanj taj Jesucrist rihaan nij yuvii canoco man so a. 13 Canicaj un Jesucrist cataj Jesucrist rihaan tanuu capitn: Cavee caanj so yaj a. Ya cuchumn r so se vaa nahuun semoz so qui yj a. Ne nahuun so ei taj Jesucrist rihaan so a. Ne ve maan or yo ro, nahuun semoz tanuu capitn yo, quiyaj Jesucrist adonj.

San Mateo8 quitaaa Jesucrist raa no, gaa ne ve maan or dan nahuun no, quiyaj Jesucrist, ne naxagaa no, ne quiyaj chuvi i no cha nij so nanj adonj. 16 Rej caanj gii cuchi yuvii rihaan Jesucrist a. Dan me se nicaj nij yuvii man queee uxr s nuu nana chree nimn, cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist, ne cataj xnaanj uun Jesucrist rihaan nij nana chree se vaa naxuun nij so man nij so, gaa ne, ve dan, ne curihanj nij nana chree nimn nij yuvii , gaa ne cunuu sa nimn nij yuvii yo cuaj nanj adonj. Ne quinahuun sa cunudanj nij s ran, quiyaj un Jesucrist a. 17 Dan me se quisj ya nu nana nihnj nana camii s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na, se vaa cataj so: Ninaj n, ne can chiii man n, tzaj ne nahuun n, quiyaj s cana vaa gii nanj adonj, taj s cunaj Isaas gaa nata so adonj.

ne caanj Jesucrist tucu s cunaj Pedr, ne queneen so se vaa naj nii chej Pedr ran no, ne caxrj uxr cachi man no a. 15 Ne

14Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist, nahuun nii chej Pedr do, queee uxr yo yuvii do, quiyaj Jesucrist a

Jesucrist se vaa man ndoo yuvii anicaj rej nicu n so niyaj man so a. Che dan cane so suun rihaan nij s tucuyn senana so se vaa caanj nij so ga so ndaa rnej na lacuan cunaj Galilea a. 19 Gaa ne cuchi yoo so rihaan Jesucrist a. So ro, me s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii adonj. Ne cataj so rihaan Jesucrist a: Canoc u nj mn so daj rej maan vaj so, maestro cataj so rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan vi j s tihaj guun r canoco man so a
18Queneen

San Mateo8 ne cataj ya Jesucrist se vaa ran so ch so a: O se nij chunee ro, otoj sa nij xo r yuuj taj rque yo, ne nij xtj ch xta ro, vaa saca nij xo a. Ne xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne taj a rej qui n u nj cotoj u nj a ma taj Jesucrist rihaan so a. 21 Ne vaa yo s tucuyn senana Jesucrist cuchi rihaan so, ne cataj so: Cavej so nanj tucuaj, ne ndaa cavi rj, gaa ne cachi n u nj man rj, gaa ne canoc u nj mn so, Seor taj yo so a. 22 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cane r so cachi n maan nij s cavi nimn man tuvi so xnang . Tzaj ne cuano nihnj ro, no xcn so yoo canoc so manj adonj taj Jesucrist rihaan yo so a.

22 Me che chuvi ndoo nimn soj ga. Yo me rej ataa cuchuman sa r soj ni yaj soj manj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne canicun caya so, ne caxrj yuvaa so man na do, man nana do a. Gaa ne canicun dnj uxr rihaan na lacuan yo, quiyaj Jesucrist nanj adonj. 27 Ne cuchuvi nij sno yo niyaj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Daj si j me s nihnj ga. O se ndaa nana ndaa na uno amii so ason taj nij so rihaan tuvi nij so a.

20Gaa

ne catj Jesucrist rque rihoo ch rihaan na, gaa ne catj nij s tucuyn senana so rque rihoo ga so a. 24 Ve dan, ne nasqui nucuaj ndoo rihaan na lacuan, ne me ndoo r na yo guun nucuaj yo carn yo xr rihoo a. Ne ve dan vaj Jesucrist, ne cotoj so adonj. 25 Gaa ne caanj nij s tucuyn senana Jesucrist rej naj so cotoj so, ne narii nij so nej rihaan so, ne cataj nij so: Ti nanii so man n se cavi nu n, man Seor taj nij so rihaan Jesucrist a. 26 Dan me se maan Jesucrist cataj, ne:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Jesucrist suun rihaan na do, rihaan nana do, se vaa canicu n yo a
23Gaa

ne cuchi Jesucrist ndaa rnej na lacuan yo rej ne nij s man chuman cunaj Gadara a. Ne vaa yuuj yuvej, rej cachin nij yuvii xnang a. Dan me se cavii vi j sno yuuj yuvej yo, ne cuchi roj so rihaan Jesucrist a. Roj so me s nuu nana chree nimn, ne yuvaa ndoo roj so adonj. Che roj so navee cachen yuvii rej yo a ma. 29 Dan me se caguj roj so rihaan Jesucrist, cataj roj so: Ve neen nj se vaa tani j Diose m so . Me che can so rej ne nj ga. Can so qui y so sayuun man nj na. O se ataa doj quisi j gii qui y so sayuun man nj adonj taj roj so rihaan Jesucrist a. 30 Dan me se rej xco roj so ro, vaj queee xc ch coj man tacaan a. 31 Ne nij nana chree nuu nimn roj sno yo ro, cachn niyaj nij so rihaan Jesucrist, cataj nij so:

28Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij nana chree nimn vi j sno a

23 Sese quiri i so man nj nimn roj sno nihnj, ne qui y so se ndoo canej so man nj, catuu nj nimn xc yo ruguanj taj nij nana chree yo rihaan Jesucrist a. 32 Caanj soj cuaj taj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne caanj nij so catj nij so nimn xc yo, ne dan me se ruvaa uxr tacaan nicu n tuva na lacuan rej vaj nij xc yo, ne gaa catj nij nana chree nimn nij xc yo me se cunnj ndoo nij xo caanj xo, ne ve danj vaj nij xo, ne quinij cunudanj nij xo rque na, ne can xr nij xo, quiyaj na nanj adonj. 33 Ne nij s tum xc yo ro, cunnj nij so caanj nij so ndaa chuman, ne catj nij so chuman, ne cataj xnaanj nij so rihaan nij s man chuman yo nu se vaa quiran roj sno do, nij xc do a. 34 Gaa ne curihanj cunudanj nij s man chuman yo, guun r nij so nari nij so man Jesucrist a. Dan me se queneen nij so man so, ne cachn niyaj nij so rihaan so se vaa cu rihanj so rej yanj nij so caanj so rej yanj a.

San Mateo8,9 Che dan cataj so rihaan s ran yo a: No xcn so guun niha r so che se navij cacun xr so, nanj tinuj taj Jesucrist rihaan s navee cachee yo a. 3 Dan me se cane doj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii r ve ga Jesucrist, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so a: Nij vaa nana camii s nihnj rihaan Diose . O se orn Diose no xcn cataj se vaa navij cacun xr yuvii taj nij s tucuyn setucuanj Moiss niyaj nij so man Jesucrist a. 4 Ne queneen Jesucrist me nana guun r nij so cami i nij so, ne che dan cataj so: Me che avii ndoo nana chii i raa soj ga. 5 Tuva ru man u nj se vaa navij cacun xr s nihnj, r soj a na. Cavee cataj uun n navij cacun xr s nihnj na. Ase cavee doj cataj n naxagaa so, ne cachee so cuaj, cataj n xa. 6 Dan me se me r u nj xcaj soj cuent se vaa s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej ne no xcn u nj ti nav u nj cacun xr nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. Dan me se cataj Jesucrist rihaan s navee cachee a: Nacue so tuv so, ne nan so tucu so taj Jesucrist rihaan s naj rihaan yuv yo a. 7 Gaa ne naxagaa so, ne cavii so, ne quinan so tucu so adonj. 8 Ne queneen nij yuvii se vaa nahuun sa so, quiyaj Jesucrist, ne che dan cuchuvi nimn nij so, queneen nij so Jesucrist, ne ve

Gaa ne cavii Jesucrist rihoo ch rihaan na, ne caanj so chuman cayn so, ne catj so chuman yo a. 2 Ne ve nicaj nii man o s navee cachee t rihaan yuv, ne cana nii rihaan Jesucrist a. Ne queneen Jesucrist se vaa cuchumn uxr r nij yuvii se vaa nahuun sa s navee cachee yo quiyaj so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s navee cachee, quiyaj Jesucrist a

San Mateo9 ndoo camii nij so che Diose, se vaa guun nucuaj Jesucrist racuj ndoo Jesucrist man yuvii , quiyaj Diose adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan s cunaj Mateo se vaa canoco so man Jesucrist a
12Ne

24 cuno Jesucrist nana camii nij so, ne cataj so rihaan nij so a: S vaa nucuaj ro, ne nano nij so man doctor ma. Maan s ran ro, me s nano man doctor adonj. Gaa ne ase vaa s ran ro, danj vaa nij s nihnj adonj. 13 O se vaa che caanj soj tucuyn soj daj taj nana nihnj nana no rihaan danj Diose : Ne uun niha r u nj niyaj u nj yuvii nago xcuu rihaan u nj ma. Tananj uun niha r u nj niyaj u nj yuvii ee r man tuvi adonj. Inanj danj me senana Diose nana tucuyn soj . Dan me se xcaj soj cuent se vaa ne cana u nj canacu nj u nj man s sa ma. Che nij s tum cacun canaj se vaa canoco nij so senanaj adonj. Tzaj ne sese s sa me soj, r soj, ne nuve si j canacu nj u nj man me soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne cavii Jesucrist rej yo, ne queneen so man yoo s yanj o ve anj nii puext man yuvii a. Mateo cunaj s ne rej yo a. Dan me se cataj Jesucrist rihaan so, ne: Canoc so manj, caanj n taj Jesucrist rihaan so a. Gaa ne naxumaan so, ne canoco so man Jesucrist, caanj so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Jesucrist racuj so man nij s tum cacun a

9Gaa

me se o gii cayn Jesucrist r ve, ne cana ndoo tuvi so s anj puext do, yo nij s tum ndoo cacun do, ne catj nij so r ve, ne caanj cayn nij so ga Jesucrist, ne dan me se man rcuaaan nij s tucuyn senana Jesucrist do, ne ch cunudanj nij so chraa a. 11 Ne queneen nij s fariseo se vaa ch Jesucrist chraa ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum ndoo cacun do, ne xnanj nij so man nij s tucuyn senana Jesucrist, cataj nij so: S tucuyn nana rihaan soj ro, me che ch so chraa ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum ndoo cacun do, r nj a taj nij s fariseo rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist a.

10Dan

ne nij s tucuyn senana s cunaj Juan cuchi rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me che, ne toco nj xnaa man maan nj che se arj guee nj rihaan Diose, ne toco nij s fariseo xnaa man maan nij so un, tzaj ne nij s tucuyn senana so me se ne toco nij so xnaa man maan nij so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ase vaa s cuchruj saanj vaa unj, ne asa cavee toco nij s man gaj xnaa man maan nij so, r soj ga. Ase vaa s cataj xcaj man chana ne man tuvi so

Nana nihnj taj xnaanj me che ne toco nij s tucuyn se-nana Jesucrist xnaa man maan nij so a
14Gaa

25 do, danj vaa nij s man nihnj cuano, ne anu ndoo chaanj man nij so, ne se cavee toco nij so xnaa man maan nij so ma. Tzaj ne vaa gii, ne guun yanj unj rihaan nij so quiyaj yuvii , gaa ne nano r nij s nihnj, gaa ne toco nij so xnaa man maan nij so adonj.

San Mateo9

cunaj Juan, ne cuchi o s nicaj suun rihaan Jesucrist, ne canicun ruj so, cachn niyaj so rihaan Jesucrist, cataj so: Cuano cavi tanj chala cunii a. Tzaj ne qui y so se ndoo, caanj n, ne cuta so ra so xr no, ne cunuu ina un no nanj ruguanj Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s taj so, cachn niyaj so rihaan noco tucun nga ro, se guun nucuaj Jesucrist a. 19 Gaa ne naxumaan Jesucrist, nij so cuno nij so se-nana Jesucrist ma 16 Tzaj ne ase vaa yatzj sin vaa ne canoco so do, nij s tucuyn senana so do, man s nicaj suun tucun nga noco soj, ne se guun yo a. nanej n mant naca man yatzj nga 20 Gaa ne cana o chana rej xco yo ma. O se sese quiyaj n danj, Jesucrist, ne quisj o chuvi j yo ne gii quinanj yuvii yatzj yo, gaa xra ton man chana yo, ne can ne nagej mant naca yo, ne sese raa no doj tuva sagan Jesucrist a. cuxuun yuvii man yatzj yo, ne quisi n 21 O se: Sese cano raaj sagan yo, gaa ne cunuu xi j doj yuuj aj taj 17 Ne Jesucrist, ne nahuun sa u nj nanj man yatzj nga yo nanj adonj. adonj, guun r no a. dan me se ase vaa nuj nga nuj araa nii 22 Gaa ne canicaj Jesucrist na vin vaa un soj a. Ne se cavee queneen Jesucrist man no, ne tucuyn unj setucuanj unj rihaan cataj so: soj ma. O se ase vaa na vin naca vaa No xcn so guun niha r nana tucuyn unj, ne se guun caraa so, nocoj. O se che se amn r yuvii na vin naca rque nuj nga ma. so niyaj so manj ro, che dan Sese danj quiyaj yuvii , ne cuyanj na nahuun sa so taj Jesucrist vin cunuu xee na vin, ne se cacu rihaan chana yo a. nuj nga ma. Che dan canuu yo, ne Ne ve maan or dan nahuun sa cayanj na vin rihaan yo a. Che chana yo adonj. dan araa nii na vin naca rque nuj 23 Gaa ne caanj Jesucrist ve naca, ne o mn sa na vin rque nuj tucu s nicaj suun yo, ne catj yo a. Che dan inanj rihaan s naca so r ve, ne queneen so se vaa s ne noco tucun nga tucuyn unj man s o chra man rihuu flauta, ne senanaj nanj adonj taj Jesucrist queneen so se vaa man ndoo yuvii rihaan nij s tucuyn senana s r ve, ne nan ndoo r nij yuvii cunaj Juan yo a. che se cavi chala cunii yo adonj. 24 Gaa ne cataj so: Nana nihnj taj xnaanj che chala cunii do, che chana chij do, Cu rihanj soj xe . O se ne cavi nahuun sa, quiyaj Jesucrist a chala cunii nihnj ma. Maan se 18 Asi j camii Jesucrist nana yo otoj uun no nanj taj Jesucrist rihaan nij yuvii man r ve yo a. rihaan nij s tucuyn senana s

San Mateo9 Gaa ne canga nacoo nij yuvii niyaj nij so man Jesucrist a. 25 Gaa quisj quirii Jesucrist man cunudanj nij yuvii xe, ne catj Jesucrist rej t chala cunii yo, ne quitaaa so raa no, ne cunuu ina un chala cunii, ne naxagaa no adonj. 26 Ne cuchi nana rihaan cunudanj nij yuvii man rej yo che se vaa quiyaj Jesucrist, se vaa cunuu ina chala cunii yo quiyaj so adonj.

26 Gaa ne caxrj yuvaa Jesucrist rihaan roj so, ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Cutum uxr roj soj man roj soj, ne a yuvii se cuno se vaa quiy u nj che roj soj . Dan me se nucuaj ndoo camii Jesucrist nana yo rihaan roj so a. 31 Tzaj ne curihanj roj so caanj roj so, ne uxr nata roj so rihaan cunudanj nij yuvii man rej yo che yan quiyaj sa Jesucrist che roj so nanj adonj.

me se gaa cavii Jesucrist tucu s nicaj suun yo, ne canoco vi j s tuchri i man so a. Ne caguj roj so, cataj roj so: Neen rj se vaa tuvi s cunaj David s cane gaa na m so . Che dan cunuu ee r so man rj ruguanj taj roj so, caguj roj so a. 28 Dan me se catj Jesucrist r ve, ne cuchi roj s tuchri i yo rihaan so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so: Amn r roj soj se vaa guun nucuj naxra rihaan roj soj qui yj na taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man roj so a. Amn r rj, Seor taj roj so rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cuta raa Jesucrist rihaan roj so, ne cataj Jesucrist: Che se amn r roj soj, ne che dan naxra rihaan roj soj adonj taj Jesucrist a. 30 Ve dan, ne naxra rihaan roj so nanj adonj.

27Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan vi j s tuchri i, quiyaj Jesucrist a

me se tanj roj so man Jesucrist, gaa ne caanj Jesucrist, gaa ne cuchi yuvii rihaan so a. Dan me se nicaj nij yuvii man o s yami i cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist a. S yami i yo me se nana chree nu nimn so, ne che dan ne cami i so, quiyaj nana chree yo a. 33 Dan me se quirii Jesucrist man nana chree yo nimn so, gaa ne guun chee s yami i camii so nanj adonj. Ve dan queneen nij yuvii , ne caryaanj uxr nij yuvii , ne cataj nij so: Xa n si j israelit, tzaj ne a s yaj danj ne queneen n ma taj nij yuvii che Jesucrist a. 34 Tzaj ne nij s fariseo cataj me se: Guun nucuaj so quirii so man nana chree, che se amii so ga maan s chree uun chij adonj taj nij s fariseo, camii ne nij so che Jesucrist a.

32Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee camii o s yami i, quiyaj Jesucrist a

27
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa cunuu ee ndoo r so man nij yuvii a

San Mateo9,10 man nij nana chree nimn yuvii , ne guun nucuaj nij so nahuun sa yuvii ran do, yuvii ninaj do, quiyaj un nij so a. 2 Ne nihnj me sechuvi i chuvi j nij apstol cune Jesucrist man nata rihaan yuvii che so a. Yoo so me s cunaj Simn, ne Pedr cunaj yo sechuvi i s cunaj Simn a. Ne yo so me tin Simn, s cunaj Andrs a. Ne yo so me s cunaj Jacobo, ne tan s cunaj Zebedeo me so a. Ne yo so me tin Jacobo, s cunaj Juan a. 3 Ne vaa s cunaj Felip vaa s cunaj Bartolom vaa s cunaj Toms vaa a. Ne yo so me s cunaj Mateo s canj puext man yuvii a. Ne yo so me s cunaj Jacobo un, ne tan s cunaj Alfeo me so a. Ne yo so me s cunaj Lebeo, ne Tadeo cunaj yo sechuvi i s cunaj Lebeo a. 4 Ne yo so me s cunaj Simn un, ne so me tuvi nij s me r cunu ga gobiern man Rom a. Ne yo so me s cunaj Judas Iscariote, ne so me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a. 5 Dan me se can Jesucrist man chuvi j nij sno yo, ne cataj xnaanj so rihaan nij so daj quiyaj nij so a: Se caanj nij soj rej man nij s yanj ma. Se caanj soj chihn nij yuvii samaritana ma. 6 Rihaan orn nij yuvii israelit caanj soj . O se ase vaa dan Diose matzinj vaa nij so, tzaj ne caanj niya nij so, ne ne noco sa nij so man Diose ma. 7 Dan me se caanj soj, ne cami i natj soj rihaan nij so, cataj soj: Nichru n quisi j gii guun chij Diose

ne caanj Jesucrist nu nij chuman nocoo nu nij chuman cunii nu, ne tucuyn so rihaan nij yuvii man r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii natj so nana sa che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne nahuun sa taran nij s ran do, nij s ninaj do, quiyaj un so adonj. 36 Ne queneen so man cunudanj nij yuvii , ne cunuu ee r so man nij yuvii yo a. O se queneen so se vaa ase vaa matzinj vaj maan vaa nij yuvii , nuvi s tum man nij so, ne aj quiran ndoo nij so sayuun, ne ninaj ndoo nij so adonj. 37 Gaa ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a: Ya uxr, ne vaa ndoo suun rihaan n, ne nij s yaj suun me se doj nij so nanj adonj. 38 Ne cachi nj niyaj n doj nij s quiyaj suun rihaan Diose s uun chij ni j raa suun, gaa ne canej so doj yuvii quiyaj suun sesuun so adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

35Gaa

10

Gaa ne canacn Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn senana so, ne cuchi nij so rihaan so, ne go so rej nucuaj man nij so, gaa ne cavee quiyaj canan nij so rihaan nij nana chree a. Dan me se guun nucuaj nij so quiri i nij so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn se-nana so caanj cami i natj nij so a

San Mateo10 rihaan chumii nihnj adonj. Danj cataj soj . 8 Nahuun sa nij s ran, quiyaj soj, ne cunuu ina un nij s cavi, quiyaj soj, ne nahuun sa nij s ran luj riyuj, quiyaj un soj, ne quiri i soj man nij nana chree nimn nij yuvii . Cuano nihnj me rquej rej nucuaj man soj quiyaj soj danj a. Che dan nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se canj soj saanj man nij yuvii ma. 9 Se nano soj aga or m do, aga plat catzi i do, naj guun saanj do, caraa soj rque secaxran soj a ma. 10 Se nicaj soj xnnj soj ma. Se caanj vi j coto ga soj ma. Se quinij tac soj canj ma. Ne chruun garrot se coro soj cachee soj ma. Maan se gaa uun soj caanj soj . O se no xcn yuvii rque yuvii chraa cha soj che suun sa yaj suun soj nanj adonj. 11 Asa catj soj chuman nocoo do, chuman raa do, ne xnaanj soj man nij yuvii me s ne chuman yo me s sa, gaa ne cuchi soj tucu s sa yo, ne cayn soj tucu so ndaa se cavi i un soj caanj soj . 12 Asa cuchi soj tucu s sa yo, ne ve cami i soj nana sa rihaan nij s tucua yo, cataj soj se vaa dnj gaa cuman nij so . 13 Ne sese ya s sa me nij s tucua yo, ne ya dnj gaa cuman nij so, qui yj a. Tzaj ne sese nuve si j sa me nij so, ne canicaj un nana sa camii soj rihaan maan soj, qui yj, tzaj ne se cavii sa nij s tucua yo a ma. 14 Ne naj guun yuvii se camii sa ga soj do, naj guun yuvii se cavej r cuno nana amii soj do, cavi i soj ve tucu so cavi i soj chihn so cavi i soj, ne nacunan soj tac soj tucuayuu

28 soj yo tachruu avii chuman yo rihaan yo, ne ndaa dan, gaa ne queneen yuvii se vaa s man chuman yo tum cacun se vaa ne uno nij so rihaan Diose ma. 15 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa gii cane u nj cacun che nij yuvii , gaa ne quiran yuvii man chuman yo doj sayuun rihaan nij s chii i man chuman Sodoma do, rihaan yuvii man chuman Gomorra do adonj.

me se canej u nj man soj rej man s me r quiyaj sayuun man soj a. Ase vaa matzinj vaj rej man xcayanj canu ro, danj gaa soj adonj. Che dan gaa cuu raa soj . Ase cacui j raa xtaa ro, danj cacui j gaa raa soj . Tzaj ne ase vaa taj vaj cacun tum chaaan ro, danj gaa soj, se cutum soj cacun ma. 17 Cut um ndoo soj man soj se quiyaj yuvii sayuun man soj ma. Dan me se caanj ni caj nij yuvii man soj rihaan cuese, ne go ndoo nij so var xr soj r ve tucuyn nij so setucuanj Moiss a. 18 Ne caanj ni caj nij yuvii man soj rihaan s nicaj suun do, rihaan s nicaj suun rey do, che se me soj s noco manj a. Ne cataj xnaanj soj rihaan nij s nicaj suun do, rihaan nij s yanj do, cheej a. 19 Asa tacuachn nij so man soj rihaan nij s nicaj suun, ne se nan r soj daj cami i soj rihaan nij so ma. Maan Nimn Diose rque nu nana cami i soj maan or yo nanj adonj. 20 O

16Dan

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so daj gaa sayuun quiran nij so a

29 se nuve maan soj me nij s cami i rihaan nij so ma. O se Nimn Rej n me s rque nana cami i soj nanj adonj. 21 Dan me se caanj ni caj sno man tin sno rihaan yuvii , ne ticavi nii man tin sno yo, quiyaj maan so nanj adonj. Ne caanj ni caj sno man tan sno rihaan yuvii , ne ticavi nii man tan sno yo, quiyaj so ei. Ne cunu xnii ga rej xnii, ne caanj ni caj xnii man rej xnii rihaan yuvii , ne ticavi nii man rej xnii yo, quiyaj xnii ei. 22 Ne quitaj riyunj cunudanj yuvii man soj che se me soj s noco manj a. Tzaj ne s yoo canoco manj ndaa se quisi j nu sayuun yo ro, ve cavi i sa so rihaan Diose adonj. 23 Ne sese quiyaj nij s man yoo chuman sayuun man soj, ne cunanj soj caanj soj yo chuman . Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa se can cunudanj nij chuman man nij yuvii israelit caanj soj, ne cana un u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj. 24 Dan me se tucuyn u nj senanaj rihaan soj, ne noco soj senanaj a. Ne ase vaa uno moz rihaan seruvee moz ro, danj vaa uno soj rihanj nanj . Ne neen soj se vaa ase vaa yaj yuvii man s tucuyn nana rihaan tuvi ro, danj quiyaj un nij yuvii man s noco nana yo a. Ne ase vaa yaj yuvii man nij ruvee ro, danj quiyaj un nij yuvii man semoz ruvee yo a. 25 Dan me se neen s noco nana neen moz neen daj quiyaj yuvii man maan so, tzaj ne me inanj r

San Mateo10 so guun so ndaa vaa s tucuyn nana man so do, ndaa vaa seruvee so do a. Dan me se tucunj nij yuvii Beelzeb manj, cataj nij yuvii se vaa s chree mej a. Ne ase vaa rej soj vaa u nj a. Che dan danj cami i nij yuvii nana vaa danj che maan soj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuchuvi n queneen n yuvii ma
26Che

dan se cuchuvi soj ni yaj soj yuvii me r quiyaj sayuun man soj ma. O se nu nana camii yuve nij yuvii do, nu se vaa quiyaj yuve nij yuvii do, nu yo ro, nu rihanj queneen cunudanj yuvii vaa gii adonj. 27 Nana amii yuve u nj rihaan soj cuano ro, cami i ranga soj . Ne nu se vaa amii u nj xr soj ro, cavi i soj rej queneen yuvii man soj, ne cami i natj soj nana yo . 28 Ne se cuchuvi soj queneen soj nij s guun nucuaj ticavi man inanj nee man soj ma. O se se guun nucuaj nij so ticavi nij so man nimn soj a ma. Tzaj ne vaa che cuchuvi soj ni yaj soj Diose nanj . O se so me s guun nucuaj quiyaj cacaa nimn soj cacaa nee man soj cacaa rihaan yaan adonj. 29 Neen soj daj vaa nij xtj chri n se vaa vi j u n yo n yoo saanj nii cuart a. Tzaj ne se guun cavi yoo xo quini j xo rihaan yo, sese navej Rej soj s nicu n xta cavi yoo xo ma. 30 Ne Diose me se vaa cuent yuv raa soj yaj so, ne neen so me daj yuv raa soj, 31 ne che dan se cuchuvi soj che sayuun quiyaj yuvii man soj ma. O se uxr vaa yuvee doj

San Mateo10,11 n soj rihaan xtj chri n yo, yaj Diose adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cataj xnaanj n rihaan yuvii che Jesucrist a

30 vaa tan so rihanj, ne taj che cataj so se vaa si j noco manj me so ma. 38 Ne s navej r quiran sayuun che se me so s noco manj ro, taj che cataj so se vaa me so s noco manj ma. 39 S cavii sa nimn rihaan chumii nihnj ro, cavi nu so a. Ne s cavi che se noco so manj ro, so me s gaa ina nimn nu cavii nu caanj adonj.

se tum Diose man soj, che dan no xcn soj nata ya soj rihaan yuvii se vaa me soj s noco manj, ne nu s yaj danj ro, vaa gii, ne nata u nj rihaan R u nj s nicu n xta se vaa si j noco manj me so a. 33 Ne s taj xnaanj rihaan yuvii se vaa ne noco so manj ro, vaa gii, ne cataj xnaanj u nj rihaan R u nj s nicu n xta se vaa nuve si j noco manj me so a ma.

32Che

guun r soj se vaa can u nj rihaan chumii nihnj che rej dnj doj cayn nij yuvii man rihaan chumii nihnj ga tuvi yuvii ma. Ne qui yj danj ma. O se che se can u nj rihaan chumii nihnj, che dan cunu ndoo yuvii ga tuvi yuvii adonj. 35 O se can u nj che rej nata u nj senanaj rihaan yuvii , tzaj ne se cuno cunudanj nij yuvii rihanj ma. Che dan cunu sno ga rej maan so, ne xa chana, tzaj ne cunu no ga nii no do, ga nii chej no do, cheej a. 36 Ne nij tuvi yuvii s man r ve tucu yuvii cunu ga yuvii nanj . 37 Sese guun r yoo so se vaa sa doj vaa rej so do, nii so do, rihanj, ne taj che cataj so se vaa si j noco manj me so ma. Ne sese guun r yoo so se vaa sa doj

34Se

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunu ndoo yuvii ga tuvi yuvii che Jesucrist a

11

amii sa yoo so ga soj, ne si j amii sa gaj me so adonj. Ne sese amii sa so gaj, ne si j amii sa ga s can manj rihaan chumii nihnj me un so adonj. 41 Sese amii sa yoo so ga o s nata senana Diose, che se ve yaj so nata so senana Diose, ne r se vaa maan s nata senana Diose vaa so un adonj. Dan me se o cuyaan naruvee Diose rihaan so ga maan s nata senana Diose ei. Ne sese amii sa yoo so ga yoo s sa yaj, ne naruvee Diose rihaan so un adonj. O cuyaan naruvee Diose rihaan so ga maan s sa yaj ei. 42 Dan me se a me maan yoo s rqu doj na acoj coo yoo nij s noco uun nihnj che sechuvi u nj, ne ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa daj chihaa mj se quinavij se sa naruvee Diose rihaan s rqu doj na yo ma. Dan me se quisj nana yo nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan chuvi j nij s tucuyn senana so, ne curihanj Jesucrist rej yo, ne caanj so

40Sese

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij yuvii racuj man nij s yaj suun rihaan Diose a

31 chihn nij yuvii israelit tucuyn so rihaan nij so ne cami i natj so rihaan nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a
2Dan

San Mateo11 rihaan cunudanj nij yuvii che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a: Asi j caanj soj rej tacaan queneen soj man s cunaj Juan ro, ne daj gaa so queneen soj, r soj ga. Ase vaa yoo rcoo naan ndoo yaj nana vaa so, r soj na. Guun vi j nimn so che tucun noco so, r soj na. Taj ma. 8 Maan se daj gaa so r soj, asi j caanj soj queneen soj man so ga. Si j nuu yatzj laruu ndoo me so, r soj na. Taj ma. O se nij s nuu yatzj laruu ro, yanj r ve tucu s nicaj suun rey adonj. 9 Maan se daj gaa s cunaj Juan r soj, asi j caanj soj queneen soj man so ga. Si j nata senana Diose me so, r soj na. Ya uxr ei. Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sa doj vaa so rihaan cunudanj nij s nata senana Diose adonj. 10 O se nana nihnj nana no rihaan danj Diose ro, taj xnaanj che s cunaj Juan a: Vaa s caanj suun che u nj, ne canej u nj man so quitaj yaan so rihaan so, ne nuchran nimn yuvii ve cami i nij yuvii ga so, quiyaj so a. Danj taj danj Diose che s cunaj Juan se vaa nuchran nimn yuvii ve cami i nij yuvii ga s cana ti nanii man nij yuvii rihaan sayuun, quiyaj s cunaj Juan, taj danj Diose, ne danj quiyaj so adonj. 11 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa si j sa doj rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a. A yuvii ne vaa sa doj rihaan so ma. Tzaj ne cuano ro, uun chij Diose nimn yuvii man rihaan chumii nihnj, ne naj guun

me se ni j s cunaj Juan s cuta ne man yuvii taga, ne cuchi nana rihaan so che nu se vaa quiyaj Jesucrist a. Che dan can so vi j tuvi nij s tucuyn senana so rihaan Jesucrist a. 3 Ne nana nihnj ro, xnanj roj so man Jesucrist, quiyaj s cunaj Juan a: So me s cana ti nanii man yuvii rihaan sayuun na. Ase navi j n cana yo so xa. Dan me nana me r s cunaj Juan xnaanj roj so man Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so a: Cavi i roj soj cuchi un roj soj rihaan s cunaj Juan, ne cataj xnaanj roj soj rihaan so nu nana cuno roj soj do, nu se vaa queneen roj soj do . 5 Dan me se nij s tuchri i ro, naxra rihaan, ne nij s navee cachee ro, ch nij so, ne nij s ran luj riyuj ro, nahuun sa, ne nij s soo ro, nachuguun xr nij so, ne nij s cavi ro, cunuu ina un, ne nij s nique ro, uno nij so nana sa a. Nu nihnj cataj xnaanj roj soj rihaan s cunaj Juan yo . 6 Ne cataj un roj soj rihaan s cunaj Juan se vaa cavi i sa so quiyaj Diose, sese se guun naaj so ni yaj so manj a. Danj cami i roj soj rihaan s cunaj Juan yo taj Jesucrist rihaan roj s tucuyn senana Juan yo a. 7 Dan me se caanj roj so, gaa ne guun chee Jesucrist camii so

San Mateo11 yuvii uun chij Diose nimn ro, me s sa doj rihaan s cunaj Juan a. 12 Dan me se asi j tucuyn s cunaj Juan rihaan yuvii ndaa cuano me se naquiyaj ino ndoo yuvii senana Diose se vaa guun chij so rihaan chumii nihnj, ne vaa s sca ndoo s me inanj r cataj daj quiyaj Diose asa guun chij Diose adonj. 13 O se nij s nata senana Diose rihaan yuvii gaa na do, nu setucuanj Moiss do, ndaa maan s cunaj Juan do, cataj xnaanj ndoo nij so che gii guun chij Diose nimn yuvii man rihaan chumii nihnj nanj . 14 Dan me se aj neen soj se vaa s cunaj Elas s nata senana Diose rihaan yuvii gaa na ro, cana un so rihaan chumii nihnj, taj danj Diose a. Dan me se sese me r soj guun ya r soj cuno soj nana nihnj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa s cunaj Juan me s ata sesuun s cunaj Elas s cane gaa na yo . 15 Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei. 16 Ne daj vaa yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, r soj ga. Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj . Ase vaa xnii caanj rihaan yuvee ne tico ga tuvi ro, vaa nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se yn nij xnii yo rihaan yo, 17 ne aguj nij xnii rihaan tuvi xnii, taj nij xnii: Nicaj nj tanj nj, go nj chra choco, tzaj ne me che ne raanj soj ga. Ne go nj chra xnang, tzaj ne me che ne tavee soj ga. Me che ne yaj soj ndaa vaa me r nj ga, taj nij xnii rihaan tuvi nij so a. 18 O se cana s cunaj Juan s cuta ne man yuvii , gaa ne

32 ne cha so do, ne coo so do, ma. Ne che dan taj nij yuvii se vaa nuu nana chree nimn so, taj nij yuvii a. 19 Ne can u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , gaa ne niha r u nj ch u nj do, coo u nj do, gaa ne che dan taj un nij yuvii se vaa s cachn ch do, s cachn coo do, m u nj, taj un nij yuvii a. Ne taj un nij so se vaa tuv u nj me s anj puext man yuvii do, yo nij s tum cacun do, taj nii a. Danj tuva nij so, tzaj ne ne neen uxr nij so ma. Sese xcaj yuvii cuent daj vaa yaj rj, ne guun ya r nij yuvii se vaa si j cuu raa me rj ga s cunaj Juan yo adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

gaa ne guun chee Jesucrist cuta Jesucrist cacun xr nij yuvii man vanuj chuman a. Dan me se cuta so cacun xr nij so se vaa guun nichraj nimn nij so a. Dan me se nda se doj a vaa suun sa quiyaj suun so chihn nij so queneen nij so rihaan suun sa quiyaj suun so yo chuman, tzaj ne ne canicaj nimn nij so a ma, taj Jesucrist a. 21 Ne nihnj me nana camii Jesucrist che nij yuvii man nij chuman yo a: Nique soj si j man chuman Corazn a. Nique soj si j man chuman Betsaida a. O se quiran uxr soj sayuun nanj . Dan me se nij s man chuman Tiro do, nij s

20Sj,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist che sayuun quiran yuvii man vanuj chuman yuvii ne cavej r cuno se-nana Jesucrist a

33 man chuman Sidn do, me s chii i nimn nanj . Tzaj ne sese caanj u nj chihn nij so ne sese quiyj suun sa nocoo niyaj nij so, gaa ne cuno nij so senanaj, ne guun ya r nij so se vaa tum nij so cacun, ne canicaj nimn nij so, ne quinan ndoo r nij so che cacun tum nij so, ne ndaa yatzj ya cunu nij so, ne ndaa yaj chruun acaa ruvaj caraa nij so raa nij so, che se quinan r nij so che cacun tum nij so asuun saj adonj. Nihnj, ne ne caanj u nj ma. Maan inanj chihn soj naj, ne quiyj suun sa nocoo queneen maan soj, tzaj ne ne canicaj nimn nij soj a ma. 22 Dan me se yaj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa gii cane u nj cacun che nij yuvii ro, doj a gaa sayuun quiran soj rihaan sayuun quiran nij s chii i man chuman Tiro do, man chuman Sidn do adonj. 23 Ne vaa soj si j man chuman Capernaum un . Ne s sa inanj me maan soj, r soj na. Nuve si j sa me soj ma. S caanj rihaan yaan guun soj . Dan me se nij s man chuman Sodoma ro, me s chii i nimn a. Tzaj ne sese caanj u nj chihn nij so ne sese quiyj suun sa nocoo niyaj nij so, ne cuno nij so senanaj, ne guun ya r nij so se vaa tum nij so cacun, ne canicaj nimn nij so, ne ne cacaa chihn nij so ma. Ne naj chihn nij so ndaa cuano asuun saj a. Tzaj ne ne caanj u nj ma. Maan se inanj chihn soj naj, ne quiyj suun sa nocoo yo queneen maan soj, tzaj ne ne canicaj nimn nij soj a ma. 24 Dan me se cataj xnaanj

San Mateo11 u nj rihaan soj se vaa gii cane u nj cacun che nij yuvii ro, doj a gaa sayuun quiran soj rihaan sayuun quiran nij s chii i man chuman Sodoma yo adonj taj Jesucrist che nij yuvii ne cavej r cuno senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj me s nari sa se-nana Jesucrist a

me se gii yo cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose, cataj so: S ni j raa xta do, s ni j raa chumii do, m so, Ataj Chij. Ne sa uxr quiy so carn so rihaan nij s avii raa do, rihaan nij s acaj cuent do, se vaa se cuno nij so senanaj ma. Maan nij s vaa nica nimn ro, ve cuno nij so, quiy so . 26 Danj inanj quiy so, che yan danj me r so qui y so, Ataj taj Jesucrist rihaan Rej so Diose a. 27 Canicaj Jesucrist camii so rihaan nij yuvii , cataj so a: A j rqu R u nj Diose cunudanj rasuun rihanj . Ne a s ne neen daj vaa u nj; maan orn Rj neen a. O se tan so mej adonj. Ne a yuvii ne neen daj vaa Rj ma. Maan orn u nj neen daj vaa so adonj. Ne sese me r u nj cataj xnaanj u nj rihaan yo nij yuvii daj vaa Rj, ne queneen yo nij so un adonj. 28 Ne sese vaa s navij ndoo r che yan nano uxr so tucun sa do, sese vaa s nan ndoo r che yan ne guun nucuaj so quiyaj so nu tucun sa tucun noco so do, ne cana nij s vaa danj rihanj . O se naraan r nij s vaa danj, qui yj nanj .

25Dan

San Mateo11,12 me se canoco soj manj, ne quiyaj soj tucun tucuyn u nj man soj . O se s vaa nica nimn mej, ne quinari soj chrej quinaraan r soj adonj. 30 O se ne sayuun vaa tucun cuchruj u nj canoco soj ma. O se guun nucuaj soj quiyaj soj cunudanj adonj taj Jesucrist a.

34 ne cataj Diose se vaa tum s cunaj David cacun ma. 5 Ne ne nayaa soj me taj setucuanj Moiss che nij xrej yaj suun nuvi na. O se che sesuun nij so, yaj nij so se vaa ne n xcn yuvii quiyaj yuvii gii narnj r n si j israelit ma. Tzaj ne ne tum nij so cacun che se vaa yaj nij so ma. 6 Ne cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa vaa s nicu n rihaan soj cuano, ne sa doj vaa so rihaan nuvi yo adonj. 7 Ne vaa yo nana no rihaan danj Diose taj: Ne uun niha r u nj niyaj u nj s rqu xcuu rihaan u nj ma. O se uun niha r u nj niyaj u nj yuvii ee r man tuvi adonj. Yo me senana Diose nana no rihaan yanj yo a. Sese cuno soj me taj nana yo, ne ne cuta soj cacun xr nij s nihnj saj ma. Ne ne tum nij s nihnj cacun ma. 8 O se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne no xcnj quiri i tangaj daj quiyaj yuvii gii narnj r yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

29Dan

12

Dan me se naca camii Jesucrist nana yo, ne o gii narnj r nij yuvii israelit me yo, ne vaj Jesucrist rque o naa n trig a. Vaj nij s tucuyn senana so ga so a. Ve dan vaj nij so, ne naaan rque nij so a. Che dan me guun chee nij so cuta nij so doj n trig ch nij so a. 2 Tzaj ne queneen nij s fariseo se vaa cuta nij so doj n trig, ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Ni yaj so ei. Gii narnj r yuvii me gii cuan . Ne n xcn nij s tucuyn senana so cuta nij so n trig cuan a ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me che, ne ne nayaa soj rihaan danj Diose daj quiyaj s cunaj David gaa na a. Gaa quinaaan rque nij tuvi nij so, 4 gaa ne catj nij tuvi nij so r nuvi, ne ch nij so rachrn taj rihaan semesa Diose a. Ne ne n xcn nij so cha nij so rachrn yo; maan se orn nij xrej n xcn cha rachrn yo a. Tzaj ne maan che se rque nij so naaan uxr, gaa ne ch nij so rachrn yo nanj adonj. Tzaj ne

Nana nihnj taj xnaanj che gii narnj r n a

ne curihanj Jesucrist rej naj naa yo, ne catj so r ve tucuyn nij s man chuman yo setucuanj Moiss a. 10 Dan me se yn o s nacoo raa r ve yo a. Ne xnanj nij s fariseo man Jesucrist sese no xcn yuvii quiyaj cono yuvii man tuvi yuvii gii narnj r yuvii a. Danj tuva nij so rihaan Jesucrist, che yan me r nij so cuta nij so cacun

9Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s nacoo raa, quiyaj Jesucrist a

35 xr Jesucrist che nana cami i Jesucrist adonj. 11 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese vaa dan yoo soj matzinj, ne sese quini j xo r yuuj gii narnj r yuvii , ne cuxuun s daan man xo quiri i so man xo rque yuuj yo, raj a. 12 Ne sa uxr doj vaa yuvii rihaan matzinj yo adonj. Che dan no xcn yuvii racuj yuvii man tuvi yuvii gii narnj r yuvii taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a. 13 Canicaj Jesucrist cataj Jesucrist rihaan s nacoo raa yo: Tucu so ra so taj Jesucrist rihaan so a. Gaa ne tucu so raa so, ne cunuu sa raa so, ne ase vaa guee ni chrej raa so rej vaa sa ro, danj vaa guee nchrej raa so un a. 14 Dan me se curihanj nij s fariseo r ve yo, ne caanj nij so rej yanj, ne guun r taran nij so daj gaa quiyaj nij so ne cavi Jesucrist a.

San Mateo12 na a. Dan me se camii Diose nana nihnj cuno s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na, ne nata s cunaj Isaas nana nihnj rihaan yuvii che Diose a. Nana camii maan Diose, cataj xnaanj Diose che Jesucrist me nana nihnj a: 18 Xcaj soj cuent se vaa s nihnj me s yaj suun rihanj a. Narii u nj man so cu nu so rihanj, ne ee r u nj man so, ne aran raj niyaj u nj man so a. Canej u nj Nimanj nimn so, ne nata so rihaan nij s yanj se vaa ve cane u nj cacun che nij so a. 19 Se cunu so ga yuvii ma. Se caguj so rihaan yuvii ma. Se canicun so chrej caaan cami i natj so rihaan yuvii ma. 20 Ne sese nari so man yoo s quiri r s ne uun nucuaj noco chrej sa, ne se tiri nu so man s quiri r yo ma. O se racuj so man so adonj. Dan me se cavee se ase vaa rcoo xtun do, cavee se ase vaa aga yaan navij na acaa rque do, vaa s quiri r yo, tzaj ne racuj so man so, yan cunuu sa so adonj. Dan me se quiyaj canan nana ya cami i s yaj suun rihanj gaa ve cane so cacun che yuvii nanj adonj. 21 Ne gaa nucuaj r nij s yanj man so se vaa racuj so man nij s yanj adonj, taj Diose gaa na a.

ne queneen Jesucrist daj me r nij s fariseo quiyaj nij so man Jesucrist a. Che dan cavii so rej yo, ne caanj ndoo yuvii ga so, ne nahuun cunudanj nij s ran vaj ga nij yuvii , quiyaj Jesucrist a. 16 Ne cane so suun rihaan nij yuvii se vaa se nata nij yuvii rihaan tuvi yuvii che yan vaa yaj so a. 17 Danj camii Jesucrist, gaa ne quisj ya nu nana nihnj nana cataj xnaanj Diose rihaan yuvii gaa

15Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Jesucrist suun rihaan yuvii se vaa se nata nij yuvii rihaan tuvi yuvii che so a

na doj, gaa ne cana yuvii rihaan Jesucrist, ne nicaj nij yuvii man o s yami i arn rihaan nuu nana chree nimn a. Xa s nuu

22Guun

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuta nij s fariseo cacun rmi xr Jesucrist se vaa camii Jesucrist ga s chree a

San Mateo12 nana chree nimn, tzaj ne carn rihaan so, ne yami i so a. Ne nahuun nu so, quiyaj Jesucrist, ne naxra rihaan so, ne camii so adonj. 23 Dan me se queneen nij yuvii se vaa nahuun sa so quiyaj Jesucrist, ne guun niha r nij yuvii , ne cataj nij yuvii : S nihnj me tuvi s cunaj David gaa na, r soj na. S ti nanii man n rihaan sayuun me s nihnj, r soj na taj nij yuvii , xnanj nij yuvii man tuvi yuvii me s me Jesucrist a. 24 Tzaj ne cuno nij s fariseo daj camii nij yuvii che Jesucrist, ne cataj nij so: Nuve maan s nihnj rii nana chree ma. Maan se amii so ga s chree uun chij s cunaj Beelzeb, ne che dan rii so nij nana chree nimn yuvii adonj taj nij s fariseo che Jesucrist, camii ne nij so a. 25 Dan me se queneen Jesucrist daj vaa nimn nij s fariseo yo, gaa ne camii so rihaan nij s fariseo a: Neen soj se vaa sese vaa o nacin, ne sese xra taaj nij s uun chij rihaan nacin yo ne cunu nij maan nij so ga tuvi nij so, ne vaa gii, ne nu nacin yo quiri nu nanj adonj. Ne sese cunu taaj nij yuvii man maan chuman ga tuvi yuvii , ne vaa gii quiri nu chihn nij so, quiyaj nij so nanj adonj. Ne sese cunu taaj nij yuvii man o barri ga maan tuvi yuvii s man maan barri yo, ne vaa gii quiri nu barri yo, quiyaj nij so nanj adonj. 26 Che dan me sese racuj s chree s cunaj Satans manj rii u nj tuvi so nana chree

36 nimn nij yuvii , gaa ne asa cavee guun chij ndoo so rihaan nij yuvii man rihaan chumii nihnj, r soj ga. 27 Dan me se sese rii u nj nana chree nimn nij yuvii , yaj s chree cunaj Beelzeb, che se amii u nj ga so, r soj a. Tzaj ne nij s tucuyn senana soj me se ve danj rii un nij so nij nana chree nimn yuvii un . Ne asa avee yaj nij so danj, r soj ga. Ne vaa nij so vaa, ve danj amii nij so ga s chree, r soj gaa na. Che nana camii soj me se maan nij s tucuyn senana soj cuta cacun xr soj se vaa camii ne soj adonj. 28 Tzaj ne u nj me se ya Nimn Diose me s racuj manj rii u nj nana chree nimn yuvii adonj. Che dan xcaj soj cuent se vaa aj guun chee Diose uun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 29 Ne sese me r yoo so catuu so r ve tucu s ruvee quiyaj ituu so siyaj s ruvee yo, ne asino nu mj so man s ruvee yo, gaa ne canicaj so catzi j so tucu s ruvee yo ei. Ne ase vaa yaj s atj tucu s ruvee ro, danj yj man s chree yo chuguanj. Dan me se numj u nj man so, ne cuano nihnj anj u nj man nu nij s ni j raa so adonj. 30 Naj guun s navej r quiyaj suun ga u nj ro, s taj riyunj manj me so a. Ne naj guun s ne racuj manj naquiyaj chre u nj man yuvii canoco man Diose ro, so me s tichanuu man nij yuvii , ne arn so rihaan nij yuvii se canoco nij yuvii man Diose ei. 31 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nu cacun tu m yuvii do, nu nana

37 chii i cami i yuvii do, cavee tinavi j Diose cacun yo che nij yuvii a. Tzaj ne sese nachri yoo so ni yaj so man Nimn Diose, ne daj chihaa mj se quinavij cacun yo xr so a ma. 32 Dan me se u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ro, cavee se cami i yoo so nana chii i cheej, tzaj ne cavee navi j cacun yo xr so quiyaj Diose ei. Tzaj ne sese cami i chii i yoo so che Nimn Diose, ne daj chihaa mj se tinavij Diose cacun yo xr so a ma. Dan me se cavee se rihaan chumii nihnj do, cavee se ndaa cavi so do, tzaj ne se quinavij cacun yo nu cavii nu caanj xr so a ma.

San Mateo12 u nj rihaan soj se vaa nu nana amii ne nij yuvii ro, cataj xnaanj nij yuvii rihaan Diose me che camii nij yuvii nana vaa danj asa quisj gii cane Diose cacun che cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj. 37 O se sese sa vaa nana camii so, ne cataj Diose se vaa ne tum so cacun ma. Ne sese chii i vaa nana camii so, ne cuta Diose cacun xr so adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

sa vaa o chruun ne sa vaa chruj man raa chruun yo a. Sese chii i vaa o chruun ne chii i vaa chruj man raa chruun yo a. Dan me se sese neen yuvii se vaa vaa sa chruj man raa chruun, ne neen yuvii se vaa chruun sa me yo a. Ne sese neen yuvii se vaa vaa chii i chruj man raa chruun, ne neen un yuvii se vaa chruun chii i me yo adonj. 34 O se ase vaa xcu yuvaa vaa soj ei. Chii i vaa nimn soj, ne chii i vaa nana amii soj ei. O se ase vaa se man nimn yuvii ro, danj vaa nana avii tuva yuvii adonj. 35 Dan me se s sa ro, man ndoo se sa nimn so, ne inanj nana sa amii so adonj. S chii i ro, man ndoo se chii i nimn so, ne inanj nana chii i amii so adonj. 36 Ne cuano nihnj me cataj xnaanj

33Sese

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa nimn yuvii ro, danj vaa nana amii yuvii a

doj, gaa ne cana un doj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss ga doj s fariseo rihaan Jesucrist, ne cataj nij so: Qui y so o suun sa nocoo queneen nj, maestro. Gaa ne guun ya r nj se vaa ya amii so taj nij so rihaan Jesucrist a. 39 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa soj si j na inanj rej chii i do, rej cacun do, me se me r gaa soj qui yj suun sa nocoo ni yaj soj, tzaj ne daj chihaa mj se quiyj ndaa vaa me r soj ma. Maan se queneen soj se vaa ase vaa quiran s cunaj Jons s nata senana Diose gaa na ro, danj qui rn u nj, vaa gii, ni yaj soj adonj. 40 O se ase vaa cunu s cunaj Jons vanuj ya gii rque xcuu xi j vaj rque na yaanj ro, tanga danj gaa vanuj ya gii nuvi i nigan qui n u nj rque yo queneen soj adonj. 41 Nij s man chuman

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist me suun sa nocoo me quiyaj Jesucrist, gaa ne guun ya r yuvii se vaa ya vaa nana amii so a
38Cachn

San Mateo12 cunaj Nnive ro, canicu n nij so ga maan soj si j vaa ina rihaan chumii nihnj cuano asa quisj gii cane Diose cacun che yuvii , ne cuta nij s man chuman Nnive yo cacun xr soj adonj. Cuno nij so nana camii natj s cunaj Jons, ne nuchran nimn nij so, ne canoco nij so man Diose adonj. Ne xa u nj si j nicu n rihaan soj cuano, tzaj ne sa doj vaa u nj rihaan s cunaj Jons yo, tzaj ne taj se qui y nuchran nimn soj ma. 42 Ne gii cane Diose cacun che yuvii ro, cuchi chana nicaj suun rein guun chij rihaan chuman naj gan ndoo rej sur, ne canicu n no rihaan soj, quiyaj Diose, ne cuta no cacun xr soj adonj. O se gan ndoo cach no cuchi no rihaan s cunaj Salomn, ne cuno no nana cuu tucuyn Salomn man no adonj. Ne xa u nj si j nicu n rihaan soj cuano, tzaj ne sa doj vaa u nj rihaan s cunaj Salomn yo a adonj. Tzaj ne navej r soj cuno soj nana amii u nj rihaan soj a man adonj.

38 uun yaj yanj r ve tucuaj cuano adonj, taj nana chree yo a. 45 Gaa ne dan me se anicaj un nana chree yo nimn sno yo, ne nano nana chree yo yo chi j tuvi nana chree yo s chii i doj, ne na nique un so nimn sno yo, gaa ne cayn taran nij nana chree yo a. Dan me se gaa na gaa cayn orn nana chree yo, ne maan tanga quij vaa nimn sno yo, tzaj gaa namn yo chi j nana chree yo, gaa ne doj a tico nana chree man so, ne doj a quij vaa nimn sno yo, yaj nana chree yo a adonj. Ne ase vaa ran sno yo ro, tanga danj quiran soj si j israelit si j navej r cuno senana u nj ei. O se che se nat u nj senanaj rihaan soj ro, che dan doj a gaa sayuun quiran soj rihaan sayuun quiran nij s ataa cuno senanaj adonj taj Jesucrist rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, rihaan nij s fariseo do a.

gaa tihaj yuun avii yoo nana chree nimn sno, ne ch rmaan nana chree yo nano so rej cayn so, tzaj ne taj se qui y quiri nana chree yo rej cayn so, gaa ne me r un nana chree yo canicaj so rej cavii so gaa na a. Dan me se taj nana chree yo: Canicaj un u nj nan u nj rej cavii u nj a. Ve nanj vaa tucuaj, ne naruvii r ve tucuaj cuano, ne

43-44Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj yaj nana chree gaa anicaj un nana chree nimn yuvii a

quisi j camii Jesucrist rihaan nij yuvii , ne cuchi nii Jesucrist do, tin Jesucrist do, rihaan ve a. Nan r nij so daj quiyaj nij so cami i nij so ga Jesucrist a. 47 Ne cataj yoo so rihaan Jesucrist a: Xe ro, nicun ni so nicun tin so nicun, ne me ndoo r nij so cami i nij so ga so taj so rihaan Jesucrist a. 48 Ne cataj un Jesucrist rihaan s cataj xnaanj rihaan Jesucrist a:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa nii Jesucrist do, ase vaa tin Jesucrist do, ase vaa ravij Jesucrist do, vaa nij s uno rihaan Diose a
46Ataa

39 Me chana me ni u nj rihaan u nj, r so ga. Me s me tin u nj rihaan u nj, r so ga taj Jesucrist rihaan so a. 49 Ne ticun so raa so rihaan nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Ni yaj so ei. Ase vaa ni u nj do, ase vaa tin u nj do, vaa nij s nihnj adonj. 50 O se yuvii uno rihaan R u nj s nicu n xta ro, ase vaa tin u nj do, ase vaa ravij u nj do, ase vaa ni u nj do, vaa nij so rihanj adonj taj Jesucrist a.

San Mateo12,13 yo rihaan naa leej, ne quinavij nu naa leej, quiyaj coj tanj yo nanj adonj. 8 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yo sa, ne naa yo ro, cachij sa a. Dan me se rihaan taaj yo sa yo cient ya n cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo, ne rihaan yo taaj yo sa yo vanuj chihaa ya n cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo, ne rihaan yo taaj yo sa yo ico chi ya n trig cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo nanj adonj. 9 Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei. Ve dan quisj cuent yo cuent nan Jesucrist a.

13

Dan me se guun na doj, ne curihanj Jesucrist r ve, ne cane so tuva na lacuan, 2 ne cana ndoo yuvii rihaan so, ne che dan cavii so rque o rihoo ch rihaan na, ne caanj cane so rque rihoo yo, ne canicun nij yuvii tuva na lacuan yo a. 3 Ne nan ndoo Jesucrist cuent rihaan nij yuvii , cataj so: Dan me se curihanj o s me r cuchruj naa n trig, ne tixnuu so n trig yo rihaan yo, 4 ne cayuu doj n trig yo r chrej ch yuvii , ne cana xtj ch xtj man n trig naj r chrej yo, ne dan me se navij nu n trig yo, quiyaj nij xtj nanj adonj. 5 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yuvej rej taj catu n yo a. Che dan cuaj xra stanj leej a. 6 Ve dan, ne quisj gii, ne cuchrii naa leej, quiyaj nan, che se ne cavee caanj ni j y naa leej yo a man adonj. 7 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu scanj coj tanj, ne dan me se yoo doj cachij coj tanj

Nihnj me cuent nan Jesucrist che n trig tixnuu yoo so a

ne quinichrun nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan so, ne xnanj nij so man Jesucrist a: Me che nan so cuent che nij rasuun rihaan nij yuvii ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 11 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa soj, tzaj ne tihaan Diose nana rihaan soj daj quiyaj Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se nana ne neen cunudanj yuvii me nana tihaan Diose rihaan soj adonj. Ne ne racuj Diose man yo taaj nij yuvii queneen nij yuvii daj quiyaj Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma. 12 O se s aj nari nana ro, doj a nari un so,

Nana nihnj taj xnaanj me che nan ndoo Jesucrist cuent che nij rasuun rihaan nij yuvii a
10Gaa

San Mateo13 ne uxr queneen ndoo so, quiyaj Diose nanj adonj. Ne s navej r nari sa nana ro, tananj canee Diose doj nij nana nari so man so, ne quinaj uun so nanj adonj. 13 Che dan nanoj cuent che nij rasuun rihaan nij yuvii yo, che se niyaj nij so do, nan xrej nij so do, tzaj ne ne neen nij so do, ne acaj nij so cuent do, ma. 14 Ne ase vaa nana nihnj nana nata s cunaj Isaas che Diose gaa na ro, ve danj vaa nij yuvii ne ve danj yaj nij yuvii cuano ei: Catuu uxr nana xr soj, tzaj ne se xcaj soj cuent ma. Ne ni yaj uxr soj, tzaj ne se queneen soj ma. 15 O se carn maan nij yuvii nihnj rihaan nij so, che rej navej r nij so queneen maan nij so, ne carn nij so xr nij so, che rej navej r nij so cuno nij so un a. Ne ne atj nana nimn nij so, yaj nij so, che yan navej r nij so xcaj nij so cuent ne canicaj nimn nij so a ma. O se navej uxr r nij so quinahuun sa nimn nij so qui y u nj a man adonj. Yo me senana Diose nana nata s cunaj Isaas che maan Diose gaa na a. 16 Tzaj ne vaa che gaa niha r soj che rihaan soj do, che xr soj do ei. O se aj queneen soj se vaa quiyj, ne aj cuno soj nana camij . 17 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa man ndoo s man gaa na s nata senana Diose do, s sa do, guun r queneen se vaa queneen nij soj, tzaj ne ne queneen nij so ma. Ne guun r nij so cuno nij so se vaa uno soj, tzaj ne ne cuno nij so man adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

40
Nana nihnj taj xnaanj me taj cuent che n trig yo a

ne cataj un Jesucrist: Che dan cuno maan soj, cataj xnaanj u nj rihaan soj me taj cuent che n trig tixnuu s cuchruj naa yo . 19 Cunudanj yuvii uno nana che daj quiyaj Diose asa guun chij Diose rihaan chumii ro, sese ne acaj sa nij so cuent, ne na s chree, ne anj s chree nana yo nimn yuvii yo a. Dan me se ase vaa n trig cayuu r chrej ch yuvii vaa yuvii yo a. 20 Ne n trig cayuu rihaan yo taj rihaan yuvej ro, ase vaa s uno senana Diose vaa yo, ne cuaj uun niha r so canoco so nana yo, 21 tzaj ne ataa xcaj sa so cuent, ne gaa uun chee yuvii yaj yuvii sayuun man so che nana noco so, ne cuaj nu uun naaj so, ne tanj so nana yo cuaj nanj adonj. 22 Ne n trig cayuu scanj coj tanj ro, ase vaa s uno senana Diose vaa yo, tzaj ne nan ndoo r so che rasuun man rihaan chumii nihnj, ne me ndoo r so quiyaj canan so saanj, ne che dan tiha yuunj so man maan so che saanj a. Che dan me taj se y canoco sa so nana nari so, ne ne nuu sa nimn so rihaan Diose ma. 23 Ne n trig cayuu rihaan yo sa ro, ase vaa s uno senana Diose vaa yo, ne xcaj sa so cuent, ne nuu sa nimn so rihaan Diose a. Ne sa uxr yaj taaj nij so, ne sa doj yaj yo taaj nij so, ne sa doj tzin yaj yo taaj nij so nanj adonj. Ve danj quisj nana camii Jesucrist che cuent yo a.

18Gaa

41
Nihnj me cuent nan Jesucrist che coj cachij scanj n trig a
24Ne

San Mateo13 chre nij so coj yo, gaa ne nu mj nij so coj yo, gaa ne cacaa coj yo adonj. Gaa ne naquiyaj chre nij so n trig sa, gaa ne caraa sa nij so man yo r cuchruu adonj, cataj s tooj rihaan semoz so a cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a.
Nihnj me cuent nan Jesucrist che can cuj mostaz xl a
31Ne

nan so yo cuent nii rihaan nij so, cataj so: Ase vaa quiyaj o s tixnuu n trig sa to so ro, danj gaa quiyaj Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 25 Dan me se quisj tixnuu so n trig yo, ne rej nii or otoj yuvii catj o s taj riyunj man so to so, ne tixnuu s chii i yo can coj chii i rihaan yo naj n trig yo, ne ve dan me se caanj un so, 26 ne dan me se xra n trig xra coj xra, gaa ne quichihn caa raa n trig do, raa coj do, ne xcaj nij semoz s tooj yo cuent se vaa nuve nuj trig me nu naa a. Maan se man uxr coj rque naa yo nanj adonj. 27 Che dan cuchi nij semoz s tooj yo rihaan s tooj, ne cataj xnaanj nij so rihaan so, cataj nij so: Ya inanj n trig sa tixnu so na. Me rej cavii coj chii i nihnj ga, seor, taj nij moz rihaan s tooj yo a. 28 Gaa ne cataj so rihaan nij semoz so a: S taj riyunj manj me s tixnuu can coj chii i rihaan toj ei, taj so rihaan nij semoz so a. Ne me r so quirihaa nj coj ne naquiyaj chre nj coj na, taj nij moz rihaan ruvee yo a. 29 Taj che quiyaj soj danj ma. Sese quirihaa soj man coj yo, gaa ne quirihaa un soj man taaj n trig yo gaa nanj adonj. 30 Maan se cane r soj cachi j rcuaaan coj yo ga n trig yo, gaa ne yavii quiri i n naa trig, gaa ne cataj xnaanj u nj rihaan nij s quiri i naa se vaa asino naquiyaj

nihnj me yo cuent nan Jesucrist rihaan nij yuvii a: Ase vaa achij can cuj mostaz xl ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se nicaj yoo so man can cuj mostaz xl, ne axrj so can yo rihaan to so a. 32 Dan me se leej doj vaa can cuj mostaz xl rihaan cunudanj nij can, tzaj ne asa cachij yo, ne xi j doj vaa yo rihaan nu coj man tacaan, ne ase vaa chruun vaa yo a. Dan me se ayuu nij xtj vaj rej xta raa cuj yo, ne yaj nij xo sesca nij xo raa cuj yo adonj. Danj camii Jesucrist rihaan nij so a.

nihnj me yo cuent nan Jesucrist rihaan nij yuvii a: Dan me se naquiyaj n o chana caxrj yo levadura rque cunj harin gaa yaj no rachrn a. Dan me se ase vaa o chana, ne cuxra taaj no o vanuj ya aga yo harin, ne caxrj ndoo no yo levadura, ne caxrj yuve no man yo ndaa navij naraa ndoo nana rque yo a. Ase vaa uun chij yo levadura rihaan cunj harin

Nihnj me cuent nan Jesucrist che levadura se yaj naraa nana rque rachrn a
33Ne

San Mateo13 ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Danj camii Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj cuent nan Jesucrist rihaan nij yuvii a

42 nij s noco man s chree, 39 ne ase vaa s tixnuu can coj chii i rihaan yo yo ro, vaa maan s chree yo, ne ase vaa gii cane Diose cacun che yuvii man rihaan chumii nihnj ro, danj vaa gii quiri i nii naa yo, ne ase vaa nij semoz Diose vaa nij s quiri i naa yo . 40 Dan me se ase vaa naquiyaj chre nii man coj yo ne cacaa yo rihaan yaan ro, danj gaa quiran nij s noco man s chree gii cane Diose cacun che yuvii man rihaan chumii nihnj adonj. 41 Dan me se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne gii dan canej u nj man nij semoz u nj, ne nari i nij so man nij s chii i ni j scanj nij yuvii guun chij u nj rihaan a. Dan me se nu s tum cacun do, nu s navej r cuno rihaan Diose do, quiri i nij semoz u nj man nij so rihaan chumii nihnj, 42 ne canej nij so man nij s chii i rque chrn acaa ndoo nanj adonj. Ne yuvii cuman rej yo me se tavee ndoo nij so, ne ndaa cha ruj maan nij so c yan nij so nanj adonj. 43 Gaa ne cuchuguun nij s sa yo adonj. Dan me se ase vaa chuguu n gii ro, danj gaa cuchuguun nij so, ne guun chij Rej nij so s nicu n xta rihaan nij so ei. Dan me se sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei.

cuent che nij rasuun nan Jesucrist rihaan nij yuvii , gaa ne avee nata so rihaan nij yuvii a. 35 Danj quiyaj so, che yan me r so quiyaj so nu se vaa cataj o s nata senana Diose gaa na, cataj so: Inanj cuent che nij rasuun nano u nj rihaan yuvii , ne dan me se cataj xnaanj u nj rihaan nij so che se vaa quiyaj Diose asi j quiyaj Diose man nu chumii nihnj adonj. Danj camii s nata senana Diose gaa na a.

34Inanj

ne nan Jesucrist chrej man nij yuvii , ne catj so r ve, gaa ne cuchi nij s tucuyn senana so rihaan so a. Ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Cataj xnaanj so rihaan nj me taj cuent che coj cachij scanj n trig yo taj nij so rihaan Jesucrist a. 37 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so, cataj so: S tixnuu n trig sa rihaan yo ro, ase vaa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii vaa so, 38 ne ase vaa chumii nihnj vaa yo yo, ne n trig sa ro, ase vaa nij s cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii vaa yo, ne ase vaa coj chii i yo ro, vaa

36Gaa

Nana nihnj taj xnaanj me taj cuent che coj cachij scanj n trig yo a

vaa o chrn saanj ni j yuve rque yo vaa rej rihaan soj se vaa cayn soj ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se nari o

Nihnj me cuent nan Jesucrist che chrn saanj nari yoo so a

44Ase

43 sno man chrn saanj yo, gaa ne narn un so yo xr yo, ne guun niha uxr r so che chrn saanj nari so, ne caanj so cutuvj so nu siyaj so, ne nicaj so saanj, caanj so, quirnj so nu yo ni j chrn saanj yo nanj adonj.
Nihnj me cuent nan Jesucrist che chruj perl tuvee ndoo a
45Ne

San Mateo13 cane Diose cacun che yuvii , ne cavi i nij semoz Diose ne cuxra taaj nij so man nij s chii i ga nij s vaa sa, 50 ne quirii j nij so man nij s chii i yo rque chrn yaaan ndoo, gaa ne dan me se tavee uxr nij so, ne ndaa cha ruj maan nij so c yan nij so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

ase vaa s ne tiend ne nano chruj perl tuvee ndoo quiraan ro, danj vaa s cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 46 Dan me se nari s ne tiend yo o chruj perl sa uxr doj rihaan yo perl, gaa ne caanj so cutuvj so cunudanj siyaj so, ne nicaj so saanj, quirnj so man chruj perl sa doj yo nanj adonj.

ase vaa quiran xcuaj catj rque nanj tiguj nii r na ro, danj gaa quiran yuvii asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ei. Dan me se tiguj yuvii man nanj yo rque na, ne dan me se me maan xcuaj catj rque nanj yo a. 48 Ndaa sj gaa caraa nanj yo, gaa ne cuxuun nij yuvii man nanj yo ndaa tuva na yo, gaa ne caanj cayn nij so rihaan yo, gaa ne narii nij so man xcuaj sa, ne narii nij so man xcuaj nij un a. Gaa ne xcuaj sa yo me se caraa nij so man xcuaj sa yo r scaa a. Tzaj ne xcuaj nij me se quirij uun nij so man yo nanj ei. 49 Ne ase vaa quiran nij xcuaj yo ro, danj quiran yuvii asa

47Ne

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che xcuaj atj rque nanj tiguj nii r na a

xnanj Jesucrist man nij s tucuyn senana so, cataj so: Cuno soj nu cuent nan u nj cuano na taj Jesucrist, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. Cuno nj nu cuent yo taj nij so a. 52 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss me se sese nari un nij so nana che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne s neen nu nana me nij so, ne s cuu raa guun nij so, quiyaj nu nana nari nij so adonj. Dan me se ase vaa s ruvee ne man rasuun nga do, rasuun naca do, rihaan ro, danj gaa nij so, ne cavi i sa uxr nij so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

51Ne

Nana nihnj taj xnaanj che s neen cunudanj se-nana Diose a

me se quisj nan Jesucrist nu cuent nihnj rihaan

53Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cavej r nij s man chihn Jesucrist chuman cunaj Nazaret cuno nij so nana camii Jesucrist ma

San Mateo13,14 yuvii , ne curihanj so rej yo, ne caanj so a. 54 Gaa ne nucui so rej chihn so, ne caanj so ve tucuyn nij s man chihn so setucuanj Moiss, ne tucuyn so man nij s man r ve yo a. Dan me se caryaanj nij so, ne cataj nij so: Me rej nari s nihnj nana cuu avii raa s nihnj ga. Me rej nari so suun sa yaj suun so ga. 55 Nuve tani j s acj chruun s ne chihn n me so na. Ne nii so me chana cunaj Mari . Ne tin so me s cunaj Jacobo do, s cunaj Jos do, s cunaj Simn do, s cunaj Judas do . 56 Ne nij ravij so me chana ne chihn n . Tzaj ne ne neenj me rej me nari so suun nihnj quiyaj suun so ma taj nij s man chihn Jesucrist rihaan tuvi nij so a. 57 Ne guun nacoo r nij so niyaj nij so man Jesucrist a. Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me rej maan vaj o s nata senana Diose, ne arj cochroj nij yuvii rihaan so, tzaj ne nij yuvii man chihn so do, nij tuvi so s yanj tucu so do, navej r caraa cochroj rihaan so ma taj Jesucrist rihaan nij s man chihn so chuman cunaj Nazaret yo a. 58 Ne doj vaa suun sa quiyaj suun Jesucrist chihn so, che se ne cuchuman r nij s man chihn so ni yaj nij so man so a.

44 s nicaj suun cunaj Herodes che nu se vaa quiyaj Jesucrist a. 2 Gaa ne cataj so rihaan nij semoz so a: S cunaj Jesucrist ro, ya s cunaj Juan s cuta ne man yuvii me so . Dan me se cunuu ina ya un s cunaj Juan, raj . se s cunaj Juan me s guun nucuaj quiyaj nij suun sa nocoo yo nanj adonj taj Herodes rihaan nij semoz so a. 3 Danj camii s cunaj Herodes, che se gaa rque doj, ne so me s quiyaj quitaaa nij tanuu man s cunaj Juan, ne numj nij tanuu man s cunaj Juan, ne caxrj s cunaj Herodes taga man s cunaj Juan gaa rque doj a. Danj quiyaj so che chana cunaj Herodas nica tin Herodes s cunaj Felip a. 4 Dan me se xcaj s cunaj Herodes man no, ne cataj xnaanj s cunaj Juan rihaan so se vaa ne n xcn so xcaj so man choco so ma. 5 Che se cataj s cunaj Juan rihaan so, gaa ne guun ndoo r s cunaj Herodes cavi s cunaj Juan yo a. Tzaj ne cuchuvi so se vaa camaan r nij yuvii a. O se s nata senana Diose me s cunaj Juan, r nij yuvii a. 6 Dan me se quisj gii canu sechaanj maan s cunaj Herodes, gaa ne quiranj ndoo tan chana cunaj Herodas niyaj cunudanj nij s cana a. Ne guun niha r s cunaj Herodes queneen so man chana yaan quiranj, 7 gaa ne che dan cata tuva so se vaa ya uxr rque so rihaan no me maan rasuun cachi nj no rihaan so a. 8 Dan me se cataj xnaanj chana cunaj Herodas rihaan tan no daj

14

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi Juan s cuta ne man yuvii , quiyaj s nicaj suun cunaj Herodes a

Dan me se cachn doj gii, gaa ne cuchi nana rihaan

45 cami i no rihaan s cunaj Herodes, gaa ne canicun chana yaan yo rihaan s cunaj Herodes, quiyaj nii no chana cunaj Herodas a. Ne cataj chana yaan yo: Canej so c yave s cunaj Juan rque aga rcooo, ne rque so manj nihnj taj chana yaan yo rihaan s cunaj Herodes, quiyaj nii no chana cunaj Herodas a. 9 Gaa ne quinan ndoo r s cunaj Herodes yo gaa cuno so nana yo a. Quinan r so se vaa cuno cunudanj nij s cana nana camii so se vaa rque so me maan rasuun rihaan chana yaan yo a. Tzaj ne cataj xnaanj so se vaa ni caj ya chana yaan se vaa cachn no rihaan so nanj . 10 Ne cane so suun rihaan tanuu caanj tanuu taga cane tanuu c yave s cunaj Juan yo a. Ne danj quiyaj nij tanuu a. 11 Ne can nij tanuu c yave Juan rque aga rcooo, ne caanj nicaj nij tanuu c yave Juan rihaan chana yaan yo, ne caxrj nij so man yo ston chana yaan yo a. Ne caanj nicaj chana yaan yo man c yave Juan rihaan nii no a. 12 Gaa ne cuchi nij s tucuyn senana Juan taga, ne caanj nacaj nij so c man s cunaj Juan, ne cachin nij so man so rque yo a. Gaa ne caanj nij so, cataj xnaanj nij so rihaan Jesucrist se vaa cavi s cunaj Juan yo a.

San Mateo14 ne dan me se cavii so rque rihoo ch rihaan na, ne caanj so rej quij rej taj vaj yuvii mn a. Ne cuno nij yuvii nana se vaa caanj so rej quij yo a. Che dan curihanj nij yuvii chihn nij yuvii , ne cach tacoj nij yuvii tuva na lacuan, ne caanj nij yuvii rej caanj Jesucrist a. 14 Ne nanij Jesucrist r rihoo, ne queneen so se vaa aj mn uxr yuvii , ne cunuu ee r so man nij yuvii , ne nahuun sa taran nij s ran cana, quiyaj so nanj adonj. 15 Dan me se cachn ndoo or, ne nanij gii, ne cuchi nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan so, ne cataj nij so: Rco quij uun me nihnj, ne taj se ch cha nij yuvii nihnj, ne cachn ndoo or nanj . Qui y so se ndoo, ne nanej so chrej man nij yuvii , caanj nij yuvii chuman quiraan nij yuvii se cha nij yuvii taj nij so rihaan Jesucrist a. 16 Taj che caanj nij yuvii ma. Maan se go maan soj se ch cha nij yuvii taj Jesucrist rihaan nij so a. 17 Tzaj ne taj se ch rihaan nj nihnj ma. Maan orn u n rachrn do, vi j guee xcuaj do, vaa rihaan nj nanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 18 Rque soj man yo rihanj nihnj taj Jesucrist rihaan nij so a. 19 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij yuvii caanj cayn nij yuvii rihaan coj chri n, gaa ne coro so u n nij rachrn ne vi j roj xcuaj, ne niyaj so rej xta, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cuxra taaj so man rachrn yo, ne caxrj

me se cuno Jesucrist daj cataj s cunaj Herodes che so, ne che dan curihanj Jesucrist rej yo,

13Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee quirii Jesucrist se ch u n mj sno a

San Mateo14 so ston nij s tucuyn senana so, ne caxrj nij so ston nij yuvii a. 20 Gaa ne ch taran nij yuvii , ne caraa rque cunudanj nij so, ne ndaa quinj ndoo se ch, quiyaj nij yuvii a. Gaa ne naquiyaj chre nii man se quinj tuva nij yuvii , ne caraa yo chuvi j ya scaa a. 21 Ne nij sno rqu Jesucrist chraa me se u n mj sno me nij so, ne ne quiyaj cont nii man chana man xnii man ch se ch yo ma.

46 Tanaj me yo ei taj nij so rihaan tuvi nij so, ne caguj nij so, che se cuchuvi nij so a. 27 Ve dan, ne nu cataj Jesucrist rihaan nij so a: Naquiyaj nucuaj soj nimn soj ei. U nj na ei. Se cuchuvi soj ma taj so rihaan nij so a. 28 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Sese ya ya ve so na, ne qui y so se ndoo, ne cavee cachee u nj rihaan na qui y so, Seor taj Pedr rihaan Jesucrist a. 29 Cavee cana so taj Jesucrist rihaan Pedr a. Ne nanij Pedr r rihoo, ne cach so rihaan na, ne caanj so rihaan Jesucrist a. 30 Tzaj ne niyaj so na se vaa cavii ndoo nana yo, ne cuchuvi so, ne guun chee so caanj ni j so rque na yo a. Che dan caguj so rihaan Jesucrist, cataj so: Ti nanii so manj rihaan na, Seor taj so a. 31 Ve dan, ne nu quitaaa Jesucrist raa Pedr, ne quirii Jesucrist man so rque na, ne cataj Jesucrist: Doj amn r so niyaj so manj . Me che guun vi j nimn so ga taj Jesucrist rihaan so a. 32 Gaa ne catj roj so rque rihoo ch rihaan na, gaa ne canicun nana yo a. 33 Gaa ne canicun ruj nij s man rque rihoo rihaan Jesucrist, ne cataj nij so: Ya tani j Diose m so taj nij so a.

ne rayanj cane Jesucrist suun rihaan nij s tucuyn senana so se vaa cavi i nij so rihoo ch rihaan na caanj nij so rej xco na lacuan yo, quitaj yaan nij so rihaan Jesucrist, ne dan me se maan Jesucrist nanej chrej man nij yuvii , taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 23 Dan me se caanj nij so, ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii se vaa cavee caanj nij yuvii a. Gaa ne cavii orn so raa quij, ne cachn niyaj so rihaan Diose a. Ne daj doj cata gii raa quij, ne so me se quinj so raa quij yo a. 24 Dan me se gan uxr vaj rihoo nuu nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan na, ne gj ndoo rihoo yo rihaan na, quiyaj nana, che se go nana rej rihaan rihoo yo a. 25 Dan me se yan sinu caanj Jesucrist rej vaj nij so, ch tacoj uun so rihaan na yo, vaj so nanj adonj. 26 Ne queneen nij s tucuyn senana so man so se vaa ch uun so rihaan na, ne cuchuvi ndoo nimn nij so a.

22Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cach Jesucrist rihaan na a

ne cuchi nij so tuva na lacuan, ne caanj nij so rej cunaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nari nucuaj nij s ran man rej cunaj Genesaret, quiyaj Jesucrist a
34Gaa

47 Genesaret a. 35 Ne nuu yaan nij s man rej yo man Jesucrist, ne can nij so nana rihaan cunudanj nij s yanj nu anicaj se vaa cana Jesucrist a. Ne nicaj nii man cunudanj nij s ran yanj rej yo cana nii rihaan Jesucrist a. 36 Ne cachn niyaj uxr nij yuvii rihaan Jesucrist se vaa cavej Jesucrist cano raa nij so doj tuva sagan so a. Ne nu nij s can raa doj tuva sagan so ro, nahuun sa cunudanj nij so cuaj nanj adonj.

San Mateo14,15 so do, rihaan nii so do, se vaa aj rqu so nu siyaj so rihaan Diose ne che dan se cavee racuj so man rej so do, man nii so do, 6 ne daj chihaa mj ne n xcn so racuj so man rej so do, man nii so do, taj soj a. Dan me se danj inanj amii soj gaa tucuyn soj senana nij s man gaa na, ne axrj yuve soj man senana Diose nanj adonj. 7 Dan me se s tuva rmaan me soj nanj . Dan me se camii natj s cunaj Isaas senana Diose gaa na, ne cataj xnaanj so daj si j me soj a. Cataj so: 8 Yuvii nihnj ro, ase vaa nana amii s arj cochroj rihanj vaa nana amii nij so, tzaj ne tuva rmaan nij so nanj . Nimn nij so me se ino vaa nanj adonj. O se ne noco uxr nimn nij so manj ma. 9 Navj rmaan nij so rihanj nanj . O se nanj senana yuvii me nana tucuyn nij so nanj adonj. Dan me senana Diose nana amii che soj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a. 10 Gaa ne canacn Jesucrist man nij yuvii cana nij yuvii rihaan so a. Gaa ne cataj so rihaan nij yuvii : Cuno soj nana nihnj, ne xcaj soj cuent nedi . 11 Nuve se atj tuva yuvii me se yaj chii i man yuvii ma. Se avii tuva yuvii ro, yaj chii i man yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 12 Gaa ne cuchi nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist, ne cataj nij so: Nen so se vaa camaan r nij s fariseo che nana camii

15

Gaa ne quinichrun s fariseo do, quinichrun s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, rihaan Jesucrist, ne s cavii chuman Jerusaln me nij so a. Ne xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: 2 Nij s tucuyn senana so ro, me che ne uno nij so nana cataj xnaanj nij s man gaa na ga. O se ne naya nij so gaa ch nij so chraa ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Danj nanj maan soj, ne me che ne uno maan soj senana Diose yaj maan tucun noco soj ga. 4 O se cane Diose suun se vaa: Caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do . Ne: S amii chree rihaan rej do, rihaan nii do, me se vaj so ne nu chee cavi so . Danj vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan n . 5 Tzaj ne taj soj se vaa sese cataj yoo so rihaan rej

Nana nihnj taj xnaanj me che ne naya nij s tucuyn se-nana Jesucrist gaa ch nij so chraa a

San Mateo15 so rihaan nij so na taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 13 Gaa ne cataj Jesucrist: Xa nij so, tzaj ne ase vaa coj xra maan vaa nij so do, vaa nana tucuyn nij so do adonj. Nuve si j tucuyn senana Diose me nij so ma. Che dan, ase vaa tiri nii man coj xra maan ro, danj gaa tiri Diose man nij so ga nana tucuyn maan nij so nanj adonj. 14 Tanj nij soj man nij so . Me r nij so cataj xnaanj nij so rihaan yuvii daj quiyaj yuvii . Tzaj ne ase vaa s arn rihaan vaa nij so adonj. Dan me se neen soj se vaa sese guun r s tuchri i racuj so man yo s tuchri i nari so chrej caanj so, ne quini j roj s tuchri i yo r yuuj nanj ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 15 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Cataj xnaanj so rihaan nj me taj nana camii so che se atj tuva yuvii taj Pedr a. 16 Gaa ne cataj Jesucrist: Vaa soj vaa, ne ataa xcaj maan soj do cuent a na. 17 Ne neen soj se vaa nu se atj tuva yuvii ro, achn yo rque yuvii , ne urihanj yo gaa re yuvii nanj . 18 Tzaj ne se urihanj tuva yuvii ro, yo me nana avii nimn yuvii , ne nana yo me yaj chii i ndoo man yuvii adonj. 19 O se nihnj me se chii i avii nimn yuvii a: se chii i do, yan ticavi man tuvi do, yan cotoj ga nica tuvi do, che yan quiyaj ituu siyaj tuvi do, che yan cami i ne che tuvi do, che yan nachri ni yaj man tuvi do, me nu se avii nimn yuvii , 20 ne nu yo me se vaa yaj chii i man yuvii nanj adonj.

48 Tzaj ne che nu se ch yuvii me se cavee se ne naya yuvii gaa ch yuvii chraa, tzaj ne se quiyaj chii i yo man yuvii ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchumn r o chana cananea se vaa racuj Jesucrist man no a
21Gaa

ne curihanj Jesucrist rej yo, ne caanj so rej naj chuman cunaj Tiro do, chuman cunaj Sidn do a. 22 Gaa ne curihanj o chana cananea chana ne rej yo a. Ne caguj ndoo no rihaan Jesucrist, cataj no: Neenj se vaa tuvi s cunaj David s cane gaa na m so, Seor. Che dan cunuu ee r so manj . O se can uxr nana chree man tanj chala cunii nanj taj chana yo, caguj no rihaan Jesucrist a. 23 Tzaj ne a nana ne cami i Jesucrist rihaan no a. Gaa ne cuchi nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan so, ne cachn niyaj nij so rihaan so, cataj nij so: Qui y so se ndoo, ne cataj xnaanj so rihaan chana yo se vaa caanj chana yo nanj ruguanj. O se noco uxr no man n, ne aguj ndoo no nanj asanj taj nij so a. 24 Gaa ne cataj so: Nanj chana yanj me no, ne inanj rihaan nij yuvii israelit can Diose manj nanj . O se ase vaa dan Diose matzinj ro, vaa nij s israelit rihaan Diose, ne aj caanj niya uxr nij so, ne che yan nano u nj man s caanj niya naj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

49 ne cuchi chana yo rihaan Jesucrist, ne canicun ruj no rihaan Jesucrist, ne: Racuj so manj, Seor taj no a. 26 Gaa ne cataj so: Dan me se nen so se vaa se cavee cataaa n cooo man rihaan nij xnii ne go n cha nij chuvee ma. Che dan ne n xcnj racuj man soj si j yanj a man adonj. Maan se inanj maan nij yuvii israelit me no xcn u nj racuj u nj nanj adonj taj Jesucrist rihaan chana yo a. 27 Gaa ne cataj no: Ve danj vaa guee, Seor. Ne nij chuvee ro, ch nij xo tachruu ayuu tuva sexqui nij xo nanj . Ne ase vaa chuvee ch tachruu vaa u nj rihaan so nanj adonj. Che dan me ndoo raj racuj so doj manj, raj nanj adonj taj chana yo rihaan Jesucrist a. 28 Gaa ne cataj Jesucrist: Cuchumn uxr r so niyaj so manj, nocoj. Che dan qui yj se vaa achn so rihanj nanj ei taj Jesucrist rihaan no a. Ne ve maan or dan nahuun sa tan chana yo a.

San Mateo15 s tuchri i do, s yami i do, s an chiii do, cuchi rihaan Jesucrist, quiyaj nij yuvii , ne cuchruj nij yuvii man nij s ran yo tac Jesucrist, ne nahuun sa nij so, quiyaj Jesucrist a. 31 Ne caryaanj ndoo nij yuvii queneen nij yuvii se vaa camii nij s yami i yo do, se vaa cach sa nij s rengo do, se vaa nachuguu n rihaan nij s tuchri i do a. Ne sa uxr camii nij yuvii che Diose se vaa ve ndoo vaa Diose s noco nij yuvii israelit man a.

25Gaa

ne curihanj Jesucrist rej yo, ne cachn so na lacuan cunaj Galilea, gaa ne cavii so raa o quij, ne caanj cayn so rihaan yo a. 30 Ne cuchi uxr yuvii rihaan so, ne cana nij yuvii nicaj nij yuvii man tuvi nij yuvii s ran rihaan so a. Dan me se s ch rengo do,

29Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa uxr yuvii , quiyaj Jesucrist a

ne canacn Jesucrist cana nij s tucuyn senana so rihaan so, ne cataj so: Cunuu ee raj man nij yuvii nihnj nanj . O se quisj vanuj gii mn nij so gaj, ne taj yan vaj se ch nij so a ma. Ne navej raj canej u nj man nij so caanj nij so ma. O se vaj nij so chrej, ne naaan rque nij so, ne ninaj nij so r chrej, r u nj nanj adonj taj Jesucrist a. 33 Ne cataj nij s tucuyn senana so rihaan so a: O se rco quij uun me nihnj, ne me rej quiri n rachrn cha cunudanj nij yuvii nihnj ga taj nij so a. 34 Me daj rachrn vaa rihaan soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. Daj o chi j rachrn ne daj doj xcuaj leej nii ne, vaa rihaan nj nanj adonj taj nij so a. 35 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij yuvii se vaa cayn nij

32Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa go Jesucrist se ch rihaan caanj mj sno a

San Mateo15,16 yuvii rihaan yo a. 36 Gaa ne nicaj so chi j rachrn yo ne doj xcuaj, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cuxra taaj so man rachrn yo do, man nee xcuaj yo do, ne caxrj so ston nij s tucuyn senana so, ne rqu nij so rihaan nij yuvii a. 37 Gaa ne ch cunudanj nij yuvii , ne ndaa caraa rque nij so a. Gaa ne naquiyaj chre nii se vaa quinj tuva nij yuvii yo, ne quisj o cunu chi j ya scaa caraa quiyaj se quinj tuva nij yuvii yo a. 38 Dan me se cunudanj nij so ch, ne quisj ndaa caanj mj nij sno ch, ne ino me se ch nij chana do, nij xnii do, nanj adonj. 39 Gaa ne nan Jesucrist chrej man nij yuvii , ne cavii so r rihoo ch rihaan na, ne caanj so rej cunaj Magadn a.

50 arn ndoo ngaa rej xta, ne: Cor caman uxr maan, taj un soj . Dan me se neen soj xcaj soj cuent che se vaa neen soj rej xta, tzaj ne ne neen soj xcaj soj cuent che sayuun quiran soj si j man rihaan chumii nihnj vaa gii a ma. 4 Maan che se yuvii na rej chii i navej r canoco sa man Diose me soj si j israelit, ne che dan me r soj qui yj suun sa nocoo . Tzaj ne se quiyj suun sa nocoo ma. Maan se queneen soj se vaa ase vaa quiran s cunaj Jons s nata senana Diose gaa na ro, danj qui rn unj, vaa gii nanj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s saduceo do a. Gaa ne tanj Jesucrist man nij so, ne caanj so a.

16

Gaa ne cuchi nij s fariseo cuchi nij s saduceo cuchi rihaan Jesucrist, ne me r nij so queneen nij so sese ya s can Diose me Jesucrist a. Che dan cachn niyaj nij so rihaan Jesucrist se vaa racuj Diose man Jesucrist, ne quiyaj Jesucrist o suun sa nocoo queneen nij so, gaa ne guun ya r nij so se vaa s can ya Diose me Jesucrist, r nij so a. 2 Gaa ne camii Jesucrist rihaan nij so, cataj so: Dan me se gaa ata gii, ne niyaj soj xta, ne sese maree vaa xta, ne: Xraj, ne xnuu ayuj, taj soj . 3 Ne rej nayaan niyaj soj xta, ne sese maree vaa rej xta, ne sese

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachn nij s fariseo do, nij s saduceo do, quiyaj Jesucrist o suun sa nocoo queneen nij so a

ne caanj nij s tucuyn senana Jesucrist rej xco na lacuan, gaa ne xcaj nij so cuent se vaa quiniyn nij so, ne ni caj nij so rachrn cha nij so a. 6 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cutum soj man soj se gaa nanj quiran soj sayuun, quiyaj selevadura nij s fariseo do, nij s saduceo do taj Jesucrist no nij so a. 7 Ne nuchruj raa ndoo nij s tucuyn senana Jesucrist che nana camii so, ne: Che se taj rachrn nicaj n, ne che dan amii so che levadura se yaj naraa nana rque rachrn nanj adonj taj nij so a.

5Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cavej r Jesucrist cuno nij s tucuyn se-nana so man nana tucuyn nij s fariseo do, nij s saduceo do a

51 aj neen Jesucrist daj uun nimn nij so, ne che dan cataj so: Me che nan ndoo r soj se vaa taj rachrn rihaan soj ga. O se doj amn r soj neen soj manj vaa gaa nanj asan. 9 Me che ataa xcaj soj cuent ga. Ne ne nu r soj gaa vaa daj o u n guee rachrn rihaan n tzaj ne quisj ch cunu u n mj sno, quiyj a. Ne ndaa queee scaa se ch quinj tuva yuvii gaa naquiyaj chre soj a. 10 Ne me che quiniyn soj che chi j rachrn ga. Ne nu r soj gaa vaa daj o chi j guee rachrn rihaan n tzaj ne quisj ch cunu caanj mj sno, quiyj a. Ne ndaa queee scaa se ch quinj gaa naquiyaj chre un soj a. 11 Daj me che ne ne cuno soj ga. Nuve chee nanj rachrn camij rihaan soj ma. Maan se cutum soj man soj se gaa nanj quiran soj sayuun quiyaj selevadura nij s fariseo do, nij s saduceo do adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 12 Gaa ne xcaj nij so cuent se vaa nuve chee nanj levadura se yaj naraa nana rque rachrn me cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so se vaa cutum nij so man nij so; maan ne o se chee se ne cavej r Jesucrist tiha yuunj nij s fariseo do, nij s saduceo do, man nij so ga senana nij so ro, che dan camii Jesucrist nana vaa danj rihaan nij s noco man so nanj adonj.

San Mateo16 Filipo, gaa ne xnanj so man nij s tucuyn senana so, cataj so: Daj taj nij yuvii che u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ga. Ne me s m u nj, taj nij yuvii ga taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. 14 Vaa s taj se vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii m so ei. Ne vaa s taj un se vaa s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na me un so chuguanj. Ne vaa s taj un se vaa s cunaj Jeremas do, yo s nata senana Diose gaa na do, me un so xa. O se danj taj o o nij yuvii che so nanj adonj cataj nij so rihaan Jesucrist a. 15 Ne maan soj, gaa ne me s m u nj, r maan soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. 16 Gaa ne cataj s cunaj Simn Pedr: S can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so, ne tani j Diose s vaa ina ya m so ei taj so rihaan Jesucrist a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan Pedr a: Quiyaj uxr Diose se luj che so, Simn tani j s cunaj Jons . O se nuve nana cataj xnaanj yuvii rihaan so me nana camii so cuano ma. O se R u nj s nicu n xta me s racuj mn so nar so nana yo nanj adonj. 18 Ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa ya Pedr cunaj so, che se ase vaa yuvej ne tac ve ro, vaa so, ne s nucuaj ndoo nimn m so ei. Che dan, ase vaa yaj nii une nii ve xr

8Ne

ne caanj Jesucrist rej naj chuman cunaj Cesarea de

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Pedr me s me Jesucrist a

13Gaa

San Mateo16 yuvej ro, danj gaa qui yj, cune u nj man nij s noco manj, se vaa guun nucuaj r nij so mn so, ne ni caj yuunj so man nij so, qui yj nanj adonj. Ne se cavi nu soj si j noco manj a ma. O se gaa ina soj nu cavii nu caanj nanj adonj. 19 Ne cune u nj mn so se vaa gun so s quiyaj cayn yuvii ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne naj guun rasuun cataj xnaanj so se vaa ne n xcn yuvii quiyaj yuvii me se ve danj maan Diose navej quiyaj yuvii danj ma. Ne naj guun rasuun cataj xnaanj so se vaa cavee quiyaj yuvii me se ve danj maan Diose avej quiyaj yuvii danj adonj. Inanj danj camii Jesucrist rihaan s cunaj Pedr a. 20 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so se vaa se nata nij so rihaan a yuvii se vaa s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so, taj so a.

52 guun chee so cataj so se vaa ne n xcn Jesucrist cami i Jesucrist danj a. Ne cataj Pedr: Cunuu ee r Diose mn so, Seor. Daj chihaa mj se quirn so danj ma taj Pedr rihaan Jesucrist a. 23 Gaa ne canicaj Jesucrist, ne camii so rihaan Pedr a: Naxuun so mn so rihanj . Navej raj queneenj mn so ma. O se ase tuva s chree s cunaj Satans ro, danj tuv so, ne arn so chrej rihanj cu noj rihaan Diose ei. Danj tuv so, che se ne acaj so cuent daj me r Diose adonj. Maan se inanj acaj so cuent daj me r yuvii nanj adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Pedr yo a. 24 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Sese me r yoo so canoco so manj, ne se guun r so quiyaj so se vaa me r maan so quiyaj so ma. Ne cavee se quiran uxr so sayuun do, cavee se ndaa cachron nii man so rihaan rcutze do, tzaj ne yoo quiyaj suun so cheej, ne yoo canoco raan so manj adonj. 25 Tzaj ne sese vaa o s me r ti nanii man maan rihaan sayuun, ne vaa gii yoo cavi nimn so adonj. Tzaj ne sese cavi yoo so che se vaa me so s noco manj, ne vaa gii cunuu ina un so adonj. 26 Ne a me se quiri i o so sese quiyaj canan so nu rasuun man rihaan chumii nihnj ne caanj niya nimn so, r soj ga. Daj chihaa mj se cavee cavi i sa so, quiyaj rasuun man rihaan chumii nihnj a ma. Tzaj ne cavee se

me se gii yo guun chee Jesucrist cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so se vaa no xcn so cavi i so chuman Jerusaln, ne quiran ndoo so sayuun quiyaj nij s uun chij do, nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii do a. Ne ticavi nii man so, ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un so, cataj so a. 22 Gaa ne quirii yanj s cunaj Pedr man Jesucrist, ne

21Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so, ne cunuu ina un so a

53 navij nu siyaj yoo so rihaan chumii nihnj, tzaj ne sese gaa ina nimn so nu cavii nu caanj, ne quinano r so, r soj na. Daj chihaa mj se quinan r so a ma. O se cavi i sa uxr so nanj adonj. 27 O se ya ya cana u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne uxr ve gaa u nj, quiyaj R u nj, ne cana nij semoz so ga u nj nanj adonj. Gaa ne naruvee u nj rihaan o o so che suun quiyaj suun o o so nanj adonj. 28 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa xa taaj soj si j nicu n nihnj cuano me se gaa ataa a cavi taaj soj, ne ya queneen taaj soj asa can u nj guun chij u nj rihaan chumii nihnj, ne queneen taaj soj manj nanj adonj. Dan me se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Mateo16,17 nan roj so cuent ga Jesucrist a. ne cataj Pedr rihaan Jesucrist a: Cunaj uxr vaa mn nj nihnj ga so, Seor. Sese me r so, ne qui y u nj vanuj ve yacataj cane soj nanj . O ve can so, ne yo ve cane s cunaj Moiss, ne yo ve cane s cunaj Elas ei taj Pedr rihaan Jesucrist a. 5 Ataa quisi j camii Pedr, ne cana o ngaa chuguu n ndoo, ne carn ngaa chuguu n yo man taran nij so a. Gaa ne Diose ro, camii nana cuno nij so rque ngaa yo, ne cataj Diose: S nihnj me tanj adonj. Ee raj man so, niha raj niyaj u nj man so adonj. Cuno soj rihaan so ei taj Diose cuno nij so a. 6 Dan me se cuno nij s tucuyn senana Jesucrist nana yo, gaa ne caanj quinaj nij so rihaan yo, ne cuchuvi ndoo nij so a. 7 Gaa ne cuchi Jesucrist rihaan nij so, ne cuta raa so xr nij so, ne cataj so: Canicu n caya soj, ne se cuchuvi soj ma taj so a. 8 Gaa ne naxcaj rihaan nij so niyaj nij so, ne daj orn Jesucrist nicun, queneen nij so nanj adonj.
4Gaa

17

Cachn vatan gii, gaa ne nicaj Jesucrist man s cunaj Pedr do, s cunaj Jacobo do, tin Jacobo s cunaj Juan do, caanj so raa o quij xcaan rej taj vaj a yuvii ne a. 2 Gaa ne yoo cunuu ino cunudanj man Jesucrist niyaj nij s tucuyn senana so, ne dan me se chuguu n ndoo rihaan so, ne ase vaa chuguu n gii ro, danj chuguu n rihaan so nanj . Ne nuu catzi i ndoo sagan so, ne ase vaa yaan chuguu n vaa sagan so a. 3 Gaa ne naquiyaa s cunaj Moiss s cane gaa na ga s cunaj Elas s cane gaa na rihaan nij so, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa chuguu n ndoo man Jesucrist niyaj nij s tucuyn se-nana so a

ne gaa nanij nij so tac quij yo me se cane Jesucrist suun rihaan nij so, cataj so: Se nata soj rihaan a yuvii che se vaa queneen soj cuan ma. Yoo dnj gaa tuva soj che se vaa queneen soj . Ndaa quisj cav

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa s cunaj Elas ro, danj vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a
9Gaa

San Mateo17 u nj ne cunuu ina un u nj, gaa ne cavee nata soj se vaa queneen soj daj quirn u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 10 Gaa ne xnanj nij s tucuyn senana so man so, cataj nij so: Me che taj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii se vaa asino cana s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na, gaa ne cavee cane Diose cacun che yuvii ga taj nij s tucuyn senana Jesucrist, xnanj nij so man Jesucrist a. 11 Gaa ne cataj Jesucrist: Ya amii nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, taj nij so se vaa asino cana s cunaj Elas, gaa ne naquiyaj sa so nu rasuun adonj. 12 Tzaj ne cuano nihnj me se cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa aj cana s cunaj Elas yo, tzaj ne ne cuno nij yuvii rihaan so ma. Maan se quiyaj ya nij yuvii ndaa vaa me r maan nij yuvii man so nanj adonj. Ne nda se si j can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, tzaj ne ase vaa quiran so sayuun quiyaj nij yuvii ro, danj inanj qui rn unj sayuun quiyaj un nij yuvii nanj adonj taj Jesucrist a. 13 Gaa ne xcaj nij s tucuyn senana Jesucrist cuent se vaa camii Jesucrist che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii cataj Jesucrist se vaa s nacaj sesuun s cunaj Elas me s cunaj Juan yo a.

54 rihaan Jesucrist, gaa ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, gaa ne cataj so: 15 Cunuu ee r so man tanj, Seor. O se quisn so, quiyaj yavii, ne inanj naxru so rihaan yaan, ne ran ndoo so sayuun nanj adonj. Ve dan, ne inanj naxru so rque na un, ne ne niyanj uxr ran so ma. 16 Ne caanj nicaj u nj man so rihaan nij s tucuyn senana so, tzaj ne taj se quiy nahuun sa so, quiyaj nij so ma taj sno yo a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist: Dan me se s ne amn r me soj si j man rihaan chumii nihnj cuano, ne chii i vaa nimn soj, ne a me daj cachej ga soj, ne a me daj gaa naj nimanj ni yaj u nj man soj, gaa ne cavee quiyaj canan soj ga. Ni caj soj man xnii cana soj rihanj cuaj taj Jesucrist a. 18 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nana chree nuu nimn xnii se vaa tanj so man xnii yo a. Gaa ne curihanj so nimn xnii, caanj so, ne ve maan or dan nahuun sa xnii yo a. 19 Gaa ne cuchi inanj nij maan nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me che ne guun nucuaj nj cavee quiri i nj man nana chree yo nimn xnii ga cataj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 20 Gaa ne cataj Jesucrist: Che se doj amn r soj, che dan ne cavee guun nucuaj soj ei. Tzaj ne neen soj se vaa can man raa cuj mostaz xl, ne nda se tzin vaa yo, tzaj ne asa achij yo,

ne caanj nij so rej vaj ndoo yuvii , ne cuchi o sno

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o xnii nuu nana chree nimn, quiyaj Jesucrist a
14Gaa

55 ne ase vaa can chruun chi i ndoo ro, vaa yo ei. Ne ase vaa can cuj mostaz xl yo ro, danj gaa maan soj . Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sese ya amn r soj ne sese cataj soj rihaan o quij se vaa cu rihanj quij yo rej nicu n yo ne natuna quij yo rej nicu n quij yo, ne sese ya ya cuchuman r soj se vaa caanj quij yo, ne cavi i quij yo rej nicu n yo, ne caanj yo nchrej ei. Ne guun nucuaj soj quiyaj soj cunudanj nanj adonj. 21 Ne nana chree vaa danj ro, se cavee quiyaj n cu rihanj nij so nimn yuvii sese ne achn niyaj ndoo n rihaan Diose ne sese ne toco n xnaa man maan n che se arj guee n rihaan Diose a taj Jesucrist rihaan nij so a.

San Mateo17,18 canj puext che nuvi rihaan s cunaj Pedr, ne xnanj nij so man Pedr, cataj nij so: S tucuyn nana rihaan soj ro, o so puext che nuvi na taj nij so a. 25 O so ei taj Pedr rihaan nij so a. Gaa ne catj Pedr r ve, tzaj ne aj neen Jesucrist se vaa me r Pedr xnaanj Pedr sese ya o Jesucrist puext che nuvi a. Che dan asino Jesucrist xnanj man Pedr, cataj so: Daj uun r so, ga Simn. Nij s nicaj suun rey uun chij rihaan yuvii man rihaan chumii nihnj me se me s anj nij so puext rihaan ga. Rihaan maan tan nij so na. Ase rihaan yo yuvii xa taj Jesucrist, xnanj so man Pedr a. 26 Rihaan yo yuvii adonj taj Pedr rihaan Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist: Che dan taj che go tan s nicaj suun puext ma. Ne ase vaa s nicaj suun vaa R unj Diose, ne rii tanga so rihaan nuvi, ne che dan ne n xcnj goj puext che nuvi ma. 27 Tzaj ne se guun camaan r nij s anj puext che nuvi, quiyaj n ma. Che dan caanj so tuva na lacuan, ne tagj so o aga ataaa xcuaj rque na, ne qui taaa so xcuaj cano aga asino yaan . Gaa ne nuxra so tuva xcuaj yo, ne quiri so saanj aga estatero tuva xcuaj yo, ne go so saanj yo che n rihaan nij s anj puext taj Jesucrist a.

me se cunuu chre un taran nij so estad Galilea, gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: O se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne vaa gii nago nii manj rihaan yuvii adonj. 23 Dan me se ticavi nij yuvii manj, gaa ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj nanj adonj taj Jesucrist a. Gaa ne quinan ndoo r nij s tucuyn senana so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj un Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a
22Dan

nij so chuman Capernaum, gaa ne cuchi nij s

24Catj

Nana nihnj taj xnaanj me che ne n xcn Jesucrist go so puext che nuvi a

18

Nana nihnj taj xnaanj me s me s guun chij doj asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

Ve maan or dan cuchi nij s tucuyn senana

San Mateo18 Jesucrist rihaan so, ne xnanj nij so man so a: Ne me s me s guun chij doj asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ga taj nij so a. 2 Gaa ne canacn Jesucrist cana o neej rihaan so, ne cachrn so man neej yo tanuu nij s tucuyn senana so, 3 ne cataj so: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa no xcn soj nuchran nimn soj, ne ase vaa neej nihnj ro, danj gaa soj . Sese navej r soj quiyaj soj danj, ne daj chihaa mj se cayn soj ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma. 4 Dan me se sese naquiyaj nica yoo so nimn so, ne sese ase vaa nimn neej nihnj danj gaa nimn so, ne so me s guun chij doj asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj.

56 so canoco nij so chrej chii i ei. Ne inanj danj vaa chumii nihnj, man ndoo chrej chii i canoco yuvii ei. Tzaj ne nique s yaj anoco yuvii chrej chii i yo nanj adonj. O se daj chihaa mj se cavii sa so ma. 8 Dan me se sese ra so do, tac so do, me r quiyaj cacun, ne t a se cane so man yo, gaa ne se gaa nanj caanj so rihaan yaan quiyaj yo ei. Taj se yaj sese taj vaj tac so do, ra so do, tzaj ne cavee cayn so ga Diose gaa ei. Tzaj ne sese quitaj ra so do, tac so do, ne quiyaj nij yo cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj nij yo, ne dan me se yo me se cu nu so nu cavii nu caanj ei. 9 Ve danj un sese me r rlij rihaan so quiyaj yo cacun, ne t a se quiri i so man yo, ne s rihaan canuu gaa so, tzaj ne cavee cayn so ga Diose gaa ei. Tzaj ne sese cu nu rlij rihaan so ne quiyaj yo cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj yo ei.

me maan o s arj cochroj ne amii sa ga o neej nihnj cheej, ne adi maanj me arj cochroj ne amii sa so ga vaa nanj adonj. 6 Dan me se me maan o s quiyaj chii i nimn o s leej amn r niyaj manj, ne cavee a doj cavi i sa s quiyaj danj sese toco nii o yuvej xi j vj n trig gan chih so ne tagj nii man so rque na yaanj nanj adonj. Dan me se doj a sayuun quiran so, sese quiyaj chii i so nimn o s leej amn r niyaj manj adonj. 7 Nique ndoo nij s man rihaan chumii nihnj, che se vaa yanj uxr rihaan nij

5Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s quiyaj chii i nimn o s nica nimn s cuchumn r niyaj man Jesucrist a

soj man soj se cataj soj se vaa taj yuvee n yoo tuvi soj s nica nimn ei. O se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa vaa semoz R u nj s nicu n xta tum man o o nij so nanj adonj. Ne niganj nicun nij so rihaan Rj, ne uno Rj nu nana nata nij so rihaan Rj ei. 11 O se xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne can u nj che rej ti nanii u nj man nij s caanj niya rihaan sayuun a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve ndoo tum Diose man nij s vaa nica nimn s noco man so a
10Cut um

57 Diose man nij s nica nimn s noco man so, r soj na. Nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj . Neen soj se vaa sese vaa o cient dan yoo so matzinj, ne sese caanj niya orn matzinj yo, ne tanj s daan matzinj yo man caanj chihaa xnu caanj matzinj yo raa quij, ne caanj so nano so matzinj caanj niya yo ei. 13 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sese nari so dan so matzinj, ne guun niha uxr r so nanj adonj. Doj tzin gaa niha r so che caanj chihaa xnu caanj nij matzinj ne caanj niya a. Tzaj ne che matzinj nari un so doj a gaa niha r so nanj adonj. 14 Dan me se ase vaa navej r so caanj niya orn dan so matzinj ro, danj vaa navej r Rej n s nicu n xta caanj niya a s nica vaa nimn s noco man so nanj adonj.

San Mateo18 s queneen, ne ya vaa nana camii nij so a. 17 Ne sese ne cuno s tum cacun rihaan vi j vanuj nij tinuj nij soj, gaa ne caanj soj nata soj rihaan taran nij s noco man Diose yanj chihn soj . Ne sese ne cuno so rihaan taran nij s noco man Diose, gaa ne guun yanj soj rihaan so . Dan me se ase vaa o s yanj do, ase vaa o s tiha yuunj che puext do, danj gaa so rihaan soj ei. 18 Cuano nihnj me cataj y u nj rihaan soj se vaa a me maan rasuun se cavee quiyaj yuvii r soj, ne ve danj navej r Diose quiyaj yuvii un a. Ne naj guun rasuun cataj soj se vaa cavee quiyaj yuvii , ne ve danj gaa quiyaj yuvii , r maan Diose un a. 19 Dan me se cataj un unj rihaan soj, ne sese vaa vi j soj me r cachi nj niyaj rihaan Rj s nicun xta, ne cachi nj niyaj soj se vaa achiin rihaan soj, ne rque so man soj se vaa achiin man soj a. 20 se me rej maan nuu chre o vi j s noco manj cachi nj niyaj nij so, ne ve danj nicun maanj ga nij so a taj Jesucrist a.

12Tum

sese quiyaj tin so cacun rihaan so, ne caanj orn so rihaan so, ne cataj xnaanj so rihaan so che cacun tum so . Ne sese cuno so rihaan so, ne dan me se aj quiyaj canan so, ne yoo canoco tin so man Diose ga so vaa gaa nanj adonj. 16 Tzaj ne sese ne cuno so rihaan so ne ni caj so yo do, yavj do, tin so caanj so rihaan tin so s tum cacun yo, ne ndaa sj, gaa ne canicu n vi j vanuj soj si j cuno nana cami i so, gaa ne guun ya r soj a. Sese o cuyaan gaa nana cami i vi j vanuj

15Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa suun rihaan n cami i n rihaan tin n che cacun tum tin n a

ne cuchi s cunaj Pedr rihaan Jesucrist, ne xnanj so man so, cataj so: Me daj n xcnj caraa xnaj che tinj s quiyaj chii i manj ga. Chi j ya caraa xnaj na taj Pedr, xnanj so a. 22 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ne neen uxr so . O se naj guun cacun quiyaj tin

21Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn ndoo n caraa xnaa n che tin n a

San Mateo18 so, ne yoo caraa xnaa niganj so che tin so nu cavii nu caanj nanj adonj. 23 Dan me se ase vaa o s nicaj suun rey ro, danj gaa Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se s nicaj suun rey yo me se o gii, ne guun r so nachi n so saanj man nij semoz so a. 24 Dan me se guun chee so canee so saanj vaa xcn, ne asino yaan nicaj nii man o s yaj xcn queee milln pes cana nii rihaan s nicaj suun rey yo a. 25 Ne taj yan vaj a doj saanj nicaj s yaj xcn yo narque so rihaan rey a ma. Che dan cataj xnaanj s nicaj suun rey yo se vaa cane moz cane nica moz cane tan moz cane nu siyaj moz cane, gaa ne nari rey sesaanj rey, taj rey a. 26 Gaa ne canicun ruj moz yo rihaan s nicaj suun rey yo, ne cachn niyaj uxr so, cataj so: Caraa xnaa uxr so doj, ne vaa gii narquej cunudanj saanj mn so, s chij, taj semoz so rihaan so a. 27 Gaa ne cunuu ee r s nicaj suun rey niyaj so man semoz so, ne canj so xcn xr moz yo, ne cane r so, caanj uun moz yo, quiyaj so a. 28 Ve dan, gaa ne curihanj moz yo, caanj so, gaa ne nari tuvi so ga yo moz yaj suun rcuaaan ga so, gaa ne yo moz yo me s quiyaj xcn doj pes rihaan moz carj xnaa rey a. Gaa ne quitaaa so man tuvi so moz yo, ne cataj so: Narque so nu se vaa yaj xcn so rihanj cuaj vij, taj so rihaan tuvi so a. 29 Gaa ne canicun ruj yo moz yo rihaan tuvi so s nachin xcn yo, gaa ne cataj

58 so: Caraa xnaa so, ne vaa gii, ne narquej saanj mn so ei, taj moz yo rihaan tuvi so a. 30 Tzaj ne ne cavej r so caraa xnaa so rihaan tuvi so moz yo a ma. Maan se caanj so, ne caxrj so taga man tuvi so, ne ndaa se narque ya tuvi so nu se vaa yaj xcn yo rihaan so, gaa ne cane r so a. 31 Ve dan, gaa ne queneen yo nij semoz s nicaj suun rey daj quiyaj s caxrj taga man tuvi, ne nan ndoo r nij so che s ni j taga yo a. Che dan cuchi nij so rihaan s nicaj suun rey yo, ne nata nij so cunudanj rihaan rey a. 32 Gaa ne can s nicaj suun rey yo nana rihaan moz caxrj taga man tuvi se vaa cana so rihaan so a. Dan me se cana so rihaan rey, gaa ne camii rey rihaan so a: Moz chii i nimn m so ei. U nj me se canj uun u nj xcn xr so, che se cachn ni y so rihanj a. 33 Ne ase vaa cunuu ee raj mn so ro, danj vaa no xcn so cunuu ee r so man tuv so moz yaj suun ga so adonj, taj so rihaan semoz so a. 34 Gaa ne camaan ndoo r s nicaj suun, ne tacuachn s nicaj suun man moz yo rihaan s ni j raa taga, ne naquiyaj naca s nicaj suun yo xcn xr moz, ne cataj xnaanj so se vaa se curihanj moz yo taga ndaa naruvee ya so nu se vaa quiyaj xcn so, gaa ne cu rihanj so a. 35 Ne ase vaa quiyaj s nicaj suun yo ro, tanga danj quiyaj un Rj s nicu n xta che soj, sese navej r soj caraa xnaa soj rihaan tin soj nanj adonj taj Jesucrist a.

59
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn yuvii quirii j yuvii man nica yuvii a

San Mateo19 Che dan, me che cataj xnaanj Moiss se vaa naxcaj sno o yanj cataj xnaanj se vaa quirij so chana nica so, ne cavee quirii j so man no ga taj nij so a. 8 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Che se nichraj ndoo nimn soj ro, che dan cataj xnaanj Moiss rihaan soj se vaa naxcaj soj yanj yo, ne quirii j soj nica soj a. Tzaj ne asi j guun chee Diose quiyaj Diose man yuvii , ne ne vaa danj ma. 9 Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sese ne cotoj chana nica yoo so ga yo chii, ne sese rij rmaan so man chana yo ne xcaj so man yo chana, ne s tum ndoo cacun me maan so nanj adonj. Ve ase vaa s cotoj ga naj guun chana ro, vaa so rihaan Diose nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 10 Gaa ne cataj nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan so: Sese ne n xcn sno quirii j so man chana nica so, ne taj che xcaj sno man chana ma. Maan se sa doj cavi i s ne uun adonj taj nij so a. 11 Gaa ne cataj Jesucrist: Nuve tucuanj canoco cunudanj yuvii me nana camii soj ma. Maan se doj vaa nij yuvii canoco tucun yo, quiyaj Diose nanj ei. 12 Dan me se vaa s asi j cangaa so, danj navej r so xcaj so man chana, tzaj ne vaa yo so un, ne gaa me so xnii, ne taaj nij s xcoj ruvaa r ne maan nij so naquiyaj capu man taaj xnii, ne gaa achij xnii, gaa ne navej r so xcaj so man chana gaa a man adonj. Dan me se vaa yo so un, ne

19

Gaa ne quisj camii Jesucrist nana yo, gaa ne curihanj so estad Galilea, ne caanj so ndaa rnej tuva chr cunaj Jordn, ndaa estad Judea a. 2 Ne canoco uxr yuvii man so, ne nahuun sa nij s ran, quiyaj so a. 3 Gaa ne cuchi doj s fariseo rihaan Jesucrist, ne me r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i Jesucrist a. Che dan xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Sese ne chihan yaj chana nica yoo sno, r sno yo, ne no xcn so quirii j so man no na taj nij so a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist: A j nayaa soj nana no rihaan danj Diose nana taj se vaa asi j quiyaj Diose chumii , ne quiyaj Diose sno, ne quiyaj Diose chana, ne vi j roj so me yuvii , quiyaj Diose a. 5 Ne vaa yo nana taj: Che dan tanj sno man rej so do, man nii so do, ne ve nacaj sno man chana nica so, ne ase vaa orn yuvii ro, danj gaa roj so adonj. Danj taj danj Diose a. 6 Dan me se nuve vi j ran yuvii me roj so asi j xcaj tuvi roj so a ma. O se ase vaa orn yuvii ro, vaa roj so nanj adonj. Dan me se maan Diose quiyaj xcaj tuvi roj so, ne che dan ne n xcn a yuvii cane tanuu yuvii man roj so ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a. 7 Gaa ne cataj nij s fariseo:

San Mateo19 cavee nanj xcaj so chana, tzaj ne maan se noco ndoo so man Diose, ne me ndoo r so guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne yaj suun ndoo so, ne ne vaa yanj rihaan so xcaj so chana, r so, gaa ne che dan navej inanj r maan so xcaj so chana a man adonj. Sese guun nucuaj yoo so canoco so tucun yo, ne ve canoco so tucun yo nanj adonj taj Jesucrist a.
Nana nihnj taj xnaanj me che caran r Jesucrist niyaj so man neej a
17Gaa

60 ne cataj Jesucrist: Me che xnanj so manj che se sa ga. O se orn Diose vaa sa . Tzaj ne sese me r so cayn so ga Diose nu cavii nu caanj, ne cu n so nij nana nocoo ya ya nana cataj xnaanj Diose rihaan n taj Jesucrist a. 18 Me nana ga taj s tachruu yo, xnanj so man Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist: Nana nihnj a: Se ticav so yuvii ma. Se cotoj so ga chana nica yo yuvii ma. Se quiyaj ituu so siyaj yo yuvii ma. Se nan so cuent ne che yuvii ma. 19 Caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do . Ase vaa ee r so man man so ro, danj gaa ee r so man tuv so . Yo me nana cun so ei taj Jesucrist rihaan s tachruu yo a. 20 Nu nana yo unoj adonj. Vaa yo se vaa achiin qui yj na taj s tachruu yo rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Sese me r so cunuu sa inanj nimn so, ne cavi i so caanj so, ne cutuvee so nu siy so, ne saanj quiri so ro, caxri i so ston nij s nique, ne cuman ndoo siy so rej xta, quiyaj Diose nanj ei. Ne dan me se cana so, ne canoc so manj, caanj n taj Jesucrist a. 22 Dan me se cuno s tachruu yo nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan so, ne caanj uun so, ne nan ndoo r so a. O se s ruvee me so, ne vaa ndoo siyaj so a. 23 Gaa ne camii Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so, cataj so: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sayuun uxr vaa quisi j

ne nicaj nij yuvii man nij neej cana nij yuvii rihaan Jesucrist a. Me r nij yuvii cuta Jesucrist raa so raa nij neej, ne cachi nj niyaj so rihaan Diose che nij neej yo a. Tzaj ne cataj xnaanj nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan nij yuvii se vaa ne n xcn nij neej cana nij neej rihaan Jesucrist, taj nij so a. 14 Tzaj ne cataj Jesucrist: Cane r soj cana nij neej rihanj . Se carn soj chrej rihaan nij neej mei. O se tucua nij s vaa danj ro, me rej yanj Diose uun chij Diose nanj adonj taj Jesucrist a. 15 Gaa ne cuta so raa so raa nij neej, gaa ne curihanj so rej yo a.

13Gaa

me se cuchi yoo s tachruu yo rihaan Jesucrist, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Me suun sa quiyaj sunj, ne cavee caynj ga Diose nu cavii nu caanj, ga maestro taj so a.

16Dan

Nana nihnj taj xnaanj che yoo s me r cayn ga Diose nu cavii nu caanj a

61 s ruvee cayn s ruvee ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj. 24 Dan me se neen soj se vaa sayuun ndoo vaa cachen xcuu camell rihaan yuuj taj tacn c nuv, tzaj ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa cavee a doj cachen xcuu yo yuuj taj tacn c nuv, ndaa r se vaa s ruvee, ne se guun cachen so cayn so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma taj Jesucrist a. 25 Dan me se cuno nij s tucuyn senana Jesucrist nana camii so, ne caryaanj uxr nij so, cataj nij so: Che dan me se me s guun nucuaj quinani i rihaan sayuun ga taj nij so a. 26 Niyaj Jesucrist man nij so, ne cataj so: Se guun nucuaj yuvii quinani i maan nij yuvii rihaan sayuun ma. Sayuun uxr vaa rihaan nij so nanj adonj. Tzaj ne xa Diose me se ne sayuun a doj vaa rihaan so a ma. Can rasuun cavee quiyaj so nanj adonj taj so a. 27 Gaa ne cataj Pedr rihaan Jesucrist a: Ne nj ga. A j tanj nj nu siyaj nj, ne canoco nj mn so . Daj quiran nj ga taj Pedr, xnanj so a. 28 Gaa ne cataj Jesucrist: Ve s noco manj me soj, ne s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej adonj. Ne ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa asa cunuu naca chumii nihnj, ne asa guun cheej caynj gunj s

San Mateo19,20 rii tanga rihaan chumii nihnj, ne cayn chuvi j nij soj cane soj cacun che chuvi j nij xne nij yuvii israelit adonj. 29 Ne s tanj ve tucu tanj tin tanj ravij tanj rej tanj nii tanj tan tanj yo tanj canoco so manj ro, uxr doj rasuun quiri un so, ne cayn so ga Diose nu cavii nu caanj adonj. 30 Tzaj ne queee nij s guun chij ndoo rihaan chumii nihnj ro, guun nij so s noco ei. Ne queee nij s ne guun chij rihaan chumii nihnj me se guun chij nij so, quiyaj Diose nanj adonj.

Ase vaa quiyaj o s tooj rej man ndoo coj chruj uv ro, danj quiyaj Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se s tooj yo ro, rej taxrej curihanj so nano so s quiyaj suun rihaan to so rej man coj chruj uv yo a. 2 Gaa ne yoo camii so ga nij s quiyaj suun rihaan to so, se vaa o saanj denario go so che suun quiyaj suun o o nij so o gii, ne can so man nij so, quiyaj suun nij so rihaan to so a. 3 Gaa ne aga uun curihanj un s tooj yo, caanj so rihaan yuvee, gaa ne queneen so doj sno nicu n maan uun rihaan yuvee, ne taj vaj suun rihaan nij so a. 4 Gaa ne cataj so rihaan nij so: Caanj soj quiyaj suun soj rihaan toj ei. Naruvee u nj rihaan soj che nu suun quiyaj suun soj ei, taj so rihaan nij moz a. 5 Dan me se caanj nij sno

20

Cuent nihnj taj xnaanj daj quiyaj Diose naruvee Diose rihaan taran n si j yaj suun che so a

San Mateo20

62

yo quiyaj suun nij so un to s nij so, tzaj ne o cuyaan naruvee tooj yo a. so rihaan nij so ga nj, ne quiyaj Gaa ne caxuj do, aga vanuj do, suun nj nu gii, ne go uxr nan curihanj un s tooj yo, ne nari xr nj , taj nij so rihaan s so doj s quiyaj suun rihaan to tooj yo a. 13 Gaa ne s tooj yo so, ne can so man nij so quiyaj cataj rihaan yoo tuvi nij moz: suun nij so rihaan to so un a. Ne tayunj mn so, man tinuj. 6 Gaa ne aga u n curihanj un Maan se aj camii n che se vaa s tooj yo, ne nari so doj s nicu n quiyaj suun so che o saanj maan rihaan yuvee a. Me che denario che o gii a. 14 Nacaj nicun maan soj nu gii nihnj ga. so saanj quiyaj canan so, caanj Taj vaj suun quiyaj suun soj , so . Maan se inanj me raj cuyaan taj so, xnanj so man nij so a. naruvej rihaan soj nanj adonj. 15 Ne 7 Maan se taj s rqu suun man nj n xcnj qui yj se vaa rii nimanj, quiyaj suun nj ma, taj nij so a. r so na. Xcoj ruvaa r so, che Caanj soj quiyaj suun soj rihaan se quiyj se luj rihaan tuv so na, toj ei, taj so rihaan nij so a. taj s tooj yo rihaan s quiyaj 8 Ve dan, gaa ne nichru n cata suun rihaan to so a. 16 Dan me se ase vaa quiyaj s gii tuva quij, gaa ne cane s tooj yo suun rihaan semoz so tooj yo ro, danj quiyaj un Diose s tum saanj se vaa naruvee so che nij s yaj suun che Diose saanj rihaan nij s quiyaj suun nanj adonj. Che dan nij s ne rihaan to so yo a. Canacu nj guun chij rihaan chumii nihnj me so cana nij s quiyaj suun yo, se xta ro, guun chij nij so a. Ne ne naruvee so rihaan nij so . nij s guun chij ndoo rihaan chumii Asino yaan naruvee so rihaan nihnj me se xta ro, guun nij so s nij s catj suun aga u n, gaa noco, quiyaj Diose nanj adonj taj ne naruvee so rihaan nij s catj Jesucrist a. suun rej nayaan , taj so rihaan Nana nihnj taj xnaanj se vaa sj s tum saanj yo a. 9 Dan me se asino yaan cana vanuj cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a nij s catj naa aga u n rihaan s 17 Gaa ne cavii Jesucrist caanj tum saanj, ne o saanj denario quiri o o nij so a. 10 Gaa ne cana so chuman Jerusaln, ne caanj nij s catj suun rej nayaan rihaan chuvi j nij s tucuyn senana so ga s tum saanj yo a. Nocoo doj so, quiyaj so a. Ve asi j vaj orn saanj quiri nij so, r nij so, tzaj ne chanuj nij so ga Jesucrist chrej, ve danj o saanj denario quiri o o ne camii Jesucrist rihaan nij so, nij so un a. 11 Nicaj nij so saanj, cataj so: 18 Nihnj me caanj n chuman gaa ne guun chee nij so camaan r nij so niyaj nij so s tooj yo, Jerusaln, ne qui taaa nii manj si j 12 gaa ne cataj nij so: S nihnj can Diose ni caj yuunj man yuvii , me se orn or guee quiyaj suun ne nago nii manj rihaan nij xrej

63 ata suun nocoo doj do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a. Ne cuta nij so cacun xrj, ne cataj nij so se vaa cavi u nj a. 19 Gaa ne nago nij so manj rihaan nij s yanj, ne canga nacoo nij s yanj queneen nij so manj, ne go nij so cuart xrj, ne cachron nij so manj rihaan rcutze a. Gaa ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj, quiyaj Diose ei taj Jesucrist a.

San Mateo20 quiran roj soj sayuun ndaa vaa qui rn u nj na taj Jesucrist, xnanj so a. Guun nucuaj rj nanj adonj taj roj so a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist: Ya ya quiran soj sayuun gaj nanj . Tzaj ne ne n xcnj cataj xnaanj unj me s cayn xn unj rej nuva unj do, rej ni chrunj do, ma. O rn Rj s nicun xta cataj xnaanj me s quiri i tanga gaj nanj adonj taj Jesucrist a. 24 Gaa ne cuno yo chi nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa camii roj tinuj roj so rihaan Jesucrist, ne camaan r nij so niyaj nij so man roj so a. 25 Gaa ne canacn Jesucrist man cunudanj nij so se vaa cana nij so rihaan so, ne cataj so: Neen soj se vaa nij s ata suun man rihaan chumii nihnj me se rii tanga uxr nij so rihaan tuvi nij so nanj adonj. 26 Tzaj ne se gaa danj scanj nij soj a ma. O se sese me r nij soj guun chij nij soj rihaan tuvi nij soj, ne guun nij soj s quiyaj suun rihaan taran tuvi nij soj, 27 ne ase vaa moz ro, danj gaa xa nij soj rihaan taran tuvi nij soj nanj adonj. 28 Dan me se can Diose manj ni caj yuunj unj man yuvii , tzaj ne ne cana unj ne guun nij yuvii moz rihanj ma. O se can unj quiyaj suun maanj rihaan nij yuvii nanj adonj. Ne can unj nayon maanj rihaan yuvii ne cavi unj che cacun ata nij so, gaa ne cavi i sa uxr nij so, qui yj nanj adonj taj Jesucrist a.

ne cuchi nii s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, rihaan Jesucrist, ne tan s cunaj Zebedeo me un roj so a. Dan me se cuchi nij tani j no rihaan Jesucrist, gaa ne canicun ruj no rihaan Jesucrist, ne cataj no se vaa vaa se cachi nj niyaj no rihaan so, r no a. 21 Me se achiin mn so ga taj Jesucrist, xnanj so man no a. Ne cataj no: Cataj xnaanj so se vaa asa guun chij so rihaan chumii nihnj, ne quitaj roj tanj xn so, ne cata roj so suun sa doj qui y so . Dan me se yoo so cayn rej nuva so, ne yo so cayn rej ni chrun so, ne quiri i tanga roj so ga so, cataj so, raj a taj chana yo a. 22 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj tinuj roj so a: Ne neen roj soj me rasuun cachn niyaj roj soj rihanj nihnj a ma. O se guun nucuaj roj soj

20Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachn niyaj nii s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, se vaa cata roj so suun sa doj quiyaj Jesucrist a

ne cavii nij so chuman Jeric, ne cach ndoo yuvii xc

29Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan vi j s tuchri i, quiyaj Jesucrist a

San Mateo20,21 Jesucrist a. 30 Ne vaa vi j s tuchri i ne tuva chrej, ne cuno roj so cuent se vaa cachen Jesucrist rej ne roj so a. Che dan caguj roj so, cataj roj so: Ya ya tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so, Seor. Cunuu ee r so man rj ei taj roj so a. 31 Tzaj ne: Dnj tuva roj soj taj nij yuvii rihaan roj so a. Tzaj ne doj a nucuaj caguj roj so, cataj roj so: Tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so, Seor. Cunuu ee r so man rj ei taj un roj so a. 32 Gaa ne canicun Jesucrist, ne canacn Jesucrist man roj so se vaa cana roj so rihaan so, ne cataj so: Daj qui yj man roj soj, r roj soj ga taj Jesucrist, xnanj so man roj so a. 33 Cunuu sa rihaan rj, r rj, Seor cataj roj so a. 34 Gaa ne cunuu ee r Jesucrist man roj so, ne cuta Jesucrist raa Jesucrist rihaan roj so, gaa ne ve maan or dan cunuu sa rihaan roj so nanj adonj. Gaa ne caanj roj so ga Jesucrist a.

64 chuman Jerusaln ga chuman cunaj Betfag yo a. Gaa ne can Jesucrist man vi j tuvi nij s tucuyn senana so caanj roj so rque chuman yo, 2 ne cataj so rihaan roj so a: Catuu roj soj chuman nihnj, chuman naj rihaan n, ne nari nu roj soj yoo burr chana numi i, ne vaa tan xo burr leej yaanj nicu n ga xo adonj. Nache roj soj man burr chana yo, ne ni caj roj soj man roj xo cana roj soj rihaan u nj . 3 Ne sese xnaanj nii man roj soj me che nache roj soj burr, ne cataj roj soj: S ni j raa man n achiin xcuu nihnj rihaan chuguanj, cataj roj soj, gaa ne nu canej nij so man roj xcuu cana roj xcuu ga roj soj ei taj Jesucrist rihaan roj so a. 4 Dan me se nu yo quiyaj Jesucrist, quiyaj guee so ndaa vaa taj s nata senana Diose gaa na a. Ne s nata yo ro, cataj so: 5 Dan me se cataj xnaanj soj rihaan nij s man chuman Jerusaln se vaa xcaj nij so cuent se vaa cana s guun chij rihaan nij so adonj. Dan me se s nica nimn me so, quitaj so xr burr a. Dan me se quitaj so xr tan xcuu yaj suun nanj adonj, taj s nata yo a. 6 Dan me se caanj roj s tucuyn senana Jesucrist, ne quiyaj roj so nu ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so a. 7 Dan me se nicaj roj so man roj tani j roj burr chana yo caanj roj so rihaan Jesucrist, ne cuta roj so yatzj xr roj xcuu, ne cavii Jesucrist a. 8 Ne queee nij yuvii cuchruj yatzj sagan nij yuvii r chrej, ne taaj nij

21

Gaa ne cuchi Jesucrist cuchi nij s tucuyn senana so cuchi tuva chuman cunaj Betfag a. Naj chuman yo tac quij cunaj Quij man Chruun Oliv, ne nichru n naj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa catj Jesucrist chuman Jerusaln a

65 tuvi nij so ro, cane raa chruun, ne caraa nij so r chrej, cachee roj burr yo rihaan yatzj do, rihaan raa chruun do a. 9 Ne man uxr yuvii quit yaan rihaan Jesucrist, ne man uxr yuvii noco rej xco Jesucrist a. Ne caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Caraa guee n rihaan tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na nanj . Cunaj ndoo vaa cana s can s ni j raa man n adonj. Se luj ndoo me yaj Diose che n . Caraa guee n rihaan Diose s nicu n xta ei taj nij yuvii , caguj nij yuvii a. 10 Dan me se catj Jesucrist chuman Jerusaln, ne caryaanj taran nij yuvii man chuman yo, ne cataj nij so: Me s atj chuman ga cataj nij s man chuman Jerusaln, xnanj nij so man nij yuvii atj chuman Jerusaln a. 11 S nihnj me Jesucrist s cavii chuman Nazaret chuman naj estad Galilea, ne s nata senana Diose me so adonj taj nij yuvii catj chuman Jerusaln, niyaj nij so man Jesucrist a.

San Mateo21 Danj Diose taj se vaa tucu Diose rej navj yuvii rihaan Diose me nihnj . Tzaj ne guun tucua s ituu man tucu Diose nihnj, quiyaj soj nanj taj Jesucrist a. 14 Gaa ne catj s tuchri i catj s rengo catj r nuvi, ne nahuun sa nij so, quiyaj Jesucrist a. 15 Ne man xnii catj r nuvi, ne caguj nij xnii cataj nij xnii: Caraa guee n rihaan s nihnj tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na ei taj nij xnii a. Ne vaa xrej ata suun nocoo doj vaa s naquiyaj cuu setucuanj Moiss vaa, ne queneen nij so nu suun sa quiyaj Jesucrist r nuvi, ne cuno nij so nana caguj nij xnii a. Gaa ne camaan r nij so, 16 ne cataj nij so: Un so nana aguj xnii nihnj na. Me che avej so caguaj xnii danj ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. Ne cataj Jesucrist: Un u nj ei. Me che navej r nij soj cami i xnii danj ga. Ne ni yaj soj, ne Diose can nana vaa danj nimn xnii cami i xnii danj a. Me che ne nayaa nij soj nana no rihaan danj Diose ga. se gaa na, ne camii yoo so rihaan Diose, cataj so se vaa ve camii xnii do, ve camii neej utzii too do, rihaan Diose, quiyaj maan Diose, taj nana no rihaan danj Diose a taj Jesucrist rihaan nij so a. 17 Gaa ne tanj Jesucrist man nij so, ne curihanj so chuman Jerusaln, ne caanj so chuman Betania, ne caran so o yan a.

ne catj Jesucrist r nuvi nocoo, gaa ne quirii so man taran nij s tuvj rasuun do, man taran nij s quirnj rasuun man r nuvi do a. Ne tiguj raa so nij chruun mes natun nii saanj rihaan, ne tiguj raa so chruun xl taj nij s tuvj chaaan a. 13 Gaa ne camii so rihaan nij so, cataj so:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij yuvii tuvj rasuun man r nuvi nocoo a
12Gaa

San Mateo21
Nana nihnj taj xnaanj se vaa canacoo o chruun man chruj hig, quiyaj Jesucrist a

66
Nana nihnj taj xnaanj se vaa xnanj nii man Jesucrist me s cane suun rihaan so quiyaj so ndaa vaa yaj so a

ranga cavii un Jesucrist caanj so chuman Jerusaln, ne naaan rque so a. 19 Gaa ne queneen so o chruun man chruj hig nicu n tuva chrej, ne caanj so tac chruun yo, tzaj ne taj vaj a chruj hig ne quiri so a ma. Maan nanj coj uun t raa chruun yo a. Gaa ne camii so rihaan chruun yo, cataj so: Daj chihaa mj se cumn chruj ra so ma taj Jesucrist a. Ne nu camii so ga chruun, ne maan or dan canacoo chruun man chruj hig yo a. 20 Gaa ne caryaanj nij s tucuyn senana Jesucrist, queneen nij so se vaa quiran chruun yo a. Ne cataj nij so: Asa cavee nu nacoo chruun nihnj cuano ga taj nij so, caryaanj nij so a. 21 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese se guun vi j r soj ne yoo cuchuman r soj, ne doj a quiyaj soj vaa gii, se vaa quiy u nj man chruun nihnj a adonj. Dan me se cataj xnaanj nij soj rihaan quij xcaan yo se vaa cu rihanj quij rej nicu n quij ne caanj ni j quij rque na yaanj, ne ya caanj ni j yo rque na yaanj, quiyaj soj adonj. 22 Ne nu se vaa cachi nj niyaj soj rihaan Diose ro, rque Diose rihaan soj, sese ya ya cuchuman r soj nanj adonj taj Jesucrist a.

18Rej

ne catj Jesucrist r nuvi, ne tucuyn so nana man nij s man r nuvi yo a. Gaa ne cuchi nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij rihaan nij yuvii do, rihaan so, ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me s cane suun rihaan so qui y so ndaa vaa y so ga taj nij so a. 24 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne vaa yoo nana xnaanj u nj man nij soj, ne sese ya cataj xnaanj nij soj nana yo rihanj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj me s cane suun rihanj a. 25 Dan me se me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , r soj ga. Maan Juan cavii raa na. Ase Diose cataj xnaanj rihaan so xa. Cataj xnaanj nij soj rihanj taj Jesucrist a. Gaa ne nuchruj raa ndoo nij so ga tuvi nij so, cataj nij so: Sese cataj n se vaa Diose cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , ne cataj Jesucrist rihaan n me che ne cuchuman r n nana camii Juan, cataj so a. 26 Tzaj ne sese cataj n se vaa nuve si j cane Diose suun rihaan me s cunaj Juan, ne camaan r nij yuvii , ne quiran n sayuun, quiyaj nij yuvii nanj . O se nij yuvii me se s can Diose nata senana Diose me s cunaj Juan, r cunudanj nij yuvii nanj taj nij so rihaan tuvi nij so a.

23Gaa

67 ne cataj nij so rihaan Jesucrist: Ne neen nj me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii ma taj nij so a. Che dan se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj me s cane suun rihanj qui yj ndaa vaa yj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che roj tan o so a
27Gaa

San Mateo21 quitaj yaan rihaan soj catuu nij so rihaan Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne quinaj xco nij soj adonj. 32 O se cuchi s cunaj Juan rihaan nij soj, ne tucuyn so rihaan nij soj daj quiyaj soj cuno sa soj rihaan Diose, tzaj ne ne cuchuman r nij soj nana camii so ma. Tzaj ne nij s tiha yuunj man yuvii che puext do, nij chana niha r ga chii do, cuchumn r nana camii Juan nanj adonj. Ne queneen soj se vaa cuchumn r nij so, tzaj ne ne nuchran nimn soj, ne ne cuchuman r maan soj ma.

ne nan Jesucrist cuent nihnj cuno nij so a: Ne daj vaa nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj, r soj ga. Vaa vi j tan o so a. Ne cuchi so rihaan yoo tan so, cataj so: Cuan cavi i so quiyaj suun so rque naa chruj uv, rej, taj so rihaan tan so a. 29 Se caanj u nj ma, taj xnii yo rihaan rej so a. Tzaj ne or nii doj naquiyaj nica so nimn so, ne caanj quiyaj suun so a. 30 Gaa ne cuchi rej xnii rihaan yo tan so, ne cataj xnaanj so se vaa caanj xnii yo, quiyaj suun yo a. Caanj u nj, ataj, taj so rihaan rej so a. Tzaj ne ne caanj so quiyaj suun so, ne tiha so man rej so a. 31 Ne me tan sno yo cuno sa rihaan so, r soj ga taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man nij so a. Xnii caanj quiyaj suun ro, cuno ya so rihaan rej so ei taj nij so rihaan Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan nij soj cuano se vaa nij s tiha yuunj man yuvii che puext do, nij chana niha r ga chii do,

28Gaa

cuno un nij soj yo cuent nihnj . Dan me se vaa yoo s tooj, ne cuchruj so yoo naa chruj uv, ne quiyaj so ching nu anicaj tuva naa yo, gaa ne gn so yuuj rej xtu n chruj uv ne cavi i na, ne cune so o ve nata cayn nij s cutum naa yo a. Gaa ne tanj so man naa yo rihaan s quiyaj suun naa yo, ne curihanj so caanj so gan a. 34 Cachn doj yavii, ne quisj yavii cuta nii chruj uv, ne can s xnaa yo man yo taaj nij semoz so rihaan nij s nuu tum xnaa so a. Me r so cana ni caj yo nij semoz so doj chruj uv rihaan maan so a. 35 Gaa ne quitaaa nij s nuu tum naa man yo nij moz cuchi un a. Dan me se go uxr nij so chruun xr yoo moz yo, ne ticavi nij so man yo moz yo, ne go uxr nij so yahij man yo moz yo ne yuun

33Ne

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che yuvii chii i yaj suun rihaan yo a

San Mateo21,22 chee cavi so nanj adonj. 36 Gaa ne can un s xnaa yo man yo danj moz caanj un rej naj xnaa so a. Tzaj ne nij s nuu tum naa ro, yo danj quiyaj un nij so man un nij s cuchi un a. 37 Ve dan, gaa ne can s xnaa yo tan so rej man nij s nuu tum xnaa so a. Caraa cochroj nij s tum naa rihaan tanj sese caanj tanj saj xee, taj s xnaa yo a. 38 Tzaj ne queneen nij s tum naa man tan s xnaa, ne cataj nij so: S nihnj me s guun s xnaa naa nihnj vaa gii ei. Che dan ticavi n man so, ne vaa gii, ne guun xnaa maan n man naa nihnj chuguanj, taj nij so rihaan tuvi nij so a. 39 Gaa ne quitaaa nij so man tan s xnaa yo, ne quirii nij so xe, ne ticavi nij so man tan s xnaa adonj. 40 Ne vaa gii, ne cana un s xnaa yo, ne daj quiyaj so man nij s nuu tum xnaa so, r nij soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij xrej do, man nij s uun chij do a. 41 Quiyaj ndoo s xnaa yo sayuun man nij s chii i yaj suun xnaa so, ticavi so man nij so nanj . Ne tacuachn so xnaa so rihaan yo s tu m xnaa so, ne yavii cuta nii chruj uv ro, ve rque nij so chruj yo rihaan s xnaa yo nanj adonj taj nij so rihaan Jesucrist a. 42 Gaa ne cataj Jesucrist: Me che ne nayaa nij soj nana nihnj nana no rihaan danj Diose ga: Yuvej quirij nij s cune ve ro, guun yuvej sa doj rihaan cunudanj nij yuvej man tac ve yo nanj adonj. Maan s ni j raa

68 man n quiyaj yo, ne cunaj uxr vaa yo, r n , taj danj Diose a. 43 Che dan cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa canee Diose sesuun soj suun guun chij ga Diose rihaan chumii nihnj, gaa ne cune Diose man yo yuvii se vaa guun chij yo nij yuvii rihaan chumii nihnj ga so, ne ve quiyaj yo nij yuvii yo nu se vaa me r Diose quiyaj nij so nanj . 44 Ne yuvej yo me se ase vaa yuvej yo vaa u nj, ne ase vaa yuvii tx yuvej yo vaa yuvii navej r cuno rihaan u nj, ne uxr quiran nij so sayuun nanj adonj. Ne ase vaa yuvii quinij yuvej yo xr vaa nij yuvii qui y u nj sayuun man, ne yuun chee quinavi j nij so nu cavii nu caanj nanj adonj taj Jesucrist a. 45 Dan me se cuno nij xrej ata suun nocoo doj cuno nij s fariseo cuno cuent nan Jesucrist, ne queneen nij so se vaa chee maan nij so me cuent nan Jesucrist a. Ase vaa nij s nuu tum naa vaa maan nij so niyaj Jesucrist, ne queneen nij so se vaa che dan nan Jesucrist cuent yo a. 46 Gaa ne nan r nij so daj gaa qui taaa nij so man Jesucrist, tzaj ne cuchuvi nij so niyaj nij so man nij yuvii a. O se s nata senana Diose me Jesucrist, r nij yuvii a.

22

Gaa ne camii un Jesucrist, nan so doj cuent rihaan nij so, cataj so: 2 Ase vaa quiyaj yoo s nicaj suun rey ro, danj quiyaj un

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che nij s catuu rihaan Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

69 Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ei. Dan me se s nicaj suun rey yo me se quiyaj so chaanj che tan so s naraaa, 3 ne vaa yuvii navi j r chaanj ga so, ne can so semoz so caanj nij so rihaan nij yuvii , cataj xnaanj semoz so rihaan nij yuvii se vaa cana nij so tucu so navi j r nij so chaanj naraaa yo, tzaj ne ne cavej nij yuvii yo cana nij so tucu s nicaj suun rey a. 4 Gaa ne can un so man doj semoz so rihaan nij s navi j r chaanj ga so, ne can so nana rihaan nij yuvii yo se vaa aj quiyaj chuvi i so cha niynj nij so do, se vaa aj ticavi so scj aj ticavi so scj leej rami i ndoo aj ticavi so do, se vaa aj vaa chuvi i nu rasuun quiyaj so a. Che dan cana nij so, ne navi j r nij so chaanj ga so, ne che dan can so nana rihaan nij s navi j r chaanj ga so a. 5 Tzaj ne ne cana a nij so a ma. Maan se taaj nij so caanj quiyaj suun xnaa nij so, ne yo taaj nij so caanj cutuvee rasuun rihaan yuvii un a. 6 Ne yo nij so quitaaa man nij semoz s nicaj suun rey, ne quiyaj chii i nij so man moz yo, ne ticavi nij so man moz nacn man nij so a. 7 Gaa ne camaan ndoo r s nicaj suun rey yo, ne can so man nij setanuu so caanj ticavi nij so man s ticavi man semoz so a. Cuchi nij tanuu rihaan nij s ticavi man moz yo, ne ticavi nij tanuu man nij so, ne caxrj yaan nij tanuu man sechuman nij so, ne cacaa nu chuman yo a. 8 Gaa ne camii s nicaj suun rey rihaan nij semoz so, cataj

San Mateo22 so: Sj quiyaj chuvi i n navi j r n chaanj, tzaj ne nij s me r u nj navi j r chaanj gaj me se nuve si j sa me nij so a ma. Ne n xcn nij so cana nij so ma. 9 Che dan caanj soj rej nun tuvi chrej, ne naj guun yuvii nari soj ro, cataj xnaanj soj rihaan yuvii yo se vaa cana nij so navi j r nij so chaanj ga n . Danj camii so rihaan semoz so, 10 gaa ne curihanj nij moz, ne naquiyaj chre nij so man cunudanj nij yuvii nari nij so r chrej, ne dan me se taaj nij yuvii yo me s chii i , ne taaj nij yuvii yo me s sa a. Dan me se quisj caraa nu ve canu chaanj, gaa ne caanj cayn taran nij yuvii rihaan mes cha niynj nij so a. 11 Gaa ne catj s nicaj suun rey yo r ve ch niynj nij so, ne queneen so man yoo so, se vaa nuvi yatzj nuu nij s navij r chaanj naraaa nu so a. 12 Gaa ne camii s nicaj suun rey rihaan so, cataj so: Me che catj so r ve nihnj ve anu chaanj, ne nuvi yatzj naraaa nu so, ga tinu, taj so a. Ne guun naaj so, ne ne cami i so a. 13 Gaa ne cane s nicaj suun rey yo suun rihaan nij semoz so, cataj so: Nu mj soj tac s nihnj nu mj soj raa s nihnj nu mj soj, ne quirii j soj man so xe caanj so rej rmi , taj s nicaj suun rey yo a. Rej rmi yo me se yo me rej tavee ndoo yuvii ne ndaa cha ruj yuvii c yan yuvii adonj. 14 O se nacn Diose man uxr yuvii cana nij yuvii cayn nij yuvii ga so, tzaj ne doj vaa nij yuvii narii Diose cane ga so nanj adonj taj Jesucrist a.

San Mateo22
Nana nihnj taj xnaanj che puext go n rihaan gobiern ne che se rque n rihaan Diose do a
15Gaa

70 rihaan saanj aga nihnj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s me r tiha yuunj yo a. 21 S nicaj suun cunaj Csar me n rihaan saanj aga yo, ne n sechuvi i so rihaan saanj ei taj nij so a. Gaa ne cataj Jesucrist: Che dan go soj siyaj s nicaj suun cunaj Csar rihaan maan so, ne rque soj siyaj Diose rihaan Diose taj Jesucrist a. 22 Dan me se cuno nij so nana camii Jesucrist, ne caanj r nij so, ne tanj nij so man Jesucrist, caanj nij so a.

ne curihanj nij s fariseo, ne nuchruj raa nij so ga tuvi nij so daj quiyaj nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i Jesucrist a. 16 Gaa ne can nij so man nij s tucuyn senana maan nij so do, man nij s noco man s cunaj Herodes do, cuchi nij so rihaan Jesucrist a. Ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Neen nj se vaa nana ya inanj amii so, ne ya tucuyn so rihaan yuvii daj quiyaj yuvii canoco yuvii man Diose, maestro. Ne ne chuv so niyaj so man nij yuvii daj cataj yuvii ma. Ne o cuyaan vaa nu yuvii rihaan so chuguanj. 17 Che dan cataj xnaanj so rihaan nj daj quiyaj yuvii , r so . No xcn yuvii go yuvii puext rihaan s nicaj suun cunaj Csar na. Ase se go yuvii xa taj nij so, xnanj nij so nana tiha yuunj man Jesucrist a. 18 Tzaj ne queneen Jesucrist se vaa me r nij so quiyaj chii i nij so man so a. Che dan cataj so: Me che me r soj tiha yuunj soj manj ne cuta soj cacun xrj ga. O se s tiha yuunj man yuvii me soj, ne quij vaa nimn soj adonj. 19 Ti haan soj rihanj daj vaa saanj o nii che puext taj Jesucrist rihaan nij s me r tiha yuunj yo a. Gaa ne nano nij so saanj aga o yuvii che puext, ne tihaan nij so saanj aga yo rihaan Jesucrist a. 20 Me s n rihaan saanj aga nihnj ga. Ne me s sechuvi i n

cor cuchi doj nij s saduceo rihaan Jesucrist a. Nij s saduceo ro, amii nana nihnj se vaa daj chihaa mj se cunuu ina un yuvii asa cavi yuvii , taj nij so a. Dan me se xnanj nij so man Jesucrist, 24 ne cataj nij so nana nihnj a: Cataj xnaanj s cunaj Moiss nana nihnj cuno n a: Sese cavi yoo so, ne sese taj vaj tan so, ne no xcn tin so xcaj tin so man choco so chana quinj, ne cotoj tin s cavi ga choco so, ne cuchruj no neej, ne guun tani j s cavi man neej yo, ne cu nu neej yo rihaan to s cavi yo a, taj s cunaj Moiss gaa na, maestro. 25 Dan me se vaa chi j nij tinuj o nij so ne ga nj a. S chava ro, xcaj man chana, tzaj ne cavi so, ne taj vaj neej cuchruj chana nica so, quiyaj so, ne che dan quinj uun chana yo, ne che dan xcaj

23Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya cunuu ina un nij s cavi a

71 scueee s cavi yo man choco so a. 26 Tzaj ne cavi so un, ne quinj uun chana xcaj scueee so un, ne ve dan me se xcaj chi j nij tinuj nij so man chana yo, tzaj ne cavi taran nij so nanj . 27 Sj, gaa ne cavi maan chana yo un, 28 ne dan me se asa cunuu ina un nij s cavi, gaa ne me nij tinuj nij so ni caj man chana yo, r so ga. O se gaa vaa ina nij so, ne nica taran nij tinuj nij so guun orn no a taj nij s saduceo, xnanj nij so man Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne neen uxr soj ma. O se ne neen soj me taj danj Diose, ne ne neen soj sese nucuaj ndoo Diose a. 30 O se asa cunuu ina un nij s cavi, ne se xcaj tuvi nij so a ma. O se ase vaa yn nij semoz Diose rej xta ro, danj gaa cayn nij so nanj adonj. 31 Gaa ne cataj xnaanj u nj rihaan soj daj gaa queneen soj se vaa ya ya cunuu ina un yuvii asa cavi yuvii ei. Ataa nayaa soj nana nihnj nana camii maan Diose na. Dan me se senana Diose taj: 32 Diose s noco nij s man gaa na s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacob do, mej a. Danj camii Diose che nij s man gaa na yo a. Dan me se nuve seDiose nij xnang me Diose ma. Inanj nij s vaa ina avee noco man Diose nanj adonj. Che dan, nda se s cane gaa na me vanuj nij so, tzaj ne vaa ina nij so rihaan Diose nanj ei taj Jesucrist a. 33 Dan me se cuno nij yuvii nana camii Jesucrist, gaa ne guun niha

San Mateo22 uxr r nij so se vaa ve uxr tucuyn so a.

Nana nihnj taj xnaanj me nana me nana nocoo doj cuno n a

me se cuchi nana rihaan nij s fariseo se vaa sa uxr camii Jesucrist rihaan nij s saduceo ne taj vaj nana nari nij s saduceo cami i un nij so rihaan Jesucrist ma. Gaa ne cunuu chre nij s fariseo nuchruj raa nij so daj quiyaj maan nij so a. 35 Gaa ne xnanj yoo tuvi nij so yoo nana man Jesucrist, queneen so sese guun nucuaj Jesucrist cataj xnaanj Jesucrist nana yo a. Dan me se cataj so: 36 Me nana cataj xnaanj Moiss me nana nocoo ndoo nana cuno uxr n ga taj so, xnanj so a. 37 Gaa ne cataj Jesucrist: Ndaa nimn y so guun r so ni yaj so man Diose s ni j raa man n, ne yoo ndaa c yave mn so cuchuman r ni yaj man Diose nanj adonj. 38 Ne nihnj me ya nana uun chij ya nanj ei. 39 Ne ase vaa nana yo, danj vaa yo nana nihnj nana me r Diose cuno un n a: Adi se ee r so man man so ro, danj gaa ee r so man tuv so . 40 O cuyaan amii roj nana nihnj ga nu tucun cuchruj s cunaj Moiss gaa na do, ga nu nana nata nij s nata senana Diose gaa na do nanj adonj taj Jesucrist a.

34Dan

me se nuu chre nij s fariseo rihaan Jesucrist, gaa

41Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun ro, nuve nanj yuvii me so ma

San Mateo22,23 ne xnanj Jesucrist man nij so, cataj so: 42 Daj si j me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, r nij soj ga. Me s tuvi me so, r soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s fariseo a. Tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na me s cana ti nanii man yuvii rihaan sayuun nanj taj nij s fariseo a. 43 Gaa ne cataj Jesucrist: Tzaj ne gaa cunu Nimn Diose nimn s cunaj David, ne cataj David se vaa s ni j raa man maan so me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun nanj . Dan me se cataj so: 44 Camii Diose s ni j raa man n rihaan s ni j raa manj, cataj so se vaa cayn s ni j raa manj xn Diose rej nuva Diose ndaa se quisi j quiyaj canan Diose rihaan taran nij s taj riyunj man s ni j raa manj ne quiri i tanga s ni j raa manj rihaan nij so nanj adonj, taj s cunaj David yo a. 45 Dan me se s ni j raa man s cunaj David me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, taj s cunaj David yo a. Sese ni j raa so man David, ne me che taj soj se vaa nanj tan tanij sino David me so ga. Taj che cataj soj se vaa nanj yuvii me so ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a. 46 Ne a nij so ne guu n nucuaj cataj xnaanj o nana rihaan Jesucrist, ne a nij so ne quisi j r xnaanj doj nana man Jesucrist a ma.

72
Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss do, che cacun tum nij s fariseo do a

Gaa ne camii Jesucrist rihaan nij yuvii do, rihaan nij s tucuyn senana so do, 2 cataj so: Nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij s fariseo do, ata nij so sesuun s cunaj Moiss s cane gaa na a. 3 Che dan, naj guun nana cataj nij so rihaan soj ro, cuno soj nu nana yo, ne danj quiyaj guee soj . Tzaj ne se quiyaj soj ndaa vaa yaj nij so a ma. O se taj xnaanj nij so daj quiyaj yuvii , tzaj ne ne yaj maan nij so se vaa taj nij so ma. 4 Ne ane uxr nij so suun rihaan yuvii daj quiyaj yuvii canoco yuvii man Diose, ne dan me se ase vaa yuvii araa ndoo rasuun ee xr tuvi vaa nij so, tzaj ne a doj ne racuj nij so man yuvii cata yuvii rasuun ee yo a ma. A raa raa nij so ne racuj nij so man yuvii nanj man adonj. 5 Naj guun suun sa yaj nij so ro, tzaj ne maan che rej me r nij so queneen yuvii , ne che dan yaj nij so danj nanj adonj. O se caxra ndoo vaa nij caxran nuu senana Diose noco rihaan nij so, yaj nij so, ne xcaan ndoo vaa yiquitzij noco tuva sagan nij so, yaj un nij so, 6 ne niha r nij so nano nij so rej sa doj quitaj nij so gaa anj nij so chaanj, ne niha r nij so nano nij so chruun xl sa doj quitaj nij so r ve tucuyn yuvii setucuanj Moiss, 7 ne niha r nij so gaa ve amii yuvii ga nij so

23

73 gaa ch nij so yuvee, ne niha r nij so cataj yuvii S guun chij rihaan nij so, 8 tzaj ne maan soj ro, se guun cataj yuvii S guun chij rihaan maan soj, quiyaj soj a ma. O se vaa orn s uun chij rihaan soj, ne tinuj taran soj nanj . 9 Ne se guun cataj soj Ataj chij rihaan yuvii man rihaan chumii nihnj a ma. O se vaa orn Rej soj s nicu n xta . 10 Ne se guun cataj yuvii se vaa noco nij yuvii man soj, quiyaj soj a ma. O se orn s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me s canoco soj man nanj adonj. 11 Ne me maan tuvi soj s yaj suun che soj ro, yo me s sa doj rihaan taran soj, 12 ne xa s me r ti cavii sa man maan, tzaj ne quiri so, ne guun naaj so, ne xa s yaj nica nimn, tzaj ne cavi i sa so adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 13 Gaa ne canicaj Jesucrist camii Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, cataj so: Nique soj si j fariseo do, si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a. Quiran uxr soj sayuun adonj. Dan me se anj nij soj ve tucu chana cavi nica, ne yuun chee guun tucua nij soj man ve yo, yaj maan nij soj, ne raan ndoo achn niyaj nij soj rihaan Diose, che rej sa doj guun nucuaj nij soj tiha yuunj soj man yuvii a. Che dan doj a gaa sayuun quiran soj quiyaj Diose, asa cane Diose cacun che yuvii adonj. 14 Nique soj si j fariseo do, si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss

San Mateo23 rihaan yuvii do a. Quiran uxr nij soj sayuun nanj adonj. S nucui r me nij soj adonj. Dan me se arn soj chrej catuu yuvii rihaan Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj . O se ne uun chij Diose nimn soj, yaj soj ma. Ne ndaa nij s me r guun chij Diose nimn ro, arn soj chrej cuno nij so rihaan Diose adonj. 15 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, si j fariseo do ei. Quiran uxr nij soj sayuun nanj adonj. S nucui r me nij soj . Dan me se ch soj ndaa rej xco tuva na yaanj do, ndaa rej xco quij do, nano soj yoo s canoco man soj, gaa ne quisj canoco yoo so man soj yaj soj, gaa ne nuu chii i doj nimn so rihaan nimn soj, yaj soj, ne quitaj yaan so rihaan soj caanj taran nij soj rihaan yaan adonj. 16 Nique soj che sayuun quiran soj nanj . Ase vaa s tuchri i vaa soj, tzaj ne me r soj ti haan soj rihaan yuvii daj gaa quiyaj yuvii a. Cavee se cuta yoo so raa nuvi nocoo se vaa ya vaa nana camii so, tzaj ne taj se yaj sese camii ne so ma, taj soj a. Tzaj ne sese cuta yoo so raa aga or m nuu r nuvi, gaa ne che dan ya vaa nana camii so, ne no xcn so quiyaj so nu ndaa vaa cataj so, taj soj a. 17 Ase vaa s niyon do, ase vaa s tuchri i do, vaa soj adonj. Me che ne neen soj se vaa nuvi nocoo me se sa doj vaa yo rihaan aga or m nuu rque nuvi yo ga. O se neen soj se vaa che maan nuvi nocoo yo ro, nuu guee aga or m yo rihaan Diose . 18 Ne taj un soj

San Mateo23 se vaa sese cuta yoo so raa chraan altar acaa xcuu rqu yuvii rihaan Diose se vaa ya vaa nana camii so, ne taj se yaj sese camii ne so ma, taj un soj a. Tzaj ne sese cuta so raa xcuu naj rihaan chraan altar yo, ne no xcn so quiyaj so nu ndaa vaa cataj so, taj un soj a. 19 Dan me se ase vaa s tuchri i vaa soj adonj. Me che ne neen soj se vaa sa doj vaa chraan altar yo rihaan xcuu naj rihaan yo ga. O se che maan chraan altar ro, che dan nuu guee xcuu yo rihaan Diose nanj . 20 Che dan sese cuta yoo so raa chraan altar yo, ne nuve raa chraan altar yo me se cuta so raa ma. O se cuta so raa chraan altar do, raa nu se taj rihaan chraan altar yo do adonj. 21 Ne sese cuta yoo so raa nuvi nocoo, ne nuve inanj raa nuvi nocoo me se cuta so raa ma. O se cuta so raa nuvi nocoo do, raa maan Diose s yanj nuvi nocoo do adonj. 22 Ne sese cuta yoo so raa rej xta, ne nuve inanj rej xta me se cuta so raa ma. O se cuta so raa rej xta do, raa chruun xl chruun taj maan Diose gaa rii tanga Diose do, raa maan Diose s taj rihaan chruun xl yo do, cuta so nanj adonj. 23 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, si j fariseo do ei. Quiran uxr soj sayuun adonj. S nucui r me nij soj nanj . Dan me se sese vaa nuu xl do, coj eneldo do, coj comin do, rihaan soj, ne rqu soj o nnj coj rihaan Diose rihaan daj a chi nnj coj yo a. Tzaj ne nana nocoo doj ne yaj soj ma. Ne ane nica

74 soj cacun che tuvi soj ma. Ne ee r soj tuvi soj ma. Ne uun nucuaj r tuvi soj man soj ma. Tzaj ne Diose ro, me r quiyaj soj nu nana nocoo nihnj, ne navej r Diose tanj xco soj a yo nana leej doj ma. 24 Dan me se ase vaa s tuchri i vaa soj, tzaj ne me r soj ti haan soj rihaan yuvii daj quiyaj yuvii adonj. Ase vaa s rii ndaa o yacoo leej rque na coo ro, vaa soj, tzaj ne chumnj uun soj cunu xcuu camell vaa guee nanj adonj. 25 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, si j fariseo do a. Quiran uxr nij soj sayuun adonj. S nucui r me nij soj nanj . Dan me se ase vaa rasuun, ne sa uxr nanu nii xr yo, tzaj ne rque yo ro, me se vaa nacaj guee yo, tanga danj vaa guee soj, ne xr soj me se ve naruvii, tzaj ne nimn soj me se quij vaa, ne niha uxr r soj canee soj siyaj tuvi soj, ne taj se y cane r soj a ma. 26 Ase vaa s tuchri i vaa soj si j fariseo ei. Ase vaa yaj yuvii nanu rque rasuun ro, danj quiyaj un soj, naquiyaj sa soj nimn soj . Ndaa sj, gaa ne sa inanj quiyaj soj queneen yuvii ei. 27 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, si j fariseo do a. Quiran uxr nij soj sayuun adonj. S nucui r me nij soj nanj . Dan me se ase vaa chraan naj xnang rihaan sant ro, vaa soj, ne xr soj ro, vaa catzi i , ne ve ndoo ruvi man soj, tzaj ne nimn soj me se adi se vaa c riyuj ro, vaa nimn soj, ne chii i vaa nu nimn soj adonj. 28 Dan me se ase vaa s nica nimn vaa soj

75 ch soj niyaj yuvii , tzaj ne yaj yuve ndoo soj se chii i , ne ne uno uxr soj rihaan Diose a ma. Inanj danj vaa nimn soj nanj adonj. 29 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, si j fariseo do a. Quiran uxr soj sayuun adonj. S nucui r me nij soj nanj . Dan me se ve une soj chraan yan naj c man nij s nata senana Diose gaa na do, man nij s vaa sa cane gaa na do, ne ve tum soj man chraan yo a. 30 Ne taj soj se vaa sese cayn soj ga xi i soj nij s man gaa na ro, ne ne ticavi soj man nij s nata senana Diose ndaa vaa quiyaj maan xi i soj a ma. Danj amii soj, 31 taj xnaanj maan soj se vaa ya tuvi nij s ticavi man nij s nata senana Diose gaa na me maan soj nanj . 32 Ne ataa quisi j cacun quiyaj nij tuvi soj nij s man gaa na yo a. Tzaj ne ti sj soj cacun yo adonj. 33 Ase vaa xcu yuvaa vaa soj, ne taj se qui y quinani i soj rihaan sayuun quiyaj Diose man soj ma. Cacaa soj rihaan yaan adonj. 34 Che dan xa soj, tzaj ne canej u nj s nata senana Diose canej u nj s cami i nana cuu canej u nj s tucuyn senana Diose canej u nj rihaan soj, gaa ne ticavi soj man taaj nij so, ne cachron soj man taaj nij so rihaan rcutze, ne go soj cuart xr taaj nij so, ne cunanj nij so rihaan soj, cu rihanj nij so o chuman, ne canoco uxr soj man nij so ndaa chuman un, quiyaj soj vaa gii nanj adonj. 35 Ndaa sj, gaa ne nu ton cayanj man nij s sa rihaan Diose rihaan chumii nihnj ro, nu cacun yo ro,

San Mateo23 nata xr nij soj a. Dan me se asi j ton cayanj man s sa cunaj Abel ne ndaa ton cayanj man s cunaj Zacaras tan s cunaj Berequas gaa cavi so rihaan nuvi yan nicu n chraan altar ro, nu cacun yo ro, nata xr nij soj a. 36 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa quiran maan nij tuvi nij soj sayuun che nu cacun yo adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a.

ne cataj un Jesucrist a: Nan uxr raj che soj si j man chuman Jerusaln nihnj nanj . Dan me se ticavi soj man nij s nata senana Diose, ne go soj yahij man nij s can Diose cuchi rihaan soj . Guun queee ndoo guun r u nj naquiyaj chre u nj man soj cutum u nj man soj, tzaj ne taj se quiy cavee ma. Dan me se ase vaa yaj chuchee naquiyaj chre chuchee man tan xo carn xo xc xo xr tan xo ro, danj guun raj qui yj man soj, tzaj ne ne cavej r soj qui yj danj a ma. 38 Yaj me se cut um maan soj man soj nanj adonj. 39 O se cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa rej rihaan n ro, se queneen un soj manj ma. Tzaj ne ndaa gii cana un u nj rihaan chumii nihnj queneen soj manj, ne cataj soj: Ve uxr na s an s ni j raa man n , cataj soj a taj Jesucrist niyaj so man nij s man Jerusaln yo a.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij s man chuman Jerusaln a
37Gaa

San Mateo24
Nana nihnj taj xnaanj se vaa canee nu nuvi nocoo ne chuman Jerusaln a

76 chuman ga tuvi chuman a. Ne cuno uxr soj nana se vaa unu chuman man gan ga tuvi chuman yo a. Cutum soj man soj se cuchuvi nimn soj ma. Maan se vaa che guun sayuun yo rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne asa quisj guun danj, gaa ne se caanj niya chumii nihnj nu or ma. O se quinaj chumii nihnj doj adonj. 7 Dan me se cunu uxr yuvii man chuman nocoo ga yo chuman nocoo, ne cunu gobiern ga tuvi gobiern a. Ne cachen xnaa cachen yun nocoo cachen queee chuman a. 8 Nu sayuun nihnj ro, ase vaa guun chee o chana veee rque no cuchruj no neej ro, danj gaa nu sayuun nihnj nanj ei. Dan me se nu neen chana veee rque yo, ne neen no doj a quiran no sayuun rej rihaan, ne ase uun r chana yo, danj guun r soj gaa cana sayuun yo, guun r soj se vaa daj doj guun uxr sayuun rihaan chumii nihnj nanj adonj. 9 Gaa ne caanj ni caj yuvii man taaj soj rihaan nij s nicaj suun, ne quiran taaj soj sayuun ne cavi taaj soj nanj . Ne nachri cunudanj nij s yanj ni yaj nij so man soj, che se me soj s noco manj adonj. 10 Gaa ne tanj queee tin soj chrej sa, ne tacuachn tin soj s tanj chrej sa man yo tin soj rihaan s nicaj suun, ne nachri un tin soj s tanj chrej sa man taaj soj si j noco manj nanj . 11 Gaa ne cana uxr s nata rihaan yuvii se vaa si j nata senana Diose me nij so, cataj nij so, tzaj ne cami i ne uun nij so, ne tiha yuunj uxr nij so man yuvii adonj. 12 Gaa

24

Gaa ne curihanj Jesucrist nuvi nocoo, caanj so, ne cuchi nij s tucuyn senana so rihaan so a. Guun r nij so queneen Jesucrist daj vaa nij ve man nuvi nocoo yo a. 2 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Dan me se neen soj nu ve man nuvi nocoo nihnj na. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa vaa gii, ne canee nu nuvi nocoo nihnj, ne a yuvej se quit xr tuvi yuvej nihnj a ma taj Jesucrist a.

me se caanj cayn Jesucrist raa quij cunaj Quij man Chruun Oliv, ne cuchi orn nij s tucuyn senana so rihaan so, ne cataj nij so: Cataj xnaanj so rihaan nj aman canee nu nuvi nocoo yo do, a me rasuun cana qui y so asa quisj cana so queneen nj ne quinavi j nu chumii nihnj, maestro taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist: Cutum ndoo soj man soj se gaa nanj tiha yuunj yuvii man soj . 5 O se cana uxr yuvii cataj: U nj me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, cataj nij so, ne dan me se tiha yuunj uxr nij so man tuvi nij so nanj . 6 Dan me se vaa gii, ne queneen soj se vaa cunu uxr

3Dan

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun guun rihaan chumii nihnj vaa gii a

77 ne xnaanj ndoo se chii i quiyaj yuvii , ne cane r nij yuvii ga suun noco senana Diose, ne che dan tanj uxr nij s noco manj chrej sa chrej ee r man tuvi a. 13 Tzaj ne s noco raan manj ndaa se caanj niya chumii nihnj ro, so me s quinani i rihaan sayuun adonj. 14 Ne cami i natj yuvii nana sa nihnj nana che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj cuno yuvii man cunudanj chuman man rihaan chumii , ne xcaj nij yuvii cuent cheej, gaa ne guun chee chumii nihnj quinavi j chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 15 Ne soj si j nayaa nana nihnj nana cachronj rihaan yanj nihnj ro, xcaj uxr soj cuent me taj nana nihnj nana camii Jesucrist che se chii i . Dan me se cataj un Jesucrist: A j neen soj se vaa cataj xnaanj s cunaj Daniel s nata senana Diose gaa na che yoo se chii i quiyaj ndoo sayuun man yuvii , ne dan me se gii queneen soj se chii i yo rej guee, 16 ne yoo cunanj nij s man estad Judea caanj nij so raa quij . 17 Ne s taj xr ve tucu ro, se catj so r ve tucu so quiri i so siyaj so ma. 18 Ne s yaj suun tacaan ro, se canicaj so nano so sagan so tanj so rihaan yo ma. Se guun raan nij so ma. Maan se yoo cunanj nij so . 19 Nique chana nuu rque do, chana vaa tan neej utzii do, gii cana sayuun yo a. O se se guun nucuaj chana yo cunanj chana yo ma. 20 Cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa se cana sayuun yo

San Mateo24 gii gaa maan do, gii no xcn yuvii naraan r yuvii do ma. 21 O se gii cana sayuun ro, qui j ndoo guun nanj . Qui j doj gaa sayuun yo rihaan nu nij sayuun quiran yuvii gaa nu cana, ne daj chihaa mj se quiran un yuvii sayuun vaa danj ma. 22 Sese queee uxr gii guun sayuun, ne se quinanii yuvii rihaan sayuun yo ma. Tzaj ne vaa gii quisi j sayuun, quiyaj Diose, che rej quinani i nij s narii so canoco man so adonj. 23 Ne gii yo me se sese cataj yuvii rihaan soj: Ni yaj so ei. Nihnj na s ti nanii man n rihaan sayuun , ne se cuchumn r soj ma. 24 O se cana uxr s ne s cataj se vaa s ti nanii man yuvii rihaan sayuun me nij so, ne cana uxr s ne s cataj se vaa nata nij so senana Diose, ne quiyaj nij so suun sa nocoo, ne tiha yuunj nij so man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nanj adonj. Ndaa nij s narii Diose man ro, sese taj vaj Diose tu m man nij so, ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man nij s tiha yuunj yo nanj adonj. 25 Nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj daj guun rihaan chumii nihnj nanj . 26 Che dan me sese cataj yuvii rihaan soj se vaa vaj u nj rej quij, ne se caanj soj rej quij nano soj manj ma. Ne sese cataj yuvii rihaan soj se vaa yn u nj r o ve, ne se cuchumn r soj ma. 27 Dan me se ndaa r se uun gaa raan rej sj gii ne o chuguu n nu xta ndaa rej ata gii ro, ne neen cunudanj yuvii se vaa raan rihaan chumii a. Ne ase uun r soj neen

San Mateo24 soj gaa raan ro, danj guun r soj asa can u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne yoo queneen nu yuvii man rihaan chumii nihnj se vaa can u nj adonj. 28 A j neen soj daj yaj yachr vaj rej xta, ne neen maan xo me rej naj nee cha xo a. Taj s nata rihaan xo me rej naj nee yo ma. Ne ase uun r yachr ro, danj guun r maan soj asa cana un u nj rihaan chumii nihnj adonj. Queneen maan soj si j man rihaan chumii nihnj me rej cana u nj adonj.

78
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya queneen n se vaa nichru n cana un Jesucrist a

quiran yuvii sayuun yo, gaa ne guun rmi gii guun rmi yavii guun rmi , ne cayuu nij yati xta ne quinaan taran nij rasuun nucuaj man rej xta do a. 30 Gaa ne vaa se curuvi rej xta queneen soj, ne queneen soj se vaa daj doj cana un unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii a. Gaa ne cunudanj nij s man rihaan chumii nihnj ro, quinano ndoo r maan nij so, gaa ne queneen nij so mn unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii . Dan me se xr ngaa quitaj unj cana unj, ne guun nucuaj ndooj quiri i tangaj, ne ve uxr curuvi j canaj . 31 Gaa ne cayanj nii chruun aynj, qui yj, ne canej unj man nij semoz unj cana nij so rihaan chumii nihnj, ne naquiyaj chre nij semoz unj man nij s narii Diose man canoco manj a. Dan me se cachee nij semoz unj rihaan nu chumii nihnj, nano nij so taran nij s cunuu chre ga unj nanj adonj.

29Sj

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a

soj nana nihnj nana che chruun man chruj hig raa . Gaa quisj guun laruu raa chruun, ne naca coj yali j raa chruun, ne neen soj se vaa nichru n na di naman maan a. 33 Dan me se xcaj un soj cuent se vaa asa queneen soj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano, ne nichru n cana un u nj nanj adonj. Dan me se ase vaa s nicu n tayaa ro, gaa u nj ei. 34 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano quisi j nu rasuun nihnj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano ei. Ne ya queneen soj nu nihnj gaa ataa cavi soj ei. 35 Vaa gii caanj niya yo do, xta do, tzaj ne senanaj me se daj chihaa mj se quinavij yo ma.

32Tucuyn

me cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa a s ne neen me gii cana un unj rihaan chumii nihnj ma. Cavee se ndaa semoz Diose yaj suun rej xta, cavee se ndaa maanj tani j Diose, tzaj ne ne neen nj me gii me yo ma. O rn Rj me s neen nanj adonj. 37 Ase vaa quiyaj yuvii gaa cayn s cunaj No rihaan chumii ro, danj gaa quiyaj un yuvii asa cana un unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj. 38 Dan me se gaa cayn s cunaj No, ne daj doj carn na yaanj rihaan chumii , tzaj ne ch yuvii do, coo yuvii do, ne xcaj tuvi

36Nihnj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne neen n me gii cana un Jesucrist ma

79 nij yuvii do; inanj danj quiyaj nij yuvii ndaa quisj gii catj nij tuvi s cunaj No rque rihoo xi j ch rihaan na a. 39 Ne ne xcaj nij yuvii cuent sese carn na yaanj xr nij so ma. Maan se ndaa quisj carn na yaanj xr cunudanj nij so, ne danj gaa xcaj nij so cuent nanj . Ne ase vaa ne xcaj nij yuvii man gaa na cuent se vaa quiran nij so sayuun ro, danj gaa un yuvii asa quisj cana un unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj. O se ndaa sj gii queneen nij so manj, gaa ne xcaj nij so cuent nanj . 40 Ne asa quisj gii yo, ne cu nu vi j roj sno quiyaj suun roj so yo, ne nacaj semoz Diose man yoo so, ne quinaj yo so a. 41 Ne cunu vi j roj chana gaj roj no n trig, ne nacaj semoz Diose man yoo no, ne quinaj yo no nanj adonj. 42 Che dan cutum uxr soj man soj . O se ne neen soj me gii cana s ni j raa man soj a ma. 43 Dan me se sese o s tucua ve ro, aj neen so me or cana s ituu ne quiyaj ituu s ituu rasuun man tucu so, ne uxr cutum so tucu so, ne se quiyaj ituu s ituu tucu so tzaj ma. Maan se ne neen soj me or cana s ituu man adonj. 44 Dan me se tanga danj vaa guee unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne ne neen soj me or cana un unj man adonj. Che dan yoo ni yaj soj .

San Mateo24,25 se vaa cutum moz yo man tuvi moz rque so se ch rihaan nij so or ch nij so chraa, ne daj quiyaj moz yo, r soj ga. Sese ya ya si j ve yaj suun me so do, sese ya ya si j avii raa me so do, ne daj quiyaj so, r soj ga. 46 Gaa ne gii naman seruvee moz ro, sese queneen seruvee moz se vaa ve yaj suun moz sesuun ruvee, ne cavi i sa uxr moz yo, quiyaj seruvee moz yo adonj. 47 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa cune ruvee yo man moz yo guun so s tum man cunudanj siyaj ruvee yo a. 48 Tzaj ne sese vaa chii i nimn moz yo, ne guun r so se vaa guun raan ndoo seruvee so, 49 gaa ne guun chee so go so man tuvi so moz, ne cha so coo so, ne guun xno so a. 50 Dan me se ne neen so aman naman seruvee so a. Ne navi j so cana ruvee a. Tzaj ne sj gii sj or sj, ne cana maan seruvee moz yo, 51 gaa ne cane nu so man moz yo ne cataj so se vaa caanj moz yo rihaan yaan ga yo nij s nucui r a. Ne yuvii man rihaan yaan yo ro, tavee uxr, ne ndaa ch ruj maan nij yuvii c yan yuvii ei.

dan me sese cune s tucua yoo ve man yoo semoz so

45Che

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s ve yaj suun rihaan Diose do, daj quiran s ne yaj suun sa rihaan Diose do a

25

Ne asa cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne ase vaa chi chana yaan ro, danj gaa nij yuvii me r catuu rihaan Diose asa guun chij Diose . Dan me se nicaj nij chana yaan yo saga nij no aga yaan, ne caanj navi j nij no man s naraaa a. 2 Dan me se

Nihnj me cuent nan Jesucrist che chi chana yaan me r catuu rej anu chaanj naraaa a

San Mateo25 u n nij chana yaan yo ro, me chana niyon, ne yuun nij chana yaan yo ro, me chana nicaj cuent a. 3 O se nij chana niyon yo ro, nicaj nij no saga nij no aga yaan, tzaj ne taj vaj cast acaa nicaj nij no a ma. 4 Ne nij chana nicaj cuent ro, nij no me se nicaj nij no saga nij no aga yaan do, aga nuu cast acaa do a. 5 Dan me se guun raan s naraaa, ne cana nej rihaan taran nij chana yaan yo, ne cotoj taran nij no a. 6 Guun yan, ne caguj yuvii cataj yuvii : Na s naraaa ga chana yaan ei. Cuva soj nari tuvi soj ga so ei, cataj yuvii rihaan chi nij chana yaan yo a. 7 Gaa ne cuno nij chana yaan, ne rayanj naxagaa taran nij no, ne naquiyaj sa nij no saga nij no aga yaan a. 8 Ne cataj nij chana niyon rihaan nij chana nicaj cuent, ne: Quiyaj soj doj se ndoo, rque soj doj cast acaa rihaan nj ruguanj. Quinaj saga nj aga yaan nanj achuguanj, taj nij chana niyon yo rihaan tuvi no a. 9 Gaa ne tuvi no chana nicaj cuent me se cataj: Maan se se quisj cast acaa cacaa rihaan taran n ma. Caanj soj rej ane cast acaa, ne quiraan soj man yo , taj nij chana nicaj cuent yo rihaan nij chana niyon a. 10 Ve dan, ne caanj nij chana niyon yo quiraan nij no cast acaa, ne cana s naraaa, ne nij chana nicaj cuent me se ne cachi in cast acaa rihaan nij no ma. Che dan catj nij no r ve canu chaanj ga s naraaa, ne carn nii tayaa yo a. 11 Cachn doj or, gaa ne cana nij chana niyon un, ne cataj nij no: Canuu so tayaa catuu nj, socoj, cataj nij

80 no rihaan s naraaa a. 12 Ne cataj s naraaa yo: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ne nen u nj man soj ma, taj so rihaan nij chana niyon yo a. 13 Che dan cut um uxr nij soj man soj . O se ne neen soj me gii cana u nj ne neen soj me or cana u nj ne neen soj ma.

se gii cana u nj me se ase vaa quiyaj yoo ruvee ga semoz ruvee ro, danj gaa qui yj ga soj si j noco manj adonj. Dan me se guun r ruvee yo caanj so yo chuman, ne canacn so man nij semoz so, ne racuj so sesaanj so rihaan nij moz yo a. 15 Dan me se rihaan yoo so racuj so u n saanj nocoo uxr cunaj talento a. Rihaan yo so racuj so vi j saanj talento a. Ne rihaan yo so racuj so yoo saanj talento a. Danj quiyaj so, racuj so saanj rihaan o o nij semoz so, ne rihaan o o moz yo racuj so ndaa vaa guun nucuaj moz tinaca moz yo a. Dan me se me r so quiyaj suun o o moz tinaca o o moz saanj rqu so rihaan moz yo, ne che dan quiyaj so danj a. Ne cavii so, caanj so a. 16 Sj caanj so, ne cavii s nicaj u n saanj talento caanj so, ne quiyaj suun so, ne quisj, gaa ne quiyaj canan so yuun saanj talento ga saanj un a. 17 Ne ase vaa quiyaj so ro, danj vaa quiyaj s nicaj vi j saanj talento un, ne quiyaj canan so yavj saanj talento un a. 18 Tzaj ne s quiri

14O

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che s racuj saanj rihaan se-moz so a

81 o saanj talento yo me se cavii so caanj so, ne gn so o yuuj, ne caxrj yuve so man saanj racuj ruvee rihaan so a. 19 Ve dan, ne guun raan uxr, ne namn seruvee vanuj nij moz, ne xnanj ruvee man o o nij so daj quiyaj nij so a. 20 Ne cuchi s nicaj u n saanj talento rihaan ruvee, ne rqu so chi saanj talento man seruvee so, cataj so: U n saanj talento racuj so manj, seor. Ne yaj ro, nuu yo chi saanj talento, quiyj nanj , taj so a. 21 Ne cataj ruvee yo rihaan semoz so: Cunaj uxr vaa quiy so ei. Moz sa m so, ne gaa nucuaj raj mn so adonj. Ve cutum so man doj siyj . Che dan, ne yaj can so tu m so nocoo doj siyj . Cuva so cayn so ga u nj, ne ve cayn n nanj ei, taj so rihaan semoz so a. 22 Gaa ne cuchi s nicaj vi j saanj talento un, ne cataj so: Racuj so vi j saanj talento rihanj, seor. Ne yaj, ne nuu yo caanj saanj talento, quiyj nanj , taj so a. 23 Ne cataj ruvee yo rihaan so: Cunaj uxr vaa quiy so ei. Moz sa m so un, ne gaa nucuaj raj mn so un adonj. Ve cutum so man doj siyj, ne che dan yaj can so tu m so nocoo doj siyj ya ei. Cuva so, cayn so ga u nj, ne ve cayn n ya ei, taj ruvee yo rihaan yo semoz so a. 24 Ve dan, ne cuchi s nicaj yoo saanj talento un rihaan seruvee so, ne cataj so: Nen u nj se vaa si j sca ndoo nimn m so, seor. Nen u nj se vaa yo yuvii un n, ne man so me

San Mateo25 s rii uun naa nanj adonj. Ne yo yuvii narii squj man n trig, y so, ne man so naran uun man n trig sa yo nanj adonj. 25 Che dan cuchuv u nj, ne caanj u nj, ne caxrj yuve u nj sesaanj so rque yo nanj adonj. Dan me se nacaj guee un so sesaanj so nanj ei, taj moz yo rihaan ruvee a. 26 Ne cataj ruvee yo rihaan moz: Moz chii i nimn do, moz rmi i do, m so ei. Se danj nen so se vaa yo yuvii un n, ne maanj rii naa, ne nen so se vaa yo yuvii narii squj man n trig, ne u nj naran n trig sa yo, 27 ne me che ne tacuachn so sesaanj u nj rihaan nij s nuta raa saanj ga. Gaa ne asa n u nj, ne nicaj u nj sesaanj u nj ga saanj nata raa yo ga, taj ruvee yo rihaan yo moz yo a. 28 Ne camii un ruvee yo rihaan yo nij semoz so, cataj so: Canee soj saanj nicaj moz chii i nihnj, ne tacuachn soj rihaan s nicaj chi saanj talento . 29 O se s neen sa quiyaj suun rihanj me se vaa gii, ne doj a guun nucuaj so quiyaj suun so rihanj adonj. Ne s ne neen quiyaj suun rihanj me se canee u nj suun leej nii ata so, ne quinaj uun so, qui yj adonj. 30 Ne moz chii i yo me se taj se uun so rihanj ma. Quirii j soj man so xe rej rmi . Ne yuvii man rej rmi yo me se tavee uxr ne ndaa ch ruj maan nij yuvii c yan nij so nanj adonj, taj ruvee rihaan yo nij semoz so a.

San Mateo25
Nana nihnj taj xnaanj che gii cane Jesucrist cacun che yuvii man rihaan chumii a
31Dan

82 gaj a. 36 Tachrinj uun vaa sagan u nj, tzaj ne rqu soj yatzj manj . Ne can chiii manj, ne cuchi soj rej nj, ne taj yaanj soj manj . Quinij u nj taga, ne cuchi soj taga, ne camii soj gaj adonj, cataj u nj rihaan nij s nicu n rej nuva u nj a. 37 Gaa ne cami i nij s sa yo rihanj, cataj nij so: Aman queneen nj se vaa naaan rqu so, ne rqu nj se ch so, Seor. Aman queneen nj se vaa naco so na, ne rqu nj na coo so ga. 38 Aman ase vaa s na yo chuman vaa so rihaan nj, ne camii nj ga so ga. Aman queneen nj se vaa tachrinj uun vaa sagan so, ne rqu nj yatzj cu nu so ga. 39 Aman queneen nj se vaa can chiii mn so do, se vaa catj so taga do, ne cuchi nj racuj nj mn so ga, cataj nij s sa, xnaanj nij so manj a. 40 Gaa ne cataj u nj rihaan nij so: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa racuj ndoo soj man nij tin u nj gaa quiran nij so sayuun vaa danj . Nda se s nica ndoo me taaj nij so, tzaj ne racuj ndoo soj man nij so, ne che se racuj ndoo soj man tin u nj, ne che dan nuchruj u nj cuent se vaa me soj s racuj man maanj adonj, cataj u nj rihaan nij so a. 41 Gaa ne cataj u nj rihaan nij s nicun rej ni chrun unj a: Naxuun soj man soj rihanj ei. Maan se cataj ya Diose se vaa inanj sayuun quiran soj, caanj soj rihaan yaan, cacaa soj nu cavii nu caanj nanj . Dan me se quiyaj Diose yaan yo cacaa s chree cacaa nij nana chree cacaa, ne cacaa nij soj cacaa ga so adonj. 42 O

me se s can Diose ni caj yuunj man yuvii m u nj, ne cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne ve uxr gaa cana u nj, ne cana cunudanj nij semoz u nj, ne asa can u nj, ne quitaj u nj rihaan xrn u nj chruun xl sa, ne cane u nj cacun che yuvii adonj. 32 Dan me se naquiyaj chre nij semoz u nj man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne canicu n nij yuvii rihaan u nj, ne cuxra taaj u nj man nij yuvii , ne dan me se ase vaa yaj s tum matzinj uxra taaj so man nij matzinj ga nij tana ro, danj gaa qui y u nj, cuxra taaj u nj man nij yuvii yo nanj adonj. 33 Dan me se nij s sa ro, ase vaa matzinj gaa nij so rihanj, ne cachen nij so canicu n nij so rej nuva u nj, ne nij s chii i ro, ase vaa tana gaa nij so rihanj, ne cachen nij so canicu n nij so rej ni chrun u nj a. 34 Ne gun u nj s nicaj suun rey, quiri i tang u nj rihaan nij so, ne dan me se cami i u nj rihaan nij s nicu n rej nuva u nj, cataj u nj: Cuva soj ei. Niha uxr r R u nj niyaj so man soj . Dan me se asi j quiyaj R u nj man chumii nihnj, ne cachrn so gii guun chij maan soj rihaan chumii nihnj a. Che dan cana soj, ne nacaj soj nu se sa quiyaj Rj . 35 O se gaa na, ne quinaaan rquej, ne rqu soj se chaj . Ne naco u nj na, ne rqu soj na cooj . Ne ase vaa s na yo chuman vaa u nj rihaan soj, tzaj ne ve camii soj

83 se quinaaan rquej gaa na, tzaj ne ne rque soj a doj se ch chaj ma. Naco unj na, tzaj ne ne rque soj a doj na cooj ma. 43 Ase vaa s na yo chuman vaa unj rihaan soj, tzaj ne ne cami i soj gaj ma. Tachrinj uun nu unj, tzaj ne ne rque soj a doj yatzj ma. Can chiii manj do, quinij unj taga do, tzaj ne a gii ne cuchi soj rihanj ma, cataj unj rihaan nij so a. 44 Gaa ne cataj maan nij s chii i yo: Aman queneen nj mn so se vaa naaan rqu so do, se vaa naco so na do, se vaa ase vaa s cana yo chuman vaa so do, se vaa achiin yatzj cunu so do, se vaa can chiii mn so do, se vaa quinij so taga do, ne ne racuj nj mn so, Seor, cataj nij so, xnaanj nij so manj a. 45 Gaa ne cataj u nj rihaan nij so: Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj cuano se vaa a xco ne racuj soj man nij tin unj gaa quiran nij so sayuun vaa danj ma. Ne nda se s nica ndoo me taaj nij so, tzaj ne no xcn nij soj racuj soj man nij so adonj. Ne che se ne racuj soj man nij so ro, che dan nuchruj unj cuent se vaa nuve si j racuj manj me soj ma, cataj unj rihaan nij so a. 46 Gaa ne cavi i nij so caanj nij so, ne quiran ndoo nij so sayuun nu cavii nu caanj, tzaj ne nij s sa ro, ve cayn nij so ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Mateo25,26 un so rihaan nij s tucuyn senana so, cataj so: 2 Neen soj se vaa cachen vi j gii, gaa ne canu chaanj pascu, ne tacuachn nii manj rihaan nij s cachron manj rihaan rcutze nanj adonj. Danj quiyaj nij so, che se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej a taj Jesucrist a. 3 Gaa ne cunuu chre nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, rihaan ve xi j tucu xrej ata suun nocoo doj s cunaj Caifs a. 4 Ne o guun r cunudanj nij so se vaa tiha yuunj nij so man Jesucrist, ne qui taaa yuve nij so man Jesucrist, ne cavi Jesucrist, quiyaj nij so, r nij so a. 5 Tzaj ne cataj nij so: Se quitaaa n man so gaa aman anu chaanj ma. Maan se sese danj quiyaj n, ne camaan r nij yuvii , ne guun sayuun, quiyaj nij yuvii nanj adonj taj nij so a.

26

Nana nihnj taj xnaanj se vaa o guun r nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, se vaa cavi Jesucrist a

Sj cataj xnaanj Jesucrist nu nana yo, gaa ne camii

me se yn Jesucrist chuman cunaj Betania, ne ne so r o ve tucu s cunaj Simn s can luj riyuj man, 7 ne yn Jesucrist rihaan mes, ne cuchi yoo chana rihaan so, ne nicaj chana yoo aga catzi i nuu cast gun daj, ne cast tuvee ndoo me yo a. Gaa ne caxrj chana cast raa Jesucrist a. 8 Ne camaan r nij s tucuyn senana Jesucrist, ne cataj nij so: Me che tiri rmaan chana nihnj cast sa ga. 9 Me che ne cutuvee no cast, ne quiri uxr no saanj, ne go no saanj yo man s nique ga cataj nij so, niyaj nij so man chana yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caxrj o chana cast raa Jesucrist a
6Dan

San Mateo26 queneen Jesucrist daj vaa camii nij so, ne cataj so rihaan nij so a: Me che amii soj danj niyaj soj man chana ga. O se ve uxr vaa quiyaj no manj . 11 O se s nique me se daj a gii mn nij s nique ga soj, ne cavee quiyaj soj danj ga s nique ei. Tzaj ne u nj me se vaa gii caanj u nj, ne quinaj uun soj, ne se cavee quiyaj soj se luj cheej ma. 12 Dan me se caxrj chana nihnj cast raj, ne che dan neen soj se vaa cachi n nii manj adonj. 13 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa me rej maan cami i natj yuvii senanaj nana sa rihaan nij yuvii man rihaan nu chumii nihnj ro, ne cataj xnaanj un nij yuvii rihaan tuvi yuvii che se vaa quiyaj chana nihnj manj, ne se quiniyn yuvii man chana nihnj ma taj Jesucrist a.

84 so racuj so man nij xrej ata suun nocoo doj, tacuachn so man Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa maan Jesucrist taj xnaanj se vaa tacuachn yoo tuvi nij s tucuyn se-nana so man so rihaan nij s taj riyunj man so a
17Ne

10Ne

ne cavii s cunaj Judas Iscariote, caanj so rihaan nij xrej ata suun nocoo doj a. Dan me se yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist me s cunaj Judas yo a. 15 Dan me se cataj so rihaan nij xrej a: A me se rque soj manj, ne racuj u nj man soj tacuachn u nj man Jesucrist rihaan soj ga taj so, xnanj so man nij xrej a. Ne go nij so ico chi saanj plat catzi i man s cunaj Judas yo a. 16 Gaa ne guun chee s cunaj Judas nuchruj raa so aman guun nucuaj

14Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cutuvj s cunaj Judas man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a

gii canu chaanj pascu ro, cuchi nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me rej quiyaj chuvi i nj cha xtino n chaanj pascu, r so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 18 Ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so se vaa catuu nij so chuman Jerusaln, ne cuchi nij so rihaan yoo so, ne cami i nij so nana nihnj rihaan so a: Taj xnaanj maestr rihaan so se vaa daj doj quisi j seora so a. Ne cha xtino so do, nij s tucuyn senana so do, chaanj pascu tucu so , cataj nij so rihaan s ne chuman yo, taj Jesucrist rihaan nij so a. 19 Dan me se quiyaj nij s tucuyn senana Jesucrist ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so, ne quiyaj chuvi i nij so cha xtino nij so chaanj pascu a. 20 Ne rej tinuu, ne cayn Jesucrist ga chuvi j nij s tucuyn senana so rihaan mes a. 21 Ne gaa ch nij so chraa, ne cataj Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa tacuachn yoo tuvi soj manj rihaan nij s taj riyunj manj ei taj Jesucrist a. 22 Gaa ne quinan ndoo r nij s tucuyn senana Jesucrist, ne guun chee nij so ndaa o o nij so

85 xnanj man Jesucrist, cataj o o nij so: U nj me s quiyaj danj ni, Seor taj o o nij so a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist: S tiguj rachrn ga u nj r cooo ro, so me s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj adonj. 24 O se taj danj Diose se vaa caanj u nj cavi u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ne ya danj qui rn u nj adonj. Tzaj ne nique ndoo s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj nanj . Quiran uxr so sayuun nanj . Sno yo me se sese ne cangaa so, ne cavii sa so doj tzaj adonj taj Jesucrist a. 25 Ne s cunaj Judas s me r tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist me se xnanj so man Jesucrist, cataj so: U nj me s quiyaj danj ni, maestro taj maan so, xnanj maan so man Jesucrist un a. Ya uxr cataj so, ve so quiyaj danj ei taj Jesucrist rihaan so a.

San Mateo26 graci rihaan Diose, ne tacuachn so aga nuu na vin rihaan nij so, ne cataj so: Coo taran soj na vin nihnj . 28 O se ton manj me na nihnj, ne che ton manj ro, rqu Diose o nana rihaan soj daj quiyaj Diose ga soj a. Dan me se che se cayanj ton manj ro, che dan me caraa xnaa Diose ni yaj Diose cacun tum queee yuvii adonj. 29 Ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ve doj nihnj me cooj, ne se cooj yaj a ma. Tzaj ne asa quisj gii guun chij R u nj rihaan chumii nihnj, ne cunuu naca chumii nihnj, ne coo n na vin naca ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 30 Gaa ne cachr taran nij so chra rihaan Diose, ne cavii nij so, caanj nij so quij cunaj Quij man Chruun Oliv a.

gaa ch nij so chraa ne quitaaa Jesucrist yoo rachrn, ne nago so graci rihaan Diose, ne cuxra taaj so rachrn, ne rqu so rihaan nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Qui taaa soj rachrn nihnj, cha soj man yo . Nee manj me rachrn nihnj ei taj so a. 27 Gaa ne quitaaa Jesucrist aga taz nuu na vin, ne nago so

Nana nihnj taj xnaanj che rachrn rqu Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so cha nij so do, che na vin rqu so coo nij so do a
26Ne

ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Danj Diose taj se vaa go Diose man s tum matzinj, ne cunanj nij matzinj chanuu nij xo a. Ne ya ase vaa dan u nj matzinj vaa soj, ne nii cor guun naaj taran soj, ne se canoco soj manj a ma. 32 Tzaj ne asa quisj cunuu ina un u nj, ne quitaj yaan u nj rihaan soj caanj u nj estad Galilea, ne nari tuvi n estad Galilea nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa guun naaj s cunaj Pedr ne cataj so se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a

San Mateo26 ne cataj s cunaj Pedr rihaan so a: Cavee se tanj taran nij so mn so, tzaj ne daj chihaa mj se tanj u nj mn so ma taj Pedr a. 34 Ne cataj Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so cuano se vaa aj nen u nj se vaa nii cor gaa ataa caguaj toloo, ne vanuj ya cataj so rihaan yuvii se vaa nuve si j noco manj m so a taj Jesucrist rihaan Pedr a. 35 Ne cataj Pedr: Taj ma. Cavee se ticavi yuvii man n, tzaj ne daj chihaa mj se cataj u nj se vaa nuve si j noco mn so mej ma taj Pedr rihaan Jesucrist a. Ne ase vaa cataj Pedr ro, danj cataj taran nij s tucuyn senana Jesucrist a.

86 ma taj Jesucrist rihaan vanuj nij so a. 39 Gaa ne cavii so yanj doj tzin, ne caanj cayn rno so rihaan yo, ne cachn niyaj so rihaan Diose, ne cataj so rihaan Diose a: Sese cavee, ne carn ra so xrj, se gaa nanj quiran uxr u nj sayuun, tzaj ne sese man so me r qui rn u nj sayuun, ne qui y so ndaa vaa me r man so, ne se quiy so ndaa vaa me r maanj, man Ataj taj Jesucrist, cachn niyaj so rihaan Diose a. 40 Gaa ne canicaj un so cana so rihaan vanuj nij s tucuyn senana so, ne queneen so se vaa cotoj cunudanj nij so a. Gaa ne cataj so rihaan Pedr a: Dan me se xa soj me se a or ne guun nucuaj soj ni yaj soj gaj a ma. Ya na. 41 Maan se ni yaj soj, ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa carn Diose rihaan s chree se caxrj s chree chrej chii i rque soj . O se niha r soj quiyaj soj se sa, tzaj ne ne guun nucuaj soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 42 Gaa ne cavii un so, ne cachn niyaj un so rihaan Diose, cataj so: Sese se cavee quinani i u nj rihaan sayuun ase vaa, ne qui y so ndaa vaa me r so, Ataj taj Jesucrist, cachn niyaj so a. 43 Gaa ne canicaj un so cana so, ne queneen so se vaa cotoj un vanuj nij s tucuyn senana so a. O se cana ndoo nej rihaan nij so a. 44 Gaa ne tanj so man nij so, ne cavii un so, ne cachn niyaj un so rihaan Diose, ne ase vaa cachn

33Gaa

ne caanj Jesucrist ga nij so ndaa yo rej cunaj Getseman, ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so: Cane soj nihnj, navi j soj mn u nj, ne caanj u nj gan doj tzin, ne cachi nj ni yj rihaan Rj a taj Jesucrist a. 37 Ne nicaj Jesucrist man Pedr do, man roj tan s cunaj Zebedeo do, caanj so, ne guun chee so quinan ndoo r so a. 38 Gaa ne cataj so rihaan vanuj nij s caanj ga so a: Nan uxr raj adonj. Maan che rej nan ndoo raj, quiyaj cavi u nj, raj a. Quiyaj soj se ndoo quinaj soj nihnj, ne se cotoj soj

36Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose a

87 niyaj so gaa rque ro, danj vaa cachn niyaj un so rihaan Diose a. 45 Gaa ne canicaj un so cana so rihaan vanuj nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Cavee cotoj soj cavee naraan r soj cavee sese vaa yanj rihaan soj . Dan me se daj doj quisi j or tucuachn yoo so manj rihaan s tum ndoo cacun, che se m u nj s can Diose ni caj yuunj man yuvii adonj. 46 Naxagaa soj, caanj n nanj ei. Ni yaj soj nedi . Na s tucuachn manj rihaan s taj riyunj manj nanj chuguanj taj Jesucrist a.

San Mateo26 ne xnanj Jesucrist man Judas, cataj so: Me che can so, ga tinu taj so rihaan Judas a. Gaa ne cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist, ne quitaaa nij yuvii man Jesucrist a. 51 Ne yoo s nicu n ga Jesucrist me se quirii so tane so ne espad, ne go so ne espad yo raa yoo semoz xrej ata suun nocoo doj, ne ve dan gj nu xr moz yo, quiyaj so a. 52 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s nicaj ne espad yo a: Nanej so tane so . O se nu yuvii nicaj ne espad ro, ve ne espad quiyaj cavi nij yuvii nanj adonj. 53 Ne ne nen so se vaa guun nucuj cachi nj ni yj rihaan Rj, ne cana queee ndoo semoz Rj rihanj cuano, ne cavee quiyaj cananj a. 54 Tzaj ne sese danj qui yj, gaa ne asa cavee quiyaj n nu nana no rihaan danj Diose nana taj xnaanj daj gaa qui rn u nj ga taj Jesucrist rihaan s nicaj ne espad yo a. 55 Ne canicaj Jesucrist, cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Me che nicaj soj ne espad nicaj soj chruun nicaj soj, cana soj ga. S ituu m unj, r soj na. Ne o se guun queee gii cayn unj r nuvi nocoo, tucuyn unj senanaj rihaan nij yuvii , tzaj ne ne qui taaa soj manj a. 56 Tzaj ne nihnj me se qui rn unj nu se vaa taj nana cachrn nij s nata senana Diose gaa na rihaan yanj a taj Jesucrist a. Gaa ne tanj cunudanj nij s tucuyn senana Jesucrist man so, ne cunnj nij so, caanj nij so a.

50Gaa

me se nicu n Jesucrist camii so, ne nu cana s cunaj Judas yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist, ne cana uxr yuvii ga so, ne nicaj nij yuvii ne espad do, chruun do a. Dan me se nij yuvii can nij xrej ata suun nocoo doj do, nij yuvii can nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, me nij yuvii cana a. 48 Ne s cunaj Judas cataj xnaanj rihaan nij yuvii se vaa daj gaa quiyaj so ga Jesucrist, gaa ne cunuu yaan nij yuvii man Jesucrist, ne cataj so: S cachron tuvaj ro, so me s qui taaa soj cuaj taj s cunaj Judas a. 49 Gaa ne nu cuchi so cuaj rihaan Jesucrist, ne cataj so: Cana uxraj, nanj maestro taj so rihaan Jesucrist a. Gaa ne nu cachrn tuva so xruu Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa quitaaa nii man Jesucrist a
47Dan

San Mateo26
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa cuta nii cacun xr Jesucrist a

88 nihnj che so ga taj so, xnanj so man Jesucrist a. 63 Tzaj ne dnj t Jesucrist a. Gaa ne cataj un xrej ata suun nocoo doj rihaan Jesucrist a: Ase vaa nana taj xnaanj maan Diose rihaan so ro, danj gaa nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan so . U nj me s ya ya cane suun rihaan so cataj xnaanj so sese ya ya m so tan Diose s ti nanii man yuvii rihaan sayuun taj so rihaan Jesucrist a. 64 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ya vaa nana camii man so ei. Ne vaj a doj cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa ndaa yaj queneen soj se vaa s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne queneen soj se vaa cayn u nj rej nuva Diose s nucuaj ndoo ei. Ne queneen un soj se vaa cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne quitaj u nj xr ngaa xta canaj adonj taj Jesucrist rihaan xrej ata suun nocoo doj yo a. 65 Gaa ne camaan r xrej yo, ne cutzin xrej yo sagan maan xrej, ne cataj xrej rihaan tuvi xrej a: Ni yaj soj vi j. Quij uxr tuva s nihnj rihaan Diose nanj ei. Se cachiin doj s cana cataj xnaanj rihaan n che cacun tum s nihnj a ma. Maan se cuano nihnj me se cuno maan soj nana quij camii so se vaa cayn maan so rej xnuj Diose, taj so ei. 66 Daj quiyaj n man so, r soj ga taj xrej, xnanj xrej man nij tuvi xrej a. Cavi so ei taj nij so a. 67 Gaa ne quirii talj nij so rihaan Jesucrist, ne go nij so man

me se nij s quitaaa man Jesucrist me se nicaj nij so man Jesucrist caanj nij so rihaan s cunaj Caifs xrej ata suun nocoo doj a. Ne aj mn chre nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij s uun chij do, rihaan s cunaj Caifs yo a. 58 Ne gan gan canoco s cunaj Pedr xc Jesucrist, ne cuchi so rihaan ching rej yanj s cunaj Caifs yo, ne catj so r ching ne caanj cayn so ga nij semoz xrej man r ching, queneen so daj quiran Jesucrist a. 59 Dan me se nano nij xrej ata suun nocoo doj nano nij cuese nano man yuvii cataj xnaanj che cacun tum Jesucrist a. Me r nij so nari nij so cacun rmi cuta nij so xr Jesucrist ne cavi Jesucrist, r nij so a. Tzaj ne taj vaj a cacun tum Jesucrist a ma. 60 Che dan nda se cuchi uxr s ne rihaan nij cuese camii ne nij so, tzaj ne taj vaj cacun quiri nij so cuta nij so xr Jesucrist a ma. Ve dan, ne cuchi vi j roj so, 61 ne cataj roj so: S nihnj cataj se vaa guun nucuaj so tacuanee so nuvi nocoo nuvi navj n rihaan Diose, ne rque vanuj gii cune un so nuvi yo, taj so ei taj roj so a. 62 Gaa ne canicun xrej ata suun nocoo doj, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Me che ne amii so ga. Daj vaa nana nihnj nana amii roj s

57Dan

89 Jesucrist a. Ne coxro taaj nij so xruu Jesucrist, 68 ne cataj nij so: Sese ya ya can Diose mn so ti nanii so man yuvii rihaan sayuun, ne racuj Diose mn so cataj xnaanj so rihaan nj me s go mn so vi j taj nij so, camii nacoo nij so man Jesucrist a.

San Mateo26,27 ga Jesucrist ro, vaa nana amii so chuguanj taj nij so rihaan Pedr a. 74 Gaa ne guun chee Pedr nucuaj doj camii Pedr, cataj Pedr se vaa cavee quiyaj Diose sayuun man so sese nuve nana ya me nana amii so, ne cataj so: Ne neenj man sno yo ma taj un Pedr, gaa ne nu caguj toloo a. 75 Gaa ne ninuj r Pedr ndaa vaa cataj Jesucrist rihaan so quii se vaa gaa ataa caguaj toloo, ne vanuj cataj Pedr se vaa nuve si j noco man Jesucrist me maan Pedr ma. Gaa ne curihanj Pedr xe, ne uxr tavee Pedr a.

dan, ne ne Jesucrist ga yo nij so r ve, ne ne s cunaj Pedr xe r ching a. Ne cuchi yoo moz chana rihaan so, ne cataj no: Ne so me yoo s cach ga Jesucrist s cavii estad Galilea taj moz chana yo rihaan Pedr a. 70 Taj ma. Ne un u nj me taj so ma taj Pedr cuno taran nij yuvii cayn ga so a. 71 Gaa ne curihanj Pedr, ne canicun so rej atj yuvii ching a. Gaa ne queneen yo moz chana man so, ne camii no rihaan nij yuvii nicu n rihaan ve ga Pedr, cataj no: S nihnj cach ga Jesucrist s cavii chuman Nazaret asuun asanj taj chana yo a. 72 Gaa ne nucuaj ndoo camii un Pedr, cataj so: Taj ma. A doj ne neenj man sno yo ma taj Pedr yo a. 73 Ne cor nii cuchi nij s nicu n ga Pedr rihaan Pedr, ne cataj nij so: Ya ya yoo s cach ga Jesucrist m so ei. O se ase vaa nana amii nij s cach

69Ve

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Pedr gaa cataj so se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a

27

Rej ranga nuchruj raa taran nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, daj quiyaj nij so, ne cavi Jesucrist a. 2 Gaa ne numj nij so man so, ne nicaj nij so man so caanj nij so rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Pilato, ne tacuachn nij so man Jesucrist rihaan so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nicaj nii man Jesucrist, caanj nii rihaan s cunaj Pilato a

me se s cunaj Judas me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist gaa asino yaan, ne xcaj so cuent se vaa ya ya ticavi nii man Jesucrist ne maan so me s tum cacun se vaa cavi Jesucrist a. Che dan nan ndoo r so, ne me r so

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s cunaj Judas gaa cavi so a
3Dan

San Mateo27 narque un so ico chi saanj plat catzi i yo rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij s uun chij do a. Dan me se cuchi so rihaan nij so, 4 ne cataj so: Tum u nj cacun se vaa tacuachn u nj man yoo s sa inanj rihaan soj taj s cunaj Judas yo a. Nuve secacu n nj me cacun tum so ma. Xcaj man so cuent daj gaa qui y so ei taj nij so rihaan s cunaj Judas a. 5 Gaa ne nicaj so saanj aga yo, rij uun so r nuvi nocoo, ne cavii so caanj so, ne toco vaj maan so man so, ne cavi so a. 6 Gaa ne naran nij xrej ata suun nocoo doj man saanj aga yo, ne cataj nij so: Ne n xcn n caraa n saanj nihnj r chrn saanj taj rihaan Diose ma. O se saanj go n che rej cavi yoo yuvii me saanj nihnj taj nij so a. 7 Dan me se nuchruj raa nij so daj quiyaj nij so, ne nicaj nij so saanj yo, ne quirnj nij so to s rii xruj a. Ne guun yo yo sant cachin nii man n guun yuvii na yo chuman yuvii cavi chuman Jerusaln a. 8 Che dan cunaj yo yo Yo Ton cuano ei. 9 Dan me se quisj quiyaj nij so nu se vaa cataj s cunaj Jeremas s nata senana Diose gaa na gaa cataj so: Gaa ne nicaj nij so ico chi saanj aga a. Saanj yo me saanj no yoo so, cataj nij yuvii israelit a. 10 Ne nicaj nij so saanj yo quirnj nij so to s rii xruj, ndaa vaa cataj xnaanj s ni j raa man n rihanj nanj adonj, taj s cunaj Jeremas a.

90
Nana nihnj taj xnaanj daj camii s cunaj Pilato ga Jesucrist a
11Dan

me se canicun Jesucrist rihaan s nicaj suun gobernador yo, ne xnanj s nicaj suun yo man Jesucrist, cataj so: So me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit na taj so, xnanj so man Jesucrist a. Vej ei taj Jesucrist rihaan so a. 12 Ne xnanj s nicaj suun gobernador yo man Jesucrist che cacun cuta nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, xr Jesucrist a. Tzaj ne ne cami i Jesucrist a nana rihaan so ma. 13 Gaa ne xnanj un s nicaj suun yo man Jesucrist, cataj so: A j cun so cataj nij so se vaa tum so cacun na. Me che ne amii so ga taj so, xnanj so man Jesucrist a. 14 Tzaj ne yuun chee ne cami i Jesucrist a nana rihaan so che cacun cuta nii xr so a. Ve dan, ne caryaanj uxr s nicaj suun gobernador yo che yan quiyaj so danj a.

vaa yoo tucun noco s nicaj suun gobernador se vaa rii so man yoo s ni j taga o o chaanj pascu, ne tinavij uun so cacun tum s urihanj taga yo a. Me maan o s ni j taga amii nij yuvii che se vaa quiri i so, ne cavee quiyaj so ndaa vaa taj nij yuvii a. 16 Ne ve yo yo ro, ni j yoo s

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj s cunaj Pilato se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze a
15Ne

91 cunaj Barrabs taga, ne queneen cunudanj nij yuvii se vaa tum ndoo so cacun a. 17 Dan me se nuu chre nij yuvii rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Pilato, ne xnanj so man nij yuvii , cataj so: Me s quiri i u nj, r soj ga. S cunaj Barrabs na. Ase s cunaj Jesucrist xa taj so, xnanj so man nij yuvii a. 18 Danj camii so, neen so se vaa maan che se guun xcoj ruvaa r nij xrej ata suun nocoo doj me tacuachn nij xrej man Jesucrist rihaan maan so a. 19 Ne asi j yn s cunaj Pilato yo rihaan xrn so chruun xl, ne can nica so nana cuchi rihaan so, taj no: Se guun cane so cacun che s sa yo ma. O se asi j cuaaa me se nan ndoo raj che yan tucuanu sno yo manj adonj taj nica s cunaj Pilato rihaan so a. 20 Tzaj ne cataj xnaanj nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, rihaan nij yuvii se vaa cami i nij yuvii che s cunaj Barrabs rihaan s cunaj Pilato, ne cataj nij yuvii se vaa cavi Jesucrist a. Ne cuchumn r nij yuvii a. 21 Gaa ne xnanj s nicaj suun gobernador cunaj Pilato man nij yuvii , cataj so: Me ya ya s quiri j, r soj ga taj so, xnanj so man nij yuvii a. Quiri i so man s cunaj Barrabs ei taj nij yuvii rihaan so a. 22 Ne me qui y u nj ga s cunaj Jesucrist, r soj ga taj un s cunaj Pilato, xnanj so man nij yuvii a. Cavi so rihaan rcutze, r nj ei taj taran nij yuvii a.

San Mateo27 ne me cacun tum so ga taj s cunaj Pilato, xnanj so man nij yuvii a. Tzaj ne doj a caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Cavi so rihaan rcutze ei. Danj inanj caguj nij yuvii a. 24 Dan me se queneen s cunaj Pilato se vaa taj se y quinamaan r nij yuvii , ne maan se doj a camaan r nij yuvii , ne doj a quiyaj nij yuvii sayuun a. Che dan nicaj so na, ne naya so niyaj nij yuvii a. Ne cataj so: Se tum u nj cacun sese cavi s nihnj a ma. O se maan soj me s quiyaj cavi so adonj taj s cunaj Pilato a. 25 Gaa ne cataj nij yuvii rihaan so a: Ve maan nj, maan tan nj do, me s tu m cacun se vaa cavi so ei taj nij yuvii yo a. 26 Gaa ne quirii s cunaj Pilato man s cunaj Barrabs taga che nij yuvii , ne go nij tanuu cuart xr Jesucrist, quiyaj s cunaj Pilato, ne tacuachn s cunaj Pilato man so rihaan nij tanuu se vaa cachron nij tanuu man so rihaan rcutze a.

23Tzaj

ne caanj nicaj nij tanuu yaj suun rihaan s nicaj suun gobernador man Jesucrist r ve tucu s nicaj suun gobernador yo a. Ne naquiyaj chre nij tanuu man taran nij tuvi tanuu nij so a. 28 Gaa ne quirii nij so sagan Jesucrist man Jesucrist,

27Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canga nacoo nij tanuu niyaj nij tanuu man Jesucrist a

San Mateo27 ne nan nij so sagan rey yatzj maree man Jesucrist, 29 ne quiyaj nij so cachriin tanj, ne cuta nij so cachriin tanj raa Jesucrist, ne caxrj nij so yoo var tico uun ston Jesucrist a. Gaa ne canicun ruj nij tanuu rihaan Jesucrist, ne canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne cataj nij so: Ya ya si j nicaj suun rey rii tanga rihaan nij yuvii israelit m so ei taj nij so tiha nij so man Jesucrist a. 30 Gaa ne quirii talj nij so man Jesucrist, ne nacaj nij so var noco raa Jesucrist, ne go nij so var raa Jesucrist a. 31 Sj canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist, gaa ne quirii un nij so sagan rey yatzj maree nuu Jesucrist, ne nan un nij so sagan un Jesucrist man un so, gaa ne nicaj nij so man Jesucrist cavii nij so caanj nij so yan cachron nij so man Jesucrist rihaan rcutze a.

92 r so coo so ma. 35 Ve dan, ne cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze, ne tico tixaj nij so che sagan Jesucrist, 36 gaa ne caanj cane nij so rihaan yo, ne tum nij so man Jesucrist a. 37 Ne cachrn nij tanuu yoo rcuchra raa rcutze, ne no letr rihaan rcuchra yo, ne taj xnaanj letr yo me che cavi Jesucrist, ne: S nihnj me s cunaj Jesucrist, ne s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit me so a, taj letr yo a. 38 Gaa ne cachrn nij tanuu man yavj sno rihaan yavj rcutze yo, ne yavj roj so me s ituu a. Dan me se nicu n yoo so rej nuva Jesucrist, ne nicu n yo so rej nichruun Jesucrist a. 39 Gaa ne cachn yuvii rej nicu n Jesucrist, ne camii chii i ndoo nij so niyaj nij so man Jesucrist a. Dan me se tucun nij yuvii raa nij yuvii , 40 cataj nij yuvii : Tacuanee so man nuvi nocoo, ne rque vanuj gii cune so yo nuvi nocoo, r so na. Dan me se sese ya ya tani j Diose m so, ne ti nanii so mn so rihaan rcutze, ne nani j so rihaan yo yaj vi j taj nij yuvii rihaan Jesucrist a. 41 Ne ase vaa quiyaj nij yuvii yo ro, danj quiyaj un nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij s uun chij do, camii chii i nij so, cataj nij so: 42 Ti nanii s nihnj man yo yuvii rihaan sayuun, r so, tzaj ne ne guun nucuaj so ti nanii so man maan so rihaan rcutze danj. Sese ya ya si j nicaj suun rey uun chij rihaan n si j israelit me so, ne

me se cavii nij so, ne nari nij so man yoo s ne chuman Cirene, ne so me s cunaj Simn a. Ve dan, ne quiyaj uxr nij tanuu fuerz man s cunaj Simn yo cata so rcutze cano Jesucrist rihaan a. 33 Gaa ne cuchi nij so tacaan cunaj Glgota, ne Glgota ro, me rej cunaj Tacaan C Yave Xnang a. 34 Gaa ne rqu nij tanuu doj na vin nachej ga na e man Jesucrist coo so a. Ne doj tzin tiguj daa Jesucrist, ne ne cavej

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij yuvii gaa cachrn nij yuvii man Jesucrist rihaan rcutze a
32Dan

93 nani j so cuano rihaan yo, ne cuchuman r n ni yaj n man so ei. 43 Dan me se nucuaj r so man Diose se vaa cavi i sa so, quiyaj Diose, r so a. Cavee ti nanii Diose man so cuano, sese si j ee r Diose man me so . O se maan so taj se vaa tani j Diose me maan so adonj taj nij so, chii i ndoo camii nij so niyaj nij so man Jesucrist a. 44 Ne ase vaa camii nij so ro, danj camii un roj s ituu noco rihaan rcutze rej xnuj Jesucrist, camii roj so nana nij rihaan Jesucrist a.

San Mateo27 Jesucrist na yuu yo, quiyaj so a. 49 Tzaj ne camii yo nij yuvii , cataj nij so: Dnj qui y so . Queneen n sese cana s cunaj Elas ti nanii s cunaj Elas man so rihaan rcutze ei taj nij yuvii yo a. 50 Gaa ne sca caguj un Jesucrist, ne cavi so a. 51 Ve dan, ne quisin yatzj mant cortin noco r nuvi nocoo ndaa rej raa, ne o quinij caanj ndaa tac yo a. Dan me se cachn yun, ne quixra taaj nij yuvej, 52 ne xnj rej cachin nii man nij s cavi, ne cunuu ina un queee nij s sa cavi asi j rque a. 53 Ne gaa quisj or cunuu ina un maan Jesucrist, ne curihanj nij s cunuu ina un yo, ne catj nij so chuman guee chuman Jerusaln, ne queneen uxr yuvii man nij so a. 54 Ve dan, ne nicu n tanuu capitn nicu n yo nij tanuu nicu n cutum man Jesucrist a. Ne queneen nij so cachn yun, ne queneen nij so nu se vaa guun, ne cuchuvi ndoo nij so, ne ndaa dan asuun gaa xcaj nij so cuent se vaa ya uxr tani j Diose me Jesucrist, ne dan me se cataj nij so: Ya tani j Diose me s nihnj tadonj taj nij so a. 55 Ne gan doj nicun queee chana, niyaj uun nij chana man Jesucrist a. Chana cuno senana Jesucrist asi j cavii Jesucrist estad Galilea me nij chana yo, ne quiyaj suun nij chana yo che Jesucrist a. 56 Yoo no me chana cunaj Mari Magdalena, ne yo no me chana cunaj Mari nii s cunaj Jacobo ga s cunaj Jos a. Ne

dan, ne caxuj, ne yuun chee guun rmi rihaan chumii , ne yoo guun rmi chumii ndaa quisj aga vanuj rej anoco gii a. 46 Ve dan, ne quisj aga vanuj, gaa ne nucuaj ndoo caguj Jesucrist, cataj so: El, El, lama sabactani taj so, caguj so xnanj amii maan so, ne nana caguj so taj: Diose noco u nj m so . Me che tanj uun so mn u nj ga, taj nana caguj Jesucrist a. 47 Ne cuno taaj nij s nicu n rej xnuj Jesucrist nana caguj so, tzaj ne ne cuno nij so me taj Jesucrist ma. Maan se: Nacn s nihnj man s cunaj Elas tadonj taj nij so rihaan tuvi nij so a. 48 Gaa ne nu rayanj cunnj yoo s nicu n rej xnuj Jesucrist, ne nicaj so yataan esponja, ne caraa so na vin yuu rque yataan, ne cuta so raa yoo var, ne rumaan so yataan tuva Jesucrist, ne coo

45Ve

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cavi Jesucrist a

San Mateo27,28 yo no me nii roj tan s cunaj Zebedeo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachin nii man Jesucrist rque yuuj yuvej a

94 vanuj gii, gaa ne cunuu ina un so, cataj so adonj. 64 Che dan cane so suun rihaan tanuu se vaa tu m tanuu man yuuj naj so ndaa se quisi j vanuj gii yo ruguanj. Sese se quiyaj n danj, ne cana nij s tucuyn senana so, ne quiri i nij so man so, ne cataj nij so rihaan nij yuvii se vaa cunuu ina un so nanj adonj. Asa quisj, gaa ne doj a tiha yuunj un nij so man nij yuvii nanj adonj taj nij so rihaan s cunaj Pilato a. 65 Ne cataj s cunaj Pilato rihaan nij so a: Vaa tanuu rihaan soj ei. Ni caj soj man tanuu caanj soj cutum soj man yuuj yo . Neen maan soj daj quiyaj soj taj Pilato rihaan nij so a. 66 Gaa ne cavii nij so caanj nij so tum nij so man yuuj yuvej yo a. Dan me se cane nij so suun rihaan tanuu cutum tanuu yuuj, ne cachrn nij so ynj nichraj tuva yuvej carn tuva yuuj yo a.

rej ata gii cana yoo s ruvee s ne chuman Arimatea a. Jos cunaj so, ne so me s tucuyn senana Jesucrist a. 58 Dan me se caanj so rihaan s cunaj Pilato, ne cachn niyaj so rihaan s cunaj Pilato se vaa cavej s cunaj Pilato cachi n so man Jesucrist a. Ne s cunaj Pilato ro, cataj se vaa cavee quiyaj so danj a. 59 Ne nicaj s cunaj Jos man Jesucrist, ne nacutj so yatzj mant naruvii xr Jesucrist, 60 ne vaa yuuj yuvej rihaan so, rej achin nii man nij s cavi, tzaj ne yuuj naca me yo a. Maan so me s quiyaj gn nii yuuj yo, ne taj vaj xnang naj rque yuuj ma. Ne caxrj so man Jesucrist rque yuuj yo, ne carn so yuvej xi j tuva yuuj yo a. 61 Ne cayn chana cunaj Mari Magdalena cayn yo chana cunaj Mari cayn tuva yuuj yo a.

57Ne

dan, ne taxrej, ne ndaa quisj quiyaj chuvi i nij yuvii israelit che gii naraan r nij so, ne cunuu chre nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s fariseo do, ne caanj nij so rihaan s cunaj Pilato, 63 ne cataj nij so: Nuu r nj daj cataj s tiha yuunj yo gaa gaa ina so, seor. Dan me se cataj so se vaa cachen

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tum uxr nii man yuuj nuu Jesucrist a
62Ve

28

Dan me se caanj gii cuetan gii narnj r nij yuvii israelit, ne nayaan cotung me yo, ne daj doj quisi j gii a. Ne cana chana cunaj Mari Magdalena do, yo chana cunaj Mari do, queneen roj chana yuuj catj Jesucrist a. 2 Ve dan, ne cachn uxr yun, ne cavii yoo semoz s ni j raa man n rej xta, cana so, nanij so tuva yuuj yo, gaa ne quirii yanj so yuvej arn tuva yuuj yo, ne caanj cane so xr yuvej yo a. 3 Daj se uun r roj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un Jesucrist a

95 no neen roj no gaa raan ro, danj guun r roj no gaa curuvi so a. Ne daj se uun r roj no neen roj no yuve catzi i ndoo ro, danj guun r roj no neen roj no sagan so a. 4 Gaa ne cuchuvi ndoo nij tanuu man tum tuva yuuj yo, ne quirij ndoo man nij so a. Dan me se ase vaa mn s cavi vaa mn nij so rihaan yo a. 5 Ve dan, ne cuchi roj chana yo rihaan semoz Diose, ne cataj semoz Diose rihaan roj no a: Se cuchuvi roj soj ma. O se aj nen u nj se vaa nano roj soj man Jesucrist s cavi rihaan rcutze adonj. 6 Taj vaj so naj nihnj a ma. O se cunuu ina un so, ndaa vaa cataj xnaanj so rihaan soj . Catuu roj soj ni yaj roj soj rej quinaj so . 7 Gaa ne rayanj caanj roj soj, cataj xnaanj roj soj rihaan nij s tucuyn senana so se vaa cunuu ina un so . Ve dan me se quitaj yaan so rihaan soj caanj so estad Galilea, ne caanj soj ndaa yo, ne queneen soj man so . Danj gaa cataj xnaanj soj rihaan nij s tucuyn senana so . Ve dan me quisj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj a taj semoz Diose rihaan roj chana yo a. 8 Ve dan, ne curihanj roj chana caanj roj no a. Ve roj no cuchuvi, ne ve roj no guun niha r un a. Ve dan me se cunnj ndoo roj no, cataj xnaanj roj no rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist nu se vaa queneen roj no do, nu nana cataj xnaanj semoz Diose rihaan roj no do a. 9 Ne maan or dan nari tuvi maan Jesucrist ga roj chana yo, ne cataj so:

San Mateo28 Gaa niha nimn roj soj taj Jesucrist rihaan roj no a. Gaa ne cuchi roj chana yo rihaan Jesucrist, ne caanj canicu n ruj roj no rihaan so, ne quitaaa roj no tac Jesucrist, ne navj roj no rihaan Jesucrist a. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj chana a: Se cuchuvi roj soj ma. Maan se caanj roj soj cataj xnaanj roj soj rihaan nij tin u nj se vaa cavi i nij so caanj nij so estad Galilea, ne ndaa yo queneen nij so manj taj Jesucrist rihaan roj chana yo a.

gaa quisj caanj roj chana yo, ne dan me se cavii taaj nij tanuu man tuva yuuj yo rque chuman, ne cataj xnaanj nij tanuu rihaan nij xrej ata suun nocoo doj nu se vaa guun a. 12 Ne cunuu chre nij xrej ata suun nocoo doj ga nij s uun chij, ne nuchruj raa nij so daj quiyaj nij so a. Gaa ne go uxr nij so saanj rihaan nij tanuu yo, 13 ne cataj nij so: Cataj soj se vaa rej nii cotoj soj, ne nij s tucuyn senana so ro, cana quirii man so a. Danj cataj soj . 14 Ne sese cuchi nana yo rihaan s nicaj suun gobernador, ne sese me r so quiyaj so sayuun man soj, ne maan nj carn raa sayuun xr soj taj nij so rihaan nij tanuu a. 15 Dan me se guun ya r nij tanuu, ne quitaaa nij so saanj yo, ne quiyaj nij so nu se vaa cataj xnaanj nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, rihaan

Nana nihnj taj xnaanj che nana cataj xnaanj nij tanuu rihaan nij xrej ata suun nocoo doj a
11Ne

San Mateo28 nij so a. Ne ase vaa nana camii nij tanuu rihaan yuvii ro, tanga danj vaa nana tichanuu nij yuvii israelit rihaan yuvii ndaa yo yaj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che suun cane Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so a

96 rihaan nij so, ne cataj so rihaan nij so: Yaj me se u nj me s uun chij xta do, nu rihaan yo do, quiyaj Diose ei. 19 Che dan caanj soj tucuyn soj senanaj rihaan nij yuvii man o o chuman naj rihaan chumii , ne canoco nij yuvii manj, quiyaj soj, ne cuta ne soj man nij so, ne cata tuva soj sechuvi i R u nj Diose do, sechuvi u nj tani j Diose do, sechuvi i Nimn Diose do . 20 Ne tucuyn soj rihaan nij yuvii se vaa cuno nij yuvii nu nana cataj xnaanj u nj rihaan soj . Ve dan yuun chee cachee u nj ga soj nu gii cachee soj rihaan chumii nihnj, ndaa se quinavi j nu chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne caanj xaan nij s tucuyn senana Jesucrist estad Galilea, ne cavii nij so raa o quij a. Danj quiyaj nij so, se cuno nij so nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so gaa rque a. 17 Gaa ne queneen nij so man Jesucrist, ne navj nij so rihaan so, tzaj ne ne guun ya r taaj nij so se vaa ya ya Jesucrist me so a. 18 Gaa ne cuchi Jesucrist

16Gaa

Nihnj me se-nana Jesucrist nana sa cachrn s cunaj Marcos rihaan yanj a

Nanj vaa guun chee senana Jesucrist nana sa a. 2 Dan me se s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na ro, cachrn so nana nihnj rihaan yanj, ne: Vaa s caanj suun che u nj, ne canej u nj man so quitaj yaan so rihaan so, ne nuchran nimn yuvii ve cami i nij yuvii ga so, quiyaj so a, me senana Diose nana cachrn s cunaj Isaas rihaan yanj a. 3 Ne yo nana cachrn un so me nana nihnj, ne: Nucuaj ndoo cami i natj o so rej tacaan, ne cataj so se vaa nuchran nimn yuvii , ne ve cami i nij yuvii ga s ni j raa man n asa cana so adonj, taj s cunaj Isaas gaa na, ne ase vaa cataj so ro, tanga danj guun adonj. 4 Dan me se cavii s cunaj Juan s cuta ne man yuvii , ne vaj so rej tacaan, ne camii natj so rihaan nij yuvii , cataj so se vaa nuchran nimn nij yuvii , ne tanj nij yuvii chrej chii i , ne cavee tinavi j Diose cacun tum nij yuvii , taj Juan adonj. 5 Ne dan me se curihanj ndoo nij yuvii man estad Judea

Nana nihnj taj xnaanj che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a

do, man maan chuman Jerusaln do, cana nij yuvii rihaan s cunaj Juan, ne cata ne nij yuvii r chr cunaj Jordn, quiyaj Juan a. Dan me se nata ya nij yuvii che cacun tum nij yuvii , gaa ne cata ne nij yuvii adonj. 6 Dan me se s cunaj Juan me se cachij taj xr xcuu camell guun yatzj nuu so, ne ni j catuu n so o nuj, ne ch so rqu ch so catzi xtaan man quij ch so a. 7 Ne camii natj so, ne cataj so: Vaa o s sca doj rihanj, ne so me s cana rej rihaan n, ne u nj nihnj me se ne n xcnj nachej nuj corre ni j tacanj so ma. 8 Ne s uta ne na uun man soj mej, tzaj ne cana so, ne cana Nimn Diose rihaan soj, quiyaj so adonj taj s cunaj Juan rihaan nij yuvii a.

gii yo ta asuun me se cavii Jesucrist chuman Nazaret chuman naj estad Galilea, ne cata ne so r chr cunaj Jordn, quiyaj s cunaj Juan a. 10 Nu curihanj un Jesucrist rque na, ne nu queneen so se vaa naxra rej

9Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuta ne Juan man Jesucrist a

97

San Marcos1 xta, ne queneen so se vaa nanij Nimn Diose raa maan so, ne ase vaa chaaan ro, vaa Nimn Diose, curuvi yo a. 11 Gaa ne rej xta camii Diose rihaan Jesucrist, ne cuno nij s nicu n ga Jesucrist nana camii Diose, ne dan me se cataj Diose a: Tan u nj s ee ndoo raj man m so, ne niha ndoo raj niyaj u nj mn so adonj taj nana cavii rej xta camii Diose rihaan Jesucrist a.

98 queneen so s cunaj Simn ga tin Simn s cunaj Andrs, ne dan me se nicu n roj so tuva na lacuan, ne tiguj roj so nanj rque na, ne dan me se s rii xcuaj me roj so a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Canoco roj soj manj . O se s naquiyaj chre xcuaj me roj soj, tzaj ne rej rihaan n me se guun roj soj s naquiyaj chre yuvii , qui yj, ne canoco nij yuvii manj a taj Jesucrist rihaan roj tinuj roj so a. 18 Ne nu canicaj roj so tanj roj so xnnj roj so, ne canoco roj so man Jesucrist, caanj roj so nanj adonj. 19 Ve dan, ne cach nij so doj, gaa ne queneen Jesucrist man s cunaj Jacobo tan s cunaj Zebedeo do, man tin Jacobo s cunaj Juan do a. Dan me se nuu roj so rque rihoo ch rihaan na, ne naquiyaj sa roj so nanj rii xcuaj, ne canacn Jesucrist man roj tinuj roj so canoco roj so man Jesucrist a. 20 Ve dan, ne canicaj roj so, tanj roj so man rej roj so s cunaj Zebedeo r rihoo ga nij semoz so, gaa ne cavii roj so canoco roj so man Jesucrist, caanj roj so nanj adonj.

dan me se caanj ndoo Jesucrist rej tacaan, quiyaj Nimn Diose a. 13 Ne vi j chihaa gii vaj so rej tacaan, ne guun r s chree tiha yuunj so man Jesucrist, ne vaj Jesucrist rej man xcuu yuvaa, ne rqu nij semoz Diose me maan se cachiin rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun ndoo r s chree tiha yuunj s chree man Jesucrist a
12Ne

me se gaa quisj quitaaa nij tanuu man s cunaj Juan, ne caanj Jesucrist estad cunaj Galilea, 15 ne camii natj so senana Diose nana sa, ne cataj so se vaa nichru n quisi j gii cana Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne: Che dan nuchran nimn soj, ne cuchuman r soj cuno soj senanaj nana sa taj so rihaan nij yuvii a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist estad cunaj Galilea a
14Dan

gii cachn Jesucrist tuva na lacuan cunaj na Galilea, ne

16O

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan caanj s rii xcuaj se vaa canoco nij so man Jesucrist a

me se catj nij so chuman Capernaum, ne daj a gii narnj r nij yuvii israelit caanj Jesucrist ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii a. 22 Ne caryaanj nij yuvii senana

21Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man yoo nana chree nimn o sno a

99 so, che se cuu doj vaa senana so ga senana nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss a. O se ase vaa amii o s uun chij ndoo ro, danj camii so rihaan nij yuvii a. 23 Ne dan me se o gii narnj r nij yuvii israelit, ne yn o s nuu nana chree nimn r ve yo, ne caguj so, 24 ne cataj so se vaa: Me che rayunj so man nj, ga Jess Nazareno. Na so tar so man nj na. Neenj mn so se vaa s guee cavii rihaan Diose m so adonj taj s nuu nana chree nimn rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne canicaj Jesucrist, caxrj yuvaa Jesucrist man nana chree nuu nimn sno yo, ne cataj so: Dnj tuv so, cu rihanj so cuaj nimn s nihnj taj Jesucrist rihaan nana chree yo a. 26 Ndaa quisn maan sno yo, quiyaj nana chree, ne nucuaj ndoo caguj nana chree, ne curihanj nana chree nimn sno yo, ne nahuun sa so a. 27 Gaa ne caanj uxr r nij yuvii , ne xnanj nij yuvii man tuvi nij yuvii , cataj nij yuvii : Asa cavee quiyaj so danj ga. Tucun naca me nihnj chuguanj. O se guun chij ndoo s nihnj, ne ndaa rihaan nij nana chree taj xnaanj s nihnj daj quiyaj nij so, ne uno nij nana chree yo rihaan so ga taj nij yuvii rihaan tuvi nij yuvii a. 28 Gaa ne cuchi nana che Jesucrist rihaan cunudanj nij yuvii man nichru n estad Galilea yo a.

San Marcos1
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa nii chej Simn Pedr, quiyaj Jesucrist a

me se curihanj nij tuvi Jesucrist r ve tucuyn nii setucuanj Moiss, gaa ne catj taran nij so r ve tucu Simn ga Andrs, ne na Juan ga Jacobo ga nij so a. 30 Dan me se nii chej Simn ro, ran no chiii nacaa yuvaa, ne naj no, ne cataj xnaanj yoo nij so rihaan Jesucrist se vaa ran uxr no a. 31 Gaa ne cuchi Jesucrist rej naj no, ne can so raa no, ne naxcaj so man no, ne naxagaa no, ne nu xnj chiii xr no, quiyaj Jesucrist a. Ne ve maan or dan quiyaj chuvi i no cha nij so nanj adonj.

29Dan

me se cata gii, ne tinuu, ne nicaj nij yuvii cunudanj tuvi nij yuvii s ran do, s nuu nana chree nimn do, vaj nij yuvii rej ne Jesucrist a. 33 Ne dan me se queee nij yuvii man chuman Capernaum yo nuu chre rihaan tayaa ve ne Jesucrist a. 34 Gaa ne nahuun queee nij s ran daj a chiii , quiyaj Jesucrist, ne quirii ndoo so nana chree nimn nij yuvii , ne cane so suun rihaan nij nana chree se vaa se camii nij nana chree a doj nana a. Dan me se ne cavej r Jesucrist cataj nij nana chree se vaa cunuu yaan nij nana chree man Jesucrist a.

32Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun queee s ran, quiyaj Jesucrist a

San Marcos1,2
Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist nu nij ve tucuyn nij yuvii israelit se-tucuanj Moiss, cami i natj so a
35Gaa

100 Me raj qui yj danj ei. Nahun so qui yj adonj taj Jesucrist rihaan so a. 42 Nu danj cataj Jesucrist, ne nu quinavij luj xr s ran, ne nahuun sa so cuaj a. 43 Gaa ne camii yuvaa Jesucrist ga so, ne quirii Jesucrist man so r ve, 44 ne cataj Jesucrist rihaan so: Se guun cataj xnaanj so a doj nana rihaan a yuvii ma. Maan se caanj so rihaan xrej, ne ti han so mn so rihaan xrej se vaa nahun so, quiyaj Diose, ne rque so rihaan Diose ndaa vaa cataj s cunaj Moiss gaa na ndaa vaa no xcn so rque so rihaan Diose che yan nahun so adonj. Gaa ne xcaj nij xrej cuent se vaa nahun so quiyj adonj taj Jesucrist rihaan s nahuun yo a. 45 Tzaj ne curihanj s nahuun yo, ne guun chee so camii natj ndoo so, ndaa sj, gaa ne chanuu ndoo nana se vaa nahuun so quiyaj Jesucrist a. Ne dan me se ne cavee a doj catuu ranga Jesucrist r nij chuman, quiyaj nij nana yo, ne inanj rej tacaan vaj so, ne can nij yuvii cuchi rej vaj so a.

ne rej taxrej naxagaa Jesucrist, ne cavii so chuman Capernaum, ne caanj so rej tacaan cachi nj niyaj so rihaan Diose a. 36 Gaa ne canoco nij tuvi Simn man so, 37 gaa ne nari nij so man so, ne cataj nij so rihaan so se vaa: Cunudanj nij yuvii nano mn so taj nij tuvi Simn rihaan Jesucrist a. 38 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Cavi i n rej nihnj, caanj n yo nij chuman naj nichru n, ne cami i natj u nj rihaan nij yuvii man yo nij chuman un . O se che dan can u nj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 39 Gaa ne caanj so nu nij chuman naj estad Galilea, ne camii natj so r ve tucuyn nij s man nij chuman yo setucuanj Moiss, ne quirii so man nij nana chree nuu nimn yuvii a.

ne cana o s ran luj riyuj, ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj so rihaan Jesucrist, ne cataj so se vaa: Sese me r so, ne cavee canee so chiii xrj taj s ran luj riyuj yo rihaan Jesucrist a. 41 Gaa ne cunuu ee r Jesucrist man so, ne cuta Jesucrist raa Jesucrist raa so, ne cataj Jesucrist:

40Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s ran luj riyuj, quiyaj Jesucrist a

Dan me se cachn doj gii, gaa ne catj un Jesucrist chuman Capernaum, gaa ne cuchi nana rihaan nij yuvii se vaa yanj so r ve a. 2 Gaa ne cunuu chre queee ndoo nij yuvii rihaan ve yo, ne ndaa raan maan mn nij yuvii , ne ndaa rihaan tayaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s navee cachee, quiyaj Jesucrist a

101 ve yo taj rej quisi j doj cuman nij yuvii a. Ne nata Jesucrist senana so rihaan nij yuvii a. 3 Ne dan me se cana doj yuvii un, ne nij so me se nicaj nij so yoo tuvi nij so s navee cachee, ne t chiha caanj nij so man s navee cachee yo, ne dan me se guun r nij so cuchi s navee cachee yo rihaan Jesucrist a. 4 Tzaj ne ne cavee cuchi s navee cachee yo rihaan Jesucrist, quiyaj nij so a ma. O se man uxr yuvii , ne ne cavee cachen nij so a. Che dan cavii nij so xr ve, ne caya nij so yuuj xr ve rej nicu n Jesucrist r ve, ne tananij nij so yuv t s navee cachee yo rihaan Jesucrist a. 5 Dan me se gaa queneen Jesucrist se vaa cuchumn uxr r nij tuvi s navee cachee yo se vaa cavee nahuun so quiyaj Jesucrist, gaa ne cataj so rihaan s navee cachee yo: Navij cacun xr so, nanj tinuj taj Jesucrist rihaan so a. 6 Ne ne doj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss r ve yo ga Jesucrist, ne nuchruj raa nij so, ne guun r nij so: 7 Me che amii s nihnj danj ga. O se amii so nana vaa nij rihaan Diose asan. O rn Diose guun nucuaj tinavi j cacun xr yuvii nanj , guun r nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 8 Dan me se queneen maan Jesucrist se vaa guun r nij so danj, ne che dan cataj so: Me che nuchruj raa soj nana nanj ga. 9 Tuva rman u nj se vaa navij cacun xr s nihnj, r soj a na. Cavee cataj uun n navij

San Marcos2 cacun xr s nihnj na. Ase cavee doj cataj n naxagaa so, ne nacue so tuv so, ne cachee so cuaj, cataj n xa. 10 Dan me se me r u nj xcaj soj cuent se vaa s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej ne no xcn u nj ti nav u nj cacun xr nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. Dan me se cataj Jesucrist rihaan s navee cachee a: 11 Rihaan so si j navee cachee taj u nj, ne nacue so tuv so, ne nan so tucu so taj Jesucrist rihaan s naj rihaan yuv yo a. 12 Gaa ne naxagaa s navee cachee yo, ne nacu so tuv so, gaa ne curihanj so r ve, niyaj taran nij yuvii man r ve a. Ndaa sj, gaa ne caanj r nij yuvii , ne cataj nij yuvii se vaa sa uxr quiyaj Diose, ne: Daj chihaa mj ne queneen n suun danj a man adonj taj nij yuvii yo a.

ne curihanj un Jesucrist, caanj so tuva na lacuan, gaa ne cana cunudanj nij yuvii rej vaj so, gaa ne tucuyn so man nij yuvii a. 14 Ve danj vaj so, ne queneen so man s cunaj Lev tan s cunaj Alfeo, ne dan me se ne so o ve anj nii puext, ne anj so puext man yuvii a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so, ne: Canoc so manj, caanj n taj Jesucrist rihaan so a. Gaa ne naxumaan so, ne canoco so man Jesucrist, caanj so a.

13Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nacn Jesucrist man Lev, ne canoco Lev man so a

San Marcos2
Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Jesucrist racuj so man nij s tum cacun a

102
Nana nihnj taj xnaanj me che ne toco nij s tucuyn se-nana Jesucrist xnaa man maan nij so a
18Ne

me se o gii yn Jesucrist r ve tucu s cunaj Lev yo, ne cana ndoo tuvi so s anj puext do, yo nij s tum ndoo cacun do, ne catj nij so r ve, ne caanj cayn nij so ga Jesucrist, ne dan me se man rcuaaan nij s tucuyn senana Jesucrist do, ne ch cunudanj nij so chraa a. O se queee ndoo nij s tum cacun yo me canoco senana Jesucrist a. 16 Gaa ne nij s fariseo naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii ro, queneen nij so se vaa ch Jesucrist chraa do, coo Jesucrist do, ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum ndoo cacun do, gaa ne cataj nij so rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist, ne: Me che ch s nihnj chraa ne coo so na ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum cacun do, ga taj nij so, xnanj nij so man nij s tucuyn senana Jesucrist a. 17 Ne cuno Jesucrist nana camii nij so, gaa ne cataj so rihaan nij so a: S vaa nucuaj ro, ne nano nij so man doctor ma. Maan s ran ro, me s nano man doctor adonj. Gaa ne ase vaa s ran ro, danj vaa nij s nihnj adonj. Ne cana u nj canacu nj u nj man s sa ma. Che nij s tum cacun canaj se vaa canoco nij so senanaj adonj. Tzaj ne sese s sa me soj, r soj, ne nuve si j canacu nj u nj man me soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

15Dan

dan me se toco nij s tucuyn senana Juan do, nij s fariseo do, xnaa man maan nij so, ne cana nij so rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Me che, ne toco nj si j tucuyn senana Juan do, si j tucuyn senana nij s fariseo do, xnaa man maan nj che se arj guee nj rihaan Diose, tzaj ne nij s tucuyn senana so me se ne toco nij so xnaa man maan nij so ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 19 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ase vaa s cuchruj saanj vaa u nj, ne asa cavee toco nij s man gaj xnaa man maan nij so, r soj ga. Ase vaa s cataj xcaj man chana ne man tuvi so do, danj vaa nij s man nihnj cuano, ne anu ndoo chaanj man nij so, ne se cavee toco nij so xnaa man maan nij so cuano ma. 20 Tzaj ne vaa gii, ne guun yanj u nj rihaan nij so, quiyaj yuvii , gaa ne nano r nij s nihnj, gaa ne toco nij so xnaa man maan nij so adonj.

ne ase vaa yatzj sin vaa tucun nga noco soj, ne se guun nanej n mant naca man yatzj nga yo ma. O se sese quiyaj n

21Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s noco tucun nga ro, se guun nucuaj nij so cuno nij so se-nana Jesucrist ma

103 danj, ne gii quinanj yuvii yatzj yo, gaa ne nagej mant naca yo, ne sese cuxuun yuvii man yatzj yo, ne quisi n yo, gaa ne cunuu xi j doj yuuj taj man yatzj nga yo nanj adonj. 22 Ne dan me se ase vaa nuj nga nuj araa nii na vin vaa un soj ei. Ne se cavee tucuyn u nj setucuanj u nj rihaan soj ma. O se ase vaa na vin naca vaa nana tucuyn u nj, ne se guun caraa yuvii na vin naca rque nuj nga ma. Sese danj quiyaj yuvii , ne cuyanj na vin cunuu xee na vin, ne se cacu nuj nga ma. Che dan canuu yo, ne cayanj na vin rihaan yo a. Che dan araa nii na vin naca rque nuj naca, ne o mn sa na vin rque nuj yo a. Che dan inanj rihaan s naca s ne noco tucun nga tucuyn u nj senanaj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana s cunaj Juan do, rihaan nij s tucuyn senana nij s fariseo do a.

San Marcos2,3 Me che, ne ne nayaa soj rihaan danj Diose daj quiyaj s cunaj David gaa na a. Gaa quinaaan rque nij tuvi nij so, 26 gaa ne catj so r nuvi gaa cayn s cunaj Abiatar xrej ata suun nocoo doj, ne ch so rachrn taj rihaan semesa Diose a. Ne ne n xcn so cha so rachrn yo, maan orn nij xrej n xcn cha rachrn yo a. Ne go un s cunaj David yo ch nij tuvi so un a. Tzaj ne ne cataj Diose se vaa tum s cunaj David cacun ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo, 27 gaa ne cataj un so rihaan nij s fariseo a Maan che rej cavee cavi i sa nij yuvii me cuchruj Diose gii narnj r nanj . Nuve chee rej cata nij yuvii suun navi j r gii narnj r me quiyaj Diose man nij yuvii a ma. 28 Che dan me, u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ro, no xcnj quiri i tangaj daj quiyaj yuvii gii narnj r nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo a.

gii narnj r nij yuvii israelit cachn Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rque o naa n trig, ne guun chee nij s tucuyn senana so vaj nij so ne cuta nij so doj caa trig a. 24 Gaa ne cataj nij s fariseo rihaan Jesucrist a: Ni yaj so ei. Me che yaj nij s tucuyn senana so danj ga. Ne n xcn n quiyaj n danj gii narnj r ma taj nij s fariseo rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a:

23O

Nana nihnj taj xnaanj che gii narnj r n a

Gaa ne natj Jesucrist r ve tucuyn nij s israelit setucuanj Moiss, ne dan me se yn o sno nacoo raa r ve yo a. 2 Ne nij s fariseo me se yn nij so r ve yo, ne tum uxr nij so man Jesucrist sese nahuun yuvii quiyaj so gaa gii narnj r nij yuvii israelit a. Danj quiyaj nij so che rej guun r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s nacoo raa a:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s nacoo raa, quiyaj Jesucrist a

San Marcos3 Naxumaan so canicu n cay so scanj nj taj Jesucrist rihaan so a. 4 Gaa ne xnanj Jesucrist man nij s fariseo yo, cataj so, ne: No xcn n racuj n man tuvi n gii narnj r n na, ase no xcn n quiyaj chii i n man tuvi n xa. Daj quiyaj n r soj gaa gii narnj r n ga. Ne n xcn n ti nanii n man tuvi n rihaan sayuun gaa gii narnj r gaa a na. Ni yaj uun n cavi so gaa gii narnj r gaa a na. Danj taj Jesucrist rihaan nij so a. Tzaj ne dnj tuva nij so a. 5 Gaa ne camaan r Jesucrist, ne niyaj so man nij s fariseo yo a. O se nan ndoo r so che nij so se vaa s nichraj ndoo nimn me nij so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s nacoo raa yo a: Tucu so ra so taj Jesucrist rihaan so a. Ne tucu so raa so, ne cunuu sa raa so nanj adonj. 6 Gaa ne curihanj nij s fariseo yo, ne cunuu chre nij so ga nij s noco man s cunaj Herodes, ne caanj nij so rej yanj, ne guun r taran nij so daj gaa quiyaj nij so ne cavi Jesucrist a.

104 estad Idumea do, s man rej rnej chr cunaj Jordn do, s man chuman Tiro do, s man chuman Sidn do, cuno nij so nana daj quiyaj Jesucrist che nij s ran, ne che dan cana ndoo nij so rihaan Jesucrist a. 9 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so se vaa quiyaj chuvi i nij so o rihoo ch rihaan na catuu so, gaa ne se gaa nanj curumaan nij yuvii man so, taj so a. 10 O se nahuun sa uxr yuvii , quiyaj Jesucrist, ndaa sj, gaa ne taran nij s ran ro, canoco uxr nij so man Jesucrist che rej cavee cano raa nij so man so gaa ne nahuun sa nij so, r nij so a. 11 Ne nij s nuu nana chree nimn ro, gaa queneen nij so man Jesucrist, ne caanj quinaj nij so rihaan yo tac Jesucrist, ne cataj nij nana chree se vaa: So me tan Diose ya adonj taj nij nana chree rihaan Jesucrist a. 12 Gaa ne cane ndoo Jesucrist suun rihaan nij nana chree se vaa se guun nata nij so rihaan nij yuvii che so a.

ne cavii Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rej yo, ne caanj so tuva na lacuan a. Ne canoco uxr yuvii man so a. Dan me se s man estad Galilea do, 8 s man estad Judea do, s man chuman Jerusaln do, s man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xcaj ndoo nij yuvii cuent se vaa s yaj nahuun sa yuvii me Jesucrist a
7Gaa

ne cavii Jesucrist xr quij, ne canacn so man nij s me r so cana rihaan so, gaa ne cavii nij so, ne cuchi nij so rihaan Jesucrist a. 14 Gaa ne quinarii Jesucrist man chuvi j nij so se vaa guun nij so apstol nata rihaan yuvii che so a. O se guun r so se vaa cachee chuvi j nij so ga

13Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quinarii Jesucrist chuvi j s caanj nata se-nana so a

105 so, ne guun r so canej so man chuvi j nij so cami i natj nij so rihaan nij yuvii a. 15 Ne guun r so nago so suun uun chij raa nij so che rej cavee nahuun sa nij s ran ne quiri i nij so man nij nana chree nimn nij yuvii a. 16 Dan me se cune Jesucrist man s cunaj Simn, ne tucunj so Pedr man Simn a. 17 Ne cune so man s cunaj Jacobo tan s cunaj Zebedeo, ne cune so man tin Jacobo s cunaj Juan, ne tucunj so Boanerges man roj so, ne nana Boanerges ro, taj se vaa ase vaa tan yaanj tuvi i vaa roj so a. 18 Ne cune so man s cunaj Andrs do, man s cunaj Felip do, man s cunaj Bartolom do, man s cunaj Mateo do, man s cunaj Toms do, man s cunaj Jacobo tan s cunaj Alfeo do, man s cunaj Tadeo do a. Ne cune so man yo s cunaj Simn, ne tuvi nij s me r cunu ga gobiern man Rom me so a. 19 Ne cune Jesucrist man s cunaj Judas Iscariote, ne so me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a.

San Marcos3 rihaan nij tuvi Jesucrist daj ran so yaj nij yuvii , ne che dan caanj nij tuvi Jesucrist qui taaa nij so man Jesucrist a. O se guun r nij tuvi Jesucrist se vaa guun snuj Jesucrist a. 22 Gaa ne nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss s cavii chuman Jerusaln ro, cataj nij so se vaa s chree uun chij s cunaj Beelzeb nu nimn Jesucrist, ne che dan guun nucuaj Jesucrist quiri i Jesucrist nana chree nimn yuvii quiyaj s chree uun chij yo, taj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 23 Gaa ne canacn Jesucrist man nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, ne nan so doj cuent rihaan nij so, ne dan me se cataj so, ne: Asa cavee quiri i s chree s cunaj Satans man maan tuvi so nana chree nimn nij yuvii , r nij soj ga. Daj chihaa mj se cavee quiyaj so danj a man adonj. 24 Neen soj se vaa sese vaa o nacin, ne sese xra taaj nij s uun chij rihaan nacin yo ne cunu maan nij so ga tuvi nij so, ne vaa gii, ne nu nacin yo quiri nu nanj adonj. 25 Ne sese unu taaj nij yuvii man o barri ga tuvi yuvii s man maan barri yo, ne vaa gii, ne quiri nu barri yo, quiyaj nij so nanj adonj. 26 Che dan me sese unu s chree s cunaj Satans ga tuvi maan so, ne sese racuj s chree mn u nj quiri i u nj nana chree nimn nij yuvii , ne se cavee guun chij s chree yo sese navi j tuvi so ma. Maan se quiri nu so nanj adonj.

Gaa ne catj Jesucrist r ve a. ne cunuu chre ndoo un nij yuvii rihaan so, ne dan me se guun chruj ndoo rihaan Jesucrist ga nij s tucuyn senana so, quiyaj nij yuvii , ne ndaa ne gaa yanj rihaan Jesucrist ga nij s tucuyn senana so cha nij so chraa, quiyaj nij yuvii a. 21 Gaa ne cuchi nana
20Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuta nij s fariseo cacun rmi xr Jesucrist se vaa camii Jesucrist ga s chree a

San Marcos3,4 sese me r yoo so catuu so r ve tucu s ruvee quiyaj ituu so siyaj s ruvee yo, ne asino nu mj so man s ruvee yo, gaa ne canicaj so catzi j so tucu s ruvee yo ei. Ne ase vaa yaj s atj tucu s ruvee ro, danj yj man s chree yo chuguanj. Dan me se numj u nj man so, ne cuano nihnj anj u nj man nu nij s ni j raa so adonj. 28 Cataj xnaanj y y u nj rihaan soj cuano se vaa nu cacun tum yuvii do, me maan nana chii i cami i yuvii do, cavee tinavi j Diose cacun yo che nij yuvii a. 29 Tzaj ne sese nachri yoo so ni yaj so man Nimn Diose, ne daj chihaa mj se quinavij cacun yo xr so a ma. Tananj quitaj cacun yo xr so nu cavii nu caanj nanj adonj. 30 Danj cataj Jesucrist rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, che se aj cataj nij so se vaa nana chree nu nimn so a.

106 ne cataj Jesucrist rihaan nij s nata rihaan so se vaa: Me chana me ni u nj, r soj ga. Me s me tin u nj, r soj ga taj Jesucrist rihaan nij so a. 34 Gaa ne niyaj Jesucrist man nij s yanj nu anicaj rej ne so, ne cataj so a: Ni yaj soj ei. Ase vaa ni u nj do, ase vaa tin u nj do, vaa nij s nihnj adonj. 35 Yuvii uno rihaan Diose ro, ase vaa tin u nj do, ase vaa ravij u nj do, ase vaa ni u nj do, vaa nij so adonj taj Jesucrist a.

27Ne

33Gaa

ne cana nii Jesucrist do, tin Jesucrist do, ne nicu n nij so xe rihaan ve nuu Jesucrist, ne can nij so nana rihaan Jesucrist se vaa cu rihanj so cana so rej nicu n nij so a. 32 Ne yn ndoo yuvii nu anicaj rej ne Jesucrist, ne cataj nii rihaan Jesucrist a: Nicu n ni so nicu n tin so nicu n xe, ne me r nij so queneen nij so mn so, Jess taj nii rihaan Jesucrist a.

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa nii Jesucrist do, ase vaa tin Jesucrist do, ase vaa ravij Jesucrist do, vaa nij s uno rihaan Diose a

Gaa ne caanj Jesucrist tuva na lacuan, ne guun chee so tucuyn so senana so rihaan yuvii tuva na lacuan a. Ne dan me se cana ndoo yuvii rihaan so, ne che dan cavii so rque o rihoo ch rihaan na, ne caanj cane so rque rihoo yo, ne canicun nij yuvii rihaan yo tuva na lacuan yo a. 2 Gaa ne tucuyn so man nij yuvii , nan ndoo so cuent rihaan nij yuvii , ne dan me se cataj so rihaan nij yuvii a: 3 Cuno soj cami j . Dan me se curihanj o s me r cuchruj naa n trig, ne tixnuu so n trig yo rihaan yo, 4 ne cayuu doj n trig yo r chrej ch yuvii , ne cana xtj ch xtj man n trig naj r chrej yo, ne dan me se navij nu n trig yo, quiyaj nij xtj nanj adonj. 5 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yuvej rej taj catu n yo a. Che dan cuaj xra stanj leej a. 6 Ve dan, ne quisj gii,

Nihnj me cuent nan Jesucrist che n trig tixnuu yoo so a

107 ne cuchrii naa leej, quiyaj nan, che se ne cavee caanj ni j y naa leej yo a man adonj. 7 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu scanj coj tanj, ne dan me se yoo doj cachij coj tanj yo rihaan naa leej, ne quinavij nu naa leej, quiyaj coj tanj yo, ne ne cavi i sa naa yo a man adonj. 8 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yo sa, ne naa yo ro, cachij sa a. Dan me se rihaan taaj yo sa yo ico chi ya n cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo, ne rihaan yo taaj yo sa yo vanuj chihaa ya n cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo, ne rihaan yo taaj yo sa yo cient ya n trig cavii, quiyaj o o n leej nii cayuu rihaan yo sa yo un nanj adonj taj Jesucrist, 9 gaa ne cataj un so Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei. Ve danj quisj cuent yo cuent nan Jesucrist a.

San Marcos4 Ne rihaan yo nij yuvii man rihaan chumii me se inanj cuent che nij rasuun nanoj rihaan nij yuvii , 12 gaa ne ni yaj nij so do, nano xrej nij so do, tzaj ne se queneen nij so do, se xcaj nij so cuent do, a ma. O se navej uxr r nij so canicaj nimn nij so ne gej cacun xr nij so a man adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne gaa guun yanj so rihaan nij yuvii , ne nij s ch ga so do, chuvi j nij apstol cune so man nata rihaan yuvii che so do, xnanj nij so man so che nij cuent nan so rihaan nij yuvii a. 11 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa soj, tzaj ne tihaan Diose nana rihaan soj daj quiyaj Diose gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se nana ne neen cunudanj yuvii me nana yo nana tihaan Diose rihaan soj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj me che nan ndoo Jesucrist cuent che nij rasuun rihaan nij yuvii a
10Gaa

ne cataj un Jesucrist rihaan nij so a: Ne ne neen soj me taj cuent nihnj cuent che n trig tixnuu yoo so na. Ne asa cavee xcaj soj cuent che yo nij cuent, r soj ga. 14 Dan me se s tixnuu n trig ro, so me s nata senana Diose rihaan yuvii adonj. 15 Ne ase vaa n cayuu r chrej quiyaj s tixnuu n ro, danj vaa taaj nij s uno senana Diose, ne dan me se uno nij so doj tzin, tzaj ne nu cuno nij so, ne nu na s chree s cunaj Satans, ne anj s chree senana Diose nana cayuu rque nimn nij so a. 16 Ne vaa taaj n trig cayuu rihaan yuvej un, ne n trig yo ro, ase vaa nij s uno senana Diose vaa yo, ne cuaj uun niha r nij so canoco nij so nana yo a. 17 Tzaj ne ataa xcaj sa nij so cuent, ne gaa uun chee yuvii yaj yuvii sayuun man nij so che nana noco nij so, ne cuaj nu uun naaj nij so, ne tanj nij so nana yo cuaj nanj adonj. 18 Ne ase vaa nij n trig cayuu scanj coj tanj ro, danj vaa yo

13Gaa

Nana nihnj taj xnaanj me taj cuent che n trig yo a

San Marcos4 taaj nij yuvii un, ne dan me se uno nij so senana Diose, 19 tzaj ne nan ndoo r nij so che se man rihaan chumii nihnj, ne me ndoo r nij so quiyaj canan nij so saanj, don tiha yuunj nij so man maan nij so che saanj, ne me maan yo nij rasuun nano ndoo nij so, ne che dan tanj xco nij so senana Diose, ne ne yaj nij so se sa a ma. 20 Ne n trig cayuu rihaan yo sa ro, ase vaa s uno senana Diose vaa yo, ne uun niha r so uno so nana yo, ne nuu sa nimn so rihaan Diose a. Ne sa doj tzin yaj taaj nij so, ne sa doj yaj yo taaj nij so, ne sa uxr doj yaj yo taaj nij so un nanj adonj. Ve danj quisj nana camii Jesucrist che cuent yo a.

108 uxr soj nari soj nana nihnj, ne rque ndoo Diose doj nana nari un soj nanj adonj. 25 O se s nari nana ro, doj a nari un so, quiyaj Diose nanj adonj. Ne s navej r nari sa nana ro, tananj canee Diose doj nij nana nari so man so, ne quinaj uun so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne gaa rmi me se achrn nii yaan raa aga yaan, ne axrj yuve nii aga yaan yo rque o chrn do, rque yuv do, r soj na. Taj ma. Sese rmi , ne uta nii aga yo rej xta, gaa ne cuchuguun sa ndoo adonj. 22 Dan me se a rasuun caxrj yuve yuvii se quinij yuve ma. Ya nu rihanj yo vaa gii, ne cunudanj yuvii queneen, vaa gii adonj. Ne cunudanj rasuun yaj yuve yuvii queneen daj a yuvii vaa gii ei. 23 Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij so, 24 gaa ne cataj un so se vaa Nuchruj raa soj nana camij nihnj ei. Sese quiyaj suun

21Gaa

Nihnj me cuent nan Jesucrist che aga yaan a

ne cataj Jesucrist: Dan me se ase vaa achij naa cuchruj o sno ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne sno yo ro, cun so n rihaan yo, 27 ne sj cun so, ne otoj so rej nii , ne naxagaa so, ne danj yaj so daj a gii, ne dan me se xra naa leej, ne achij naa leej, ne ne neen uxr sno me che me xra naa ne achij naa a ma. 28 Achij maan naa rihaan yo, ne dan me se asino yaan xra naa, gaa ne an tihaj, gaa ne uun xj yum naa a. 29 Gaa ne gaa quisj tan xr naa, ne an sno man nij s quiri i naa nanj . O se quisj ti quiri i nii naa nanj adonj taj Jesucrist a.

26Gaa

Nihnj me cuent nan Jesucrist che naa a

ne cataj un Jesucrist: Daj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, r soj ga. 31 Dan me se ase vaa achij can cuj mostaz xl ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se axrj nii can yo rihaan yo, ne can yo me se can leej nii doj vaa can yo rihaan cunudanj nij can man rihaan

Nihnj me cuent nan Jesucrist che can cuj mostaz xl a

30Gaa

109 chumii nihnj, 32 tzaj ne dan me se gaa axrj nii can yo rihaan yo, ne achij can yo, ne xi j doj uun yo rihaan cunudanj nij coj man tacaan, ne xcaan ndoo vaa raa cuj yo, ne avee yaj nij xtj vaj rej xta saca nij xo raa cuj yo, ne arn cachu n xr nij xo, yaj cuj mostaz xl yo nanj adonj taj Jesucrist a.

San Marcos4,5 uxr na rque rihoo yo, ne daj doj caraa nu rque rihoo, quiyaj na a. 38 Ne Jesucrist me se naj so rej sihuu rihoo, ne ni j raa so cam, otoj so a. Gaa ne narii nij s tucuyn senana Jesucrist nej rihaan Jesucrist, ne cataj nij so: Nihnj me se daj doj cavi n, maestro, ne me che ne rihuun r so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 39 Gaa ne canicun caya Jesucrist, ne caxrj yuvaa so man nana, ne cataj so rihaan na lacuan: Gaa dnj rihaan so, ne se quinan so ma taj so, gaa ne nu canicun nana, ne canicun dnj rihaan na lacuan yo, quiyaj Jesucrist nanj adonj. 40 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Me che chuvi ndoo nimn soj ga. Ataa cuchuman sa r soj ni yaj soj manj na taj so rihaan nij so a. 41 Gaa ne cuchuvi ndoo nij so, ne xnanj nij so man tuvi nij so, cataj nij so: Daj si j me s nihnj ga. Ndaa nana do, ndaa na do, uno amii so ason taj nij so rihaan tuvi nij so a.

me se queee cuent vaa danj cuent che nij rasuun nan Jesucrist rihaan nij yuvii , nata so senana Diose rihaan nij yuvii , ndaa vaa guun nucuaj nij yuvii cuno nij yuvii a. 34 Taj vaj yo nana nan Jesucrist rihaan nij yuvii a ma. Maan inanj cuent che nij rasuun nan Jesucrist rihaan nij so, tzaj ne rihaan maan nij s tucuyn senana so me se ataj xnaanj so che nij cuent yo rihaan nij so a.

33Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj cuent nan Jesucrist rihaan nij yuvii a

ne rej tinuu gii yo me se cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so, ne: Caanj n ndaa yo nchrej tuva na lacuan taj so rihaan nij so a. 36 Gaa ne nij s tucuyn senana Jesucrist me se caanj rihoo nuu nij so ga Jesucrist, quiyaj nij so, ne quinj nij yuvii tuva na lacuan, ne vaa doj nij rihoo canoco xc nij so a. 37 Gaa ne cavii uxr nana yuvaa rihaan na lacuan, ne quinaan ndoo rihaan na, ne catj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Jesucrist suun rihaan na do, rihaan nana do, se vaa canicu n yo a
35Gaa

Gaa ne caanj nij so ndaa nchrej tuva na lacuan yo, ndaa rej ne nij s man chuman Gadara a. 2 Ne rej yo me se taj yuuj yuvej rej achin nii xnang a. Dan me se nanij Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rque rihoo,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij nana chree nimn o sno a

San Marcos5 ne nu curihanj o sno nuu nana chree nimn rque yuuj yuvej yo, ne cuchi so rihaan Jesucrist a. 3 Ne s nuu nana chree nimn me se cuyn so cayn so rque yuuj yuvej yo, ne ne cavee numj nij yuvii man rej yo aga ne man so a. 4 O se aj uun queee ndoo numj nij yuvii ne do, aga ne do, man so, tzaj ne cuxra so aga ne, ne cane so ne do, ne a yuvii taj quisj naquiyaj camanj man so a. 5 Ne niganj me se nuvi i nigan cayn so rque nij yuuj yuvej do, vaj so xr quij do, ne caguj ndoo so, ne nicaj so yahij sihaa cane ndoo so nee man maan so un a. 6 Dan me se gaa queneen so man Jesucrist se vaa gan uxr vaj Jesucrist, ne cunnj so ndaa rej vaj Jesucrist, ne navj so rihaan Jesucrist, 7 ne nucuaj ndoo caguj so rihaan Jesucrist, ne cataj so: A j nen u nj se vaa tani j Diose s sa ndoo m so, Jess. Me che n so rej n u nj ga. Cataj xnaanj sa u nj rihaan so niyaj Diose se vaa se quiy so sayuun manj ma taj s nuu nana chree nimn rihaan Jesucrist a. 8 Danj camii so rihaan Jesucrist che se aj cataj Jesucrist rihaan so se vaa: Rihaan so nana chree nuu nimn s nihnj cataj xnaanj u nj se vaa cu rihanj so nimn s nihnj , taj Jesucrist, tzaj ne ne guun r nana chree cu rihanj so ma. 9 Gaa ne xnanj Jesucrist man nana chree, ne cataj so: Daj cunaj so ga taj Jesucrist rihaan so a. Ne: Xne nocoo ndoo me nj, ne queee ndoo nj taj nana

110 chree rihaan Jesucrist, 10 ne cachn niyaj nij nana chree yo rihaan Jesucrist se vaa se can Jesucrist man nij nana chree ndaa yo rej yanj ma. 11 Dan me se rej tacaan rej nicu n nij so me se ch o xne nocoo xc, ch nij xo coj, 12 gaa ne cachn niyaj nij nana chree rihaan Jesucrist, cataj nij so: Canej so man nj catuu nj nimn nij xc taj nij nana chree rihaan Jesucrist a. 13 Gaa ne cavej r Jesucrist quiyaj nij so danj, gaa ne curihanj nij so nimn sno yo, gaa ne catj nij so nimn nij xc, ne dan me se ruvaa uxr tacaan nicu n tuva na lacuan rej vaj nij xc yo, ne gaa catj nij nana chree yo nimn nij xc yo, gaa ne cunnj ndoo nij xo, caanj nij xo, ne ve danj vaj nij xo, ne quinij nij xo rque na, ne can xr nij xo nanj adonj. Ne dan me se vi j mj xc me nij xc can xr rque na a. 14 Ne nij s tum nij xc ro, cunnj nij so caanj cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii man chuman do, rihaan nij yuvii man tacaan do a. Gaa ne dan me se cana ni yaj nij yuvii se vaa guun, gaa ne cana nij so rihaan Jesucrist, 15 gaa ne queneen nij so man s curihanj nana chree nimn a. A j nanu so sagan so, ne dnj ne so rihaan Jesucrist a. Ne aj tiinj se sn so, ne nuu sa so a. Gaa ne cuchuvi ndoo nij yuvii se vaa quiyaj Jesucrist, 16 gaa ne cataj xnaanj nij s queneen yo rihaan nij yuvii daj quiyaj Jesucrist che s nuu nana chree nimn do, ga nij

111 xc do, 17 gaa ne guun chee nij yuvii cachn niyaj nij yuvii rihaan Jesucrist se vaa cu rihanj so rej yanj nij so caanj so rej yanj a. 18 Che dan cavii Jesucrist rque rihoo ch rihaan na, gaa ne dan me se cachn niyaj s curihanj nana chree nimn rihaan Jesucrist se vaa cavej r Jesucrist caanj so ga Jesucrist a. 19 Tzaj ne ne cavej r Jesucrist caanj so ga Jesucrist a. Tananj cataj Jesucrist rihaan so se vaa: Cavi i so nn so ve tucu so rej yanj nij tuv so, ne cataj xnaanj so rihaan nij so nu se vaa quiyaj s ni j raa man n che so, ne cataj so se vaa cunuu ee r so niyaj so mn so taj Jesucrist rihaan s curihanj nana chree nimn a. 20 Gaa ne caanj s curihanj nana chree nimn, ne guun chee so camii natj so rihaan nij yuvii man rej cunaj Chi Chuman, ne cataj xnaanj so nu se vaa quiyaj Jesucrist che so a. Ne caanj ndoo r cunudanj nij yuvii cuno senana so a.

San Marcos5 cunaj Jairo man Jesucrist, gaa ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, 23 gaa ne cachn niyaj uxr so rihaan Jesucrist, ne dan me se cataj so se vaa: Tanj chala cunii ro, ran ndoo no, ne daj doj cavi no, ne me r u nj cuchi so ve tucuaj, ne cuta so ra so raa no, ne nahuun sa no, ne se cavi no, qui y so ma taj s cunaj Jairo rihaan Jesucrist a. 24 Gaa ne caanj Jesucrist ga so, ne canoco uxr yuvii xc roj so, ne ndaa raan maan chrej vaj yuvii ga nij so a. 25 Dan me se scanj nij so vaj o chana ran ndoo, ne quisj chuvi j ya yo xra ton man no a. 26 Ne aj quiran ndoo no sayuun, quiyaj queee nij doctor, ne aj cutun no cunudanj saanj vaa rihaan no, tzaj ne taj se quiy a doj nahuun sa no quiyaj nij doctor yo a ma. Tananj doj a ran no nanj adonj. 27 Gaa ne aj cuchi nana rihaan no che nu se vaa quiyaj Jesucrist che nij yuvii , ne che dan cana no scanj nij yuvii rej xco Jesucrist, gaa ne can raa no doj tuva sagan so a. 28 O se guun r no se vaa: Sese cano raaj sagan Jesucrist, ne nahuun sa unj nanj adonj, guun r no a. 29 Dan me se sj can raa no sagan Jesucrist, gaa ne nu canicun ton man no cuaj a. Ne queneen no se vaa nahuun sa no, quiyaj Jesucrist a. 30 Dan me se nu can raa no sagan Jesucrist, ne nu xcaj Jesucrist cuent se vaa nahuun yuvii quiyaj so a. Che dan canicaj so, ne xnanj so, cataj so: Me s can raa sagan u nj ga taj so a.

me se nuu Jesucrist rque rihoo ch rihaan na, ne caanj un so ndaa nchrej tuva na lacuan, gaa ne cunuu chre ndoo yuvii rihaan so, ne vaj so tuva na lacuan a. 22 Gaa ne dan me se cana yoo nij s ni j raa ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne Jairo cunaj so a. Dan me se queneen s

Nana nihnj taj xnaanj che chala cunii do, che chana chij do, nahuun sa, quiyaj Jesucrist a
21Dan

San Marcos5,6 ne cataj nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa: Nen so se vaa raan ndoo vaj nij yuvii ga so, ne me che xnanj so me s can raa sagan so ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 32 Gaa ne canicaj Jesucrist, ne queneen so man chana can raa tuva sagan so a. 33 Ne dan me se cuchuvi ndoo no ne ndaa rij man no, ne aj neen no se vaa nahuun sa no a. Gaa ne caanj no, ne canicun ruj no rihaan Jesucrist, ne cataj ya no rihaan Jesucrist nu se vaa quiyaj no a. 34 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: Nahun so che se amn r so niyaj so manj, nocoj. Ve caanj so, ne dnj gaa nimn so caanj so . Gaa nucu so, ne aj xnj nu chiii yo xr so nanj ei taj Jesucrist rihaan chana yo a. 35 Ataa navi j camii Jesucrist, ne cana o s cavii tucu s cunaj Jairo, ne cataj so rihaan Jairo a: A j cavi tan so, ne taj che caraa chr so rihaan maestr a ma taj s na cataj xnaanj rihaan Jairo a. 36 Dan me se cuno Jesucrist nana camii s cana, gaa ne cataj so rihaan s cunaj Jairo a: Se cuchuv so ma. Maan se cuchuman ya r so ni yaj so manj taj Jesucrist rihaan so a. 37 Dan me se ne cavej r Jesucrist canoco a doj nij yuvii man so, ne maan Pedr do, Jacobo do, Juan tin Jacobo do, cavej so canoco man so a. 38 Gaa ne cuchi so rihaan ve tucu Jairo, ne

112 queneen Jesucrist se vaa tavee uxr nij yuvii man r ve a. 39 Gaa ne catj Jesucrist r ve, ne cataj so rihaan nij yuvii a: Me che tavee ndoo nij soj ga. Ne cavi chala cunii nihnj ma. Maan se otoj uun no nanj taj Jesucrist rihaan nij so a. 40 Gaa ne canga nacoo nij yuvii niyaj nij yuvii man Jesucrist a. Tzaj ne quirii Jesucrist man cunudanj nij yuvii xe, gaa ne nicaj so man rej chala cunii do, man nii chala cunii do, man vanuj nij s cana ga so do, ne catj so r cuart naj chala cunii yo a. 41 Gaa ne quitaaa Jesucrist raa chala cunii, ne cataj so rihaan chala cunii yo a: Talita, cumi taj so rihaan no xnanj amii maan so a. Ne senana so taj: Naxagaa so, chala cunii, taj nana camii Jesucrist rihaan chala cunii yo a. 42 Nu camii Jesucrist nana dan, ne nu naxagaa chala cunii yo, ch no cuaj a. Nahuun ina no a. Ne chala cunii vaj chuvi j yo me no a. Ne nij s queneen, tzaj ne caanj ndoo r nij so a. 43 Gaa ne cane uxr Jesucrist suun rihaan nij so a: A yuvii se cataj xnaanj nij soj rihaan daj quiyj che chala cunii ma taj Jesucrist rihaan nij so, ne cataj so se vaa rque nii doj se ch cha no a.

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cavej r nij s man chihn Jesucrist chuman cunaj Nazaret cuno nij so nana camii Jesucrist a

Gaa ne curihanj Jesucrist ve yo, gaa ne namn so

113 rej chihn so, ne canoco nij s tucuyn senana so man so a. 2 Ne gii narnj r nij yuvii israelit me se caanj so ve tucuyn nij s man chihn so setucuanj Moiss, ne guun chee so tucuyn so man nij s man r ve yo a. Ne caanj ndoo r nij yuvii gaa cuno nij yuvii senana Jesucrist, gaa ne cataj nij yuvii : Me rej nari s nihnj nana cuu avii raa s nihnj ga. Me rej nari so suun sa yaj so ga. 3 Nuve si j acj chruun s ne chihn n me so na. Ne tan chana cunaj Mari me so . Ne tin s cunaj Jacobo do, s cunaj Jos do, s cunaj Judas do, s cunaj Simn do, me so . Ne nij ravij so me chana ne chihn n taj nij s man chihn Jesucrist rihaan tuvi nij so, ne guun nacoo r nij so niyaj nij so man Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me rej maan vaj o s nata senana Diose, ne arj cochroj nij yuvii rihaan so, tzaj ne nij yuvii man chihn so do, nij tuvi so do, nij s yanj tucu so do, navej r caraa cochroj rihaan so ma taj Jesucrist rihaan nij s man chihn so chuman cunaj Nazaret yo a. 5 Ne ne guun nucuaj Jesucrist quiyaj so a doj suun sa nocoo chihn so, maan se doj s ran me se cuta so raa so raa ne nahuun sa nij so, quiyaj so a. 6 Ne caryaanj ndoo so se vaa ne cuchuman r nij s man chihn so niyaj nij so man so a. Ne cavii so caanj so nij chuman naj nichru n,

San Marcos6 tucuyn so senana so man nij yuvii a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn se-nana so caanj cami i natj nij so a
7Gaa

ne canacn Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn senana so, ne cuchi nij so rihaan so, gaa ne guun chee so can so man vi j vi j nij so, ne go so se nucuaj man nij so, gaa ne cavee quiyaj canan nij so rihaan nij nana chree a. 8 Ne cane so suun rihaan nij so se vaa a doj rasuun se nicaj nij so gaa vaj nij so chrej; maan orn chruun garrot me se cavee ni caj nij so, tzaj ne rachrn do, nanj do, se nicaj nij so, ne se cavee cu nu saanj rque secaxran nij so, 9 tzaj ne qui nij tac nij so canj, ne orn yatzj quitaj xr nij so, taj Jesucrist rihaan nij so, 10 ne: Me maan ve caran soj, ne yoo cayn soj ve yo ndaa se cu rihanj soj chuman yo . 11 Ne me rej maan se camii sa nij yuvii ga soj do, se cavej r nij yuvii cuno nij yuvii nana amii soj do, ne asa cavii soj rej yo, ne nacunan soj tac soj tucuayuu soj yo tachruu can tac soj, ne ndaa dan, gaa ne xcaj nij s man rej yo cuent se vaa tum ndoo nij so cacun se vaa ne cavej r nij so cuno nij so senana soj adonj. Cataj xnaanj y y u nj rihaan soj cuano se vaa doj a quiran nij so cacun rihaan nij yuvii man chuman Sodoma ga chuman Gomorra nanj adonj taj Jesucrist rihaan chuvi j nij so a. 12 Gaa ne caanj nij so, gaa ne camii natj nij so rihaan nij yuvii

San Marcos6 se vaa canicaj r nij yuvii canoco nij yuvii chrej sa, 13 ne quirii ndoo nij so man nij nana chree nimn nij yuvii , ne cutj ndoo nij so cast raa nij s ran, ne nahuun sa nij s ran, quiyaj nij so a.

114 O se xcaj s cunaj Herodes man chana Herodas yo, 18 gaa ne cataj s cunaj Juan rihaan s cunaj Herodes se vaa: Ne n xcn so xcaj so man choco so ma taj Juan rihaan Herodes a. 19 Che dan nachri chana cunaj Herodas niyaj no man Juan, ne guun ndoo r no cavi Juan, tzaj ne ne cavee ma. 20 O se cuchuvi s cunaj Herodes niyaj so man Juan, che se queneen Herodes se vaa s nica r s sa inanj nimn rihaan Diose me Juan, ne che dan carn Herodes rihaan chiii che Juan a. Dan me se gaa cuno Herodes senana Juan, ne quinan ndoo r so, tzaj ne guun niha r so cami i Juan rihaan so a. 21 Dan me se quisj o gii cavee quiyaj canan chana cunaj Herodas yo, ne dan me se sechaanj s cunaj Herodes me yo, ne cane so suun se vaa canu sechaanj so, ne canacn so cana nij s yaj suun ga maan so do, nij tanuu uun chij doj do, nij s uun chij rihaan estad Galilea do, cana cha niynj nij so ga so a. 22 Gaa ne catj tan chana cunaj Herodas rej anu chaanj, ne ranj no, ne guun niha uxr r Herodes ga nij s cana chaanj yo niyaj taran nij so man tan Herodas a. Gaa ne cataj Herodes rihaan chana yaan yo: Cuano nihnj me se a me maan rasuun me r so cachi nj so rihanj, ne rque u nj mn so ei taj so, 23 gaa ne cataj un so Cuta y u nj raa Diose se vaa a me maan rasuun cachi nj so rihanj, ne rque

me se cuchi nana rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes che nu se vaa quiyaj nij s tucuyn senana Jesucrist, ne nu cachra chanuu ndoo senana Jesucrist a. Gaa ne cataj s cunaj Herodes se vaa: Cunuu ina ya un s cunaj Juan, raj . se s cunaj Juan me s guun nucuaj quiyaj nij suun sa nocoo yo nanj adonj taj s cunaj Herodes a. 15 Ne yo taaj nij yuvii me se cataj se vaa s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na me Jesucrist, ne yo taaj nij yuvii un cataj se vaa yo nij s nata senana Diose gaa na me Jesucrist a. 16 Dan me se cuno s cunaj Herodes daj guun r nij yuvii , gaa ne cataj so: S cunaj Juan s cane nij tanuu c yave quiyj ro, aj cunuu ina ya so chuguanj taj Herodes a. 17 O se maan s cunaj Herodes me s can man nij tanuu qui taaa nij tanuu man s cunaj Juan asi j rque doj, ne numj nij tanuu man s cunaj Juan, ne caxrj s cunaj Herodes taga man s cunaj Juan, che chana cunaj Herodas nica tin Herodes s cunaj Felip a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi Juan s cuta ne man yuvii , quiyaj s nicaj suun cunaj Herodes a
14Dan

115 u nj mn so . Ndaa yanej yo uun chij u nj rihaan ro, rque u nj mn so nanj adonj taj Herodes rihaan chana yaan yo a. 24 Gaa ne curihanj chana yaan, ne xnanj no man nii no chana cunaj Herodas, ne cataj no: Me se cachi nj u nj, ga nahiin taj no rihaan nii no a. Gaa ne chana cunaj Herodas cataj: Cachi nj so c yave s cunaj Juan s cuta ne man yuvii taj no rihaan tan no chana yaan yo a. 25 Gaa ne nu catj rayanj chana yaan yo rej man s nicaj suun rey cunaj Herodes, ne cachn niyaj no rihaan so, cataj no: Me r u nj se vaa maan or cuano ro, canej so c yave s cunaj Juan s cuta ne man yuvii rque aga rcooo, ne rque so rihanj cuaj taj no rihaan Herodes a. 26 Gaa ne nan ndoo r s nicaj suun rey cunaj Herodes yo che se aj cuta so raa Diose ne aj cuno taran nij s yanj rihaan mes ga so, ne che dan ne cavej r so tari so senana so se vaa se quiyaj so ndaa vaa taj chana yaan yo rihaan so a. 27 Gaa ne nu can so man s ticavi man s cunaj Juan, ne cane so suun se vaa ni caj so c yave Juan cana so a. 28 Gaa ne caanj s ticavi man Juan taga, ne cane so c yave Juan, ne can so c yave Juan rque aga rcooo, nicaj so, cana so, ne rqu so man chana yaan, ne nago chana yaan yo man nii no a. 29 Gaa ne gaa cuchi nana rihaan nij s tucuyn senana Juan se vaa

San Marcos6 cavi Juan, ne cana nij so, ne nicaj nij so c man Juan, cachin nij so rque yuuj yuvej a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee quirii Jesucrist se ch u n mj sno a

me se nij s can Jesucrist caanj nata rihaan yuvii che so ro, cunuu chre nij so ga Jesucrist, ne nata nij so rihaan Jesucrist che cunudanj nij suun sa nocoo quiyaj nij so do, che cunudanj nij nana tucuyn nij so man nij yuvii do a. 31 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Caanj n doj rej tacaan rej taj vaj yuvii ne, gaa ne cavee naraan r nij soj doj taj Jesucrist rihaan nij so a. O se cana ndoo yuvii do, caanj ndoo yuvii do, ne ne vaa yanj rihaan nij so cha nij so a doj chraa a. 32 Gaa ne cavii nij so rque rihoo ch rihaan na, ne caanj orn nij so rej tacaan a. 33 Tzaj ne queneen ndoo nij yuvii se vaa caanj nij so, ne xcaj yuvii cuent se vaa caanj nij so, quiyaj nij s queneen, gaa ne ch tacoj nij yuvii man cunudanj nij chuman naj rej yo, ne cunnj nij yuvii , cunuu chre nij yuvii rej caanj nij tuvi Jesucrist, ne asino nij yuvii cuchi, ne navi j nij yuvii cana Jesucrist a. 34 Ne nanij Jesucrist r rihoo, ne queneen so se vaa aj mn uxr yuvii , ne cunuu ee r so man nij yuvii a. O se ase vaa matzinj nuvi s tum man vaa nij yuvii , niyaj Jesucrist, gaa ne guun chee so tucuyn ndoo so senana so man nij yuvii a.

30Dan

San Marcos6 me se cachn ndoo or, gaa ne cana nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist, gaa ne cataj nij so se vaa: Rco quij uun me nihnj, ne taj se ch cha nij yuvii nihnj, ne cachn ndoo or nanj . 36 Qui y so se ndoo, ne nanej so chrej man nij yuvii , caanj nij yuvii chuman naj nichru n do, nij rancho naj nichru n do, quiraan nij yuvii se ch cha nij yuvii nanj taj nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist a. 37 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Go maan soj se ch cha nij yuvii taj so a. Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Caanj nj go nj saanj vaa tuvee yuvii yaj suun tu nj yavii ne quiraan nj rachrn, ne rque nj cha nij yuvii , r so na taj nij so rihaan Jesucrist a. 38 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me daj rachrn vaa rihaan soj ga. Cavi i soj, ne xcaj soj cuent taj so a. Gaa ne caanj nij so quiyaj cont nij so rachrn vaa rihaan nij so, gaa ne canicaj nij so, ne cataj nij so: Vaa u n guee rachrn ne vi j guee xcuaj rihaan nj nanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 39 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij yuvii se vaa caanj cayn cunudanj nij yuvii rihaan coj chri n, ne caanj cuman xne nij yuvii rihaan coj chri n, taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 40 Gaa

116 ne naquiyaj xne nij yuvii man nij yuvii , ne cayn nij yuvii rihaan coj chri n, ne dan me se cient yuvii do, vi j chihaa chi yuvii do, me o o xne nij yuvii a. 41 Gaa ne quitaaa Jesucrist u n nij rachrn ne vi j roj xcuaj, gaa ne niyaj so rej xta, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cuxra taaj so man rachrn yo, ne caxrj so ston nij s tucuyn senana so, che rej caxri i nij so ston nij yuvii a. Gaa ne cuxra taaj so nee xcuaj cha cunudanj nij yuvii a. 42 Gaa ne ch taran nij yuvii , ne caraa rque cunudanj nij so, 43 ne ndaa quinj ndoo se ch, quiyaj nij yuvii a. Gaa ne naquiyaj chre nii se vaa quinj tuva yuvii , ne caraa yo chuvi j ya scaa, ne taaj rachrn do, taaj nee xcuaj do, me se ch naquiyaj chre nii a. 44 Ne nij sno rqu Jesucrist chraa me se u n mj sno me nij so a.

35Dan

ne rayanj cane Jesucrist suun rihaan nij s tucuyn senana so se vaa cavi i nij so rihoo ch rihaan na caanj nij so rej xco na lacuan yo ndaa chuman cunaj Betsaida, quitaj yaan nij so rihaan Jesucrist, ne dan me se maan Jesucrist nanej chrej man nij yuvii , taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 46 Dan me se caanj nij so, ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii se vaa cavee caanj nij yuvii a. Gaa ne cavii so raa quij, ne cachn niyaj so rihaan Diose a. 47 Dan me se daj doj cata gii raa quij, ne vaj rihoo tanuu rihaan

45Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cach Jesucrist rihaan na a

117 na lacuan, ne orn Jesucrist me s nicu n rihaan yo a. 48 Ne queneen so man nij s tucuyn senana so se vaa gj ndoo rihoo yo rihaan na quiyaj nana, che se go nana rej rihaan rihoo yo a. Dan me se yan sinu caanj Jesucrist rej vaj nij so, ch tacoj uun so rihaan na yo, vaj so nanj adonj. Ne guun r so cachen so rej xnuj nij so a. 49 Ne queneen nij s tucuyn senana so man so se vaa ch uun so rihaan na, ne guun r nij so se vaa tanaj me so, ne che dan caguj ndoo nij so a. 50 O se queneen cunudanj nij so man so, ne cuchuvi ndoo nimn nij so a. Ve dan, ne nu cataj Jesucrist rihaan nij so a: Naquiyaj nucuaj soj nimn soj ei. U nj na ei. Se cuchuvi soj ma taj so rihaan nij so a. 51 Gaa ne catj so rque rihoo rej nuu nij s tucuyn senana so, gaa ne canicun nana yo, ne caanj ndoo r nij so a. 52 O se ne xcaj sa nij so cuent che se nucuaj nicaj Jesucrist gaa cuxra taaj Jesucrist rachrn ch nij yuvii a. Maan se nichraj ndoo nimn nij so a.

San Marcos6,7 nij so tuvi nij so s ran rihaan yuv, ne quit chih nij so nij s ran yo, vaj nij so me rej maan vaj Jesucrist a. 56 Ne me maan chuman raa do, chuman nocoo do, rancho do, catj Jesucrist me se cuchruj nij yuvii man nij s ran rihaan yuvee, ne cachn niyaj uxr nij yuvii rihaan Jesucrist se vaa cavej r Jesucrist cano raa nij so doj tuva sagan so a. Ne nu nij s can raa doj man so ro, nahuun sa cunudanj nij so cuaj nanj adonj.

ne cuchi nij so tuva na lacuan rej cunaj Genesaret, ne numj nij so rihoo tuva na lacuan a. 54 Gaa ne nanij nij so r rihoo, ne nu cunuu yaan nij s man rej yo man Jesucrist, 55 ne yoo caanj cunudanj nij s yanj nu anicaj, ne guun chee nij so cuchruj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nari nucuaj nij s ran man rej cunaj Genesaret, quiyaj Jesucrist a
53Gaa

Gaa ne quinichrun s fariseo do, quinichrun s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, rihaan Jesucrist, ne s cavii chuman Jerusaln me nij so a. 2 Ne queneen nij so se vaa gaa ch nij s tucuyn senana Jesucrist chraa, ne ne naya nij so, ne che dan ne naruvi i raa nij s tucuyn senana Jesucrist niyaj Diose, r nij s fariseo do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do a. 3 O se xa nij s fariseo ga cunudanj yo nij s israelit, tzaj ne a doj ne ch nij so chraa sese ataa naya nij so ma. Danj yaj nij so, che se noco nij so tucun cuchruj nij s chij cayn gaa na a. 4 Ne gaa na nij so yuvee, ne ane nij so, ne sese ataa cane nij so, ne ne ch nij so chraa a ma. Ne vaa uxr doj tucun nicaj nij so, ne ndaa vaa tucun che taz do, che xruj do, che aga do, daj quiyaj nij so gaa nanu nij so man nij rasuun vaa nacaj do a.

Nana nihnj taj xnaanj me che ne naya nij s tucuyn se-nana Jesucrist gaa ch nij so chraa a

San Marcos7 ne xnanj nij s fariseo ga nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss man Jesucrist, ne cataj nij so, ne: Nij s tucuyn senana so me se me che ne noco nij so tucun cuchruj nij s chij cayn gaa na, ne nihnj me se ch nij so chraa, ne ne naruvi i raa nij so niyaj Diose a ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 6 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cunaj uxr vaa nana nata s cunaj Isaas gaa na gaa camii so che nij soj si j nucui r, ne dan me se camii so senana Diose, ne cataj so se vaa: Yuvii nihnj me se gan uxr nicun nimn nij so ga u nj nanj adonj. 7 Navj rmaan nij so rihanj, ne dan me se nanj senana nij s man rihaan chumii tucuyn nij so rihaan tuvi nij so, ne taj nij so se vaa senanaj me senana nij yuvii yo a, taj senana Diose nata s cunaj Isaas gaa na a. 8 O se aj tanj xco soj nana cataj xnaanj Diose rihaan n, ne nanj tucun cuchruj yuvii uun noco soj nanj ei taj Jesucrist, 9 ne cataj un so se vaa Cunaj uxr vaa yaj soj, ne uta yanj soj nana cataj xnaanj Diose rihaan n, che rej cavee canoco soj setucuanj maan soj asan. 10 O se cane Moiss suun se vaa: Caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do . Tzaj ne: S amii chree rihaan rej do, rihaan nii do, me se vaj so ne nu chee cavi so . Danj vaa cataj xnaanj Moiss rihaan n a. 11 Tzaj ne taj soj se vaa sese cataj yoo so rihaan rej so do, rihaan nii so do, se

118 vaa aj rqu so nu siyaj so rihaan Diose ne che dan se cavee racuj so man rej so do, man nii so do, taj soj a. 12 Ne ne cavej soj racuj so man rej so do, man nii so do a. 13 Dan me se danj inanj amii soj gaa tucuyn soj senana nij s man gaa na, ne axrj yuve soj man senana Diose nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a. 14 Gaa ne canacn un Jesucrist man nij yuvii cana nij yuvii rihaan so, gaa ne cataj so rihaan nij yuvii a: Cuno taran soj nana nihnj, ne xcaj soj cuent nedi . 15 A doj rasuun atj tuva yuvii se cavee quiyaj chii i man yuvii ma. Se avii tuva yuvii ro, yaj chii i man yuvii adonj. 16 Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 17 Dan me se cor caanj yanj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rihaan nij yuvii , ne catj nij so r ve, gaa ne xnanj nij s tucuyn senana Jesucrist man so me taj nana camii so che se atj tuva yuvii gaa. 18 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Vaa soj vaa, ne ne xcaj maan soj do cuent a na. Ne neen soj se vaa nu se atj tuva yuvii ro, se cavee quiyaj chii i yo man yuvii a. 19 O se ne atj yo ndaa nimn yuvii ma. Tananj achn yo rque yuvii , ne urihanj yo gaa re yuvii nanj taj Jesucrist, ne nana yo taj se vaa cavee cha yuvii me maan rasuun ne nuve cacu n me yo rihaan Diose a. 20 Ne cataj un

5Gaa

119 so a Tzaj ne se urihanj tuva yuvii ro, yo me nana avii nimn yuvii , ne nana yo me yaj chii i ndoo man yuvii adonj. 21 O se nihnj me se chii i avii nimn yuvii a. Se chii i do, che yan quiyaj ituu siyaj tuvi do, yan cotoj ga nica tuvi do, yan ticavi man tuvi do, 22 yan guun r ni caj siyaj tuvi do, yan tiha yuunj man tuvi do, yan ni yaj ndoo man yo chana do, yan guun xcoj ruvaa r ni yaj tuvi do, che yan nachri ni yaj man tuvi do, yan cami i xta do, yan quiyaj rmaan n guun se nij do, me nu se avii nimn yuvii , 23 ne nu yo me se avii nimn yuvii ne yaj chii i man yuvii nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Marcos7 so se vaa se cavee cataaa n cooo man rihaan nij xnii ne go n cha nij chuvee ma. Dan me se ndaa sj ch nij xnii tucua, gaa ne sese nj se ch tuva nij xnii yo, gaa ne cavee go cha chuvee nanj adonj. Che dan ase vaa ne n xcn yuvii canee yuvii rachrn tuva tan yuvii go yuvii rachrn yo cha chuvee ro, danj vaa ne n xcnj racuj man soj si j yanj a man adonj. Maan inanj maan nij yuvii israelit me no xcn u nj racuj u nj nanj adonj taj Jesucrist rihaan chana yo a. Gaa ne cataj no: 28 Ve dan vaa guee, Seor. Tzaj ne nij chuvee nicu n rque chruun mes ro, ch nij xo tachruu ayuu tuva nij xnii nanj . Ne ase vaa chuvee ch tachruu vaa u nj rihaan so nanj adonj. Che dan me ndoo raj racuj so doj manj, raj nanj adonj taj chana yo rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist: Che nana camii so nihnj ro, cavee cavi i so caanj so, ne aj curihanj nana chree nimn tan so nanj ei taj so rihaan no a. 30 Gaa ne caanj chana, catj chana r ve tucu chana, ne queneen chana se vaa dnj naj tan chana rihaan yuv, ne aj curihanj nana chree nimn tan chana adonj.

ne canicun Jesucrist, ne curihanj so rej yo, ne caanj so rej naj chuman cunaj Tiro a. Ne catj so r o ve, ne ne cavej r so queneen nij yuvii me rej vaj so a. Tzaj ne ne cavee qui nij yuve so ma. 25 Tananj rayanj cuchi nana rihaan o chana se vaa yanj so, ne tan chana ro, me n nuu nana chree nimn, ne cana chana, ne canicun ruj chana yo rihaan Jesucrist a. 26 Dan me se chana sirofenicia amii xnanj griego me chana yo, ne cachn niyaj no rihaan Jesucrist se vaa quiri i Jesucrist nana chree nimn tan no a. 27 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: Dan me se canicn so doj, ne cha asino nij xnii tucua, ne nen

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchumn r o chana sirofenicia se vaa racuj Jesucrist man no a
24Gaa

ne curihanj un Jesucrist rej naj chuman Tiro, ne cachn so scanj chuman cunaj Sidn, caanj un so tuva na lacuan cunaj

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj che s naxra tuva do, nachuguu n xr do, quiyaj Jesucrist a

San Marcos7,8 Galilea, ne cachn so scanj rej cunaj Chi Chuman a. 32 Ne nicaj nij yuvii man o s soo yami i cana nij yuvii rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj uxr nij yuvii rihaan Jesucrist se vaa cuta raa Jesucrist xr s soo yami i yo a. 33 Gaa ne nicaj Jesucrist man s soo yami i caanj yanj so rihaan yo nij yuvii , gaa ne tucuaanj Jesucrist raa Jesucrist yuuj xr s soo yami i, gaa ne quirii talj Jesucrist raa Jesucrist, ne can raa Jesucrist daa s soo yami i yo a. 34 Gaa ne niyaj Jesucrist rej xta, gaa ne carchej Jesucrist, ne cataj Jesucrist: Efata taj Jesucrist, ne nana Efata taj: Nachuguun xr so , me nana camii Jesucrist rihaan s soo yami i yo a. 35 Gaa ne nachuguu n xr so, ne nahuun sa daa so, gaa ne camii sa so a. 36 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij s queneen daj quiyaj Jesucrist che s soo yami i se vaa se guun cataj xnaanj nij so rihaan a yuvii a. Dan me se doj a navej r Jesucrist cataj xnaanj nij so rihaan tuvi nij so, tzaj ne doj a nata nij so rihaan tuvi nij so a. 37 Gaa ne caanj uxr r nij yuvii xcaj cuent daj quiyaj Jesucrist, ne cataj nij yuvii se vaa sa uxr vaa nu se vaa quiyaj Jesucrist, ne ndaa nachuguun xr nij s soo do, ndaa amii sa nij s yami i do, yaj Jesucrist, taj nij yuvii yo a.

120 nuvi un se ch rihaan nij yuvii , gaa ne canacn Jesucrist man nij s tucuyn senana so se vaa cana nij so rihaan so, gaa ne cataj so rihaan nij so a: 2 E e r u nj man nij yuvii nihnj, ne nihnj me se sj vanuj ya gii o vaj nij yuvii ga u nj, ne taj vaj se ch rihaan nij yuvii cuano a ma. 3 Ne sese nanej u nj chrej man nij yuvii cuano quinan nij so gaa naaan rque nij so, ne ninaj nij so r chrej, ne dan me se taaj nij so me s yanj rej gan ndoo nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 4 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Tzaj ne rej tacaan uun me nihnj, ne nuvi rachrn nihnj go n cha nij yuvii a ma taj nij s tucuyn senana Jesucrist a. 5 Gaa ne xnanj Jesucrist man nij so, cataj so: Me daj rachrn vaa rihaan soj ga taj so, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. Chi j rachrn vaa rihaan nj nanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 6 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij yuvii se vaa caanj cayn nij yuvii rihaan yo a. Gaa ne nicaj so chi j nij rachrn, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cuxra taaj so rachrn yo, ne caxrj so ston nij s tucuyn senana so, ne tucuachn nij so rihaan nij yuvii , ne dan me se rqu nij so rachrn yo rihaan nij yuvii a. 7 Ne nicaj Jesucrist doj xcuaj leej un, ne nago so graci rihaan Diose che nij xcuaj leej,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa go Jesucrist se ch rihaan caanj mj sno a

Ne gii dan me se vaj un queee yuvii ga Jesucrist, ne

121 ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so se vaa tucuachn nij so nee xcuaj leej un rihaan nij yuvii un a. 8 Gaa ne ch cunudanj nij yuvii , ne ndaa caraa rque nij so a. Gaa ne naquiyaj chre nii se vaa quinj tuva nij yuvii , ne quisj o cunu chi j ya scaa caraa quiyaj se quinj tuva nij yuvii yo a. 9 Dan me se cunudanj nij so ch, ne quisj ndaa caanj mj yuvii ch nanj adonj. Gaa ne nan Jesucrist chrej man nij yuvii , 10 gaa ne nu cavii Jesucrist ga nij s tucuyn senana so r rihoo ch rihaan na, ne caanj nij so rej cunaj Dalmanuta a.

San Marcos8 ch rihaan na, ne caanj so rej xco na lacuan a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cavej r Jesucrist cuno nij s tucuyn se-nana so man nana tucuyn nij s fariseo do, s cunaj Herodes do a

me se curihanj doj nij s fariseo, gaa ne guun chee nij so can tuvi nij so ga Jesucrist, ne dan me se cachn niyaj nij so rihaan Jesucrist se vaa racuj Diose man Jesucrist, ne quiyaj Jesucrist o suun sa nocoo queneen nij so, gaa ne guun ya r nij so se vaa s can ya Diose me Jesucrist, r nij so a. 12 Gaa ne nucuaj ndoo carchej Jesucrist, ne cataj so rihaan nij so a: Ne me che me r soj si j israelit qui yj suun sa nocoo queneen soj ga. Dan me se daj chihaa mj se quiyj suun sa nocoo che soj a ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a. 13 Gaa ne tanj Jesucrist man nij so, gaa ne cavii un so rque rihoo

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachn nij s fariseo se vaa quiyaj Jesucrist o suun sa nocoo queneen nij so a

me se quiniyn nij s tucuyn senana Jesucrist ni caj nij so rachrn cha nij so, ne vaa orn rachrn r rihoo vaj ga nij so a. 15 Gaa ne cane Jesucrist suun rihaan nij so, cataj Jesucrist: Cutum soj man soj se gaa nanj quiran soj sayuun, quiyaj selevadura nij s fariseo do, s cunaj Herodes do taj Jesucrist no nij so a. 16 Ne nuchruj raa ndoo nij s tucuyn senana Jesucrist che nana camii so, ne: Che se taj rachrn nicaj n, ne che dan amii so che levadura se yaj naraa nana rque rachrn nanj adonj taj nij so a. 17 Ne aj neen Jesucrist daj uun nimn nij so, ne che dan cataj so: Me che nan ndoo r soj se vaa taj rachrn rihaan soj ga. Me che ataa xcaj soj cuent ga. O se vaa nichraj ndoo nimn soj nanj adonj. 18 O se vaa rlij rihaan soj, tzaj ne ne niyaj soj a ma. Vaa xr soj, tzaj ne ne uno soj a ma. 19 Ne ne nu r soj gaa vaa daj o u n guee rachrn cuxra taaj u nj tzaj ne quisj ch cunu u n mj sno, quiyj a. Ne me daj scaa se ch quinj tuva yuvii naquiyaj chre soj, r soj ga taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man nij so a. Gaa ne:

14Dan

San Marcos8 Chuvi j a taj nij so rihaan Jesucrist a. 20 Gaa ne cataj un Jesucrist: Ne ne nu r soj gaa vaa daj chi j guee rachrn cuxra taaj u nj tzaj ne quisj ch cunu caanj mj yuvii , quiyj a. Ne me daj scaa se ch quinj tuva yuvii naquiyaj chre soj, r soj ga xnanj un Jesucrist man nij so a. Gaa ne: Chi j a taj nij so rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne me che me ataa xcaj soj cuent se vaa cavee rque u nj nu se vaa achiin man soj ne nuve inanj che rej nano r soj che rachrn me camij rihaan soj che selevadura nij s fariseo do, s cunaj Herodes do ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

122 ne niyaj s tuchri i yo doj, gaa ne cataj so: Nen u nj nij sno, ne ase vaa chruun vaa nij so, tzaj ne ch nij so niyaj u nj nanj asanj taj so rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne cuta raa un Jesucrist rihaan s tuchri i yo, gaa ne niyaj niyaj s tuchri i, ne dan me se nahuun sa nu rlij rihaan so, ne curuvi sa cunudanj rasuun niyaj so nanj adonj. 26 Gaa ne can Jesucrist man so quinan so, tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so se vaa: A doj se catj so r chuman, ne se cataj so rihaan a nij yuvii , gaa ne se gaa nanj xcaj nij yuvii cuent daj quiyj che so taj Jesucrist rihaan so a.

24Gaa

ne catj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so r chuman cunaj Betsaida a. Gaa ne nicaj yuvii o s tuchri i cana nij yuvii rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj nij yuvii rihaan Jesucrist se vaa cuta Jesucrist raa Jesucrist raa s tuchri i che rej naxra rihaan s tuchri i yo a. 23 Gaa ne quitaaa Jesucrist raa s tuchri i yo, ne curihanj so rej tuva chuman ga s tuchri i, ne quirii talj Jesucrist rihaan s tuchri i yo, ne cuta raa Jesucrist xr so, gaa ne xnanj Jesucrist man so a: Ruvi rihaan so na taj Jesucrist, xnanj so man s tuchri i yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan o s tuchri i, quiyaj Jesucrist a
22Gaa

ne curihanj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so chuman Betsaida yo, ne caanj nij so nij chuman raa noco man chuman cunaj Cesarea de Filipo do a. Dan me se vaj nij so, ne xnanj Jesucrist man nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Daj taj nij yuvii che u nj ga. Ne me s m u nj, taj nij yuvii ga taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. 28 Vaa s taj se vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii m so ei. Ne vaa s taj un se vaa s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na me un so chuguanj. Ne vaa s taj un se vaa yo s nata senana Diose gaa na me un so chiha. O se danj taj o o nij yuvii che so nanj adonj cataj nij so rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Pedr me s me Jesucrist a

27Gaa

123 maan soj, gaa ne me s m u nj, r maan soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. Gaa ne cataj s cunaj Pedr: S can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so ei taj so rihaan Jesucrist a. 30 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so se vaa se nata nij so rihaan a yuvii me s me so, taj so a.

San Marcos8 O se ase tuva s chree s cunaj Satans ro, danj tuv so ei. Danj tuv so, che se ne acaj so cuent daj me r Diose adonj. Maan se inanj acaj so cuent daj me r yuvii nanj adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Pedr a. 34 Gaa ne canacn Jesucrist man nij yuvii cana nij yuvii rej nicu n so ga nij s tucuyn senana so, gaa ne cataj so rihaan taran nij so a: Sese me r yoo so canoco so manj, ne se guun r so quiyaj so se vaa me r maan so quiyaj so ma. Ne cavee se quiran uxr so sayuun do, cavee se ndaa cachron nii man so rihaan rcutze do, tzaj ne yoo quiyaj suun so cheej, ne yoo canoco raan so manj adonj. 35 Tzaj ne sese vaa o s me r ti nanii man maan rihaan sayuun, ne vaa gii, ne yoo cavi nimn so adonj. Tzaj ne sese cavi yoo so che se vaa me so s noco manj do, che se nata so senanaj nana sa do, ne vaa gii, ne cunuu ina un so adonj. 36 Ne a me se quiri o so sese quiyaj canan so nu rasuun man rihaan chumii nihnj ne caanj niya nimn so, r soj ga. Daj chihaa mj se cavee cavi i sa so, quiyaj rasuun man rihaan chumii nihnj a ma. 37 Tzaj ne cavee se navij nu siyaj yoo so rihaan chumii nihnj, tzaj ne sese gaa ina nimn so nu cavii nu caanj, ne quinano r so, r soj na. Daj chihaa mj se quinan r so a ma. O se cavi i sa uxr so nanj adonj. 38 Dan me se xa s uun naaj niyaj manj ne uun naaj niyaj

29Ne

ne guun chee Jesucrist tucuyn so man nij s tucuyn senana so se vaa che se s can Diose ni caj yuunj man yuvii me so ro, che dan no xcn so quiran ndoo so sayuun, quiyaj nij s uun chij do, nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii do, ne nachri nij so ni yaj nij so man so, ne ticavi nii man so, ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un so, cataj so a. 32 Ne nucuaj ndoo nata so nana yo rihaan nij s tucuyn senana so a. Gaa ne quirii yanj s cunaj Pedr man Jesucrist, ne guun chee so cataj so se vaa ne n xcn Jesucrist cami i Jesucrist nana vaa danj a. 33 Gaa ne canicaj Jesucrist, ne niyaj so man nij s tucuyn senana so, ne cataj so rihaan Pedr se vaa ne n xcn uxr maan Pedr cami i Pedr danj, ne cataj so: Naxuun so mn so rihanj . Navej raj queneenj mn so a ma.

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a

San Marcos8,9 senanaj ro, ase vaa nij s chii i tum ndoo cacun man rihaan chumii nihnj cuano vaa so adonj. Ne vaa gii guun naaj u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ni yaj u nj man so asa cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne dan me se uxr ve gaa u nj, quiyaj R u nj, ne cana nij semoz so ga u nj asa can u nj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij soa. Gaa ne cataj un so se vaa: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa xa taaj soj si j nicu n nihnj cuano, me se gaa ataa a cavi taaj soj, ne ya queneen taaj soj asa guun chee Diose nucuaj ndoo guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan taran nij so a.

124 Cunaj uxr vaa mn nj nihnj ga so, maestro. Ne quiyaj nj vanuj ve yacataj cane soj nanj . O ve can so, ne yo ve cane s cunaj Moiss, ne yo ve cane s cunaj Elas ei taj Pedr rihaan Jesucrist a. 6 O se ne queneen uxr Pedr daj me che camii so rihaan Jesucrist danj a ma. O se cuchuvi ndoo vanuj nij so che se vaa queneen nij so nanj adonj. 7 Gaa ne cana o ngaa, ne carn ngaa man taran nij so a. Gaa ne Diose ro, camii nana cuno nij so rque ngaa yo, ne cataj Diose a: S nihnj me tanj adonj. Ee raj man so adonj. Cuno soj rihaan so ei taj Diose cuno nij so a. 8 Gaa ne nu niyaj nij so, ne daj orn Jesucrist nicu n ga nij so, queneen nij so nanj adonj.

vatan gii, gaa ne nicaj Jesucrist man s cunaj Pedr do, s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, caanj so raa o quij xcaan rej taj vaj a yuvii ne a. Gaa ne yoo cunuu ino cunudanj man Jesucrist niyaj nij s tucuyn senana so yo a. 3 Ne dan me se cunuu catzi i ndoo sagan so, ne ndaa raan l maan sagan so niyaj nij so a. Ne taj vaj a yo s man rihaan chumii nihnj cavee quiyaj catzi i yatzj ndaa r se vaa sagan Jesucrist a. 4 Ne niyaj vanuj nij so, ne dan me se naquiyaa s cunaj Elas s cane gaa na ga s cunaj Moiss rihaan nij so, ne nan roj so cuent ga Jesucrist niyaj nij so a. 5 Gaa ne cataj Pedr rihaan Jesucrist a:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa chuguu n ndoo man Jesucrist niyaj nij s tucuyn se-nana so a
2Cachn

ne gaa nanij nij so tac quij yo me se cane Jesucrist suun rihaan nij so se vaa se nata nij so rihaan a doj yuvii che se vaa queneen nij so a. Yoo dnj gaa tuva nij so che rasuun queneen nij so a. Ndaa quisj cavi so ne cunuu ina un so, gaa ne cavee nata nij so se vaa queneen nij so daj quiran so s can Diose ni caj yuunj man yuvii , taj Jesucrist rihaan nij so a. 10 Ne yoo nu r nij so nana yo, ne xnanj ndoo nij so man tuvi maan nij so me che me cataj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a. 11 Gaa ne xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa s cunaj Elas ro, danj vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a
9Gaa

125 Me che taj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii se vaa asino cana s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na, gaa ne cavee cane Diose cacun che yuvii ga taj nij s tucuyn senana Jesucrist, xnanj nij so man Jesucrist a. 12 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya amii nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, taj nij so se vaa asino cana s cunaj Elas, gaa ne naquiyaj sa so nu rasuun adonj. Ne me che taj danj Diose se vaa s can Diose ni caj yuunj man yuvii me se quiran ndoo so sayuun ne nachri nij yuvii ni yaj nij yuvii man so, r soj ga. 13 Tzaj ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa aj cana ya s cunaj Elas, tzaj ne quiyaj ya yuvii ndaa vaa me r maan nij yuvii man so ndaa vaa taj danj Diose che so nanj adonj. Che dan cavee xcaj soj cuent daj qui rn u nj quiyaj un nij yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Marcos9 ne xnanj Jesucrist man nij yuvii a: Me che me camii cunu nij soj ga nij s tucuyn senanaj ga taj so rihaan nij yuvii a. 17 Gaa ne yoo nij yuvii cataj rihaan Jesucrist a: U nj me se nicaj u nj tanj can u nj nano u nj mn so, maestro. Ne tanj me se yami i so che se nuu nana chree nimn so, 18 ne me rej maan me r nana chree qui taaa nana chree man so, ne cagan nana chree man so rihaan yo, ne avii yatan tuva so, ne ch ruj so c yan so, ne nuu chrnj nu so nanj adonj. Ne cataj u nj rihaan nij s tucuyn senana so se vaa quiri i nij so man nana chree nimn tanj, tzaj ne ne cavee quiyaj canan nij so ma taj sno yo rihaan Jesucrist a. 19 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Dan me se s ne amn r me soj si j man rihaan chumii nihnj cuano, ne a me daj cachej ga soj, ne a me daj gaa naj nimanj ni yaj u nj man soj, gaa ne cavee quiyaj canan soj ga. Ni caj soj man xnii cana soj rihanj cuaj taj Jesucrist a. 20 Gaa ne nicaj nij yuvii man xnii cana nij yuvii rihaan Jesucrist a. Ne dan me se gaa queneen nana chree man Jesucrist, ne nu sn xnii, ne naxru xnii, quiyaj nana chree yo, ne natj rmi i xnii, ne cavii yatan tuva xnii a. 21 Gaa ne xnanj Jesucrist man rej xnii, cataj Jesucrist: Me daj gii ran tan so danj ga taj Jesucrist rihaan rej xnii a. 22 Gaa ne cataj rej xnii:

16Gaa

me se cuchi nij so rej nicu n yo nij s tucuyn senana Jesucrist, ne queneen nij so se vaa mn queee yuvii anicaj rej nicu n nij so, ne nicu n doj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, ne camii cunu uxr nij so ga nij s tucuyn senana Jesucrist yo a. 15 Ne nu queneen nij yuvii man Jesucrist, ne nu caanj ndoo r nij yuvii , ne cunnj nij yuvii ndaa rej vaj Jesucrist cami i nij so ga so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o xnii nuu nana chree nimn, quiyaj Jesucrist a
14Dan

San Marcos9 Danj ran so asi j neej me so, ne queee ndoo cagan nana chree man so rihaan yaan do, rihaan na do, quiyaj nana chree, che rej me r nana chree cavi so, tzaj ne sese cavee, ne cunuu ee r so manj ne racuj so man nj ruguanj taj rej xnii yo rihaan Jesucrist a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Taj che cataj so nana sese cavee ma. O se s amn r niyaj man Diose ro, cavee quiyaj so cunudanj nanj adonj taj Jesucrist rihaan so a. 24 Nu camii Jesucrist danj, ne nu caguj rej xnii, cataj so: Amn r u nj niyaj u nj Diose . Racuj so manj cuchuman raj doj, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 25 Dan me se queneen Jesucrist se vaa cunnj ndoo yuvii cana nij yuvii rej nicu n so, ne che dan cane Jesucrist suun rihaan nana chree yo, ne cataj Jesucrist: Rihaan so nana chree quiyaj yami i ne quiyaj soo man xnii nihnj amij, ne cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa cu rihanj so cuaj nimn so cuano, ne daj chihaa mj se catj un so nimn so mei taj Jesucrist rihaan nana chree yo a. 26 Gaa ne caguj nana chree, ne guun snuj ndoo xnii naxru xnii, quiyaj nana chree, ne dan me se curihanj nana chree nimn xnii yo a. Gaa ne ase vaa s cavi ro, danj vaa xnii, naj xnii rihaan yo, ne cataj nij yuvii se vaa ya ya cavi so a. 27 Tzaj ne quitaaa Jesucrist raa xnii, ne naxcaj Jesucrist man xnii, ne naxagaa so a.

126 me se cor catj Jesucrist r ve, ne inanj nij maan nij s tucuyn senana so ro, man r ve ga so, ne xnanj nij so man so, ne cataj nij so: Me che ne guun nucuaj nj quiri i nj man nana chree yo ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so se vaa: Xa nana chree vaa danj ro, se cavee quiyaj n cu rihanj nij so nimn yuvii sese ne achn niyaj ndoo n rihaan Diose ma. Dan me se cachi nj niyaj uxr, ne caraa guee ndoo, gaa ne cavee adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

28Dan

ne cavii Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rej yo, ne caanj nij so estad Galilea, ne ne cavej r Jesucrist xcaj nij yuvii cuent me rej vaj so a. 31 O se tucuyn so man nij s tucuyn senana so, ne dan me se cataj so rihaan nij so se vaa: O se s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne vaa gii, ne nago nii manj rihaan yuvii adonj. Dan me se ticavi nij yuvii manj, gaa ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 32 Tzaj ne ne cuno nij so nana camii Jesucrist, ne chuvi nij so xnaanj nij so man Jesucrist me taj nana yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj un Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a
30Gaa

127
Nana nihnj taj xnaanj me s me s guun chij doj asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a
33Gaa

San Marcos9
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa me maan s ne unu ga so me tuvi so a
38Cataj

ne catj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so chuman cunaj Capernaum a. Dan me se gaa mn nij so r ve, ne xnanj Jesucrist man nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Me che me can tuvi nij soj gaa vaj n chrej asi j cuaaa ga taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. 34 Gaa ne cunuu dnj tuva nij so a. O se gaa vaj nij so chrej, ne can tuvi nij so ga maan tuvi nij so se vaa cataj nij so me nij so me s guun chij doj a. 35 Gaa ne caanj quitaj Jesucrist chruun xl, ne canacn so man chuvi j nij so se vaa cana nij so rihaan so, gaa ne cataj so rihaan nij so a: Me maan o s me r guun chij doj, ne so me s guun s noco, ne ndaa guun so moz rihaan daj a tuvi so adonj taj Jesucrist rihaan chuvi j nij so a. 36 Gaa ne nicaj Jesucrist man o neej, ne cachrn so man neej yo tanuu nij s tucuyn senana so, ne nayaan so man neej, ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a: 37 Me maan o s arj cochroj ne amii sa so ga o neej nihnj cheej, ne adi maanj me arj cochroj ne amii sa so ga vaa nanj adonj. Dan me se s amii sa ga u nj me se nuve orn u nj me amii sa so ga ma. Maan Diose ya s can mn u nj rihaan chumii nihnj me arj cochroj ya so ne amii sa ya so ga vaa nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

s cunaj Juan rihaan Jesucrist a: Queneen nj man o s ata tuva sechuvi so, ne urihanj nana chree nimn nij yuvii , yaj so, nanj maestro. Tzaj ne carn nj chrej cami i so ne se quiyaj so danj, che se nuve si j ch ga n me so, taj nj, nanj maestro taj Juan rihaan Jesucrist a. 39 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan chuvi j nij s tucuyn senana so a: Cane sa guee r soj quiyaj maan so danj ei. O se taj a s ata tuva sechuvi unj ne quiyaj so suun sa nocoo che sechuvi unj, ne sj, gaa ne canicaj so ne cami i chree so che unj ma. 40 O se xa s ne unu ga n, tzaj ne tuvi n me so adonj. 41 O se a me maan yoo s rqu doj na coo nij soj che sechuvi unj, ne ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa daj chihaa mj se quinavij se sa naruvee Diose rihaan s rqu doj na yo coo soj ma.

me se me maan o s quiyaj chii i nimn o s leej amn r niyaj manj, ne cavee a doj cavi i sa s quiyaj danj sese toco nii o yuvej xi j vj n trig gan chih so ne tagj nii man so rque na yaanj nanj adonj. Dan me se doj a sayuun quiran so, sese quiyaj chii i so nimn o s leej amn r niyaj manj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s quiyaj chii i nimn o s cuchumn r niyaj man Jesucrist a
42Dan

San Marcos9,10 me se sese ra so me r quiyaj cacun, ne t a se cane so man yo, gaa ne se gaa nanj caanj so rihaan yaan quiyaj yo ei. Taj se yaj se nuj se taj yan vaj ra so, tzaj ne cavee cayn so ga Diose gaa ei. Tzaj ne sese quitaj ra so ne quiyaj yo cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj yo, ne dan me se yaan yo me se daj chihaa mj se quinaj yaan yo nuvi i nigan a mei. 44 Ne nij s man rihaan yaan yo me se se cavee cavi xl ch man nij so, ne daj chihaa mj se quinaj yaan rej cu nu nij so cacaa nij so a man adonj. 45 Ne sese tac so me r quiyaj cacun, ne t a se cane so man yo, gaa ne se gaa nanj caanj so rihaan yaan quiyaj yo nanj ei. Taj se yaj se nuj se taj yan vaj tac so, tzaj ne cavee cayn so ga Diose ei. Tzaj ne sese quitaj tac so ne quiyaj yo cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj yo ei. 46 Ne nij s man rihaan yaan yo me se se cavee cavi xl ch man nij so, ne daj chihaa mj se quinaj yaan rej cu nu nij so cacaa nij so a man adonj. 47 Ve danj un sese me r rlij rihaan so quiyaj yo cacun, ne t a se quiri i so man yo, ne s rihaan canuu gaa so, tzaj ne cavee catuu so rej guun chij Diose ei. Tzaj ne sese cu nu rlij rihaan so ne quiyaj yo cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj yo ei. 48 Ne nij s man rihaan yaan yo me se se cavee cavi xl ch man nij so, ne daj chihaa mj se quinaj yaan rej cuman nij so cacaa nij so a man adonj.

128 se vaa sayuun quiran cunudanj nij rasuun man rihaan chumii nihnj, quiyaj Diose, ne dan me se ase vaa nuu sa nee yaj yaan ro, danj gaa cunuu sa nij s man rihaan chumii nihnj, quiyaj yaan ei. 50 Ne ase vaa yaan ga chraa ro, danj vaa nij soj si j tucuyn senanaj ga chumii nihnj, ne vaa se uun ndoo yaan ei. Dan me se sese ne ne ch yaan yo, gaa ne taj se qui y cunuu sa yaan gaa a ma. Che dan, ase vaa yaan ne sa ro, danj gaa soj, ne dnj cayn soj ga tuvi soj, ne cavee cunuu sa chumii nihnj quiyaj soj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

43Dan

49O

10

Gaa ne curihanj Jesucrist rej yo, ne caanj so ndaa rnej tuva chr cunaj Jordn, ndaa estad Judea a. Gaa ne cunuu chre un queee yuvii rihaan so, ne tucuyn un so senana so rihaan nij yuvii , ndaa vaa uyn so yaj so a. 2 Gaa ne cana doj s fariseo rihaan so, ne xnanj nij so man Jesucrist sese no xcn sno quirii j sno man nica so a. Danj cataj nij s fariseo, che se guun r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne daj cataj s cunaj Moiss quiyaj soj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s fariseo a. 4 Gaa ne cataj nij so se vaa:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn yuvii quirii j yuvii man nica yuvii a

129 Cane s cunaj Moiss suun se vaa naxcaj yuvii yanj rihaan nij s nicaj suun, ne cavee quirii j yuvii man nica yuvii taj nij s fariseo a. 5 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Maan che se s nichraj ndoo r me nij soj ro, che dan cachrn Moiss nana yo rihaan yanj cuno soj a. 6 Tzaj ne asi j quiyaj Diose chumii , ne quiyaj Diose sno, ne quiyaj Diose chana, ne vi j roj so me yuvii , quiyaj Diose a. 7 Che dan tanj sno man rej so, man nii so do, 8 ne ase vaa orn yuvii ro, danj gaa sno ga nica sno, taj danj Diose a. Dan me se nuve vi j ran yuvii me roj so asi j xcaj tuvi roj so a ma. O se ase vaa orn yuvii ro, vaa roj so nanj adonj. 9 Dan me se Diose me s quiyaj xcaj tuvi roj so, ne che dan ne n xcn a yuvii cane tanuu yuvii man roj so ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a. 10 Dan me se gaa man nij s tucuyn senana Jesucrist r o ve ga so, gaa ne xnanj nij so man so che nana camii so rihaan nij s fariseo a. 11 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me maan o s rij man nica ne xcaj so man yo chana, ne tum ndoo so cacun, ne nij quiyaj so rihaan nica so ei. 12 Tzaj ne sese cunanj chana rihaan nica no, ne xcaj no man yo chii, ne tum ndoo no cacun un adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Marcos10 Jesucrist, che rej cuta Jesucrist raa so raa nij neej a. Tzaj ne nij s tucuyn senana Jesucrist me se cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii se vaa ne n xcn nij neej cana nij neej rihaan Jesucrist, taj nij so a. 14 Tzaj ne xcaj Jesucrist cuent daj quiyaj nij s tucuyn senana so, gaa ne camaan r Jesucrist, ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a: Cane r soj cana nij neej rihanj . Se carn soj chrej rihaan nij neej mei. O se tucua nij s vaa danj ro, me rej yanj Diose uun chij Diose nanj adonj. 15 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa me maan o s navej r guun chij Diose nimn, ndaa vaa uun chij Diose nimn neej, ne daj chihaa mj se cavee cayn so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 16 Gaa ne nayaan Jesucrist man nij neej, ne uta so raa so raa nij neej, ne achn niyaj so rihaan Diose che nij neej a.

ne nicaj nij yuvii man nij neej cana nij yuvii rihaan

13Gaa

Nana nihnj taj xnaanj me che caran r Jesucrist niyaj so man neej a

me se gaa nayn Jesucrist chrej, ne dan me se cunnj o s tachruu yo cana so rihaan Jesucrist, ne canicun ruj s tachruu yo rihaan Jesucrist, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so, ne: Maestro. S sa uxr m so adonj. Daj qui yj ne cavee caynj ga Diose nu cavii nu caanj ga taj s tachruu yo, xnanj so man Jesucrist a.

17Dan

Nana nihnj taj xnaanj che yoo s me r cayn ga Diose nu cavii nu caanj a

San Marcos10 ne cataj Jesucrist rihaan so a: Me che cataj so se vaa s sa uxr mej ga. O se orn Diose me s sa ei. 19 Ne aj nen so nij nana nocoo ya ya nana cataj xnaanj Diose se vaa canoco n . Dan me se taj nana yo: Se ticav so yuvii ma. Se cotoj so ga chana nica yo yuvii ma. Se quiyaj ituu so siyaj yo yuvii ma. Se nan so cuent ne che yuvii ma. Se tiha yuunj so man yuvii che saanj ma. Caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do taj Jesucrist rihaan s tachruu yo a. 20 Asi j gaa mej xnii me ve un u nj nu nij nana yo, nanj maestro taj so rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne niyaj uxr Jesucrist man so, ne cunuu ee r Jesucrist man so, ne cataj Jesucrist rihaan so a: Daj orn rasuun achiin ya mn so nanj ei. Cavi i so caanj so, ne cutuvee so nu siy so, ne saanj quiri so ro, caxri i so ston nij s nique, ne cuman ndoo siy so rej xta, quiyaj Diose nanj ei. Ne dan me se cana so, ne canoc so manj, caanj n taj Jesucrist a. 22 Gaa ne quiri ndoo r s tachruu, quiyaj senana Jesucrist, ne caanj uun so, ne nan ndoo r so a. O se s ruvee me so, ne vaa ndoo siyaj so a. 23 Gaa ne niyaj Jesucrist, ne cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a: Sayuun uxr vaa quisi j nij s vaa ndoo saanj rihaan cayn ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj taj

130 Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 24 Gaa ne caanj ndoo r nij so gaa cuno nij so nana yo nana camii Jesucrist a. Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan nij so a: Sayuun uxr vaa quisi j yuvii cayn nij yuvii ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj chuguanj. 25 Dan me se neen soj se vaa sayuun ndoo vaa cachen xcuu camell rihaan yuuj taj tacn c nuv, tzaj ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa cavee a doj cachen xcuu yo yuuj taj tacn c nuv, ndaa r se vaa s ruvee, ne se guun cachen so cayn so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 26 Gaa ne caanj ndoo r nij so, ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Che dan me se me s guun nucuaj quinani i rihaan sayuun ga taj nij so, xnanj nij so man so a. 27 Niyaj Jesucrist man nij so, ne cataj so: Se guun nucuaj yuvii quinani i maan nij yuvii rihaan sayuun ma. Sayuun uxr vaa rihaan nij so nanj adonj. Tzaj ne xa rihaan Diose me se ne sayuun a doj vaa rihaan so a ma. Can rasuun cavee quiyaj so nanj adonj taj Jesucrist a. 28 Gaa ne guun chee Pedr cataj Pedr: A j tanj nj nu siyaj nj, ne canoco nj mn so taj Pedr rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa s tanj ve tucu

18Gaa

131 tanj tin tanj ravij tanj nii tanj rej tanj tan tanj to tanj che se me r so canoco so manj ne nata so senanaj nana sa rihaan yuvii , 30 ne cient doj a rasuun quiri un so gaa vaa ina so rihaan chumii nihnj cuano adonj. Dan me se cuman queee ve tucu so do, tin so do, ravij so do, nii so do, tan so do, to so do, rihaan so gaa vaa ina so rihaan chumii nihnj, tzaj ne vaa sayuun quiran so che u nj adonj. Ne asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj me se yoo cayn so ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj. 31 Tzaj ne queee nij s guun chij ndoo rihaan chumii nihnj ro, guun nij so s noco ei. Ne queee nij s ne guun chij rihaan chumii nihnj me se guun chij nij so, quiyaj Diose nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Marcos10 ne nago nii manj rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a. Ne cuta nij so cacun xrj, ne cataj nij so se vaa cavi u nj a. Gaa ne nago nij so manj rihaan nij s yanj, 34 ne canga nacoo nij s yanj queneen nij so manj, ne quiri i talj nij so rihanj, ne go nij so cuart xrj, ne ticavi nij so manj a. Gaa ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj, quiyaj Diose ei taj Jesucrist rihaan chuvi j nij s tucuyn senana so a.

me se vaj nij so chrej avii nij so chuman Jerusaln, ne t yaan Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so, ne maanj ndoo r nij so, ne nij s noco xc nij so me se cuchuvi ndoo nij so a. Dan me se narii Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn senana so, ne guun chee so cataj xnaanj so rihaan nij so daj quiran so a. 33 Dan me se cataj Jesucrist rihaan nij so, ne: Nihnj me caanj n chuman Jerusaln, ne qui taaa nii manj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sj vanuj cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a
32Dan

ne cuchi s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, rihaan Jesucrist, ne tan s cunaj Zebedeo me roj so a. Gaa ne cataj roj so rihaan Jesucrist a: Me r rj se vaa qui y so ndaa vaa cachi nj niyaj rj rihaan so che rj, maestro taj roj so rihaan Jesucrist a. 36 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Daj qui yj che roj soj, r roj soj ga taj so, xnanj so man roj so a. 37 Gaa ne cataj roj so rihaan Jesucrist a: Cataj xnaanj so se vaa asa guun chij so rihaan chumii nihnj, ne quitaj rj xn so, ne cata rj suun sa doj, qui y so . Dan me se yoo rj cayn rej nuva so, ne yo rj cayn rej ni chrun so, ne quiri i tanga rj ga so, cataj so, r

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achn niyaj s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, se vaa cata roj so suun sa doj quiyaj Jesucrist a
35Gaa

San Marcos10 rj a taj roj s cunaj Jacobo ga Juan rihaan Jesucrist a. 38 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj tinuj roj so a: Ne neen roj soj me rasuun cachn niyaj roj soj rihanj nihnj a ma. O se guun nucuaj roj soj quiran roj soj sayuun ndaa vaa qui rn u nj na taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man roj so a. 39 Guun nucuaj rj ei taj roj so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Ya ya quiran roj soj sayuun gaj nanj . 40 Tzaj ne ne n xcnj cataj xnaanj u nj me s cayn xn u nj rej nuva u nj do, rej ni chrunj do, ma. O rn Diose me s cataj xnaanj me s quiri i tanga gaj nanj adonj taj Jesucrist a. 41 Gaa ne cuno yo chi nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa camii roj s cunaj Jacobo ga Juan rihaan Jesucrist, gaa ne guun chee nij so camaan r nij so niyaj nij so man roj so a. 42 Gaa ne canacn Jesucrist man cunudanj nij so se vaa cana nij so rihaan so a. Ne cataj so: Neen soj se vaa nij s ata suun man rihaan chumii nihnj me se rii tanga uxr nij so rihaan tuvi nij so nanj adonj. 43 Tzaj ne se gaa danj se a nuj n quiyaj n ma. O se sese me r n guun chij n rihaan tuvi n, ne guun n s quiyaj suun rihaan taran tuvi n, 44 ne ase vaa moz ro, danj gaa xa n rihaan tuvi n nanj adonj. 45 Dan me se can Diose manj ni caj yuunj u nj man yuvii , tzaj ne ne cana u nj ne guun nij yuvii moz rihanj ma. O

132 se can u nj quiyaj suun maanj rihaan nij yuvii nanj adonj. Ne can u nj nayon maanj rihaan yuvii ne cavi u nj che cacun ata nij so, gaa ne cavi i sa uxr nij so, qui yj nanj adonj taj Jesucrist a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan s cunaj Bartimeo, quiyaj Jesucrist a

ne catj nij so chuman Jeric a. Gaa ne curihanj Jesucrist do, nij s tucuyn senana so do, queee yuvii do, chuman Jeric, ne dan me se yn o s tuchri i cunaj Bartimeo tuva chrej, ne tan s cunaj Timeo me so, ne s achn caridad me so a. 47 Gaa ne xcaj so cuent se vaa Jesucrist s cavii chuman Nazaret me s cachen rej ne so, ne che dan guun chee so caguj so, ne cataj so: Ya ya tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so, Jess. Cunuu ee r so manj ei taj so a. 48 Tzaj ne: Dnj tuv so taj queee nij yuvii rihaan so a. Tzaj ne doj a nucuaj caguj so, cataj so: Tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na ei. Cunuu ee r so manj ei taj un so a. 49 Gaa ne canicun Jesucrist, ne cane Jesucrist suun rihaan nij s nicun ga so se vaa caanj nacaj nij so man s tuchri i yo ne cana so rihaan Jesucrist a. Gaa ne caanj canacunj nij so man s tuchri i, ne cataj nij so: Yoo canej nucuaj nimn so ei. Nacn so mn so, ne naxumaan so, caanj n taj nij so rihaan s tuchri i cunaj Bartimeo a.

46Gaa

133 ne tanj so yatzj taj xr so, ne gj so, ne cana so rihaan Jesucrist a. 51 Gaa ne xnanj Jesucrist man so, cataj Jesucrist: Daj qui yj mn so, r so ga taj Jesucrist a. Ne: Cunuu sa rihanj, raj, maestro taj so rihaan Jesucrist a. 52 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cavee caanj so . Maan che se amn r so niyaj so manj ro, che dan cunuu sa rihaan so ei taj Jesucrist rihaan so a. Nu camii Jesucrist danj, ne nu curuvi rihaan s tuchri i yo, ne caanj so ga Jesucrist chrej vaj Jesucrist a.

San Marcos10,11 che yaj roj soj danj ga burr, ne cataj roj soj: S ni j raa man n achiin xcuu nihnj rihaan chuguanj. Ne nu navij suun rihaan burr nihnj, ne nu canej un so man nj cana tanj un nj man burr nihnj ei, cataj roj soj taj Jesucrist rihaan roj s tucuyn senana so a. 4 Dan me se caanj roj so, ne catj roj so chuman, ne nari roj so man burr leej, ne nicu n xo r o call rihaan tayaa, ne numi i xo a. Dan me se nache roj so man xo a. 5 Ne nicu n doj nij yuvii rej yo, ne xnanj nij so man roj so, ne cataj nij so: Me che nache roj soj burr ga taj nij s nicu n rej yo a. 6 Ne camii roj s tucuyn senana Jesucrist ndaa vaa cane Jesucrist suun rihaan roj so, gaa ne cavej r nij s nicu n rej yo ni caj roj so burr cana roj so a. 7 Dan me se nicaj roj so burr cana un roj so rej nicu n Jesucrist, ne cuta roj so sagan roj so xr burr, ne cavii Jesucrist xr burr yo a. 8 Dan me se uchruj ndoo nij yuvii yatzj sagan nij so r chrej, ne achn Jesucrist ga burr yo rihaan yatzj a. Ne yo taaj nij yuvii ro, ane nij so rcoj raa chruun do, coj man tacaan do, uchruj nij so r chrej, ne achn Jesucrist ga burr leej a. 9 Ne vaj yuvii taj yaan rihaan Jesucrist, ne na yuvii noco rej xco Jesucrist, ne caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Caraa guee n rihaan Diose ei. Na s can s ni j raa man n ei. Se luj ndoo me yaj Diose che

50Gaa

11

Gaa ne quinichrun Jesucrist ga nij s tucuyn senana so roj chuman cunaj Betfag ga Betania, ne roj chuman yo ro, naj nichru n tuva chuman Jerusaln, ne tac quij cunaj Quij man Chruun Oliv naj roj chuman yo a. Gaa ne can Jesucrist man vi j tuvi nij s tucuyn senana so caanj rque chuman Betfag yo, 2 ne cataj so rihaan roj so a: Cavi i roj soj caanj soj, ne catuu roj soj chuman nihnj chuman naj rihaan n, ne nu catj roj soj, ne nu nari roj soj man yoo burr leej yaanj numi i a. Dan me se nache roj soj man xo, ne ni caj roj soj cana roj soj rihanj nihnj . 3 Ne sese xnaanj nii man roj soj me

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa catj Jesucrist chuman Jerusaln a

San Marcos11 n ei. 10 Cunaj uxr vaa na s guun chij ndaa vaa guun chij xi i n s cunaj David gaa na ei. Caraa guee n rihaan Diose s nicu n xta ei taj nij yuvii yo, caguj nij so a. 11 Gaa ne catj taran nij so rihaan nuvi nocoo ne chuman Jerusaln, ne niyaj Jesucrist man cunudanj nij rasuun man anicaj rihaan nuvi nocoo, ne maan che se nichru n guun rmi , ne che dan curihanj un Jesucrist ga chuvi j nij s tucuyn senana so, ne nanicaj so caanj so chuman Betania a.

134 Jerusaln, gaa ne catj Jesucrist r nuvi nocoo, gaa ne guun chee so quirii so man nu nij s tuvj rasuun do, man nij s quirnj rasuun man r nuvi nocoo do a. Ne tiguj raa so nij chruun mes natun nii saanj rihaan, ne tiguj raa so chruun xl taj nij s tuvj chaaan a. 16 Ne carn so chrej se cata nij yuvii rasuun ee cachen nij so rque nuvi a. 17 Gaa ne tucuyn so man nij s man rihaan nuvi, ne cataj so: Ya uxr danj Diose taj se vaa tucu Diose rej navj ndaa nij yuvii yanj rihaan Diose me nihnj . Tzaj ne guun tucua s ituu man tucu Diose nihnj, quiyaj soj nanj taj Jesucrist a. 18 Ne cuno nij xrej do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, senana Jesucrist, gaa ne nano uxr nij so daj quiyaj nij so ne cavee cavi Jesucrist a. O se chuvi nij so niyaj nij so man Jesucrist, che se caanj ndoo r cunudanj nij yuvii cuno nij yuvii nana tucuyn Jesucrist a. 19 Tzaj ne caanj gii, ne nichru n guun rmi , ne curihanj un Jesucrist ga nij s tucuyn senana so chuman Jerusaln caanj nij so a.

yo gii me se curihanj un nij so chuman Betania, ne naaan rque Jesucrist a. 13 Gaa ne gan nicun o chruun man chruj hig queneen Jesucrist, ne taj coj raa chruun yo a. Ne cuchi so tac chruun, ne niyaj so, ne taj vaj a doj chruj man raa chruun a. Maan nanj coj uun t raa chruun yo a. O se nuve tio man chruj hig me yo a. 14 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan chruun a: Daj chihaa mj se cumn chruj ra so cha yuvii a ma taj so rihaan chruun man chruj hig yo a. Ne cuno nij s tucuyn senana so se vaa camii so danj rihaan chruun yo a.

12Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan chruun nuvi chruj raa a

ne catj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so chuman

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij yuvii tuvj rasuun man r nuvi nocoo a
15Gaa

ne rej nayaan yo gii me se vaj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so chrej, ne cachn nij so rej nicu n chruun hig camii Jesucrist rihaan gaa gii quii, ne dan me se yoo nacoo ndaa y nu chruun yo a. 21 Dan me se nanuj r s cunaj Pedr daj camii Jesucrist

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran chruun man chruj hig raa a
20Gaa

135 rihaan chruun yo, ne che dan cataj so rihaan Jesucrist a: Ni yaj so, maestro. Nacoo nu chruun camii chre so rihaan gaa quii nanj taj Pedr rihaan Jesucrist a. 22 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan taran nij so a: 23 Cuchuman r soj ni yaj soj Diose ei. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa me maan o s cataj rihaan ndaa quij xcaan yo se vaa cu rihanj quij rej nicu n quij ne caanj ni j quij rque na yaanj, ne sese se guun vi j r so ne cuchuman ya r so se vaa guun nu ndaa vaa cataj so, ne ya guun ndaa vaa cataj so adonj. 24 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nu se vaa cachi nj niyaj soj rihaan Diose ro, sese cuchuman r soj se vaa aj quiyaj Diose danj che soj, ne ya ya guun ndaa vaa cachn niyaj soj adonj. 25 Ne gaa nicu n soj achn niyaj soj rihaan Diose, ne sese vaa cacun quiyaj yoo so rihaan soj, ne caraa xnaa soj che cacun tum tuvi soj, gaa ne cavee caraa xnaa Rej soj s nicu n xta ni yaj so cacun tum maan soj adonj. 26 Tzaj ne sese se cavej r soj caraa xnaa soj che cacun quiyaj tuvi soj rihaan soj, ne daj chihaa mj se tinavij Rej soj s nicu n xta cacun tum maan soj a ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Marcos11 chuman Jerusaln, gaa ne ch Jesucrist r nuvi nocoo, ne cuchi nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, nij s uun chij rihaan nij yuvii do, rihaan so, 28 gaa ne cataj nij so rihaan so a: Me s cane suun rihaan so qui y so ndaa vaa y so ga taj nij so a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne vaa yoo nana xnaanj u nj man nij soj, ne sese ya cataj xnaanj nij soj nana yo rihanj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj me s cane suun rihanj a. 30 Dan me se me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , r soj ga. Maan Juan cavii raa na. Ase Diose cataj xnaanj rihaan so xa. Cataj xnaanj nij soj rihanj taj Jesucrist a. 31 Gaa ne nuchruj raa ndoo nij so ga tuvi nij so, ne cataj nij so: Sese cataj n se vaa Diose cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , ne cataj Jesucrist rihaan n me che ne cuchuman r n nana camii Juan, cataj so a. 32 Tzaj ne daj chihaa mj se cavee cataj n se vaa maan Juan cavii raa quiyaj danj ma taj nij so rihaan tuvi nij so, che se cuchuvi nij so niyaj nij so man nij yuvii a. O se nij yuvii me se s can Diose nata senana Diose rihaan yuvii me ya s cunaj Juan, r cunudanj nij yuvii a. 33 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Ne neen nj me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii ma taj nij so a.

ne catj un Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rque

27Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xnanj nii man Jesucrist me s cane suun rihaan so quiyaj so ndaa vaa yaj so a

San Marcos11,12 Che dan se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj me s cane suun rihanj qui yj ndaa vaa yj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che yuvii chii i yaj suun rihaan yo a

136 ee ndoo r s xnaa man tan so a. Tzaj ne can s xnaa yo man tan so rihaan nij s tum xnaa so a. Caraa cochroj nij s tum naa rihaan tanj sese caanj tanj saj xee, taj s xnaa yo a. 7 Tzaj ne cataj nij s tum naa rihaan tuvi nij so: S nihnj me s guun xnaa naa nihnj vaa gii ei. Che dan ticavi n man so, ne vaa gii, ne guun xnaa maan n man naa nihnj chuguanj, taj nij so niyaj nij so man tan s xnaa a. 8 Gaa ne quitaaa nij so man tan s xnaa yo, ne ticavi nij so man so, ne quirij nij so man so xe a. 9 Ne daj quiyaj s xnaa man nij s tum xnaa so, r soj ga. Dan me se cana so, ne ticavi so man nij so, ne tucuachn so xnaa so rihaan yo s tu m xnaa so a. 10 Ne me che ne nayaa nij soj nana nihnj nana no rihaan danj Diose ga: Yuvej quirij nij s cune ve ro, guun yuvej sa doj rihaan cunudanj nij yuvej man tac ve yo nanj adonj. 11 Maan s ni j raa man n quiyaj yo, ne cunaj uxr vaa yo, r n , taj danj Diose a taj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. 12 Gaa ne nan r nij so daj gaa qui taaa nij so man Jesucrist, tzaj ne cuchuvi nij so niyaj nij so man nij yuvii a. se chee maan nij so me cuent nan Jesucrist a. Ase vaa nij s nuu tum naa vaa maan nij so niyaj Jesucrist, ne queneen nij so se vaa che dan nan Jesucrist cuent yo a. Gaa ne tanj nij so man Jesucrist, ne caanj nij so a.

12

Gaa ne guun chee Jesucrist nan so cuent rihaan nij so a: Dan me se cuchruj yoo so naa chruj uv, ne quiyaj so ching nu anicaj tuva naa yo, gaa ne gn so yuuj rej xtu n chruj uv ne cavi i na, ne cune so o ve nata cayn nij s cutum naa yo a. Gaa ne tanj so naa yo rihaan s quiyaj suun naa yo, ne curihanj so caanj so gan a. 2 Cachn doj yavii, ne quisj yavii cuta nii chruj uv, ne can s xnaa yo man yoo semoz so rihaan nij s nuu tum xnaa so a. Me r so cana ni caj semoz so doj chruj uv rihaan maan so a. 3 Gaa ne quitaaa nij s nuu tum naa man semoz s xnaa, ne go uxr nij so chruun xr so, ne can nij so man so rihaan s xnaa a. Tzaj ne a doj chruj uv ne ni caj so caanj so, quiyaj nij so a ma. 4 Gaa ne can s xnaa man yo moz rihaan nij s nuu tum xnaa so un a. Tzaj ne go nij so raa so, ne quiyaj chii i nij so man so a. 5 Gaa ne can s xnaa yo moz un, ne ticavi nij s nuu tum naa man so, ne queee doj moz can un s xnaa, ne taaj nij so go nij s nuu tum naa xr, ne yo taaj nij so ticavi nij s nuu tum naa, 6 ne daj orn so quinj, ne s quinj me tan s xnaa, ne

137
Nana nihnj taj xnaanj che puext go n rihaan gobiern ne che se rque n rihaan Diose do a
13Gaa

San Marcos12 S nicaj suun gobiern me n rihaan saanj aga yo, ne n sechuvi i so rihaan saanj ei taj nij so a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist: Go soj siyaj s nicaj suun rihaan maan so, ne rque soj siyaj Diose rihaan Diose taj Jesucrist a. Gaa ne caanj ndoo r nij s me r tiha yuunj yo niyaj nij so man Jesucrist a.

ne can nij s uun chij yo doj s fariseo do, doj s noco man s cunaj Herodes do, rihaan Jesucrist, che rej cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i Jesucrist a. 14 Dan me se cuchi nij s tiha yuunj yo rihaan Jesucrist, ne cataj nij so rihaan so a: Neen nj se vaa nana ya inanj amii so, maestro. Ne ne chuv so niyaj so man nij yuvii daj cataj nij yuvii ma. Ne o cuyaan vaa nu yuvii rihaan so chuguanj. Maan se ya tucuyn so rihaan yuvii daj quiyaj yuvii canoco yuvii man Diose adonj. Ne no xcn yuvii go yuvii puext rihaan s nicaj suun gobiern na. Ase se go yuvii xa. Dan me se go nj na. Se go nj xa taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 15 Dan me se aj neen Jesucrist se vaa s nucui r me nij s xnanj nana yo man so, ne che dan cataj so rihaan nij so a: Me che me r soj tiha yuunj soj manj ne cuta soj cacun xrj ga. Ti haan soj o saanj aga rihanj ni yaj taj Jesucrist rihaan nij s me r tiha yuunj man so a. 16 Ne tihaan nij so o saanj aga rihaan so, ne xnanj so man nij so, cataj so: Me s n rihaan saanj aga nihnj ga. Ne me s sechuvi i n rihaan saanj aga nihnj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s me r tiha yuunj yo a.

ne cuchi doj s saduceo rihaan Jesucrist a. Nij s saduceo ro, amii nana nihnj se vaa daj chihaa mj se cunuu ina un yuvii asa cavi yuvii , taj nij so a. Dan me se xnanj nij so man Jesucrist, ne cataj nij so nana nihnj a: 19 Cachrn s cunaj Moiss nana nihnj rihaan yanj cuno n a: Sese cavi yoo so, ne sese quinj uun nica so, ne sese taj vaj tan so, ne no xcn tin so xcaj tin so man choco so chana quinj, ne cotoj tin s cavi ga choco so, ne cuchruj no neej, ne guun tani j s cavi man neej yo ne cu nu neej yo rihaan to s cavi yo a, me nana cachrn s cunaj Moiss rihaan yanj gaa na, maestro. 20 Dan me se vaa chi j nij tinuj o nij so, ne s chava me se xcaj so chana, gaa ne cavi so, ne taj vaj neej cuchruj chana nica so, quiyaj so a. 21 Gaa ne xcaj scueee s cavi man choco so chana cavi nica, gaa ne cavi so un, ne taj vaj neej cuchruj chana yo, quiyaj so, ne ve danj xcaj scueee so un man chana, ne so cavi un,

18Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya cunuu ina un nij s cavi a

San Marcos12 ne ve danj quiyaj cunudanj chi j nij tinuj nij so, ne xcaj cunudanj nij so man orn chana yo, tzaj ne cavi cunudanj nij so, ne taj vaj a neej cuchruj chana yo a man adonj. 22 Ndaa sj, gaa ne cavi maan chana un, 23 ne dan me se asa cunuu ina un nij s cavi, gaa ne me tuvi nij so ni caj man chana yo, r so ga. O se gaa vaa ina nij so, ne nica taran nij tinuj nij so guun orn no a taj nij s saduceo, xnanj nij so man Jesucrist a. 24 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne neen uxr soj ma. O se ne neen soj me taj danj Diose, ne ne neen soj sese nucuaj ndoo Diose a. 25 O se asa cunuu ina un nij s cavi, ne se xcaj tuvi nij so a ma. O se ase vaa yn nij semoz Diose rej xta ro, danj gaa cayn nij so nanj adonj. 26 Gaa ne cataj xnaanj u nj rihaan soj daj gaa queneen soj se vaa ya ya cunuu ina un yuvii asa cavi yuvii ei. Ataa nayaa soj nana nihnj nana no rihaan danj Moiss nana che coj aco yaan raa na. Ne dan me se gaa queneen Moiss coj yo, ne cataj Diose rihaan Moiss: Diose s noco nij s man gaa na s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacobo do, mej a. Danj cataj Diose che nij s man gaa na yo a. 27 Dan me se nuve seDiose nij xnang me Diose ma. Inanj nij s vaa ina avee noco man Diose nanj adonj. Che dan, nda se s cane gaa na me vanuj nij so, tzaj ne vaa ina nij so rihaan Diose nanj ei. Ne neen uxr soj a ma taj Jesucrist rihaan nij s saduceo yo a.

138
Nana nihnj taj xnaanj me nana me nana nocoo doj cuno n a

ne yoo nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss cuchi rihaan Jesucrist, ne so ro, me s cuno daj camii Jesucrist ga nij s saduceo yo, ne queneen so se vaa sa uxr camii Jesucrist, ne che dan xnanj so man Jesucrist, ne cataj so: Me nana me nana nocoo doj rihaan cunudanj nij nana cataj xnaanj Diose rihaan n cuno n ga taj so, xnanj so man Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Nana nocoo doj rihaan cunudanj nij nana cuno n me nana nihnj, ne: Cuno soj si j israelit, ne Diose s ni j raa man n me se oruun so, 30 ne ndaa nimn y so guun r so ni yaj so man Diose s ni j raa man n, ne yoo ndaa c yave y so cuchuman ya r ni yaj man Diose, ne ndaa nu se nucuaj y so caraa cochroj rihaan Diose nanj adonj. Ne nihnj me ya nana uun chij ya nanj ei. 31 Ne vaa yo nana nihnj nana me r Diose cuno un n a: Adi se ee r so man man so ro, danj gaa ee r so man tuv so . Taj vaj yo nana nocoo doj rihaan roj nana nihnj nana cataj xnaanj Diose rihaan n a man adonj taj Jesucrist rihaan s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 32 Gaa ne cataj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo rihaan Jesucrist a: Cunaj uxr camii so, maestro, ne ya uxr vaa nana camii so, se

28Gaa

139 vaa oruun Diose, ne taj vaj tuvi Diose, maan se oruun so nicun, 33 ne ya uxr vaa nana se vaa sese ndaa nimn ya n guun r n ni yaj n man Diose do, sese yoo cuchuman r ndaa c yave ya n ni yaj n man Diose do, sese ndaa nu se nucuaj man n caraa cochroj rihaan Diose do, sese gaa ee r n man tuvi n ndaa se ee r n man maan n do, ne sa doj vaa tucun nihnj rihaan nu tucun nago queee scj cacaa rihaan Diose nanj chuguanj taj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo rihaan Jesucrist a. 34 Gaa ne queneen Jesucrist se vaa ya cavii raa s camii danj rihaan so, ne che dan cataj Jesucrist rihaan so: So me se nichru n ya guun chij Diose nimn so nanj ei taj Jesucrist rihaan so a. Ne taj vaj s quisj r xnaanj yo nana man Jesucrist a ma.

San Marcos12 vaa cayn s ni j raa manj xn Diose rej nuva Diose ndaa se quisi j quiyaj canan Diose rihaan taran nij s taj riyunj man s ni j raa manj ne quiri i tanga s ni j raa manj rihaan nij so nanj adonj, taj s cunaj David yo a. 37 Dan me se s ni j raa man s cunaj David me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, taj s cunaj David yo a. Sese ni j raa so man David, ne me che taj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss se vaa nanj tan tanij sino David me so ga. Taj che cataj nij so se vaa nanj yuvii me so ma taj Jesucrist rihaan nij yuvii man r nuvi nocoo a. Queee nij yuvii cuno senana Jesucrist, ne guun niha r nij so cuno nij so senana so a.

me se gaa tucuyn Jesucrist senana so man nij yuvii r nuvi nocoo, ne cataj so: Nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii ro, me che taj nij so se vaa nanj tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na me s cana ti nanii man yuvii rihaan sayuun, r soj ga. 36 O se nu Nimn Diose nimn s cunaj David, ne cataj s cunaj David: Camii Diose s ni j raa man n rihaan s ni j raa manj, cataj so se

35Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun ro, nuve nanj yuvii me so ma

me se gaa tucuyn Jesucrist senana so man nij yuvii , ne cataj so: Xcaj nij soj cuent daj yaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii , ne tum soj man soj se gaa nanj quiyaj soj ndaa vaa yaj nij so . Dan me se niha r nij so cunu nij so yatzj sa xcaan cachee nij so rej queneen yuvii man nij so, ne me r nij so cami i sa yuvii ga nij so gaa ch nij so rihaan yuvee a. 39 Ne uun r nij so quitaj nij so chruun xl sa doj gaa anj nij so ve nuu chre n tucuyn n setucuanj Moiss do, gaa anj nij so chaanj do a. 40 Ne anj nij so ve tucu chana cavi nica, ne yuun chee guun tucua nij so man ve yo, ne yaj xcaan ndoo nij so cuent achn niyaj

38Dan

Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss rihaan yuvii a

San Marcos12,13 nij so rihaan Diose, che rej sa doj guun nucuaj nij so tiha yuunj nij so man yuvii a. Xa nij so, tzaj ne che se vaa yaj nij so ro, che dan doj a gaa sayuun quiran nij so quiyaj Diose, asa cane Diose cacun che yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.
Nana nihnj taj xnaanj che chana nique cavi nica quiyaj sa doj rihaan nij ruvee, niyaj Diose a

140 tuvi nij s tucuyn senana so cataj rihaan so a: Ni yaj so, ne yuvej sa inanj me yuvej guun nuvi nocoo, ne ve ndoo vaa nu nij ve man nuvi nocoo, maestro taj yoo tuvi nij s tucuyn senana Jesucrist a. 2 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Nen so nu nij ve nocoo man nuvi nihnj na. Vaa gii, ne canee nu nuvi nocoo nihnj, ne a yuvej se quit xr tuvi yuvej nihnj a ma taj Jesucrist rihaan s tucuyn senana so a.

chrn saanj taj rihaan nuvi nocoo, ne neen so daj quiyaj nij yuvii gaa araa nij yuvii saanj aga rque chrn saanj yo che Diose, ne dan me se man ndoo s ruvee araa uxr saanj rque chrn yo a. 42 Ne dan me se cana o chana cavi nica chana nique, ne caraa no vi j guee saanj aga leej rque chrn yo a. 43 Gaa ne canacn Jesucrist man nij s tucuyn senana so cana nij so rihaan so, gaa ne cataj so rihaan nij so a: Cataj xnaanj y y unj rihaan nij soj cuano se vaa xa chana cavi nica chana nique nihnj, tzaj ne doj a caraa no saanj rque chrn yo rihaan saanj caraa cunudanj yo nij yuvii nanj adonj. 44 O se nij so, daj doj saanj quinj raa sesaanj nij so ro, caraa nij so rque chrn, ne xa no, tzaj ne nda se achiin ndoo saanj rihaan no, tzaj ne rqu no rihaan Diose cunudanj saanj nicaj no saanj quiraan no se cha no nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

41Dan me se taj Jesucrist rej taj

13

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canee nu nuvi nocoo ne chuman Jerusaln a

Gaa ne curihanj Jesucrist r nuvi nocoo, gaa ne yoo

me se caanj cayn Jesucrist raa quij cunaj Quij man Chruun Oliv, ne niyaj so nuvi nocoo, ne cuchi orn caanj nij s cunaj Pedr do, Jacobo do, Juan do, Andrs do, rihaan so, ne xnanj nij so man so, cataj nij so: 4 Cataj xnaanj so rihaan nj aman canee nu nuvi nocoo yo do, a me rasuun cana qui y so asa quisj cana nu nij sayuun ndaa vaa cataj xnaanj so rihaan nj, maestro taj caanj tuvi nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist a. 5 Gaa ne guun chee Jesucrist cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so, ne: Cutum ndoo soj man soj se gaa nanj tiha yuunj yuvii man soj . 6 O se cana uxr yuvii cataj: U nj me s navi j soj, ne Crist mej , cataj nij so, ne dan me se tiha yuunj uxr nij so man tuvi nij so nanj .

3Dan

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun guun rihaan chumii nihnj vaa gii a

141 me se asa queneen soj se vaa unu uxr chuman ga tuvi chuman, ne asa cuno uxr soj nana se vaa unu chuman man gan ga tuvi chuman yo, ne cutum soj man soj se cuchuvi nimn soj ma. Maan se vaa che guun sayuun yo rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne asa quisj guun danj, gaa ne se caanj niya chumii nihnj nu or ma. O se quinaj chumii nihnj doj adonj. 8 Dan me se cunu uxr yuvii man chuman nocoo ga yo chuman nocoo, ne cunu gobiern ga tuvi gobiern a. Ne cachen yun nocoo queee chuman, ne cachen ndoo xnaa un a. Nu sayuun nihnj ro, ase vaa guun chee o chana queee rque no cuchruj no neej ro, danj gaa nu sayuun nihnj nanj ei. Dan me se nu neen chana veee rque no, ne neen no doj a quiran no sayuun rej rihaan no, ne ase uun r chana yo, danj guun r soj gaa cana sayuun yo, guun r soj se vaa daj doj guun uxr sayuun rihaan chumii nihnj nanj adonj. 9 Ne tad soj che sayuun quiran maan soj ei. O se tacuachn nii man soj rihaan nij s uun chij rihaan n si j israelit, ne tacuachn nii man soj rihaan nij s man r ve tucuyn n setucuanj Moiss, ne maan yo go nii cuart xr soj a. Ne tacuachn nii man soj canicu n soj rihaan s nicaj suun do, rihaan s nicaj suun rey do, che se me soj s noco manj a. Ne cataj xnaanj soj rihaan nij s nicaj suun cheej a. 10 Ne asino cami i natj soj senanaj nana sa rihaan cunudanj nij s yanj, gaa ne cavee quinavi j chumii nihnj adonj.

San Marcos13 me se asa caanj ni caj nii man soj rihaan nij s nicaj suun, ne se nan r soj daj cami i soj rihaan nij so ma. Maan Nimn Diose rque nu nana cami i soj man or yo nanj adonj. O se nuve maan soj me nij s cami i rihaan nij so ma. O se Nimn Diose me s cami i rihaan nij so nanj adonj. 12 Dan me se caanj ni caj sno man tin sno rihaan yuvii , ne ticavi nii man tin sno yo, quiyaj maan so nanj adonj. Ne caanj ni caj sno man tan sno rihaan yuvii , ne ticavi nii man tan sno yo, quiyaj so ei. Ne cunu xnii ga rej xnii, ne caanj ni caj xnii man rej xnii rihaan yuvii , ne ticavi nii man rej xnii yo, quiyaj so ei. 13 Ne nachri cunudanj nij yuvii man rihaan chumii ni yaj nij so man soj, che se me soj s noco manj adonj. Tzaj ne s noco raan manj ndaa se caanj niya chumii nihnj ro, so me s quinani i rihaan sayuun adonj taj Jesucrist rihaan caanj tuvi nij s tucuyn senana so a. 14 Ne soj si j nayaa nana nihnj ro, xcaj uxr soj cuent me taj nana nihnj nana camii Jesucrist che se chii i . Dan me se cataj un Jesucrist: A j neen soj se vaa vaa o se chii i quiyaj ndoo sayuun man yuvii , ne dan me se gii queneen soj man se chii i yo rej ne n xcn yo nicu n yo, ne yoo cunanj nij s man estad Judea caanj nij so raa quij . 15 Ne s taj xr ve tucu ro, se catj so r ve tucu so quiri i so siyaj so ma. 16 Ne s yaj suun tacaan ro, se canicaj so nano so sagan so se vaa tanj so

7Dan

11Dan

San Marcos13 rihaan yo ma. Se guun raan nij so ma. Maan se yoo cunanj nij so . 17 Nique nij chana nuu rque do, chana vaa tan neej utzii do, gii cana sayuun yo a. O se se guun nucuaj chana yo cunanj chana yo ma. 18 Cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa se cana sayuun yo gii gaa maan ma. 19 O se gii yo me se cana uxr sayuun, ne quij doj gaa sayuun yo rihaan nu nij sayuun quiran yuvii asi j quiyaj Diose chumii , ne daj chihaa mj se quiran un yuvii sayuun vaa danj ma. 20 Sese queee uxr gii guun sayuun, ne se quinanii yuvii rihaan sayuun yo ma. Tzaj ne vaa gii quisi j sayuun, quiyaj s ni j raa man n, che rej quinani i nij s narii so canoco man so adonj. 21 Ne gii yo me se sese cataj yuvii rihaan soj: Ni yaj soj ei. Nihnj na s ti nanii man n rihaan sayuun , ne se cuchumn r soj ma. 22 O se cana uxr s ne s cataj se vaa s ti nanii man yuvii rihaan sayuun me nij so, ne cana uxr s ne s cataj se vaa nata nij so senana Diose, ne quiyaj nij so suun sa nocoo, ne tiha yuunj nij so man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nanj adonj. Ndaa nij s narii Diose man ro, sese taj vaj Diose tum man nij so, ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man s tiha yuunj yo nanj adonj. 23 Tad uxr soj . Nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj daj guun rihaan chumii nihnj nanj . 24 Tzaj ne gii yo me se asa navij quisj sayuun yo, gaa ne guun rmi gii guun rmi yavii

142 guun rmi , 25 ne cayuu nij yati xta, ne quinaan taran nij rasuun nucuaj man rej xta a. 26 Gaa ne queneen nii mn u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii . Dan me se xr ngaa quitaj u nj cana u nj, ne guun nucuaj ndooj quiri i tangaj, ne ve uxr curuvi j canaj a. 27 Gaa ne canej u nj man nij semoz u nj cuchi nij so rihaan chumii nihnj, ne dan me se naquiyaj chre u nj man nij s narii Diose man canoco manj a. Dan me se cachee nij semoz u nj rihaan nu chumii nihnj, nano nij so taran nij s cunuu chre ga u nj nanj adonj.

soj nana nihnj nana che chruun man chruj hig raa . Gaa quisj guun laruu raa chruun, ne naca coj yali j raa chruun, ne neen soj se vaa nichru n na ti naman maan a. 29 Dan me se xcaj un soj cuent se vaa asa queneen soj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano, ne nichru n cana un u nj nanj adonj. Dan me se ase vaa s nicu n tayaa ro, gaa u nj ei. 30 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa queneen taaj soj si j vaa ina rihaan chumii nihnj cuano se vaa quisi j ya unj nu rasuun nihnj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano ei. Ne ya queneen soj nu nihnj gaa ataa cavi soj ei. 31 Vaa gii caanj niya yo do, xta do, tzaj ne senanaj me se daj chihaa mj se quinavij yo ma.

28Tucuyn

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya queneen n se vaa nichru n cana un Jesucrist a

143
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne neen n me gii cana un Jesucrist ma
32Nihnj

San Marcos13,14 chaanj ch nij yuvii israelit chraa yo trig, ne dan me se o guun r nij xrej ata suun nocoo doj ga nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii se vaa tiha yuunj nij so man Jesucrist, ne qui taaa yuve nij so man Jesucrist, ne cavi Jesucrist, quiyaj nij so, r nij so a. 2 Ne cataj nij so: Se quitaaa n man so gaa aman anu chaanj ma. Sese danj quiyaj n, ne camaan r nij yuvii , ne guun sayuun, quiyaj nij yuvii nanj adonj taj nij so a.

me cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa a s ne neen me gii cana un unj rihaan chumii nihnj ma. Cavee se ndaa semoz Diose yaj suun rej xta, cavee se ndaa maanj tani j Diose, tzaj ne ne neen nj me gii me yo ma. O rn Rj me s neen nanj adonj. 33 Yoo ni yaj soj, ne se guun cotoj soj ma. O se ne neen uxr soj me gii me canaj ma. 34 Dan me se ase vaa s caanj yo chuman naj gan vaa unj, ne aj tanj unj ve tucuaj, ne can unj suun rihaan o o nij moz nuu rihanj se vaa ve cutum nij so nu siyj, ne ase vaa s tum tayaa vaa nij soj, ne aj cataj xnaanj unj rihaan nij soj se vaa ni yaj soj a. 35 Che dan tum uxr soj man soj, ne ni yaj soj . O se ne neen soj aman cana unj si j tucua ve ma. Cavee canaj rej tinuu, cavee rej yan, cavee or aguj toloo cavee rej nayaan cavee, 36 ne tad soj se guun taj niyn canaj ne nari unj man soj ne xcaj unj cuent se vaa otoj rmaan soj ei. 37 Ne nana nihnj nana taj xnaanj unj rihaan nij soj ro, ve nana nihnj taj xnaanj unj rihaan cunudanj nij yuvii , se vaa tum soj man soj se gaa nanj cotoj rmaan soj a taj Jesucrist rihaan caanj tuvi nij s tucuyn senana so a.

14

Nana nihnj taj xnaanj se vaa o guun r nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss rihaan yuvii do, se vaa cavi Jesucrist a

Dan me se rque vi j gii canu chaanj pascu

me se yn Jesucrist chuman cunaj Betania, ne ne so r o ve tucu s cunaj Simn s can luj riyuj man, ne yn Jesucrist rihaan mes, ne cuchi yoo chana rihaan so, ne nicaj chana yoo aga catzi i nuu cast gun daj rii nii man coj cunaj nardo, ne cast tuvee ndoo me yo a. Naxra chana yo aga, ne caxrj chana cast raa Jesucrist a. 4 Ne camaan r taaj nij s queneen, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so: Me che tiri rmaan chana nihnj cast sa ga. 5 Me che ne cutuvee no cast, ne quiri no saanj ase vaa yaj canan yuvii rque o yo, ne go no saanj yo man nij s nique ga taj nij so rihaan tuvi nij so, gaa ne guun chee nij so caxrj yuvaa nij so man chana yo a. 6 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me che amii soj danj niyaj soj man chana ga. Cane guee r

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caxrj o chana cast raa Jesucrist a
3Dan

San Marcos14 nij soj doj nanj . O se ve uxr quiyaj no manj ei. 7 O se s nique me se daj a gii mn nij s nique ga soj, ne me maan gii guun r soj, ne cavee quiyaj soj se luj ga nij s nique ei. Tzaj ne u nj me se vaa gii caanj u nj, ne quinaj uun soj, ne se cavee quiyaj soj se luj cheej ma. 8 Ne chana nihnj me se quiyaj maan no nu ndaa vaa cavee quiyaj no, ne dan me se gaa ataa cavi u nj ne aj caxrj no cast gun daj manj che rej xcaj soj cuent se vaa cachi n nii manj adonj. 9 Ne cataj y y u nj rihaan nij soj cuano se vaa me rej maan cami i natj yuvii senanaj nana sa rihaan nij yuvii man rihaan nu chumii nihnj ro, ne cataj xnaanj un yuvii rihaan tuvi yuvii che se vaa quiyaj chana nihnj manj, ne se quiniyn yuvii man chana nihnj ma taj Jesucrist a.

144
Nana nihnj taj xnaanj se vaa maan Jesucrist taj xnaanj se vaa tacuachn yoo tuvi nij s tucuyn se-nana so man so rihaan nij s taj riyunj man so a
12Dan

ne s cunaj Judas Iscariote yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist me se cavii so caanj so rihaan nij xrej ata suun nocoo doj, che rej racuj so man nij so qui taaa nij so man Jesucrist a. 11 Ne gaa cuno nij xrej ata suun nocoo doj, ne guun niha uxr r nij so, ne cata tuva nij so se vaa nago nij so saanj man s cunaj Judas a. Gaa ne guun chee s cunaj Judas nuchruj raa so aman cavee racuj so man nij xrej ata suun nocoo doj qui taaa nij so man Jesucrist a.

10Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cutuvj s cunaj Judas man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a

me se quisj gii yaan canu chaanj ch nij yuvii israelit chraa yo trig, ne gii ticavi nij so matzinj leej che Diose me yo, ne dan me se nij s tucuyn senana Jesucrist me se xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Me rej caanj nj quiyaj chuvi i nj cha xtino n chaanj pascu, r so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 13 Gaa ne can Jesucrist man vi j tuvi nij s tucuyn senana so, ne cataj so rihaan roj so a: Cavi i roj soj, ne catuu roj soj chuman Jerusaln nihnj, ne nari tuvi roj soj ga o s ata o cacuaj na, 14 ne canoco roj soj man so, ne rihaan s tucua ve catuu so me se cataj soj: Xnanj maestr mn so se vaa me rej ne ve cha xtino maestr chraa ga nij s tucuyn senana so che chaanj pascu, taj so a, cataj roj soj rihaan s tucua ve yo . 15 Gaa ne ti haan so o ve nata xi j rihaan roj soj, ne aj vaa chuvi i r ve yo, ne man chruun mes man chruun xl man r ve yo a. Yo me rej quiyaj chuvi i roj soj taj Jesucrist rihaan roj so a. 16 Gaa ne curihanj roj s tucuyn senana Jesucrist, ne catj roj so chuman Jerusaln, ne nari roj so nu ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so, gaa ne quiyaj chuvi i roj so cha xtino nij

145 so chraa che chaanj pascu a. rej tinuu, ne cana Jesucrist ga yo chi nij s tucuyn senana so a. 18 Dan me se yn nij so rihaan mes, ch nij so chraa, ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa yoo tuvi nij soj me s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj, ne s ch chraa ga u nj cuano me s quiyaj danj ei taj Jesucrist a. 19 Gaa ne guun chee nij s tucuyn senana so quinan ndoo r nij so, ne guun chee nij so ndaa o o nij so xnanj man Jesucrist, cataj o o nij so: U nj me s quiyaj danj na taj o o nij so a. 20 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Yoo tuvi chuvi j nij soj si j tucuyn senanaj me s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj, ne s tiguj rachrn ga unj r cooo me so adonj. 21 O se taj danj Diose se vaa caanj unj cavi unj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne ya danj qui rn unj adonj. Tzaj ne nique ndoo s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj nanj . Quiran uxr so sayuun nanj . Sno yo me se sese ne cangaa so, ne cavii sa so doj tzaj adonj taj Jesucrist a.
17Ne

San Marcos14 ne nago so graci rihaan Diose, ne cuxra taaj so rachrn, ne rqu so rihaan nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Qui taaa soj rachrn nihnj . Nee manj me rachrn nihnj ei taj so a. 23 Gaa ne quitaaa Jesucrist aga taz nuu na vin, ne nago so graci rihaan Diose, ne tacuachn so aga nuu na vin rihaan nij so, ne coo cunudanj nij so na vin yo a. 24 Gaa ne cataj so rihaan nij so a: Ton manj me na nihnj, ne che ton manj ro, rqu Diose o nana rihaan soj daj quiyaj Diose ga soj a. Dan me se cayanj ton manj che queee yuvii adonj. 25 Ne cataj y y u nj rihaan soj cuano se vaa ve doj nihnj me cooj, ne se cooj yaj a ma. Tzaj ne asa quisj gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne cunuu naca chumii nihnj, gaa ne cooj na vin naca ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 26 Gaa ne cachr taran nij so chra rihaan Diose, ne cavii nij so, caanj nij so quij cunaj Quij man Chruun Oliv a.

gaa ch nij so chraa, ne quitaaa Jesucrist yoo rachrn,

22Ne

Nana nihnj taj xnaanj che rachrn rqu Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so cha nij so do, che na vin rqu so coo nij so do a

ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Danj Diose taj se vaa go Diose man s tum matzinj, ne cunanj nij matzinj chanuu nij xo a. Ne ya ase vaa dan u nj matzinj vaa soj, ne

27Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa guun naaj s cunaj Pedr, ne cataj so se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a

San Marcos14 guun naaj taran soj, ne se canoco soj manj a ma. 28 Tzaj ne asa quisj cunuu ina un u nj, ne quitaj yaan u nj rihaan soj caanj u nj estad Galilea, ne nari tuvi n estad Galilea nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 29 Gaa ne cataj s cunaj Pedr rihaan so a: Cavee se tanj taran nij so mn so, tzaj ne daj chihaa mj se tanj u nj mn so ma taj Pedr a. 30 Ne cataj Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so cuano se vaa aj nen u nj se vaa nii cuan gaa ataa quisi j vi j caguj toloo, ne vanuj ya cataj so rihaan yuvii se vaa nuve si j noco manj m so a taj Jesucrist rihaan Pedr a. 31 Gaa ne nucuaj uxr cataj Pedr rihaan Jesucrist, ne: Taj ma. Cavee se ticavi yuvii man n, tzaj ne daj chihaa mj se cataj u nj se vaa nuve si j noco mn so mej ma taj Pedr rihaan Jesucrist a. Ne ase vaa cataj Pedr ro, danj cataj taran nij s tucuyn senana Jesucrist a.

146 do, caanj so, ne guun chee so quinan ndoo r so a. 34 Gaa ne cataj so rihaan vanuj nij s caanj ga so a: Nan uxr raj adonj. Maan che rej nan ndoo raj, quiyaj cavi u nj, raj a. Quiyaj soj se ndoo quinaj soj nihnj, ne se cotoj soj ma taj Jesucrist rihaan vanuj nij so a. 35 Gaa ne cavii so yanj doj tzin, ne caanj cayn rno so rihaan yo, ne cachn niyaj so rihaan Diose se vaa sese cavee, ne carn raa Diose xr so, se gaa nanj quiran so sayuun a. 36 Dan me se cataj so: Cavee qui y so cunudanj, Ataj. Carn ra so xrj, se gaa nanj quiran uxr u nj sayuun, tzaj ne sese man so me r qui rn u nj sayuun, ne qui y so ndaa vaa me r man so, ne se quiy so ndaa vaa me r maanj ma taj Jesucrist, cachn niyaj so rihaan Diose a. 37 Gaa ne canicaj un so cana so rihaan vanuj nij s tucuyn senana so, ne queneen so se vaa cotoj cunudanj nij so a. Gaa ne cataj so rihaan Pedr a: Otoj so, nanj Pedro. A or ne guun nucu so ni yaj so a ma. Ya na. 38 Maan se ni yaj soj, ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa carn Diose rihaan s chree se caxrj s chree chrej chii i rque soj . O se niha r soj quiyaj soj se sa, tzaj ne ne uun nucuaj soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 39 Gaa ne cavii un Jesucrist, caanj so, ne cachn niyaj un so rihaan Diose, ne cuyaan vaa

ne caanj Jesucrist ga nij so ndaa yo rej cunaj Getseman, ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so a: Cane soj nihnj, navi j soj mn u nj, ne caanj u nj, cachi nj ni yj rihaan Rj a taj Jesucrist a. 33 Ne nicaj Jesucrist man Pedr do, man Jacobo do, man Juan

32Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose a

147 nana camii so rihaan Diose ga nana camii so asi j cuaaa doj a. 40 Gaa ne canicaj un so cana so, ne queneen so se vaa cotoj un vanuj nij s tucuyn senana so a. O se cana ndoo nej rihaan nij so a. Ne ne nari nij so nana cami i nij so rihaan so a. 41 Gaa ne cor me se cana un so rej man vanuj nij s tucuyn senana so, ne cataj so: Cavee cotoj soj cavee naraan r soj cavee sese vaa yanj rihaan soj . Ni yaj soj, ne nihnj me se quisj or tacuachn yoo so manj rihaan s tum ndoo cacun, che se m unj s can Diose ni caj yuunj man yuvii adonj. 42 Naxagaa soj, caanj n nanj ei. Ni yaj soj nedi . Na s tacuachn manj rihaan s taj riyunj manj nanj chuguanj taj Jesucrist a.

San Marcos14 ne nu cuchi so cuaj rihaan Jesucrist, ne cataj so: Maestro taj so, ne nu cachrn tuva so xruu Jesucrist a. 46 Gaa ne cuchi nij yuvii rihaan Jesucrist, ne quitaaa nij yuvii man Jesucrist a. 47 Ne yoo s nicu n ga Jesucrist me se quirii so tane so ne espad, ne go so ne espad yo raa yoo semoz xrej ata suun nocoo doj, ne ve dan gj nu xr moz yo, quiyaj so a. 48 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Me che nicaj soj ne espad nicaj soj chruun nicaj soj, cana soj ga. S ituu m u nj, r soj na. 49 Ne o se guun queee gii cayn u nj r nuvi nocoo, tucuyn u nj senanaj rihaan soj, tzaj ne ne qui taaa soj manj ma. Tzaj ne nihnj me se qui rn u nj nu se vaa taj nana no rihaan danj Diose a taj Jesucrist a. 50 Gaa ne tanj cunudanj nij s tucuyn senana Jesucrist man so, ne cunnj nij so, caanj nij so a. 51 Ne vaa o s tachruu noco xc Jesucrist, ne orn yatzj mant niquee so, ne quitaaa nij yuvii man so, 52 gaa ne tanj so yatzj mant raa nij yuvii , cunnj so, ne cnj uun vaa so, cunnj so a.

45Gaa

me se nicun Jesucrist camii so, ne nu cana s cunaj Judas yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist, ne cana uxr yuvii ga so, ne nicaj nij yuvii ne espad do, chruun do a. Dan me se nij yuvii can nij xrej ata suun nocoo doj do, nij yuvii can nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij yuvii can nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, me nij yuvii cana a. 44 Ne s cunaj Judas cataj xnaanj rihaan nij yuvii se vaa daj quiyaj so ga Jesucrist, gaa ne cunuu yaan nij yuvii man Jesucrist, ne cataj so: S rutuvaj ro, so me s qui taaa soj cuaj . Raan cano soj man so, caanj soj taj s cunaj Judas a.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa quitaaa nii man Jesucrist a
43Dan

me se nij s quitaaa man Jesucrist me se nicaj nij so man Jesucrist caanj nij so rihaan s yanj xrej ata suun nocoo doj, gaa ne cunuu chre yo nij xrej ata suun

53Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa cuta nii cacun xr Jesucrist a

San Marcos14 nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii do, nij s uun chij do, rej mn nij so a. 54 Ne gan gan canoco s cunaj Pedr xc Jesucrist, ne cuchi so rihaan ve yanj xrej ata suun nocoo doj yo, ne catj so r ve, ne caanj cayn so ga nij semoz xrej man r ve, ti naguu n so raa so rihaan yaan a. 55 Dan me se nano nij xrej ata suun nocoo doj nano nij cuese nano man yuvii cataj xnaanj che cacun tum Jesucrist a. Me r nij so nari nij so cacun cuta nij so xr Jesucrist, ne cavi Jesucrist, r nij so a. Tzaj ne nuvi cacun tum Jesucrist nari nij so ma. 56 O se cuchi uxr s ne rihaan nij cuese camii ne nij so, tzaj ne ino vaa nana camii o o nij so a. 57 Gaa ne canicun yo doj s ne un, ne guun r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist, ne dan me se cataj nij so: 58 Cuno nj se vaa cataj Jesucrist se vaa: U nj me s tacuanee nuvi nocoo nihnj nuvi cune yuvii , ne rque vanuj gii cune unj yooj un, tzaj ne nuve nuvi cune maan yuvii me nuvi cune unj a man adonj, taj Jesucrist cuno nj ei taj s ne niyaj nij so man Jesucrist, 59 tzaj ne ndaa senana nij so me se ne o cuyaan vaa nana camii o o nij so a ma. 60 Gaa ne canicun xrej ata suun nocoo doj tanuu yo nij s man r ve yo, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Me che ne amii so ga. Daj vaa nana nihnj nana amii roj s nihnj che so ga taj so, xnanj so man Jesucrist a.

148 ne dnj t Jesucrist, ne cami i so a doj nana a. Gaa ne xnanj un xrej ata suun nocoo doj man Jesucrist, ne: So me tan Diose s ti nanii man yuvii rihaan sayuun na taj so, xnanj so man Jesucrist a. 62 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ve danj vaa ya ei. Ne queneen soj se vaa quitaj u nj rej nuva Diose s nucuaj ndoo . Ne queneen un soj se vaa cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne quitaj u nj xr ngaa xta canaj adonj taj Jesucrist rihaan xrej ata suun nocoo doj yo a. 63 Gaa ne camaan r xrej yo, ne cutzin xrej yo sagan maan xrej, ne cataj xrej rihaan tuvi xrej a: Ni yaj soj vi j. Se cachiin doj s cana cataj xnaanj rihaan n che cacun tum s nihnj a ma. 64 Ne cuno soj nana quij camii so se vaa quitaj maan so rej xnuj Diose na. A j cuno soj chuguanj. Ne daj quiyaj n man so, r soj ga taj xrej, xnanj xrej man nij tuvi xrej a. Gaa ne cunudanj nij so cuta cacun xr Jesucrist se vaa no xcn Jesucrist cavi Jesucrist a. 65 Gaa ne guun chee taaj nij so quirii talj nij so man Jesucrist, ne carn nij so yatzj rihaan Jesucrist, ne go nij so man Jesucrist, ne cataj nij so: Racuj Diose mn so cataj xnaanj so rihaan nj me s go mn so vi j taj nij so, tiha yuunj nij so man Jesucrist a. Ne nicaj nij tanuu man so, ne go nij tanuu chruun xr so a.

61Tzaj

149
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Pedr gaa cataj so se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a

San Marcos14,15 sese nuve nana ya me nana amii so, ne cataj so: Ne neenj man sno nihnj s amii soj che a ma taj un Pedr, 72 gaa ne nu quisj vi j caguj toloo a. Gaa ne nanuj r Pedr ndaa vaa cataj Jesucrist rihaan so quii se vaa gaa ataa quisi j vi j caguj toloo, ne vanuj cataj Pedr se vaa nuve si j noco man Jesucrist me maan Pedr a. Gaa ne guun chee Pedr tavee ndoo Pedr a.

dan, ne yanj Jesucrist ga yo nij so r ve, ne yanj s cunaj Pedr rej rque doj rej rihaan ve yo a. Gaa ne cana yoo moz chana nuu rihaan xrej ata suun nocoo doj, 67 ne queneen no man Pedr gaa tinaguu n Pedr raa Pedr rihaan yaan a. Gaa ne niyaj uxr moz chana yo man Pedr, gaa ne cataj no: Ne man so me yoo s cach ga Jesucrist s cavii chuman Nazaret taj moz chana yo rihaan Pedr a. 68 Taj ma. Ne un u nj me taj so ma taj Pedr rihaan moz chana, gaa ne curihanj so, ne canicun so rihaan ching a. 69 Gaa ne queneen moz chana se vaa nicu n Pedr rihaan ching, ne guun chee no camii no rihaan nij yuvii nicu n rihaan ching ga Pedr, cataj no: S nihnj me yoo nij s cach ga Jesucrist asuun asn taj moz chana yo a. 70 Gaa ne cataj un Pedr se vaa ne neen so man Jesucrist a. Dan me se cor nii me se cataj nij s nicu n ga Pedr rihaan Pedr a: Ya ya yoo s cach ga Jesucrist m so ei. O se si j cavii estad Galilea m so chuguanj taj nij so rihaan Pedr a. 71 Gaa ne guun chee Pedr nucuaj doj camii Pedr, cataj Pedr se vaa cavee quiyaj Diose sayuun man so

66Ve

15

Gaa ne rej ranga cunuu chre nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, cunudanj nij cuese do, quiyaj nij so junt, gaa ne numj nij so man Jesucrist, ne nicaj nij so man Jesucrist caanj nij so rihaan s cunaj Pilato, ne tacuachn nij so man Jesucrist rihaan so a. 2 Gaa ne xnanj s cunaj Pilato man Jesucrist, cataj so: So me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit na taj so, xnanj so man Jesucrist a. Vej ei taj Jesucrist rihaan so a. 3 Ne cuta ndoo nij xrej ata suun nocoo doj cacun xr Jesucrist a. 4 Gaa ne xnanj un s cunaj Pilato man Jesucrist, cataj so: Me che ne amii so ga. Nihnj me se uta uxr nii cacun xr so ei taj s cunaj Pilato rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj daj camii s cunaj Pilato ga Jesucrist a

San Marcos15 ne yuun chee ne cami i Jesucrist a doj nana rihaan so, ne caryaanj uxr s cunaj Pilato che yan quiyaj so danj a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj s cunaj Pilato se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze a
6Ne 5Tzaj

150 Che se me r soj quiri i u nj man s cunaj Barrabs rihaan soj, ne che dan daj qui yj man s tucunj soj s nicaj suun rey uun chij rihaan soj ga taj so, xnanj so man nij yuvii a. 13 Gaa ne caguj un nij yuvii , cataj nij yuvii : Cavi so rihaan rcutze, qui y so ei taj nij yuvii a. 14 Tzaj ne me cacun tum so ga taj s cunaj Pilato, xnanj so man nij yuvii a. Tzaj ne doj a caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Cavi so rihaan rcutze, qui y so cuaj ei. Danj inanj caguj nij yuvii a. 15 Ne s cunaj Pilato me se guun r so quiyaj so ndaa vaa no xcn so quiyaj so che nij yuvii , ne che dan quirii so man s cunaj Barrabs taga che nij yuvii , ne go nij tanuu cuart xr Jesucrist, quiyaj so, ne tacuachn so man Jesucrist rihaan nij tanuu che rej cachron nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze a.

vaa yoo tucun noco s cunaj Pilato se vaa rii so man yoo yoo s ni j taga o o chaanj pascu, ne tinavij uun so cacun tum s urihanj taga yo a. Me maan o s ni j taga achn nij yuvii se vaa quiri i so, ne cavee quiyaj so ndaa vaa taj nij yuvii a. 7 Dan me se vaa o s cunaj Barrabs ni j taga ga yo nij s guun r cunu ga gobiern, ne nij so me se gaa cunu nij so ga gobiern ne ticavi ndoo nij so yuvii a. 8 Dan me se cavii nij yuvii israelit, ne guun chee nij so cachn nij so man s cunaj Pilato se vaa quiri i so man o s ni j taga ndaa vaa uyn so yaj so che nij so a. 9 Gaa ne xnanj s cunaj Pilato man nij yuvii , cataj so: Ne me r soj quiri i u nj man s nicaj suun rey uun chij rihaan soj si j israelit na taj so, xnanj so man nij yuvii a. 10 Danj camii so, neen so se vaa maan che se guun xcoj ruvaa r nij xrej ata suun nocoo doj me tacuachn nij xrej man Jesucrist rihaan so a. 11 Tzaj ne nij xrej ata suun nocoo doj me se cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii se vaa quiri i s cunaj Pilato man s cunaj Barrabs taga quiyaj nij yuvii a. 12 Gaa ne xnanj un s cunaj Pilato man nij yuvii , cataj so:

ne caanj nicaj nij tanuu man Jesucrist r ve tucu s nicaj suun gobernador, gaa ne canacn nij tanuu man taran nij tuvi tanuu nij so cunuu chre taran nij so a. 17 Gaa ne nanu Jesucrist sagan rey yatzj tint, quiyaj nij tanuu, ne quiyaj nij so cachriin tanj, cuta nij so raa Jesucrist a. 18 Gaa ne guun chee nij tanuu caguj nij tanuu rihaan Jesucrist, cataj nij tanuu:

16Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canga nacoo nij tanuu niyaj nij tanuu man Jesucrist a

151 Ya ya si j nicaj suun rey rii tanga rihaan nij yuvii israelit m so ei taj nij so, tiha nij so man Jesucrist a. 19 Gaa ne go nij so var raa Jesucrist, ne quirii talj nij so man Jesucrist, ne canicun ruj nij so rihaan Jesucrist, ne quiyaj nij so ndaa vaa yaj yuvii navj rihaan yaanj a. 20 Sj canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist, gaa ne quirii un nij so sagan rey yatzj tint nuu Jesucrist, ne nan un nij so sagan un Jesucrist man un so, gaa ne nicaj nij so man Jesucrist cavii nij so caanj nij so yan cachron nij so man Jesucrist rihaan rcutze a.

San Marcos15 me se aga uun rej xta gii me cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze a. 26 Ne cachrn nij tanuu letr rihaan o rcuchra, ne taj xnaanj letr yo me che cavi Jesucrist, ne: S nihnj me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit a, taj letr yo a. 27 Gaa ne cachrn nij tanuu man yavj sno rihaan yavj rcutze yo, ne yavj roj so me s ituu a. Dan me se nicu n yoo so rej nuva Jesucrist, ne nicu n yo so rej nichruun Jesucrist a. 28 Ne ve danj quisj ya nu nana no rihaan danj Diose nana taj: Guun r nii se vaa yoo tuvi nij s tum cacun me so, r nii a, taj senana Diose yo a. 29 Gaa ne cachn yuvii rej nicu n Jesucrist, ne camii chii i ndoo nij yuvii niyaj nij yuvii man Jesucrist a. Dan me se tucun nij yuvii raa nij yuvii , cataj nij yuvii : Nihnj t so si j guun r tacuanee man nuvi nocoo ne cune yo nuvi nocoo rque vanuj gii na. 30 Ti nanii so mn so rihaan rcutze, ne nani j so rihaan yo yaj vi j taj nij yuvii rihaan Jesucrist a. 31 Ne ase vaa quiyaj nij yuvii ro, danj quiyaj un nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, camii chii i nij so rihaan tuvi nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne cataj nij so: Ti nanii s nihnj man yo yuvii rihaan sayuun, r so, tzaj ne ne guun nucuaj so ti nanii so man maan so rihaan rcutze danj. 32 Sese ya ya si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so do, sese ya ya si j nicaj suun rey uun chij

25Dan

me se gaa vaj nij tanuu ga Jesucrist, ne na nique yoo s cunaj Simn s cavii chuman Cirene rej tacaan, ne so me se rej roj s cunaj Alejandro ga Rufo me so, ne dan me se quitaaa nij tanuu man so, ne quiyaj uxr nij tanuu fuerz man s cunaj Simn yo cata so rcutze cano Jesucrist rihaan a. 22 Dan me se nicaj nij tanuu man Jesucrist caanj nij tanuu tacaan cunaj Glgota, ne nana Glgota ro, taj Tacaan C Yave Xnang a. 23 Gaa ne rqu nij tanuu doj na vin nachej ga na e cunaj mirra man Jesucrist coo so a. Tzaj ne ne coo so ma. 24 Ve dan, ne cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze, ne tico tixaj nij so che sagan Jesucrist me s quiyaj canan o o taaj sagan so a.

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij yuvii gaa cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze a
21Dan

San Marcos15 rihaan n si j israelit me so do, ne nani j so cuano rihaan yo, ne queneen n, ne cuchuman r n ni yaj n man so adonj taj nij so, chii i ndoo camii nij so niyaj nij so man Jesucrist a. Ne roj s ituu nicu n rihaan rcutze rej xnuj Jesucrist me se camii roj so nana nij rihaan Jesucrist a.
Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cavi Jesucrist a

152 mant cortin noco r nuvi nocoo yo ndaa rej raa, ne o quinij caanj ndaa tac yo a. 39 Ve dan, ne nicu n tanuu capitn rihaan Jesucrist, ne queneen so nu se vaa guun gaa cavi Jesucrist, ne ndaa dan asuun gaa xcaj so cuent se vaa ya uxr tani j Diose me Jesucrist, ne dan me se cataj so: Ya tani j Diose me sno nihnj tadonj taj tanuu capitn yo a. 40 Ne gan doj nicun queee chana, niyaj uun nij chana man Jesucrist a. Yoo no me chana cunaj Mari Magdalena, ne yo no me chana cunaj Mari nii s cunaj Jacobo Cuni j ga s cunaj Jos a. Ne yo no me chana cunaj Salom a. 41 Dan me se gaa vaj Jesucrist estad Galilea, ne quiyaj suun nij chana che Jesucrist a. Ne vaa queee doj chana un n caanj chuman Jerusaln ga Jesucrist a.

dan, ne caxuj, ne yuun chee guun rmi rihaan chumii , ne yoo guun rmi chumii ndaa quisj aga vanuj rej anoco gii a. 34 Ve dan, ne quisj aga vanuj, gaa ne nucuaj ndoo caguj Jesucrist, cataj so: Eloi, Eloi, lama sabactani taj so, caguj so xnanj amii maan so a. Ne nana caguj so taj: Diose s noco u nj m so . Me che tanj uun so mn u nj ga, taj nana caguj Jesucrist a. 35 Ne cuno taaj nij s nicu n rej xnuj Jesucrist nana caguj so, tzaj ne ne cuno nij so me taj Jesucrist a ma. Maan se: Ni yaj so ei. Nacn s nihnj man s cunaj Elas tadonj taj nij so rihaan tuvi nij so a. 36 Gaa ne cunnj yoo so, ne caraa so na vin yuu rque o yataan esponja, ne cuta so raa yoo var, ne rumaan so yataan tuva Jesucrist, ne coo Jesucrist na yuu yo, quiyaj so, ne cataj s quiyaj danj: Dnj quiyaj soj . Queneen n sese cana s cunaj Elas tananij s cunaj Elas man so rihaan yo ei taj so rihaan tuvi so a. 37 Gaa ne sca caguj Jesucrist, ne cavi so a. 38 Gaa ne quisin yatzj

33Ve

me se rej ata gii me yo, ne gii no xcn nij yuvii israelit quiyaj chuvi i nij so che gii ayuj gii narnj r nij so me yo, 43 ne che dan cana yoo s cunaj Jos s ne chuman Arimatea, ne yoo s sa uun chij rihaan nij yuvii israelit me so, ne s me ndoo r guun chij Diose rihaan chumii nihnj me un so a. Dan me se quisj r so, ne catj so rihaan s cunaj Pilato, ne cachn niyaj so rihaan s cunaj Pilato se vaa cavej s cunaj Pilato cachi n so man Jesucrist a. 44 Dan me se caryaanj

42Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachin nii man Jesucrist rque yuuj yuvej a

153 ndoo s cunaj Pilato nana se vaa aj cavi Jesucrist, gaa ne canacn so cana tanuu capitn rihaan so, ne xnanj so man tanuu capitn sese ya ya cavi Jesucrist a. 45 Gaa ne cataj tanuu capitn se vaa ya ya cavi Jesucrist, ne che dan cavej r s cunaj Pilato ni caj s cunaj Jos man Jesucrist caanj cachi nj so a. 46 Gaa ne xcaj s cunaj Jos yatzj mant, gaa ne tananij so man Jesucrist, ne nacutj so yatzj mant xr Jesucrist, ne caxrj so man Jesucrist rque yuuj gn nii rque yuvej, ne carn so yuvej xi j tuva yuuj yo a. 47 Ne queneen chana cunaj Mari Magdalena do, chana cunaj Mari nii s cunaj Jos do, rej cachin so man Jesucrist a.

San Marcos15,16 chana rque yuuj, gaa ne queneen nij chana se vaa yanj o s yaan rej nuva nij chana, ne nu so yatzj xcaan catzi i , ne caanj ndoo r nij chana a. 6 Gaa ne cataj s yaan rihaan nij chana a: Taj che caanj r nij soj ma. Nihnj me nano nij soj man Jesucrist s cavii chuman Nazaret s cachrn nii rihaan rcutze, ne so me se aj cunuu ina un so ei. Ne ni yaj soj rej cuchruj nii man so, ne xcaj soj cuent se vaa nuvi so naj nihnj a man adonj. 7 Tananj cavi i soj cataj soj rihaan nij s tucuyn senana so do, ndaa rihaan Pedr do, cataj soj: T yaan Jesucrist rihaan soj anj so estad Galilea, ne yo me rej queneen nij soj man so ndaa vaa cataj maan so rihaan soj , cataj nij soj rihaan Pedr ga yo nij s tucuyn senana so taj s yaan rihaan vanuj nij chana a. 8 Gaa ne curihanj nij chana rque yuuj, ne cunnj nij chana, caanj nij no a. O se caanj ndoo r nij chana, ne ndaa rij man nij chana a. Ne ne cavee cami i nij no a doj nana rihaan a yuvii , che se cuchuvi ndoo nij no a.

16

Ne tinuu gii narnj r nij yuvii israelit me se quirnj chana cunaj Mari Magdalena do, chana cunaj Mari nii Jacobo do, chana cunaj Salom do, yo gun daj, che rej caanj caxri i nij no yo gun daj man Jesucrist a. 2 Gaa ne taxrej cotung me se caanj vanuj nij chana rej cachin nii man Jesucrist, ne dan me se aj quisj gii, 3 ne cataj nij chana rihaan tuvi chana, ne: Me s quiri i yanj yuvej arn tuva yuuj gaa ne catuu n ga taj nij no, xnanj nij no man tuvi nij no a. 4 Gaa ne niyaj nij chana, ne queneen nij chana se vaa aj naj yanj yuvej, ne dan me se yuvej xi j ndoo me yo a. 5 Gaa ne catj nij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un Jesucrist a

me se cunuu ina un Jesucrist taxrej cotung, gaa ne curuvi so asino yaan rihaan chana cunaj Mari Magdalena, ne no me chana quirii so chi j nana chree nimn asi j rque doj a. 10-11 Dan me se caanj no rej man nij s ch ga Jesucrist, ne dan me se nan

9Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa queneen chana cunaj Mari Magdalena man Jesucrist a

San Marcos16 ndoo r nij so, ne tavee nij so, ne dan me se cataj xnaanj no rihaan nij so se vaa vaa ina Jesucrist ne queneen no man Jesucrist, taj no, tzaj ne ne cuchuman r nij so a ma.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa curuvi Jesucrist rihaan vi j tuvi nij s tucuyn se-nana so gaa vaj roj so rej tacaan a

154 nij yuvii a. 16 Ne me maan o s cuchuman r senana soj ne cata ne, ne so me s quinani i rihaan sayuun, tzaj ne s navej r cuchuman r senana soj me se quiyaj Diose sayuun man so che cacun tum so adonj. 17 Ne nihnj me suun sa nocoo quiyaj nij s cuchumn ya r niyaj manj, ne dan me se quitaj tuva nij so sechuvi u nj, quiri i nij so nana chree nimn yuvii , ne cami i nij so xnanj naca xnanj ne neen maan nij so, 18 ne maan raa nij so qui taaa nij so xcu yuvaa, ne cavee se coo nij so se xnaj, tzaj ne a doj se quiran nij so chiii ma. Ne cuta raa nij so xr s ran, ne nahuun sa nij s ran yo a taj Jesucrist rihaan xaan nij s tucuyn senana so a.

doj, gaa ne dan me se ch vi j tuvi nij s tucuyn senana Jesucrist rej tacaan, ne curuvi Jesucrist rihaan roj so, tzaj ne ino doj vaa so, ruvi so, niyaj roj so a. 13 Gaa ne cavii roj so un, nata roj so rihaan yo nij s tucuyn senana Jesucrist, tzaj ne nij so me se ne cuchuman r nij so senana roj so a.

12Cachn

me se gaa yn xaan nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan mes, ne curuvi maan Jesucrist rihaan nij so, ne cuta so cacun xr nij so se vaa guun nichraj r nij so ne ne cuchuman r nij so senana nij s queneen man so gaa cunuu ina un so a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Caanj nij soj rihaan nu cachra chumii , ne cami i natj soj senanaj nana sa rihaan cunudanj

14Cor

Nana nihnj taj xnaanj se vaa curuvi Jesucrist rihaan xaan nij s tucuyn se-nana so a

me se quisj camii Jesucrist nana dan rihaan nij s tucuyn senana so, gaa ne cavii so xta, gaa ne cayn so rej nuva Diose a. 20 Gaa ne nij s tucuyn senana so me se caanj cami i natj nij so senana so nu nij chuman, ne racuj s ni j raa man n man nij so, ne dan me se che suun sa nocoo quiyaj nij so me se raan doj canoco nij yuvii senana Jesucrist a. Ve danj gaa ya ei.

19Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii Jesucrist xta a

Nihnj me se-nana Jesucrist nana sa cachrn s cunaj Lucas rihaan yanj a

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj s cunaj Lucas yanj nihnj canej so rihaan s cunaj Tefilo a

Dan me se queee uxr yuvii guun r cachron nica nana rihaan yanj che nu se vaa quiyaj Jesucrist scanj n asi j rque doj a. 2 Dan me se cachrn nij so nana cataj xnaanj nij s queneen cunudanj se vaa quiyaj Jesucrist asi j guun chee so cayn so rihaan chumii nihnj, ne nij s queneen ro, me s ata suun nata nana yo rihaan nu yuvii a. 3 Ne u nj nihnj me s tucuyn uxr, don cavee narij cunudanj rasuun yo, ne che dan vaa che cachron nica u nj cunudanj se vaa quiyaj Jesucrist rihaan yanj nihnj nayaa so si j cunaj Tefilo si j sa ndoo, raj adonj. 4 Nanj qui yj, gaa ne cavee guun ya r so se vaa ya vaa nu nana cataj xnaanj nii rihaan so che Jesucrist adonj.

cayn s cunaj Herodes s nicaj suun rey uun chij rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj se-moz Diose se vaa cangaa Juan s cuta ne man yuvii a
5Gaa

estad Judea, gaa ne o xrej canicun rihaan yuvii israelit me o s cunaj Zacaras, ne cach so ga o taaj nij xrej, ne tan tanij sino Abas me nij so a. Ne nica Zacaras me chana cunaj Elisabet, ne tani j o xrej me no, 6 ne s yanj sa rihaan Diose me roj ni ca roj so, ne sa uxr cuno roj so nu nij nana me r Diose cuno n, ne nuvi cacun tum roj so a doj a ma. 7 Tzaj ne taj vaj tan roj so, che se chana ituun me Elisabet adonj. Ne aj cachn ndoo yo ne roj ni ca roj so nanj . 8 Dan me se gaa natj nij tan tanij sino Abas quiyaj suun nij so sesuun Diose, 9 ne o gii quiri niyaj Zacaras catuu so nuvi nocoo caraa so squ xl rihaan yaan a. O se tucun noco nij xrej me se daj a gii tico tixaj nij so sechuvi i nij so, se vaa queneen nij so a me s quiri niyaj caraa squ rihaan yaan a. 10 Dan me se catj Zacaras rque nuvi nocoo, ne xe nicun o xne yuvii , cachn niyaj nij so rihaan Diose gaa caraa Zacaras squ rihaan yaan a. 11 Dan me se naquiyaa o semoz Diose rihaan Zacaras, ne nicu n so rej nuva mes altar acaa squ a. 12 Dan

155

San Lucas1 me se gaa queneen Zacaras man semoz Diose, gaa ne cuchuvi ndoo so a. 13 Tzaj ne cataj semoz Diose rihaan so, ne: Se cuchuv so, man Zacaras. O se aj cuno Diose nana cachn ni y so rihaan so, ne che dan cuchruj nica so Elisabet tanij snoo so adonj. 14 Juan tucunj so man so . Guun niha ndoo r so, ne guun niha r queee yuvii asa cangaa so adonj. 15 O se tan so me s guun s sa ndoo rihaan Diose nanj adonj. Se coo so tzi se coo so rint se coo so ma. Asi j gii ataa cangaa so, ne guun chee Nimn Diose yoo cayn Nimn Diose ga so nanj . 16 Ne queee s israelit canicaj nimn canoco un man Diose s ni j raa man nij so, quiyaj tan so adonj. 17 Dan me se guun so s caanj suun rihaan Diose adonj. Asino tan so guun chee cami i natj rihaan yuvii , gaa ne cami i s canej Diose man a. Daj se quiyaj Nimn Diose, racuj Nimn Diose man s cunaj Elas gaa na ro, danj quiyaj guee Nimn Diose, racuj ndoo so man tan so a. Cami i luj yuvii ga tan yuvii , quiyaj so, natuna nimn nij s chii i cuno nij so rihaan Diose, quiyaj so nanj . Juan me s quiyaj, ne carayaanj nu yuvii che se cana s qui nij raa man n adonj. Nu nana nihnj cataj xnaanj semoz Diose rihaan Zacaras a. 18 Gaa ne cataj Zacaras rihaan semoz Diose a: Asa cavee cuchuman raj se vaa ya camii so ga. Chii nga m u nj nihnj, ne chana chij me nica u nj

156 nihnj nanj taj Zacaras rihaan semoz Diose yo a. 19 Gaa ne cataj semoz Diose rihaan Zacaras a: Gabriel s nicun rihaan Diose m unj adonj. Maan Diose me s can manj canaj cami j ga so adonj. Cane so suun rihanj se vaa cataj xnaanj unj nana sa nihnj rihaan so, 20 tzaj ne ne cuchuman r so nana nihnj, ne che dan me guun yami so adonj. A nana se cavee cami i so ndaa quisi j gii quisi j ya nu nana nihnj ndaa vaa cataj xnaanj unj rihaan so adonj. Ne ya quisi j nana nihnj gii aj cachrn Diose adonj. Danj cataj semoz Diose rihaan Zacaras a. 21 Dan me se xe mn nij yuvii , navi j nij yuvii a me or curihanj Zacaras rque nuvi, ne caryaanj nij so se vaa guun raan so rque nuvi a. 22 Dan me se gaa curihanj so rque nuvi, gaa ne ne cavee cami i so ga nij so a ma. Che dan xcaj nij so cuent se vaa naquiyaa o rasuun rihaan Zacaras, quiyaj Diose, gaa nuu so rque nuvi a. Daj doj raa so tucun so che se yoo guun yami i so a. 23 Gaa cachn Zacaras sesuun Diose, gaa ne quinan so tucu so a. 24 Cachn doj gii, gaa ne nari nica so Elisabet o neej a. U n yavii cayn no tucu no, 25 ne nuchruj raa no nana nihnj a: Ga na guun naaj uxraj rihaan yuvii che se chana ituun mej, tzaj ne ndaa yaj racuj Diose manj . Danj guun r no a.

quisj vatan yavii cunu rque Elisabet, gaa ne can Diose man

26Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj se-moz Diose se vaa cangaa Jesucrist a

157 semoz so s cunaj Gabriel caanj so ndaa o chuman naj rihaan estad Galilea chuman cunaj Nazaret a. 27 Ne caanj cataj xnaanj so o nana rihaan o chana yaan cunaj Mari a. A j guun ya xcaj o s cunaj Jos man no, ne o tan tanij sino s guun chij ndoo gaa na s cunaj David me so a. 28 Gaa ne dan me se cuchi semoz Diose rihaan Mari, ne cataj so: Racuj Diose mn so . O se quiyaj ndoo Diose se luj che so, ne yoo yn Diose ga so . Sa doj cavii urun so rihaan cunudanj nij chana, quiyaj Diose a. Danj cataj semoz Diose rihaan Mari a. 29 Tzaj ne caryaanj Mari nana camii semoz Diose, ne ne queneen no me che camii so nana vaa danj ma. 30 Gaa ne cataj un semoz Diose rihaan no a: Se cuchuv so, man Mara. Aran r Diose quiyaj Diose se luj che so . 31 Nari so o neej, ne cuchruj so o neej snoo adonj. Jess tucunj so man so . 32-33 S sa ndoo guun so, ne tan Diose s sa ndoo me so adonj. Guun so s guun chij rihaan n, quiyaj Diose s ni j raa man n a. Ase vaa guun chij xi i so s cunaj David rihaan soj si j israelit gaa na ro, danj quiyaj maan so guun chij so rihaan soj nu cavii nu caanj adonj. Danj cataj Gabriel rihaan Mari a. 34 Ne cataj Mari rihaan semoz Diose, ne: Chana yaan mej . Asa cavee cuchruj u nj neej, r so ga taj Mari, xnanj no man semoz Diose a. 35 Gaa ne cataj semoz Diose rihaan Mari a:

San Lucas1 Cayn Nimn Diose ga so, ne racuj Diose s nucuaj ndoo mn so, ne che dan cuchruj so neej sa rihaan Diose, ne tan Diose me neej cuchruj so a. 36 Ne xcaj so cuent che tuvi chana so Elisabet se vaa nda se chana ituun me no, taj nii, ne nda se chana chij me no, tzaj ne aj quisj vatan yavii nu rque no cuano nanj . 37 Diose me s avee yaj cunudanj a taj semoz Diose rihaan Mari a. 38 Ne cataj Mari rihaan semoz Diose a: Dan me se nanj chana yaj suun che s ni j raa man n mej, ne cavee quiyaj so ndaa vaa cataj so rihanj taj Mari rihaan semoz Diose yo a. Gaa ne naxuun semoz Diose man so a.

doj gii, gaa ne quiyaj chuvi i Mari siyaj no, ne yoo ndoo caanj no o chuman naj estad Judea, o chuman naj rej xraj a. 40 Ne caanj no tucu Zacaras, ne catj no r ve, ne cataj no: Vaa nucu so na, taj no rihaan Elisabet a. 41 Nu cuno Elisabet nana camii Mari, ne nu gj neej rque no a. Dan me se catj Nimn Diose nimn Elisabet, 42 ne nucuaj camii no ga Mari, cataj no: Rqu Diose xnaanj niyaj urun so rihaan cunu danj chana a. Ne uxr rque Diose xnaanj niyaj neej cuchruj so a. 43 Ve ndoo quirn u nj se vaa cana roj ni i s qui nij raa man n tucuaj a. 44 Nu

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Mari cami i no ga Elisabet a

39Cachn

San Lucas1 cunoj nana cataj so rihanj, ne nu guun niha r neej, ne nu gj neej rquej a. 45 Cavii sa so che se amn r so senana Diose, se vaa quisi j ya nu nana camii Diose rihaan so adonj taj Elisabet rihaan Mari a. 46-48 Gaa ne cataj Mari nana nihnj a: Nda se chana yanj rmaan m u nj, tzaj ne cunuu ee r Diose niyaj so manj a. Che dan me daj cataj maan Diose, ne cavee qui yj a. Nanuj r Diose manj, ne che dan sa vaa Diose, r nimanj, ne guun niha ndoo r nimanj niyaj nimanj man Diose s tinanii manj rihaan sayuun nanj adonj. Ne yaj cataj cunudanj yuvii se vaa chana quiri ndoo xnaanj niyaj mej a. 49 Danj cataj nij so che se sa quiyaj Diose s nucuaj ndoo cheej a. Ne s vaa sa inanj me so adonj. 50 O ee r so man taran nij s uno rihaan so a. 51 Quiyaj Diose suun nocoo uxr a. Nu nij s xta nimn ro, quiyaj canan Diose rihaan nij so, ne quinavi j senana nij so nanj adonj. 52 Nu nij s rii tanga ro, canee Diose suun raa nij so, ne guun nij so s noco nanj adonj. Ne nu nij s noco ro, guun nij so s quiri i tanga naca, quiyaj Diose nanj . 53 Nu nij s naaan rque ro, rque Diose chraa cha nij so, ne nu nij ruvee ro, cunuu nique nij so, quiyaj Diose a. 54 Quisj ya nu nana camii Diose rihaan xi i n nij s man gaa na a. Racuj so man n si j israelit, che se si j noco man so me n adonj. 55 Nanuj r so ndaa vaa cataj so rihaan xi i n s cunaj Abraham,

158 ne che dan ee r so man n si j israelit, che se tan tanij sino Abraham me n a. Nu nana nihnj me nana cataj Mara a. 56 Gaa ne vanuj yavii cayn Mari tucu Elisabet, gaa ne quinan no tucu no a.

quisj gii cangaa tan Elisabet, gaa ne dan me se cuchruj no o neej snoo cunii a. 58 Cuno nij tuvi no se vaa ve uxr quiyaj Diose ga no, ne guun niha uxr r nij so che no a. 59 Gaa quisj neej tu nj gii, gaa ne dan me se cuchi nij s cuta tanga nee man neej ve a. Ne nij so me r tucunj Zacaras man neej che se Zacaras cunaj rej neej, 60 tzaj ne ne cavej r nii neej cunaj neej danj ma. O se cataj no: Juan cunaj sechuvi i tanj taj no rihaan nij so a. 61 Tzaj ne cataj nij s cana rihaan no a: Tzaj ne a tuvi soj ne cunaj Juan ma taj nij so rihaan no a. 62 Che dan xnanj nij so man rej neej, daj doj raa nij so tucun nij so a. Guun r nij so queneen nij so daj quinaj sechuvi i neej, quiyaj rej neej, r nij so a. 63 Cachn Zacaras yanj ga raa so, ne cachrn so letr rihaan yanj yo, ne: Juan cunaj sechuvi i neej, taj letr cachrn so rihaan yanj, ne che dan caryaanj ndoo nij s cana a. 64 Nu cachrn Zacaras letr, ne nu cavee camii un so nanj adonj. Gaa ne guun chee so cataj so se vaa ve uxr quiyaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cangaa Juan s cuta ne man yuvii a
57Gaa

159 Diose a. 65 Ne caryaanj nij s yanj nichru n se vaa quiran Zacaras se vaa guun yami i so, ne ndaa taran nij s yanj quij nicu n estad Judea ro, cuno ndaa vaa quiran so a. 66 Taran nij s cuno ro, nuchruj raa, ne xnanj nij so man tuvi nij so me suun cata Juan asa cachij so a. Danj tuva nij so che se queneen nij so se vaa rqu ndoo Diose xnaanj niyaj Juan a.

San Lucas1,2 rihaan Diose nu gii gaa ina n adonj taj Zacaras, gaa ne camii un Zacaras rihaan maan tan so 76 Ne xa man so, tzaj ne gun so s nata senana Diose, ne Diose me s sa ndoo, rej. Asino so guun chee cami i natj, gaa ne cana s qui nij raa man n ei. Dan me se cunuu nica nimn yuvii , qui y so, ne carayaanj yuvii man s cana qui nij raa man n, qui y so, 77 ne so quiyaj xcaj nij s canoco man Diose cuent se vaa cavee quinavi j cacun tum nij so quiyaj s cana, ne cavee quinani i nij so rihaan sayuun a. 78 Danj quiyaj Diose che nij so che se ee uxr r Diose man nij so, ne che dan canej so man s qui nij raa man nij so asa quisj gii cavee cavi i sa n quiyaj Diose adonj. 79 Gaa ne xa tuvi n s ne acaj cuent do, xa tuvi n s chuvi ndoo se vaa cavi nij so do, tzaj ne cuchuguun rihaan nimn nij so, gaa ne xcaj nij so cuent, gaa ne nari taran n daj quiyaj n, ne cunuu xej nimn n adonj taj Zacaras rihaan tan so a. 80 Dan me se cachij xnii cunaj Juan, ne guun so s nucuaj nimn, ne inanj rej tacaan yn so ndaa se quisj gii guun chee so nata so senana Diose rihaan nij s israelit a.

Nimn Diose man rej Juan s cunaj Zacaras, ne cataj so: 68 Cami i sa n che Diose s noco n si j israelit a. se racuj so man n si j noco man so, ne tinanii so man n rihaan sayuun a. 69 Cana o s nucuaj guu n so s ti nanii sa man n rihaan sayuun, quiyaj Diose a. O tan tanij sino s guun chij gaa na s cunaj David guun so, 70 ndaa vaa cataj nij s nata senana Diose, quiyaj Diose gaa na, 71 ne dan me se cana s nucuaj ti nanii so man n rihaan nij s taj riyunj man n, taj nij so, ne se guun nucuaj nij s taj riyunj man n quiyaj chii i nij so man n ma, taj nij so a. 72 Dan me se cunuu ee r so man n ndaa vaa cata tuva so rihaan xi i n, ne yoo nu r so nu se vaa cataj xnaanj so se vaa quiyaj so che n do a. 73-74 Dan me se cataj so rihaan xi i n s cunaj Abraham se vaa ya ya ti nanii so man n rihaan nij s taj riyunj man n, gaa ne se cuchuvi n quiyaj suun n che so a. 75 Ne gaa nica nimn n

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Zacaras se vaa racuj ndoo Diose man nij yuvii israelit a
67Racuj

Maan yo cangaa Juan ro, cayn s cunaj Augusto s nicaj suun emperador, ne can so nana rihaan nij s man taran nij chuman rii tanga so rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cangaa Jesucrist a

San Lucas2 se vaa me r so naxcaj so o yanj documento no sechuvi i o o nij yuvii a. 2 Ne cayn s cunaj Cirenio s nicaj suun gobernador uun chij rihaan estad Siria gaa naxagaa yanj yo a. 3 Dan me se caanj cunudanj nij yuvii chuman chihn xi i nij so, gaa ne naxagaa yanj no sechuvi i nij yuvii yo a. 4 Cavii s cunaj Jos chuman Nazaret chuman naj estad Galilea, ne caanj so chuman Beln chuman naj estad Judea a. Chuman cangaa xi i so s guun chij gaa na s cunaj David me Beln, ne che dan caanj Jos ndaa Beln, che se o tan tanij sino David me so a. 5 Nicaj so chana cunaj Mari chana aj guun ya xcaj so man, caanj so cano sechuvi i roj so rihaan yanj a. Nuu rque Mari, 6 ne gaa caran roj so Beln, ne quisj gii cangaa neej a. 7 Taj yan vaa yanj caran roj so cangaa neej a ma. Dan me se daj doj rej man scj vaa yanj caran roj so a. Ne cuchruj no o neej snoo cunii tan no s chava a. Quiyaj yanu no man neej, ne can no man neej r rihoo yan nuu coyoo ch scj a.

160 ndoo nij so a. 10 Gaa ne cataj semoz Diose rihaan nij so a: Se cuchuvi soj ma. O se can u nj nata u nj o nana sa rihaan soj che rasuun quiyaj guun niha r taran nij yuvii ei. 11 O se cuan me se cangaa o neej chuman chihn David, ne neej yo ro, me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne s qui nij raa man n me so ei. 12 Nanj vaa queneen soj se vaa ya camij rihaan soj a. Caanj nij soj chuman Beln, ne nari soj o neej guun yanu, ne nuu so r rihoo ch xcuu coyoo, ne so me s qui nij raa man n a. Danj cataj semoz Diose rihaan nij s tum matzinj a. 13 Dan me se nu navij camii semoz Diose ga nij so, gaa ne ve maan or dan curuvi queee doj nij semoz Diose un, ne ve uxr camii nij so che Diose, cataj nij so: 14 Sa uxr vaa Diose, s nicu n xta, ne gaa xej nimn nij yuvii si j sa nimn a taj nij semoz Diose rihaan nij s tum matzinj a. 15 Dan me se quinan nij semoz Diose xta, gaa ne cataj nij s tum matzinj rihaan tuvi nij so a: Caanj n Beln queneen n daj guun se vaa cataj xnaanj Diose rihaan n ei taj nij so rihaan tuvi nij so a. 16 Yoo caanj nij so, ne dan me se nu cuchi nij so, ne nu quinari nij so man Mari ga Jos, ne dan me se quinari nij so man neej, nuu neej r rihoo a. 17 Dan me se gaa queneen nij s tum matzinj man neej, gaa ne cataj xnaanj nij so nana can Diose rihaan nij so

me se mn s tum matzinj rej tacaan nichru n yj tuva chuman Beln, ne nicun taaj nij so xe tum nij so dan nij so rej nii a. 9 Gaa ne dan me se naquiyaa o semoz Diose rihaan nij so, ne cuchuguu n uxr rihaan nij so, quiyaj Diose, gaa ne cuchuvi

8Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa curuvi se-moz Diose rihaan nij s tum matzinj a

161 che neej rihaan Mari ga Jos do, rihaan nij s man nichru n do a. 18 Gaa ne caryaanj cunudanj yuvii cuno nana camii nij s tum matzinj yo a. 19 Ne Mari me se can no cunudanj nana yo c yave no, ne nuchruj raa no che nana yo a. 20 Dan me se quinan nij s tum matzinj, gaa ne guun niha uxr r nij so che nu nana cuno nij so do, che nu se vaa queneen nij so do, ne: Sa uxr quiyaj Diose , taj nij so a. O se ase vaa cataj xnaanj semoz Diose rihaan nij so ro, ve danj vaa guun a.

San Lucas2 israelit rihaan sayuun a. Cayn Nimn Diose ga so, 26 ne aj cataj xnaanj Nimn Diose rihaan so se vaa se cavi so ndaa se aj queneen ya so man s canej Diose a. 27 Dan me se gii cuchi roj ni ca Jos chuman Jerusaln me se cataj xnaanj Nimn Diose rihaan Simen se vaa caanj so nuvi nocoo, ne che dan caanj so catj so rque nuvi a. Gaa ne catj roj ni ca Jos rque nuvi ga neej che se guun r roj so quiyaj roj so ndaa vaa taj danj Diose a. 28 Gaa ne traa s cunaj Simen neej, ne nago so graci rihaan Diose che neej a. Ne nihnj me nana camii so a: 29 Quisj ya nu ndaa vaa cataj so rihanj, ne che dan cavee cavi j yaj, ne gaa xej nimanj, Ataj Chij. 30 Queneen rihanj man s can so man ti nanii man nj rihaan sayuun, 31 ne queneen cunudanj yuvii se vaa cana so quiy so nanj . 32 Ase vaa yaan chuguu n gaa so ti haan so setucuanj so rihaan nij yuvii yanj, ne cami i sa nii che nj si j israelit, quiyaj un so, se s noco mn so me nj nanj adonj taj Simen rihaan Diose a. 33 Caryaanj roj ni ca Jos senana s cunaj Simen se vaa camii so che neej, 34 ne cachn niyaj Simen rihaan Diose se vaa rque Diose xnaanj niyaj roj ni ca Jos a. Gaa ne cataj so rihaan Mari a: Cune Diose man neej nihnj quiyaj suun so rihaan Diose, ne dan me se cavi i sa uxr queee tuvi n si j israelit, quiyaj so, tzaj ne queee tuvi n tuna, quiyaj un so adonj. Dan me se can Diose man so che rej xcaj yuvii cuent che Diose, tzaj ne cami i chii i nii ni yaj

o tu nj gii gaa ne cuta nii tanga nee man neej, ne Jess cunaj neej, quiyaj nii, ndaa vaa cataj xnaanj semoz Diose gaa ataa nayon so rque Mari a. 22 Cachn vi j chihaa gii, gaa ne quisj gii cunuu sa Mari rihaan Diose a. Che dan nicaj roj so man neej caanj roj so nuvi nocoo yanj chuman Jerusaln, ne caxrj roj so neej ston Diose a. 23 O se danj Diose taj se vaa daj a tan nij yuvii israelit s chava guun siyaj Diose, ne che dan quiyaj roj so danj a. 24 Dan me se caanj roj so caanj go roj so xcuu rihaan Diose ndaa vaa taj danj Diose a. Cavee go yuvii vi j chaaan cavee go yuvii vi j culuj cavee, taj danj Diose a. 25 Dan me se cayn o chii nga cunaj Simen chuman Jerusaln a. Si j vaa nica nimn me so, ne si j noco uxr man Diose me un so, ne quisj queee yo navi j uxr so se vaa ti nanii Diose man nij yuvii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caxrj roj ni ca Jos neej ston Diose a
21Cachn

San Lucas2 nii man so adonj. 35 Ne xa so, tzaj ne quinano ndoo r man so che so vaa gii nanj . Dan me se cavee xcaj n cuent daj vaa nimn queee yuvii , quiyaj so adonj taj Simen rihaan Mari a. 36 Ne yn o chana chij cunaj Ana, ne n nata senana Diose me no, ne tan s cunaj Fanuel me no, ne tan tanij sino s cunaj Aser me roj rej roj no a. Xcaj chii man no gaa na, ne nicaj tuvi roj so chi j yo, gaa ne cavi nica no, 37 ne quinj no ne maan no, ne quisj no ndaa caanj chihaa caanj yo gaa cangaa neej cunaj Jess a. Chana noco uxr man Diose me no, ne che dan yoo cayn no nuvi nocoo, ne niganj yaj ayuj carj guee no, ne cachn niyaj no rihaan Diose a. 38 Maan or camii Simen che neej ro, ve maan or dan vaj chana chij cunaj Ana, ne catj no rque nuvi, gaa ne nago no graci rihaan Diose che neej, ne cataj xnaanj no che neej rihaan nij yuvii man navi j gii ti nanii Diose man nij s man Jerusaln rihaan sayuun a.

162 chaanj pascu, 42 se danj vaa tucun noco nij s israelit a. Dan me se gaa quisj Jesucrist chuvi j yo, gaa ne caanj roj ni i so chaanj ga rej so a. 43 Cachn chaanj, gaa ne quinan roj ni ca roj so, tzaj ne xnii ro, quinj Jerusaln, ne ne queneen roj ni ca roj so se vaa quinj xnii a ma. 44 Quinan xnii ga tuvi roj so, r roj so, ne che dan caanj roj so a. Gaa ne rej tinuu guun chee roj so nano roj so man xnii rihaan tuvi roj so, 45 tzaj ne nuvi yan vaj xnii a ma. Che dan nanicaj un roj so caanj un roj so Jerusaln, ne nano uxr roj so man xnii a. 46 Quisj vanuj gii nano roj so man xnii, gaa ne caanj roj so rque nuvi nocoo man nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss, ne maan dan ne xnii nan xrej xnii nana amii nij so, ne achn naanj xnii nana cuu man nij so, 47 ne caryaanj daj a nij s cuno nana camii xnii, se si j nicaj uxr cuent me xnii, ne sa uxr camii xnii, r nij so a. 48 Ne caryaanj roj ni ca roj so gaa queneen roj so se vaa ne xnii scanj nij sij a. Gaa ne cataj nii so rihaan so a: Ne chihan quiy di man nj, man rej. Nan ndoo r r di do, nan ndoo r u nj do, quiy di , che se nuvi i nano nj mn di , rej taj nii so rihaan so a. 49 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Taj che nano roj soj manj ma. Me che ne neen roj soj se vaa no xcn u nj quiyaj suun u nj setucuanj Rj ga taj xnii rihaan roj ni ca roj so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canicaj roj ni ca Jos quinan roj so tucu roj so a

ni ca Jos se vaa taj setucuanj Moiss, gaa ne quinan roj so estad Galilea a. Quinan roj so chihn roj so chuman Nazaret a. 40 Cachij neej guun so s nucuaj a. Xnii vaa chij r me so, ne rqu uxr Diose xnaanj niyaj so a.

39Dan me se gaa quisj quiyaj roj

a yo caanj roj ni ca Jos chuman Jerusaln gaa canu

41Daj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii Jesucrist rihaan nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss gaa me Jesucrist xnii a

163 ne ne cuno roj so senana xnii se vaa no xcn so quiyaj suun so sechrej Rej so Diose a. 51 Dan me se quinan Jesucrist chuman Nazaret ga roj so, ne yoo yanj uno sa so rihaan roj so a. Ne yoo nu r Mari nu ndaa vaa guun che so gaa cangaa so do, nu nana cuu sa amii so do a. 52 Dan me se cachij Jesucrist guun so s cuu raa, ne caran r Diose niyaj Diose man so, ne caran r yuvii un niyaj yuvii man so nanj adonj.

San Lucas2,3 me se cach Juan nu rej naj nichru n tuva chr cunaj Jordn, ne guun chee so camii natj so rihaan yuvii se vaa nuchran nimn nij yuvii , ne tanj nij yuvii chrej chii i , ne cavee tinavi j Diose cacun tum nij yuvii , taj Juan adonj. 4 Dan me se quiyaj Juan nu ndaa vaa taj nana cachrn s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na rihaan yanj, ne nihnj me nana cachrn so a: Nucuaj ndoo cami i natj o so rej tacaan, ne cataj so se vaa nuchran nimn yuvii , ne ve cami i nij yuvii ga s ni j raa man n asa cana so adonj. 5 Dan me se se cavee quinaj a doj se chii i nimn n carn chrej rihaan s ni j raa man n cana so ma. Maan se quiri i n nu se chii i , ne caraa n nu se sa cachi in man nimn n, ne ve inanj cunuu nica nimn n, quiyaj n ei. 6 Gaa ne queneen nu nij s man daj a chuman se vaa cavee ti nanii Diose man yuvii rihaan sayuun nanj . Dan me nana cachrn s cunaj Isaas rihaan yanj gaa na nana taj xnaanj che s cunaj Juan a. 7 Dan me se cuchi queee ndoo yuvii rihaan Juan che se guun r nij so cuta ne Juan man nij so a. Gaa ne caxrj yuvaa Juan man nij so, cataj so: Ase vaa xcu yuvaa vaa soj . Me s cataj xnaanj rihaan soj cunanj soj, ne quinani i soj rihaan sayuun quiyaj Diose ga. Asa cavee quinani i soj rihaan sayuun, quiyaj nanj na cata ne soj, r soj ga. 8 Sese ya cunuu sa nimn soj, ne caanj soj quiyaj soj ndaa

50Tzaj

3Dan

xnu cayn s cunaj Tiberio s nicaj suun emperador ro, maan yo dan me rqu Diose senana Diose rihaan s cunaj Juan tan Zacaras gaa cach so tacaan a. Ve maan yo camii Diose rihaan Juan, dan me cayn s cunaj Poncio Pilato s nicaj suun gobernador uun chij rihaan estad cunaj Judea a. Ne ve maan yo dan cayn s cunaj Herodes s nicaj suun tetrarca uun chij rihaan estad cunaj Galilea, ne cayn tin so s cunaj Felip s nicaj suun tetrarca uun chij rihaan roj estad cunaj Iturea ga Traconite a. Ne ve maan yo dan cayn s cunaj Lisanias s nicaj suun tetrarca uun chij rihaan estad cunaj Abilinia, ne cayn roj s cunaj Ans ga Caifs xrej ata suun nocoo doj rihaan nij yuvii israelit a. Taran nij so me s uun chij gaa cuchi senana Diose rihaan Juan gaa cach so tacaan a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Juan s cuta ne man yuvii tacaan, camii natj so a
1-2Yo

San Lucas3 vaa yaj yuvii cunuu sa nimn ei. Ne tad soj sese guun chee soj cataj soj se vaa tan tanij sino s cunaj Abraham s cane gaa na me soj, ne ne tum soj cacun, cataj soj . Se camii soj daj chihaa mj danj ma. Maan se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nuve se yaanj tiha tan tanij sino s cunaj Abraham me soj a ma. Maan se sese Diose r, ne cavee ni caj Diose n guun yahij naj rihaan yo nihnj, ne quiyaj Diose man o tan tanij sino s cunaj Abraham adonj. Che dan canoco ya soj man Diose ei. 9 O se nichru n quiyaj Diose sayuun man nij s navej r cuno rihaan so nanj . Ase vaa s oro aga ane chruun, ne oro so aga cane so chruun ro, danj vaa Diose cuano ei. Che dan ase vaa yaj nii man chruun ro, tanga danj quiyaj Diose man nij s ne uno rihaan so a. Dan me se ane nii chruun nuvi chruj sa raa, ne araa nii man chruun yo rihaan yaan a. Tanga danj quiyaj Diose man nij s navej r canoco chrej sa adonj. Danj cataj Juan rihaan nij yuvii a. 10 Gaa ne xnanj nij yuvii man Juan, cataj nij yuvii : Daj quiyaj nj, r so ga taj nij so rihaan Juan a. 11 Gaa ne cataj Juan rihaan nij so a: S vaa vi j secoto ro, caxri i uun so o coto ston s nuvi secoto . Ne s vaa se ch rihaan ro, go so doj se ch man nij s nuvi se ch rihaan . Danj cataj Juan rihaan nij so a. 12 Doj tuvi nij s anj puext ro, cana rihaan Juan che se guun r

164 nij so cuta ne Juan man nij so a. Ne xnanj nij so man Juan, cataj nij so: Daj quiyaj nj, r so, ga maestro taj nij so rihaan Juan a. 13 Ne cataj Juan rihaan nij so a: Inanj saanj no xcn soj canee soj man yuvii ro, cavee canee soj . Se canj soj doj saanj man yuvii ma taj Juan rihaan nij so a. 14 Gaa ne xnanj doj tanuu man Juan a: Daj quiyaj nj, r so ga taj nij so rihaan Juan a. Ne cataj Juan rihaan nij so a: Se quiyaj soj fuerz rque yuvii saanj rihaan soj a ma. Se camii ne soj che yuvii ne canee soj saanj man nij yuvii a ma. Ve doj saanj vaa tuvee soj ro, guun niha r soj ni caj soj nanj . Danj cataj Juan rihaan nij tanuu a. 15 Dan me se nuchruj nij yuvii cuent sese si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me Juan, ne che dan navi j ndoo nij yuvii cataj xnaanj maan s cunaj Juan daj si j me maan so a. 16 Ne che dan cataj Juan rihaan nij so a: S uta ne na uun man soj mej, tzaj ne cana yo s guun sca doj rihanj a. Che dan me aj ne n xcnj nachej nuj corre ni j tacanj so ma. Ne cana so, ne cana Nimn Diose ga so, ne caxri i yaan so man soj si j navej r cuno rihaan Diose, ne cacaa soj adonj. 17 Dan me se ase vaa s oro chruun pal vaa so cuano adonj. Dan me se s nicaj chruun pal ro, rii nu n trig naj rihaan yo, ne naquiyaj chre so man n trig sa, ne araa so man n trig sa r ve, ne

165 anicaj so araa so squj niya xr trig rihaan yaan a. Ne ase vaa s nicaj pal man cuano ro, danj quiyaj s cana, ne naquiyaj chre so man cunudanj nij s cunuu sa nimn, ne caraa so man nij s chii i rihaan yaan, ne cacaa nij so nu cavii nu caanj, ne daj chihaa mj se quinaj yaan yo a man adonj. Danj camii s cunaj Juan rihaan nij yuvii yo a. 18 Ne vaa uxr doj chrej sa nago so man nij yuvii , ne ve nata so senana Diose nana sa rihaan nij so a. 19 Dan me se cataj Juan se vaa ne chihan quiyaj s nicaj suun rey s cunaj Herodes che se canj so nica tin so chana cunaj Herodas ne xcaj so man no do, che queee ndoo doj se chii i quiyaj Herodes do a. 20 Che se nij ndoo quiyaj Herodes canj so nica tin so cataj Juan, ne camaan ndoo r Herodes niyaj so man Juan, ne caxrj so taga man Juan nanj . Maan tanga doj vaa cacun tum so gaa ataa caxri i so taga man Juan, tzaj ne yaj caxrj so taga man Juan, ne doj a tum so cacun adonj.

San Lucas3 Tan u nj s ee ndoo raj man m so, ne niha ndoo raj niyaj u nj mn so adonj taj Diose s nicu n xta a.
Nana nihnj taj xnaanj che taran nij xi i Jesucrist a

me se gaa ataa catuu Juan taga, ne cata ne taran nij yuvii , quiyaj Juan, gaa ne cata ne Jesucrist, ne nu nago Jesucrist graci rihaan Diose, gaa ne naxra rej xta a. 22 Gaa ne nanij Nimn Diose raa Jesucrist, ne ase vaa ruvi o chaaan ro, danj vaa curuvi Nimn Diose a. Gaa ne camii Diose s nicu n xta, cataj Diose:

21Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuta ne Juan man Jesucrist a

quisj Jesucrist ico chi yo ta asuun, gaa ne guun chee so quiyaj suun so sesuun so a. Dan me se guun rej Jesucrist man s cunaj Jos, ne tani j Jos me Jesucrist, r nij yuvii a. Ne tan El me Jos a. 24 Tan Matat me El, ne tan Lev me Matat, ne tan Melqui me Lev, ne tan Jana me Melqui, ne tan Jos me Jana a. 25 Tan Matatas me Jos, ne tan Ams me Matatas, ne tan Nahum me Ams, ne tan Esli me Nahum, ne tan Nagai me Esli a. 26 Tan Maat me Nagai, ne tan Matatas me Maat, ne tan Semei me Matatas, ne tan Jos me Semei, ne tan Jud me Jos a. 27 Tan Joana me Jud, ne tan Resa me Joana, ne tan Zorobabel me Resa, ne tan Salatiel me Zorobabel, ne tan Neri me Salatiel a. 28 Tan Melqui me Neri, ne tan Adi me Melqui, ne tan Cosam me Adi, ne tan Elmodam me Cosam, ne tan Er me Elmodam a. 29 Tan Josu me Er, ne tan Eliezer me Josu, ne tan Jorim me Eliezer, ne tan Matat me Jorim a. 30 Tan Lev me Matat, ne tan Simen me Lev, ne tan Jud me Simen, ne tan Jos me Jud, ne tan Jonn me Jos, ne tan Eliaquim me Jonn a. 31 Tan Melea me Eliaquim, ne tan Mainn me Melea, ne tan Matata me Mainn,

23Ndaa

San Lucas3,4 ne tan Natn me Matata a. 32 Tan David me Natn, ne tan Isa me David, ne tan Obed me Isa, ne tan Booz me Obed, ne tan Salmn me Booz, ne tan Naasn me Salmn a. 33 Tan Aminadab me Naasn, ne tan Aram me Aminadab, ne tan Esrom me Aram, ne tan Fares me Esrom, ne tan Jud me Fares a. 34 Tan Jacob me Jud, ne tan Isaac me Jacob, ne tan Abraham me Isaac, ne tan Tar me Abraham, ne tan Nacor me Tar a. 35 Tan Serug me Nacor, ne tan Ragau me Serug, ne tan Peleg me Ragau, ne tan Heber me Peleg, ne tan Sala me Heber a. 36 Tan Cainn me Sala, ne tan Arfaxad me Cainn, ne tan Sem me Arfaxad, ne tan No me Sem, ne tan Lamec me No a. 37 Tan Matusaln me Lamec, ne tan Enoc me Matusaln, ne tan Jared me Enoc, ne tan Mahalaleel me Jared, ne tan Cainn me Mahalaleel a. 38 Tan Ens me Cainn, ne tan Set me Ens, ne tan Adn me Set a. Ne Adn ro, me s quiyaj maan Diose man a. Nu nij so me xi i Jesucrist cumn gaa na a.

166 canoco Jesucrist man so a. Ne a xco chraa ne cha Jesucrist cunu vi j chihaa gii ma. Gaa quisj nu vi j chihaa gii, gaa ne quinaaan ndoo rque Jesucrist a. 3 Gaa ne dan me se cataj s chree rihaan Jesucrist, ne: Sese ya ya tani j Diose m so, ne cataj so rihaan yahij nihnj se vaa guun yo rachrn cha so taj s chree rihaan Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so, ne: Danj Diose taj: Nuve inanj se ch me se achiin rihaan yuvii , ne cavee cayn sa yuvii ma. Inanj danj taj danj Diose taj Jesucrist rihaan s chree yo a. 5 Gaa ne dan me se nicaj s chree man Jesucrist cavii so o rej xta ndoo, gaa ne tihaan so man cunudanj nij chuman naj rihaan chumii rihaan Jesucrist rque orn or nii a. 6 Gaa ne cataj so rihaan Jesucrist, ne: Rque u nj nu chuman nihnj do, nu se sa man nij chuman nihnj do, mn so a. O se aj cavej Diose guun chij u nj rihaan nij chuman yo, ne che dan cavee qui yj guun chij n guun yuvii rihaan chuman yo adonj. 7 Che dan sese canicu n ruj so rihanj, ne guun si y so man nu nihnj, qui yj adonj. Danj cataj s chree rihaan Jesucrist a. 8 Ne canicaj Jesucrist cataj Jesucrist rihaan s chree: Daj chihaa mj se canicun ruj u nj rihaan so a ma. O se danj Diose taj nana nihnj, se vaa: Rihaan orn Diose s ni j raa man n canicu n ruj so, ne a rihaan

Dan me se naraa Nimn Diose nu nimn Jesucrist, gaa ne cavii Jesucrist tuva chr cunaj Jordn, ne caanj so, vaj so rej tacaan, quiyaj Nimn Diose a. 2 Ne vi j chihaa ya gii guun r s chree tiha yuunj s chree man Jesucrist, che rej guun r so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun ndoo r s chree tiha yuunj so man Jesucrist a

167 tuv so se cavee navi j so ma. Danj taj danj Diose adonj taj Jesucrist rihaan s chree yo a. 9 Gaa ne nicaj s chree man Jesucrist caanj so chuman Jerusaln, ne tacavii so man Jesucrist raa nuvi nocoo, 10 ne cataj so rihaan so, ne: Sese ya tani j Diose m so, ne gej so, ne nani j guee so rihaan yo . O se danj Diose taj: Cane Diose suun rihaan nij semoz so se vaa cutum nij so mn so a, taj danj Diose, ne taj un yo: 11 Carn raa nij so mn so, se gaa nanj cano che so yahij ma. Danj amii danj Diose taj s chree rihaan Jesucrist adonj. 12 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s chree a: Tzaj ne ne n xcnj qui yj danj ma. O se taj un danj Diose a: Se guun qui riyunj so man Diose s ni j raa man n, ne ti h so man so ma. Inanj danj amii danj Diose rihaan n adonj taj Jesucrist rihaan s chree a. 13 Danj quiyaj s chree, tzaj ne a doj ne cuchuman r Jesucrist a man adonj. Gaa ne cane r s chree doj gii ga Jesucrist a.

San Lucas4 setucuanj Moiss, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii , ne ve uxr camii taran nij yuvii che so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nucui Jesucrist chihn so, ne camii natj so a

me se nan Jesucrist estad Galilea, ne yoo racuj ndoo Nimn Diose man so, ne cuchi nana che so rihaan nij yuvii man nu nij chuman naj estad Galilea a. 15 Caanj Jesucrist daj a nij ve tucuyn nij yuvii israelit

14Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun chee Jesucrist tucuyn so se-nana Diose man nij yuvii man estad Galilea a

ne dan me se nucui un Jesucrist chihn so chuman Nazaret rej cachij so a. Gaa quisj gii narnj r nij yuvii israelit, ne catj so r ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, se danj inanj cuyn so quiyaj so a. Gaa ne canicun caya so nayaa so danj Diose rihaan nij yuvii a. 17 S tum yanj quirii yanj no nana cachrn s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na, ne caxrj so ston Jesucrist a. Nacuchra Jesucrist yanj, ne nari so rej no nana nihnj a: 18 Yanj Nimn Diose ga u nj, ne che dan narii Diose manj caanj cami i natj u nj nana sa rihaan nij s nique a. Can Diose manj cami i natj u nj rihaan nij s ni j taga cataj u nj se vaa cu rihanj nij so cachee yuun nij so a. Ne can Diose manj racuj u nj man nij s tuchri i naxra rihaan nij so, ne can Diose manj racuj u nj man nij s ran sayuun un nanj . 19 Can Diose manj cataj xnaanj u nj se vaa yaj ro, me r Diose cavi i sa nij s noco man so quiyaj so adonj. 20 Nu nihnj me nana nayaa Jesucrist, gaa ne nacu un so yanj ne nago un so man s tum yanj, gaa ne caanj quitaj so chruun xl a. Tzaj ne niyaj uxr cunudanj nij yuvii man rque ve yo man so, 21 ne che dan camii un so, cataj so:

16Gaa

San Lucas4 Ve cuano nihnj me se aj quisj ya nu nana nihnj, ne u nj si j nayaa nana nihnj cuno soj me s quiyaj nu se vaa taj nana nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 22 Sa uxr camii Jesucrist, cataj nij yuvii , ne caryaanj nij so cuno nij so se vaa ve uxr vaa nana camii Jesucrist a. Gaa ne dan me se xnanj nij so man tuvi nij so sese nuve tani j Jos s ne chihn n me so, xnanj nij so man tuvi nij so a. 23 Che dan me camii Jesucrist nana nihnj rihaan nij so a: Nen u nj se vaa cataj soj nana nihnj rihanj a: Sese ya si j yaj cono m so, ne quiyaj cono so man man so , cataj soj rihanj che se cuno soj se vaa queee suun sa nocoo quiyj chuman Capernaum a. Ne cataj soj rihanj se vaa qui yj suun sa nocoo tuvi yo chuman chihn n nihnj un a. 24 Tzaj ne vaa nana nihnj nana cataj maanj rihaan soj un a: Xa s nata senana Diose, tzaj ne ne amn r tuvi so niyaj nij so man so ma, me nana taj u nj no soj a. 25 Dan me se cuno soj cami j . Neen soj se vaa gaa cayn s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na, ne cachn vanuj yo t yan, ne ne caman, ne che dan guun uxr xnaa nu chihn nij s israelit, ne yo dan me se cayn queee chana cavi nica chihn nij s israelit a. 26 Tzaj ne a chana nique cayn chihn nij s israelit ro, ne canej Diose man Elas rihaan no, racuj so man no ma. Maan se rihaan orn chana nique ne chuman Sarepta

168 chuman noco man chuman Sidn can Diose man Elas, ne nda se nuve chana israelit me no, tzaj ne racuj Elas man no adonj. 27 Ne neen soj se vaa queee yuvii quiran ndoo luj riyuj cayn chihn nij s israelit gaa cayn s cunaj Eliseo s nata senana Diose gaa na a. Tzaj ne a nij so ne nahuun ma. Maan se orn s cunaj Naamn s cavii rej yanj cunaj Siria nahuun, quiyaj Eliseo adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij s man r ve tucuyn nii setucuanj Moiss ve ne chihn nij so a. 28 Cuno nij yuvii ndaa vaa cavii sa nij s man chuman yanj, ne guun xcoj ruvaa r nij so, gaa ne camaan r nij so niyaj nij so man Jesucrist a. 29 Naxumaan nij so nicaj nij so man Jesucrist caanj nij so tuva chuman a. Ne dan me se chuman yo ro, naj xr o tacaan ruvaa ndoo a. Ne nicaj nij so man Jesucrist caanj nij so rej ruvaa, ne guun r nij so tanij nij so man Jesucrist rej ruvaa a. 30 Tzaj ne cachn Jesucrist scanj nij yuvii , ne caanj so nanj adonj.

ne caanj Jesucrist chuman Capernaum chuman naj estad Galilea, ne gii narnj r nij yuvii israelit caanj Jesucrist ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii a. 32 Ne caryaanj nij yuvii senana so, che rej ase vaa amii o s uun chij ndoo ro, danj camii so rihaan nij yuvii a.

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man yoo nana chree nimn o sno a

169 dan me se yn o s nuu nana chree nimn r ve yo, ne nucuaj ndoo caguj so, ne cataj so se vaa: 34 Me che rayunj so man nj, ga Jess Nazareno. N so tar so man nj na. Neenj mn so se vaa s guee cavii rihaan Diose m so adonj taj s nuu nana chree nimn rihaan Jesucrist a. 35 Gaa ne canicaj Jesucrist caxrj yuvaa so man nana chree nuu nimn sno yo, ne cataj so: Dnj tuv so cu rihanj so cuaj nimn s nihnj taj Jesucrist rihaan nana chree yo a. Ndaa naxru maan sno rej tanuu nij yuvii , quiyaj nana chree, gaa ne curihanj nana chree nimn sno yo, ne nahuun sa so, taj a doj chiii ran so a ma. 36 Gaa ne caanj uxr r nij yuvii , ne xnanj nij so man tuvi nij so, cataj nij so: Daj si j me s amii nana nihnj, ne uun chij so rihaan nana chree, ne urihanj nij nana chree nimn yuvii yaj s nihnj ga taj nij yuvii niyaj nij yuvii man Jesucrist a. 37 Gaa ne cuchi nana che Jesucrist rihaan cunudanj nij yuvii man nichru n chuman Capernaum yo a.

San Lucas4 Jesucrist canicun so rej tuva yuv naj no, ne cane so suun rihaan chiii se vaa quixnee chiii xr no a. Gaa ne nu quixnj chiii xr no, quiyaj Jesucrist a. Ne ve maan or dan naxagaa no, ne quiyaj chuvi i no cha nij so nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun queee s ran, quiyaj Jesucrist a

33Ne

gii, ne nicaj nij yuvii cunudanj tuvi nij so s ran, vaj nij so rej ne Jesucrist a. Queee ndoo chiii ran nij so a. Ne caanj Jesucrist, cuta so raa so raa ndaa o o nij s ran, gaa ne nahuun taran nij so, quiyaj Jesucrist a. 41 Ne queee nij s ran ro, curihanj nana chree nimn un, ne caguj nij nana chree yo, ne cataj nij so se vaa tan Diose me Jesucrist a. Tzaj ne caxrj yuvaa Jesucrist man nij nana chree, ne ne cavej r Jesucrist cami i nij so nana vaa danj a. O se queneen nij so se vaa si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me Jesucrist, ne ne cavej r Jesucrist guun cuent che so a.

40Cata

me se curihanj Jesucrist r ve tucuyn nii setucuanj Moiss, ne caanj so tucu s cunaj Simn a. Ne ran nii chej Simn chiii nacaa yuvaa, ne che dan cachn niyaj nii rihaan Jesucrist che no a. 39 Gaa ne caanj

38Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun nii chej Simn Pedr, quiyaj Jesucrist a

taxrej cavii Jesucrist chuman Capernaum caanj so rej tacaan a. Gaa ne nano nij s man Capernaum man so, ne gaa nari nij so man Jesucrist, gaa ne carn nij so chrej rihaan Jesucrist, ne: Se cavee caanj so rej yanj ma taj nij so rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist nu nij ve tucuyn nij yuvii israelit se-tucuanj Moiss, camii natj so a
42Rej

San Lucas4,5 nij so a: Vaa ndoo suun rihaan u nj caanj u nj yo nij chuman un, ne nata u nj nana sa nihnj rihaan nij s ne yo chuman se vaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. O se che nana sa nihnj me can Diose manj canaj rihaan chumii nihnj cami i natj u nj rihaan cunudanj nij yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s man Capernaum a. 44 Gaa ne cane r nij so, ne caanj Jesucrist nu nij ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss ve yanj estad Judea, ne camii natj so nana sa a.

170 man tuva na a. 4 Quisj tucuyn Jesucrist man nij yuvii , gaa ne cataj so rihaan Simn, ne: Ni caj so rihoo caanj so rej cunuu doj na, gaa ne ti guj soj nanj r na taj Jesucrist rihaan so a. 5 Tzaj ne cataj Simn rihaan Jesucrist, ne: Nigan quiyaj suun uxr nj, tiguj ndoo nj nanj r na, tzaj ne a xcuaj ne quiri nj, man maestro. Tzaj ne maan che se man so cataj, ne caanj ti guj un nj nanj r na nanj taj Simn rihaan Jesucrist a. 6 Dan me se caanj ti guj un nij tuvi Simn nanj r na, ne quiri uxr nij so xcuaj ndaa quisin maan xnnj nij so, quiyaj xcuaj a. 7 Che dan canacn nij so man tuvi nij so s nuu rque yo rihoo, che rej guun r nij so racuj tuvi nij so man nij so a. Dan me se cana nij tuvi nij so yan nicu n nij so, ne caraa uxr nij so xcuaj rque roj rihoo a. Ne uxr caraa roj rihoo, ne daj doj se caanj ni j roj rihoo rque na nanj . 8 Dan me se queneen Simn Pedr se vaa quiyaj Jesucrist, gaa ne caanj canicu n ruj so rihaan Jesucrist, cataj so: Nuve si j canicu n nichru n rihaan so mej a ma. Si j ata ndoo cacun mej nanj taj Simn rihaan Jesucrist a. 9 Dan me se caanj ndoo r nij tuvi Simn se vaa quiri uxr nij so xcuaj a. 10 Ne caanj r s cunaj Jacobo do, s cunaj Juan do, che xcuaj a. Ne tuvi Simn me roj so, ne tan s cunaj Zebedeo me roj so a. Ne dan me se cataj Jesucrist rihaan Simn, ne:

43Tzaj

ne cataj Jesucrist rihaan

Dan me se o gii canicun Jesucrist tuva na lacuan cunaj Genesaret, ne cuchi uxr yuvii rej nicu n so, ne cunuu chre ndoo nij so che se guun r nij so cuno nij so senana Diose a. Dan me se ndaa raan maan mn nij so xn Jesucrist a. 2 Dan me se queneen Jesucrist vi j rihoo naj tuva na lacuan, ne s uta xcuaj me nij s siyaj rihoo yo, ne tanj nij so serihoo nij so o or nii, ne caanj nanu nij so xnnj nij so a. 3 Dan me se catj Jesucrist r o rihoo, ne serihoo s cunaj Simn me yo, ne cachn niyaj Jesucrist rihaan Simn se vaa quiyaj so se ndoo cuxuun so rihoo caanj rihoo yo doj rihaan na a. Gaa ne cayn Jesucrist rque rihoo, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiri uxr nij tuvi Simn Pedr xcuaj, quiyaj Jesucrist a

171 Se cuchuv so ma. O se rej rihaan n me se gun so s naquiyaj chre yuvii canoco yuvii manj taj Jesucrist rihaan Simn a. 11 Gaa ne nicaj nij so serihoo nij so caanj nij so ndaa tuva na a. Gaa ne tanj nij so cunudanj nij rasuun yo, ne canoco nij so man Jesucrist, ne caanj nij so ga so a.

San Lucas5 so adonj. Gaa ne xcaj nij xrej cuent se vaa nahun so quiyj adonj taj Jesucrist rihaan s nahuun yo a. 15 Tzaj ne chanuu ndoo nana che se vaa quiran s nahuun yo, ne che dan cunuu chre ndoo nij yuvii rej vaj Jesucrist a. Guun r nij so cuno nij so senana Jesucrist, ne guun r nij s ran xnee chiii xr nij so un a. 16 Tzaj ne naxuun Jesucrist man so rihaan nij yuvii , ne caanj so rej tacaan, ne cachn niyaj ndoo so rihaan Diose a.

me se o gii caran Jesucrist o chuman, ne cuchi o s ran ndoo luj riyuj rihaan so a. Gaa queneen s ran yo man Jesucrist, gaa ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj so rihaan Jesucrist, cataj so: Sese me r so, ne cavee canee so chiii xrj, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 13 Gaa ne cuta Jesucrist raa Jesucrist raa s ran, ne cataj Jesucrist: Me raj qui yj danj ei. Nahun so, qui yj adonj taj Jesucrist rihaan so a. Nu danj cataj Jesucrist, ne nu quinavij luj xr s ran a. 14 Dan me se cane Jesucrist suun rihaan s nahuun yo, ne se cataj xnaanj so rihaan a yuvii che se vaa quiran so ma. Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan so a: Caanj so rihaan xrej, ne ti han so mn so rihaan xrej se vaa nahun so, ne rque so rihaan Diose se vaa cataj s cunaj Moiss gaa na ndaa vaa no xcn so rque so rihaan Diose che yan nahun

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s ran luj riyuj, quiyaj Jesucrist a

gii me se ne Jesucrist r o ve, ne tucuyn so senana Diose man yuvii , ne ne doj s fariseo ga s naquiyaj cuu setucuanj Moiss r ve yo, ne mn s cavii chuman Jerusaln do, yo nij chuman naj estad Judea do, nij chuman naj estad Galilea do, mn ga nij so r ve yo a. Ne Diose s ni j raa man n ro, racuj ndoo man Jesucrist, ne nahuun ndoo nij s ran, quiyaj Jesucrist a. 18 Dan me se t o s navee cachee rihaan yuv, ne t chiha nii man so cana nii rihaan Jesucrist a. Tzaj ne man ndoo yuvii r ve ne Jesucrist, ne nano nij so rej catuu nij so r ve cuchruj nij so man s ran rihaan Jesucrist a. 19 Tzaj ne taj se qui y cavee cachen nij so scanj nij yuvii a. Che dan cavii nij so xr ve, ne caya nij so yuuj xr ve, che rej cavee ti nanij nij so man s ran rihaan Jesucrist a.

17O

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s navee cachee, quiyaj Jesucrist a

San Lucas5 queneen Jesucrist se vaa cuchumn uxr r nij tuvi s ran yo se vaa cavee nahuun so quiyaj Jesucrist, gaa ne cataj Jesucrist rihaan s ran yo, ne: Navij cacun xr so, nanj tinuj taj Jesucrist rihaan so a. 21 Ne cuno nij s fariseo cuno nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss cuno nana camii Jesucrist, gaa ne nuchruj raa nij so nana nihnj ga tuvi nij so a: Daj si j me s nihnj, ne amii so nana vaa nij rihaan Diose ga. O rn Diose uun nucuaj tinavi j cacun xr yuvii nanj taj nij so ga tuvi nij so a. 22 Queneen Jesucrist daj nuchruj raa nij so, ne che dan cataj so rihaan nij so a: Me che nuchruj raa soj nana nanj ga. 23 Tuva rman u nj se vaa navij cacun xr s nihnj, r soj a na. Cavee cataj uun n navij cacun xr s nihnj na. Ase cavee doj cataj n naxagaa so, ne cachee so cuaj, cataj n xa. 24 Dan me se me r u nj xcaj soj cuent se vaa s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej ne no xcn u nj ti nav u nj cacun xr nij yuvii man rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. Dan me se cataj Jesucrist rihaan s navee cachee a: Rihaan so si j navee cachee taj u nj, ne nacue so tuv so, ne nn so tucu so taj Jesucrist rihaan s naj rihaan yuv yo a. 25 Nu danj tuva Jesucrist, gaa ne nu naxagaa s ran yo niyaj taran nij yuvii a. Gaa ne nacu so tuv

172 so, gaa ne nan so tucu so, ne ve uxr camii so che Diose a. 26 Dan me se caanj r taran nij yuvii man r ve yo, ne cataj nij yuvii se vaa ve uxr quiyaj Diose a. Ne cuchuvi ndoo nij yuvii , ne cataj nij yuvii se vaa: Niha uxr vaa suun sa nocoo queneen n cuan adonj taj nij yuvii yo a.

20Gaa

nahuun s ran yo, gaa ne curihanj Jesucrist xe, ne queneen so man o s anj puext cunaj Lev a. Ne ne s cunaj Lev o ve anj nii puext man yuvii a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so, ne: Canoc so manj, caanj n taj Jesucrist rihaan so a. 28 Gaa ne tanj Lev man cunudanj rasuun nicaj so, ne naxumaan so, canoco so man Jesucrist, caanj so a.

27Quisj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nacn Jesucrist man Lev, ne canoco Lev man so a

ne canu ndoo chaanj nocoo tucu Lev che Jesucrist, quiyaj Lev a. Ne man queee ndoo tuvi so s anj puext do, queee yo yuvii do, mn tucu Lev, ne ne nij so ga nij tuvi Jesucrist a. 30 Dan me se man nij s fariseo do, s naquiyaj cuu setucuanj Moiss noco man nij s fariseo do, gaa ne camii chii i nij so che Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist a. Dan me se cataj nij

29Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Jesucrist racuj so man nij s tum cacun a

173 s fariseo ga nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss: Me che ch soj chraa ne o soj na ga nij s anj puext do, ga yo nij s tum cacun do, ga taj nij so, xnanj nij so man nij s tucuyn senana Jesucrist a. 31 Gaa ne dan me se cataj maan Jesucrist rihaan nij so a: S vaa nucuaj ro, ne nano nij so man doctor ma. Maan se s ran ro, me s nano man doctor adonj. Gaa ne ase vaa s ran ro, danj vaa nij s nihnj adonj. 32 O se ne cana u nj canacu nj u nj man s sa ma. Chee nij s tum cacun canaj se vaa canicaj nimn nij so ne canoco nij so senanaj adonj. Tzaj ne sese s sa me soj, r soj, ne nuve si j canacu nj u nj man me soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

San Lucas5 soj ga. Ase vaa s cataj xcaj man chana ne man tuvi so do, danj vaa nij s man nihnj cuano, ne anu ndoo chaanj man nij so, ne se cavee toco nij so xnaa man maan nij so cuano ma. 35 Tzaj ne vaa gii, ne guun yanj u nj rihaan nij so, quiyaj yuvii , gaa ne nano r nij s nihnj, gaa ne toco nij so xnaa man maan nij so adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo ga nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 36 Gaa ne camii Jesucrist yo nana rihaan nij so, cataj so: Ase vaa yatzj sin vaa tucun nga noco soj, ne se guun cusi n n yatzj naca ne nanej n man yatzj nga ma. Sese danj quiyaj n, gaa ne quiri nu yatzj naca yo, quiyaj yatzj nga nanj adonj. Gaa ne ino uxr gaa yatzj naca, quiyaj yatzj nga yo nanj adonj. 37 Ne dan me se ase vaa nuj nga nuj araa nii na vin vaa un soj a. Ne se cavee tucuyn u nj setucuanj u nj man soj ma. O se ase vaa na vin naca vaa nana tucuyn u nj, ne se guun caraa yuvii na vin naca rque nuj nga ma. Sese danj quiyaj yuvii , ne cuyanj na vin cunuu xee na vin, ne se cacu nuj nga ma. Che dan canuu yo, ne cayanj na vin rihaan yo a. 38 Che dan araa nii na vin naca rque nuj naca, ne o mn sa na vin rque nuj yo a. Che dan inanj rihaan s naca s ne noco tucun nga tucuyn u nj senanaj nanj adonj. 39 Ne taj s guun r coo na vin naca, sese aj coo so na vin nga ma. O se sa doj vaa na nga, cataj so nanj . Ne danj vaa guee soj, inanj tucun nga

ne nij s fariseo ga nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss me se cataj nij so rihaan Jesucrist a: Me che, ne nij s tucuyn senana Juan s uta ne man yuvii me se toco nij so xnaa man maan nij so do, navj nij so do, ne ve danj yaj nij s tucuyn senana nj si j fariseo do, tzaj ne nij s tucuyn senana so me se ne toco nij so xnaa man maan nij so do, ne navj nij so do, rihaan Diose ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 34 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Ase vaa s cuchruj saanj vaa u nj, ne asa cavee toco nij s man gaj xnaa man maan nij so, r

Nana nihnj taj xnaanj me che ne toco nij s tucuyn se-nana Jesucrist xnaa man maan nij so a
33Gaa

San Lucas5,6 noco soj, ne che dan navej soj canoco soj tucun naca nanj adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do a.

174 tangaj daj quiyaj yuvii gii narnj r yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s nacoo raa, quiyaj Jesucrist a

O gii narnj r nij yuvii israelit cachn Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rque o naa n trig a. Ne cuta nij s tucuyn senana Jesucrist doj caa trig, ne tuguj raa nij so caa, gaa ne ch nij so doj trig a. 2 Gaa ne xnanj taaj s fariseo man nij so, cataj nij so: Me che yaj soj danj ga. Ne n xcn n cuta n trig gii narnj r ma taj nij s fariseo rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist a. 3 Tzaj ne cataj maan Jesucrist rihaan nij s fariseo a: Me che, ne ne nayaa soj rihaan danj Diose daj quiyaj s cunaj David gaa na a. Gaa quinaaan rque nij tuvi nij so, 4 gaa ne catj so r nuvi, ne ch so rachrn taj rihaan semesa Diose a. Ne go un so ch nij tuvi so un a. Ne ne n xcn nij so cha nij so rachrn yo, maan se orn nij xrej n xcn cha rachrn yo a. Tzaj ne maan che se rque nij so naaan uxr, gaa ne ch nij so rachrn yo nanj adonj. Tzaj ne ne cataj Diose se vaa tum s cunaj David cacun ma taj Jesucrist rihaan nij s fariseo a. 5 Gaa ne canicaj so, cataj un so a: S can Diose ni caj yuunj man yuvii mej, ne no xcnj quiri i

Nana nihnj taj xnaanj che gii narnj r n a

me se yo gii narnj r nij yuvii israelit ro, catj Jesucrist rque o ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne tucuyn so senana Diose man nij yuvii a. Ne dan me se yn o sno r ve yo, ne nacoo raa so rej nuva so a. 7 Ne nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, nij s fariseo do, yn nij so r ve, ne tum uxr nij so man Jesucrist sese nahuun yuvii quiyaj so gaa gii narnj r nij so a. Danj quiyaj nij so che rej guun r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist a. 8 Tzaj ne queneen Jesucrist se vaa guun r nij so, gaa ne cataj so rihaan s nacoo raa a: Naxumaan so canicu n cay so scanj taj Jesucrist rihaan so a. Gaa ne naxumaan so, ne canicun caya so scanj nij yuvii a. 9 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s nan chii i r a: Cuano nihnj me se xnanj u nj man soj che gii narnj r xa. No xcn n racuj n tuvi n na. Ase no xcn n quiyaj chii i n man tuvi n xa. Daj quiyaj n r soj gaa gii narnj r n ga. Ne n xcn n ti nanii n man tuvi n rihaan sayuun gaa gii narnj r gaa a na. Ni yaj uun n cavi so gaa gii narnj r gaa a na. Danj taj Jesucrist rihaan nij so a.

6Dan

175 ne niyaj Jesucrist man cunudanj nij yuvii man rque ve yo, gaa ne cataj so rihaan s nacoo raa a: Tucu so ra so taj Jesucrist rihaan so a. Ne tucu so raa so, ne cunuu sa raa so adonj. 11 Tzaj ne camaan ndoo r nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss ga nij s fariseo, ne guun r nij so ga tuvi nij so daj gaa quiyaj chii i nij so man Jesucrist a.

San Lucas6 doj, ne cuchi nij so o rej vaa taa, ne nocoo doj s tucuyn senana so mn ga so a. Ne cana ndoo yuvii cavii chuman Jerusaln do, yuvii cavii yo nij chuman naj estad Judea do, yuvii cavii rej tuva na yaanj rej naj chuman Tiro ga chuman Sidn do a. 18 Ne guun r nij yuvii cuno nij so senana Jesucrist, ne guun r nij s ran nahuun nij so a. Ne vaa nij yuvii nuu nana chree nimn, ne sayuun ndoo quiran nij yuvii , quiyaj nana chree, tzaj ne quirii Jesucrist nana chree nuu nimn nij so, ne cunuu sa nij so, quiyaj Jesucrist a. 19 Gaa ne guun r cunudanj nij yuvii cano raa nij so xr Jesucrist che se cavii ndoo se nucuaj man Jesucrist, ne nahuun sa cunudanj nij yuvii , quiyaj Jesucrist a.

10Gaa

me se cachn doj gii, gaa ne caanj Jesucrist rej quij, caanj cachi nj niyaj so rihaan Diose a. Nigan quinj so quij cachn niyaj so rihaan Diose a. 13 Ranga, gaa ne canacn Jesucrist man cunudanj nij s tucuyn senana so cana nij so rihaan so, gaa ne narii Jesucrist man chuvi j nij so guun nij so apstol nata rihaan yuvii che so a. 14 O so me s cunaj Simn, ne tucunj Jesucrist Pedr man so a. Yo so me tin Pedr s cunaj Andrs a. Yo nij so me Jacobo do, Juan do, Felip do, Bartolom do, 15 Mateo do, Toms do, Jacobo tan Alfeo do a. Yo so un me Simn, ne tuvi nij s me r cunu ga gobiern ne Rom me so a. 16 Yo so me Judas tin Jacobo, ne yo so un me Judas Iscariote s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a.

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa narii Jesucrist chuvi j apstol caanj nata se-nana so a

me se nanij Jesucrist ga chuvi j nij apstol yo taa rque

17Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nago Jesucrist chrej man o xne nocoo yuvii a

ne naxcaj Jesucrist rihaan so niyaj so man nij s tucuyn senana so, gaa ne cataj so: Cavi i sa taran soj si j nique, ne soj me s cayn ga Diose gaa gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 21 Cavi i sa taran soj si j naaan rque cuano adonj. Vaa gii quiri soj se cha soj adonj. Cavi i sa taran soj si j tavee cuano adonj. Vaa gii canga ndoo soj adonj. 22 Ne cavi i sa ndoo soj sese quitaj riyunj yuvii man soj do, sese quiri i yanj yuvii man soj do, sese cami i yuvii nana nij rihaan soj do, sese nachri yuvii ni yaj yuvii man

20Gaa

Nana nihnj taj xnaanj me yuvii cavi i sa doj ne me yuvii quiran sayuun a

San Lucas6 soj se vaa si j chii i me soj do, che se me soj s noco manj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii adonj. Ne queneen soj se vaa ya cavi i sa soj adonj. 23 Gaa ne gii quiran soj danj me se no xcn soj guun niha uxr r soj ne gej ndoo soj, che se uxr naruvee Diose rihaan soj asa cuchi soj rej xta adonj. O se ase vaa yaj nij yuvii man soj ro, tanga danj quiyaj xi i nij yuvii man nij s nata senana Diose gaa na un adonj. 24 Tzaj ne nique ndoo soj si j ruvee nanj . Soj si j ruvee me se aj quiri soj nu se sa ni caj soj, ne taj vaj doj se sa rque Diose man soj a ma. 25 Nique soj si j vaa raan rque cuano nanj . Vaa gii quinaaan rque soj adonj. Nique soj si j anga cuano nanj . Vaa gii quinano ndoo r soj do, tavee soj do, adonj. 26 Ne nique soj si j ve inanj amii cunudanj yuvii che nanj . O se ase vaa ve inanj amii nij yuvii che soj ro, tanga danj camii xi i nij yuvii che nij s tiha yuunj se vaa si j nata senana Diose me nij so gaa na a taj Jesucrist rihaan cunudanj nij s tucuyn senana so a.

176 s amii quij rihaan soj, ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose che nij s yaj se nij man soj a. 29 Sese vaa s coxro ni chrej xru so, ne cane r so coxro so nchrej xru so un a. Sese vaa s canj seroto so, ne cane r so canee so secoto so un a. 30 Ne me maan yuvii achn niyaj rasuun rihaan soj, ne go soj rasuun yo man nij so ei. Sese vaa yuvii canj siyaj soj, ne se nachin soj siyaj soj ma. 31 Dan me se daj se uun r soj quiyaj sa yuvii rihaan soj ro, tanga danj quiyaj sa soj rihaan yuvii . 32 Dan me se gaa ee r soj man cunudanj yuvii ei. Sese ee r soj man inanj nij s ee r man soj, gaa ne me che naruvee Diose rihaan soj, r soj ga. O se ndaa nij s chii i ro, ee r nij so man nij s ee r man nij so nanj . 33 Ne quiyaj soj se luj rihaan cunudanj yuvii ei. O se sese quiyaj soj se luj rihaan inanj s yaj se luj rihaan soj, gaa ne me che naruvee Diose rihaan soj, r soj ga. O se ndaa nij s chii i ro, yaj nij so se luj rihaan tuvi nij so si j yaj se luj rihaan nij so nanj adonj. 34 Me maan yuvii racuj soj saanj, ne se guun r soj nacaj un soj sesaanj soj ma. Sese racuj soj saanj man inanj s naruvee rihaan soj, gaa ne me che naruvee Diose rihaan soj, r soj ga. O se ndaa maan nij s chii i ro, racuj nij so saanj man nij tuvi so si j naruvee rihaan so adonj. 35 Dan me se gaa ee r soj man nij s taj riyunj niyaj man soj, ne quiyaj soj se luj rihaan nij s nachri man soj, ne racuj soj saanj man yuvii , ne se guun r soj nacaj

Jesucrist, cataj so a: Tzaj ne rihaan soj si j man nan xrej ro, cataj xnaanj u nj se vaa gaa ee r soj man nij s taj riyunj niyaj man soj, ne quiyaj soj se luj che nij s nachri niyaj man soj ei. 28 Ve cami i soj rihaan nij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa gaa ee r n man nij s taj riyunj man n a
27Canicaj

177 un soj sesaanj soj ma. Ne vaa gii, ne narque uxr Diose se sa man soj, ne tan Diose s sa ndoo me soj gaa adonj. O se Diose me s yaj se luj rihaan ndaa s ne neen me se uun se luj do, rihaan ndaa s chii i do, adonj. 36 Ase vaa ee r Rej n Diose man daj a nij yuvii ro, danj gaa ee r soj man daj a nij yuvii un adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Lucas6 un, ne o xnii tucuyn se guun nucuaj so queneen so doj rihaan semaestro so ma. Ne cavee se uxr tucuyn so, tzaj ne ve ase vaa neen semaestro so ro, ve danj queneen maan so nanj adonj. 41 Me che guun chree r so niyaj so niya nuu rihaan tin so ga. Ne ne niyaj so chruun manj nuu rihaan man so a. 42 Asa cavee cataj so rihaan tin so: Rque so rihaan so quiri i u nj niya . Se guun a doj cataj so danj ti h so man tin so ma. Asino quiri i so chruun manj nuu rihaan so, gaa ne aj ruvi sa rihaan so, gaa ne cavee quiri i so niya nuu rihaan tin so adonj. Dan me se ase vaa arn niya rihaan yuvii ro, danj vaa arn rihaan yuvii yaj cacun ata yuvii ne navee xcaj sa nij yuvii cuent man adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

canicaj Jesucrist cataj so a: Se guun niha r soj cuta soj cacun xr tin soj, gaa ne taj cacun cuta Diose xr maan soj man adonj. Maan se caraa xnaa soj rihaan tin soj, ne caraa xnaa Diose rihaan maan soj un adonj. 38 Go soj rasuun man tuvi soj, ne Diose me s narque rasuun rihaan soj un adonj. So me s sa ndoo r, ne adi se yaj s sa r tuvj n ne araa navii so rihaan tanej ro, danj quiyaj guee Diose ga soj, ne doj a narque Diose rasuun sa man soj adonj. Ase vaa yaj guee soj ga tuvi soj ro, danj quiyaj guee Diose ga soj un adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 39 Gaa ne nan Jesucrist secuento roj s tuchri i rihaan nij s tucuyn senana so a: Ne cavee ti haan o s tuchri i chrej rihaan tuvi tuchri i so, r soj na. Taj ma. Sese danj quiyaj so, gaa ne quini j roj so r yuuj nanj adonj. 40 Danj nanj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa cami i n ga tin n che cacun tum tin n a
37Ne

ne canicaj Jesucrist, cataj so: Chruun sa ro, se guun cuman chruj nij raa ma. Ne chruun nij ro, se guun cuman chruj sa raa ma. Ase vaa chruun yo ro, danj vaa nimn yuvii , ne ase vaa chruj yo ro, danj vaa se vaa yaj nij yuvii adonj. 44 Maan chruj man raa chruun ro, yaj neen n daj chruun me yo adonj. Taj rutzi mn raa chruun tanj yangj ma. Ne taj rcoo mn raa chruun tanj xcuaa ma. 45 Dan me se s sa ro, man ndoo se sa nimn so, ne amii so inanj nana sa adonj. S chii i ro, man

43Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa nimn yuvii ro, danj vaa amii yuvii a

San Lucas6,7 ndoo se quij nimn so, ne amii so inanj nana chii i adonj. O se ase vaa se man nimn yuvii ro, danj vaa nana amii yuvii nanj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa s yaj ve sa ro, danj vaa s uno sa rihaan Jesucrist a
46Canicaj

178
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun se-moz tanuu capitn, quiyaj Jesucrist a

Jesucrist, cataj so nana nihnj a: Me che taj soj se vaa s ni j raa man soj mej, tzaj ne ne uno soj rihanj ga. Ne chihan yaj soj ma. 47 Cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj daj si j me s na nan xrej nana amij, ne yaj so ndaa vaa taj senanaj a. 48 Ase vaa o s cune ve tucu rihaan o yuvej vaa so a. Cunuu ndoo vn so rej cuchruj so tac ve, ne raan ndoo yn ve, yaj so a. Cavee se maan nana yuvaa cu rihanj go xr ve, ne cavee se cavi i chr, ne cana na xee go na xee tac ve, tzaj ne se naxru ve, quiyaj na xee ma. Danj vaa s uno senanaj a. 49 Tzaj ne ino vaa s nan xrej nana amij tzaj ne ne yaj ndaa vaa taj senanaj ma. Ase vaa o s yaj ve nij vaa so a. Ne vn cunuu so rej cuchruj so tac ve rihaan yo ma. Che dan yn cuan uun tucu so a. Sese cu rihanj maan nana yuvaa, ne go yo xr ve, ne sese cavi i chr, ne cana na xee go na xee tac ve, gaa ne canee guee ve nanj . Nu canee ve yo, ne daj chihaa mj se cunuu sa yo a ma. Danj vaa s ne uno senanaj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

Quisj camii Jesucrist nu nana yo cuno nij yuvii , gaa ne caanj so chuman Capernaum a. 2 Dan me se yn o tanuu capitn chuman yo, ne s rii tanga rihaan o cient tanuu me so a. Ne vaa o semoz so s ee uxr r so man, ne ran uxr moz yo, ne daj doj cavi so a. 3 Dan me se cuno tanuu capitn se vaa cana Jesucrist chuman yo, ne can so doj s uun chij rihaan nij yuvii israelit cuchi nij so rihaan Jesucrist, ne cachi nj niyaj nij so rihaan Jesucrist se vaa cana so tinahuun so semoz tanuu capitn yo a. 4 Dan me se cuchi nij s uun chij yo rihaan Jesucrist, gaa ne cachn niyaj uxr nij so rihaan Jesucrist, cataj nij so: S sa me tanuu capitn yo, ne che dan vaa che racuj so man so adonj. 5 Ee r so man n si j israelit, ne maan so quiyaj ve nuu chre nj tucuyn nj setucuanj Moiss adonj taj nij so rihaan Jesucrist a. 6 Ne caanj Jesucrist ga nij so, ne daj doj cuchi nij so ve, gaa ne can tanuu capitn man tuvi so caanj caran man Jesucrist, ne cataj nij so: Se caryan so, man maestro. O se nuve si j sa me so, taj so ma. Ne n xcn so catuu so r ve tucu so, taj so ma. 7 Che dan ne quisi j r maan so cana so rihaan so, taj so ma. Maan se cane uun so suun se vaa nahuun

179 semoz so, gaa ne nahuun maan semoz so, taj so nanj . 8 Ne cataj so se vaa vaa s rii tanga rihaan so, ne rii tanga so rihaan tanuu, ne taj xnaanj so rihaan tanuu se vaa caanj nij so, ne anj nij so, ne taj xnaanj so rihaan nij tanuu se vaa cana nij so, ne na nij so rihaan so, ne taj xnaanj so daj quiyaj nij tanuu, ne ve danj yaj nij tanuu adonj. Ne neen so se vaa ase vaa rii tanga so rihaan nij tanuu noco man so ro, danj rii tanga guee so rihaan chiii an man yuvii , taj so nanj taj nij tuvi tanuu capitn rihaan Jesucrist a. 9 Dan me se gaa cuno Jesucrist nana camii tuvi tanuu capitn yo, ne caanj r Jesucrist, ne canicaj so cataj so rihaan nij s noco rej xco so a: Cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa taj vaj a rej ne nari j man yoo s israelit s cuchumn ndoo r nana amii u nj ndaa vaa amn r tanuu capitn nihnj a ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 10 Dan me se canicaj un nij tuvi tanuu capitn caanj nij so tucu so, ne gaa cuchi nij so, ne aj nahuun semoz tanuu capitn yo, quiyaj Jesucrist a.

San Lucas7 gaa ne dan me se nari tuvi Jesucrist ga nij s caanj cachi n o xnang a. Ne s cavi me se orn so me tan chana cavi nica, ne vaj o xne nocoo yuvii man chuman yo ga nii so rihaan sant a. 13 Dan me se queneen Jesucrist man chana yo, gaa ne cunuu ee r so man no, gaa ne cataj so: Se tave so ma taj so a. 14 Gaa ne dan me se caanj Jesucrist can raa so man chrn taj xnang, gaa ne canicun nij s taj chih xnang a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan s cavi a: Cu n so amij, ne naxagaa so, xnii taj Jesucrist rihaan s cavi yo a. 15 Gaa ne cunuu ina ya un xnii, ne naxagaa so, gaa ne guun chee xnii camii so a. Gaa ne: Nihnj na tan so taj Jesucrist rihaan nii xnii a. 16 Gaa ne dan me se caanj r taran nij yuvii se vaa quiyaj Jesucrist, gaa ne guun niha r nij so se vaa ve quiyaj Diose, gaa ne canicaj nij so cataj nij so se vaa can Diose o s nata senana so rihaan nij so a. Ne cataj un nij so se vaa cana Diose racuj so man nij so si j noco man Diose a. 17 Gaa ne cuchi nana rihaan nij yuvii man estad Judea do, rihaan nu nij yuvii man anicaj estad Judea che se vaa quiyaj Jesucrist a.

me se cachn doj gii, gaa ne caanj Jesucrist chuman cunaj Nan ga nij s tucuyn senana so ga o xne nocoo yuvii a. 12 Quinichrun nij so tuva chuman,

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un tan o chana cavi nica, quiyaj Jesucrist a

me se cuno nij s tucuyn senana Juan nu se vaa quiyaj

Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a
18Dan

San Lucas7 Jesucrist, gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan Juan a. Gaa ne canacn Juan man vi j s tucuyn senana so cana roj so rihaan so, gaa ne dan me se can so man roj so cuchi roj so rihaan s ni j raa man n a. 19 Ne nana nihnj ro, xnaanj roj so man Jesucrist, taj s cunaj Juan rihaan roj so a: So me s cana ti nanii man yuvii rihaan sayuun na. Ase navi j n cana yo so xa. Dan me nana me r s cunaj Juan xnaanj roj so man Jesucrist a. 20 Dan me se cuchi roj so rihaan Jesucrist, ne cataj roj so: Vi j ran rj me s can Juan s uta ne man yuvii cana rihaan so a. Me r Juan queneen so sese man so me s cana ti nanii man yuvii rihaan sayuun ni, ase navi j n cana yo so a taj roj so rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne ve maan or cana roj s can Juan man ro, nahuun queee ndoo s ran do, curihanj nana chree nimn queee yuvii do, nachuguu n rihaan queee s tuchri i do, quiyaj Jesucrist a. 22 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so a: Cavi i roj soj cuchi un roj soj rihaan s cunaj Juan, ne cataj xnaanj roj soj rihaan so nu nana cuno roj soj do, nu se vaa queneen roj soj do . Dan me se nij s tuchri i ro, naxra rihaan, ne nij s navee cachee ro, ch nij so, ne nij s ran luj riyuj ro, nahuun sa, ne nij s soo ro, nachuguu n xr nij so, ne nij s cavi ro, cunuu ina un, ne nij s nique ro, uno nij so nana sa a. Nu nihnj cataj

180 xnaanj roj soj rihaan s cunaj Juan yo . 23 Ne cataj un roj soj rihaan s cunaj Juan se vaa cavi i sa so quiyaj Diose, sese se guun naaj so ni yaj so manj a. Danj cami i roj soj rihaan s cunaj Juan yo ei taj Jesucrist rihaan roj s tucuyn senana Juan yo a. 24 Dan me se gaa caanj roj s caanj suun che Juan, gaa ne guun chee Jesucrist camii so rihaan cunudanj nij yuvii che s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a: Asi j caanj soj rej tacaan queneen soj man s cunaj Juan ro, ne daj gaa so queneen soj, r soj ga. Ase vaa yoo rcoo naan ndoo yaj nana vaa so, r soj na. Guun vi j nimn so che tucun noco so, r soj na. Taj ma. 25 Maan se daj gaa so r soj, asi j caanj soj queneen soj man so ga. Si j nuu yatzj laruu ndoo me so, r soj na. Taj ma. O se nij s nuu yatzj sa ndoo do, nij s utun ndoo saanj do, yanj r ve tucu s nicaj suun rey adonj. 26 Maan se daj gaa s cunaj Juan r soj, asi j caanj soj queneen soj man so ga. Si j nata senana Diose me so, r soj na. Ya uxr ei. Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sa doj vaa so rihaan cunudanj nij s nata senana Diose adonj. 27 O se nana nihnj nana no rihaan danj Diose ro, taj xnaanj che s cunaj Juan a: Vaa s caanj suun che u nj, ne canej u nj man so quitaj yaan so rihaan so, ne nuchran nimn yuvii ve cami i nij yuvii ga so, quiyaj so a. Danj taj danj Diose che s cunaj Juan se vaa nuchran nimn yuvii

181 ve cami i nij yuvii ga s cana ti nanii man nij yuvii rihaan sayuun, quiyaj so a. Ne danj quiyaj so adonj. 28 Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa si j sa doj rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me s cunaj Juan a. A yuvii ne vaa sa doj rihaan so ma. Tzaj ne cuano ro, uun chij Diose nimn yuvii man rihaan chumii nihnj, ne naj guun yuvii guun chij Diose nimn ro, me s sa doj rihaan s cunaj Juan a. Danj cataj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a. 29 Dan me se nu nij yuvii mn ne ndaa nij s anj puext ro, gaa cuno nij so senana Jesucrist, ne cataj nij so se vaa sa uxr quiyaj Diose a. O se si j cata ne quiyaj Juan me nij so a. 30 Ne nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij s fariseo do, ne cavej r nij so cuno nij so daj me r Diose quiyaj Diose che nij so ma. O se nuve si j cata ne quiyaj Juan me nij s navej r ma. 31 Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan nij yuvii a: Ne daj vaa nij soj si j man rihaan chumii nihnj cuano, r soj ga. Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj ei. 32 Ase vaa xnii caanj rihaan yuvee ne tico ga tuvi ro, vaa soj si j man rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se yn nij xnii yo rihaan yo, ne aguj nij xnii rihaan tuvi xnii, taj nij xnii: Nicaj nj rihuu nj, go nj chra choco, tzaj ne me che ne raanj soj ga. Ne go nj chra xnang, tzaj ne me che ne tavee soj ga. Me che ne tico soj ga

San Lucas7 nj ga, taj nij xnii rihaan tuvi nij so a. 33 O se cana Juan s cuta ne man yuvii , gaa ne ne cha so chraa do, ne coo so na vin ga tuvi so do, gaa ne che dan taj soj se vaa nuu nana chree nimn so, taj soj a. 34 Ne can u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , gaa ne niha r u nj ch u nj do, coo u nj do, gaa ne che dan taj un soj se vaa s cachn ch do, s cachn coo do, m u nj, taj un soj a. Ne taj un soj se vaa tuv u nj me s tiha yuunj man yuvii che puext do, yo nij s tum cacun do, taj soj a. Danj tuva soj, tzaj ne ne neen uxr soj ma. 35 Sese xcaj soj cuent daj vaa yaj rj, ne guun ya r soj se vaa si j cuu raa me rj ga s cunaj Juan yo adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

me se canacn o s fariseo man Jesucrist cha Jesucrist chraa tucu so, gaa ne caanj cayn Jesucrist tucu so cha so chraa a. 37 Ne dan me se yn o chana niha r ga chii chuman yo, gaa ne cuno no nana se vaa cuchi Jesucrist ch so chraa tucu s fariseo yo, gaa ne che dan nicaj no o aga catzi i ve ndoo vaa nuu cast gun daj, caanj no tucu s fariseo yo a. 38 Gaa ne caanj cane ruj no nichru n tac Jesucrist, ne tavee uxr no, ne nanu no na rihaan no tac Jesucrist a. Gaa ne maan yuv raa no nave no tac Jesucrist a. Cachrn tuva no tac Jesucrist, gaa ne caxrj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nanu o chana tac Jesucrist a

36Dan

San Lucas7 no cast gun daj tac so un a. 39 Dan me se gaa queneen s tucua se vaa quiyaj chana man Jesucrist, gaa ne guun r so nana nihnj niyaj so man Jesucrist a: Sese ya si j nata senana Diose me s nihnj, ne aj neen so daj chana me chana nihnj, se vaa chana ata cacun me no, ne ne cavej r so quiyaj no danj ga so tzaj man adonj, guun r s tucua yo a. 40 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Vaa nana me raj cataj u nj rihaan so, Simn taj Jesucrist rihaan so a. Cami i so, maestro taj s tucua yo a. 41 Gaa ne nan Jesucrist secuento vi j s yaj xcn a: Vi j s yaj xcn saanj rihaan o ruvee me roj so a. O so ro, yaj xcn u n cient saanj denario, ne yo so ro, yaj xcn vi j chihaa chi saanj denario a. 42 Tzaj ne taj saanj rihaan roj so naruvee roj so rihaan ruvee, gaa ne che dan cunuu ee r ruvee man roj so, ne quinavij uun xcn xr roj so, quiyaj ruvee a. Me tuvi roj so caran doj r ni yaj man ruvee, r so ga taj Jesucrist, xnanj so man s cunaj Simn yo a. 43 Caran doj r s navij nocoo doj xcn xr ni yaj so man ruvee, che rej nocoo doj se luj quiyaj ruvee che so, raj a taj s cunaj Simn yo a. Ve danj vaa ya taj Jesucrist rihaan so a. 44 Gaa ne canicaj Jesucrist niyaj Jesucrist man chana, gaa ne cataj so rihaan s cunaj Simn yo a:

182 Xcaj so cuent se vaa quiyaj chana nihnj ei. Can u nj tucu so, tzaj ne taj na rqu so nanuj tacj ma. Tzaj ne chana nihnj me n nanu na rihaan no tacj, ne maan yuv raa no nave no tacj nanj . 45 Canaj tucu so, tzaj ne ne cachron tuv so raaj ma. Tzaj ne chana nihnj ro, nu catj u nj r ve, ne nu cachrn tuva no tacj, ne ve o achrn tuva no tacj nanj . 46 Taj vaj cast caxrj so raj ma. Tzaj ne chana nihnj me n caxrj cast gun daj tacj adonj. 47 Cu n so cami j . Ase vaa s navij uun xcn u n cient saanj denario xr ro, danj vaa no a. O se nda se n tum uxr cacun me no, tzaj ne che se caryaanj ndoo no niyaj no manj ro, che dan neen n se vaa xnj nu cacun xr no nanj adonj. Ne xa s xnj doj cacun xr, tzaj ne doj aryaanj so niyaj so manj nanj adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Simn yo a. 48 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan chana yo a: Navij cacun tum so ei taj Jesucrist rihaan no a. 49 Gaa ne guun chee nij s ch chraa tucu Simn camii nij so ga tuvi nij so, cataj nij so a: Daj si j me s nihnj, ne sj r so cataj so se vaa navij cacun xr yuvii , r soj ga taj nij so, xnanj nij so man tuvi nij so a. 50 Tzaj ne canicaj un Jesucrist, cataj so rihaan chana a: Quinani i so rihaan sayuun, che se amn r so niyaj so manj adonj. Ve caanj so, ne dnj

183 gaa nimn so taj Jesucrist rihaan chana yo a.

San Lucas7,8 so n trig rihaan yo, ne cayuu doj n trig yo r chrej ch yuvii , ne curumaan che yuvii man yo, ne cana xtj, ch xtj man n trig naj r chrej yo, ne dan me se navij nu n trig yo, quiyaj nij xtj nanj adonj. 6 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yuvej rej taj catu n yo a. Xra n, tzaj ne cuchrii naa leej che se taj nocoo yoo t xr yuvej yo nanj adonj. 7 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu scanj coj tanj, ne dan me se yoo doj cachij coj tanj yo rihaan naa leej, ne quinavij nu naa leej, quiyaj coj tanj nanj adonj. 8 Ne yo taaj n trig yo ro, cayuu rihaan yo sa, ne naa yo ro, cachij sa, ne cient ya n cavii, quiyaj o o n leej nii quinij rihaan yo sa yo nanj adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne guun chee so camii nucuaj so, cataj so: Sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij so a.

Dan me se cachn doj gii, gaa ne caanj Jesucrist queee chuman, camii natj so rihaan yuvii che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne caanj chuvi j nij s tucuyn senana so ga so a. 2 Ne caanj chana nahuun sa quiyaj Jesucrist ga nij so a. Dan me se taaj no me n nahuun quiyaj Jesucrist, ne yo taaj no me n curihanj nana chree nimn quiyaj Jesucrist a. Chana cunaj Mari Magdalena me o no, ne no me n curihanj chi j nana chree nimn quiyaj Jesucrist a. 3 Ne yo no ro, me n cunaj Juana, ne nica no ro, me s cunaj Chuza s nicu n rihaan s nicaj suun rey cunaj Herodes a. Ne yo chana caanj ga Jesucrist ro, me n cunaj Susana a. Ne vaa queee doj nij chana caanj ga nij so a. Nu nij chana nihnj ro, me n racuj man nij tuvi Jesucrist se vaa rqu nij no siyaj nij no rasuun cachiin man nij tuvi Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj che nij chana racuj man Jesucrist a

me se cavii queee ndoo nij yuvii daj a chuman, caanj ni yaj nij so man Jesucrist, ne dan me se quisj cunuu chre nij yuvii , gaa ne guun chee Jesucrist nan so secuento n trig rihaan nij so a. 5 Cataj Jesucrist nana nihnj a: Dan me se curihanj o s me r cuchruj naa n trig, ne tixnuu

Nihnj me cuent nan Jesucrist che n trig tixnuu yoo so a

4Dan

ne xnanj nij s tucuyn senana Jesucrist man so me che nan so cuent che n trig yo a. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa soj, tzaj ne tihaan Diose nana rihaan soj daj quiyaj Diose gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne rihaan yo nij yuvii me se inanj cuent che nij rasuun nan u nj rihaan nij so,

Nana nihnj taj xnaanj me che nan ndoo Jesucrist cuent che nij rasuun rihaan nij yuvii a
9Gaa

San Lucas8 gaa ne ni yaj nij so do, nano xrej nij so do, tzaj ne se queneen nij so do, se xcaj nij so cuent do, a man adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj me taj se-cuento n trig yo a

184 danj vaa s sa uno senana Diose, ne sa uxr vaa nij so, ne ve nan xrej nij so senana Diose, ne noco raan nij so senana Diose, ne inanj se sa yaj nij so, ne ne ane r nij so ga senana Diose ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nihnj me cuent nan Jesucrist che aga yaan a

Jesucrist, cataj so: Nihnj me cataj xnaanj u nj che secuento n trig, ne ase vaa n trig yo ro, danj vaa senana Diose adonj. 12 Ne ase vaa n cayuu r chrej ro, danj vaa taaj nij s uno senana Diose, ne dan me se uno nij so doj tzin, tzaj ne na s chree, ne anj s chree senana Diose nimn nij so che se navej r s chree cuchuman r nij so ne quinani i nij so rihaan sayuun quiyaj Diose adonj. 13 Ne ase vaa taaj n trig cayuu rihaan yuvej ro, danj vaa yo taaj nij s uno senana Diose, ne uun niha r nij so, ne doj or nii gaa chumn xa r nij so, tzaj ne nu na sayuun rihaan nij so, ne nu tanj nij so senana Diose, ne ne noco raan nij so senana Diose ma. 14 Ne ase vaa taaj n cayuu scanj tanj ro, danj vaa yo taaj nij s uno senana Diose un, ne dan me se achn gii, gaa ne anicaj nij so niganj nan r nij so che rasuun achiin man nij so do, che saanj do, che se niha ndoo vaa rasuun man rihaan chumii nihnj r nij so do, ne che dan me tanj xco nij so senana Diose, ne ne yaj nij so se sa a ma. 15 Ne yo taaj nij s uno senana Diose me se ase vaa n cayuu rihaan yo sa ne sa uxr cachij yo ro,

11Canicaj

me se guun chee Jesucrist cataj so: Nuvi a s achrn yaan raa aga yaan, ne axrj yuve so aga rque xruj do, rque yuv do ma. Tananj toco nii aga yaan rej xta, gaa ne chuguun yo rihaan cunudanj nij s atj r ve adonj. 17 Dan me se a rasuun caxrj yuve yuvii se quinij yuve ma. Ya nu rihanj yo, vaa gii, ne cunudanj yuvii queneen, vaa gii adonj. 18 Che dan nuchruj raa soj nana camij nihnj ei. O se s nari nana ro, doj a nari so, quiyaj Diose, ne s navej r nari sa nana ro, tananj doj a canee Diose nana nari so man so, ne quinaj uun so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

16Dan

me se cuchi nii Jesucrist cuchi nij tin Jesucrist cuchi ndaa rej vaj Jesucrist, tzaj ne ne cavee quinichru n nij so rihaan Jesucrist, che se man ndoo yuvii a. 20 Ne cataj o so rihaan Jesucrist a:

19Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa nii Jesucrist do, ase vaa tin Jesucrist do, vaa nij s uno se-nana Diose a

185 Nicu n ni so nicu n tin so nicu n xe, ne me r nij so queneen nij so mn so, Jess taj so, cataj xnaanj so rihaan Jesucrist a. 21 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Ase vaa ni u nj do, ase vaa tin u nj do, vaa nij s nihnj adonj. O se nan xrej nij so senana Diose, ne yaj nij so ndaa vaa taj nana yo adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

San Lucas8 Me che ne amn r soj niyaj soj man Diose ga taj so rihaan nij so a. Tzaj ne caanj r nij so, ne cuchuvi nij so, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so: Daj si j me s nihnj ga. Ndaa rihaan nana do, ndaa rihaan na do, ane so suun, ne uno roj yo amii so ason taj nij so rihaan tuvi nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij nana chree nimn o sno a

me se o gii catj Jesucrist rque o rihoo ga cunudanj nij s tucuyn senana so, ne cataj Jesucrist rihaan nij so se vaa caanj cunudanj nij so ndaa yo nchrej tuva na lacuan a. Gaa ne guun chee rihoo ch rihoo rihaan na, quiyaj nij so a. 23 Doj caanj rihoo, ne cotoj Jesucrist a. Cachn o or nii, gaa ne guun chee nana yuvaa cavii uxr yo go ndoo yo rihaan na, ne dan me se catj ndoo na rque rihoo, ne daj doj caanj ni j rihoo rque na a. 24 Gaa ne guun chee nij s tucuyn senana Jesucrist narii nij so nej rihaan so, ne: Daj doj cavi n, nanj maestro taj nij so rihaan Jesucrist a. Gaa ne canicun caya so, ne caxrj yuvaa so man nana do, man na do a. Gaa ne canicun nana canicun na do, ne canicun dnj rihaan na lacuan yo, quiyaj Jesucrist nanj adonj. 25 Gaa ne xnanj Jesucrist man nij s tucuyn senana so, cataj so:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Jesucrist suun rihaan na do, rihaan nana do, se vaa canicu n yo a
22Dan

me se guun gan rihoo nuu Jesucrist ga estad Galilea, ne cachn yo caanj yo ndaa nchrej tuva na lacuan yo, ndaa rej ne nij s man chuman Gadara a. 27 Cuchi nij so yo yo, ne nanij Jesucrist rihoo, gaa ne nari tuvi so ga o s chihanj chuman yo, ne so me s nuu nana chree nimn, ne taj yatzj nuu so do, navej r so cayn so ve tucu so do, inanj rihaan sant ne so do a. 28-29 Dan me se cane Jesucrist suun rihaan nana chree se vaa cu rihanj nana chree nimn so a. O se quisj queee can nana chree man so a. Dan me se ndaa aga ne numj nii raa so do, tac so do, tzaj ne xuun so, ne xne yo, quiyaj so, gaa ne nicaj nana chree man so caanj nij so quij nanj adonj. Dan me se gaa queneen so man Jesucrist, ne caguj so, ne canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne nucuaj camii so, cataj so: Ve nen u nj se vaa tani j Diose s sa ndoo m so, Jess. Me che n so rej n u nj ga. Cataj

26Dan

San Lucas8 xnaanj sa u nj rihaan so se vaa se quiy so sayuun manj ma taj so rihaan Jesucrist a. 30 Gaa ne xnanj Jesucrist man nana chree yo, cataj so: Daj cunaj so ga taj Jesucrist, xnanj so man nana chree a. Ne dan me se cataj nana chree yo: Xne nocoo me nj taj nij so che rej aj catj queee ndoo nij so nimn sno yo a. 31 Gaa ne cachn niyaj nij nana chree rihaan Jesucrist se gaa nanj canej so man nij so rej cunuu rej nuu yaan, ne: Achn niyaj ndoo nj rihaan so se can so man nj rej nuu yaan, man Jess taj nij so rihaan Jesucrist a. 32 Ne dan me se ch o xne nocoo xc rej tacaan rej yo, ch nij xo coj, ne dan me se cachn niyaj nij nana chree rihaan Jesucrist se vaa cavej r Jesucrist catuu nij so nimn xc, ne cayn nij so nimn xc a. Ne cavej r Jesucrist catuu nij so nimn xc a. 33 Che dan me curihanj nij nana chree nimn sno, ne catj nij so nimn xc, ne dan me se ruvaa uxr tacaan nicu n tuva na lacuan rej vaj nij xc yo, ne gaa catj nij nana chree nimn xc yo, gaa ne cunnj ndoo nij xo caanj nij xo, ne ve danj vaj nij xo, ne quinij nij xo rque na, ne can xr nij xo nanj adonj. 34 Dan me se queneen nij s tum xc se vaa guun, gaa ne cunnj nij so caanj cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii man chuman do, rihaan nij yuvii man tacaan do a.

186 ne dan me se cana ni yaj nij yuvii se vaa guun, gaa ne cana nij so rej nicu n Jesucrist, gaa ne queneen nij so man s curihanj nana chree nimn a. A j nanu so sagan so, ne dnj ne so rihaan Jesucrist a. Ne aj tiinj se sn so, ne nuu sa so a. Gaa ne cuchuvi ndoo nij yuvii se vaa quiyaj Jesucrist a. 36 Gaa ne cataj xnaanj nij s queneen rihaan nij yuvii daj quiyaj Jesucrist ne nahuun sa s nuu nana chree nimn a. 37 Che dan cuchuvi ndoo nij s man chuman Gadara, ne che dan cachn niyaj taran nij so rihaan Jesucrist se vaa caanj yanj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne dan me se catj Jesucrist rque rihoo, ne canicaj so caanj so a. 38 Gaa ne dan me se cachn niyaj s nahuun sa rihaan Jesucrist se vaa cavej r Jesucrist caanj so ga Jesucrist, tzaj ne ne cavej r Jesucrist ma. 39 Canicaj so nn so tucu so, ne cataj xnaanj so rihaan tuv so che se sa ndoo quiyaj Diose che so taj Jesucrist rihaan so a. Gaa ne canicaj s nahuun sa yo quinan so, ne camii natj so rihaan taran nij yuvii yanj chuman yo che se sa quiyaj Jesucrist rihaan so a.

35Gaa

Jesucrist, namn un so tuva na lacuan a. Gaa ne man ndoo yuvii navi j man so, ne guun niha r nij yuvii se vaa namn un

Nana nihnj taj xnaanj che chala cunii do, che chana chij do, nahuun sa, quiyaj Jesucrist a
40Nanicaj

187 so a. 41 Gaa ne dan me se cana o so rihaan Jesucrist, ne Jairo cunaj so, ne so me s ni j raa o ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne dan me se canicun ruj so rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj so rihaan Jesucrist se vaa caanj Jesucrist tucu so a. 42 Ne or n raa tanij chana so chala cunii vaj chuvi j yo, tzaj ne ran ndoo yo, ne daj doj cavi yo, ne che dan guun r so caanj Jesucrist tucu so a. Ve dan me caanj Jesucrist ga so, ne caanj ndoo yuvii ga so, ne ndaa raan maan chrej vaj yuvii ga so a. 43 Dan me se scanj nij so vaj o chana ran ndoo, ne quisj chuvi j ya yo xra ton man no, ne cutun no cunudanj saanj vaa rihaan no, tzaj ne taj vaj a s guun nucuaj quiyaj nahuun sa no ma. 44 Dan me se quinichrun no rej xco Jesucrist, ne can raa no doj tuva sagan so a. Dan me se nu can raa no tuva sagan so, ne nu canicun se xra ton man no nanj adonj. 45 Gaa ne xnanj Jesucrist se vaa me s can raa sagan so, tzaj ne a nij yuvii ne cano raa sagan so ma, taj nu nij yuvii a. Gaa ne cataj Pedr rihaan Jesucrist: Maan che se raan vaj nij yuvii , ne can rmaan raa o so sagan so, maestro taj Pedr rihaan Jesucrist a. 46 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so a: Vaa o yuvii can raa sagan u nj adonj. Neenj se vaa nahuun yuvii quiyj adonj taj Jesucrist rihaan so a.

San Lucas8 ne xcaj chana cuent se vaa queneen Jesucrist se vaa quiyaj no, gaa ne rij man no, ne cana no, ne canicun ruj no rihaan so, gaa ne cataj xnaanj no rihaan nu nij yuvii se vaa maan se can raa no sagan Jesucrist, ne nu maan or dan nahuun sa no ne canicun se xra ton man no, taj no rihaan cunudanj nij yuvii a. 48 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no, ne: Nahun so che se amn r so niyaj so manj, nocoj. Ve caanj so, ne dnj gaa nimn so caanj so taj Jesucrist rihaan no a. 49 Ataa navi j cami i Jesucrist, ne cana o s cavii tucu Jairo, ne cataj so rihaan Jairo a: A j cavi tan so, ne taj che caraa chr so rihaan maestr a ma taj s na cataj xnaanj rihaan Jairo a. 50 Dan me se cuno Jesucrist nana camii s cana, gaa ne cataj so rihaan s cunaj Jairo a: Se cuchuv so ma. Maan se cuchuman ya r so ni yaj so manj, ne quinahuun tan so nanj adonj taj Jesucrist rihaan so a. 51 Dan me se cuchi Jesucrist tucu Jairo, ne ne cavej Jesucrist catuu nij yuvii r ve ga so, ne maan Pedr do, Juan do, Jacobo do, roj ni ca Jairo do, cavej so catuu r ve ga so a. 52 Dan me se tavee ndoo nij s cunuu chre r ve che chala cunii cavi, ne nan uxr r nij so, ne go nij so cuxru rucuaa nij so a. Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Se tavee soj ma. O se ne cavi no ma. Maan se otoj uun no nanj taj Jesucrist rihaan nij so a.

47Gaa

San Lucas8,9 ne canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist che se aj queneen nij so se vaa aj cavi ya no a. 54 Tzaj ne catj Jesucrist r cuart naj no, ne quitaaa so raa no, ne nacn so man no, cataj so: Naxagaa so, chala cunii taj so rihaan no a. 55 Ne cunuu ina un no, gaa ne nu naxagaa no, ne nu cane Jesucrist suun rihaan roj ni ca Jairo se vaa go roj so doj se ch cha chala cunii, taj Jesucrist rihaan roj ni ca Jairo a. 56 Dan me se caanj r roj so se vaa quiyaj Jesucrist, gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: A yuvii se cataj xnaanj roj soj rihaan daj quiyj che chala cunii ma taj Jesucrist rihaan roj ni ca roj so a.

188 soj ma. O rn niquee yatzj nuu soj caanj ga soj . 4 Ne me maan ve cuchi soj ne cavej o so cane soj ro, ne ve ve yo yoo cane soj ne ve ve yo cavi i soj caanj soj cami i natj soj senana Diose . 5 Ne me maan o chuman se cavej r nij s chihanj cuno nij so senana soj, tanj soj chuman yo, ne cavi i soj tuva chuman yo, ne nacunan soj tac soj cayuu yo tachruu man chuman yo tac soj . Ndaa dan, gaa ne xcaj nij s chihanj yo cuent se vaa tum nij so cacun se vaa ne cavej r nij so cuno nij so senana soj man adonj taj Jesucrist rihaan chuvi j nij so a. 6 Gaa ne dan me se caanj nij so nij chuman, ne camii natj nij so senana Diose nana sa, ne me rej maan vaj nij so canj nij so chiii xr nij s ran a.

53Gaa

Dan me se canacn Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn senana so, ne cunuu chre nij so, ne go so se nucuaj man nij so, gaa ne cavee quiyaj canan nij so rihaan me maan nana chree do, cavee canee nij so chiii xr s ran do a. 2 Gaa ne can so man nij so caanj cami i natj nij so che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne canee nij so chiii xr nij s ran do a. 3 Ne cataj so rihaan nij so a: A rasuun se nicaj soj caanj soj ma. Chruun garrot do, nanj do, se ch do, saanj do, se nicaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn se-nana so caanj cami i natj nij so a

me se cuno s nicaj suun cunaj Herodes nu se vaa quiyaj Jesucrist, gaa ne guun r Herodes queneen so me s me Jesucrist a. O se taaj yuvii cataj se vaa cunuu ina un Juan s cuta ne man yuvii , 8 ne yo taaj yuvii cataj se vaa curuvi un s cunaj Elas s cayn gaa na, ne yo taaj un yuvii cataj se vaa cunuu ina un o s nata senana Diose gaa na a. 9 Tzaj ne maan s cunaj Herodes cataj, ne: A j cavi Juan, ne xne chih Juan, quiyj a. Tzaj ne ne neenj me yuvii me s nihnj, ne tuva nii danj che so rihanj ma taj Herodes a.

7Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xcaj s nicaj suun cunaj Herodes cuent che Jesucrist a

189 Gaa ne guun uxr r Herodes queneen so man Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee quirii Jesucrist se ch u n mj sno a

San Lucas9 vi j guee xcuaj ne, vaa rihaan nj nanj . Tzaj ne cavee caanj nj, ne quiraan nj se ch cha cunudanj nij yuvii nihnj nanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 14 Dan me se u n mj sno mn rej yo ta asuun, ne ino me chana ga xnii adonj. Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Cayn nij yuvii rihaan yo, quiyaj soj, ne dan me se cunuu chre o vi j chihaa chi vi j chihaa chi yuvii cane o o rej, quiyaj soj taj Jesucrist rihaan nij so a. 15 Ne ve danj quiyaj nij so, ne caanj cane cunudanj nij yuvii a. 16 Gaa ne dan me se quitaaa Jesucrist u n nij rachrn ga roj xcuaj yo, gaa ne niyaj so rej xta, ne nago so graci rihaan Diose che se ch yo, gaa ne cuxra taaj so rachrn do, nee xcuaj do, ne caxrj so ston nij s tucuyn senana so, che rej caxri i nij so ston nij yuvii a. 17 Gaa ne ch taran nij yuvii , ne caraa rque nij so ne ndaa quinj ndoo se ch a. Gaa ne naquiyaj chre nij so nu se quinj tuva yuvii , ne caraa nij so yo cunu chuvi j scaa a.

me se namn chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Jesucrist, ne nata nij so rihaan Jesucrist che nu nij suun sa nocoo quiyaj suun nij so rej caanj nij so a. Gaa ne nicaj Jesucrist man taran nij so, caanj nij so ndaa tuva chuman cunaj Betsaida rej yanj a. 11 Tzaj ne queneen o xne nocoo yuvii rej caanj Jesucrist, gaa ne canoco nij so man Jesucrist, caanj nij so a. Gaa ne ve camii Jesucrist ga xne nocoo yuvii canoco man so, ne camii natj so che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne quinahuun nij s ran, quiyaj so do a. 12 Dan me se nichru n cata gii, ne dan me se quinichrun chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan so, ne cataj nij so: Qui y so se ndoo, ne nanej so chrej man nij yuvii , caanj nij so rej chuman nocoo chuman raa do, gaa ne man ve caran nij so do, man se ch quiri nij so cha nij so do a. Tzaj ne rej man n nihnj me se rco quij me nihnj, ne taj rej caran nij so, taj se ch cha nij so do, nihnj ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 13 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Go maan soj se ch cha nij yuvii ei taj Jesucrist rihaan nij so a. Tzaj ne taj se ch rihaan nj ma. Maan se orn u n rachrn ne

10Dan

me se o gii caanj Jesucrist o rej yanj cachn niyaj so rihaan Diose, ne nij s tucuyn senana so ro, mn rej yo ga so, ne xnanj so man nij so, cataj so, ne: Me si j m u nj, taj nij yuvii ga taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. 19 Vaa s taj se vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii m

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Pedr me s me Jesucrist a

18Dan

San Lucas9 so ei. Ne vaa s taj un se vaa s cunaj Elas s nata senana Diose gaa na me un so chuguanj. Ne vaa s taj un se vaa yo s nata senana Diose gaa na me un so xa. Danj taj o o taaj nij yuvii nanj taj nij so a. 20 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Ne maan soj, gaa ne me si j m u nj, r soj un ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s tucuyn senana so a. Gaa ne cataj Pedr: S can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so ei taj so rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj xnaanj Jesucrist rihaan nij so a: Se cataj nij soj nana vaa danj rihaan a nij yuvii ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

190 vaa me r maan so quiyaj so ma. Ne cavee se quiran uxr so sayuun do, cavee se ndaa cachron nii man so rihaan rcutze do, tzaj ne daj a o o gii me se yoo quiyaj suun so cheej, ne yoo canoco raan so manj adonj. 24 Tzaj ne sese vaa o s me r ti nanii man maan rihaan sayuun, ne vaa gii yoo cavi nimn so adonj. Tzaj ne sese cavi yoo so che se me so s noco manj, ne vaa gii cunuu ina un so adonj. 25 Ne a me se quiri o so sese quiyaj canan so nu rasuun man rihaan chumii nihnj, ne caanj niya nimn maan so, r soj ga. Daj chihaa mj se cavee cavi i sa so, quiyaj rasuun man rihaan chumii nihnj a ma. 26 Dan me se xa s uun naaj niyaj manj ne uun naaj niyaj senanaj, tzaj ne vaa gii guun naaj u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ni yaj u nj man so asa cana un u nj rihaan chumii nihnj adonj. Ne gii yo me se ve ndoo guun chij u nj, quiyaj Rj Diose, ne cavi i sa u nj, quiyaj semoz Diose nij s guee adonj. 27 Nihnj me se cataj y u nj rihaan soj se vaa xa taaj soj si j nicu n nihnj cuano me se gaa ataa a cavi taaj soj, ne ya queneen taaj soj asa guun chee Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan cunudanj nij so a.

ne cataj un Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne no xcn u nj quiran ndoo u nj sayuun quiyaj nij s uun chij do, quiyaj nij xrej ata suun nocoo doj do, quiyaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, ne nachri ndoo nij so ni yaj nij so mn u nj, ne ticavi nii mn u nj, ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 23 Gaa ne dan me se cataj so rihaan cunudanj nij yuvii a: Sese me r yoo so canoco so manj, ne se guun r so quiyaj so se

22Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a

camii Jesucrist nana vaa danj, gaa ne cachn o tu nj gii ta asuun, gaa ne nicaj Jesucrist man Pedr ga Juan ga Jacobo, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa chuguu n ndoo man Jesucrist niyaj nij s tucuyn se-nana so a
28Quisj

191 cavii so raa o quij xcaan, caanj cachi nj niyaj so rihaan Diose a. 29 Gaa cachn niyaj so rihaan Diose, ne yoo cunuu ino rihaan so, ne yuun chee cunuu catzi i sagan so, ne ndaa raan l maan sagan so a. 30 Gaa ne dan me se naquiyaa vi j sno rihaan nij so, ne nan roj so cuent ga Jesucrist, ne Moiss do, Elas s nata senana Diose gaa na do, me roj so a. 31 Dan me se ve ndoo curuvi roj so, ne camii roj so ga Jesucrist che se vaa quiran Jesucrist chuman Jerusaln, ne cavi i so chumii nihnj, ndaa vaa guun r Diose quiyaj so a. 32 Dan me se cana ndoo nej rihaan nij tuvi Pedr, tzaj ne ne cotoj nij so ma. Queneen nij so ndaa vaa chuguu n sagan Jesucrist do, ndaa vaa chuguu n sagan roj s nicu n ga so do a. 33 Gaa ne dan me se guun chee roj s nicu n ga Jesucrist caanj yanj roj so ga Jesucrist, gaa ne cataj Pedr rihaan Jesucrist: Cunaj uxr vaa mn nj nihnj ga so, maestro. Ne quiyaj nj vanuj ve yacataj cane soj nanj . O ve can so, ne yo ve cane s cunaj Moiss, ne yo ve cane s cunaj Elas ei taj Pedr rihaan Jesucrist, tzaj ne ne queneen uxr so daj me che camii so rihaan Jesucrist danj a ma. 34 Quisj camii so nana vaa danj, gaa ne cana o ngaa rej xta, ne carn ngaa xr nij so ne naxj nij so rque ngaa, ne cuchuvi vanuj nij s tucuyn senana Jesucrist yo a. 35 Gaa ne Diose ro, camii nana cuno nij so rque ngaa yo a. Ne cataj Diose:

San Lucas9 S nihnj me tanj s ee raj adonj. Cuno soj rihaan so ei taj Diose cuno nij so a. 36 Quisj camii Diose, gaa ne taj orn Jesucrist nicun, queneen nij so a. Tzaj ne yoo carn tuva nij so se vaa queneen nij so, ne gii guun danj me se a yuvii ne cataj xnaanj nij so rihaan a.

me se cachn o yan, ne quisj gii, gaa ne caanj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so rej rque a. Gaa ne nari tuvi nij so ga o xne nocoo yuvii a. 38 Gaa ne dan me se nucuaj ndoo camii yoo s na scanj nij yuvii rihaan Jesucrist, ne cataj so: Achn ni yj rihaan so se vaa cunuu ee r so ni yaj so tanj che se orn raa so me tanj, maestro taj so rihaan Jesucrist, ne 39 Dan me se naruvi nana chree nimn tanj, ne taj niyn sn so, ne aguj so, ne avii yatan tuva so, yaj nana chree yo, ne yaj chii i ndoo nana chree yo man tanj, ne sayuun uxr cu rihanj nana chree yo nimn tanj adonj. 40 Ne dan me se cachn ni yj rihaan nij s tucuyn senana so se vaa quiri i nij so nana chree nimn tanj, tzaj ne ne cavee quiri i nij so nana chree nimn tanj ma. Danj cataj sno yo rihaan Jesucrist a. 41 Gaa ne cataj Jesucrist a: Dan me se s ne amn r me soj si j man rihaan chumii nihnj cuano, ne chii i vaa nimn soj, ne a me daj cachej ga soj, ne a me daj gaa naj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o xnii nuu nana chree nimn, quiyaj Jesucrist a
37Dan

San Lucas9 nimanj ni yaj u nj man soj, gaa ne cavee quiyaj canan soj ga. Ni caj so man xnii cana so rihanj cuaj taj Jesucrist a. 42 Dan me se gaa na xnii, ne nu sn xnii, ne naxru xnii, quiyaj nana chree yo, tzaj ne cane Jesucrist suun rihaan nana chree se vaa cu rihanj so nimn xnii, ne dan me se curihanj nana chree yo nimn xnii, ne nahuun sa xnii, quiyaj Jesucrist, ne nago Jesucrist man xnii rihaan rej xnii a. 43 Gaa ne queneen nij yuvii se vaa nucuaj ndoo Diose s quiyaj suun sa nocoo yo, ne caryaanj nu nij so a.

192 cunu nij so me nij so guun chij doj a. 47 Tzaj ne xcaj Jesucrist cuent daj vaa nimn nij so, ne che dan quitaaa so raa o neej, ne nicaj so cachrn so xn so, 48 gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me maan o s arj cochroj ne amii sa so ga o neej nihnj cheej, ne adi maanj me arj cochroj ne amii sa so ga vaa nanj adonj. Dan me se s amii sa ga u nj me se nuve orn u nj me amii sa so ga ma. Maan Diose ya s can mn u nj me arj cochroj ya so ne amii sa ya so ga vaa nanj adonj. O se s nica doj rihaan taran soj ro, me s sa doj rihaan taran soj a taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

Dan me se caryaanj cunudanj yuvii se vaa quiyaj Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: 44 A xco se quiniyn soj nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano ma. Dan me se u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii me se vaa gii nago nii mn u nj rihaan yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 45 Tzaj ne ne cuno nij so nana camii Jesucrist, ne ne cavej r Diose xcaj nij so cuent ma. Ne cuchuvi nij so xnaanj nij so man Jesucrist che nana yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj un Jesucrist se vaa vaa gii cavi so a

me se guun chee nij s tucuyn senana Jesucrist camii

46Dan

Nana nihnj taj xnaanj me s me s guun chij doj a

ne cataj s cunaj Juan rihaan Jesucrist a: Queneen nj man o s ata tuva sechuvi so, ne urihanj nana chree nimn yuvii , yaj so, nanj maestro. Tzaj ne carn nj chrej cami i so ne se quiyaj so danj, che se nuve si j ch ga n me so, taj nj, nanj maestro taj Juan rihaan Jesucrist a. 50 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cane sa guee r soj quiyaj maan so danj ei. O se xa s ne unu ga soj, tzaj ne tuvi soj me so adonj taj Jesucrist rihaan Juan do, rihaan yo nij s tucuyn senana so do a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist se vaa me maan s ne unu ga so me tuvi so a
49Gaa

193
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan s cunaj Jacobo do, rihaan s cunaj Juan do, se vaa nij camii roj so a
51Dan

San Lucas9
Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan vanuj s tihaj guun r canoco man so a
57Gaa

me se gaa nichru n gii quinan Jesucrist xta, gaa ne yoo can nucuaj nimn so caanj so chuman Jerusaln a. 52 Dan me se cane so suun rihaan doj s ch ga so quitaj yaan nij so nano nij so ve caran nij tuvi nij so, gaa ne caanj nij s caanj suun, ne cuchi nij so o chuman yanj nij s samaritano a. 53 Tzaj ne quiraaan nij s samaritano ve tucu nij so rihaan Jesucrist, che se guun r so caanj so chuman Jerusaln a. 54 Dan me se gaa queneen roj s tucuyn senana Jesucrist roj s cunaj Jacobo ga Juan, se vaa quiraaan nij s samaritano ve, gaa ne xnanj roj so man Jesucrist, cataj roj so: Me r so cachi nj niyaj nj rihaan Diose, ne canej Diose yaan, ne cacaa nij s samaritano na taj roj so, xnanj roj so man Jesucrist a. 55 Tzaj ne niyaj Jesucrist man roj so, ne caxrj yuvaa Jesucrist man roj so, ne cataj Jesucrist a: Ne neen soj daj si j me soj ne guun danj r soj a. Xa u nj, tzaj ne ne cana u nj ti cav u nj man yuvii ma. Che yan ti nanii u nj man yuvii rihaan sayuun can u nj adonj taj Jesucrist rihaan roj so a. 56 Gaa ne caanj nij tuvi Jesucrist yo chuman caran nij so a.

vaj nij so chrej, gaa ne cana o so, camii so ga Jesucrist a: Canoc u nj mn so daj rej maan vaj so ei taj so rihaan Jesucrist a. 58 Gaa ne cataj ya Jesucrist se vaa ran so ch so a: O se nij chunee ro, otoj sa nij xo r yuuj taj rque yo, ne nij xtj ch xta ro, vaa saca nij xo a. Ne xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne taj a doj rej qui n u nj cotoj u nj a ma taj Jesucrist rihaan so a. 59 Ne dan me se cataj Jesucrist rihaan yo so a: Canoc so manj caanj n taj Jesucrist rihaan so a. Cavej so nanj tucuaj, ne ndaa cavi rj, gaa ne cachi n u nj man rj, gaa ne canoc u nj mn so ei taj so rihaan Jesucrist a. 60 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cane r so cachi n maan nij s cavi nimn man tuvi so xnang . Ne caanj so, cami i natj so che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj ei taj Jesucrist rihaan so a. 61 Ne dan me se cataj yo so un rihaan Jesucrist a: Me raj canocoj mn so, Seor. Tzaj ne asino cavej so caanj cataj xnaanj u nj rihaan nij tuvij, gaa ne canaj, ne caanj n ei taj so rihaan Jesucrist a.

San Lucas9,10 ne cataj Jesucrist rihaan so a: S oro nee niyaj rej xco ro, daj chihaa mj se cavii nica tucun quiyaj so ma. Ne s me r canoco manj me se se guun canicaj un so rej xco so ma. Ne sese danj quiyaj so, ne daj chihaa mj se cavee guun chij Diose nimn so ma. Ne ase vaa s oro nee rii tucun ro, vaa s me r canoco manj adonj taj Jesucrist rihaan so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Jesucrist man vanuj chihaa chi s tucuyn se-nana so caanj cami i natj nij so a
62Tzaj

194 yo se vaa dnj gaa cuman nij so, quiyaj Diose a. 6 Ne sese yanj o s cayn sa ga Diose r ve yo, gaa ne ya ve cayn so, quiyaj Diose a. Tzaj ne sese nuvi s cayn sa ga Diose yn r ve yo, ne canicaj un nana sa camii soj rihaan maan soj, quiyaj Diose, tzaj ne se cavii sa nij s tucua yo a ma. 7 Caran soj ve yanj s sa yo, ne me maan se rque s yanj yo, ne cha soj coo soj do, ne no xcn yuvii rque yuvii chraa cha soj che suun sa yaj suun soj a. Se caanj soj caran soj yo yo ve ma. 8 Asa cuchi soj o chuman, ne sese ve cami i nij s man chuman yo ga soj, gaa ne cha soj me maan se ch rque nij so man nij soj a. 9 Canee soj chiii xr nij s ran man chuman yo, ne cami i natj soj rihaan yuvii se vaa nichru n guun chij Diose chihn nij so a. 10 Tzaj ne asa cuchi soj o chuman, ne sese ne cavej r nij yuvii cuno nij yuvii senana soj, gaa ne canicu n soj tanuu r call chuman, gaa ne cataj soj rihaan nij yuvii man chuman yo a: 11 Asa curihanj nj chuman nihnj, ne nacunan nj tac nj, ne tucuayuu nj yo tachruu avii chihn soj tac nj cayuu yo rihaan maan soj a. Gaa ne xcaj soj cuent se vaa guun r Diose guun chij Diose chihn soj, tzaj ne ne cavej r soj a. Danj cataj soj rihaan nij s navej r cuno nana camii soj a. 12 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa vaa gii cane u nj cacun che nij yuvii , gaa ne quiran nij yuvii man chuman yo doj sayuun rihaan nij s chii i

10

Cachn doj, gaa ne narii Jesucrist man yanj chihaa chi sno, ne can so man vi j vi j nij so quitaj yaan nij so rihaan Jesucrist caanj nij so daj a chuman cachen Jesucrist, 2 ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya uxr, ne vaa ndoo suun rihaan n, ne nij s yaj suun me se doj nij so nanj adonj. Ne cachi nj niyaj n doj nij s quiyaj suun rihaan Diose s uun chij ni j raa suun, gaa ne canej so doj yuvii quiyaj suun sesuun so adonj. 3 Dan me se caanj cami i natj soj rihaan nij yuvii , tzaj ne xcaj soj cuent se vaa cana sayuun rihaan soj ei. O se ase vaa matzinj vaj rej man xcayanj canu ro, danj gaa soj chuguanj. 4 Se nicaj soj vit nuu saanj se nicaj soj nanj se nicaj soj yo tacoj canj se nicaj soj caanj soj ma. O rej caanj soj, ne o rej canicaj soj, ne se canicun soj nano soj cuent ga yuvii ma. 5 Asa catj soj r o ve, ne asino cataj soj rihaan nij s yanj r ve

195 man chuman Sodoma adonj taj Jesucrist rihaan nij s can so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist che sayuun quiran yuvii man vanuj chuman yuvii ne cavej r cuno se-nana so a
13Gaa

San Lucas10 S nan xrej senana soj ro, so me s nan xrej senana maanj a. Tzaj ne s uun nacoo r niyaj man soj ro, so me s uun nacoo r niyaj man ndaa maanj a. Ne s uun nacoo r niyaj man maanj ro, so me s uun nacoo r niyaj man Diose s can manj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa namn vanuj chihaa chi nij s can Jesucrist a

ne dan me se cataj un Jesucrist a: Nique soj si j man chuman Corazn a. Nique soj si j man chuman Betsaida a. O se quiran uxr soj sayuun nanj . Dan me se nij s man chuman Tiro do, nij s man chuman Sidn do, me s chii i nimn nanj . Tzaj ne sese caanj u nj chihn nij so, ne sese quiyj suun sa nocoo niyaj nij so, ne cuno nij so senanaj ne guun ya r nij so se vaa tum nij so cacun, ne canicaj nimn nij so, ne quinan ndoo r nij so che cacun tum nij so, ne ndaa yatzj ya cunu nij so, ne ndaa yaj chruun acaa ruvaj caraa nij so raa nij so, che yan quinan r nij so che cacun tum nij so asuun saj adonj. Nihnj, ne ne caanj u nj ma. Maan se inanj chihn soj naj, ne quiyj suun sa nocoo queneen maan soj, tzaj ne ne canicaj nimn nij soj a ma. 14 Dan me se gii cane u nj cacun che nij yuvii ro, doj a gaa sayuun quiran soj rihaan sayuun quiran nij s chii i man chuman Tiro do, man chuman Sidn do adonj. 15 Ne vaa soj si j man chuman Capernaum un a. Ne s sa inanj me maan soj, r soj na. Nuve si j sa me soj ma. S caanj rihaan yaan guun soj adonj taj Jesucrist a. 16 Ne cataj un Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a:

quiyaj vanuj chihaa chi nij so ndaa vaa cataj Jesucrist, gaa ne namn un nij so a. Niha r nij so, ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Ndaa nij nana chree uno rihaan nj, Seor. Che se sechuvi so t tuva nj, ne urihanj nij so nimn yuvii nanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 18 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Neen yaj cayuu se nucuaj nicaj Satans, ne ase uun raan ro, me cayuu se nucuaj nicaj Satans adonj. 19 Cuno soj cami j . U nj ro, me s quiyaj guun nucuaj soj quiyaj canan soj rihaan daj a se chii i a. Cavee se rumaan che soj o xcu do, o xcuun do, tzaj ne taj se quiyaj xo man soj ma. Quiyaj canan soj rihaan nu se nucuaj nicaj Satans s taj riyunj niyaj man n, ne a xco se quiyaj chii i a rasuun man soj ma. 20 Tzaj ne taj che guun niha r soj che se uno nij nana chree rihaan soj ma. Guun niha r soj, tzaj ne che se aj cachrn Diose sechuvi i soj rej xta

17Quisj

San Lucas10 ro, che dan guun niha r soj taj Jesucrist rihaan vanuj chihaa chi nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun niha r Jesucrist, quiyaj Nimn Diose a

196 rey do, guun r queneen se vaa queneen nij soj, tzaj ne ne queneen nij so ma. Ne guun r nij so cuno nij so se vaa cuno nij soj, tzaj ne ne cuno nij so a man adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che s samaritano racuj man s ran chiii a

gii yo ro, guun niha r Jesucrist, quiyaj Nimn Diose, ne cataj Jesucrist rihaan Diose a: S ni j raa chumii do, s ni j raa xta do, m so, Ataj Chij. Ne sa uxr quiy so carn so rihaan nij s avii raa do, rihaan nij s acaj cuent do, se vaa se cuno nij so senanaj ma. Maan nij s vaa nica nimn ro, ve cuno nij so, quiy so a. Danj inanj quiy so, che yan danj me r so qui y so, Ataj taj Jesucrist rihaan Rej so Diose a. 22 Canicaj Jesucrist, camii so rihaan nij yuvii , cataj so a: A j rqu R u nj Diose cunudanj rasuun rihanj . Ne a s ne neen daj vaa u nj, maan se orn Rj neen a. O se tan so mej adonj. Ne a s ne neen daj vaa Rj ma. Maan se orn u nj neen daj vaa so adonj. Ne sese me r u nj cataj xnaanj u nj rihaan yo nij yuvii daj vaa Rj, ne queneen yo nij so un adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 23 Gaa ne niyaj Jesucrist man nij s tucuyn senana so, ne cataj so rihaan inanj maan nij so a: Vaa che gaa niha r soj che rihaan soj . O se aj queneen soj se vaa quiyj nanj . 24 O se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa man ndoo s man gaa na s nata senana Diose do, s nicaj suun

21Maan

ne dan me se canicun caya o s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii , ne xnanj so o nana man Jesucrist, che rej guun r so quiri so rej caraa so cacun xr Jesucrist a. Daj qui yj, gaa ne cavee caynj ga Diose nu cavii nu caanj, ga maestro taj so rihaan Jesucrist a. 26 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Nen so me nana no rihaan yanj no setucuanj Moiss na. Daj taj yanj yo nayaa so ga taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man so a. 27 Gaa ne cataj so rihaan Jesucrist a: Ndaa nimn y so guun r so ni yaj so man Diose s ni j raa man n, ne ndaa nu se nucuaj y so caraa cochroj rihaan Diose, ne yoo ndaa c yave mn so cuchuman r ni yaj man Diose nanj adonj. Ne, Adi se ee r so man man so ro, danj gaa ee r so man tuv so , taj setucuanj Moiss adonj taj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 28 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a:

25Gaa

197 Ya uxr amii so . Danj qui y so, gaa ne cayn so ga Diose nu cavii nu caanj nanj taj Jesucrist rihaan so a. 29 Tzaj ne s sa inanj me s tucuyn setucuanj Moiss, r maan so a. Che dan xnanj so nana nihnj man Jesucrist a: Me s me tuv u nj ga taj so a. 30 Gaa ne canicaj Jesucrist, nan so secuento s samaritano a: Dan me se cavii o s israelit chuman Jerusaln, caanj so chuman Jeric a. Vaj so chrej, gaa ne carn s ituu man so chrej, ne go uxr nij s ituu man so, ne quirii nij s ituu sagan so, ne daj doj se cavi so, gaa ne tanj nij s ituu man so a. 31 Gaa ne dan me se vaj o xrej nicu n rihaan n si j israelit chrej yo a. Queneen so man s quiran chiii naj tuva chrej, tzaj ne cachn yanj so caanj so a. 32 Gaa ne dan me se vaj o tan tanij sino Lev s racuj man xrej un a. Queneen so man s quiran chiii yo, tzaj ne cachn yanj so caanj so un a. 33 Gaa ne dan me se cana o s samaritano un a. Nuve si j israelit me so ma. Si j yanj avii rej Samaria me so a. Queneen so man s quiran chiii yo, gaa ne cunuu ee r so man s quiran chiii yo a. 34 Caanj so quiyaj cono so man s quiran chiii yo, ne cuta so rmedi rej quiran chiii , ne nacutj so mant rej quiran chiii yo a. Gaa ne cuta s samaritano yo man s quiran chiii yo xr dan so xcuu vaj ga so, ne caanj roj so ve aran

San Lucas10 yuvii ch chrej, ne taj yaanj s samaritano yo man s quiran chiii yo a. 35 Cachn o yan, ne yo gii me se guun r s samaritano caanj so, ne quirii so vi j saanj denario, ne caxrj so ston s tucua ve se vaa taj yaanj so man s ran, gaa ne cataj so rihaan s tucua: Asa cana un u nj, ne naruvee u nj me daj maan saanj me gaa tuvee so, r so, taj s samaritano rihaan s tucua a. Ve danj sj cuent nan Jesucrist rihaan s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a. 36 Gaa ne xnanj Jesucrist nana nihnj man s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a: Vanuj nij s vaj r chrej yo, gaa ne me so me tuvi s quiran chiii yo, r so ga taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man so a. 37 S cunuu ee r man so ro, me tuvi so, raj a taj s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan Jesucrist a. Ne cataj un Jesucrist rihaan so a: Ase vaa quiyaj s cunuu ee r man s quiran chiii yo ro, ve danj quiyaj guee so, caanj so ei taj Jesucrist rihaan s naquiyaj cuu setucuanj Moiss yo a.

me se vaj Jesucrist chrej ga nij s tucuyn senana so, ne cuchi so o chuman, ne dan me se cavej r o chana cunaj Marta yanj chuman yo caran Jesucrist tucu no, 39 ne yn chuvij no chana cunaj Mari ga no, ne dan me se caanj cayn chuvij no Mari

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Jesucrist tucu roj chuvi j Marta a
38Dan

San Lucas10,11 tac Jesucrist, ne nan xrej no senana so a. 40 Tzaj ne Marta ro, daj a suun caryaanj no a. Dan me se quinichrun Marta rihaan Jesucrist, ne cataj no rihaan so a: Me che ne rihuun r so se vaa dnj ne chuvij u nj, ne orn maanj yaj chuvi i, ga Seor. Cataj so rihaan no se vaa racuj no manj taj Marta rihaan Jesucrist a. 41 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan no a: Xa che suun man rihaan chumii nihnj, tzaj ne taj che carayan so ndaa vaa y so, man Marta. Sn r so, yaj suun vaa rihaan so . O se taj che carayaanj n rasuun man rihaan chumii nihnj ma. 42 O se doj a vaa suun achiin quiyaj n, ne vaa orn suun sa ya ya achiin rihaan n nanj . Ne Mari nihnj, tzaj ne cunaj yaj no se vaa me r no cuno no senanaj, ne taj che cataj n se vaa nij yaj no uno no senanaj ma taj Jesucrist rihaan Marta a.

198 ne dan me se camii Jesucrist nana nihnj rihaan nij so a: Nanj cataj soj gaa cachi nj niyaj soj rihaan Diose : Ataj Chij, me r nj xcaj yuvii cuent se vaa inanj sa y so a. Ne me r nj quisi j gii guun chij so rihaan chumii nihnj a. 3 Ne o o gii me se rque so nu rasuun achiin man nj cha nj . 4 Ne caraa xnaa so che cacun taj xr nj . O se maan nj me s arj xnaa che cacun yaj tuvi nj rihaan nj nanj adonj. Dan me se carn ra so xr nj rihaan chrej chii i . Danj cataj soj gaa cachi nj niyaj soj rihaan Diose ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

2Gaa

11

Gaa ne dan me se cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose o gii, ne gaa quisj cachn niyaj so rihaan Diose, gaa ne cataj o s tucuyn senana so rihaan so a: Tucuyn so man nj daj cami i nj gaa cachi nj niyaj nj rihaan Diose, Seor. O se xa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii , tzaj ne tucuyn so rihaan nij s tucuyn senana so daj cami i nij so gaa cachi nj niyaj nij so rihaan Diose, ne danj inanj qui y so che nj, r nj a taj so rihaan Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj daj cami i n gaa achn niyaj n rihaan Diose a

ne canicaj Jesucrist, nan so o secuento s cachn rasuun rihaan tuvi rej nii a: Dan me se cataj n, ne cuchi o so tucu tuvi so yan, ne cataj so rihaan tuvi so: Qui y so se ndoo, ne racuj so vanuj chraa manj, tinuj. 6 Cana o tuvij s achn chrej, ne caran so tucuaj, tzaj ne taj vaj chraa rihanj goj cha so ma, cataj so rihaan tuvi so a. 7 Ne daj cataj tuvi so rihaan so, r soj ga. Cataj tuvi so: Se narii so nej rihanj, man tinuj. A j naquiyaj raan u nj tayaa, ne aj otoj nij tani j nj, ne rmi j naxagaj rquej chraa mn so ei, cataj tuvi so rihaan so, r soj na. Daj chihaa mj se camii so danj ma. 8 Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cachi nj niyaj n rihaan Diose che rasuun achiin man n a
5Gaa

199 s otoj yo ro, nda se navej r so naxagaa so go so chraa man tuvi so, tzaj ne che se ne uun naaj tuvi so achn achn so chraa, ne che dan guun rmi i xr s naj otoj, gaa ne naxagaa so, ne go so me maan rasuun achiin man s nicu n tayaa yo adonj. 9 Ne u nj nihnj me s cataj xnaanj rihaan soj se vaa cachi nj soj se vaa achiin man soj rihaan Diose, ne so me s rque man soj, ne nano soj rasuun achiin man soj, ne nari soj rasuun yo, ne ase vaa yaj s ticamii tayaa tucu tuvi ro, danj quiyaj soj ga Diose, ne canuu Diose tayaa yo, ne rque Diose rasuun achiin man soj adonj. 10 O se s achn rasuun rihaan Diose ro, quiri so rasuun achiin man so, ne s nano rasuun achiin man ro, quiri so rasuun yo, ne s ticamii tayaa rej yanj Diose ro, canuu Diose tayaa, ne quiri s ticamii tayaa rasuun achiin man so adonj. 11 Xcaj soj cuent se vaa maan soj, nanj yuvii me soj, tzaj ne sese achn tan yoo tuvi soj chraa cha yo man soj, ne se cavee nano soj yahij ne caxri i soj ston yo ma. Ne sese achn tan soj nee xcuaj cha yo man soj, ne se cavee nano soj xcu ne caxri i soj ston yo ma. 12 Ne sese achn tan soj xr chuchee cha yo man soj, ne se cavee nano soj xcuun ne caxri i soj ston yo ma. 13 Dan me se danj nanj soj, ne s chii i nimn me soj, tzaj ne neen soj rque soj se sa cha tan soj ei. Che dan t a Rej soj s nicu n xta, ne si j sa inanj me so, ne so me s rque ya Nimn man nij s achn Nimn Diose rihaan so

San Lucas11 nanj adonj. Danj cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuta nij s fariseo cacun rmi xr Jesucrist se vaa camii Jesucrist ga s chree a

me se o gii quirii Jesucrist yoo nana chree nimn o s yami i, ne dan me se yami i so, quiyaj nana chree yo, tzaj ne curihanj nana chree nimn so, ne guun chee so camii so adonj. Ne caryaanj uxr nij yuvii queneen nij so se vaa quiyaj Jesucrist, 15 ne taaj nij yuvii cataj se vaa amii Jesucrist ga s chree cunaj Beelzeb s uun chij rihaan nij nana chree, ne che dan rii so man nij nana chree nimn yuvii , taj taaj nij yuvii , niyaj nij yuvii man Jesucrist a. 16 Ne yo taaj nij yuvii guun r cuta cacun xr Jesucrist, ne che dan cachn niyaj nij so rihaan Jesucrist se vaa quiyaj so o suun sa nocoo na rej xta ni yaj nij so, taj nij so a. 17 Dan me se queneen maan Jesucrist daj vaa nimn nij yuvii , ne che dan cataj so: Neen soj se vaa sese vaa o nacin, ne sese xra taaj nij s uun chij rihaan nacin yo ne cunu maan nij so ga tuvi nij so, ne vaa gii, ne nu nacin yo quiri nu nanj adonj. Ne sese cunu taaj nij yuvii man o barri ga tuvi yuvii s man maan barri yo ro, ne vaa gii, ne quiri nu barri yo, quiyaj nij so nanj adonj. 18 Che dan me sese racuj s chree s cunaj Satans manj rii u nj man tuvi so nana chree nimn nij yuvii , gaa

14Dan

San Lucas11 ne asa cavee guun chij ndoo so rihaan nij yuvii man rihaan chumii nihnj, r soj ga. Nana nihnj xnanj u nj man soj che se me r soj cataj soj se vaa s chree cunaj Beelzeb ro, me s racuj manj rij man nana chree nimn nij yuvii , r soj vaa nanj . 19 Dan me se rii u nj man nij nana chree nimn nij yuvii , yaj s chree cunaj Beelzeb, che se amii u nj ga so, r soj a. Tzaj ne nij s tucuyn senana soj me se ve danj rii un nij so man nij nana chree nimn nij yuvii un ei. Ne asa avee yaj nij so danj, r soj ga. Ne vaa nij so vaa, ve danj amii nij so ga s chree, r soj gaa na. Che nana camii soj me se maan nij s tucuyn senana soj cuta cacun xr soj se vaa camii ne soj adonj. 20 Tzaj ne u nj me se ya maan raa Diose racuj manj rii u nj man nij nana chree nimn nij yuvii adonj. Che dan xcaj soj cuent se vaa aj guun chee Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 21 Dan me se sese o s ruvee yanj r ve me se vaa aga sihaa do, vaa mixt do, rihaan so, ne tum so siyaj so yn so, ne taj s canee siyaj so ma. 22 Tzaj ne sese cana yo s vaa doj fuerz rihaan, gaa ne quiyaj canan so rihaan s yanj raan, gaa ne canee so nu saga so do, nu siyaj so do, ne cuxra taaj so ga tuvi so nanj adonj. Tanga danj y u nj ga s chree, ne yaj canan u nj man so adonj. 23 Naj guun s navej r quiyaj suun ga u nj ro, s taj riyunj manj me so a. Ne naj guun s ne racuj

200 manj naquiyaj chre u nj man yuvii canoco man Diose ro, so me s tichanuu man nij yuvii , ne arn so rihaan nij yuvii se canoco nij yuvii man Diose ei taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.
Nana nihnj taj xnaanj daj yaj nana chree gaa anicaj un nana chree nimn yuvii a

ne cataj un Jesucrist rihaan nij yuvii a: Ne gaa tihaj avii yuun yoo nana chree nimn sno, ne ch rmaan nana chree yo nano so rej cayn so, tzaj ne taj se qui y quiri nana chree yo rej cayn so, gaa ne me r un nana chree yo canicaj so rej cavii so gaa na a. Dan me se taj nana chree yo: Canicaj un u nj nn u nj rej cavii u nj a. Ve nanj vaa tucuaj, ne naruvii r ve tucuaj cuano, ne uun yj yanj r ve tucuaj cuano adonj, taj nana chree yo a. 26 Gaa ne dan me se anicaj un nana chree yo nimn sno yo, ne nano nana chree yo yo chi j tuvi nana chree yo s chii i doj, ne na nique un so nimn sno yo, gaa ne cayn taran nij nana chree yo a. Dan me se gaa na gaa cayn orn nana chree yo, gaa ne maan tanga quij vaa nimn sno yo, tzaj gaa namn yo chi j nana chree yo, gaa ne doj a tico nana chree man so, ne doj a quij vaa nimn sno yo, yaj nana chree yo a adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

24-25Gaa

me se gaa camii Jesucrist nana vaa danj, gaa ne nucuaj camii

27Dan

Nana nihnj taj xnaanj me s me nij s cavi i sa ga Diose a

201 o chana nicu n scanj nij yuvii , cataj no: Cavi i sa ni so, che se cuchruj no mn so, ne tucutzii no mn so taj chana yo, caguj no rihaan Jesucrist a. 28 Tzaj ne cataj Jesucrist a: S cavi i sa ya ro, me s uno senana Diose ne yaj ndaa vaa taj nu nana yo adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

San Lucas11 tucuyn Salomn man no adonj. Ne xa u nj si j nicu n rihaan soj cuano, tzaj ne sa doj vaa u nj rihaan s cunaj Salomn yo adonj. Tzaj ne navej r soj cuno soj nana amii u nj rihaan soj a man adonj. 32 Ne nij s man chuman Nnive ro, canicu n nij so ga maan soj si j vaa ina rihaan chumii nihnj cuano asa quisj gii cane Diose cacun che yuvii , ne cuta nij s man chuman Nnive yo cacun xr soj adonj. Cuno nij so nana camii natj s cunaj Jons, ne nuchran nimn nij so, ne canoco nij so man Diose adonj. Ne xa u nj si j nicu n rihaan soj cuano, tzaj ne sa doj vaa u nj rihaan s cunaj Jons yo, tzaj ne taj se qui y naquiyaj sa soj nimn soj ma taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

me se cunuu chre doj yuvii rihaan Jesucrist, ne che dan guun chee so camii so nana nihnj a: Inanj che se yuvii vaa chii i nimn me soj ro, che dan me r soj qui yj suun sa nocoo . Tzaj ne se quiyj suun sa nocoo che soj ma. Maan se queneen soj se vaa ase vaa quiran s cunaj Jons gaa na ro, danj qui rn u nj, vaa gii nanj . 30 Dan me se quiyaj Diose suun sa nocoo ga s cunaj Jons queneen nij s man chuman Nnive gaa na, ne danj inanj quiyaj un Diose ga u nj si j can so ni caj yuunj man yuvii , queneen soj adonj. 31 Ne gii cane Diose cacun che yuvii ro, cuchi chana nicaj suun rein guun chij rihaan chuman naj gan ndoo rej sur, ne canicu n no rihaan soj, quiyaj Diose, ne cuta no cacun xr soj adonj. O se gan ndoo cach no cuchi no rihaan s cunaj Salomn, ne cuno no nana cuu

29Dan

Nana nihnj taj xnaanj me suun sa nocoo me quiyaj Jesucrist, yan guun ya r nij yuvii se vaa ya vaa nana camii so a

cataj un Jesucrist rihaan nij so a: Gaa rmi , ne a yuvii ne uta yaan raa aga yaan ne axrj yuve nij so rque o chrn ma. Sese rmi , ne achrn nii yaan raa aga yaan ne uta nii aga yo rej xta, ne daj a nij yuvii atj r ve ro, chuguu n niyaj nij so adonj. 34 Rlij rihaan n me yaan nicaj yuunj man n ei. Dan me se sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne uun sa r yo, gaa ne nu nee man n ro, sa vaa, ne adi se chuguu n aga yaan ro, danj chuguu n man n gaa sa rihaan n adonj. Tzaj ne sese rlij rihaan n ro, niyaj yo ne inanj uun chii i r yo, gaa ne nu

33Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n xcaj n cuent daj quiyaj n a

San Lucas11 nee man n ro, uun chii i r, gaa ne adi s nicu n yan rmi ne cunudanj man so ro, rmi , ne danj vaa s uun chii i r adonj. 35 Xcaj ndoo soj cuent se gaa nanj quinaaj yaan nicaj yuunj man soj ne guun soj o se rmi a. 36 Dan me se sese cunudanj man n nu yaan, gaa ne taj a doj se rmi nuu man n, gaa ne cunudanj man n ro, chuguu n, ne adi gaa o cachu n yaan xr nii ne chuguu n nu man nii ro, danj vaa n adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

202 taaj saanj do, man nij s nique, gaa ne xcaj soj cuent se vaa s sa nimn me soj adonj. 42 Tzaj ne nique soj si j fariseo nanj . O se quiran uxr soj sayuun nanj adonj. O se sese vaa nuu xl do, coj ruda do, me maan cuj do, rihaan soj, ne rqu soj o nnj rasuun yo rihaan Diose che o o chi nnj rasuun vaa rihaan soj nanj . Tzaj ne ne ane nica soj cacun che tuvi soj ma. Ne arj cochroj soj rihaan Diose ma. Tzaj ne me r Diose quiyaj soj nu nana nocoo nihnj, ne navej r Diose tanj xco soj yo nana leej doj yo a ma. 43 Nique soj si j fariseo nanj . Quiran uxr nij soj sayuun adonj. O se niha r soj quitaj soj chruun xl sa doj nicu n r ve tucuyn n setucuanj Moiss, ne niha r soj carayaanj yuvii man soj gaa ch soj yuvee a. 44 Nique soj che sayuun quiran soj . Ne ase vaa chraan naj xnang rihaan sant ro, vaa soj, ne xr soj ro, vaa catzi i , tzaj ne nimn soj me se adi se vaa c riyuj ro, vaa nimn soj adonj. Ne vaa chraan naj xnang rihaan sant, ne xr yo me se sa uxr vaa yo, ne rque yo me se c riyuj inanj man rque yo, ne nij yuvii me se ch nij yuvii yo xr chraan, ne taj nij so se vaa sa ndoo vaa chraan yo, taj nij so, tzaj ne ne neen nij so se vaa inanj c riyuj man rque yo a man adonj. Tanga danj vaa guee soj adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

me se gaa camii Jesucrist rihaan nij yuvii , ne canacn o s fariseo man so cha so chraa tucu s fariseo yo, gaa ne dan me se caanj cayn roj so rihaan mes a. 38 Dan me se xcaj s fariseo yo cuent se vaa ne noco Jesucrist setucuanj nij s fariseo se vaa ne naya so gaa cha so chraa, gaa ne caryaanj ndoo s fariseo yo a. 39 Che dan cataj s ni j raa man n rihaan so: Xa soj si j fariseo, tzaj ne ase vaa rasuun, ne sa uxr nanu nii xr yo, tzaj ne rque yo ro, me se vaa nacaj guee yo, tanga danj vaa guee soj, ne xr soj me se ve naruvi i , tzaj ne nimn soj me quij vaa, ne niha uxr r soj canee soj siyaj tuvi soj, ne noco ndoo soj chrej chii i adonj. 40 Nuve si j acaj cuent me soj a ma. Neen soj se vaa Diose ro, me s quiyaj raa soj, ne naya ndoo soj, ne ve so me s quiyaj nimn soj un a. 41 Dan me se go soj taaj se ch do,

37Dan

Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum nij s fariseo a

203
Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss rihaan yuvii a

San Lucas11,12 yo taaj nij so me se me rej maan vaj nij so, ne quitaj riyunj uxr nij so man nij s canej a. 50 Ndaa sj, gaa ne nu ton cayanj man nij s nata senana Diose asi j gaa guun chee chumii ro, nu cacun yo ro, nata xr nij so a. 51 Dan me se asi j ton cayanj man s cunaj Abel ne ndaa ton cayanj man s cunaj Zacaras gaa cavi so rihaan nuvi yan nicu n mes altar xi j ro, nu cacun yo ro, nata xr nij so a, taj Diose a. Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa quiran maan nij tuvi nij soj sayuun che nu cacun yo adonj. 52 Nique soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii a. Quiran uxr soj sayuun adonj. Taj se qui y xcaj yuvii cuent, yaj soj ma. Dan me se maan soj ro, navej r catuu setucuanj Diose, ne nij s me r catuu me se arn soj chrej rihaan nij so, ne navej r soj catuu nij so a man adonj taj Jesucrist rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii a. 53 Dan me se curihanj Jesucrist ve yo, ne guun chee nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, nij s fariseo do, t riyunj uxr nij so man Jesucrist, ne guun chee nij so xnanj nij so man so che queee rasuun a. 54 Dan me se nan xrej uxr nij so nana camii Jesucrist che rej guun ndoo r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana tuva so a.

ne camii o s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii , ne cataj so rihaan Jesucrist a: Tzaj ne nachr so niyaj so man maan nj gaa amii so nana vaa danj taj so rihaan Jesucrist a. 46 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ne nique maan soj si j naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii a. Maan soj un quiran uxr sayuun nanj adonj. O se ane uxr soj suun rihaan yuvii daj quiyaj nij yuvii canoco nij yuvii man Diose, tzaj ne dan me se ase vaa yuvii araa ndoo rasuun ee xr tuvi vaa nij soj, ne a doj ne racuj soj man yuvii cata yuvii rasuun ee yo a ma. A raa raa nij soj ne racuj soj man yuvii a man adonj. 47 Nique soj che sayuun quiran soj a. Ve une soj chraan yan naj c man nij s nata senana Diose gaa na, tzaj ne maan xi i soj ro, me s ticavi man nij so adonj. 48 Dan me se che se neen n se vaa yaj maan soj, ne che dan xcaj n cuent se vaa o vaa r soj ga xi i soj s man gaa na, ne cuyaan yaj soj ga xi i soj adonj. Dan me se nij so ro, ticavi man nij s nata senana Diose, ne soj ro, une chraan yan naj c man nij so adonj. 49 Che dan cavii o nana cuu raa Diose, cataj Diose: Xa yuvii nihnj, tzaj ne canej u nj s nata senanaj rihaan nij so a. Dan me se ticavi nij so man taaj nij s canej u nj, ne

45Gaa

12

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cavej r Jesucrist quiyaj nij s tucuyn se-nana so ndaa vaa quiyaj nij s fariseo a

Dan me se cunuu chre uxr yuvii rej vaj Jesucrist,

San Lucas12 ne uxr chruj nij so, ne ndaa tiguj tuvi maan nij so a. Gaa ne guun chee Jesucrist camii so asino yaan ga nij s tucuyn senana so, cataj so: Cutum soj man soj se gaa nanj quiran soj sayuun, quiyaj selevadura nij s fariseo . Dan me se taj nij so, ne inanj nana sa amii nij so, taj nij so, tzaj ne taj ma. Tuva rmaan nij so nanj adonj. Nuve nana sa amii nij so ma. Inanj nana nucui r amii nij so nanj adonj. 2 Tzaj ne dan me se nu nana camii yuve nij so do, nu rasuun yaj yuve nij so do, nu yo ro, nu rihanj queneen cunudanj yuvii vaa gii adonj. 3 Che dan nu nana camii soj rej rmi ro, vaa gii nu rihanj yo rej chuguu n, ne nu nana camii soj xr tuvi soj rej r ve, ne nu rihanj yo vaa gii ndaa patio rihaan ve adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

204 sese tum soj cacun adonj. Che dan taj u nj rihaan soj se vaa vaa che cuchuvi soj ni yaj soj man so adonj. 6 Neen soj daj vaa nij xtj chri n se vaa u n ya xo n chi guee chaaa a. Tzaj ne taj yaanj uxr Diose man o o nij xo a. 7 Ne Diose me se vaa cuent yuv raa soj yaj so, ne neen so me daj yuv raa soj, ne che dan se cuchuvi soj che sayuun quiyaj yuvii man soj ma. O se uxr vaa yuvee doj n soj rihaan xtj chri n yo, yaj Diose adonj. 8 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa no xcn soj nata ya soj rihaan yuvii se vaa me soj s noco manj, ne nu s yaj danj ro, vaa gii, ne u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ro, nataj rihaan nij semoz Diose se vaa si j noco manj me so a. 9 Ne s taj xnaanj rihaan yuvii se vaa nuve si j noco manj me so ro, vaa gii, ne cataj xnaanj y u nj rihaan nij semoz R u nj se vaa nuve si j noco manj me so a ma. 10 Dan me se u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ro, cavee se cami i yoo so nana chii i cheej, ne cavee navi j cacun xr so quiyaj Diose, tzaj ne sese cami i chii i yoo so che Nimn Diose, ne daj chihaa mj se tinavij Diose cacun yo xr so a ma. 11 Dan me se asa tucuatj nii man soj r ve tucuyn n si j israelit setucuanj Moiss ne canicu n soj rihaan nij s uun chij, ne se nan r soj daj cami i soj che soj rihaan nij so ma. 12 O se or yo ro, maan Nimn Diose ro, tucuyn man soj daj cami i soj

ne cataj un Jesucrist a: Dan me se tuv u nj me soj, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa se cuchuvi soj queneen soj nij s ticavi man nee man soj ma. O se asa quiyaj nij so danj, gaa ne taj vaj doj se chii i quiyaj nij so man soj a ma. 5 Tzaj ne nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj me s cuchuvi soj ni yaj soj man a. Dan me se vaa che cuchuvi soj ni yaj soj Diose adonj. Asa quisj ticavi nii man soj, gaa ne so me s canej man soj rihaan yaan cacaa soj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuchuvi n queneen n yuvii ma

4Gaa

205 rihaan nij so adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nihnj me cuent nan Jesucrist che o s ruvee caraa sa queee rasuun rihaan chumii nihnj a
13Dan

San Lucas12 do, ve coo n do, ve cayn n do, ve cotoj n do a. Danj cataj rihaan nimanj che nij rasuun cuman rihanj, taj so a. 20 Tzaj ne Diose camii rihaan so, cataj Diose: S niyon m so . O se nii cor me se cavi so, ne xa rasuun caraa sa so, tzaj ne me se guun yo rihaan so, r so ga, taj Diose rihaan ruvee yo a. 21 Danj quiran s araa sa rasuun che maan danj, ne taj vaj a doj rasuun sa nicaj so, niyaj Diose a ma taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

me se cataj yoo tuvi nij yuvii yo rihaan Jesucrist a: Cataj so rihaan tin u nj, ne cuxra taaj so yo do, rasuun do, gaj, maestro taj so rihaan Jesucrist a. 14 Gaa ne: Me che guun r so se vaa gun u nj s ane cacun che soj ga. Me che cami i u nj che rasuun vaa rihaan roj tinuj soj, r so, ga tinu taj Jesucrist rihaan so a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Tu m uxr soj man soj rihaan nij rasuun xcoj ruvaa r a. Nuve rasuun man rihaan n quiyaj cavi i sa nimn n ma taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 16 Gaa ne dan me se nan Jesucrist o secuento o s ruvee rihaan nij yuvii a: O s ruvee me o so, ne cavii ndoo xnaa so, ne man ndoo rasuun rihaan so, 17 ne dan me se taj so: A me se qui yj ga rasuun man rihanj ne taj rej caraj man rasuun yo ga, taj so a. 18 Gaa ne: Aan a. A j neenj me se qui yj . Tucuanee u nj man nij cuchruu nii, ne qui yj doj ve xi j, ne yoo caraa chre u nj man nij rasuun, ne ti navii u nj man nij yo r nij ve, 19 gaa ne cataj u nj rihaan nimanj se vaa man ndoo rasuun rihaan n cha n, ne se nan r n, maan se ve cha n

ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa taj che nano ndoo r soj che soj ma. Ne che se cha soj do, ne che yan quiri soj se carn xr soj se nan r soj ma. 23 A j neen soj se vaa aj vaa ina soj, quiyaj Diose, ne se guun nucuaj Diose rque Diose cha soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se cha soj ei. Ne Diose me s quiyaj nee man soj, ne se guun nucuaj Diose rque Diose yatzj carn xr soj, r soj gaa a na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Ne Diose me s cavee rque se carn xr soj ei. 24 Xcaj soj cuent daj yaj nij xcaa, ne ne un nij xo n, ne ne rii nij xo naa, ne taj secuchruu nij xo, tzaj ne Diose ro, rqu se ch nij xo adonj. Ne sa doj vaa soj rihaan

22Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n nano ndoo r n che se cha n do, che yatzj cu nu n do a

San Lucas12 xcaa niyaj Diose adonj. Ya sa doj vaa soj chuguanj. 25 Ne nda se nan ndoo r soj che yan chre vaa soj, tzaj ne a xco se guun nucuaj soj cachi j xcaan soj doj quiyaj maan soj ma. Maan se Diose ro, me s neen daj gaa cachi j soj, ne che dan taj che nano r soj a ma. 26 Dan me se sese se cavee quiyaj soj rasuun leej doj, ne asa cavee quiyaj soj rasuun nocoo doj, r soj ga. Che dan taj che nano ndoo r soj che nij rasuun nocoo doj a ma. 27 O se xcaj soj cuent ni yaj soj nij yj se vaa ve ndoo vaa nij yj a. Ne yaj suun nij yj, tzaj ne maan Diose ro, me s sa ndoo vaa quiyaj man nij yj adonj. Ne ne rii nij yj yuvej ma. Tzaj ne adi se vaa s rii yuvej ne sa uxr vaa sagan so ro, vaa nij yatzj nuu nij yj adonj. Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa s cunaj Salomn s cane gaa na, ne ve uxr vaa yatzj nuu so, quiyaj cunudanj saanj vaa rihaan so, tzaj ne nij doj vaa yatzj nuu so rihaan nij yj man tacaan yo, quiyaj Diose adonj. 28 Dan me se danj nanj nij yj man tacaan yo, tzaj ne sa uxr vaa nij yatzj nuu nij yj yo, yaj Diose, tzaj ne ayuj cane nii man nu coj do, yj do, ne caraa nii man yo rihaan yaan, ne cacaa nu nij yj yo nanj adonj. Ne a doj yuvee taj n yj yo a ma. T a soj yuvi i , ne se nan r soj ma. Diose me s rque sagan soj adonj. Tzaj ne ne guun ya sa r soj se vaa Diose me s racuj ya man soj man adonj. 29 Ne xa soj, tzaj ne se nano ndoo soj se cha soj do, se coo soj do ma. Ne se nan ndoo r soj che nij

206 yo ma. 30 O se nij s man rihaan chumii nihnj s ne neen daj vaa Diose ro, inanj yaj suun ndoo nij so che rasuun man rihaan chumii nihnj adonj. Tzaj ne nu rasuun achiin man soj ro, aj neen Rej soj Diose se vaa achiin rasuun yo man soj adonj. 31 Tzaj ne nano soj rej daj quiyaj soj, ne guun chij Diose nimn soj, gaa ne rque Diose rasuun yo rihaan soj adonj. 32 Se cuchuvi soj ma. Ase vaa dan Diose matzinj vaa soj, ne Diose tum man soj, ne aj guun r Rej soj Diose se vaa guun chij soj rihaan chumii nihnj ga so vaa gii a. 33 Cutuvee soj siyaj soj, ne go soj saanj man nij s nique . Gaa ne vaa gii quiri soj o nanj caraa nu saanj rque, ne xa nanj yo, tzaj ne daj chihaa mj se xtuu nanj yo, ne xa saanj yo, tzaj ne daj chihaa mj se navij saanj yo a. Yo me se quiri soj rej xta, ne rej xta ro, taj vaj s ituu ma. Ne taj vaj xl ch rasuun ma. 34 Ne sese inanj che rasuun man rihaan chumii nihnj quiyaj suun soj, gaa ne ve maan rihaan chumii nihnj quinaj nimn soj gaa nanj adonj. Ne sese inanj che rasuun man xta ro, quiyaj suun soj, gaa ne ve rej xta ro, caanj nimn soj nanj adonj. Me rej maan araa soj rasuun, ne ve rej danj vaj nimn soj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

cataj un Jesucrist rihaan nij so a: Ase vaa s ni j raan nuj catuun ro, danj gaa soj ei. Ase vaa s nicaj aga chuguun aco yaan ro, danj

Nihnj me cuent nan Jesucrist che moz navi j naman ruvee a

35Ne

207 gaa soj ei. 36 Dan me se quiyaj soj ndaa vaa yaj moz navi j so naman seruvee so gaa caanj seruvee so chaanj naraaa ei. Dan me se asa namn ruvee ne nu taraa so tayaa, ne nu canuu moz yo tayaa, gaa ne guun niha r seruvee moz yo adonj. 37 Ne cavi i sa uxr nij moz yaj danj, che se ne cotoj nij so gaa namn seruvee nij so a. Dan me se queneen ya so se vaa ne cotoj nij so ma. Cataj y unj rihaan soj cuano se vaa maan ruvee yo ro, naquiyaj sa so man so, cayn semoz so rihaan mes, quiyaj so, ne quiyaj chuvi i maan so cha nij semoz so adonj. 38 Dan me se cavee se rej yan naman so ni, cavee se rej taxrej naman so ni, tzaj ne aj neen so se vaa ve inanj navi j nij moz yo man so, ne cavi i sa uxr nij moz yo adonj. Che dan quiyaj soj ndaa vaa yaj nij moz yo ei. 39 Dan me se sese o s tucua ve ro, aj neen so me or cana s ituu ne quiyaj ituu s ituu rasuun man tucu so, ne uxr cutum so tucu so, ne se quiyaj ituu s ituu tucu so tzaj ma. Maan se ne neen so me or cana s ituu man adonj. 40 Dan me se tanga danj vaa guee unj si j nicaj yuunj man yuvii , ne ne neen soj me or cana un unj man adonj. Che dan yoo ni yaj soj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Lucas12 Seor. Che maan nj me nan so cuent yo na. Ase che cunudanj yuvii xa taj Pedr, xnanj so man Jesucrist a. 42 Gaa ne cataj s ni j raa man n a: Che dan me sese cune s tucua yoo ve man yoo semoz so se vaa cutum moz yo man tuvi moz rque so se ch rihaan nij so or ch nij so chraa, ne daj quiyaj moz yo, r soj ga. Sese ya ya si j ve yaj suun me so do, sese ya ya si j avii raa me so do, ne daj quiyaj so, r soj ga. 43 Gaa ne gii naman seruvee moz ro, sese queneen seruvee moz se vaa ve yaj suun moz sesuun ruvee, ne cavi i sa uxr moz yo, quiyaj seruvee moz yo adonj. 44 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa cune ruvee yo man moz yo guun so s tum man cunudanj siyaj ruvee yo a. 45 Tzaj ne sese guun r moz yo se vaa guun raan ndoo seruvee so, gaa ne guun chee so go so man yo nij moz do, man nij moz chana do, ne cha so coo so ne guun xno so a. 46 Dan me se ne neen so aman naman seruvee so a. Ne navi j so cana ruvee a. Tzaj ne sj gii sj or sj, ne cana maan seruvee moz yo, gaa ne cane nu so man moz yo, ne cataj so se vaa caanj moz yo rihaan yaan ga yo nij s ne amn r niyaj man Diose a. 47 Dan me se xa moz neen daj me r seruvee so quiyaj so, tzaj ne sese se quiyaj so danj, ne quiyaj so inanj se vaa rii nimn maan so quiyaj so, ne cayuun uxr so vaa gii adonj. 48 Ne xa

ne xnanj s cunaj Pedr man Jesucrist, cataj so a:

41Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s ve yaj suun rihaan Diose do, daj quiran s ne yaj suun sa rihaan Diose do a

San Lucas12 s ne neen daj me r seruvee so quiyaj so, ne quiyaj so rasuun navej r seruvee so quiyaj so, tzaj ne maan che se ne neen so ne quiyaj so rasuun chii i ro, maan che dan doj cayuun so adonj. Ne s ata suun nocoo doj yaj Diose ro, doj a guun r Diose quiyaj suun so a. Ne s tum doj rasuun che Diose ro, doj a gaa rasuun nachi n Diose rihaan so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunu ndoo yuvii ga tuvi yuvii che Jesucrist a

208 so, ne cunu chana ga tanij chana no, ne cunu tanij chana no ga maan no adonj. Ne cunu chana ga choco no, ne cunu choco no ga maan no, che senanaj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne queneen nij yuvii xcaj nij yuvii cuent che sayuun quiran nij yuvii ma

ne cataj un Jesucrist a: Can u nj rihaan chumii nihnj che rej guun r u nj tacuacoj yaan nimn yuvii , ne guun niha r nij yuvii canoco nij yuvii man Diose adonj. Ne me ndoo raj se vaa rayanj caco yaan yo nimn nij yuvii adonj. 50 Tzaj ne rej rihaan n me se vaa uxr sayuun qui rn u nj, se vaa nata nu sayuun yo xrj nanj . 51 Dan me se can u nj che rej dnj doj cayn nij yuvii man rihaan chumii nihnj ga tuvi yuvii , r soj na. Taj ma. Cuano nihnj me cataj u nj rihaan soj se vaa can u nj che rej nata u nj senanaj rihaan yuvii , tzaj ne se cuno cunudanj nij yuvii rihanj ma. Che dan cunu yuvii ga tuvi yuvii adonj. 52 Dan me se rej rihaan n me se, sese cayn u n yuvii r o ve, ne cunu vanuj nij so ga yavj nij so, ne cunu vi j nij so ga yanj nij so adonj. 53 Dan me se cunu sno ga tanij snoo so, ne cunu tanij snoo so ga maan

49Gaa

ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Dan me se soj me se sa uxr neen soj xcaj soj cuent adonj. Nu neen soj se vaa gaa avii ngaa rej ata gii, ne nu taj soj se vaa caman uxr maan, taj soj, ne ve danj yaj guee xa maan, ne aman ndoo yo nanj adonj. 55 Ne nu neen un soj se vaa avii nana yuvaa rej rque rej sur, ne nu taj soj se vaa daj doj cana ndoo cachi taj soj, ne ve danj yaj xa cachi, ne maan ndoo nanj adonj. 56 Dan me se xa soj si j nucui r me se s sa me soj taj soj, tzaj ne tuva rmaan soj nanj adonj. O se neen soj xcaj soj cuent che se vaa rihaan chumii do, che se vaa rej xta do, tzaj ne ne neen soj xcaj soj cuent che sayuun quiran soj si j man rihaan chumii nihnj vaa gii ma. 57 Ne me che navee xcaj maan soj cuent che se vaa no xcn soj quiyaj maan soj ga. 58 Ne so me se sese vaa s me r cuta cacun xr so rihaan nij s nicaj suun, ne gaa tihaj vaj so chrej ga so, ne ve cami i so ga so, cataj so rihaan so se vaa: Cane r so, ne se cut so cacun xrj ma, cataj so, ne

54Gaa

209 ve cami i so ga so ei. Ne sese se quiy so danj cami i sa so ga so gaa tihaj vaj roj soj chrej rihaan chumii nihnj, ne ni caj so mn so caanj so rihaan cuese, ne cuese yo ro, tacuachn mn so raa s tum taga, ne so me s caxri i taga mn so, 59 ne yo me se guun raan ndoo so, ne ndaa navij naruvee so nu cacun quiy so, gaa ne cu rihanj so taga nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

San Lucas12,13 cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese se canicaj nimn soj tanj soj chrej chii i , ne vaa gii quiri nu soj ne quiran soj ndaa vaa quiran nij so adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.
Nihnj me cuent nan Jesucrist se vaa sese se guun r n quiyaj n ndaa vaa me r Diose, ne quiri n a
6Gaa

13

Gii dan me se mn taaj nij yuvii , ne nata nij so rihaan Jesucrist che daj quiran taaj nij s man estad Galilea gaa mn nij so ticavi nij so xcuu rihaan Diose gaa ne curihanj nij tanuu yaj suun rihaan s cunaj Pilato, ne ticavi nij tanuu man nij s man estad Galilea yo a. 2 Gaa ne canicaj Jesucrist cataj so rihaan nij yuvii nata nana yo a: Che yan quiran nij so danj, ne che dan si j tum doj cacun rihaan cunudanj yo nij s ne estad Galilea me nij so, r soj na. 3 Taj ma. Tzaj ne cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese se canicaj nimn soj tanj soj chrej chii i , ne vaa gii quiri nu soj ne quiran soj ndaa vaa quiran nij so adonj. 4 Ne xa xnu vanuj nij s cavi gaa canee ve nata xcaan cunaj Silo xr nij so, gaa ne si j tum doj cacun rihaan cunudanj nij s man chuman Jerusaln me nij so, r soj gaa na. 5 Taj ma. Tzaj ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiri nu n sese se cavej r n canicaj nimn n tanj n chrej chii i a

ne nan Jesucrist cuent nihnj a: Dan me se o sno me se naj o xnaa so naa chruj uv, ne nicu n o chruun hig rque naa uv yo, tzaj ne na so nano so chruj raa yo cha so, tzaj ne a chruj ne quiri so cha so raa chruun yo, ne che dan quiri r so niyaj so chruun yo a. 7 Che dan cataj so rihaan s yaj suun rque xnaa so: Ni yaj so ei. Sj vanuj ya yo n u nj nan u nj chruj hig raa chruun nihnj, tzaj ne a chruj nuvi raa chruun nihnj cha ma. Cane so man yo, ne taj che canicu n rmaan yo rihaan toj a ma, taj so rihaan s yaj suun rque naa uv yo a. 8 Tzaj ne s yaj suun rque naa uv yo ro, cataj rihaan so a: Qui y so se ndoo, ne daj orn guee yo cuano tanj n man chruun nihnj, ne canaa u nj nu anicaj tac chruun yo, ne cara u nj yaluj tac chruun yo, seor. 9 Xraj, ne sese yo natuu ro, ne cuman chruj raa chruun yo, ne quinaj chruun yo, quiyaj n a. Se taj, ne cane cachri j n man chruun yo ei, taj s yaj suun naa uv yo rihaan s siyaj chruun yo a. Dan me cuent nan Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

San Lucas13
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o chana guun lacuu xr, quiyaj Jesucrist gii narnj r nij yuvii israelit a

210 soj scj do, dan soj burr do, rej numi i xo, ne nicaj soj man xo anj soj rej coo xo na gii narnj r n gaa na. 16 Ne nihnj me nicu n chana nihnj, ne tan tanij sino xi i n s cunaj Abraham me no, ne nihnj me quisj xnu vanuj yo numj s cunaj Satans man no, ne cavee se gii narnj r n me gii cuan, tzaj ne vaa che ndoo nache n man no raa s cunaj Satans adonj taj Jesucrist rihaan s ni j raa ve yo a. 17 Ne gaa quisj camii so danj, gaa ne guun naaj cunudanj nij s guun r cunu ga so, gaa ne guun niha r cunudanj nij yuvii che cunudanj nij suun sa nocoo quiyaj so a.

me se o gii narnj r nij yuvii israelit me se tucuyn Jesucrist rihaan nij yuvii cunuu chre r ve tucuyn nii setucuanj Moiss, 11 ne dan me se r ve yo ro, nicu n o chana guun lacuu xr, ne nana chree yanj nimn no ro, me quiyaj guun lacuu xr no a. Ne aj quisj xnu vanuj yo quiran no danj a. Dan me se ne cavee canicu n caya no a ma. 12 Dan me se queneen Jesucrist man no, ne canacn so man no, cataj so: Cuano nihnj me xnee chiii xr so, nocoj taj Jesucrist, 13 ne cuta so raa so xr no a. Nu xcaj chana cuent se vaa nahuun sa no, ne nu guun chee no cataj no se vaa sa uxr quiyaj Diose a. 14 Tzaj ne camaan r s ni j raa ve tucuyn nii setucuanj Moiss, che se gii narnj r nij yuvii israelit me gii quiyaj cono Jesucrist man chana yo a. Che dan cataj s ni j raa ve yo rihaan nij yuvii a: Vatan gii me gii no xcn n quiyaj suun n o o sman a. Cana soj gii yo, ne nahuun sa soj ei. Se cana soj nahuun sa soj gii narnj r n ma taj so rihaan nij yuvii a. 15 Gaa ne cataj s ni j raa man n rihaan nij tuvi s ni j raa ve a: Quij ndoo vaa nimn soj, ne s nucui ndoo r me soj adonj. O se taran soj me se ne nache soj dan

10Dan

dan cataj Jesucrist a: Daj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, r soj ga. 19 Dan me se ase vaa achij can cuj mostaz xl ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se nicaj yoo so man can cuj mostaz xl ne caxrj so can yo rque to so, ne dan me se xra can yo, ne cachij yo, ne asa cachij yo, ne ase vaa o chruun ro, danj vaa yo a. Gaa ne cayuu nij xtj vaj rej xta raa cuj yo, ne quiyaj nij xo saca nij xo raa cuj yo adonj. Danj camii Jesucrist rihaan nij yuvii a.

Nihnj me cuent nan Jesucrist che can cuj mostaz xl a

18Che

Nihnj me cuent nan Jesucrist che levadura se yaj naraa nana rque rachrn a
20Gaa

ne cataj un Jesucrist a:

211 Daj gaa o rasuun naquiyaj n rihaan soj, gaa ne queneen soj daj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, r soj ga. 21 Dan me se naquiyaj n o chana caxrj yo levadura rque cunj harin gaa yaj no rachrn a. Dan me se ase vaa o chana, ne cuxra taaj no o vanuj ya aga yo harin, ne caxrj ndoo no yo levadura, ne caxrj yuve no man yo ndaa navij naraa ndoo nana rque yo a. Ase vaa uun chij yo levadura yo rihaan cunj harin ro, danj gaa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. Danj camii Jesucrist rihaan nij yuvii a.

San Lucas13 chee soj ti camii soj tayaa, ne cataj soj: Nanuu so tayaa catuu nj, Seor, cataj soj, gaa ne cataj u nj rihaan soj: Ne neen uxraj me rej cavii soj a ma, cataj u nj rihaan soj gaa nanj adonj. 26 Gaa ne guun chee soj cataj soj: Ch nj chraa do, coo nj na ga so do, ne tucuyn so senana so chihn nj nanj , cataj soj rihanj . 27 Gaa ne cataj un u nj rihaan soj: Ne neen uxraj me rej cavii cunudanj soj si j yaj inanj cacun a ma. Naxuun soj man soj rihanj , cataj u nj rihaan soj a. 28 Ne rej caanj soj me se rej tavee ndoo yuvii me yo, ne ndaa cha ruj maan yuvii c yan yuvii , ne queneen soj man s cunaj Abraham do, man s cunaj Isaac do, man s cunaj Jacob do, man cunudanj nij s nata senana Diose gaa na do, se vaa cayn nij so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne xa soj, tzaj ne queneen soj se vaa aj quirij nii man soj xe nanj adonj. 29 Ne gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj ro, cana ndoo yuvii man cunu chumii , ne cayn nij so rihaan semesa Diose, ne cha nij so chraa adonj. 30 Ne nij s ne guun chij rihaan chumii nihnj me se xta ro, guun chij nij so a. Ne nij s guun chij ndoo rihaan chumii nihnj me se rej xta ro, guun nij so s noco, quiyaj Diose nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

ne vaj Jesucrist cachn so nij chuman nocoo do, nij chuman raa do, ne tucuyn so senana so rihaan nij yuvii a. Ne danj nanj nichrun so nichrun so chuman Jerusaln a. 23 Ne xnanj yoo so man Jesucrist, cataj so: Ne doj nij s cavee quinani i rihaan sayuun, quiyaj Diose a na taj so, xnanj so man Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: 24 Ase vaa tayaa chruj ndoo vaa rej cachen yuvii catuu yuvii rihaan Diose adonj. Quiyaj nucuaj soj nimn soj che rej catuu soj rej yo ei. Cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa guun ndoo r nij yuvii catuu nij so rej yo, tzaj ne se guun nucuaj nij so catuu nij so ma. 25 Ne asa quisj canicun caya s tucua ve yo ne carn so tayaa, gaa ne soj ro, canicu n xe, ne guun

22Gaa

Nana nihnj taj xnaanj me s caanj cayn ga Diose ne me s caanj rihaan yaan a

gii dan me se cuchi doj nij s fariseo rihaan Jesucrist, ne cataj nij so a:

31Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cuchuvi Jesucrist ni yaj so man s cunaj Herodes ma

San Lucas13,14 Cu rihanj so estad nihnj caanj so, ne s nicaj suun rey cunaj Herodes me se me ndoo r so ticavi so mn so taj nij s fariseo rihaan Jesucrist a. 32 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ase vaa chunee avii ndoo raa quiyaj sayuun vaa s cunaj Herodes yo, ne caanj soj, ne cataj soj rihaan so se vaa u nj me se rii u nj nana chree nimn nij yuvii , ne naquiyaj sa u nj man nij s ran, ne o gii cuan ne o gii ayuj ne rque vanuj guee gii quiyaj suun u nj sesu nj, ne ve danj quisi j sesu nj, qui yj nanj adonj. 33 Tzaj ne vaa che quiyaj suun u nj cuan ne ayuj ne yataj, ne rque vanuj gii quiyaj suun u nj che xrej u nj, gaa ne cu rihanj u nj estad nihnj ei. O se taj che cavi o s nata senana Diose rej yanj yo chuman, ne ve chuman Jerusaln cavi so gaa cavee adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

212 ne cavej r soj qui yj danj a ma. 35 Yaj me se cut um maan soj man soj nanj adonj. O se cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa rej rihaan n ro, se queneen un soj manj ma. Tzaj ne ndaa gii cana un u nj rihaan chumii nihnj queneen soj manj, ne cataj soj: Ve uxr na s an s ni j raa man n ei, cataj soj a taj Jesucrist niyaj so man nij s man Jerusaln yo a.

14

ne cataj un Jesucrist a: Nan uxr raj che soj si j man chuman Jerusaln nihnj nanj . Dan me se ticavi soj man nij s nata senana Diose, ne go soj yahij man nij s can Diose cuchi rihaan soj a. Guun queee ndoo guun r u nj naquiyaj chre u nj man soj cutum u nj man soj, tzaj ne taj se quiy cavee ma. Dan me se ase vaa yaj chuchee naquiyaj chre chuchee man tan xo carn xo xc xo xr tan xo ro, danj guun raj qui yj man soj, tzaj ne

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran nij s ne chuman Jerusaln a

34Gaa

Dan me se o gii narnj r nij yuvii israelit me se catj Jesucrist r ve tucu o s uun chij rihaan nij s fariseo cha so chraa, ne nij s fariseo ro, tum uxr man so daj quiyaj so a. 2 Ne ve danj nicu n o s quixj cumaan man rihaan Jesucrist a. 3 Gaa ne xnanj Jesucrist man nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, man nij s fariseo do, cataj so: No xcn n canee n chiii xr s ran gii narnj r n, r soj na. Ase ne n xcn n xa taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man nij so a. Tzaj ne guun dnj tuva nij so a. 4 Gaa ne quitaaa Jesucrist man s ran yo, ne nahuun sa so, quiyaj Jesucrist, gaa ne nan Jesucrist chrej man so a. 5 Gaa ne niyaj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo, cataj so a: Ne sese quini j tan o tuvi soj do, o dan soj scj do, r cuxruj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sno quixj cumaan man, quiyaj Jesucrist gii narnj r nij yuvii israelit a

213 na gii narnj r n, ne rayanj quiri i soj man tan soj do, man dan soj do, r u nj ei taj Jesucrist rihaan nij s fariseo a. 6 Ve dan me se a nana ne quiri i nij so cami i nij so rihaan Jesucrist ma.

San Lucas14 s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do a.

Nana nihnj taj xnaanj me s canacu nj n cha chraa ga n a

me se queneen Jesucrist se vaa nij s na tucu s fariseo yo ro, nano ndoo nij so rej sa doj quitaj nij so, gaa ne che dan tucuyn Jesucrist nana nihnj man nij so, cataj so a: 8 Asa canacn taaj nii mn so caanj so chaanj naraaa, ne se caanj quitaj so chruun xl sa doj ma. O se ne nen so sese canacu nj nii man yo s sa doj rihaan so ne quitaj so chruun xl taj so man adonj. 9 Ne s yaj chaanj ro, cataj so rihaan so: Rque so chruun yo quitaj s nihnj , cataj so rihaan so, gaa ne guun naaj so, ne chruun xl nij doj caanj quitaj so, quiyaj so a. 10 Dan me se asa canacn nii mn so, ne asa cuch so rej canu chaanj, ne rej nij doj ro, quitaj so ei. Gaa ne asa cana s canacn mn so, gaa ne cataj so rihaan so: Cavi i so quitaj so rej sa doj nihnj, tinuj, cataj so rihaan so, gaa ne carayaanj uxr cunudanj nij s na chaanj yo ni yaj nij so mn so nanj adonj. 11 O se xa s me r ti cavii sa man maan, tzaj ne quiri so, ne guun naaj so adonj. Ne xa s yaj nica nimn, tzaj ne cavi i sa so adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo do, rihaan nij

7Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se nano n rej sa doj quitaj n a

ne cataj Jesucrist rihaan s canacn man so cha so chraa a: Asa guun r so cana yuvii cha yuvii chraa ve tucu so, ne se canacn so man tuv so do, man tin so do, man nij s ruvee man chihn so do ma. Dan me se sese canacu nj so man inanj maan nij so, gaa ne vaa gii canacu nj nij so mn so cha so chraa ga nij so, gaa ne dan me se aj naruvee nij so nu se ch rihaan so danj r se vaa gaa nanj adonj. 13 Tzaj ne asa canu chaanj qui y so, ne canacu nj so man nij s nique do, man nij s rengo do, man nij s tuchri i do, cha nij so chraa ei. 14 Danj qui y so, gaa ne nij so me se taj rasuun rihaan nij so naruvee nij so rihaan so ma. Gaa ne asa cunuu ina un nij s sa rihaan Diose, ne maan Diose naruvee rihaan so, gaa ne cavi i sa uxr so adonj taj Jesucrist rihaan s canacn man so cha so chraa a.

12Gaa

me se cuno yoo s ch chraa ga Jesucrist nana camii Jesucrist, gaa ne che dan cataj so rihaan Jesucrist a: Cavi i sa cunudanj nij s cha chraa ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj ei taj so rihaan Jesucrist a.

15Dan

Cuent nihnj taj xnaanj me s cha chraa ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

San Lucas14 ne cataj Jesucrist rihaan so a: S navij r chaanj nocoo ndoo me so, ne nacn so cana queee yuvii a. 17 Gaa ne dan me se maan or cha nij so chraa me can s navij r chaanj man semoz so caanj cataj moz yo rihaan nij s cana se vaa cana nij so chaanj cha nij so chraa a. A j quisj guun chuvi i, ne caanj n cha nij soj chraa ei, taj moz yo rihaan nij s cana chaanj yo a. 18 Gaa ne guun chee nij so cataj o o nij so rihaan moz yo se vaa se cavee cuchi nij so cha nij so chraa a. Dan me se yoo so cataj: Tzaj ne u nj me se tihaj quirnj u nj o yo, ne vaa che ndoo caanj u nj quenen u nj yo yo a. Ne qui y so se ndoo, cataj so se vaa se cavee cuchi u nj ma, taj so rihaan moz yo a. 19 Gaa ne yo so cataj: Maan se u nj me se u n yunt scj quirnj u nj, ne cuano nihnj me se caanj u nj quenen u nj daj vaa scj quirnj sese scj sa me xo a. Ne che dan qui y so se ndoo cataj so se vaa se cavee cuchi u nj ma, taj so rihaan moz yo a. 20 Ne yo so ro, cataj un rihaan moz yo a: U nj me se tihaj xcaj u nj chana, ne che dan se cavee cuchi u nj ma, taj so rihaan semoz s navij r chaanj yo a. Ne ve danj camii cunudanj nij s aj quiri niyaj caanj chaanj yo a. 21 Dan me se namn moz, ne nata moz nu se vaa camii o o nij so rihaan seruvee moz a. Gaa ne camaan ndoo r s navij r chaanj yo gaa cuno so senana semoz so, ne cataj so rihaan

214 semoz so: Rayanj cavi i so caanj so daj a nij call, ne ni caj so man nij s nique do, man nij s ch rengo do, man nij s tuchri i do, cana so nihnj, ne cha nij so chraa ga n ei, taj so rihaan semoz so a. 22 Ve danj quiyaj semoz so, ne cuchi un moz yo rihaan seruvee so, ne cataj so: A j quiyj nu se vaa cataj so rihanj, seor. Tzaj ne vaa rej quisi j catuu doj yuvii un a, taj moz yo rihaan seruvee so a. 23 Gaa ne cataj ruvee yo rihaan moz a: Cavi i so caanj so nu nij chrej caaan do, nu nij chrej catuun do, ne qui y so fuerz man nij yuvii se vaa cana nij so . Gaa ne caraa nu ve tucuaj ei. 24 O se cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa xa nij s canacn n asino yaan, tzaj ne a nij so se cavee cana cha chraa ga n a man adonj, taj so rihaan semoz so a. Ve danj quisj cuent nan Jesucrist a.

16Gaa

me se queee uxr yuvii vaj ga Jesucrist, ne canicaj so, cataj so rihaan nij yuvii a: 26 Sese me r o so cana so rihanj, ne sese guun r so se vaa sa doj vaa rej so do, nii so do, nica so do, tan so do, tin so do, ravij so do, ndaa nimn maan so do, rihanj, ne se cavee guun so o s tucuyn senanaj a ma. 27 Ne s navej r quiran sayuun che se me so s noco manj ro, se cavee guun so o s tucuyn senanaj a ma.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa yuun chee canej nimn n canoco n man orn Jesucrist a
25Dan

215 me se soj, tzaj ne sese guun r yoo tuvi soj cune yoo soj ve nata xcaan, ne s quiyaj ve yo me se asino nuchruj raa so cuent sese quisi j sesaanj so quisi j nu ve yo, raj a. 29 Ne sese se quiyaj so danj nuchruj so cuent asino yaan, gaa ne asa cuchruj so tac ve, gaa ne se guun nucuaj so quiyaj so nu ve a ma. Ne nij s neen se vaa quiyaj so ro, canga nacoo nij so ni yaj nij so man so, 30 ne cataj nij so: S nihnj me se guun chee so cune so ve, tzaj ne ne guun nucuaj so quisi j nu ve quiyaj so a ma, cataj nij so ni yaj nij so man s guun chee ve yo a. 31 Ne dan me se sese vaa o s nicaj suun rey vaa chi mj tanuu rihaan, ne sese cana yo s nicaj suun rey vaa ico mj tanuu rihaan cunu ga so, gaa ne asino yaan xcaj so cuent sese guun nucuaj so quiyaj canan so rihaan s vaa ico mj tanuu rihaan yo, ne sese guun nucuaj so r so, ne cavi i so cunu so ga nij s na yo a. 32 Tzaj ne sese se guun nucuaj so quiyaj canan so r so, gaa ne canej so s caanj suun cami i ga s na yo ndaa vaa se guun cunu nij so a. Danj cataj so gaa tihaj na s cunu ga so gan a. Gaa ne cachi nj niyaj s caanj suun yo rihaan s na, ndaa vaa cane r so ga suun cunu a. 33 Dan me se ase vaa xcaj s cune ve do, s cunu ga tuvi do, cuent sese guun nucuaj roj so quiyaj roj so danj ro, ve danj quiyaj guee soj si j me r canoco manj ei. Ne sese se guun r soj tanj xco soj nu siyaj soj do, nu

San Lucas14,15 tuvi soj do, canoco soj manj, ne se cavee guun soj s tucuyn senanaj a ma. 34 O se ase vaa yaan ga chraa ro, danj vaa nij s tucuyn senanaj ga chumii nihnj, ne vaa se uun ndoo yaan nanj . Dan me se sese ne ne ch yaan yo, gaa ne taj se qui y cunuu sa yaan gaa a ma. 35 Taj se guun yaan yo rihaan to n cunuu sa to n ma. Taj se guun yaan yo rihaan yaluj se vaa cunuu sa doj yaluj ma. A doj rasuun se cavii sa, quiyaj yaan yo ma. Maan se rii j uun nii man yaan vaa danj xe a. Dan me se sese taj yuuj xr soj, ne cuno soj nana nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.

28Dan

15

Dan me se cuchi queee s anj puext do, queee s tum cacun do, rihaan Jesucrist a. O se guun r nij so cuno nij so senana so a. 2 Ne xa nij s fariseo do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, tzaj ne camaan r nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne nij camii nij so che so, che rej ve nicaj tuvi so ga nij s tum cacun ne ch so chraa ga nij so a. 3 Gaa ne nan Jesucrist o cuent nihnj rihaan nij so a: 4 Dan me se sese yoo tuvi nij soj nicaj o cient matzinj, ne sese caanj niya orn guee dan so matzinj, ne tanj so yo caanj chihaa xnu caanj dan so matzinj rej tacaan, ne cavi i so caanj nano so man orn dan so matzinj caanj niya . Ne se cane r

Nihnj me cuent che matzinj caanj niya a

San Lucas15 so ma. Tananj ya caanj so nano so man dan so matzinj, gaa ne uun daj nari so man yo adonj. 5 Ne asa quisj nari so man xo, gaa ne cuta so man xo tacaan xc so, ne guun niha ndoo r so a. 6 Ne asa namn so tucu so, gaa ne nacu nj so man nu tuvi so s ne chihn so, ne cataj so rihaan nij tuvi so: Guun niha r soj gaj ei. O se narij danj matzinj caanj niya ei, cataj so rihaan tuvi so a. 7 Ne cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa xta rej ne Diose ro, guun niha doj r nij s man yo ni yaj nij so man orn s tum cacun gaa canicaj nimn so canoco so chrej sa a. Tzaj ne se caryaanj nij so man caanj chihaa xnu caanj, se si j sa me nij so, r nij so ma, ne taj che canoco nij so tucun naca narqu Diose, r nij so ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

216 xnaanj u nj rihaan soj a. Ndaa r se vaa guun r chana gaa nari no sesaanj no ro, danj guun niha uxr r nij semoz Diose ni yaj nij so man orn s tum cacun gaa canicaj nimn so canoco so chrej sa adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.
Nihnj me cuent che s tum cacun canicaj rihaan rej a

cataj un Jesucrist a: Ne sese ni caj o chana chi pes xoo, ne sese caanj niya orn pes xoo yo, ne tucuaco no yaan aga chuguu n, ne naca no nu ve tucu no, ne uxr nano no pes xoo yo, ne se cane r no ma. Tananj uxr nano no man pes xoo yo, uun daj nari ya no man yo, gaa ne cane r no adonj. 9 Ne asa quisj nari no pes xoo yo, gaa ne canacu nj no man nu tuvi chana no n ne xn ve tucu no, ne cataj no rihaan nij tuvi chana no: Guun niha r soj gaj . O se narij sesaanj pes xoo caanj niya ei, cataj no rihaan tuvi chana no a. 10 Dan me se cataj

8Ne

Nihnj me cuent che pes xoo caanj niya a

ne cataj un Jesucrist a: O s vaa vi j tan me so a. 12 Ne cataj s cuni j rihaan rej so a: Me r u nj cuxra taaj so rasuun rque so manj guun siyj, ataj, taj so rihaan rej so a. Gaa ne cuxra taaj sno yo nu siyaj so, ne rqu so taaj siyaj so rihaan o o tan so a. 13 Dan me se cachn doj gii, gaa ne naquiyaj chre s cuni j yo nu siyaj so, ne cavii so caanj so chuman naj gan, ne quiyaj ndoo so se nij, ne cutun rmaan so nu sesaanj so a. 14 Quisj cutun so nu sesaanj so, gaa ne cachn ndoo xnaa chuman yo, ne guun chee so quiran ndoo so sayuun, ne quinaaan ndoo rque so, ne taj vaj a doj se ch rihaan so cha so a. 15 Dan me se catj so rihaan o s chihanj chuman yo, ne cane s chihanj chuman yo suun rihaan so caanj so serancho s chihanj yo cutum so xc a. 16 Tzaj ne naaan ndoo rque so, ne ndaa guun r so cha so coj go nii cha nij xc a. Tzaj ne ne rque nii coj yo cha so a ma. 17 Dan me se o gii ne nahuun sa raa so, ne guun chee so xcaj so cuent, ne nanuj r so rej so a. Ne me r so: Nij semoz rj, tzaj ne

11Gaa

217 man ndoo se ch rihaan rj, ne man ndoo se ch rihaan semoz rj a. Ne nihnj me cavi u nj quiyaj xnaa nanj . 18 Naxumaan u nj, ne nn u nj rej ne rj, cataj u nj rihaan rj: Tumej cacun rihaan Diose, ne tumej cacun rihaan so, ataj. 19 Taj che cataj so se vaa tan so mej cuano a ma. Maan se qui y so se ndoo, ne gun u nj moz rihaan so, qui y so, ruguanj, cataj u nj rihaan rj, guun r s cuni j yo a. 20 Gaa ne cavii so caanj so rej ne rej so a. Dan me se gan ndoo vaj so ch so, ne queneen rej so man so, ne cunuu ee ndoo r rej so man so, ne cunnj rej so ndaa rej vaj so, ne nayaan rej so man so, ne cachrn tuva rej so man so a. 21 Gaa ne cataj s cuni j yo rihaan rej so a: Tumej cacun rihaan Diose, ne tumej cacun rihaan so, ataj. Taj che cataj so se vaa tan so mej cuano a ma. Maan se qui y so se ndoo, ne gun u nj moz rihaan so, qui y so, ruguanj, taj so rihaan rej so a. 22 Tzaj ne camii rej so rihaan nij moz man rihaan rej so, cataj rej so: Rayanj ni caj soj yatzj sa ndoo cana soj cu nu tanj, ne cana seej sa cu nu raa tanj, ne cana canj naca qui nij tac so . 23 Ne ticavi soj man scj leej ramii ndoo, ne quiyaj chuvi i soj, ne cha n, ne quiyaj n chaanj, ne guun niha uxr r n ei. 24 O se tanj nihnj me se ase vaa s cavi gaa so rihanj, tzaj ne nihnj me se cunuu ina un so rihanj, ne ase vaa s caanj niya gaa so, tzaj ne nihnj me se narij man so nanj adonj, taj

San Lucas15 rej so, ne guun chee nij so guun niha uxr r nij so a. 25 Tzaj ne vaa s chava un, ne yaj suun so serancho rej so a. Dan me se na nique s chava yo, ne gaa quinichrun so ve, ne cuno so se vaa go ndoo misca chra do, se vaa ranj ndoo yuvii do a. 26 Gaa ne canacn s chava yo man o moz, ne cana yoo moz rihaan so, ne xnanj so man moz, ne: Me che yaj nii nu chaanj ga, taj so rihaan moz yo a. 27 Gaa ne cataj moz rihaan so a: Namn tin so, ne cavi scj leej ramii ndoo, quiyaj r so, che se nari un so tan so ne vaa nucuaj tan so nari so a, taj moz rihaan s chava yo a. 28 Dan me se camaan r s chava, ne navej uxr r so catuu so r ve a. Tzaj ne curihanj rej so, gaa ne canacn rej so man so cana so a. 29 Tzaj ne cataj so rihaan rej so a: U nj nihnj me se aj quisj queee yo quiyaj suun u nj rihaan so nihnj, ne cunudanj nij nana cataj xnaanj so rihanj ve cunoj a. Ne a gii ne rque so a tana leej rihanj ne quiyaj chuvi u nj ne chaj ga nij tuvij a ma. 30 Tzaj ne nihnj me se namn tan so s ch nu siy so gaa ch so ga nij chana niha r, ne ticav so scj leej ramii che so a, taj s chava yo rihaan rej so a. 31 Gaa ne cataj rej so rihaan so a: Maan se so me se o n so ga u nj nihnj, rej. Ne nu rasuun siyj me siy so, rej. 32 Tzaj ne vaa che guun niha r n gaa namn tin so, rej. O se tin so ro, ase vaa o s cavi gaa so rihanj,

San Lucas15,16 tzaj ne nihnj me cunuu ina un so, ne ase vaa o s caanj niya gaa so rihanj, tzaj ne cuano nihnj me se aj narij man so nanj adonj, taj rej so rihaan s chava yo a. Ve danj quisj cuent nan Jesucrist rihaan nij so a.
Cuent nihnj taj xnaanj daj quiyaj n ga siyaj n rihaan chumii nihnj, ne cavee cayn n ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

218 gaa ne nuvi rej caanj u nj, gaa ne canacu nj yo nij so manj caanj u nj tucu yo nij so caynj a, guun r so a. 5 Gaa ne canacn so man nij s quiyaj xcn rihaan seruvee so, ne cana o o nij so rihaan so a. Gaa ne rihaan s taj yaan rihaan yo nij so cataj so: Me daj quiyaj xcn so rihaan seruvee u nj ga, taj so, xnanj so man s taj yaan yo a. 6 Gaa ne so cataj: O cient tambo cast quiyaj xcnj rihaan seruvee so a, taj so rihaan mayordomo yo a. Gaa ne cataj mayordomo yo rihaan so: Ni caj so dn so yanj cuent nihnj, ti r so man yo, ne rayanj cayn so, ne qui y so yo yanj naca, ne cachron so rihaan yanj naca se vaa vi j chihaa chi guee tambo quiyaj xcn so , taj mayordomo yo rihaan s taj yaan yo a. 7 Gaa ne xnanj so man yo so, cataj so: Ne so ga. Me daj quiyaj xcn so rihaan seruvee u nj ga, taj so, xnanj so man yo so yo a. O cient nanj n trig a, taj yo so a. Ni caj so dn so yanj cuent nihnj, ti r so man yo, ne qui y so yo yanj naca, ne caanj chihaa guee nanj cachron so rihaan yanj naca yo , taj mayordomo rihaan yo so a. 8 Dan me se xcaj seruvee mayordomo yo cuent se vaa quiyaj chii i ndoo mayordomo yo rihaan so, tzaj ne camii sa ruvee che mayordomo cataj ruvee se vaa si j avii ndoo raa me mayordomo yo adonj. Danj nanj nij s man rihaan chumii nihnj cuano, tzaj ne gaa yaj suun nij

16

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: S ruvee me yoo so, ne nuu o mayordomo rihaan so s tum nu siyaj so a. Dan me se cuta nii cacun xr mayordomo yo rihaan ruvee se vaa cutun ndoo so siyaj ruvee a. 2 Gaa ne canacn ruvee man mayordomo, ne cana mayordomo rihaan so, ne cataj so rihaan mayordomo yo a: A j cana nana rihanj se vaa cutun ndoo so siyj, ne ne neen uxraj me che quiy so danj a ma. Tzaj ne cataj xnaanj so rihanj daj quiy so gaa cutum so siyj . O se se cavee cu nu so doj rihanj cutum so siyj a ma, taj ruvee rihaan mayordomo yo a. 3 Dan me se curihanj mayordomo, ne guun r so a: Nihnj me se daj qui yj, ne canee seruvee u nj suun raaj, ne daj qui yj cuano, raj a. U nj me se se guun nucuj quiyaj suun u nj suun ee, ne naaj u nj cachi nj u nj caridad, naaj u nj cachee rmaanj nanj . 4 Aan a. Nihnj me qui yj nanj . Gaa ne asa canj ruvee suun raaj

219 so ga tuvi maan nij so, ne doj a avii raa nij so rihaan nij s noco senana Diose nanj . 9 Gaa ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nij rasuun man rihaan chumii nihnj, tzaj ne yaj ndoo nij yuvii cacun che rej quiyaj canan nij yuvii rasuun man rihaan chumii nihnj, ne soj ro, vaa che ni caj soj siyaj soj rasuun man rihaan chumii nihnj, ne go soj man yuvii gaa ne guun tuvi soj ga nij yuvii , quiyaj rasuun yo a. Ne gii navi j nu rasuun man rihaan chumii nihnj me se aj quiri ndoo soj tuvi soj s cayn ga soj, gaa ne ve ndoo cayn soj ga nij tuvi soj ga Diose rej xta nu cavii nu caanj a. 10 O se s ve tum doj tzin rasuun ro, so me s guun nucuaj cutum nocoo rasuun, ne s yaj chii i ga doj rasuun ro, chii i doj quiyaj so ga nocoo rasuun ei. 11 Che dan sese ne guun nucuaj soj cutum sa soj nij rasuun chii i man rihaan chumii nihnj, gaa ne me s guun r rque nij rasuun ya rihaan soj cutum soj, r soj ga. Taj vaj s guun r quiyaj danj a ma. 12 Ne nuve siyaj maan ya soj me nij rasuun man rihaan chumii nihnj a man adonj. Ne sese ne guun nucuaj soj cutum sa soj nij rasuun man rihaan chumii nihnj, ne me s guun r rque rihaan soj rasuun guun siyaj maan ya soj rej xta, r soj ga. Taj s guun r quiyaj danj ma. 13 Taj vaj s guu n nucuaj cut um sa siyaj vi j ruvee ma. Sese quiyaj suun n rihaan vi j ruvee, ne nachri n ni yaj n man o ruvee

San Lucas16 yo, ne caran r n ni yaj n man yo ruvee yo a. Se guun nucuaj n caran r n ni yaj n man vi j ruvee ma. Ne xa soj, tzaj ne se cavee quiyaj suun soj che Diose ne quiyaj suun soj che nij rasuun man rihaan chumii nihnj a ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa tum nij s fariseo cacun rihaan se-tucuanj Moiss a

me se nij s fariseo ro, me s aran ndoo r niyaj saanj, ne gaa cuno nij so cunudanj senana Jesucrist nana che rasuun man rihaan chumii nihnj, gaa ne canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa soj, tzaj ne nuvi cacun tum soj niyaj yuvii , yaj soj ma. Tzaj ne Diose ro, me s neen daj vaa nimn soj adonj. O se sa uxr vaa yaj yuvii , r tuvi yuvii , tzaj ne chii i ndoo yaj nij yuvii , r Diose nanj adonj. 16 O se gaa ataa cana s cunaj Juan s cuta ne man yuvii me se cuno yuvii rihaan inanj setucuanj Moiss do, rihaan nij s nata senana Diose gaa na do, tzaj ne yaj me se uno ndoo yuvii nana sa nana che gii guun chij Diose nimn yuvii man rihaan chumii nihnj, ne me inanj r cunudanj nij yuvii cataj maan nij yuvii daj quiyaj Diose asa guun chij Diose adonj. 17 Tzaj ne ne n xcn n tanj n a nana rqu Diose rihaan n canoco n ma. O se cavee a doj quinavi j rej xta do,

14Dan

San Lucas16 cavee a doj quinavi j chumii nihnj do, tzaj ne se cavee quinavi j a doj nana rqu Diose rihaan n canoco n ma. 18 Dan me se sese quirii j yoo so man nica so, ne sese xcaj so man yo chana, ne cutum so cacun, ne sese xcaj yoo so man chana quirij chii man, ne cutum so cacun un adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

220 cataj so: Cunuu ee r so manj, ataj Abraham. Ne canej so man s cunaj Lzaro se vaa cana so ne ti guj so raa raa so rque na, ne tucuachree so raa so daa u nj, gaa ne cunuu cui j doj raj quiyaj so, ataj. O se naaan ndoo manj, yaj yaan nihnj nanj , taj ruvee yo rihaan s cunaj Abraham a. 25 Tzaj ne cataj Abraham rihaan so: Tzaj ne nanuj r so, tani j, se vaa gaa gaa ina so rihaan chumii ne nicaj so inanj rasuun sa, ne Lzaro me se inanj rasuun chii i nicaj so nanj . Ne cuano nihnj me se uun niha nimn so, ne man so me se ran sayuun a. 26 Ne danj inanj un, ne nuu o yuuj cunuu ndoo rej ne n, ne ve danj se cavee cuchi yuvii man nihnj ndaa rej ne nij soj yo, ne s man yo se cavee cana rej nihnj a ma, taj Abraham rihaan ruvee yo a. 27 Ne cataj ruvee yo rihaan Abraham a: Che dan qui y so se ndoo, ataj, ne canej so man s cunaj Lzaro caanj so tucu rj, 28 ne vaa u n tinj, ne me r u nj cataj xnaanj so rihaan nij so daj rn u nj nihnj, ne se cana nij so un rej rn u nj sayuun nihnj a ma, taj ruvee rihaan Abraham a. 29 Gaa ne cataj Abraham rihaan so a: Vaa senana s cunaj Moiss do, senana nij s nata senana Diose gaa na do, nicaj nij so . Cavee cuno nij so nana yo ei, taj Abraham rihaan ruvee a. 30 Se cuno nij so, man ataj Abraham. Tzaj ne sese caanj o s cavi rihaan nij so, gaa ne canicaj nimn nij so canoco nij so chrej sa, raj a, taj ruvee rihaan Abraham a.

ne nan Jesucrist cuent nihnj a: Ruvee me yoo so, ne yatzj sa inanj cunu so, ne daj a gii uun ndoo nihaa sa tucu so, ne guun niha uxr r so rihaan chumii nihnj a. 20 Ne naj o s nique cunaj Lzaro rihaan yo tayaa ve tucu ruvee yo, ne mn ndoo luj xr s nique yo, 21 ne guun r s cunaj Lzaro cha so se quinij rihaan yo rej ch ruvee yo chraa, tzaj ne daj doj chuvee cana chav luj xr so a. 22 Dan me se gaa quisj gii cavi s nique yo, gaa ne nicaj nij semoz Diose man so caanj so rej sa, ne nayaan s cunaj Abraham man so a. Ne cavi ruvee un, ne cachin nii man so a. 23 Dan me se caanj so rihaan yaan, ne quiran uxr so sayuun rihaan yaan yo, gaa ne naxcaj so rihaan so, ne queneen so se vaa gan ndoo ne s cunaj Abraham, ne nayaan Abraham man s cunaj Lzaro yo a. 24 Gaa ne canacn so man s cunaj Abraham,

19Gaa

Nihnj me cuent nan Jesucrist che ruvee ne che o s nique cunaj Lzaro a

221 ne cataj Abraham rihaan so a: Sese se cavej r nij so cuno nij so rihaan s cunaj Moiss do, rihaan nij s nata senana Diose gaa na do, ne cavee se cunuu ina un o s cavi, tzaj ne se cuchumn r nij so ni yaj nij so man so a ma, taj Abraham rihaan ruvee yo a. Ve danj quisj cuent nan Jesucrist a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n racuj n man tin n se quiyaj tin n cacun a
31Tzaj

San Lucas16,17 so rihaan so ne cataj so se vaa canicaj nimn so ne nij vaa cacun quiyaj so r so, ne caraa xnaa so rihaan so ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.
Nana nihnj taj xnaanj che rasuun guun nucuaj n quiyaj n sese cuchuman r n ni yaj n man Diose a

17

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Xa chumii nihnj, tzaj ne man ndoo chrej chii i canoco yuvii , ne vaa yanj uxr rihaan nij yuvii canoco nij yuvii chrej chii i adonj. Tzaj ne nique s yaj anoco yuvii chrej chii i yo adonj. 2 Daj chihaa mj se cavii sa so ma. Neen soj se vaa sese toco vaj nii yuvej xi j vj n trig man chih yoo so, ne sese tagj nii man so rque na yaanj, ne nij uxr vaa ran s anj ni j rque na yaanj yo nanj adonj. Tzaj ne nij doj quiran s quiyaj chii i nimn yoo tuvi soj s nica nimn nanj . O se quiran so sayuun nu cavii nu caanj nanj adonj. 3 Tu m uxr soj man soj daj quiyaj soj . Sese quiyaj tin so cacun, ne cataj so rihaan so se vaa nij ndoo quiyaj so, ne sese canicaj nimn so tanj so chrej chii i , ne caraa xnaa so che cacun tum so ei. 4 Dan me se cavee se chi j ya quiyaj so cacun rihaan so rque orn gii, tzaj ne sese chi j cuchi

ne nij apstol cune Jesucrist man ro, cataj chuvi j nij so rihaan maan Jesucrist si j ni j raa man n a: Cataj xnaanj so rihaan nj daj quiyaj nj, gaa ne doj a cuchuman r nj ni yaj nj Diose taj nij so rihaan Jesucrist a. 6 Gaa ne cataj s ni j raa man n rihaan nij so a: Sese daj se o snii cuchuman r soj ni yaj soj man Diose, ne sese ase vaa can cuj mostaz xl gaa cuchuman r soj, ne cataj soj rihaan chruun se vaa cu rihanj chruun yo rej nicu n chruun ne caanj chruun canicu n chruun rque na yaanj, ne cuno chruun rihaan soj ei taj Jesucrist rihaan nij so a.

5Gaa

ne cataj un Jesucrist rihaan nij apstol cune so a: Sese vaa moz nuu rihaan o tuvi soj, ne sese yaj suun uxr moz uxra moz yo yo do, sese tum moz yo dan soj xcuu do, ne daj cataj soj rihaan moz nuu rihaan soj asa namn moz yo caanj quiyaj suun moz tacaan ga. Ne se cataj soj rihaan moz yo se vaa nu

7Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se camii xta n che suun quiyaj suun n che Diose ma

San Lucas17 naman moz ne nu cayn moz cha moz chraa ma. Daj chihaa mj se tuva soj danj a ma. 8 Maan se cataj soj: Quiyaj chuvi so cha u nj chraa, ne cuta so chraa do, na do, rihaan mes rej cha u nj chraa, ne rque so nij rasuun achiin manj, ne asa quisj chaj chraa gaa ne cavee cha so chraa ne coo so na . Danj cami i soj rihaan semoz soj nanj . 9 Ne se caryaanj soj man moz sese quiyaj suun ndoo moz yo suun cane soj rihaan moz yo ma. 10 Ne ase vaa moz nuu rihaan Diose vaa soj, ne che dan asa quisj quiyaj suun soj nu suun cane Diose rihaan soj, ne cataj soj se vaa moz rmi i me soj, ne inanj do suun ataj Diose rihaan soj quiyaj suun soj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

222 Dan me se cuno nij so nana camii Jesucrist, ne cavii nij so, caanj nij so, ne gaa vaj nij so chrej, ne nahuun sa cunudanj nij so taaj chrej a. 15 Ne yoo tuvi nij so ro, xcaj cuent se vaa nahuun sa so, gaa ne canicaj so caanj so rej vaj Jesucrist, ne nucuaj ndoo caguj so cataj so se vaa sa uxr quiyaj Diose ga so a. 16 Ne gaa cuchi so rihaan Jesucrist, gaa ne canicun ruj so ne nago so graci rihaan Jesucrist a. Ne s samaritano s yanj ga nij yuvii israelit me so a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s ch ga so a: Chi ya yuvii nahuun sa, quiyj, raj a. Ne me rej vaj yo uun nij s nahuun sa, r soj ga. 18 Ne a nij so ne canicaj cataj se vaa sa uxr quiyaj Diose che so a ma. O rn s yanj nihnj me s guun r cataj daj quiyaj Diose ga so na taj Jesucrist, xnanj so man nij yuvii ch ga so a. 19 Gaa ne canicaj Jesucrist cataj Jesucrist rihaan s samaritano yo: Naxumaan so, ne caanj so . Che se amn r so niyaj so Diose ro, che dan aj nahuun sa so ei taj Jesucrist rihaan so a.

me se vaj Jesucrist chrej caanj chuman Jerusaln, ne cach so chrej uun ran estad Samaria ga estad Galilea, 12 ne dan me se daj doj catuu so o chuman, ne nari tuvi so ga chi s ran luj riyuj a. Ne gan canicun nij so, 13 ne nucuaj canacn nij so man Jesucrist, ne cataj nij so: Cunuu ee r so man nj, maestr Jesucrist taj nij so, caguj nij so a. 14 Gaa ne queneen Jesucrist man nij so, gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cavi i soj caanj soj, ne ti haan soj man soj rihaan nij xrej taj Jesucrist rihaan nij so a.

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj che s samaritano s nago graci rihaan Diose a

me se xnanj nij s fariseo man Jesucrist me gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj a. Gaa ne cataj so rihaan nij s fariseo a: Taj che ni yaj ndoo soj ma. Cavee se guun chij Diose rihaan chumii nihnj, tzaj ne se queneen yuvii ma. 21 Ne se cataj nii: Ni yaj

20Dan

Nana nihnj taj xnaanj che gii guun chee Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj a

223 so ei. Nihnj me guun chij Diose . Yo me rej guun chij Diose . Se camii yuvii danj ma. O se scanj maan soj vaj o s yaj uun chij Diose adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo a. 22 Gaa ne canicaj Jesucrist cataj so rihaan nij s tucuyn senana so a: Vaa gii guun ndoo r soj queneen soj gii nihnj gii vaj u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj, tzaj ne se cavee queneen soj manj ma. 23 Gaa ne cataj yuvii rihaan soj: Ni yaj so ei. Yo me rej vaj Jesucrist ei. Ne cataj un yuvii : Ni yaj so ei. Nihnj me rej vaj Jesucrist ei, cataj yuvii rihaan soj a. Tzaj ne se cavii soj nano soj manj ma. 24 Dan me se ndaa r se uun gaa raan rihaan chumii nihnj, ne o chuguu n nu rihaan chumii nihnj ro, ne neen cunudanj yuvii se vaa raan rihaan chumii . Ne ase uun r soj neen soj gaa raan ro, danj guun r soj asa can u nj si j ni caj yuunj man yuvii , ne queneen nu yuvii man rihaan chumii nihnj se vaa can u nj adonj. 25 Tzaj ne vaa che qui rn u nj queee sayuun asino yaan, gaa ne vaa che nachri nij s man rihaan chumii nihnj ni yaj nij so manj a. 26 Ne ase vaa quiyaj yuvii gaa cayn s cunaj No rihaan chumii ro, danj gaa quiyaj un yuvii asa cana un u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj. 27 Dan me se ch yuvii do, coo yuvii do, ne xcaj tuvi nij yuvii do, inanj danj quiyaj nij yuvii ndaa quisj gii catj nij

San Lucas17 tuvi s cunaj No rque rihoo xi j ch rihaan na a. Gaa ne taj niyn caman ndoo, ne cana na yaanj, ne carn na yaanj xr cunudanj nij so, ne cavi nij so a. 28 Ne ase vaa quiyaj nij yuvii man chuman cunaj Sodoma gaa cayn s cunaj Lot ro, danj quiyaj un yuvii asa cana un u nj rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se ch nij so do, coo nij so do, quirnj nij so rasuun cutuvj nij so do, cun nij so naa do, cune nij so ve do, 29 ne nu curihanj s cunaj Lot chuman Sodoma, ne nu cavii yaan rej xta ga yo azufre, cayuu yo rihaan chuman yo, ne cacaa nu chuman yo, ne cavi cunudanj nij s man chuman yo a. 30 Ne ase vaa ne xcaj nij yuvii man gaa na cuent se vaa quiran nij so sayuun ro, danj gaa un yuvii asa quisj cana un u nj si j ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj adonj. O se ndaa sj gii queneen nij so manj, gaa ne xcaj nij so cuent a. 31 Ne gii guun danj me se xa s taj xr ve tucu me se se cavee catuu so r ve tucu so quiri i so siyaj so ma. Ne s nuu tacaan yaj suun tacaan ro, se canicaj so nano so siyaj so ma. Maan se yoo cunanj nij so . 32 Vaa che nanuj r soj daj quiran nica s cunaj Lot gaa canicaj no niyaj no rej xco no, ne cavi no a. 33 S chuvi ndoo cavi rihaan chumii nihnj ro, cavi nu so, ne s cavi ro, so me s gaa ina nimn nu cavii nu caanj adonj. 34 Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj a: Ne gii guun danj me se rej nii ro, quitaj

San Lucas17,18 roj ni ca roj so cotoj roj so, ne nacaj semoz Diose man yoo so, ne quinaj yo so a. 35 Ne cu nu vi j roj chana gaj roj no n trig, ne nacaj semoz Diose man yoo no, ne quinaj yo no a. 36 Ne cu nu vi j roj sno quiyaj suun roj so yo, ne nacaj semoz Diose man yoo so, ne quinaj yo so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 37 Gaa ne xnanj nij s tucuyn senana Jesucrist man so, ne: Ne me rej cana so, ga Seor taj nij so, xnanj nij so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: A j neen soj daj yaj yachr vaj rej xta, ne neen maan xo me rej naj nee cha xo a. Taj s nata rihaan xo me rej naj nee yo ma. Ne ase uun r yachr ro, danj guun r maan soj asa cana un u nj rihaan chumii nihnj adonj. Queneen maan soj si j man rihaan chumii nihnj me rej cana u nj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

224 cuese yo a. 3 Ne yn o chana cavi nica chuman yo, ne guun chee no cachn niyaj no rihaan so se vaa quiyaj so sayuun man s quiyaj sayuun man no a. 4 Ne a doj ne cavej r so racuj so man no a. Tzaj ne o gii me se guun r maan cuese yo, ne: Cavee se ne amn raj niyaj u nj Diose do, cavee se ne arj cochrj rihaan yuvii do, 5 tzaj ne che se guun rmi i ndooj yaj chana cavi nica nihnj, ne che dan cane cachr u nj cacun che s yaj sayuun man no, ne cavee a. Se taj, ne guun rmi i xr u nj, quiyaj no vaa gii adonj, guun r cuese yo a 6 taj s ni j raa man n, ne cataj un so Xcaj soj cuent daj camii cuese vaa quij nimn yo . 7 Ne dan me se t a nij s narii Diose, ne nuvi i nigan aguj ndoo nij so, achn niyaj nij so rihaan Diose, ne Diose, tzaj ne se cane Diose cacun che nij s yaj sayuun man nij so, r soj na. Guun raan ndoo Diose cane so cacun, r soj na. Se guun danj r soj ma. 8 O se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa rayanj uxr cane Diose cacun che nij s yaj sayuun man nij s narii so man adonj. Tzaj ne dan me se asa cana un u nj si j ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj, ne me daj yuvii amn r niyaj man Diose nari j ga taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

18

Ne nan Jesucrist cuent nihnj rihaan nij s tucuyn senana so, che rej guun r so xcaj nij s tucuyn senana so cuent se vaa no xcn nij so niganj cachi nj niyaj nij so rihaan Diose, ne se guun rmi i nij so ma. 2 Dan me se cataj Jesucrist a: O cuese cayn rque o chuman me yoo so, ne nuve si j amn r niyaj man Diose do, nuve si j arj cochroj rihaan yuvii do, me

Nihnj me cuent che chana cavi nica cachn niyaj ndoo rihaan cuese a

ne nan Jesucrist cuent nihnj rihaan taaj yuvii guun r se

9Gaa

Nihnj me cuent nan Jesucrist che vi j s cachn niyaj rihaan Diose a

225 vaa si j sa inanj me maan nij so ne nachri nij so niyaj nij so man yo yuvii a: 10 Canicun vi j sno r nuvi nocoo, cachn niyaj roj so rihaan Diose a. Yoo so ro, me s fariseo, ne yo so ro, me s tiha yuunj man yuvii che puext a. 11 Dan me se canicun s fariseo yo, ne cachn niyaj so, ne cataj so nana nihnj rihaan Diose a. O se ne cami i nucuaj so ma. Maan se rihaan maan so camii so, cataj so: Guun niyaj uxr n, Ataj Diose. Guun niyaj uxr n se vaa ne y u nj ndaa vaa yaj yo nij yuvii ma. Dan me se xa nij so, tzaj ne si j tiha yuunj do, si j tum cacun do, si j otoj ga nica yo yuvii do, me nij so, ne ne y u nj danj ma. Ne guun niyaj n se vaa ne y u nj ndaa vaa yaj s nihnj s tiha yuunj man yuvii che puext a. 12 Ne vi j ya arj guee u nj che se ch o o tu nj gii, ne rqu u nj o pes rihaan daj a chi pes yaj canan u nj rihaan so ei, taj s fariseo yo rihaan Diose a. 13 Ne gan doj tzin nicun s anj puext man yuvii yo, ne guun naaj ndoo so niyaj so man so rihaan Diose, ne ne cavej r so naxcaj so rihaan so ni yaj so rej nicu n Diose a. Tzaj ne go so secuxru so rucuaa maan so, ne cataj so: Cunuu ee r so ni yaj so manj, Ataj Diose. O se si j tum cacun mej adonj, taj so rihaan Diose a. 14 Ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa gaa quinan s tiha yuunj man yuvii che puext yo tucu so, gaa ne aj cunuu sa so rihaan Diose nanj .

San Lucas18 Tzaj ne yo so ro, taj ma. O se xa s me r tacavii sa man maan, tzaj ne quiri so, ne guun naaj so a. Ne xa s naquiyaj nica nimn, tzaj ne cavi i sa ndoo so adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii yo a.
Nana nihnj taj xnaanj me che caran r Jesucrist niyaj so man neej a

ne nicaj nij yuvii man nij neej cana nij yuvii rihaan Jesucrist a. O se me r nij yuvii cuta Jesucrist raa so raa nij neej che rej quiri neej xnaanj niyaj neej a. Tzaj ne queneen nij s tucuyn senana Jesucrist daj quiyaj nij yuvii , gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii se vaa ne n xcn nij neej cana nij neej rihaan Jesucrist a. 16 Tzaj ne canacn Jesucrist man nij s tucuyn senana so, ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cane r soj cana nij neej rihanj . Se carn soj chrej rihaan nij neej mei. O se tucua nij s vaa danj ro, me rej yanj Diose uun chij Diose nanj adonj. 17 Ya ya cataj xnaanj unj rihaan soj cuano se vaa s navej r guun chij Diose nimn, ndaa vaa avej r neej guun chij Diose nimn neej ro, daj chihaa mj se cayn so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

15Gaa

me se xnanj o s nicaj suun yo man Jesucrist, cataj so rihaan Jesucrist a:

18Dan

Nana nihnj taj xnaanj che o s me r cayn ga Diose nu cavii nu caanj a

San Lucas18 Maestro. S sa uxr m so adonj. Daj qui yj, ne cavee caynj ga Diose nu cavii nu caanj ga taj s nicaj suun yo, xnanj so man Jesucrist a. 19 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Me che cataj so se vaa s sa uxr mej ga. O se orn Diose me s sa . 20 Ne aj nen so nij nana nocoo ya ya nana cataj xnaanj Diose se vaa canoco n . Dan me se taj nana yo: Se cotoj so ga chana nica yo yuvii ma. Se ticav so yuvii ma. Se quiyaj ituu so siyaj yo yuvii ma. Se nan so cuent ne che yuvii ma. Caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do . Yo me nana cu n so ei taj Jesucrist rihaan s nicaj suun yo a. 21 Asi j gaa mej xnii me ve un u nj nu nij nana yo nanj taj so rihaan Jesucrist a. 22 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Daj orn rasuun achiin ya mn so nanj ei. Dan me se cutuvee so cunudanj siy so, ne saanj quiri so ro, caxri i so ston nij s nique, ne cuman ndoo siy so rej xta, quiyaj Diose nanj ei. Ne dan me se cana so, ne canoc so manj, caanj n taj Jesucrist rihaan so a. 23 Dan me se cuno s nicaj suun yo nana nihnj, gaa ne quinan ndoo r so a. O se s ruvee ndoo me so a. 24 Dan me se niyaj Jesucrist man so, ne cataj Jesucrist: Sayuun uxr vaa quisi j nij s vaa ndoo saanj rihaan cayn nij

226 so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj. 25 Dan me se neen soj se vaa sayuun ndoo vaa cachen xcuu camell yuuj taj tacn c nuv, tzaj ne cavee a doj cachen xcuu yo yuuj taj tacn c nuv, ndaa r se vaa s ruvee, ne se guun cachen maan s ruvee cayn so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma taj Jesucrist a. 26 Gaa ne xnanj nij s cuno nana nihnj man Jesucrist, cataj nij so: Che dan me se me s guun nucuaj quinani i rihaan sayuun ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 27 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa rasuun navee quiyaj maan inanj yuvii , tzaj ne Diose me s uun nucuaj quiyaj nu rasuun yo adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 28 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Ne nj ga. A j tanj nj nu siyaj nj, ne canoco nj mn so taj Pedr rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cuano nihnj me se cataj y u nj rihaan soj se vaa s tanj ve tucu tanj nica tanj tin tanj tuvi tanj tan tanj, che rej guun chij Diose rihaan chumii nihnj ro, 30 uxr doj a rasuun quiri un so gaa vaa ina so rihaan chumii nihnj, ne asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj me se yoo cayn so ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

227
Nana nihnj taj xnaanj se vaa sj vanuj cataj xnaanj Jesucrist se vaa cavi so ne cunuu ina un so a
31Dan

San Lucas18,19 Ya ya tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na m so, Jess. Cunuu ee r so manj ei taj so, caguj so a. 39 Gaa ne cataj nij s racuj man so ch so se vaa se tuva so danj, maan se: Dnj gaa tuv so taj nij so rihaan s tuchri i, tzaj ne doj a nucuaj caguj so, cataj so: Tan tanij sino s cunaj David m so ei. Cunuu ee r so manj ei taj so, caguj so rihaan Jesucrist a. 40 Canicun Jesucrist, ne canacn Jesucrist man s tuchri i se vaa racuj nii man so cana so rihaan Jesucrist a. Ne gaa quinichrun s tuchri i yo rihaan Jesucrist, ne xnanj Jesucrist man so, cataj Jesucrist rihaan so a: 41 Daj qui yj mn so, r so ga taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man so a. Curuvi rihanj raj, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 42 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so: Cavee curuvi rihaan so . Maan che se amn r so niyaj so manj ro, che dan nahuun sa so ei taj Jesucrist a. 43 Ne nu curuvi rihaan so, gaa ne canoco so xc Jesucrist, ne nata so se vaa sa uxr quiyaj Diose ga so a. Ne nu nij yuvii queneen daj quiran so cataj se vaa sa uxr quiyaj Diose a.

me se nicaj Jesucrist chuvi j nij s tucuyn senana so caanj so, ne cataj so rihaan nij so: Nihnj me caanj n chuman Jerusaln, ne asa cuchi n, ne quisi j ya nu nana cataj xnaanj nij s nata senana Diose gaa na che u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , 32 ne dan me se tacuachn nii manj rihaan nij s yanj, ne canga nacoo nij so queneen nij so manj, ne quiyaj chii i nij so manj, ne quiri i talj nij so manj, 33 ne go nij so cuart xrj, gaa ne ticavi nij so manj a. Gaa ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj, quiyaj Diose ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 34 Ne ne queneen uxr nij so me che camii Jesucrist danj ma. O se ne cavee xcaj nij so cuent che nana yo ma.

me se gaa quinichrun Jesucrist chuman Jeric, ne yn o s tuchri i tuva chrej, ne achn so caridad rihaan yuvii a. 36 Dan me se cuno s tuchri i yo se vaa cachn ndoo yuvii chrej rej ne so, ne che dan xnanj so man yuvii che rej vaj ndoo yuvii chrej yo a. 37 Gaa ne cataj xnaanj nii rihaan so se vaa Jesucrist s cavii chuman Nazaret me s achn rej ne nij so a. 38 Gaa ne dan me se caguj s tuchri i yo, cataj so:

35Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan o s tuchri i, quiyaj Jesucrist a

19

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Zaqueo gaa guun r so queneen so man Jesucrist a

Dan me se catj Jesucrist chuman Jeric, ne cachn

San Lucas19 so chuman yo, 2 ne yn o s cunaj Zaqueo chuman yo, ne so me s uun chij rihaan nij s tiha yuunj man yuvii che puext, ne ruvee ndoo so a. 3 Dan me se guun r so queneen so me s me Jesucrist, tzaj ne ne cavee queneen so, che se man ndoo yuvii , ne s chre nii vaa s cunaj Zaqueo a. 4 Che dan yoo cunnj so quit yaan so rihaan nij yuvii , gaa ne cavii so raa o chruun man chruj hig raa, che yan me r so queneen so man Jesucrist a. O se cachen Jesucrist tac chruun yo a. 5 Dan me se gaa cuchi Jesucrist tac chruun taj Zaqueo, ne niyaj Jesucrist raa chruun, ne cataj so rihaan Zaqueo a: Nani j so cuaj rihaan yo, Zaqueo. O se vaa che ndoo carn u nj ve tucu so cuan taj Jesucrist rihaan Zaqueo a. 6 Gaa ne yoo nanij Zaqueo rihaan yo, ne guun niha uxr r so se vaa caran Jesucrist tucu so a. 7 Dan me se cuno nij yuvii daj cataj Jesucrist, gaa ne nij camii nij yuvii niyaj nij so man Jesucrist a. Ne cataj nij so che Jesucrist a: Nihnj me se caran so tucu o s tum ndoo cacun adonj taj nij yuvii niyaj nij so man Jesucrist a. 8 Tzaj ne canicun maan Zaqueo, cataj so rihaan s ni j raa man n a: Cuano nihnj me se rque u nj yanej siyj rihaan nij s nique, ne nij s tiha yuunj u nj man, tzaj ne naquiyj cunu caanj narque u nj rihaan nij so se vaa canj u nj

228 man nij so, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 9 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cuan me se aj cavii sa nij tucua s nihnj, ndaa r se vaa o tan s cunaj Abraham gaa na ro, danj vaa maan so cuano a. 10 O se can u nj si j nicaj yuunj man yuvii che rej cavee nano u nj man nij s caanj niya, ne cavi i sa nij so qui yj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

me se cuno nij s man chuman Jeric senana Jesucrist, tzaj ne guun r nij so se vaa che se nichrun Jesucrist chuman Jerusaln, che dan rayanj guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj, r nij so, ne che dan guun chee Jesucrist naquiyaj Jesucrist yoo cuent nihnj, gaa ne cavee xcaj nij yuvii cuent a. 12 Dan me se cataj so a: Yoo s xnaanj ruvee guun r quinaj suun uun chij chihn, ne guun r so caanj so chuman raa ne nata suun so suun guun chij chihn so, gaa ne canicaj so naman so chihn so, r so a. 13 Gaa ne canacn so man chi nij semoz so cana rihaan so, gaa ne rqu so o saanj mina rihaan o o nij so, ne cataj xnaanj so rihaan nij so se vaa quiyaj suun nij so ga saanj, ne tanaca nij so man saanj, ne ndaa quisi j gii naman un so, gaa ne nuchruj nij so cuent, taj

11Dan

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che s racuj saanj rihaan se-moz so a

229 so a. Danj camii so, gaa ne cavii so caanj so a. 14 Tzaj ne nij s man chihn so ro, quit riyunj man so, ne che dan can nij so s caanj suun caanj cataj xnaanj rihaan s nicaj suun rej caanj s xnaanj ruvee yo se vaa ne cavej r nij so guun chij s xnaanj ruvee yo rihaan nij so a. 15 Dan me se ya quiyaj canan s xnaanj ruvee yo guun chij so chihn so, gaa ne gaa namn so, ne cataj xnaanj so se vaa nacu nj nii man chi nij semoz so nij s rqu so saanj rihaan a. O se guun r so xcaj so cuent me daj saanj quiyaj canan nij so a. 16 Dan me se s cana asino yaan rihaan so ro, cataj: Xa saanj mina rqu so manj, tzaj ne quiyaj canan u nj chi saanj mina un, quiyaj saanj yo, seor, taj so rihaan s xnaanj ruvee yo a. 17 Gaa ne cataj s xnaanj ruvee yo rihaan moz yo: Cunaj uxr quiy so . Moz sa inanj m so ei. Che dan guun chij so rihaan chi ya chuman, qui yj a, taj s xnaanj ruvee rihaan moz sa yo a. 18 Dan me se cana un yo moz, cataj so: Xa saanj mina rqu so manj, tzaj ne quiyaj canan u nj yuun saanj mina un, quiyaj saanj yo, seor, taj so rihaan s xnaanj ruvee yo a. 19 Ne cataj s xnaanj rihaan so: Gaa ne guun chij so rihaan u n ya chuman nanj ei, taj so rihaan yo moz yo a. 20 Dan me se cana yo so un, ne cataj so: Nihnj me nacaj so

San Lucas19 sesaanj so, seor. O se caraa sa u nj man yo rque o vit, 21 ne cuchuv u nj niyaj u nj mn so, che se si j sca ndoo nimn m so, ne naxcaj so rasuun rej nuvi rasuun cut so, ne yo yuvii un can, ne so me se, ne man so, ne rii so naa adonj, taj moz yo rihaan s xnaanj ruvee yo a. 22 Gaa ne cataj s xnaanj ruvee rihaan moz yo: Moz chii i nimn m so ei. Cuta unj cacun xr so che nana tuva man so . O se quenen so se vaa si j sca ndoo nimn mej, ne quenen so se vaa naxcaj unj rasuun rej nuvi rasuun cutaj, ne quenen so se vaa yo yuvii un can ne unj rii naa nanj . 23 Che dan me che ne tacuachn so sesaanj unj rihaan nij s nuta saanj ga. Gaa ne gaa can unj, ne nacaj unj sesaanj unj ga saanj nata raa yo ga, taj s xnaanj ruvee yo rihaan moz rmi i yo a. 24 Gaa ne cataj so rihaan yo nij s nicun ga so a: Canee soj saanj nicaj moz chii i nihnj, ne tacuachn soj rihaan s nicaj chi saanj mina yo , taj s xnaanj ruvee yo rihaan yo nij so a. 25 Tzaj ne aj nicaj so o chi vaa guee , cataj nij so rihaan s xnaanj ruvee yo a. 26 Taj se yaj ma. Cuano nihnj me se cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa s neen sa quiyaj suun rihanj ro, ne vaa gii, ne doj a guun nucuaj so quiyaj suun so adonj. Ne s ne neen quiyaj suun rihanj ro, canee unj suun leej nii ata so, ne quinaj uun so adonj, taj s xnaanj ruvee yo rihaan nij so a. 27 Gaa ne cataj un so: Tzaj ne xa nij s taj riyunj manj s ne cavej r guun chij unj

San Lucas19 rihaan, tzaj ne ni caj soj man nij so cana soj rihanj, gaa ne ticavi soj man nij so rihanj nihnj ei, taj un so a. 28 Ve danj quisj cuent nan Jesucrist a. Gaa ne cavii so caanj so chuman Jerusaln, ne t yaan so rihaan nij s tucuyn senana so a.

230 ne cataj roj so rihaan nij s daan burr a: S ni j raa man n achiin xcuu nihnj rihaan chuguanj taj roj so a. 35 Gaa ne nicaj roj so xcuu cana roj so rihaan Jesucrist, ne cuta roj so sagan roj so xr burr, ne tacavii roj so man Jesucrist xr burr yo, 36 ne gaa vaj Jesucrist, ne cuchruj ndoo nij yuvii yatzj sagan nij so r chrej, ne achn Jesucrist ga burr yo rihaan yatzj a. 37 Dan me se quinichrun Jesucrist chuman Jerusaln, ne vaj so tac Quij man Chruun Oliv rej vaj ni j chrej, ne guun chee queee nij s tucuyn senana so guun niha r nij so, ne aguj nij so, camii sa nij so che Diose che nu nij suun sa nocoo quiyaj Jesucrist queneen nij so a. 38 Dan me se cataj nij so: Cunaj uxr vaa cana s can s ni j raa man n ei. S nicaj suun rey uun chij rihaan n me so ei. Ve cayn Diose s nicu n xta . Cunaj uxr yaj so ei taj nij yuvii , caguj nij so a. 39 Dan me se taaj nij s ch ga Jesucrist me s fariseo, ne taaj nij so cataj rihaan Jesucrist a: Cataj xnaanj so rihaan nij s tucuyn senana so se vaa cane r nij so ga nana vaa danj taj nij so rihaan Jesucrist a. 40 Gaa ne cataj so rihaan nij so a: Cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese dnj gaa tuva nij s aguj nana vaa danj, ne maan nij yahij naj rihaan yo nihnj caguaj nana vaa danj asuun nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

34Gaa

me quinichrun Jesucrist roj chuman cunaj Betfag ga Betania a. Naj roj chuman yo tac quij cunaj Quij man Chruun Oliv a. Gaa ne can Jesucrist man vi j tuvi nij s tucuyn senana so caanj rque chuman Betfag, 30 ne cataj so rihaan roj so a: Cavi i roj soj caanj soj, ne catuu roj soj chuman nihnj chuman naj rihaan n, ne asa catj roj soj, ne nari roj soj man yoo burr leej yaanj numi i a. Dan me se nache roj soj man xo, ne ni caj roj soj cana roj soj rihanj nihnj . 31 Ne sese xnaanj nii man roj soj me che nache roj soj burr, ne cataj roj soj: S ni j raa man n achiin xcuu nihnj rihaan chuguanj, cataj roj soj taj Jesucrist rihaan roj s tucuyn senana so a. 32 Dan me se caanj roj so, ne catj roj so chuman yo, ne nari roj so man burr leej, ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so a. 33 Ne gaa nache roj so man burr, ne xnanj nij s daan burr man roj so a: Me che nache soj burr ga taj nij so, xnanj nij so man roj so a.

29Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa catj Jesucrist chuman Jerusaln a

231 gaa quinichrun Jesucrist chuman Jerusaln yo, ne tavee Jesucrist che chuman yo, 42 ne cataj so: Gii cuan me se me inanj raj queneen soj si j man chuman Jerusaln daj quiyaj soj ne cavee dnj cayn soj, tzaj ne cuano nihnj me se se cavee xcaj soj cuent ma. 43 Dan me se quisi j ya gii, ne cana nij s taj riyunj man soj, ne cune nij so ching nu anicaj chihn soj, ne tucuachri in nij so man soj, ne se cavee cu rihanj soj, quiyaj nij so ma. 44 Ne tucuanee nij so nu chihn soj, ne cavi soj, ne a yuvej se quit xr tuvi yuvej, quiyaj nij so ma. Danj quiran soj, che se gaa guun r Diose racuj Diose man soj, ne ne xcaj soj cuent ma taj Jesucrist niyaj so man nij s man chuman Jerusaln yo a.

San Lucas19,20 Moiss rihaan yuvii do, nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, nano uxr nij so daj quiyaj nij so gaa ne cavee cavi Jesucrist a. 48 Tzaj ne ne nari nij so daj quiyaj nij so cavi Jesucrist ma. O se guun niha uxr r nij yuvii cuno nij so senana Jesucrist a.

41Ne

ne catj Jesucrist r nuvi nocoo, gaa ne guun chee so quirii so man nu nij yuvii tuvj rasuun man r nuvi nocoo a. 46 Ne cataj so rihaan nij so a: Danj Diose taj se vaa tucu Diose me rej navj yuvii rihaan Diose . Tzaj ne guun tucua s ituu man tucu Diose nihnj, quiyaj soj nanj taj Jesucrist rihaan nij yuvii quirii so a. 47 Ne dan me se daj a gii nicun Jesucrist r nuvi nocoo, tucuyn Jesucrist senana so rihaan yuvii , tzaj ne nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj

45Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quirii Jesucrist man nij yuvii tuvj rasuun r nuvi nocoo a

Dan me se o gii nicu n Jesucrist r nuvi nocoo, tucuyn Jesucrist rihaan yuvii , ne nata so senana so nana sa, ne nicu n xrej ata suun nocoo doj nicu n s naquiyaj cuu setucuanj Moiss nicu n s uun chij nicu n rej tucuyn Jesucrist a. 2 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Me s cane suun rihaan so qui y so ndaa vaa y so ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ne vaa yoo nana me raj xnaanj u nj man nij soj, ne cataj soj rihanj . 4 Dan me se me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , r soj ga. Maan Juan cavii raa na. Ase Diose cataj xnaanj rihaan so xa. Cataj xnaanj nij soj rihanj ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 5 Gaa ne nuchruj raa ndoo nij so ga tuvi nij so a: Ne sese cataj n se vaa Diose cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii , ne cataj Jesucrist rihaan n me che ne

20

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xnanj nii man Jesucrist me s cane suun rihaan so quiyaj so ndaa vaa yaj so a

San Lucas20 cuchuman r n nana camii Juan, cataj so a. 6 Tzaj ne sese cataj n se vaa nuve si j cane Diose suun rihaan me s cunaj Juan, ne go cunudanj nij yuvii yahij man n a. O se cuchumn r nij yuvii se vaa s nata senana Diose me s cunaj Juan a cataj nij so ga tuvi maan nij so a. 7 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist se vaa ne neen nij so me s cane suun rihaan s cunaj Juan cuta ne so man yuvii a. 8 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Che dan se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj me s cane suun rihanj qui yj ndaa vaa yj ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

232 xr moz un, ne nij uxr quiyaj nij so man so, ne quirii nij so man so rque naa, ne a doj chruj ne rque nij so man moz yo a ma. 12 Gaa ne can un s xnaa yo yo moz un, tzaj ne quiran chiii ndoo so, quiyaj nij s nuu tum naa, ne quirii nij so man so xe a. 13 Gaa ne guun r s xnaa yo: Daj qui yj yaj ga. O se canej u nj maan tanj s ee raj man . Caraa cochroj nij so rihaan tanj sese caanj tanj saj xee, guun r s xnaa, ne can so man tan maan so caanj a. 14 Dan me se queneen nij s nuu tum naa se vaa na tan s xnaa, gaa ne nuchruj raa nij so ga tuvi nij so daj quiyaj nij so, taj nij so a: S nihnj me s guun xnaa man naa nihnj vaa gii ei. Che dan ticavi n man so, ne vaa gii, ne guun xnaa maan n man naa nihnj chuguanj, taj nij so rihaan tuvi nij so a. 15 Gaa ne quirii nij so man tan s xnaa yo xe, ne ticavi nij so man tan s siyaj naa nanj adonj. Che dan daj quiyaj s siyaj naa yo man nij s nuu tum xnaa so, r nij soj ga. 16 O se cana so vaa gii, ne ticavi so man nij s nuu tum naa yo, ne tacuachn so xnaa so rihaan yo s tu m man xnaa so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. Gaa cuno nij yuvii nana nihnj, ne cuchuvi ndoo nij so, ne cataj nij so: O rn raa Diose me s nacaj man nj rihaan sayuun yo nanj chuguanj taj nij so rihaan Jesucrist a. 17 Gaa ne niyaj Jesucrist man nij so, ne xnanj Jesucrist man nij so a:

ne guun chee Jesucrist nan so cuent nihnj rihaan nij yuvii a. Dan me se cuchruj yoo so yoo naa chruj uv a. Gaa ne tanj so man naa yo rihaan s quiyaj suun naa yo, ne curihanj so caanj so gan queee yavii a. 10 Ne o gii can so man yo semoz so caanj so rihaan nij s nuu tum xnaa so a. O se me r so rque nij s nuu tum naa doj chruj uv rihaan yo moz yo, tzaj ne a doj chruj ne rque nij s nuu tum naa rihaan yo moz yo ma. Maan se go ndoo nij so xr so, ne quirii nij so man so rque naa yo a. 11 Che dan can s tooj naa yo man yo moz un, tzaj ne nij s nuu tum naa ro, go un nij so

9Gaa

Nana nihnj me cuent nan Jesucrist che yuvii chii i yaj suun rihaan yo a

233 Che dan me se me che n nana nihnj rihaan danj Diose, r nij soj ga: Yuvej quirij nij s cune ve ro, guun yuvej sa doj rihaan cunudanj nij yuvej man tac ve yo nanj adonj, taj danj Diose a. 18 Ne yuvej yo me se ase vaa yuvej yo vaa u nj, ne ase vaa yuvii tx yuvej yo vaa yuvii navej r cuno rihaan u nj, ne uxr quiran nij so sayuun nanj adonj. Ne ase vaa yuvii quinij yuvej yo xr vaa nij yuvii qui y u nj sayuun man, ne yuun chee quinavi j nij so nu cavii nu caanj nanj adonj taj Jesucrist a. 19 Gaa ne guun r nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii guun r nij xrej ata suun nocoo doj guun r qui taaa rayanj man Jesucrist, tzaj ne chuvi nij so niyaj nij so man nij yuvii a. Queneen nij so se vaa chee maan nij so me cuent nan Jesucrist a. Ase vaa nij s nuu tum naa vaa maan nij so rihaan Jesucrist, ne queneen nij so se vaa che dan nan Jesucrist cuent yo a.

San Lucas20 gaa ne cavee tacuachn nij so man Jesucrist rihaan s nicaj suun procurador a. 21 Dan me se xnanj nij s tiha yuunj yo man Jesucrist a: Neen nj se vaa nana nica inanj amii so ne tucuyn so do, maestro. Ne o cuyaan vaa cunudanj yuvii rihaan so chuguanj. Ne ya tucuyn so rihaan yuvii daj quiyaj yuvii canoco yuvii man Diose, maestro. 22 Dan me se n xcn n go n puext rihaan s nicaj suun gobiern na. Ase se go n xa taj nij s tiha yuunj, xnanj nij so man Jesucrist a. 23 Tzaj ne caxrj r Jesucrist se vaa me r nij so tiha yuunj nij so man so a. Che dan cataj Jesucrist nana nihnj rihaan nij so a: 24 Ti haan soj saanj aga ni yaj n taj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne gaa tihaan nij so saanj aga yo rihaan Jesucrist, gaa ne cataj Jesucrist: Me s n rihaan saanj aga nihnj ga. Ne me s sechuvi i n rihaan saanj aga nihnj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij s me r tiha yuunj yo a. S nicaj suun gobiern me n rihaan saanj aga yo, ne n sechuvi i so rihaan saanj ei taj nij so a. 25 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Che dan go soj siyaj s nicaj suun gobiern rihaan maan so, ne rque soj siyaj Diose rihaan Diose taj Jesucrist a. 26 Gaa ne ne guun nucuaj nij s tiha yuunj yo cuta nij so cacun

me se cutum ndoo nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, nij xrej ata suun nocoo doj do, man Jesucrist daj cami i so a. Ne go nij so saanj rihaan doj tuvi nij so s tiha yuunj cuchi nij so rihaan Jesucrist, ne quiyaj nij so ndaa vaa yaj s vaa sa s me r xnaanj nana man so a. O se guun r nij so cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i so,

Nana nihnj taj xnaanj che puext go n rihaan gobiern do, che se rque n rihaan Diose do a
20Dan

San Lucas20 xr Jesucrist che senana so ma. O se cuno cunudanj nij yuvii daj camii nij so, gaa ne caanj ndoo r nij yuvii cuno nij so senana Jesucrist, ne cane r nij so nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya cunuu ina un nij s cavi a

234 cunuu ina un nij s cavi, gaa ne me nij tinuj nij so ni caj man chana yo, r so ga. O se gaa vaa ina nij so, ne nica taran nij tinuj nij so guun orn no a taj nij s saduceo, xnanj nij so man Jesucrist a. 34 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa nij yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, tzaj ne uchruj nij so saanj do, xcaj tuvi nij so do, 35 tzaj ne ino quiyaj nij yuvii cunuu ina un cayn ga Diose asa cunuu naca un chumii nihnj nanj . O se rej yanj Diose me se taj yan vaj s xcaj tuvi yo ma. 36 O se danj nanj un, ne taj yan vaj s cavi un rej yo ma. O se ase vaa nij semoz Diose ro, danj gaa nij so, ne cuyaan gaa nij so ga nij semoz Diose, se tani j Diose me nij so, ne si j aj cavi ne cunuu ina un me nij so adonj. 37 Ne maan s cunaj Moiss me s cataj xnaanj asino yaan se vaa cavee cunuu ina un nij s cavi ndaa vaa nari so gaa canicun so rihaan yan nicu n o coj aco yaan raa a. Dan me se cataj so se vaa s ni j raa man n ro, me Diose s noco nij s man gaa na s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacobo do a. 38 Dan me se nuve seDiose nij xnang me Diose ma. Inanj nij s vaa ina avee noco man Diose nanj adonj. Che dan, nda se s cane gaa na me vanuj nij so, tzaj ne vaa ina nij so rihaan Diose nanj ei. O se vaa ina cunudanj yuvii niyaj Diose nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

me se cuchi doj nij s saduceo rihaan Jesucrist a. Nij s saduceo ro, amii nana nihnj se vaa daj chihaa mj se cunuu ina un yuvii asa cavi yuvii , taj nij so a. 28 Dan me se xnanj nij so man Jesucrist, ne cataj nij so nana nihnj a: Cachrn s cunaj Moiss nana nihnj rihaan yanj, che rej cuno n nana nihnj a: Sese cavi yoo s vaa nica, ne sese taj vaj tan so, ne no xcn tin so xcaj tin so man choco so chana quinj, ne cotoj tin s cavi ga choco so, ne cuchruj no neej, ne guun tani j s cavi man neej yo, ne cu nu neej yo rihaan to s cavi yo a, taj s cunaj Moiss gaa na, maestro. 29 Dan me se vaa chi j nij tinuj o nij so a. S chava ro, xcaj man chana, tzaj ne cavi so, ne taj vaj neej cuchruj chana nica so, quiyaj so, 30 ne che dan xcaj scueee s cavi yo man choco so chana quinj, tzaj ne cavi so un, ne xcaj scueee so un man chana, tzaj ne cavi so un, 31 ne dan me se quisj xcaj nu chi j nij tinuj nij so man orn chana yo, tzaj ne taj vaj a neej cuchruj chana yo, quiyaj nij so ma. Ne cavi taran nij so nanj adonj. 32 Sj, gaa ne cavi maan chana yo un, 33 ne dan me se asa

27Dan

235 ne taaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii ro, cataj rihaan Jesucrist a: Cunaj uxr camii so, maestro taj nij so a. 40 O se ne quisi j r nij so xnaanj nij so doj nana man Jesucrist a ma.

San Lucas20,21 ne cuno cunudanj nij yuvii daj camii so a: 46 Xcaj nij soj cuent daj yaj nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii , ne tu m soj man soj se gaa nanj quiyaj soj ndaa vaa yaj nij so . Dan me se niha r nij so cu nu nij so yatzj sa xcaan cachee nij so rej queneen yuvii man nij so, ne aran r nij so se vaa cami i sa yuvii ga nij so gaa ch nij so rihaan yuvee a. Ne uun r nij so quitaj nij so chruun xl sa doj gaa anj nij so ve nuu chre n tucuyn n setucuanj Moiss do, gaa anj nij so chaanj do a. 47 Ne anj nij so ve tucu chana cavi nica, ne yuun chee guun tucua nij so man ve yo, ne yaj xcaan ndoo nij so cuent achn niyaj nij so rihaan Diose, che rej sa doj guun nucuaj nij so tiha yuunj nij so man yuvii a. Xa nij so, tzaj ne che se vaa yaj nij so ro, che dan doj a gaa sayuun quiran nij so quiyaj Diose, asa cane Diose cacun che yuvii adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

39Gaa

ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me che taj nij soj se vaa nanj tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun ga. 42 O se n senana maan s cunaj David rihaan yanj no chra quiyaj so, se vaa cataj so: 43 Camii Diose s ni j raa man n rihaan s ni j raa manj, cataj so se vaa cayn s ni j raa manj xn Diose rej nuva Diose ndaa se quisi j quiyaj canan Diose rihaan taran nij s taj riyunj man s ni j raa manj ne quiri i tanga s ni j raa manj rihaan nij so adonj, taj s cunaj David yo a. 44 Dan me se s ni j raa man s cunaj David me s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, taj s cunaj David yo a. Sese ni j raa so man David, gaa ne me che taj soj se vaa nanj tan tanij sino David me so ga. Taj che cataj soj se vaa nanj yuvii me so ma taj Jesucrist rihaan nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun ro, nuve nanj yuvii me so ma
41Gaa

21

ne camii so nana nihnj rihaan nij s tucuyn senana so,

45Gaa

Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum nij s naquiyaj cuu se-tucuanj Moiss rihaan yuvii a

Dan me se niyaj Jesucrist, ne queneen so se vaa araa ndoo nij s ruvee saanj rque chrn taj rihaan nuvi nocoo che Diose a. 2 Ne queneen so o chana cavi nica chana nique se vaa caraa no vi j guee saanj aga leej rque chrn yo, 3 ne cataj so: Cataj xnaanj y y u nj rihaan nij soj cuano se vaa xa chana cavi nica chana nique nihnj, tzaj ne doj

Nana nihnj taj xnaanj che chana nique cavi nica quiyaj sa doj rihaan nij ruvee, niyaj Diose a

San Lucas21 a caraa no saanj rque chrn yo rihaan saanj caraa cunudanj yo nij yuvii nanj adonj. 4 O se nij so, daj doj saanj quinj raa sesaanj nij so ro, caraa nij so rque chrn, ne xa no, tzaj ne nda se achiin ndoo saanj rihaan no, tzaj ne rqu no rihaan Diose cunudanj saanj nicaj no saanj quiraan no se cha no nanj adonj taj Jesucrist a.

236

nij yuvii , ne cataj un nij yuvii : A j quisj gii caanj niya chumii nanj , cataj un nij yuvii rihaan soj a. Tzaj ne se cuchumn r soj, ne se canoco soj man yuvii amii danj ma. 9 Dan me se cavee se cuno soj nana se vaa unu uxr chuman ga tuvi chuman do, cavee se cuno soj nana se vaa tucu ndoo yuvii rihaan gobiern do, tzaj ne Nana nihnj taj xnaanj se se cuchuvi soj ma. Maan se vaa canee nu nuvi nocoo vaa che guun sayuun yo rihaan ne chuman Jerusaln a chumii nihnj asino yaan adonj. 5 Dan me se cataj taaj yuvii se Tzaj ne asa quisj guun danj, gaa vaa xa nuvi nocoo, tzaj ne yuvej sa ne se caanj niya chumii nihnj nu or ma. O se quinaj chumii nihnj inanj me yuvej guun nuvi nocoo, doj adonj taj so rihaan nij so a. ne me doj uxr saanj go nij yuvii 10 Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan Diose che rej cavee cune 6 Gaa ne cataj rihaan nij so a: nii nuvi nocoo yo a. Dan me se cunu uxr yuvii man Jesucrist rihaan nij so a: chuman nocoo ga yo chuman Xa nu nuvi nocoo niyaj soj nocoo, ne cunu gobiern ga tuvi nihnj, tzaj ne vaa gii canee nu gobiern a. 11 Ne cachen ndoo yun nuvi nocoo nihnj, ne a yuvej se nocoo, ne queee chuman me se quit xr tuvi yuvej nihnj a ma cachen ndoo chiii cachen ndoo taj Jesucrist a. xnaa cachen ndoo a. Ne queneen Nana nihnj taj xnaanj ndoo yuvii rasuun nocoo nij ndoo che sayuun guun rihaan rej xta, ne cuchuvi nij yuvii , chumii nihnj vaa gii a quiyaj rasuun yo a. 12 Tzaj ne asa ataa guun nu 7 Dan me se xnanj nii man sayuun yo, ne quitaj riyunj nii Jesucrist, ne cataj nii rihaan so a: man soj, ne qui taaa nii man soj, Che dan cataj xnaanj so ne canoco nii man soj quiyaj nii rihaan nj aman canee nu nuvi nocoo nihnj do, a me rasuun cana sayuun man soj, ne tacuachn nii man soj rihaan nij s man r ve qui y so asa quisj cana sayuun nuu chre n tucuyn n setucuanj yo, seor taj nii, xnanj nii man Moiss, ne caxri i nii taga man soj, so a. 8 Gaa ne cataj so rihaan nii: ne tacuachn nii man soj rihaan nij s nicaj suun, che se si j noco Tu m ndoo soj man soj se gaa manj me soj a. 13 Sj, gaa ne quiri nanj tiha yuunj yuvii man soj . O soj cataj xnaanj soj rihaan nij so se cana uxr yuvii cataj: U nj me che u nj a. 14 Ne asa nicun soj s navi j soj, ne Cristo mej , cataj

237 rihaan nij so, ne yoo canej nimn soj se nan r soj che nana cami i maan soj rihaan nij so ma. 15 O se maanj me s rque nana cuu cavi i tuva soj nanj . Ne taj s guun nucuaj quiyaj canan rihaan senana soj ma. 16 Dan me se ndaa maan rej soj do, ndaa maan tuvi soj do, ndaa maan tin soj do, ndaa maan nij s man chihn soj do, me nij s tacuachn man soj rihaan nij s quiyaj sayuun man soj, gaa ne ticavi nii man taaj soj, 17 ne nachri cunudanj nij yuvii man rihaan chumii ni yaj nij so man soj, che se me soj s noco manj adonj. 18 Tzaj ne daj chihaa mj se caanj niya a doj yuv raa soj ma. 19 O se che se noco raan soj manj ro, che dan yoo gaa ina soj nu cavii nu caanj adonj. 20 Dan me se asa queneen soj se vaa tucuachriin tanuu nu chuman Jerusaln, ne xcaj soj cuent se vaa daj doj quiri nu chuman yo, ne quinavi j nu chuman yo nanj adonj. 21 Ne gii dan me se yoo cunanj nij s man estad Judea caanj nij so raa quij, ne nij s vaj rque chuman Jerusaln me se rayanj cu rihanj nij so, ne nij s vaj rej tacaan me se se catj nij so chuman yo daj chihaa mj ma. 22 O se yo me gii naruvee Diose sayuun rihaan nij s ne estad Judea yo che cacun tum nij so, ne ya danj guun, gaa ne quisi j ya nu nana no rihaan danj Diose che nij so a. 23 Nique chana nuu rque do, chana vaa tan neej utzii do, gii cana sayuun yo a. O se se guun nucuaj chana yo cunanj chana yo ma. O se guun ndoo sayuun rej yo, ne caxri i

San Lucas21 yuvaa Diose man yuvii yo, 24 ne cavi queee nij so raa ne espad, ne qui taaa nii man queee nij so caanj ni caj nii rej ne nij s yanj a. Ne cachee nij s yanj xr nu chuman Jerusaln, ndaa se quisi j gii canee Diose suun raa nij so a taj Jesucrist a.

cataj un Jesucrist a: Gaa ne queneen yuvii se vaa cunuu ino gii do, yavii do, nij yati do, ne rihaan maan chumii me se cuchuvi ndoo cunudanj nij yuvii cuno nij so daj gaa cari i n ndoo na yaanj do, queneen nij so daj gaa quinaan rihaan na yaanj do a. 26 Ne cuchuvi ndoo nij yuvii , che yan quinano r nij so daj gaa quiran nu chumii nihnj a. Ne quinaan taran nij rasuun nucuaj man rej xta a. 27 Gaa ne queneen nij so mn u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii . Dan me se xr ngaa quitaj u nj cana u nj, ne guun nucuaj ndooj quiri i tangaj, ne ve uxr curuvi j canaj ei. 28 Dan me se asa guun chee nu rasuun nihnj guun yo danj, ne canicu n soj, ne ni yaj soj xta, ne daj doj nacaj u nj man soj rihaan chumii nihnj gaa nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

25Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a

ne nan Jesucrist cuent nihnj a: Xcaj soj cuent daj yaj chruun man chruj hig raa do, daj yaj me

29Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ya queneen n se vaa daj doj cana un Jesucrist a

San Lucas21,22 maan chruun do . 30 Gaa naca coj yali j raa nij chruun, ne niyaj soj man nij chruun, ne neen soj se vaa daj doj na ti naman maan a. 31 Dan me se xcaj un soj cuent se vaa asa queneen soj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano, ne daj doj guun chee Diose guun chij Diose rihaan chumii nihnj nanj adonj. 32 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa queneen taaj soj si j vaa ina rihaan chumii nihnj cuano quisi j nu rasuun nihnj nu se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano ei. Ne ya queneen soj nu nihnj gaa ataa cavi soj ei. 33 Vaa gii caanj niya yo do, xta do, tzaj ne senanaj me se daj chihaa mj se quinavij yo ma taj Jesucrist rihaan nij so a.

238 gaa ne cavee canicu n soj rihaan u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ei taj Jesucrist a. 37 Dan me se rej ranga ro, ne Jesucrist r nuvi nocoo, ne tucuyn so man nij yuvii , ne rej tinuu me se curihanj so, ne rej cunaj Quij man Chruun Oliv aran so a. 38 Ne taxrej uchi cunudanj nij yuvii cuno nij so senana Jesucrist a.

22

cataj un Jesucrist a: Dan me se cutum soj man soj se gaa nanj yoo guun r soj rasuun man rihaan chumii nihnj, ne guun r soj guun xno soj do, guun r soj cami i sca soj do, guun r soj guun siyaj soj nu rasuun man rihaan chumii nihnj do a. Se quiyaj soj danj, tse taj niyn canaj, ne se queneen soj canaj a. 35 O se ndaa r se vaa o lazo ne taaa man nii ro, danj gaa cana xr cunudanj chumii nihnj adonj. 36 Che dan yoo ni yaj soj, ne xcaj soj cuent nu gii, ne inanj cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa cavee quinani i soj rihaan nu sayuun nihnj asa guun danj rihaan chumii nihnj,

34Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tu m n man n daj quiyaj n, gaa ne cavee canicu n n rihaan Jesucrist a

Dan me se daj doj canu chaanj pascu chaanj ch nij yuvii israelit chraa yo trig a. 2 Ne nano nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, daj quiyaj nij so ne cavi Jesucrist, che se man ndoo yuvii noco man Jesucrist a. 3 Ne catj s chree cunaj Satans nimn s cunaj Judas Iscariote, ne so me se yoo tuvi maan chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist me so a. 4 Dan me se cavii so caanj so, ne camii so ga nij xrej ata suun nocoo doj do, ga tanuu uun chij rihaan nij tanuu tum nuvi do, gaa ne cataj so daj quiyaj so ne tacuachn so man Jesucrist rihaan nij so a. 5 Gaa ne guun niha r nij so gaa cuno nij so senana Judas, ne guun ya camii nij so ga Judas se vaa rque nij so saanj man Judas a. 6 Dan me se cata tuva s cunaj Judas se vaa tacuachn so man Jesucrist rihaan nij so, gaa ne nuchruj raa Judas aman cavee tacuachn so man Jesucrist

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Judas gaa cutuvj yuve so man Jesucrist a

239 rihaan nij so, gaa ne se gaa nanj queneen nij yuvii a.
Nana nihnj taj xnaanj che rachrn rqu Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so cha nij so do, che na vin rqu so coo nij so do a

San Lucas22 cataj xnaanj Jesucrist rihaan roj so, gaa ne quiyaj chuvi i roj so cha xtino nij so chraa che chaanj pascu a. 14 Ne quisj or cha xtino nij so, ne cana Jesucrist ga yo nij apstol cune so man nata rihaan yuvii che so, gaa ne caanj cayn taran nij so rihaan mes a. 15 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Guun ndoo raj cha xtino u nj che chaanj pascu nihnj ga nij soj cuano nihnj gaa ataa qui rn u nj sayuun a. 16 O se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa se ch xtino un u nj ga soj a chaanj nihnj ndaa se quisi j gii canu chaanj pascu naca asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a man adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 17 Gaa ne nicaj so o aga taz na vin, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cataj so: Qui taaa soj na nihnj, cuxra taaj soj, ne coo cunudanj soj . 18 O se cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa ve doj nihnj me cooj, ne se cooj yaj a ma. Tzaj ne asa quisj gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne cooj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 19 Gaa ne nicaj so rachrn, ne nago so graci rihaan Diose, gaa ne cuxra so rachrn, ne rqu so man nij so, ne cataj so: Nee manj me rachrn nihnj nanj . Cavej r u nj cavi nee manj che soj, ne cha soj man nihnj, gaa ne yoo cu nu r soj manj ei taj so rihaan nij apstol a.

me se quisj gii canu chaanj ch nii chraa yo trig, ne gii dan me gii ticavi nij yuvii israelit matzinj leej che Diose a. 8 Dan me se can Jesucrist man Pedr do, man Juan do, ne cataj so rihaan roj so: Caanj roj soj quiyaj chuvi i roj soj cha n ne navi j r n chaanj pascu ei taj so rihaan roj so a. 9 Gaa ne xnanj roj so man Jesucrist a: Me rej quiyaj chuvi i nj cha n ga taj roj so a. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Cuno roj soj nana nihnj, se vaa asa catj roj soj chuman yo, ne nari tuvi roj soj ga o s t chiha o cacuaj na, ne canoco roj soj man so, catuu roj soj r ve catuu so, 11 ne cataj roj soj rihaan s tucua ve yo: Xnanj maestr mn so se vaa me rej ne ve cha xtino maestr chraa ga nij s tucuyn senana so che chaanj pascu, taj so a, cataj roj soj rihaan s tucua ve yo a. 12 Gaa ne ti haan so o ve nata xi j rihaan roj soj, ne aj vaa chuvi i r ve yo, ne man chruun mes man chruun xl man r ve yo a. Yo me rej quiyaj chuvi i roj soj taj Jesucrist rihaan roj so a. 13 Dan me se cavii roj so caanj roj so, ne nari roj so nu ndaa vaa

7Dan

San Lucas22 ne ase vaa quiyaj so ga rachrn ro, danj quiyaj un so ga aga nuu na vin gaa quisj ch xtino nij so, ne cataj so: Na vin nihnj ro, me ton manj a. Che ton manj ro, rqu Diose o nana rihaan soj daj quiyaj Diose ga soj a. Dan me se che se cayanj ton manj ro, che dan me caraa xnaa Diose ni yaj Diose cacun tum yuvii nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa maan Jesucrist cataj xnaanj se vaa tacuachn yoo s tucuyn se-nana so man so rihaan nij s taj riyunj man so a
20Gaa

240 doj a. 25 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Nij s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii yanj ro, rii tanga uxr nij so rihaan tuvi nij so, ne tucunj nii s ni j raa man n man nij so nanj . 26 Tzaj ne se guun soj s vaa danj ma. Maan se tuvi soj s guun r se vaa guun chij so doj rihaan soj ro, vaa che guun so s noco doj rihaan soj, ne guun so ase vaa o semoz soj a. 27 Dan me se me s me s uun chij doj, r soj ga: s anicaj cooo rihaan mes na, ase s yanj rihaan mes xa. Ve s yanj rihaan mes me s uun chij doj, r soj a. Tzaj ne nihnj me se vaj man u nj scanj nij soj, ne aj gun u nj moz rihaan soj vaa nanj adonj. 28 Ne xa soj, tzaj ne nij soj me nij s cach ga u nj gaa quirn u nj sayuun, 29 ne ase vaa cune Rj Diose manj se vaa guun chij u nj ro, danj gaa cune u nj man soj cuano 30 se vaa cayn soj rihaan xrn u nj chruun mes asa guun chij maanj, ne cha soj chraa ne coo soj na ga u nj adonj. Ne quitaj soj chruun xl sa ndoo, ne cane soj cacun che chuvi j nij xne yuvii israelit adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

cataj un Jesucrist a: Tzaj ne xcaj soj cuent se vaa vaa o s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj, ne t raa so rihaan chruun mes taj raaj nihnj cuano ei. 22 O se xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne caanj u nj cavi u nj ndaa vaa cataj xnaanj maan Diose a. Tzaj ne nique ndoo s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj nanj . Quiran uxr so sayuun adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 23 Gaa ne guun chee nij s tucuyn senana Jesucrist nuchruj raa nij so ga tuvi nij so me tuvi nij so me s quiyaj danj man Jesucrist, r nij so a.

21Ne

ne camii cunu cunudanj nij s tucuyn senana Jesucrist me tuvi nij so me s guun chij

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n sese me r n guun n s guun chij doj rihaan tuvi n a
24Gaa

ne cataj Jesucrist rihaan s cunaj Simn Pedr a: Cu n so nana nihnj cami j rihaan so, Simn. O se aj cachn niyaj s cunaj Satans rihaan Diose se vaa cavej r Diose quiyaj so

31Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist ga s cunaj Simn Pedr a

241 sayuun man nij soj a. Dan me se ase vaa yaj nii man n trig gaa tixrin nii n trig rihaan rcuaa ro, danj quiyaj s chree man soj, che se guun r so quiri soj adonj. 32 Tzaj ne aj cachn ni y u nj rihaan Diose che so, se vaa se cane r so ga suun amn r niyaj manj a ma. Gaa ne asa nanicaj nimn so canoco un so manj ro, ne racuj so man nij tin so se vaa cunuu sca doj nimn nij so un taj Jesucrist rihaan s cunaj Simn Pedr yo a. 33 Gaa ne cataj so rihaan Jesucrist a: Tzaj ne aj can nimanj yoo cachee u nj ga so, Seor. Cavee se caxri i nii taga mn so cavee se ticavi nii mn so cavee se, tzaj ne se tanj xco u nj mn so ma taj so rihaan Jesucrist a. 34 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan Pedr a: Nihnj me cataj u nj rihaan so daj qui y so, Pedr. Nen u nj se vaa asa ataa caguaj toloo nii cor, ne vanuj cataj so se vaa ne nen so manj ma taj Jesucrist rihaan Pedr a.

San Lucas22 Taj vaj a doj rasuun ne cachi in man nj ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 36 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Yaj me se sese vaa xnnj soj do, sevito soj do, ne ni caj soj caanj soj . Ne sese taj yan vaj ne espad rihaan soj, ne quiraan soj o tane soj ne espad . Ne sese nuvi saanj rihaan yoo tuvi soj, ne vaa che cutuvee so seroto so, ne quiraan so ne espad ei. 37 O se vaa nana no rihaan danj Diose taj: Cataj nii se vaa si j yaj cacun me so, taj danj Diose che u nj, ne vaa che quisi j ya nu nana yo cheej a. O se daj doj quinavi j se vaa y u nj rihaan chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 38 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Ni yaj so ei. Vaa vi j ne espad rihaan n nihnj, Seor taj nij so a. Ve danj me se danj nanj taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Gaa can u nj man soj cami i natj soj senanaj rihaan nij yuvii israelit ne taj nanj taj vit taj canj taj caanj nicaj soj gaa caanj soj, tzaj ne taj vaj rasuun cachiin man soj gaa caanj soj, r u nj a taj Jesucrist rihaan nij so a.

35Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiran nij s tucuyn se-nana Jesucrist sayuun a

ne cavii so caanj so quij cunaj Quij man Chruun Oliv, ndaa vaa cuyn inanj so quiyaj so a. Ne canoco nij s tucuyn senana so rej xco so a. 40 Ne gaa cuchi nij so rej yo, ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa carn Diose chrej rihaan s chree se gaa nanj guun r soj quiyaj soj cacun quiyaj s chree

39Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose a

San Lucas22 taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 41 Gaa ne naxuun so man so rihaan nij s tucuyn senana so, ne caanj so rej yanj doj, ne canicun ruj so, ne cachn niyaj so rihaan Diose, 42 ne cataj so rihaan Diose a: Sese cavee, ne carn ra so xrj, se gaa nanj quiran uxr u nj sayuun, tzaj ne sese man so me r qui rn u nj sayuun, ne qui y so ndaa vaa me r man so, ne se quiy so ndaa vaa me r maanj ma taj Jesucrist, cachn niyaj so rihaan Diose a. 43 Gaa ne curuvi yoo semoz Diose cavii rej xta rihaan so, ne nari nucuaj nimn so, quiyaj semoz Diose yo a. 44 Ne nan ndoo r so, ne nucuaj ndoo cachn niyaj so rihaan Diose, ne cavii ndoo nihaa rihaan so, ne ase vaa ton vaa nihaa cavii rihaan so cayanj rihaan yo a. 45 Ne canicun caya so, ne caanj so rej ne nij s tucuyn senana so, tzaj ne queneen so se vaa cotoj nu nij so, che se nan ndoo r nij so a. 46 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me che otoj soj ga. Naxumaan soj cachi nj niyaj soj rihaan Diose se gaa nanj guun r soj quiyaj soj cacun quiyaj s chree taj so rihaan nij s tucuyn senana so a.

242 me s t yaan rihaan nij yuvii , ne quinichrun s cunaj Judas rihaan Jesucrist, che rej guun r so cachron tuva so xruu Jesucrist a. 48 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan Judas a: Ne chihan uxr y so, se vaa tacuachn so manj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii gaa cachron tuv so xruj, man Judas taj so rihaan Judas yo a. 49 Dan me se queneen nij s nicu n ga Jesucrist daj quiyaj nij yuvii man Jesucrist, ne che dan xnanj nij so man Jesucrist a: Go nj ne espad raa nij so, r so na taj nij so rihaan Jesucrist a. 50 Ne yoo tuvi nij so ro, go tane so ne espad raa semoz xrej ata suun nocoo doj, ne gj nu xr yo rej nuva yo, quiyaj so a. 51 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Cane r soj ga suun yaj danj taj Jesucrist rihaan nij so a. Gaa ne cuta Jesucrist raa Jesucrist rej quiran chiii xr moz yo, ne nu or nahuun sa xr moz yo, quiyaj Jesucrist a. 52 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan tanuu uun chij rihaan nij tanuu tum nuvi do, rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do a: Me che na ne espad na chruun na ga soj ga. S ituu m u nj, r soj na. 53 O se daj a gii yn u nj ga nij soj r nuvi nocoo, tzaj ne ne guun r soj qui taaa soj mn u nj ma. Tzaj ne cuano nihnj me se aj quisj or cavee quiyaj soj ndaa vaa me r soj quiyaj soj,

me se nicu n Jesucrist camii so, ne nu cana queee yuvii , ne s cunaj Judas yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa quitaaa nii man Jesucrist a
47Dan

243 ne nihnj me se cavee guun nucuaj soj si j vaj rej rmi a taj Jesucrist rihaan nij so a.
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Pedr gaa cataj so se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a

San Lucas22 Ne uno uxraj me taj so, man tinuj taj so rihaan nij so a. Ne dan me se nu camii so danj, ne nu caguj toloo a. 61 Gaa ne canicaj s ni j raa man n, ne niyaj so man Pedr, gaa ne nanuj r Pedr senana s ni j raa man n gaa cataj s ni j raa man n rihaan so: Nen u nj se vaa asa ataa caguaj toloo nii cor, ne vanuj cataj so se vaa ne nen so manj ma, cataj s ni j raa man n rihaan so quii a. 62 Dan me se gaa niyaj s ni j raa man n man Pedr, gaa ne curihanj Pedr xe, ne tavee ndoo so a.

me se quitaaa nij so man Jesucrist, ne caanj nicaj nij so man Jesucrist r ve tucu xrej ata suun nocoo doj, ne gan gan canoco s cunaj Pedr rej xco Jesucrist, na so a. 55 Dan me se naran nii yaan r ve, ne yn tacuachriin taran nii rihaan yaan, ne yn s cunaj Pedr scanj nij so a. 56 Dan me se yn so rej chuguun yaan rihaan nij tuvi xrej, ne queneen yoo moz chana man so, ne niyaj uxr chana yo man so a. Gaa ne cataj moz chana yo rihaan tuvi no s man ga no a: 57 S nihnj ro, me yoo s cach ga Jesucrist a taj chana yo, niyaj yo man Pedr a. Gaa ne cataj Pedr rihaan chana yo a: Ne nen u nj man so, man nocoj taj so a. 58 Ne yo or nii me se queneen yo so man Pedr un a: Yoo tuvi nij s ch ga so m so ei taj so rihaan Pedr a. Taj ma. Nuve si j ch ga so m u nj, man tinuj taj Pedr yo a. 59 Dan me se cachn yo or un, gaa ne nucuaj camii yo so a: Ya uxr si j cach ga Jesucrist me s nihnj nanj ei. O se si j cavii estad Galilea me roj so ga Jesucrist chuguanj taj yo so a. 60 Gaa ne cataj Pedr rihaan s tuva danj a:

54Dan

ne nij s quitaaa man Jesucrist ro, tiha ndoo nij so man so, ne go nij so xr so a. 64 Ne gaa go nij so xr so me se carn nij so rihaan Jesucrist, ne cataj nij so rihaan so a: Cataj so rihaan nj me s go mn so taj nij so, 65 ne queee doj nana nij amii un nij so rihaan Jesucrist a. 66 Ne gaa quisj gii, ne cunuu chre nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne dan me se nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss do, cunuu chre, ne caanj nicaj nij so man Jesucrist r ve ane nij so cacun che yuvii a. Gaa ne xnanj nij so man Jesucrist, ne cataj nij so: 67 Sese ya si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so, r so, ne cataj xnaanj so rihaan nj taj nij so a.

63Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa cuta nii cacun xr Jesucrist a

San Lucas22,23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cavee se cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne se cuchumn r soj senanaj ma. 68 Ne sese xnaanj u nj o nana man soj, tzaj ne se cataj xnaanj soj rihanj ma. 69 Tzaj ne rej rihaan n me se xa u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne cayn u nj rej nuva Diose s nucuaj ndoo a taj Jesucrist rihaan nij so a. 70 Gaa ne xnanj cunudanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Che dan me tani j Diose m so, r so na taj nij so rihaan so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ve ya ndaa vaa cataj soj ro, ve danj vaa nanj taj so a. 71 Gaa ne cataj nij so rihaan tuvi nij so a: Se cachiin doj s cana cataj xnaanj rihaan n che cacun tum s nihnj a ma. O se maan n me s cuno daj tuva so nihnj nanj adonj taj nij so rihaan tuvi nij so a.

244 can Diose guun s nicaj suun rey me maan so, taj so adonj taj nij so rihaan s cunaj Pilato, niyaj nij so man Jesucrist a. 3 Gaa ne xnanj s cunaj Pilato man Jesucrist a: So me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit na taj so, xnanj so man Jesucrist a. Vej taj Jesucrist rihaan so a. 4 Gaa ne cataj s cunaj Pilato rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij yuvii do a: Nuvi cacun tum s nihnj narij ma taj so a: 5 Tzaj ne nucuaj doj camii nij so, cataj nij so: Tzaj ne queee yuvii uno senana so, ne vaa gii quiyaj nij so sayuun nanj . Ne vaj so tucuyn so senana so nu estad Judea nihnj, ne guun chee so tucuyn so senana so estad Galilea, ne na so ndaa nihnj tucuyn so nanj adonj taj nij so rihaan Pilato a. 6 Dan me se cuno Pilato senana nij so, gaa ne xnanj Pilato man nij so sese si j cavii estad Galilea me Jesucrist a. 7 Gaa ne queneen so se vaa ya cavii Jesucrist estad Galilea rej uun chij s cunaj Herodes a. Che dan cataj so se vaa caanj ni caj nij so man Jesucrist rihaan s cunaj Herodes yo a. O se gii dan me se nu maan s cunaj Herodes chuman Jerusaln a.

23

Dan me se queee nij so, ne naxumaan taran nij so, ne caanj nicaj nij so man Jesucrist rihaan s cunaj Pilato a. 2 Gaa ne cuta nij so cacun xr so rihaan s cunaj Pilato, ne cataj nij so rihaan s cunaj Pilato a: S nihnj ro, me s tucuyn tucun ne rihaan tuvi nj si j israelit, ne cataj so se vaa se go yuvii puext rihaan s nicaj suun cunaj Csar, ne taj so se vaa si j

Nana nihnj taj xnaanj daj camii s cunaj Pilato ga Jesucrist a

queneen s cunaj Herodes man Jesucrist, gaa ne guun niha

Nana nihnj taj xnaanj daj camii s cunaj Herodes ga Jesucrist a

8Gaa

245 uxr r so a. O se asi j rque ndoo me se guun r so queneen so man Jesucrist, che se aj cuchi nana rihaan so daj yaj Jesucrist a. Ne guun r so se vaa quiyaj Jesucrist o suun sa nocoo ni yaj so a. 9 Dan me se xnanj ndoo so nana man Jesucrist, tzaj ne a nana ne cami i Jesucrist rihaan so a ma. 10 Tzaj ne nicu n nij xrej ata suun nocoo doj nicu n nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii nicu n, ne nucuaj ndoo cuta nij so cacun xr Jesucrist a. 11 Gaa ne nachri Herodes do, nij tanuu nuu rihaan so do, niyaj nij so man Jesucrist, ne canga nacoo nij so niyaj nij so man Jesucrist a. Gaa ne nan nij so yatzj sed man Jesucrist quiyaj Herodes, ne ve dan nan un Herodes man so rihaan Pilato a. 12 Ne gii dan me se guun chee Herodes ga Pilato namii sa roj so ga tuvi roj so a. O se asi j rque doj me se si j taj riyunj man tuvi me roj so a.

San Lucas23 so, ne xa cacun cuta soj xr so, tzaj ne taj vaj cacun vaa danj tum s nihnj narij ma. 15 Ne s cunaj Herodes ro, ne nari so cacun tum s nihnj a ma. Maan se nan uun s cunaj Herodes man s nihnj rihaan n nanj . Ne xcaj soj cuent se vaa taj cacun quiyaj s nihnj, ne ne n xcn so cavi so ma. 16 Che dan qui yj doj sayuun man so, ne caanj uun so, quiyaj n nanj taj Pilato rihaan taran nij yuvii a. 17 O se maan gii dan me se daj a chaanj pascu nan nij so man o yuvii ni j taga a. 18 Gaa ne caguj cunudanj nij so, cataj nij so a: Ticavi soj man s nihnj ei. Ticavi soj man s nihnj ei. Ne quiri i so man s cunaj Barrabs taga che nj taj nij so, caguj nij so rihaan Pilato a. 19 Ne xa s cunaj Barrabs, tzaj ne si j quiyaj cunu nij yuvii man chuman Jerusaln me so, ne si j ticavi man yuvii me so, ne che dan caxrj nii taga man so a. 20 Gaa ne camii un Pilato rihaan nij yuvii a. O se guun r so quiri i so man Jesucrist caanj Jesucrist a. 21 Gaa ne caguj nu nij yuvii , cataj nij so: Cano ya so rihaan rcutze ei taj nij yuvii , caguj nij yuvii a. 22 Gaa ne quisj vanuj cataj so rihaan nij yuvii : Tzaj ne taj vaj se chii i quiyaj so ma. Taj vaj cacun tum so, ne ne n xcn so cavi so ma. Dan me se qui yj doj sayuun man so, ne caanj uun so qui yj nanj taj un Pilato rihaan nij yuvii a.

me se canacn s cunaj Pilato man nij xrej ata suun nocoo doj do, man nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, man maan nij yuvii do, se vaa cana nij so cunuu chre nij so rihaan so a. 14 Gaa ne cataj Pilato rihaan nu nij yuvii a: Dan me se nicaj soj man sno nihnj cana soj rihanj, ne cataj soj se vaa so me s me r quiyaj nij yuvii sayuun a. Ne ve xnanj u nj man so cuno taran soj daj yaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj s cunaj Pilato se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze a
13Dan

San Lucas23 ne caguj ndoo nij yuvii , ne uxr cane nij yuvii suun rihaan Pilato se vaa ya cavi Jesucrist rihaan rcutze quiyaj so, ne guun nucuaj doj senana nij yuvii yo a. 24 Gaa ne guun ya r Pilato se vaa quiyaj so ndaa vaa cataj nij yuvii rihaan so a. 25 Dan me se s ni j taga tum cacun se vaa cunu yuvii quiyaj do, se vaa ticavi yuvii do, quirii Pilato man so caanj uun so, ndaa vaa cataj nij yuvii a. Ne Jesucrist ro, cavej r Pilato quiran so ndaa vaa guun r nij yuvii quiran so nanj adonj.

246 yuvii nij quij se vaa canee nij quij carn nij quij xr maan nij so a. 31 O se ase vaa chruun maree vaa ina vaa u nj nihnj, tzaj ne danj nanj ticavi nii manj a. T a nij s ne chuman Jerusaln, ne ase vaa chruun nacoo cavi vaa nij s tum cacun ne chuman Jerusaln, ne che dan chii i uxr doj quiran nij so nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij chana a. 32 Ne nicaj nii man yavj roj s tum cacun, caanj nii rej cavi roj so ga Jesucrist a. 33 Ne gaa cuchi taran nij so rej cunaj Tacaan C Yave Xnang, ne cachrn nii man Jesucrist ga roj s tum cacun rihaan vanuj rcutze, ne dan me se yoo so ro, cachrn nii rej nuva Jesucrist, ne yo so ro, cachrn nii rej nichruun Jesucrist a. 34 Gaa ne cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose, cataj so: Caraa xnaa so, ne se quiy so sayuun man nij so, man Ataj Chij. O se ne neen nij so daj yaj nij so ma taj so, cachn niyaj so rihaan Rej so Diose a. Gaa ne tico tixaj nij tanuu che sagan Jesucrist a. 35 Ne canicun queee yuvii niyaj daj quiran Jesucrist a. Dan me se canga nacoo nij s uun chij, cataj nij so: A j tinanii so man yo yuvii rihaan sayuun, r so . Cavee ti nanii so man maan so yaj ei. Sese si j narii Diose me so do, sese si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so do, ne cavee ti nanii maan so man so a taj nij s uun chij niyaj nij so man Jesucrist a.

23Tzaj

me se nicaj nii man Jesucrist caanj nii, gaa ne quitaaa nii man yoo s cunaj Simn s cavii chuman Cirene gaa na nique so rej tacaan, ne cuta nii rcutze xr so ata so rcutze na so rej xco Jesucrist a. 27 Ne noco queee yuvii man Jesucrist, ne taaj nij yuvii me chana, ne dan me se go nij chana secuxru nij no rucuaa nij no, ne tavee ndoo nij chana niyaj nij chana man Jesucrist a. 28 Gaa ne canicaj Jesucrist, cataj Jesucrist rihaan nij chana yo: Cuno soj chana tani j chuman Jerusaln cami j . Se tavee nij soj ni yaj soj mn u nj a ma. Tzaj ne tavee soj ni yaj soj man maan soj do, man maan tan soj do . 29 O se vaa gii cataj nii se vaa aj cavii sa doj nij chana ituun do, nij chana ne nari neej do, nij chana ne tucutzi i neej do a. 30 O se gii dan me se guun chee yuvii nacu nj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij yuvii gaa cachrn nij yuvii man Jesucrist rihaan rcutze a
26Dan

247 nij tanuu, tzaj ne canga nacoo un nij tanuu niyaj nij tanuu man Jesucrist, ne rumaan nij tanuu na vin yuu tuva Jesucrist, 37 ne cataj nij so: Sese so me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne ti nanii so man man so rihaan sayuun yaj vij taj nij tanuu rihaan Jesucrist a. 38 Ne vaa rcuchra n rihaan rcutze yo, ne n nana rihaan rcuchra yo se vaa: Si j nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit me s nihnj a, taj nana yo a. 39 Ne yoo tuvi roj s tum cacun noco rihaan rcutze rej xnuj Jesucrist ro, nij camii so rihaan Jesucrist, cataj so: Si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so, r so na. Me che ne tinanii so man taran n ga taj so rihaan Jesucrist a. 40 Tzaj ne yo s tum cacun ro, cataj so rihaan tuvi so: Nihnj me se cuyaan vaa sayuun ran n ga sayuun ran s nihnj nanj . Ne me che ne chuv so a doj niyaj so Diose ga. 41 Dan me se xa n, tzaj ne vaa che cavi n, ne ran n sayuun che cacun tum n, tzaj ne xa s nihnj, tzaj ne taj vaj a doj se chii i ne quiyaj s nihnj a ma taj yo s tum cacun yo rihaan tuvi so a. 42 Gaa ne cataj so rihaan Jesucrist a: Se quiniyn so racuj so manj, asa guun chee so guun chij so a ma taj so rihaan Jesucrist a. 43 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a:

San Lucas23 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so cuano se vaa gii cuan me se cayn so ga u nj rej sa ndoo rej ne nij s sa rihaan Diose ei taj Jesucrist rihaan so a. 44 Ve dan, ne caxuj me yo, ne guun rmi rihaan nu chumii , ne yoo guun rmi rihaan chumii ndaa quisj aga vanuj rej anoco gii a. 45 Ne guun rmi rihaan gii, ne sin nu yatzj cortin noco r nuvi nocoo a. 46 Gaa ne nucuaj ndoo caguj Jesucrist, cataj so: Nacaj so nimanj, Ataj Chij taj so, ne ve dan cavi so a. 47 Dan me se queneen tanuu capitn se vaa guun, gaa ne ve uxr camii so che Diose, ne cataj so: Xa s nihnj, tzaj ne ya ya s sa me so nanj taj tanuu yo niyaj so man Jesucrist a. 48 Dan me se queneen taran nij yuvii cunuu chre rej yo se vaa guun, gaa ne go nij so secuxru nij so rucuaa nij so che se nan ndoo r nij so, gaa ne canicaj nij so caanj nij so chuman a. 49 Ne canicun cunudanj nij tuvi Jesucrist rej gan doj, ne taaj nij so me chana cuno senana Jesucrist asi j cavii Jesucrist estad Galilea a. Ne niyaj taran nij so man Jesucrist a.

36Ne

vaa o s cunaj Jos, ne yoo tuvi nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit me so a. Ne s sa me so, ne s nica nimn me so, 51 ne ne vaa r so daj se vaa r

50Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachin nii man Jesucrist rque yuuj yuvej a

San Lucas23,24 yo nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit ma. Ne guun r so quiyaj so ndaa vaa quiyaj yo nij so ma. Ne s cavii chuman Arimatea yoo chuman naj estad Judea me so a. Ne so me s me ndoo r guun chij Diose rihaan chumii nihnj a. 52 Dan me se caanj so rihaan s cunaj Pilato, ne cachn niyaj so rihaan s cunaj Pilato se vaa cavej r s cunaj Pilato cachi n so man Jesucrist a. Dan me se cavej s cunaj Pilato, 53 gaa ne caanj s cunaj Jos, tinanij so man Jesucrist, ne nacutj so yatzj mant xr Jesucrist, ne caxrj so man Jesucrist rque yuuj yuvej rej nuvi a xnang naj a. 54 Ve danj quiyaj nij so gii yaj chuvi i nij yuvii israelit che gii naraan r nij so, ne ve danj quisj gii narnj r nij so a. 55 Ne canoco nij chana cavii estad Galilea ga Jesucrist rej xco s cunaj Jos, ne queneen nij chana yuuj rej caxrj s cunaj Jos man Jesucrist, 56 gaa ne canicaj nij chana chuman Jerusaln, ne quiyaj chuvi i nij chana yo gun daj do, squ xl mirra do, caxri i nij chana man Jesucrist r nij chana a.

248 naj yanj yuvej arn tuva yuuj naj Jesucrist a. 3 Ne gaa catj nij chana r yuuj, ne ne nari nij chana man Jesucrist si j ni j raa man n a ma. 4 Dan me se caryaanj ndoo nij chana, ne nicun vi j sno rihaan nij chana, ne roj sno yo me se yatzj chuguu n uxr nu roj so a. 5 Dan me se cuchuvi uxr nij chana, ne caanj cayn ruj nij chana, ne cuchruj nij chana rihaan nij chana rihaan yo a. Gaa ne cataj roj sno rihaan nij no: Taj che nano soj man s vaa ina rej naj nij s cavi ma. 6 O se nuvi so naj nihnj a ma. O se cunuu ina un so nanj . Dan me se nanuj r soj se vaa cataj so gaa vaj nij soj estad Galilea, ne cataj xnaanj so rihaan soj se vaa 7 xa so si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne vaa che tacuachn nii man so rihaan s tum cacun, ne cachron nij so man so rihaan rcutze, ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un so, taj so a taj roj sno yo rihaan nij chana a. 8 Dan me se nanuj r nij chana nana camii Jesucrist a. 9 Gaa ne curihanj nij chana yuuj yuvej, ne canicaj nij chana yo chuman Jerusaln, ne cataj xnaanj nij chana nu se vaa queneen nij no rihaan xaan nij apstol cune Jesucrist man do, rihaan yo nij s tucuyn senana Jesucrist un do a. 10 Dan me se vanuj nij chana me n cunaj Mari Magdalena do, n cunaj Juana do, n cunaj Mara nii Jacobo do, ne vanuj nij no ga yo nij chana ro, cataj xnaanj rihaan nij apstol che nu se vaa queneen nij no a. 11 Ne gaa cuno

24

Dan me se maan gii narnj r nij yuvii israelit me se narnj r nij chana a. Ne taxrej gii cotung, gaa ataa doj quisi j gii, me se caanj nij chana rej taj yuuj, ne nicaj nij chana nij rasuun gun daj se vaa aj quiyaj chuvi i nij no a. 2 Gaa ne queneen nij chana se vaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un Jesucrist a

249 nij apstol cune Jesucrist man senana nij chana, gaa ne nana sn rmaan me nana yo, r nij apstol cune Jesucrist man, ne ne cuchuman r nij so senana nij chana a. 12 Tzaj ne naxumaan s cunaj Pedr, ne cavii so cunnj so caanj so ndaa yuuj yo, niyaj so a. Dan me se canicun nituu so, niyaj so rque yuuj, tzaj ne nuvi Jesucrist naj rque yuuj queneen so a. Maan yatzj mant uun naj, niyaj so a. Gaa ne cavii so quinan so, ne caryaanj so che nu se vaa guun a.

San Lucas24 se yoo so me s cunaj Cleofas, ne cataj so rihaan Jesucrist a: Cunudanj nij s aran chuman Jerusaln neen daj vaa guun chuman Jerusaln gii cachn nihnj ei. Ne me che daj o run so me s ne neen daj vaa guun gii cachn nihnj ga taj so, xnanj so man Jesucrist a. 19 Gaa ne: Daj guun chuman Jerusaln ga taj Jesucrist, xnanj so man roj so a. Gaa ne cataj roj so rihaan Jesucrist a: Nu se vaa quiran Jesucrist s cavii chuman Nazaret a. Ne so me s guun s nata senana Diose rihaan nij yuvii , ne s uun nucuaj ndoo quiyaj suun me so, ne s cavii ndoo nana sa che Diose tuva me so rihaan cunudanj nij yuvii a. 20 Ne dan me se cane nij xrej ata suun nocoo doj cane nij s nicaj suun cane suun se vaa cavi so, gaa ne cachrn nii man so rihaan rcutze, 21 ne dan me se guun r nj se vaa so me s ti nanii man n si j israelit rihaan sayuun, tzaj ne quiran so cunudanj, ne nihnj me se sj vanuj gii cavi so adonj. 22 Tzaj ne caryaanj ndoo nj, quiyaj chana tuvi nj a. O se taxrej cuan me se caanj ni yaj nij chana yuuj cachin nii man so, 23 tzaj ne dan me se ne nari nij chana man so a ma. Che dan cana un nij chana rihaan nj, ne cataj nij chana se vaa ndaa vi j semoz Diose naquiyaa rihaan nij no, ne cataj roj semoz Diose se vaa vaa ina Jesucrist, taj nij chana rihaan nj nanj adonj. 24 Dan me se

me se vi j tuvi nij s tucuyn senana Jesucrist ro, vaj roj so chrej ve maan gii cotung yo, caanj roj so ndaa o chuman naj xaan kilmetro ga chuman Jerusaln, ne Emas cunaj chuman yo a. 14 Ne nan roj so cuent che nu se vaa quiran nij tuvi Jesucrist a. 15 Dan me se nan roj so cuent, ne nuchruj raa roj so daj quiran Jesucrist, gaa ne maan Jesucrist quinichrun rihaan roj so, ne ch Jesucrist ga roj so a. 16 Tzaj ne ne cavee cunuu yaan roj so man Jesucrist ma. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Ch roj soj nan roj soj cuent, ne me che nan roj soj cuent ga tuvi roj soj, ne me che nan ndoo r roj soj ga taj so, xnanj so man roj so a. Ne dan me se canicun roj so, ne nan ndoo r roj so a. 18 Dan me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii Jesucrist ga vi j tuvi nij s tucuyn se-nana so gaa vaj roj so chrej ndaa chuman cunaj Emas a
13Dan

San Lucas24 cavii o vi j tuvi nj caanj ni yaj roj so yuuj yo, tzaj ne queneen roj so nu ndaa vaa cataj xnaanj nij chana rihaan nj, tzaj ne ne nari roj so man maan Jesucrist a ma taj roj so rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne maan Jesucrist cataj rihaan roj so a: Dan me se s ne acaj cuent me soj, ne s ne niha r cuchuman r nu senana nij s nata senana Diose gaa na me soj nanj . 26 O se ne neen soj se vaa xa s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, tzaj ne vaa che ndoo quiran so sayuun ne catuu so rej guun chij ndoo so a taj Jesucrist rihaan roj so a. 27 Gaa ne dan me se guun chee so camii so che senana s cunaj Moiss do, che senana cunudanj nij s nata senana Diose do, gaa ne cataj xnaanj so rihaan roj so daj taj nu danj Diose che maan so a. 28 Dan me se quinichrun nij so tuva chuman rej caanj roj so, gaa ne Jesucrist me se ndaa r se yaj s caanj chuman naj gan doj ro, quiyaj so a. 29 Gaa ne terquee roj so man Jesucrist a: Quinaj cachr so ga rj, ne aj caanj gii, ne vaj so chrej, ne guun rmi nanj taj roj so rihaan Jesucrist a. Gaa ne quinj so ga roj so, ne catj so chuman caran so ga roj so a. 30 Dan me se yn nij so cha xtino nij so, ne nicaj Jesucrist rachrn, ne nago so graci rihaan Diose che rachrn, gaa ne cuxra taaj so rachrn, rqu so cha roj so a. 31 Dan me se caxrj r

250 roj so, ne cunuu yaan roj so man Jesucrist, ne ve dan nu caanj niya Jesucrist rihaan roj so, ne ne cavee queneen roj so man so a ma. 32 Gaa ne cataj roj so rihaan tuvi roj so a: Ve ya maan Jesucrist me yo asan. O se gaa camii so ga n gaa vaj n chrej do, gaa cataj xnaanj so che danj Diose do, gaa ne guun niha uxr nimn n, ne ndaa tiquisii maan nimn n, quiyaj so a taj roj so rihaan tuvi roj so a. 33 Gaa ne maan or dan naxumaan roj so, ne canicaj roj so caanj un roj so chuman Jerusaln, gaa ne cuchi roj so yo, gaa ne aj cunuu chre xaan nij s tucuyn senana Jesucrist ga yo tuvi nij so, 34 ne nij so ro, cataj rihaan roj so se vaa ya aj cunuu ina un s ni j raa man n, ne s cunaj Simn me s queneen man so, taj nij so rihaan roj so a. 35 Gaa ne roj so ro, cataj xnaanj daj guun gaa queneen roj so man Jesucrist gaa vaj roj so chrej, ne cataj xnaanj roj so se vaa ndaa cuxra taaj so rachrn gaa cunuu yaan roj so man Jesucrist, taj roj so a.

me se gaa nan nij so cuent che nu rasuun dan, ne nu curuvi Jesucrist tanuu scanj nij so, ne: Dnj gaa nimn soj taj so rihaan nij so a. 37 Gaa ne cuchuvi ndoo nij so, ne tanaj me s nicu n rihaan nij so, r

Nana nihnj taj xnaanj se vaa curuvi Jesucrist rihaan xaan nij s tucuyn se-nana so ga tuvi nij so a
36Dan

251 nij so a. 38 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Me che nan ndoo r soj, ne me che uun vi j r soj ga. 39 Ni yaj soj raaj ni yaj soj tacj ni yaj soj, ne xcaj soj cuent se vaa maanj me . Xa tanaj, tzaj ne taj nee man so do, taj c man so do ma taj Jesucrist rihaan nij so, 40 ne tihaan so raa so do, tac so do, rihaan nij so a. 41 Dan me se ne cavee cuchuman r nij so se vaa maan Jesucrist me a. O se guun niha uxr r nij so, ne caanj uxr r nij so a. Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Vaa doj se ch rihaan soj na taj so, xnanj so man nij so a. 42 Gaa ne rqu nij so o xco nee xcuaj riya do, doj scuu xtaan do, man so, 43 gaa ne nicaj so, ne ch so niyaj nij so a. 44 Gaa ne cataj so rihaan nij so a: Nihnj me nana camii u nj rihaan nij soj gaa vaj u nj ga soj, se vaa cataj u nj vaa che quisi j ya unj nu nana amii che u nj nana no rihaan yanj no setucuanj Moiss do, yanj no senana nij s nata senana Diose gaa na do, yanj no nij chra salmo do a taj so rihaan nij so a. 45 Gaa ne guun nucuaj nij so xcaj nij so cuent che nu danj Diose, quiyaj so, 46 ne cataj so rihaan nij so: Ve danj taj danj Diose se vaa xa u nj si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, tzaj ne quiran

San Lucas24 maanj sayuun, ne cavi u nj, ne cachen vanuj gii, gaa ne cunuu ina un u nj a. 47 Gaa ne cami i natj nii rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii se vaa che se vaa can u nj ro, che dan sese canicaj nimn nij yuvii canoco nij yuvii chrej sa, gaa ne tinavi j Diose cacun tum nij so a. Dan me se asino cami i natj nii nana dan chuman Jerusaln, gaa ne cami i natj nii nu rihaan chumii adonj. 48 Ne nij soj ro, me nij s queneen nu rasuun quiyj ne testig guun soj, 49 ne nihnj me se rque u nj Nimn Diose rihaan soj ndaa vaa cata tuva maan Diose gaa na a. Dan me se yoo cayn soj chuman Jerusaln nihnj ndaa se nari nucuaj nimn soj quiyaj Diose taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne nicaj Jesucrist man nij so, caanj so ndaa tuva chuman Betania, gaa ne naxcaj so raa so, ne cachn niyaj so rihaan Diose se vaa ve racuj Diose man nij so, ne cavi i sa nij so a. 51 Ne nu camii so danj che nij so, ne nu cavii so xta caanj so a. 52 Dan me se navj nij so rihaan so, gaa ne canicaj nij so caanj un nij so ndaa chuman Jerusaln, ne guun niha uxr r nij so, 53 ne yoo caanj nij so nuvi nocoo, ne nata nij so rihaan nij yuvii se vaa sa uxr quiyaj Diose a. Ve danj gaa ya ei.

50Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii Jesucrist xta a

Nihnj me se-nana Jesucrist nana sa cachrn s cunaj Juan rihaan yanj a

Asi j ataa quiyaj Diose chumii , ne aj vaa senana Diose, ne senana Diose ro, canicun so rihaan maan Diose, ne Diose me so a. 2 Dan me se asi j ataa quiyaj Diose chumii , ne canicun senana Diose rihaan Diose, 3 ne cane Diose suun rihaan so quiyaj so nu rasuun a. Ne sese taj senana Diose, ne taj vaj a doj rasuun mn nihnj cuano ne guun ma. 4 So me s quiyaj cunuu ina rasuun, ne che se cunuu ina yuvii quiyaj so, che dan guun nucuaj yuvii xcaj yuvii cuent a. Dan me se ase vaa yaan chuguu n vaa so rihaan yuvii , 5 ne quiyaj so chuguu n rej rmi rej man n si j man rihaan chumii nihnj si j ataa xcaj cuent, ne ne quiyaj canan rej rmi yo rihaan so a man adonj. 6 Ne curihanj yoo sno, ne dan me se s can Diose me so, ne Juan cunaj so, 7 ne cana so cataj xnaanj so che yaan chuguu n yo, ne me r so cuchuman r cunudanj yuvii ni yaj nij yuvii man yaan chuguu n yo a. 8 Nuve maan so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun yuvii man se-nana Diose a

me yaan chuguu n yo; maan se cana so cataj xnaanj so che yaan chuguu n yo a. 9 Ne yaan chuguu n ya yo ro, yo me s yaj chuguu n rihaan cunudanj yuvii , che rej guun nucuaj nij yuvii xcaj nij yuvii cuent a. Ne cana so rihaan chumii nihnj, 10 ne cayn so rihaan chumii nihnj, ne maan so me s quiyaj chumii nihnj, quiyaj Diose, tzaj ne ne xcaj nij s man rihaan chumii nihnj cuent me s me so a ma. 11 Ndaa rihaan maan nij tuvi so cuchi so, tzaj ne ne cami i sa nij so ga so a ma. 12 Tzaj ne xa taran nij s camii sa ga so, tzaj ne s amn r niyaj man so me nij so, ne danj nanj rqu so guun nij so tan maan ya Diose a. 13 Ne nij s guun tani j Diose man, tzaj ne nuve chee se nayn nij so rque nii nij so me guun tani j Diose man nij so ma. Ne nuve chee se guun r maan rej nij so nayon nij so rque nii nij so me guun tani j Diose man nij so ma. Nuve chee se guun r rej nij so cangaa nij so me guun tani j Diose man nij so ma. Maan se maan Diose me s quiyaj guun tani j Diose man nij so adonj.

252

253 ne guun senana Diose yo yuvii , ne cayn so ga n, ne queneen nj se vaa ve inanj quiyaj so, ne dan me se taj vaj yo tan Rej so Diose ma. Tananj orn so me s quiyaj ndaa vaa quiyaj so, ne se luj ndoo quiyaj so che n, ne inanj nana ya camii so adonj. 15 Ne s cunaj Juan me s cataj xnaanj rihaan yuvii che Jesucrist, ne nucuaj camii so, cataj so: S nihnj ro, aj cataj xnaanj u nj rihaan soj che so gaa rque . Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nda se s cana rej rihanj me so, tzaj ne o se si j uun chij ndoo doj me so rihanj nanj . O se asi j ataa cangaa u nj, ne aj nicun so nanj adonj taj s cunaj Juan yo a. 16 Danj camii s cunaj Juan che se Jesucrist me s nicaj nu rasuun sa, ne so me s rqu se sa man taran n, ne dan me se nuve orn se luj yaj so che n ma. O se queee se luj yaj so che n adonj. 17 O se rqu Diose setucuanj Moiss rihaan xi i n gaa na, tzaj ne Jesucrist me s tacuachn nana luj do, nana ya do, rihaan n a. 18 Ne xa Diose, tzaj ne taj vaj a doj s neen rihaan man Diose ma. Tzaj ne xa Jesucrist, tzaj ne orn so me tan Diose, ne nicu n so rihaan Diose, ne so me s tihaan rihaan n daj vaa Diose adonj.

San Juan1 Jerusaln me se can nij so man xrej do, man doj tuvi s cunaj Lev s cayn gaa na do, se vaa caanj nij so xnaanj nij so man s cunaj Juan me s me Juan a. Dan me se caanj nij so xnanj nij so man Juan, gaa ne Juan yo ro, camii so nana nihnj rihaan nij so a. 20 Dan me se yoo cataj xnaanj s cunaj Juan rihaan nij so daj si j me so, ne ne cami i ne so ma. O se camii ya so, cataj so: Nuve si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m u nj ma taj s cunaj Juan yo a. 21 Gaa ne xnanj un nij so man so, cataj nij so: Che dan me s m so ga. S cunaj Elas s nata senana Diose gaa na m so na taj un nij so, xnanj nij so man Juan a. Taj ma. Nuve so m u nj ma taj un s cunaj Juan yo a. Neen nj se vaa vaa gii cana yoo s nata senana Diose, ne si j nata yo m so na taj un nij so, xnanj nij so man Juan a. Taj ma taj s cunaj Juan yo a. 22 Che dan cataj nij so: Tzaj ne cataj y so me si j m so, gaa ne cavee cataj xnaanj nj rihaan nij s can man nj cana nj daj si j m so a. Me si j m so ga. Daj vaa yo, r so ga taj un nij so, xnanj nij so man Juan a. 23 Ne cataj s cunaj Juan: S cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na ro, cataj xnaanj so che suun yaj sunj a. Dan me se u nj me s nucuaj ndoo amii rej

14Gaa

nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit s man chuman

19Ne

Nihnj me se-nana s cunaj Juan s cuta ne man yuvii a

San Juan1 tacaan, ne taj u nj rihaan yuvii se vaa nuchran nimn yuvii , ne ve cami i nij yuvii ga s ni j raa man n asa cana so a taj s cunaj Juan yo a. 24 Ne taaj nij s cana rihaan s cunaj Juan me s fariseo, 25 ne cataj nij so rihaan s cunaj Juan a: Dan me se nuve si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun m so ma. Nuve si j cunaj Elas m so ma. Nuve si j nata senana Diose yo m so ma. Che dan ne n xcn so cuta ne so man yuvii taj nij s fariseo yo rihaan s cunaj Juan a. 26 Ne cataj xnaanj s cunaj Juan rihaan nij so, cataj so: U nj me s uta ne uun man yuvii a. Tzaj ne vaa yo s nicu n scanj soj, ne ne neen soj man so ma. 27 Ne so me s na rej xcoj, ne si j sa uxr doj me so rihanj, ne daj chihaa mj se quisj raj quiri j canj ni j tac so ma taj s cunaj Juan rihaan nij s fariseo yo a. 28 Danj guun rej Betania rej rnej tuva chr cunaj Jordn, rej vaj s cunaj Juan gaa cuta ne so man yuvii a. 29 Dan me se yo gii, ne queneen s cunaj Juan se vaa cana Jesucrist rihaan so, ne cataj so: Ni yaj soj ei. Ase vaa matzinj cavi rihaan Diose vaa s nihnj, ne dan me se s nihnj me s canee cacun tum yuvii man rihaan chumii nihnj, 30 ne s nihnj ro, cataj xnaanj u nj rihaan soj che so gaa rque, ne cataj u nj se vaa cavee se si j na rej xcoj me so, tzaj

254 ne si j uun chij doj rihaan u nj me so a. O se asi j ataa cangaa u nj, ne aj nicun so nanj adonj. 31 Dan me se gaa rque ro, ne queneen maanj sese si j nihnj me so ma. Tzaj ne maan che se me r u nj queneen nij yuvii israelit man so ro, che dan can u nj, ne che dan cuta ne u nj man yuvii nanj taj s cunaj Juan yo a. 32 Gaa ne cataj xnaanj ya s cunaj Juan che se vaa queneen maan so, cataj so: Quenen u nj se vaa nanij Nimn Diose rej xta, ne ase vaa o chaaan vaa Nimn Diose yo, ne cana yo, quit yo raa Jesucrist ei. 33 Gaa ne nu xcaj u nj cuent se vaa maan so me s can Diose . O se s can mn u nj cuta ne u nj man yuvii me se maan so cataj rihaan u nj se vaa sese quenen u nj nani j Nimn Diose raa yoo so, ne sese quitaj Nimn Diose yo raa so, ne so me s can Diose, ne cayn uxr Nimn Diose ga yuvii , quiyaj so a, taj s can manj adonj. 34 Gaa ne queneen man u nj man Jesucrist nihnj, se vaa nanij Nimn Diose raa so, ne aj cataj y u nj rihaan soj se vaa tani j Diose me so ei taj s cunaj Juan yo a.

ayuj me se canicun un s cunaj Juan ga vi j tuvi nij s tucuyn senana so a. 36 Ne niyaj uxr s cunaj Juan man Jesucrist gaa ch Jesucrist, ne cataj s cunaj Juan:

35Gii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun chee vanuj nij sno canoco nij so man Jesucrist a

255 Ni yaj roj soj ei. Ase vaa matzinj cavi rihaan Diose vaa s nihnj taj s cunaj Juan a. 37 Dan me se cuno roj s tucuyn senana Juan nana camii so, ne canoco roj so man Jesucrist a. 38 Gaa ne canicaj Jesucrist, ne queneen so se vaa canoco roj so man so, ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Vaa se achiin man roj soj na taj Jesucrist, xnanj Jesucrist man roj so a. Gaa ne xnanj roj so, cataj roj so: Me rej n so, rabb cataj roj so, xnanj roj so man Jesucrist, ne nana "rabb" yo taj "maestr" a. 39 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: Caanj n, ne queneen soj taj Jesucrist a. Che dan me caanj roj so, ne queneen roj so rej ne Jesucrist, ne cunu roj so tucu so cunu gii yo a. Dan me se aga caanj rej anoco gii me or camii roj so ga Jesucrist a. 40 Dan me se yoo tuvi roj s cuno nana camii s cunaj Juan ne canoco man Jesucrist ro, me s cunaj Andrs, ne tin s cunaj Simn Pedr me un so a. 41 Asino yaan nari s cunaj Andrs man tin so s cunaj Simn, ne cataj so rihaan tin so: Nari nj man Mesas ei taj so rihaan tin so a. Ne nana "Mesas" taj "s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun" a. 42 Ne caanj nicaj so man tin so rihaan Jesucrist, gaa ne niyaj

San Juan1 uxr Jesucrist man s cunaj Simn yo, ne cataj so: S cunaj Simn m so, ne tan s cunaj Juan m so . Tzaj ne ndaa yaj, ne Cefas cunaj so taj Jesucrist rihaan so a. Ne nana "Cefas" ro, xnanj hebreo me yo, ne o cuyaan vaa yo ga nana "Pedr", ne taj yo se vaa ase vaa o yuvej vaa s cunaj Pedr, ne sca nimn so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa canacn Jesucrist man s cunaj Felip do, man s cunaj Natanael do, se vaa canoco roj so man so a
43Dan

me se yo gii un me r Jesucrist cavi i so caanj so estad Galilea, ne nari Jesucrist man s cunaj Felip, ne dan me se cataj Jesucrist rihaan so a: Canoc so manj, caanj n taj Jesucrist rihaan so a. 44 Ne Felip ro, me s ne chuman Betsaida, ne Betsaida me chihn s cunaj Andrs do, s cunaj Pedr do, un a. 45 Ve dan, ne nari s cunaj Felip yo man s cunaj Natanael, ne cataj so: A j nari nj man s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne dan me se s camii Moiss che gaa cuchruj so setucuanj so me so, ne nij s nata senana Diose gaa na ro, nata un nij so che so nanj adonj. Ne dan me se Jess tan s cunaj Jos, s ne chuman Nazaret me so ei taj Felip rihaan Natanael yo a. 46 Ne cataj Natanael yo: Taj vaj s sa avii chuman Nazaret ma taj Natanael yo a. Ne cataj Felip:

San Juan1,2 Caanj n, quenen so man so, sese me r so taj Felip rihaan so a. 47 Ve dan, ne queneen Jesucrist se vaa cana Natanael rihaan so, ne camii so o nana che Natanael, cataj so: Ni yaj soj ei. Ya si j israelit me s na cuano ei. Nica amii so, ne amii so nana tiha yuunj ma taj Jesucrist niyaj so man Natanael yo a. 48 Gaa ne xnanj Natanael yo man Jesucrist, cataj so: Asa avee nen so manj ga taj so, xnanj so man Jesucrist a. Ne cataj Jesucrist: Asi j ataa cami i Felip rihaan so do, asi j cayn so tac chruun man chruj hig raa do, ne aj quenen u nj mn so ei taj Jesucrist rihaan so a. 49 Gaa ne cataj Natanael: Tani j Diose m so, maestro. Si j nicaj suun rey uun chij rihaan n si j israelit m so taj Natanael a. 50 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so: Che se cataj u nj rihaan so se vaa quenen u nj mn so gaa cayn so tac chruun man chruj hig ro, maan che dan amn r so niyaj so manj na. Tzaj ne quenen so queee doj rasuun nocoo doj un a . 51 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan nij soj cuano se vaa queneen soj naxra rej xta, ne queneen soj man nij semoz Diose, ne cavi i nij so xta, ne nani j un nij so rihaan u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii adonj taj Jesucrist rihaan taran nij so a.

256
Nana nihnj taj xnaanj se vaa naquiyaj Jesucrist na vin man na uun gaa canu chaanj naraaa chuman Can a

Cachn yavj gii, gaa ne canu chaanj naraaa chuman Can chuman naj estad Galilea, ne caanj nii Jesucrist chaanj yo a. 2 Dan me se nacn nii man Jesucrist do, man nij s tucuyn senana so do, cana nij so chaanj yo a. 3 Ve dan, ne navij na vin man nij s navij r chaanj yo, ne che dan cataj nii Jesucrist rihaan Jesucrist a: Taj vaj na vin rihaan nij s navij r chaanj ma taj no a. 4 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nii so a: Taj che cami i so danj rihanj ma. Ni yaj so, ne ataa quisi j gii qui yj suun sa nocoo taj so no nii so a. 5 Gaa ne cataj xnaanj nii Jesucrist rihaan nij moz a: Cuno nij soj nu se vaa cataj xnaanj tanj rihaan soj, ne quiyaj soj nu se vaa cataj so taj no rihaan nij moz a. 6 Ve dan, ne ne vatan xruj yahi j xi j a. Xruj nicaj caanj chihaa litr na me xruj yo, ne xruj araa nij yuvii israelit na rsuun nij so naya nij so ndaa vaa taj setucuanj Moiss me xruj yo a. 7 Ne cane Jesucrist suun rihaan nij moz, cataj so: Caraa soj na rque nij xruj yahi j yo taj so rihaan nij moz yo a. Gaa ne caraa nij moz na, ne yoo caraa ndaa tuva xruj yo, quiyaj nij so a. 8 Gaa ne cataj xnaanj un

257 Jesucrist rihaan nij moz yo, cataj so: Yaj ro, quiri i soj doj na nuu rque xruj, ne caanj ni caj soj na yo rihaan s uun chij rihaan nij moz anicaj cooo rihaan nij yuvii taj Jesucrist a. Ne danj quiyaj nij so a. 9 Ve dan, ne s uun chij rihaan nij moz anicaj cooo rihaan yuvii me se coo so doj tzin na yo, tzaj ne nuve na uun me yo a ma. Nu guun na yo na vin nanj adonj. Ne ne queneen so me rej cavii na vin yo a ma. O se maan inanj nij moz quirii na yo rque xruj ro, orn nij so me s queneen me rej cavii na yo a. Ve dan, ne nacn s uun chij yo man s naraaa cana s naraaa rihaan so, 10 ne cataj so: Tucun yaj n ro, me se nanj vaa yo nanj . Asino yaan go n na vin sa doj coo nij s tihaj na chaanj, gaa ne ndaa quisj guun xno yuvii asuun, gaa ne go n na vin nij doj coo nij so a. Tzaj ne so me se ino quiy so chuguanj. Dan me se ndaa yaj quirii so na vin sa doj yo asanj taj s uun chij yo rihaan s naraaa yo a. 11 Nihnj me se guun chee Jesucrist quiyaj Jesucrist suun sa nocoo, ne nu nihnj me se vaa quiyaj so chuman Can chuman naj estad Galilea a. Che dan xcaj nij yuvii cuent se vaa si j sa uxr me so, quiyaj so, ne cuchumn r nij s tucuyn senana so niyaj nij so man so a. 12 Gaa quisj canu chaanj naraaa yo, gaa ne caanj Jesucrist do, nii so do, nij tin so do, nij s

San Juan2 tucuyn senana so do, chuman Capernaum, ne doj gii cayn nij so chuman yo a.
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa quirii so man s chii i r nuvi nocoo a

me se ataa doj quisi j chaanj pascu chaanj navij r nij yuvii israelit, gaa ne cavii Jesucrist caanj so chuman Jerusaln a. 14 Gaa ne r nuvi nocoo ro, naj o yuvee nocoo yaj nij yuvii israelit, ne maan dan mn nij so tuvj nij so scj do, matzinj do, chaaan do a. Ne vaa s ne rihaan chruun mes, ne s natun saanj che yuvii atj rque nuvi me nij so a. 15 Gaa ne nicaj Jesucrist ne, quiyaj so cuart, go so man nij s tuvj xcuu do, man nij s natun saanj do, ne quirii so xe man taran nij so a. Ne rano so man nij scj do, man nij matzinj do, quirii so xe a. Ne tichanuu so sesaanj s natun saanj rihaan yo, ne tinaxru so nij chruun mes a. 16 Gaa ne cataj so rihaan nij s tuvj chaaan a: Quiri i soj rasuun nihnj xe cuaj ei. Se guun quiyaj soj yuvee tucu Rj ma taj so rihaan nij s tuvj chaaan man r nuvi yo a. 17 Gaa ne ninuj r nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa n nana nihnj rihaan danj Diose a: "Che se ee ndoo raj ve tucu so, che dan can nimanj quiyaj sunj che yo a". Yo me nana n rihaan danj Diose a.

13Dan

nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa quiyaj

18Queneen

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii Jesucrist che gii cunuu ina un so a

San Juan2,3 Jesucrist r nuvi yo, gaa ne che dan cataj nij so rihaan Jesucrist a: Ne n xcn so quiri i so man s tuvj xcuu man r nuvi nocoo, r nj ma. Maan se qui y so o suun sa nocoo queneen nj, gaa ne guun ya r nj se vaa no xcn so qui y so danj ei taj nij so rihaan Jesucrist a. 19 Ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Tiri soj man nuvi nihnj, ne rque vanuj gii, ne cunuu sa un nuvi nihnj, qui yj ei taj Jesucrist a. 20 Che dan cataj nij s uun chij yo rihaan Jesucrist a: Vi j chihaa vatan ya yo quiyaj suun nij s cune nuvi nihnj, tzaj ne asa cavee naquiyaj sa so nuvi nihnj rque vanuj gii, r so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 21 Tzaj ne ne cami i Jesucrist che maan nuvi nocoo yo ma. Maan se camii so che maan yan cunuu ina un so rque vanuj gii a. 22 Che dan, gaa quisj cavi so ne cunuu ina un so, gaa ne nanuj r nij s tucuyn senana so nana nihnj nana aj camii so, ne cuchumn r nij so nana no rihaan danj Diose nana taj xnaanj daj quiran s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne cuchumn r nij so nana camii maan Jesucrist un a.

258 se vaa si j can Diose me so a. O se queneen nij yuvii nij suun sa nocoo quiyaj suun so a. 24 Tzaj ne maan Jesucrist, ne gaa nucuaj r so man nij yuvii yo ma. O se so me s neen cunudanj, 25 ne ne cachi in yoo s cataj xnaanj rihaan Jesucrist daj vaa nimn yuvii ma. O se maan so me s queneen daj vaa nimn nu nij yuvii adonj.

me se nu nihnj quiyaj Jesucrist chuman Jerusaln gaa canu chaanj pascu, ne che dan queee ndoo nij yuvii cuchumn r

Nana nihnj taj xnaanj se vaa neen Jesucrist daj vaa nimn yuvii a
23Dan

Dan me se vaa yoo s fariseo cunaj Nicodemo, ne s uun chij rihaan nij yuvii israelit me so a. 2 Dan me se rej nii cana so rihaan Jesucrist, ne cataj so: Neen nj se vaa si j can Diose tucuyn man yuvii m so, maestro. O se sese nuvi Diose racuj mn so, ne ne guun nucu so qui y so ndaa vaa y so nihnj cuano asuun ma taj so rihaan Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so cuano se vaa s se cangaa naca un ro, daj chihaa mj se guun nucuaj so queneen so man Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma taj Jesucrist rihaan so a. 4 Dan me se xnanj s cunaj Nicodemo man Jesucrist, cataj so: Asa cavee cangaa un o s aj cachij ga. Cavee xa catuu un so rque nii so ne cangaa naca un so gaa a na taj Nicodemo, xnanj so man Jesucrist a. 5 Gaa ne cataj un Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa sese se cangaa yoo so

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist ga s cunaj Nicodemo a

259 quiyaj na ne quiyaj Nimn Diose, ne se guun nucuaj so catuu so rihaan Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj ma. 6 O se sese nanj yuvii quiyaj cangaa n, ne nanj yuvii man rihaan chumii nihnj me n, tzaj ne sese cangaa n quiyaj Nimn Diose, ne ase vaa sa Nimn Diose ro, danj gaa sa nimn n nanj adonj. 7 Se caryaanj tih so se vaa cataj u nj rihaan so ma. O se no xcn nij soj cangaa ya un nij soj adonj. 8 Dan me se xcaj so cuent ni yaj so nana a. Avii nana yo, ne cayuj yaj yo, tzaj ne ne nen so me rej avii yo na yo, ne ne nen so me rej caanj yo ma. Ne ase vaa nana ro, danj vaa Nimn Diose, ne dan me se sese cunuu sa nimn yoo so quiyaj Nimn Diose, ne taj nen asa cavee cunuu sa nimn so quiyaj Nimn Diose ma taj Jesucrist rihaan s cunaj Nicodemo yo a. 9 Ve dan, ne xnanj s cunaj Nicodemo, cataj so: Asa cavee quiyaj yuvii danj ga taj so, xnanj so a. 10 Gaa ne xnanj un Jesucrist man so, cataj Jesucrist: O se me che si j uun chij si j tucuyn senana Diose rihaan nij yuvii israelit m so, tzaj ne ne nen so nana nihnj nana cataj u nj rihaan so ga. 11 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa xa nj, tzaj ne che inanj se vaa neen nj amii nj ne che se vaa queneen nj nata nj adonj. Tzaj ne ne amn r nij soj nana amii nj ma. 12 Dan me se nanj che rasuun man rihaan chumii nihnj

San Juan3 cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne ne cuchuman r soj ma. Asa cavee cuchuman r soj sese cataj xnaanj u nj rihaan soj che rasuun man rej xta ga. 13 O se taj vaj s cavii rej xta nanij rihaan yo cataj xnaanj rihaan soj daj vaa nij rasuun man rej xta ma. Maan orn u nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii ro, me s na rej xta nanij rihaan yo nihnj, ne che dan maanj me s guun nucuaj cataj xnaanj rihaan soj che rej xta adonj. 14 Dan me se ase vaa tacavii s cunaj Moiss xcu aga raa chruun rej tacaan ro, danj quiyaj nii manj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne tacavii nii manj raa o chruun, 15 ne ndaa sj, gaa ne taran nij s cuchuman r ni yaj manj ro, cayn nij so ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Nicodemo a.

me se ee uxr r Diose niyaj Diose man n si j man rihaan chumii nihnj, ne nda se orn tan Diose, tzaj ne rqu uun Diose tan so yo, cana tan so rihaan chumii nihnj, ne cataj Diose se vaa nij yuvii amn r niyaj man tan so ro, se cavi nij so daj chihaa mj ma. Tananj cane nij so ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj. 17 O se ne canej Diose tan so che rej cuta tan so cacun xr nij yuvii man rihaan chumii nihnj ma. Tananj can Diose man tan so rihaan chumii

16Dan

Nana nihnj taj xnaanj me che cana Jesucrist rihaan chumii nihnj a

San Juan3 nihnj che rej ti nanii tan so man nij yuvii rihaan chrej chii i uun chij nimn nij so adonj. 18 N si j amn r niyaj man tan Diose me se taj vaj sayuun quiran n ma. Tzaj ne s ne amn r niyaj man so ro, aj cataj Diose se vaa ya quiran so sayuun nanj . Che se ne cuchuman ya r so niyaj so orn ya tan Diose ro, che dan quiran ya so sayuun adonj. 19 Dan me se nihnj me cacun tum nij s quiran sayuun yo a. O se aj cana Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne ase vaa o yaan chuguu n vaa so, tzaj ne caran inanj r nij s man rihaan chumii nihnj cachee nij so rej rmi , ne ne cavej r nij so quinichru n nij so rihaan yaan chuguu n yo a. O se chii i ndoo vaa se quiyaj nij so adonj. 20 Dan me se nu yuvii yaj se chii i ro, taj riyunj nij so niyaj nij so yaan chuguu n yo, ne ne na nij so rihaan yaan chuguu n yo ma. O se navej r nij so curuvi se vaa yaj nij so ma. 21 Tzaj ne nij s me r canoco nana ya ro, na nij so rihaan yaan chuguu n yo, ne dan me se gaa yaj nij so danj, ne ruvi se vaa yaj nij so, ne s noco man Diose me nij so, ne Diose racuj man nij so nu se vaa yaj nij so a.

260 leej nii naj estad Judea, ne ve dan vaj nij so cuta ne nij so man yuvii do a. 23 Ne s cunaj Juan ro, ne chuman cunaj Enn, ne uta ne so man yuvii un a. O se nichru n naj chuman Enn ga chuman Salim, ne man uxr na cata ne yuvii rej yo, ne cana uxr yuvii , ne ata ne nij yuvii adonj. 24 O se ataa doj caxri i nii taga man s cunaj Juan yo gaa ei. 25 Ve dan, ne guun chee nij s tucuyn senana Juan camii cunu nij so ga o s uun chij rihaan nij yuvii israelit che nana cataj xnaanj s cunaj Moiss, se vaa daj quiyaj yuvii naya yuvii , gaa ne cavee guun niha r Diose ni yaj Diose man nij so a. 26 Ve dan, ne cuchi nij s tucuyn senana Juan rihaan maan Juan, ne cataj nij so: S ch ga so gaa vaj n rej rnej tuva chr cunaj Jordn ro, s nat so che ro, uta ne so man yuvii cuano, ne anj taran nij yuvii rej vaj so, maestro taj nij s tucuyn senana Juan rihaan Juan a. 27 Gaa ne cataj Juan: A yuvii navee canoco daj chihaa mj man so, sese nuve Diose me s cavej r ma. 28 O se aj cuno maan soj nana cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa nuve si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun mej a. Maan se unj me s can Diose cana asino yaan rihaan s ti nanii man yuvii rihaan sayuun ei. 29 Ase vaa s xcaj man chana ne naraaa ro, vaa so, ne ase vaa tuvi s naraaa ro, danj vaa unj, ne nicn unj un unj se vaa amii so, ne uun niha uxr raj, yaj nana amii

me se gaa quisj nu se vaa quiyaj Jesucrist chuman Jerusaln, gaa ne curihanj Jesucrist do, nij s tucuyn senana so do, chuman Jerusaln, ne caanj nij so ne nij so chuman

22Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa si j sa doj rihaan s cunaj Juan me Jesucrist, taj maan Juan yo a

261 s naraaa, ne che dan me uun niha uxr raj adonj. 30 O se no xcn so guun chij so doj, ne unj me se no xcnj gunj s nica doj rihaan so adonj taj s cunaj Juan yo a.

San Juan3,4 rihaan nij s fariseo se vaa doj a vaa nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana Juan, ne nocoo doj nij yuvii cata ne quiyaj Jesucrist rihaan nij yuvii cata ne quiyaj Juan a. 2 Tzaj ne nuve maan Jesucrist me s cuta ne man nij yuvii ma. Maan nij s tucuyn senana so cuta ne man nij yuvii a. 3 Dan me se xcaj Jesucrist cuent se vaa cuchi nana yo rihaan nij s fariseo, gaa ne cavii so estad Judea caanj so estad Galilea a. 4 O se ya cachen so estad Samaria yo, 5 ne cuchi so tuva yoo chuman naj estad Samaria, ne Sicar cunaj chuman yo a. Dan me se nichru n naj chuman yo tuva yo rqu s cunaj Jacob rihaan tan so s cunaj Jos gaa na, 6 ne tuva chuman yo nu yoo na yuuj quiyaj s cunaj Jacob gaa na a. Dan me se xe man Jesucrist che yan cach uxr so cana so chuman yo, ne che dan caanj cane so tuva na yuuj yo, ne caxuj me yo a. 7 Dan me se cana o chana samaritana na yuuj quiri i no na, ne cataj Jesucrist rihaan chana yo a: Qui y so se ndoo, ne rque so doj na cooj ruguanj taj Jesucrist no chana yo a. 8 Ne taj vaj nij s tucuyn senana Jesucrist nicun ga so gaa ma. O se caanj nij so chuman quiraan nij so se ch a. 9 Ve dan, ne cataj chana samaritana yo rihaan Jesucrist a: Me che cachn so na rihanj, coo so, ne ni yaj so, ne si j israelit m so, ne chana samaritana mej

nanij rihaan chumii nihnj ro, so me s uun chij rihaan cunudanj rasuun adonj. Nij s man rihaan chumii nihnj, tzaj ne che inanj rasuun man rihaan chumii nihnj amii nij so, ne taj vaj yo rasuun neen nij so ma. Tzaj ne s nanij rej xta ro, 32 so me s amii che se vaa queneen so rej xta do, che nana cuno so rej xta do, ne taj vaj s amn r uno senana so ma. 33 Tzaj ne s amn r senana so ro, so me s taj se vaa nana ya me senana Diose adonj. 34 S can Diose man ro, me s amii senana Diose . O se rqu ndoo Diose Nimn Diose rihaan so adonj. 35 Ee r Rej so man so, che yan tani j Rej so me so, ne rqu Rej so cunudanj rasuun man so, che rej guun chij so rihaan cunudanj nij rasuun yo adonj. 36 S amn r niyaj man tan Diose ro, so me s ve cayn ga Diose nu cavii nu caanj, tzaj ne s navej r cuno rihaan tan Diose ro, daj chihaa mj se cayn so ga Diose ma. Tananj yoo camaan r Diose ni yaj Diose man so, ne yoo quiran so sayuun, quiyaj Diose adonj.

31S

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cuchuman r n ni yaj n man Jesucrist a

Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist ga o chana samaritana a

Dan me se xcaj Jesucrist cuent se vaa cuchi nana

San Juan4 ga taj chana yo, xnanj no man Jesucrist a. O se ne amii sa nij s israelit ga nij s samaritano ma. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: Sese xcaj so cuent che se luj quiyaj Diose che so ne sese quenen so me s achn na mn so cuano, ne cachn so na yaj vaa ina yuvii man so coo so, ne rqu so na yo coo so saj adonj taj Jesucrist no chana yo a. 11 Gaa ne cataj chana rihaan Jesucrist a: Tzaj ne taj vaj sihuu rihaan so quiri i so na nihnj ma. Ne cunuu ndoo nu na r yuuj nihnj, seor. Me rej quiri i so na yaj vaa ina yuvii rque so cooj ga. 12 Dan me se xi i n s cunaj Jacob ro, so me s coo na nuu na yuuj nihnj, ne ve dan me coo tan so do, dan so xcuu do, ne rqu so na nihnj coo nj a. Ne si j sa doj rihaan so m so, r so na taj chana yo rihaan Jesucrist a. 13 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no: Cunudanj nij s coo na nuu r yuuj nihnj ro, canacoo un nij so na vaa gii, ne cana un nij so quiri i nij so doj na a adonj. 14 Tzaj ne s coo na rque u nj nihnj me se daj chihaa mj se canacoo un so na yo a ma. Ase vaa rej ve uxr avii na ro, danj gaa nimn so, ne cu nu uxr se luj nimn so, ne gaa ina so ga Diose nu cavii nu caanj, quiyaj na rquej adonj taj Jesucrist rihaan chana yo a. 15 Ne cataj chana rihaan so: Rque so doj na yo cooj, seor. Ne se canaco u nj na, ne se cana

262 un u nj quiri j na nihnj a ma taj chana rihaan Jesucrist a. 16 Ne cataj Jesucrist rihaan no a: Caanj nacu nj so man nica so, ne cana so nihnj taj so rihaan no a. 17 Ne cataj chana rihaan so: Taj vaj nicaj ma taj chana yo a. Ne cataj Jesucrist rihaan no a: Cunaj uxr camii so, cataj so se vaa taj vaj nica so ei. 18 O se asi j rque me se quisj ya u n sno xcaj so, tzaj ne tanj so man nij so, ne yaj nihnj me se nicaj so man so, tzaj ne nuve ni ca so me so ma. Che dan ya uxr camii so ei taj Jesucrist no chana yo a. 19 Ne cataj chana rihaan so: Cuano nihnj xcaj u nj cuent se vaa si j nata senana Diose m so, seor. 20 Dan me se xi i nj ro, quinavj nij so xr quij nihnj, tzaj ne soj si j israelit taj se vaa orn chuman Jerusaln me rej no xcn n navi j n rihaan Diose, taj soj adonj taj chana yo rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan chana a: Cuchuman r so nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan so, nocoj. Dan me se vaa gii, ne se cavii nij soj raa quij nihnj do, se caanj nij soj chuman Jerusaln do, navi j soj rihaan Rej n Diose ma. 22 Dan me se ne neen nij soj man s navj soj rihaan ma. Tzaj ne xa nj si j israelit, tzaj ne neen nj man s navj nj rihaan a. O se nj si j israelit me nij s quiyaj quinani i yuvii rihaan sayuun a.

263 ne vaa gii, ne nij s navj sa rihaan Rej n Diose ro, guun inanj r nij so navi j nij so rihaan Diose, ne me rej maan vaj nij so navi j ya nij so rihaan Diose nanj adonj. Ne cuano nihnj me aj guun chee yuvii quiyaj yuvii danj adonj. O se me ndoo r Rej n Diose navi j ya yuvii rihaan so ei. 24 Dan me se me maan rej vaj n nicun Diose, ne che dan n si j navj rihaan Diose ro, me maan rej mn n, ne no xcn n guun niha r n navi j ya n rihaan so adonj taj Jesucrist rihaan chana yo a. 25 Gaa ne cataj chana rihaan Jesucrist a: Nen u nj se vaa vaa gii, ne cana s canej Diose ti nanii man n rihaan sayuun, ne asa cana so, ne cataj xnaanj maan so che cunudanj rasuun rihaan n nanj taj chana rihaan Jesucrist a. 26 Gaa ne canicaj Jesucrist cataj Jesucrist rihaan no, ne: U nj si j amii rihaan so cuano nihnj ro, me s can Diose adonj taj Jesucrist rihaan chana yo a. 27 Ve dan, ne nu na nique nij s tucuyn senana Jesucrist, ne caryaanj nij so se vaa camii Jesucrist ga chana yo a. Tzaj ne a nij so ne xnaanj man so daj quiyaj so do, me che camii so ga chana yo do a ma. 28 Gaa ne tanj chana sesihuu chana, ne cavii chana quinan chana chuman, gaa ne cataj chana rihaan nij yuvii man chuman a: 29 Caanj n, ne queneen soj o sno s cataj xnaanj rihanj che nu se vaa quiyj gaa rque .

San Juan4 Nuve si j can Diose ti nanii man n rihaan sayuun me so, r soj na taj chana rihaan nij sno man chuman yo a. 30 Gaa ne curihanj nij so chuman, ne cana nij so rihaan Jesucrist a. 31 Dan me se gaa camii chana ga nij s man chuman yo, ne guun chee nij s tucuyn senana Jesucrist rquee nij so chraa man Jesucrist, cataj nij so: Cha so doj chraa, maestro taj nij so a. 32 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Vaa se ch rihanj, tzaj ne ne neen soj ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 33 Gaa ne xnanj nij so man tuvi nij so, cataj nij so: Vaa s cana rqu se ch so, r soj na taj nij so rihaan tuvi nij so a. 34 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese y u nj ndaa vaa me r s can manj qui yj, ne sese navij quisj suun cane so rihanj, ne ase vaa se ch vaa yo rihanj adonj. Dan me se nuu xej nimanj gaa yaj sunj suun yo ei. 35 Se guun cataj soj se vaa cachen yo caanj yavii, gaa ne quiri i n naa, cataj soj ma. Maan se cuano nihnj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa naxcaj soj rihaan soj, ni yaj soj nij yuvii , se vaa ase vaa naa n trig vaa nij yuvii , ne catzi i ndoo vaa naa n trig yo, cachij yo, ne cuano nihnj me se no xcn n quiri i n n trig yo adonj. Dan me se aj guun chee 36 Diose nar uvee Diose rihaan nij s rii naa yo, ne naquiyaj chre ndoo

23Tzaj

San Juan4

264

nij so man nij s cayn ga Diose cavii so caanj so estad Galilea a. 44 Dan me se maan Jesucrist me nu cavii nu caanj, ne rej rihaan guun niha r s cun naa ga s rii s cataj xnaanj se vaa nij s man naa adonj. 37 O se ya uxr vaa nana chihn o s amii natj senana nihnj se vaa ino vaa s cun naa ga Diose me se ne arj cochroj nij s man maan dan rihaan so ma. s rii naa, 38 ne aj can u nj man 45 Gaa cana Jesucrist estad soj quiri i soj naa rej ne quiyaj suun soj ma. Yo yuvii me nij s quiyaj Galilea, gaa ne ve uxr camii suun naa yo gaa rque, ne catj soj nij s man estad yo che suun quiyaj suun soj ga nij so adonj sa nocoo quiyaj so chaanj canu taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn chuman Jerusaln a. O se maan senana so a. nij so caanj chaanj yo a. 39 Dan me se che se nata chana 46 Dan me se caanj un so chuman yo rihaan nij yuvii samaritana Can chuman naj estad Galilea a. man chuman yo se vaa cataj Chuman yo me chuman naquiyaj xnaanj Jesucrist rihaan no nu se so na vin man na uun gaa rque a. vaa quiyaj no gaa rque ro, che Ne chuman Capernaum ro, ne yoo dan me cuchumn r queee nij s nicaj suun rihaan rey a. Ne can yuvii man chuman yo niyaj nij chiii man tan so o sno cunii a. 47 Dan me se cuchi nana rihaan s yuvii man Jesucrist a. 40 Dan me se cuchi nij s man chuman yo nicaj suun yo se vaa cavii Jesucrist rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj estad Judea cana Jesucrist estad uxr nij so rihaan so se vaa caran Galilea, gaa ne caanj so cuchi so so doj tucu nij so, ne che dan vi j rihaan Jesucrist, ne cachn niyaj gii quinj so chuman yo a. 41 Ne uxr so rihaan Jesucrist se vaa guun ri i doj nij s cuchumn r caanj Jesucrist quiyaj cono cuno senana Jesucrist a. 42 Ne nij Jesucrist man tan so a. Dan me yuvii amn r niyaj man Jesucrist se daj doj cavi tan so, taj so a. 48 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: ro, cataj nij so rihaan chana yo a: Nuve chee doj nana nat so Sese se quiyj suun sa nocoo rihaan nj me cuchumn r nj queneen soj, ne daj chihaa mj se niyaj nj man so ma. Maan se cuchumn r soj ni yaj soj manj ma cuno maan nj senana so, ne xcaj taj Jesucrist rihaan so a. 49 Gaa ne cataj s nicaj suun yo nj cuent se vaa ya s ti nanii man yuvii man rihaan chumii nihnj rihaan Jesucrist a: rihaan sayuun me s nihnj nanj Daj doj cavi tanj, nanj seor. adonj taj nij so rihaan chana yo a. Qui y so se ndoo uxr, ne caanj n doj ruguanj taj so, cachn Nana nihnj taj xnaanj se vaa niyaj so rihaan Jesucrist a. 50 Ne cataj Jesucrist rihaan so a: nahuun sa tan yoo s nicaj suun, quiyaj Jesucrist a Cavee caanj so . O se aj 43 Dan me se quisj vi j gii caran nahuun sa tan so nanj adonj taj Jesucrist rihaan so a. Jesucrist chuman yo, gaa ne

265 Gaa ne cuchumn r sno yo nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan so, ne cavii so caanj so a. 51 Ve dan, ne tihaj nan so chrej, ne caanj caran nij semoz so man so, ne cataj xnaanj nij yo rihaan so se vaa aj nahuun sa tan so nanj adonj. 52 Ve dan, ne xnanj so man nij moz yo: Me or me guun chee tanj nahuun sa yo ga cataj so rihaan nij moz yo a. Gaa ne cataj nij mozo yo rihaan so: Quii aga o me naman cachi man xnii nanj taj nij moz yo rihaan so a. 53 Che dan me xcaj sno yo cuent se vaa maan or cataj xnaanj Jesucrist rihaan so se vaa nahuun sa tan so ro, maan or dan me nahuun sa ya tan so a. Gaa ne cuchumn r nij tucua so se vaa si j can Diose me Jesucrist a. 54 Dan me se quisj vi j suun sa nocoo quiyaj Jesucrist gaa quisj cavii so estad Judea caanj so estad Galilea a.

San Juan4,5 chrnj raa do a. 4 Dan me se ndaa vaa or nanij yoo semoz s ni j raa man n r na yo, ne tanicaj so na yo, taj nij yuvii yo a. Ne gaa anicaj na yo, ne s nanij asino yaan rque na ro, orn so gej naj guun chiii xr, taj un nij yuvii yo a. 5 Ne naj yoo sno tuva na yo, ne sj ico xnu vanuj ya yo ran so a. 6 Dan me se queneen Jesucrist man so se vaa naj so rej yo, ne aj queneen Jesucrist se vaa guun queee yo ran so, ne xnanj Jesucrist man so, cataj Jesucrist a: Nahuun sa so, r so na taj Jesucrist rihaan so a. 7 Ne cataj s ran yo rihaan Jesucrist a: Nahun u nj raj, tzaj ne taj vaj tuv u nj s ti nanij mn u nj r na gaa anicaj na, man seor. Che dan me gaa anj u nj tuva na yo, ne guun yucuan yo so, ne asino so atj rque na rihanj nanj adonj taj so rihaan Jesucrist a. 8 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so: Naxagaa so, ne naxcaj so tuv so, cachee so taj Jesucrist rihaan so a. 9 Gaa ne nu nahuun sa sno yo, ne naxcaj so tuv so, ne caanj so a.

Ve dan, ne canu chaanj navij r nij s israelit, gaa ne cavii Jesucrist caanj so chuman Jerusaln a. 2 Dan me se chuman Jerusaln ro, vaa o na cunaj Betesda xnanj amii nij s israelit a. Nichru n naj na yo ga tayaa atj matzinj, ne vaa u n ve ne nu anicaj tuva na yo a. 3 R ve yo mn ndoo s ninaj do, s tuchri i do, s rengo do, s nuu

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s ninaj cunu ico xnu vanuj yo, quiyaj Jesucrist a

Ne gii nahuun sa sno yo me gii narnj r nij yuvii israelit a. 10 Che dan me nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit me se cataj nij so rihaan s nahuun sa yo:

Nana nihnj taj xnaanj me che no xcn Jesucrist quiyaj cono so man yuvii gii narnj r nij yuvii israelit a

San Juan5 Gii narnj r n me nihnj . Ne n xcn so cat so tuv so cuan ma taj nij so rihaan so a. 11 Gaa ne cataj so rihaan nij so a: Tzaj ne s quiyaj nahuun sa u nj ro, so me s cane suun rihanj naxcaj u nj tuv u nj ne cachee u nj adonj taj so rihaan nij so a. 12 Gaa ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me s cataj rihaan so naxcaj so tuv so ne cachee so ga taj nij so rihaan so a. 13 Tzaj ne ne queneen s nahuun sa me s quiyaj danj ma. O se gaa quisj nahuun sa so, ne naxuun Jesucrist man maan so cachn Jesucrist scanj nij yuvii man anicaj niyaj man s nahuun sa yo, caanj so a. 14 Ve dan, ne nari Jesucrist man s nahuun sa yo r nuvi nocoo, ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ya nahuun sa so . Tanj so chrej chii i . Sese taj, ne canicaj un chiii mn so, ne doj a qui rn so nanj adonj taj Jesucrist rihaan so a. 15 Dan me se cavii sno yo, ne nata so rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa Jesucrist me s quiyaj nahuun sa so a. 16 Che dan guun r nij s uun chij yo quiyaj nij so sayuun man Jesucrist, che se gii narnj r nij so me gii nahuun sno yo, quiyaj Jesucrist a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Rj me se ne anicun so ga suun ma. Che dan yoo yaj suun maanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

266 dan doj a nano nij so daj quiyaj nij so, gaa ne cavee cavi Jesucrist a. O se nuve chee inanj tinavij Jesucrist tucun noco nij so che gii narnj r nij so me guun r nij so cavi Jesucrist ma. O se che se cataj so se vaa Rej maan so me Diose, che dan guun doj r nij so cavi Jesucrist nanj adonj. Dan me se ase vaa Diose vaa maan so, taj so a. 19 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Dan me se cataj xnaanj y y u nj rihaan soj a. Dan me se ase vaa xnii rihaan rej xnii ro, danj vaa u nj si j tani j Diose nihnj rihaan Rj Diose, ne ne uun nucu u nj y u nj se vaa rii nimn maanj ma. O se inanj y u nj ndaa vaa yaj Rj Diose neenj a. Ne ase vaa yaj guee so ro, ve danj vaa guee y u nj un adonj. 20 O se ee ndoo r Rj Diose niyaj so manj che se tani j so mej, ne tihaan so manj nu se vaa yaj so a. Ne suun sa doj rihaan suun sa quiyj queneen soj cuano ro, ti haan so manj a. Yo me se doj a carayaanj soj ni yaj soj suun sa yo ei. 21 Dan me se ase vaa nuu ina un nij s cavi yaj Rj ro, danj qui y u nj un adonj. Dan me se cunuu ina un naj guun yuvii qui y u nj, sese guun r u nj cunuu ina un nij so adonj. 22 Dan me se ne ane Rj Diose cacun che a doj yuvii ma. O se aj cane so suun rihanj si j tani j so se vaa cane maanj cacun che cunudanj yuvii , 23 ne ase vaa arj cochroj yuvii rihaan so ro, danj gaa caraa cochroj yuvii rihanj adonj. Dan me se s navej r caraa cochroj rihanj

18Che

267 si j tani j Diose me se so me s se guun r caraa cochroj rihaan ndaa Rj Diose s can manj a. 24 "Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa s uno senanaj ne amn r niyaj man s can manj ro, se cuta Diose cacun xr so ma. Dan me se daj chihaa mj se cavi nu so ma. Tananj gaa ina so nu cavii nu caanj ga Diose adonj. 25 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa vaa gii, ne nij s man rihaan chumii nihnj nij s cavi vaa gii ro, cami j si j tani j Diose rihaan nij so, ne nu nij s cuno nana cami j ro, cunuu ina ya nimn nij so, ne cuano nihnj me gii amij rihaan nij so, sese me r nij so cuno nij so adonj. 26 O se ase vaa vaa ina maan Diose, ne vaa ina taran nij rasuun yaj Diose ro, danj vaa vaa ina maanj si j tani j Diose un, yaj Diose, ne cunuu ina yuvii , qui y u nj, 27 ne u nj me s nicaj suun, ne cane u nj cacun che yuvii , che yan s can Diose ni caj yuunj man yuvii mej adonj. 28 "Se caryaanj soj nana nihnj ma. O se vaa gii cuno taran nij s cavi naj rihaan sant senanaj, 29 ne cu rihanj nij so rque yo nanj adonj. Dan me se, nij s quiyaj se sa gaa vaa ina ro, cu rihanj nij so, ne cunuu ina un nij so cane nij so ga Diose adonj. Tzaj ne nij s quiyaj se chii i ro, cu rihanj nij so, tzaj ne o quiran ndoo nij so sayuun che cacun tum nij so nanj adonj. 30 Dan me se a doj ne uun nucuaj maanj quiyaj sunj a ma. Maan se ase vaa taj xnaanj Rj Diose rihanj ro, ve

San Juan5 danj vaa yj gaa an u nj cacun che nij yuvii , ne o nica an u nj cacun che nij yuvii nanj adonj. O se ne yj inanj se me raj qui yj ma. Tananj inanj se ataj xnaanj s can manj me se vaa yj adonj. 31 "Sese or n u nj me s cataj xnaanj rihaan soj daj si j mej, ne taj che cataj soj se vaa ya vaa senanaj ma. 32 Tzaj ne vaa yo s cataj xnaanj daj si j mej, ne nen u nj se vaa so me s cataj xnaanj ya che u nj ei. 33 "Dan me se can soj s cuchi rihaan s cunaj Juan che rej nari nij so senana s cunaj Juan, ne cataj xnaanj so nana ya rihaan nij soj a. 34 (Dan me se cavee se cami i ve yuvii cheej cavee se se camii ve yuvii cheej, taj se yaj ma. Maan se nanj taj u nj rihaan soj che se me raj quinani i soj rihaan sayuun nanj adonj.) 35 Dan me se s cunaj Juan ro, ase vaa aga yaan vaa so, ne ase vaa ruvi sa rihaan yuvii gaa chuguu n aga yaan yo ro, danj vaa ruvi sa tucun ya rihaan soj quiyaj so nanj adonj. Tzaj ne nij soj ro, guun r soj cuno soj senana so o or nii, che se guun r soj guun niha r soj, quiyaj senana so, tzaj ne quiyaj rmaan soj doj tzin, ne tanj un soj senana so a. 36 "Ne xa u nj nihnj, tzaj ne sa doj vaa s taj xnaanj che u nj rihaan s cunaj Juan a. Dan me se vaa suun cane Rj rihanj se vaa ya quisi j suun yo qui yj, ne che dan me yaj suun u nj nij suun yo a. Che maan suun sa yo cavee xcaj soj cuent se vaa si j can Rj Diose mej adonj. 37 Ne Rj s can manj

San Juan5,6 ro, maan so cataj xnaanj daj si j mej, tzaj ne taj senana so cuno soj ma. Ne ne neen soj daj vaa Rj ma. 38 Ne taj senana so nayn nimn soj a ma. Danj vaa soj, che yan ne cuchuman r soj ni yaj soj manj si j can so rihaan chumii nihnj man adonj. 39 Dan me se nayaa uxr soj danj Diose, che se me r soj xcaj soj cuent daj quiyaj soj ne cavee cayn soj ga Diose nu cavii nu caanj ei. Ne ve maan danj Diose ataj xnaanj che u nj a. 40 Tzaj ne navej r soj cana soj rihanj, yan cavee cane soj ga Diose nu cavii nu caanj qui yj ma. 41 "Taj se yaj sese navej r yuvii cami i yuvii nana sa cheej ma. 42 Tzaj ne nen u nj daj vaa r soj, se vaa ne niha r soj niyaj soj Diose ma. 43 Dan me se can Rj manj canaj rihaan chumii nihnj cami j senana Rj Diose rihaan soj, tzaj ne ne aran r soj cami j rihaan soj ma. Tzaj ne sese cana me maan yo so cami i so nana avii raa maan so, ne ve cuno soj senana so ei. 44 Daj chihaa mj se guun nucuaj soj cuchuman r soj ni yaj soj manj a ma. O se me r soj ve cami i nij tuvi soj che soj, tzaj ne ne nan r soj daj quiyaj soj, ne ve cami i Diose che soj ma. 45 Se guun r soj se vaa u nj me s cuta cacun xr soj rihaan Rj Diose ma. Maan se vaa s cunaj Moiss, ne nucuaj ndoo r soj man so se vaa cavee cavi i sa soj rihaan Diose quiyaj so, tzaj ne maan so me s cuta cacun xr soj adonj. 46 O se sese ya amn r soj niyaj soj man s cunaj Moiss, ne cuchuman r un soj ni yaj soj

268 manj, gaa ne cavee ei. O se so me s cachrn nana rihaan yanj nana taj xnaanj che u nj adonj. 47 Tzaj ne sese ne amn r soj nana cachrn so rihaan yanj, gaa ne asa cavee cuchuman r soj cuno soj senanaj ga taj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a.

Ve dan, ne cavii Jesucrist caanj Jesucrist rej xco na lacuan cunaj Galilea a. Tiberias cunaj yo sechuvi i na lacuan yo a. 2 Dan me se ri i uxr yuvii canoco rej xco so, che yan aj queneen nij yuvii nu nij suun sa nocoo quiyaj suun Jesucrist, se vaa nahuun sa ndoo s ran, quiyaj so a. 3 Dan me se cavii so raa quij, ne caanj cane so rihaan yo ga nij s tucuyn senana so, 4 ne dan me se daj doj gii achiin canu chaanj pascu chaanj navij r nij yuvii israelit a. 5 Dan me se naxcaj Jesucrist rihaan Jesucrist, ne queneen so se vaa cana ndoo yuvii rihaan so, ne cataj so rihaan s cunaj Felip a: Me rej quiraan n rachrn cha taran nij yuvii nihnj, r so ga taj so, xnanj so man s cunaj Felip yo a. 6 Danj camii so rihaan s cunaj Felip, che se me r so queneen so daj cataj s cunaj Felip a. Tzaj ne aj neen so daj quiyaj maan so nanj adonj. 7 Dan me se cataj s cunaj Felip rihaan Jesucrist:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa go Jesucrist se ch rihaan u n mj sno a

269

San Juan6

A saanj vaa tuvee yuvii yaj caraa cunu chuvi j ya scaa, quiyaj suun tu nj yavii se quisj quiri nij so nij xco nii rachrn quinj tuva doj rachrn cha nij so a ma taj nij yuvii gaa quisj ch nij yuvii yo so a. u n rachrn yo nanj adonj. 14 Dan 8 Dan me se o s tucuyn senana me se gaa queneen nij sno suun so s cunaj Andrs tin s cunaj sa nocoo quiyaj suun Jesucrist, ne Simn Pedr me so a. Cataj so cataj nij so: rihaan Jesucrist a: S nihnj ro, ya uxr s nata 9 Nihnj me nicu n o xnii, ne senana Diose me so, ne s navi j nicaj xnii nihnj u n guee rachrn n cana ya rihaan chumii nihnj n cebada, ne vi j guee xcuaj nicaj me so ei taj nij sno yo a. 15 Tzaj ne aj neen Jesucrist se so, tzaj ne asa cavee quisi j doj tzin nihnj cha taran nij yuvii nihnj ga vaa cana nij so, ne qui taaa nij taj s cunaj Andrs yo a. so man so, ne cune nij so man 10 Gaa ne cataj Jesucrist: Jesucrist guun so s nicaj suun Caanj cane nij yuvii rihaan rey guun chij rihaan nij so, ne coj chri n, quiyaj nij soj ei taj che dan naxuun so man so, ne Jesucrist rihaan nij s tucuyn cavii un orn so caanj so quij a. senana so a. Nana nihnj taj xnaanj se vaa Dan me se man uxr coj chri n rej cach Jesucrist rihaan na a yo, ne caanj cane nij yuvii rihaan 16 Dan me se rej tinuu, ne nanij coj chri n yo, ne u n mj sno me nij so a. nij s tucuyn senana Jesucrist 11 Dan me se quitaaa Jesucrist tuva na lacuan, 17 gaa ne catj rachrn, ne nago so graci nij so rihoo, gaa ne cavii nij so rihaan Diose, ne cuxra taaj so caanj nij so chuman Capernaum a. rachrn caxrj so ston nij s Dan me se quisj guun rmi rihaan tucuyn senana so, ne nij s na lacuan yo, ne ataa naman tucuyn senana so ro, rqu nij Jesucrist rihaan nij so a. 18 Ne so cha taran nij s ne rihaan coj cavii nana yuvaa, ne uxr nari chri n yo a. Ne ase vaa quiyaj so nucuaj ndoo na lacuan yo, 19 ne ga rachrn ro, danj quiyaj un so dan me se u n kilmetro caanj nij ga nee xcuaj yo, rqu so nu se vaa so, gaa ne queneen nij so se vaa me r nij yuvii cha nij yuvii yo a. ch Jesucrist rihaan na na so, 12 Gaa quisj caraa rque nij yuvii , ne gaa quinichrun so rihaan rihoo ne cataj Jesucrist rihaan nij s yo, ne cuchuvi nij so a. 20 Tzaj ne tucuyn senana so a: cataj Jesucrist rihaan nij so a: Naquiyaj chre nij soj se quinj U nj me yo ei. Se chuvi soj ma tuva nij yuvii , ne se guun quiri taj Jesucrist a. 21 Che dan guun niha uxr r uun yo ma taj Jesucrist rihaan nij so a. nij so, ne nu catj Jesucrist r 13 Che dan naquiyaj chre nij rihoo, ne nu cuchi rihoo tuva na so nu se quinj tuva nij yuvii , ne lacuan rej vaj nij so a.

San Juan6
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj Jesucrist se vaa ase vaa se ch vaa Jesucrist rihaan nimn n a
22Dan

270 gii, ne quinavi j nu nij rasuun yo nanj adonj. Che dan quiyaj suun soj che se vaa quiyaj cavi i sa nimn soj, gaa ne gaa ina ya nimn soj nu cavii nu caanj ei. U nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii me s rque se sa yo rihaan soj ei. O se Rj Diose me s cataj se vaa cavee qui yj danj che soj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 28 Che dan cataj nij yuvii rihaan so a: Me suun quiyaj suun nj, r Diose ga taj nij yuvii a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii : Nihnj me suun me r Diose quiyaj suun soj, se vaa cuchuman r soj ni yaj soj mn u nj si j can so rihaan soj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 30 Che dan cataj nij yuvii rihaan so a: Sese danj vaa, ne me suun sa nocoo qui y so queneen nj, gaa ne cuchuman r nj ni yaj nj mn so ga. 31 Dan me se quiyaj Diose suun sa nocoo gaa na, ne xi i n me se ch nij so se cunaj man gaa ch nij so rej tacaan, quiyaj Diose gaa na, ne dan me se danj Diose taj se vaa nanij se ch rihaan nij so, quiyaj Diose, ne ch nij so se ch nanij rej xta adonj taj nij so rihaan Jesucrist a. 32 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano, ne xa se rqu Moiss ch soj, tzaj ne nuve se ch yaj vaa ina yuvii nu cavii nu caanj me yo ma. Xa se rqu Rj Diose

me se yo gii me se queneen nij yuvii quinj rej xco na lacuan yo se vaa taj vaj yo rihoo ch rihaan na rej yo, maan se oruun rihoo catj nij s tucuyn senana Jesucrist gaa caanj nij so a. Tzaj ne ne catuu Jesucrist r rihoo yo ga nij s tucuyn senana so, niyaj nij yuvii a. Che dan ne queneen uxr nij yuvii me rej caanj Jesucrist a. 23 Tzaj ne cana doj rihoo cavii chuman Tiberias tuva na lacuan nichru n rej nago s ni j raa man n graci rihaan Diose che rachrn ne ch nij yuvii rachrn yo a. 24 Che dan gaa queneen nij yuvii se vaa taj vaj Jesucrist ga nij s tucuyn senana so ch ga nij so, gaa ne catj nij yuvii rque nij rihoo yo, ne caanj nij yuvii chuman Capernaum, nano nij yuvii man Jesucrist a. 25 Dan me se nari nij so man Jesucrist chuman Capernaum, gaa ne xnanj nij so man so, cataj nij so: Me aman can so nihnj, ga maestro taj nij yuvii , xnanj nij so man Jesucrist a. 26 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa nuve chee se queneen soj nij suun sa nocoo quiy u nj me nano soj manj ma. Maan che se ch soj rachrn yo ne caraa rque soj ro, che dan nano soj manj ei. 27 "Se guun quiyaj suun soj che inanj se cha soj ma. O se vaa

271 cha soj, tzaj ne se quiyaj gaa ina soj me ya yo adonj. 33 O se se ch rqu Rj Diose rihaan soj m u nj si j cavii rej xta, ne u nj me s rqu se vaa cavee gaa ina ya soj si j man rihaan chumii nihnj nu cavii nu caanj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 34 Che dan cataj nij yuvii rihaan Jesucrist a: Rque so se ch yo rihaan nj nu cavii nu caanj, seor taj nij yuvii a. 35 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: U nj nihnj me se ch, ne avee yj vaa ina ya yuvii ei. Sese cana soj rihanj, ne yoo gaa xej nimn soj, sese ya uxr amn r soj niyaj soj manj . 36 Tzaj ne aj cataj u nj rihaan soj se vaa nda se queneen soj manj, tzaj ne ne cuchuman r soj ni yaj soj manj a ma. 37 Xa nij s rqu Rj Diose manj, tzaj ne cana nij so rihanj, ne ve cami i u nj ga nij so, ne xa nij s na rihanj, tzaj ne daj chihaa mj se quirij yanj u nj man nij so ma. 38 Dan me se can u nj rihaan chumii nihnj, tzaj ne se guun qui y u nj ndaa vaa me r maanj qui yj ma. Tananj che rej qui y u nj se vaa me r Diose s can mn u nj qui y u nj ro, che dan nanij u nj rihaan chumii nihnj adonj. 39 Ne nihnj me se vaa me r Diose qui yj ei. Dan me se navej uxr r Diose caanj niya a nij s rqu so manj ma. Dan me se me r Diose cunuu ina un taran nij so, qui yj, asa quisj gii caanj niya chumii nihnj adonj. 40 O se nihnj me se vaa me r Rj

San Juan6 Diose ei. Me r so yoo gaa ina taran nij s amn r niyaj manj nu cavii nu caanj ga so, ne u nj me s quiyaj cunuu ina un nij so asa quisj gii caanj niya chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 41 Dan me se, che se cataj Jesucrist se vaa maan so me se ch nanij rej xta rihaan chumii nihnj, ne che dan camii nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit nana nij niyaj nij so man Jesucrist, 42 cataj nij so: Nuve si j cunaj Jess me s nihnj na. Nuve tani j s cunaj Jos me so na. Nuve si j neen n me rej so me nii so do na. Me che guun r so cataj so cuano se vaa me so s nanij rej xta rihaan chumii nihnj ga taj nij s uun chij niyaj nij so man Jesucrist a. 43 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Se camii soj nana nij ga tuvi soj ma. 44 Dan me se can Rj Diose manj, ne a yuvii se cavee cana rihanj sese nuve Rj Diose quiyaj cana so rihanj a. Ne xa s na rihanj, tzaj ne cunuu ina un so qui yj asa quisj gii caanj niya chumii nihnj adonj. 45 Dan me se vaa o s nata senana Diose cachrn nana nihnj rihaan yanj gaa na a: "Ne maan Diose tucuyn man taran nij so adonj", taj s nata yo a. Dan me se taran nij s uno rihaan Rj ne nari senana Rj me s na rihanj ei. 46 Taj vaj yo s queneen man Rj a ma. Tzaj ne orn u nj me s queneen man so, che se si j cavii rihaan so mej adonj.

San Juan6 ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa s amn r niyaj manj me se yoo cayn so ga Diose nu cavii nu caanj ei. 48 Dan me se ase vaa ina nee man soj yaj se ch soj ro, danj gaa ina nimn soj qui y u nj adonj. 49 Xa xi i soj s man gaa na, tzaj ne ch nij so se cunaj man gaa ch nij so rej tacaan, gaa ne cavi nij so, 50 tzaj ne vaa u nj nihnj, ne ase vaa se ch cunaj man cavii rej xta nanij rihaan xi i soj vaa u nj, ne sese cha soj mn u nj ne daj chihaa mj se cavi nimn soj ma. 51 Dan me se u nj me se ch vaa ina ya nanij rej xta, ne sese cha yoo so man se ch nanij rej xta nihnj, ne yoo gaa ina so ei. Tzaj ne se ch rqu u nj cha yuvii ro, nee manj me yo ei. Ne yo me quiyj, gaa ne cavee gaa ina ya cunudanj soj si j man rihaan chumii nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. 52 Dan me se nuchruj raa ndoo nij s uun chij yo ga tuvi nij so, ne xnanj nij so man tuvi nij so, ne: Asa cavee rque s nihnj nee man maan so cha yuvii ga taj nij so, xnanj nij so man tuvi nij so a. 53 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese se ch soj nee manj, ne sese se coo soj ton manj, ne se cavee gaa ina nimn soj a ma. 54 Tzaj ne s ch nee manj ne coo ton manj me se yoo gaa ina so nu cavii nu caanj, ne asa quisj gii caanj niya chumii nihnj, ne cunuu ina un so, qui yj adonj.

272 nee manj, tzaj ne nee ch ya ya me yo, ne ton manj me se na coo ya me yo ei. 56 Ne s ch nee manj ne coo ton manj me se yoo cayn so ga u nj, ne yoo cayn u nj ga so chuguanj. 57 Ase vaa vaa ina R u nj s can mn u nj rihaan chumii nihnj ro, danj vaa vaa ina u nj, yaj R u nj a. Ne xa s ch mn u nj, tzaj ne yoo gaa ina nimn so, qui y u nj a. 58 U nj nihnj me se se ch na rej xta nanij rihaan yo nihnj m u nj ei. Tzaj ne ino uxr vaa u nj ga se cunaj man ch xi i soj gaa na ei. O se cavi cunudanj nij so nanj . Tzaj ne s ch manj me se yoo gaa ina nimn so nu cavii nu caanj adonj. 59 Nana nihnj me nana tucuyn Jesucrist rihaan nij yuvii cunuu chre r ve tucuyn nij s israelit setucuanj Moiss ve ne chuman Capernaum a.

47"Ya

55Xa

nij s tucuyn senana Jesucrist cuno nana nihnj nana camii Jesucrist, gaa ne cataj nij so: Sayuun uxr vaa nana nihnj chuguanj. Daj chihaa mj se cuno n doj nana tuva so a ma taj nij so rihaan tuvi nij so a. 61 Queneen maan Jesucrist se vaa nana nij yo camii taaj nij s tucuyn senana so, gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Guun naaj soj, quiyaj nana nihnj ei. 62 Che dan sese queneen soj mn u nj si j can

60Queee

Nana nihnj taj xnaanj daj camii s tanj xco man Jesucrist ne daj camii s noco raan man Jesucrist a

273 Diose ni caj yuunj man yuvii se vaa cavi i un u nj qui nn u nj rej cayn u nj asi j rque, ne daj guun r soj ga. O se doj a guun naaj soj che se ne cuno soj senanaj chuguanj. 63 Dan me se Nimn Diose me se vaa yaj vaa ina nimn yuvii ei. Tzaj ne taj se gn man nee man yuvii quiyaj yo gaa ina yuvii a ma. Xa nana camij rihaan soj, tzaj ne nana cavii Nimn Diose me nana yo, ne cavee gaa ina nimn soj, quiyaj senanaj ei. 64 Tzaj ne taaj soj me s ne amn r uno senanaj a man adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. O se asi j guun chee Jesucrist tucuyn so senana so man yuvii , ne aj neen so me s me s cuchumn r niyaj man so, ne aj neen so me s me s tacuachn man so rihaan nij s taj riyunj man so adonj. 65 Gaa ne cataj un Jesucrist: Che se ne cuchuman r soj ro, che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa a s se guun nucuaj cana rihaan u nj, sese nuve Rj Diose me s quiyaj cana so rihaan u nj ma taj un Jesucrist a. 66 Che dan canicaj queee nij s tucuyn senana so, ne cane r nij so ga suun ch ga Jesucrist a. 67 Che dan xnanj Jesucrist man chuvi j nij s tucuyn senana so, cataj so: Soj do me r tanj manj na taj Jesucrist, xnanj so man chuvi j nij s tucuyn senana so a. 68 Gaa ne cataj s cunaj Simn Pedr rihaan so a:

San Juan6,7 Taj yo s cuchi nj rihaan, man Seor. O se so me s amii nana quiyaj gaa ina nj rihaan Diose nu cavii nu caanj, 69 ne amn r nj niyaj nj mn so, ne aj neen nj se vaa m so s guee s can maan Diose rihaan chumii nihnj adonj taj Simn Pedr rihaan Jesucrist a. 70 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan chuvi j nij so a: Dan me se u nj me s narii man chuvi j nij soj se vaa canoco soj manj, tzaj ne ase vaa maan s chree vaa yoo tuvi soj adonj taj Jesucrist rihaan chuvi j nij so a. 71 Nana yo camii Jesucrist niyaj Jesucrist man s cunaj Judas tan s cunaj Simn Iscariote a. O se s cunaj Judas yo, tzaj ne yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist me so, tzaj ne me so s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a.

Quisj camii Jesucrist nu nana dan, gaa ne cach Jesucrist estad Galilea a. O se ne cavej r so cachee so estad Judea, che se nano nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit man so, ne ticavi nij so man Jesucrist, r nij so a. 2 Dan me se daj doj quisi j chaanj navij r nij yuvii israelit chaanj une nij so ve yacataj a. 3 Che dan cataj nij tin Jesucrist rihaan so a: Cavi i so caanj so estad Judea, gaa ne queneen nij s tucuyn senana so nij suun sa nocoo y

Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist ga nij tin so a

San Juan7 so, tinuj. 4 O se sese me r so qui y so suun sa nocoo, ne caanj so rej queneen nij s man rihaan chumii nihnj mn so taj nij tin maan Jesucrist rihaan so a. 5 O se ndaa maan nij tin Jesucrist ne cuchuman r niyaj man Jesucrist a ma. 6 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so: Ataa quisi j gii no xcn unj quiyaj suun unj . Sesuun maan soj me se a me maan gii cavee quiyaj suun soj sesuun soj ei. 7 Taj che quitaj riyunj nij s man rihaan chumii nihnj man soj ma. U nj ro, vaa che quitaj riyunj nij so, ese unj me s taj xnaanj rihaan nij so se vaa chii i ndoo vaa yaj nij so adonj. 8 Caanj soj chaanj xraj ei. Xa u nj, tzaj ne se caanj unj chaanj ma. O se ataa quisi j gii quiyaj sunj nanj adonj 9 taj Jesucrist rihaan nij so, gaa ne quinj so estad Galilea a.

274 Tzaj ne yo taaj nij yuvii cataj: Taj ma. S tiha yuunj man nij yuvii me so ei taj yo taaj nij yuvii yo a. 13 Tzaj ne a nij yuvii ne cami i ranga che Jesucrist ma. O se cuchuvi nij yuvii niyaj nij yuvii man nij s uun chij rihaan nij so a. 14 Dan me se gaa anu chaanj, ne cavii Jesucrist r nuvi nocoo, ne tucuyn so man nij yuvii a. 15 Che dan caryaanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne cataj nij so: Nuve si j tucuyn me s nihnj ma. Me rej nari so senana Diose ga taj nij s uun chij yo niyaj nij so man Jesucrist a. 16 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Xa senanaj, tzaj ne nuve nana cavii ra u nj me nana nihnj ma. O se senana Diose s can manj me nana nihnj ei. 17 Dan me se sese me r yoo so cuno so rihaan Diose, ne queneen so se vaa nuve nana avii ra u nj me nana tucuyn u nj ma. O se queneen so se vaa senana Diose me nana yo a. 18 Xa s amii senana maan, tzaj ne inanj me r so cami i sa yuvii che maan so, ne me r so cavi i sa maan so ei. Tzaj ne sese me r yoo so cami i sa yuvii che s can man so, ne inanj nana ya che s can man so amii so, ne ne nano so chrej chii i ma. 19 Ya uxr rqu s cunaj Moiss setucuanj so rihaan soj, tzaj ne a tuvi soj navej r quiyaj tucun yo a ma. Me che nano soj daj quiyaj soj, ne cavi u nj ga taj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a.

me se gaa quisj cavii nij tin Jesucrist caanj nij so chaanj, gaa ne cavii maan Jesucrist caanj so chaanj un a. Tzaj ne caanj yuve so a. 11 Che dan me nano nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit man Jesucrist rej canu chaanj yo a. Ne xnanj nij so man tuvi nij so, cataj nij so: Me rej vaj so ga taj nij so, xnanj nij so man tuvi nij so a. 12 Ne nan yuve ndoo nij yuvii cuent che Jesucrist a. Dan me se taaj nij yuvii cataj: S sa me so taj taaj nij yuvii a.

10Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Jesucrist gaa canu chaanj une nii ve yacataj a

275 ne cataj nij yuvii rihaan Jesucrist a: Nuu nana chree nimn so . Me s me r ticavi mn so, r so ga taj nij yuvii rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Gaa rque me se orn suun sa nocoo quiyj, ne caryaanj taran nij soj se vaa quiy u nj suun sa nocoo gii narnj r n a. 22 Dan me se ya uxr cataj xnaanj Moiss rihaan n se vaa cane n tanga man sno che rej cavee cunuu sa n rihaan Diose adonj. Tzaj ne nuve tucuanj cuchruj maan Moiss me yo ma. O se setucuanj xi i n nij s man gaa na me yo adonj. Ne ndaa gii narnj r ane soj tanga man sno ei. 23 Dan me se che se me r soj quiyaj soj nu setucuanj Moiss, che dan avej r soj cata tanga man sno gii narnj r soj, tzaj ne me che axrj yuvaa soj manj che yan cunuu sa nu nee man yoo sno quiyj gii narnj r soj ga. 24 Se guun xcaj soj cuent che se vaa yaj yuvii ni yaj soj che inanj tucun noco soj ma. O se xcaj soj cuent daj me r Diose, ne cunuu cuu soj doj, quiyaj soj ei taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 25 Che dan cataj taaj nij s ne chuman Jerusaln: Ne si j nihnj, nuve si j nano nii ticavi nii man me so na. 26 Ne ve amii ranga so nihnj, ne a nana ne amii nij so rihaan so man asanj. Ya ya s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so, r nij xrej ata suun sa doj na. 27 Tzaj ne neen n me rej cavii s nihnj ei.

San Juan7 Tzaj ne taj s neen me rej cavi i s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun asa cana so man asanj taj nij s ne chuman Jerusaln yo a. 28 Che dan sca ndoo camii Jesucrist, cataj so: Neen soj manj, ne neen soj me rej cavii u nj ei. Tzaj ne ne cana maanj ma. O se ya amii s can manj, tzaj ne ne neen uxr soj man so a ma. 29 U nj me s neen man so, che se cavii u nj rihaan so, ne so me s can manj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 30 Che dan nano nij so daj quiyaj nij so ne qui taaa nij so man Jesucrist, tzaj ne a nij so ne quisi j r qui taaa man so a ma. O se ataa quisi j gii cavee quiyaj nij so danj man so a. 31 Ne queee nij yuvii cuchumn r niyaj man so, ne cataj nij s cuchumn r niyaj man so: Cavee se cana yo so cataj so se vaa ti nanii so man n rihaan sayuun, tzaj ne daj chihaa mj se quisj so quiyaj so doj suun sa nocoo rihaan suun sa nocoo quiyaj s nihnj a ma. Ya ya si j ti nanii man n rihaan sayuun me s nihnj adonj taj nij yuvii niyaj nij so man Jesucrist a. 32 Dan me se gaa cuno nij s fariseo se vaa camii yuve nij yuvii nana dan che Jesucrist, gaa ne can nij xrej ata suun nocoo doj can nij s fariseo man tanuu caanj nij tanuu qui taaa nij tanuu man Jesucrist a. 33 Che dan cataj Jesucrist: Doj gii cayn u nj ga nij soj, ne cavi i u nj qui nn u nj rihaan

20Gaa

San Juan7 s can manj na u nj nanj ei. soj manj, tzaj ne se nari soj manj a ma. Ne se guun nucuaj soj cuchi soj rej cayn u nj a ma taj Jesucrist a. 35 Che dan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit cataj rihaan tuvi nij so a: Me rej caanj s nihnj, ne se nari n man so ga. Caanj so rihaan tuvi n s ne chihn nij yuvii yanj na. Tucuyn so senana so rihaan nij yuvii yanj na. 36 O se cataj so nana nihnj se vaa: "Nano soj manj, tzaj ne se nari soj manj a ma. Ne se guun nucuaj soj cuchi soj rej cayn u nj a ma". Me che tuva so danj, r soj ga taj nij s uun chij yo, xnanj nij so man tuvi nij so a. 37 Dan me se daj yo gii navi j chaanj nocoo sa ndoo yo, ne gii yo canicun Jesucrist, ne cataj so: Sese ase vaa s nacoo ndoo na vaa soj, ne cana soj rihanj, ne rquej na achiin ya man soj . 38 Xa s amn r niyaj manj, tzaj ne quiri so se vaa taj danj Diose rihaan n, ne dan me se ase vaa o chr sa ndoo nuu na sa inanj ro, danj gaa se sa cu nu nimn s amn r niyaj manj, ne cavee gaa ina nimn so adonj. 39 Danj taj Jesucrist, camii so che Nimn Diose cu nu nimn nij s cuchumn r niyaj man so a. O se ataa cana Nimn Diose rihaan yuvii , ese ataa quisi j gii cavi so rihaan rcutze a. 40 Che dan taaj nij yuvii cuno nana nihnj cataj: Ya ya si j nata senana Diose gaa na si j cana un rihaan chumii
34Nano

276 nihnj me s nihnj nanj taj taaj nij yuvii a. 41 Yo taaj nij yuvii cataj: Si j can Diose ti nanii man n rihaan sayuun me s nihnj ei taj yo taaj nij so a. Tzaj ne yo taaj nij yuvii cataj: Xa s canej Diose ti nanii man n rihaan sayuun, tzaj ne nuve si j cavii estad Galilea me so ma. 42 O se danj Diose taj se vaa tan tanij sino s cunaj David s cane gaa na me s canej Diose, ne si j cavi i chihn s cunaj David chuman Beln me un so adonj taj yo taaj nij yuvii un a. 43 Che dan guun vi j camii nij yuvii , niyaj nij yuvii man Jesucrist a. 44 Ne guun r taaj nij so qui taaa nij so man Jesucrist, tzaj ne taj vaj s quisj r qui taaa man so a ma. 45 Che dan canicaj nij tanuu caanj un nij tanuu rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij s fariseo do, gaa ne cataj nij xrej do, nij s fariseo do, rihaan nij tanuu: Me che ne cana Jesucrist ga soj, quiyaj soj ga taj nij so, xnanj nij so man nij tanuu yo a. 46 Gaa ne cataj nij tanuu: Tzaj ne cunaj uxr vaa nana amii so, ne taj vaj yo yuvii neen cami i nana amii so a ma taj nij tanuu yo a. 47 Che dan cataj nij s fariseo rihaan nij tanuu a: Tiha yuunj so man soj do nanj ei. 48 O se a nij s uun chij do, a nij s fariseo do, ne cuchuman r se vaa si j can Diose me so a ma. 49 Ne xa nij yuvii , tzaj ne ne neen nij yuvii setucuanj

277 Moiss, ne inanj sayuun quiran nij yuvii yo, quiyaj Diose chuguanj taj nij s fariseo rihaan nij tanuu yo a. 50 Dan me se nicu n s cunaj Nicodemo ga nij so, ne yoo tuvi nij so me so, ne s caanj nano cuent ga Jesucrist rej nii gaa rque doj me so, ne cataj so: 51 Tzaj ne setucuanj Moiss taj se vaa ne n xcn n cane n cacun che yoo so, sese ataa cuno n nana amii so ne sese ataa xcaj n cuent daj yaj so ma taj s cunaj Nicodemo rihaan yo nij s fariseo yo a. 52 Gaa ne cataj nij so rihaan s cunaj Nicodemo a: Me che me r so cami i sa so che Jesucrist ga. O se si j cavii estad Galilea m so ga so na. Tucuyn so, ne xcaj so cuent se vaa a s nata senana Diose ne avii estad Galilea, yaj Diose ma taj nij s fariseo rihaan s cunaj Nicodemo yo a. 53 Dan me se cavii nij so, ne quinan o o nij so tucu nij so a. Tzaj ne cavii Jesucrist xr quij cunaj Quij man Chruun Oliv a.

San Juan7,8 fariseo do, ne nicaj nij so man o chana a. Ne chana nicaj nij so me se aj nari nii man chana yo gaa cotoj no ga sno, tzaj ne nuve ni ca no me sno cotoj ga no a. Che dan quitaaa nij so man no, ne nicaj nij so man no cana nij so rihaan Jesucrist, ne cachrn nij so man chana tanuu maan nij so ga Jesucrist a. 4 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a: Chana nihnj me se maan or cotoj no ga yo sno, ne nari nii man no, ne quitaaa nii man no, maestro. 5 Dan me se setucuanj Moiss taj se vaa no xcn n go n yahij man chana vaa danj ndaa se cavi no, taj tucun yo nanj . Che dan me, daj quiyaj n, r so ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 6 O se guun r nij so cami i Jesucrist yoo nana vaa nij che setucuanj Moiss, gaa ne cavee cuta nij so cacun xr Jesucrist che nana cami i so a. Dan me se caanj cane ruj Jesucrist, ne cachrn raa so letr rihaan yo a. 7 Tzaj ne yoo tirquee nij so xnanj nij so man so a. Che dan canicun caya un so, ne cataj so rihaan nij so a: Sese danj me r soj, ne cavee, tzaj ne a me maan o soj taj a doj cacun tum ro, cavee go yahij man no asino yaan ei taj Jesucrist rihaan nij so, tzaj ne aj neen Jesucrist se vaa taran nij so ata cacun a. 8 Gaa ne caanj cane ruj un Jesucrist, ne cachrn un so letr rihaan yo yo a. 9 Ve dan, gaa ne guun naaj nij so gaa cuno nij so senana Jesucrist,

me se rej sj gii me se caanj un Jesucrist r nuvi nocoo a. Gaa ne cuchi cunudanj nij yuvii rihaan so, ne caanj quitaj so chruun xl, ne tucuyn so man nij yuvii yo a. 3 Ve dan, ne cana nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii cana nij s

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist ga nij s me r go yahij man chana tum cacun a
2Dan

San Juan8 ne nayn nij so chrej, ne caanj nij so a. Dan me se ndaa o o nij so nayn chrej, ne asino yaan caanj nij s cachij doj, gaa ne canoco nij s tachruu doj xc nij so, ne caanj cunudanj nij so nanj adonj. Ndaa sj, gaa ne quinj uun Jesucrist, ne nicu n orn chana yo rihaan so a. 10 Gaa ne canicun caya un Jesucrist, ne cataj so rihaan chana yo: Caanj taran nij so, nanj nocoj. Me rej vaj nij s cuta cacun xr so ga. A nij so ne quisi j r cavi so a na taj Jesucrist, xnanj so man chana yo a. 11 Gaa ne cataj chana yo: Taj vaj a s me r cami i danj, a man Seor taj chana yo rihaan Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: A u nj se cataj se vaa quiyaj nii sayuun mn so a ma. Dan me se caanj so, ne se quiy so a doj cacun rej rihaan so a ma taj Jesucrist rihaan chana yo a.

278 Tzaj ne inanj man so me s taj xnaanj che man so . Nuve nana ya me nana amii so che man so a ma taj nij s fariseo rihaan Jesucrist a. 14 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Nda se maanj me s amii cheej, tzaj ne ya vaa senanaj ei. O se u nj me s neen me rej cavij, ne u nj me s neen me rej caanj u nj ei. Ne xa soj, tzaj ne ne neen soj me rej cavij ne neen soj me rej caanj u nj a ma. 15 Xa soj, tzaj ne inanj uta soj cacun xr yuvii che inanj se vaa ruvi rihaan soj nanj ei. Tzaj ne u nj me se ne ut u nj cacun xr a yuvii ma. 16 Tzaj ne cavee se xcaj u nj cuent che yuvii daj vaa yuvii , tzaj ne ya xcaj u nj cuent che yuvii ei. Dan me se nuve orn u nj me s xcaj cuent che yuvii ma. O se vaa Rj s can manj rihaan chumii nihnj, ne so me s racuj manj adonj. 17 Ne setucuanj Moiss tucun noco soj me se nana yo taj se vaa sese cuyaan vaa nana amii vi j roj so, ne ya vaa senana roj so, taj nana yo ei. 18 Dan me se u nj me s taj xnaanj che maanj, ne taj xnaanj Rj s can manj un adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 19 Che dan xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Me rej ne r so ga taj nij so a. Gaa ne cataj Jesucrist: Ne neen uxr soj manj do, man Rj do ma. O se sese neen ya soj manj, ne neen soj man Rj un adonj taj Jesucrist rihaan nij so a.

ne cataj un Jesucrist rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij s fariseo do a: Ase vaa yaan chuguu n vaa u nj rihaan soj si j man rihaan chumii nihnj adonj. Dan me se s noco manj ro, se cach so rej rmi ma. U nj ro, me yaan chuguu n cachee ga so, ne xcaj so cuent me rej vaj so, qui yj, ne che dan gaa ina ya nimn so nu cavii nu caanj adonj taj Jesucrist no nij so a. 13 Che dan cataj nij s fariseo rihaan so a:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj Jesucrist se vaa ya vaa se-nana so a
12Gaa

279 nihnj me nana tucuyn Jesucrist gaa canicun so r nuvi nocoo rej rqu yuvii saanj rihaan Diose a. Ne taj vaj yuvii quitaaa man so a ma. O se ataa quisi j gii cavee quiyaj nii sayuun man Jesucrist nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj Jesucrist se vaa daj chihaa mj se guun nucuaj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit cuchi nij so rihaan so a ma
20Nu

San Juan8 adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 25 Che dan xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Me s m so ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: A j cataj xnaanj unj rihaan soj asino yaan me si j mej ei. 26 Vaa ndoo nana no xcnj cami j che soj, ne no xcn uxraj ya cane unj cacun che soj ei. Dan me se s can manj, tzaj ne so me s amii ya uxr, ne inanj nana camii so cunoj me nana taj xnaanj unj rihaan soj si j man rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 27 Tzaj ne ne queneen nij so se vaa camii Jesucrist che Rej so Diose s can man Jesucrist a ma. 28 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Asa quisj cavii unj xta quiyaj soj, gaa ne xcaj ya soj cuent se vaa ya ya si j can Diose ni caj yuunj man yuvii mej ei. Ne ne y unj se vaa avii inanj raa maanj ma. O se amii unj ndaa vaa tucuyn Rj manj adonj. 29 Ne so me s can manj rihaan soj, ne yoo nicun so ga unj, ne a doj ne tanj yanj so manj a ma. O se y unj se inanj me r maan so qui yj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 30 Gaa quisj camii Jesucrist nana vaa danj, gaa ne cuchumn r queee nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit niyaj nij so man Jesucrist a.

dan cataj un Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a: U nj nihnj me se cavi i u nj caanj u nj, gaa ne nano soj manj, tzaj ne asa cavi soj, ne yoo quitaj nu cacun tum soj xr soj, ne se guun nucuaj soj cuchi soj rej caanj u nj ma taj Jesucrist rihaan nij so a. 22 Che dan xnanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit man tuvi nij so, cataj nij so: Ticavi so man maan so, r soj na. Che dan cataj so se vaa se guun nucuaj n cuchi n rej caanj so, r soj na taj nij so, xnanj nij so man tuvi nij so a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so: Dan me se xa soj, tzaj ne nanj si j man rihaan chumii nihnj me soj, ne u nj, tzaj ne si j cavii rej xta mej nanj . 24 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa asa cavi soj, ne yoo quitaj nu cacun tum soj xr soj nanj ei. O se sese se cuchumn r soj se vaa Diose m u nj, ne asa cavi soj, ne yoo quitaj nu cacun tum soj xr soj nanj

21Che

dan cataj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij

31Che

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist ga nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit s cuchumn r niyaj man so a

San Juan8 yuvii israelit s cuchumn r niyaj man so a: Sese yoo canoco soj senanaj, ne si j ya ya tucuyn senanaj me soj, 32 ne queneen soj nu nana ya, ne quinani i soj rihaan suun uun moz, quiyaj nana ya yo chuguanj taj Jesucrist rihaan nij so a. 33 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist: O se tan tanij sino s cunaj Abraham s cane gaa na me nj, ne daj chihaa mj ne guun nj moz a ma. Me che cataj so se vaa quinani i nj rihaan suun uun moz ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 34 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa s yaj cacun ro, me s uun moz rihaan cacun yo ei. 35 Ne xa moz, tzaj ne se cavee guun chij moz, ne se cavee cane so nu cavii nu caanj ma. Ne xa tan s tucua ve, tzaj ne so me s cavee cane r ve nu cavii nu caanj adonj. 36 Che dan me sese ti nanii tan Diose man soj rihaan suun uun moz, ne ya ya nuve si j uun moz me soj a ma. 37 "A j neenj se vaa tan tanij sino s cunaj Abraham me soj . Tzaj ne nano uxr soj daj quiyaj soj ne cavi u nj ei. Danj yaj soj che rej navej r soj nari soj canoco soj senanaj ei. 38 Dan me se amii u nj inanj se vaa queneenj quiyaj Rj a. Tzaj ne nij soj me s yaj ndaa vaa cataj rej soj rihaan soj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 39 Gaa ne cataj nij so rihaan Jesucrist a:

280 Xi i nj me s cunaj Abraham gaa na adonj taj nij so a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese ya ya tan tanij sino s cunaj Abraham me soj, ne quiyaj soj ndaa vaa quiyaj s cunaj Abraham yo asuun tzaj a. 40 Tzaj ne cuano nihnj me se nano soj daj quiyaj soj ne cavi u nj, ne u nj me s cataj xnaanj rihaan soj nu nana ya cataj xnaanj Rj Diose rihanj adonj. Dan me se ino uxr vaa yaj soj ga s cunaj Abraham adonj. 41 Maan se yaj soj inanj se vaa yaj rej soj nanj taj Jesucrist rihaan nij so a. Che dan cataj nij so rihaan Jesucrist a: Nuve tani j cacun me nj ma. O se oruun Rej nj, ne Diose me so nanj taj nij so a. 42 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese Diose me Rej soj, ne cunuu ee r soj manj se danj ei. O se u nj me s cavii rej nicu n Diose, ne can u nj nihnj chuguanj. Dan me se ne cana maanj nihnj ma. O se so me s can manj canaj nihnj adonj. 43 "Che se navej r soj cuno soj senanaj, che dan sayuun uxr vaa nana amij rihaan soj adonj. 44 O se tan s chree me soj, ne me r soj quiyaj soj inanj ndaa vaa me r rej soj s chree quiyaj soj adonj. Ne xa so, tzaj ne s ticavi man yuvii me so asi j guun chee chumii nihnj, ne daj chihaa mj ne neen so cami i nica so nana ya ma. O se ne aran r so cami i so nana ya a man adonj. Danj inanj vaa so,

281 amii ne so, che se s ne inanj me so, ne s tucuyn man yuvii cami i ne yuvii me un so adonj. 45 "Ne xa u nj, tzaj ne che se nana ya amij rihaan soj, che dan ne amn r soj uno soj senanaj a ma. 46 A tuvi soj se cavee quiri i cacun cuta xrj a ma. Inanj nana ya amij rihaan soj ei. Me che ne cuchuman r soj cuno soj senanaj ga. 47 O se s noco ya man Diose me s uno senana Diose adonj. Tzaj ne nuve si j noco man Diose me soj a ma. Che dan ne uno soj a man adonj taj Jesucrist rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. 48 Gaa ne cataj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a: Ya uxr vaa nana camii nj se vaa nuve tuvi nj m so a ma. O se s cavii estad Samaria m so chuguanj. Nuu nana chree nimn so ei taj nij so rihaan Jesucrist a. 49 Gaa ne cataj Jesucrist: Taj vaj nana chree nu nimanj ma. O se arj cochr u nj rihaan Rj Diose, tzaj ne ne arj cochroj soj rihanj a ma. 50 Ne yaj suun u nj che yan cataj yuvii se vaa si j sa mej ma. Tzaj ne vaa Diose, ne so me s me r cataj yuvii se vaa si j sa m u nj, ne so me s cane cacun che yuvii adonj. 51 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa sese cuno soj senanaj, ne daj chihaa mj se cavi soj a ma taj Jesucrist a. 52 Che dan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit cataj rihaan so a: Cuano nihnj me se neen ya nj se vaa nuu nana chree nimn

San Juan8 so . O se cavi s cunaj Abraham cavi nij s nata senana Diose gaa na cavi, ne nihnj me taj so se vaa sese cuno nj senana so, ne daj chihaa mj se cavi nj, taj so man asanj. 53 Dan me se gaa na me se cavi xi i nj s cunaj Abraham, ne si j sa doj m so rihaan so, r so na. Ne cavi nij s nata senana Diose un a. Daj si j m so, r so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 54 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese cataj u nj se vaa si j sa me maanj, ne taj yuvee n senanaj a ma. Tzaj ne vaa Rj, ne so me s taj se vaa sa yj adonj. Dan me se Diose me Rj, ne nij soj me s taj se vaa noco soj man so, 55 tzaj ne ne neen uxr soj man so a ma. Tzaj ne u nj me s neen man so adonj. Dan me se sese cataj u nj se vaa ne neenj man so, ne tuvi soj s ne mej nanj . Tzaj ne ya ya neenj man so, ne noc u nj senana so chuguanj. 56 "Dan me se guun niha uxr r xi i soj s cunaj Abraham che se queneen so se vaa vaa gii queneen so se vaa cana u nj rihaan chumii nihnj a. Dan me se queneen so se vaa can u nj, gaa ne guun niha ya uxr r so ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 57 Che dan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit cataj rihaan Jesucrist a: Ataa quisi j so vi j chihaa chi yo a. Asa avee taj so se vaa quenen so man Abraham ga taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a.

San Juan8,9 ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa asi j ataa cangaa s cunaj Abraham, ne aj nej nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 59 Che dan quitaaa nij so yahij, ne go nij so man Jesucrist, r nij so a. Tzaj ne curihanj yuve so r nuvi nocoo yo, ne caanj so a. Dan me se maan tanuu scanj nij so cachn Jesucrist, caanj so a.

282 nihnj, ne ase vaa yaan chuguu n ro, danj vaa u nj rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 6 Quisj camii so danj, gaa ne quirii talj so rihaan yo, gaa ne quiyaj so doj sigui man yo yo, ne caxrj so sigui yo rihaan s tuchri i yo a. 7 Gaa ne cataj so rihaan s tuchri i yo a: Caanj so nanu so rihaan so r na Silo taj Jesucrist rihaan so a. Dan me se cuyaan vaa nana "Silo" yo ga nana "rasuun can nii man" a. Ve dan me se caanj s tuchri i yo, ne nanu so rihaan so r na yo, gaa ne canicaj so cana un so, ne curuvi rihaan so a. 8 Dan me se nij s yanj nichru n yan yanj so do, nij s aj neen man so gaa tuchri i so do, cataj nij so: Ne s nihnj me s cane cachn caridad gaa rque, r soj na taj nij so niyaj nij so man s naxra rihaan yo a. 9 Danj asanj. Ve ya so ei taj taaj nij so a. Ne yo taaj nij so cataj: Taj ma. Maan se ase niyaj guee s cachn caridad ro, danj niyaj guee s nihnj, tzaj ne nuve so ma taj yo taaj nij so a. Tzaj ne maan s naxra rihaan yo cataj: U nj me s cachn caridad yo ei taj so a. 10 Che dan xnanj nij yuvii man so, cataj nij yuvii : Daj quiy so, ne cavee naxra rihaan so ga taj nij yuvii , xnanj nij so man s tuchri i yo a.

58Gaa

Dan me se cavii Jesucrist caanj so, gaa ne queneen so o s tuchri i a. Dan me se s tuchri i yo me se tuchri i so asi j cangaa so a. 2 Gaa ne xnanj nij s tucuyn senana Jesucrist man Jesucrist, cataj nij so: Me che tuchri i s nihnj, ga man maestro. Maan so quiyaj cacun na. Ase rej so quiyaj cacun xa taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 3 Gaa ne cataj Jesucrist: Nuve maan so, nuve rej so ga nii so do, me s tum cacun ma. Maan se Diose me r queneen n daj quiyaj Diose che so adonj. 4 O se no xcn n quiyaj suun n sesuun s can manj rihaan chumii nihnj adonj. Ase vaa rej ranga vaa yo yaj, ne cavee quiyaj suun n yaj ei. Tzaj ne quisi j gii cane r n, ne ase vaa rej nii ro, gaa gii yo, ne se cavee quiyaj suun n doj a ma. 5 Tzaj ne cuano nihnj me se vaj u nj rihaan chumii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naxra rihaan o s tuchri i, quiyaj Jesucrist a

283 ne cataj so: S cunaj Jesucrist ro, quiyaj sigui, ne caxrj so sigui rihanj, gaa ne cataj xnaanj so rihanj se vaa caanj u nj nanu u nj rihanj r na Silo a. Gaa ne gaa quisj caanj nanu u nj rihanj r na yo, ne naruvi rihanj nanj taj s naxra rihaan yo rihaan nij yuvii a. 12 Gaa ne xnanj nij yuvii man so, cataj nij yuvii : Me rej vaj so cuano ga taj nij yuvii , xnanj nij yuvii man s tuchri i yo a. Ne neenj me rej vaj so cuano a ma taj s tuchri i yo rihaan nij yuvii a.

San Juan9 Tzaj ne nuve si j tum cacun me so a ma. O se nij s tum cacun me se daj chihaa mj se guun nucuaj nij s tum cacun quiyaj nij so suun sa nocoo ndaa vaa quiyaj s quiyaj naxra rihaan s nihnj a adonj taj yo taaj nij s fariseo yo a. Dan me se cuxra taaj nij s fariseo man nij so, ne ino guun r nij so ga tuvi nij so niyaj nij so man Jesucrist a. 17 Che dan cataj un nij so rihaan s naxra rihaan yo a: Daj uun r man so che s quiyaj naxra rihaan so ga taj nij s fariseo, xnanj nij so man s naxra rihaan yo a. Ne cataj so: Si j nata senana Diose me so, r y u nj adonj taj s naxra rihaan yo che Jesucrist a. 18 Tzaj ne ne cuchuman r nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa ya ya tuchrii me so gaa rque ne naxra rihaan so a. Che dan can nij so nana se vaa cana rej so do, nii so do, ga s naxra rihaan yo rihaan nij so a. 19 Ve dan cuchi roj so, gaa ne xnanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit man roj so, cataj nij so: Ya ya tan roj soj me s nihnj na. Ya ya tuchrii me so gaa cangaa so na. Asa cavee naxra rihaan so cuano, r roj soj ga taj nij so, xnanj nij so man roj ni ca so a. 20 Gaa ne cataj roj so: Tani j ya rj me s nihnj, ne tuchrii ya me so asi j cangaa so, 21 tzaj ne ne neen uxr rj asa cavee naxra rihaan so cuano

11Gaa

me se caanj nicaj nii man s naxra rihaan yo rihaan nij s fariseo a. 14 Dan me se gii narnj r nij yuvii israelit me gii quiyaj Jesucrist sigui ne naxra rihaan s tuchri i yo quiyaj Jesucrist a. 15 Che dan xnanj un nij s fariseo man s naxra rihaan yo daj quiyaj so ne naxra rihaan so a. Gaa ne cataj s naxra rihaan yo: Quiyaj so sigui, ne caxrj so rihanj, gaa ne nanuj rihanj, ne cuano nihnj ruvi rihanj nanj taj so rihaan nij s fariseo a. 16 Che dan cataj taaj nij s fariseo: Nuve si j can Diose rihaan n me s quiyaj naxra rihaan s nihnj a ma. O se yaj suun so gii no xcn n naraan r n adonj taj taaj nij s fariseo yo a. Tzaj ne yo taaj nij so cataj:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camaan r nij s fariseo niyaj nij so man s naxra rihaan yo a
13Dan

San Juan9 a ma. Ne ne neen uxr rj me s quiyaj naxra rihaan so a ma. Xnaanj soj man so . O se s aj nocoo me so, cami i so che maan so nanj taj roj so a. 22 Danj camii roj ni ca rej s naxra rihaan yo do, nii so do, che se cuchuvi roj so niyaj roj so man nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Dan me se aj guun ya camii nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa sese cataj yoo so se vaa si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me Jesucrist, ne quiri i nij so xe man s amii danj scanj nij yuvii israelit a. 23 Che dan cataj rej s naxra rihaan do, nii so do, se vaa s aj nocoo me so, ne xnaanj nij so man maan so a. 24 Che dan nacn un nij so man s naxra rihaan yo, ne cataj nij so rihaan so a: Ve cataj y so rihaan Diose daj quirn so . O se aj neen nj se vaa xa sno camii ga so, tzaj ne si j tum cacun me so ei taj nij so rihaan s naxra rihaan yo a. 25 Che dan cataj s naxra rihaan yo: Ne neen uxraj sese si j tum cacun me so ma. Maan se orn rasuun nen u nj se vaa gaa rque, ne s tuchri i mej, tzaj ne cuano nihnj me se ruvi rihanj adonj taj s naxra rihaan yo a. 26 Che dan xnanj nij so man so, cataj nij so: Ne xa s camii ga so, tzaj ne daj quiyaj so, gaa ne naxra rihaan so quiyaj so ga taj nij so, xnanj nij so man so a.

284 ne cataj s naxra rihaan yo rihaan nij so a: A j cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne ne cuno soj a ma. Me che me r soj cataj xnaanj un u nj rihaan soj ga. Guun maan soj s tucuyn senana so, r soj na taj s naxra rihaan yo rihaan nij so a. 28 Gaa ne nij camii nij so ga s naxra rihaan yo, ne cataj nij so: Man so me s tucuyn senana so, ne xa nj, tzaj ne si j tucuyn senana Moiss me nj ei. 29 Neen nj se vaa camii maan Diose ga s cunaj Moiss, tzaj ne ne neen nj me rej cavii s camii ga so a ma taj nij so rihaan s naxra rihaan yo a. 30 Gaa ne cataj so rihaan nij so a: Niha uxr vaa senana soj chiha. Ne neen soj me rej cavii so, tzaj ne s nacuchra rihanj me so nanj adonj. 31 O se neen n se vaa ne uno Diose rihaan nij s tum cacun a ma. Tzaj ne sese arj cochroj n rihaan Diose, ne sese yaj n se vaa me r Diose, ne quiyaj Diose se vaa achn niyaj n rihaan Diose nanj . 32 Dan me se s tuchri i mej gaa cangaj, ne nu cana me se ne cana nana rihaan n se vaa nacuchra yoo so rihaan s vaa danj a ma. Tananj orn so me s quiyaj danj ei. 33 Dan me se sese nuve si j can Diose rihaan n me so, ne daj chihaa mj se guun nucuaj so quiyaj so danj ma taj s naxra rihaan yo rihaan nij so a. 34 Gaa ne cataj nij so rihaan so a: Nanj s tum cacun m so asi j cangaa so ei. Ne n xcn so

27Gaa

285 tucuyn so a nana rihaan nj a ma taj nij so rihaan so a. Gaa ne quirii nij so man so xe a. 35 Dan me se cuchi nana rihaan Jesucrist se vaa quirii nij so man s naxra rihaan yo xe a. Che dan nano Jesucrist man so, gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: So me s amn r niyaj man s can Diose ni caj yuunj man yuvii na taj Jesucrist rihaan s naxra rihaan yo a. 36 Gaa ne cataj so: Ne me s me s can Diose ni caj yuunj man yuvii , seor. Cataj xnaanj so noj, gaa ne cuchuman raj ni yaj man so ei taj s naxra rihaan yo rihaan Jesucrist a. 37 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so: A j quenen so man so, ne u nj si j amii ga so cuano me so adonj taj Jesucrist rihaan so a. 38 Gaa ne cataj so: Cuano nihnj me se chumn raj niyaj mn so, Seor taj so a. Gaa ne canicun ruj so rihaan Jesucrist a. 39 Gaa ne cataj Jesucrist: Can u nj rihaan chumii nihnj che se no xcn u nj cane u nj cacun che yuvii adonj. Dan me se xa nij s ne neen, tzaj ne queneen nij so, qui yj, ne xa nij s guun r se vaa aj quisj xcaj nij so cuent, tzaj ne ase vaa s arn rihaan ro, danj gaa nij so se vaa se cavee xcaj nij so cuent ma taj Jesucrist a. 40 Dan me se cach taaj nij s fariseo ga Jesucrist, ne cuno nij so nana camii Jesucrist a. Che dan

San Juan9,10 xnanj nij so man Jesucrist, cataj nij so: Ne ase vaa s arn rihaan vaa nj, r so na taj nij so, xnanj nij so man Jesucrist a. 41 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Sese si j ne neen me soj, ne taj vaj cacun tum soj ma. Tzaj ne cuano nihnj me se cataj soj se vaa aj neen soj a. Che dan yoo tum soj cacun adonj taj Jesucrist rihaan nij s fariseo yo a.

10

Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan nij so a: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa xa s ne atj tayaa rej nuu nij matzinj ne avii raa ching rej nuu nij xo, tzaj ne s ituu me so adonj. 2 Tzaj ne s atj tayaa ro, so me s daan matzinj yo adonj. 3 Dan me se xnj tayaa rihaan so, yaj s tum tayaa, gaa ne uno nij matzinj senana so, gaa ne nacn so man nij matzinj amii so sechuvi i o o nij xo, gaa ne anj nicaj so man nij xo xe adonj. 4 Gaa quisj quirii so man nij xo xe, ne noco nij matzinj xc so, che se uyn nij xo senana so ei. 5 Tzaj ne yo yuvii me se se canoco nij xo man yo so, maan se cunanj nij xo rihaan yo so, che se ino cami i yo so xr nij xo, ne se cuyn uxr nij xo senana yo so a ma taj Jesucrist a. 6 Dan me se ase vaa o cuent vaa nana nihnj nana camii Jesucrist rihaan nij so, tzaj ne ne xcaj nij so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa s tum matzinj ro, danj vaa Jesucrist, tum so man n a

San Juan10 cuent me taj nana nihnj a ma. 7 Che dan cataj un Jesucrist: Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa ase vaa tayaa rej atj nij matzinj ro, danj vaa u nj a. 8 Dan me se xa taran nij s cana gaa rque doj, tzaj ne ase vaa s ituu vaa nij so a. Tzaj ne ne cuno nij matzinj rihaan nij so a ma. 9 Dan me se ase vaa tayaa yo vaa u nj, ne s atj rej nicu n u nj ro, so me s amn r niyaj manj, ne quinani i so rihaan sayuun, ne ve catuu so, ne ve cu rihanj so, ne nari so coj chri n cha so nanj adonj. 10 "Xa s ituu, tzaj ne me inanj r so quiyaj ituu so matzinj do, ticavi so matzinj do, tinavi j so matzinj do ei. Che dan atj so rej nuu nij matzinj a. Tzaj ne u nj me se can u nj che se me r u nj yoo gaa ina nij xo, ne ve uxr cayn nij xo, qui yj chuguanj. 11 "Ne u nj ro, me s daan ya ya nij matzinj, ne tum sa y u nj man nij matzinj, ne canej nimanj cavi j che nij xo adonj. 12 Xa moz, tzaj ne nuve si j daan matzinj me so ma. Si j yaj canan saanj uun me so, ne che dan sese neen so xcuu caynj canu, ne chuvi so, ne tanj so matzinj yo, ne unnj so a. Gaa ne tanj maan so man nij matzinj, gaa ne qui taaa caynj yo man nij matzinj, ne ti chanuu caynj yo man nij xo nanj adonj. 13 Danj yaj moz yo, che se moz uun me so, ne ne rihuun r so sese quiran nij matzinj sayuun ma. 14 "Ne xa u nj, tzaj ne si j tum sa man nij matzinj mej, ne neenj man nij matzinj noco manj, ne neen nij xo manj ei. 15 Dan me se neen

286 Rj Diose manj, ne neenj man Rj, ne ase vaa u nj ga Rj ro, danj vaa dan u nj matzinj gaj chuguanj. Ne an nimanj cavi j che nij xo adonj. 16 Ne vaa doj dan u nj matzinj un, tzaj ne nuvi nij xo rej nuu matzinj nihnj ma. Ne vaa che cana yo matzinj yo un, qui yj, ne cuno nij xo senanaj, gaa ne cunuu chre nij xo ga matzinj nihnj, gaa ne cutum u nj man cunudanj nij xo adonj. 17 "Dan me se can nimanj cavi j, ne cunuu ina un unj, ne che dan ee r Rj Diose manj adonj. 18 Taj vaj s yaj fuerz manj cavi j ma. O se maanj an nimanj cavi j nanj . Dan me se no xcnj canej nimanj cavi j, ne no xcnj cunuu ina un unj adonj. Nihnj me suun cane Rj Diose rihanj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 19 Gaa ne cuxra taaj un nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit man nij so, gaa cuno nij so nana yo a. 20 Dan me se taaj nij so cataj: Nuu nana chree nimn so, ne sn so nanj . Taj che cuno soj senana so ma taj taaj nij so rihaan tuvi nij so, niyaj nij so man Jesucrist a. 21 Gaa ne yo taaj nij so cataj: Nuve nana chree nu nimn s nihnj a ma. O se se guun nucuaj s nuu nana chree nimn nacuchra so rihaan s tuchri i a ma taj yo taaj nij so a.

dan me se canu chaanj che nuvi nocoo chuman

22Gii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun r nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit go nij so yahij man Jesucrist a

287 Jerusaln, ne yavii ayuu yuve me yo a. 23 Gaa ne ch Jesucrist r ching cunaj Corredor Salomn r nuvi nocoo yo, 24 ne che dan cunuu chre nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne yoo tucuachriin nij so nu anicaj man Jesucrist a. Gaa ne cataj nij so: Ndaa aman me quisi j gii guun ya ya r nj ni yaj nj mn so ga. O se cataj xnaanj y y so rihaan nj sese ya si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me y so ei taj nij so rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: A j cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne navej r soj cuchuman r soj a ma. Ne xa suun sa nocoo y u nj che Rj Diose, tzaj ne maan nij suun sa nocoo yo taj xnaanj daj si j mej adonj. 26 Tzaj ne ne cuchuman r soj ni yaj soj manj man asanj. O se nuve daan u nj matzinj me soj a ma. 27 Xa dan u nj matzinj, tzaj ne uno nij xo senanaj, ne neenj man nij xo, ne noco nij xo xcoj a. 28 Gaa ne cunuu ina nij xo cayn nij xo ga Diose nu cavii nu caanj, qui y u nj, ne daj chihaa mj se cavi nij xo a ma. Ne taj vaj s canee man nij xo raaj ma. 29 O se Rj Diose me s rqu man nij xo rihanj, ne si j uun chij ya me so rihaan cunudanj, ne che dan taj vaj s guun nucuaj canee man nij xo raa Rj Diose a ma. 30 O se ase vaa orn yuvii vaa u nj ga Rj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 31 Gaa ne quitaaa un nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yahij go nij so man Jesucrist a.

San Juan10 ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Quisj quiyaj uxraj suun sa nocoo queneen nij soj, ne guun nucuj quiyj danj, quiyaj Rj Diose, ne che me suun sa nocoo me r soj go soj yahij manj ga taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. 33 Gaa ne cataj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit: Se go nj yahij mn so che suun sa nocoo quiy so a ma. O se go nj yahij mn so che se camii so nana nij che Diose adonj. Dan me se nanj yuvii uun m so, ne me che cataj so se vaa Diose m so ga taj nij so rihaan Jesucrist a. 34 Gaa ne cataj Jesucrist: Maan se vaa nana no rihaan yanj no tucun noco soj, ne nana camii maan Diose me nana yo, ne dan me se cataj Diose: "U nj me s cataj xnaanj se vaa diose me soj ", taj Diose rihaan nij s camii senana so gaa na a. 35 Dan me se sese maan Diose cataj se vaa nij s camii senana so me maan un diose, gaa ne daj chihaa mj se cavee tanj xco n senana Diose nana no rihaan yanj gaa ma. 36 Ne ve dan me cane Diose suun guee rihanj, ne can so manj rihaan chumii nihnj ne maan che se cataj u nj se vaa tani j Diose mej, che dan cataj soj se vaa nana nij camij che Diose . Taj che camii nij soj danj, raj ma. 37 O se sese ne yaj suun u nj sesuun Rj Diose, ne cavee cane r soj ga suun amn r niyaj manj chuguanj. 38 Tzaj ne sese ya yaj suun u nj sesuun Rj Diose, ne cavee se ne

32Gaa

San Juan10,11 amn r soj niyaj soj man maanj, tzaj ne vaa che cuchuman r soj ni yaj soj man nij suun sa nocoo quiyj ei. Ndaa sj, gaa ne xcaj soj cuent, gaa ne yoo queneen soj se vaa ne Rj Diose gaj, ne nej ga Rj Diose un adonj taj Jesucrist a. 39 Che dan guun r un nij so qui taaa nij so man so a. Tzaj ne quinanii so rihaan nij so a.

288 caxrj cast gun daj tac s ni j raa man n, ne yuv raa maan no tanacoo no tac so a. Dan me se ravij no me s cunaj Lzaro s ran yo a. 3 Dan me se can roj ravij s cunaj Lzaro yo nana rihaan Jesucrist, cataj roj no: "Xa s ee r so man, tzaj ne ran so, a Seor", vaa nana can roj no rihaan Jesucrist a. 4 Dan me se cuchi nana yo rihaan Jesucrist, gaa ne cataj so: Nuve chee rej yoo cavi s cunaj Lzaro me quiran so a ma. O se quiran so che rej ve doj xcaj yuvii cuent che Diose adonj. Dan me se ve doj xcaj yuvii cuent che maanj tani j Diose, che se quiran s cunaj Lzaro yo nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s nata nana yo rihaan so a. 5 Ne Jesucrist me se ee ndoo r Jesucrist man chana cunaj Marta do, man chuvij no chana cunaj Mari do, man s cunaj Lzaro do a. 6 Dan me se gaa cuno Jesucrist nana se vaa ran s cunaj Lzaro, ne ne cavi i rayanj so caanj so a ma. O se guun raan so yavj gii rej vaj so a. 7 Dan me se cachn yavj gii yo, gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a: Cavi i n caanj un n estad Judea ei taj so rihaan nij so a. 8 Gaa ne cataj nij s tucuyn senana so rihaan so a: Cuano nihnj me se guun ndoo r nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit go nij so yahij mn so ne cavi so . Se guun caanj so yo ma taj nij so rihaan Jesucrist a. 9 Gaa ne cataj Jesucrist:

ne cavii un Jesucrist caanj so rej rnej tuva chr cunaj Jordn ndaa rej cuta ne s cunaj Juan man yuvii gaa ch so a. Gaa ne guun raan so rej yo a. 41 Gaa ne cuchi uxr yuvii rihaan so, ne cataj nij yuvii se vaa s cunaj Juan s cuta ne man yuvii me se a doj suun sa nocoo ne quiyaj so, tzaj ne quisj ya nu nana cataj xnaanj s cunaj Juan che Jesucrist a. Danj cataj nij yuvii , niyaj nij yuvii nij suun sa nocoo quiyaj Jesucrist a. 42 Gaa ne cuchumn r queee nij so niyaj nij so man Jesucrist gaa vaj so rej yo a.

40Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj guun r nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a

11

Dan me se vaa o s ran, ne s cunaj Lzaro me so, ne s ne chuman Betania me so a. Ne chuman Betania yo me se chihn chana cunaj Mari ga chuvij Mari chana cunaj Marta me chuman Betania yo a. 2 Ne chana cunaj Mari yo me se no me chana

Nana nihnj taj xnaanj che se vaa guun gaa cavi s cunaj Lzaro gaa ne cunuu ina un so, quiyaj Jesucrist a

289 Neen soj se vaa chuvi j or ranga rihaan chumii nihnj o o gii, ne dan me se sese cachee yoo so rej ranga, ne se naxru so ma. O se curuvi sa rihaan so, quiyaj gii chuguu n rihaan chumii nihnj adonj. 10 Tzaj ne sese cachee yoo so rej nii , ne naxru so, che se taj vaj yaan chuguu n ni caj so adonj taj Jesucrist a. 11 Dan me se quisj camii so danj, gaa ne cataj un so Ne xa tuvi n s cunaj Lzaro, tzaj ne otoj so ei. Tzaj ne caanj yaj, che rej nari i u nj nej rihaan so a taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 12 Che dan cataj nij s tucuyn senana so rihaan so: O se sese otoj so, ne cunuu sa maan so, Seor taj nij so rihaan Jesucrist a. 13 Dan me se nana dan camii Jesucrist che se aj cavi s cunaj Lzaro, tzaj ne nij s tucuyn senana Jesucrist me se guun r nij so se vaa ya ya otoj uun Lzaro, taj Jesucrist, r nij so a. 14 Che dan camii nica Jesucrist rihaan nij so, cataj so: A j cavi s cunaj Lzaro, 15 ne guun niha r u nj se vaa nuv u nj ne ga so gaa cavi so a. O se che se cavi so ro, che dan cuchuman doj r soj ni yaj soj manj adonj. Tzaj ne cavi i n caanj n rej naj so ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 16 Che dan cataj s cunaj Toms Ddimo rihaan yo nij s tucuyn senana Jesucrist: Cavi i n caanj n ga so, gaa ne cavi n ga so taj so niyaj so man Jesucrist a.

San Juan11 dan me se cuchi Jesucrist chuman Betania, gaa ne cataj xnaanj nii rihaan so se vaa aj quisj caanj gii cachin nii man s cunaj Lzaro rque yuuj yuvej a. 18 Dan me se nichru n naj chuman Betania ga chuman Jerusaln, ne orn vanuj kilmetro naj chuman Jerusaln yo a. 19 Ne aj cavii queee nij yuvii israelit chuman Jerusaln, ne cuchi nij so rihaan chana cunaj Marta do, rihaan chana cunaj Mari do, che rej se nan r roj no, che se aj cavi ravij roj no a. 20 Dan me se gaa cuno chana cunaj Marta se vaa cana Jesucrist, ne curihanj no nari tuvi no ga Jesucrist, tzaj ne chana cunaj Mari me se quinj no r ve yo a. 21 Gaa ne cataj chana cunaj Marta rihaan Jesucrist a: Sese can so nihnj, ne ne cavi ravij asuun saj, man Seor. 22 Tzaj ne cuano nihnj me se neenj se vaa me maan rasuun cachi nj so rihaan Diose, ne quiyaj so nanj taj chana cunaj Marta rihaan Jesucrist a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: Cunuu ina un ravij so taj so rihaan no a. 24 Gaa ne cataj chana cunaj Marta rihaan so: A j neenj se vaa asa quisj gii caanj niya chumii nihnj, ne cunuu ina un so ga yo nij yuvii cunuu ina un ei taj no rihaan Jesucrist a. 25 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a:

17Ve

San Juan11 Xa u nj, tzaj ne si j yaj nuu ina un yuvii mej, ne u nj me s quiyaj gaa ina yuvii cayn yuvii ga Diose nu cavii nu caanj adonj. Ne xa s amn r niyaj manj, tzaj ne cavee se cavi so, tzaj ne yoo gaa ina nimn so chuguanj. 26 Che se amn r so niyaj so manj, ne che dan vaa ina nimn so, ne daj chihaa mj se cavi nimn so a ma. Amn r so nana nihnj na taj Jesucrist, xnanj so man chana cunaj Marta yo a. 27 Gaa ne cataj no: Chumn raj, Seor. Dan me se aj cuchumn raj se vaa si j can Diose ti nanii man nj rihaan sayuun m so, ne tani j Diose m so, ne can so rihaan chumii nihnj a taj no rihaan Jesucrist a. 28 Dan me se quisj camii no danj, gaa ne caanj no, ne canacn yuve no man chuvij no chana cunaj Mari, cataj no: A j cana maestr, ne nacn so mn so a taj no rihaan chana cunaj Mari a. 29 Ne gaa cuno chana cunaj Mari nana yo, gaa ne rayanj cavii no, ne caanj no rej nicu n Jesucrist a. 30 Dan me se ataa catuu Jesucrist rque chuman yo, ne nicu n so rej nari tuvi chana cunaj Marta ga so a. 31 Dan me se nij yuvii israelit yuvii cane r ve nan cuent ga chana cunaj Mari me se queneen nij so se vaa rayanj canicun no ne curihanj no xe, ne canoco nij so xc no, ne curihanj nij so xe a. O se guun r nij so se vaa caanj chana cunaj Mari rihaan yuuj

290 yuvej che rej tavee no, r nij so a. 32 Dan me se gaa cuchi chana cunaj Mari rej nicu n Jesucrist, gaa ne queneen no man so, gaa ne canicun ruj no rihaan Jesucrist, gaa ne cataj no: Sese can so nihnj, ne ne cavi ravij asuun saj, man Seor taj no rihaan Jesucrist a. 33 Dan me se queneen Jesucrist se vaa tavee no, se vaa tavee nij yuvii israelit cana ga no do, gaa ne quinan ndoo r so, 34 gaa ne cataj so: Me rej cachin soj man so ga taj so, xnanj so man nij so a. Gaa ne cataj nij so rihaan so a: Caanj n, gaa ne quenen so taj nij so rihaan so a. 35 Gaa ne tavee Jesucrist a. 36 Che dan cataj nij yuvii israelit rihaan tuvi nij so a: Ni yaj soj ei. O se tavee so, che se ee uxr r so niyaj so man s cavi yo a taj nij yuvii niyaj nij yuvii man Jesucrist a. 37 Gaa ne taaj nij yuvii cataj: O se si j neen nacuchra rihaan s tuchri i me s nihnj . Che dan uun nucuaj so naquiyaj sa so man s cunaj Lzaro, ne sese cane so nihnj, ne ne cavi s cunaj Lzaro asuun saj ma taj taaj nij yuvii yo a. 38 Dan me se quinan un r Jesucrist, ne cuchi so rej cachin nii man s cunaj Lzaro yo a. Dan me se yuuj yuvej me yo, ne carn yahij rihaan yuuj yo a. 39 Gaa ne cataj Jesucrist: Naxuun soj yahij rihaan yuuj taj Jesucrist a.

291 Gaa ne cataj ravij s cavi chana cunaj Marta rihaan so: Tzaj ne gun riyuj man so yaj, Seor. O se quisj caanj ya gii naj so nanj adonj taj no rihaan so a. 40 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: A j cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa sese cuchuman r so ni yaj so manj, gaa ne quenen so se vaa nucuaj uxr Diose taj Jesucrist rihaan chana cunaj Marta yo a. 41 Che dan naxuun nij so yahij yo a. Gaa ne naxcaj Jesucrist rihaan so, ne cataj so: Guun niyaj n se vaa cun so senanaj, Ataj Chij. 42 A j neenj se vaa niganj un so senanaj, tzaj ne amij nana nihnj che rej cuno nij yuvii nicu n nihnj gaj a. O se me raj cuchuman r nij yuvii se vaa so me s can manj rihaan chumii nihnj nanj adonj taj Jesucrist, cachn niyaj so rihaan Diose a. 43 Quisj cataj so danj, gaa ne nucuaj ndoo caguj so, cataj so: Lzaro. Cavi i so cana so nihnj ei taj so, caguj so rihaan s cunaj Lzaro yo a. 44 Gaa ne curihanj s cavi yo rque yuuj, ne nacutj yatzj nu man so, ne carn yatzj rihaan so un a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii a: Nache soj man so, ne cachee so caanj so taj Jesucrist rihaan nij yuvii a.

San Juan11 yo, ne queneen nij so daj quiyaj Jesucrist a. Che dan cuchumn r queee nij yuvii se vaa s can Diose me Jesucrist a. 46 Tzaj ne cavii yo taaj nij so caanj nij so rihaan nij s fariseo, gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan nij s fariseo nu se vaa quiyaj Jesucrist a. 47 Che dan cunuu chre nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s fariseo do, quiyaj nij so junt, gaa ne cataj nij so: Daj quiyaj n, r soj ga. O se xa sno nihnj, tzaj ne yaj suun uxr so suun sa nocoo adonj. 48 Sese yoo tanj n man so quiyaj so danj, ne cuchuman r cunudanj nij yuvii ni yaj nij yuvii man so, gaa ne cana nij tanuu yaj suun rihaan gobiern man Rom, gaa ne tiri nij tanuu man n do, man chihn n do, man nu tuvi n do taj nij so rihaan tuvi nij so a. 49 Gaa ne camii yo tuvi nij so, s cunaj Caifs, ne so me xrej ata suun nocoo doj yo yo a. Dan me se cataj so rihaan nij so a: Ne neen uxr nij soj a ma. 50 O se ataa xcaj soj cuent se vaa xa soj, tzaj ne cavi i sa doj soj sese cavi orn sno che nij yuvii , gaa ne ve danj me se quiri nu n si j israelit ma taj s cunaj Caifs rihaan yo nij so a. 51 Dan me se nuve inanj nana cavii raa maan s cunaj Caifs me nana nihnj ma. O se xrej ata suun nocoo doj me so yo yo, ne che dan maan Diose me s rqu nana camii so, ne che dan me ya vaa senana so gaa cataj so se vaa cavi Jesucrist che taran nij yuvii israelit yo a. 52 Ne nuve inanj che nij yuvii israelit

me se cana nij yuvii israelit ga chana cunaj Mari

45Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun ndoo r nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s fariseo do, cavi Jesucrist a

San Juan11,12 me cavi Jesucrist ma. O se cavi so che rej naquiyaj chre so man cunudanj nij tan Diose nij s man nu rihaan chumii nihnj, gaa ne cunuu tuvi cunudanj nij so adonj. 53 Dan me se maan gii dan me se guun chee nij s fariseo do, nij xrej ata suun nocoo doj do, nuchruj raa nij so daj quiyaj nij so, gaa ne cavi Jesucrist a. 54 Che dan me ne cavee cachee ranga so estad Judea ma. Gaa ne cavii so caanj so tuva rej taj vaj yuvii mn, gaa ne catj so yoo chuman cunaj Efran, gaa ne caran so chuman yo ga nij s tucuyn senana so a. 55 Dan me se daj doj quisi j chaanj pascu chaanj navij r nij yuvii israelit, ne che dan cavii nij yuvii ne chuman leej, ne caanj nij so chuman Jerusaln, che rej quiyaj nij so tucun noco nij so ne cunuu guee nij so rihaan Diose a. 56 Gaa ne nano ndoo nij yuvii man Jesucrist a. Dan me se canicun nij yuvii r nuvi nocoo, ne xnanj nij yuvii man tuvi yuvii , cataj nij yuvii : Daj uun r soj ga. Cana so rej canu chaanj, r soj na cataj nij yuvii , xnanj nij yuvii man tuvi yuvii yo a. 57 Ne xa nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s fariseo do, tzaj ne cataj xnaanj nij so se vaa sese queneen nij yuvii me rej vaj Jesucrist, gaa ne cataj xnaanj nij yuvii rihaan maan nij so a. O se guun r nij so qui taaa nij so man Jesucrist adonj.

292 ne caanj Jesucrist chuman Betania a. Chuman Betania ro, ne s cunaj Lzaro s cunuu ina un quiyaj Jesucrist a. 2 Dan me se quiyaj chuvi i nii cha niynj Jesucrist, ne chana cunaj Marta me chana rqu ch niynj nij s na, ne ne s cunaj Lzaro rihaan mes ga Jesucrist gaa ch so chraa a. 3 Dan me se nicaj chana cunaj Mari yoo aga xi j cast gun daj tuvee ndoo, ne caxrj no tac Jesucrist, gaa ne yuv raa maan no tanacoo no tac Jesucrist a. Gaa ne nasj toto nu r ve yo, quiyaj cast caxrj chana cunaj Mari tac Jesucrist a. 4 Dan me se ne s cunaj Judas Iscariote, ne yoo s tucuyn senana Jesucrist me so, ne s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist me so a. Dan me se cataj so: 5 Me che ne cutuvee nii cast nihnj ne quiri uxr nii saanj ga. O se ase vaa saanj yaj canan yuvii rque o yo n cast nihnj, ne vaa che rque n saanj yo rihaan nij s nique nanj taj s cunaj Judas yo a. 6 Dan me se danj tuva maan s cunaj Judas yo, tzaj ne a doj ne nan r Judas yo che nij s nique a ma. Maan se si j tum sechru nj nij tuvi Jesucrist chrn saanj me so, tzaj ne s ituu me so, ne quiyaj ituu ndoo so saanj man rque chrn yo, ne che dan camii so danj nanj ei. 7 Dan me se cataj Jesucrist rihaan so a: Cane r so quiyaj maan no ei. Che yan quisi j gii cachi n nii manj ro, che dan caxrj no cast

12

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caxrj chana cunaj Mari cast tac Jesucrist a

Dan me se achiin yatan gii canu chaanj pascu,

293 tuvee ndoo manj nanj . 8 Xa nij s nique, tzaj ne nu gii mn nij s nique ga soj, ne xa maanj, tzaj ne se canicn u nj rihaan soj nu cavii nu caanj ni yaj soj ma taj Jesucrist rihaan s cunaj Judas yo a.

San Juan12 s ni j raa man n adonj. S uun chij rihaan n si j israelit me so chuguanj taj nij yuvii , caguj nij yuvii a. 14 Gaa ne nari Jesucrist yoo burr, gaa ne cavii so xr burr a. Dan me se cuyaan quiyaj so ga nana nihnj nana no rihaan danj Diose a: 15 "Soj si j man chuman Jerusaln me se se cuchuvi soj ma. O se xcaj soj cuent se vaa na s guun chij rihaan soj nanj adonj. Dan me se s nica nimn me so, ne t so xr burr leej tan xcuu burr chana adonj", taj nana no rihaan danj Diose yo a. 16 Dan me se nij s tucuyn senana Jesucrist me se gaa gii catj Jesucrist chuman Jerusaln, ne ne xcaj nij so cuent, ne ne caxri i r nij so se vaa quiyaj so ndaa vaa cataj nana no rihaan yanj yo ma. Tzaj ne ndaa quisj cavii sa Jesucrist quiyaj Diose, gaa ne ninuj r nij so nana no rihaan danj Diose, ne ninuj r nij so se vaa guun che Jesucrist a. 17 Dan me se nij yuvii cumn ga Jesucrist me se cataj xnaanj nij so nu se vaa guun gaa canacn Jesucrist man s cunaj Lzaro se vaa cu rihanj so yuuj yuvej ne cunuu ina un ya s cunaj Lzaro quiyaj Jesucrist a. 18 Gaa ne che se cuno nij yuvii man chuman Jerusaln se vaa quiyaj so suun sa nocoo yo, gaa ne che dan cana nari nij so man Jesucrist a. 19 Che dan cataj nij s fariseo rihaan tuvi nij so a: Ni yaj soj ei. O se ne quiyaj canan uxr n, quiyaj soj a ma. O se ve danj ya canoco cunudanj

me se xcaj ndoo nij yuvii israelit cuent se vaa ne Jesucrist chuman Betania, ne che dan caanj uxr nij so chuman yo a. Dan me se nuve inanj che maan Jesucrist me caanj nij so ma. O se me r nij so queneen nij so man s cunaj Lzaro s cunuu ina un quiyaj Jesucrist a. 10 Gaa ne guun o r nij xrej ata suun nocoo doj se vaa cavi s cunaj Lzaro un, quiyaj nij so a. 11 O se che s cunaj Lzaro me se cavii ndoo nij yuvii israelit canoco nij so man Jesucrist, ne cuchumn r nij yuvii israelit niyaj nij so man Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun r nij xrej ata suun nocoo doj se vaa cavi un s cunaj Lzaro yo a
9Dan

ne gii ayuj me se cuchi nana rihaan taran nij yuvii israelit navi j r chaanj pascu se vaa catuu Jesucrist chuman Jerusaln a. 13 Che dan me cuta nij yuvii raa chruun yuun, ne curihanj nij yuvii tuva chuman nari tuvi nij so ga Jesucrist a. Gaa ne caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Caraa guee n rihaan Diose ei. Cunaj ndoo vaa cana s can

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij yuvii gaa canicaj un Jesucrist caanj so chuman Jerusaln a
12Gaa

San Juan12 nij yuvii man rihaan chumii senana so nanj adonj taj nij so rihaan tuvi nij so niyaj nij so man Jesucrist a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cana doj s amii xnanj griego cami i nij so ga Jesucrist a

294 cavi so, ne xa s avej r cavi rihaan chumii nihnj che se me so s noco manj, tzaj ne yoo gaa ina nimn so nu cavii nu caanj adonj. 26 Che dan me sese vaa o so nuu rihanj yaj suun rihanj, ne canoco so manj cuaj ei. Ne me rej maan canicu n maanj ro, maan dan canicu n s nuu rihanj un nanj ei. Gaa ne cavi i sa uxr s yaj suun rihanj, quiyaj Rj adonj. 27 "Cuano nihnj me se nan ndoo raj chuguanj. Ne daj qui yj a ranj a. Cachi nj ni yj rihaan Rj se vaa ti nanii so manj rihaan sayuun qui ranj cuano, r soj na. Taj che qui yj danj ma. Chee yan qui rn u nj sayuun canaj adonj taj Jesucrist rihaan roj so a. 28 Gaa ne cachn niyaj Jesucrist rihaan Diose, cataj so: Cavi i sa doj man so rihaan chumii nihnj, qui y so, Ataj taj Jesucrist, cachn niyaj so a. Gaa ne cavii o nana rej xta camii Diose cuno nij so, ne nana cavii rej xta me: A j cavii sa u nj, quiyj, tzaj ne cavi i sa u nj doj, qui yj adonj taj nana yo nana cavii rej xta camii Diose cuno nij so a. 29 Dan me se nicu n uxr yuvii ga Jesucrist, ne cuno nij so nana yo, ne cataj nij so se vaa caguj tuvii rej xta a. Ne yo taaj nij so cataj se vaa camii yoo semoz Diose nana yo rihaan Jesucrist a. 30 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij yuvii : Nuve chee orn u nj me camii Diose nana yo ma. O se camii Diose nana yo, che rej xcaj soj cuent ei. 31 Che se vaa qui ranj cuano cane Diose cacun

me se mn taaj nij s amii xnanj griego, ne si j cuchi chuman Jerusaln gaa anu chaanj pascu me nij so, ne cuchi nij so navi j nij so rihaan Diose a. 21 Dan me se cuchi nij so rihaan s cunaj Felip s cavii chuman Betsaida chuman naj estad Galilea, gaa ne xnanj nij so man so, ne cataj nij so: Me r nj cami i nj doj ga Jesucrist, seor taj nij so rihaan s cunaj Felip yo a. 22 Gaa ne caanj s cunaj Felip cataj xnaanj so rihaan s cunaj Andrs se vaa cataj nij s amii xnanj griego yo rihaan so a. Gaa ne caanj cataj xnaanj roj so rihaan Jesucrist, ne cataj roj so rihaan Jesucrist se vaa cana nij s amii xnanj griego ne me r nij so cami i nij so ga Jesucrist a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan roj so a: U nj si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , tzaj ne cuano nihnj me se quisj gii cavi i sa u nj, ne guun chij u nj, quiyaj Diose ei. 24 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa ase vaa n vaa n, ne sese se quinij n yaan rihaan yo ne cavi maan n yaan yo, ne quinavi j uun n yaan, tzaj ne sese cavi n yaan yo, ne quisi j queee doj n quiyaj yo nanj adonj. 25 Dan me se xa s me r gaa ina rihaan chumii nihnj, tzaj ne yoo

20Dan

295 che nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne quiri i yanj Diose man s chree s uun chij rihaan chumii nihnj chuguanj. 32 Gaa ne asa quisj naxcaj nii manj rihaan chumii nihnj cachron nii manj rihaan rcutze, gaa ne guun r cunudanj nij yuvii canoco nij yuvii manj, qui yj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. 33 Ne maan nana nihnj nana camii Jesucrist ro, taj xnaanj daj quiyaj nii man so ne cavi so a. 34 Gaa ne cataj nij yuvii rihaan Jesucrist a: A j neen nj nana no rihaan danj Diose se vaa s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me se si j cayn nu cavii nu caanj me so a. Ne me che cataj so nihnj se vaa naxcaj nii man s can Diose ni caj yuunj man yuvii rihaan chumii nihnj ga. Me che cavi so ga. Daj si j me s canej Diose ni caj yuunj man yuvii , r so ga taj nij yuvii , xnanj nij yuvii man Jesucrist a. 35 Che dan cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cuano nihnj me se vaj soj rej chuguu n sa yaan, tzaj ne daj doj quisi j or quinaaj yaan yo, ne se guun nucuaj soj xcaj soj cuent ma. Che dan vaa che xcaj soj cuent ndaa vaa yaj nij s vaj rej chuguu n yaan ei. Sese taj, ne guun soj s ch rej rmi , ne xa s ch rej rmi , tzaj ne ne neen so me rej vaj so ma. 36 Dan me se vaj soj rej chuguu n yaan, ne che dan cuchuman r soj ni yaj soj yaan sa ei. Quisi j quiyaj soj danj, gaa ne guun soj tan yaan chuguu n, ne

San Juan12 si j xcaj cuent guun soj adonj taj Jesucrist rihaan nij yuvii a. Quisj camii Jesucrist nana nihnj, gaa ne caanj Jesucrist, ne caxrj yuve so man so, che se navej r so queneen nij yuvii man so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cuchuman r nij s israelit ni yaj nij so man Jesucrist ma

se uxr quiyaj Jesucrist suun sa nocoo niyaj nij yuvii , quiyaj Diose, tzaj ne ne cuchuman r nij yuvii se vaa si j can Diose me so a ma. 38 Ne ve danj quisj ya nu senana s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na a. Dan me se cataj s cunaj Isaas: Ataj s chij. Doj yuvii cuchumn r cuno nana camii nj, ne doj yuvii xcaj cuent se vaa nucuaj ndoo so si j ni j raa man nj ei taj s cunaj Isaas yo a. 39 Ne vaa doj nana nihnj nana camii Diose ne cachrn s cunaj Isaas rihaan yanj, ne dan me se cataj xnaanj Diose me che ne guun nucuaj nij yuvii israelit cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist a: 40 S can u nj me se nata uxr so senanaj rihaan yuvii nihnj ndaa se carn rihaan nij yuvii , ne se cavee queneen nij so doj ma. Ne ne cavee catuu doj senanaj nimn nij so ma. O se navej uxr r nij so xcaj nij so cuent ne canicaj nimn nij so ne nahuun sa nij so qui y unj ma taj Diose ne cachrn s cunaj Isaas rihaan yanj gaa na a. 41 Danj camii Isaas che se aj queneen so se vaa sa uxr quiyaj

37Nda

San Juan12,13 Jesucrist, ne che dan camii so danj che Jesucrist a. 42 Tzaj ne cuchumn r queee nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit niyaj nij so man Jesucrist a. Tzaj ne ne cataj xnaanj nij so se vaa cuchumn r nij so ma. O se cuchuvi nij so niyaj nij so man nij s fariseo, se vaa cuta nij s fariseo cacun xr nij so, gaa ne quiri i yanj nij s fariseo man nij so rque nij yuvii israelit yo a. 43 Dan me se niha r nij so doj cuno nij so cami i sa yuvii che nij so, ne ne carayaanj nij so se vaa ve cami i Diose che nij so a ma.

296 u nj rihaan chumii nihnj che rej ti nanii u nj man nij yuvii man rihaan chumii nihnj rihaan chrej chii i uun chij nimn nij so adonj. 48 Dan me se s tanj xco manj ne navej r cuno senanaj me se quitaj cacun xr so ei. O se che se ne cuno so nana camij rihaan so ro, che dan quitaj cacun xr so asa quisj gii cane Diose cacun che yuvii chuguanj. 49 Ne u nj nihnj me se nuve inanj nana cavii raj me nana camij ma. O se Rj s can manj me s cataj xnaanj rihanj daj cami j ei. 50 Ne aj neenj se vaa sese cuno n se vaa cataj xnaanj so rihaan n, ne cayn n ga so nu cavii nu caanj a. Che dan nana amij me se maan nana camii Rj rihanj me nij nana amij adonj. Danj cataj Jesucrist a.

sca ndoo camii Jesucrist, cataj so: Xa s amn r niyaj manj, tzaj ne nuve inanj maanj me s amn r so niyaj so man ma. O se amn r so niyaj so man s can manj rihaan chumii nihnj adonj. 45 Ne xa s acaj cuent cheej, tzaj ne so me s acaj cuent che s can manj rihaan chumii nihnj adonj. 46 Xa maanj, tzaj ne chuguu n yaan rihaan chumii nihnj quiyj gaa canaj rihaan chumii nihnj, che rej se quinj nij s amn r niyaj manj rej rmi man chuguanj. 47 "Ne cavee se se cavej r yoo so cuno so senanaj nana catj xr so, tzaj ne nuve u nj me s cuta cacun xr so a ma. O se nuve chee se cuta u nj cacun xr yuvii me can u nj rihaan chumii nihnj ma. Tananj can

44Ne

Nana nihnj taj xnaanj che cacun tum s navej r cuno se-nana Jesucrist a

13

Dan me se gaa ataa quisi j chaanj pascu, ne queneen Jesucrist se vaa nichru n quisi j or tanj so chumii nihnj ne quinan so rihaan Rej so Diose a. Dan me se ee r so man nij s cach ga so rihaan chumii nihnj, ne yoo ee r so man nij so ndaa se cavi so a. 2 Dan me se quisj or ch xtino nij so, ne aj guun r s chree se vaa s cunaj Judas Iscariote tan Simn me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist a. 3 Ne aj queneen Jesucrist se vaa quisj guun chij maan so rihaan cunudanj rasuun, quiyaj Diose, ne aj queneen so se vaa si j cavii rej yanj Diose me so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nanu Jesucrist tac nij s tucuyn se-nana so a

297 ne quinan un so rihaan Diose a. me se gaa quisj ch xtino nij so, ne quirii Jesucrist coto nuu so, ne cataaa so o yatzj toalla, ne tumj so catuu n so a. 5 Ve dan, gaa ne caraa so na rque rcooo, gaa ne guun chee so nanu so tac nij s tucuyn senana so, ne nachen so yatzj toalla numi i catuu n so, ne tinacoo so tac nij s tucuyn senana so a. 6 Dan me se cuchi so rihaan s cunaj Simn Pedr, ne cataj Pedr rihaan so a: Seor. Man so nanu tacj aj na taj Pedr, xnanj so man Jesucrist a. 7 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ne nen so me che yj danj cuano ma. Tzaj ne vaa gii, ne xcaj so cuent adonj taj Jesucrist rihaan Pedr a. 8 Daj chihaa mj se guun nanu so tacj a ma taj Pedr rihaan Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Tzaj ne sese se nan u nj tac so, ne se cavee gun so tuv u nj ma taj Jesucrist rihaan Pedr a. 9 Gaa ne cataj Simn Pedr rihaan Jesucrist a: Se nan so inanj tacj, man Seor. Ndaa nu raaj do, nu raj do, nanu so ei taj Pedr rihaan Jesucrist a. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Xa s aj cane, tzaj ne taj che nanu nii man nu nee man so ma. O se aj vaa cuj man so nanj . Maan se inanj tac so nanu nii nanj adonj. Ne nda se aj vaa cuj
4Dan

San Juan13 man taaj soj, tzaj ne nuve taran soj me s vaa cuj man ma taj Jesucrist a. 11 O se aj queneen Jesucrist se vaa tacuachn yoo tuvi nij so man so rihaan nij s taj riyunj man so, ne che dan cataj so se vaa nuve cunudanj nij so me s vaa cuj man a. 12 Dan me se gaa quisj nanu Jesucrist tac nij so, ne nanu so secoto so, ne caanj cane un so rej ne nij so, gaa ne xnanj so man nij so, cataj so: Neen soj me che quiyj danj man soj na. 13 Xa soj, tzaj ne ve amii soj rihanj, taj soj se vaa si j tucuyn man soj mej, ne si j uun chij rihaan soj mej, ne cunaj uxr amii soj ei. O se ve y u nj nanj . 14 Dan me se u nj me s tucuyn man soj ne u nj me s uun chij rihaan soj, tzaj ne gun u nj moz rihaan soj ne nan u nj tac soj ei. Che dan xcaj soj cuent se vaa no xcn soj cunuu nica nimn soj ne guun soj moz rihaan tuvi soj ne nanu soj tac tuvi soj nanj adonj. 15 Danj inanj quiyj, che rej me raj queneen soj manj, ne xcaj soj cuent daj quiyaj maan soj un adonj. 16 Cuano nihnj me cataj xnaanj y u nj rihaan soj se vaa nuve si j uun chij doj me moz rihaan seruvee moz ma. Ne nuve si j uun chij doj me s caanj suun rihaan s can man so ma. Ne ase vaa moz do, ase vaa s caanj suun do, vaa soj rihanj a. Che dan daj se quiy u nj ro, danj gaa quiyaj soj, quiyaj suun soj che tuvi soj ei. 17 Ne aj cuno soj nana nihnj, ne sese quiyaj

San Juan13 soj nu nana nihnj, ne vaa che guun niha r soj, ne ya cavi i sa soj adonj. 18 Tzaj ne ne cami j nana nihnj che taran nij soj ma. Dan me se aj neenj man soj si j narii u nj canoco manj, tzaj ne vaa che quisi j guee nana nihnj nana no rihaan danj Diose adonj: "S ch rachrn gaj ro, me s guun r ti guj che manj adonj", me nana no rihaan danj Diose a. 19 "Asi j cuano nihnj nu rej rihaan cataj xnaanj u nj rihaan soj daj guun rej rihaan, ne cuano nihnj me se ataa qui ranj se vaa qui ranj, tzaj ne asa quisj quiranj yo, gaa ne cuchuman r soj daj si j mej ei. 20 Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa xa s ve nicaj tuvi ga s canej u nj rihaan chumii nihnj, tzaj ne so me s ve nicaj tuvi ga maanj, ne xa s ve nicaj tuvi ga maanj, tzaj ne so me s ve nicaj tuvi ga s can manj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

298 ne niyaj taran nij so man tuvi nij so a. O se ne queneen nij so me che camii Jesucrist nana vaa danj a ma. 23 Dan me se yanj yoo so xn Jesucrist, ne nichru n uxr ne so ga Jesucrist, ne s ee r Jesucrist man me so a. 24 Che dan ticun Simn Pedr raa Simn Pedr rihaan so, che rej xnaanj so man Jesucrist me s chee amii Jesucrist a. 25 Che dan xnanj tuvi so man Jesucrist, cataj so: Me s quiyaj danj, ga Seor taj so, xnanj so man Jesucrist a. 26 Gaa ne cataj Jesucrist: Ti guj u nj doj rachrn cand nuu rque cooo, ne rquej man s quiyaj danj manj a taj Jesucrist a. Gaa ne tiguj Jesucrist yoo xco rachrn rque cand nuu rque cooo, ne go so man s cunaj Judas tan s cunaj Simn Iscariote a. 27 Ne gaa quisj quitaaa s cunaj Judas rachrn yo, gaa ne catj Satans nimn so a. Che dan cataj Jesucrist rihaan so a: Cavi i so caanj so cuaj qui y so ndaa vaa me r so taj Jesucrist rihaan Judas yo a. 28 Tzaj ne a nij so ne queneen me che camii Jesucrist nana vaa danj rihaan s cunaj Judas a ma. 29 Dan me se che se si j tum chrn saanj me s cunaj Judas, che dan guun r taaj nij so se vaa cane Jesucrist suun rihaan so quiraan so se vaa cachi in rihaan nij so che chaanj do, se vaa go so doj saanj rihaan nij s nique do a.

22Gaa

camii Jesucrist nana nihnj, gaa ne quinan ndoo r so, gaa ne guun chee so cataj xnaanj so daj quiyaj yoo so man so, cataj so: Cuano nihnj me se cataj y u nj rihaan soj se vaa yoo tuvi nij soj me s tacuachn manj rihaan nij s taj riyunj manj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

21Sj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj Jesucrist che s tacuachn man so rihaan nij s taj riyunj man so a

299 me se nicaj Judas rachrn yo, ne nu quitaaa so nu curihanj so xe, ne rej nii me yo a.
Nana nihnj taj xnaanj che suun cane Jesucrist rihaan n a
31Che 30Dan

San Juan13,14 Me rej caanj so, ga Seor taj Pedr, xnanj so man Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist: Xa rej caanj u nj, tzaj ne se guun nucu so canoc so manj cuano ma. Tzaj ne vaa gii, ne canoc so manj adonj taj so rihaan Pedr a. 37 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Me che se guun nucuj canocoj mn so cuano, Seor. O se canej nimanj cavi j che so taj Pedr rihaan Jesucrist a. 38 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ya ya canej nimn so cavi so cheej, r so na. Cuano nihnj me se cataj y u nj rihaan so se vaa gaa ataa caguaj toloo, ne vanuj ya cataj so se vaa ne nen so manj chuguanj taj Jesucrist rihaan Pedr a.

dan gaa quisj curihanj Judas, ne cataj Jesucrist rihaan yo nij so a: Daj doj queneen yuvii se vaa si j sa uxr mej si j can Diose ni caj yuunj man yuvii , ne che dan queneen nij yuvii se vaa si j sa uxr me maan Diose adonj. 32 Ne che dan quenen se vaa si j sa me maanj, quiyaj Diose, ne nichru n quiyaj so danj nanj adonj. 33 Nichru n quinavi j or ch u nj ga soj, nanj rej. Dan me se aj cataj u nj rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa cavi i u nj caanj u nj, ne se guun nucuaj nij so cuchi nij so rej caanj u nj ma. Ne xa maan soj, tzaj ne nano maan soj manj, ne nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa se guun nucuaj maan soj cuchi maan soj rej caanj u nj a ma. 34 Ne nihnj me suun naca anej rihaan soj, se vaa yoo gaa ee r soj man tuvi soj ei. Dan me se daj se cunuu ee raj niyaj man soj ro, danj gaa quiyaj soj, gaa ee r soj man tuvi soj a. 35 Sese gaa ee r soj man tuvi soj, ne queneen nu yuvii man rihaan chumii se vaa si j tucuyn senanaj me soj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

14

ne cataj Simn Pedr rihaan Jesucrist a:

Nana nihnj taj xnaanj che nana nij cami i Pedr che Jesucrist a
36Gaa

Gaa ne cataj Jesucrist rihaan taran nij so a: Cane r soj ga suun guun vi j r . Cuchuman r soj ni yaj soj Diose, ne cuchuman r soj ni yaj soj manj ei. 2 Tucu Rj me se vaa ndoo rej cane yuvii ei. Sese ne vaa danj, ne me che cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa caanj unj naquiyaj sa unj rej cane maan soj, r soj ga. 3 Ne che se caanj u nj naquiyaj sa unj rej cane soj, che dan neen soj se vaa cana un unj rihaan soj, ne nacaj unj man soj; ndaa sj, gaa ne cane rcuaaan taran n yo ei. 4 Ne aj neen soj chrej uchi ndaa rej caanj unj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

Nana nihnj taj xnaanj che nu se vaa quiyaj Jesucrist che n a

San Juan14 ne cataj s cunaj Toms rihaan Jesucrist a: Ne neen nj rej caanj so, man Seor. Asa cavee queneen nj chrej uchi ndaa rej caanj so ga taj s cunaj Toms, xnanj so man Jesucrist a. 6 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Maanj me guun chrej rihaan soj, ne maanj me nana ya cuno soj, ne maanj me s quiyaj gaa ina nimn soj adonj. Sese se cavej r yoo so canoco so manj, ne daj chihaa mj se cuchi so rihaan Rj Diose a ma. 7 Sese neen ya soj manj, ne aj neen soj man Rj Diose adonj. Dan me se asi j cuano ro, neen soj man so nanj adonj taj Jesucrist rihaan Toms a. 8 Gaa ne cataj s cunaj Felip: Ti han so man R so rihaan nj, ne guun ya r nj, Seor taj Felip rihaan Jesucrist a. 9 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan Felip a: Sj queee ndoo gii cach u nj ga nij soj, ne me che ne quenen so manj, ga Felip. Xa s neen manj, tzaj ne so me s neen Rj Diose adonj. Asa cavee cataj so se vaa me r so ti han u nj man Rj Diose rihaan so ga. 10 Ne cuchumn ya r so se vaa cuyaan vaa r u nj ga Rj Diose a. O se xa nana amij, tzaj ne nuve nana avii raa maanj me nana yo ma. O se nuu Rj Diose nimanj, ne so me s yaj suun nu suun yaj sunj adonj. 11 Cuchuman r soj se vaa cuyaan vaa r u nj ga Rj ei. Cavee se ne amn r soj niyaj soj man maanj, tzaj ne cuchuman r soj senanaj

300 che suun yaj sunj ei. 12 Ne cuano nihnj me se cataj y u nj rihaan soj se vaa s amn r niyaj manj me se ase vaa suun yaj suun maanj ro, danj gaa suun quiyaj suun maan so un nanj adonj. Tzaj ne suun sa doj quiyaj suun so, che se nucui u nj rihaan Rj Diose ei. 13 Ne me maan rasuun cachi nj soj rihanj che se me soj s noco manj, ne nu yo qui yj che soj adonj. Ndaa sj, gaa ne ve cami i nii che Rj Diose, qui yj ei. 14 Sese cachi nj soj yoo rasuun rihanj che se me soj s noco manj, ne ve danj qui yj adonj. 15 "Sese ya arj cochroj soj rihanj, ne cuno soj nij nana cataj xnaanj u nj rihaan soj a. 16 Gaa ne cachi nj niyaj maanj rihaan Rj Diose, gaa ne canej so yo s cuchi rihaan soj, ne racuj ndoo so man soj, ne cane so ga soj nu cavii nu caanj a. 17 Dan me se Nimn Diose me s cuchi rihaan soj, ne inanj nana ya rque so man soj a. Tzaj ne se guun nucuaj nij yuvii man rihaan chumii nihnj nacaj nij so man Nimn Diose a ma. O se ne neen nij so man so ma. Tzaj ne soj me se neen soj man so, che se ne so ga soj, ne yoo cane so nimn soj adonj. 18 Se quinj maan soj ma. O se cana un u nj rihaan soj ei. 19 Nichru n caanj u nj, ne se queneen un nij s man rihaan chumii nihnj manj ma. Tzaj ne queneen maan soj manj, che se yoo vaa ina u nj ga Diose, ne gaa ina nimn soj ga Diose adonj. 20 Asa queneen soj manj ne queneen soj se vaa cuyaan vaa r u nj ga Rj, ne cuyaan gaa

5Gaa

301 r soj ga u nj nanj adonj. 21 S nari senanaj ne uno nana yo ro, s yo me s ya ya arj cochroj rihanj chuguanj. Ne cunuu ee r Rj Diose man s arj cochroj rihanj, ne gaa ee r maanj man so, ne queneen so manj, qui yj ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 22 Dan me se camii s cunaj Judas rihaan so a. Tzaj ne nuve si j cunaj Judas Iscariote me so ma. Yo s cunaj Judas me a. Dan me se xnanj so man Jesucrist, cataj so: Me che cataj so cuano nihnj se vaa queneen nj mn so qui y so, tzaj ne se queneen nij s man rihaan chumii nihnj mn so ga. Me che camii so danj ga taj Judas, xnanj so man Jesucrist a. 23 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Sese arj cochroj yoo so rihanj, ne sese cuno so senanaj, gaa ne cunuu ee r Rj Diose man so, gaa ne cuchi nj rihaan so, ne yoo cayn nj ga so adonj. 24 Xa s ne arj cochroj rihanj, tzaj ne ne uno so senanaj ma. Ne nana camij cuno soj me se nuve inanj senanaj me nana yo ma. Senana Rj s can manj rihaan chumii nihnj me nana camij cuno soj nanj adonj. 25 "Dan me se cuano yaj ne maanj ga soj, ne camij nu nana nihnj rihaan soj adonj. 26 Tzaj ne vaa gii canej Rj Diose man Nimn so cuchi Nimn so rihaan soj, ne racuj ndoo Nimn so man soj, gaa ne tucuyn Nimn so nu nana man soj, ne ninuj r soj nu nana

San Juan14,15 camij rihaan soj, quiyaj Nimn Diose yo ei. 27 "Dan me se se xej nuu nimn u nj tanj unj rihaan soj, ne se xej nuu nimn unj rquej man soj, ne se tiha yuunj unj man soj, ndaa vaa yaj nij s man rihaan chumii nihnj ma. Ya ya gaa xej nimn soj, quiyaj y unj adonj. Taj che quinano r soj ma. Se cuchuvi nimn soj ma. 28 A j cuno soj nana camij, se vaa cavi i unj qui nn unj, tzaj ne cana un unj rihaan soj adonj. Sese si j arj cochroj rihanj me soj, ne guun niha r soj cuno soj nana se vaa cavi i unj qui nn unj yan yanj Rj Diose ei. Uun chij doj Rj rihanj nanj adonj. 29 "Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj daj qui rn u nj rej rihaan n, ne asa quisj quirn u nj danj, gaa ne me r u nj cuchuman r soj ni yaj soj manj chuguanj. 30 Se camij queee doj nana rihaan soj a ma. O se daj doj cana s chree s guun chij rihaan chumii nihnj, ne a doj se cavee guun chij so rihanj a ma. 31 Tzaj ne me r u nj queneen nij s man rihaan chumii nihnj se vaa arj cochr u nj rihaan Rj Diose, ne che dan qui yj ndaa vaa cataj xnaanj so rihanj adonj. Canicu n caya soj, ne cavi i n caanj n ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

15

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa yoo yaaa coj chruj uv ro, danj vaa Jesucrist, ne ase vaa yaaa raa avii xr yaaa manj ro, danj vaa n a

Gaa ne cataj un Jesucrist a: Ase vaa yoo raa

San Juan15 manj chruun uv ro, danj vaa y u nj, ne Rj Diose me s tum chruun uv yo chuguanj. 2 Ne a me maan o raa chruun yo ne rii chruj uv, ne anj so man raa yo nanj adonj. Tzaj ne raa chruun man chruj uv raa me se ve ane so man yo, gaa ne cuman doj chruj uv raa yo un ei. 3 Dan me se raa chruun cachij sa me soj, che se aj cuno soj nana camij rihaan soj ei. 4 O nu r soj manj, ne o nu u nj nimn soj a. Dan me se xa raa chruun uv, tzaj ne se cavee cuman chruj raa yo sese maan inanj yo a ma. Ne ase vaa raa chruun chruj uv ro, danj vaa soj, ne sese se cuno sa soj rihanj, ne sese caanj yanj soj rihanj, ne se cavee quiyaj soj ndaa vaa me r Rj Diose quiyaj soj ma. 5 "Dan me se u nj nihnj me maan raa manj coj chruj uv, ne soj me raa catuun avii xr raa manj ei. Ne sese yoo cuno soj rihanj, ne sese yoo cu nu u nj nimn soj, ne quiyaj uxr soj se vaa me r Diose quiyaj soj chuguanj. O se sese se racuj u nj man soj, ne se guun nucuaj soj quiyaj suun soj a doj suun sa ma. 6 Sese se cavej r yoo so quinaj so ga u nj, ne quirii j nii man so, ndaa vaa yaj nii man raa chruun yo, ne canacoo yo, ne naquiyaj chre nii man nij raa chruun yo, ne quirii j nii man nij yo rihaan yaan ei. Dan me se cacaa nu nij s vaa danj nanj adonj. 7 "Tzaj ne sese yoo cuno soj rihanj, ne sese yoo cu nu senanaj nimn soj, ne cavee se me maan rasuun guun r soj cachi nj soj rihanj, ne rquej man soj chuguanj. 8 Che se

302 uno soj rihanj, che dan amii sa yuvii che Rj Diose, ne che dan guun nucuaj soj quiyaj suun ndoo soj suun sa, ne sese cuno sa soj rihanj, ne s tucuyn senanaj me soj adonj. 9 Dan me se daj se ee r Rj manj ro, danj vaa ee raj man soj chuguanj. Ne yoo gaa ee raj ni yaj u nj man soj, quiyaj soj ei. 10 Sese an sa soj suun anej rihaan soj, ne yoo gaa ee raj man soj a. Ve danj y u nj, ne an sa u nj suun ane Rj Diose rihanj, ne yoo ee r so manj adonj. 11 "Nu nana nihnj cataj xnaanj u nj rihaan soj che se me raj gaa niha uxr raj ni yaj u nj man soj, ne me raj gaa niha uxr r maan soj un a. 12 Nihnj me suun sa ya anej rihaan soj cuno soj ei. Nda r se vaa ee raj niyaj u nj man soj ro, danj gaa ee r soj ni yaj soj tuvi soj ei. 13 Dan me se sese cavej r yoo so nayon so rihaan tuvi so cavi so che tuvi so, ne si j ee ya r man tuvi me so, ne taj vaj a doj s ee doj r man tuvi rihaan s cavej cavi che tuvi a ma. 14 Ne nij soj me se tuvij me soj sese quiyaj soj ndaa vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj nanj adonj. 15 Rej rihaan n me se se cataj u nj se vaa semoz u nj me soj a ma. O se moz me se ne neen so daj yaj s uun chij rihaan so ma. Xa soj, tzaj ne aj cataj u nj se vaa tuvij me soj, che se aj cataj xnaanj u nj rihaan soj nu se vaa cataj Rj Diose rihanj adonj. 16 Ne quinari i soj manj a ma. Tananj man u nj nihnj quinarii man soj ne cun u nj man soj, yan cavi i soj quiyaj ndoo soj se vaa me r Diose

303 quiyaj soj, ne se quinavij suun sa yaj suun soj daj chihaa mj ma. Ne che se cun u nj man soj, che dan me maan rasuun cachi nj soj rihaan Rj Diose che se me soj s noco manj, ne rque so rasuun yo man soj adonj. 17 Nihnj me se vaa cataj xnaanj u nj rihaan soj, se vaa gaa ee r soj man tuvi soj ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Juan15,16 senana soj a man adonj. 21 Dan me se quiyaj nij so nu se nij yo man soj, che se me soj s noco manj, che se ne neen nij so man s can manj chuguanj. 22 Sese ne cana u nj, ne sese ne cami j ga nij so, ne taj vaj cacun tum nij so saj ma. Tzaj ne cuano nihnj me se nat u nj senana Diose rihaan nij so, ne se cavee cataj nij so se vaa nuve si j taj riyunj man Diose me nij so ma. 23 O se s taj riyunj manj ro, so me s taj riyunj man Rj Diose ei. 24 Ne suun sa nocoo quiyaj sunj queneen nij so me se ne quiyaj a yo yuvii suun sa nocoo vaa danj ma. Ne sese ne qui yj suun sa nocoo yo queneen nij so, ne ne tum nij so cacun saj ma. Tzaj ne yaj me se aj queneen nij so nij suun sa nocoo quiyaj sunj, ne quit riyunj nij so mn u nj, man Rj Diose do, nanj adonj. 25 Tzaj ne nihnj me se quisi j ya nu nana nihnj nana no rihaan setucuanj Moiss nana nayaa maan nij so se vaa, "Quit riyunj rmaan nij so manj", taj setucuanj Moiss yo, ne ve danj quiyaj guee nij so nanj adonj. 26 "Dan me se canej u nj Nimn Diose cavi i so rej ne Diose cana so rihaan soj, ne racuj so man soj, ne inanj nana ya rque so man soj, ne asa cana Nimn Diose rihaan soj, gaa ne cataj xnaanj so rihaan soj cheej ei. 27 Ne cataj xnaanj maan soj cheej, che rej asi j guun cheej cach u nj rihaan chumii nihnj, cach soj gaj ei. "Nihnj me quisj cataj xnaanj u nj nu nana nihnj rihaan soj, che rej navej raj

ne cataj un Jesucrist a: Sese quitaj riyunj nij s man rihaan chumii nihnj ni yaj nij so man soj, ne xcaj soj cuent se vaa asino yaan quit riyunj nij so man maanj a. 19 Sese si j man rihaan chumii nihnj uun me maan soj, ne gaa niha r yo nij s man rihaan chumii nihnj niyaj nij so man soj asuun, tzaj ne narii u nj man soj se vaa tanj soj chumii nihnj ne canoco soj manj, ne che dan nuve si j man rihaan chumii nihnj me soj cuano ma. Che dan t riyunj nij s man rihaan chumii nihnj niyaj nij so man soj ei. 20 "Yoo cu nu r soj nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nuve si j uun chij doj me moz rihaan seruvee moz ma. Che se canoco nij s taj riyunj manj quiyaj nij so sayuun manj ro, che dan neen soj se vaa ndaa maan soj do, canoco nij so quiyaj nij so sayuun nanj adonj. Ne che se ne cuno nij so senanaj, ne che dan neen soj se vaa se cuno nij so

18Gaa

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist se vaa nij ndoo quiyaj nij s man rihaan chumii nihnj man n a

16

San Juan16 guun naaj soj che se vaa quiran soj a. 2 O se se cavej r nij s israelit cunuu chre soj ga nij so r ve tucuyn nij so setucuanj Moiss ma. Ne quisi j gii guun r nij so se vaa nuve si j noco man Diose me soj, ne guun r s ticavi man soj se vaa ve uxr yaj suun so rihaan Diose gaa ticavi so man soj a. 3 Danj quiyaj nii, che rej ne neen uxr nii man Rj Diose do, man maanj do a. 4 Tzaj ne nihnj me cataj xnaanj u nj nu nana nihnj rihaan soj, che rej asa quiran soj nu sayuun nihnj, ne ninuj r soj se vaa aj cataj xnaanj u nj rihaan soj che nu nihnj nanj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

304 canej u nj man so rihaan soj adonj. 8 Ne asa quisj cana so, ne cuta so cacun xr nij s man rihaan chumii nihnj se vaa tum nij so cacun do, se vaa ataa cunuu sa nij so rihaan Diose do, se vaa cane ya Diose cacun che nij so do a. 9 Dan me se che se ne cuchuman r nij yuvii ni yaj nij so manj ro, che dan cataj Nimn Diose se vaa tum nij so cacun a. 10 Che se cavi i u nj qui nn u nj rej yanj Rj Diose ne se queneen soj doj manj ro, che dan cataj Nimn Diose se vaa ataa cunuu sa nij yuvii rihaan Diose a. 11 Che se aj cane Diose cacun che s chree s uun chij rihaan chumii nihnj ro, che dan cataj Nimn Diose se vaa cane Diose cacun che maan nij yuvii un adonj. 12 "Dan me se vaa uxr doj nana me raj cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne se guun nucuaj soj cuno soj nana yo cuano a ma. 13 Tzaj ne asa quisj cana Nimn Diose yo, ne tucuyn so nu nana ya rihaan soj nanj ei. O se si j amii inanj nana ya me so adonj. O se se camii so nana cavi i raa so ma. Tananj cami i so inanj nana cataj xnaanj Diose cuno so, ne dan me se cataj xnaanj so che se vaa cana rihaan soj rej rihaan soj nanj adonj. 14 Cami i sa so che u nj, che se ni caj so senanaj, ne ni caj so nu siyj, ne cataj xnaanj so nana yo rihaan soj chuguanj. 15 Nu se nicaj Rj Diose me se siyj me yo ei. Che dan cataj u nj se vaa ni caj so siyj, ne ti haan so rihaan soj a taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

Gaa ne cataj un Jesucrist a: Ne cataj xnaanj u nj nu nana nihnj rihaan soj gaa guun chee soj cach soj gaj, che se cach maanj ga soj, ne che dan ne cachi in nana vaa danj rihaan soj ma. 5 Tzaj ne cuano nihnj me se quinan un u nj rihaan s can manj rihaan chumii nihnj, ne me che ne xnanj soj manj me rej caanj u nj ga. 6 Tzaj ne che se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa caanj u nj ro, che dan nan ndoo r soj ne nuu xru r soj chuguanj. 7 Tzaj ne ya vaa nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj, se vaa cavi i sa soj doj che se caanj u nj adonj. O se sese se caanj u nj, ne se cana Nimn Diose rihaan soj ma. Tzaj ne sese caanj u nj, ne

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist se vaa caanj so ne cana Nimn Diose rihaan n a

305
Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist che gii guun niha r nij s tucuyn se-nana so a

San Juan16 gaa ne guun niha uxr nimn soj nanj ei. 21 Dan me se chana uchruj neej me se nan ndoo r no, che se daj doj quisi j or cuchruj no neej, tzaj ne gaa quisj cangaa neej, ne niyn no nu sayuun quiran no nanj ei. O se uun niha ndoo r no che se cangaa yuvii rihaan chumii nanj adonj. 22 Ne xa soj, tzaj ne cuano nihnj me se nan r soj, tzaj ne vaa gii queneen un u nj man soj, gaa ne guun niha uxr r soj, ne taj vaj a doj s canee se niha nimn soj a ma. 23 Ne gii dan me se se xnanj soj a doj nana manj a ma. Ya ya cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa me maan rasuun cachi nj niyaj soj rihaan Rj Diose ne cata tuva soj sechuvij, ne rque so nu yo man soj adonj. 24 Dan me se nda se si j noco manj me soj, tzaj ne gaa rque me se ne cachi nj niyaj soj a doj rasuun rihaan Diose ma. Cachi nj niyaj soj, ne quiri soj ei. Ndaa sj, gaa ne gaa niha uxr r soj adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

ne cataj un Jesucrist: Cachen doj, gaa ne se queneen soj manj ma. Gaa ne cachen doj un, gaa ne queneen un soj manj chuguanj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 17 Che dan xnanj nij s tucuyn senana so man tuvi nij so, cataj nij so: Me che camii so nana vaa danj se vaa, "Cachen doj, gaa ne se queneen soj manj, ne cachen doj un, gaa ne queneen un soj manj, che se cavi i u nj qui nn u nj rej yanj Rj Diose a". Me che tuva so danj, r soj ga taj nij s tucuyn senana Jesucrist, xnanj nij so man tuvi nij so a. 18 Che dan xnanj un nij so, cataj nij so: Me che camii so nana "cachen doj" ga. O se ne neen uxr nj daj taj so a ma taj nij so rihaan tuvi nij so a. 19 Queneen Jesucrist se vaa me r nij so xnaanj nij so man so, ne che dan xnanj maan so man nij so, cataj so: Me che xnanj ndoo soj man tuvi soj che nana camij, se vaa cachen doj, gaa ne se queneen un soj manj, gaa ne cachen doj un, gaa ne queneen un soj manj ga. 20 Cuano nihnj me cataj y y u nj rihaan soj se vaa tavee soj ne quinano ndoo r soj, tzaj ne guun niha r nij s man rihaan chumii nihnj adonj. Nda se quinano ndoo r soj, tzaj ne cachen doj,

16Gaa

ne cataj un Jesucrist a: Dan me se aj camii cachrn ndooj rihaan soj che rasuun nihnj, tzaj ne vaa gii, ne se camii cachronj doj rihaan soj a ma. Tananj nana nica nata unj rihaan soj che Rj Diose a. 26 Ne gii dan me se cachi nj niyaj soj rasuun rihaan Rj Diose, ne cata tuva soj sechuvij, ne taj che cataj unj rihaan soj se vaa maanj cachi nj niyaj

25Gaa

Nana nihnj me taj xnaanj Jesucrist se vaa quinan so rihaan Rej so Diose ne cana un so rihaan chumii a

San Juan16,17 rihaan Rj che soj a ma. 27 O se maan Rj Diose ee r man soj, che se si j arj cochroj rihanj me soj, ne amn r soj se vaa cavii unj rihaan Rj Diose nanj . 28 Dan me se cavii unj rihaan Rj Diose, ne can unj rihaan chumii nihnj, gaa ne cavi i un unj rihaan chumii nihnj, ne nucui un unj rihaan Rj Diose adonj taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a. 29 Gaa ne cataj nij s tucuyn senana so a: Cuano nihnj me se nana nica amii so no nj, ne a doj ne cami i cachrn so ma. 30 Nihnj me se neen nj se vaa nen so cunudanj, ne ndaa nen so me nana uun r yuvii xnaanj yuvii mn so a. Che dan amn r nj se vaa cavii so rihaan Diose nanj taj nij s tucuyn senana Jesucrist a. 31 Gaa ne xnanj Jesucrist man nij so, cataj so: Ndaa yaj cuchumn ya r soj na. 32 Dan me se quisi j gii, ne ve aj quisj gii yo, ne chanuu soj, ne ino rej cunanj o o soj, caanj soj, ne tanj soj man orn unj nanj . Tzaj ne se quinj orn unj ma. O se nicun Rj Diose gaj adonj. 33 Nu nana nihnj camij rihaan soj, che se me raj gaa xej nimn soj che rej noco soj manj, tzaj ne quiran soj sayuun rihaan chumii nihnj, tzaj ne vaa che guun niha r soj, ne guun ya ya r soj se vaa unj nihnj quiyaj canan ya rihaan chumii nihnj ei taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

306 senana so, gaa ne naxcaj rihaan so, niyaj so rej xta, ne cataj so: A j quisj or yo, Ataj. Ve cavi i u nj si j tani j so, qui y so, gaa ne ve cami i yuvii che so, qui yj, 2 che se guun chij u nj rihaan cunudanj yuvii , quiy so a. Ne che dan nu nij s rqu so manj me se gaa ina nij so nu cavii nu caanj, qui yj a. 3 Ne s gaa ina nu cavii nu caanj me se so me s neen mn so do, mn u nj do a. Dan me se orn so me Diose ya, ne u nj Jesucrist me s can so rihaan chumii nihnj adonj. 4 Dan me se aj quiyaj sunj nu suun can so rihanj, ne che dan aj camii sa nij yuvii man rihaan chumii nihnj che so nanj adonj. 5 Ne cuano nihnj me se qui y so cavi i sa u nj ga man so, Ataj Chij, ndaa vaa cavii sa u nj ga so asi j ataa guun chumii nihnj a. 6 "Ne xa nij s rqu so manj s cavii rihaan chumii nihnj, tzaj ne cataj xnaanj u nj senana so rihaan nij so, ne si j cuno rihaan so me nij so, ne rqu so man nij so rihanj, ne aj canoco nij so senana so nanj . 7 Nihnj me se neen nij so se vaa nij rasuun nicaj u nj me se man so me s rqu nu rasuun yo manj nanj adonj. 8 O se cataj xnaanj u nj nu nana rqu so manj rihaan nij so, ne cuno nij so, ne neen ya nij so se vaa cavii u nj rihaan so, ne amn r nij so se vaa can so manj rihaan chumii nihnj a. 9 "Nihnj me se achn ni y u nj rihaan so che nij so a. Ne xa che nij s man rihaan chumii nihnj, tzaj ne se cachn ni y u nj che cunudanj nij so ma. Maan

17

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist gaa cachn niyaj so rihaan Rej so Diose a

Quisj camii Jesucrist nana dan rihaan nij s tucuyn

307 inanj che nij s rqu so manj me cachi nj ni y u nj rihaan so adonj. O se si j uno rihaan so me nij so nanj . 10 Ne nij s noco manj me se noco nij so mn so, ne nij s noco mn so ro, noco manj, ne aj cavii sa u nj, quiyaj nij so nanj . 11 Ne nihnj me se nuv u nj yn rihaan chumii nihnj a ma. O se nij s nihnj yn rihaan chumii nihnj adonj. U nj me se qui nn u nj rej yanj so nanj adonj. Dan me se nij s rqu so manj me se qui y so se ndoo, ne cutum so man nij so, che rej yoo cuno nij so rihaan so, Ataj Chij. Ne cuyaan gaa r nij so ga n ei. 12 Gaa cayn u nj ga nij so me se tumej man nij so cuno nij so rihaan so a. Che se rqu so man nij so rihanj ro, che dan ve tumej man nij so a. Ne cunaj cutumej man nij so adonj. Ne a nij so ne caanj niya, quiyj ma. Tzaj ne quenen so se vaa caanj niya yoo tuvi nij so, ne orn so caanj niya, ne dan me se quisi j ya nu nana no rihaan dn so adonj. 13 "Nihnj me se qui nn u nj rej yanj so, ne amii u nj nu nana nihnj gaa vaj u nj rihaan chumii nihnj, che se me raj gaa niha uxr r nij so ndaa se vaa niha r maanj adonj. 14 A j rquej senana so rihaan nij so, ne che dan t riyunj nij s man rihaan chumii nihnj niyaj nij so man nij s rqu so manj a. O se ase vaa u nj ro, danj vaa nij s rqu so manj, ne nuve si j man rihaan chumii nihnj me nij so a ma. 15 "O se se cachn ni y u nj se vaa canee so man nij so rihaan

San Juan17 chumii nihnj ma. O se me r u nj cutum so man nij so se cunuu chii i nimn nij so a man adonj. 16 Dan me se ase vaa u nj vaa nij so, ne nuve si j man rihaan chumii nihnj me nij so ma. 17 Inanj nana ya cuno nij so, qui y so, gaa ne sa inanj gaa nij so rihaan so . Ne senana man so me nana ya yo ei. 18 Dan me se can u nj man nij so rihaan chumii nihnj, ndaa vaa can so man maanj rihaan chumii nihnj a. 19 Ne nihnj me se inanj quiyaj sunj rihaan so cavi u nj che nij so, che rej cunuu sa ya nij so rihaan so adonj. 20 "Ne nuve inanj che nij s nihnj me achn ni yj rihaan so a ma. Tananj achn ni y unj che nij s cuno senana so ne cuchuman r ni yaj manj vaa gii, quiyaj nij s nihnj s nata senana so nanj adonj. 21 Dan me se, n so ga unj, Ataj Chij, ne n unj ga so a. Ne o rcuaaan n, ne dan me se achn ni y unj che taran nij so se vaa cuyaan gaa r taran nij so un, ne yoo noco nij so man n, ne che dan cuchuman r nij s man rihaan chumii nihnj se vaa can so manj rihaan chumii nihnj a. 22 Ne ase vaa cavii sa unj quiy so ro, danj cavii sa nij so, quiyj, che se me r unj cuyaan gaa r nij so ndaa r se vaa yaj maan n a. 23 Dan me se cayn unj ga nij so ndaa vaa yn so ga unj, gaa ne quisi j nij so nari nij so nu nana ya, ne ase vaa orn yuvii ro, danj gaa nij so a. Ndaa sj, gaa ne queneen nij s man rihaan chumii nihnj se vaa can so manj ne ee r so man nij s rqu so manj ndaa vaa ee r so manj adonj.

San Juan17,18 xa nij s rqu so manj, tzaj ne me r u nj cayn nij so ga u nj rej cayn u nj, Ataj. O se me r u nj queneen nij so se vaa cavii sa u nj quiy so . O se asi j ataa qui y so chumii nihnj me se aj ee r so manj, ne cavii sa u nj, quiy so ei. 25 Ataj Chij, sa inanj y so ei. Tzaj ne ne neen nij s man rihaan chumii nihnj mn so ma. Tzaj ne u nj me se queneenj mn so, ne queneen nij s nihnj se vaa can so manj rihaan chumii nihnj a. 26 Ne cataj xnaanj u nj rihaan nij so daj si j m so, ne cataj u nj doj rihaan nij so, che rej gaa ee r so man nij so ndaa vaa ee r so manj, ne cayn u nj ga nij so a taj Jesucrist, cachn niyaj so rihaan Diose a.

308 senana so a. 4 Dan me se queneen Jesucrist nu se vaa quiran so, tzaj ne curihanj so, ne cataj so rihaan nij so a: Me s nano soj ga taj so, xnanj so man nij so a. 5 Gaa ne cataj nij so rihaan so a: Nano nj man Jess s cavii chuman Nazaret a taj nij so rihaan Jesucrist a. U nj me so ei taj Jesucrist rihaan nij so a. Dan me se canicun s cunaj Judas ga nij so na so ga nij so a. 6 Dan me se gaa cataj Jesucrist se vaa maan so me s nano nij so, gaa ne nu naxuun nij so man nij so, ne naxru nij so rihaan yo a. 7 Gaa ne xnanj un Jesucrist man nij so, cataj so: Me s nano soj ga taj un Jesucrist a. Gaa ne cataj un nij so: Jess s cavii chuman Nazaret a taj un nij so a. 8 Gaa ne cataj Jesucrist: A j cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa u nj me so ei. Sese u nj me s nano soj, ne cane r soj caanj nij s nihnj taj Jesucrist rihaan nij so a. 9 Danj camii so rihaan nij tanuu che rej cavee quisi j ya nu nana camii so rihaan Diose se vaa ne caanj niya a nij s rqu Diose man so a. 10 Dan me se nicaj s cunaj Simn Pedr ne espad, ne quirii so tane so, ne go so raa semoz xrej ata suun nocoo doj, ne ve danj gj nuj xr so rej nuva so, quiyaj Pedr a. Ne moz yo ro, cunaj Malco a. 11 Dan me se cataj Jesucrist rihaan Pedr a:

24"Ne

18

Gaa quisj camii Jesucrist nu nana vaa danj, gaa ne cavii so ga nij s tucuyn senana so, ne caanj nij so rej xco chr cunaj Cedrn, ne cuchi nij so o naa chruun, ne catj taran nij so a. 2 Ne s cunaj Judas s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist me se aj queneen so rej yo a. O se aj guun queee ndoo cunuu chre Jesucrist rej yo ga nij s tucuyn senana so a. 3 Dan me se nicaj Judas man nij tanuu do, man nij semoz nij xrej ata suun nocoo doj do, man nij semoz nij s fariseo do, caanj so rej yo a. Ne nicaj nij so aga yaan do, ca acaa do, ne espad do, nicaj nij so vaj nij so rej yanj Jesucrist ga nij s tucuyn

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa quitaaa nij tanuu man Jesucrist a

309 Nanej sa so tane so rque nuj . Dan me se ase vaa o taz nuu na vin rqu Rj Diose manj cooj ro, danj vaa sayuun nihnj rihanj, ne me che navej r so cooj man yo ga taj Jesucrist, xnanj so man Pedr a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj nicaj nii man Jesucrist rihaan s cunaj Ans a

San Juan18 chana tum tayaa man Pedr, cataj no: Ne nuv so me s tucuyn senana s nihnj na taj no, xnanj no man Pedr a. Ne cataj so: Taj ma taj Pedr yo a. 18 Ne nicu n nij moz do, nij tanuu do, rej nachrj nii yaan a. O se acoj tiha rej man nij so, ne cunuu guun nij so yaan a. Ne caanj Pedr un cunuu guun maan so yaan a.

me se quitaaa nij tanuu do, s uun chij rihaan nij tanuu do, nij semoz nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, man Jesucrist, ne numj nij so raa so, 13 ne asino yaan caanj nicaj nij so man so rihaan s cunaj Ans a. Dan me se s cunaj Ans yo me se rej chej s cunaj Caifs me so, ne Caifs me s guun xrej ata suun nocoo doj yo yo a. 14 Maan s cunaj Caifs me s narqu chrej rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit se vaa vaa che cavi o sno che cunudanj nij yuvii israelit yo a.

12Dan

me se canoco Simn Pedr do, yo s tucuyn senana Jesucrist do, rej xco Jesucrist a. Ne yo so me se si j neen xrej ata suun nocoo doj man me so, ne catj so ga Jesucrist tayaa tucu xrej ata suun nocoo doj a. 16 Ne Pedr me se quinj so xe rej nichru n tayaa a. Che dan curihanj yo s tucuyn senana Jesucrist yo, ne camii so ga chana tum tayaa, ne catj Pedr un, quiyaj so a. 17 Dan me se xnanj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj s cunaj Pedr se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so a
15Dan

me se s cunaj Ans s cayn xrej ata suun nocoo doj asi j rque doj ro, xnanj so man Jesucrist che nij s tucuyn senana Jesucrist do, che maan nana tucuyn Jesucrist man nij so do a. 20 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: U nj ro, camii ranga rihaan cunudanj nij yuvii a. Nu gii tucuyn u nj senanaj r ve tucuyn n setucuanj Moiss do, r nuvi nocoo do, ne yo me rej nuu chre taran soj si j uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Ne taj vaj nana ne cami i yuve u nj ma. 21 Me che xnanj soj manj ga. Xnaanj soj man nij yuvii cuno nana camij . Ve nij so neen ya daj camii u nj nanj ei taj Jesucrist rihaan s cunaj Ans yo a. 22 Quisj camii Jesucrist danj, gaa ne coxro yoo moz nicu n rej yo xruu Jesucrist, ne cataj so: Me che camii so danj rihaan xrej ata suun nocoo doj taj so, guun yuvaa so man Jesucrist a.

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan s cunaj Ans a
19Dan

San Juan18 ne cataj Jesucrist rihaan so a: Sese camii chii i u nj, ne cataj so me nana chii i camij . Tzaj ne sese camii sa u nj, ne me che coxro so manj ga taj Jesucrist rihaan moz coxro man so a. 24 Ve yo, gaa ne can s cunaj Ans man Jesucrist rihaan s cunaj Caifs s cayn xrej ata suun nocoo doj, ne ve o danj numi i so caanj so a.

310 Caifs, ne caanj nij so tucu suun a. Nayaan uxr me yo a. Ne ne catuu nij s israelit r tucu suun a ma. O se me r nij so cha nij so chaanj pascu, ne che dan ne cavej r nij so guun chii i nij so rihaan Diose quiyaj tucu suun yo a. 29 Che dan curihanj maan s cunaj Pilato rej nicu n nij so a. Ne xnanj s cunaj Pilato man nij so, cataj so: Me cacun cuta soj xr sno nihnj, r soj ga taj so rihaan nij yuvii cana ga Jesucrist a. 30 Gaa ne cataj nij so rihaan s cunaj Pilato a: Sese nuve si j yaj chii i me s nihnj, ne ne tacuachn nj man so ndaa rihaan so tzaj ma taj nij yuvii rihaan s cunaj Pilato a. 31 Che dan cataj s cunaj Pilato rihaan nij so a: Ni caj soj man so, ne cane soj cacun che so, quiyaj soj ndaa vaa tucun noco maan soj taj s cunaj Pilato rihaan nij so a. Tzaj ne no xcn so cavi so, r nj, tzaj ne navej r soj si j cavii chuman Rom ticavi nj man a yuvii a ma taj nij so rihaan Pilato a. 32 Che se camii nij so danj ro, che dan quisj ya nu senana Jesucrist nana amii che daj quiyaj nii man so ticavi nii man so a. O se orn nij yuvii man chuman Rom cachrn rihaan rcutze man yuvii tum cacun a. 33 Dan me se catj un s cunaj Pilato tucu suun, ne canacn so cana Jesucrist, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Man so me s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit

23Gaa

me se nicu n Simn Pedr cunuu guun so yaan a. Gaa ne cataj o yuvii rihaan so: Nuve yoo s noco man so m so na taj yuvii , xnanj yuvii man so a. Ne cataj Pedr: Taj ma taj so a. 26 Gaa ne xnanj yoo semoz xrej ata suun nocoo doj man so, ne tuvi s gj xr quiyaj Pedr me so, ne cataj so: Nuve so me s vaj ga Jesucrist rque naa chruun queneenj na taj so, xnanj so man Pedr a. 27 Gaa ne cataj un Pedr se vaa nuve tuvi Jesucrist me so a. Ne nu camii so danj, gaa ne nu caguj toloo a.

25Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa yavj cataj Pedr se vaa nuve si j noco man Jesucrist me so ma

me se nicaj nij moz do, nij tanuu do, man Jesucrist curihanj nij so rej ne s cunaj

28Dan

Nana nihnj taj xnaanj che nana camii Jesucrist ga s cunaj Pilato a

311 na taj s cunaj Pilato rihaan Jesucrist a. 34 Gaa ne xnanj Jesucrist man so, cataj Jesucrist: Man so cavii raa nana vaa danj camii so na. Ase yo yuvii cataj xnaanj rihaan so cheej xa taj Jesucrist, xnanj so man s cunaj Pilato a. 35 Gaa ne xnanj s cunaj Pilato man so, cataj so: Si j israelit m u nj, r so na. Nen u nj setucuanj soj, r so na. O se nij tuv so do, maan nij xrej ata suun nocoo doj do, tacuachn mn so rihanj . Me cacun tum so ga taj s cunaj Pilato, xnanj so man Jesucrist a. 36 Gaa ne cataj Jesucrist: O se nuve rihaan chumii nihnj me rej uun chij u nj ma. Sese rihaan chumii nihnj me rej uun chij u nj, ne gaa tanuu yaj suun rihanj, ne cavii nij tanuu, cunu nij tanuu, che rej se cataaa nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit manj tzaj adonj. Tzaj ne nuve rihaan chumii nihnj me rej guun chij u nj ma taj Jesucrist a. 37 Gaa ne xnanj s cunaj Pilato man so, cataj so: Che dan s nicaj suun rey m so na. Ya na taj Pilato, xnanj so man Jesucrist a. Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ya uxr vaa nana camii man so se vaa si j nicaj suun rey mej . Ne nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan so me che cangaa u nj ne me che can u nj rihaan chumii nihnj ei. Dan me se can u nj cataj xnaanj u nj nana ya rihaan

San Juan18,19 yuvii a. Ne cunudanj nij s ya ro, uno nana ya amij adonj taj Jesucrist rihaan Pilato a. 38 Ne cataj Pilato rihaan so: A me nana cunaj nana ya ga taj Pilato, xnanj Pilato man Jesucrist a.

19

Ne gaa quisj camii s cunaj Pilato nana vaa danj ga Jesucrist, ne curihanj un so rej nicu n nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne cataj so rihaan nij so a: Taj vaj a doj cacun tum so nar u nj a ma. 39 Tzaj ne vaa yoo tucun noco n se vaa rii u nj o tuvi soj s ni j taga o o chaanj pascu a. Ne me r soj quiri i u nj man maan s nihnj s nicaj suun rey uun chij rihaan soj si j israelit na taj s cunaj Pilato, xnanj so man nij yuvii a. 40 Che dan caguj un nij yuvii , cataj nij so: Se quirii so man s nihnj a ma. Tananj s cunaj Barrabs quiri i so ei taj nij yuvii , caguj nij yuvii a. Ne s cunaj Barrabs me se si j guun r cunu ga gobiern me so a. Dan me se nicaj s cunaj Pilato man Jesucrist, ne go nij tanuu cuart xr so, quiyaj Pilato yo a. 2 Ne quiyaj nij tanuu cachriin tanj, ne cuta nij so raa Jesucrist, ne nan nij so yatzj tint sa ndoo man Jesucrist a. 3 Gaa ne cuchi ndoo nij so rihaan Jesucrist, ne cataj nij so: Ve s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit m so

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Pilato gaa cane so cacun che Jesucrist a

San Juan19 taj nij so, camii tico nij so, ne coxro nij so xruu Jesucrist a. 4 Gaa ne curihanj un s cunaj Pilato xe, ne cataj so rihaan nij yuvii a: Ni yaj soj ei. Cu rihanj un so rihaan soj, qui yj, che rej xcaj soj cuent se vaa taj vaj cacun tum so nar u nj a man chuguanj taj Pilato rihaan nij yuvii a. 5 Gaa ne curihanj Jesucrist xe, ne ni j raa so cachriin tanj, ne nuu so yatzj tint sa yo a. Ne cataj Pilato rihaan nij yuvii a: Ni yaj soj man sno nihnj vij taj Pilato rihaan nij yuvii a. 6 Dan me se gaa queneen nij xrej ata suun nocoo doj do, nij semoz nij so do, man Jesucrist, ne caguj nij so, cataj nij so: Cavi so rihaan rcutze, qui y so ei taj nij so, caguj nij so a. Gaa ne cataj Pilato rihaan nij so a: Ni caj maan soj man so cachron soj man so rihaan rcutze, sese me r soj ei. Xa u nj, tzaj ne taj vaj a doj cacun tum so nar u nj a ma taj Pilato rihaan nij so a. 7 Gaa ne cataj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit no s cunaj Pilato: Vaa tucun noco nj, ne tucun noco nj taj se vaa no xcn so cavi so, che rej cataj so se vaa tani j Diose me so adonj taj nij so rihaan Pilato a. 8 Dan me se gaa cuno s cunaj Pilato nana vaa danj, gaa ne doj a cuchuvi so, 9 gaa ne catj un so tucu suun, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Me rej cavii so ga taj so, xnanj so man Jesucrist a.

312 Tzaj ne ne cami i Jesucrist a nana rihaan so a. 10 Che dan cataj Pilato rihaan so a: Me che ne amii so ga. Ne nen so sese u nj ro, me s no xcn quiri i mn so taga, ne vej n xcn quiyaj cachron nij tanuu mn so rihaan rcutze . Me che ne acaj so cuent ga taj Pilato, xnanj so man Jesucrist a. 11 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Sese nuve Diose me s cune mn so cat so suun nihnj, ne ne guun nucu so qui y so a doj rasuun asuun tzaj ma. Che dan s tacuachn manj rihaan so me s tum doj cacun rihaan so adonj taj Jesucrist rihaan Pilato yo a. 12 Quisj cuno Pilato nana dan, gaa ne nano so daj quiyaj so, gaa ne cavee ti nanii so man Jesucrist a. Tzaj ne doj a caguj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, cataj nij so: Sese caanj uun s nihnj, qui y so, ne nuve tuvi s nicaj suun cunaj Csar m so ma. O se s nihnj me se si j me r guun s nicaj suun rey me so, ne dan me se canee so suun man s cunaj Csar, r so, ne si j taj riyunj man s cunaj Csar me so adonj taj nij so, caguj nij so a. 13 Dan me se gaa cuno Pilato nana vaa danj, gaa ne caanj nicaj so man Jesucrist xe, ne caanj cayn so rihaan xrn so chruun xl rej cane so cacun che yuvii a. Ne rej ne chruun xl yo ro, me rej cunaj Litstratos xnanj griego, ne Gabata cunaj rej yo xnanj hebreo a. 14 Dan me se gii yaj

313 chuvi i nii che chaanj pascu me yo, ne rej caxuj me yo a. Ne cataj Pilato rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a: Ni yaj soj ei. Nihnj me s nicaj suun rey uun chij rihaan soj chuguanj taj so rihaan nij yuvii a. 15 Gaa ne caguj nij yuvii , cataj nij so: Ni caj so man so, ne caanj tanuu cachron nij tanuu man so rihaan rcutze, qui y so cuaj ei taj nij so rihaan Pilato a. Ne xnanj Pilato man nij so, cataj so: Maan s nicaj suun rey uun chij rihaan soj cachronj rihaan rcutze, r soj a na taj so, xnanj so man nij so a. Taj vaj rey ma. O rn s cunaj Csar me s uun chij rihaan nj ei taj nij xrej ata suun nocoo doj a. 16 Gaa ne tacuachn Pilato man Jesucrist rihaan nij so cachron nij so man so rihaan rcutze a.

San Juan19 cunaj Pilato suun, se vaa cano letr rihaan o rcuchra, ne cano rcuchra yo raa rcutze, ne letr yo taj xnaanj me che cavi Jesucrist a. Ne nihnj me se taj letr no rihaan rcuchra yo, se vaa "S nihnj me Jesucrist s cavii chuman Nazaret, ne s nicaj suun rey me so, uun chij so rihaan nij yuvii israelit", taj letr yo a. 20 Dan me se nayaa queee nij s israelit nana yo a. O se nichru n naj rej cachrn nii man Jesucrist rihaan rcutze ga maan chuman Jerusaln yo a. Ne cachrn nii nana yo xnanj hebreo do, xnanj latn do, xnanj griego do a. 21 Che dan nij xrej ata suun nocoo doj che nij yuvii israelit ro, cataj nij ro rihaan s cunaj Pilato a: Se guun cano letr se vaa s nicaj suun rey uun chij rihaan nj si j israelit me so ma. Maan se cataj letr se vaa maan so cataj se vaa s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit me so taj nij so rihaan s cunaj Pilato a. 22 A j quisj cachrn u nj nana cachronj nanj taj Pilato rihaan nij so a. 23 Dan me se gaa quisj cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze, ne nicaj nij so sagan Jesucrist, ne cuxra taaj nij so sagan Jesucrist, ne nicaj o o tanuu taaj sagan Jesucrist yo a. Ne vaa secoto Jesucrist un a. Ne xa secoto so, tzaj ne taj rej nuva nii secoto so ma. Maan se orn yatzj me yo gaa cannj nii man yo a. 24 Che dan cataj nij tanuu rihaan tuvi nij so a:

Dan me se caanj nicaj nij so man Jesucrist, 17 ne maan so cata rcutze, ne cavii so caanj so rej cunaj tacaan c yave, ne rej yo ro, cunaj Glgota xnanj hebreo a. 18 Ne gaa cuchi nij so rej yo, gaa ne cachrn nij tanuu man so rihaan rcutze, ne yavj roj so cachrn un nij tanuu rihaan yavj rcutze un, ne yoo so ro, nicu n rej nuva Jesucrist, ne yo so ro, nicu n rej nichruun Jesucrist, ne tanuu nicun maan Jesucrist a. 19 Ne cane s

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cachrn nij tanuu man Jesucrist rihaan rcutze a

San Juan19 Se cuxra taaj n man coto nihnj ma. Maan se tico tixaj n sesuert n che nihnj, ne queneen n me s nacaj man coto yo ei taj nij so a. Danj quiyaj nij so, ne quisj ya nu nana nihnj nana no rihaan danj Diose a: "Cuxra taaj nii sagan u nj, ne tico tixaj nii che secoto u nj a", taj danj Diose a. Dan me se nij tanuu me nij s quiyaj danj adonj. 25 Ne nichru n nicun nii Jesucrist do, chuvij nii so do, chana cunaj Mari nica s cunaj Cleofas do, chana cunaj Mari Magdalena do, rihaan rcutze no Jesucrist a. 26 Dan me se queneen Jesucrist man nii so do, man s tucuyn senana so s ee r so man do, se vaa nicun rcuaaan roj so rihaan so, ne cataj so rihaan nii so: S nihnj guun tan so, nahiin taj Jesucrist no nii so a. 27 Gaa ne cataj so rihaan s tucuyn senana so yo a: Chana nihnj guun ni so taj so rihaan s tucuyn senana so yo a. Ne maan or dan guun ni i s tucuyn senana Jesucrist yo man nii Jesucrist, ne caanj nicaj so man no ve tucu maan so a.

314 yataan esponja, ne tucuaanj nij so yataan rque na vin yuu yo, ne cuta nij so raa o coj hisopo, ne cachrn nij so yataan yo tuva Jesucrist a. 30 Ne gaa quisj coo Jesucrist na vin yuu nuu rque yataan yo, ne cataj so: Ve danj navij suun, quiyj a taj so, ne ninaa raa so, ne cane r so, ne cavi so a.

quiyaj nij so danj, gaa ne queneen Jesucrist se vaa aj quisj ya nu se vaa taj danj Diose che so a. Che dan cataj so: Naco u nj na nanj taj so a. 29 Yanj o xruj nuu na vin yuu rihaan yo, ne nicaj nij so o

28Quisj

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cavi Jesucrist a

me se gii yaj chuvi i nij s israelit cha nij so chaanj pascu me yo, ne gii guee ndoo me cuetan ayuj, yaj nij yuvii israelit, ne ne cavej r nij yuvii yo canoco xnang rihaan rcutze gii guee yo a. Che dan me cachn niyaj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit rihaan s cunaj Pilato se vaa cane so suun tucuachran nii tac nij s noco rihaan rcutze yo che rej rayanj doj cavi nij so, gaa ne quiri i yanj nii man nij s cavi yo a. 32 Quiyaj Pilato ndaa vaa cachn niyaj nij so rihaan so, ne caanj nij tanuu, ne asino tucuachran nij tanuu tac yoo s noco rej xnuj Jesucrist, gaa ne tucuachran un nij tanuu tac s noco nchrej xn Jesucrist un a. 33 Tzaj ne gaa cuchi nij so rej noco maan Jesucrist, gaa ne xcaj nij so cuent se vaa aj cavi so, ne che dan ne tucuachran nij so tac so ma. 34 Tzaj ne yoo tuvi nij tanuu nicaj xrn so chruun taj aga sihaa raa, ne chooj so xn Jesucrist, ne nu quiyaj so danj, ne nu cavii ndoo ton do, na do, rej catj aga sihaa yo a.

31Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa chooj o tanuu chruun lanz xn Jesucrist a

315 s taj xnaanj nana nihnj me se si j queneen nu se vaa guun me so, ne ya vaa senana so, ne neen so se vaa ya amii so, ne taj xnaanj so nu nana nihnj che rej cuchuman r soj si j nayaa nana nihnj ni yaj soj Jesucrist a. 36 O se guun nu nihnj che rej quisi j ya nu nana nihnj nana no rihaan danj Diose, se vaa taj yo: "Se cachran a c man so ma", taj nana no rihaan danj Diose a. 37 Ne yo nana ro, taj: "Ni yaj nij so man s chooj maan nij so aga man a", taj yo nana no un rihaan danj Diose a.

San Juan19,20 do, loe do, rque mant yo a. Dan me se tucun noco nij yuvii israelit gaa achin nij so man nij s cavi quiyaj roj so a. 41 Dan me se nichru n rej cachrn nii man Jesucrist rihaan rcutze ro, naj o naa chruun, ne rque naa yo ro, t yuuj rque yuvej rej achin nii xnang a. Tzaj ne yuuj naca me yo, ne a xnang ne cachi n nii rque yuuj yo ma. 42 Dan me se gii yaj chuvi i nij s israelit cha nij so chaanj pascu me yo, ne nichru n naj rej taj yuuj yo ga rej nicu n rcutze yo, ne che dan cachin roj so man Jesucrist rque yuuj yo a.

35Ne

quiyaj nij tanuu danj, gaa ne cachn niyaj s cunaj Jos s cavii chuman Arimatea rihaan s cunaj Pilato se vaa cavej r s cunaj Pilato quiri i yanj so man Jesucrist a. Ne xa s cunaj Jos yo, tzaj ne si j tucuyn senana Jesucrist me so, tzaj ne maan se noco yuve so man Jesucrist, che se cuchuvi so niyaj so man nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Dan me se cavej r s cunaj Pilato, ne che dan quirii yanj s cunaj Jos man Jesucrist a. 39 Ne vaa s cunaj Nicodemo un, ne si j cuchi rihaan Jesucrist rej nii asi j rque doj me so, ne caanj so ga s cunaj Jos yo, ne cata so ico chi kil taj doj squ cunaj mirra nachej ga se cunaj loe a. 40 Dan me se tananij roj so man Jesucrist, ne nucutj roj so mant sa man nu nee man Jesucrist, ne caraa roj so mirra

38Quisj

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cachin nii man Jesucrist rque yuuj yuvej a

Dan me se taxrej cotung vaa rmi doj, ne caanj chana cunaj Mari Magdalena rej taj yuuj rque yuvej yo, ne queneen no se vaa taj yanj yuvej arn rihaan yuuj yo a. 2 Che dan cunnj no, ne cuchi no rihaan s cunaj Simn Pedr do, rihaan yo s tucuyn senana Jesucrist s ee r Jesucrist man do a. Ne cataj no rihaan roj so: Quirii nii man s ni j raa man n rque yuuj nanj . Ne ne me rej caanj nicaj nii man so a ma taj no rihaan roj so a. 3 Che dan cavii s cunaj Pedr ga yo s tucuyn senana Jesucrist yo, ne caanj roj so rej taj yuuj yo, 4 ne cunnj roj so, ne rayanj doj cunnj yo so rihaan s cunaj Pedr, ne so me s cuchi asino yaan doj tuva yuuj yo a. 5 Gaa ne niyaj so rque yuuj yo,

20

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa quisj cunuu ina un Jesucrist a

San Juan20 ne queneen so rej naj nij yatzj, tzaj ne ne catuu so ma. 6 Dan me se cuchi s cunaj Pedr s noco xc so, gaa ne catj maan Pedr rque yuuj yo, ne queneen so rej naj nij yatzj, 7 ne queneen so vit arn raa Jesucrist, tzaj ne nuvi yo naj rcuaaan ga yo nij yatzj a ma. Tananj rej yanj quinaj orn yo, ne naculu yo a. 8 Dan me se catj un yo s tucuyn senana Jesucrist s cuchi asino yaan, ne queneen so nij yatzj yo, gaa ne cuchumn r so senana chana cunaj Mari Magdalena yo a. 9 O se ataa nari roj so nana no rihaan danj Diose se vaa cavi Jesucrist gaa ne cunuu ina un so a. 10 Dan me se cavii un roj s tucuyn senana Jesucrist yo, quinan roj so a.

316 no man Jesucrist, nicu n so rihaan no a. Tzaj ne ne cunuu yaan no man Jesucrist a. 15 Gaa ne xnanj Jesucrist man no, cataj so: Me che tave so, ga man nocoj. Me s nan so ga taj Jesucrist no no a. Dan me se guun r no se vaa si j tum naa naj yo me s camii ga no, r no, ne che dan cataj no: Sese quirii yanj so man so, ne cataj xnaanj so rihanj me rej caanj nicaj so man so, ne ni caj unj man so caanj unj taj no rihaan s nicun rihaan no a. 16 Gaa ne cataj Jesucrist: Mari taj so a. Canicaj no, cataj no: Raboni taj no rihaan so xnanj hebreo, ne dan me se "maestr" me se taj nana camii no rihaan so a. 17 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan no a: Cane r so, se catz so doj manj ma. O se ataa cavi i un unj qui nn unj rihaan Rj Diose, ne me r unj caanj so rihaan nij tin unj ne cataj xnaanj so rihaan nij so se vaa cavi i unj qui nn unj rihaan Rj, ne so me se Rej soj me un so, ne Diose s noco unj me so, ne Diose s noco soj me un so adonj taj Jesucrist rihaan chana cunaj Mari a. 18 Dan me se caanj chana cunaj Mari Magdalena, ne nata no rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa queneen no man s ni j raa man n, ne nata no nij nana cataj Jesucrist rihaan no a.

canicun chana cunaj Mari nichru n tuva yuuj yo, ne tavee ndoo no a. 12 Ne queneen no vi j semoz Diose nuu yatzj catzi i , ne ne roj so rej cachin nii man Jesucrist a. Yoo so ne rej raa Jesucrist, ne yo so ne rej tacoj Jesucrist a. 13 Gaa ne xnanj roj so man chana cunaj Mari, cataj roj so: Me che tave so, ga man nocoj taj roj so no no a. Tave u nj che se quirii nii man c man s ni j raa manj, ne ne me rej caanj nicaj nii man so a ma taj no rihaan roj so a. 14 Sj camii no danj, gaa ne canicaj no rej xco no, ne queneen

11Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa queneen chana cunaj Mari Magdalena man Jesucrist a

me se rej tinuu maan gii cotung yo me se carn nij

19Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cuchi Jesucrist rihaan nij s tucuyn se-nana so a

317 s tucuyn senana Jesucrist tayaa rihaan ve man nij so, che se cuchuvi nij so niyaj nij so nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Gaa ne cana Jesucrist, ne canicun so tanuu rej man nij so, ne cataj so: Gaa dnj nimn soj ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 20 Quisj camii so danj, gaa ne tihaan so raa so tihaan so xn so tihaan so rihaan nij so a. Gaa queneen nij so nu yo, gaa ne guun niha uxr r nij s tucuyn senana so niyaj nij so man s ni j raa man n a. 21 Dan me se yun camii Jesucrist rihaan nij so, cataj so: Gaa dnj nimn soj ei. Ase vaa can Rj manj ro, danj gaa canej u nj man soj nu rihaan chumii nihnj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 22 Quisj camii Jesucrist danj, gaa ne caynj Jesucrist rihaan nij so, ne cataj so: Ni caj soj Nimn Diose nihnj . 23 Ne sese cataj soj se vaa navij cacun tum me maan yuvii , ne quinavi j nu cacun tum so a. Ne sese cataj soj se vaa se quinavij cacun tum me maan yuvii , ne ve danj gaa quitaj nu cacun tum so xr so nu cavii nu caanj un a taj Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so a.

San Juan20 so me Ddimo a. Ne nuvi so ne ga yo nij so gaa cuchi Jesucrist rihaan yo nij so ma. 25 Che dan cataj xnaanj yo nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan Toms se vaa queneen nij so man s ni j raa man n a. Tzaj ne cataj Toms rihaan nij so a: Sese se queneen maanj rej catj caqu raa so, ne sese se cutaj raaj rej catj caqu raa so do, sese se cutaj raaj rej quiran chiii xn so do, ne daj chihaa mj se cuchumn raj se vaa cunuu ina un so ma taj s cunaj Toms rihaan nij so a. 26 Dan me se cachn tu nj gii, ne mn un nij s tucuyn senana Jesucrist, ne ne s cunaj Toms ga nij so, ne dan me se raan nij tayaa, tzaj ne taj niyn, ne naruvi Jesucrist tanuu yan man nij so a. Ne cataj so: Gaa dnj nimn soj ei taj so rihaan nij so a. 27 Gaa ne cataj so rihaan s cunaj Toms a: Tucuaanj so ra so nihnj, gaa ne xcaj so cuent daj vaa raaj, ne cuta so ra so xn u nj nihnj rej catj chruun lanz, gaa ne guun ya ya r so se vaa cunuu ina un u nj . Cuchuman r so, ni yaj so manj taj so rihaan s cunaj Toms a. 28 Gaa ne cataj s cunaj Toms rihaan so a: So me s ni j raa manj, ne so me Diose s nocoj adonj taj so rihaan Jesucrist a. 29 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Uun daj queneen y so manj, gaa ne amn r so niyaj so manj

me se yoo tuvi chuvi j nij s tucuyn senana Jesucrist me s cunaj Toms, ne yo sechuvi i

24Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa queneen s cunaj Toms man Jesucrist a

San Juan20,21 nanj . Tzaj ne vaa che guun niha r nij s ne queneen manj ne amn r niyaj manj ei. O se cavi i sa ya nij so adonj taj Jesucrist rihaan s cunaj Toms a.
Nana nihnj taj xnaanj me che cachrn s cunaj Juan yanj nihnj a
30Dan

318 Caanj n chiha taj yo nij so rihaan Simn Pedr a. Gaa ne cavii nij so catj nij so rque rihoo ch rihaan na, ne nigan quiyaj suun nij so, tzaj ne a xcuaj ne quiri nij so a ma. 4 Dan me se taxrej yo gii me se nicu n Jesucrist tuva na lacuan yo a. Tzaj ne ne queneen nij s tucuyn senana so se vaa maan so me yo a ma. 5 Dan me se cataj Jesucrist rihaan nij so a: Vaa doj se ch rihaan soj na taj Jesucrist, xnanj so man nij so a. Taj ma taj nij so a. 6 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ti guj soj nanj rque na rej xnuj rihoo rej nuva rihoo, ne quiri soj xcuaj ei taj Jesucrist rihaan nij so a. Che dan tiguj nij so nanj ndaa vaa cataj Jesucrist, ne caraa nu nanj, quiyaj xcuaj, ne ne guun nucuaj nij so cuxuun nij so nanj a ma. 7 Che dan camii o s tucuyn senana Jesucrist s ee r Jesucrist man rihaan Pedr, cataj so: S ni j raa man n me yo ei taj so a. Dan me se cuno Simn Pedr nana se vaa s ni j raa man n me yo, gaa ne che se aj quirii so secoto so, che dan nanu rayanj so secoto so, gaa ne tagj so man so rihaan na yo a. 8 Tzaj ne yo nij so ro, quinj rque rihoo yo, ne tiguj nij so chruun man rihoo yo, ne nicaj nij so rihoo caanj nij so ndaa tuva na lacuan yo, ne orn cient metr

me se vaa uxr yo nij suun sa nocoo quiyaj suun Jesucrist queneen nij s tucuyn senana so, tzaj ne taj vaj nana che yo nij suun sa nocoo yo n rihaan yanj nihnj, 31 tzaj ne no nana nihnj rihaan yanj nihnj che rej yoo cuchuman r soj si j nayaa nana nihnj se vaa Jesucrist ro, me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne tani j Diose me ya un so ei. Ne che se amn r soj niyaj soj man so ro, che dan gaa ina nimn soj rihaan Diose nu cavii nu caanj che maan Jesucrist chuguanj.

21

Cachn doj, gaa ne cuchi un Jesucrist rihaan nij s tucuyn senana so rej nuu na lacuan cunaj Tiberias a. Ne nihnj me se vaa quiyaj so a. 2 A j cunuu chre s cunaj Simn Pedr do, s cunaj Toms Ddimo do, Natanael s cavii chuman Can chuman naj estad Galilea do, roj tan s cunaj Zebedeo do, yavj s tucuyn senana Jesucrist do a. 3 Gaa ne cataj Simn Pedr rihaan yo nij so a: Caanj u nj ti guj u nj nanj rque na quiri j xcuaj, raj chuguanj taj so rihaan nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nari tuvi un Jesucrist ga chi j nij s tucuyn se-nana so a

319 tiguj raa nij so man rihoo rque na, ne cuxuun nij so nanj caraa xcuaj yo rej tuva na a. 9 Ne nu cuchi nij so rihaan yo, ne queneen nij so o yaan nachrj Jesucrist, ne t nee xcuaj do, rachrn do, ruvaj yo a. 10 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Ni caj soj doj xcuaj quirii soj cana soj ei taj Jesucrist rihaan nij so a. 11 Che dan cavii Simn Pedr, ne cuxuun so nanj yo rihaan yo a. Ne caraa o cient t yavj chihaa chanuj xcuaj rque nanj yo a. Ne nda se ee ndoo nij xcuaj, tzaj ne ne si n nanj ma. 12 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Cuva soj, cha ruv soj ei taj so rihaan nij so a. Ne a nij s tucuyn senana Jesucrist ne quisi j r xnaanj man so me s me so a. O se aj queneen nij so se vaa s ni j raa man n me yo a. 13 Gaa ne cana Jesucrist, ne nicaj so rachrn do, nee xcuaj do, rqu so man nij so a. 14 Dan me se quisj vanuj nari tuvi Jesucrist ga nij s tucuyn senana so gaa cunuu ina un so a. 15 Dan me se gaa quisj ch ruv nij so, ne xnanj Jesucrist man Simn Pedr, cataj so: Cu n so cami j, Simn tan Jons. Doj a ee r so manj rihaan nij s nihnj na taj Jesucrist, xnanj so man Pedr a. Neen man so se vaa ee raj mn so, Seor taj Pedr rihaan Jesucrist a.

San Juan21 Ve rque so cha dan u nj matzinj taj Jesucrist niyaj Jesucrist nu nij s noco man so a. 16 Gaa ne xnanj un Jesucrist man Pedr, cataj so: Cu n so cami j, Simn tan Jons. Ee r so manj na taj un Jesucrist rihaan Pedr a. Neen man so se vaa ee raj mn so, Seor taj un Pedr rihaan Jesucrist a. Ve tu m so man dan u nj matzinj taj un Jesucrist, niyaj so nu nij s noco man so a. 17 Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan Pedr: Cu n so cami j, Simn tan Jons. Ee r so manj na taj un Jesucrist, ne ve danj quisj vanuj xnanj so danj man Pedr a. Dan me se quinan r Pedr che se quisj vanuj xnanj Jesucrist danj man so a. Gaa ne cataj un so rihaan Jesucrist a: Nen so cunudanj, Seor. Man so neen se vaa ee raj mn so ei taj Pedr rihaan Jesucrist a. Ve rque so cha dan u nj matzinj . 18 Cuano nihnj me se cataj y y u nj rihaan so se vaa gaa m so s tachruu, ne numj man so yatzj catun so, ne ch so me rej me maan guun r so, tzaj ne asa guun chij so, ne ti cn so ra so, ne yo so nu mj catun so, ne ni caj so mn so caanj so me rej me maan r so caanj so, ne nda se navej r so caanj so, tzaj ne vaj so ei taj Jesucrist rihaan Pedr a.

San Juan21 nana cataj Jesucrist rihaan Pedr, tzaj ne nana yo taj xnaanj se vaa ticavi nii man so, ne cami i sa yuvii che Diose, quiyaj so a. Gaa ne cataj un Jesucrist rihaan Pedr a: Yoo canoc so manj ei taj Jesucrist rihaan so a. 20 Gaa ne canicaj Pedr, ne queneen so man yo s tucuyn senana Jesucrist s ee r Jesucrist man a. So ro, me s cayn rej xnuj Jesucrist gaa ch xtino nij so gaa rque, ne so me s xnanj man Jesucrist me s tacuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist gaa ch xtino nij so gaa rque a. 21 Dan me se gaa queneen Pedr man s ee r Jesucrist man yo, ne xnanj so man Jesucrist, cataj so: Daj quiran s nihnj ga, Seor taj so rihaan Jesucrist a. 22 Gaa ne cataj Jesucrist rihaan so a: Ne sese me r u nj yoo gaa ina so rihaan chumii ndaa se cana un u nj rihaan chumii nihnj, ne

320 nuve sesuun man so me yo ma. Yoo canoco man so manj ei taj Jesucrist rihaan Pedr a. 23 Che dan chanuu nana nihnj scanj nij tinuj nij so, ne guun r nij so se vaa daj chihaa mj se cavi s tucuyn senana Jesucrist yo a. Tzaj ne ne cataj Jesucrist se vaa ya ya se cavi so ma. Maan se cataj uun so nana: "Sese me r u nj yoo gaa ina so rihaan chumii ndaa se cana un u nj rihaan chumii nihnj", me nana camii Jesucrist a. 24 Dan me se s tucuyn senana Jesucrist nihnj me se so me s cataj xnaanj che nu rasuun no rihaan yanj nihnj, ne so me s cachrn nana rihaan yanj che rasuun nihnj, ne neen nj se vaa ya uxr nu vaa nana cataj xnaanj so ei. 25 Ne vaa queee doj rasuun quiyaj un Jesucrist, tzaj ne sese cachrn nii nu nana che o o nij rasuun rihaan yanj nihnj, ne se quisj chumii nihnj cuman cunudanj nij yanj libr yo rihaan chumii nihnj, r u nj a ma.

19Ne

Yanj nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij apstol cune Jesucrist man nata se-nana so rihaan yuvii a
Nana nihnj taj xnaanj daj camii Jesucrist rihaan nij apstol cune so man nata se-nana so rihaan yuvii gaa ataa quinan Jesucrist xta a

me se yanj can u nj rihaan so asi j rque me se rihaan yo cachrn u nj nana che nu se vaa quiyaj Jesucrist do, che nu nana tucuyn Jesucrist do, asi j tacoo, ndaa se quinan so xta, quiyaj Diose a. Dan me se asino cane so suun rihaan nij apstol cune so man nata senana so rihaan yuvii , ndaa vaa cataj Nimn Diose rihaan so, gaa ne quinan so xta, ne dan me se nu nana che yo me cachronj rihaan yanj canj rihaan so, Tefilo. 3 Dan me se gaa quisj cavi Jesucrist rihaan rcutze, gaa ne guun queee tihaan so man so rihaan nij apstol yo, che rej guun ya r nij so se vaa ya cunuu ina un so a. Dan me se vi j chihaa ya gii queneen nij apstol man so, ne camii ndoo so ga nij apstol che rej guun chij Diose rihaan chumii nihnj a. 4 Ne gaa vaj so ga nij

1-2Dan

apstol, ne cataj xnaanj so rihaan nij so se vaa: Yoo cuman soj chuman Jerusaln nihnj, ne se cavii soj caanj soj ma. Maan se navi j soj cana se vaa cata tuva Rj Diose se vaa rque so man soj, ndaa vaa cataj xnaanj maanj rihaan soj a. 5 O se Juan ro, me s cuta ne man yuvii na uun, ne xa soj, tzaj ne maan Nimn Diose catuu nimn soj rque doj gii adonj taj Jesucrist rihaan nij apstol cune so man nata senana so rihaan yuvii a. 6 Ne dan me se cunuu chre nij apstol rihaan Jesucrist, ne xnanj nij so man Jesucrist a: Ne yaj me se guun chij n n si j israelit rihaan chihn n, qui y so na. Cataj so rihaan nj, Seor taj nij so rihaan Jesucrist a. 7 Tzaj ne cataj Jesucrist rihaan nij so a: Diose ro, me s no xcn cachron gii quiyaj so se vaa quiyaj so ei. Nuve sesuun soj me suun yo ma. 8 Tzaj ne asa catj Nimn Diose nimn soj, ne

321

Hechos1 quiri ndoo soj rej nucuaj, gaa ne guun soj s nata senanaj rihaan yuvii adonj. Dan me se nu chuman Jerusaln do, nu estad Judea do, ndaa chuman Samaria do, cavee se ndaa chuman gan doj naj rihaan chumii nihnj, tzaj ne caanj soj nata soj senanaj adonj taj Jesucrist rihaan nij so a. 9 Dan me se quisj camii Jesucrist danj rihaan nij so, gaa ne niyaj nij so man so, ne dan me se cavii so xta, quiyaj Diose, ne catj so rque ngaa, ne ne cavee queneen nij so man so a ma. 10 Dan me se niyaj uxr nij apstol rej xta rej vaj Jesucrist, tzaj ne ne neen nij so daj guun, ne aj nicun vi j s nuu yatzj catzi i xn nij so nanj ei. 11 Gaa ne cataj roj sno yo a: Me che yoo nicun soj si j cavii estad Galilea niyaj soj xta ga. Jesucrist me se neen soj se vaa cavii so quinan so xta, quiyaj Diose, ne ase vaa cavii so xta ro, danj quiyaj un so nani j so cana so rihaan chumii nihnj adonj taj roj s nuu yatzj catzi i rihaan nij apstol yo a.

322 Toms do, Bartolom do, Mateo do, Jacobo tan Alfeo do, Simn s guun tuvi ga nij s me r cunu ga gobiern man Rom do, Judas tin Jacobo do a. 14 Dan me se yoo vaa r taran nij so, ne yoo achn niyaj nij so rihaan Diose a. Danj quiyaj nij so ga nij chana do, ga Mari nii Jesucrist do, ga nij tin Jesucrist do a. 15 Ne gii dan me se canicun Pedr tanuu nij tinuj nij so, ne camii so rihaan nij so a. Dan me se cient t ico yuvii me nij yuvii cunuu chre rej man nij so a. 16 Dan me se cataj Pedr rihaan nij so a: A j quisj ya nu nana no rihaan danj Diose nana rqu Nimn Diose camii s cunaj David nana amii che s cunaj Judas, tinuj, nocoj. Ne dan me se ya ya guun so s racuj man nij s qui taaa man Jesucrist se vaa cavee nari nij so man Jesucrist, quiyaj Judas a. 17 Ne yoo tuvi nj apstol guun so, ne cata so sesuun nj a. 18 Dan me se nicaj so saanj cacu n quiyaj canan maan so, ne quiri so o yo, quiyaj yo a. Gaa ne dan me se naxru so rihaan yo, ne canuu rque so, ne cavii xri so cayuu yo rihaan yo a. 19 Ne nihnj me nana cachn nu rque chuman Jerusaln, ne che dan tucunj nij s man Jerusaln Acldama man yo yo a taj Pedr rihaan nij so, ne nana Acldama ro, me sexnaanj nij so, ne nana yo taj Yo Ton a. Dan me se cataj un Pedr 20 O se rihaan yanj chra n nana taj se vaa: Cunuu tacaan rej cane so, ne

me se tanj nij apstol quij cunaj Quij man Chruun Oliv, ne caanj nij so, ne namn un nij so chuman Jerusaln a. Dan me se o kilmetro caanj nij so, 13 ne gaa catj nij so chuman, ne cavii nij so xta ve tucu nij so ve nata a. Ne nij so ro, me Pedr do, Juan do, Jacobo do, Andrs do, Felip do,

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa narii nii o s nayon rihaan s cunaj Judas a

323 se cayn a doj yuvii rej yo ma, taj yanj chra yo, ne taj un yo: Sesuun so ro, nacaj yo so , taj un yanj yo a. 21-22 Che dan vaa che cata yo tin n suun ga nj se vaa nata so rihaan yuvii se vaa ya cunuu ina un Jesucrist, ndaa vaa yaj nj a. Tzaj ne inanj s ch ga nj si j apstol gaa vaj Jesucrist ga nj me s no xcn cata suun yo a. Dan me se s queneen asi j cuta ne Juan man Jesucrist ndaa se cavii Jesucrist xta quiyaj Diose do, me s no xcn guun tuvi nj si j apstol adonj taj Pedr rihaan cunudanj nij s cunuu chre a. 23 Gaa ne dan me se narii nij so man vi j sno, ne yoo so ro, me s cunaj Jos, ne Barsabs cunaj un so, ne Justo tucunj nii man so a. Ne yo so ro, me s cunaj Matas a. 24 Gaa ne cachn niyaj taran nij so rihaan Diose, cataj nij so: Nen so daj vaa nimn cunudanj yuvii , Seor. Che dan ti han so me roj tuvi s nihnj narii so 25 se vaa cata so suun nihnj ne guun so apstol nata senana Jesucrist rihaan yuvii a. O se caanj yanj s cunaj Judas, tanj xco so suun nihnj, ne caanj so ndaa rej no xcn so caanj so a taj nij yuvii , cachn niyaj nij yuvii rihaan Diose a. 26 Gaa ne tico tixaj nij so me roj so quiyaj canan, ne s cunaj Matas me s quiyaj canan, ne che dan guun tuvi so ga yo xaan nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan

Hechos1,2 cunudanj nij yuvii man rihaan chumii a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cana Nimn Diose rihaan nij s noco man Jesucrist a

Dan me se cachn chaanj pascu, ne cachn yavj chihaa chi gii, ne quisj chaanj Pentecosts a. Ne gii dan me se cunuu chre cunudanj nij s noco man Jesucrist r o ve, 2 ne taj niyn cuno taran nij s ne r ve se vaa nayuu r ve, ne daj se uun r un nana yuvaa avii rej xta ro, danj guun r nij so gaa nayuu r ve a. 3 Gaa ne queneen nij so rasuun, ne ase vaa yaa yaan cuxra taaj vaa rasuun queneen nij so, ne quit rasuun yo raa o o nij so a. 4 Gaa ne dan me se caraa Nimn Diose nimn taran nij so, gaa ne guun chee nij so nucuaj camii nij so xnanj ino vaa, ne ndaa vaa xnanj cavee cami i o o nij so quiyaj Nimn Diose, danj inanj camii nij so a. 5 Dan me se gii dan cumn ndoo yuvii israelit chuman Jerusaln, ne s me ya r canoco man Diose me nij yuvii israelit yo, ne s cavii nu chuman naj rihaan chumii me un nij so a. 6 Dan me se cuno nij yuvii israelit yo se vaa cuno nij s noco man Jesucrist ne r ve yo, ne che dan cunuu chre nij yuvii israelit rihaan ve yo, ne caanj ndoo r nij so se vaa guun a. O se o o nij yuvii israelit yo ro, cuno se vaa camii nij s noco man Jesucrist xnanj amii o o nij yuvii israelit yo a. 7 Dan me se

Hechos2 caryaanj uxr nij yuvii , ne cataj nij yuvii yo: Ni yaj soj ei. Xa nij s nicu n amii nihnj, tzaj ne si j cavii estad Galilea me cunudanj nij so . 8 Ne asa avee uno o o n se vaa amii nij so xnanj amii maan nii n rihaan n ga. 9 Dan me se maan n me s cavii Partia do, Media do, Elam do, Mesopotamia do, Judea do, Capadocia do, Ponto do, Asia do, 10 Frigia do, Panfilia do, Egipt do, rej Libia naj nichru n Cirene do, ne taaj n me s ne chuman Rom un a. O se taaj n me yuvii israelit, ne yo taaj n me nij s yanj guun tuvi ga nij s israelit a. 11 Ne vaa s cavii Creta do, Arabia do, un a. Ne nihnj me se ndaa uno o o n sexnaanj n, yaj nij so amii nij so, ne nata ndoo nij so se vaa sa uxr vaa Diose taj cunudanj nij yuvii yo a. 12 Dan me se caryaanj uxr cunudanj nij yuvii israelit yo, ne ne cavee xcaj nij so cuent daj me che guun danj a. Ne taaj nij so xnanj man tuvi, cataj nij so: Me che guun nu danj ga taj taaj nij so a. 13 Ne yo taaj nij so canga nacoo, ne cataj nij so: Cachn ndoo coo nij s nihnj na vin naca nanj chuguanj taj nij s canga nacoo yo a.

324 ndoo camii Pedr ne nata so nana nihnj a: Soj si j israelit do, cunudanj soj si j ne chuman Jerusaln nihnj do, nano xrej soj nana cami j rihaan soj, ne xcaj soj cuent che rasuun nihnj ei. 15 Ne guun xno nj ndaa vaa guun r taaj soj ma. O se xcaj soj cuent, ne tihaj aga uun rej nayaan me nihnj ei. 16 Tzaj ne nu nihnj ro, me se vaa cataj s cunaj Joel s nata senana Diose gaa na quiyaj Diose a. Dan me se cataj s cunaj Joel: 17 Nihnj me amii maan Diose rihaan soj, ne taj Diose se vaa asa nichru n caanj niya chumii nihnj, ne canej ndoo u nj Nimn u nj nimn yuvii man rihaan nu chumii , ne tan soj ro, nata nana rque u nj man maan nij so a. Ne nij s tachruu ro, naquiyaa ndoo rasuun rihaan nij so, qui yj, ne nij chii nga ro, cami i ndoo nej rihaan nij so, qui yj adonj. 18 Dan me se gii yo caraj Nimanj nimn nij s nuu rihanj do, nimn nij chana nuu rihanj do, ne nata nij so senanaj adonj. 19 Dan me se gaa ndoo rasuun nocoo queneen soj rej xta, qui yj, ne gaa ndoo rasuun nocoo queneen soj rihaan yo, qui yj, ne queneen soj ton do, yaan do, catze do a. 20 Ne guun rmi rihaan gii, ne rihaan yavii ro, guun ton, asa nichru n quisi j gii sa gii cane u nj si j ni j raa man soj cacun che yuvii a. 21 Ne me maan s cachi nj niyaj rihaan u nj, ne quinani i so rihaan sayuun adonj. Nihnj me senana Diose nana camii s cunaj Joel gaa na ei.

ne dan me se canicun s cunaj Pedr ga yo xaan nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii , ne nucuaj

14Gaa

Nihnj me nana nata Pedr rihaan nij yuvii a

325 cuano nihnj me se cuno soj si j israelit nana nihnj ei. Dan me se aj neen nij soj daj quiyaj Jesucrist s cavii chuman Nazaret, se vaa guun nucuaj so quiyaj ndoo so suun sa nocoo queneen soj, quiyaj Diose adonj. Ne dan me se xcaj soj cuent daj si j me so, quiyaj Diose . 23 Dan me se tucuachn nii man so rihaan nij s taj riyunj man so, gaa ne dan me se cachrn nij s ne noco man Diose man so rihaan rcutze, ne cavi so, quiyaj maan soj a. Ne nu nihnj me se vaa o guun r Diose quiran so, ne aj queneen Diose se vaa quiran so danj ei. 24 Tzaj ne quiyaj Diose se vaa ne cavee yuun chee cavi so, ma. Tzaj ne cunuu ina un so, quiyaj Diose, che se ne cavee yuun chee cavi so daj chihaa mj a man adonj. 25 O se nihnj me nana camii s cunaj David che Jesucrist a: Quenen unj daj qui ranj rej rihanj, ne xcaj unj cuent se vaa yoo canicun s ni j raa manj rihanj nanj . O se nicun so rej xnuj, ne se cavee naxruj, quiyaj so ma. 26 Che dan guun niha ndoo nimanj, ne camij nana niha cavii nimanj a. O se yoo guun ya raj se vaa ya cavi i sa unj nanj adonj. 27 O se se tanj so nimanj rej man nij s cavi ma. Ne se quiriyuj nee man s vaa sa rihaan so, qui y so ma. 28 Dan me se ti han so rihanj tucun canocoj ne cavee gaa ina unj a. Ne guun niha ndoo raj, qui y so, asa canicn unj rihaan so adonj. Nihnj me senana s cunaj David yo a. 29 Nuve nana naca me nana nihnj nana cataj u nj rihaan nij soj

Hechos2 cuano, man tinuj. Dan me se xi i n s cunaj David me se cavi so, gaa ne cachin nii man so, ne yaj me se neen n me rej cachin nii man so nanj . 30 Tzaj ne s nata senana Diose me so gaa cayn so, ne queneen so se vaa cata tuva Diose rihaan so se vaa guun chij yoo tan tanij sino so, ndaa vaa guun chij maan so a. 31 Ne che dan cataj so se vaa se quinj Jesucrist rej man nij s cavi, ne se quixtun nu nee man so ma. Danj camii so niyaj so gii cunuu ina un Jesucrist a. 32 Gaa ne dan me se ya ya cunuu ina un Jesucrist, quiyaj Diose, ne taran nj me s queneen se vaa cunuu ina un so adonj. 33 Gaa ne cavii Jesucrist ndaa xn Diose rej nuva Diose, ya gaa nacaj Jesucrist Nimn Diose gaa narqu Diose Nimn so man Jesucrist, danj vaa cata tuva so a. Ne quiyaj Jesucrist ga nj si j apstol ndaa vaa neen soj se vaa ran nj, ne dan me se quiyaj Jesucrist camii nj si j apstol nu xnanj amii soj ndaa vaa cuno soj camii nj ei. 34 Dan me se ne cavi i maan s cunaj David rej xta ma. Tzaj ne cataj so: Camii Diose s ni j raa man n rihaan s ni j raa manj, cataj so se vaa cayn s ni j raa manj xn Diose rej nuva Diose 35 ndaa se quisi j quiyaj canan Diose rihaan taran nij s taj riyunj man s ni j raa manj ne quiri i tanga s ni j raa manj rihaan nij so adonj, taj s cunaj David yo a. 36 Che dan vaa che ndoo xcaj ya taran soj si j israelit cuent se vaa xa Jesucrist s cachrn maan soj

22Ne

Hechos2,3 rihaan rcutze, tzaj ne s ni j raa man n me so, ne s can Diose ti nanii man n rihaan sayuun me un so, quiyaj Diose adonj taj Pedr rihaan nij yuvii cunuu chre yo a. 37 Dan me se gaa cuno nij yuvii nana yo, ne quinan ndoo r nij so, ne xnanj nij so man Pedr ga yo nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii , cataj nij so a: Ne daj quiyaj nj, ga tinu taj nij so, xnanj nij so man nij tuvi Pedr a. 38 Gaa ne cataj Pedr rihaan nij so a: Canicaj nimn soj canoco soj chrej sa, ne cata ne cunudanj soj che yan queneen yuvii se vaa noco soj man Jesucrist, gaa ne tinavi j Diose cacun tum soj, ne rque Diose Nimn Diose catuu yo nimn soj ei. 39 Dan me se cata tuva Diose se vaa quiyaj so danj che nij soj do, che tan soj do, che nij s ne gan do a. Dan me se me maan s nacu nj Diose s ni j raa man n canoco man so me se quiyaj Diose danj che so adonj taj Pedr rihaan nij yuvii israelit yo a. 40 Gaa ne nata so queee doj nana rihaan nij so, gaa ne nago so chrej nucuaj man nij so, cataj so: Cu rihanj soj scanj tuvi n s noco tucun chii i , gaa ne quinani i soj rihaan sayuun ei taj Pedr rihaan nij yuvii israelit a. 41 Che dan me nij s cuchumn r senana so ro, cata ne nij so, ne gii yo me se canoco naca vanuj mj yuvii man Jesucrist ta asuun a.

326
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij s noco man Jesucrist a
42Dan

me se yoo canoco raan nij s noco man Jesucrist nana tucuyn nij apstol rihaan nij so, ne yoo guun tuvi cunudanj nij so a. Ne yoo cuxra taaj nij so rachrn ch nij so, ne yoo chre cachn niyaj nij so rihaan Diose a. 43 Ne cunudanj nij yuvii ro, cuchuvi ndoo nij so niyaj nij so nij suun sa nocoo quiyaj nij apstol yo a. 44 Tzaj ne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist me se o rej man chre cunudanj nij so, ne naquiyaj rcuaaan nij so nu siyaj nij so, ne siyaj taran nij so me cunudanj nij rasuun yo a. 45 Ne tuvj nij so to nij so do, siyaj nij so do, ne rqu nij so sesaanj nij so rihaan tuvi nij so s achiin rasuun man a. 46 Dan me se daj a gii anj nij so nuvi nocoo cachi nj niyaj nij so rihaan Diose, ndaa vaa guun r taran nij so a. Ne o nuu chre nij so o ve, ne uxra taaj nij so rachrn ch nij so a. Ne dan me se ndaa niha ndaa cochroj r taran nij so ch nij so chraa a. 47 Ne cataj nij so se vaa sa uxr quiyaj Diose che nij so, ne camii sa cunudanj nij yuvii ne chuman Jerusaln niyaj nij yuvii man nij so gaa ve mn chre nij so a. Ne daj a gii cunuu chre doj s vaj nani i rihaan sayuun ga nij so, quiyaj Diose a.

Dan me se aga vanuj rej anoco gii me se cuchi s cunaj Pedr do, s cunaj Juan do, nuvi nocoo, che se or achn

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nahuun sa o s rengo, quiyaj Pedr ga Juan a

327 niyaj nii rihaan Diose me yo a. 2 Ne maan or dan nicaj nii man o s rengo cuchi nii rihaan nuvi nocoo yo, ne s rengo me so asi j cangaa so a. Ne dan me se daj a gii uchruj nii man so rihaan yo rej xnuj tayaa cunaj Tayaa Ve Ndoo Vaa a. Ne yo me rej achn so caridad man nij yuvii atj nuvi yo a. 3 Dan me se queneen so man Pedr do, man Juan do, se vaa catuu roj so r nuvi nocoo, gaa ne cachn so caridad man roj so a. 4 Gaa ne niyaj uxr Pedr do, Juan do, man so, ne cataj Pedr rihaan so a: Ni yaj so man rj taj so rihaan s rengo yo a. 5 Gaa ne niyaj s rengo man roj so, che se guun r so se vaa rque roj so saanj man so a. 6 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Taj vaj a doj saanj rihaan u nj ma. Tzaj ne rque u nj se vaa rihaan u nj mn so ei. Dan me se che maan Jesucrist s cavii chuman Nazaret taj xnaanj u nj rihaan so se vaa naxumaan so ne cachee so taj Pedr rihaan so a. 7 Gaa ne quitaaa Pedr raa so rej nuva so, ne cachrn caya Pedr man so, ne nu nari nucuaj tac so do, xtucua so do a. 8 Gaa ne dan me se gj so, ne canicun caya so, ne cach so, ne dan me se catj so r nuvi nocoo ga roj so, ne cach ndoo so, ne gj so, ne cataj so se vaa sa uxr quiyaj Diose che so a. 9 Gaa ne queneen cunudanj nij yuvii se vaa cach so ne cataj so se vaa sa uxr quiyaj Diose a. 10 Ne queneen nij

Hechos3 yuvii se vaa maan so me s yn rihaan tayaa nuvi nocoo cunaj Tayaa Ve Ndoo Vaa ne achn so caridad, ne caanj ndoo r nij yuvii che se vaa nahuun sa s rengo yo a.
Nihnj me nana nata Pedr rihaan nij yuvii a

me se quitaaa s nahuun sa yo man s cunaj Pedr do, man s cunaj Juan do, ne che se caanj ndoo r nij yuvii , che dan cunnj nij yuvii cunuu chre nij yuvii rihaan roj so rque ching cunaj Corredor Salomn a. 12 Ne gaa queneen Pedr man nij yuvii , ne cataj so rihaan nij yuvii a: Cuno soj si j israelit cami j . Me che caanj ndoo r soj se vaa ch s nihnj ga. Me che niyaj ndoo soj man rj ga. Nuve maan rj me s guun nucuaj quiyaj cach so ma. Nuve chee se si j noco sa ndoo man Diose me rj, ne cach so quiyaj rj ma. 13 Dan me se Diose s noco xi i n s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacob do, me s quiyaj cavii sa ndoo tan maan so Jesucrist nanj adonj. Tzaj ne nij soj me nij s tucuachn man Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist, ne nda se guun ya r s cunaj Pilato se vaa caanj uun Jesucrist, tzaj ne cataj soj rihaan s cunaj Pilato se vaa guun r soj cavi Jesucrist adonj. 14 Dan me se cataj soj se vaa ne guun r soj ni yaj soj man s sa nimn yo ma. Maan se cachn niyaj soj rihaan s cunaj Pilato se vaa quiri i so taga man o s ticavi

11Dan

Hechos3,4 man yuvii a. 15 Ne ticavi soj man Jesucrist s guun nucuaj quiyaj gaa ina nimn n a. Ne Diose ro, quiyaj cunuu ina un Jesucrist, ne maan nj me s queneen se vaa cunuu ina un so nanj adonj. 16 Ne che se cuchumn r s nihnj niyaj so man Jesucrist ro, che dan nari nucuaj so, quiyaj Jesucrist adonj. Ne dan me se nahuun sa nu so, ne aj neen taran soj daj quiran so, ne aj cuno soj daj taj maan so nanj . 17 Ne nihnj me se nen u nj se vaa che se ne queneen soj daj si j me Jesucrist, ne che dan cavi so quiyaj soj ga nij s uun chij rihaan soj nanj ei. 18 Tzaj ne Diose ro, me s cataj xnaanj asi j na ndoo gaa rqu so nana nata nij s nata senana so, ne dan me se cataj xnaanj Diose se vaa s canej so ti nanii man yuvii rihaan sayuun me se quiran ndoo so sayuun a. Ne nihnj me se quisj ya nu ndaa vaa cataj Diose se vaa quiyaj maan Diose nanj ei. 19 Che dan canicaj nimn soj canoco soj chrej sa, gaa ne cavee tinavi j Diose cacun tum soj . 20 Gaa ne cavee quisi j gii cunuu cui j r taran n si j israelit, quiyaj s ni j raa man n, ne dan me se Jesucrist s cune Diose man ti nanii man n rihaan sayuun me se canej Diose man so cana un so rihaan n a. 21 Cuano nihnj me se me r Diose cayn so rej xta ndaa se quisi j gii naquiyaj sa Diose nu nij rasuun ndaa r se vaa nij rasuun asi j na ndoo ndaa vaa cataj xnaanj nij s sa s nata senana Diose gaa na a.

328 me se s cunaj Moiss cataj rihaan xi i n: Diose si j ni j raa man n me se cavi i yoo tin nij soj, quiyaj Diose, ne guun so s nata senana Diose ndaa vaa yaj maanj a. Ne cuno soj nu nana nata so rihaan soj . 23 Ne dan me se a me maan s navej r cuno senana s nata senana Diose yo, ne nu quiri i yanj nii man so scanj n si j israelit, ne quiri nu so nanj adonj, taj s cunaj Moiss gaa na a. 24 Ne dan me se s cunaj Samuel do, cunudanj yo nij s nata senana Diose do, cataj xnaanj taran un nij so un che gii yaj ei. 25 Ne rihaan maan nij soj camii nij s nata senana Diose, ne maan nij soj me nij s cavi i sa quiyaj Diose, ndaa vaa cata tuva Diose rihaan xi i n gaa na ei. Dan me se rihaan xi i n s cunaj Abraham cataj Diose: Dan me se cavi i sa nij yuvii man cunudanj nij chuman naj rihaan chumii , quiyaj tan tanij sino so a, taj Diose rihaan Abraham a. 26 Gaa ne aj can Diose man tan Diose rihaan chumii , ne cuchi tan Diose asino yaan rihaan maan soj, quiyaj Diose, che rej canicaj nimn o o nij soj, ne tanj xco nij soj tucun chii i , ne cavee quiyaj ndoo Diose se luj che taran nij soj ei taj Pedr rihaan nij yuvii cunuu chre r nuvi nocoo yo a.

22Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj camii s cunaj Pedr ga Juan rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a

Dan me se gaa camii s cunaj Pedr ga Juan rihaan nij

329 yuvii , ne cuchi nij xrej do, tanuu uun chij rihaan nij tanuu yaj suun r nuvi nocoo do, nij s saduceo do, rihaan roj so a. 2 O se ne guun niha r nij so gaa cuno nij so nana tucuyn Pedr ga Juan man nij yuvii nana se vaa Jesucrist me o s cunuu ina un gaa cavi so a. 3 Ne dan me se quitaaa nij so man roj so, ne caxrj nij so taga man roj so o yan a. O se aj tinuu me or yo a. 4 Ne queee nij s cuno senana roj so ro, cuchumn r nana yo, ne ve danj quisj u n mj sno canoco man Jesucrist ta asuun a. 5 Ne yo gii me se cunuu chre nij s nicaj suun do, nij s uun chij do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan nij yuvii do, chuman Jerusaln ga 6 s cunaj Ans s guun xrej ata suun nocoo doj do, s cunaj Caifs do, s cunaj Juan do, s cunaj Alejandr do, taran nij tuvi nij xrej ata suun nocoo doj do a. 7 Dan me se canicun caya s cunaj Pedr ga Juan tanuu ve man nij xrej, quiyaj nij xrej, ne xnanj nij xrej man roj so, cataj nij xrej a: Me rej quiri roj soj rej nucuaj do, me s cane suun rihaan roj soj do, ne quiyaj roj soj danj ga taj nij so, xnanj nij so man roj so a. 8 Gaa ne caraa ndoo Nimn Diose nimn Pedr, ne cataj Pedr rihaan nij so a: Cuno nij soj si j nicaj suun rii tanga rihaan nij yuvii do, cuno soj si j uun chij cuno nana cataj xnaanj u nj rihaan nij soj . 9 Nihnj me se naquiyaj cuu nij soj man rj che se cunuu ee r rj niyaj rj o s rengo, ne me r nij soj queneen

Hechos4 soj asa cavee nahuun sa s rengo nihnj a. 10 Che dan xcaj nij soj do, taran nij yuvii israelit do, cuent se vaa Jesucrist s cavii chuman Nazaret me s quiyaj cavee naxcaj rj man s rengo nihnj, ne o vaa nucuaj so a. Ne nij soj ro, me nij s quiyaj cachrn nii man Jesucrist rihaan rcutze, tzaj ne cunuu ina un so, quiyaj Diose a. 11 Ne xa Jess, tzaj ne so me yuvej quirij nij soj si j cune ve, ne yaj me se guun so yuvej sa doj rihaan taran nij yuvej man tac ve yaj nanj adonj. 12 Ne taj vaj a doj yo s guun nucuaj quiyaj cavi i sa n a ma. O rn so me s vaa rihaan chumii nihnj s can Diose, ne orn so me s cavee ti nanii man n rihaan sayuun nanj adonj taj Pedr rihaan nij s uun chij yo a. 13 Dan me se queneen nij so se vaa ne cuchuvi Pedr ga Juan ne sca uxr camii roj so, ne xcaj nij so cuent se vaa nuve si j tucuyn yanj me roj so, tzaj ne sa uxr nari roj so a. Che dan caryaanj nij so a. Ne queneen nij so se vaa roj so me s cach ga Jesucrist a. 14 Ne queneen nij so man s nahuun sa yo nicu n ga roj so a. Gaa ne ne quiri nij so nana cami i nij so ma. 15 Gaa ne cane nij s uun chij suun rihaan Pedr ga Juan ga s nahuun sa yo se vaa cu rihanj vanuj nij so xe, gaa ne cavee nuchruj raa nij tuvi nij s uun chij daj quiyaj nij so ga s cunaj Pedr ga Juan yo, r nij so a. 16 Dan me se cataj nij so: Daj quiyaj n ga roj s nihnj ga. O se xcaj taran nij s ne

Hechos4 chuman Jerusaln nihnj cuent se vaa ranga quiyaj suun roj so suun sa nocoo, ne se cavee cataj n se vaa ne quiyaj roj so danj ma. 17 Tzaj ne tuchuvi n man roj so ne cane n suun rihaan roj so se vaa se camii roj so che Jesucrist rihaan a yuvii a. Gaa ne se chanuu doj nana nihnj scanj nij yuvii a taj taran nij so a. 18 Gaa ne canacn nij so catuu un Pedr ga Juan rej nuu nij so, gaa ne nago nij so chrej nucuaj man roj so se vaa se camii roj so che Jesucrist ne se tucuyn roj so senana Jesucrist a. 19 Gaa ne canicaj s cunaj Pedr ga Juan cataj roj so rihaan nij so a: Nuchruj raa nij soj sese guun r Diose cuno nj rihaan soj ne tanj xco nj senana Diose ei. 20 Se cavee cane r nj ga suun amii che rasuun queneen nj do, che nana cuno nj do a ma taj roj so rihaan nij so a. 21 Gaa ne doj a camii yuvaa nij s uun chij yo rihaan roj so, tzaj ne ne quiri nij s uun chij yo daj quiyaj nij so sayuun man roj so a ma. Che dan nan nij so chrej man roj so a. O se nij yuvii me se cunudanj nij so cataj se vaa sa uxr quiyaj Diose che s nahuun sa yo a. 22 Ne s nahuun sa quiyaj suun sa nocoo yo me se vaj so vi j chihaa yo t doj a.

330 nu nana cataj nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij do, se vaa cataj nij so rihaan roj so a. 24 Gaa ne dan me se gaa cuno nij so senana roj so, gaa ne nu guun r taran nij so cachi nj niyaj nij so rihaan Diose, ne che dan nucuaj camii nij so, cataj nij so a: Man so me s quiyaj nu rej xta nu chumii nu na yaanj nu rasuun nu a. 25 Ne so ro, can Nimn so rihaan xi i nj s cunaj David s quiyaj suun che so, ne Nimn so ro, rqu nana rihaan so cami i so, ne dan me se cataj so: Me che camaan ndoo r nij s yanj, ne me che guun nij rmaan r nij yuvii ga. 26 Dan me se cavii nij s nicaj suun rey uun chij rihaan chumii nihnj, gaa ne cunuu chre nij so, che rej quiyaj nij so sayuun man s ni j raa man n do, man s can so ti nanii man yuvii rihaan sayuun do a, taj s cunaj David yo gaa na a. 27 Dan me se ya ya cunuu chre s cunaj Herodes do, s cunaj Poncio Pilato do, nij s yanj do, nij yuvii israelit do, rque chuman nihnj, che rej quiyaj nij so sayuun man tan so s cunaj Jesucrist s cun so man ti nanii man nj rihaan sayuun a. 28 Tzaj ne quiyaj nij so inanj se vaa guun r man so asi j na se vaa quiyaj nij so, ne man so me s quiyaj guun nu nihnj a. 29 Ne nihnj me se xcaj so si j ni j raa man nj cuent se vaa camii yuvaa ndoo nij so rihaan nj a. Ne racuj so man nj si j yaj suun che so se vaa guun nucuaj nj nata sca nj senana so rihaan yuvii a. 30 Dan me se racuj so man

me se nan nii man Pedr ga Juan, ne cuchi roj so rihaan tin roj so, gaa ne nata roj so

Nana nihnj taj xnaanj daj camii nij s noco man Jesucrist gaa cachn niyaj nij so rihaan Diose a
23Dan

331 nj quiyaj nj suun sa nocoo, ne nahuun sa yuvii , qui y so, che rej xcaj yuvii cuent se vaa si j nucuaj ndoo m so che tan so Jesucrist s guee taj taran nij so, cachn niyaj nij so rihaan Diose a. 31 Dan me se quisj cachn niyaj nij so rihaan Diose, gaa ne quinaan nu rej man nij so, ne caraa ndoo Nimn Diose nimn cunudanj nij so, gaa ne sca ndoo camii nij so senana Diose a.

Hechos4,5 apstol me nij s rqu nu se vaa cachiin rihaan so a. 36 Ne yoo so ro, me s cunaj Jos, ne tucunj nij apstol Bernab man so a. Ne nana Bernab taj se vaa s yaj nari nucuaj n me so a. Ne o tan tanij sino s cunaj Lev s cane gaa na me so, ne cavii so rej cunaj Chipre a. 37 Dan me se vaa o to so, ne cutuvj so man yo, ne nicaj so saanj quiri so che yo yo, ne caxrj so ston nij apstol yo a.

me se yoo cuyaan vaa r cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne a nij s noco man Jesucrist ne taj se vaa sesiyaj orn me rasuun ma. Tananj nu rasuun man rihaan o o nij so ro, me siyaj taran nij so, taj nij so, ne o chre mn nij so, ne o chre amii nij so, ne orn rasuun siyaj cunudanj nij so a. 33 Ne nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii me se nucuaj ndoo nata nij so se vaa cunuu ina un Jesucrist si j ni j raa man n a. Ne quiyaj ndoo Diose se luj che cunudanj nij so a. 34 Ne taj vaj a s achiin rasuun man ni j scanj nij so ma. O se cunudanj tin nij so s vaa to do, s vaa ve tucu do, cutuvj nij so siyaj nij so, ne nicaj nij so saanj quiri nij so, 35 ne caxrj nij so saanj yo ston nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii a. Ne sese cachiin rasuun rihaan o tin nij so, ne nij

32Dan

Nana nihnj taj xnaanj che yan yoo chre mn nij s noco man Jesucrist a

Dan me se vaa yoo s cunaj Ananas, ne vaa nica so chana cunaj Safira, ne cutuvj roj ni ca roj so o yo, 2 ne quiri roj so saanj, gaa ne quitaaa s cunaj Ananas taaj saanj yo, ne cavej r nica so qui taaa so saanj yo a. Gaa ne daj taaj saanj caanj nicaj so, caxrj so ston nij apstol cune Jesucrist man a. Ne camii ne so rihaan nij apstol se vaa nu saanj quiri so che yo cutuvj so me yo, cataj so a. 3 Gaa ne camii Pedr rihaan s cunaj Ananas, cataj so, ne: Me che catj s chree nimn so, ne camii ne so ndaa rihaan Nimn Diose, ne quitaaa so taaj saanj quir so gaa cutuvj so yo yo ga. 4 Dan me se daj guun r so, ne camii ne so ga. Nuve tooj man so cutuvj so ne gaa cutuvj so man yo ne ne n xcn so qui y so ndaa vaa me r man so qui y so ga sesaanj so na. Me che cavii

Nana nihnj taj xnaanj che cacun quiyaj s cunaj Ananas do, nica so chana cunaj Safira do a

Hechos5 ra so qui y so se vaa quiy so nihnj ga. Nuve rihaan yuvii uun camii ne so ma. Ndaa rihaan maan ya Diose camii ne so nanj adonj taj Pedr rihaan Ananas yo a. 5 Gaa cuno Ananas nana camii Pedr rihaan so, ne naxru so, ne cavi so a. Gaa ne cuchuvi ndoo cunudanj nij s cuno ndaa vaa quiran so a. 6 Gaa ne canicun nij s tachruu, ne carn nij so yatzj xr s cavi, gaa ne caanj nicaj nij so man so xe, gaa ne cachin nij so man so a. 7 Dan me se cachn vanuj or ta asuun, gaa ne catj nica s cavi yo r ve, ne ne queneen no daj quiran nica no ma. 8 Gaa ne cataj Pedr rihaan no a: Cataj xnaanj so rihanj sese nu saanj quitaaa roj soj che yo cutuvj roj soj me nihnj taj Pedr rihaan no a. Ve cunudanj ya saanj quitaaa rj che yo me yo ei taj no a. 9 Gaa ne cataj Pedr rihaan no a: Me che cuyaan guun r roj soj tiha yuunj roj soj man Nimn s ni j raa man n ga. Ni yaj so ei. Nij s cachin man nica so ro, nicun tayaa, ne nihnj me se cata nij so mn so, caanj ni caj nij so mn so xe cuano ei taj Pedr rihaan no a. 10 Gaa ne taj niyn naxru no rihaan yo rej nicu n Pedr, ne nu cavi no a. Gaa ne dan me se catj un nij s tachruu r ve, ne queneen nij so se vaa aj cavi no, gaa ne caanj nicaj nij so man no xe, gaa ne cachin nij so man no un xn nica no a. 11 Gaa

332 ne cuchuvi ndoo cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist do, cunudanj nij s cuno nana daj quiran roj ni ca roj so a.
Nana nihnj taj xnaanj che suun sa nocoo quiyaj nij apstol cune Jesucrist man nata se-nana so a
12Gaa

ne quiyaj ndoo nij apstol cune Jesucrist man suun sa nocoo niyaj nij yuvii ne chuman Jerusaln a. Ne yoo vaa r nij s noco man Jesucrist, ne cunuu chre nij so r nuvi nocoo r ching cunaj Corredor Salomn a. 13 Tzaj ne yo nij yuvii ro, ne quisi j r nij so cunuu chre nij so ga nij s noco man Jesucrist ma. Tzaj ne cunudanj nij yuvii cataj se vaa sa quiyaj nij s noco man Jesucrist a. 14 Tzaj ne cuchumn r queee nij sno do, nij chana do, niyaj nij so man s ni j raa man n, ne che dan guun ri i doj nij yuvii noco man so a. 15 Ne dan me se rihaan chruun do, rihaan yuv do, t nij s ran, rii nij yuvii man nij s ran yo xe a. Cuchruj nii man nij s ran r call rej cachen Pedr, che se sese secachun Pedr cano xr nij s ran ne nahuun so, r nij yuvii a. 16 Gaa ne cana ndoo yuvii cavii nij chuman naj nichrun chuman Jerusaln, ne nuu chre nij so a. Dan me se ata nij so s ran do, s nuu nana chree nimn do, ne nahuun sa cunudanj nij so a.

me se guun xcoj ruvaa r nij tuvi xrej ata suun nocoo doj

17Dan

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun quiyaj nii man nij apstol cune Jesucrist man nata se-nana so rihaan yuvii a

333 niyaj nij so man nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii a. Dan me se nij tuvi xrej me se s saduceo me nij so a. 18 Dan me se can nij so tanuu qui taaa man nij apstol, gaa ne caxrj nij so taga man nij so a. 19 Tzaj ne rej nii me se cana yoo semoz s ni j raa man n, ne canj so tayaa taga yo, ne caanj nicaj so man nij apstol xe a. Gaa ne cataj semoz Diose yo rihaan nij apstol: 20 Cavi i soj, ne caanj soj canicu n soj r nuvi nocoo, ne nata soj rihaan nij yuvii nu nana nihnj nana taj xnaanj daj quiyaj nij yuvii ne cavee gaa ina nimn nij yuvii rihaan Diose taj semoz Diose yo rihaan nij so a. 21 Sj cuno nij so nana vaa danj, gaa ne rej sj gii catj nij so r nuvi nocoo, ne tucuyn nij so senana Jesucrist rihaan nij yuvii a. Maan or dan canacn nij tuvi xrej ata suun nocoo doj, ne cunuu chre cunudanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, quiyaj nij so junt a. Gaa ne can nij so s caanj taga, ne cana ni caj nij so man nij apstol rihaan nij so, r nij so a. 22 Dan me se cuchi nij moz can nij s uun chij yo taga, gaa ne ne nari moz man nij apstol rque taga a ma. Che dan me canicaj nij moz yo rej mn nij s uun chij yo, ne nata nij moz yo se vaa guun taga a. 23 Dan me se cataj nij moz yo a: Dan me se gaa cuchi nj taga, ne vaa raan taga, ne nicu n nij tanuu rihaan tayaa, tum nij tanuu tayaa a. Tzaj ne gaa canj nj

Hechos5 tayaa, ne ne nari nj a yuvii r taga a ma taj nij moz rihaan nij s uun chij yo a. 24 Dan me se gaa cuno tanuu uun chij rihaan nij tanuu tum nuvi nocoo do, gaa cuno nij xrej ata suun nocoo doj do, nana vaa danj, gaa ne dan me se cuchuvi nij so, ne ne queneen nij so daj guun rej rihaan nij so quiyaj nij s noco man Jesucrist a. 25 Gaa ne dan me se cuchi yoo so rihaan nij s uun chij, gaa ne nata so rihaan nij so, cataj so: Xa nij s caxrj nij soj taga man, tzaj ne cuano nihnj me se nicu n nij so r nuvi nocoo, tucuyn uxr nij so rihaan nij yuvii nanj taj s cana rihaan nij so a. 26 Gaa ne cavii tanuu uun chij rihaan nij tanuu tum nuvi nocoo cavii nij moz cavii, caanj nij so nuvi nocoo, ne caanj nacaj nij so man nij apstol cune Jesucrist man rihaan nij s uun chij yo a. Tzaj ne ne quiyaj nij so fuerz man nij s cune Jesucrist man ma. O se cuchuvi tanuu do, nij moz do, niyaj nij so man nij yuvii se vaa go nij yuvii yahij xr maan nij so a. 27 Dan me se cana nicaj nij so man nij apstol rej cunuu chre cunudanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Gaa ne xnanj xrej ata suun nocoo doj man nij so, 28 cataj so a: N se aj cataj xnaanj nj rihaan nij soj se vaa cane r soj ga suun tucuyn rihaan nij yuvii che s nata soj che a. Tzaj ne cuano nihnj me se aj cuchi senana soj rihaan cunudanj nij s man chuman Jerusaln nihnj, quiyaj

Hechos5 soj, ne me r soj caraa soj cacun xr nj se vaa cavi sno noco soj quiyaj nj taj so rihaan nij apstol a. 29 Gaa ne cataj Pedr do, yo nij apstol cune Jesucrist man do a: Tzaj ne o se no xcn n cuno n asino yaan nana amii Diose rihaan nana amii yuvii a. 30 O se nij soj me s toco man Jesucrist rihaan rcutze, ne cavi so, quiyaj soj, ne Diose noco xi i n asi j na ro, me s quiyaj cunuu ina un so adonj. 31 Gaa ne maan Diose quiyaj cavii Jesucrist xta, ne nicu n Jesucrist rej xnuj Diose rej nuva Diose, ne guun Jesucrist s uun chij ndoo, ne s tinanii man n rihaan sayuun guun so, che rej cavee canicaj nimn n si j israelit gaa ne quinavi j cacun tum n adonj. 32 Ne nj me s nata nana nihnj rihaan yuvii ei. Ne neen Nimn Diose un se vaa ya ya vaa nana nihnj, ne rqu Diose Nimn Diose rihaan nj si j uno rihaan Diose a taj nij so rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. 33 Dan me se gaa cuno nij s uun chij nana nihnj, gaa ne camaan uxr r nij so, gaa ne guun r nij so ticavi nij so man nij apstol yo a. 34 Tzaj ne canicun caya yoo tuvi nij so o s fariseo s cunaj Gamaliel, ne s naquiyaj cuu setucuanj Moiss me so, ne carj cochroj cunudanj nij yuvii niyaj nij yuvii man so a. Gaa ne cane so suun se vaa cu rihanj nij apstol doj o or nii xe a. 35 Gaa ne cataj Gamaliel rihaan yo nij s uun chij yo a: Cuno soj si j israelit nana cami j rihaan nij soj cuano . Dan me se

334 tad soj daj quiyaj soj ga nij sno cana rihaan n nihnj . 36 O se asi j rque doj me se nachumaan o s cunaj Teudas, ne so ro, me s cataj se vaa si j sa uxr me maan so, ne canoco o caanj cient yuvii xc so ta asuun a. Gaa ne ticavi nii man so, ne chanuu cunudanj nij s cuno senana so, ne navij nu senana so nanj adonj. 37 Gaa ne dan me se cachn doj, gaa ne cavii yo s cunaj Judas s cavii estad Galilea, ne nachumaan so gaa gii cachrn gobiern sechuvi i cunudanj nij yuvii rihaan yanj a. Gaa ne tiha yuunj so man yuvii , ne canoco nij yuvii xc so a. Gaa ne cavi so un, gaa ne cunudanj nij yuvii cuno senana so chanuu un a. 38 Ne cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa se quiyaj nij soj a doj sayuun man nij s cana rihaan n cuan ma. O se sese tucun cuchruj yuvii uun me setucuanj nij so, ne sese yaj nij so ndaa vaa avii raa maan nij so, ne quiri nu se vaa yaj nij so nanj adonj. 39 Tzaj ne sese Diose me s rqu senana nij so, ne sese yaj suun nij so sesuun Diose, ne daj chihaa mj se caanj niya senana nij so quiyaj soj ma. Sese danj guun quiyaj nij soj, ne s unu ga maan Diose me nij soj adonj taj s cunaj Gamaliel cuno yo nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Dan me se cuchumn r nij so senana s cunaj Gamaliel yo, 40 gaa ne canacn nij so man nij apstol, ne catj nij so rej mn nij so, gaa ne go nii rutzii xr nij apstol, quiyaj nij s uun chij, ne

335 cane nij so suun rihaan nij apstol se vaa se camii nij so a nana che Jesucrist rihaan nij yuvii , gaa ne nan nij s uun chij yo chrej man nij apstol a. 41 Dan me se curihanj nij apstol rej mn nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit, ne guun niha r nij apstol che se si j vaa sa me nij so niyaj Diose ne che dan cavee quiran nij so sayuun che Jesucrist quiyaj Diose a. 42 Ne daj a gii me se cunuu chre nij apstol r nuvi nocoo do, r ve tucu nij so do, ne yoo tucuyn nij so man nij yuvii , ne nata nij so senana Jesucrist nana sa rihaan nij yuvii a.

Hechos5,6 yuvii che rej quiyaj chuvi i nj cooo rihaan nij chana cavi nica adonj. 3 Che dan nari i nij soj chi j tin n s ve amii nii niyaj nii man, tinuj. Dan me se nano soj s nuu ndoo Nimn Diose nimn, ne s cuu raa nano soj, ne cune n man nij so se vaa quiyaj suun nij so suun nihnj . 4 Ne xa nj, tzaj ne inanj suun yoo cachi nj niyaj rihaan Diose quiyaj suun nj, ne nata nj senana Diose nanj taj chuvi j nij apstol cune Jesucrist man nata senana so a. 5 Dan me se guun niha r cunudanj nij yuvii gaa cuno nij yuvii nana yo, ne narii nij yuvii man chi j tin nij so, ne yoo so me s cunaj Esteban, ne so ro, me s nucuaj uxr r niyaj man Diose, ne nuu ndoo Nimn Diose nimn so a. Ne narii un nij so man s cunaj Felip do, Prcoro do, Nicanor do, Timn do, Parmenas do, Nicols do a. Ne nuve si j israelit me Nicols, maan ne s guun r canoco setucuanj nij s israelit guun so, ne s cavii chuman Antioqua me so un a. 6 Ne dan me se nicaj nij yuvii man chi j nij so caanj nij so rihaan chuvi j nij apstol cune Jesucrist man, ne nij apstol me se cachn niyaj nij so rihaan Diose, gaa ne cuta nij so raa nij so raa chi j nij so che yan go nij so se ch rihaan nij chana nique cavi nica a. 7 Dan me se chanuu uxr senana Diose, ne guun ri i ndoo doj nij s tucuyn senana Jesucrist chuman Jerusaln yo, ne ndaa queee uxr nij xrej israelit cuchumn r senana Jesucrist ne cuno rihaan Jesucrist a.

Ne gii dan me se guun ri i doj nij s tucuyn senana Jesucrist, ne dan me se taaj nij so me s amii xnanj griego, ne yo taaj nij so me s amii xnanj hebreo a. Ne dan me se nij camii nij s amii xnanj griego niyaj nij so man nij s amii xnanj hebreo, che se ch go nij s amii xnanj hebreo yo rihaan nij chana nique cavi nica daj a gii a. Ne rihaan nij chana nique cavi nica n amii xnanj griego me se ne cuyaan go nij so se ch cha nij no a ma. Ne che dan amaan r nij s amii xnanj griego a. 2 Che dan chuvi j nij apstol cune Jesucrist man ro, canacn nij so man nij s tucuyn senana Jesucrist cunuu chre nij so, ne cataj chuvi j nij so a: Nij uxr vaa sese tanj xco nj suun nata senana Diose rihaan

Nana nihnj taj xnaanj daj cune nii man chi j s yaj suun che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a

Hechos6,7
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa quitaaa nii man s cunaj Esteban a

336 S nihnj ro, ne ane r so ga suun amii quij che rej guee nihnj do, che tucun noco n do, a ma. 14 O se cuno nj se vaa cataj so se vaa Jesucrist s cavii chuman Nazaret me s tiri nu nuvi nocoo nihnj, ne natuna so tucun cuchruj s cunaj Moiss che n adonj taj nij so, camii ne nij so niyaj nij so man Esteban yo a. 15 Gaa ne niyaj uxr cunudanj nij s yanj r ve yo man Esteban yo, ne ase vaa rihaan semoz Diose ro, danj vaa rihaan so, niyaj nij so a. Gaa ne xnanj xrej ata suun nocoo doj man s cunaj Esteban, cataj xrej: Ya uxr danj camii so dan tuva nij so danj che so na taj so, xnanj so man Esteban a.

me se s cunaj Esteban me se racuj ndoo Diose man so, ne guun nucuaj ndoo so, ne dan me se quiyaj ndoo so suun sa nocoo niyaj nij s man rej chuman Jerusaln a. 9 Tzaj ne canicun queee yuvii , ne taaj nij so me s anj ve tucuyn rej nuu chre nij s quiyaj canan curihanj rihaan seruvee nij so, ne yo taaj nij so me s cavii chuman Cirene, ne yo taaj nij so me s cavii chuman Alejandra, ne yo taaj nij so me s cavii rej cunaj Cilicia do, rej cunaj Asia do a. Dan me se can tuvi taran nij so ga s cunaj Esteban, 10 tzaj ne ne cavee quiyaj canan senana nij so rihaan senana Esteban a ma. O se racuj ndoo Nimn Diose man s cunaj Esteban, ne cavii ndoo nana cuu raa so, quiyaj Nimn Diose a. 11 Gaa ne caxrj nij so chrej rque yo taaj sno un, ne sno yo cataj: Cuno nj se vaa camii s cunaj Esteban yo nana nij che s cunaj Moiss ga maan Diose taj nij sno yo, camii ne nij so a. 12 Gaa ne camaan r nij yuvii do, nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, nij s naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii do, gaa cuno nij so senana nij s ne yo a. Gaa ne cavii nij so, quitaaa cunudanj nij so man Esteban, ne caanj nicaj nij so man so r ve nuu chre nij so, quiyaj nij so junt a. 13 Gaa ne canicun doj s camii ne s caraa cacun xr Esteban, ne cataj nij so a:

8Dan

ne cataj s cunaj Esteban yo: Cuno soj cami j rihaan soj, tinuj, tanuj. Dan me se gaa ataa cayn xi i n s cunaj Abraham chuman Harn, ne nindaj ya ve vaa Diose curuvi rihaan so rej vaj so rej cunaj Mesopotamia, 3 ne cataj Diose rihaan so: Cu rihanj so chihn so rej ne nij tuv so, ne cavi i so caanj so o rej ti han u nj mn so , taj Diose rihaan Abraham a. 4 Gaa ne dan me se curihanj so rej ne nij s caldeo, ne caanj so cayn so chuman Harn a. Gaa ne quisj cavi rej so, ne cavii un so, caanj so cayn so yo nihnj rej ne maan nij

Nana nihnj taj xnaanj daj camii natj s cunaj Esteban rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a
2Gaa

337 soj cuano a. 5 Tzaj ne a doj yo ne rque Diose rihaan s cunaj Abraham ma. Ne a tan Abraham ne cangaa gaa cata tuva Diose rihaan so se vaa guun siyaj nij tan tanij sino Abraham man yo nihnj nanj . 6 Gaa ne cataj un Diose rihaan so se vaa caanj cayn nij tan tanij sino so to yo yuvii , ne guun nij so moz cu nu rihaan yo nij yuvii yo, ne tucuxru yo nij yuvii man nij so cunu caanj cient yo a. 7 Ne xa nij yuvii guun nij so moz rihaan, tzaj ne maan Diose quiyaj sayuun man nij yuvii yo, gaa ne cu rihanj nij tan tanij sino Abraham rej yo, ne naman nij so cayn nij so rej nihnj, ne canoco nij so man Diose, ne quiyaj suun nij so che Diose, taj Diose rihaan Abraham gaa na a. 8 Dan me se cata tuva Diose se vaa quiyaj Diose danj che nij tuvi Abraham, gaa ne cane Diose suun se vaa cuta taran nij tuvi Abraham tanga man nij so, che se yuvii ni j raa Diose man me nij so a. Ne dan me se cangaa tan Abraham s cunaj Isaac, ne cuta Abraham tanga man so gaa vaj so tu nj gii a. Ne danj quiyaj Isaac un che tan so s cunaj Jacob, ne danj quiyaj un Jacob che nij tan so chuvi j nij xi i n nij s cayn gaa na a. 9 Gaa ne dan me se guun xcoj ruvaa r nij xi i n niyaj nij so man tin nij so Jos, gaa ne cutuvj nij so man so rihaan s caanj nicaj man so ndaa rej yo cunaj Egipt a. Ne Diose vaj ga so, 10 ne tinanii Diose man so rihaan nu

Hechos7 sayuun quiran so a. Gaa ne guun r s nicaj suun rey s cunaj Faran niyaj so man Jos, ne s sa ndoo avii raa guun Jos rihaan Faran, quiyaj Diose a. Gaa ne cune Faran man Jos se vaa guun chij Jos rihaan rej Egipt, ne ndaa rihaan nu ve tucu Faran guun chij Jos a. 11 Gaa ne cachn ndoo xnaa nu rej Egipt do, rej yo cunaj Canan do, ne quiran ndoo nij yuvii sayuun, ne xi i n ro, ne guun nucuaj nij so quiri nij so se cha nij so ma. 12 Gaa ne cuno Jacob nana se vaa vaa n trig ane rej Egipt, ne che dan tihaj yuun can so man nij tan so caanj nij so nano nij so n trig a. 13 Dan me se quisj vi j caanj nij so rej Egipt, gaa ne cataj xnaanj Jos rihaan nij so se vaa tin nij so me so, gaa ne dan me se xcaj Faran cuent me rej cavii Jos a. 14 Gaa ne can Jos nana rihaan rej so Jacob se vaa caanj nij tuvi Jacob cayn nij so rej Egipt, ne dan me se vanuj chihaa xnu yuvii me nij tuvi Jacob yo a. 15 Gaa ne dan me se caanj Jacob rej Egipt a. Cachn doj, gaa ne cavi so, ne cavi nij tan so xi i n, 16 gaa ne caanj nicaj nii man c man nij so ndaa chuman cunaj Siquem, ne dan me se cachin nii man c man nij so rque yuuj yuvej aj quirnj Abraham rihaan nij tan s cunaj Hamor rej chuman Siquem yo a. 17 Dan me se gaa quinichrun gii quisi j ya nu nana aj cata tuva Diose rihaan Abraham gaa na, ne dan me se xnaanj nij yuvii israelit yo rej Egipt, ne guun ri i ndoo

Hechos7 doj nij so a. 18 Danj quiyaj nij so ndaa se catj yo s nicaj suun rey yo Egipt, ne ne neen so a doj che s cunaj Jos a ma. 19 Ne so me s tiha yuunj man tuvi n nij yuvii israelit, ne tucuxru so man xi i n nij yuvii israelit yo a. Dan me se cane so suun se vaa quirii j nii man tan nij yuvii israelit neej le no xe, che rej cavi tan nij so a. 20 Ne maan ti dan me se cangaa s cunaj Moiss, ne caran r Diose niyaj so man Moiss, ne rque vanuj yavii tucuachij rej so ga nii so man so tucu rej so a. 21 Gaa ne caxrj yuve roj so man neej cunaj Moiss xe yo rej yanj, gaa ne dan me se nacaj maan tanij chana Faran man neej cunaj Moiss yo, ne tucuachij no man so ase y ga tan man quiyaj no a. 22 Gaa ne tucuyn nii nu senana nij s man Egipt nana cuu man s cunaj Moiss, ne sca amii so ne sca yaj suun so a. 23 Dan me se quisj s cunaj Moiss vi j chihaa yo, gaa ne guun r so caanj ni yaj so daj ran nij tuvi so nij yuvii israelit a. 24 Ne dan me se queneen so se vaa tucuxru yoo s man yo Egipt man o s israelit a. Che dan guun r s cunaj Moiss yo nayon cuent che tuvi so s israelit, ne che dan go so man s man yo Egipt yo a. 25 Gaa ne guun r s cunaj Moiss se vaa xcaj nij tuvi so s israelit cuent se vaa Diose racuj man so ti nanii so man nij so rihaan nij s man Egipt, tzaj ne ne xcaj nij so cuent ma. 26 Dan me se yo gii me se cuchi so rej man nij yuvii israelit,

338 ne dan me se vi j tuvi nij so cunu, ne guun r so nami i sa un roj so, ne che dan cataj so: Tinuj. Me che unu roj tinuj roj soj ga, taj so rihaan roj so a. 27 Ne s tucuxru man tuvi ro, tiguj raa so man Moiss, ne cataj so: Taj vaj s cune mn so guun chij so rihaan nj ne cane so cacun che nj ma. 28 Ne nihnj me se guun r so ti cav so manj, ndaa vaa ticav so man s man yo Egipt quii na, taj s tucuxru man tuvi rihaan s cunaj Moiss yo a. 29 Gaa ne che se xcaj s cunaj Moiss cuent se vaa chanuu ndoo nana se vaa ticavi so man o s man yo Egipt, gaa ne che dan cunnj so, ne caanj so cayn so rej cunaj Madin a. Ne xcaj so chana, ne cangaa vi j tan so sno cunii a. 30 Dan me se cachn vi j chihaa yo, gaa ne rej tacaan nichru n quij cunaj Sina me se queneen so o coj aco yaan raa, ne curuvi yoo semoz Diose rque yaan yo queneen so a. 31 Ne caanj r Moiss gaa queneen so rasuun yaanj yo, ne guun r so quinichru n so rihaan coj yo ni yaj so man yo, tzaj ne cuno so camii s ni j raa man n, 32 ne dan me se cataj s ni j raa man n: U nj ro, me Diose noco nij xi so gaa na a. Dan me se Diose noco s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacob do, m u nj , taj Diose s ni j raa man n cuno Moiss a. Gaa ne cuchuvi Moiss ne quirij man so, ne ne quisi j r so ni yaj so coj aco yaan raa yo a. 33 Gaa ne cataj s ni j raa

339 man n rihaan so a: Quiri i so canj ni j tac so . O se yo nicu n so cuano ro, me yo guee ndoo adonj. 34 Dan me se niyaj u nj, ne quenen u nj sayuun ran nij yuvii noco manj rej Egipt, ne cunoj daj rnj nij so che sayuun ran nij so, ne nihnj me se nanij u nj che se me raj ti nanii u nj man nij so rihaan sayuun ran nij so a. Che dan cuva so, ne canej u nj mn so rej Egipt , taj s ni j raa man n rihaan Moiss a. 35 Dan me se xa Moiss, tzaj ne so me s quirij yanj nij yuvii israelit man gaa cataj nij so se vaa taj vaj s cune man so guun chij so rihaan nij so ne cane so cacun che nij so ma. Tzaj ne so me s can maan Diose se vaa guun chij so rihaan nij yuvii israelit ne quiri i so man nij yuvii israelit rej guun nij so moz rihaan yo yuvii a. Danj quiyaj Diose ga Moiss gaa queneen Moiss semoz Diose yo rque coj aco yaan raa yo a. 36 Dan me se curihanj nij yuvii israelit rej cunaj Egipt, quiyaj Moiss, ne quiyaj ndoo so suun sa nocoo Egipt do, rej naj na yaanj cunaj Na Yaanj Maree do, rej tacaan vaj nij so vi j chihaa yo do a. 37 Ne maan Moiss yo me s cataj rihaan nij s israelit: Vaa gii, ne yoo tuvi soj ro, guun s nata senana Diose, quiyaj Diose, ne ase vaa y u nj ro, danj quiyaj so un a, taj Moiss rihaan nij yuvii israelit a. 38 Ne Moiss me s vaj ga cunudanj nij yuvii israelit rej tacaan, ne cach so ga semoz Diose s camii rihaan so rej

Hechos7 tacaan nichru n quij cunaj Sina, ne cach so ga nij xi i n un, ne so me s nata Diose senana Diose nana nucuaj rihaan, che rej tacuachn so nana yo ndaa rihaan n a. 39 Tzaj ne ne cavej r nij xi i n cuno nij so rihaan Moiss ma. O se tanj xco nij so senana so, ne guun inanj r nij so quiyaj nij so ndaa vaa yaj nij so rej Egipt a. 40 Dan me se cataj nij xi i n rihaan s cunaj Aarn, ne: Qui y so yaanj canoco n, gaa ne quitaj yaan yaanj yo rihaan n cachee n . O se xa Moiss s quiyaj curihanj n rej cunaj Egipt, tzaj ne ne neen uxr nj daj quiran so a ma, taj nij yuvii rihaan Aarn a. 41 Ne gii dan me se quiyaj nij yuvii israelit o scj leej, ne guun yo yaanj noco nij so, ne rqu ndoo nij so rasuun rihaan yaanj yo, gaa ne guun niha r nij so niyaj nij so yaanj quiyaj maan nij so a. 42 Che dan guun yanj Diose rihaan nij yuvii israelit, ne can raa Diose man nij so navi j nij so rihaan nij rasuun vaa rej xta, ne dan me se navj nij so rihaan gii do, rihaan yavii do, rihaan nij yati do a. Dan me se danj inanj taj nana no rihaan yanj quiyaj nij s nata senana Diose gaa na, ne nana yo taj: Taj vaj rasuun rqu nij soj si j israelit rihanj gaa vaj soj rej tacaan vi j chihaa yo ma. Taj vaj xcuu cacaa rihanj, quiyaj soj ma. 43 Tananj cata soj ve mant nuu yaanj cunaj Moloc, ne cata soj yati chraan, ne guun yo yaanj cunaj Renfn rihaan soj nanj adonj. Dan me se yaanj quiyaj maan soj navi j soj rihaan me roj yaanj yo, ne

Hechos7 che dan nonaj rej cane soj, ne rej xco chuman Babilonia cayn soj, qui yj adonj, taj Diose rihaan nij xi i n a. 44 Dan me se nicaj xi i n nuvi mant, ne ve nata maan Diose nana rihaan nij xi i n gaa vaj nij so rej tacaan me ve yo a. Ne nuvi mant yo ro, quiyaj Moiss man yo ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan so a. Dan me se ase vaa nuvi mant tihaan Diose rihaan Moiss, danj vaa quiyaj so a. 45 Ne caanj nicaj nij xi i n ga s cunaj Josu man nuvi mant yo ndaa to yuvii yanj, ne dan me se quirii yanj Diose man nij yuvii yanj rihaan to nij so, ne catj nij xi i n, quiyaj Diose a. Ne nuvi mant yo me rej quinavj nij xi i n rihaan Diose ndaa se cayn s cunaj David s nicaj suun rey a. 46 Ne David ro, guun niha r Diose niyaj Diose man so, ne cachn niyaj so rihaan Diose se vaa cavej r Diose cune so nuvi nocoo rej navi j nii rihaan taanj s cunaj Jacob a. 47 Ne s cunaj Salomn me s cune nuvi yo a. 48 Tzaj ne nuve si j ne r ve une yuvii me Diose s ni j raa nu chumii ma. O se cataj xnaanj s nata senana Diose se vaa maan Diose cataj: 49 Rej xta ro, me chruun xl sa t u nj, ne yo ro, me rej taj tacj adonj. Che dan taj che cune nij soj ve can u nj ma, taj s ni j raa man n, ne taj un so: Taj rej quiyaj soj naraan r u nj ma. 50 O se maanj raaj quiyj nu nij rasuun nihnj adonj, taj maan Diose a. 51 Dan me se nichraj ndoo r soj, ne nuve si j niha r xcaj

340 cuent che tucun sa me soj ma. Tananj niganj an tuvi soj ga Nimn Diose adonj. Ase vaa quiyaj xi i soj ro, danj yaj guee maan soj un nanj . 52 Dan me se canoco xi i soj man cunudanj nij s nata senana Diose, ne guun r nij so quiyaj nij so sayuun man nij so, ne ndaa ticavi nij so man nij s nata che s sa canej Diose rihaan chumii nihnj ti nanii man yuvii rihaan sayuun ei. Ne s sa yo me se guun nij soj s tacuachn man so rihaan nij s taj riyunj man n, ne ndaa ticavi nij soj man so vaa ei. 53 Dan me se soj me s guun r se vaa setucuanj Diose ro, me nana cataj xnaanj nij semoz Diose rihaan soj, tzaj ne ne uno soj nana yo ma taj s cunaj Esteban rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a.

me se gaa cuno nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit nana vaa danj, gaa ne cuyanj r nij so, ne ndaa ch ruj maan nij so tuva nij so niyaj nij so man Esteban a. 55 Tzaj ne Esteban ro, caraa ndoo Nimn Diose nimn so, ne dan me se niyaj so rej xta, ne queneen so rej ve ndoo vaa rej nicu n Diose, ne queneen so se vaa nicun Jesucrist rej xn Diose rej nuva Diose a. 56 Gaa ne cataj s cunaj Esteban a: Nihnj me se naxnj rej xta niyaj u nj, ne nen u nj man s can Diose ni caj yuunj man yuvii se vaa nicu n so rej xn Diose rej

54Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nii gaa ticavi nii man s cunaj Esteban a

341 nuva Diose taj so no nij s uun chij a. 57 Gaa ne nucuaj ndoo caguj nij so, ne carn raa nij so xr nij so, che rej ne cavej daj chihaa mj r nij so cuno nij so a doj senana Esteban a ma. Gaa ne cunnj cunudanj nij so ndaa rej nicu n Esteban, ne quitaaa cunudanj nij so man so, 58 ne quirii nij so man Esteban rque chuman Jerusaln yo, ne guun chee nij so go nij so yahij man Esteban a. Dan me se nij s caraa cacun xr Esteban me se cuchruj nij so sagan nij so rihaan yo rej nicu n o s tachruu cunaj Saulo a. 59 Gaa ne go ndoo nij so yahij man Esteban, ne cachn niyaj so rihaan Jesucrist, ne cataj so: Nihnj me se nacaj so nimanj, Jesucrist S Chij taj so, cachn niyaj so rihaan Jesucrist a. 60 Gaa ne canicun ruj so, ne nucuaj ndoo caguj so, cataj so: Se cara so cacun nihnj xr nij so, man S Chij taj so, gaa ne cavi so a. Ne s cunaj Saulo yo ro, cunaj quiran Esteban r so a.

Hechos7,8 quinj chuman Jerusaln a. 2 Ne dan me se taaj nij s sa nimn cachin man Esteban, ne tavee uxr nij so che se vaa cavi so a. 3 Tzaj ne s cunaj Saulo me se s taj riyunj man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist me so, ne ticavi so man nij s noco man Jesucrist a. Dan me se cuchi so ve ne o o nij s noco man Jesucrist, ne quitaaa so man nij so, ne dan me se nu sno nu chana nu quitaaa so, ne caxrj so taga man nij so a.

Ne gii dan me se guun chee nii quiyaj ndoo nii sayuun man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist s ne chuman Jerusaln a. Dan me se cunnj nij so chuman Jerusaln, ne caanj nij so ndaa nu estad Judea do, estad cunaj Samaria do a. Tzaj ne orn maan nij apstol cune Jesucrist man nata senana so ro, me nij s yoo

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun quiyaj s cunaj Saulo man nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist a

me se nij s cunnj me se ch ndoo nij so nata nij so senana Diose nana sa rihaan yuvii a. 5 Ne s cunaj Felip caanj chuman Samaria, ne camii natj so senana Jesucrist rihaan nij yuvii man chuman yo a. 6 Gaa ne cuno nij s man chuman Samaria senana Felip, ne queneen nij so nij suun sa nocoo quiyaj so, ne che dan guun niha ndoo r cunudanj nij so cuno nij so senana Felip a. 7 Dan me se queee nij nana chree curihanj nimn yuvii , quiyaj so, ne nucuaj caguj nij nana chree yo gaa curihanj nij yo a. Ne quinahuun queee nij s ran do, queee nij s rengo do, 8 ne che dan guun niha uxr r nij s ne chuman Samaria yo a. 9 Ne dan me se gaa ataa cuchi Felip chuman Samaria, ne vaa o sno cunaj Simn chuman yo, ne Simn me se quiyaj chruun ndoo so, ne caanj r nij s ne Samaria,

4Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi se-nana Diose chuman cunaj Samaria a

Hechos8 quiyaj so a. Ne cataj so rihaan nij yuvii se vaa s sa uxr me maan so, 10 ne cunudanj nij yuvii caryaanj uxr se vaa quiyaj so, ne dan me se nu nij s noco do, nu nij s uun chij do, cataj se vaa me so s ata ndoo rej nucuaj, quiyaj maan Diose, taj nij so, niyaj nij so man Simn a. 11 Dan me se sa ndoo nan xrej nij yuvii daj taj so, che se sa ndoo quiyaj chruun so, ne caanj r nij so, quiyaj Simn a. 12 Dan me se gaa nata Felip senana Diose nana sa che suun uun chij Diose rihaan chumii nihnj do, nana che Jesucrist do, ne cuchumn r nij yuvii nana yo, ne cata ne sno do, chana do, che Jesucrist a. 13 Ne ndaa maan Simn cuchumn r nana yo, ne cata ne so, ne canoco so xc Felip, ne caanj r maan so un gaa queneen so nij suun sa nocoo quiyaj suun Felip a. 14 Dan me se cuchi nana rihaan nij apstol s cune Jesucrist man nata senana so s ne chuman Jerusaln se vaa cuchumn r nij s man chuman Samaria senana Diose, ne che dan can nij so man Pedr do, man Juan do, se vaa cuchi roj so rihaan nij s ne chuman Samaria, 15 ne dan me se cuchi roj so, gaa ne cachn niyaj roj so rihaan Diose che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Samaria se vaa catuu Nimn Diose nimn nij so quiyaj Diose a. 16 O se ataa catuu Nimn Diose nimn nij so a. Maan se tihaj cata ne uun nij so che Jesucrist si j ni j raa man n a. 17 Dan me se cuta raa Pedr

342 ga Juan raa nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Samaria, gaa ne catj Nimn Diose nimn nij so a. 18 Dan me se queneen s chruun cunaj Simn se vaa gaa cuta raa Pedr ga Juan raa yuvii , ne catj Nimn Diose nimn nij yuvii yo, ne che dan rquee so saanj rihaan roj so, 19 ne cataj so: Rque u nj saanj man roj soj, ne rque roj soj rej nucuaj nicaj roj soj mn u nj, ne me maan o s cuta u nj raaj raa, ne cavee catuu Nimn Diose nimn nij so, quiyaj roj soj taj so rihaan roj so a. 20 Gaa ne cataj Pedr rihaan so a: Tad so se cacaa so rihaan yaan ga sesaanj so . Me che guun r so se vaa ane se rqu uun Diose ga. 21 Daj chihaa mj se cavee qui y so danj ma. Ne vaa nica a doj nimn so rihaan Diose a man adonj. 22 Vaa che canicaj nimn so tanj so tucun chii i noco so nihnj, gaa ne cachi nj ni y so rihaan Diose s ni j raa man n sese cavee caraa xnaa so ndaa vaa guun r so . 23 O se cuano nihnj me se xcaj u nj cuent se vaa vaa chii i nu nimn so ei taj Pedr rihaan Simn yo a. 24 Gaa ne cataj Simn: Cachi nj niyaj roj soj rihaan Diose s ni j raa man n che u nj se gaa nanj qui rn u nj a doj se vaa cataj roj soj ruguanj taj so rihaan roj so a. 25 Dan me se nata ndoo roj so senana Diose s ni j raa man n, gaa ne quinan roj so chuman Jerusaln, ne nata roj so senana Diose nana sa rque queee chuman naj estad cunaj Samaria a.

343
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchumn r o s eunuco cavii rej cunaj Etiopa niyaj so man Jesucrist a
31O

Hechos8 se asa cavee cu noj nana nihnj r so, ne nuvi s tucuyn nana nihnj manj ga taj s eunuco yo rihaan Felip, gaa ne canacn s eunuco man Felip se vaa cavi i Felip cuchri ne quitaj so rej xn s eunuco yo a. 32 Dan me se nana nayaa s eunuco yo ro, me nana nihnj a: Ase vaa dnj tuva matzinj gaa uchi xo rihaan s ticavi man xo do, ase vaa dnj tuva matzinj leej gaa uchi xo rihaan s caca cachij xr xo do, danj quiyaj so, ne a doj nana ne cami i so ma. 33 Dan me se caxrj naaj ndoo nii man so, ne maan che se naquiyaj nica so nimn so, ne taj cane sa cacun che so ma. Tzaj ne a doj yuvii se guun nucuaj cataj xnaanj che cunudanj nij s noco xnaanj tuvi ga so, che se ne xnaanj so a ma. O se ne vaj so rihaan chumii nihnj cuano ma, taj senana s cunaj Isaas nana nayaa s eunuco yo a. 34 Dan me se xnanj s eunuco yo man Felip, cataj so: Me s me s quiran nu ndaa vaa taj xnaanj s nata senana Diose nihnj ga. Maan s nata senana Diose quiran danj na. Yo so xa taj s eunuco, xnanj so man Felip a. 35 Gaa ne guun chee Felip cataj xnaanj so daj taj maan nana yo nana nayaa s eunuco yo, gaa ne nata so nu senana Jesucrist nana sa rihaan s eunuco yo a. 36 Dan me se gaa vaj roj so chrej, ne cuchi roj so rej nuu doj na, gaa ne cataj s eunuco: Ni yaj so ei. Nihnj me nuu na . Ne cavee cata ne u nj na taj so, xnanj so man Felip a.

ne camii yoo semoz Diose rihaan s cunaj Felip, cataj so: Cavi i so, caanj so rej sur ndaa chrej avii chuman Jerusaln anj ndaa chuman Gaza taj semoz Diose rihaan Felip a. Dan me se chrej vaj rej tacaan inanj me chrej yo a. 27 Dan me se cavii Felip, caanj so, ne gaa vaj so chrej yo, ne queneen so o s eunuco cavii yo cunaj Etiopa, ne s nuu rihaan chana rein cunaj Candace uun chij rihaan nu yo Etiopa me s eunuco yo a. Ne s tum nu sesaanj chana rein yo me so a. Dan me se aj caanj so chuman Jerusaln navi j so rihaan Diose, 28 ne nihnj me se nan so chihn so, ne t so cuchri nucuaj cuay, ne nayaa so nana cachrn s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na rihaan yanj a. 29 Gaa ne dan me se cataj Nimn Diose rihaan Felip a: Cuchi so rihaan cuchri nucuaj cuay na nihnj, ne cachee so rej xn cuchri yo taj Nimn Diose rihaan Felip a. 30 Dan me se cunnj Felip rej xn cuchri, gaa ne cuno so se vaa nayaa s taj cuchri senana s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na a. Ne xnanj Felip man so, cataj Felip: Ne ya uxr un so nana nayaa so na taj Felip, xnanj so man s eunuco yo a.

26Gaa

Hechos8,9 ne cataj Felip rihaan so a: Sese ya ya amn r so niyaj so man Jesucrist, ne cavee a taj Felip rihaan so a. Gaa ne cataj s eunuco rihaan Felip a: Amn r u nj se vaa tan Diose me Jesucrist ei taj so rihaan Felip a. 38 Gaa ne cane s eunuco suun se vaa canicu n cuchri, gaa ne nanij roj so rihaan yo, gaa ne caanj roj so rej nuu na, gaa ne cuta ne Felip man s eunuco yo a. 39 Dan me se gaa curihanj roj so r na, gaa ne naxcaj Nimn Diose man Felip, ne ne queneen un s eunuco yo man Felip a ma. O se cavii s eunuco yo, quinan so, ne guun niha r so a. 40 Ne Felip me se aj nu so chuman Azoto a. Gaa ne nu nij chuman naj rej vaj so ro, nata so senana Diose nana sa rihaan nij s ne nu nij chuman yo, ne danj quiyaj so ndaa se cuchi so chuman Cesarea a.

344 yanj yo rihaan nij so se vaa sese nari Saulo man nij s noco man Jesucrist, ne se sno se chana se no xcn so nu mj so man nij so ne caanj ni caj so man nij so ndaa chuman Jerusaln caxri i so man nij so taga a. 3 Dan me se nicaj Saulo yanj, ne vaj so chrej, ne quinichrun so chuman Damasco yo, ne taj niyn cuchuguu n nu xta nu anicaj rej nicu n so a. 4 Gaa ne quinij so rihaan yo, ne dan me se cuno Saulo se vaa cataj yoo so rihaan so: Cu n so cami j, Saulo. Me che y so sayuun manj ga taj nana cuno Saulo a. 5 Gaa ne xnanj Saulo man s camii rihaan so, cataj so: S Chij, me s m so ga taj so, xnanj so a. Gaa ne s camii rihaan so cataj: U nj ro, me Jess, ne yaj ndoo so sayuun manj adonj. 6 Tzaj ne naxagaa so caanj so ndaa chuman Damasco, gaa ne cataj nii rihaan so daj qui y so taj Jesucrist rihaan Saulo a. 7 Ne nij sno vaj chrej ga Saulo me se canicun nij so, ne a doj nana ne cami i nij so a ma. Ne cuno nij so nana yo, tzaj ne taj a rasuun ne queneen nij so a ma. 8 Ne Saulo me se naxumaan so, ne nuxra so rihaan so, tzaj ne taj se quiy queneen so ma. Yuun chee carn rihaan so nanj adonj. Gaa ne quitaaa yo nij so raa so, ne racuj nij so man Saulo ch Saulo, ne caanj nij so chuman Damasco a. 9 Ne quisj vanuj gii ne cavee queneen so ma. Ne ne cha so ne ne coo so na a ma.

37Gaa

Dan me se s cunaj Saulo me se o guun r so quiyaj so sayuun man nij s noco senana Diose si j ni j raa man n ne ndaa guun r so cavi nij so, ne che dan canoco uxr so man nij s noco man Jesucrist a. Ne caanj so rej ne xrej ata suun nocoo doj, 2 ne naxcaj so yanj act rihaan xrej, ne yanj act yo ro, caanj chuman Damasco rihaan nij s ni j raa ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss a. Ne taj xnaanj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran s cunaj Saulo gaa canicaj nimn so quiyaj Jesucrist a

345 me se chuman Damasco ro, yn o s tucuyn senana Jesucrist, ne Ananas cunaj so a. Ne naquiyaa Diose si j ni j raa man n rihaan so, ne cataj so a: Cu n so cami j, Ananas taj Diose si j ni j raa man n no so a. Nihnj n u nj un u nj amii so taj Ananas rihaan Diose si j ni j raa man n a. 11 Gaa ne cataj Diose si j ni j raa man n rihaan Ananas a: Canicu n cay so caanj so call cunaj Call Nica, ne cuchi so ve tucu s cunaj Judas, ne nano so o s cunaj Saulo s cavii chuman Tarso . O se cuano nihnj me se achn niyaj so rihanj, 12 ne dan me se gaa cachn niyaj so ne naquiyaa o s cunaj Ananas rihaan so, quiyj adonj. Ne catj Ananas yo rihaan so, ne cuta raa so raa Saulo, che rej cavee curuvi un rihaan so qui yj a taj Diose si j ni j raa man n rihaan Ananas a. 13 Gaa ne cataj Ananas rihaan Diose si j ni j raa man n a: Tzaj ne aj cataj xnaanj ndoo nii rihanj che s nihnj, S Chij. O se aj quiyaj chii i ndoo so man nij s sa noco mn so nij s yanj chuman Jerusaln, 14 ne nihnj me se ve danj nicaj so yanj act che rej nu mj so man cunudanj nj si j achn niyaj rihaan so, quiyaj nij xrej ata suun nocoo doj adonj taj Ananas a. 15 Gaa ne cataj Diose si j ni j raa man n rihaan so a: Caanj so cuaj ei. O se aj narii u nj man so quiyaj suun so rihanj, ne xcaj nij s yanj do, nij s nicaj

Hechos9 suun rey do, maan nij s israelit do, cuent che u nj, quiyaj so adonj. 16 O se u nj me s cataj xnaanj rihaan so che nu sayuun no xcn so quiran so, che yan nata so rihaan yuvii cheej adonj taj Diose si j ni j raa man n rihaan Ananas a. 17 Dan me se caanj Ananas, ne catj so r ve yo, ne cuta raa so raa Saulo, ne cataj so: Diose si j ni j raa man n can manj canaj rihaan so nihnj, tinuj. Ne so ro, me Jesucrist s quenen so gaa vaj so chrej gaa can so nihnj ei. Ne me r so curuvi un rihaan so ne catuu ndoo Nimn Diose nimn so ei taj Ananas rihaan so a. 18 Nu camii so danj, ne nu cayuu o rasuun rihaan Saulo, ne ase vaa o nuj catu n ro, danj vaa se cayuu rihaan so, ne curuvi rihaan Saulo, ne canicun caya so, ne cata ne so a. 19 Ne ch so chraa, ne nari nucuaj r so a.

10Dan

Dan me se cayn Saulo doj gii ga nij s tucuyn senana Jesucrist yanj chuman Damasco, 20 ne nu caanj so nij ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii natj so rihaan nij so se vaa Jesucrist ro, tan ya Diose me so a. 21 Ne cunudanj nij s cuno senana Saulo ro, caryaanj ndoo nij so senana so, ne cataj nij so: Tzaj ne nuve si j nihnj me s taj riyunj man nij s yanj chuman

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii natj Saulo se-nana Jesucrist chuman Damasco a

Hechos9 Jerusaln achn niyaj rihaan Jesucrist, ne cana so ndaa nihnj che rej me r so nu mj so man nij so ne caanj ni caj so man nij so rihaan nij xrej ata suun nocoo doj, r so na taj nij s cuno senana Saulo rihaan tuvi nij so a. 22 Tzaj ne doj a nucuaj nata so senana Jesucrist rihaan nij yuvii israelit yanj chuman Damasco, ne ve tihaan so rihaan nij so se vaa Jesucrist me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne ndaa cunuu dnj tuva nij so, quiyaj so a.

346 cunuu chre so ga nij s tucuyn senana Jesucrist, tzaj ne cuchuvi cunudanj nij so niyaj nij so man Saulo a. O se ne cuchuman r nij so ni yaj nij so senana Saulo se vaa si j tucuyn senana Jesucrist me so a. 27 Che dan nicaj s cunaj Bernab man so, caanj so rihaan maan nij apstol cune Jesucrist man nata senana so, ne nata Bernab rihaan nij so daj guun gaa queneen Saulo man Jesucrist si j ni j raa man n gaa vaj so chrej ne camii so ga Jesucrist si j ni j raa man n, ne nata un Bernab daj quiyaj Saulo chuman Damasco gaa camii natj so, ne ne cuchuvi so a doj cami i natj so rihaan nij yuvii che Jesucrist, taj Bernab a. 28 Dan me se guun chee nij so ve camii nij so ga Saulo, ne o vaj so ga nij so a. Ne camii natj so senana Jesucrist s ni j raa man n rihaan nij s man chuman Jerusaln, ne a doj ne cuchuvi so, ne nucuaj camii natj so rihaan nij yuvii a. 29 Dan me se camii so ga nij s israelit amii xnanj griego, ne can tuvi nij so ga so a. Tzaj ne nij so ro, guun r ticavi man so a. 30 Dan me se xcaj nij tinuj nij s noco man Jesucrist cuent se vaa guun r yo nij s israelit ticavi nij so man Saulo, ne che dan caanj nicaj nij so man Saulo ndaa chuman Cesarea, gaa ne can nij so man so ndaa chuman Tarso a. 31 Ve dan me se dnj yn cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj nu estad Judea do, Galilea do, Samaria do a. Dan me se carj cochroj ndoo nij so rihaan Diose si j ni j

me se cachn queee gii, gaa ne cavii raa nij yuvii israelit daj quiyaj nij so ne cavee ticavi nij so man Saulo a. 24 Tzaj ne xcaj Saulo cuent daj guun r nij so quiyaj nij so man so, ne dan me se nuvi i nigan tum ndoo nij yuvii israelit tayaa ching yahi j taj rej atj yuvii chuman yo, che rej me r nij so nari nij so man Saulo ne ticavi nij so man Saulo, r nij so a. 25 Che dan nij s tucuyn senana Saulo ro, can nij so man Saulo r o scaa xi j, ne rej nii tacuachn nij so man Saulo rque tayaa leej taj ching yahij arn tuva chuman, ne tananij nij so man Saulo rihaan yo xe, ne dan me se quinanii so a.

23Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quinanii Saulo rihaan nij yuvii israelit guun r ticavi man so a

me se cuchi Saulo chuman Jerusaln, ne guun r so

26Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve camii nij s tucuyn se-nana Jesucrist yanj chuman Jerusaln ga Saulo a

347 raa man n, ne che dan ve doj nari nij so canoco nij so setucuanj so a. Ne Nimn Diose tucuyn man nij so daj quiyaj nij so, ne che dan guun ri i ndoo nij so doj a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa quinahuun sa s cunaj Eneas, quiyaj Jesucrist, gaa camii Pedr ga so a

Hechos9 se sa me no, ne rqu ndoo no rasuun man nij s nique, 37 ne gii dan me se can chiii man no, ne quiran ndoo no, ne cavi no a. Ne tucuane nii man no, ne cuchruj nii man no rque ve nata, 38 ne dan me se nichru n naj chuman Lida ga chuman Jope, ne cuchi nana rihaan nij s tucuyn senana Jesucrist yanj chuman Jope se vaa vaj Pedr chuman Lida yo, ne che dan can nij so man vi j sno cuchi roj so rihaan Pedr a. Dan me se cuchi roj so rihaan Pedr, ne cataj roj so: Se guun raan so cuchi so rihaan nj si j yanj chuman Jope ma taj roj so rihaan Pedr a. 39 Gaa ne naxumaan Pedr, ne caanj so cuaj ga roj so a. Ne gaa cuchi nij so chuman Jope, ne caanj nicaj nij so man Pedr r ve nata naj chana cavi cunaj Dorcas, ne cana cunudanj nij chana cavi nica rihaan Pedr, ne tavee nij no, ne tihaan nij chana rihaan Pedr cunudanj nij yatzj quiyaj Dorcas gaa vaa ina no a. 40 Dan me se quirii Pedr man cunudanj nij no xe, gaa ne canicun ruj so, ne cachn niyaj ndoo so rihaan Diose a. Gaa ne canicaj so, cataj so rihaan c man chana a: Naxagaa so, Tabita taj so rihaan no a. Gaa ne naxra rihaan no, ne gaa queneen no man Pedr, ne caanj cane caya no, 41 ne quitaaa Pedr raa no, ne naxumaan no, quiyaj so a. Gaa ne canacn so cana nij chana cavi nica do, yo nij s sa noco man Diose do, ne tihaan so man n cunaj Dorcas rihaan

me se ch s cunaj Pedr nu rej ne nij s sa noco man Diose, ne dan me se cuchi so ndaa rihaan tin nij so ne chuman Lida, 33 ne chuman Lida ro, nari so o s cunaj Eneas, ne so me se aj quisj tu nj ya yo yoo naj so rihaan yuv, ne o s taj se y cachee me so, 34 ne dan me se cataj Pedr rihaan so: Cuano nihnj me se nahuun sa so, yaj Jesucrist, Eneas. Naxagaa so cuaj, ne nacue so tuv so cuaj ei taj Pedr rihaan so, ne nu camii Pedr danj, ne nu naxumaan caya so canicun so a. 35 Gaa ne queneen cunudanj nij s yanj chuman Lida do, nij s yanj taa cunaj Sarn do, ndaa vaa nahuun sa s cunaj Eneas yo, gaa ne che dan canicaj nimn nij so canoco nij so man Diose si j ni j raa man n a.

32Dan

me se chuman Jope yn o chana tucuyn senana Jesucrist, ne Tabita cunaj no xnanj hebreo, ne Dorcas me sechuvi i no xnanj griego a. Ne chana quiyaj inanj

36Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un chana cunaj Dorcas, quiyaj Pedr a

Hechos9,10 nij so se vaa cunuu ina un no a. me se cuchi nana che Dorcas rihaan cunudanj nij s ne chuman Jope, ne che dan queee nij s man Jope cuchumn r niyaj man Diose si j ni j raa man n a. 43 Dan me se guun raan Pedr queee gii chuman Jope, ne dan me se tucu o s cunaj Simn caran so queee gii, ne s naquiyaj laruu nuj xcuu me Simn yo a.
42Dan

348 aj xcaj Diose cuent che caridad y so a. Che dan nuu r Diose mn so a. 5 Ne nihnj me se canej so sno caanj chuman Jope, ne nacu nj nij so cana o s cunaj Simn Pedr nihnj . 6 Ne so me se aran so ve tucu yo s cunaj Simn s naquiyaj laruu nuj xcuu s ne tuva na yaanj a taj semoz Diose rihaan Corneli a. 7 Dan me se caanj un semoz Diose yo, gaa ne canacn Corneli cana vi j semoz maan so do, yoo tanuu noco man Diose ga so do, 8 ne cana vanuj nij so, ne cataj xnaanj so rihaan nij so se vaa cataj semoz Diose rihaan so, gaa ne can so man nij so caanj nij so chuman Jope nano nij so man s cunaj Simn Pedr a. 9 Ne yo gii me se vaj vanuj nij so chrej, ne maan or quinichrun nij so chuman Jope me se cavii Pedr xr ve caran so, cachi nj niyaj so rihaan Diose, ne caxuj me yo, 10 ne dan me se quinaaan rque so, ne guun r so cha so chraa a. Ne tihaj yaj chuvi i nij s man r ve cha so, ne maan or dan naquiyaa o rasuun rihaan Pedr a. 11 Dan me se queneen so se vaa naxra rej xta, ne nanij yoo rasuun rihaan yo, ne ase vaa o yatzj mant caxra ndoo vaa yo, ne vaa caanj scj yatzj mant yo a. 12 Ne nuu cunudanj nij xcuu vaa caanj tac do, nij xcuu nucuaj ri i man do, nij xtj do, yo nij xcuu vaa tachrii xr do, nuu rque yatzj mant yo a. 13 Gaa ne cuno Pedr nana camii yoo so rihaan so a: Naxumaan so, Pedr. Ti cav so man nij xcuu yo, ne cha so nee taj nana yo cuno Pedr a.

10

Dan me se yn o s cunaj Corneli chuman Cesarea, ne s ni j raa o taaj xne tanuu cunaj italiano me so a. Dan me se nuve si j israelit me so, maan se si j yanj me so, 2 ne si j ve ndoo noco man Diose me so, ne arj cochroj ndoo so rihaan Diose, ne ase vaa yaj so ro, danj yaj nij tucua so un a. Ne rqu ndoo so caridad rihaan nij yuvii , ne niganj cachn niyaj so rihaan Diose a. 3 Dan me se aga vanuj rej caanj gii ta asuun me se naquiyaa ranga yoo semoz Diose rihaan so, ne catj semoz Diose yo rej nicun so, ne cataj semoz Diose: Cornelio taj semoz Diose no so a. 4 Gaa ne niyaj uxr Corneli man semoz Diose yo, ne cuchuvi ndoo so, ne cataj so: Me che nacn so manj, ga taj so, xnanj so man semoz Diose yo a. Gaa ne cataj semoz Diose rihaan so a: A j xcaj Diose cuent che nana achn ni y so rihaan Diose, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi se-nana Jesucrist rihaan nij tuvi s yanj cunaj Cornelio a

349 ne cataj Pedr: Se guun ma. Daj chihaa mj se guun qui yj danj, man S Chij. O se nuve xcuu ch me yo rihaan nj si j israelit ma. Maan se xcuu vaa chii i me nij xo rihaan nj nanj . O se nu cana a doj ne cha u nj nee xcuu vaa danj a ma taj Pedr a. 15 Gaa ne camii un s camii rihaan Pedr, cataj so: Ne sese Diose me s cataj se vaa cunuu sa o rasuun, ne se guun cataj so se vaa chii i vaa rasuun yo rihaan so ma taj un so rihaan Pedr a. 16 Gaa ne dan me se quisj vanuj cuno Pedr nana vaa danj nana camii Diose rihaan so, gaa ne nu cavii un nu yatzj mant man xcuu yo rej xta a. 17 Dan me se quinan ndoo r Pedr che rasuun naquiyaa rihaan so, ne maan or dan nari nij sno can s cunaj Corneli ve tucu Simn, ne dan me se canicun nij so tayaa rihaan ve yo, 18 ne canacn nij so, xnanj nij so sese aran o s cunaj Simn Pedr ve yo a. 19 Dan me se Pedr ro, nuchruj raa che nij rasuun naquiyaa rihaan so, ne dan me se cataj Nimn Diose rihaan so: Nihnj me se cana vanuj sno nano mn so, 20 ne cuaj naxumaan so, nani j so, ne caanj so ga nij so . Ne se guun vi j r so, ne se cataj so se vaa ne n xcn so caanj so ga nij so ma. O se u nj nihnj me s can man nij so cana nij so adonj taj Nimn Diose rihaan Pedr a.

Hechos10 ne nanij Pedr ndaa rej nicu n vanuj nij sno, ne cataj so rihaan nij so: U nj nihnj me s nano nij soj ei. Ne me che cana soj nihnj ga taj Pedr, xnanj so man nij so a. 22 Gaa ne cataj nij so: Camii o semoz Diose moz guee rihaan o s cunaj Corneli, ne so ro, me s ni j raa o taaj xne tanuu, ne cunudanj nij yuvii israelit taj se vaa s vaa nica nimn me so ne s arj cochroj ndoo rihaan Diose me un so, ne dan me se cataj xnaanj semoz Diose rihaan so se vaa nacu nj so mn so cuchi so ve tucu so ne cuno so nana nata so rihaan so a taj nij so rihaan Pedr a. 23 Che dan cataj Pedr se vaa catuu nij so r ve, ne ve camii so ga nij so a. Ne ranga yo gii me se naxagaa nij so, ne caanj Pedr ga yanj nij so, ne caanj doj nij tinuj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jope do, ga Pedr a. 24 Ne yo gii un me se catj nij so chuman Cesarea, ne s cunaj Corneli me se navi j ndoo so cana nij so, ne aj canacn so man nij tuvi so do, man nij s camii sa ga so do, se vaa cunuu chre nij so r ve tucu so a. 25 Dan me se gaa guun r Pedr catuu Pedr r ve, ne nari tuvi Corneli ga so, ne canicun ruj Cornelio rihaan Pedr, ne carj guee Corneli rihaan so a. 26 Tzaj ne cataj Pedr rihaan Corneli: Naxumaan so ei. Taj che caraa guee so rihanj ma. O cuyaan

14Gaa

21Gaa

Hechos10 yuvii uun me n nanj taj Pedr rihaan Corneli a. 27 Dan me se nan Pedr cuent ga Corneli, ne catj Pedr r ve, gaa ne queneen so se vaa aj nuu chre queee yuvii r ve yo a. 28 Gaa ne cataj Pedr rihaan nij yuvii : A j neen nij soj setucuanj nj si j israelit se vaa ne n xcn nj catuu nj rej man soj si j yanj, ne ne n xcn nj cunuu chre nj ga soj ma. Tzaj ne Diose tihaan rihaan maanj se vaa se cavee cataj u nj se vaa nij vaa taaj yuvii rihaan so ma. 29 Che dan gaa canacn Corneli nihnj manj, ne ne cataj u nj se vaa se caanj u nj ma. Tananj can u nj cuaj nanj ei. Ne nihnj me se cataj xnaanj nij soj rihanj daj me che canacn nij soj manj canaj ei taj Pedr rihaan nij tuvi Corneli a. 30 Gaa ne cataj Corneli rihaan so: Cachn caanj gii ne maan or nihnj me ta asuun, ne aga vanuj me yo, ne cachn ni y u nj rihaan Diose r ve tucuaj, ne taj niyn naquiyaa o sno nicu n rihanj, ne yatzj catzi i chuguu n maan nu so, 31 ne cataj so rihanj a: Cu n so cami j, Cornelio. A j cuno Diose nana achn ni y so rihaan so, ne Diose me s nuu r se vaa rqu ndoo so caridad rihaan nij s nique, 32 ne dan me se canej so nana ndaa chuman Jope, ne canacu nj so cana o s cunaj Simn Pedr nihnj . Ne so ro, aran ve tucu o s cunaj Simn s naquiyaj laruu nuj xcuu s ne tuva na yaanj a, taj sno yo rihanj adonj. 33 Che dan me

350 rayanj can u nj nana rihaan so, ne so ro, quiyaj ndoo se luj che nj se vaa can so rihaan nj nihnj ne che dan me mn taran nj rihaan Diose nihnj cuano, che rej me r nj cuno nj nu nana cataj xnaanj Diose s ni j raa man n rihaan so ei taj Corneli rihaan Pedr a. 34 Gaa ne guun chee Pedr camii so rihaan nij so a: Ndaa yaj me se xcaj u nj cuent se vaa ya o cuyaan vaa cunudanj yuvii rihaan Diose . 35 Ne s yanj me maan chuman s arj cochroj rihaan Diose ne noco tucun sa ro, cavee nacaj Diose man so adonj. 36 A j neen nij soj nana sa can Diose rihaan nj si j israelit se vaa ve nacaj Diose man nj che se vaa quiyaj Jesucrist che nj, ne Jesucrist ro, me s ni j raa man cunudanj yuvii adonj. 37 Dan me se nana yo ro, me nana cuchi nu chuman chihn nj si j israelit, ne dan me se gaa quisj camii natj s cunaj Juan se vaa no xcn yuvii cata ne yuvii , ne guun chee Jesucrist nata so senana so rihaan nj si j man estad Galilea, 38 ne nana yo ro, me senana Jesucrist s cavii chuman Nazaret ei. Ne nana yo taj se vaa cune Diose man so quiyaj suun so rihaan Diose, ne rqu ndoo Diose Nimn Diose man so, ne rqu ndoo Diose rej nucuaj man so, ne dan me se cach Jesucrist, ne quiyaj suun ndoo so suun sa, ne cunudanj nij s ran sayuun yaj s chree che se quirii tanga s chree rihaan nij so ro, quinahuun sa nij so, quiyaj Jesucrist a. O

351 se Diose ro, racuj ndoo man Jesucrist yaj so danj adonj. 39 Ne maan nj me s queneen nu se vaa quiyaj so gaa vaj so nu rej ne nj si j israelit do, ndaa maan chuman Jerusaln do ei. Ne dan me se cachrn nii man so rihaan rcutze, ne cavi so, quiyaj nii ei. 40 Gaa ne quisj vanuj gii cavi so, gaa ne cunuu ina un so, quiyaj Diose, ne curuvi so rihaan nj, quiyaj un Diose adonj. 41 Dan me se ne curuvi so rihaan cunudanj nij yuvii ma. Tananj curuvi so rihaan nj si j aj narii Diose nata rihaan yuvii daj vaa so, ne nj me s ch chraa ne coo na ga so gaa cunuu ina un so gaa cavi so adonj. 42 Gaa ne cane so suun rihaan nj cami i natj nj rihaan nij yuvii ne nata nj nana se vaa maan so me s cune Diose cane cacun che nij yuvii vaa ina do, che nij yuvii cavi do adonj. 43 Ne cunudanj nij s nata senana Diose gaa na ro, cataj xnaanj nij so che so, ne cataj nij so se vaa caraa xnaa Diose ni yaj Diose cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist a taj Pedr rihaan nij tuvi Corneli a. 44 Dan me se ataa a doj quisi j camii Pedr nu senana so, gaa ne catj ndoo Nimn Diose nimn cunudanj nij s cuno nana yo a. 45 Gaa ne nij s israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist cana ga Pedr ro, caryaanj nij so se vaa quiyaj Diose se luj che nij yuvii yanj ne ndaa nimn nij yuvii yanj catj Nimn Diose, quiyaj Diose a. 46 O se cuno nij so se vaa camii nij tuvi Corneli xnanj naca, cataj

Hechos10,11 nij so se vaa sa uxr vaa Diose . Gaa ne cataj Pedr rihaan tuvi maan so: 47 Nihnj me se ve nacaj Nimn Diose man s nihnj ndaa vaa nacaj so man maan n adonj. Se cavee carn n chrej rihaan nij so cata ne nij so ma taj Pedr rihaan nij tuvi so a. 48 Gaa ne cane Pedr suun rihaan nij so se vaa cata ne nij so, che se si j noco man Jesucrist me nij so a. Danj quiyaj nij so, gaa ne cachn niyaj nij so rihaan Pedr se vaa guun raan so queee doj gii ga nij so a.

11

Dan me se cuno nij s cune Jesucrist man nata senana so cuno yo nij tinuj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj estad Judea cuno nana se vaa ndaa nij s yanj canoco senana Diose a. 2 Ne gaa cavii Pedr caanj so chuman Jerusaln, ne nij s israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist ro, cuta cacun xr so, 3 cataj nij so: Me che catj so r ve tucu s yanj ga. Me che ch so chraa ga nij so ga taj nij so rihaan Pedr a. 4 Gaa ne guun chee Pedr cataj xnaanj nica so rihaan nij so daj me che quiyaj so danj a. Dan me se cataj so: 5 Chuman Jope vaj u nj, ne cachn ni y u nj rihaan Diose,

Nana nihnj taj xnaanj daj guun r nij s israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist ga cuno nij so nana se vaa cuchumn r nij s yanj niyaj nij so man Jesucrist a

Hechos11 ne dan me se naquiyaa o rasuun rihanj, quiyaj Diose a. Ne dan me se nanij o rasuun, ne ase vaa o yatzj mant caxra vaa rasuun yo, ne vaa caanj scj yatzj yo a. Ne cavii yatzj yo rej xta, ne quinanij yo rej nicu n u nj a. 6 Dan me se niyaj uxraj yatzj yo, ne queneenj se vaa man cunudanj nij xcuu vaa caanj tac do, ndaa xcuu quij do, xcuu nucuaj ri i man do, xtj do, nu xcuu vaa tachrii xr do, man rque yatzj yo a. 7 Gaa ne cun u nj se vaa camii yoo so rihanj, cataj so: Naxumaan so, Pedr. Ti cav so man nij xcuu yo, cha so , taj so cunoj a. 8 Gaa ne cataj u nj: Daj chihaa mj se guun qui yj danj, man S Chij. O se nuve xcuu ch me nij xo rihaan nj si j israelit ma. Maan xcuu vaa chii i me nij xo rihaan nj nanj . Nu cana me se ne catuu nee xcuu vaa danj tuvaj ma, cataj u nj rihaan s camii rihanj a. 9 Gaa ne camii un so rihanj, cataj so: Ne sese Diose me s cataj se vaa cunuu sa o rasuun, ne se guun cataj so se vaa chii i vaa rasuun yo rihaan so ma, cataj so rihanj a. 10 Dan me se quisj vanuj camii so nana vaa danj rihanj, gaa ne cavii un nu rasuun yo rej xta, caanj yo a. 11 Ne nu cavii rasuun yo rej xta, ne nu cuchi vanuj sno rihaan ve carn u nj, ne nij s can o s ne chuman Cesarea me vanuj nij so, nano nij so manj a. 12 Gaa ne cataj xnaanj Nimn Diose rihanj se vaa caanj u nj ga nij so, ne se guun r u nj se vaa yuvii nij doj rihaan n si j israelit me nij so, taj Nimn Diose rihanj a. Che

352 dan caanj u nj ga vanuj nij so, ne vatan tin n s nihnj ro, me s caanj ga u nj a. Gaa ne catj nj r ve tucu s canacn manj, 13 gaa ne nata s ne ve yo rihaan u nj se vaa aj queneen so o semoz Diose r ve tucu so, ne dan me se curuvi semoz Diose yo rihaan so, ne cataj semoz Diose yo rihaan so: Canej so nana chuman Jope rihaan o s cunaj Simn Pedr, ne nacu nj so man so cana so nihnj rihaan so . 14 Ne so me s nata nana rihaan so, ne sese cuno nu nij tucua soj nana yo, ne cavee quinani i taran soj rihaan sayuun adonj, taj semoz Diose rihaan s ne ve yo, taj so rihanj nanj . 15 Dan me se guun cheej nataj senana Jesucrist rihaan nij so, gaa ne catj Nimn Diose nimn nij so ndaa vaa catj Nimn Diose nimn maan n gaa asino yaan nanj ei. 16 Gaa ne ninuj r u nj senana Diose si j ni j raa man n gaa cataj so: Juan ro, na uun cata ne so man yuvii , tzaj ne xa soj, tzaj ne Diose cuta ne nimn soj ga maan Nimn Diose nanj adonj, taj s ni j raa man n a. 17 Dan me se cuyaan vaa se luj quiyaj Diose che maan n si j amn r niyaj man Jesucrist si j ni j raa man n nanj adonj. Ne sese Diose me s guun r quiyaj danj, ne asa cavee carn u nj chrej rihaan Diose se vaa se quiyaj so se vaa me r so quiyaj so, r soj ga taj Pedr rihaan nij s israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist a. 18 Dan me se quiyaj canan senana Pedr rihaan senana yo nij so, gaa ne cataj nij so se vaa sa

353 uxr quiyaj Diose a. Ne cataj un nij so: Che dan me ndaa nij s yanj canicaj nimn canoco chrej sa, quiyaj Diose, ne che dan cayn nij s yanj rihaan Diose nu cavii nu caanj adonj taj cunudanj nij s israelit a.
Nana nihnj taj xnaanj che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Antioqua a
19Dan

Hechos11 dan can nij so man s cunaj Bernab cuchi so chuman Antioqua a. 23 Dan me se cuchi so, gaa ne queneen so se vaa quiyaj ndoo Diose se luj ga nij s yanj yo, ne guun niha uxr r so, ne narqu so chrej sa rihaan nij s yanj yo se vaa canej nimn nij so yoo canoco raan nij so man Diose si j ni j raa man n a. 24 O se s vaa sa nimn me s cunaj Bernab yo, ne nuu ndoo Nimn Diose nimn so, ne s nucuaj ndoo r man Diose me un so a. Gaa ne dan me se guun ri i doj yuvii canoco man s ni j raa man n, 25 ne caanj Bernab chuman Tarso, nano so man s cunaj Saulo, 26 ne nari Bernab man Saulo, gaa ne nicaj Bernab man Saulo cana so chuman Antioqua a. Ne dan me se o yo ro, yn roj so ga nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Antioqua, ne tucuyn roj so senana Diose man queee ndoo nij yuvii man yo a. Ne nij s man chuman Antioqua me nij s guun chee tucunj "cristiano" man nij s tucuyn senana Jesucrist a. O se nana "cristiano" me r cataj nij s ch stucuanj Cristo a. 27 Ne gii yo me se cavii doj s nata senana Diose chuman Jerusaln, ne caanj nij so chuman Antioqua a. 28 Ne canicun yoo tuvi nij s nata senana Diose yo, ne s cunaj Agabo me so a. Ne nata so nana rqu Nimn Diose rihaan so se vaa vaa gii, ne cachen xnaa nu chuman naj rihaan chumii a. Ne gaa cayn s cunaj Claudio s nicaj suun emperador, ne cachn ya xnaa ndaa vaa cataj

me se che senana s cunaj Esteban me se quiyaj ndoo nii sayuun man nij s israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist a. Che dan tanj nij so chuman Jerusaln, ne cunnj nij so caanj nij so ndaa estad cunaj Fenicia do, ndaa yo taj rihaan na yaanj cunaj Chipre do, ndaa chuman Antioqua do a. Tzaj ne inanj rihaan nij yuvii israelit nata nij so senana Jesucrist, ne ne cami i nij so ga nij s yanj ma. 20 Tzaj ne doj tuvi nij so me s cavii Chipre do, estad Cirene do, ne nij so ro, caanj chuman Antioqua, ne ndaa rihaan nij s yanj s amii xnanj griego nata nij so nana sa senana Jesucrist si j ni j raa man n a. 21 Ne racuj ndoo Diose si j ni j raa man n man nij s nata senana so, ne queee nij s yanj yo cuchumn r cuno nana sa yo, ne canoco nij so man Jesucrist si j ni j raa man n a. 22 Dan me se cuchi nana rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln se vaa cuchumn r nij s yanj yanj chuman Antioqua niyaj nij so man Jesucrist a. Che

Hechos11,12 s cunaj Agabo a. 29 Dan me se nij s tucuyn senana Jesucrist ro, gaa cuno nij so senana s cunaj Agabo, ne nuchruj raa o o nij so se vaa me daj saanj rque so man tin nij so s yanj estad Judea ne racuj man nij so a. Ne s ruvee doj rqu nocoo doj saanj, ne s nique doj ro, rqu doj saanj a. 30 Gaa ne go nij so saanj yo man Bernab ga Saulo, caxri i roj so ston nij s uun chij rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln a.

354 ne ti haan so man Pedr rihaan nij yuvii israelit, r so a. 5 Dan me se Pedr ro, ni j so taga rej cutum nij tanuu man so, tzaj ne nucuaj ndoo cachn niyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist rihaan Diose che so a. 6 Dan me se rej nii me yo, ne ayuj me gii quiri i Herodes man Pedr taga rihaan nij yuvii a. Dan me se otoj Pedr naj so r taga, ne naj so scanj vi j tanuu, ne vi j aga ne numi i so naj so a. Ne nicu n yavj tanuu tum tayaa taga a. 7 Ne dan me se curuvi yoo semoz Diose r ve naj Pedr, ne chuguu n ndoo r ve yo a. Gaa ne go semoz Diose xn Pedr, ne cataj so: O naxagaa so cuaj, Pedr taj so rihaan Pedr a. Dan me se naxagaa Pedr, ne aga ne numi i raa so ro, naxra yo, ne quinij yo rihaan yo a. 8 Gaa ne cataj semoz Diose rihaan Pedr a: Naquiyaj raan so catun so, ne caxri i so canj tac so taj semoz Diose rihaan so, ne quiyaj Pedr ndaa vaa cataj semoz Diose rihaan so a. Gaa ne cataj un semoz Diose a: Ni quee so roto so, ne canoc so manj taj un semoz Diose rihaan so a. 9 Dan me se canoco Pedr man semoz Diose, ne curihanj so taga, tzaj ne ne queneen so sese ya curihanj so taga quiyaj semoz Diose yo ma. O se maan se quiyaj maan rihaan so quiyaj Diose nu se vaa quiyaj semoz Diose yo, r so a. 10 Dan me se cachn roj so vi j rej nicu n tanuu tum tayaa, gaa ne cuchi roj so tayaa aga taga

12

Dan me se gii dan me se guun r s nicaj suun rey cunaj Herodes quiyaj chii i so man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a. Che dan cane so suun rihaan tanuu qui taaa nij tanuu man taaj nij so a. 2 Ne raa ne espad ticavi tanuu man s cunaj Jacobo tin s cunaj Juan, quiyaj Herodes a. 3 Dan me se xcaj Herodes cuent se vaa guun niha r nij yuvii israelit se vaa cavi Jacobo, ne che dan quitaaa nij tanuu man Pedr, quiyaj un so a. Gaa canu chaanj nanuj r nij s israelit gii nu curihanj xi i nij so yo Egipto gaa na me quiyaj Herodes danj a. 4 Dan me se caxrj nij tanuu taga man Pedr, ne cane Herodes suun rihaan xnu yaan tanuu se vaa cutum nij tanuu man Pedr, ne caanj ya xne me nij tanuu yo a. O se guun r Herodes se vaa ndaa cachn chaanj pascu, gaa ne quiri i so man Pedr

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa tinanii Diose man Pedr rihaan s cunaj Herodes a

355 yo, ne rej xco tayaa yo ro, naj maan chuman a. Gaa ne quixnj maan tayaa yo, ne curihanj roj so, ne cachn roj so o scj call, gaa ne caanj niya semoz Diose yo rihaan Pedr a. 11 Dan me se caxrj r Pedr se vaa ya curihanj so taga, gaa ne cataj so: Ndaa yaj guun ya ya raj se vaa Diose si j ni j raa mn u nj ro, ya can so man semoz so, ne tinanii so mn u nj rihaan s cunaj Herodes, ne nihnj me se se quirn u nj ndaa vaa me r nij yuvii israelit qui rn u nj yaj a ma taj Pedr a. 12 Dan me se quisj guun ya ya r so, gaa ne caanj so ve tucu chana cunaj Mari nii s cunaj Juan Marcos a. Ne ve yo me rej aj nuu chre queee nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne achn niyaj nij so rihaan Diose a. 13 Dan me se cuchi Pedr ticamii so tayaa ching nuu rihaan ve, gaa ne cana o moz chana cunaj Rode tayaa xcaj no cuent me s cana a. 14 Gaa ne cunuu yaan Rode senana Pedr a. Tzaj ne che se guun niha ndoo r no, gaa ne che dan ne canuu no tayaa ma. Maan se cunnj no catj no r ve, ne nata no rihaan yo nij yuvii se vaa nicu n Pedr tayaa a. 15 Tzaj ne nij s man r ve taj rihaan no: Sn so taj taaj nij so rihaan no a. Tzaj ne taj se quiy cane r no a. O se yoo cataj no se vaa ya nicu n Pedr tayaa a. Gaa ne cataj yo nij so rihaan no: Nanj semoz Diose tum man Pedr me s nicu n rihaan tayaa nanj taj yo nij so rihaan no a.

Hechos12 Pedr ro, yoo nicun so xe ticamii so tayaa a. Gaa ne cana nij so, ne canj nij so, ne queneen nij so man Pedr, gaa ne caanj ndoo r nij so niyaj nij so man Pedr a. 17 Gaa ne naxcaj Pedr raa Pedr, che se guun r so gaa dnj tuva nij so a. Gaa ne cataj xnaanj so rihaan nij so nu se vaa quiyaj Diose si j ni j raa man n gaa tinanii so man Pedro taga a. Gaa ne cataj so: Cataj xnaanj nij soj rihaan tin Jacobo ga yo nij tin n daj quiranj taj so a. Gaa ne cavii so caanj so yo rej yanj a. 18 Dan me se gaa quisj gii, ne quinan ndoo r nij tanuu nicu n taga, che se ne queneen uxr nij so me rej vaj Pedr a ma. 19 Gaa ne cane Herodes suun rihaan tanuu cana Pedr rihaan so quiyaj tanuu, tzaj ne ne cavee nari nij tanuu man Pedr ma. Che dan xnanj Herodes man nij tanuu tum man Pedr me rej caanj Pedr, tzaj ne ne queneen nij so a ma. Che dan cane Herodes suun se vaa ticavi nii man nij tanuu tum man Pedr, gaa ne curihanj Herodes estad Judea, caanj so chuman Cesarea, cayn so a.

16Ne

me se camaan r s cunaj Herodes niyaj so man nij s man chuman Tiro do, chuman Sidn do, ne che dan cana cunudanj nij so rej ne Herodes, ne camii nij so ga s cunaj Blasto s tum nu ve

20Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi Herodes, quiyaj xl ch nee man so a

Hechos12,13 tucu Herodes, ne dan me se cavej r s cunaj Blasto racuj so man nij so cunuu rcuaaan nij so ga Herodes, che se caxrj yuve nij so doj saanj ston Blasto a. O se nucuaj r nij so man Herodes se vaa cuchi se ch avii rej uun chij so ndaa chihn nij so cha nij so a. 21 Ne gii cachrn Blasto cami i nij so ga Herodes me se nanu Herodes yatzj nuu s nicaj suun rey, ne t so chruun xl sa, ne camii natj ndoo so rihaan nij s man Tiro do, man Sidn do a. 22 Gaa ne caguj cunudanj nij so, cataj nij so: Nuve senana yuvii me nana avii raa s nihnj a ma. O se senana yaanj avii tuva so nanj taj nij yuvii , niyaj nij yuvii man Herodes a. 23 Gaa ne cuaj caxrj o semoz Diose chiii man Herodes, che se ne cataj so se vaa orn Diose me s yaj avii raa so a. Maan se cavej r so cataj nij yuvii se vaa yaanj me maan so a. Gaa ne dan me se cunu nee man so ch xl, ne cavi so, quiyaj xl a. 24 Tzaj ne senana Diose me se rayanj achij yo ne naxnaanj yo cuaj cuaj a. Ne uun ri i ndoo doj nij yuvii canoco nana yo a. 25 Ne Bernab ga Saulo me se quisj roj so, ne caxrj roj so saanj ston nij s uun chij rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln, ne canicaj roj so, caanj roj so chuman Antioqua, ne caanj s cunaj Juan Marcos ga roj so, quiyaj roj so a.

356 cuchumn r niyaj man Jesucrist me s nata senana Diose, ne yo taaj nij so me s tucuyn senana Diose rihaan yuvii a. Ne s cunaj Bernab do, s cunaj Simn Negro do, s cunaj Lucio s cavii estad Cirene do, s cunaj Manan s cachij tucu s cunaj Herodes do, s cunaj Saulo do, me nij s cata roj suun sa yo a. 2 Dan me se navj nij so rihaan Diose si j ni j raa man n, ne toco nij so xnaa man maan nij so che se arj guee nij so rihaan Diose, ne dan me se cataj Nimn Diose rihaan nij so a: Cune nij soj man s cunaj Bernab ga s cunaj Saulo se vaa quiyaj suun roj so rihanj ndaa vaa cataj xnaanj u nj rihaan roj so taj Nimn Diose rihaan nij so a. 3 Gaa ne toco nij so xnaa man maan nij so, ne cachn niyaj ndoo nij so rihaan Diose, gaa ne cuta nij so raa nij so raa roj so, gaa ne dan me se can nij so man roj so caanj nata roj so senana Jesucrist rihaan yuvii a.

13

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cune nii man s cunaj Bernab do, man s cunaj Saulo do, caanj nata roj so se-nana Diose rihaan yuvii a

Dan me se chuman Antioqua ro, taaj nij s

me se gaa can Nimn Diose man roj so caanj roj so, ne caanj roj so chuman Seleucia, gaa ne cavii roj so rihoo ch rihaan na caanj roj so ndaa estad cunaj Chipre a. 5 Gaa ne gaa cuchi roj so chuman Salamina, ne nata roj so senana Diose r nij ve nuu chre nij yuvii israelit tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne s cunaj Juan Marcos me s vaj racuj man roj so a. 6 Dan me se yo taj rihaan

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran o s guun r carn chrej rihaan se-nana Diose estad Chipre a
4Dan

357 na yaanj me estad Chipre yo, ne vanuj nij so ch nu yo yo ndaa se cuchi nij so chuman Pafos a. Ne chuman Pafos nari nij so man o s chruun s tuva rmaan se vaa si j nata senana Diose me so, ne s israelit me so, ne Barjess cunaj so a. 7 Ne so me s uyn inanj ch ga s nicaj suun gobernador cunaj Sergio Paulo, ne s cavii ndoo raa me s cunaj Sergio Paulo yo a. Ne s cunaj Sergio Paulo canacn man roj s cunaj Bernab ga Saulo se vaa cana roj so rihaan so, ne guun ndoo r so cuno so senana Diose, ne danj quiyaj roj so a. 8 Dan me se s chruun cunaj Barjess, tzaj ne yo sechuvi i so me Elimas, ne nana Elimas taj se vaa s chruun me so a. Dan me se carn Elimas chrej rihaan senana Bernab ga Saulo a. O se guun r so caanj yanj s cunaj Sergio Paulo ne se cuchumn r so nana ya yo a. 9 Ne xa s cunaj Saulo, tzaj ne yo sechuvi i so me Pabl, ne dan me se caraa ndoo Nimn Diose nimn so, ne niyaj uxr so man s cunaj Elimas yo, 10 ne cataj so: So ro, me s nuu nana tiha yuunj nimn, ne si j sn rmaan m so nanj ei. Tan ya s chree m so . Si j nachri niyaj cunudanj se sa m so a. Vaa gii tanj tin so suun tanachej nana ya amii Diose si j ni j raa man n na. 11 Ne nihnj me se quiyaj s ni j raa man n sayuun mn so, ne carn rihaan so doj gii, quiyaj so, ne ndaa nan gii se curuvi rihaan so ma taj Pabl rihaan Elimas yo a. Ne taj niyn carn rihaan Elimas, ne adi se ran s ch rque

Hechos13 ngaa rej rmi ro, danj quiran so, ch so, vaj so, nano so man s coro raa so racuj man so cachee so a. 12 Ne gaa queneen s nicaj suun gobernador yo daj quiran s chruun cunaj Elimas yo, gaa ne caryaanj ndoo so setucuanj s ni j raa man n, ne cuchumn r so niyaj so man Jesucrist a.

me se cavii nij tuvi Pabl chuman Pafos, ne cavii nij so rque rihoo ch rihaan na, ne caanj nij so ndaa chuman Perge chuman naj estad Panfilia a. Tzaj ne s cunaj Juan Marcos me se tanj so man yavj roj so, ne canicaj so nan so chuman Jerusaln a. 14 Gaa ne yavj roj so me se curihanj roj so chuman Perge, ne caanj roj so chuman Antioqua naj estad Pisidia a. Ne gii narnj r nij yuvii israelit me gii yo, ne catj roj so r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne caanj cayn roj so, 15 ne quisj nayaa nii setucuanj Moiss do, senana nij s nata senana Diose gaa na do, ne can nij s ni j raa ve yo nana rihaan roj so, ne nana can nij so me nana nihnj a: Sese vaa chrej nucuaj me r roj soj nago roj soj rihaan nij yuvii nuu chre nihnj, ne cami i roj soj, tinuj, taj s ni j raa ve yo rihaan s cunaj Pabl ga s cunaj Bernab a. 16 Gaa ne canicun caya Pabl, ne naxcaj so raa so, ne cataj so a:

13Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchumn r queee ndoo yuvii yanj yanj chuman Antioqua naj estad Pisidia cuno nij so nana camii natj Pabl rihaan nij so a

Hechos13 Cuno soj si j israelit do, soj si j arj cochroj rihaan Diose do, cami j rihaan soj . 17 Dan me se Diose s noco n si j israelit ro, me s narii man xi i n, ne tinaxcaj Diose man nij xi i n gaa cayn nij so rej cunaj Egipt, ne Diose me s guun nucuaj quirii un man nij so rej Egipt a. 18 Gaa ne nda se tucu ndoo nij so rihaan Diose, tzaj ne yoo racuj Diose man nij so gaa vaj nij so rej tacaan nacoo vi j chihaa ya yo a. 19 Gaa ne tinavij Diose man chi j xne yuvii yanj rej cunaj Canan, gaa ne cuxra taaj Diose nu rej yo guun yo to nij xi i n, quiyaj Diose a. 20 Ne rej yo guun to nij so o caanj cient t vi j chihaa chi yo a. Ne gaa quisj catj nij so rej cunaj Canan, gaa ne cune Diose man nij s raa rii tanga rihaan nij so, ne danj inanj cayn nij so ndaa se cayn s cunaj Samuel s nata senana Diose rihaan yuvii a. 21 Ne gii cayn Samuel me se guun chee nij xi i n cachn nij so o s nicaj suun rey guun chij rihaan nij so, gaa ne cune Diose man s cunaj Sal tan s cunaj Cis se vaa guun chij so rihaan nij so ndaa vaa guun r maan nij so a. So ro, me tan tanij sino s cunaj Benjamn, ne vi j chihaa ya yo cayn so s nicaj suun rey a. 22 Gaa ne quirii yanj Diose man Sal, gaa ne cune Diose man s cunaj David se vaa guun David s nicaj suun rey uun chij rihaan nij yuvii israelit a. Ne camii Diose che so, cataj Diose: Nihnj me se nar u nj man David tan Isa, ne so me s quiyaj nu ndaa vaa

358 me raj quiyaj so nanj , taj Diose niyaj Diose man David a. 23 Ne scanj nij tan tanij sino David ro, rqu Diose o s tinanii man n si j israelit rihaan sayuun, ndaa vaa cata tuva Diose asi j na, ne Jesucrist me so a. 24 Dan me se asino camii natj s cunaj Juan rihaan cunudanj nij yuvii israelit se vaa canicaj nimn nij so canoco nij so tucun sa, ne cata ne nij so, gaa ne cana Jesucrist a. 25 Dan me se gaa ataa doj tzn quisi j camii natj Juan nu se vaa guun r Diose cataj so, gaa ne cataj so: Me s m u nj, r nij soj ga. O se nuve si j nano soj man mej ma. Tzaj ne vaa s noco xc u nj, ne si j sa uxr doj me so rihanj, ne ne n xcnj nachej canj ni j tac so ma, taj s cunaj Juan rihaan nij yuvii niyaj so man Jesucrist a. 26 Cuno soj tani j tanij sino Abraham do, soj si j arj cochroj rihaan Diose do, cami j rihaan soj cuano, tinuj. A j cana nana nihnj rihaan n, quiyaj Diose, ne nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa ne cavee quinani i n rihaan sayuun ei. 27 O se tuvi n s yanj chuman Jerusaln do, nij s uun chij rihaan nij so do, ne xcaj nij so cuent che Jesucrist ma. Ne cuta nij so cacun xr Jesucrist se vaa no xcn so ticavi nii man so, ne dan me se quisj ya nu senana nij s nata senana Diose gaa na nana nayaa n daj a gii narnj r n, quiyaj nij so nanj . 28 Dan me se taj vaj a doj cacun tum so, tzaj ne rquee nij so rihaan Pilato se vaa cavi so quiyaj Pilato a. 29 Dan me se gaa

359 quisj quiyaj nij so nu ndaa vaa n rihaan danj Diose che Jesucrist, gaa ne tananij nii man so rihaan rcutze, ne cachin nii man so rque yuuj yuvej a. 30 Tzaj ne Diose me s quiyaj cunuu ina un so adonj. 31 Gaa ne queee gii curuvi so rihaan nij s cavii ga so estad Galilea caanj chuman Jerusaln ga so a. Ne yaj me se guun maan nij so s nata che so rihaan nij yuvii adonj. 32 Ne nihnj me se nata nj nana sa rihaan nij soj se vaa aj quiyaj Diose nu ndaa vaa cata tuva so rihaan xi i n gaa na a. 33 Dan me se cunuu ina un Jesucrist, quiyaj Diose che n, ne dan me se quisj ya nu nana cata tuva so gaa na, ne cavii sa n tani j nij s cane gaa na, quiyaj so adonj. Ne ase vaa nana nihnj nana nat u nj rihaan nij soj ro, danj vaa nana no rihaan chra Salmo nmero vi j, ne taj yo: Tanj m so . Cuano nihnj me se queneen yuvii se vaa tanj m so, qui yj nanj , taj senana Diose no rihaan chra Salmo yo a. 34 Dan me se naxagaa so ne cunuu ina un so, ne se riyuj nee man so daj chihaa mj ma. Ne dan me se maan Diose camii nana nihnj adonj: Ase vaa rqu u nj nu se luj rihaan David, tanga danj gaa rque u nj nu se luj rihaan so, ne daj chihaa mj se navij se luj yo rihaan so ma, taj un Diose rihaan Jesucrist a. 35 Che se quiyaj Diose danj che Jesucrist r David ro, che dan cachrn David rihaan yo salmo nana nihnj a: Daj chihaa mj se riyuj nee man s vaa sa rihaan

Hechos13 so, qui y so ma, taj David rihaan Diose niyaj David man Jesucrist a. 36 Dan me se xa maan David, tzaj ne gaa quisj quiyaj so nu ndaa vaa guun r Diose quiyaj so che nij tuvi so, gaa ne cavi so, gaa ne cachin nii man so rej naj nij xi i so, gaa ne riyuj nee man so a. 37 Ne xa Jesucrist s cunuu ina un quiyaj Diose, tzaj ne ne riyuj nee man so ma. 38 Xcaj nij soj cuent se vaa cuano nihnj me se nata nj nana rihaan soj se vaa che se vaa quiyaj Jesucrist ro, che dan cavee caraa xnaa Diose ni yaj Diose cacun tum n, tinuj. Dan me se daj chihaa mj se navij nu cacun tum soj, quiyaj setucuanj Moiss ma. 39 Tzaj ne cunudanj nij soj si j amn r niyaj man Jesucrist me se xnj uun cacun yo xr soj, ne nuu sa soj rihaan Diose adonj. 40 Che dan tad nij soj se quiran soj ndaa vaa taj senana Diose nana no rihaan danj nij s nata senana Diose nana nihnj : 41 Ne soj si j anga nacoo niyaj manj, tzaj ne ni yaj soj ei. Caanj r soj, ne quiri nu soj nanj ei. O se gaa vaa ina soj nihnj, ne qui yj suun nocoo, ne cavee se cataj xnaanj yoo so rihaan soj che se vaa qui yj, tzaj ne se cavee cuchuman r soj senana so asuun ma, taj Diose rihaan soj a taj Pabl rihaan nij yuvii cunuu chre r ve yo a. 42 Dan me se gaa me r roj so caanj roj so, ne cachn niyaj nij yuvii rihaan roj so se vaa cachen yoo tu nj gii, ne cana un roj so ne cami i un roj so nana vaa danj rihaan nij so a. 43 Gaa ne gaa quisj

Hechos13,14 tucuyn nij so ne curihanj nij yuvii xe, ne queee nij s israelit do, nij s yanj noco xraan setucuanj nij s israelit do, canoco man roj s cunaj Pabl ga Bernab a. Gaa ne camii ndoo roj so ga nij so, gaa ne guun ya r nij so se vaa yoo ni caj nij so tucun sa ga se luj yaj Diose che nij so a. 44 Dan me se cachn tu nj gii ne nasj yo gii narnj r nij yuvii israelit, gaa ne cunuu chre cunudanj nij yuvii yanj chuman ta asuun, che rej cuno nij so senana Diose si j ni j raa man n a. 45 Tzaj ne queneen nij yuvii israelit se vaa cuchi ndoo yuvii rihaan Pabl, gaa ne che dan guun xcoj ruvaa r nij yuvii israelit, ne nij camii nij so che Pabl, cataj nij so se vaa inanj nana ne camii Pabl a. 46 Tzaj ne ne cuchuvi ya roj s cunaj Pabl ga Bernab ni yaj roj so man nij yuvii israelit a ma. Ne cataj roj so: No xcn nj nata nj senana Diose rihaan nij soj si j israelit asino yaan adonj. Tzaj ne che se quirij yanj soj nana yo, ne che se nuve si j no xcn cayn ga Diose nu cavii nu caanj me soj r soj, ne che dan nihnj me se canicaj nj, ne nata nj nana yo rihaan nij s yanj ei. 47 O se Diose si j ni j raa man n me s cane suun rihaan nj quiyaj nj danj adonj. Dan me se cataj s ni j raa man n: A j cun u nj mn so se vaa gun so yaan chuguu n rihaan nij s yanj ne cavee xcaj nij so cuent, qui y so, gaa ne quinani i yuvii yanj chuman naj nu rihaan chumii rihaan sayuun,

360 qui y so . Nihnj me senana Diose nana cataj Diose rihaan nj nanj taj roj so rihaan nij yuvii israelit yo a. 48 Dan me se gaa cuno nij s yanj senana Pabl, ne guun niha uxr r nij so, ne ve camii nij so che senana Diose si j ni j raa man n a. Ne cunudanj nij s cune Diose cayn rihaan Diose nu cavii nu caanj ro, cuchumn r nij so cuno nij so nana yo a. 49 Gaa ne cuchi senana Diose si j ni j raa man n daj a nij chuman naj rihaan yo rej yo a. 50 Tzaj ne caxrj nij s israelit chrej rque nij chana yanj noco xraan man Diose chana xnaanj do, rque nij s nicaj suun uun chij rihaan chuman yo do, ne t riyunj nij so man Pabl ga Bernab a. Gaa ne tucunnj nij so man roj so rej yo a. 51 Gaa ne nacunan roj so tac roj so tucuayuu roj so yo tachruu cavii chuman yo rihaan yo, che rej xcaj nij s man chuman yo cuent se vaa maan nij so tum cacun se vaa ne cuno nij so senana Diose a. Gaa ne caanj roj so chuman Iconio a. 52 Ne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Antioqua yo me se o guun niha uxr r nij so, ne o cunuu Nimn Diose nimn nij so a.

14

Dan me se gaa cuchi s cunaj Pabl ga s cunaj Bernab chuman Iconio, ne catj roj so r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne che

Nana nihnj taj xnaanj daj guun r nij s man chuman Iconio gaa cuchi se-nana Diose chihn nij so a

361 se ve ndoo nata roj so senana Diose, che dan cuchumn r queee ndoo yuvii israelit do, yuvii yanj amii xnanj griego do, niyaj nij so man Jesucrist a. 2 Tzaj ne nij yuvii israelit navej r cuno senana Jesucrist me se caxrj nij so chrej rque nij yuvii yanj yanj chuman yo che rej nachri nij so ni yaj nij so man nij tinuj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne danj guun a. 3 Dan me se queee gii sca nanj camii natj roj s cunaj Pabl ga Bernab senana Diose si j ni j raa man n, ne s ni j raa man n ro, racuj man roj so se vaa guun nucuaj roj so quiyaj suun roj so suun sa nocoo niyaj nij yuvii , che rej cuchuman r nij yuvii se vaa ya ya vaa senana roj so nana che se luj quiyaj s ni j raa man n che n a. 4 Gaa ne xra taaj nij yuvii man chuman yo, ne taaj nij so ro, canoco senana nij s israelit s navej r cuno senana Diose, ne yo taaj nij so ro, canoco senana roj s cune Jesucrist man nata senana so a. 5 Gaa ne guun r nij yuvii yanj do, nij yuvii israelit do, nij s uun chij rihaan nij so do, quiyaj chii i nij so man roj s cunaj Pabl ga Bernab ne ndaa guun r nij so go nij so yahij man roj so ndaa se cavi roj so a. 6 Tzaj ne xcaj roj so cuent, gaa ne che dan cunnj roj so, caanj roj so chuman Listra chuman naj estad Licaonia do, chuman Derbe yo chuman naj estad Licaonia do, yo nij chuman raa naj nichru n ga roj chuman yo do, 7 ne vaj roj so nata roj so senana Diose

Hechos14 nana sa rihaan nij yuvii yanj nij chuman yo a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun r nij s ne chuman Listra se vaa yaanj me s cunaj Pabl do, s cunaj Bernab do a

me se chuman Listra ro, ne o s rengo ne s rengo me so asi j cangaa so, ne ve o danj vaa so, ne daj chihaa mj taj se quiy cachee so ma. 9 Ne yn so cuno so senana Pabl a. Dan me se niyaj uxr Pabl man so, ne xcaj Pabl cuent se vaa s rengo yo nucuaj ndoo r se vaa cavee nahuun sa so, quiyaj Diose a. 10 Che dan nucuaj camii Pabl, cataj Pabl rihaan so a: Naxumaan so, canicu n cay so ei. taj Pabl rihaan so a. Gaa ne gj s rengo yo, ne cach so a. 11 Dan me se queneen nij yuvii se vaa quiyaj Pabl, ne che dan caguj nij yuvii sexnaanj maan nij so, cataj nij so: Nahuun nij yaanj yuvii , ne nanij nij so rihaan yo chuguanj taj nij yuvii niyaj nij yuvii man Pabl ga Bernab a. 12 Gaa ne cataj nij yuvii se vaa yaanj cunaj Jpiter me Bernab, ne Pabl me se yaanj cunaj Mercurio me so, che se so me s camii doj a. 13 Ne dan me se rihaan tuva chuman yo ne o nuvi rej navj nij yuvii rihaan yaanj Jpiter, ne xrej ne nuvi yo ro, cane suun se vaa cana scj tor cana cachriin yj cana tayaa rej atj yuvii chuman yo, ne guun r so ga nij yuvii ticavi nij so scj yo rihaan Pabl ga Bernab che se yaanj me roj so r nij yuvii a.

8Dan

Hechos14 me se xcaj Bernab ga Pabl cuent daj guun r nij yuvii , ne che dan cutzin roj so sagan roj so, che se chii i ndoo quiyaj nij yuvii r roj so a. Gaa ne cunnj roj so scanj nij yuvii , ne caguj roj so, 15 cataj roj so: Se guun quiyaj nij soj danj ma. O se cuyaan yuvii me n, ne nihnj me se xa nj, tzaj ne na nj nata nj senana Diose nana sa rihaan nij soj, che rej tanj soj tucun niyon rmaan noco soj cuano nihnj ne canicaj soj canoco soj Diose s vaa ina ya ei. Ne so ro, me s quiyaj nu rej xta do, nu rihaan yo do, nu na yaanj do, ne nu rasuun quiyaj so adonj. 16 Ne asi j rque me se can raa Diose canoco cunudanj nij xne yuvii tucun cuchruj xi i nij so a. 17 Tzaj ne se guun cataj soj se vaa a doj ne cavee xcaj soj cuent che Diose ma. O se ve ndoo quiyaj Diose che soj adonj. Dan me se aman maan avii rej xta, quiyaj Diose che soj, ne sj di avii naa, quiyaj un Diose, ne dan me se araa rque soj, ne uun niha r soj, quiyaj Diose adonj taj roj so rihaan nij yuvii yo a. 18 Dan me se daj doj se ticavi nij yuvii scj rihaan roj so, tzaj ne cane r nij yuvii ga suun yo, quiyaj senana roj so a.

362 Listra, ne caxrj nij so chrej rque nij yuvii man chuman Listra, ne che dan go ndoo nij yuvii yahij man Pabl, ne cuxuun nij yuvii man so ndaa tuva chuman, ne rij nij yuvii man so a. Ne guun r nij yuvii se vaa cavi so a. 20 Tzaj ne cunuu chre nij s cuchumn r senana Jesucrist ne chuman yo, ne tucuachriin nij so nu anicaj rej naj Pabl rihaan yo, ne naxagaa so, ne catj un so chuman ga nij so a. Gaa ne yo gii me se curihanj roj so ga Bernab caanj roj so chuman Derbe a.

14Dan

ne cavii s israelit chuman Antioqua do, chuman Iconio do, cana nij so chuman

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun quiyaj nij s israelit cavii chuman Antioqua do, chuman Iconio do, man s cunaj Pabl ga Bernab a
19Tzaj

me se nata ndoo s cunaj Pabl ga Bernab senana Diose nana sa rihaan nij yuvii man chuman Derbe yo, ne cavii ndoo s tucuyn senana Jesucrist chuman Derbe yo, quiyaj roj so a. Gaa ne canicaj roj so, caanj roj so chuman Listra do, chuman Iconio do, chuman Antioqua naj estad Pisidia do a. 22 Ne nari nucuaj nimn cunudanj nij s tucuyn senana Jesucrist, quiyaj roj so a. Ne narqu roj so chrej man nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa daj chihaa mj se cane r nij so ga suun noco setucuanj Jesucrist a. Ne cataj roj so se vaa asino quiran ndoo n sayuun, gaa ne cavee cayn n ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, taj roj so a. 23 Ne cune roj so man s guun chij rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist o o nij chuman a. Gaa ne toco roj so xnaa man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canicaj s cunaj Pabl ga Bernab chuman Antioqua naj estad Siria a
21Dan

363 maan roj so, ne cachn niyaj roj so rihaan Diose si j ni j raa man n che nij s cuchumn r niyaj man so se vaa racuj so man nij so a. 24 Dan me se cachn roj so nu estad Pisidia, gaa ne cuchi roj so estad Panfilia a. 25 Gaa ne camii natj roj so senana Diose rihaan nij s man chuman Perge, gaa ne caanj roj so chuman Atalia a. 26 Gaa ne chuman Atalia ro, cavii roj so rihoo ch rihaan na, quinan roj so ndaa chuman Antioqua naj estad Siria a. Ne chuman Antioqua ro, me rej cavii roj so asino yaan gaa cachn niyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist rihaan Diose se vaa racuj Diose man roj so quiyaj suun roj so cami i natj roj so senana Diose rihaan yuvii a. Ne nihnj me se quisj suun yo, quiyaj roj so nanj adonj. 27 Dan me se gaa nucui roj so, ne canacn roj so man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist se vaa cunuu chre nij so, gaa ne cataj xnaanj roj so nu se vaa quiyaj Diose ga roj so, ne cataj roj so se vaa ya xnj rihaan nij yuvii yanj cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist, quiyaj Diose, ne cavee cavi i sa nij yuvii yanj yo a. 28 Gaa ne guun raan ndoo roj so ga nij s tucuyn senana Jesucrist yanj chuman Antioqua yo a.

Hechos14,15 Jesucrist cavii chuman Jerusaln, ne caanj nij so tucuyn nij so rihaan yo tin nij so se vaa sese se cata tanga man yoo so ndaa vaa taj setucuanj Moiss, ne daj chihaa mj se cavee nani i so rihaan sayuun quiyaj Diose ma. 2 Gaa ne camii can tuvi ndoo s cunaj Pabl do, s cunaj Bernab do, ga nij s tucuyn nana yo, gaa ne che dan cune nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Antioqua man roj so ga yo doj tin nij so se vaa caanj nij so chuman Jerusaln nano nij so cuent ga nij apstol cune Jesucrist man nata senana so do, ga yo nij s uun chij rihaan nij so do, che nana amii nij yuvii yo a. 3 Dan me se cavii nij so, caanj nij so, ne cachn nij so estad Fenicia do, estad Samaria do, ne cataj xnaanj nij so rihaan nij tin nij so che nij yuvii yanj se vaa cuchumn r taaj nij so niyaj nij so man Jesucrist, gaa ne guun niha uxr r cunudanj nij s cuno nana yo a. 4 Dan me se cuchi nij so chuman Jerusaln, gaa ne ve camii nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist do, nij apstol cune Jesucrist man nata senana so do, yo nij s uun chij do, ga nij so a. Gaa ne cataj xnaanj nij so rihaan nij s yanj chuman Jerusaln yo che nu se vaa quiyaj Diose ga nij tinuj nij so a. 5 Tzaj ne canicun doj s fariseo s cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne cataj nij so se vaa no xcn nij tuvi Pabl cuta nij so tanga man nij s yanj yo, ne cataj xnaanj nij so rihaan nij s yanj yo se vaa

15

Nana nihnj taj xnaanj che junt quiyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist man chuman Jerusaln gaa camii nij so che se-tucuanj Moiss a

Dan me se taaj nij s cuchumn r niyaj man

Hechos15 no xcn nij so quiyaj nij so nu setucuanj Moiss a. 6 Dan me se cunuu chre nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii ga yo nij s uun chij rihaan nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist, quiyaj nij so junt, cami i nij so che senana nij s fariseo yo a. 7 Dan me se camii camii nij so, gaa ne canicun s cunaj Pedr, ne cataj so: Cuno soj cami j, tinuj. A j neen soj se vaa asi j na ndoo guun r Diose cuno nij s yanj senana Diose nana sa, ne cuchuman r nij s yanj ni yaj nij so man nana sa yo a. Gaa ne narii Diose man yoo tuvi n, ne u nj me s narii Diose nata senana Diose rihaan nij yuvii yanj yo chuguanj. 8 Ne Diose ro, me s neen daj vaa nimn yuvii , ne Diose me s rqu Nimn Diose man nij s yanj yo ndaa vaa quiyaj so che maan n, che rej cavee guun ya r n se vaa ya tin n me nij s yanj nanj adonj. 9 Dan me se cunuu sa nimn nij s yanj rihaan Diose che se cuchumn r nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne cuano nihnj me se o cuyaan vaa nij so ga n rihaan Diose nanj adonj. 10 Ne tad soj sese guu n r soj queneen soj sese cavee camaan r Diose quiyaj soj ne quiyaj Diose sayuun man soj . O se xa setucuanj Moiss, tzaj ne ase vaa icn ee taj raa yunt scj ro, danj vaa setucuanj Moiss rihaan xi i n do, rihaan maan n do, ne ne cavee quiyaj n nu tucun yo ma. Ne nihnj me se me r soj

364 cuchruj soj tucun yo rihaan yo nij tin n s tucuyn senana Jesucrist, 11 tzaj ne amn r n se vaa che inanj se luj quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n ro, che dan nanii n rihaan sayuun ei. Nuve setucuanj Moiss me se vaa quiyaj nanii n rihaan sayuun ma. Ne ase vaa n ro, danj vaa nij tin n s yanj un adonj taj Pedr rihaan cunudanj nij so a. 12 Dan me se cane r nij so, ne a doj ne cami i nij so a ma. Maan se sa uxr nan xrej nij so gaa cataj xnaanj Bernab ga Pabl che nij suun sa nocoo guun nucuaj roj so quiyaj roj so scanj nij s yanj quiyaj Diose a. 13 Dan me se gaa quisj camii roj so, gaa ne camii s cunaj Santiag, cataj so: Cuno nij soj cami j, tinuj. 14 Nihnj me se cataj xnaanj tin Simn rihaan n se vaa asino yaan narii Diose man taaj nij yuvii yanj guun nij so o sechuman Diose a. 15 Ne o cuyaan vaa senana nij s nata senana Diose gaa na ga senana tin Simn nihnj a. Dan me se vaa nana no rihaan danj Diose taj: 16 Asa quisj, gaa ne canicaj u nj, ne naquiyaj sa unj rej ne s cunaj David a. Dan me se canee nu ve ne so, ne quiri ndoo ve, tzaj ne nacune caya un unj man nu ve yo, gaa ne cunuu sa cunudanj yo a. 17 Danj qui yj che rej cavee nano yo nij yuvii yanj mn unj si j ni j raa man nij so a. Danj quiyaj cunudanj nij yuvii yanj noco manj, taj unj si j ni j raa man soj, 18 ne asi j na cataj unj se vaa qui yj danj adonj, taj senana Diose nana cachrn s nata senana Diose gaa na rihaan yanj a.

365 dan u nj me s guun r se vaa se quiyaj n sayuun man nij s yanj canicaj nimn canoco man Diose ma. Se cataj n se vaa canoco nij so nu setucuanj Moiss ma. 20 Maan se quiyaj n yanj canej n rihaan nij so, ne cataj xnaanj n rihaan nij so se vaa se guun cha nij so rasuun rqu yuvii rihaan yaanj cacj yuvii ma. Ne sno do, chana do, se cotoj nij so ga yo yuvii sese ne nica nij so me yo ma. Ne se ch nij so nee xcuu tuguj nii gan chih ma. Ne se ch nij so ton ma. 21 O se daj a gii cuetan narnj r n me se man ndoo tuvi n si j israelit nayaa senana Moiss, ne amii natj nii che setucuanj so r ve tucuyn n tucun yo daj a chuman a. Ne danj yaj inanj n si j israelit asi j na ndoo a taj s cunaj Santiag rihaan yo nij so a.

Hechos15 chuman Antioqua, ne nihnj me se vaa taj yanj cart yo a: Nihnj me yanj cart yaj nj si j apstol cune Jesucrist man nata senana so do, si j uun chij rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist do a. Tin soj me nj, ne canej nj yanj nihnj rihaan nij soj si j yanj amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Antioqua do, estad Siria do, estad Cilicia do a. 24 Dan me se cana nana rihaan nj se vaa doj tuvi nj me s camii nana quiyaj sayuun rihaan soj, ne quiri r soj, quiyaj nij s camii nana yo rihaan nij soj a. Tzaj ne nuve nj can man nij so ma. 25 Tzaj ne che se quiyaj nij so danj ro, che dan cuyaan guun r nj nari i nj doj tin nj cuchi rihaan soj ga roj tin n s ee ndoo r nj s cunaj Bernab ga Pabl adonj. 26 Ne xa roj so, tzaj ne si j can nimn cu nu rihaan Jesucrist si j ni j raa man n me roj so, ne ndaa ne chuvi roj so cavi roj so ma. 27 Dan me se can nj man s cunaj Judas do, man s cunaj Silas do, se vaa caanj roj so ga s cunaj Bernab ga Pabl, ne maan roj so nata rihaan soj ndaa vaa taj nana no rihaan yanj nihnj ei. 28 Dan me se ne guun r Nimn Diose do, maan nj do, cuchruj ndoo nj tucun canoco soj ma. Tzaj ne vaa che cuno soj caanj guee nana nihnj, r nj nanj adonj. 29 Dan me se se guun cha soj rasuun rqu yuvii rihaan yaanj cacj yuvii ma. Se guun cha soj ton ma. Se guun cha soj nee xcuu tuguj nii gan chih ma. Ne sno do, chana do, se cotoj soj ga yo yuvii sese ne nica soj me yo ma. Ne sese

19Che

ne guun r nij apstol cune Jesucrist man nata senana so do, yo nij s uun chij do, cunudanj nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln do, nari i nij so doj tuvi maan nij so caanj nij so ndaa chuman Antioqua ga roj s cunaj Pabl do, Bernab do a. Gaa ne narii nij so man s cunaj Judas Barsabs do, man s cunaj Silas do, se vaa caanj roj so a. O se s sa me roj so, r nij tin roj so a. 23 Gaa ne quiyaj cunudanj nij so yanj cart caanj ni caj nij s caanj

Nana nihnj taj xnaanj che yanj cart quiyaj nij s man Jerusaln can nij so rihaan nij yuvii yanj cuchumn r niyaj man Jesucrist a
22Gaa

Hechos15,16 quiyaj soj nu ndaa vaa taj nana nihnj, ne ve yaj soj, r nj nanj adonj. Ne me r nj se vaa ve cayn soj adonj, taj yanj cart quiyaj nij s man chuman Jerusaln yo a. 30 Dan me se can nij so man caanj nij s caanj chuman Antioqua, gaa ne gaa cuchi nij so, ne canacn nij so cunuu chre cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, gaa ne caxrj nij so yanj cart yo ston nij s yanj chuman Antioqua a. 31 Gaa ne nayaa nij s man Antioqua yanj cart, gaa ne guun niha uxr r nij so che nana sa cataj xnaanj nij s man Jerusaln rihaan nij so a. 32 Ne s cunaj Judas do, s cunaj Silas do, s nata senana Diose me roj so, ne amii amii roj so nago roj so chrej man nij s man Antioqua yo, ne nari nucuaj nimn nij so, quiyaj roj so a. 33 Dan me se quisj caran roj so chuman Antioqua, gaa ne ve cataj nij tinuj nij s man Antioqua rihaan roj so se vaa dnj gaa nimn roj so caanj roj so a. Gaa ne dan me se quinan roj so rihaan nij s can man roj so cana roj so a. 34 Tzaj ne guun r s cunaj Silas quinaj so chuman Antioqua a. 35 Ne guun raan s cunaj Pabl do, s cunaj Bernab do, chuman Antioqua, ne tucuyn roj so senana Diose si j ni j raa man n nana sa rihaan yuvii a. Ne queee ndoo yo nij yuvii nata nana sa yo ga roj so a.

366 Canicaj n caanj un n cunudanj nij chuman yanj nij tin n nij s nata n senana Diose nana sa rihaan, gaa ne queneen n daj vaa mn nij so ei taj Pabl rihaan Bernab a. 37 Tzaj ne Bernab ro, guun r so se vaa caanj un s cunaj Juan Marcos ga roj so a. 38 Tzaj ne ne cavej r Pabl caanj un Juan Marcos ga roj so, che se gaa rque me se tanj Juan Marcos man roj so estad Panfilia, ne ne caanj so quiyaj suun nij so che Diose ma. 39 Che dan guun vi j nana camii roj so che Juan Marcos, ne che dan caanj yanj roj so, ne Bernab ro, nicaj s cunaj Marcos, ne cavii roj so rihoo ch rihaan na, ne caanj roj so estad Chipre a. 40 Ne Pabl ro, narii so man s cunaj Silas se vaa caanj so ga Pabl a. Ne cachn niyaj nij tin roj so nij s man chuman Antioqua rihaan Diose se vaa quiyaj Diose se luj ne racuj so man roj so chrej caanj roj so, ne dan me se caanj roj so a. 41 Gaa ne cachn roj so nu estad Siria do, nu estad Cilicia do, ne nari nucuaj nimn nij xne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist man cunudanj nij chuman naj roj estad yo, quiyaj roj so a.

me se cachn doj gii, gaa ne cataj Pabl rihaan Bernab a:

36Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj un Pabl tucuyn so se-nana Diose rihaan yuvii , ne caanj Bernab yo rej yanj a

16

Dan me se cuchi s cunaj Pabl ga Silas chuman Derbe do, chuman Listra do a. Ne chuman Listra ro, yn o s tucuyn senana Jesucrist, ne Timoteo cunaj so a. Ne nii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cach s cunaj Timoteo ga s cunaj Pabl ga Silas a

367 Timoteo me chana israelit cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne rej Timoteo me s yanj amii xnanj griego a. 2 Ne s sa me Timoteo, taj nij tin so s ne chuman Listra do, chuman Iconio do a. 3 Dan me se guun r Pabl se vaa caanj Timoteo ga so a. Ne cuta Pabl tanga man so, che se neen cunudanj nij s israelit yanj rej yo se vaa si j yanj me rej so ne che dan nuvi tanga cata man so ma. 4 Dan me se gaa cachn nij so nu nij chuman, ne cataj xnaanj nij so rihaan nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist se vaa cuno nij yuvii senana nij apstol cune Jesucrist man do, yo nij s uun chij yanj chuman Jerusaln do, nana naquiyaj cuu nij so che nij s yanj a. 5 Ne xa nij xne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, tzaj ne doj a canoco nij so setucuanj Jesucrist, ne doj a cunuu ri i nij xne daj a gii a.

Hechos16 Pabl, quiyaj Diose a. Ne dan me se nicu n o s ne estad Macedonia niyaj Pabl, ne canacn sno yo man Pabl, cataj so: Cana so ndaa estad Macedonia nihnj, ne racuj so man nj taj so rquee so man Pabl a. 10 Gaa ne nu nan r caanj ran nj daj gaa quiyaj nj ne cavee caanj nj ndaa estad Macedonia a. O se cachrj r ya nj se vaa Diose me s cane suun rihaan nj nata nj senana Diose nana sa rihaan nij s ne estad Macedonia yo a.

me se carn Nimn Diose chrej rihaan nij so nata nij so senana Diose estad cunaj Asia, ne che dan cachn nij so rej cunaj Frigia do, rej cunaj Galacia do a. 7 Gaa ne vaj nij so chrej ndaa rej cunaj Misia, gaa ne guun r nij so caanj nij so estad cunaj Bitinia a. Tzaj ne ne cavee quiyaj nij so danj, quiyaj Nimn Diose ma. 8 Che dan cachn nij so rej cunaj Misia, ne nanij nij so ndaa chuman Troas a. 9 Ne dan me se rej nii naquiyaa o rasuun rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa naquiyaa o s ne estad Macedonia rihaan Pabl, quiyaj Diose a
6Dan

me se chuman Troas ro, cavii nj rihoo ch rihaan na, ne o chrej caanj nj cuchi nj ndaa rej cunaj Samotracia a. Ne yo gii caanj nj rque rihoo ndaa chuman cunaj Nepolis a. 12 Gaa ne cavii nj chuman yo, caanj nj chuman cunaj Filipos a. Ne chuman Filipos ro, me chuman nocoo naj estad Macedonia, ne chuman cuchruj nij s cavii Rom me yo a. Dan me se guun raan nj doj gii chuman Filipos yo, 13 ne gii narnj r nij yuvii israelit curihanj nj tayaa xi j rej atj yuvii chuman yo, ne caanj nj tuva o chr a. O se guun r nj se vaa rej yo me rej cunuu chre nij yuvii israelit cachi nj niyaj nij so rihaan Diose a. Dan me se cayn nj rihaan yo, ne camii nj ga nij chana cunuu chre rej yo, 14 ne yn o chana cunaj Lidia, ne no ro, me chana rnj natuvj yatzj mant tint

Nana nihnj taj xnaanj che chana cunaj Lidia chana cuchumn r niyaj man Jesucrist a
11Dan

Hechos16 sa inanj, ne chana cavii chuman Tiatira me no, ne chana yanj arj guee rihaan Diose me no a. Dan me se cuno no senana Pabl, ne racuj ndoo Diose si j ni j raa man n man no se vaa cavee cuchumn r no senana Pabl yo a. 15 Gaa ne cata ne nij tucua no a. Gaa ne canacn no man nj, cataj no: Sese u nj me chana amn ya r niyaj man Diose si j ni j raa man n, r nij soj, ne caran soj ve tucuaj doj gii taj chana cunaj Lidia rihaan nj a. Ne rquee ndoo no man nj, ne caran nj ve tucu no a.

368 Nihnj me se che suun nucuaj rqu Jesucrist manj an u nj suun rihaan so se vaa cu rihanj so nimn chana nihnj taj Pabl rihaan nana chree yo a. Gaa ne nu curihanj nana chree nimn no a. 19 Dan me se nij s uun chij rihaan chana yaan yo me se xcaj nij so cuent se vaa che se curihanj nana chree nimn chana yo ro, che dan se cavee quiyaj canan nij so doj saanj quiyaj chana yaan yo, r nij so a. Che dan quitaaa nij so man Pabl ga Silas, ne nucuaj ri i nii man roj so caanj nij so yuvee ndaa rihaan nij s nicaj suun uun chij rihaan chuman yo a. 20 Gaa ne caanj nicaj nij so man roj s cunaj Pabl ga Silas rihaan roj cuese uun chij rihaan chuman yo, gaa ne cataj nij so a: Roj s nihnj me se nanj yuvii israelit me roj so, ne uun rmi i r nu nij s man chihn n yaj roj so nanj . 21 O se nata roj so tucun naca rihaan nj, ne nuve tucuanj no xcn n ni caj n me tucun yo che se s noco gobiern ne Rom me n taj nij so rihaan roj cuese uun chij rihaan chuman yo a. 22 Gaa ne o cunihaan guun r nij yuvii man chuman yo, ne caxrj yuvaa ndoo nij so man Pabl ga Silas a. Gaa ne nucuaj cuxuun roj cuese sagan Pabl ga Silas ndaa se quitzin yatzj, ne cane roj cuese suun rihaan nij tanuu se vaa go ndoo nij tanuu rutzii xr roj so a. 23 Ne gaa quisj cayuun roj so, ne tagj nij tanuu man roj so r taga, ne cane roj cuese yo suun

me se yo gii caanj un nj rej cachi nj niyaj nj rihaan Diose, ne nari tuvi o chana yaan ga nj, ne nuu o nana chree nimn no, ne quiyaj canan ndoo nij s uun chij rihaan no saanj, quiyaj no gaa quirii no suert che yuvii a. 17 Dan me se canoco ndoo no man nj ga Pabl, ne caguj no, cataj no: Nij s nihnj ro, me s nuu rihaan Diose s nicu n xta, ne nata nij so rihaan soj me tucun canoco soj ne cavee nani i soj rihaan sayuun ei taj no, niyaj no man nj a. 18 Dan me se guun queee gii quiyaj no danj, gaa ne guun rmi i Pabl, quiyaj no, ne che dan canicaj so camii so rihaan nana chree nuu nimn no, cataj so:

Nana nihnj taj xnaanj se vaa catj roj s cunaj Pabl ga Silas taga che se quirii roj so nana chree nimn o chana yaan rii suert, tzaj ne racuj Diose man roj so a
16Dan

369 rihaan s tum taga se vaa cutum uxr so man roj so a. 24 Dan me se gaa cuno s tum taga nana yo, ne canu so man roj so r o ve rej rque taga yo, ne caxrj so tac roj so rque yuuj taj rque caj a. 25 Dan me se rej nii yan achn niyaj ndoo roj s cunaj Pabl ga Silas ne achr roj so chra rihaan Diose, ne uno nij s man taga se vaa yaj roj so, 26 ne dan me se cachn ndoo yun, ne ndaa nasqui ndoo tac ve taga yo, ne xnj nu nij tayaa taj rihaan taga yo, ne nache nu aga ne nuu chih raa cunudanj nij s ni j taga yo a. 27 Ne nanu r s tum taga, ne queneen so se vaa t yanj uun nij tayaa, gaa ne guun r so se vaa aj cunnj nij s man taga, ne che dan quirii so tane so ne espad, ne daj doj se ticavi so man maan so a. 28 Tzaj ne nucuaj ndoo caguj s cunaj Pabl rihaan so, cataj Pabl: Se guun quiyaj chii i so man man so ma. O se man chre cunudanj nj nihnj nanj ei taj Pabl, caguj so a. 29 Gaa ne canacn s tum taga se vaa cana ni caj nii yaan chuguun rihaan so, ne yoo ndoo catj so r taga, ne rij ndoo man so che se chuvi so, ne cayn ruj so ndaa can tuva so rihaan yo rihaan roj s cunaj Pabl ga Silas a. 30 Dan me se caanj nicaj so man roj so xe, ne xnanj so man roj so, cataj so: Daj qui yj, gaa ne cavee nani i u nj rihaan sayuun qui rn u nj nihnj ga taj so, xnanj so man roj so a.

Hechos16 ne cataj roj so: Cuchuman r so ni yaj so man Jesucrist si j ni j raa man n, gaa ne nani i so rihaan sayuun nihnj do, rihaan chrej chii i uun chij nimn so do a. Ne danj inanj quiyaj nij tuvi soj, gaa ne cavi i sa cunudanj soj rihaan Diose taj roj so rihaan s tum taga yo a. 32 Gaa ne nata roj so senana Diose si j ni j raa man n rihaan nu nij tucua so a. 33 Dan me se rej nii me yo, ne maan or dan nicaj s tum taga yo man roj so, ne nanu so xr roj so rej can rutzii , ne nu quiyaj so danj, ne nu cata ne nu nij tucua so a. 34 Gaa ne caanj nicaj so man roj so rej xraj rej ne maan so, ne go so se ch cha roj so a. Gaa ne dan me se guun niha uxr r nij tucua so, che se cuchumn r nij so niyaj nij so man Diose a. 35 Gaa ne rej ranga me se can roj cuese man misin taga, ne cataj nij misin rihaan s tum taga a: Nanej so man roj sno yo taj nij so a. 36 Gaa ne cuchi s tum taga yo rihaan Pabl, ne nata so senana nij misin rihaan Pabl, cataj so: Can roj cuese nana se vaa nanej u nj man roj soj nanj . Che dan cuano nihnj me se cavee caanj roj soj, ne gaa xej nimn roj soj taj so rihaan Pabl a. 37 Gaa ne cataj Pabl rihaan nij misin a: Dan me se roj cuese yo ro, nda se si j roman me rj, tzaj ne ne naquiyaj cuu roj so che rj, ne maan se go rmaan nii rutzii xr

31Gaa

Hechos16,17 rj, quiyaj roj so, ne queneen cunudanj nij yuvii man rj se vaa cayuun rj, gaa ne caxrj roj so taga man rj a. Ne nihnj me se uun r roj so quiri i yuve roj so man rj xe, tzaj ne se guun danj ma. Tananj cana maan roj so nihnj, gaa ne ve quitaj yaan roj so rihaan rj cu rihanj rj taga nihnj taj Pabl rihaan nij misin cana taga a. 38 Dan me se nata nij misin senana Pabl rihaan roj cuese yo, gaa ne cuchuvi ndoo roj so gaa cuno roj so nana se vaa si j roman me Pabl ga Silas a. 39 Gaa ne cuchi roj cuese taga, gaa ne camii sa roj so ga roj s cunaj Pabl ga Silas a. Gaa ne quit yaan roj cuese rihaan roj so curihanj roj so taga, ne ve cachn niyaj roj cuese rihaan Pabl ga Silas se vaa quiyaj roj so se ndoo, cu rihanj roj so chuman yo a. 40 Dan me se gaa quisj curihanj roj so taga, gaa ne caanj roj so tucu chana cunaj Lidia a. Gaa ne gaa queneen roj so man nij tin nij so s noco man Jesucrist, ne camii roj so ga nij so, ne cunuu xej nimn nij so quiyaj senana roj so, gaa ne curihanj roj so chuman yo, ne caanj roj so a.

370 o ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss a. 2 Dan me se catj Pabl r ve yo rej nuu chre nij yuvii israelit yo, ndaa vaa uyn inanj so quiyaj so a. Ne vanuj ya gii cuetan narnj r nij so nan Pabl cuent ga nij so che nana no rihaan danj Diose a. 3 Dan me se cataj xnaanj Pabl rihaan nij so se vaa s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me se no xcn so quiran so sayuun ne cavi so ne cunuu ina un so, ne cataj Pabl se vaa maan Jesucrist s nata Pabl chee rihaan nij so ro, maan ya so me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun a. 4 Gaa ne taaj nij s israelit cuno senana Pabl ro, cuchumn r nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne guun tuvi nij so ga Pabl ne ga Silas a. Ne cuchumn r queee ndoo nij s yanj amii xnanj griego arj guee inanj rihaan Diose do, queee nij chana raa doj ne chuman yo do, cuchumn r a. 5 Tzaj ne guun xcoj ruvaa r yo nij yuvii israelit niyaj nij so man roj s cunaj Pabl ga Silas, ne che dan nano nij so doj s chii i man yuvee, ne cunuu chre ndoo yuvii , quiyaj nij s chii i yo, gaa ne naxumaan ndoo sayuun chuman yo, quiyaj nij so a. Gaa ne cuchi nij yuvii yo rihaan ve tucu s cunaj Jasn ve caran s cunaj Pabl ga Silas, ne guun r nij yuvii quiri i nij so man roj so ndaa rihaan yuvii cunuu chre a. 6 Dan me se nuvi roj so ne r ve yo gaa cuchi nij yuvii nano man roj so ma. Che dan quirii nij yuvii

17

Dan me se cachn roj so chuman Anfpolis do, chuman Apolonia do, gaa ne catj roj so chuman Tesalnica a. Ne chuman Tesalnica ro, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camaan r nij s man chuman Tesalnica niyaj nij so man Pabl ga Silas a

371 man maan s cunaj Jasn do, man yo nij tin n s noco man Jesucrist do, ne nucuaj ri i nij yuvii man nij so ndaa rihaan nij s uun chij rihaan chuman yo a. Gaa ne caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Nij s nihnj yaj natun tucun naj rihaan yuvii man nu caxra rihaan chumii , tzaj ne nihnj me se ndaa chihn n na nij so tiri nij so yaj nanj chuguanj. 7 Ne s cunaj Jasn nihnj me se taj yaanj so man roj so adonj. Ne cunudanj nij so ro, inanj se vaa navej r s cunaj Csar quiyaj yuvii yaj nij so nanj . O se tucuyn nij so rihaan yuvii se vaa Jesucrist me yo s nicaj suun rey uun chij rihaan n nanj ei taj nij yuvii israelit, caguj nij so, cuno nij s uun chij rihaan chuman Tesalnica yo a. 8 Dan me se cuyanj ndoo r nij s uun chij do, yo nij yuvii ne chuman yo do, gaa cuno nij so nana yo, 9 gaa ne cata tuva nij tuvi s cunaj Jasn se vaa se guun quiyaj nij so doj sayuun, ne ndaa cuchruj nij so saanj, ne nan nij s uun chij yo chrej man nij so a.

Hechos17 yanj chuman Berea me se sa doj vaa nimn nij so rihaan nij s israelit yanj chuman Tesalnica yo a. O se aran r nij so cuno nij so senana Diose, ne daj a nij gii yanj ndoo nayaa nij so danj Diose, che se guun r nij so xcaj nij so cuent sese ya ya cuyaan vaa senana Pabl ga nana no rihaan danj Diose a. 12 Che dan queee ndoo nij so cuchumn r niyaj man Jesucrist a. Ne nij s yanj amii xnanj griego me se queee tuvi nij so chana niyanj nimn do, sno do, cuchumn r niyaj man Jesucrist a. 13 Dan me se xcaj nij s israelit yanj chuman Tesalnica cuent se vaa ndaa chuman Berea nata un s cunaj Pabl senana Diose rihaan nij yuvii a. Che dan caanj nij so chuman Berea yo, ne camii ne nij so che Pabl, ne cuyanj r nij s man Berea niyaj nij so man s cunaj Pabl ga Silas, quiyaj nij s man Tesalnica yo a. 14 Gaa ne nu can nij tin n man Pabl caanj so ndaa tuva na yaanj, tzaj ne quinj s cunaj Silas do, s cunaj Timoteo do, chuman Berea yo a. 15 Ne taaj nij s man Berea yo me se caanj tacuach man Pabl, ne caanj nicaj nij so man so ndaa chuman Atenas a. Gaa ne rqu Pabl nana rihaan nij s man Berea nata nij so rihaan s cunaj Silas ga Timoteo se vaa cuaj cana roj so rihaan Pabl a. Gaa ne canicaj nij s man Berea yo quinan nij so chihn nij so a.

me se maan or rej nii gii yo can nij tin n s man chuman Tesalnica man s cunaj Pabl ga Silas caanj roj so ndaa chuman Berea a. Gaa ne cuchi roj so, ne catj roj so r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss a. 11 Ne nij s israelit

10Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa camii natj s cunaj Pabl ga Silas se-nana Diose rihaan nij s man chuman Berea a

me se gaa navi j Pabl cana roj s cunaj Silas ga Timoteo

16Dan

Nana nihnj taj xnaanj che nij nana camii natj Pabl rihaan nij s man chuman Atenas a

Hechos17 chuman Atenas, ne veee ndoo nimn Pabl gaa queneen so se vaa man ndoo yaanj quiyaj raa nij s man Atenas yo rque chuman yo, 17 ne che dan nan ndoo so cuent ga nij yuvii israelit do, ga nij s yanj arj guee rihaan Diose do, r ve tucuyn nij so setucuanj Moiss a. Ne daj a gii caanj so yuvee, ne nan so cuent ga me maan s ch yuvee yo a. 18 Dan me se man ndoo s chruun yanj ne chuman Atenas yo, ne taaj nij so me s tucuyn senana s cunaj Epicuro, ne yo taaj nij so cunaj estoico a. Ne doj tuvi nij so nan cuent ga Pabl a. Dan me se taaj nij so cataj: Me taj s nihnj tuva rmaan so danj, r soj ga taj nij so, xnanj nij so man tuvi nij so, niyaj nij so man Pabl a. Ne yo taaj nij so cataj: S nata senana yaanj curuvi naca me so nanj taj yo taaj nij yuvii , ese nata Pabl senana Jesucrist nana sa rihaan nij so, ne nata Pabl se vaa cavee cunuu ina un nij s cavi a. 19 Dan me se caanj nicaj nij so man Pabl raa o quij leej cunaj Arepago, ne cataj nij so rihaan Pabl: Qui y so se ndoo cataj xnaanj so rihaan nj daj vaa nij nana naca nana tucuyn so rihaan yuvii . 20 O se caryaanj ndoo nj taaj nij nana camii so cuno nj, ne che dan me r nj xcaj nj cuent daj vaa tucun tucuyn so a taj nij s man Atenas rihaan s cunaj Pabl a. 21 O se nij s man chuman Atenas do, nij s na aran chuman

372 Atenas do, inanj uun r nij so nata nij so nana naca do, nari nij so nana naca do, nanj adonj. 22 Dan me se canicun Pabl tanuu scanj nij so raa quij cunaj Arepago, gaa ne cataj so rihaan nij so: Cuno soj si j man chuman Atenas nihnj cami j . A j neenj se vaa si j aran ndoo r navi j rihaan nij yaanj me nij soj adonj. 23 O se gaa cachenj chuman man soj, ne quenen u nj nij rej navj soj rihaan nij yaanj noco soj, ne quenen u nj yoo chraan altar, ne nana no rihaan chraan altar yo cataj, Rej navj n rihaan yaanj ne neen n man a, taj nana no rihaan chraan altar yo a. Ne xa u nj, tzaj ne nihnj me se nata u nj rihaan nij soj che maan yaanj yo yaanj navj soj rihaan, yaanj ne neen soj man nanj adonj. 24 Dan me se Diose ro, me yaanj quiyaj nu chumii do, nu rasuun man rihaan chumii do, ne se cavee guun tucua so ve une yuvii cane so che se so me s ni j raa nu rej xta nu yo nu a. 25 O se so me s yaj vaa ina n, ne so me s yaj narnj n nana, ne dan me se rqu so nu rasuun achiin man n adonj. Ne che dan taj vaj rasuun achiin man so, ne se cavee racuj yuvii man so ma. 26 Ne orn sno quiyaj so asi j rque ro, ve ton dan quiyaj so man daj a xne nij yuvii , che rej cayn nij yuvii rihaan nu cachra chumii adonj. Ne aj neen Diose me daj yo cayn o o xne nij yuvii rihaan chumii , ne aj neen Diose me rej guun ran to o o xne nij yuvii ei. 27 O se

373 guun r Diose se vaa xcaj nij yuvii cuent che Diose ne nari nij yuvii man Diose chuguanj. O se nuve si j ne gan ndoo rihaan o o n me Diose ma. 28 O se vaa ina n, yaj so, ne ch n, yaj so, ne vaa n rihaan chumii nihnj, yaj so adonj. O se taaj tuvi nij soj s chruun yanj cachrn nana nihnj rihaan yanj se vaa: O se ndaa tan so me n adonj, taj taaj tuvi maan soj nanj ei. 29 Ne che se tani j Diose me n ro, che dan ne n xcn n guun r n se vaa ase vaa Diose ro, danj vaa nij aga or m titaa n do, nij aga plat catzi i titaa n do, nij yahij acj n do ma. O se inanj rasuun avii raa maan n yuvi i me nij rasuun vaa danj ei. 30 Dan me se asi j rque me se ne quiyaj Diose sayuun man nij s navj rihaan aga do, rihaan yahij do ma. O se ne cavee xcaj nij yuvii cuent ma. Tzaj ne yaj me se cataj xnaanj Diose rihaan nij yuvii man cunudanj nij chuman naj rihaan chumii se vaa canicaj nimn nij yuvii canoco nij yuvii tucun sa adonj. 31 Ne dan me se cachrn Diose o gii cane nica so cacun che cunudanj nij yuvii man rihaan chumii a. Ne aj cune so man o sno guun s cane cacun che yuvii a. Ne che se cunuu ina un sno yo, quiyaj Diose, gaa cavi so, ne che dan no xcn cunudanj yuvii cuchuman r nij yuvii se vaa ve ya sno yo me so adonj taj Pabl rihaan nij s man Atenas yo a. 32 Dan me se gaa cuno nij s man Atenas nana se vaa cunuu ina un o s cavi, ne taaj nij so canga nacoo, ne yo taaj nij so cataj:

Hechos17,18 Ndaa yo gii un me se cana nj cuno nj senana so nanj ei taj yo taaj nij s man chuman Atenas yo a. 33 Ve dan, ne curihanj Pabl scanj nij so a. 34 Tzaj ne doj nij yuvii guun tuvi ga Pabl, ne cuchumn r nij so niyaj nij so man Jesucrist a. Ne yoo so me o s uun chij cunaj Dionisio, ne yo no me chana cunaj Dmaris, ne vaa doj yuvii ga nij so un a.

18

Cachn doj, gaa ne cavii Pabl chuman Atenas, caanj so ndaa chuman Corinto a. 2 Tihaj yuun nari tuvi so ga o s israelit cunaj Aquila, ne xa so, tzaj ne si j cavii rej cunaj Ponto me so, ne gaa cayn so chuman Rom, ne cane s nicaj suun emperador cunaj Claudio suun se vaa cavi i cunudanj nij yuvii israelit chuman Rom caanj yanj nij so a. Che dan cavii so ga nica so chana cunaj Priscila yo nocoo cunaj Italia, ne che dan si j cana naca chuman Corinto me roj so a. Dan me se cuchi Pabl rihaan roj so, 3 ne che se cuyaan vaa suun yaj suun Pabl ga suun yaj suun roj so ro, che dan caran Pabl ga roj so, ne quiyaj suun so ga roj so a. 4 Ne daj a nij gii cuetan narnj r nij yuvii israelit me se camii so ga nij yuvii cunuu chre r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne cuchumn r doj s israelit do, doj s yanj amii xnanj griego do, gaa cuno nij so senana so a.

Nana nihnj taj xnaanj che suun quiyaj suun Pabl chuman Corinto a

Hechos18 me se gaa cavii s cunaj Silas ga Timoteo estad Macedonia cana roj so chuman Corinto, ne yoo can nimn Pabl nata so senana Diose rihaan nij yuvii , ne inanj cataj xnaanj so rihaan nij yuvii israelit se vaa Jesucrist me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun a. 6 Tzaj ne camii can tuvi nij yuvii israelit ga Pabl, ne quij camii nij so che Pabl a. Che dan tucuayuu so yo tachruu no rihaan sagan so, gaa ne cataj so rihaan nij yuvii a: Maan inanj soj me r caanj rihaan yaan nanj . Ne tum u nj cacun se vaa quiran soj sayuun quiyaj Diose ma. Ne yaj me se rej rihaan nihnj me se caanj u nj nata u nj senana Diose rihaan nij s yanj nanj taj Pabl rihaan nij so a. 7 Gaa ne cavii so rej mn nij so, ne caanj so ve tucu o s cunaj Tit Justo, ne so ro, me o s yanj ne o s arj guee rihaan Diose me so, ne ve tucu so ro, ne rej xnuj ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss a. 8 Dan me se o s cunaj Crispo s ni j raa ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss ro, me o so, ne cuchumn r nu nij tucua so niyaj nij so man Diose si j ni j raa man n a. Gaa ne cuchi nana rihaan nij s man Corinto se vaa s cunaj Crispo me s cuchumn r niyaj man Diose si j ni j raa man n, ne che dan cuchumn r un queee nij so niyaj nij so man Jesucrist, ne cata ne cunudanj nij so a. 9 Ne rej nii me se naquiyaa Diose si j ni j raa man n rihaan Pabl, ne cataj so a:

374 Se cuchuv so ma. Yoo cami i so senanaj, ne se gaa dnj tuv so ma. 10 O se vaj u nj ga so, ne taj vaj s go mn so ne quiyaj chii i mn so ma. O se man uxr yuvii man chuman nihnj canoco manj adonj taj Diose si j ni j raa man n rihaan Pabl a. 11 Gaa ne dan me se quinj Pabl o yo t yan, tucuyn so senana Diose rihaan nij s man chuman Corinto yo a. 12 Dan me se yo dan me se s cunaj Galin me s nicaj suun gobernador uun chij rihaan chuman Corinto yo a. Ne naxumaan yuvii israelit, ne yoo me nimn nij so niyaj nij so man Pabl, ne caanj ni caj nij so man Pabl rihaan s nicaj suun cunaj Galin yo, che rej naquiyaj cuu so che Pabl a. 13 Gaa ne cataj nij so: S nihnj ro, yaj tanj xco yuvii setucuanj nj che suun navj nij yuvii rihaan Diose, ne ino doj navj nij yuvii rihaan Diose, yaj s nihnj ei taj nij yuvii israelit yo, niyaj nij so man Pabl a. 14 Daj doj tzn se cavii nana tuva Pabl, tzaj ne maan s cunaj Galin me s camii rihaan nij yuvii israelit yo, ne cataj so: Cuno soj si j israelit cami j . Sese vaa cacun chii i quiyaj s nihnj, ne no xcnj cu noj se vaa taj soj saj . 15 Sese taj, gaa ne che inanj senana soj do, che setucuanj soj do, araa soj cacun xr so, gaa ne che dan maan soj no xcn cane cacun che so nanj adonj. O se xa u nj nihnj, tzaj ne navej uxr raj naquiyaj cu u nj che rasuun vaa danj ma taj

5Dan

375 s cunaj Galin rihaan nij yuvii israelit yo a. 16 Gaa ne quirii so man cunudanj nij so tucu suun a. 17 Gaa ne quitaaa cunudanj nij yuvii man s cunaj Sstenes s ni j raa man ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne go nij so chruun xr so rihaan tucu suun a. Tzaj ne ne rihuun r s cunaj Galin yo gaa quiyaj nij so danj a ma.

Hechos18 me se caanj so ndaa chuman Cesarea, ne cavii so caanj ni yaj so man xne nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln a. Gaa ne nanij so ndaa chuman Antioqua a. 23 Ne guun raan so doj chuman Antioqua, gaa ne caanj so ndaa vaa naj o o chuman naj estad Galacia do, estad Frigia do, ne nari nucuaj r cunudanj nij s tucuyn senana Jesucrist yanj nij chuman yo, quiyaj so a.

22Dan

me se guun queee doj gii guun raan Pabl ga nij tin n s ne chuman Corinto, gaa ne cataj so se vaa caanj so, ne cavii so rque rihoo ch rihaan na, ne caanj so ndaa estad cunaj Siria, ne caanj chana cunaj Priscila do, s cunaj Aquila do, ga so a. Tzaj ne asino yaan caca caan nii raa Pabl, quiyaj Pabl, gaa vaj nij so chuman Cencrea, che se aj cata tuva so o nana rihaan Diose a. 19 Dan me se cuchi nij so chuman Efeso, ne tanj Pabl man roj so chuman yo a. Gaa ne catj maan so r ve tucuyn nij yuvii israelit setucuanj Moiss, ne camii so ga nij yuvii che senana Diose a. 20 Ne cachn niyaj nij s man chuman Efeso se vaa guun raan so doj chihn nij so, tzaj ne ne cavej so a. 21 Tzaj ne cataj so: Caanj u nj nanj ei. Vaa che ndoo canicn u nj o chaanj canu chuman Jerusaln, tzaj ne sese Diose cavej, ne ndaa yun xe cana un u nj a taj so, ne cavii so rque rihoo ch rihaan na, ne tanj so man chuman Efeso yo a.

18Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nanicaj Pabl nan so chuman Antioqua a

me se vaa o s israelit cunaj Apolos, ne si j cavii chuman Alejandra me so, ne si j ve ndoo amii me so, ne sa uxr nari so danj Diose a. Dan me se caanj so ndaa chuman Efeso a. 25 Ne aj nari so setucuanj Diose si j ni j raa man n, ne guun ndoo r nimn so, ne che dan nica nata so ne tucuyn so senana Jesucrist rihaan nij yuvii a. Tzaj ne ataa xcaj so cuent se vaa no xcn yuvii cata ne yuvii che Jesucrist, ne inanj queneen so daj quiyaj s cunaj Juan gaa cuta ne Juan man yuvii a. 26 Dan me se guun chee so ve camii natj so r ve tucuyn nij yuvii israelit man chuman Efeso setucuanj Moiss a. Ne cuno chana cunaj Priscila do, s cunaj Aquila do, gaa ne nicaj tuvi roj so ga so, ne nica doj ne sa doj tucuyn roj so setucuanj Diose man Apolos a. 27 Dan me se guun r s cunaj Apolos cachen so ndaa estad Acaya, gaa ne doj a nari nucuaj so quiyaj nij tin n s man

24Dan

Nana nihnj taj xnaanj che s cunaj Apolos a

Hechos18,19 chuman Efeso, ne quiyaj nij so yanj cart nayaa nij s tucuyn senana Jesucrist man estad Acaya, ne cataj nij so se vaa ve ni caj tuvi nij s man Acaya ga s cunaj Apolos yo a. Gaa ne gaa cuchi s cunaj Apolos ndaa estad Acaya, ne racuj ndoo so man nij tin n s cuchumn r niyaj man Jesucrist che se luj quiyaj Diose a. 28 O se cunaj uxr tihaan so rihaan nij yuvii israelit ne amn r niyaj man Jesucrist se vaa taj danj Diose se vaa Jesucrist me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne camii can tuvi so ga nij so rej man ndoo nij yuvii , ne quiyaj canan senana s cunaj Apolos rihaan senana nij s israelit yo a.

376 Gaa ne cataj nij so: O se cata ne nj ndaa vaa cataj xnaanj s cunaj Juan nanj taj nij so rihaan Pabl a. 4 Gaa ne cataj Pabl rihaan nij so a: Xa Juan, tzaj ne cuta ne so man yuvii che yan canicaj nimn nij yuvii canoco nij yuvii tucun sa a. Ne cataj Juan rihaan nij yuvii se vaa s cana rej xco Juan ro, me s no xcn nij yuvii cuchuman r nij so ni yaj nij so man, ne s cana rej xco Juan ro, me Jesucrist a taj Pabl rihaan nij s ne chuman Efeso a. 5 Dan me se gaa cuno nij so nana vaa danj, gaa ne cata ne nij so che Jesucrist si j ni j raa man n a. 6 Gaa ne cuta Pabl raa so raa nij so, ne catj Nimn Diose nimn nij so, ne camii nij so xnanj naca, ne nata nij so nana rqu Diose rihaan maan nij so nata nij so a. 7 Ne cunudanj nij sno me se quisj ya o chuvi j nij so ta asuun a.

19

Dan me se gaa cayn s cunaj Apolos chuman Corinto, ne cachn Pabl rej xraj doj cuchi so chuman Efeso, ne nari so doj s tucuyn senana Jesucrist a. 2 Gaa ne xnanj Pabl man nij so a: Ne catj Nimn Diose nimn nij soj gaa cuchumn r soj niyaj soj man Jesucrist na taj Pabl, xnanj so man nij so a. Gaa ne cataj nij so: Taj ma. O se a ne cuno nj nana se vaa vaa o Nimn Diose a ma taj nij so rihaan Pabl a. 3 Gaa ne xnanj Pabl man nij so a: Ne me s chee cata ne nij soj ga taj so, xnanj so man nij so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cana Nimn Diose rihaan nij s tucuyn se-nana Jesucrist yanj chuman Efeso a

ne catj Pabl r ve tucuyn nij yuvii israelit man chuman Efeso setucuanj Moiss, ne vanuj yavii o rihaan inanj camii so ga nij so che se me r so cuchuman r nij so nana che suun uun chij Diose nimn yuvii do, rihaan chumii nihnj vaa gii do a. 9 Tzaj ne nichraj ndoo r taaj nij so, ne ne cavej r nij so cuchuman r nij so nana sa yo ma. Gaa ne quij camii nij so che tucun noco n cuno

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Pabl camii so ga yuvii man r escuel ni j raa s cunaj Tiranno a
8Gaa

377 cunudanj nij yuvii man r ve yo, gaa ne che dan tanj Pabl man nij s nichraj r yo, ne caanj yanj nij s tucuyn senana Jesucrist rihaan nij so, quiyaj Pabl, ne caanj so ve escuel ni j raa o s cunaj Tiranno, ne daj a gii camii so ga yuvii r ve escuel yo a. 10 Ne quisj vi j ya yo quiyaj so danj, ne che dan cunudanj nij s israelit ga nij s yanj amii xnanj griego yanj estad Asia xcaj cuent che senana Jesucrist si j ni j raa man n a.

Hechos19 camii danj rihaan o nana chree nuu nimn o so a. 15 Gaa ne nana chree yo ro, camii rihaan nij so, ne cataj yo: Ne u nj me se neenj man Jesucrist, ne neenj daj si j me Pabl a. Tzaj ne soj me se ne neen uxr u nj man soj a ma taj nana chree yo rihaan chi j nij so a. 16 Gaa ne s nuu nana chree yo nimn ro, gj so, ne tuguj tuvi so ga nij so, ne nucuaj so doj rihaan nij so, ne quiyaj canan so man cunu chi j nij so a. Dan me se cunnj nij so, curihanj nij so r ve yo, ne cnj uun vaa nij so, ne quiran ndoo nij so sayuun, quiyaj s nuu nana chree nimn yo a. 17 Gaa ne xcaj cunudanj nij yuvii israelit ga nij yuvii yanj amii xnanj griego yanj chuman Efeso yo cuent se vaa quiran chi j nij so, ne che dan cuchuvi ndoo cunudanj nij so, ne cataj nij so se vaa sa uxr vaa Jesucrist si j ni j raa man n a. 18 Ne queee nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist me se naxra tuva nij so, ne nata ya nij so che cacun quiyaj nij so a. 19 Ne queee nij s quiyaj chree gaa rque doj ro, naquiyaj chre nij so danj nij so yanj libr no nana chree, ne caxrj yaan nij so man nij yanj yo, niyaj cunudanj nij yuvii a. Gaa ne narii nij so cuent me daj saanj n nij yanj yo, ne quisj vi j chihaa chi mj saanj plat catzi i n nij yanj tucuacaa nij so a. 20 Ve dan me se chanuu uxr senana Jesucrist si j ni j raa man n, ne nari nucuaj doj senana so a.

me se guun nucuaj Pabl quiyaj so suun sa nocoo, quiyaj Diose, 12 ne ndaa nicaj nii sevi t Pabl do, yatzj numi i catuu n Pabl do, caanj nii cuta nii raa nij s ran, ne nahuun sa nij s ran, ne curihanj nana chree nimn nij s ran yo, quiyaj Diose a. 13 Ne vaa doj s israelit ch can chuman, ne nij so me s uta raa raa s ran ne urihanj nana chree nimn nij s ran yo, yaj nij so a. Ne cata tuva nij so sechuvi i Jesucrist si j ni j raa man n se vaa guun r nij so racuj so man nij so quiyaj nij so ndaa vaa yaj Pabl a. Dan me se cataj nij so rihaan nana chree a: Nihnj me se an u nj suun rihaan nij soj nana chree se vaa cu rihanj soj nimn s ran nihnj che Jesucrist s amii natj s cunaj Pabl che , taj nij so a. 14 Ne vaa chi j tan o s israelit cunaj Esceva, ne xrej ata suun nocoo doj me so, ne chi j nij tan so ro,

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiran nij tan s cunaj Esceva sayuun, quiyaj o nana chree a

Hechos19
Nana nihnj taj xnaanj se vaa camaan r nij s yaj yaanj aga yanj chuman Efeso niyaj nij so man Pabl a

378 Ne nuve inanj chuman Efeso nihnj me rej tuva so danj ma. Tananj vaj so ndaa nu estad Asia nihnj ta asuun, ne cuchumn r queee ndoo yuvii man estad Asia nihnj cuno nij so senana Pabl, ne tanj nij so setucuanj n quiyaj Pabl adonj. 27 Dan me se xraj ne vaa gii nachri yuvii ni yaj yuvii sesuun n, gaa ne dan me se guun r un nij yuvii se vaa taj se gn nuvi navj n rihaan yaanj chana sa ndoo cunaj Diana a ma. Ne cataj nij yuvii se vaa nuve yaanj sa me no ma. Ne xa no, tzaj ne nu n si j man estad Asia nihnj do, ndaa yuvii man rihaan nu chumii do, navj rihaan no ei taj s cunaj Demetrio cuno nij tuvi so a. 28 Dan me se gaa cuno nij so senana Demetrio, ne cuyanj uxr r nij so, ne caguj nij so, cataj nij so: Guee uxr Diana taanj n si j man Efeso ei taj nij so, caguj nij so a. 29 Gaa ne yoo nachej raa cunudanj nij yuvii man chuman Efeso yo, ne quitaaa nij yuvii man s cunaj Gayo ga s cunaj Aristarco che se si j ch ga Pabl me roj so, ne si j cavii estad Macedonia me roj so a. Dan me se nicaj cunudanj nij yuvii man roj so, caanj nij yuvii , ne cunnj nij so catj nij so rej estadi nuu chre queee ndoo yuvii a. 30 Ne guun r Pabl catuu so rej man nij yuvii , tzaj ne ne cavej r yo nij s tucuyn senana Jesucrist caanj so, ne ne cavee catuu Pabl rej yo quiyaj tuvi so a ma. 31 Ne taaj nij

dan gaa ne can nimn Pabl cachen so estad cunaj Macedonia ga Acaya ne caanj so ndaa chuman Jerusaln, ne cataj so se vaa asa quisj caanj so ndaa chuman Jerusaln, ne no xcn so caanj ni yaj so ndaa chuman Rom, taj so a. 22 Gaa ne can so vi j tuvi nij s yaj suun ga so catuu roj so rej Macedonia a. Dan me se s cunaj Timoteo do, s cunaj Erasto do, me roj s can so, ne maan so guun raan doj gii estad Asia a. 23 Ne gii dan me se guun ndoo sayuun che setucuanj n si j noco man Jesucrist a. 24 Dan me se vaa o s cunaj Demetrio ne s yaj suun aga me so, ne nij tuvi nij so nicaj aga plat catzi i ne yaj nij so nuvi leej nii, ne ase vaa maan nuvi navj yuvii rihaan yaanj chana cunaj Diana vaa yo a. Ne yaj canan ndoo nij so saanj a. 25 Dan me se canacn s cunaj Demetrio man cunudanj nij s yaj suun ase vaa suun yaj suun maan so ne chuman Efeso yo, ne camii natj so rihaan nij so, cataj so: Cuno nij soj nana cami j rihaan soj, tinuj. Dan me se aj neen soj se vaa che suun yaj suun n ro, che dan yaj canan ndoo n saanj . 26 Ne nihnj me se aj neen n daj yaj s cunaj Pabl yo, ne cana nana rihaan n se vaa vaj so nata so senana so se vaa xa yaanj yaj yuvii , tzaj ne nuve yaanj ya me yaanj vaa danj ma.

21Ve

379 s uun chij rihaan nu estad Asia ro, me tuvi Pabl, ne can nij so nana rihaan Pabl se vaa daj chihaa mj se guun catuu Pabl rej cunuu chre nij yuvii a. 32 Dan me se ino doj vaa nana caguj o o taaj nij yuvii , che se nachej senana nij so a. Ne me doj uxr doj nij so ne neen daj me che cunuu chre nij so ma. 33 Dan me se tiguj raa nii man s cunaj Alejandr, ne canicun so rihaan nij yuvii , quiyaj nij yuvii israelit, ne guun r taaj nij yuvii se vaa cami i Alejandr rihaan nij so a. Gaa ne tucun raa so rihaan nij yuvii se vaa dnj gaa tuva nij yuvii , gaa ne cavee cami i nacaj so rihaan chuman a. 34 Tzaj ne xcaj nij yuvii cuent se vaa si j israelit me s canicun rihaan nij so, ne che dan yoo caguj cunudanj nij yuvii , cataj nij so: Guee uxr Diana taanj n si j man Efeso ei taj taran nij yuvii , ne cunu vi j ya or caguj nij so danj a. 35 Ndaa sj, gaa ne cane r nij yuvii caguj nij so, quiyaj s uta yanj tucu suun, ne cataj maan so rihaan nij yuvii a: Cuno soj si j man chuman Efeso cami j . Ya ya cunudanj yuvii man rihaan chumii neen se vaa chuman Efeso nihnj me chuman navj rihaan yaanj guee cunaj Diana ga yahij quinij rej xta cuyaan vaa ga no adonj. 36 Che se ya vaa nu nana nihnj ro, che dan no xcn nij soj dnj cuman soj, ne xcaj soj cuent, ne se guun quiyaj soj a doj se nij ma. 37 O se cana roj sno nihnj, quiyaj soj, ne nuve

Hechos19,20 si j quiyaj se nij rque nuvi me roj so, ne nuve si j camii nana nij che yaanj navj n rihaan me roj so ma. 38 Dan me se xa nij tuvi s cunaj Demetrio, tzaj ne sese me r nij tuvi nij so cuta nij so cacun xr o yuvii , ne vaa yanj rihaan nij so caanj nij so rihaan cuese, ne cavee cuta nij so cacun xr tuvi nij so nanj . 39 Ne sese me r soj naquiyaj cuu soj doj che yo rasuun, ne gii nuu chre n ndaa vaa tucun noco n ro, gii dan me cavee quiyaj soj danj ei. 40 O se nihnj me se cavee cuta nii cacun xr n se vaa quiyaj rmaan n sayuun cuan, ne se guun nucuaj n cataj xnaanj n me che me cana n ne caguj ndoo n nihnj ma taj s uta yanj tucu suun rihaan nij yuvii , 41 gaa ne nan so chrej man taran nij so a.

20

Dan me se gaa chanuu nij yuvii yo, gaa ne canacn Pabl man nij s tucuyn senana Jesucrist se vaa cunuu chre nij so ga so, ne nago so chrej nucuaj man nij so a. Gaa ne quitaaa so raa cunudanj nij so, ne cataj so se vaa caanj so, ne ve dan cavii so ne caanj so ndaa estad Macedonia a. 2 Dan me se cachn so nu estad Macedonia yo, ne nago ndoo so chrej nucuaj man nij s noco man Jesucrist ne chuman yo, gaa ne caanj so ndaa estad cunaj Grecia a. 3 Dan me se quisj vanuj yavii guun raan so estad Grecia yo, gaa ne guun

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Pabl estad cunaj Macedonia ga Grecia a

Hechos20 r so cavi i so rque rihoo ch rihaan na ne caanj so estad cunaj Siria, tzaj ne xcaj so cuent se vaa guun r nij yuvii israelit quiyaj nij so sayuun man so, ne che dan can nimn so asino yaan cachee tacoj so cachen so scanj estad Macedonia gaa ne canicaj so ndaa estad Siria a. 4 Ne yoo tuvi nij s cach ga Pabl ro, me s cunaj Spater, ne tan s cunaj Piro me so, ne s cavii chuman Berea me so a. Ne yavj tuvi nij so me s cavii chuman Tesalnica, ne Aristarco do, Segundo do, cunaj roj so a. Ne yo so me s cunaj Gayo, ne s cavii chuman Derbe me so a. Ne vaa s cunaj Timoteo, ne yavj tuvi nij so me s cavii estad Asia, ne Tquico do, Trfimo do, cunaj roj so a. 5 Dan me se guun yaan nij so rihaan nj, caanj nij so chuman Troas, gaa ne navi j nij so man nj rej yo a. 6 Gaa ne gaa cachn chaanj ch nij yuvii israelit chraa yo trig, ne cavii nj o rihoo ch rihaan na, ne cavii nj chuman Filipos, caanj nj, ne cachn u n gii, gaa ne cuchi nj rihaan nij so chuman Troas yo a. Gaa ne guun raan nj yo chi j gii chuman yo a.

380 nuu chre nij so me se man ndoo aga yaan chuguu n r ve yo a. 9 Dan me se t o s tachruu cunaj Eutico o tayaa leej, ne che se xcaan ndoo camii Pabl, gaa ne che dan cana ndoo nej rihaan Eutico, ne yuun chee cotoj so, ne quinij so caanj so rej taj xe a. Dan me se ndaa rej nata vanuj raa ve t so gaa quinij so a. Gaa ne nanij yo nij so rihaan yo, ne naxcaj nij so man so, tzaj ne aj cavi u n so nanj . 10 Gaa ne nanij Pabl, ne caanj quinaj Pabl rihaan nee man s cunaj Eutico yo, ne nayaan Pabl man so, ne cataj Pabl rihaan yo nij so a: Se cuchuvi soj ma. O se vaa ina so ei taj Pabl rihaan nij so a. 11 Gaa ne cavii un Pabl ga yo nij so r ve nata yo, ne cuxra taaj so rachrn ch nij so, ne dan me se gaa quisj ch nij so, gaa ne camii natj so doj rihaan nij so ndaa se quisj gii a. Gaa ne curihanj Pabl, caanj so a. 12 Dan me se cunuu ina un xnii quinij, ne caanj nicaj nii man so, ne guun xej ndoo nimn taran nij so a.

me se gii cotung me se gaa cunuu chre taran nj cuxra taaj nj rachrn, ne camii natj Pabl nana rihaan yo nij tin n a. O se guun r so cavi i so ranga yo gii caanj so nchrej, ne che dan yoo camii so ndaa guun taaj yan a. 8 Ne ve nata rej

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina un o s cavi, quiyaj Pabl a
7Dan

me se cavii nj rque rihoo ch rihaan na, ne t yaan nj rihaan Pabl, caanj nj chuman cunaj Asn a. O se guun r Pabl cachee tacoj so caanj so chuman Asn, ne che dan guun ya camii Pabl ga nj se vaa nari tuvi nj ga so chuman Asn ne caanj taran nj a. 14 Dan me se gaa nari

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii nij tuvi Pabl chuman Troas, ne caanj nij so ndaa chuman Mileto a
13Dan

381 tuvi nj ga Pabl chuman Asn, ne cavii so rque rihoo ga nj, ne caanj taran nj ndaa chuman Mitilene a. 15 Gaa ne cavii rihoo chuman Mitilene, quiyaj nj, ne yo gii me se cachn nj nichru n rej naj chuman cunaj Quo a. Ne yo gii un me se cuchi nj ndaa rej cunaj Samos, ne yo gii un me se caanj nj ndaa chuman cunaj Mileto a. 16 O se guun ya r Pabl se vaa se cachn so chuman Efeso, che se navej r so guun raan so estad Asia ma. Tananj guun r so cuchi rayanj so chuman Jerusaln che chaanj Pentecosts canu a.

Hechos20 yo rihaan soj rej cuno queee yuvii camij do, ndaa r ve tucu maan soj do, tucuyonj man soj a. 21 Ne o xraan inanj cataj xnaanj u nj rihaan nij yuvii israelit do, rihaan nij yuvii yanj amii xnanj griego do, se vaa no xcn nij so canicaj nimn nij so canoco nij so man Diose ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist si j ni j raa man n a. 22 Ne nihnj me se guun ya raj se vaa no xcnj caanj u nj chuman Jerusaln, quiyaj Nimn Diose, tzaj ne ne neenj daj qui ranj sese cuchi j yo ma. 23 Tzaj ne nen u nj se vaa me maan chuman vaj u nj, ne Nimn Diose o xraan inanj taj xnaanj rihaan u nj se vaa vaa gii, ne caxri i nii taga manj ne quiyaj nii sayuun manj nanj adonj. 24 Tzaj ne a doj ne chuv u nj sese ndaa ticavi nii mn u nj rihaan chumii nihnj a ma. Tzaj ne ve inanj me raj ti sj suun cane Jesucrist si j ni j raa man n rihanj, ne che dan o xraan inanj taj xnaanj u nj nana sa rihaan yuvii che se luj quiyaj Diose che taran n a. 25 Ne nihnj me se nen u nj se vaa nij soj si j cuno nana camii natj u nj che suun uun chij Diose nimn yuvii do, rihaan chumii nihnj vaa gii do, a soj se queneen un manj daj chihaa mj a ma. 26 Che dan me cuano yaj me se cataj y u nj rihaan soj se vaa nuve u nj me s tu m cacun sese caanj niya o tuvi soj rihaan Diose ma. 27 O se ne ane r u nj ga suun taj xnaanj u nj rihaan cunudanj soj nu se vaa me r Diose cuno soj ma.

me se gaa caran Pabl chuman Mileto, ne can so nana rihaan nij s chij nicaj yuunj man xne nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Efeso se vaa cana nij so rihaan so a. 18 Dan me se gaa cana nij so rihaan Pabl, ne cataj Pabl rihaan nij so a: A j neen nij soj daj vaa u nj daj a gii canej ga soj asi j naca can u nj estad Asia nihnj ndaa cuano a. 19 O vaa nica nimn u nj nuu u nj rihaan Diose si j ni j raa man n, ne neen soj daj vaa tave u nj, ne daj vaa quirn u nj sayuun che se nuchruj raa nij s israelit quiyaj nij so sayuun manj a. 20 Dan me se ne ane r u nj ga suun nat u nj rihaan soj nu nana quiyaj cavi i sa soj doj, ne tucuyn u nj nana

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Pabl ga nij s chij nicaj yuunj man xne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Efeso a
17Dan

Hechos20,21 me se ase vaa tum yuvii man dan yuvii matzinj ro, danj quiyaj soj, tu m soj man maan soj do, man xne nij s amn r niyaj man Jesucrist do . Dan me se Nimn Diose me s cune man soj ni caj yuunj soj man xne nij s amn r niyaj man Jesucrist a. Ne dan me se quirnj Jesucrist man cunudanj nij s noco xne yo che ton cavii man maan so adonj. 29 Dan me se neenj se vaa asa caanj u nj, ne catuu s chii i scanj soj, ne ase vaa xcayanj canu yuvaa ro, danj gaa nij s chii i yo, ne se carj xnaa nij so man nij tin n nij s noco man Jesucrist, ne quiyaj ndoo nij s chii i yo sayuun man nij so a. 30 Ne ndaa tuvi maan ya soj me s guun chee tuguj nij so nana ya, che se guun r nij so canoco nij s tucuyn senana Jesucrist man maan nij so a. 31 Che dan yoo ni yaj soj, ne xcaj soj cuent . O inanj nanuj r soj se vaa rque vanuj ya yo me se ne cane raj ga suun narqu chrej nucuaj man o o nij soj nuvi i nigan ma. Ne ndaa tave u nj che soj adonj. 32 Ne cuano nihnj me se nucuaj r unj man maan Diose se vaa tum Diose man soj, ne nucuaj r unj man senana Diose se vaa cuno soj nana yo ne cavee quiyaj ndoo Diose se luj che soj a. Dan me se sa doj canoco soj man Diose, quiyaj senana Diose yo, ne guun tuvi soj ga cunudanj yo nij s cunuu sa rihaan Diose, ne cavee quiri soj xnaanj niyaj cata tuva Diose gaa rque adonj. 33 Dan me se ne si j uun ne r guun siyaj siyaj yo yuvii , se aga

382 plat catzi i do, se aga or m do, se yatzj sa do, m u nj ma. 34 Ne aj neen maan nij soj se vaa maanj raaj nihnj quiyaj suun che rej cavee quiri u nj nij rasuun achiin manj do, achiin man nij s ch gaj do a. 35 Cunudanj quiyaj suun u nj, che se guun raj xcaj soj cuent se vaa no xcn soj quiyaj suun maan soj, che rej cavee racuj soj man tin n s achiin rasuun man a. Ne yoo cu nu r soj nana nihnj nana camii maan Jesucrist si j ni j raa man n a: S rqu rasuun rihaan tuvi ro, uun niha r so doj rihaan s ri rasuun yo raa tuvi a, taj s ni j raa man n a taj Pabl rihaan nij s chij nicaj yuunj man xne nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Efeso a. 36 Dan me se gaa quisj camii Pabl nu nana yo, gaa ne canicun ruj so ga nij so, ne cachn niyaj Pabl rihaan Diose ga taran nij so a. 37 Gaa ne tavee uxr cunudanj nij so, ne nayaan nij so man Pabl, ne cachrn tuva nij so xruu Pabl a. 38 O se quinan doj r nij so che senana Pabl nana se vaa daj chihaa mj se queneen un nij so man Pabl ma. Gaa ne caanj tanj nij so man Pabl ndaa rej cavii so rque rihoo ch rihaan na a.

28Dan

21

Dan me se gaa tanj xco nj man nij s man chuman Efeso, ne caanj nj vaj nj rque rihoo, ne yoo chrej caanj nj, cuchi nj rej cunaj Cos, ne yo

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa caanj Pabl ndaa chuman Jerusaln a

383 gii me se cuchi nj ndaa rej cunaj Rodas, ne caanj un nj, cuchi nj ndaa chuman cunaj Ptara a. 2 Gaa ne nari nj yo rihoo caanj ndaa rej cunaj Fenicia a. Gaa ne cavii nj rque rihoo, ne caanj nj a. 3 Gaa ne queneen nj yo taj rihaan na yaanj cunaj Chipre, ne tanj xco nj Chipre rej nichruun nj, ne cachn nj caanj nj ndaa estad Siria a. Dan me se cuchi nj chuman Tiro, ne o se yo me rej guun r nij s tum rihoo tucuayuu nij so carg man rque rihoo rihaan yo yo a. 4 Dan me se nano nj man nij s tucuyn senana Jesucrist yanj chuman Tiro yo, ne nari nj man nij so, ne chi j gii caran nj chuman yo a. Dan me se gaa nari tuvi nj, ne dan me se nata nij so nana rqu Nimn Diose rihaan nij so rihaan Pabl se vaa se guun caanj Pabl chuman Jerusaln a. 5 Dan me se gaa quisj chi j gii yo, ne curihanj nj caanj nj rej taj rihoo rihaan na, ne cach cunudanj nij tucua nij s tucuyn senana Jesucrist ga nj ndaa se cuchi nj tuva chuman a. Gaa ne canicun ruj nj rihaan yo chruu naj tuva na yaanj rej yo, ne cachn niyaj nj rihaan Diose, 6 ne cataj nj rihaan tuvi nj se vaa caanj nj, ne dan me se cavii nj rque rihoo, ne canicaj nij so quinan nij so tucu nij so a. 7 Dan me se tanj nj chuman Tiro yo, ne caanj un nj rque rihoo, ne cuchi nj ndaa chuman cunaj Tolemaida, ne nan nj cuent ga nij tin n s yanj chuman yo, ne quinj nj orn

Hechos21 gii ga nij so a. 8 Ne yo gii me se cavii un nj rque rihoo ga Pabl, caanj nj, ne cuchi nj chuman Cesarea, gaa ne catj nj ndaa chuman Cesarea, ne caanj nj ve tucu s cunaj Felip s nata senana Diose nana sa rihaan yuvii a. Ne so ro, me o tuvi chi j nij s rqu se ch rihaan nij chana cavi nica yanj chuman Jerusaln gaa rque doj a. Ne caran nj tucu so a. 9 Ne vaa caanj tan so chana yaan, ne caanj nij no me n nata nana rqu Diose rihaan a. 10 Dan me se gaa guun raan nj queee gii tucu s cunaj Felip, ne nanij o s cavii estad Judea, ne s nata nana rqu Diose rihaan me so, ne Agabo cunaj so a. 11 Dan me se cana so rihaan nj, ne nicaj so marque ni j catuu n Pabl, numj so tac Pabl do, raa Pabl do a. Gaa ne cataj so: S siyaj yatzj nihnj me se ase vaa quiy u nj cuano nihnj ro, danj gaa quiyaj nij s israelit man chuman Jerusaln, nu mj nij so man so, ne tacuachn nij so man so raa nij s yanj adonj taj s cunaj Agabo yo a. 12 Dan me se gaa cuno nj nana yo, ne rquee uxr nj ga nij s yanj chuman Cesarea yo rihaan Pabl se vaa se cavii so caanj so ndaa chuman Jerusaln ma. 13 Gaa ne cataj Pabl: Taj che tavee soj ne quinano r u nj quiyaj soj ma. O se u nj nihnj me se avej raj nu mj nii manj ne ndaa ticavi nii manj rej Jerusaln che se s nata che Jesucrist si j ni j raa man n mej chuguanj taj Pabl rihaan nij so a.

Hechos21 taj se quiy cuno so senana nj a ma. Che dan cane r nj, ne cataj nj: Quiyaj Diose si j ni j raa man n ndaa vaa me r maan so quiyaj so taj nj a. 15 Dan me se quisj caran nj chuman Cesarea yo, gaa ne quiyaj chuvi i nj, ne cavii nj caanj nj ndaa chuman Jerusaln a. 16 Ne ch taaj nij s tucuyn senana Jesucrist yanj chuman Cesarea ga nj, ne t yaan nij so rihaan nj caanj nj ve tucu o s cunaj Mnasn, caran nj a. Ne s cunaj Mnasn me se si j cavii yo taj rihaan na yaanj cunaj Chipre me so, ne aj quisj queee yo tucuyn so senana Jesucrist a.

384 A j nen so se vaa queee mj tuvi n si j israelit amn r niyaj man Jesucrist, tinuj. Ne nij so ro, me s yanj uxr quiyaj nu ndaa vaa taj setucuanj Moiss a. 21 Ne cuchi nana ne rihaan nij so se vaa tucuyn so man cunudanj nij yuvii israelit yanj chihn nij s yanj se vaa tanj xco nij so senana Moiss, ne cataj so se vaa cane r nij so ga suun uta tanga man tan do, ga suun noco setucuanj Moiss do a. 22 Me se no xcn n quiyaj n, r so ga. O se ya cunuu chre yuvii gaa xcaj cunudanj nij so cuent se vaa can so nihnj adonj. 23 Che dan me r nj qui y so ndaa vaa cataj nj rihaan so . Dan me se vaa caanj tin n, ne aj cata tuva maan nij so rihaan Diose che o rasuun quiyaj nij so rihaan Diose a. 24 Ne me r nj ni caj tuv so ga nij so, ne cunuu guee so rihaan Diose ga nij so, gaa ne naruvee so che xcuu nago nij so rihaan Diose, gaa ne cavee caca caan nii raa nij so ne quisi j nu se vaa cata tuva nij so rihaan Diose . Gaa ne xcaj nij tin n cuent se vaa xa nana cuno nij so che so, tzaj ne ne ya vaa nana yo ma. Ne man so me s noco raan man setucuanj Moiss a. 25 Ne xa nij s yanj amn r niyaj man Jesucrist, tzaj ne aj can nj yanj cart rihaan nij so, ne cataj xnaanj nj rihaan nij so se vaa taj che canoco maan nij so setucuanj Moiss ma. Maan se xcaj nij so cuent, ne se ch nij so rasuun rqu yuvii rihaan yaanj cacj yuvii ma. Ne se ch nij so ton ma. Ne se ch nij so nee xcuu

14Ne

me se gaa cuchi nj chuman Jerusaln, ne guun niha ndoo r nij tin n s man Jerusaln nano nij so cuent ga nj a. 18 Ne yo gii me se caanj ni yaj nj ga Pabl man s cunaj Santiag ne catj nj rque o ve ne so, ne nari chre nj man nu nij s chij nicaj yuunj man nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist ga Santiag a. 19 Dan me se ve camii sa taran nj, gaa ne cataj xnaanj Pabl rihaan nij s chij nuu chre ga Santiag ndaa o o se vaa quiyaj Diose ga nij s yanj gaa nata Pabl senana Diose rihaan nij s yanj yo a. 20 Ne gaa cuno nij s chij senana Pabl, ne cataj nij so se vaa sa uxr quiyaj Diose ga nij s yanj a. Gaa ne cataj nij tuvi Santiag rihaan Pabl a:

17Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi Pabl chuman Jesusaln a.

385 tuguj nii gan chih ma. Ne sno do, chana do, se cotoj nij so ga yo yuvii sese ne nica nij so me yo ma. Danj taj yanj can nj rihaan nij so adonj taj nij s chij yo rihaan Pabl a. 26 Gaa ne nicaj tuvi Pabl ga caanj nij sno yo, ne yo gii me se cunuu guee so ga nij so rihaan Diose, ne catj so r nuvi nocoo, ne nata so rihaan xrej me gii quisi j cunuu guee nij so rihaan Diose ne cana ni caj nij so nij rasuun guee nago o o nij so rihaan Diose a.

Hechos21 Trfimo yo r nuvi nocoo, quiyaj Pabl a. 30 Dan me se naxumaan cunudanj nij yuvii man chuman Jerusaln yo, ne cunnj nij so ndaa nuvi nocoo, gaa ne quitaaa nij yuvii man Pabl, ne nucuaj ri i nij so man so xe, ne nu narn nii nij tayaa rihaan nuvi nocoo yo a. 31 Dan me se guun r nij yuvii ticavi nij yuvii man Pabl, ne cuchi nana rihaan s ni j raa man cunudanj nij tanuu roman man chuman Jerusaln se vaa camaan ndoo r nij s man chuman Jerusaln ne naxumaan ndoo sayuun a. 32 Ne nicaj so tanuu nicaj so s ni j raa o cient tanuu, ne cunnj so ndaa rej man nij yuvii yo a. Ne gaa queneen nij yuvii se vaa cana s uun chij rihaan cunudanj nij tanuu do, se vaa cana nij tanuu do, gaa ne cane r nij so ga suun o man Pabl a. 33 Gaa ne cuchi s ni j raa man nij tanuu yo rihaan Pabl, ne quitaaa so man Pabl, ne cane so suun se vaa nu mj nij tanuu vi j aga ne man Pabl, ne xnanj so man nij yuvii me s me Pabl ne daj quiyaj so a. 34 Ne ino vaa nana caguj o o nij yuvii a. Dan me se ne cavee xcaj so cuent daj me che me camaan r nij yuvii ma. O se caguj ndoo nij yuvii , ne ne cavee cuno so senana nij yuvii ma. Che dan cane so suun rihaan nij tanuu se vaa caanj ni caj nij tanuu man Pabl r cuarte man nij tanuu a. 35 Ne gaa cuchi nij tanuu cuarte, gaa ne che se man ndoo nij yuvii amaan r niyaj man Pabl, gaa ne ndaa ata xta maan nij tanuu man

me se gaa nichru n quisi j chi j nij gii nuu guee u n nij so rihaan Diose, ne nij s israelit cavii estad Asia ro, queneen nij so man Pabl r nuvi nocoo, ne naxumaan cunudanj nij yuvii man rej yo, quiyaj nij so, ne quitaaa nij so man Pabl a. 28 Ne caguj nij s cavii estad Asia, cataj nij so: Cuno soj si j israelit cami i nj, ne racuj soj man nj . O se s nihnj ro, me s tucuyn man nij yuvii yanj cunudanj chuman se vaa nij vaa n si j israelit do, se vaa nij vaa tucun noco n do, se vaa nij vaa nuvi nocoo nihnj do, taj so a. Ne ndaa yuvii yanj catj nuvi nocoo nihnj, ne quiri rej guee nihnj, quiyaj so nanj taj nij so, niyaj nij so man Pabl a. 29 O se aj queneen nij so man s cunaj Trfimo s yanj cavii chuman Efeso se vaa vaj so ga Pabl rque chuman Jerusaln, ne guun r nij so se vaa catj s cunaj

27Dan

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa quitaaa nii man Pabl r nuvi nocoo a

Hechos21,22 Pabl, che se guun ndoo r nij yuvii quiri i nij so man Pabl go nij so man so a. 36 O se canoco raan nij yuvii man nij tanuu, ne caguj nij yuvii , cataj nij yuvii : Ticavi soj man so cuaj ei taj nij yuvii , caguj nij yuvii , niyaj nij yuvii man Pabl a.

386 camii so xnanj hebreo rihaan nij yuvii , ne cataj so: Cuno soj cami j, tinuj, tanuj. Ne nano xrej soj se vaa cami i nacaj u nj manj taj Pabl rihaan nij s israelit a. 2 Dan me se xcaj nij yuvii israelit cuent se vaa camii Pabl xnanj hebreo, ne che dan ndaa dnj maan mn nij so a. Gaa ne cataj un Pabl a: 3 Dan me se ya s israelit m u nj, ne cangaa u nj chuman Tarso chuman naj estad Cilicia a. Tzaj ne cachij u nj chuman Jerusaln nihnj, ne nar u nj noco u nj nu setucuanj xi i n, quiyaj maestr Gamaliel a. Ne cuano nihnj me se si j yanj quiyaj nu ndaa vaa me r Diose m u nj ase vaa yaj maan soj gii cuan adonj. 4 Ne quiyaj ndooj sayuun man nij yuvii noco setucuanj Jesucrist yo, ne guun ndoo raj cavi nij so a. Dan me se sno do, chana do, numj, ne can u nj man nij so taga, 5 ne xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij rihaan n do, me s cataj se vaa ya vaa nana nihnj nana nat u nj rihaan soj adonj. O se maan nij so rqu yanj cart rihaan u nj nayaa tuvi n s man chuman Damasco, gaa ne caanj u nj chuman Damasco, ne guun r u nj cu numj u nj man nij yuvii noco man Jesucrist yanj chuman Damasco, che rej cana nij so chuman Jerusaln nihnj ne quiran nij so sayuun, qui yj adonj. 6 Dan me se vaj u nj chrej, ne caxuj me ta asuun, ne nichrn u nj chuman Damasco, gaa ne taj niyn cuchuguu n nu xta nu anicaj rej

22

me se daj doj catuu Pabl cuarte man nij tanuu, quiyaj nij tanuu, gaa ne cataj Pabl rihaan s ni j raa man cunudanj nij tanuu a: Ne cavee cami j o nana rihaan so na taj so, xnanj so man s ni j raa man nij tanuu a. Ne so cataj: Nen so cami i so xnanj griego na. 38 Ne nuve so me s cavii rej cunaj Egipt s me r cunu ga gobiern ne caanj nicaj caanj mj nij s me r ticavi man yuvii ndaa rej tacaan asi j rque doj na taj s ni j raa man nij tanuu, xnanj so man Pabl a. 39 Gaa ne cataj Pabl rihaan so a: U nj ro, me o s israelit cavii chuman Tarso chuman naj estad Cilicia, ne chuman vaa suun ndoo me chihnj . Rque u nj rihaan so, ne cavej r so cami j doj ga nij yuvii taj Pabl rihaan s ni j raa man nij tanuu a. 40 Dan me se cavej r so, ne che dan canicun Pabl rej xta rej atj nii cuarte, ne tucun raa so, che rej cunuu dnj tuva nij yuvii a. Dan me se cunuu dnj tuva nij yuvii , gaa ne guun chee Pabl

37Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun chee Pabl nacaj so man so rihaan nij s israelit a

387 nicu n u nj a. 7 Gaa ne quinij u nj rihaan yo, ne cun u nj se vaa camii o so rihanj, ne cataj so: Saulo, Saulo, me che y so sayuun manj, ga, taj s camii rihanj, xnanj so manj a. 8 Gaa ne: Me s m so, Seor, cataj u nj rihaan so, xnanj u nj man so a. Gaa ne cataj so: U nj ro, me Jess s cavii chuman Nazaret, ne s yaj ndoo so sayuun man mej adonj, taj so rihanj a. 9 Gaa ne dan me se nij s vaj ga u nj ro, ya queneen nij so yaan chuguu n rej nicu n u nj, tzaj ne ne cuno nij so nana camii Jess rihanj a ma. 10 Gaa ne cataj u nj rihaan so a: Daj qui y u nj, r so ga, taj u nj, xnanj u nj man so a. Gaa ne s ni j raa man n ro, cataj: Naxumaan so, ne caanj so chuman Damasco, gaa ne asa cuch so yo, ne cataj xnaanj nii rihaan so che nu se vaa no xcn so qui y so , taj s ni j raa man n rihanj a. 11 Dan me se che se nucuaj ndoo chuguu n yaan yo ro, che dan ne cavee curuvi rlij rihanj, ne che dan nij s ch gaj ro, quitaaa nij so raaj, racuj nij so manj, ne caanj u nj catj u nj chuman Damasco a. 12 Dan me se chuman Damasco ro, yn o s cunaj Ananas, ne s ve noco man Diose me so, ne s quiyaj nu setucuanj Moiss me so, ne cunudanj nij yuvii israelit yanj chuman Damasco taj se vaa si j sa me so a. 13 Dan me se cana so rihanj ne canicun so xnj, ne cataj so: Nachuguun rihaan so, gaa ne ni yaj so, tinuj Saulo, taj so rihanj a. Ne maan or dan nachuguu n rihanj, ne queneenj

Hechos22 man so a. 14 Gaa ne cataj s cunaj Ananas: Diose s noco xi i n gaa na ro, narii so mn so che rej xcaj so cuent daj me r so quiyaj so che yuvii , ne guun r so quenen so man Jesucrist s sa inanj ne cu n so nana camii so rihaan so . 15 Gaa ne gun so s neen che so, ne dan me se caanj so, ne nata so rihaan nu nij yuvii che se vaa quenen so do, che nij nana cun so do a. 16 Ne nihnj me se se guun raan so doj a ma. Maan se naxumaan so, ne cata ne so, ne cachi nj ni y so rihaan Jesucrist che rej ti naruvii Diose nu cacun xr so , taj s cunaj Ananas yo rihanj a. 17 Dan me se nanicaj u nj can u nj chuman Jerusaln nihnj, ne gaa cachn ni y u nj rihaan Diose, ne naquiyaa o rasuun rihaan u nj, 18 ne dan me se quenen u nj man Jesucrist, ne cataj so rihanj a: Yo so cuaj, cu rihanj so rque chuman Jerusaln nihnj . O se se cuno nij s man chuman Jerusaln nana nata so rihaan nij so che u nj ma, taj so rihanj a. 19 Gaa ne cataj u nj rihaan so a: Tzaj ne aj neen nij so se vaa u nj me s catj daj a nij ve tucuyn nij so setucuanj Moiss, ne quitaaa u nj nij s cuchumn r niyaj mn so, ne can u nj man nij so taga ne g u nj cuart xr nij so, Seor. 20 Ne aj neen nij so se vaa gaa cavi s cunaj Esteban s nata rihaan yuvii che so, ne u nj me s o vaa r ga nij s ticavi man so, ne dan me se cutumej sagan nij so gaa go nij so yahij man Esteban adonj. Che dan cuno nij so senanaj

Hechos22 nanj , taj u nj rihaan Jesucrist a. 21 Gaa ne cataj so: Caanj so . O se u nj canej mn so caanj so gan rihaan nij s yanj a, taj so rihanj a taj Pabl rihaan nij s israelit yo sexnaanj nij so a. 22 Dan me se ndaa dan camii Pabl nana yo, ne nan xrej nij s israelit senana so a. Tzaj ne gaa canicaj so camii so che nij s yanj, gaa ne canicaj un nij so, nucuaj caguj nij so, cataj nij so: Cavi s nihnj . Ne n xcn s nihnj gaa ina so rihaan chumii nihnj a ma taj nij so, caguj nij so a. 23 Dan me se caguj ndoo nij so, ne quirii nij so roto nij so, ne taman ndoo nij so yo tachruu xta che se camaan ndoo r nij so a. 24 Gaa ne cane s uun chij suun rihaan nij tanuu se vaa caanj ni caj nij so man Pabl r cuarte ne nij so, gaa ne go nij so cuart xr Pabl, che rej cataj xnaanj so me che caguj nij yuvii danj niyaj nij so man Pabl a. 25 Dan me se nicaj nij tanuu nuj xcaan, numj nij tanuu man Pabl, ne gaa quiyaj nij so danj, gaa ne camii Pabl rihaan o s nicu n rej nicu n so, ne tanuu uun chij rihaan o cient tanuu me so, ne dan me se cataj Pabl rihaan so a: N xcn soj go soj cuart xr o s guun chihanj Rom gaa ataa cane nii cacun che so axe taj so rihaan tanuu yo a. 26 Gaa cuno tanuu yo nana camii Pabl rihaan so, ne caanj so cataj xnaanj so rihaan s uun chij rihaan cunudanj nij tanuu, ne cataj so:

388 Ya me r so go n cuart xr so na. O se si j roman me sno nihnj ei taj so rihaan tuvi tanuu so tanuu uun chij rihaan cunudanj nij tanuu a. 27 Gaa ne cuchi tanuu uun chij yo rihaan Pabl, ne xnanj so man Pabl, cataj so: Cataj so o nana rihanj . Ya ya si j roman m so na taj so, xnanj so man Pabl a. Vej adonj taj Pabl rihaan so a. 28 Gaa ne cataj tanuu uun chij yo rihaan Pabl a: U nj nihnj, tzaj ne nocoo ndoo saanj g u nj che rej cavee gun u nj o s roman nanj taj so rihaan Pabl a. Gaa ne cataj Pabl: Tzaj ne u nj ro, me s roman asi j cangaa u nj adonj taj so rihaan tanuu uun chij yo a. 29 Nu camii so danj, ne nu caanj yanj nij tanuu guun r go cuart xr Pabl a. Ne maan tanuu uun chij rihaan nij so cuchuvi, che se xcaj so cuent se vaa si j roman me Pabl ne aj numj so man Pabl a.

ranga yo gii me se tanuu uun chij rihaan cunudanj nij tanuu ro, guun ya r so xcaj so cuent me che guun r nij s israelit cuta nij so cacun xr Pabl a. Che dan cane so suun se vaa nache nij tanuu man Pabl, ne cane so suun se vaa cunuu

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Pabl gaa canicun so rihaan junt quiyaj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit a
30Ne

389 chre nij xrej ata suun nocoo doj do, nu nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, quiyaj nij so junt a. Gaa ne catj Pabl rej man nij so, quiyaj so, ne canicun Pabl tanuu rihaan nij so a. Dan me se niyaj uxr Pabl man taran nij s uun chij yo, ne cataj so: Cuno nij soj cami j, tinuj. Nu cavii nu cana ro, inanj sa uxr y u nj rihaan Diose, raj a. Taj cacun tumej ma taj Pabl rihaan nij so a. 2 Gaa ne xrej ata suun nocoo doj s cunaj Ananas ro, cane so suun rihaan nij s nicu n rej xn Pabl se vaa coxro nij so tuva Pabl, gaa ne danj quiyaj nij so a. 3 Gaa ne cataj Pabl rihaan s cunaj Ananas yo a: Vaa gii coxro Diose tuv so . O se s nucui r m so . O se t so naquiyaj cu so cheej sese quiy u nj cacun rihaan setucuanj Moiss, r so a. Tzaj ne nihnj me se tananj can so suun se vaa coxro nii tuvaj, ne setucuanj Moiss taj se vaa ne n xcn so a xco qui y so danj ma taj Pabl rihaan s cunaj Ananas a. 4 Gaa ne nij s nicu n rej xn Pabl ro, cataj nij so rihaan Pabl a: Ne n xcn so caxri i yuvaa so man s cune Diose guun xrej ata suun nocoo doj ma taj nij so rihaan Pabl a. 5 Gaa ne cataj Pabl: Ne quenen u nj se vaa xrej ata suun nocoo doj me s tuva danj, man tinuj. O se danj Diose taj se

Hechos22,23 vaa se camii chii i n ni yaj n s uun chij rihaan nij tuvi n a ma taj Pabl rihaan nij so a. 6 Dan me se xcaj Pabl cuent se vaa taaj nij s uun chij yo me s saduceo ne yo taaj nij so me s fariseo, ne che dan caguj so, cataj so rihaan cunudanj nij so a: S fariseo mej, ne tan s fariseo mej, tinuj. Ne nihnj me se cuta nii cacun xrj che se u nj me s amn r se vaa cunuu ina un nij s cavi vaa gii, tinuj taj Pabl rihaan cunudanj nij so a. 7 Dan me se gaa camii Pabl danj, ne camaan r nij s fariseo do, nij s saduceo do, niyaj nij so tuvi nij so, ne xra taaj nij so a. 8 O se nij s saduceo ro, taj se vaa se cavee cunuu ina un nij s cavi ma. Ne semoz Diose do, nimn yuvii do, taj vaj ma, taj nij s saduceo yo a. Tzaj ne nij s fariseo ro, taj se vaa ya ya cunuu ina un nij s cavi vaa gii, ne vaa semoz Diose, ne vaa nimn yuvii , taj nij so a. 9 Dan me se caguj ndoo cunudanj nij s uun chij yo, ne canicun taaj nij s fariseo ata suun naquiyaj cuu setucuanj Moiss rihaan yuvii , ne camii can tuvi nij so ga nij s saduceo, cataj nij so: Nuvi cacun tum s nihnj, r nj ma. O se cavee se aj camii o nimn rihaan so cavee se aj camii o semoz Diose rihaan so cavee nanj taj nij so, camii nacaj nij so man Pabl a. 10 Gaa ne camaan uxr r cunudanj nij so, ne che dan cuchuvi tanuu uun chij doj se vaa cutu n nij so man Pabl, ne che

23

Hechos23 dan cane so suun rihaan nij tanuu se vaa caanj nij tanuu qui taaa nij tanuu man Pabl ne quiri i nij tanuu man Pabl scanj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yo ne caanj ni caj nij tanuu man Pabl r cuarte man nij tanuu a. 11 Tinuu yo gii me se curuvi maan Jesucrist si j ni j raa man n rihaan Pabl, ne cataj so rihaan Pabl a: Gaa nucuaj nimn so . O se ase vaa o xraan taj xnaanj so rihaan nij s man chuman Jerusaln nihnj che u nj ro, danj gaa cataj xnaanj so rihaan nij s man chuman Rom un che u nj adonj taj s ni j raa man n rihaan Pabl a.

390 yo nij s uun chij ro, cataj xnaanj soj rihaan tanuu uun chij doj se vaa me r soj cana un Pabl rihaan soj che se me r soj xcaj sa soj doj cuent che Pabl, cataj soj rihaan tanuu yo a. Tzaj ne cuman nj r chrej, carn nj chrej man Pabl, ne se gaa ina Pabl cuchi Pabl rihaan soj, quiyaj nj a man adonj taj nij so rihaan xrej ata suun nocoo doj do, rihaan tuvi nij so s uun chij do a. 16 Tzaj ne cuno xticun Pabl se vaa camii nij so che rej carn nij so chrej man Pabl, ne che dan caanj so catj so r cuarte, gaa ne nu tacuachn so nana rihaan Pabl a. 17 Gaa ne canacn Pabl cana yoo nij tanuu uun chij rihaan o cient tanuu rihaan so, ne cataj so rihaan tanuu yo a: Catuu s tachruu nihnj nata so rihaan tanuu uun chij doj, qui y so . O se vaa nana me r so nata so rihaan tanuu uun chij doj a taj Pabl rihaan tanuu yo a. 18 Che dan nicaj tanuu yo man xticun Pabl, caanj so rihaan tanuu uun chij rihaan cunudanj nij tanuu, ne cataj so rihaan tanuu a: S cunaj Pabl s ni j taga ro, canacn so manj cuchi j rihaan so, ne cachn niyaj so rihanj se vaa cana s tachruu nihnj rihaan so qui yj a. O se vaa nana me r s tachruu nihnj nata so rihaan so, taj Pabl a taj tanuu yo rihaan tanuu uun chij doj a. 19 Dan me se coro tanuu uun chij yo raa xticun Pabl, gaa ne caanj yanj roj so, gaa ne xnanj tanuu yo man so, cataj so: Me nana nata so rihanj, r so ga taj so rihaan s tachruu yo a.

me se yo gii cunuu chre nij s israelit che rej quiyaj nij so sayuun man Pabl, ne cataj nij so rihaan Diose a: Sese cha nj do, sese coo nj na do, gaa ataa cavi Pabl quiyaj nj, ne cavee qui y so sayuun man nj taj nij so rihaan Diose a. 13 Ne vi j chihaa t doj nij so me nij s guun o r quiyaj danj man Pabl a. 14 Gaa ne nij s me r ticavi man Pabl ro, cuchi nij so rihaan nij xrej ata suun nocoo doj do, rihaan nij s uun chij do, ne cataj nij so a: A j cata tuva nj rihaan Diose se vaa cavej r nj quiyaj Diose sayuun man nj sese cha nj me maan rasuun gaa ataa cavi Pabl quiyaj nj a. 15 Che dan soj ga

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun r nij s israelit ticavi nij so man Pabl a

391 ne so cataj: Nij s israelit ro, cuyaan guun r nij so se vaa cachi nj niyaj nij so rihaan so se vaa ayuj caanj ni caj so man Pabl rej cunuu chre nij s uun chij rihaan nij so a. O se cataj nij so se vaa me r nij so xcaj nij so cuent sa doj che Pabl a. 21 Tzaj ne se cuchumn r so senana nij so ma. O se vaa vi j chihaa tuvi nij so t doj carn chrej man Pabl, ne aj cata tuva nij so rihaan Diose se vaa se ch nij so do, se coo nij so na do, gaa ataa cavi Pabl quiyaj nij so, ne sese se cavi Pabl quiyaj nij so, ne cavee quiyaj Diose sayuun man nij so, taj nij so nanj . Ne cuano nihnj me se me ndoo r nij so se vaa cata tuv so se vaa ya caanj ni caj so man Pabl rihaan nij s uun chij yo adonj taj xticun Pabl rihaan tanuu uun chij doj a. 22 Ne tanuu yo ro, nan so chrej man s tachruu yo, ne cane so suun rihaan s tachruu se vaa se cataj xnaanj so rihaan a yuvii se vaa aj nata so nana vaa danj rihaan tanuu yo ma.

Hechos23 uun nii cor, caanj soj chuman Cesarea . 24 Ne quiri i soj o cuay quitaj s cunaj Pabl, gaa ne cuchi Pabl rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Flix, quiyaj soj, ne dan me se quinani i so rihaan nij s israelit a taj tanuu uun chij doj cuno roj so a. 25 Gaa ne quiyaj so o yanj cart, ne ase vaa nana nihnj ro, danj vaa nana cachrn so rihaan yanj cart yo a: 26 U nj si j cunaj Claudio Lisias ro, y u nj yanj cart nihnj canej u nj rihaan so si j nicaj suun gobernador cunaj Flix si j sa ndoo a. Ve cayn so . 27 Xa s canej u nj rihaan so nihnj, tzaj ne quitaaa nij s israelit man so, ne guun r nij so ticavi nij so man so a. Gaa xcaj u nj cuent, ne nacaj nj ga nij tanuu man so, che se xcaj u nj cuent se vaa si j roman me so a. 28 Dan me se guun r u nj xcaj u nj cuent me che me guun r nij s israelit cuta nij so cacun xr so, ne che dan caanj nicaj u nj man so rihaan nij s uun chij rihaan nij so a. 29 Ne xcaj u nj cuent se vaa inanj che tucun noco maan nij so me cuta nij so cacun xr so a. Tzaj ne taj vaj cacun chii i tum so ma. Taj che cavi so do, taj che qui nij so taga do ma. 30 Tzaj ne cataj xnaanj nii rihanj se vaa guun r taaj nij s israelit ticavi nij so man so, ne che dan canej u nj man so rihaan so, ne cataj u nj rihaan nij s me r cuta cacun xr so se vaa cuchi nij so rihaan so ne cami i nij so ga so a, taj nana cachrn tanuu uun chij doj rihaan yanj cart can so rihaan

20Gaa

me se canacn tanuu uun chij yo man vi j nij tanuu uun chij rihaan o cient tanuu, ne cataj so rihaan roj so a: Ni caj roj soj vi j cient tanuu ch tacoj do, vanuj chihaa chi tanuu taj xr cuay do, vi j cient tanuu nicaj chruun lanz do, ne cuman chruun soj cavi i soj aga

23Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can tanuu uun chij doj man Pabl rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Flix a

Hechos23,24 s nicaj suun gobernador cunaj Flix a. 31 Dan me se quiyaj nij tanuu ndaa vaa cataj xnaanj so rihaan nij so, ne rej nii caanj nicaj nij so man Pabl ndaa chuman cunaj Antpatris a. 32 Gaa ne yo gii me se cavii nij tanuu taj xr cuay, caanj nij so ga Pabl, ne yo nij tanuu ro, canicaj nij so chuman Jerusaln ndaa cuarte a. 33 Dan me se gaa catj nij tanuu taj xr cuay ga Pabl chuman Cesarea, ne nago nij so yanj cart yo raa s nicaj suun gobernador, ne tacuachn nij so man Pabl rihaan so un a. 34 Gaa quisj nayaa so yanj cart, ne xnanj so me estad cavii Pabl, ne cataj xnaanj nii rihaan so se vaa cavii Pabl estad Cilicia a. 35 Gaa ne cataj so rihaan Pabl a: Naquiyaj cu u nj che so asa cana nij s cuta cacun xr so taj so rihaan Pabl a. Gaa ne cane so suun rihaan nij tanuu se vaa caanj ni caj nij tanuu man Pabl r tucu suun nocoo cune s cunaj Herodes ne tu m nij tanuu man so a.

392 s cunaj Trtulo cuta so cacun xr Pabl rihaan s cunaj Flix, cataj so: Che se so me s acaj ndoo cuent ro, che dan dnj mn nj si j israelit, ne naxcaj ndoo chihn nj, 3 ne cunudanj nj me s taj se vaa inanj sa uxr quiy so, Flix si j sa ndoo a. Ne: O guun niyaj ndoo n, taj taran nj rihaan so me rej maan vaj nj a. 4 Tzaj ne taj che guun rmi i so doj qui yj ma. Ne che dan rque u nj rihaan so se vaa ve danj gaa inaj nimn so, ne cu n so doj tzin senana nj nanj adonj. 5 Dan me se xcaj nj cuent se vaa xa s nihnj, tzaj ne ase vaa yuvee xj man naa vaa so, ne so me s yaj se vaa ino vaa r cunudanj nij s israelit yanj rihaan chumii nihnj ne xra taaj nij so, ne so me s uun chij rihaan nij s noco o tucun ne setucuanj s cavii chuman Nazaret a. 6 Ne ndaa guun r so quiyaj chii i so man nuvi nocoo, ne che dan quitaaa nj man so, ne guun r nj cane nj cacun che so ndaa vaa amii tucun noco maan nj a. 7 Tzaj ne s cunaj Lisias tanuu uun chij rihaan taran nij tanuu man chuman Jerusaln ro, canj yuvaa so man s nihnj raa nj, 8 ne cataj xnaanj so rihaan nij s me r cuta cacun xr Pabl se vaa cana nij so rihaan so nihnj a. Ne dan me se man so me s guun nucuaj naquiyaj cuu che nu rasuun nihnj, ne xcaj man so cuent che cacun cuta nj xr Pabl nanj adonj taj s cunaj Trtulo cuno s cunaj Flix a.

24

Dan me se cachn u n gii, gaa ne nanij xrej ata suun nocoo doj cunaj Ananas ndaa chuman Cesarea, ne caanj taaj nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, o s amii natj cunaj Trtulo do, ga so, ne cuta nij so cacun xr Pabl rihaan s nicaj suun gobernador a. 2 Dan me se gaa canacn nii cana s cunaj Pabl, ne cana Pabl, ne guun chee

Nana nihnj taj xnaanj che cacun cuta nii xr Pabl a

393 ne yo nij yuvii israelit ro, caraa ndoo nij so cacun xr Pabl, ne cataj nij so se vaa ya vaa senana s cunaj Trtulo yo a.
Nana nihnj taj xnaanj che nana camii maan Pabl rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Flix yo a
10Gaa 9Gaa

Hechos24 cacun xrj rihaan Diose do, rihaan yuvii do ma. 17 Dan me se cachn queee yo, gaa ne guun r u nj rque u nj caridad rihaan tuv u nj s nique ne rque u nj rasuun guee rihaan Diose, ne che dan caanj u nj ndaa chuman Jerusaln a. 18 Ne gaa quiy u nj danj, ne nari doj s israelit cavii estad Asia mn u nj r nuvi nocoo, ne aj cunuu sa u nj rihaan Diose daj vaa taj setucuanj nj a. Tzaj ne taj vaj yuvii vaj ga u nj, ne taj vaj sayuun chii i quiy u nj gaa nari nij so manj ma. 19 Ne xa nij so, tzaj ne sese vaa cacun tum u nj r nij so, ne no xcn nij so cana maan nij so canicu n nij so nihnj rihaan so . 20 Ne sese taj, ne no xcn maan nij s nihnj cataj xnaanj nij so rihaan so me cacun tum u nj nari nij so gaa canicn u nj rihaan junt quiyaj nij s ata suun rihaan nj . 21 O se vaa orn nana caguj u nj gaa canicn u nj rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yo, ne dan me se cataj u nj danj: Maan che se u nj me s amn r se vaa vaa gii cunuu ina un nij s cavi quiyaj Diose ro, che dan naquiyaj cuu nij soj cheej cuan a, cataj u nj rihaan nij so a taj Pabl rihaan s nicaj suun gobernador cunaj Flix a. 22 Ese s cunaj Flix ro, me s queneen sa daj vaa setucuanj n si j noco man Jesucrist, gaa ne cataj so se vaa guun raan doj, gaa ne cane so cacun che Pabl a. Che dan cataj so: Asa cana tanuu uun chij cunaj Lisias nihnj, ne naquiyaj cu u nj che nij soj taj s cunaj Flix a.

ne guun raa s nicaj suun gobernador cataj so se vaa cavee cami i Pabl, ne che dan cataj Pabl a: Nen u nj se vaa quisj queee yo gun so s ane cacun che nij s man chihn nj, ne che dan uun niha raj cami i nacaj u nj che maanj rihaan so . 11 Ne guun nucuaj man so xcaj so cuent se vaa ataa quisi j chuvi j gii asi j cavii u nj chuman Jerusaln caraa guee u nj rihaan Diose a. 12 Ne r nuvi nocoo do, r nij ve tucuyn nj si j israelit setucuanj Moiss do, rque chuman do, ne cano tuv u nj ga yuvii ma. Ne a doj ne camaan r nij yuvii qui y u nj ma. 13 Ne se cavee ti haan nij s nihnj se vaa vaa che cuta nij so cacun xrj ma. 14 Tzaj ne cataj y u nj rihaan so se vaa xa tucun tucunj nij s nihnj tucun ne ro, danj y u nj arj guee u nj rihaan Diose si j noco nij xi u nj a. O se amn raj nu nana no rihaan yanj no setucuanj Moiss do, senana nij s nata senana Diose gaa na do a. 15 Ne nucuaj r u nj man Diose ndaa vaa yaj maan nij s nihnj se vaa vaa gii cunuu ina un nij s sa cavi do, nij s chii i cavi do a. 16 Che dan nu se vaa yj, tzaj ne ve inanj yj che rej se guun quitaj

Hechos24,25 cane s cunaj Flix suun rihaan tanuu uun chij rihaan o cient tanuu se vaa cutum tanuu man Pabl, tzaj ne cavee cachee uun Pabl doj, ne cavee cana nij tuvi Pabl racuj nij so doj man Pabl, quiyaj tanuu, taj s cunaj Flix yo a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa yoo nij Pabl taga, quiyaj s cunaj Flix a
23Ne

394 cunaj Flix quiyaj so se luj che nij yuvii israelit, ne che dan tanj so man Pabl taga a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj Pabl se vaa guun r so naquiyaj cuu s nicaj suun emperador che so a

me se cachn doj gii, gaa ne cana s cunaj Flix ga nica so chana israelit cunaj Drusila, ne canacn so se vaa cana Pabl rihaan so, ne cuno so nana camii Pabl rihaan so che tucun noco n si j amn r niyaj man Jesucrist a. 25 Dan me se cataj xnaanj Pabl rihaan s cunaj Flix se vaa no xcn n cunuu sa n rihaan Diose ne no xcn n cutum n man maan n se vaa ve inanj quiyaj n a. Ne camii so che gii cane Diose cacun che yuvii a. Gaa ne cuchuvi ndoo s cunaj Flix, ne cataj so: Cuano nihnj me se caanj so yaj, tzaj ne asa vaa inj rihanj, ne canacu nj un u nj mn so taj so rihaan Pabl a. 26 Danj cataj Flix che se me r so carn Pabl saanj rihaan maan so che rej quiri i so taga man Pabl, r so a. Che dan queee gii canacn so man Pabl cana Pabl rihaan so, ne camii so ga Pabl a. 27 Dan me se quisj vi j ya yo ni j Pabl taga, gaa ne xnj suun raa s cunaj Flix, ne catj s cunaj Porcio Festo a. Ne guun r s

24Dan

Quisj vanuj gii yn s cunaj Festo s nicaj suun gobernador, gaa ne curihanj so chuman Cesarea cavii so ndaa chuman Jerusaln a. 2 Gaa ne nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s raa doj rihaan nij yuvii israelit do, cuta nij so cacun xr Pabl rihaan s cunaj Festo a. Gaa ne nucuaj 3 cachn niyaj nij s israelit rihaan s cunaj Festo se vaa cane so suun se vaa cana Pabl ndaa chuman Jerusaln a. O se guun r nij so carn nij so chrej ne ticavi nij so man Pabl a. 4 Che dan cataj s cunaj Festo se vaa tum nij tanuu man Pabl chuman Cesarea a. O se rque doj gii nucui so chuman Cesarea, taj so a. 5 Gaa ne cataj un s cunaj Festo rihaan nij s israelit a: Che dan sese nij tuvi soj s guun nucuaj caanj ndaa chuman Cesarea ga u nj ro, caanj nij so, ne sese vaa se chii i quiyaj s cunaj Pabl, ne cuta nij so cacun xr Pabl taj s cunaj Festo rihaan nij so a. 6 Dan me se guun raan s cunaj Festo o tu nj gii chuman Jerusaln ta asuun, gaa ne nanii so ndaa chuman Cesarea, gaa ne yo gii me se caanj quitaj so chruun xl sa rej naquiyaj cuu so che yuvii , gaa ne cane

25

395 so suun rihaan nij tanuu se vaa cana Pabl rihaan so quiyaj nij tanuu a. 7 Gaa ne gaa cana Pabl rihaan so, ne man nij s israelit nanij ndaa chuman Jerusaln, ne canicun nij so nu anicaj rej xnuj Pabl, ne caraa ndoo nij so cacun nocoo xr Pabl, tzaj ne ne cavee ti haan nij so se vaa ya ya quiyaj so cacun yo ma. 8 Gaa ne canicaj Pabl, camii nacaj so che maan so, cataj so: Taj cacun quiy u nj rihaan setucuanj nij s israelit do, rihaan nuvi nocoo do, rihaan s nicaj suun emperador cunaj Csar do a ma taj Pabl rihaan s cunaj Festo yo a. 9 Dan me se guun r s cunaj Festo quiyaj so se luj che nij yuvii israelit, ne che dan cataj so rihaan Pabl a: Ne me r so caanj so ndaa chuman Jerusaln ne ndaa tiyaj cane u nj cacun che so che nij rasuun nihnj na taj so, xnanj so man Pabl a. 10 Gaa ne cataj Pabl rihaan so a: Nihnj me nicn u nj rihaan so, si j cune s nicaj suun emperador cunaj Csar se vaa cane so cacun che yuvii . Ne che dan no xcn so cane so cacun che u nj nanj adonj. Ne qui y u nj cacun rihaan a nij s israelit ma. Ne aj nen so se vaa ya vaa nana nihnj nana amii u nj rihaan so chuguanj. 11 Dan me se sese vaa cacun quiy u nj ne sese vaa che ticavi nii mn u nj, ne avej u nj cavi u nj . Tzaj ne sese cacun rmi inanj me senana nij s nihnj, ne taj a s n

Hechos25 xcn tacuachn mn u nj rihaan nij so ma. Cuano nihnj me se achn ni y u nj rihaan s nicaj suun emperador cunaj Csar se vaa maan so cane cacun che u nj adonj taj Pabl rihaan s cunaj Festo a. 12 Dan me se nuchruj raa s cunaj Festo ga nij s narqu chrej man so daj quiyaj nij so, gaa ne cataj so rihaan Pabl a: A j cachn ni y so rihaan s cunaj Csar se vaa maan so cane cacun che so . Che dan caanj so rihaan so adonj taj so rihaan Pabl a.

me se cachn doj gii, gaa ne s nicaj suun rey cunaj Agripa do, chana cunaj Berenice do, cana chuman Cesarea, cana ni yaj roj so s nicaj suun gobernador cunaj Festo a. 14 Ne guun raan roj so queee gii chuman Cesarea a. Che dan cataj xnaanj s cunaj Festo rihaan s nicaj suun rey yo che Pabl a. Dan me se cataj so: Dan me se s quinj taga nihnj quiyaj s cunaj Flix me yoo so, 15 ne gaa nuu u nj chuman Jerusaln, ne nij xrej ata suun nocoo doj do, nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit do, cataj xnaanj nij so rihaan u nj che so, ne guun r nij so se vaa nari u nj cacun xr so ne qui y u nj sayuun man so a. 16 Gaa ne cataj xnaanj u nj rihaan nij so se vaa nuve setucuanj nj si j roman me

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa cana Pabl rihaan s nicaj suun rey cunaj Agripa do, rihaan ravij so chana cunaj Berenice do a
13Dan

Hechos25 tacuachn uun n man o so ticavi nii man so ma. Tananj asino yaan queneen s ata cacun man nij s cuta cacun xr so, gaa ne cami i nacaj so che maan so, cataj u nj rihaan nij so a. 17 Dan me se cana nij so chuman Cesarea nihnj, ne ne guun raan u nj ma. Tzaj ne yo gii me se quit u nj chruun xl sa rej an u nj cacun che yuvii , gaa ne can u nj suun rihaan nij tanuu se vaa cana s ni j taga yo rihaan u nj quiyaj nij so a. 18 Ne gaa cana so, ne nij s guun r cuta cacun xr so ro, canicun nij so ne cuta ndoo nij so cacun xr so, tzaj ne nuve cacu n chii i me cacun cuta nij so xr so, r u nj ma. 19 O se ino doj vaa r nij so ga s ni j taga yo, niyaj nij so tucun noco maan nij so do, o s cavi cunaj Jess do a. O se vaa ina s cunaj Jess, cataj s ni j taga cunaj Pabl yo a. 20 Dan me se ne quenen u nj daj naquiyaj cuj che rasuun vaa danj ma. Che dan xnanj u nj man s cunaj Pabl yo sese guun r so caanj so chuman Jerusaln, ne cavee cane u nj cacun che so che nij rasuun yo, taj u nj rihaan so a. 21 Tzaj ne cachn niyaj Pabl se vaa yoo qui nij so taga nihnj ndaa se cavee naquiyaj cuu s nicaj suun emperador che so a. Che dan can u nj suun rihaan nij tanuu se vaa yoo cutum nij so man Pabl taga ndaa se canej u nj man so rihaan s cunaj Csar yo a taj s cunaj Festo rihaan s cunaj Agripa a. 22 Gaa ne cataj s cunaj Agripa rihaan s cunaj Festo a:

396 Me r u nj cuno man u nj cami i sno yo taj so rihaan s cunaj Festo a. Ayuj me se cu n so cami i so adonj taj s cunaj Festo rihaan s cunaj Agripa a. 23 Ne yo gii me se ve ndoo quiyaj nij yuvii gaa cana s nicaj suun rey cunaj Agripa do, chana cunaj Berenice do, ne catj roj so r ve yaj nii junt a. Ne cana tanuu uun chij rihaan o mj tanuu cana nij s raa man chuman Cesarea yo cana ga roj so a. Gaa ne cane s cunaj Festo suun rihaan nij tanuu se vaa cana Pabl rihaan nij so quiyaj nij tanuu a. 24 Ne gaa catj Pabl, ne cataj s cunaj Festo rihaan s cunaj Agripa a: Cu n so, si j nicaj suun rey Agripa. Cuno soj si j cunuu chre ga nj nihnj . Nihnj me se ni yaj nij soj man s nihnj . O se rque chuman Jerusaln do, ndaa maan chuman nihnj do, cana ndoo nij yuvii israelit rihanj ne caguj nij so cataj nij so se vaa ne n xcn so gaa ina so doj a ma. 25 Tzaj ne xcaj u nj cuent se vaa taj se chii i quiyaj so, ne taj che ticavi nii man so qui y u nj ma. Tzaj ne maan so cachn niyaj rihaan s nicaj suun emperador se vaa cane maan emperador cacun che so, ne che dan guun raj se vaa canej u nj man so rihaan s nicaj suun emperador adonj. 26 Tzaj ne ne cavi i ra u nj me nana cachron u nj rihaan yanj canej u nj rihaan s nicaj suun emperador yo che cacun tum s nihnj ma. Che dan cana so rihaan so si j nicaj

397 suun rey Agripa do, rihaan yo nij soj do, che rej naquiyaj cuu nij soj che so ne cataj xnaanj nij soj rihaan u nj me nana cachron u nj rihaan yanj che so . 27 O se sn rman u nj, sese canej u nj man o s ni j taga rihaan s nicaj suun emperador, sese nuvi nana cataj xnaanj u nj rihaan so che cacun tum s ni j taga yo, r u nj a taj s cunaj Festo rihaan yo nij so a.

Hechos25,26 ndaa vaa yaj nij s fariseo, ne nij s fariseo ro, me s nica doj noco setucuanj n nanj . 6 Ne nihnj me se cuta nij s israelit cacun xrj, ne nicn u nj nihnj rihaan so, che se guun ya raj se vaa quiyaj Diose nu ndaa vaa cata tuva so rihaan xi i n gaa na a. 7 Ne nuvi i nigan yoo navi j cunu chuvi j nij xne nij s israelit rihaan Diose, che se guun ya r maan nij so se vaa quiyaj Diose nu danj che nij so a. Ne che rasuun yo rasuun quiyaj Diose che n ro, che dan cuta nij so cacun xrj, nanj rey Agripa. 8 Ne me che ne amn r soj se vaa cavee cunuu ina un nij s cavi quiyaj Diose ga. 9 Dan me se u nj nihnj me se gaa rque me se guun ya ya r u nj quiyaj ndoo u nj sayuun man nij s noco man Jesucrist s cavii chuman Nazaret a. 10 Ne danj quiy u nj rque chuman Jerusaln nanj . O se u nj me s canu man queee nij s sa noco man Diose taga, ne rqu nij xrej ata suun nocoo doj se nucuaj rihanj se vaa qui yj danj a. Ne gaa cane nj cacun che nij so se vaa cavi nij so, ne nda u nj me s cataj se vaa no xcn nij so cavi nij so adonj. 11 Ne guun queee ndoo caanj u nj cunudanj nij ve tucuyn n si j israelit setucuanj Moiss, ne quiy u nj sayuun man nij s noco man Jess, ne ndaa rque u nj man nij so cami i chii i nij so che Jesucrist, ne che se camaan ndoo r u nj niyaj u nj man nij so, ne ndaa canoc u nj man nij so ndaa yo chuman naj gan che rej qui y u nj doj sayuun man nij so adonj.

Gaa ne cataj s cunaj Agripa rihaan Pabl a: Cavee cami i so che so taj so rihaan Pabl a. Gaa ne ticun raa Pabl, ne camii nacaj so che maan so, cataj so: 2 A j cavii sa uxr u nj nihnj, che se vaa inj rihanj cami i nacaj u nj manj rihaan so cuan, si j nicaj suun rey cunaj Agripa. Ne nihnj me se cami j che nu cacun cuta yo nij s israelit xrj a. 3 O se nen u nj se vaa so me s nicaj cuent che nu setucuanj n si j israelit, ne nen so daj vaa nu nana noco n a. Che dan achn ni y u nj rihaan so se vaa qui y so se ndoo, ne gaa inaj nimn so, ne cu n so nana amij . 4 Dan me se gaa s tachruu m u nj, ne cayn u nj chuman Jerusaln ga yo nij s israelit, ne aj neen cunudanj nij s israelit se vaa quiyj gaa mej s tachruu a. 5 Ne sese guun r nij so, ne guu n nucuaj nij so cataj xnaanj maan nij so se vaa si j fariseo m u nj asino yaan, ne quiy u nj nu

26

Nana nihnj taj xnaanj daj camii Pabl rihaan s nicaj suun rey cunaj Agripa a

Hechos26 me se gaa quiyj danj, ne o gii me se caanj u nj chuman Damasco, ne aj rqu nij xrej ata suun nocoo doj rej nucuaj, ne can nij so mn u nj caanj u nj qui y u nj sayuun man nij s noco man Jesucrist yanj chuman Damasco yo a. 13 Cu n so nana cami j rihaan so nihnj, nanj rey. O se caxuj me yo, ne vaj u nj chrej, ne rej xta ro, cuchuguu n o yaan nu anicaj rej nicu n u nj ga nij s vaj chrej ga u nj, ne nucuaj doj yaan yo rihaan nan gii . 14 Dan me se quinij taran nj rihaan yo, ne cun u nj camii yoo so rihaan u nj, ne xnanj hebreo camii so, cataj so: Me che y so sayuun manj, ga Saulo. O se me r so qui y so sayuun manj, tzaj ne man man so y so sayuun ase yaj scj o tacanj rihaan chruun sihaa nicaj s yaj suun ga yunt nanj , taj s camii rihanj a. 15 Gaa ne taj u nj: Me s m so, Seor, taj u nj, xnanj u nj man so a. Gaa ne cataj s ni j raa man n: U nj ro, me Jess, ne si j y so sayuun man mej adonj. 16 Tzaj ne naxagaa so, canicu n cay so . O se nihnj me se curuv u nj rihaan so che se narii u nj mn so quiyaj suun so rihanj ne nata so rihaan yuvii che nij rasuun nari so cuano do, che rej quenen so manj do, che nij rasuun nari so asa curuvi un u nj rihaan so rej rihaan doj do a. 17 Dan me se ti nanii u nj mn so rihaan nij s man chihn so yuvii israelit do, rihaan nij s yanj do, ne yaj canej u nj mn so rihaan nij so, 18 che rej naxra rihaan nij so ne xcaj nij

398 so cuent qui y so, gaa ne tanj xco nij so rej rmi rej uun chij s chree rihaan nij so, ne canicaj nij so rihaan Diose rej ranga rej guun nucuaj nij so xcaj nij so cuent a. Gaa ne cavee quinavi j nu cacun tum nij so, ne cavee cavi i sa nij so ga nij s cunuu sa nimn rihaan Diose, sese cuchuman r nij so ni yaj nij so mn u nj, qui y so , taj s ni j raa man n rihanj a. 19 Ne xcaj so cuent, si j nicaj suun rey Agripa. O se ne guun nichraj nimanj ma. Tananj quiy u nj nu ndaa vaa cataj Jesucrist rihanj gaa curuvi so rihanj rej xta a. 20 Asino yaan nat u nj chuman Damasco do, chuman Jerusaln do, nu estad Judea do, gaa ne nat u nj ndaa rej man nij s yanj un a. Nat u nj rihaan cunudanj nij yuvii se vaa canicaj nimn nij yuvii canoco nij so Diose, ne ve quiyaj nij so ndaa vaa yaj s canicaj ya nimn nanj adonj. 21 Che dan quitaaa nij yuvii israelit mn u nj r nuvi nocoo, ne guun r nij so ticavi nij so manj a. 22 Che dan nicu n u nj rihaan nij soj cuano, ne taaj soj me s yanj uun ne taaj soj me s raa ata suun, tzaj ne Diose me s racuj manj ndaa cuano nihnj, ne che dan nat u nj senana Diose rihaan nij soj a. Tzaj ne ne ino vaa nana nat u nj rihaan nij soj cuano ga senana nij s nata senana Diose gaa na do, senana maan s cunaj Moiss do, gaa cataj xnaanj nij so daj guun rej rihaan nij so ma. 23 Dan me se maan nij so cataj se vaa

12Dan

399 s canej Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me se quiran so sayuun, ne guun so s cunuu ina un asino yaan rihaan yo nij s cavi, ne nata so nana ya rihaan nij yuvii israelit do, rihaan nij yuvii yanj do a taj Pabl rihaan s cunaj Agripa yo a. 24 Dan me se gaa camii so danj rihaan s cunaj Agripa, ne caguj s cunaj Festo, cataj so: Sn so, Pablo. Che se tucuyn ndoo so yanj ro, che dan guun snuj ra so nanj taj so rihaan Pabl a. 25 Gaa ne cataj Pabl rihaan s cunaj Festo yo a: Ne snuj u nj, man Festo si j uun chij. Tananj ya vaa nana nat u nj, ne nana ve vaa no xcn n cuno n me nij nana yo a. 26 O se si j nicaj suun rey me s nihnj, ne so me s neen daj vaa nu rasuun nat u nj rihaan nij soj cuano . Ne ne chuv u nj nata u nj nu nana nihnj rihaan so ma. O se aj xcaj s cunaj Agripa nihnj cuent che nu rasuun nihnj, r u nj . O se nuve rasuun ni j yuve me rasuun nihnj a man adonj taj Pabl rihaan s cunaj Festo a. 27 Ne cataj so rihaan s cunaj Agripa a: Ne cataj so o nana rihanj, Agripa. Amn r so daj taj senana nij s nata senana Diose gaa na na. A j nen u nj se vaa amn r so nanj adonj taj Pabl rihaan s cunaj Agripa yo a. 28 Gaa ne cataj Agripa rihaan so a: Cami i so doj rihanj, gaa ne cuaj gun u nj s noco man Jesucrist,

Hechos26,27 r so na taj Agripa rihaan Pabl a. 29 Gaa ne cataj Pabl rihaan so a: Achn ni y u nj rihaan Diose se vaa, cavee se doj nana cami j, cavee se nocoo ndoo cami j, tzaj ne nuve curun so cuchuman r senanaj ma. Tananj me r u nj cuchuman r cunudanj soj si j uno nana amij cuano, ne ase vaa u nj ro, danj gaa soj un nanj adonj. Tzaj ne se cunumi i soj ga aga ne nihnj, r u nj ma taj Pabl rihaan nij so a. 30 Gaa ne canicun caya s nicaj suun rey do, s nicaj suun gobernador do, chana cunaj Berenice do, yo nij s yanj ga nij so do, 31 ne curihanj nij so, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so se vaa taj vaj cacun quiyaj Pabl, ne ne n xcn so cavi so do, qui nij so taga do ma. 32 Gaa ne cataj s cunaj Agripa rihaan s cunaj Festo a: Sese ne cachi nj niyaj s nihnj se vaa cane Csar cacun che so, ne cavee cu rihanj so taga asuun saj taj s cunaj Agripa rihaan s cunaj Festo a.

27

Dan me se guun ya r s cunaj Festo se vaa caanj nj ndaa yo nocoo Italia rej ne s nicaj suun emperador cunaj Csar a. Gaa ne tacuachn so man Pabl do, man yo doj s ni j taga do, rihaan o tanuu uun chij rihaan o cient tanuu, ne Julio cunaj tanuu yo, ne s

Nana nihnj taj xnaanj se vaa can s cunaj Festo man Pabl caanj Pabl chuman Rom a

Hechos27 nuu rihaan maan s nicaj suun emperador me so a. 2 Dan me se cavii nj ga tin Aristarco s cavii chuman Tesalnica chuman naj estad Macedonia rque o rihoo ch rihaan na a. Ne xa rihoo yo, tzaj ne rihoo cavii chuman Adramitio me yo, ne caanj yo ndaa nij chuman naj tuva na yaanj estad Asia a. 3 Ne yo gii me se cuchi nj chuman cunaj Sidn, ne ve inanj quiyaj s cunaj Julio ga Pabl, ne cavej r so caanj Pabl rihaan nij tuvi Pabl s yanj chuman Sidn yo, che rej taj yaanj nij so man Pabl a. 4 Gaa ne cavii un nj rque rihoo, ne caanj un rihoo, ne cachn nj rej sur rej nichru n yo taj rihaan na yaanj cunaj Chipre a. O se go ndoo nana rej rihaan rihoo yo a. 5 Gaa ne cachn un nj rihaan na yaanj, ne cachn nj tuva estad Cilicia do, estad Panfilia do, ne cuchi nj ndaa chuman Mira chuman naj estad Lisia a. 6 Ne chuman yo ro, nari tanuu yo o rihoo cavii chuman Alejandra, ne rihoo caanj ndaa Italia me yo a. Che dan cavii nj rque rihoo yo quiyaj tanuu yo a. 7 Dan me se nanaj ndoo cach rihoo yo rque queee gii, ne che dan sayuun ndoo vaa cuchi nj rihaan chuman Gnido a. Ne ne cavee caanj nj a doj, quiyaj nana ma. Che dan cachn nj nichru n yo taj rihaan na yaanj cunaj Creta, ne nichru n rej cunaj Salmn rej naj yo Creta cachn nj a. 8 Ne sayuun uxr vaa cachn nj rej yo, ne cuchi nj ndaa o rej cunaj Buenos Puertos, ne nichru n

400 naj chuman yo ga chuman cunaj Lasea a. 9 Dan me se aj cachn ndoo gii, quiyaj rihoo yo, ne aj cachn gii toco nij yuvii israelit xnaa man maan nij so che se arj guee nij so rihaan Diose, ne nichrun quisi j di avii nana yuvaa rihaan na yaanj a. Che dan cuchuvi nj se vaa quiran nj si j man rque rihoo yo sayuun a. Che dan narqu Pabl chrej rihaan nij s man rque rihoo yo, 10 ne cataj so rihaan nij so a: Nen u nj se vaa xa rihoo nihnj, tzaj ne sese yoo caanj rihoo nihnj, ne quiran ndoo nij rasuun man rque rihoo nihnj do, maan rihoo nihnj do, sayuun, ne quiri ndoo nij yo, quiyaj nana yuvaa, ne ndaa cavi maan n adonj taj Pabl rihaan nij so a. 11 Tzaj ne tanuu uun chij rihaan o cient tanuu yo ro, ne cuchuman r so senana Pabl ma. Tananj cuchumn r so senana s tuguj rihoo do, s siyaj rihoo do a. 12 Dan me se rej cunaj Buenos Puertos yo ro, nuve rej sa quinaj rihoo nu di avii nana yuvaa me rej yo a. Che dan nocoo doj taaj nij s man rque rihoo cataj se vaa guun r nij so curihanj rihoo rej yo, ne guun r nij so se vaa cuchi rihoo chuman Fenice ne guun raan rihoo chuman yo nu di avii nana yuvaa a. Ne chuman Fenice ro, me chuman naj yo cunaj Creta, ne carn quij rihaan nana yuvaa rej chuman Fenice, r nij so a.

me se cavii o nana catu n rej rque tuva na yaanj, ne guun

13Dan

Nana nihnj taj xnaanj che sayuun quiran nij so rihaan na yaanj, quiyaj nana yuvaa a

401 r nij so se vaa guun nucuaj nij so quiyaj nij so ndaa vaa guun r nij so a. Che dan guun chee rihoo caanj rihoo, ne nichru n yo cunaj Creta vaj nij so quiyaj nana a. 14 Dan me se doj or vaj rihoo, gaa ne taj niyn cavii o nana yuvaa rej xraj rihaan na yaanj, ne go uxr nana yuvaa rihaan rihoo, ne nana cunaj Euroclidn me yo xnanj griego a. 15 Ne ne guun nucuaj rihoo caanj rihoo rej rihaan rihoo ne quiyaj canan rihoo rihaan nana yuvaa ma. Che dan cane r nj, ne canicaj rihoo ne vaj rmaan rihoo, quiyaj nana yo a. 16 Ne cachn nj nichru n yoo yo nii taj rihaan na yaanj, ne yo cunaj Clauda me yo a. Ne sayuun uxr guun nucuaj nj naxcaj nj rihoo cunii noco rej xco rihoo xi j ne naquiyaj raan nj man rihoo cunii yo rque rihoo xi j yo a. 17 Ne gaa quisj naxcaj nj man rihoo cunii yo, ne numj nij so ne naquiyaj raan nij so man rihoo xi j yo a. Dan me se cuchuvi ndoo nij so se vaa cano rihoo rihaan yo chruu naj rque na yaanj rej cunaj Sirte ne quiri nu rihoo yo a. Che dan nacu nij so mant o nana rihaan, che rej se caanj yoo rihoo ma. Ne me rej maan go nana ro, caanj rihoo un adonj. 18 Ne yo gii me se che se go uxr nana rihaan nj, ne che dan quirij nij so nij rasuun man rque rihoo rque na yaanj, 19 ne gii vanuj me se maan nij so raa nij so rij nij so nij rasuun rsuun maan yuvii tuguj rihoo rque na yaanj, che rej cunuu yoo rihoo ne nij so a. 20 Ne gii do, yati do, ne

Hechos27 curuvi ni yaj nj queee gii a ma. Ne yoo go nana yuvaa rihaan nj, ne che dan guun ya r nj se vaa daj chihaa mj se cavee quinani i nj rihaan sayuun yo a ma. 21 Dan me se a nij s man rque rihoo ne cha nij so, ne che dan canicun Pabl scanj nij so, ne cataj so: Ve doj sese cuno nij soj senanaj, tinuj. O se sese ne cavi i n yo cunaj Creta, ne ne quiran n sayuun nihnj, ne ne caanj niya cunudanj nij rasuun asuun saj ma. 22 Ne nihnj me se cuno soj chrej nago u nj man soj, ne naquiyaj niha soj nimn soj . O se a tuvi nij soj se cavi ma. Maan orn rihoo nihnj caanj niya a. 23 O se u nj me s noco man Diose, ne yaj suun u nj che so, ne nii cuaaa ro, canicun yoo semoz Diose rihanj, 24 ne cataj so: Se cuchuv so, man Pablo. O se no xcn so canicn so rihaan s cunaj Csar, ne nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa aj guun r Diose se vaa carn Diose rihaan sayuun che so ga cunudanj nij s nuu rque rihoo nihnj adonj, taj semoz Diose rihanj a. 25 Che dan naquiyaj niha soj nimn soj, tinuj. O se u nj me s amn ya r niyaj Diose se vaa quiyaj Diose nu ndaa vaa cataj xnaanj semoz Diose rihanj adonj. 26 Tzaj ne o se cataj semoz Diose rihanj se vaa ya quiri rihoo nihnj tuva o yo taj rihaan na yaanj adonj taj Pabl rihaan yo nij so a. 27 Dan me se quisj xcaanj gii vaj nj rihaan na yaanj cunaj Adria, quiyaj nana a. Ne rej yan

Hechos27 ro, guun r nij s tuguj rihoo se vaa daj doj cuchi nj rihaan o yo a. 28 Che dan xcaj tanga nij so me daj metr cunuu nu na, ne xcaj nij so cuent se vaa ico xnu yaan metr nu na rej yo a. Gaa ne navi j nij so o or nii, ne xcaj tanga un nij so, ne xcaj nij so cuent se vaa ico chi j guee metr cunuu nu na a. 29 Che dan cuchuvi nij so se vaa cano rihoo yo rihaan yuvej naj rque na yaanj ne cachran rihoo a. Che dan caanj nij so rej xco rihoo, ne tananij nij so caanj aga ganch rque na yaanj, che rej nuculu aga yo rque nij yuvej naj rque na yaanj, ne canicu n rihoo yo a. Ne guun ndoo r nij so se vaa cuaj cuaj quisi j gii ne guun nucuaj nij so queneen nij so me rej vaj nij so a. 30 Gaa ne nij s tuguj rihoo ro, guun r nij so cunanj maan inanj nij so, ne quinani i nij so rihaan sayuun quiran tuvi nij so quiyaj rihoo yo, r nij so a. Che dan tuva rmaan nij so cataj nij so se vaa caanj nij so tananij nij so doj aga ganch rque na yaanj rej tacn rihoo, ne caanj tananij nij so rihoo cunii yo rihaan na yaanj catuu nij so a. 31 Tzaj ne camii Pabl rihaan tanuu uun chij rihaan o cient tanuu do, rihaan yo nij tanuu do, cataj so: Sese se quinj nij s nihnj rque rihoo nihnj, ne se cavee quinani i maan soj rihaan sayuun a ma taj Pabl rihaan nij so a. 32 Gaa ne caanj nij tanuu, cane nij tanuu ne numi i rihoo cunii yo, ne quinij maan rihoo cunii yo rihaan na yaanj, caanj niya maan yo a.

402 nichrun r ranga, ne nago Pabl chrej man yo nij so se vaa cha nij so doj se ch a. Ne cataj so: Cuan me sj o xnu gii quinan ndoo r nij soj, ne a doj ne cha soj se ch ma. 34 Che dan narque u nj chrej man nij soj cuano se vaa cha soj . Gaa ne guun nucuaj soj quinani i soj rihaan sayuun nanj . O se a yuv raa a nij soj se caanj niya a ma taj so rihaan yo nij so a. 35 Sj camii so danj, gaa ne nicaj so rachrn, ne nago so graci rihaan Diose che rachrn niyaj cunudanj nij so, gaa ne cuxra taaj so rachrn, ne guun chee so ch so a. 36 Gaa ne guun niha r cunudanj nij so, ne ndaa maan nij so ch un a. 37 Ne cunudanj nj si j vaj rque rihoo yo ro, me vi j cient t vanuj chihaa xnu yaan ya yuvii a. 38 Ne gaa quisj caraa rque nij so, ne quirij nij so nu n trig rihaan na yaanj, che rej gaa yoo doj rihoo a. 39 Dan me se quisj gii, ne queneen nj yo, tzaj ne ne cunuu yaan nj yo yo a ma. Tzaj ne queneen nij so o rej atj yanj doj tzin na yaanj, ne naj yo chruu tuva na yaanj rej yo a. Ne guun r nij so caanj rihoo rej yo sese cavee caanj rihoo a. 40 Che dan cane nij so ne noco nij aga ganch, ne quinj nij aga ganch rque na yaanj, quiyaj nij so a. Ne nache nij so ne numi i chruun tuguj rihoo, ne naxumaan mant rej tacn rihoo, quiyaj nij so, ne guun r nij so go nana rihaan mant ne caanj rihoo rej

33Ne

403 naj yo chruu yo, r nij so a. ne caanj rihoo can rihoo xr o tacaan yo chruu naj rque na, ne raan can tacn rihoo yo chruu, ne ne cavee cu rihanj yo a ma. Ne nucuaj ndoo go na rej xco rihoo, ne daj doj quiri rej xco rihoo, quiyaj na yo a. 42 Ne guun r nij tanuu ticavi nij so man nij s ni j taga tum nij so, che rej se cavee go nij so xtj rihaan na ne cunanj nij so rihaan nij tanuu a. 43 Tzaj ne tanuu uun chij rihaan o cient tanuu ro, ne cavej r so cavi Pabl ma. Che dan carn so chrej se quiyaj yo nij tanuu danj ma. Ne cane so suun se vaa nij s neen go xtj rihaan na ro, gej asino nij so rihaan na go nij so xtj rihaan na caanj nij so rihaan yo a. 44 Ne yo nij so ro, cano nij so rcuchra do, chruun cavii rihoo yo gaa cachran rihoo do, ne caanj nij so rihaan yo yo, taj so a. Ne danj quiyaj nij so, ne cuchi cunudanj nij so rihaan yo, ne quinanii cunudanj nij so a.
41Tzaj

Hechos27,28 che dan curihanj o xcu yuvaa rque rca yo, ne can xo raa Pabl a. 4 Ne gaa queneen nij s man rej yo se vaa noco xcu raa Pabl, ne cataj nij so rihaan tuvi nij so a: Ya ya si j ticavi yuvii me s nihnj nanj . O se nda se quinanii so rihaan na yaanj, tzaj ne che se tum so cacun, ne che dan ne no xcn so gaa ina so ma taj nij so rihaan tuvi nij so a. 5 Tzaj ne nacunan Pabl raa so, ne quinij xcu rihaan yaan, ne ne quiyaj chii i xcu a doj man Pabl a ma. 6 Tzaj ne nij s man yo yo ro, guun r nij so se vaa caraa cumaan raa so, ase taj niyn cavi so ne naxru so rihaan yo, tzaj ne gaa guun raan navi j nij so quiran so danj, ne gaa queneen nij so se vaa ne quiran so a doj se chii i , ne non nij so senana nij so, ne cataj nij so se vaa o yaanj me Pabl a. 7 Dan me se nichru n rej yo me se naj to s uun chij doj rihaan yo taj rihaan na yaanj yo, ne Publio cunaj so a. Ne nicaj tuvi so ga nj, ne vanuj gii ve taj yaanj so man nj a. 8 Dan me se nacaa ndoo rej Publio yo, ne naj so rihaan yuv, ne ran ndoo so chiii ton a. Gaa ne catj Pabl rej naj so, ne cachn niyaj Pabl rihaan Diose che so, gaa ne cuta Pabl raa Pabl xr so, ne dan me se nahuun sa so, quiyaj Pabl a. 9 Gaa quisj quiyaj Pabl danj, ne yo nij s an chiii yanj yo yo ro, cana nij so un rihaan Pabl, ne nahuun sa nij so, quiyaj Pabl a. 10 Gaa ne carj cochroj

28

Dan me se gaa cuchi sa nj yo taj rihaan na yaanj yo, ne xcaj nj cuent se vaa yo cunaj Malta me yo a. 2 Ne nij s chihanj yo yo ro, ve uxr quiyaj nij so ga nj a. O se nicaj tuvi ndoo nij so ga nj, ne che se caman maan ne acoj tiha, ne che dan naran nij so yaan cunuu guun nj a. 3 Gaa ne naran Pabl o nnj rca, ne cuta so rihaan yaan a. Ne che se yaaan ndoo yaan, ne

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Pabl yo cunaj Malta a

Hechos28 uxr nij so rihaan nj, ne gaa curihanj nj yo yo, ne rqu nij so rihaan nj cunudanj nij rasuun cachiin man nj a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi Pabl chuman Rom a

404 rihaan o cient tanuu man nij s ni j taga rihaan yo tanuu uun chij doj, ne cavej r nij s nicaj suun caran Pabl r o ve ne cayn orn so ga tanuu tum man so a.
Nana nihnj taj xnaanj daj camii Pabl ga nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yanj chuman Rom a
17Dan

me se cachn vanuj yavii, gaa ne cavii nj rque yo rihoo ch rihaan na caanj nj a. Ne xa rihoo yo, tzaj ne rihoo quinj sa tuva yo taj rihaan na yaanj yo nu nij yavii avii nana yuvaa me yo, ne rihoo cavii chuman Alejandra me yo, ne no setinanga roj yaanj cuat cunaj Cstor ga Plux rihaan rihoo yo a. 12 Dan me se cuchi nj chuman cunaj Siracusa, ne vanuj gii caran nj chuman yo a. 13 Gaa ne cavii un rihoo chuman Siracusa, ne cachn rihoo nichru n tuva na yaanj, ne cuchi rihoo ndaa chuman Regio a. Gaa ne cachn o gii, gaa ne cavii o nana rej rque rihaan na yaanj, ne caanj rihoo, ne rque vi j gii cuchi nj ndaa chuman cunaj Puteoli a. 14 Ne chuman Puteoli ro, nari nj doj tin n, ne cachn niyaj nij so rihaan nj se vaa caran nj chi j gii ga nij so a. Ne gaa quisj chi j nij gii, ne nayn nj chrej, ne caanj nj chrej vaj ndaa chuman Rom a. 15 Ne cuchi nana che nj rihaan nij tin n s yanj chuman Rom, ne cana nij so nari tuvi nij so ga nj chuman cunaj Foro de Apio do, chuman cunaj Tres Tabernas do a. Ne gaa queneen Pabl man nij so, ne nago so graci rihaan Diose, ne nari nucuaj nimn so a. 16 Ne gaa quisj catj nj chuman Rom, ne tacuachn tanuu uun chij

11Dan

me se cachn vanuj gii, gaa ne canacn Pabl man nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yanj chuman Rom se vaa cunuu chre nij so ga so a. Ne gaa quisj cunuu chre nij so, ne cataj so rihaan nij so a: Xa u nj nihnj, tzaj ne taj vaj cacun quiy u nj rihaan tuvi n si j israelit do, rihaan setucuanj xi i n do man tinuj. Tzaj ne tuvi n s yanj chuman Jerusaln ro, numj nij so manj ne tacuachn nij so manj rihaan nij s roman adonj. 18 Ne nij s roman ro, taj se vaa taj che cavi u nj r nij so gaa naquiyaj cuu nij so cheej ma. Ne guun r nij so quiri i nij so taga manj a. 19 Tzaj ne cuta ndoo nij s israelit yo cacun xrj, ne che dan n xcnj cachi nj ni yj rihaan s cunaj Csar se vaa cane so cacun cheej a. Tzaj ne taj a cacun cuta u nj xr soj si j man chihn u nj ma. 20 Che dan canacn u nj man nij soj cana soj, che se guun r u nj quenen u nj man soj do, cami i u nj ga soj do a. O se che s cavee quiyaj cavi i sa n si j israelit me se nu mi u nj yaj aga ne nihnj adonj taj Pabl rihaan yo nij s israelit yo a. 21 Gaa ne cataj nij so rihaan Pabl a:

405 Xa nij tuvi n s yanj estad Judea, tzaj ne taj yanj cart can nij so rihaan nj nayaa nj ma. Ne a tin n ne cana rihaan nj nata nana chii i che so rihaan nj ma. 22 Ne vaa che cataj man so rihaan nj daj uun r so, r nj a. O se tucun ino noco nij tuvi nij soj me se neen nj se vaa me rej maan amii chii i yuvii che tucun yo nanj taj nij so rihaan Pabl a. 23 Dan me se cachrn nij so gii cana un nij so ve yanj Pabl, ne gii yo me se cana queee tuvi nij so a. Gaa ne nata Pabl rihaan nij so che suun uun chij Diose nimn yuvii do, rihaan chumii nihnj vaa gii do a. Ne nayaa so setucuanj s cunaj Moiss do, nana cachrn nij s nata senana Diose rihaan yanj gaa na do, ne cataj xnaanj so me che no xcn nij so cuchuman r nij so cuno nij so senana Jesucrist a. Dan me se asi j nayaan guun chee so camii so rihaan nij so, ne ndaa caanj gii navij camii so a. 24 Ne taaj nij so ro, cuchumn r senana so, ne yo taaj nij so ne cuchuman r nana yo ma. 25 Ne ne guun cuyaan r cunudanj nij so a ma. Ne guun chee nij so caanj nij so a. Tzaj ne gaa ataa caanj nij so, ne camii Pabl orn nana rihaan nij so, cataj so: Cunaj uxr vaa nana nihnj nana rqu Nimn Diose rihaan xi i n gaa camii s cunaj Isaas s nata senana Diose gaa na rihaan nij so a. 26 Nana camii Isaas rihaan nij so me nana camii maan Diose rihaan so a: Cuchi

Hechos28 so rihaan nij so ne cataj xnaanj so rihaan nij so se vaa catuu uxr nana xr nij so, tzaj ne se xcaj nij so cuent ma. Ne ni yaj uxr nij so, tzaj ne se queneen nij so ma. 27 O se carn maan nij yuvii nihnj rihaan nij so che rej navej r nij so queneen maan nij so, ne carn nij so xr nij so, che rej navej r nij so cuno nij so un a. Ne ne atj nana nimn nij so, yaj nij so, che yan navej r nij so xcaj nij so cuent ne canicaj nimn nij so ma. O se navej r nij so nahuun sa nimn nij so qui y u nj a man adonj, me senana Diose camii s cunaj Isaas gaa na a. 28 Che dan xcaj soj cuent se vaa aj caanj nana nihnj rihaan nij s yanj, ne nij so me s cuchuman r se vaa ti nanii Diose man nij so rihaan chrej chii i uun chij nimn nij so a. O se nij so me s cuno ya nana nihnj nanj taj Pabl rihaan nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit yanj chuman Rom yo a. 29 Sj camii so danj, gaa ne cavii nij yuvii israelit yo caanj nij so, ne camii can tuvi maan nij so ga tuvi nij so a. 30 Dan me se vi j ya yo cayn Pabl chuman Rom yo, ne maan so go tuvee ve ne so a. Ne ve camii so ga cunudanj nij s cana ni yaj man so a. 31 Ne camii natj so che suun uun chij Diose nimn yuvii do, rihaan chumii nihnj vaa gii do, ne tucuyn so senana Jesucrist si j ni j raa man n, ne a doj ne cuchuvi so, ne ne carn nii chrej rihaan so quiyaj so danj a ma.

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pablo can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Rom a

U nj me s cunaj Pablo, ne yaj sunj rihaan Jesucrist a. Dan me se canacn Jesucrist mn u nj gun u nj apstol che rej nata u nj sena na Diose nana sa rihaan yuvii , 2 ne dan me se gaa na cataj Diose rihaan nij s nata sena na Diose gaa na, ne vaa gii ti nanii ya Diose man yuvii rihaan sayuun, ne cuno nij s nata sena na Diose, ne cachrn nij so nana camii Diose rihaan yanj cunaj danj Diose na nj adonj. 3- 4 Dan me se cataj xnaanj Diose che Jesucrist si j ni j raa man n, ne dan me se tan Diose me Jesucrist, ne si j noco xnaanj tuvi ga s cunaj David s cane gaa na me so, ne dan me se ase vaa nee man s cunaj David ro, da nj vaa nee man so un, tzaj ne cavi so, gaa ne cunuu ina un so, ne che dan me neen n se vaa ya tani j Diose me so ne s sa nimn me un so a.

che Jesucrist me quiyaj Diose se luj cheej se vaa cune Diose manj caa nj u nj rihaan nij yuvii yanj a. Dan me se ne caa nj u nj rihaan nij yuvii israelit ma. Tzaj ne caanj u nj rihaan nij yuvii yanj, ne dan me se me r Diose cataj xnaanj u nj sena n a Diose rihaan nij yuvii yanj yo, che rej cuchuma n r nij so nana sa yo, gaa ne cuno nij so rihaan Diose adonj. 6 Ne yuvii yanj me taaj nij soj un, ne canacn Jesucrist man maa n soj si j yanj canoco soj man so adonj. 7 Dan me se y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan nij soj si j ya nj chuman Rom si j ee ndoo r Diose man, ne dan me se canacn Diose man soj guu n soj s gaa sa nimn, ne me raj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj se luj che soj, ne me raj gaa xej nimn soj, quiyaj un roj so adonj.

5Ina nj

406

407
Nana nihnj taj xnaanj se vaa me ndoo r s cunaj Pablo cuchi so chuman Rom a

Romanos1 do, rihaan cunudanj nij so nat u nj a. 15 Che dan niha ndoo raj cuchi j chuman Rom cami i natj u nj senana Diose nana sa rihaan soj un adonj.

yuvii man nu cachra rihaan chumii se vaa amn r nij soj niyaj soj Diose, ne che dan me nag u nj graci rihaan Diose, ne racuj Jesucrist mn u nj nago u nj graci rihaan Diose che cunudanj soj ei. 9 Dan me se yaj suun u nj rihaan Diose, ne nat u nj nana sa senana tan Diose s cunaj Jesucrist, ne che dan neen Diose se vaa ya ya niganj achn ni yj rihaan Diose che soj ei. 10 Ne gaa achn ni yj rihaan Diose, ne achn ni yj che soj, ne dan me se achn ni yj rihaan Diose se vaa cavej so cuchi j chihn soj vaa gii, 11 ne me raj queneenj man soj, ne me raj narquej chrej nucuaj man soj, che rej quinari nucuaj nimn soj a. 12 Dan me se nucuaj ndoo r cunudanj n man tuvi n, ne che dan me asa nari tuvi n, ne narque n chrej nucuaj man tuvi n . 13 Ne me raj queneen soj se vaa guun queee gii cachronj cuchi j chihn soj, tinuj, nocoj. Tzaj ne ne cavee cuchi j, che se vaa ndoo suun rihanj, tzaj ne ase vaa nat u nj rihaan yo nij yuvii yanj ro, danj gaa guee nata u nj rihaan soj a. Ndaa sj, gaa ne cunuu ri i doj tuvi n, quiyaj n adonj. 14 Dan me se che se no xcn u nj nata u nj rihaan cunudanj nij yuvii yanj ro, che dan nata u nj rihaan soj, ne dan me se rihaan nij s man chuman nocoo do, rihaan nij s yanj quij do, rihaan nij s avii raa do, rihaan nij s ne nicaj cuent

8Cuno

a doj chrej naaj n rihanj cami j senana Diose nana sa ma. O se nana nucuaj uxr me senana Diose, ne dan me se camii Diose senana Diose cuno yuvii , ne cuchuman r nij yuvii cuno nij yuvii nana, ne ti nanii Diose man nij yuvii rihaan sayuun, ne dan me se asino yaan me r Diose ti nanii Diose man nij yuvii israelit rihaan sayuun, ne me r un Diose ti nanii Diose man nij yuvii yanj rihaan sayuun un adonj. 17 Dan me se cataj senana Diose rihaan n se vaa cavee cunuu sa nimn n rihaan Diose, quiyaj Diose, gaa ne amn r n niyaj n Diose, ne che dan cunuu sa nimn n rihaan Diose a. Ndaa sj, gaa ne cuchuman doj r n ni yaj n man Diose a. Ve o cuyaan vaa nana nihnj ga nana no rihaan danj Diose, taj yo se vaa: Maan che se amn r n niyaj n man Diose, che dan cunuu sa nimn n, ne gaa ina n rihaan Diose nu cavii nu caanj adonj, taj danj Diose a.

16Taj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa ndoo yuvee n se-nana Diose nana sa a

cataj xnaanj Diose s nicu n xta rihaan n se vaa amaan r Diose niyaj Diose cunudanj se chii i yaj nij yuvii , ne me r Diose

18-19A j

Nana nihnj taj xnaanj che cacun quiyaj yuvii a

Romanos1 xcaj nij yuvii cuent se vaa s uun chij sa me so, ne che dan quiyaj Diose daj a rasuun man rihaan chumii nihnj ni yaj yuvii a. A j neen yuvii rasuun, ne xcaj nij yuvii cuent se vaa s uun chij sa ndoo me Diose, tzaj ne inanj cacun yaj nij yuvii , ne che dan taj se y cuno nij yuvii nana ya a ma. Che dan me amaan r Diose niyaj Diose man nij yuvii a. 20 Dan me se gaa quiyaj Diose chumii , ne curuvi nu rasuun quiyaj Diose niyaj yuvii , ne nuvi maan Diose niyaj yuvii , tzaj ne neen yuvii nij rasuun quiyaj Diose, ne xcaj nij yuvii cuent se vaa s uun chij ndoo me Diose, ne dan me se xcaj nij yuvii cuent se vaa ya orn so me Diose, ne xcaj nij yuvii cuent se vaa gaa nucuaj ndoo Diose nu cavii nu caanj, r Diose a. Che dan sese cataj nij yuvii se vaa ne neen nij yuvii daj vaa Diose, ne s ne me nij yuvii nanj adonj. O se aj queneen nij yuvii nu rasuun quiyaj Diose adonj. 21 Dan me se aj queneen nij yuvii daj vaa Diose, tzaj ne ne cataj nij yuvii se vaa sa vaa Diose ma. Ne nago nij yuvii graci rihaan Diose ma. Me r nij yuvii cavi i raa maan nij so daj vaa Diose, tzaj ne se guun nucuaj nij so quiyaj nij so danj ma. Che dan inanj raa maan nij so vaj nij so, ne ne cavee xcaj nij so cuent a ma. 22 S cuu raa me nij so, taj maan nij so, tzaj ne camii ne nij so, ne tananj nahuun nij so s niyon doj a. 23 Diose me s ve ndoo vaa, ne daj chihaa mj ne avi so, ne che dan no xcn yuvii canoco yuvii

408 man so adonj. Tzaj ne navej r nij yuvii canoco nij yuvii Diose ya ma. Maan se yuvii do, xtj do, xcuu do, xcu do, tinanga nij yuvii , ne yo rasuun anj niya uun rihaan yo nihnj tinanga nij so, ne taj nij so se vaa yaanj me tinanga nij so, taj nij so nanj adonj. 24 Che dan cane r Diose ga nij so quiyaj nij so me se nij me r maan nij so quiyaj nij so, ne inanj se nij ndoo quiyaj nij so nanj adonj. Dan me se quiyaj ndoo nij so cacun man maan nij so, ne inanj se nij quiyaj nij so ga tuvi nij so, 25 ne senana Diose nana ya ne cavej nij so cuno nij so a ma. Maan se nana ne cuno nij so nanj adonj. Ne navj nij so rihaan nij rasuun quiyaj Diose, tzaj ne rihaan maan Diose ne navi j nij so ma. Ne Diose me s guun chij uxr rihaan cunudanj rasuun nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei. 26 Che dan cane r Diose ga nij yuvii quiyaj maan nij yuvii se nij, ne nij chana me se ne cavej r nij chana cotoj nij no ga nica nij no a ma. O se naquiyaj nij taaj nij chana chii man nij chana, ne otoj nij no ga tuvi chana maan nij no nanj adonj. 27 Ne adi se yaj nij chana ga tuvi chana nij no ro, danj quiyaj guee nij sno un ga tuvi snoo so un nanj adonj. Dan me se sj cotoj nij sno ga nica nij so, ne guun r nij so cotoj nij so ga tuvi snoo nij so, ne nij ndoo quiyaj nij sno, ne quiran nij so sayuun che se nij quiyaj nij so adonj. 28 Ne cavej r nij yuvii queneen nij yuvii daj vaa Diose a ma. Che

409 dan cane r Diose ga nij yuvii , ne navij raa nij yuvii sn nanj . Ndaa sj, gaa ne inanj se nij yaj nij yuvii , ne dan me se yaj nij so inanj se navej r Diose quiyaj nij so nanj adonj. 29 Quij vaa nimn nij yuvii a. Inanj me r nij yuvii guun nij yuvii s ruvee doj, ne uun xcoj ruvaa r nij yuvii niyaj nij so tuvi nij so a. Ticavi nij yuvii tuvi nij yuvii , gaa ne anicaj nij yuvii unu nij so a. Nano ndoo nij yuvii daj quiyaj nij yuvii , quiyaj chii i nij yuvii man tuvi nij yuvii a. Nan nij so cuent ne che tuvi nij so, 30 ne nij amii nij so che tuvi nij so a. Navej uxr r nij so neen nij so Diose a ma. Inanj nana xcoj ruvaa amii nij so ga tuvi nij so a. S sa uxr me nij so, r nij so, ne che dan guun chij nij so, r nij so a. Niganj yaj ayuj nuchruj raa nij so daj gaa quiyaj nij so, quiyaj chii i nij so man tuvi nij so a. Ne uno nij so amii rej nij so amii nii nij so amii a ma. 31 S niyon me nij so, ne a tuvi nij so ne nucuaj r niyaj man nij so a ma. Ne ee r nij so tuvi nij so ma. 32 Neen nij so se vaa quiran nij so sayuun, quiyaj Diose, tzaj ne ne acaj nij so cuent niyaj nij so nana amii Diose a ma. Maan se inanj cacun yaj nij so, ne ndaa niha r nij so niyaj nij so man yo yuvii yaj cacun adonj.

Romanos1,2 so ga cacun yaj tuv so, ne sese cuta so cacun xr tuv so, ne cuta un nii cacun xr man so adonj. 2 Ya uxr Diose me s cane cacun che cunudanj s yaj danj adonj. Dan me se inanj nana ya cami i Diose gii cane so cacun che yuvii , ne nu s chii i ro, quiran ndoo nij so sayuun, quiyaj Diose ei. 3 Dan me se ut so cacun xr tuv so, ne o cuyaan vaa cacun yaj man so un a. Asa cavee quinani i so rihaan sayuun asa cane Diose cacun che cunudanj yuvii , r so ga. 4 Me che ne guun ya r so se vaa me r Diose quiyaj sa Diose che so ga. Ne me r un Diose caraa xnaa Diose che so adonj. Navej r Diose quiyaj Diose sayuun mn so ma. Ne nen so ase Diose me s ee r niyaj mn so a. Ne me r Diose canicaj nimn so canoc so man so adonj. 5 Tzaj ne ve dan me se navej uxr r so tanj so chrej noco so, ne navej r so canicaj nimn so canoc so man Diose ma. Ne vaa gii cane Diose cacun che yuvii , ne cami i ya Diose, ne caxri i yuvaa Diose man cunudanj nij s tum cacun, ne dan me se caxri i yuvaa Diose man man so un adonj. Man so quiyaj caxri i yuvaa Diose mn so nanj . 6 Dan me se cane Diose cacun che o o yuvii , ne sese sa quiyaj yoo so, ne sa quiyaj Diose ga so, ne sese yoo so quiyaj cacun, ne caanj so rihaan yaan, quiyaj Diose a. Danj gaa quiyaj Diose adonj. 7 Dan me se taaj yuvii racuj man tuvi nij so, ne inanj yaj nij so se

Me che taj so se vaa orn tuv so tum cacun ga. O se o cuyaan vaa cacun yaj man

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Diose asa cane Diose cacun che o o yuvii a

Romanos2 sa che tuvi nij so, che rej cataj Diose se vaa sa quiyaj nij so a. Me r nij so cayn nij so ga Diose nu cavii nu caanj, ne ya uxr danj gaa quiyaj Diose . Cayn nij so ga Diose nu cavii nu caanj, quiyaj Diose adonj. 8 Xcoj ruvaa ndoo r yo taaj yuvii , ne ne uno nij so nana ya ma. Maan se tucun chii i inanj noco nij so, ne che dan caxri i yuvaa Diose man nij so a. 9 Quiyaj Diose sayuun man cunudanj nij s quiyaj se nij, ne quiran ndoo nij so sayuun, quiyaj Diose, ne asino cane Diose cacun che nij s israelit, gaa ne guun chee so cane so cacun che nij yuvii yanj a. 10 Tzaj ne sa uxr quiyaj Diose ga nij yuvii quiyaj se sa, ne Diose me s cataj se vaa sa quiyaj nij so, ne gaa xej nimn nij so, ne se cuchuvi nij so, quiyaj Diose ma. Danj quiyaj un Diose che nij yuvii israelit quiyaj se sa, gaa ne danj quiyaj un so che nij yuvii yanj a. 11 Ve o cuyaan vaa cunudanj n rihaan Diose, ne o cuyaan quiyaj Diose che o o n, ne dan me se ase vaa quiyaj n gaa cayn n rihaan chumii nihnj ro, danj gaa guee quiyaj Diose ga n adonj. 12 Yuvii noco setucuanj Moiss me nij yuvii israelit, ne che dan, sese ne yaj nij yuvii israelit nu setucuanj Moiss, ne quiyaj Diose sayuun man nij so a. Ne noco nij yuvii yanj setucuanj Moiss, tzaj ne neen maan nij so daj me r Diose quiyaj nij so, ne che dan quiran nij so sayuun sese se cavej r nij so quiyaj nij so ndaa vaa

410 taj Diose adonj. 13 Cavee se neen uxr n daj vaa setucuanj Moiss, tzaj ne sese se quiyaj n ndaa vaa taj tucun yo, ne se cunuu sa nimn n rihaan Diose ma. Tzaj ne sese quiyaj n ndaa vaa taj tucun yo, ne ya cunuu sa nimn n rihaan Diose adonj. 14 Nda se ne neen nij yuvii yanj setucuanj Moiss, tzaj ne avii inanj raa maan nij so quiyaj maan nij so ndaa vaa me r Diose quiyaj yuvii adonj. Neen n se vaa yaj maan nij so se vaa me r Diose quiyaj nij so, ne xcaj n cuent se vaa nicaj nij so tucun me r Diose canoco yuvii , 15 ne che se vaa yaj nij so ro, che dan neen n se vaa neen maan nij so daj me r Diose quiyaj yuvii , ne dan me se sese yaj nij so se nij, ne neen maan nij so se vaa navej Diose quiyaj nij so danj a. Ne nuchruj raa nij tuvi nij so me tucun sa quiyaj nij so, ne che dan neen n se vaa ya neen nij so daj me r Diose quiyaj nij so adonj. 16 Ne danj gaa cane Diose cacun che nij so gii cane Diose cacun che nimn yuvii . Danj amii senana Jesucrist nana sa amij rihaan yuvii ei.

ne ya yuvii israelit m so, r so . Nucuaj r so se vaa cavi i sa so, quiyaj setucuanj Moiss, ne nen so Diose, r so . 18 Nen so daj me r Diose qui y so, ne tucuyn so setucuanj Moiss, ne inanj sa y so, r man so . 19 Neen man so ti han so chrej

17Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne noco sa nij yuvii israelit se-tucuanj Moiss ma

411 man nij yuvii arn rihaan, r so . 20 Nen so tucuyn so man nij yuvii niyon do, man nij xnii do, r so . Che se tucuyn so setucuanj Moiss, ne che dan nen so nu nana ya, r so . 21 Sese nen so tucuyn so man yo yuvii ro, me che navej r so tucuyn so man man so ga. Amii natj so rihaan yuvii se vaa se quiyaj ituu yuvii ma. Tzaj ne man so me s ituu, ne me che yaj ituu so ga. 22 Se cotoj yuvii ga nica tuvi yuvii , taj so, tzaj ne me che otoj so ga nica tuv so ga. Nij ndoo vaa yaanj acj yuvii , r so, tzaj ne me che yaj ituu so saanj nuu tac nij yaanj yo ga. 23 Sa uxr y so un so nu setucuanj Moiss, taj so, tzaj ne ve dan me se yaj ndoo so cacun navej r Diose qui y so, ne che dan anga nacoo yuvii niyaj nij yuvii Diose, y so adonj. 24 O se aj quiyaj soj ndaa vaa taj nana no rihaan danj Diose adonj. Nanj taj danj Diose, ne: Maan soj si j israelit yaj amii yuvii yanj nana nij che Diose . Nihnj me nana camii Diose che maan soj adonj.

Romanos2,3 me se nen so si j israelit nu setucuanj Moiss, ne cuta nii tanga mn so, tzaj ne sese se cun so rihaan Diose, ne cuta nii cacun xr so, cataj nii se vaa sa doj yaj s yanj ase y so . Nda se taj tanga t man s yanj, tzaj ne yaj so ndaa vaa me r Diose quiyaj so a, cataj nii a. 28 Tzaj ne cavee se quiyaj yoo so nu setucuanj nij yuvii israelit, tzaj ne nuve si j israelit ve noco man Diose me so, quiyaj tucun yo, ni yaj Diose ma. Cavee se cuta nii tanga nee man yoo so, tzaj ne se cavee guun so s sa uno rihaan Diose, quiyaj tanga yo ma. 29 Cavee se nu nana no rihaan yanj noco yoo so, tzaj ne nuve si j israelit ve noco man Diose me so, quiyaj yanj yo, ni yaj Diose ma. Tzaj ne me maan s noco ya man Diose ne nahuun sa nimn, ne ase vaa yoo yuvii israelit ro, danj gaa so rihaan Diose, ne cavee se cami i yuvii nana chii i che so, tzaj ne ne rihuun r so ma. O se maan Diose cataj se vaa sa uxr quiyaj so adonj.

27Dan

nii tanga man nee mn so asanj. Cunaj vaa yo, sese ya un so nana camii Diose, tzaj ne sese ne un so senana Diose, ne taj se gn man tanga yo ma. 26 Ne xa s yanj, tzaj ne sese yaj so se vaa me r Diose quiyaj yuvii , ne ase vaa s taj tanga man ro, danj vaa guee so rihaan Diose adonj.

25Cuta

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Diose canoco nimn yuvii man Diose a

A me se cavee doj quiyaj canan n si j israelit, r so ga. Ne a me rasuun quiri n quiyaj yan ata n tanga ga. 2 O se vaa se uun ya n si j israelit ei. Dan me se asino cataj xnaanj Diose nu senana Diose rihaan xi i n gaa na, ne nucuaj r Diose man n se vaa cutum sa n senana so, ne se quiniyn n man yo, r Diose a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr quiyaj Diose che nij yuvii israelit a

Romanos3 tuvi n ne cuchuman r ni yaj senana Diose ma. Tzaj ne taj se yaj ma. A gii se quiniyn Diose nana camii so rihaan n si j israelit ma. Nucuaj r n man so se vaa quiyaj so cunudanj se vaa cata tuva so, ne dan me se cavee se nana ne amii nu yuvii , tzaj ne ya vaa cunudanj nana camii Diose adonj. Danj Diose taj se vaa sese cuno yuvii nana amii Diose, ne xcaj yuvii cuent se vaa ya amii so, ne sese nano nij yuvii cacun xr Diose, ne a cacun se nari yuvii xr Diose ma. Danj amii danj Diose che maan Diose nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr yaj Diose axrj yuvaa Diose man yuvii tum cacun a
3-4Taaj

412 Che dan me taj che cuta Diose cacun xrj ma. Danj amii un taaj nij yuvii , 8 ne taj un nij so, ne: Sa doj quiyaj ndoo n cacun, gaa ne cavi i sa Diose doj, quiyaj n , taj un nij yuvii a. Ne amii nij so nana nij che nj, ne taj nij so se vaa o cuyaan vaa nana amii nj ga nana amii nij so, taj nij so, amii ne nij so a. Ve uxr quiyaj Diose, sese quiyaj Diose sayuun man nij s ne yo nanj adonj.

taaj nij yuvii cataj: Me che yuvaa Diose man n gaa yaj n cacun ga. Nese tananj sa yaj n, gaa ne cavee xcaj nii cuent, gaa ne queneen nii se vaa n ro, me s chii i ne orn raa Diose ro, me s sa, cataj nii a. Danj cataj taaj nij yuvii , 6 tzaj ne ne chihan uxr tuva nij so danj a ma. O se sa uxr vaa yaj Diose axrj yuvaa Diose man yuvii tum cacun, ne dan me se no xcn Diose cane Diose cacun che cunudanj yuvii , ne che dan no xcn so quiyaj so sayuun man yuvii quiyaj cacun adonj. 7 Ne vaa taaj nij yuvii cataj un a: Sese amii ne u nj, ne sa yj, gaa ne doj xcaj nii cuent se vaa Diose me s amii nana ya a. Sa uxr vaa Diose, cataj nii a. Yuvii ro, me s amii ne, ne orn Diose me s amii nana ya, cataj nii a.

5Vaa

nana cami i n che n si j israelit ga. Sa doj vaa n rihaan nij yuvii yanj na. Taj ma. Maan se aj cataj u nj se vaa o cuyaan vaa se quij quiyaj n si j israelit ga se quij quiyaj nij yuvii yanj, ne cunudanj n tum cacun a. 10 Ase vaa nana taj u nj ro, danj vaa nana no rihaan danj Diose a. Taj yo: Taj yan vaj a yo yuvii sa ma. 11 A yuvii ne neen daj vaa Diose ma. A yuvii ne tucuyn daj vaa Diose ma. 12 Tanj cunudanj yuvii setucuanj Diose, ne taj se gn man nij yuvii a ma. A yuvii ne yaj se sa ma. 13 Ase vaa riyuj nee man xnang naj rihaan sant ro, danj vaa riyuj nana amii nij s tum cacun yo adonj. O se nana tiha yuunj amii nij so, ne dan me se ase vaa na xnaj man tuva xcu ro, danj vaa nana tuva nij so, ne yaj chii i nij so man nimn yuvii adonj. 14 Dan me se inanj amii chree nij so che tuvi nij so a. 15 Ch ndaa unnj nij so ga tac nij so, che rej ticavi nij so tuvi nij so a. 16 Doj a r vaj nij so yaj nij so sayuun a.

9Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunudanj yuvii tum cacun a

413
17Doj

Romanos3 a yuvii ino vaa rihaan Diose ma. 23 O se cunudanj yuvii tum cacun nanj adonj. Ne quisi j uxr nij yuvii cunuu sa inanj nij yuvii ndaa vaa Diose a ma. 24 O se maan che rej cunuu ee r Diose man cunudanj yuvii ne quiyaj maan Diose se luj che nij yuvii me cavee tinavij Diose cacun che nij yuvii adonj. Dan me se can Diose man Jesucrist rihaan chumii , che rej canee so cacun xr nij s amn r niyaj man so, 25 ne dan me se can Diose man Jesucrist nayon Jesucrist rihaan yuvii tum cacun, ne cuchuman r nij s tum cacun se vaa cavi Jesucrist che nij so, ne quinani i nij so rihaan sayuun nanj adonj. Dan me se neen n se vaa tinavij Diose cacun che yuvii , ne xcaj n cuent se vaa vaa nica r Diose gaa tinavij Diose cacun che nij yuvii cane gaa na a. Yuvii cane gaa na ro, ne quiran nij so sayuun che cacun tum nij so ma. 26 Maan se carj xnaa Diose, ne navi j Diose ndaa se cavi Jesucrist, gaa ne quinavij cacun che nij s cane gaa na s amn r niyaj man Diose a. Ne xcaj un n cuent se vaa vaa nica r Diose gaa ane so cacun che yuvii yanj rihaan chumii cuano a. Dan me se nica vaa r Diose, ne uun nucuaj Diose tinavi j so cacun tum cunudanj n si j amn r niyaj man Jesucrist, gaa ne guun n s sa rihaan Diose adonj. 27 Setucuanj Moiss me se taj se yaj tucun yo che cacun tum yuvii ma. Dan me se nuve chee suun sa quiyaj suun n me navij cacun xr n ma. Maan se che

a r vaj nij so, ne unu nij so ga tuvi nij so a. Ne a tucun sa ne neen nij so ni caj nij so ma. 18 Ne chuvi nij so quiyaj Diose sayuun man nij so ma. Danj vaa taj danj Diose che cunudanj yuvii nanj adonj. 19 Dan me se yuvii noco setucuanj Moiss me n si j israelit, ne dan me se neen n se vaa nu nana yo nana no rihaan danj Diose ro, taj xnaanj rihaan n daj vaa maan n a. Ndaa sj, gaa ne guun naaj n ga yo nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne queneen cunudanj n se vaa vaa che quiyaj Diose sayuun man n nanj adonj. 20 O se taj a yo yuvii ne quisi j quiyaj nu ndaa vaa taj setucuanj Moiss, ne che dan taj se y cunuu sa a doj yuvii rihaan Diose quiyaj tucun yo a ma. Maan se nari yuvii setucuanj Moiss, ne xcaj yuvii cuent se vaa ya ya si j tum cacun me maan nij yuvii rihaan Diose ei.

yaj me se tihaan Diose rihaan yuvii daj quiyaj so ne tinavi j so cacun che yuvii a. Dan me se se cunuu sa yuvii quiyaj inanj nana camii Diose rihaan s cunaj Moiss ma. O se cataj danj Diose cataj nij s nata senana Diose gaa na cataj se vaa 22 cuchuman r yuvii ni yaj yuvii Jesucrist, gaa ne tinavi j Diose cacun che nij yuvii , ne cunuu sa nij yuvii rihaan Diose a. Taj

21Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunudanj yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist ro, cunuu sa nij so rihaan Diose a

Romanos3,4 se amn r n neen n Jesucrist, che dan navij cacun tum n adonj. Che dan se guun cataj n maan che se cuno n nu nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss, che dan guun n s sa ma. Se camii n danj ma. Maan se inanj che Jesucrist me quinanii n rihaan sayuun nanj adonj. 28 Dan me se cuchuman r yuvii ni yaj yuvii man Jesucrist, ne quinavi j cacun xr yuvii yo a. Taj se yaj ase cavee daj a se luj quiyaj nij yuvii ma. Maan se inanj che Jesucrist navij cacun xr yuvii nanj adonj. Dan me nana guun ya r n cuno n adonj. 29 Ne nuve seDiose inanj n si j israelit me Diose ma. O se seDiose taran nij yuvii man rihaan chumii me Diose nanj adonj. 30 O rn Diose nicun, ne sese cuchuman r nij yuvii israelit ni yaj nij yuvii Diose, ne cataj Diose se vaa sa quiyaj nij so, ne sese cuchuman r yuvii yanj ni yaj nij so Diose, ne cataj un Diose se vaa sa quiyaj nij so un nanj adonj. 31 Dan me se aj cataj nj se vaa taj se gn man nana cataj xnaanj Diose gaa na, r soj na. Daj chihaa mj se guun danj r soj ma. Vaa se gn man yo ei. Vaa che ndoo cuchruj Moiss tucun camii Diose che n ei. Inanj danj amii nj nanj adonj.

414 sa so ma. 2 O se ne n xcn Abraham cataj Abraham se vaa maan che se sa quiyaj so, che dan guun niha r Diose niyaj Diose man so ma. Taj che cami i so danj ma. Neen Diose se vaa ne ya vaa nana yo ma. 3 Maan se maan danj Diose taj: Cuchumn r s cunaj Abraham niyaj so Diose, ne che dan cataj Diose se vaa si j sa me Abraham a. Danj camii Diose che so a. Inanj danj amii danj Diose nanj adonj. 4 Dan me se sese yoo moz yaj suun rihaan o ruvee, ne naruvee ruvee rihaan moz yo, ne no xcn moz yo quiyaj canan so tuvee so a. 5 Tzaj ne ino quiyaj Diose ga Abraham, ne dan me se ne quiyaj suun Abraham rihaan Diose ma. Ne n xcn Diose naruvee Diose rihaan Abraham ma. Maan che se xcaj Abraham cuent se vaa cavee tinavi j Diose cacun tum yuvii ro, che dan cuchumn r Abraham niyaj so Diose, ne che dan cataj Diose se vaa si j sa me so, ne danj quiyaj uun Diose se luj che so nanj adonj. 6 O cuyaan vaa nana amij nihnj ga nana camii s cunaj David gaa na gaa cataj xnaanj David se vaa niha r yuvii tinavij maan Diose cacun xr, yuvii ne n xcn quiyaj suun rihaan Diose a. Cataj s cunaj David a: 7 Cavii sa s xnj cacun xr quiyaj Diose . Nu se nij quiyaj so ro, navij cuano . 8 Cavii sa so, ne neen so se vaa a doj cacun se cuta un Diose xr so daj chihaa mj ma. 9 Ne orn nij yuvii israelit yuvii ata tanga man me avii sa rihaan

S cunaj Abraham me se xi i n si j israelit me so gaa na, ne neen n se vaa nuve chee se vaa quiyaj maan so me cavii

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj s cunaj Abraham, ne cunuu sa so rihaan Diose a

415 Diose, r soj na. Ndaa nij yuvii yanj yuvii nuvi tanga ata man avii sa un rihaan Diose, r soj xa. Cunudanj yuvii me cavee cavi i sa rihaan Diose ei. O se aj neen n se vaa taj danj Diose: Cuchumn r s cunaj Abraham niyaj so Diose, ne che dan cataj Diose se vaa si j sa me so a. Danj taj danj Diose a. 10 Dan me se cataj Diose se vaa navij cacun tum s cunaj Abraham yo, che se cuchumn r so niyaj so Diose, ne daj si j me Abraham gaa camii Diose danj, r soj ga. Si j cata tanga man me so, r soj na. Taj ma. O se danj camii Diose gaa ataa cata tanga man so nanj adonj. 11 Cachn xcaanj yo camii Diose danj che so, gaa ne cuta maan so tanga man so, ne tihaan so rihaan nij yuvii man rihaan chumii se vaa aj tinavij ya Diose cacun xr so, ne dan me se guun so xi i cunudanj nij yuvii nuu sa rihaan Diose yuvii ne ata tanga man, ne ase vaa quiyaj s cunaj Abraham ro, danj yaj un nij so a. Dan me se cuchumn r s cunaj Abraham niyaj so Diose gaa ataa cata tanga man so, ne danj yaj un nij s yanj a. 12 Ne xi i nij yuvii ata tanga man me un so, sese ya noco nij so tucun noco maan so, ne dan me se cuchuman r nij so ni yaj nij so Diose, ne tuvi s cunaj Abraham guun nij so a. Dan me se xi i n me s cunaj Abraham, sese quiyaj n ndaa vaa quiyaj so adonj.

Romanos4 Abraham se vaa vaa gii, ne ni caj yuunj maan Abraham do, ni caj yuunj nij tan tanij sino Abraham do, man cunudanj chumii , ne dan me se ya ya guun yo to nij so, cataj Diose rihaan s cunaj Abraham, ne nuve chee se canoco Abraham nu setucuanj Moiss me camii Diose danj rihaan Abraham ma. O se aj cuchumn r so cuno so nana camii Diose rihaan so, ne che dan cunuu sa so rihaan Diose, ne che dan me cataj xnaanj Diose rihaan so se vaa ya ya ni caj yuunj so man cunudanj chumii yo adonj. 14 O se sese inanj nij s guun nucuaj quiyaj nu setucuanj Moiss me nij s ni caj yuunj chumii , ne taj che cuchuman r n nana cata tuva Diose rihaan Abraham a ma. 15 O se xa setucuanj Moiss, tzaj ne taj a yo s uun nucuaj quiyaj nu tucun yo, ne che dan axrj yuvaa uun Diose rihaan yuvii , yaj tucun yo adonj. (Tzaj ne sese nuvi tucun vaa danj noco yuvii , ne taj cacun tum nij yuvii che tucun yo ma.) 16 Che dan cunudanj n si j amn r niyaj man Diose ro, me nij s ni caj yuunj man chumii , ne ve dan me se luj quiyaj Diose che n me yo, gaa ne cavee quisi j ya nu nana cata tuva Diose che taran n a. Dan me se nuve inanj nij s guun nucuaj quiyaj nu setucuanj Moiss me nij s cavi i sa danj ma. Tananj cavi i sa taran n si j amn r niyaj man Diose, ndaa vaa quiyaj Abraham adonj. O se xi i taran n me so adonj. 17 O se danj Diose taj se vaa cune Diose man so

me se neen n se vaa cata tuva Diose rihaan s cunaj

13Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchumn r s cunaj Abraham cuno so nana camii Diose rihaan so a

Romanos4,5 guun so xi i yuvii man queee ndoo chuman a. Danj taj danj Diose che so, ne dan me se xi i n me so rihaan Diose . O se cuchumn r so niyaj so Diose, ne Diose ro, me s yaj nuu ina un nij s cavi, ne Diose me s amii che rasuun ataa curuvi rihaan chumii nihnj, ne taj so se vaa aj nicun nij rasuun nanj adonj. 18 Ne nucuaj r s cunaj Abraham man Diose se vaa gaa tan so, quiyaj Diose, tzaj ne ne queneen so daj me quiyaj Diose ne gaa tan so ma. Maan se cuchumn r so cuno so nana camii Diose rihaan so, gaa ne guun so xi i yuvii man queee ndoo chuman adonj. O se aj cataj Diose rihaan so se vaa gaa ndoo tan tanij sino so, ne ve danj quiyaj guee Diose ga so adonj. 19 Dan me se quisj so o cient yo, ne taj vaj tan so, tzaj ne ne quiri r so che rej chii nga me so ne chana ituun me nica so chana cunaj Sara ma. O se yoo cuchumn r so neen so Diose nanj adonj. 20 Ne cavej r so cataj so se vaa se cavee quiyaj Diose ndaa vaa cataj Diose rihaan so ma. Tananj cuchumn ndoo doj r so niyaj so Diose, gaa ne nari nucuaj doj man so a. Cataj so se vaa sa uxr vaa Diose, 21 ne guun ya r so se vaa guun nucuaj Diose quiyaj Diose cunudanj se vaa cataj Diose a. 22 Che dan me cataj Diose: Si j sa me Abraham a. Danj camii Diose che so, 23 tzaj ne nuve chee orn s cunaj Abraham amii nana yo nana no rihaan danj Diose ma. 24 O se che maan n no nana yo rihaan danj Diose un, che rej si j

416 amn r niyaj man Diose me n un, ne dan me se aj cataj Diose se vaa si j sa me maan n un adonj. Ve dan me se amn r n se vaa cunuu ina un Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj Diose . 25 Dan me se cavej r Diose cavi Jesucrist che cacun quiyaj n, ne cunuu ina un so, quiyaj Diose, che yan me r Diose cunuu sa n rihaan maan Diose adonj.

Dan me se amn r n queneen n Diose, ne che dan navij cacun tum n, ne cunuu sa nimn n rihaan Diose, ne che dan me ne chuvi n yaj, ne vaa dnj nimn n che Jesucrist si j ni j raa man n adonj. Ne yuvaa Diose man n ma. 2 Dan me se amn r n niyaj n man Jesucrist, ne che dan cavii sa uxr n, quiyaj Diose, ne yaj ro, vaa che guun niha ndoo r n cataj xnaanj n rihaan yo yuvii se vaa vaa gii caanj n cayn n rej sa ndoo rej yanj maan Diose adonj. 3 Ne vaa che guun niha r n che sayuun ran n, ne dan me se neen n se vaa che sayuun ran n me se nari nucuaj doj nimn n, 4 ne che dan uun niha r Diose niyaj Diose man n, ne che dan uun ya r n se vaa vaa gii cayn n ga so a. 5 Che dan se guun naaj n ma. O se rqu Diose Nimn Diose man n, ne Nimn Diose taj xnaanj rihaan n se vaa ee r Diose man n adonj. 6 O se Jesucrist me se gaa ne guun nucuaj maan n si j man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavi i sa uxr n che se cunuu sa nimn n rihaan Diose a

417 rihaan chumii nihnj quiyaj sa n do, gaa nuve si j noco man Diose me n do, ne cavi Jesucrist che maan n, gaa gii cachrn maan Diose cavi so ei. 7 Dan me se taj vaj yuvii cavej r nayon rihaan tuvi cavi ma. Cavee se s ne tum cacun me tuvi yuvii , tzaj ne se cavej r yuvii cavi yuvii che so ma. Cavee se ndaa s sa uxr nimn me tuvi yuvii , tzaj ne doj yuvii quisi j r cavi che tuvi nanj adonj. 8 Tzaj ne ino vaa Diose ga yuvii ei. Dan me se nda se tum n cacun, tzaj ne cavi Jesucrist che n, ne nayn so rihaan n, quiyaj Diose, ne ve dan me se tihaan Diose rihaan n se vaa ee ndoo r Diose man n adonj. 9 Dan me se aj cunuu sa n rihaan Diose cuano, che se cavi Jesucrist, ne che dan neen n se vaa a gii se caxrj yuvaa Diose man n che cacun tum n ma. O se tinanii Jesucrist man n rihaan sayuun quiyaj Diose man n a. 10 Dan me se asino yaan yuvaa Diose man cunudanj yuvii che cacun tum nij yuvii , tzaj ne can Diose tan Diose cavi so che yuvii , ne guun tuvi n ga Diose, quiyaj so a. Ne cunuu ina un Jesucrist, ne che dan neen n se vaa ya quinani i n rihaan sayuun asa cane Diose cacun che cunudanj yuvii man rihaan chumii nihnj ei. 11 Ne uun niha r n cataj xnaanj n rihaan tuvi n che se vaa quiyaj Diose che n, ne danj yaj n che Jesucrist si j ni j raa man n ei. O se so me s quiyaj guun tuvi n ga Diose adonj.

Romanos5
Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj canan Jesucrist rihaan cacun xnaanj rihaan chumii nihnj a

me se orn sno cunaj Adn me s guun yaan quiyaj cacun asino yaan, ne dan me se xi i cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me so, ne quiyaj so cacun, ne tanj so cacun rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne che dan ase vaa tum Adn cacun ro, danj vaa tum cunudanj nij yuvii cacun rihaan Diose a. O se che cacun quiyaj Adn me se ya guun chee yuvii quiyaj yuvii cacun, gaa ne guun chee nij yuvii cavi nimn nij yuvii , ne che dan nu na avi nimn cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj cuano adonj. 13 Dan me se asi j ataa cami i Diose tucun cuchruj Moiss ro, asi j danj me quiyaj yuvii cacun, tzaj ne taj vaj setucuanj Moiss cuno nij yuvii ma. Che dan ne quiyaj nij yuvii cacun rihaan setucuanj Moiss ma. 14 O se cavi nimn s cunaj Adn cavi nimn cunudanj tuvi so cavi nimn, ne ndaa yuvii ne quiyaj cacun ndaa vaa quiyaj s cunaj Adn ro, ndaa nimn nij so cavi gaa ataa quinaj setucuanj Moiss ne gaa cuchruj Diose setucuanj Moiss un a. Dan me se ase vaa quiran cunudanj nij yuvii man rihaan chumii sayuun, quiyaj orn s cunaj Adn ro, danj vaa cavii sa queee nij yuvii man rihaan chumii , quiyaj orn Jesucrist un a. 15 Dan me se neen n se vaa

12Dan

Romanos5,6 orn s cunaj Adn quiyaj cacun rihaan Diose, ne quisj cacun yo tiri yo man nimn cunudanj nij yuvii man rihaan chumii cuano, ne che dan nu na avi nimn nij yuvii nanj adonj. Tzaj ne doj a nucuaj Diose rihaan Adn ei. Che dan guun ya r n se vaa doj a guun nucuaj Diose racuj Diose man me maan yuvii , ne doj a cavee cavi i sa nij yuvii che se luj quiyaj Jesucrist che nij so nanj adonj. 16 Dan me se gaa quiyaj or n s cunaj Adn cacun, ne quit cacun xr nij yuvii , tzaj ne ino uxr vaa se luj quiyaj Jesucrist che n, ne dan me se gaa quisj quiyaj ndoo n cacun ne cavi so che n, ne dan me se gj cacun xr n, quiyaj so adonj. 17 O se neen n se vaa gaa quiyaj orn s cunaj Adn cacun yo, ne quiran cunudanj nij yuvii man rihaan chumii sayuun se vaa nu na avi nimn cunudanj nij yuvii a. Che dan n si j cunuu sa rihaan Diose che se luj quiyaj orn Jesucrist che n me se doj a neen n se vaa gaa ina nimn n ne guun chij n rihaan chumii nihnj che so adonj. 18 Dan me se che or n cacun quiyaj Adn me t cacun xr cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , tzaj ne orn suun sa ndoo quiyaj suun Jesucrist, ne che dan cavee gej cacun xr cunudanj nij yuvii , quiyaj so, ne cavee yoo gaa ina nimn nij yuvii a. 19 Dan me se s cunaj Adn ro, orn so ne cavej r cuno rihaan Diose, ne che dan queee ndoo yuvii tum cacun, tzaj ne

418 cuno orn s cunaj Jesucrist rihaan Diose, ne che dan cunuu sa queee yuvii rihaan Diose adonj. 20 Dan me se cataj xnaanj Diose daj gaa setucuanj Moiss rihaan Moiss gaa na, tzaj ne queneen Diose se vaa s se cuno rihaan Diose me yuvii ne tananj guun queee doj cacun quiyaj yuvii che setucuanj Moiss a. Dan me se quisj cataj xnaanj Diose daj gaa setucuanj Moiss rihaan so, gaa ne doj a guun r yuvii quiyaj yuvii se chii i . Tzaj ne gaa xnaanj doj cacun tum yuvii , ne Diose me s quirii nimn quiyaj doj se luj che nij yuvii , ne dan me se tinavij Diose cacun tum nij yuvii , gaa ne quiyaj canan se luj yo rihaan cacun yo a. 21 Dan me se asino guun chij ndoo cacun rihaan nimn yuvii , gaa ne guun chee yuvii cavi nimn yuvii che cacun, ne quiran nij yuvii sayuun nu cavii nu caanj a. Tzaj ne quiyaj ndoo Diose se luj che nij yuvii , che rej quiyaj canan se luj yo rihaan cacun, ne guun chij ndoo se luj yo rihaan nimn nij yuvii , ne che dan nuu sa nimn nij yuvii rihaan Diose, ne cayn nij yuvii ga Diose nu cavii nu caanj a. Danj quiyaj Diose che n gaa cavi Jesucrist si j ni j raa man n rihaan rcutze adonj.

Daj quiyaj n, r soj ga. O quiyaj n cacun, ne quiyaj Diose doj se luj che n, r soj na.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa n si j amn r niyaj man Jesucrist me se se cavee canoco n chrej chii i yaj ma

419 ma. Se guun quiyaj n danj ma. O se aj tanj n chrej chii i . Asa cavee canoco un n chrej chii i , r soj ga. 3 O se aj neen ya soj se vaa gaa cata ne n che Jesucrist, ne ase vaa cavi so rihaan chumii nihnj ro, danj cavi n rihaan tucun chii i , ne se cavee canoco n tucun chii i cuano a ma. 4 Dan me se ase vaa quiran Jesucrist gaa cachin nii man so rque yo ro, danj quiran n gaa cata ne n, ne dan me se gaa cachin nii man so rque yo, ne vanuj gii ne cachee so rihaan yo ma. Ne ase vaa ne cachee so rihaan yo ro, danj gaa n cuano che se cata ne n, ne se cach n chrej chii i cuano ma. Gaa ne ase vaa cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so, quiyaj Diose ro, danj gaa cunuu naca nimn n, ne ve uxr quiyaj n cayn n ga tuvi n, quiyaj Diose ei. O se s sa nucuaj me Diose ei. 5 Dan me se sese ya ya tanj n chrej chii i che so ro, ne ya ya cunuu sa nimn n che so adonj. 6 Neen n se vaa vaa chii i nimn n gaa ataa cavi Jesucrist che n, tzaj ne cavi so rihaan rcutze che n, ne ve dan me se navij se chii i man nimn n, quiyaj so gaa cavi so, ne taj che quiyaj n se chii i ne guun n semoz cacun yaj a ma. 7 O se ase vaa navee quiyaj xnang cacun ro, danj vaa n, ne se cavee canoco n chrej chii i yaj a ma. 8 Dan me se cavi Jesucrist, ne canoco n man so, ne dan me se cavi se chii i man nimn n ei. Ne cunuu ina un so, ne che dan amn r n se vaa

Romanos6 cavee cayn sa nimn n ga so nanj adonj. 9 Dan me se neen n se vaa cunuu ina un Jesucrist, ne daj chihaa mj se cavee cavi un so a man adonj. 10 O se s cavi ro, daj chihaa mj se cavee quiyaj so cacun, ne s cunuu ina un me se che orn Diose ne so ei. 11 Ne che dan cataj maan soj se vaa aj cavi se chii i man nimn nij soj, ne se quiyaj un nij soj cacun a ma. O se canoco nij soj man Jesucrist, ne daj se yaj guee so, yanj so che rej quiyaj suun so rihaan Diose ro, danj quiyaj n un a. 12-13 Che dan se cavej r soj guun chij cacun rihaan nee man soj ma. Neen soj se vaa vaa gii cavi nee man soj, ne che dan se guun cavej r soj quiyaj nee man soj n guun se nij ma. Dan me se ase vaa s cavi vaa soj gaa rque, tzaj ne racuj Diose man soj, ne che dan ase vaa s cunuu ina un vaa soj, ne che dan nu nee man soj quiyaj suun che Diose, quiyaj soj, ne inanj suun sa quiyaj suun soj che Diose . 14 Se guun chij cacun rihaan soj yaj a ma. O se neen soj se vaa se cuta Diose cacun xr soj sese se canoco soj nu setucuanj Moiss ma. Tzaj ne me r Diose quiyaj Diose se luj che soj, ne quinavi j cacun tum soj, ne cavi i sa soj, quiyaj maan Diose, ne che dan taj che guun chij cacun rihaan soj a man adonj.

2Taj

yuvii cataj: Sese danj vaa, ne sese se cuta Diose cacun xr n che setucuanj Moiss, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun n rihaan inanj Diose a
15Taaj

Romanos6,7 sese quiyaj Diose se luj che n, ne cavee quiyaj ndoo n cacun nanj . Danj cataj taaj yuvii , tzaj ne quij ndoo vaa nana yo nana tuva nij yuvii ei. 16 Ne acaj soj cuent se vaa sese chrej chii i canoco soj, ne guun soj semoz cacun a. Danj inanj guun chij cacun rihaan soj, ne inanj uun cacun quiyaj soj, quiyaj cacun, gaa ne quiri nimn soj, quiyaj cacun tum soj a. Tzaj ne sese cuno soj rihaan Diose, ne cu nu soj rihaan Diose, ne cunuu sa nimn soj rihaan Diose nanj ei. 17 Gaa rque me se semoz cacun me soj, tzaj ne guun r maan soj cuno soj nana tucuyn nj rihaan soj che Diose, ne che dan nag u nj graci rihaan Diose adonj. 18 Dan me se quinanii soj rihaan cacun, ne inanj se sa uun r Diose yaj soj a. 19 (Dan me se nana nica achrn u nj rihaan yanj nihnj nayaa soj a. Nen u nj se vaa se guun nucuaj soj cuno soj nana nachran ma.) Dan me se gaa rque me se cavej r soj quiyaj nee man soj se chii i , ne quiyaj soj inanj cacun rihaan Diose, gaa ne guun niha r soj quiyaj soj doj cacun un a. Tzaj ne cuano nihnj me se cavej soj quiyaj soj inanj se sa ndaa vaa uun r Diose, gaa ne guun soj s sa nimn rihaan Diose . 20 Dan me se gaa semoz cacun me soj, ne guun r soj se vaa ne n xcn soj quiyaj soj se sa ma. 21 Che dan me cavii sa soj gaa canoco soj chrej chii i , r soj na. Taj ma. Maan se uun naaj soj cuano che cacun aj quiyaj soj gaa rque, ne che cacun yo me se quiri nimn soj, ne caanj

420 soj rihaan yaan nu cavii nu caanj adonj. 22 Tzaj ne yaj ro, aj quinanii soj rihaan cacun, ne nuve semoz cacun me soj, tananj rihaan Diose nu soj, ne che suun sa yaj suun soj rihaan Diose ro, che dan cunuu sa nimn soj, gaa ne cayn soj ga Diose nu cavii nu caanj ei. 23 Dan me se che cacun yaj yuvii me se yoo guun yanj nimn nij yuvii rihaan Diose nu cavii nu caanj, tzaj ne quiyaj maan Diose se luj che n si j ni j raa Jesucrist man se vaa cavee cayn n ga so nu cavii nu caanj adonj.

Dan me se aj neen nij soj daj vaa setucuanj Moiss, tinuj, nocoj. Che dan neen soj se vaa ne n xcn nij s cavi canoco nij so tucun yo ma. 2 Ne dan me se sese vaa nica chana, ne cane no ga nica no, taj nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss gaa na yo a. Tzaj ne sese cavi nica chana, ne cavee caanj no xcaj no yo sno a. 3 Tzaj ne sese yanj nica chana ne xcaj chana yo sno, ne tum ndoo no cacun, tzaj ne sese cavi nica chana, ne cavee xcaj chana yo sno, ne nuve cacu n me yo gaa ma. 4 Ne ase vaa chana cavi nica ro, danj vaa maan n, tinuj, nocoj. O se che se cavi Jesucrist ro, che dan quisj canoco n setucuanj Moiss nanj . Ne cunuu ina un Jesucrist, ne canoco n man so,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quisj canoco n se-tucuanj Moiss, ne cuano nihnj canej nimn n quiyaj suun n che Diose a

421 ne che dan guun nucuaj n quiyaj suun n suun sa che Diose a. 5 Asi j rque me se quiyaj suun ndoo n che setucuanj Moiss, ne guun ndoo r n cuno n rihaan Diose, tzaj ne ne guun nucuaj n cuno n ma. Maan se tananj a guun doj r n quiyaj n cacun, gaa ne doj a vaa cacun quiyaj nee man n, ne che dan vaa gii cavi nu nimn n ei. 6 Dan me se gaa na canoco uxr n tucun yo tucun no rihaan yanj, ne no xcn n canoco n tucun yo, r n gaa rque, tzaj ne yaj nihnj me se taj che canoco n tucun yo a ma. O se aj cunuu sa nimn n, ne an nimn maan n quiyaj suun n che Diose cuano adonj.

Romanos7 guun raj se vaa sa quiyj, tzaj ne narij setucuanj Moiss, gaa ne guun cheej guun raj qui yj cacun se vaa navej r Diose, 10 ndaa sj, gaa ne quiri nu nimanj nanj adonj. Sese cuno yuvii nu setucuanj Moiss, ne ve uxr cayn nij yuvii , ne che dan vaa tucun yo, tzaj ne u nj nihnj me se daj doj se quiri nu nimanj, quiyaj tucun yo adonj. 11 Dan me se gaa narij setucuanj Moiss, ne guun raj canocoj nu tucun yo, ne cavi i sa u nj, quiyaj tucun yo, raj a. Tzaj ne tananj a guun chii i ndoo raj doj, quiyaj cacun ni j nimanj, ne tiha yuunj cacun yo manj, ne che dan doj a quiyj cacun, ne quiri nu nimanj a adonj.

r n se vaa tucuanj chii i me setucuanj Moiss na. Taj a doj ma. O se setucuanj Moiss yo quiyaj don cavee xcaj u nj cuent me se uun cacun a. Dan me se gaa na cataj Diose se vaa navej r Diose guun r n siyaj tuvi n, ne ve dan me se xcaj u nj cuent se vaa tananj a guun ndoo raj siyaj tuvij gaa quenen u nj tucun yo, ne danj inanj vaa nimanj nanj . 8 Ve dan me se xcaj u nj cuent daj vaa setucuanj Moiss, gaa ne guun cheej guun ndoo raj qui yj cacun un a. Sese nuvi tucun canoco n ne ne uun r n quiyaj n cacun asuun saj ma. 9 Ne asi j ataa nari u nj setucuanj Moiss, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa che se-tucuanj Moiss xcaj n cuent se vaa tum n cacun, tzaj ne taj se y cunuu sa nimn n rihaan Diose quiyaj tucun yo ma
7Guun

me se guee uxr setucuanj Moiss nanj . O gaa nica nimn n, sese cuno n man yo ei. Ne cunaj uxr vaa yo ei. 13 U nj me se quiri nimanj quiyaj setucuanj Moiss tucun sa, r nij soj na. Taj ma. Maan se che cacun quiy u nj me quiri nimanj nanj . Gaa cunoj setucuanj Moiss, ne guun cheej quiyj cacun, ne queee ndoo cacun quiyj, gaa ne xcaj u nj cuent se vaa man ndoo cacun nimanj a. 14 Neen n se vaa nana camii Nimn Diose me setucuanj Moiss, tzaj ne yuvii uun mej, ne inanj cacun neenj qui yj a. 15 Ne neenj daj me che me y u nj danj ma. Dan me se me raj qui yj se sa,

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa navee canoco n se-tucuanj Moiss, che se uun chij cacun rihaan nee man n a

Romanos7,8 tzaj ne inanj cacun yj, ne se chii i navej raj qui yj, tzaj ne inanj se chii i yj nanj adonj. 16 Chii i vaa cacun quiyj, raj, ne dan me se nen u nj se vaa sa vaa setucuanj Moiss a. 17 Dan me se ne quiyaj maanj cacun ma. Tzaj ne uun chij ndoo cacun rque nee manj, ne che dan nee manj quiyaj cacun a. 18-19 Neenj se vaa taj se y quiyaj nee manj se sa ma. Dan me se me raj qui yj se sa, tzaj ne navee quiyaj nee manj se sa ma. Ne se chii i navej raj qui yj, tzaj ne dan me se inanj se chii i yj, yaj nee manj adonj. 20 Che dan me taj u nj se vaa ne yaj maanj se chii i ma. O se uun chij ndoo cacun rque nee manj, ne che dan inanj nee manj yaj se chii i yo a. 21 Me raj qui yj se sa uun r Diose, tzaj ne navee qui yj danj ma. O se tananj inanj na cacun rihanj a. 22 Neenj se vaa sa vaa setucuanj Moiss, 23 tzaj ne me ndoo r nee manj quiyaj yo cacun, ne navej nee manj cuno yo rihaan Diose ma. Inanj tucun chii i me r nee manj canoco yo adonj. Dan me se navej raj qui yj cacun, tzaj ne nee manj inanj me r se vaa qui yj cacun a. 24 Dan me se ni quej, raj nanj ei. Inanj cacun yaj nee manj, ne che dan quiri nu nimanj, ne vaa gii caanj u nj rihaan yaan, quiyaj nee manj asuun nanj adonj. 25 Ne me s ti nanii manj rihaan nee manj, r soj ga. O se guun niyaj ndoo n rihaan Diose se vaa tinanii Jesucrist si j ni j raa man n manj rihaan sayuun yo adonj. Dan me se xa maanj, tzaj ne noco uxr maanj setucuanj Diose,

422 tzaj ne xa nee manj, tzaj ne inanj se chii i yaj nee manj a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa xcaj n cuent che inanj Nimn Diose, ne cavi i sa nimn n a

Yaj me se daj chihaa mj se cuta Diose cacun xr n si j noco man Jesucrist ma. 2 O se u nj nihnj me se che se canoc u nj man Jesucrist, ne che dan Nimn Diose me s guun chij rihaan nimanj, gaa ne dan me se cunuu sa nimanj, ne che dan quinanii u nj rihaan cacun, ne se cavi nu nimanj quiyaj cacun a man adonj. 3 Ne guun nucuaj nee man n canoco nee man n nu setucuanj Moiss, ne che dan se guun nucuaj n quinani i maan n rihaan cacun tum n ma. Tzaj ne Diose me s tinanii man n rihaan cacun yo, ne can Diose maan tan Diose rihaan chumii , ne ase vaa nee man n ro, danj vaa nee man so un a. Xa nee man n, tzaj ne tum n cacun, quiyaj nee man n, ne che dan cana so, ne cayn so ga n, ne cavi so che n a. Tzaj ne taj cacun tum maan so, ne che dan taj che quiyaj n cacun yaj ma. 4 Cuano yaj me se taj che quiyaj n inanj se vaa me r nee man n quiyaj n ma. Inanj rihaan orn Nimn Diose cuno n, ne quiyaj maan n ndaa vaa me r Diose quiyaj n a. Dan me se Nimn Diose yaj uno maan n setucuanj Moiss adonj. 5 Dan me se taaj yuvii xcaj cuent inanj che nee man nij so, tzaj ne ino doj vaa yuvii noco man Nimn Diose, ne dan me se che inanj

423 se vaa me r Nimn Diose xcaj nij so cuent adonj. 6 Sese inanj che nee man n xcaj n cuent, ne cavi nu nimn n a. Tzaj ne sese che Nimn Diose xcaj n cuent, ne cavi i sa n, ne cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj, ne gaa xej nimn n, quiyaj Nimn Diose adonj. 7 Sese inanj che nee man maan n xcaj n cuent, ne taj riyunj n man Diose vaa gaa adonj. Se guun nucuaj maan n cuno n setucuanj Diose vaa gaa ma. 8 Ne aran r Diose niyaj Diose man nij yuvii acaj cuent che nee man maan nij yuvii a man adonj.

Romanos8 n ma. Se racuj n man nee man n, man tinuj, man nocoj. 13 O se sese aryaanj ndoo soj man nee man soj, ne caanj yanj soj rihaan Diose, quiyaj maan soj adonj. Tzaj ne sese cuno soj nana amii Nimn Diose, ne se cavej r soj quiyaj nee man soj cacun, gaa ne yoo gaa ina nimn soj adonj. 14 O se yuvii uno amii Nimn Diose me tan Diose ei. 15 Neen soj se vaa chuvi moz neen so seruvee so, tzaj ne navej r Diose quiyaj soj danj rihaan Diose ma. Se cuchuvi nimn soj neen soj Diose ma. O se nicaj yuunj Diose man soj, ne guun tani j Diose man soj, ne che dan me gaa niha r soj cataj soj: Ataj rihaan Diose . 16 Dan me se yoo amii Nimn Diose ga nimn n, ne taj Nimn Diose se vaa tan Diose me n a. 17 Che dan vaa gii rque ndoo Diose se sa rihaan n ga Jesucrist, ne o cuyaan gaa se sa rihaan Jesucrist ga n a. Ve dan me che se ran n sayuun ndaa vaa quiran Jesucrist ro, che dan cavi i sa n ga so, ne guun chij n ga so vaa gii adonj.

ne ino doj vaa nij soj sese ya yanj Nimn Diose ga soj . Che dan ne yaj soj ndaa vaa me r nee man soj quiyaj soj ma. Tzaj ne inanj rihaan Nimn Diose uno soj, ne dan me se sese nuvi Nimn Jesucrist yn ga yoo so, ne nuve si j ni j raa Jesucrist man me so ma. 10 Neen soj se vaa cavi nee man n che cacun quiyaj nee man n, tzaj ne sese yanj Jesucrist ga n, ne o vaa sa n rihaan Diose, ne che dan o vaa ina nimn n adonj. 11 Ne neen soj se vaa cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so, quiyaj Diose, ne maan Nimn Diose nu nimn soj, ne che dan cunuu naca nee man soj asa cavi soj, quiyaj un Diose a.

9Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese yanj Nimn Diose ga n, ne sa doj gaa n a

dan ne n xcn n quiyaj n ndaa vaa me r nee man

12Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa yuvii uno amii Nimn Diose me tan Diose a

dan me se ran xa n sayuun cuano, tzaj ne vaa gii, ne doj a cavi i sa n rihaan sayuun ran n cuano adonj. O se ataa cataj xnaanj Diose rihaan n che nu se sa ni caj n, tzaj ne asa rqu Diose nu se sa rihaan n, ne quiniyon n nu sayuun quiran n ei. Danj vaa raj nanj adonj. 19 Navi j uxr cunudanj nij rasuun man rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa gii, ne ve ndoo gaa cunudanj chumii , quiyaj Diose che n a
18Ve

Romanos8 chumii nihnj quisi j gii ti haan Diose man nij tan Diose rihaan chumii , gaa ne queneen chumii daj gaa nij so a. 20 Cuano ro, taj yuvee n nij rasuun man rihaan chumii ma. Gaa quiyaj Diose chumii , ne vaa sa cunudanj nij rasuun yo, tzaj ne quiri nij rasuun che cacun quiyaj yuvii , ne cavej r Diose quiri nu nij rasuun yo, tzaj ne neen Diose 21 se vaa vaa gii cunuu sa cunudanj nij rasuun yo rihaan chumii , ne asa quisj gii yo, ne taj rasuun quiri taj rasuun cuchruu ma. O se ve ndoo gaa nu nij rasuun yo ei. Dan me se ase vaa maan nij tan Diose ro, danj gaa un nij rasuun un, ne ve ndoo gaa nij yo adonj. 22 Dan me se neen n se vaa ran uxr nu rasuun man rihaan chumii sayuun cuano, ne me uxr r yo cunuu naca un yo, ne navi j yo quisi j gii cunuu sa yo adonj. 23 Vaj a doj, ne rchej maan n un, ne navi j n cunuu naca maan n un a. Dan me se yanj Nimn Diose ga n, ne sa uxr vaa Nimn Diose, ne che dan neen n se vaa rque Diose se sa doj rihaan n, ne neen n se vaa vaa gii, ne queneen yuvii se vaa guun tani j Diose man maan n, ne cunuu sa nu nee man n a. 24 Dan me se tinanii Diose man n rihaan chrej chii i uun chij nimn n, ne che dan guun ya r n se vaa cavi i sa n, tzaj ne ataa queneen n nu se vaa quiyaj Diose che n, ne che dan nucuaj ndoo r n man Diose se vaa ya ya quiyaj so che n a. 25 Ne neen n daj quiyaj Diose che n ma. Maan se nucuaj r n man Diose,

424 ne che dan se gaa rayanj nimn n ma. Maan se gaa nanaj nimn n, ne navi j n ndaa se cavi i sa n quiyaj Diose adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa racuj ndoo Diose man n a

ne neen n quiyaj n nu se vaa no xcn n quiyaj n, ne Nimn Diose racuj man n, ne guun nucuaj n a. Ne neen n daj cami i n gaa achn niyaj n rihaan Diose ma. Che dan achn niyaj Nimn Diose che n, ne taj xnaanj Nimn Diose rihaan Diose nana me r maan n cami i n a. 27 Dan me se Nimn Diose neen daj me r n cataj xnaanj n rihaan Diose, ne uno Diose amii Nimn Diose che n ei. Neen Nimn Diose me se achiin man n, ne achn niyaj Nimn Diose rihaan Diose se vaa rque Diose se vaa achiin man n a. Dan me se neen Diose se vaa inanj se vaa avej r Diose ni caj n achn niyaj Nimn Diose, ne danj yaj Nimn Diose che cunudanj n si j cunuu sa nimn rihaan Diose adonj. 28 Dan me se neen n se vaa racuj ndoo Diose man n si j arj cochroj rihaan Diose ei. O se canacn Diose man n cayn n ga Diose nu cavii nu caanj, ne che dan me avii sa nu suun yaj suun n ga Diose adonj. 29 Gaa na me se queneen Diose se vaa canoco n man so vaa gii, gaa ne yoo guun r Diose se vaa naquiyaj sa Diose nimn n, ne ase vaa tan Diose s cunaj Jesucrist ro, danj gaa n un, ne vaa gii cuman ndoo tin Jesucrist do,

26Sese

425 ravij Jesucrist do, ne so guun s chava rihaan cunudanj n a. 30 Gaa ne canacn Diose man n, gaa ne cunuu sa n rihaan Diose, quiyaj Diose, gaa ne ya guun chij n ga Diose, quiyaj maan Diose adonj.

Romanos8,9 man n daj a or, ne ase vaa ticavi nii man matzinj ro, danj me r nii ticavi nii man n, taj danj Diose a. 37 Tzaj ne cavee se daj a sayuun ran n, tzaj ne taj se yaj ma. O se Jesucrist me s ee r man n, ne che dan quiyaj canan uxr n rihaan sayuun adonj. 38-39 O se guun ya raj se vaa a rasuun se cavee quiyaj guun yanj Diose rihaan n ma. Cavee se gaa ina n do, cavee se cavi n do, tzaj ne yoo ee r Diose man n a. Cavee se maan nij semoz Diose me r quiyaj guun yanj Diose rihaan n, tzaj ne se cavee quiyaj canan nij so ma. Cavee se daj a sayuun quiran n, tzaj ne se tanj Diose man n ma. Se guun yanj Diose rihaan n quiyaj yuvii do, quiyaj s chree do, quiyaj nana chree do, quiyaj naj guun rasuun do ma. Se guun nucuaj nij so quiyaj nij so danj ma. Taj a rasuun man xta taj a rasuun man rej rque yo quiyaj cavee guun yanj Diose rihaan n ma. A rasuun quiyaj Diose se cavee quiyaj danj ma. Yoo ee r Diose man n, ne che dan can so man Jesucrist rihaan n, ne ni j raa Jesucrist man n, ne ee r so man n adonj.

me se Diose me tuvi n, ne che dan taj s quisi j quiyaj sayuun man n ma. 32 O se ne cuchuvi Diose rque Diose maan tan Diose cavi che n, ne che dan guun ya r n se vaa rque Diose nu se sa rihaan n, ne cavi i sa n adonj. 33 N si j narii Diose man me se se guun cuta yuvii cacun xr n rihaan Diose ma. O se maan Diose cataj se vaa cunuu sa n rihaan so a. 34 Taj yuvii cuta cacun xr n si j narii Diose man ma. O se cavi Jesucrist che n, ne cunuu ina un Jesucrist, ne cuano nicun so xn Diose, ne maan so me s achn niyaj rihaan Diose che n adonj. 35 A gii se guun yanj Jesucrist rihaan n, quiyaj nij yuvii ma. Yoo ee r Jesucrist man n ei. Cavee se quiran n sayuun do, cavee se quinano ndoo r n do, cavee se quitaj riyunj yuvii man n do, cavee se quinaaan rque n do, cavee se quinavi j saanj rihaan n do, cavee se cavi n do, tzaj ne daj chihaa mj se guun yanj Jesucrist rihaan n ma. 36 No nana rihaan danj Diose se vaa che se noco n man Diose, che dan me r yuvii ticavi yuvii

31Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa daj chihaa mj se guun tanj Diose man n ma

Noco nu n man Jesucrist, ne se camii ne u nj rihaan nij soj ma. O se yanj Nimn Diose ga u nj, ne maan Nimn Diose cataj rihanj se vaa nana ya camij . 2-3 Dan me se inanj nan ndoo raj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nan ndoo r s cunaj Pablo che tuvi so nij yuvii israelit a

Romanos9 che nij tuvij nij yuvii israelit, ne me raj nayonj rihaan nij so, ne ndaa can nimanj quinaj maanj rihaan sayuun, quiyaj Diose, ne yoo nacaj Diose man nij so rihaan sayuun quiran nij so, ne can nimanj tanj Jesucrist manj, ne nacaj Jesucrist man nij so a. 4 Dan me se yuvii israelit me nij so, ne guun tani j Diose man nij so, r Diose . Queneen nij so se vaa chuguu n ndoo Diose gaa canicun maan Diose ga nij so gaa na, ne cataj xnaanj Diose rihaan nij so daj quiyaj Diose che nij so, ne cataj xnaanj Diose rihaan nij so daj quiyaj maan nij so a. Tucuyn Diose man nij so daj quiyaj nij so gaa navj nij so rihaan Diose, ne cataj Diose rihaan nij so se vaa ya canej Diose o s ti nanii man nij so rihaan sayuun a. 5 Xi i nij yuvii israelit me nij s man gaa na s cunaj Abraham do, s cunaj Isaac do, s cunaj Jacob do a. Yoo tuvi nij so me Jesucrist s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne Jesucrist me se Diose me so, ne uun chij so rihaan cunudanj a. Ve cami i n che so nu cavii nu caanj ei. Ve danj gaa ya ei.

426 Nuve ya ya yuvii israelit me cunudanj nij so rihaan Diose ma. 7 Abraham s cayn gaa na ro, doj tan tanij sino so guun tan Diose, ne dan me se cataj danj Diose se vaa orn nij tan tanij sino s cunaj Isaac me ya ya tan tanij sino s cunaj Abraham rihaan Diose . Danj camii Diose rihaan s cunaj Abraham gaa na a. 8 Dan me se cataj Diose se vaa se guun tani j Diose man cunudanj nij tan tanij sino s cunaj Abraham ma. Maan se taaj nij so narii Diose, ne inanj che nij s narii Diose camii Diose, gaa cata tuva Diose se vaa ya canoco nij so man so a. 9 Dan me se gaa ataa cangaa s cunaj Isaac s narii Diose man, ne camii Diose che so, cataj Diose se vaa nasi j o yo, gaa ne cana un Diose rihaan Abraham, ne ya gaa o tanij snoo chana cunaj Sara a. Ne snoo cunii yo ro, me Isaac a. Danj cataj Diose rihaan Abraham a. 10 Ne vaa chana cunaj Rebeca un, ne cotoj no ga orn nica no s cunaj Isaac, ne nari no ndaa neej cuat nuu rque no a. 11-12 Gaa ataa cangaa neej, ne cataj xnaanj Diose rihaan no se vaa quiyaj suun neej taj yaan cangaa rihaan neej noco xco, cataj Diose a. O se ataa cangaa neej, ne taj a roj so quiyaj sa do, quiyaj chii i do ma. Taj se sa quiyaj s guun chij rihaan tin, ne taj cacun tum s quiyaj suun che tin ma. Maan se inanj danj quiyaj Diose narii Diose man yoo so guun chij so rihaan tin so, che rej aj guun r Diose daj gaa suun cata o o so rihaan Diose nanj ei. 13 Dan me se

me se gaa na cataj Diose se vaa ya canoco nij yuvii israelit man so nu cavii nu caanj, ne me che ne noco nij yuvii israelit man Diose cuano, r soj ga. O se quisi j ya ndaa vaa camii Diose, tzaj ne ne nari i ya Diose man cunudanj nij yuvii israelit ma.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj nij yuvii israelit narii Diose me ya ya yuvii israelit rihaan Diose a
6Dan

427 taj danj Diose se vaa cunuu ee r Diose neen Diose man nij tuvi s cunaj Jacob s noco xco, tzaj ne quiri nij tuvi s cunaj Esa rihaan Diose, taj danj Diose adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavee nari i Diose naj guun yuvii a
14Dan

Romanos9 n cataj n se vaa ne n xcn Diose quiyaj so ndaa vaa yaj so ma. O se Diose me s quiyaj man n, ne ne n xcn n cachi nj naanj n man Diose me che cavii nij taaj n ma. 21 Dan me se s yaj xruj me se doj yo niquii gaa rihaan so, gaa ne cavee quiyaj so xruj a. Doj yo niquii ni caj so quiyaj so xruj ve ndoo vaa, gaa ne doj yo niquii ni caj so quiyaj so xruj nij doj a. Cavee quiyaj so daj me r maan so . 22 Ne ase vaa yaj s yaj xruj ro, danj vaa yaj Diose, ne dan me se quiri ndoo taaj yuvii quiyaj Diose, ne vaa gii caanj nij so rihaan yaan a. Uun yuvaa Diose man nij so che cacun yaj nij so, ne me r Diose caxri i yuvaa Diose man nij so, ne me r Diose ti haan Diose se vaa nucuaj ndoo Diose, tzaj ne arj xnaa uxr Diose niyaj Diose man nij yuvii , 23 che rej guun r Diose ti haan Diose rihaan nij yuvii nu ndaa vaa quiyaj so che yo nij yuvii , ne yo nij so me se aj guun r Diose se vaa guun chij nij so ga so, ne che dan cunuu ee r so man nij so, gaa ne xcaj cunudanj nij yuvii cuent se vaa s uun chij sa ndoo me Diose ei. 24 Maan n me nij yuvii guun chij ga Diose, ne dan me se taaj n me yuvii israelit, ne yo taaj n me yuvii yanj, tzaj ne canacn Diose man o o n guun chij n ga so adonj. 25 Ase vaa nana amij nihnj ro, danj vaa nana camii Diose gaa na nana cachrn s cunaj Oseas rihaan yanj a. Dan me se cataj Diose a: Yuvii ne noco manj me se ne ee raj man nij so ma. Tzaj ne vaa gii

me se nij quiyaj Diose rihaan s cunaj Esa, r soj na. Taj a doj ma. 15 O se gaa na camii Diose rihaan s cunaj Moiss, cataj Diose a: No xcn u nj gaa ee r u nj nen u nj naj guun yuvii a. Danj camii Diose rihaan Moiss gaa na a. 16 Dan me se cavee se daj a me r yuvii , cavee se daj a quiyaj yuvii , tzaj ne se cavee quiyaj nij yuvii se vaa me r maan nij yuvii ma. O rn Diose me s cataj me s cunuu ee r so man adonj. 17 Ne rihaan danj Diose n nana camii Diose rihaan s cunaj Faran gaa cataj Diose: Gun so s nicaj suun, quiyj, gaa ne queneen yuvii daj qui rn so, qui yj, ne xcaj nij yuvii cuent se vaa Diose s nucuaj mej a. Nanj cataj Diose rihaan s cunaj Faran gaa na a. 18 Dan me se neen n se vaa sese me r Diose cunuu ee r Diose man o so, ne cunuu ee r Diose man so, ne sese me r Diose guun nichraj r o so, ne guun nichraj r so, quiyaj un Diose a. 19 Vaa yuvii cataj: Che dan, me che uta Diose cacun xr yuvii ga. O se inanj se me r Diose quiyaj n yaj n . Danj cataj taaj yuvii a. 20 Tzaj ne ne n xcn

Romanos9 guun nij so tuvij, ne vaa gii cunuu ee raj man nij so adonj. 26 Dan me se maan rej nicun unj gaa cataj unj se vaa nuve tuv unj me nij yuvii ro, maan dan canicn unj cataj unj se vaa tani j maanj me nij so a. O se Diose vaa ina mej adonj. Danj camii Diose gaa na a. 27 Ne nucuaj camii s cunaj Isaas gaa na che nij yuvii israelit a. Cataj so: Cavee se guun queee uxr nij s israelit, ne ndaa ase uun r nen yo chruu naj tuva na yaanj guun r quenen man nij tuvi nij so, tzaj ne taj queee nij so cavi i sa ma. O se doj tuvi nij so cavi i sa nanj adonj. 28 Or leej nii quiyaj suun Diose nu suun vaa rihaan so cane so cacun che nu yuvii man rihaan chumii adonj. Danj camii s cunaj Isaas a. 29 Ve dan camii un s cunaj Isaas che nij yuvii israelit, ne cataj un so Guun nucuaj ndoo Diose guun chij Diose . Ne n me se avi n che cacun tum n, tzaj ne ti nanii Diose man doj tuvi n si j israelit rihaan sayuun a. Sese taj tuvi n quinani i rihaan sayuun, ne cavi cunudanj nij yuvii man chihn n, ne quinavi j chihn n, ne ase vaa navij chuman Sodoma do, ase vaa navij chuman Gomorra do, danj gaa quinavi j chihn n nanj adonj. Ve danj camii s cunaj Isaas che nij yuvii israelit gaa na a.

428 yuvii yanj do, rihaan Diose . Dan me se nuve yuvi i israelit me nij yuvii yanj, ne ne guun r nij so quiyaj suun nij so yan cunuu sa maan nij so rihaan Diose, tzaj ne taaj nij so me s amn r niyaj man Diose, ne che dan o cunuu sa nij so rihaan Diose ei. 31 Ino quiyaj queee nij yuvii israelit a. Dan me se quiyaj suun uxr nij so nano nij so chrej cunuu sa maan nij so rihaan Diose, tzaj ne ne nari nij so chrej sa ma. 32 Dan me se ne nari nij so, che se ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist ma. Ne guun ya r nij so se vaa racuj Diose man nij so cunuu sa nij so rihaan Diose ma. Maan se cunuu sa maan nij so, r nij so, ne quiyaj suun uxr nij so che rej cavee cunuu sa maan nij so, r nij so a. Ne cavej r nij so cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist, ne dan me se ase vaa o yuvej arn chrej ro, danj vaa Jesucrist rihaan nij so, ne ase vaa uun naaj yuvii naxru rihaan yuvej ro, danj vaa guun naaj nij yuvii israelit che se ne cavej r nij so cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist adonj. 33 O cuyaan vaa nana amij ga nana amii danj Diose che Jesucrist, ne dan me se gaa na cataj Diose a: Ni yaj so ei. A j cun u nj yoo yuvii chuman cunaj Jerusaln, ne ase vaa o yuvej vaa so, nucuaj ndoo so a. Naxru yuvii , quiyaj yuvej yo, ne guun naaj nij yuvii queneen nij yuvii man so, tzaj ne sese cuchuman r yoo so queneen so man s cun u nj, ne se guun

n cuent daj quiyaj nij yuvii israelit do, daj quiyaj nij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cunuu sa nij yuvii israelit rihaan Diose, che se ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man Jesucrist a
30Xcaj

429 naaj so ma. Tananj cavi i sa so adonj. Dan me nana camii Diose che Jesucrist a. Dan me se achn niyaj ndooj rihaan Diose che nij tuv u nj nij yuvii israelit, tinuj, nocoj. Ee r u nj man nij so, ne che dan me ndoo raj quinani i nij so rihaan sayuun a. 2 Dan me se sa quiyaj nij so gaa guun ndoo r nij so cunuu sa nij so rihaan Diose, tzaj ne ne neen nij so daj quiyaj nij so ne cavee cunuu sa nij so rihaan Diose ma. 3 Ne xcaj nij so cuent che se vaa aj quiyaj Diose che nij so, ne ne xcaj nij so cuent se vaa cavee cunuu sa nij so rihaan Diose, quiyaj maan Diose ma. Maan se nano maan nij so chrej cunuu sa maan nij so rihaan Diose, ne che dan ataa quiyaj nij so ndaa vaa me r Diose quiyaj nij so, ne che dan ataa cunuu sa nij so adonj. 4 Gaa na, ne canoco yuvii setucuanj Moiss, ne ve dan me se cunuu sa nij so rihaan Diose, r nij so, tzaj ne yaj nihnj me se aj quisj setucuanj Moiss, quiyaj Jesucrist, ne o se yoo aman r n ni yaj n man Jesucrist, gaa ne cunuu sa n rihaan Diose nanj adonj.

Romanos9,10 yuvii rihaan Diose nu cavii nu caanj a. Danj camii Moiss gaa na a. 6 Tzaj ne cuano nihnj me se aj xcaj n cuent se vaa nuu sa n rihaan Diose che yan cuchumn r n cuno n nana camii so, ne che dan yoo amii n ga s cunaj Moiss gaa na, taj n se vaa taj che cavi i yuvii rej xta do, nano nij yuvii man s ti nanii man nij so rihaan sayuun, 7 ne taj che caanj yuvii rej rque yo do, nano nij yuvii man so rej man nimn ma. Danj taj n ga s cunaj Moiss a. 8 Ne cataj un s cunaj Moiss se vaa nana achiin mn so ro, nuve nana cana rej gan me nana yo ma. Tananj ndaa tuva man so do, ndaa nimn man so do, nu nana yo nanj adonj, taj Moiss, ne nana yo me nana amii yuvii taj yuvii se vaa amn r yuvii niyaj yuvii man Jesucrist, ndaa vaa amii natj nj rihaan yuvii ei. 9 O se sese cami i y so cataj so rihaan tuv so se vaa Jesucrist nij raa mn so, ne sese guun ya r so se vaa cunuu ina un Jesucrist, quiyaj Diose, gaa cavi so, ne quinani i so rihaan sayuun a. 10 O se nimn n me se yo me cuchuman r n neen n Jesucrist, ne cavee cunuu sa n rihaan Diose, ne tuva n me se yo me cami i ya n cataj n se vaa noco n man Jesucrist, ne cavee quinani i n rihaan sayuun adonj. 11 Dan me se taj un danj Diose se vaa xa s amn r niyaj man Jesucrist, tzaj ne se guun naaj so ma. Ya cavi i sa so adonj. Danj taj danj Diose a. 12 O se o cuyaan vaa cunudanj yuvii rihaan

10

na cachrn s cunaj Moiss nana rihaan yanj, camii so che setucuanj maan so, ne cataj so se vaa sese guun nucuaj yuvii cuno yuvii nu tucun cuchruj maan so, ne cayn nij

5Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quinani i cunudanj nij yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist rihaan sayuun a

Romanos10 Jesucrist, ne dan me se yuvii israelit do, yuvii yanj do, o cuyaan vaa nij so rihaan Jesucrist, tzaj ne ni j raa Jesucrist man cunudanj nij so, ne uun nucuaj uxr Jesucrist racuj so man cunudanj yuvii achn niyaj rihaan so a. 13 Dan me se taj un danj Diose a: Yuvii achn niyaj rihaan s ni j raa man n ro, quinani i cunudanj nij so rihaan sayuun, ne cavi i sa nij so adonj. Danj taj danj Diose a.

430 xcaj nij yuvii cuent che se vaa taj xnaanj Diose rihaan nij yuvii , gaa ne chumn r nij yuvii niyaj nij yuvii man Diose nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa navej r nij yuvii israelit cuno nij so se-nana Jesucrist nana sa ma
18Tzaj

ne taj che cachi nj niyaj yuvii rihaan Jesucrist, sese ataa cuchuman r nij yuvii ni yaj nij yuvii man Jesucrist ma. Ne se cavee cuchuman r nij yuvii ni yaj nij yuvii man so, sese ataa cuno nij yuvii senana so ma. Ne se cavee cuno nij yuvii , sese taj s amii natj rihaan nij yuvii ma. 15 Ne se cuchi s amii natj rihaan yuvii , sese se can nii man so ma. Dan me se amii un danj Diose, taj yo: Ve ndoo yaj s caanj cami i natj nana sa ei. Danj taj danj Diose a. 16 Tzaj ne vaa yuvii navej r cuno nana sa ma. Inanj danj camii s cunaj Isaas gaa cachn niyaj so rihaan Diose, ne cataj so: Ataj s chij. Doj yuvii amn r cuno nana camii nj a taj so rihaan Diose a. 17 Tzaj ne ve dan me se asino amii natj nii rihaan yuvii che Jesucrist, gaa ne uno nij yuvii , ne

14Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achiin cami i natj nii che Jesucrist rihaan yuvii ataa cuno nana che so a

ne cataj taaj yuvii se vaa ataa cuchi nana sa rihaan nij yuvii israelit a. Danj cami i taaj nij so, tzaj ne aj cuchi nana sa rihaan nij yuvii israelit ei. Dan me se taj danj Diose se vaa aj queneen cunudanj nij yuvii man rihaan chumii senana Diose nana sa a. Danj amii danj Diose . 19 Tzaj ne yo taaj yuvii cataj se vaa ne neen ya nij yuvii israelit se vaa tinanii Diose man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii rihaan sayuun ma. Danj cataj un nij yuvii yo, tzaj ne taj ma. Maan se aj neen nij yuvii israelit ei. O se gaa na cachrn s cunaj Moiss nana camii Diose rihaan nij yuvii israelit rihaan yanj, gaa cataj Diose se vaa vaa gii xcaj nij yuvii israelit cuent se vaa cavii sa nij yuvii yanj, quiyaj Diose, ne che dan guun xcoj ruvaa r nij yuvii israelit queneen nij so nij yuvii yanj yo a. O se nuve yuvi i acaj cuent me yuvii yanj, ne che dan guun xcoj ruvaa r nij yuvii israelit che se vaa cavii sa nij yuvii yanj quiyaj Diose ei. Danj camii Diose gaa na a. 20 Ne o cuyaan vaa nana nihnj ga nana cachrn un s cunaj Isaas rihaan yanj gaa na, ne dan me se quisj r so cataj so se vaa nij yuvii yanj me se ne nano nij so man

431 Diose, tzaj ne nari nij yuvii yanj man Diose, ne nda se ne guun r nij so queneen nij so me rej vaj Diose, tzaj ne curuvi Diose rihaan nij so a. Danj taj s cunaj Isaas gaa na a. 21 Tzaj ne ino vaa nana camii Diose rihaan nij yuvii israelit gaa na, taj s cunaj Isaas a. Dan me se cataj Diose rihaan nij yuvii israelit se vaa o me r Diose nacaj Diose man nij yuvii israelit, tzaj ne ne cavej r nij so cuno nij so rihaan Diose ma. Inanj tucu nij so rihaan Diose nanj . Danj taj Diose, ne cachrn s cunaj Isaas rihaan yanj a.

Romanos10,11 un adonj. Danj camii s cunaj Elas rihaan Diose a. 4 Gaa ne camii un Diose rihaan so, cataj Diose: Taj ma. Ne taj orun so ma. Tzaj ne vaa o cunu chi j mj yuvii israelit noco manj, ne a nij so ne navi j rihaan yaanj cunaj Baal yaanj ne vaa ina ma. Danj camii Diose rihaan s cunaj Elas a. 5 Ne ve danj vaa un nij yuvii israelit s man cuano, ne cunuu ee r Diose man nij yuvii israelit, ne narii Diose man doj tuvi nij so ei. 6 Inanj danj quiyaj maan Diose che taaj nij yuvii israelit, tzaj ne nuve chee se sa quiyaj maan nij so me narii Diose man nij so ma. Sese chee se sa quiyaj nij so narii Diose man nij so, ne taj che cataj n se vaa cunuu ee r uun Diose man nij so ma.

11

Che se tucu nij yuvii israelit rihaan Diose, che dan quirij yanj Diose man nij so, r soj na. Taj ma. O se maanj me s israelit un ei. Ne dan me se xi u nj me s cunaj Abraham gaa na, ne xi u nj me s cunaj Benjamn un ei. 2 Ne quirii j yanj Diose man nij yuvii israelit ma. O se gaa ataa quiyaj Diose chumii , ne o queneen Diose se vaa canoco nij so man Diose a. Neen nij soj daj taj danj Diose che s cunaj Elas gaa na a. Dan me se cuta Elas cacun xr nij yuvii israelit, 3 ne cataj so: Ataj s chij. Ticavi nij yuvii israelit man nij s nata senana so rihaan yuvii che so . Tiri nij so rej quinavj yuvii rihaan so . Taj orunj quinj nanj . Ne me r nij so ticavi nij so mn u nj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ee r Diose niyaj Diose taaj nij yuvii israelit a

ro, cunudanj nij yuvii israelit me r cunuu sa rihaan Diose, tzaj ne ne guun nucuaj cunudanj nij so cunuu sa maan nij so ma. Tzaj ne narii Diose man taaj nij so, ne cunuu sa taaj nij so rihaan Diose, ne quinj uun yo taaj nij yuvii israelit yo a. Ne xa nij s quinj me se ne guun nucuaj nij so daj chihaa mj xcaj nij so cuent che Diose ma. 8 Dan me se nanj taj un danj Diose, taj yo: Ne cavee xcaj nij so cuent, quiyaj Diose ma. O se ase vaa s tuchri i do, ase vaa s soo do, danj vaa nij so, ne danj vaa nij so ndaa

7Cuano

Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa gii cunuu sa un nij yuvii israelit rihaan Diose a

Romanos11 cuano nanj adonj. Danj camii danj Diose che nij yuvii israelit a. 9 O cuyaan vaa nana nihnj ga nana camii s cunaj David gaa na un, ne cataj so se vaa ase ran xcuu ata ranga ro, danj quiran nij yuvii israelit a. Dan me se cavii sa uxr nij so rihaan chumii nihnj, tzaj ne taj niyn quiran nij so sayuun, ne quiran nij so sayuun che nu sayuun quiyaj nij so a. 10 Se guun nucuaj nij so xcaj nij so cuent, maan se quinano ndoo r nij so che sayuun quiran nij so a. Danj camii s cunaj David che se vaa quiran nij yuvii israelit, ne ya danj quiran guee nij so nanj adonj. 11 Dan me se ne cuchuman r nij yuvii israelit nana camii Diose, gaa ne quiri nij so rihaan Diose, ne ve danj gaa nij so nu cavii nu caanj, r nij soj na. Taj ma. O se che se vaa quiyaj nij yuvii israelit, che dan vaa yanj rihaan nij yuvii yanj quinani i nij so rihaan sayuun, gaa ne guun xcoj ruvaa r nij yuvii israelit queneen nij so nij yuvii yanj a. 12 Gaa ne canicaj r nij yuvii israelit, ne canoco nij so Diose adonj. Dan me se che se quiri nij so rihaan Diose, ne che dan cavii sa cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne ndaa nij yuvii yanj cavii sa, tzaj ne asa nuu sa nij yuvii israelit rihaan Diose, ne doj a cavi i sa un cunudanj nij yuvii man rihaan chumii adonj.

432 u nj gun u nj apstol nata senana so rihaan nij soj si j yanj adonj. Ne aj guun queee ndoo camij rihaan nij yuvii israelit che suun cane Jesucrist rihanj, ne dan me se aj guun queee ndoo cataj xnaanj u nj rihaan nij so se vaa amii natj u nj senana Diose rihaan nij soj si j yanj a. 14 O se me raj guun xcoj r nij so ni yaj nij so man soj si j yanj, gaa ne canoco taaj nij so nana noco soj, gaa ne quinani i nij so rihaan sayuun, raj a. 15 Gaa quirij yanj Diose man nij yuvii israelit, ne cunuu rcuaaan yo nij yuvii man rihaan chumii ga Diose, ne che dan asa nacaj un Diose man nij yuvii israelit, ne cavi i sa uxr maan nij yuvii israelit un a. Dan me se ase vaa s cavi vaa nij so cuano ei. Navee quinani i nij so rihaan sayuun, tzaj ne asa nacaj un Diose man nij so, ne ase vaa s nanj ro, danj gaa nij so, cavi i sa uxr nij so ei. 16 Ya nacaj un Diose man nij yuvii israelit nanj . O se neen n se vaa sese go nii taaj tan rihaan Diose, ne cunuu guee ya stan nii rihaan Diose, ne sese sa vaa y chruun rihaan Diose, ne sa vaa cunu chruun yo rihaan Diose ei. Che dan neen n se vaa sese cunuu sa taaj nij yuvii israelit rihaan Diose, ne gaa sa cunudanj nij yuvii israelit rihaan Diose adonj. 17 Neen soj se vaa ne cuchuman r taaj nij yuvii israelit ni yaj nij so Diose ma. Che dan, ase vaa yaj nii man taaj nij raa chruun oliv ne rii chruj ro, danj vaa quiyaj Diose man nij so, ne quirij yanj Diose man nij s ne

ro, cami j rihaan nij soj si j yanj, ne aj cune Jesucrist mn

13Cuano

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se guun cami i xta nij yuvii yanj rihaan nij yuvii israelit ma

433 cuchuman r yo, gaa ne nacaj Diose man soj si j yanj, ne dan me se ase vaa raa chruun oliv nicu n rco quij vaa soj, tzaj ne nacaj Diose man soj, caxrj Diose man soj tac chruun oliv sa, ne guun soj o chruun sa vaa, ne vaa ina soj, yaj y chruun yo nanj ei. 18 Tzaj ne se guun cataj soj se vaa sa doj vaa soj rihaan raa chruun caanj yanj quiyaj Diose ma. Dan me se sese vaa se uun uxr maan soj r soj, ne me maan r soj nanj ei. Dan me se xcaj soj cuent se vaa taj se uun soj rihaan y chruun yo mei. O se maan y chruun yo yaj don vee vaa ina soj si j uun raa chruun chuguanj. Xa soj, tzaj ne maan chruun leej nata nayn uun me soj nanj ei. 19 Xraj, ne cataj yoo tuvi soj: Tzaj ne quirij yanj Diose man yo nij raa chruun yo che rej cavee caxri i so mn u nj tac chruun yo ei, r yoo tuvi soj a. 20 Tzaj ne maan che se nuve si j amn r niyaj Diose me taaj nij yuvii israelit yo me quirij yanj Diose man nij so, ne maan che se amn r soj niyaj soj Diose me nicu n soj rihaan Diose cuano chuguanj. Tzaj ne se guun cataj soj se vaa vaa se uun ndoo soj ma. O se cuchuvi nimn soj ei. 21 Dan me se nda se chruu n cavii man raa chruun ya me nij s israelit, tzaj ne ne caraa xnaa Diose man nij so, ne quirij yanj Diose man maan ya nij so, ne che dan t a soj, ne se cuchuvi Diose quirii j yanj Diose man soj si j raa chruun cavii quij a mei. 22 Dan me se xcaj soj cuent, ne nda se yuvaa

Romanos11 ya Diose ne neen Diose quiyaj Diose sayuun man nij yuvii yaj se nij rihaan Diose, tzaj ne cunuu ee r Diose man soj, ne ve ndoo quiyaj Diose rihaan soj ei. Ne ve quiyaj Diose rihaan soj nu cavii nu caanj, sese se caanj yanj soj rihaan Diose ei. Sese caanj yanj soj, ne quirii j yanj Diose man soj nanj adonj. 23 Ne o rasuun un me se nij yuvii quirij yanj Diose me se sese cane r nij so ga suun ne amn r niyaj man Diose, ne cavee caxri i un Diose man nij so tac chruun sa yo un ei. O se guun nucuaj Diose quiyaj Diose danj ei. 24 Tananj soj, ne chruun leej cavii raa chruun oliv man rco me soj, tzaj ne cavee cana soj naxj soj tac chruun sa, ne t a nij s israelit, ne maan raa chruun sa me nij so, ne taj sayuun cavee cana un nij so nano un so tac chruun sa cavii nij so a ma.

me se me raj xcaj soj cuent che nana cataj xnaanj Diose rihaan n, tinuj, nocoj. Sj cuno soj nana nihnj, gaa ne se guun cami i xta soj ma. Cuano nihnj me se navee xcaj nij yuvii israelit cuent che se vaa quiyaj Diose che nij so ma. Che dan vaa yanj catuu soj si j yanj canoco soj man Diose adonj. Ne xa nij s yanj narii Diose, tzaj ne vaa gii canoco cunudanj nij so man Diose, gaa ne cuchuman r nij yuvii israelit ni yaj nij so man Diose, 26 gaa ne ti nanii Diose man

25Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Diose gaa ee r Diose man cunudanj yuvii a

Romanos11,12 cunudanj nij yuvii israelit rihaan sayuun ei. Danj amii danj Diose ei. Dan me se taj yo: Chuman Jerusaln cavi i o s ti nanii man yuvii , ne tinavi j so se chii i man nimn nij yuvii israelit a. 27 Danj quiyaj y u nj che nij so gii ti nav u nj cacun che nij so adonj. Dan me nana camii Diose, nana no rihaan danj Diose a. 28 Dan me se ne guun ya r nij yuvii israelit senana Diose nana sa ma. Che dan guun yanj nij so rihaan Diose, ne vaa yanj rihaan Diose catuu soj si j yanj a. Tzaj ne asi j na narii Diose man xi i nij yuvii israelit, ne che dan yoo ee r Diose man nij so ndaa cuano adonj. 29 Daj chihaa mj se natun Diose senana Diose ma. Se cavee canee un Diose se vaa go Diose rihaan yuvii ma. O se gaa na narii Diose man nij yuvii israelit canoco nij so man so, ne se cavee cataj un Diose se vaa se cavej r so nacaj so man nij so ma. 30 Dan me se asino yaan ne cuno nij soj si j yanj rihaan Diose ma. Tzaj ne ne cuchuman r queee nij yuvii israelit ni yaj nij so man Diose, ne che dan cunuu ee r Diose man soj a. 31 Ve dan me se cunuu ee r Diose man soj cuano, tzaj ne ne uno nij yuvii israelit rihaan Diose ma. Inanj danj vaa nij so cuano, quiyaj Diose, gaa ne vaa gii cunuu ee r un Diose man nij so adonj. 32 Dan me se o cuyaan vaa nij yuvii israelit ga nij yuvii yanj, quiyaj Diose, ne cunudanj nij yuvii navej r cuno rihaan Diose, ne che dan vaa yanj rihaan Diose cunuu ee r

434 Diose man cunudanj nij yuvii , ne racuj uun Diose man cunudanj nij yuvii yo adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr vaa Diose adonj

sa uxr avii raa Diose nanj . Sa uxr neen so, ne se guun nucuaj yuvii naquiyaj cuu yuvii nu se vaa yaj Diose ma. Ve danj camii o s nata senana Diose gaa na, cataj so: 34 Taj vaj yuvii quisi j nari nana avii raa Diose ma. Me yuvii cavee nago nana cuu man Diose, r soj ga. 35 Me rasuun cavee rque yuvii man Diose, r soj ga. O se ne achiin siyaj yuvii man Diose ma. Ne yaj xcn Diose rihaan yuvii ma. Danj taj s nata senana Diose gaa na yo a. 36 Dan me se maan Diose quiyaj cunudanj rasuun, ne che maan Diose mn rasuun rihaan chumii , ne se rsuun Diose me cunudanj rasuun a. Ve uxr cami i n che Diose nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei.

33Inanj

12

Nuu ee ndoo r Diose man n, tinuj, nocoj. Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj nihnj cuano se vaa quiyaj suun soj rihaan Diose yaj gaa vaa ina soj . Inanj suun sa che Diose quiyaj suun soj, gaa ne guun niha r Diose, quiyaj soj ei. Neen soj se vaa no xcn soj quiyaj soj danj ei. 2 Se cataj soj se vaa sa ndoo vaa tucun noco cunudanj nij yuvii man chihn soj ma. Tzaj ne cavej r soj cunuu sa nimn soj quiyaj Diose, ne xcaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj suun n rihaan Diose a

435 naca soj cuent daj quiyaj soj gaa yn soj rihaan chumii nihnj, gaa ne nari soj daj me r Diose quiyaj soj, ne xcaj soj cuent me se me se sa niyaj Diose . Dan me se xcaj soj cuent daj quiyaj soj ne guun niha r Diose, ne xcaj soj cuent me suun sa quiyaj suun soj ne cavi i sa soj doj nu cavii nu caanj adonj. 3 Dan me se quiyaj Diose se luj rihanj, cane Diose suun rihanj tucuyonj man nij soj, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan o o soj daj quiyaj soj quiyaj suun soj rihaan Diose . Dan me se ino gaa suun quiyaj suun o o soj rihaan Diose, ne che dan xcaj o o soj cuent me suun quiyaj suun o o soj, ne racuj Diose man soj se vaa guun ya r o o soj, ne a me suun guun nucuaj o o soj quiyaj suun soj suun rqu Diose man soj a. Tzaj ne se nan r soj, ne se guun r soj cata soj suun nocoo doj ma. Maan se xcaj soj cuent, ne cataj soj se vaa sa vaa suun vaa rihaan soj ei. 4 O se aj neen n se vaa vaa ndoo nee man n, ne dan me se vaa raa n vaa tac n vaa, ne vaa queee doj nee man n, ne ino vaa suun yaj suun raa n do, tac n do, xr n do, tuva n do, ne ino doj vaa suun yaj suun yoo yoo nee man n a. 5 Dan me se aj canoco cunudanj n man Jesucrist, ne che dan ase vaa nu nee man o yuvii ro, danj vaa nu n, ne ino vaa suun vaa rihaan o o n, tzaj ne racuj tuvi n, 6 gaa ne guun nucuaj o o n quiyaj suun o o n suun vaa rihaan o o n a. Danj yaj Diose che o o n, tzaj ne ino vaa suun neen o o n quiyaj

Romanos12 suun n, quiyaj Diose a. Che dan sese vaa suun rihaan yoo n cami i natj n rihaan yuvii che Diose, ne sese uun ya r n se vaa ya vaa nana nari n, ne cami i natj n . 7 Sese cane Diose suun rihaan yo n suun racuj n man yuvii , ne danj quiyaj n quiyaj suun n che tuvi n un . Sese vaa suun rihaan yo n suun tucuyn n senana Diose, ne danj quiyaj un n, tucuyn n senana Diose . 8 Sese vaa suun rihaan yo n nago n chrej nucuaj, ne danj quiyaj n . Sese vaa suun rihaan yo n go n rasuun rihaan nij s nique, ne guun niha r n quiyaj n danj . Sese vaa suun rihaan yo n guun chij n rihaan tuvi n, ne quiyaj suun uxr n ni caj yuunj n man tuvi n . Sese vaa suun rihaan n cunuu ee r n tuvi n do, racuj n tuvi n do, ne gaa niha r n quiyaj n danj .

cataj soj se vaa ee r soj man tin soj, sese ne ya ee r soj tin soj ma. Se tuva rmaan soj danj ma. Tzaj ne ya gaa ee r soj tin soj, ne se cavej r soj quiyaj soj se chii i ma. Tzaj ne inanj se sa quiyaj soj . 10 Gaa ee ndoo r soj man tin soj s noco man Jesucrist, ne guun niha r soj caraa cochroj soj rihaan tin soj . 11 Se gaa rmi i soj ma. Tzaj ne gaa niha r soj quiyaj suun soj che s ni j raa man n ei. 12 Neen soj se vaa vaa gii cavi i sa ndoo soj, quiyaj Diose, ne che dan gaa niha r soj . Canej nucuaj soj nimn

9Se

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n rihaan tuvi n a

Romanos12,13 soj quiran soj sayuun me r yuvii quiyaj yuvii man soj, ne se cane r soj ga suun achn niyaj rihaan Diose ma. 13 Sese vaa se achiin rihaan tin soj s sa noco man Diose ro, ne racuj soj siyaj soj rihaan nij so a. Ne ve quiyaj soj cavej soj caran yuvii tucu soj do, cha yuvii chraa ga soj do . 14 Xa s yaj sayuun man soj, tzaj ne ve quiyaj soj rihaan nij so, ne se camii chree soj che nij so ma. Tzaj ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa cavi i sa nij so quiyaj Diose a. 15 Guun niha r soj ga nij yuvii niha r, ne tavee soj ga s tavee, 16 ne ve quiyaj soj rihaan tin soj nij s amn r niyaj man Jesucrist a. Se guun r soj cata maan soj suun sa doj ma. Maan se nano soj man nij yuvii uun taj suun ata, ne canicu n soj ga nij so a. Se cataj soj se vaa si j avii ndoo raa me soj ma. 17 Sese quiyaj yuvii se chii i man soj, ne se guun r soj quiyaj soj se chii i man nij yuvii ma. Tananj ve quiyaj soj rihaan cunudanj yuvii , ne inanj se sa quiyaj soj ni yaj cunudanj yuvii . 18 Ve cuman soj ga cunudanj yuvii , sese cavej r nij yuvii , ne se cunu maan soj ga yuvii ma. 19 Se quiyaj soj sayuun man yuvii yaj sayuun man soj ma. Maan se cane r soj, ne Diose me s naruvee rihaan nij yuvii quiyaj sayuun, ne vaa gii caxri i yuvaa Diose man nij so a. Danj me raj quiyaj nij soj, tinuj, nocoj. O se danj Diose taj se vaa no xcn Diose naruvee maan Diose, ne vaa gii naruvee Diose che sayuun nanj . Danj taj

436 danj Diose a. 20 Tzaj ne ino quiyaj soj rihaan yuvii taj riyunj man n cuano, taj danj Diose a. Nihnj me nana amii danj Diose a: Sese naaan rque s taj riyunj man soj, ne go soj chraa cha so . Sese nacoo so na, ne go soj na coo so . Danj quiyaj soj, ne guun naaj s taj riyunj man soj, ne quinano r so che sayuun quiyaj so ei. Danj taj danj Diose a. 21 Se guun quiyaj canan chiii rihaan soj ma. Se guun guun maan soj s noco chrej chii i ma. Maan se inanj se sa quiyaj soj rihaan s chii i , gaa ne quiyaj canan soj rihaan s chii i , ne canoco so chrej sa nicaj soj adonj.

13

Cuno cunudanj nij soj rihaan nij s nicaj suun man tucu suun chihn soj ei. O se sese nuve Diose r, ne se guun nucuaj nij so quiri i tanga nij so ma. Diose me s cune man nij s nicaj suun adonj. 2 Che dan cuno soj rihaan nij s nicaj suun, ese danj me r Diose quiyaj soj, ne sese tucu soj rihaan nij s nicaj suun, ne cuta Diose cacun xr soj adonj. 3 Yuvii ne yaj sayuun ro, taj che cuchuvi nij so rihaan nij s nicaj suun ma. Maan se inanj s yaj sayuun cuchuvi rihaan nij so, ne che dan sese navej r soj cuchuvi soj rihaan nij s nicaj suun, ne ve quiyaj soj, ne ve cami i nij s nicaj suun che soj adonj. 4 Dan me se yaj suun nij s nicaj suun rihaan maan Diose, ne vaa suun rihaan nij s

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuno n rihaan nij s nicaj suun a

437 nicaj suun racuj nij so man soj, ne cavi i sa soj ei. Tzaj ne sese quiyaj soj cacun, ne cuchuvi soj rihaan nij so . O se ne ata rmaan nij so suun ma. Yaj suun nij so che Diose, ne racuj nij so man Diose axrj yuvaa Diose man nij s yaj cacun adonj. 5 Che dan cuno soj rihaan nij s nicaj suun, ne cuchuvi soj quiyaj nij so sayuun man soj sese quiyaj soj cacun, ne xcaj soj cuent se vaa me r Diose quiyaj soj . 6 O se o soj saanj ata rihaan nij s nicaj suun, ne neen soj se vaa yaj suun nij so rihaan Diose, 7 ne dan me se no xcn soj naruvee soj saanj ata ei. Caraa cochroj soj rihaan nij s nicaj suun, ne ve cami i soj rihaan nij so ei.

Romanos13 uxr quiyaj n cuano, ne nana yo taj: A se ee r so man man so ro, danj gaa ee r so man tuv so . Nihnj me nana achiin uxr cuno n, ne sese cuno n ne quiyaj n ndaa vaa taj nana nihnj, ne si j yaj nu nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss gaa na me n ei. 10 Sese ee r soj tuvi soj, ne se quiyaj chii i soj man tuvi soj, ne che dan sese ee r soj tuvi soj, ne si j uno nu nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss gaa na me maan soj adonj.

gaa xcn rihaan nij soj ga tuvi soj ma. Tzaj ne vaa o xcn rihaan soj ga tuvi soj adonj. Nihnj ro, me xcn vaa rihaan soj ga tuvi soj adonj. No xcn soj gaa ee r soj tuvi soj, ne sese ya ee r soj tuvi soj, ne ase vaa s quiyaj nu ndaa vaa taj setucuanj Moiss ro, danj gaa soj un adonj. 9 Dan me se aj neen soj nu nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss gaa na, ne dan me se navej r Diose cotoj yuvii ga nica tuvi yuvii , ne navej r Diose ticavi yuvii man tuvi yuvii , ne navej r Diose quiyaj ituu yuvii , ne navej r Diose guun r yuvii ni yaj yuvii siyaj tuvi yuvii man adonj. Nihnj me nana cataj xnaanj Diose gaa na, ne vaa uxr doj nana cataj xnaanj un Diose, tzaj ne vaa orn nana achiin

8Se

Nana nihnj taj xnaanj se vaa gaa ee r n tuvi n a

quiyaj nij soj, gaa ee r nij soj tuvi soj ei. O se neen soj daj vaa chumii nihnj cuano nanj . Xcaj soj cuent . Dan me se asi j naca cuchumn r n niyaj n man Jesucrist, ne nichrun gii cavi i sa n cayn n ga Diose, r n, tzaj ne cuano nihnj me se ya nichrun gii cavi i sa n cayn n ga Diose ei. 12 Dan me se ase vaa chumii gaa vaa rmi ro, danj vaa cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, ne vaa rmi rihaan nij so, ne ne neen nij so a doj ma. Tzaj ne daj doj quisi j gii cana Jesucrist, ne che dan cane r n ga cacun, ne se quiyaj n ndaa vaa yaj yuvii ch rej nii ma. O se adi se chuguu n rej ranga ro, danj gaa cuchuguun nimn n, quiyaj n, ne yoo gaa nucuaj n quiyaj suun n che Diose . 13 Che se cuchuguun nimn n, che dan inanj ve quiyaj n, ne se cach n chaanj sn rmaan, se guun xno n, ne se

11Danj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa quiyaj Jesucrist ro, danj gaa quiyaj n un a

Romanos13,14 quiyaj n cacun ga chana, ne se cunu n, ne se guun xcoj ruvaa r n neen n tuvi n a. 14 Se guun r n quiyaj n ndaa vaa me r nee man n ma. Se cavej r n quiyaj n cacun ma. Tzaj ne tucuyn n ndaa vaa quiyaj Jesucrist, ne ase vaa quiyaj so ro, danj gaa quiyaj un n nanj adonj.

438 Jesucrist si j ni j raa man n tucuyn so man s ch naj guun rasuun daj quiyaj so, ne cavi i sa so, quiyaj Jesucrist adonj. 5 Dan me se taaj yuvii taj se vaa guee taaj gii, ne yo taaj yuvii taj se vaa o cuyaan vaa nij gii, ne taj gii guee rihaan yo taaj nij so a. Ino vaa r o o taaj nij yuvii , ne che dan me xcaj yoo yoo nij soj cuent daj vaa r yoo yoo soj, ne guun ya r yoo yoo soj daj vaa r soj ei. 6 Xa s taj se vaa vaa gii guee, tzaj ne danj vaa r so che s ni j raa man n, ne danj nanj s ch naj guun rasuun, ne danj yaj so che s ni j raa man n un a. Danj yaj yoo yoo nij so, ne nago nij so graci rihaan Diose a. Ne xa s navej r cha naj guun rasuun, tzaj ne ve danj vaa r so che s ni j raa man n un, ne dan me se nago so graci rihaan Diose un a. 7 O se nuve chee or n n vaa ina o o n ma. Nuve chee orn n cavi o o n ma. 8 O se sese vaa ina n, ne vaa ina n quiyaj suun n rihaan s ni j raa man n, ne cavee se cavi n, tzaj ne yoo qui nij raa so man n nanj adonj. 9 Dan me se me r Jesucrist ni caj yuunj so man yuvii vaa ina do, man yuvii cavi do, ne che dan cavi so, ne che dan cunuu ina un so a. 10 Dan me se taj che cuta n cacun xr tin n, ne taj che nachri n ni yaj n man tin n ma. O se canicu n cunudanj n rihaan Diose vaa gii, ne cane maan Diose cacun che n nanj adonj. 11 Dan me se danj Diose taj se vaa ya ya canicu n ruj

14

yuvii guun ya r se vaa avej r Diose cha yuvii naj guun rasuun, tzaj ne yo taaj yuvii ro, chuvi nij so cha nij so nee a. Navej r Diose cha nij so nee, r nij so, ne che dan inanj cuj ch nij so a. Dan me se se nachri nij soj ni yaj nij soj man nij yuvii navej r cha naj guun rasuun ma. Sese danj vaa r nij so, ne se camii cunu nij soj ga nij so ma. 3 Se guun nachri s ch naj guun rasuun ni yaj so man s ch inanj cuj ma. Se cuta s ch inanj cuj cacun xr s ch naj guun rasuun ma. O se queneen so se vaa ni j raa Diose man s ch naj guun rasuun do nanj adonj. 4 Xa s ch naj guun rasuun, tzaj ne ne yaj suun so rihaan s ch inanj cuj ma. O se rihaan Jesucrist yaj suun so, ne che dan ne n xcn s ch inanj cuj cuta so cacun xr so ma. Tzaj ne maan Jesucrist cane cacun che so, ase cavi i sa so ni, ase quiran so sayuun ni, ne dan me se ne neen n ma. Dan me se nucuaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuta n cacun xr tin n s ch naj guun rasuun, ne se nachri n ni yaj n man tin n s navej r cha rasuun a
1-2Taaj

439 cunudanj yuvii rihaan Diose vaa gii, ne ve ndoo cami i cunudanj yuvii che Diose a. Danj amii danj Diose a. 12 Dan me se vaa gii nata o o n rihaan Diose che se vaa quiyaj n gaa cayn n rihaan chumii nihnj nanj adonj.

Romanos14 r n ne che rej gaa xej nimn n quiyaj Nimn Diose me yo a. 18 Dan me se sese xcaj n cuent che tin n, ne ya si j noco man Jesucrist me n, ne guun niha r Diose neen Diose man n, ne cataj yuvii ne amn r niyaj man Jesucrist se vaa ve yaj n a. 19 Che dan danj inanj quiyaj n, gaa ne gaa dnj cuman n, ne racuj n tin n, gaa ne sa doj cuman n, ne sa doj canoco n man Jesucrist adonj. 20 Dan me se quiyaj suun Diose nimn tin so, ne che dan se cavej r so quiri r tin so che se ch ma. Neen n se vaa sa vaa daj a rasuun quiyaj Diose cha yuvii do, coo yuvii do, tzaj ne sese yuva cha o rasuun r yoo so, ne cacun cha so man yo adonj. 21 Sese yuva cha o rasuun r tin so, ne se ch so maan, ne cunaj qui y so . Sese yuva coo o na r tin so, ne se coo so maan, ne cunaj qui y so . Tad so se quiran tin so cacun che se vaa qui y so . 22 Sese guun r so se vaa avej r Diose cha so naj guun rasuun, ne inanj danj gaa r man so rihaan Diose . Se nat so danj rihaan yuvii ma. Guun niha r so rihaan Diose sese nen so se vaa sa vaa r so, nen so me se avej r Diose qui y so nanj . 23 Tzaj ne sese ne neen yo so sese cavej Diose cha so o rasuun ni, sese se cavej Diose cha so ni, ne se ch so ma. Sese cha so, ne tu m so cacun rihaan Diose che se ne guun ya r so se vaa avej Diose cha so, maan se ch maan so, ne che dan tum so cacun adonj. Ve danj inanj vaa

dan quisj cataj n se vaa tum tin n cacun . Tzaj ne cataj ya nij soj se vaa se quiyaj tin soj cacun, quiyaj maan soj a. 14 Gaa canoc u nj Jesucrist si j ni j raa man n, ne guun ya raj se vaa a rasuun ne yuva qui taa ma. Tzaj ne sese vaa yoo so uun r se vaa cacu n cha o rasuun, ne ya uxr cacun cha so a. 15 Sese yuva cha yoo rasuun r tin so, ne sese cha so maan, ne guun r so cha so un, ne dan me se cha so maan, gaa ne quiran so cacun, qui y so . Sese danj qui y so, ne nuve si j ee r man tin m so gaa a ma. Se cavej r so quiran tin so cacun che se ch so ma. O se nen so se vaa cavi Jesucrist che maan tin so adonj. 16 Ne se guun quiyaj soj cami i yuvii nana nij che tucun sa noco soj ma. 17 O se nicaj yuunj Diose man n, ne che dan se nan r n che se cha n do, che se coo n do ma. Tzaj ne xcaj n cuent che tin n . O se che rej uun chij Diose, tzaj ne nuve chee se ch n do, nuve chee se coo n do, me yo ma. Maan se che rej cunuu sa nimn n ne che rej guun niha

13Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cavej r n quiran tin n cacun che se vaa yaj n a

Romanos14,15 nu se vaa quiyaj n ei. Sese ne guun ya r n se vaa avej r Diose quiyaj n o rasuun, ne se quiyaj n danj ma. Sese quiyaj n danj, ne tu m n cacun rihaan Diose nanj adonj.

440 cuyaan cami i nij soj che Diose, ne ve cami i nij soj che Diose Rej Jesucrist si j ni j raa man n adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che se vaa quiyaj Jesucrist che nij yuvii israelit do, che nij yuvii yanj do a

15

Xa n si j amn r se vaa avej r Diose cha n naj guun rasuun, tzaj ne no xcn n racuj n man nij yuvii navee cuchuman r se vaa avej r Diose cha nij so naj guun rasuun a. Ne racuj n man yuvii navee cuchuman r se vaa o cuyaan vaa nu gii rihaan Diose . Se quiyaj n se inanj me r n quiyaj n ma. 2 Tzaj ne racuj o o n tin n, ne guun niha r tin n, ne sa doj gaa tin n, ne sa doj queneen tin n canoco tin n Diose a. 3 O se ne quiyaj Jesucrist se me r maan Jesucrist quiyaj so ma. O se danj Diose taj se vaa nana nij camii yuvii che Diose ro, camii un yuvii che Jesucrist, ne cavej r Jesucrist cami i nij yuvii nana nij che maan so a. Danj amii danj Diose che maan Jesucrist a. 4 Gaa na me se cachrn nii nana rihaan danj Diose yan quinari maan n daj quiyaj n gaa ne guun nucuaj n quiyaj canan n rihaan sayuun ne quinari nucuaj nimn n gaa ne cavee guun ya r n se vaa vaa gii cavi i sa n a. 5 Dan me se Diose me s yaj uun nucuaj nimn n, ne s noco man Jesucrist me nij soj, ne che dan me raj yoo cuyaan gaa r taran nij soj, quiyaj Diose a. 6 Gaa ne o

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n racuj n tin n a

dan ve cami i soj ga tin soj gaa na tin soj rihaan soj . Danj quiyaj Jesucrist, ve camii so ga n ei. Che dan danj quiyaj guee n, ve cami i n ga tin n, ne ve cami i tin n che Diose . 8 Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj che suun quiyaj suun Jesucrist che nij yuvii israelit, ne gaa na me se cataj xnaanj Diose rihaan xi i nij yuvii israelit daj quiyaj Diose che nij so, ne quisj ya nu nana yo, quiyaj Jesucrist a. 9 Ne gaa cana Jesucrist, ne ve camii nij yuvii yanj che Diose, quiyaj so a. O se che se vaa quiyaj Jesucrist, che dan xcaj nij yuvii yanj cuent se vaa cunuu ee r Diose neen Diose man nij so ga nij yuvii israelit, ne che dan ve camii nij yuvii yanj che Diose a. Danj amii danj Diose a. Taj xnaanj danj Diose nana camii s cunaj David rihaan Diose gaa na, gaa cataj so: Che dan ve cami j rihaan nij yuvii yanj che so, ne cachraj chra rihaan so a. Danj camii s cunaj David gaa na a. 10 Ne taj un danj Diose se vaa guun niha r nij yuvii yanj ga nij yuvii israelit a. 11 Ne taj un danj Diose se vaa ve cami i cunudanj nij yuvii yanj che Diose a. 12 Ne

7Che

441 cataj un s cunaj Isaas gaa na se vaa cuman yoo tan tanij sino s cunaj Isa rej s cunaj David gaa na, ne cana so, ne guun chij so rihaan nij yuvii yanj a. Gaa ne gaa nucuaj r nij yuvii yanj man so se vaa ti nanii so man nij so rihaan sayuun a. Danj taj s cunaj Isaas che Jesucrist a. 13 Dan me se nucuaj r n neen n Diose, ne neen n se vaa vaa gii cavi i sa n, quiyaj Diose . Dan me se amn r nij soj niyaj soj Diose, ne che dan me raj guun niha ndoo r soj, ne gaa xej nimn soj, quiyaj Diose, gaa ne guun ya doj r soj se vaa cavi i sa soj vaa gii, quiyaj Nimn Diose adonj.

Romanos15 ndoo Jesucrist manj, ne che dan niha raj che nu se vaa yj rihaan Diose ei. 18 Dan me se se camij che se vaa aj quiyaj yo yuvii ma. O se ne n xcnj qui yj danj ma. Maan se cataj xnaanj u nj che inanj se vaa quiyaj Jesucrist gaa racuj so manj se vaa guun nucuj cataj xnaanj u nj rihaan soj si j yanj che maan so, ne che dan cuno soj si j yanj senana Diose, ne dan me se Jesucrist me s racuj manj narij nu nana nihnj camij rihaan soj, ne ve so racuj manj yaj sunj nu suun yaj sunj nanj adonj. 19 Dan me se suun sa nocoo yj, yaj Jesucrist, ne Nimn Diose racuj manj cami j senana Diose, yaj un Jesucrist, gaa ne xcaj yuvii yanj nu anicaj chuman Jerusaln cuent che senana Jesucrist nana sa, ne ndaa yuvii yanj yo chuman gan doj ndaa estad cunaj Ilrico do, xcaj cuent che senana Jesucrist nana sa, ne dan me se cuno nij so nana, quiyj a. 20 O se inanj me raj cataj xnaanj u nj che Jesucrist rihaan yuvii ataa queneen nana che so, ne se tucuyonj man yuvii aj nari nana che so ma. 21 Ve danj amii un danj Diose, taj yo: Yuvii ataa queneen senana so ro, xcaj nij so cuent a. Danj taj danj Diose nanj adonj.

dan me se guun ya raj se vaa s sa me maan soj, tinuj, nocoj. Xcaj ndoo soj cuent, ne neen soj nago soj chrej sa man tin soj ei. 15-16 Tzaj ne cane ndooj suun rihaan soj gaa quiyj yanj cart nihnj nanj . O se neen soj se vaa sa uxr quiyaj Diose cheej, ne ase vaa yaj suun xrej rihaan Diose ro, danj vaa yaj suun maanj rihaan Jesucrist, ne dan me se yaj sunj tucuyonj senana Diose nana sa man soj si j yanj, ne vaa gii nacaj Diose man soj, ne che dan tucuyonj man soj, ne me raj cavej Diose nacaj Diose man soj, ne me raj cunuu sa nimn soj rihaan Diose ei. Dan me se gaa sa soj, quiyaj Nimn Diose, ne che dan cane ndooj suun rihaan soj, ne nu nana nihnj cachronj rihaan yanj cart nihnj a. 17 Dan me se racuj

Nana nihnj taj xnaanj che suun quiyaj suun Pablo rihaan Diose a
14Ve

dan ne cavee cuchi j rihaan nij soj a. Quisj queee gii cachronj se vaa cuchi j rihaan nij soj, tzaj ne ne cavee cuchi j rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa caanj Pablo chuman Jerusaln, ne caanj un so chuman Rom a
22Che

Romanos15,16 soj ma. 23 Tzaj ne cuano nihnj me se navij suun rihanj chuman nihnj, ne guun queee guun raj cuchi j rihaan nij soj, 24 ne che dan me quenen u nj man soj gaa caanj u nj rej cunaj Espaa, raj a. Me r u nj carn u nj chihn soj doj gii, ne niha raj caynj ga soj, ne nano n cuent, gaa ne caanj taaj soj gaj rej cunaj Espaa, raj a. 25 Dan me se caanj u nj chuman Jerusaln cuano, ne quiyaj sunj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman yo adonj. 26 O se nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj estad cunaj Macedonia do, estad cunaj Acaya do, me se me ndoo r nij so rque nij so doj saanj rihaan nij s nique amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln ei. 27 Danj me r maan nij so quiyaj nij so, ne cataj xnaanj maan nij so rihanj se vaa me ndoo r nij so racuj nij so man nij s nique yanj chuman Jerusaln yo adonj. O se yuvii israelit me nij s man Jerusaln, ne nij yuvii israelit quiyaj nari yuvii yanj senana Diose, ne che dan cunuu sa nimn nij yuvii yanj, taj nij s yanj man roj estad yo adonj. Che dan no xcn nij yuvii yanj racuj nij so man nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist man Jerusaln, r nij so a. O se saanj achiin man nij so, ne che dan rque nij yuvii yanj doj saanj man nij so adonj. 28 Che dan vaa suun rihanj tacuachenj saanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Jerusaln, ne dan me se nagoj saanj rihaan nij so, ne xnuu rihanj, ne asa caanj

442 u nj yo nocoo cunaj Espaa ne vaj u nj chrej, ne carn u nj chihn soj a. 29 O se neenj se vaa me r Jesucrist cuchi j rihaan soj, ne racuj so manj cuchi j chihn soj ei. 30 Dan me se che se canoco nu n man s cunaj Jesucrist si j ni j raa man n, che dan ee r n tin n, yaj Nimn Diose, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa racuj soj manj cachi nj niyaj n rihaan Diose cheej . 31 Cachi nj niyaj soj se vaa quinani j rihaan nij s israelit yanj estad Judea s ne amn r niyaj man Jesucrist a. Cachi nj niyaj nij soj se vaa ve nacaj nij s man chuman Jerusaln saanj raaj nagoj man nij so a. Dan me se me raj gaa nica nimn nij so, ne cavej r nij so nacaj nij so saanj rqu nij yuvii yanj a. 32 Gaa ne guun niha uxr raj asa cuchij chihn soj, ne cuchi y u nj chihn soj, sese cavej Diose, gaa ne cunuu cui j r taran n ei. 33 O se me raj gaa xej nimn soj, quiyaj Diose adonj. Ve danj gaa ya ei.

16

Cuchi chana cunaj Febe rihaan nij soj, ne dan me se ravij n n noco man Jesucrist me no, ne yaj suun ndoo no rihaan nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist nij s yanj chuman cunaj Cencrea a. 2 Si j noco man Diose me soj, ne che dan ve cami i soj ga no . O se racuj no man queee yuvii , ne racuj no man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij s amn r niyaj man Jesucrist nij s yanj chuman Rom, r Pablo a

443 maanj, ne che dan sese vaa se cachi in man no, ne racuj soj man no ei. 3 Cataj soj rihaan chana cunaj Priscila do, rihaan s cunaj Aquila do, se vaa ve cayn roj so, raj . O se quiyaj suun roj so gaj che Jesucrist a. 4 Dan me se can nimn roj so cavi roj so cheej, ne che dan nag u nj graci rihaan roj so, ne nago nj ga nij s yanj graci rihaan roj so a. 5 Cataj un soj rihaan nij yuvii noco man Jesucrist yuvii nuu chre tucu roj so se vaa ve cuman nij so, raj . Ne danj cataj un soj rihaan s cunaj Epeneto . O se ee raj man so, ne so me s cuchumn r niyaj man Jesucrist asino yaan rihaan cunudanj nij yuvii man estad cunaj Asia a. 6 Ne cataj soj rihaan chana cunaj Mari se vaa ve cayn no . O se queee ndoo quiyaj suun no che soj a. 7 Ne cataj soj rihaan s cunaj Andrnico do, rihaan s cunaj Junias do, se vaa ve cayn roj so, raj . O se yuvii israelit me roj so gaj, ne quinij roj so taga gaj un a. Nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii ro, neen man roj so, ne gaa asi j ataa cuchuman raj ni yaj u nj man Jesucrist, ne cuchumn r roj so niyaj roj so man Jesucrist a. 8 Ne cataj soj rihaan s cunaj Amplias se vaa ve cayn so, raj . O se noco nj man Jesucrist, ne che dan ee raj man so a. 9 Ne cataj soj rihaan s cunaj Urbano se vaa ve cayn so . Yaj suun so gaj che Jesucrist a. Ne cataj un

Romanos16 soj rihaan s cunaj Estaquis se vaa ve cayn so, raj, che rej ee raj man so a. 10 Ne cataj soj rihaan s cunaj Apeles se vaa ve cayn so, raj . Neen n se vaa s noco raan man Jesucrist me so a. Cataj soj rihaan nij tuvi s cunaj Aristbulo se vaa ve cuman nij so, raj . 11 Ne cataj soj rihaan s cunaj Herodin se vaa ve cayn so . O se s israelit me so gaj a. Ne cataj soj rihaan nij s noco man Jesucrist nij tuvi s cunaj Narciso se vaa ve cuman nij so, raj . 12 Ne cataj soj rihaan chana cunaj Trifena do, rihaan chana cunaj Trifosa do, se vaa ve cayn roj no, raj . O se yaj suun ndoo roj chana yo che s ni j raa man n a. Ne cataj soj rihaan chana cunaj Prsida se vaa ve cayn no, raj . Ee r n man no, ne queee ndoo quiyaj suun no che s ni j raa man n a. 13 Ne cataj soj rihaan s cunaj Rufo se vaa ve cayn so, raj, che se sa uxr noco so man s ni j raa man n a. Cataj un soj rihaan nii so se vaa ve cayn no, raj . O se ase vaa ve yaj chana rihaan tan chana ro, danj yaj no rihanj a. 14 Ne cataj soj rihaan s cunaj Asncrito do, rihaan s cunaj Flegonte do, rihaan s cunaj Hermas do, rihaan s cunaj Patrobas do, rihaan s cunaj Hermes do, rihaan cunudanj yo nij tin n s yanj ga nij so do, se vaa ve cuman nij so . 15 Cataj soj rihaan s cunaj Fillogo do, rihaan chana cunaj Julia do, rihaan s cunaj Nereo do, rihaan ravij

Romanos16 so do, rihaan s cunaj Olimpas do, rihaan cunudanj yo nij s sa noco man Diose yanj ga nij so do, se vaa ve cuman cunudanj nij so, raj . 16 Gaa nari tuvi nij soj, ne ve ndoo cami i soj ga tin soj . Danj quiyaj nij soj, ti haan nij soj se vaa ee r nij soj tin soj ei. Ne cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj nu rihaan chumii me se ve cuman nij soj, r nij so nanj adonj.

444
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Rom, r nij tuvi Pabl a
21Dan

nucuaj me narquej rihaan soj nihnj, tinuj, nocoj. Dan me se vaa yuvii me r cunu soj ga tin soj che nana aj nari soj, ne guun naaj soj che senana Diose, quiyaj nij so, ne che dan guun yanj soj rihaan yuvii yaj danj . 18 Ne yaj suun nij so rihaan Jesucrist si j ni j raa man n ma. Maan se yaj suun nij so che maan nij so adonj. O se ve ndoo vaa nana amii nij so che yuvii , ne danj yaj nij so, tiha yuunj nij so man yuvii , ne ndaa yuvii ne tum cacun tiha yuunj nij so man ei. 19 Dan me se aj cuno cunudanj yuvii se vaa sa uxr cuno soj senana Diose, ne che dan guun niha raj che soj, ne me raj xcaj soj cuent, ne quiyaj soj se sa niyaj Diose a. Tzaj ne navej raj nari soj quiyaj soj tucun chii i mei. 20 Dan me se vaa xej nimn n, yaj Diose . Rayanj quiyaj canan soj rihaan s cunaj Satans, quiyaj Diose, ne me raj quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n se luj che soj nanj adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun yanj n rihaan nij s quiyaj quixra taaj n ga tin n a
17Chrej

me se ve cuman nij soj, r s cunaj Timoteo s yaj suun gaj a. Ne s cunaj Lucio do, s cunaj Jasn do, s cunaj Sospater do, nu nij so me s taj se vaa ve cuman soj, r nij so a. Yuvii israelit me nij so gaj a. 22 S cunaj Tercio mej, ne u nj me s achrn senana s cunaj Pabl rihaan yanj nihnj, ne ve cuman nij soj, raj a. 23 Ne me r s cunaj Gayo se vaa ve cuman nij soj, ne ve tucu so yn u nj, ne nuu chre cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist ve tucu so a. Ne ve cuman soj, taj s cunaj Erasto, ne s ata saanj rihaan chuman nihnj me so a. Ne ve cuman soj, r tin n s cunaj Cuarto a. 24 Dan me se me raj quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n se luj che cunudanj nij soj a. Ve danj gaa ya ei.

soj nari soj nu nana sa camij rihaan soj a. Nana sa che Jesucrist me nana yo a. Dan me se gaa na me se ne cavee xcaj yuvii cuent che senana Diose ma. Tzaj ne yaj ro, ne tihaan Diose senana Diose rihaan n a. 26 Dan me se cane Diose suun rihaan nij s nata senana Diose gaa na, cachron nij so senana Diose rihaan yanj, ne danj quiyaj nij so, ne xcaj cunudanj nij yuvii cuent che senana Diose, ne me r Diose cuchuman r nij yuvii senana

25Guun nucuaj Diose racuj Diose man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr vaa Diose a

445 Diose, ne canoco nij yuvii man Diose, ne Diose me se daj chihaa mj se cavi so ma. 27 Ne Diose me se oruun Diose, ne raa orn so avii cunudanj nana cuu sa a.

Romanos16 Sa uxr quiyaj tan so Jesucrist che n, ne che dan ve cami i n che Diose nu cavii nu caanj a. Sa uxr quiyaj so adonj. Ya ya danj guun adonj.

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Corinto a

U nj ro, me s cunaj Pabl, ne me r Diose cataj xnaanj u nj rihaan yuvii che Jesucrist, ne che dan cune Jesucrist mn u nj gun u nj apstol nata senana so rihaan yuvii a. Ne vaa tin n s cunaj Sstenes, ne ne so gaj nihnj, 2 ne yaj nj yanj nihnj canej nj rihaan nij soj si j amn r niyaj man Diose yanj chuman Corinto si j naquiyaj guee nimn che Jesucrist a. Dan me se canacn Diose man soj guu n soj s naquiyaj guee nimn, ne ve canej yanj nihnj cachee rihaan cunudanj yo nij s yanj me rej maan s t tuva sechuvi i Jesucrist si j ni j raa man n a. Dan me se s ni j raa man nij so ne s ni j raa man maan ya n me ya so a. 3 Me r nj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj ndoo se luj che soj, ne me r nj gaa xej nimn soj, quiyaj roj so adonj.

nag u nj graci rihaan Diose che nij soj che se luj quiyaj Diose che soj che se noco soj man Jesucrist adonj. 5 O se che Jesucrist ro, cavii sa uxr soj, quiyaj Diose . Dan me se uxr xcaj soj cuent, ne uxr nari soj nana sa, quiyaj Diose, 6 ne danj quiyaj soj che se sa uxr nari soj senana Jesucrist nana tucuyn u nj man soj a. 7 Ne a se sa rqu Nimn Diose rihaan n ne achiin man soj a ma. O se aj vaa nu yo rihaan soj, ne navi j ndoo soj cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj nanj adonj. 8 Ne so me s racuj ndoo man soj, ne guun nucuaj soj canoco raan soj man so ndaa gii cane so cacun che yuvii , ne se tum soj cacun, quiyaj so a ma. 9 Vaa che gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nago s cunaj Pabl graci rihaan Diose che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Corinto a
4Niganj

446

447 nucuaj r n man Diose, ne Diose me s canacn man soj guun tuvi soj ga tan so Jesucrist si j ni j raa man n adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij quiyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Corinto, naquiyaj nij so queee xne man nij so a

I Corintios1 se cavee cataj soj se vaa cheej cata ne soj ma. Danj gaa, ne guun niha raj . O se cata ne soj che Jesucrist, cataj soj, ne cami i ya soj . 16 Cuta ne un u nj man nij tucua s cunaj Estfanas, tzaj ne ne nu sa raj sese cuta ne u nj man yo taaj yuvii a ma. 17 O se nuvi suun cuta ne yuvii ataj ma. O se can xa Jesucrist manj nataj senana Diose nana sa rihaan yuvii , tzaj ne navej r so cavi i ra u nj nana cuu nachran cami i u nj ma. Maan se nana nica inanj cami i u nj, gaa ne cavee xcaj yuvii cuent se vaa nuve nana avii raa yuvii me nana yo, maan ne senana Jesucrist ya me yo adonj. Dan me se ya xcaj nij yuvii cuent se vaa ya cavi Jesucrist rihaan rcutze che nij so, ne cavee cuchuman r nij yuvii cuno nij yuvii nana nica cami i u nj adonj.

me se cuno soj cami j, tinuj, nocoj. Ne che sechuvi i ya Jesucrist si j ni j raa man n ro, me achn ni yj yaj rihaan nij soj se vaa yoo cuyaan gaa r taran soj do, yoo cuyaan cami i soj do, yoo rcuaaan gaa soj do, raj chuguanj. 11 Dan me se cataj xnaanj nij tuvi s cunaj Clo rihanj se vaa unu soj ga tin soj ne uun vi j ndoo soj, nanj tinuj, nocoj. 12 Dan me se taaj nij soj taj: U nj me s noco senana s cunaj Pabl a. Yo taaj nij soj taj: U nj me s noco senana s cunaj Apolos a. Yo taaj nij soj taj: U nj me s noco senana s cunaj Pedr a. Yo taaj nij soj taj: U nj me s noco senana Jesucrist a. Dan me se danj vaa o o taaj soj a. 13 Ne me che yaj soj danj ga. O se nuvi queee Jesucrist vaa ma. Taj che gaa queee xne soj ma. Cavi man u nj rihaan rcutze che soj na. Cata ne soj che man u nj na. Taj ma. Che dan, me che taj taaj soj se vaa si j noco manj me taaj soj ga. 14-15 Dan me se ne cuta ne u nj man soj ma. Maan se orn s cunaj Crispo do, s cunaj Gayo do, cata ne quiyj, ne che dan

10Dan

me se vaa yuvii cacaa nu cavii nu caanj, ne nata nii nana se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze uno nij yuvii yo, tzaj ne taj se y cuchuman r nij yuvii ma. Nana sn rmaan me nana yo rihaan nij so nanj adonj. Tzaj ne ino vaa r n si j cavi i sa, ne neen n se vaa che nana yo ro, guun nucuaj Diose ti nanii Diose man n rihaan sayuun adonj. 19 Ne danj Diose taj: Nij s avii ndoo raa ro, guun nij so s niyon, qui yj, ne se guun nucuaj nij so xcaj nij so

18Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa che se can Diose man Jesucrist rihaan chumii nihnj, che dan neen n se vaa avii ndoo raa Diose a

I Corintios1 cuent che nana sa, qui yj ma, taj nana no rihaan danj Diose . 20 Ne daj ran nu nij s avii ndoo raa man rihaan chumii nihnj cuano, r soj ga. Yaj nihnj me se nana sn rmaan avii raa nij so, quiyaj Diose nanj adonj. 21 O se nij s man rihaan chumii nihnj ro, ne cavi i raa nij so daj vaa Diose ma. Tzaj ne s cuu raa me Diose, ne maan Diose carn chrej rihaan nij so, gaa ne se gaa nanj xcaj nij so cuent che so adonj. O se me r Diose cuno nij yuvii nana amii natj nj, ne sese cuno nij yuvii , ne ti nanii Diose man nij yuvii rihaan sayuun, ne dan me se nda se nana sn rmaan me nana amii nj, r taaj nij yuvii ro, tzaj ne orn nana yo me nana ti nanii man yuvii rihaan sayuun nanj adonj. 22 Ne xa nij yuvii israelit, tzaj ne me uxr r nij so quiyaj Diose suun sa nocoo queneen nij so, ne xa nij yuvii yanj, tzaj ne me r nij so cuno nij so nana cuu . 23 Tzaj ne amii natj nj nana se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze che yuvii , ne naaj nij yuvii israelit cuno nij so nana yo, ne nij yuvii yanj taj se vaa nana sn rmaan me nana yo un adonj. 24 Tzaj ne aj canacn Diose man taaj nij yuvii israelit do, man taaj nij yuvii yanj do, se vaa canoco nij so man so, ne gaa uno nij so nana amii natj nj, ne uun ya r nij so se vaa s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me Jesucrist, ne xcaj nij so cuent se vaa ya nucuaj ndoo Diose ne ya avii ndoo raa Diose, che se can Diose man Jesucrist rihaan

448 chumii nihnj adonj. 25 Dan me se nda se nana sn rmaan me nana rqu Diose, r taaj nij yuvii , tzaj ne nuve nana sn rmaan me nana yo ma. O se avii doj raa Diose rihaan nij yuvii nanj ei. Ne nda se ninaj ndoo Diose, r taaj nij yuvii , tzaj ne ne ninaj Diose ma. O se Diose ro, me s nucuaj ndoo doj rihaan nij yuvii nucuaj ndoo adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa che se s niyon me n, che dan neen n se vaa inanj che Jesucrist me cavii sa n a

me se xcaj nij soj cuent daj quiyaj Diose gaa canacn Diose man maan soj, tinuj, nocoj. Doj vaa nij s avii ndoo raa ni j scanj soj . Doj vaa nij s nucuaj ni j scanj soj . Doj vaa nij s xnaanj ni j scanj soj . Nuve yuvi i sa doj rihaan yo yuvii me maan soj ma. 27 Maan se inanj s niyon narii Diose, ne dan me se nacaj Diose man nij s niyon, che rej me r Diose guun naaj nij s avii ndoo raa nanj . Ne s uun narii Diose, ne dan me se nacaj Diose man nij so, che rej me r Diose guun naaj nij s vaa suun nanj adonj. 28 Ne taj yuvee n nij s narii Diose man ma, taj nij yuvii man rihaan chumii nihnj, tzaj ne nacaj Diose man nij so, ne quiyaj canan nij so rihaan nij s guun chij doj man rihaan chumii nihnj adonj. 29 Dan me se asa quisj, gaa ne a yuvii se quisj r cami i sa che maan rihaan Diose se vaa si j sa uxr me maan a. 30 Dan me se Diose

26Dan

449 me s yaj ni j raa Jesucrist man soj, ne che orn Jesucrist avii raa n, quiyaj Diose . Che orn Jesucrist cunuu sa nimn n rihaan Diose . Che Jesucrist me n s sa rihaan Diose, quiyaj Diose . Che Jesucrist quinanii n rihaan sayuun, quiyaj Diose . 31 Che dan no xcn n quiyaj n ndaa vaa taj danj Diose . Dan me se taj danj Diose: Se camii sa n che maan n ma. Inanj che maan Diose guun r n cami i sa n . Danj taj danj Diose adonj.

I Corintios1,2 dan nuve chee se cavii ndoo ra u nj me cuchumn r soj cuno soj nana yo ma. Tananj che se vaa rqu Diose se nucuaj man n me cuchumn r soj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ino uxr vaa nana avii raa nij s man rihaan chumii nihnj ga se-nana Diose nana sa a

Neen nij soj se vaa gaa cuch u nj chihn soj, ne nat u nj senana Diose rihaan soj, ne ne guun r u nj cami i u nj nana nachran ndoo rihaan soj, man tinuj, man nocoj. O se ne guun r u nj cataj soj se vaa avii ndoo ra u nj ma. 2 Tananj yoo guun r u nj cataj xnaanj u nj che orn Jesucrist se vaa cavi so rihaan rcutze che soj a. 3 Dan me se gaa cuch u nj rihaan soj, ne guun naaj u nj cami i u nj, ne cuchuvi nimanj, ne quirij ndoo manj nanj . 4 Ne xa nana nat u nj rihaan nij soj, tzaj ne nuve nana cavii raa yuvii me nana yo ma. Tzaj ne cuno nij soj nana, ne guun ya r soj se vaa Nimn Diose rqu nana yo manj, ne guun ya r soj se vaa maan Diose rqu se nucuaj manj cami j nana yo rihaan soj adonj. 5 Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne cami i Pabl nana nachran rihaan nij s man Corinto ma. Maan se inanj cataj xnaanj so se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze che n a

me se nana cuu amii nj rihaan nij yuvii vaa chij r, tzaj ne nuve nana avii raa yuvii man rihaan chumii nihnj cuano me nana amii nj ma. Ne amii nj nana avii raa nij s uun chij rihaan chumii nihnj ma. O se neen nj se vaa nichru n canee Diose suun uun chij ata nij so nanj adonj. 7 Tzaj ne amii nj senana Diose nana cuu adonj. Dan me se gaa ataa quiyaj Diose chumii , ne yoo guun r Diose se vaa cuno yuvii nana cuu yo, ne cavi i sa yuvii , ne ve ndoo gaa yuvii , tzaj ne nij s man gaa na ro, ne queneen nij so nana yo ma. Ndaa yaj me tihaan naca Diose nana yo rihaan yuvii nanj adonj. 8 Ne queneen nij s uun chij man rihaan chumii nihnj senana Diose nana cuu ma. Dan me se Jesucrist me s guun chij ndoo rej xta, ne sese queneen nij s uun chij man rihaan chumii nihnj senana Diose, ne ne cachron nij so man Jesucrist rihaan rcutze asuun saj ma. 9 Tzaj ne danj Diose taj se vaa a yuvii ne guun nucuaj xcaj cuent che se vaa quiyaj Diose che n si j arj cochroj rihaan Diose a. Danj taj danj Diose . 10 Tzaj ne tihaan Nimn Diose man nj che

6Dan

I Corintios2,3 nij rasuun quiyaj Diose che n si j arj cochroj rihaan Diose, ne dan me se tihaan Nimn Diose rasuun yo man nj, quiyaj maan Diose . Dan me se nuchruj raa Nimn Diose cunudanj rasuun, ne sa uxr nuchruj raa Nimn Diose daj vaa maan Diose adonj. 11 O se a yuvii ne neen daj vaa rasuun ni j yuve nimn yo yuvii ma. O se orn nimn yuvii neen daj vaa nimn maan yuvii nanj adonj. Ne danj vaa Diose un a. A n se cavee xcaj cuent daj vaa Diose ma. Maan se orn Nimn Diose me s neen daj vaa Diose nanj adonj. 12 Ne ino uxr vaa nimn nj ga nimn nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne xa nj, tzaj ne nuu Nimn Diose nimn nj, ne che dan me xcaj nj cuent daj vaa nij se sa rqu Diose rihaan n adonj. 13 Dan me se gaa nata nj rihaan yuvii che nij se sa rqu Diose rihaan n, ne ne amii nj nana avii raa yuvii ma. Maan se amii nj nana tucuyn Nimn Diose man nj, ne tucuyn nj nana yo rihaan yuvii nuu Nimn Diose nimn adonj. 14 O se navej r yuvii man rihaan chumii nihnj cuno nij so nana amii Nimn Diose ma. O se sn rmaan nana amii Nimn Diose, r nij so, ne ne racuj Nimn Diose man nij so naquiyaj cuu nij so nana yo a man adonj. Che dan taj se y cuno nij so ma. 15 Xa s racuj Nimn Diose man, tzaj ne neen so naquiyaj cuu so cunudanj rasuun, tzaj ne se cavee naquiyaj cuu yo yuvii man so ma. Se guun nucuaj nij yuvii xcaj nij yuvii

450 cuent daj vaa r so ma. 16 Dan me se danj Diose taj: A yuvii ne neen daj vaa r s ni j raa man n ma. Se guun nucuaj yuvii nago yuvii chrej man s ni j raa man n ma. Danj taj danj Diose . Ne ase vaa r Jesucrist ro, danj vaa r maan nj, ne che dan se guun nucuaj yuvii naquiyaj cuu yuvii man nj a man adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che suun quiyaj suun Pabl rihaan Diose se vaa tucuyn so se-nana Diose rihaan nij s man Corinto a

Dan me se ase vaa yuvii tihaj guun chee canoco man Jesucrist ro, danj vaa nij soj gaa cuch u nj rihaan soj, tinuj, nocoj. O se vaa niyon doj r soj, ne ataa doj nari soj cuno soj rihaan Nimn Diose, ne quiyaj ndoo soj se vaa me r nee man soj quiyaj soj, ne che dan ne cavee cami j nana chij rihaan soj a ma. 2 Ne guun nucuaj soj cuno soj nana chij amii Nimn Diose a ma. Maan se inanj nana tucuyn nii man xnii camii u nj rihaan soj, ne ve danj vaa soj ndaa se cuano nihnj, ne ne guun nucuaj soj cuno soj nana chij a man adonj. 3 Dan me se yaj ndoo soj se vaa me r inanj nee man soj quiyaj soj, ne dan me se uun xcoj ruvaa ndoo r soj niyaj soj tin soj, ne che dan unu soj ga tin soj, ne che dan me neen nj se vaa ne uno soj amii Nimn Diose a man chuguanj. Maan se ase vaa naj guun yuvii man rihaan chumii nihnj ro, danj vaa soj adonj. 4 Dan me se taj yoo tuvi soj: Si j noco man s cunaj Pabl mej .

451 Ne yo so ro, taj: Si j noco man s cunaj Apolos mej . Danj amii o o taaj soj, ne che dan ase vaa naj guun yuvii man rihaan chumii nihnj vaa soj, r u nj nanj . 5 Daj si j me s cunaj Apolos, ne daj si j mej, r soj ga. Maan se s yaj suun uun rihaan s ni j raa man n me nj, ne ino vaa suun ata o o nj, quiyaj so, ne che suun quiyaj suun nj ro, che dan amn r soj niyaj soj man s ni j raa man n a. 6 Dan me se asino yaan cataj xnaanj u nj senana Diose rihaan soj, gaa ne cuchi s cunaj Apolos un rihaan soj, gaa ne sa doj tucuyn so nu senana Diose rihaan soj, tzaj ne maan Diose me s quiyaj canoco sa nimn soj man so, 7 ne che dan taj che canoco soj manj do, man s cunaj Apolos do ma. Maan se no xcn soj canoco soj man orn Diose adonj. 8 Ne o cuyaan vaa u nj ga s cunaj Apolos, ne vaa gii naruvee Diose rihaan nj che suun yaj suun nj, 9 ne dan me se yaj suun nj che Diose, ne cane Diose suun rihaan nj tucuyn nj senana Diose rihaan soj nanj adonj.

I Corintios3 tu m so man maan so, ne sa gaa nana tucuyn so rihaan soj . 11 Se guun cuchruj nii yo tucun rihaan soj ma. O se setucuanj Jesucrist me tucun cuchruj u nj rihaan soj, ne ne n xcn nii cuchruj nii yo tucun rihaan soj man adonj. 12 Ne ve ndoo tucuyn taaj nij yuvii setucuanj Jesucrist rihaan soj, ne nana nij doj tucuyn yo taaj nij yuvii rihaan soj, 13 tzaj ne vaa gii queneen n daj vaa nana tucuyn o o so rihaan soj, ne dan me se cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne xa suun quiyaj suun o o nj si j tucuyn senana Diose, tzaj ne cachen suun yo rque yaan, quiyaj Jesucrist, ne queneen nj daj vaa nana tucuyn o o nj nanj adonj. 14 Dan me se sese se cacaa nana tucuyn yoo so, ne queneen n se vaa ve tucuyn so senana Diose, ne naruvee Diose rihaan so, 15 tzaj ne sese cacaa nu nana tucuyn so, ne queneen n se vaa taj yuvee n nana tucuyn so rihaan yuvii , ne a xco se naruvee Diose rihaan so nu che suun quiyaj suun so a ma. Dan me se quinani i maan so rihaan sayuun, tzaj ne nana tucuyn so cacaa, ne orn so quinani i rihaan sayuun nanj adonj. 16-17 Ne neen soj se vaa sese tiri yoo so man ve navj yuvii rihaan Diose ro, ne tiri Diose man so un, ne ase vaa ve navj yuvii rihaan Diose ro, tanga danj vaa maan soj rihaan Diose, ne yanj Nimn Diose ga soj, ne che dan ne n xcn yuvii tucunu yuvii man soj ma. O se sese cunu soj ga

me se ase vaa s ve uchruj tanga chihn cayn ve ro, vaa u nj, ne ve cuchruj u nj tucun canoco soj, che yan cane Diose suun yo rihanj, ne cuano ro, tucuyn yo so nana rihaan soj a. Dan me se no xcn o o s tucuyn nana rihaan soj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn o o s me r tucuyn se-nana Diose tu m so man maan so, gaa ne sa tucuyn so a
10Dan

I Corintios3,4 tin soj, ne quiri soj, ne tiri Diose man s quiyaj danj man soj, ne cacaa so adonj. 18 Sese vaa yoo tuvi soj avii ndoo raa nana cuu chij nana uno yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, ne dan me se cane r so ga rej amii danj nanj ei. Se guun tiha yuunj so man maan so ma. Maan se xcaj so cuent ne naquiyaj so s sn rmaan man so, gaa ne cavee quisi j so guun so s avii ndoo raa doj chuguanj. Dan me se tananj a nari so nana ya, ne y nu cavi i sa so doj nanj adonj. 19 Nana avii raa yuvii man rihaan chumii nihnj cuano ro, daj chihaa mj taj se uun nana yo rihaan Diose ma. O se danj Diose taj se vaa yuvii avii raa ro, me r nij so tiha yuunj nij so tuvi nij so, tzaj ne nicaj Diose nana avii raa nij so, ne tiha yuunj Diose man maan nij so nanj adonj. Danj taj danj Diose ei. 20 Ne taj un danj Diose se vaa neen Diose se vaa taj yuvee n nana avii raa yuvii man rihaan chumii nihnj a ma. Danj taj danj Diose a. 21 Che dan ne n xcn n cami i xta n che nana avii raa yoo yuvii ma. Se guun cataj n se vaa sa doj avii raa yoo so, ne yo so nij yaj, cataj n ma. Tzaj ne xcaj n cuent daj amii o o nij so . O se nana amii yuvii do, nu rasuun man rihaan chumii nihnj do, cavee cavi i sa doj maan soj quiyaj me maan rasuun yo, ne vaa se uun nana amii nij sno do, rasuun man rihaan chumii nihnj do, rihaan soj ei. 22 Dan me se nana amij do, nana amii s cunaj Apolos do, nana amii

452 s cunaj Pedr do, vaa se uun nana yo rihaan soj, ne rasuun man rihaan chumii nihnj ro, vaa se uun yo rihaan soj . Ne sese vaa ina soj, ne cavi i sa soj, che se vaa ina soj a. Sese cavi soj, ne cavee cavi i sa soj un a. Ne sese ran soj cuano nihnj do, sese quiran soj rej rihaan n do, ne nu nij rasuun yo me vaa se uun rihaan soj . 23 O se s noco man Jesucrist me soj, ne tani j Diose me Jesucrist un a.

Dan me se me r nj xcaj cunudanj yuvii cuent se vaa si j yaj suun rihaan Jesucrist me nj, ne no xcn nj nata nj nana me r Diose ti haan naca Diose man yuvii nanj . 2 Dan me se no xcn nj quiyaj suun nj nu suun cane Diose rihaan nj, ne se cavee cane r nj ga suun yo a ma. 3 Tzaj ne cavee se naquiyaj cuu soj manj do, cavee se naj guun cuese naquiyaj cuu cheej do, tzaj ne taj se yaj ma. O se a man u nj ne naquiyaj cu u nj daj yj ma. 4 A cacun ne tum u nj cuano, r u nj, tzaj ne dan me se ne nen u nj daj vaa man maanj ma. O se orn s ni j raa man n me s no xcn naquiyaj cuu cheej nanj adonj. 5 Che dan se guun naquiyaj cuu soj cacun che yuvii ma. Maan se navi j soj cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj ei. Cuano nihnj me se ne neen sa n daj vaa yaj o o yuvii , tzaj ne asa cana s ni j raa man n, ne ti haan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa s ni j raa man n me s naquiyaj cuu man n vaa gii a

453 so rihaan n daj vaa yaj o o yuvii man rihaan chumii nihnj, ne sese sa quiyaj yoo so, ne maan Diose cataj se vaa sa quiyaj so adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne noco sa nij s man Corinto nana tucuyn Pabl man nij so a

I Corintios4 nj, che se vaa s yanj rmaan me nj a. 10 Dan me se ase vaa s niyon vaa nj rihaan chumii nihnj, che Jesucrist, tzaj ne s cuu raa me soj che Jesucrist, r soj a. Ne s nucuaj ndoo me soj, r soj, tzaj ne nj me se s inaj me nj a. Ne ve ndoo arj cochroj yuvii rihaan soj, tzaj ne xa maan nj, tzaj ne tananj a nachri yuvii niyaj yuvii man nj a. 11 Nu cana me se achiin se ch rihaan nj do, achiin se coo nj do, achiin yatzj quitaj xr nj do . Tucuxru ndoo nii man nj, ne neen nii se vaa taj vaj to nj a. 12 Dan me se yaj suun ndoo nj, gaa ne avee ri nj se achiin man nj a. Nachri nii niyaj nii man nj, tzaj ne amii nj nana luj rihaan nij s nachri niyaj man nj, ne yaj nii sayuun man nj, tzaj ne ne ane r nj ga suun vaa rihaan nj a man adonj. 13 Nana nij amii nii rihaan nj, tzaj ne nana sa amii nj ga nij s amii nij che nj a. Ase vaa nacaj nanu nii rihaan cunudanj rasuun man rihaan chumii ro, danj vaa nj rihaan chumii nihnj nu cana, ne ve danj vaa nj ndaa cuano nihnj nanj adonj. 14 Dan me se quisj cachrn u nj nana nihnj nayaa soj, ne nuve chee se me raj guun naaj soj me cachronj nana nihnj ma. O se ase vaa tanj vaa soj rihanj, tinuj, nocoj, ne che se ee raj man soj, che dan me raj narquej chrej sa man soj ei. 15 Cavee se cuchi chi mj s tucuyn che Jesucrist rihaan soj, tzaj ne asinoj me s cataj xnaanj senana Diose nana sa rihaan soj . Canoco soj man Jesucrist ga unj, ne che dan

me se aj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa maan Jesucrist naquiyaj cuu che nj ga s cunaj Apolos, ne me raj queneen soj man nj, ne xcaj soj cuent se vaa no xcn soj cuno soj nana aj cataj xnaanj Diose rihaan n nana no rihaan yanj . Dan me se se cataj soj se vaa sa doj vaa yoo tuvi nj rihaan yo tuvi nj ma. 7 Sa doj vaa so rihaan yo yuvii , r so na. Me s cataj rihaan so se vaa sa doj vaa so ga, man tinuj, man nocoj. Siy so ro, me se me s rqu yo rihaan so ga. Man so quiyaj na. Ase Diose quiyaj xa. Sese rqu Diose nu siy so rihaan so, ne taj che cami i xta so a doj ma. 8 Ne xa soj, tzaj ne a rasuun ne achiin man soj, r soj, ne ruvee me soj, r soj, ne rii tanga ndoo soj, r soj a. Ne xa nj, tzaj ne a doj ne rii tanga nj, r soj a. Sese ya rii tanga soj, ne guun niha uxr raj, ne ndaa a nj quiri i tanga ga soj ei. 9 Ne xa nj apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj, tzaj ne ase vaa s naj rmaan ro, danj vaa nj rihaan chumii nihnj, ne si j daj doj cavi me nj, quiyaj Diose, raj a. Che dan niyaj ndoo nij s man rihaan chumii nihnj niyaj maan nij semoz Diose niyaj ndoo man

6Dan

I Corintios4,5 ase vaa rej soj vaa unj, tinuj, nocoj. dan me cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa ase vaa y unj ro, danj gaa quiyaj guee soj un a. 17 Che dan canej u nj man s cunaj Timoteo cuchi so rihaan soj, ne s noco man s ni j raa man n me so ga unj, ne che dan ase vaa tanj vaa so a. Ee raj man so, ne nucuaj raj man so nanj adonj. Cataj xnaanj un so rihaan soj nu tucun noco unj che Jesucrist, ne o cuyaan vaa nana tucuyn so ga nana tucuyn unj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist man cunudanj nij chuman rej vaj unj a. 18 Guun chee taaj nij soj camii xta taaj nij soj, ne xa nij s amii xta, tzaj ne se cuchi maanj rihaan soj, r nij so a. 19 Tzaj ne rayanj ya cuchi maanj rihaan soj, sese cavej s ni j raa man n, gaa ne nuve inanj che nana amii xta nij so xcaj unj cuent ma. O se xcaj unj cuent sese ya quisi j nij so quiyaj nij so ndaa vaa taj nij so adonj. 20 O se se guun chij n ga Diose quiyaj nana tuva uun n ma. O se guun chij n ga Diose, quiyaj suun guun nucuaj n quiyaj suun n che Diose adonj. 21 Me se me r soj qui yj ga soj asa cuch unj rihaan soj ga. Me r soj qui y unj sayuun man soj na. Ase me r soj gaa ee r unj man soj ne ve cami j ga soj xa.
16Che

454 cacun scanj nij soj, ne cacun chii i ndoo me yo, ne a nij s ne noco man Diose ne yaj danj ma. Dan me se vaa yoo s otoj ga nica rej ni j scanj soj, taj nii ei. 2 Me che amii xta soj ga. Me che ne nan r soj ga. Me che ne quiri i yanj soj man s tum cacun ni j scanj soj ga. 3-4 Nuvi ya xa u nj ne ga soj cuano, tzaj ne nuchruj raa ndooj che soj, ne nana nihnj ro, amii u nj, ne ase uun r soj gaa nej ga soj ro, danj guun r soj cuno soj nana nihnj . Che dan asa cunuu chre soj, ne xcaj soj cuent che rej ya nicu n nimn u nj scanj soj, quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n, ne che Jesucrist si j ni j raa man n taj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ya tum ndoo sno yo cacun, 5 ne taj xnaanj u nj rihaan soj se vaa tacuachn soj man s tum cacun yo rihaan s chree cunaj Satans, gaa ne quiran ndoo nee man so sayuun, quiyaj s chree, gaa ne sese xcaj sa so cuent, ne gaa asa cana s ni j raa man n cane so cacun che yuvii , gaa ne quinani i nimn so, quiyaj s ni j raa man n a. 6 Ne chihan uxr vaa gaa amii xta soj, man tinuj, man nocoj. Neen soj se vaa yo cunaj levadura yaj naraa nana rque rachrn a. Doj tzin yo cunaj levadura yaj naraa nana rque nocoo ndoo cunj adonj. Ne ase vaa levadura rihaan cunj yo ro, danj vaa orn s yaj cacun rihaan soj, ne dan me se quiri queee soj, quiyaj orn s tum cacun ni j scanj soj ei. 7 Che dan me, ne quiri i yanj soj nu se nij ni j scanj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ane Pabl suun rihaan nij s man Corinto se vaa quiri i yanj nij so man o s tum cacun ni j scanj nij so a

Dan me se nata nii rihanj se vaa ni j o s tum ndoo

455 soj, gaa ne ase vaa cunj naca sa ro, danj gaa soj, ne se guun qui nij se nij scanj soj a ma. Xa soj, tzaj ne ya vaa sa soj, quiyaj Jesucrist, ne dan me se aj cavi so che n, ne ase vaa carn matzinj rihaan sayuun che nij yuvii israelit gaa na ro, danj vaa carn Jesucrist rihaan nu sayuun che n, ne se quiran n sayuun che cacun tum n a ma. 8 Che dan, ase vaa navij r nij yuvii israelit chaanj pascu chaanj avi matzinj che nij so ro, danj gaa ve ndoo quiyaj maan n rihaan Diose cuano, che rej cavi Jesucrist che n . Dan me se yuvii israelit ro, rij nij so nu se cunaj levadura man tucu nij so gaa navij r nij so chaanj pascu, ne o cuyaan quiyaj n ga nij so, quirii j n nu se chii i man nimn n, gaa ne se gaa chii i nimn n ei. Se quiyaj n se nij quiyaj n gaa rque ma. Tananj cami i chij n, ne inanj tucun ya quiyaj n .

I Corintios5,6 ina un a. Tzaj ne sese me r soj guun yanj soj ga nij s yaj cacun man rihaan chumii nihnj, ne me rej caanj soj ga. O se man nij so rihaan nu cachra chumii nihnj, ne se cavee cu rihanj soj rihaan nij so rihaan chumii nihnj ma. 11 Maan se che soj cachrn u nj nana nihnj se vaa se guun cunuu chre soj ga yoo s taj uun tin man soj, ne ne ya noco so man Jesucrist, ne ni j so scanj soj ei. Dan me se sese tin soj me so, taj yoo so, tzaj ne sese yaj so cacun ga chana do, sese uun xcoj ruvaa r so do, sese navj so rihaan yaanj ne vaa ina do, sese nachri so niyaj so tuvi so do, sese s xno me so do, sese s ituu me so do, ne se cunuu chre soj ga so do, a ne n xcn so cataj tinuj soj man so a mei. Ne a chraa se ch soj ga so a ma. 12-13 Dan me se ne n xcn u nj cane u nj cacun che nij s ne noco man Diose ma. Maan Diose n xcn cane cacun che nij so adonj. Tzaj ne no xcn soj cane soj cacun che nij tin soj s nuu chre ga soj, ne danj Diose taj: Quiri i yanj soj man s chii i ni j scanj maan soj . Danj taj danj Diose adonj.

can u nj nana rihaan soj rihaan yo yanj se vaa se cunuu chre soj ga nij s yaj cacun ga chana adonj. 10 Tzaj ne ne cami i u nj che s man rihaan chumii nihnj s ne noco man Jesucrist ma. Dan me se nij so me s yaj ndoo cacun ga chana, ne uun xcoj ruvaa r nij so neen nij so tuvi nij so, ne yaj ituu nij so siyaj tuvi nij so, ne navj nij so rihaan yaanj ne vaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese vaa o s taj se vaa tin n me so, tzaj ne sese yaj ndoo so cacun, ne se ch n chraa ga so a
9A j

Gaa unu soj ga tin soj, ne anj soj uchruj soj cacun rihaan cuese s ne amn r niyaj man Jesucrist ne ne anj soj rihaan yoo tuvi nij s sa noco man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n cami i n che pleit man scanj n rihaan nij cuese man chihn n a. Ne se guun quiyaj n cacun man tin n ma

I Corintios6 Diose man chuguanj. Nij uxr vaa yaj soj danj ei. 2 Ne ne neen soj se vaa vaa gii, ne cane n si j sa noco man Diose cunudanj cacun che cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj a. Sese cane soj cacun che cunudanj chumii vaa gii, gaa ne me che se guun nucuaj soj cane soj cacun che cacun leej nii cuano ga. 3 Ne neen soj se vaa vaa gii, ne ndaa che ya semoz Diose cane n cacun vaa gii a. Che dan me ya guun nucuaj ya soj cane soj cacun che daj a nij s man rihaan chumii nihnj cuano ei. 4 Che dan, sese vaa cacun scanj soj rihaan chumii nihnj, ne caanj cuchruj soj cacun rihaan naj guun s amn r niyaj man Jesucrist ei. Me maan s nica doj rihaan cunudanj soj ro, guun nucuaj so cane so cacun che tin soj ei. 5 Dan me se vaa che guun naaj ya soj che se vaa yaj soj danj ei. Ne nuvi a tin soj s guun nucuaj naquiyaj cuu man pleit che tin soj s man scanj soj a a. 6 Tzaj ne nuve, maan se inanj unu soj ga tin soj, maan ne ndaa anj soj uchruj soj cacun yaj soj rihaan nij s ne amn r niyaj man Jesucrist, ne nij uxr vaa yaj soj adonj. 7 Che yan unu soj ga tin soj me se aj tum uxr soj cacun vaa nanj adonj. A j quiri nu soj, ne sa doj sese cane cachri j r soj quiyaj chii i tin soj man soj do, cane r soj quiyaj ituu cachri j tin soj man siyaj soj do, nanj ei. 8 Tzaj ne navej r soj quiyaj soj danj, maan ne tananj a maan soj yaj chii i man tin

456 soj do, yaj ituu soj siyaj tin soj do, nanj chiha. 9 Ne neen soj se vaa se cayn nij s chii i ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a. Se guun tiha yuunj soj man maan soj ma. O se s chii i do, s navj rihaan yaanj ne vaa ina do, s otoj ga nica tuvi do, chii chana do, s otoj ga chii chana do, 10 s ituu do, s uun xcoj ruvaa r do, s xno do, s nachri niyaj tuvi do, s tiha yuunj man tuvi do, se cayn nij so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma. 11 Dan me se danj inanj quiyaj taaj soj gaa rque, tzaj ne yaj me se xnj cacun taj xr soj, ne cunuu sa nimn soj, ne cunuu sa soj rihaan Diose, quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n do, quiyaj Nimn Diose s noco n man do, cuano ei.

me se taj ya un nii, ne: S vaa yanj rihaan mej a. Cavee qui y u nj naj guun rasuun me raj qui yj . Tzaj ne se cavii sa u nj, quiyaj naj guun rasuun me raj qui yj a ma. Dan me se ya uxr s vaa yanj rihaan mej, tzaj ne se cavej raj guun chij a doj rasuun rihanj ma. 13 Dan me se taj ya un nii, ne: Vaa rque n a. Che dan cha n a. Inanj che rque n ro, vaa se ch yo a. Ne che se ch yo vaa rque n un, taj un nii a. Dan me se ya uxr ei. Danj vaa roj yo ei. Tzaj ne Diose quiyaj navi j roj yo nanj chuguanj. Dan me se xa

12Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n quiyaj n cacun ga chana ma

457 nee man n, tzaj ne nuve se quiyaj naj guun rasuun chii i ga chana me yo ma. Se cayn ga s ni j raa man n me yo, ne rej ne so me un yo chuguanj. 14 Dan me se nda r se vaa naquiyaj ina Diose man s ni j raa man n gaa cavi so ro, danj guun nucuaj Diose cunuu ina un maan n quiyaj un so nanj adonj. 15 Ne ne neen soj se vaa nee man nij soj me se ase vaa nee man Jesucrist ro, vaa nee man soj a. Dan me se cavee ni caj n nee man Jesucrist, ne cunuu rcuaaan yo ga chana niha r ga chii, quiyaj n na. Se cavee gaa danj quiyaj n a ma. 16 Dan me se ne neen soj se vaa s otoj ga chana niha r ro, nuu o nee man so ga chana yo a. Dan me se ase vaa orn yuvii vaa so ga chana yo nanj chuguanj. Danj Diose taj: Ase vaa orn yuvii ro, danj vaa roj so a. Danj amii danj Diose ei. 17 Tzaj ne sese guun tuvi n ga s ni j raa man n, ne o vaa nimn n ga so adonj. 18 Tu m uxr soj man soj, ne naxuun soj man soj rihaan nij chana niha chana me r cotoj ga soj ei. Se cavej uxr r soj quiyaj soj danj ma. Naj guun cacun quiyaj maan sno ro, nuve cacu n quiyaj so man maan nee man so me cacun yo ma. Tzaj ne sese quiyaj sno cacun ga chana niha r, ne yo me cacun quiyaj so man maan nee man so adonj. 19 Ne ne neen soj se vaa ase vaa nuvi sa ndoo vaa nee man soj, ne rej yanj Nimn Diose me yo a. Dan me se Diose me s rqu nee man

I Corintios6,7 soj rihaan soj, ne nuve siyaj maan soj me nee man soj a man adonj. 20 Dan me se vaa ndoo yuvee n soj rihaan Diose, ne nocoo ndoo naruvee so gaa quirnj so man soj, ne che dan no xcn soj quiyaj suun nee man soj che Diose, ne ve ndoo cami i yuvii che Diose, quiyaj soj ei.

Ne cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj che rasuun xnanj soj manj a. Dan me se sa vaa sese se xcaj tuvi sno ga chana saj adonj. Sa vaa sese quinaj uun so, cayn maan so adonj. 2 Tzaj ne cuano nihnj me se yaj ndoo yuvii cacun ga chana, ne che dan cavee a doj xcaj sno man nica so nanj . Dan me se no xcn sno xcaj so man chana, ne no xcn chana xcaj no man sno, 3 ne ve quiyaj sno cotoj so ga chana nica so, ne ve quiyaj chana cotoj no ga sno nica no un a. No xcn roj so cotoj roj so ga tuvi roj so ei. 4 Dan me se chana ro, se quirii tanga no rihaan nee man maan no ma. O se nica no quiri i tanga rihaan nee man no, ne vaa sno un, ne se quirii tanga so rihaan nee man maan so un ma. O se nica so quiri i tanga rihaan nee man so un adonj. 5 Se guun cataj yoo so se vaa navej r so cotoj so ga nica so ma. Tzaj ne sese o cuyaan guun r roj ni ca roj so se vaa me r roj so guun yanj roj so rihaan tuvi roj so che yan yoo cachi nj niyaj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n sese vaa nica n do, sese taj vaj nica n do a

I Corintios7 roj so rihaan Diose doj gii, ne cavee quiyaj roj so danj ei. Dan me se ndaa quisj cachn niyaj roj so rihaan Diose, gaa ne cunuu rcuaaan un roj ni ca roj so, cotoj rcuaaan un roj so ei. Sese se cuno soj nana nihnj, ne caxri i s chree chrej chii i rque soj, che se se guun nucuaj soj guun yanj soj rihaan nica soj queee gii ma. 6 Ne an u nj suun rihaan soj se vaa xcaj tuvi soj, man tinuj, man nocoj. Maan se ataj u nj se vaa sese me r soj xcaj tuvi soj, ne cavee quiyaj soj danj ei. 7 Dan me se sa doj sese o cuyaan gaa cunudanj yuvii ga u nj, ne guun nucuaj cunudanj nij yuvii cayn maan nij yuvii , r u nj, tzaj ne se guun nucuaj cunudanj yuvii quiyaj nij so danj a ma. Dan me se ndaa ino vaa se nucuaj o o n yaj n, yaj Diose, ne dan me se ino vaa se nucuaj yoo tin n quiyaj so, ne ino doj vaa se nucuaj yo tin n quiyaj so un a. 8 Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj si j yaan do, rihaan soj chana yaan do, rihaan soj chana cavi nica do, se vaa sa vaa sese guun nucuaj soj cayn maan soj, ne ase vaa uun maanj ro, danj gaa cane maan soj tzaj adonj. 9 Tzaj ne sese se guun nucuaj nij soj cayn maan soj, ne t a se xcaj tuvi cachri j soj nanj ei. Che se acaa tiha gaa me uun r soj cotoj soj ga o chana, t a se xcaj tuvi cachri j soj nanj adonj. 10 Nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj si j vaa nica daj quiyaj soj ga nica soj ei. Dan me se nuve nana cavii raa maanj me

458 nana nihnj ma. O se nana cataj xnaanj s ni j raa man n rihaan n me nana nihnj adonj. Dan me se se cunnj chana rihaan nica no ma. 11 Sese cunnj chana rihaan nica no, ne quinaj uun no, ne se xcaj no yo sno ma. Maan se cavee canicaj un no nan no rihaan nica no, ne guun tuvi un no ga nica no ei. Ne sno un me se se tanj so man nica so ma. 12 Vaa doj nana cataj xnaanj un u nj rihaan soj si j vaa nica, tzaj ne nuve nana cataj xnaanj s ni j raa man n me nana nihnj, tzaj ne nana ya me nana nihnj, raj adonj. Dan me se sese vaa nica yoo tin n, ne nuve chana amn r niyaj man Jesucrist me no, tzaj ne taj che quirii j tin n man no, sese avej r no cane no ga so a. 13 Ne sese vaa chana ravij n chana amn r niyaj man Jesucrist, ne nica no ne amn r niyaj man Jesucrist, tzaj ne cane no ga so, ne taj che cunanj no rihaan so, sese avej r so cane no ga so ma. 14 Sno ne amn r niyaj man Jesucrist ro, me r Diose quiyaj suun Diose nimn so che nica so chana ravij n, ne chana ne amn r niyaj man Jesucrist ro, me r Diose quiyaj suun Diose nimn no che nica no tin n, ne che dan me cunuu sa tan roj so rihaan Diose, quiyaj Diose vaa gii adonj. Sese se quiyaj Diose danj, ne si j yoo tum cacun me tan soj rihaan Diose asuun tzaj adonj. Nihnj me se che se si j amn r niyaj man Diose me maan soj, ne ya uxr cunuu sa tan soj rihaan Diose vaa nanj adonj.

459 nica n ne amn r niyaj man Jesucrist, ne me r nica n caanj yanj yo rihaan n, ne cane cachri j r n caanj nica n nanj ei. Gaa yanj rihaan n gaa nanj adonj. Sese ne amn r nica n niyaj nica n man Jesucrist, ne taj che quiyaj n fuerz man nica n cane nica n ga n a ma. O se canacn Diose man n che rej dnj cuman n adonj. 16 Asa nen so chana gaa xraj, ne cavee quinani i sno nica so rihaan sayuun qui y so ga. Ne asa nen so snoo quinani i chana nica so rihaan sayuun quiyaj un so ga. 17 Ve ndaa se vaa o o n gaa canacn Diose man n cana n xrej so ro, ve danj gaa n nanj . O se nihnj me chrej narqu u nj man daj a nij s noco man Jesucrist man daj a chuman a. 18 Sese Diose me s canacn man s aj taj tanga man canoco so man so, gaa ne taj se yaj mei. Ve danj gaa quitaj tanga man nij so nanj ei. Ne ve danj vaa nij s nuvi tanga t man un gaa canacn Diose man nij so canoco nij so man Diose un, ne taj che guun r nij so cano tanga man nij so ma. Ve danj gaa cachri j nij so nanj ei. 19 Dan me se cavee se taj tanga man n, cavee se nuvi tanga t man n, cavee se, tzaj ne taj se yaj ma. Maan se inanj no xcn n cuno n nu nana cataj xnaanj Diose rihaan n nanj adonj. 20 Ve ase vaa n gaa canacn Diose man n canoco n man Diose ro, ve danj gaa cayn n rej rihaan n nanj ei.

I Corintios7 me se sese moz m so gaa canacn Diose mn so canoc so man Diose, ne se nan r so ma. O se moz si j canacn Diose man canoco man Diose ro, nuve moz uun me so, niyaj Diose ma. O se vaa yanj rihaan so canoco so man s ni j raa man n nanj adonj. Ne s ne uun moz gaa canacn Diose man so me se no xcn so guun so moz nuu rihaan Jesucrist yaj adonj. Tzaj ne sese gaa yanj rihaan moz guun yanj so rihaan ruvee rii tanga rihaan so, ne vaa che guun yanj so chuguanj. 23 Sayuun ndoo quiran Diose gaa quirnj Diose man soj, ne che dan se cavej r soj quiri i tanga rmaan yuvii rihaan soj a ma. 24 Dan me se ase vaa cayn n gaa canacn Diose man n canoco n man Diose ro, ve danj gaa cayn n rej rihaan n che Diose, tinuj, nocoj. 25 Cataj xnaanj u nj rihaan nij soj che rej xcaj tuvi n, tinuj, nocoj. Nuve nana cataj xnaanj s ni j raa man n rihaan n me nana nihnj, tzaj ne cunuu ee r s ni j raa man n manj, ne che dan me cane so suun rihanj, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj daj me raj, ne cavee guun nucuaj r soj man nana nihnj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj a. 26 Dan me se vaj n quiran ndoo n sayuun rihaan chumii nihnj, ne che dan me sa a doj sese cayn maan sno ndaa vaa ne so cuano, raj a. 27 Dan me se sese vaa nica so, ne se nan r so rej quirii j so man nica so ma. Ne sese nuvi nica so, ne se xcaj so chana ma. 28 Tzaj ne

15Sese

21-22Dan

I Corintios7 sese xcaj so o chana, ne nuve cacu n me yo mei. Ne sese xcaj chana yaan man o sno, ne nuve cacu n me yo un mei. Tzaj ne nij s vaa nica ro, me se quiran nij so sayuun rihaan chumii nihnj, ne me raj quinani i soj rihaan sayuun yo ei. 29 Dan me se me raj queneen soj se vaa nichru n quisi j gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne che dan me se nicaj raan n man rasuun man rihaan chumii nihnj ma. O se rayanj navi j nu rasuun man rihaan chumii nihnj nanj ei. Dan me se s vaa nica ro, ase vaa s yaan ro, danj gaa so cayn so . 30 Ne s nan ndoo r ro, se tavee so ma. Ne s niha ndoo r ro, se canga so ma. Ne s narnj natuvj ro, ase vaa s nuvi rasuun rihaan danj gaa so, ne inanj quiyaj suun so che Jesucrist . 31 Ne s yaj suun ga chumii nihnj ro, ase vaa s ne achiin chumii nihnj rihaan ro, danj gaa so . O se vaj navi j chumii nihnj, ne ino uxr gaa chumii nihnj vaa gii nanj ei. 32 Ne navej raj nano ndoo r nij soj ma. Dan me se s nuvi nica vaa ro, inanj acaj so cuent daj quiyaj so, ne guun niha r s ni j raa man n ni yaj s ni j raa man n man so a. 33 Tzaj ne s vaa nica ro, me se acaj ndoo so cuent che chumii nihnj daj quiyaj so, gaa ne guun niha r nica so ni yaj no man so, 34 ne uun vi j r so a. Ne ase vaa sno ro, danj vaa chana un, ne chana yaan do, chana ne vaa nica do, inanj che s ni j raa man n acaj no

460 cuent, ne acaj ndoo no cuent daj quiyaj no che rej inanj sa uxr gaa nee man no do, nimn no do, rihaan Diose a. Tzaj ne chana vaa nica ro, me se acaj ndoo no cuent che chumii nihnj daj quiyaj no, gaa ne guun niha r nica no ni yaj so man no a. 35 Maan che se inanj me raj cavi i sa soj me amij nana nihnj rihaan soj ei. Nuve chee se me raj carnj chrej rihaan soj daj quiyaj soj me amij nana nihnj rihaan soj ma. Maan che se me raj ve inanj quiyaj soj ne yoo canoco sa soj man s ni j raa man n ro, che dan camij danj, ne navej raj guun vi j r soj a man adonj. 36 Dan me se vaa tan taaj soj chana yaan, ne sa doj cane maan no tucu soj, r soj, tzaj ne sese chana yaan cachij me no ne me ndoo r no xcaj no man sno, ne sese aj xcaj rej no cuent se vaa nan r no yaj maan so, gaa ne cavee go so man no rihaan sno, ne xcaj tuvi roj so ei. Dan me se sese se cavee quinaj uun no, r rej no, ne no xcn rej no rque so man no adonj. Nuve cacun me yo ma. Cavee xcaj tuvi chana yaan ga o sno ei. 37 Tzaj ne sese me ndoo r rej chana se vaa cane no tucu so, ne cane no, ne sese taj che xcaj chana man sno, ne guun nucuaj rej no quiyaj so ndaa vaa me r maan so quiyaj so a. Cane tanij chana so tucu so, quiyaj so, ne sa uxr vaa yaj so sese danj yaj so ei. 38 Che dan me, s o tanij chana rihaan sno ro, sa yaj so, ne s navej r go tanij chana rihaan sno ro, me se sa doj yaj so adonj.

461 xcn chana cayn chana ga nica chana ndaa se cavi so, tzaj ne sese cavi nica chana, ne cavee xcaj chana man naj guun sno me r maan no xcaj no, tzaj ne no xcn no xcaj no man s noco man s ni j raa man n a. 40 Tzaj ne sese quinaj uun no, ne ve doj gaa cane maan no ei. Danj inanj vaa r u nj, ne ase vaa yn Nimn Diose ga soj ro, danj vaa ne Nimn Diose ga u nj un nanj ei.

I Corintios7,8 r nij yuvii , ne yaanj me yo, r nij so, ne taaj yaanj yo rii tanga rej xta, ne yo taaj yaanj yo rii tanga rihaan yo, r nij so a. 6 Ne xa n, tzaj ne neen n se vaa oruun ya Diose . Rej n Diose me so, ne orn so me s quiyaj cunudanj rasuun man rihaan chumii nihnj, ne inanj che maan so vaa ina n a. Ne vaa orn s ni j raa man n, ne Jesucrist cunaj so, ne che so curuvi nu rasuun man rihaan chumii nihnj, ne che so cunuu ina cunudanj n ya adonj. 7 Tzaj ne nuve cunudanj tin n neen nana nihnj ma. Tzaj ne o se vaa taaj nij so canoco man yaanj cacj yuvii gaa rque, ne taaj nij tin n me se ne nucuaj nimn nij so, ne gaa ch nij so nee cuta nii rihaan yaanj me se uun vi j r nij so niyaj nij so man nee yo, che se nee cuta nii rihaan yaanj me yo, r nij so a. Cacun me cha man nee cuta nii rihaan yo, r nij so, ne che dan me sese cha nij tin n s vaa danj r man nee yo, ne quiri r nij so nanj adonj. Dan me se quiyaj nij so cacun rihaan Diose, r nij so, ne che dan me no xcn n racuj n man tin n, ne se ch n nee yo, sese cacun me yo rihaan tin n mei. 8 Nuve chee se ch n me cavi i sa n doj rihaan Diose ma. Dan me se cavee se se ch n man nee yo do, tzaj ne se quinaaan tiha rque n do a ma. Ne cavee se cha n man nee yo, tzaj ne se nari nucuaj tiha n do, quiyaj nee yo nanj ma. Nuve nee yo me yaj vaa ina n a man adonj. 9 Nda se cavee cha soj me maan rasuun, tzaj ne tad soj se vaa maan

39No

Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj che nee aj cuta nii rihaan yaanj cacj yuvii a. Neen n se vaa s acaj cuent me cunudanj n, ne nuve se yaanj tiha me neen n, ne cami i xta n ma. O se nij ndoo vaa sese danj quiyaj n adonj. Tzaj ne sese ee r n man tin n, ne racuj n man tin n, gaa ne cavi i sa tin n doj . 2 Dan me se s taj se vaa sa uxr neen maan so ro, ataa doj nari so nana achiin man so ei. 3 Tzaj ne sese ya arj cochroj yoo so rihaan Diose, ne ya neen Diose man so un adonj. 4 Dan me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ne n xcn n cha n nee cuta nii rihaan yaanj cacj yuvii a. Ne ya neen n se vaa taj se guun yaanj cacj yuvii rihaan chumii nihnj ma. Ne xa Diose, tzaj ne oruun ya so adonj. 5 Dan me se man ndoo yaanj noco nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne tum yaanj yo man nij yuvii ,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se guun quiran tin n sayuun, quiyaj n ma

I Corintios8,9 che se ch quiran tin soj cacun, quiyaj soj . 10 O se sese aj neen so nu rasuun nihnj, tzaj ne anj so rej navj nii rihaan yaanj cacj yuvii , ne caanj cayn so ch nee yo ga nij s navj rihaan yaanj yo, gaa ne neen tin so s ne nucuaj nimn, gaa ne dan me se ndaa a so ndaa a caanj cayn ch, gaa ne uun vi j r so che se ch yo, gaa ne yaj so cacun rihaan s ni j raa man nij maan soj nanj adonj. 11 Dan me se quiri r so che se vaa quiyaj soj nanj adonj. Dan me se maan soj me se guun ya r xa soj cha soj, tzaj ne tin soj s ne guun ya r ro, me se quiri so gaa nanj adonj. Dan me se cavi Jesucrist che tin soj, tzaj ne quiri tin soj, quiyaj maan soj, sese danj quiyaj soj chuguanj. 12 Dan me se quiyaj soj cacun rihaan tin soj, ne quiri r so, quiyaj soj, ne yo me cacun cutum soj rihaan Jesucrist sese danj quiyaj soj adonj. 13 Che dan me sese quiran tin u nj sayuun che nee ch u nj, ne daj chihaa mj se ch u nj nee, gaa ne se gaa nanj quiran tin u nj sayuun, qui y u nj a ma.

462 y u nj man Jesucrist si j ni j raa man n, ne che suun quiyaj suun u nj canoco maan nij soj man s ni j raa man n adonj. 2 Dan me se vaa yuvii taj se vaa nuve ya apstol cune Jesucrist man m u nj, tzaj ne ya neen soj se vaa cune Jesucrist mn u nj nata u nj senana so rihaan soj, ne dan me se che se canoco soj man s ni j raa man n, che dan xcaj yuvii cuent se vaa ya cune Diose mn u nj nata u nj rihaan yuvii che so adonj. 3 Ne gaa achn naanj nij yuvii manj sese ya ya cune Diose manj, ne dan me se taj xnaanj u nj rihaan nij yuvii se vaa ya ya canoco nij soj man Jesucrist che nana nat u nj rihaan soj a. 4 Che dan no xcn nj cha nj chraa . No xcn nj coo nj . 5 No xcn nj xcaj nj man ravij nj n noco man Jesucrist, caanj no me rej maan caanj nj . Neen soj se vaa nij tin s ni j raa man n do, s cunaj Pedr do, yo nij apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii do, vaa nica o o nij so a. 6 No xcn nj ni caj nj saanj rqu yuvii a. Me che vi j ran guee nj ga s cunaj Bernab me s yaj suun che rej quiri nj saanj cha nj gaa ch nj ga soj ga. Me che ne yaj nj ndaa vaa yaj yo nij apstol cune Jesucrist man nata rihaan yuvii che so, r soj ga. 7 Tanuu ro, o so saanj che se vaa achiin rihaan maan so na. Taj, man tinuj, man nocoj. Maan se gobiern rqu nu se vaa achiin rihaan tanuu yo ei. Ne s yaj

Neen soj se vaa nuve moz uun m u nj ma. Apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan cunudanj yuvii man rihaan chumii mej, ne queneen

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nda se no xcn Pabl canee so rasuun rihaan nij s uno nana amii natj so, tzaj ne ne yaj so danj ma. Maan se inanj me r so cavi i sa nij so rihaan Diose a

463 suun naa ro, me se inanj yaj suun rmaan so na. Taj, man tinuj, man nocoj. Maan se me r so cha so se achij man raa naa yo ei. Ne s tum matzinj ro, cataj so se vaa ne n xcn so coo so stoo matzinj na. Taj, man tinuj, man nocoj. O se anuu so too, ne coo so ei. Ne danj vaa guee nj, raj, tinuj, nocoj. Vaa nj, ne no xcn nj ni caj nj se vaa me r soj rque soj rihaan nj nanj adonj. 8 Nuve nana avii raa yuvii me nana nihnj ma. O cuyaan amii setucuanj Moiss ga nana nihnj, ne: 9 Se numj so tuva scj gaa yaj suun xo gaa tuguj che xo n trig cunuu sa n trig ma, taj setucuanj Moiss yo a. Inanj che scj nan r Diose, r soj na. 10 Ase che maan ya n amii nana nihnj xa. Che maan ya n amii nana nihnj ei. S uxra yo ro, me se no xcn so gaa nucuaj r so se vaa ya quiri so taaj se achij rihaan yo yo, vaa gii ei. Ne s rii tan ro, no xcn so gaa nucuaj r so se vaa quiri maan so taaj tan rii so man rque naa yo chuguanj. 11 Ne ase vaa s yaj suun yo ro, danj vaa nj che soj, ne dan me se caxrj nj senana Diose nimn soj, ne cavi i sa nij soj nu cavii nu caanj, ne che dan, sese rque soj doj se ch man rihaan chumii nihnj rihaan nj, ne nuve se yaanj tiha me yo rihaan nj ma. 12 Sese no xcn yo yuvii cha nij so se vaa rqu soj rihaan nij so, ne t a nj, ne doj a no xcn nj cha nj se vaa rqu soj rihaan nj, raj a. Tzaj ne ne achn nj se ch

I Corintios9 rihaan soj ma. O se chuvi nj se vaa guun r yuvii se vaa amii natj nj senana Diose che saanj do, che se ch do, ne se cuchumn r nij yuvii cuno nij yuvii senana Diose nana sa, r nj, ne che dan navej r nj ni caj nj saanj che nana amii natj nj ma. O se avej r nj quiran nj me maan sayuun che senana Diose nanj adonj. 13 Neen soj se vaa nij s yaj suun rihaan Diose rque nuvi ro, ch nij so taaj rasuun anj nicaj yuvii rque nuvi yo, ne nij s racuj man yuvii rqu rasuun rihaan Diose ro, ch maan nij so taaj rasuun yo, ne dan me se no xcn nij so cha nij so rasuun yo adonj. 14 Ne xa nj si j nata senana Diose nana sa rihaan yuvii , tzaj ne cataj xnaanj s ni j raa man n rihaan n se vaa no xcn nj quiyaj nj se vaa yaj nij s yaj suun r nuvi yo, ne no xcn nj cha nj se vaa rque yuvii rihaan nj che sesuun nj suun nata senana Diose rihaan yuvii a. Danj taj s ni j raa man n adonj. 15 Tzaj ne a gii ne qui yj danj ma. Nuve chee se me raj rque soj rasuun rihanj me cachronj nana nihnj ma. O se nda se cavij, tzaj ne se guun raj daj chihaa mj rque soj saanj manj ma. O se s nucuaj nimn mej adonj. Sese cataaa u nj saanj, ne cataj yuvii se vaa tuva rman u nj taj u nj se vaa se cataaa u nj saanj che sesuun u nj suun amii natj senana Diose nana sa, ne che dan daj chihaa mj se quiyj danj ma. 16 Dan me se amii natj u nj senana Diose, tzaj ne se camii xta u nj che suun yo mei.

I Corintios9 Maan se suun cane Diose rihaan u nj me suun yo, ne sese se camii natj u nj senana Diose nana sa, gaa ne qui rn u nj cacun nocoo ndoo gaa nanj adonj. 17 Sese guun niha raj quiyaj sunj suun cane Diose rihanj, ne naruvee Diose rihanj, tzaj ne cavee se ne gaa niha raj quiyaj sunj che Diose, tzaj ne daj chihaa mj se cane raj ga suun amii natj senana Diose ma. Maan se yoo quiyaj sunj nanj ei. 18 Ne me se nar uvee Diose rihanj, r soj ga. O se inanj cavej r Diose rque uun u nj senana Diose rihaan yuvii , ne cuno uun yuvii senana Diose nana sa cami i natj u nj, ne se rqu yuvii saanj rihanj ma. No xcnj cachi nj saanj rihaan yuvii cuno nana sa, tzaj ne navej r Diose qui yj danj ma. Maan se cuno uun nij yuvii , ne se luj rqu Diose manj me nana yo a. Se naruvee yuvii rihanj ma. 19 Nuve moz mej rihaan yuvii ma. A yuvii se guun nucuaj quiri i tanga rihanj, tzaj ne naquiyaj y u nj moz manj rihaan cunudanj yuvii , che se me raj cunuu ri i ndoo yuvii , ne cuman doj nij so canoco man Jesucrist adonj. 20 Dan me se gaa vaa u nj scanj nij yuvii israelit, gaa ne naquiyaj manj ndaa vaa yaj maan nij so, gaa ne cavee canoco nij so setucuanj Jesucrist, che se me raj cuno nij so senana Jesucrist ei. Ase vaa nij s noco uxr setucuanj Moiss ro, danj vaa maanj gaa taj xnaanj u nj rihaan nij so che Jesucrist ei. Taj che canoco maanj setucuanj Moiss,

464 tzaj ne maan che rej me raj cuno nij so senana Jesucrist me yj danj nanj adonj. 21 Ase vaa nij s ne noco setucuanj Moiss ro, danj vaa u nj gaa taj xnaanj u nj rihaan nij so che Jesucrist, che rej me raj cuno nij so senana Jesucrist, ne dan me se ne y u nj naj guun se vaa me raj qui yj ma. O se un u nj rihaan Diose, ne un u nj cunudanj nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan n adonj. 22 Ase vaa nij s ne guun ya r se vaa avej r Diose cha nij so naj guun rasuun ro, danj vaa maanj gaa tucuyonj senana Diose rihaan nij so, che rej me raj raan doj canoco nij so man Jesucrist ei. Dan me se ase vaa o o nij yuvii ro, danj vaa naquiyj man maanj gaa taj xnaanj u nj rihaan o o nij so che Jesucrist, gaa ne canoco taaj o o nij yuvii man Jesucrist, qui yj adonj. 23 Inanj danj y u nj ga senana Diose nana sa, gaa ne cavi i sa maanj, quiyaj senana Diose, raj a. 24 Neen soj se vaa nij s unnj tico tuvi ro, nucuaj unnj cunudanj nij so, tzaj ne orn tuvi nij so yaj canan, ne dan me se ase vaa yaj suun ndoo s yaj canan ro, danj gaa soj quiyaj suun soj che Jesucrist, gaa ne quiyaj canan soj, ne cavi i sa soj ei. 25 Dan me se s me r quiyaj canan gaa tico nii ro, tum uxr so man maan so daj quiyaj so, ne se nj quiyaj rmaan so ma. O se me r so guun nucuaj so quiyaj canan so o cachriin coj cu nu raa so, tzaj ne nuve o cachriin coj gaa nu cavii nu caanj me yo ma. Maan se vaa

465 gii canacoo yo nanj adonj. Tzaj ne ino vaa se rque Diose man n sese quiyaj canan n, ne dan me se se rque Diose man n ro, yoo gaa yo nu cavii nu caanj, ne che dan cutum uxr n man maan n ei. 26 Xa s unnj tico tuvi, tzaj ne neen so me rej cuchi so, ne ne anj so naj guun chrej ma. Ne danj yaj guee u nj nanj . Dan me se neen yaj me rej cuchi u nj, ne che dan inanj yaj sunj adonj. Ne s tico tuvi cuxru, tzaj ne ne o so rihaan nana uun ma. O se neen so daj quiyaj so, ne quiyaj canan so, ne ase yaj so ro, danj yj adonj. Neenj daj qui yj, ne quiyaj cananj ni yaj Diose, ne danj yaj guee u nj nanj . 27 Dan me se s tico tuvi cuxru ro, me se o so man maan so, che se me r so gaa sca nee man so, gaa ne quiyaj canan so man tuvi so a. Uxr tum so man nee man maan so, ne ase vaa tum so man maan so ro, danj vaa tumej man maanj a. Dan me se camii natj u nj rihaan yo yuvii se vaa canoco nij so man Jesucrist, ne navej raj cataj Jesucrist se vaa ne canoco ya maanj man so ma.

I Corintios9,10 gii xr cunudanj nij so, quiyaj Diose, ne cachn sa nij so tanuu na yaanj, ne can nij so ndaa rej xco na yaanj, quiyaj Diose, 2 ne gaa cachn nij yuvii israelit rej carn ngaa rihaan gii xr nij so do, gaa cachn sa nij so ndaa rej xco na yaanj do, ne yo me cata ne nij so vaa, ne cunuu rcuaaan nij so ga s cunaj Moiss, ne canoco cunudanj nij so man Diose ga s cunaj Moiss ei. 3 Ne vaa se rqu Jesucrist rihaan nij so ch cunudanj nij so, 4 ne vaa na rqu Jesucrist rihaan nij so coo cunudanj nij so, ne rqu Jesucrist cunudanj rasuun cachiin man nee man nij so do, man nimn nij so do, nanj adonj. Dan me se cach Jesucrist ga nij so me rej maan vaj nij so, ne ase vaa yuvej quixra cavii na coo nij yuvii israelit ro, danj vaa Jesucrist rihaan nimn nij so, rqu Jesucrist nu se vaa cachiin man nimn nij so adonj. 5 Tzaj ne ne guun niha uxr r Diose ni yaj Diose man queee nij so ma. Doj tzin tuvi nij so me s sa rihaan Diose, ne che dan cavi nu yo taaj nij so rej tacaan, quiyaj Diose ei. 6 Xcaj raa n daj quiyaj nij yuvii israelit gaa na, ne xcaj n cuent daj quiyaj n yo yaj . Dan me se guun ndoo r nij yuvii israelit quiyaj nij so se nij, gaa ne quiran nij so sayuun, ne che dan xcaj n cuent se vaa ne n xcn n guun r n quiyaj n se nij ma. 7 Dan me se quinavj taaj nij so rihaan yaanj cacj yuvii , ne dan me se cayn nij yuvii israelit rej rihaan nij yaanj yo, gaa ne ch nij so

10

Me raj xcaj nij soj cuent che xi i nj si j israelit nij s cumn gaa na, gaa ne queneen soj me che canoco raan n man s ni j raa man n, tinuj, nocoj. Xi i nj si j israelit nij s cumn gaa na ro, me se carn ngaa rihaan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tad uxr n se vaa se quiyaj n cacun rihaan Diose, ne se navj n rihaan yaanj cacj yuvii a

I Corintios10 chraa, gaa ne coo nij so na, gaa ne canicun nij so, gaa ne quij tico tuvi nij so ga tuvi nij so rihaan yaanj yo, taj danj Diose a. Gaa ne quiran ndoo nij so sayuun, che yan quiyaj nij so danj a. Dan me se xcaj n cuent se vaa se quinavj n rihaan yaanj cacj yuvii ma. 8 O se quiyaj yo taaj nij yuvii israelit cacun ga chana, ne dan me se cavi ico vanuj mj tuvi nij so rque o gii yo, quiyaj cacun yo a. Che dan xcaj n cuent se vaa se quiyaj n danj ma. 9 Ne ne cuchuvi nij yuvii israelit quiyaj nij so cacun ma. Maan se guun r nij so queneen nij so sese ya ya quiyaj Diose sayuun man nij so che cacun tum nij so a. Doj a quiyaj nij so cacun, tzaj ne cavi queee nij so, quiyaj xcu, ne che dan xcaj n cuent se vaa se quiyaj n danj ma. 10 Ne camii taaj nij so nana nij rihaan Diose, se vaa ne ve quiyaj Diose rihaan nij so a. Ne che dan cavi yo taaj nij so, quiyaj semoz Diose s can Diose rihaan nij so, ne che dan xcaj n cuent se vaa se quiyaj n danj ma. 11 Inanj danj quiran nij yuvii israelit nij s cumn gaa na, gaa ne cachrn nii nana nihnj che nij so rihaan yanj, che yan xcaj n cuent daj quiyaj n yo yaj a. Nichru n quinavi j chumii nihnj, ne che dan no xcn n xcaj n cuent daj quiyaj n a. 12 Sese sa uxr noco n man Jesucrist r n, ne tu m uxr n man n se gaa nanj caanj yanj n ne quiri n a. 13 Xa soj, tzaj ne ne cachen soj rihaan sayuun nocoo ndoo ne guun

466 nucuaj soj quiran soj ma. Maan se inanj sayuun leej nii vee guun nucuaj soj na rihaan soj nanj adonj. Tzaj ne vaa che gaa nucuaj r soj man Diose, gaa ne se gaa nanj cana sayuun nocoo ndoo rihaan soj ei. Tzaj ne asa cana sayuun nocoo ndoo rihaan soj, ne gaa nucuaj r soj man Diose, ne racuj so man soj daj gaa quiyaj soj, gaa ne quinani i soj rihaan chrej chii i yo, gaa ne se gaa nanj quiyaj soj cacun chuguanj. Dan me se daj chihaa mj se guun nucuaj sayuun nocoo yo quiyaj canan yo rihaan soj ma. O se Diose racuj nanj adonj. 14 Che dan tu m uxr soj man soj ei. Se quinavj soj rihaan yaanj cacj yuvii , man tinuj, man nocoj. 15 S aj acaj cuent me soj, raj, ne che dan me nuchruj raa soj nana amij . 16 Dan me se gaa nuu chre n, ne vaa yoo taz na vin rihaan n, ne nago n graci rihaan Diose che taz se vaa che inanj orn Diose gaa na vin yo, ne ase vaa ton man Jesucrist ro, danj vaa na vin yo rihaan n a. Ne neen n se vaa cavi Jesucrist che nu nij tinuj n a. Gaa ne uxra taaj n rachrn, gaa ne ch taran n doj rachrn yo, ne ase vaa nee man Jesucrist ro, danj vaa rachrn yo rihaan n a. Ne neen n se vaa cavi Jesucrist che nu nij tinuj n a. 17 Dan me se orn rachrn vaa rihaan n ch cunudanj n a. Che dan me ase vaa orn yuvii ro, danj vaa cunudanj nij tinuj n a. 18 Ne xcaj soj cuent se vaa ase vaa yaj n cuano ro, danj quiyaj nij yuvii

467 israelit nij s man gaa na, ch cunudanj nij so nee rqu nij so rihaan Diose, ne che dan ase vaa orn yuvii ro, danj vaa cunudanj nij so rihaan Diose a. 19 Xcaj nij soj cuent ni yaj soj nana amij . Yuva cha nee uta nii rihaan yaanj cacj yuvii na. Taj ma. Ya yaanj me nij yaanj cacj yuvii na. Taj ma. 20 Inanj me r u nj cataj u nj se vaa nee uta nii rihaan yaanj cacj yuvii ro, nuve Diose me s rqu nii nee yo rihaan ma. Maan se rihaan nana chree rqu nii nee yo nanj adonj. Ne navej raj guun tuvi soj ga nij nana chree ma. 21 Sese coo soj na vin che s ni j raa man n, ne se cavee canicaj soj coo soj na vin che nij nana chree ma. Se guun coo soj vi j na yo ma. Sese cha soj chraa rihaan s ni j raa man n, ne se cavee canicaj soj cha soj chraa rihaan nij nana chree ma. 22 Sese danj quiyaj n, ne caxri i yuvaa s ni j raa man n man n nanj adonj. Che se sa Diose, ne nano n daj quiyaj n, gaa ne camaan r Diose ni yaj Diose man n na. Taj ma. Sese danj quiyaj n, ne se guun nucuaj n quinani i n rihaan so a ma. 23 Cavee qui yj naj guun se me raj , taj taaj yuvii , ne ya vaa nana amii nij so, tzaj ne se cavii sa n a doj, quiyaj naj guun se yaj n ma. Se cunuu sa n, quiyaj naj guun se yaj n man chuguanj. 24 Se guun nano n se sa gaa rihaan maan inanj n ma. O se no xcn n nano n se sa gaa rihaan

I Corintios10 yo yuvii adonj. Danj quiyaj n, gaa ne cavi i sa doj n ei. 25 Cavee cha soj naj guun nee ane rihaan yuvee, ne se nan r soj sese nee cuta nii rihaan yaanj cacj yuvii me nee yo mei. Maan se cha uun soj ei. 26 Danj Diose taj se vaa nu cachra chumii do, cunudanj rasuun man rihaan chumii do, me siyaj s ni j raa man n a. Danj taj danj Diose, ne taj che cuchuvi n cha n man siyaj s ni j raa man n ma. 27 Sese nacn yoo s ne amn r niyaj man Jesucrist man soj cha soj chraa ga so, ne cavee caanj soj cha soj ga so, sese danj me r soj, ne cavee cha soj naj guun rasuun rque so cha soj ei. Se xcaj soj cuent sese nee cuta nii rihaan yaanj cacj yuvii me nee yo ma. Cha soj cuaj ei. 28 Tzaj ne sese cataj xnaanj yoo so rihaan soj se vaa nee uta nii rihaan yaanj cacj yuvii me nee ch soj, ne se ch soj man nee yo a mei. O se s cataj xnaanj rihaan soj ro, ne guun ya r so se vaa cavee cha soj nee yo, ne che dan me se guun cha soj a ma. 29-30 Dan me se neen maan soj se vaa nuve cacu n me cha soj nee yo ma. Tzaj ne tin soj s cataj xnaanj rihaan soj ro, cacun me cha nee yo, r so, ne che dan me se t a se ch soj nee yo a man adonj. Cavee cha u nj nee yo, raj, tzaj ne sese cha u nj nee yo, gaa ne cuta tin u nj cacun xrj, ne nda se nago u nj graci rihaan Diose che nee yo, tzaj ne cataj tinj se vaa chii i vaa nimanj, ne navej uxr raj cami i tinj

I Corintios10,11 danj a ma. Che dan me taj che chaj nee yo ma. 31 O se ve danj quiyaj soj un ei. Dan me se nu se cha soj do, nu se coo soj do, naj guun se quiyaj soj do, inanj che Diose quiyaj soj cunudanj nij rasuun yo, gaa ne ve doj cami i yuvii che Diose, quiyaj soj chuguanj. 32 Tananj un, ne se quinan r nij yuvii israelit do, nij yuvii yanj do, cunudanj nij s noco man Jesucrist do, quiyaj soj ma. 33 Inanj danj yaj maanj, ne nu se vaa me r o o taaj yuvii qui y u nj ro, y u nj, ne ne y u nj inanj se me raj qui yj ma. O se y u nj ndaa vaa me r nij yuvii nanj adonj. O se nan u nj chrej cavi i sa cunudanj nij yuvii doj, gaa ne quinani i nij so rihaan sayuun che se sa yo adonj. Inanj danj quiyaj soj un ei. Dan me se xcaj u nj cuent daj quiyaj Jesucrist, ne inanj danj y u nj, ne xcaj soj cuent daj y u nj, ne inanj danj quiyaj soj un ei.

468 do, ne sese carn so raa so, ne nij ndoo yaj so rihaan maan so do, rihaan Jesucrist do, vaa ei. 5 Ne chana me se gaa achn niyaj no rihaan Diose do, gaa nata no senana Diose cuno cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist do, ne sese se carn no raa no, ne nij yaj no rihaan maan no do, rihaan nica no do, vaa ei. Ase vaa chana raa caan ro, vaa no, 6 sese se cavej r no carn raa no ei. T a se cavej cachri j r no caca caan nii raa no, sese ne naaj no gaa danj raa no ei. Sese naaj no, ne carn no raa no adonj. 7 Ne n xcn nj snoo carn nj raa nj ma. O se ase vaa Diose ro, danj vaa maan nj snoo, ne che dan niyaj yuvii man sno ne xcaj yuvii cuent se vaa ve ndoo vaa Diose s quiyaj man sno adonj. Ne niyaj yuvii man chana ne xcaj yuvii cuent se vaa ve ndoo vaa sno, che se c man sno ro, guun chana a. 8 Neen soj se vaa c man maan sno ro, cavii chana, ne nuve cuj man chana cavii sno ma. 9 Ne nuve chee chana me quiyaj Diose man sno ma. Chee sno ro, me quiyaj Diose man chana adonj. 10 Che dan no xcn chana ti haan chana se vaa uun chij sno rihaan no, ne che dan carn no raa no, ne queneen nij semoz Diose se vaa ve yaj no ei. 11 Tzaj ne n si j noco man s ni j raa man n ro, se guun cataj n se vaa taj se uun sno rihaan chana, ne se guun cataj n se vaa taj se uun chana rihaan sno ma. 12 O se chee sno guun chana rihaan

11
2A

gii ne quiniyon nij soj manj, ne ve yaj soj nu tucun tucuyonj rihaan soj, ne che dan sa uxr quiyaj soj . 3 Me raj xcaj soj cuent se vaa uun chij Jesucrist rihaan nu sno, ne sno uun chij rihaan chana nica so, ne uun chij Diose rihaan Jesucrist a. 4 Dan me se gaa achn niyaj sno rihaan Diose do, gaa nata so senana Diose cuno cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n gaa navj n rihaan Diose a

469 chumii nihnj, tzaj ne che chana me angaa sno, ne Diose me s quiyaj man cunudanj n adonj. 13 Nuchruj raa maan soj daj quiyaj soj . Cunaj vaa cachi nj niyaj chana rihaan Diose sese se carn raa no, r soj na. Taj ma. 14 Neen cunudanj yuvii se vaa sese gaa xcaan ndoo yuv raa sno, ne guun naaj so, 15 tzaj ne sese xcaan yuv raa chana, ne ve vaa no, r yuvii a. Me r Diose gaa xcaan yuv raa chana, ne che dan me rqu Diose yuv raa no, me r Diose carn yo raa no ei. 16 Sese vaa o s navej r cuno nana nihnj, ne taj se quiyaj n a ma. O se nuvi yo tucun canoco n a ma. O se ve nihnj me tucun noco n do, tucun noco taran nij s amn r niyaj man Jesucrist man cunudanj chuman do, nanj adonj. 17 Vaa yo nana cataj xnaanj un u nj rihaan soj, tzaj ne se cataj u nj se vaa ve yaj soj ma. Maan se nij yaj soj gaa nuu chre soj, ne se cavii sa soj, quiyaj se vaa yaj soj ma. Maan se nij doj cavi i soj adonj. 18 Asino yaan cataj xnaanj u nj rihaan soj che se vaa ne cuyaan vaa r taran soj a man chuguanj. Dan me se cana nana rihanj, ne cunoj se vaa gaa nuu chre soj, ne uun yanj taaj soj rihaan tuvi soj, ne ino vaa r taaj o o soj, ne xa nana yo, tzaj ne nana ya ya me nana yo, raj nanj . 19 O se cunaj uxr vaa cuxra taaj soj man maan soj axee. Ne yaj me se xcaj n cuent ni yaj n me tuvi soj me s noco ya man Jesucrist raa adonj. 20 Dan me se gaa nuu chre soj, navij r soj ch

I Corintios11 xtino soj che s ni j raa man n, r soj, tzaj ne ino uxr yaj soj, ne nuve chee ya s ni j raa man n ch xtino soj ga tin soj a ma. 21 Maan se che maan soj ch xtino o o soj, ne dan me se taaa o o soj ch maan soj, ne navej r soj go soj chraa cha tin soj ma. Che dan naaan rque yoo taaj tin soj, yaj soj ei. Ne yo taaj soj me se uun xno soj ei. 22 Sese inanj me r soj cha soj do, coo soj do, ne me che ne quinan soj tucu soj cha soj do, coo soj do ga. Taj vaj tucu soj vaa, don yaj soj danj na. Nachri soj niyaj soj man tin soj s noco man Jesucrist, don yaj soj danj na. Me che me r soj guun naaj nij tin soj nij s nique ga. Daj cataj u nj rihaan soj, r soj ga. Cavee cataj u nj se vaa sa uxr yaj soj axee. 23 Dan me se cataj xnaanj s ni j raa man n rihanj daj quiyaj n gaa cha xtino n che so, ne aj cataj xnaanj unj nana yo rihaan soj . Dan me se gaa quisj gii tacuachn s cunaj Judas man Jesucrist sj ni j raa man n rihaan nij s taj riyunj man Jesucrist, gaa ne maan tinuu dan ro, nicaj s ni j raa man n rachrn, 24 ne nago so graci rihaan Diose che rachrn yo, ne guun chee so cuxra taaj so man rachrn yo, gaa ne dan me se cataj so: Nihnj me nee manj, ne inanj che soj vaa nihnj adonj. Cha soj man nihnj, gaa ne yoo cu nu r soj manj taj Jesucrist rihaan nij s noco man so a. 25 Gaa ne quisj ch xtino nij so, gaa ne nicaj Jesucrist o cop nuu na vin, gaa ne cataj un so:

I Corintios11,12 Na vin nihnj ro, me ton manj, ne che ton manj ro, rqu naca Diose o nana rihaan soj daj quiyaj Diose ga soj, ne me maan gii coo soj na nihnj, ne nanuj r soj manj taj Jesucrist rihaan nij s noco man so a. 26 Dan me se me maan gii cha soj rachrn yo do, me maan gii coo nij soj na vin yo do, ne ti haan soj rihaan taran nij yuvii man rihaan chumii se vaa cavi Jesucrist che soj, ne inanj danj quiyaj soj ndaa se quisi j gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a. 27 Che dan me sese nij yaj yoo tin n gaa ch so rachrn do, gaa o so na vin do, che s ni j raa man n, ne tum so cacun, che yan yaj so danj adonj. Tum so cacun rihaan nee man s ni j raa man n do, rihaan ton man s ni j raa man n do, nanj adonj. 28 Che dan xcaj o o nij soj cuent daj quiyaj o o soj, gaa ne ve cha soj rachrn do, ve coo soj na vin do . 29 Sese ne acaj soj cuent sese nee man s ni j raa man n me se ch soj, ne quiran soj sayuun, ne sese ne acaj soj cuent sese ton man s ni j raa man n me se o soj, ne quiran soj sayuun ei. 30 Dan me se maan che se nij yaj soj rihaan s ni j raa man n ro, che dan aj ran queee soj sayuun chuguanj. Dan me se taaj soj an chiii man, ne yo taaj soj yoo inaj, ne yo taaj soj aj cavi nanj ei. 31 Sese naquiyaj cuu n che maan n daj vaa n, gaa ne se quiyaj s ni j raa man

470 n sayuun ma. 32 Tzaj maan che se nij yaj n, r s ni j raa man n, ne che dan yaj so sayuun man n, che rej quinari n daj quiyaj n cavi i sa n adonj. Sese nari sa n chrej sa, gaa ne se quiran n sayuun quiyaj Diose, asa quiyaj so sayuun man cunudanj yuvii man rihaan chumii nihnj, gaa gii quiyaj Diose sayuun man nij so ma. 33 Che dan, gaa nuu chre soj cha soj, gaa ne navi j soj cana cunudanj tin soj, tinuj, nocoj. 34 Sese naaan ndoo rque yoo tuvi soj ta asuun, ne cha so chraa tucu so, gaa ne se quiran soj sayuun che se vaa yaj soj gaa nuu chre soj ei. Ne yo nana xnanj soj manj ro, cataj xnaanj u nj nana yo rihaan soj asa cuchij chihn soj ei.

12

Me raj xcaj soj cuent che suun sa nicaj n yaj Nimn Diose, tinuj, nocoj. 2 Neen soj se vaa gaa ataa canoco soj man Diose, ne anj yanj soj rihaan Diose, ne ch soj rihaan yaanj acj yuvii , quiyaj nii, ne n quiyaj rmaan nii man soj, tiha yuunj nii man soj ei. Ne nij yaanj yo me se ne uno nij yo nana amii soj a man adonj. 3 Che dan xa n si j noco man Jesucrist nihnj me se ino yaj n, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nda se cataj yoo so se vaa quij ndoo vaa Jesucrist, tzaj ne nuve nana rqu Nimn Diose rihaan so me nana amii so a ma. Tzaj ne sese cataj yoo so

Nana nihnj taj xnaanj che suun sa nicaj n yaj Nimn Diose a

471 se vaa ni j raa Jesucrist man n, ne nana yo me nana rqu Nimn Diose rihaan so, don avee amii so danj adonj. Che se racuj Nimn Diose man n, che dan guun nucuaj n cami i n danj ei. 4 Dan me se ino vaa o o suun sa rqu Nimn Diose man n nicaj o o n chuguanj. Tzaj ne orn Nimn Diose me s rqu man o o suun sa yo ei. 5 Ne ino vaa o o suun yaj suun o o n rihaan tin n ei. Tzaj ne ve orn s ni j raa man n me yaj nu rasuun yo ei. 6 Ne ino vaa suun yaj suun Diose nimn o o n, tzaj ne ve orn Diose yaj nu daj a rasuun sa yo ei. Ne Diose me s yaj suun nimn o o n, ne inanj maan so yaj don avee quiyaj suun n ei. 7 Dan me se vaa suun sa nicaj o o n, yaj Nimn Diose, ne che dan neen n se vaa yanj Nimn Diose ga n, ne che suun sa nicaj n ro, cavi i sa doj nu nij tinuj n, quiyaj n adonj. 8 Dan me se yoo tin n amii nana cuu, yaj Nimn Diose, ne avii ndoo raa yo tin n, yaj un maan Nimn Diose, 9 ne yo tin n me s nucuaj ndoo r man Diose se vaa racuj ndoo Diose man n, ne inanj danj vaa r so, yaj un maan Nimn Diose, ne uun nucuaj yo tin n tinahuun so man s ran, yaj un maan Nimn Diose, tzaj ne ve orn Nimn Diose yaj nanj adonj. 10 Yo tin n me s uun nucuaj yaj suun sa nocoo, ne yo tin n uun nucuaj nata nana rqu Diose rihaan, ne yo tin n me s uun nucuaj xcaj cuent daj vaa nana amii o o n,

I Corintios12 ne so ro, me s neen sese senana Nimn Diose amii n ni, ase senana s chree amii n a. Dan me se neen so nu nana a. Ne vaa yo tin n amii xnanj naca xnanj ne neen a maan nij so ma. Ne yo tin n ro, me s nata daj camii tin n s amii xnanj naca yo a. 11 Ne maan Nimn Diose me s yaj uun nucuaj o o tin n quiyaj suun tin n suun sa nicaj so, ne orn Nimn Diose me s yaj suun nimn o o n nanj adonj. Neen Nimn Diose daj vaa o o n, ne rqu so rihaan o o n se vaa me r so rque so man n, ne dan me se ndaa ino vaa se rqu so rihaan o o n a. 12 Neen nij soj se vaa vaa or n nee man n, tzaj ne man queee rej yaj suun man n adonj. Man raa n do, man tac n do, man xr n do, man rlij rihaan n do a. Dan me se queee nee yaj suun man n, tzaj ne orn n, ne ase vaa nee man orn yuvii ro, danj vaa taran n si j noco man Jesucrist adonj. Dan me se o yuvii me n nanj ei. 13 Dan me se canoco cunudanj n man Jesucrist, ne cayn Nimn Diose ga o o n, ne che dan cata ne n, gaa ne cunuu rcuaaan taran n, ne che dan ase vaa nee man orn yuvii ro, vaa taran n cuano nanj chuguanj. Ino vaa taaj o o n, ne ve dan me se taaj n me yuvii israelit do, taaj n me yuvii yanj do, taaj n me moz do, taaj n ne uun moz me do, tzaj ne ase vaa nee man orn yuvii ro, vaa taran n cuano, ne yanj ndoo Nimn Diose ga cunudanj n cuano ei.

I Corintios12 soj se vaa ne o cuyaan vaa cunudanj nee man yoo yuvii ma. Maan se ino vaa o o rej yaj suun man yuvii adonj. 15 Dan me se cavee se guu n r tac n se vaa, che se navee quiyaj suun yo sesuun raa n ro, che dan naxuun yo man maan yo rihaan n cataj yo, tzaj ne se guun nucuaj yo quiyaj yo danj ma. O se nee man maan n me tac n nanj adonj. 16 Ne cavee se guun r xr n se vaa, che se navee quiyaj suun yo sesuun rlij rihaan n, ne che dan naxuun yo man maan yo rihaan n, tzaj ne se guun nucuaj yo quiyaj yo danj ma. O se nee man maan n me xr n nanj adonj. 17 Ne vaa se uun nu nee man n rihaan n, ne sese inanj rlij rihaan n me nu nee man n, ne asa cavee cuno n, r soj ga. Ne sese inanj xr n me nu nee man n, ne asa cavee naxuun n nana, r soj ga. 18 Diose me s quiyaj nu nee man n, ne Diose ro, me s rqu suun rihaan o o nee man n daj quiyaj nij yo ei. 19 Sese cuyaan gaa cunudanj nee man n, ne nuve yuvi i me n ma. 20 Dan me se nda se ino vaa o o nee man n, tzaj ne ve vaa nu nee man n ei. 21 Ne n xcn rlij rihaan n cataj yo rihaan raa n: Taj se un so rihanj ma. Se guun tuva yo danj ma. Ne ne n xcn raa n cataj yo rihaan tac n: Taj se un so rihanj ma. Se guun tuva yo danj ma. 22 O se nee man n nee ninaj doj ro, doj a achiin nee yo man n, 23 ne nee man n nee nij doj ro,

472 ve a doj niquee sa yo, yaj n, ne navej r n queneen yuvii man nee yo, ne che dan arn n yatzj man nee yo a. 24 Tzaj ne nee man n nee ve doj ro, taj se qui y carn n yatzj man nee yo ma. Ne ve ndoo vaa rcuaaan nu nee man n, quiyaj Diose, ne ve doj quiyaj so che nee man n nee cunii doj, 25 che rej navej r so gaa yanj nee yo man n a. Maan se ve cutum o nee man n man tuvi nee man n, r Diose, 26 ne sese quiran chiii doj nee man n, ne nano r nu nee man n, ne danj inanj un, ne sese ve cavi i sa doj nee man n, ne guun niha r nu nee man n un a. 27 Yaj me se aj canoco taran soj man Jesucrist, ne che dan ase vaa nee man Jesucrist vaa cunudanj soj, ne ase vaa doj nee man Jesucrist vaa o o nij soj . 28 Ne Diose ro, me s cune man o o soj quiyaj suun soj che cunudanj nij s noco man Jesucrist, ne ino vaa suun cane Diose rihaan o o soj, ne dan me se asino cune Diose man nj si j apstol nata senana so rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , gaa ne cune un Diose man nij s nata nana rqu Diose rihaan nij so a. Gaa ne cune un Diose man nij s tucuyn senana Diose rihaan yuvii , gaa ne cune un Diose man nij s yaj suun sa nocoo a. Gaa ne cune un Diose man nij s uun nucuaj tinahuun man yuvii ran, ne cune un Diose man nij s racuj man yuvii quiran sayuun a. Ne cune Diose man nij s uun chij rihaan

14Neen

473 nij s noco man Jesucrist, ne cune Diose man nij s neen cami i xnanj naca a. 29 Tzaj ne nuve apstol nata senana Jesucrist rihaan cunudanj yuvii man rihaan chumii me taran soj ma. Nuve si j nata nana rqu Diose rihaan nij so me cunudanj soj ma. Nuve si j tucuyn senana Diose rihaan tin n me cunudanj soj ma. Ne uun nucuaj cunudanj n quiyaj suun n suun sa nocoo ma. 30 Ne uun nucuaj taran soj tinahuun taran soj man yuvii ran ma. Ne amii cunudanj soj xnanj naca ma. Ne uun nucuaj taran soj cataj xnaanj soj me taj nana amii tin n gaa amii tin n xnanj naca ma. 31 O se nano soj daj quiyaj soj, gaa ne cane Diose suun rihaan soj quiyaj suun soj nij suun sa doj . Sese danj quiyaj soj, ne cavi i sa taran soj chuguanj. Tzaj ne me r u nj cataj u nj yo nana rihaan soj, ne me ya raj nari soj yo tucun sa inanj ei.

I Corintios12,13 neenj nu nana tihaan Diose rihaan yuvii do, cavee se sa uxr avii raj do, cavee se amn uxr raj niyaj u nj man Diose do, cavee se guun nucuj natunaj rej nicu n o quij xcaan che se amn uxr raj niyaj u nj man Diose do, tzaj ne sese ne ee raj tuvij, ne taj se un u nj gaa a ma. 3 Cavee se rque uun u nj cunudanj siyj rihaan nij s nique do, cavee se rque u nj ndaa nee man maanj do, tzaj ne sese ne ee raj man nij s nique, ne se cavii sa u nj daj chihaa mj ma. 4 Ne rayanj r s ee r man tuvi quiyaj so sayuun man tuvi so ma. Tzaj ne vaa inaj nimn so, ne ee r so man tuvi so, ne inanj ve yaj so rihaan tuvi so . Ne uun xcoj ruvaa r s ee r man tuvi niyaj so tuvi so ma. Ne amii xta so ma. O se nica vaa nimn so a. 5 S ee r man tuvi ro, inanj ve yaj so rihaan tuvi so, ne ne aryaanj so inanj maan so ma. O se aryaanj so tuvi so a. Ne rayanj r so caxri i yuvaa so ma. Ne nu r so sayuun quiyaj yuvii man so gaa rque ma. 6 Nuve si j niha r neen man yuvii yaj cacun me so ma. Tzaj ne niha r so neen so se vaa uno yuvii nana ya a. 7 Uun nucuaj so ran so naj guun sayuun, ne ne tanj maan so man tin so ma. O se yoo amn r so uno so cunudanj nana sa, ne yoo neen so se vaa inanj sa uxr cavi i n vaa gii, ne inanj danj vaa r s ee r man tuvi adonj. 8 Xa suun ee r tuvi, tzaj ne yoo gaa yo nu cavii nu caanj ei. Cuano nihnj me se man s nata

13

Dan me se cavee se cami j xnanj amii yuvii do, cavee se cami j xnanj amii semoz Diose do, tzaj ne sese ne ee raj tuvij, ne se guun niha r yuvii cuno yuvii nana cami j ma. Maan se tuva rmaanj, cataj nij yuvii , ne ase uun gaa agiin aga do, ase uun gaa an aga do, tanga danj vaa senanaj, cataj yuvii nanj . 2 Cavee se ve ndoo nat u nj nana rqu Diose manj do, cavee se

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cunuu ee r n man yuvii a

I Corintios13,14 nana rqu Diose rihaan nij so, tzaj ne vaa gii cane r nij so ga suun yo ei. Ne cuano nihnj me se man yuvii amii xnanj naca xnanj ne neen maan yuvii , tzaj ne vaa gii cane r nij so ga suun amii xnanj yo a. Ne cuano nihnj me se man s avii ndoo raa, yaj Nimn Diose, tzaj ne vaa gii se go nij so doj nana rihaan yuvii a ma. 9 Dan me se nu nana sa amii n do, nu nana cuu avii raa n yaj Diose do, me se taaj guee nana me yo nanj adonj. Tzaj ne vaa gii quinavi j yo nanj adonj. 10 O se gii quinan n rihaan Diose me se Diose me s quiyaj yoo queneen n cunudanj nana, ne se cachiin a doj nana cami i n a ma. 11 Gaa mej xnii me se amii xni u nj, ne daj se uun r xnii, danj uun raj, ne daj se nuchruj raa xnii, danj nuchruj raa u nj a. Tzaj ne yaj cachij u nj, gun u nj sno nocoo, ne tanj xco u nj nu se vaa quiyj gaa mej xnii a. Dan me se ase vaa se yaj inanj xnii ro, danj vaa yaj n cuano, tzaj ne vaa gii tanj xco n man nu se vaa yaj n cuano . 12 Vaa se neen n cuano, r n, tzaj ne ne neen sa n man yo ma. Dan me se ase vaa yuvii niyaj rihaan o se niyaj rihaan ro, danj vaa n, ne sese ne naruvi i rihaan se niyaj rihaan, ne se queneen sa yuvii rihaan yuvii ma. Ne danj vaa n un, ne man ndoo rasuun ne neen sa n ei. Tzaj ne vaa gii canicu n n rihaan maan Diose, ne sa uxr queneen n man maan so a. Cuano nihnj me se ne neenj cunudanj, tzaj ne vaa gii, ne

474 ase vaa neen Diose manj ro, danj gaa queneenj man cunudanj adonj. 13 Tzaj ne vaa vanuj suun sa no xcn n quiyaj n cuano, ne dan me se guun nucuaj r n man Diose, ne guun ya r n se vaa ya cavi i sa n, ne gaa ee r n tuvi n a. Yo me vanuj se no xcn n quiyaj n, tzaj ne orn suun gaa ee r man tuvi ro, yo me suun nocoo doj rihaan cunudanj yo suun ei.

14

Che dan yoo gaa suun ee r man tuvi nimn soj ei. Tzaj ne nano soj daj quiyaj soj, ne ni caj soj suun sa, quiyaj Nimn Diose ei. Tzaj ne doj a guun r soj nata soj nana rqu Diose rihaan soj ei. O se sa doj vaa suun yo chuguanj. 2 Dan me se xa s amii xnanj naca, tzaj ne ne amii so rihaan yuvii ma. Rihaan Diose amii so, ne taj s uno nana amii so ma. O se racuj Nimn Diose man so amii so nana tihaan Diose rihaan maan so adonj. 3 Tzaj ne s nata nana rqu Diose rihaan, tzaj ne rihaan yuvii amii so, ne sa doj xcaj nij yuvii cuent daj quiyaj nij yuvii canoco nij yuvii man Diose, ne nari nucuaj nimn nij yuvii , quiyaj so, ne se nan r nij yuvii ma. O se guun niha doj r nij so adonj. 4 Dan me se s amii xnanj naca ro, orn maan so noco sa doj man Diose, yaj so, tzaj ne s nata nana rqu Diose rihaan me se sa doj noco cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist man Diose, yaj so adonj. 5 Me raj cami i taran soj xnanj

Nana nihnj taj xnaanj che xnanj naca xnanj ne neen maan yuvii a

475 naca, tzaj ne sa doj nata soj nana rqu Diose rihaan soj ei. Dan me se sa doj yaj s nata senana Diose rihaan s amii xnanj naca, tzaj ne sese guun nucuaj s amii xnanj naca cataj xnaanj so rihaan nij yuvii me taj nana amii so gaa uun chee so amii so xnanj naca, ne sa doj quiyaj so, ne cavi i sa doj nij s amn r niyaj man Jesucrist, quiyaj so, sese danj quiyaj so adonj. 6 Cuno soj cami j, tinuj, nocoj, ne dan me se sese cuchi u nj rihaan soj, ne cuno soj sese inanj xnanj naca cami j rihaan soj, r soj na. Taj ma. Me nana nari soj, sese danj qui yj ga. Tzaj ne sese ti han u nj yoo nana naca nana camii Diose rihanj rihaan soj, ne cuno soj doj, ne sese cavi i ndoo ra u nj do, sese nata u nj nana rqu Diose manj do, sese tucuyonj rihaan soj do, ne cuno sa soj doj ei. 7 Dan me se neen soj daj vaa yanj, ne ne vaa ina yanj, tzaj ne vaa che agiin sca yo, ne sese ne ticamii sca nii man yaa nuu rihaan yanj yo gaa anicaj o o chra, gaa ne asa cavee xcaj yuvii cuent me chra me achr nii rihaan yanj yo ga. 8 Sese ne tunacaj nii senana chruun aynj yo gaa aynj nii, gaa ne asa cavee xcaj nij tanuu cuent se vaa caanj nij so cunu nij so ga. 9 Ne ase vaa yanj do, chruun aynj do, tanga danj vaa nij soj un, ne sese cami i soj xnanj naca, ne sese se gaa nica nana cami i soj, ne asa cavee cuno yuvii me taj soj ga. O se se camii soj rihaan yuvii a ma. Maan rihaan nana uun cami i soj, raj a.

I Corintios14 me se man uxr xnanj amii yuvii rihaan chumii nihnj, raj, ne vaa yuvii uno cunudanj nij xnanj yo, 11 tzaj ne sese cami i yoo so xnanj amii maan so rihanj, ne sese se cunoj nana cami i so, gaa ne si j na yo chuman guun so rihanj, ne tananj u nj, ne gun u nj si j na yo chuman rihaan so a. 12 Che dan me xcaj soj cuent daj quiyaj maan soj un, ne dan me se guun r soj ni caj soj suun sa, quiyaj Nimn Diose, tzaj ne nano soj daj quiyaj soj, ne cavee ni caj soj suun sa doj suun racuj man cunudanj yo nij s amn r niyaj man Jesucrist, quiyaj Nimn Diose a. O se cavi i sa soj doj, sese danj quiyaj soj adonj. 13 Che dan me sese vaa yoo tin soj s amii xnanj naca, ne no xcn so cachi nj niyaj so rihaan Diose se vaa guun nucuaj so cataj xnaanj so me taj nana cami i so rihaan nij yuvii cuno nana yo adonj. 14 Tzaj ne sese cami i u nj xnanj naca cachi nj ni y u nj rihaan Diose, ne inanj maan nimn u nj me cachi nj niyaj rihaan Diose, ne c yavej, tzaj ne se cachn niyaj yo rihaan Diose a ma. 15 O se me se no xcn u nj qui yj ga. O se no xcn u nj asino yaan cachi nj ni yj rihaan Diose ga nimanj, gaa ne cachi nj niyaj c yavej un rihaan Diose, ne asino yaan cachraa u nj chra rihaan Diose ga nimanj, gaa ne nu c yavej cachraa chra un rihaan Diose adonj. 16 Danj quiyaj soj che se asa nuu chre soj cachi nj niyaj soj rihaan Diose, ne na nij s ataa nari sa

10Dan

I Corintios14 senana Diose a. Ne sese inanj nimn so cachi nj ni y so rihaan Diose do, sese inanj nimn so nago so graci rihaan Diose do, sese inanj nimn so cataj se vaa sa vaa Diose do, ne asa cavee cuno s na naca nana cami i so ga. Asa cavee cataj so se vaa ya uxr vaa nana camii so ga. 17 Cavee se ve uxr gaa nana cachi nj ni y so rihaan Diose, tzaj ne yo so ro, se cavee guun niha r so, qui y so ma. 18 Nag u nj graci rihaan Diose che se xcaan vaa xnanj naca amij rihaan taran nij soj, che se u nj me s neen doj xnanj naca rihaan taran soj a. 19 Tzaj ne gaa nuu chre u nj ga nij tin n nij s amn r niyaj man Jesucrist, ne no xcnj cami j nana avii c yavej rihaan nij so, ne dan me se cavee se chi mj nana xnanj naca cami j, tzaj ne se cavii sa doj tinj, quiyaj nana yo a ma. Tzaj ne sese cami j nuj se u n guee nana cavi i c yavej rihaan tin n, tzaj ne cavi i sa nij so doj, quiyaj nana yo, che se nana uno nij so me yo ei. 20 Gaa sca raa nij soj, tinuj, nocoj. Se gaa raa soj ase vaa raa o xnii ma. Dan me se ase vaa neej ataa nari quiyaj cacun ro, danj gaa soj, tzaj ne gaa sca raa soj ei. 21 Dan me se vaa nana no rihaan danj Diose taj se vaa: Canej u nj yuvii man gan cuchi rihaan nij yuvii israelit, ne yo xnanj quinata nij so rihaan nij yuvii israelit, tzaj ne se cuno nij yuvii israelit nana cami j rihaan nij so ma. Danj cataj Diose rihaan nij yuvii israelit gaa na a. 22 Dan me se xcaj n

476 cuent se vaa nuve chee maan n si j amn r niyaj man Jesucrist vaa xnanj naca xnanj ne neen a yuvii yo ma. O se che nij s ne amn r niyaj man Jesucrist vaa xnanj naca yo, ne dan me se cuno nij so xnanj naca, gaa ne xcaj nij so cuent se vaa nuve si j noco man Diose me maan nij so a. Ne senana Diose nana nata nii ro, nuve chee nij s ne amn r niyaj man Jesucrist vaa nana yo ma. O se che n si j amn r niyaj man Jesucrist vaa nana yo adonj. 23 Dan me se sese inanj xnanj naca cami i taran soj gaa nuu chre soj, ne catuu nij s ataa nari sa tucun noco n catuu s ne amn r niyaj man Jesucrist catuu r ve ga nij soj, ne daj cataj nij so, r soj ga. Se cuno nij so xnanj camii soj a ma. Che dan: Sn rmaan nij soj, cataj nij so nanj adonj. 24 Tzaj ne sese nata taran soj nana rqu Diose rihaan soj, ne catuu nij s ataa nari tucun noco n catuu nij s ne amn r niyaj man Jesucrist catuu r ve, gaa ne xcaj nij so cuent che cacun tum nij so, quiyaj taran soj, ne quinano r nij so che cacun tum nij so, quiyaj taran soj chuguanj. 25 Cuno nij so nana cami i taran soj, gaa ne xcaj nij so cuent che nu se chii i man nimn nij so, ne caanj canicu n ruj nij so, gaa ne navi j nij so rihaan Diose, ne cataj ya nij so se vaa ya Diose ne ga soj ei. 26 Che dan nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj daj quiyaj soj, tinuj, nocoj. Gaa nuu chre soj, ne ino gaa se quiyaj o o soj ei.

477 Yoo tin soj cachraa o chra, ne tucuyn yo tin soj senana Diose rihaan soj, ne nata yo tin soj nana rqu Diose rihaan so, ne cami i yo tin soj xnanj naca, ne cataj xnaanj yo tin soj me taj nana camii tin soj s camii xnanj naca, ne inanj danj quiyaj soj, racuj taran soj man tin soj, gaa ne ve doj canoco sa soj man Jesucrist a. 27 Sese vaa vi j vanuj soj me r cami i xnanj naca, ne cavee cami i nij so, tzaj ne sese queee soj doj me r cami i , gaa ne se cavee ma. O se dnj tuva taaj soj, gaa ne canicu n yo tuvi soj nata so me nana me camii nij s camii xnanj naca yo . 28 Tzaj ne sese taj vaj a soj guun nucuaj nata che nana camii nij s camii xnanj naca, ne t a se se camii nij so xnanj naca rihaan yuvii a ma. Maan se dnj gaa tuva nij so gaa nuu chre soj . Inanj rihaan maan nij so do, rihaan Diose do, cami i nij so xnanj naca yo . 29 Dan me se ve danj quiyaj guee soj asa nata soj senana Diose un a. Nata vi j vanuj tin soj, s rqu Diose senana so rihaan, ne nuchruj raa yo tin soj nana nata nij so, sese ya ya senana Nimn Diose me nana nata nij so a. 30 Sese nata yoo so, ne sese guun r yo so nata so yo nana rqu Diose rihaan maan so, ne cane r s nicu n amii yo cami i yo tin so . 31 Ve dan me se gaa yanj rihaan taran soj, ne ndaa yoo yoo soj nata nana rqu Diose rihaan soj, ne nari cunudanj soj nana achiin man soj, gaa ne

I Corintios14 nari nucuaj nimn taran soj a. 32 Sese uun nucuaj nij s nata nana rqu Diose rihaan nij so quiri i tanga nij so rihaan nimn maan nij so, ne uun nucuaj nij so cane r nij so ga nana amii nij so adonj. 33-34 Dan me se xa Diose, tzaj ne nuve si j tinachej rasuun me Diose ma. O se Diose ro, me s yaj nica vaa nu rasuun adonj. Dnj gaa tuva chana gaa nuu chre nij soj si j amn r niyaj man Jesucrist . Ne n xcn chana cami i chana ma. Maan se danj nano xrej no . Inanj danj taj setucuanj Moiss, ne inanj danj vaa tucun noco cunudanj n si j sa noco man Diose man daj a chuman a. 35 Sese vaa o nana me r chana nari no, ne xnaanj no man sno nica no ve tucu no, ne cataj xnaanj so rihaan no a. Tzaj ne nij vaa sese canicu n chana cami i no rihaan cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist gaa nuu chre nij so adonj. 36 Nuve nana cavii raa nij soj me senana Diose ma. Nuve inanj soj me s cuchi senana Diose rihaan ma. Che dan me xcaj soj cuent daj vaa tucun noco nj si j amn r niyaj man Jesucrist . 37 Sese guun r yoo so se vaa neen so nata so nana rqu Diose rihaan so do, sese guun r so se vaa yanj Nimn Diose ga maan so do, ne xcaj so cuent se vaa nana nihnj nana cachrn u nj che soj ro, nana cataj xnaanj maan s ni j raa man n rihaan n me nana nihnj a. 38 Sese vaa yoo s taj se vaa nuve nana cataj xnaanj s ni j raa man n me

I Corintios14,15 nana nihnj, ne se cuchumn r n se vaa si j nata senana Diose me maan so ma. 39 Che dan me nano uxr soj daj quiyaj soj, ne guun nucuaj soj nata soj nana rqu Diose rihaan soj, tinuj. Ne se cataj soj se vaa se cavee cami i yuvii xnanj naca mei. 40 Tzaj ne ve inanj quiyaj soj nu se vaa yaj soj, ne chij inanj quiyaj soj nu sesuun Diose ei.

478 un so niyaj nu chuvi j nij apstol cune so man nata senana so a. 6 Cachn doj gii, gaa ne curuvi un so rihaan u n cient t doj tin n s noco man so a. Dan me se taaj nij so cavi, tzaj ne yo taaj nij so vaa ina cuano ga n a. 7 Gaa ne cachn doj, gaa ne curuvi un Jesucrist niyaj s cunaj Santiag, ne ve dan, gaa ne curuvi un so niyaj cunudanj nij apstol cune so man nata senana so a. 8 Ve dan, gaa ne curuvi un so niyaj maanj a. S noco xc taran nij s queneen man so mej, ne ase vaa o neej niya vaa u nj rihaan nij so nanj ei. O se ne n xcn u nj gun u nj apstol rihaan nij so a ma. 9 O se gaa ataa canocoj man Jesucrist, ne quiyaj ndooj sayuun man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist, ne che dan yaj mej s noco rihaan cunudanj nij apstol cune Jesucrist man nata senana so a. Che dan nuve si j no xcn nata rihaan yuvii che so mej, raj a ma. 10 Tzaj ne sa uxr quiyaj Diose cheej, ne racuj maan Diose manj, ne che dan mej apstol cuano adonj. Nuve se quiyaj rmaan Diose danj manj ma. O se u nj nihnj ro, me s yaj suun doj rihaan cunudanj nij apstol cune Jesucrist man, tzaj ne nuve maanj yaj suun ma. O se che se racuj Diose manj ro, che dan yj danj, ne maan Diose yaj danj adonj. 11 Ne amii natj u nj amii natj yo nij apstol cune Jesucrist man amii natj senana Diose nana sa, ne che se camii natj cunudanj nj rihaan soj, che

15

Yaj me se me raj nanuj r soj nana cataj xnaanj u nj rihaan soj, tinuj, nocoj. Dan me se nana sa aj nat u nj rihaan soj asi j rque me nana nihnj, ne cuno soj nana nihnj, ne raan noco soj man nana nihnj a. 2 Dan me se chee nana nihnj nana nat u nj rihaan soj me quinani i soj rihaan sayuun, sese yoo raan canoco soj nana nihnj ei. Tzaj ne sese tuva rmaan soj do, sese ne ya noco soj nana sa nihnj do, ne se cavii sa soj ma. Maan se quiran soj sayuun nanj adonj. 3 O se asino yaan nataj nana sa nar u nj rihaan soj, ne nana cataj xnaanj nii rihanj me nana nihnj, se vaa cavi Jesucrist che cacun tum n, ndaa vaa taj danj Diose a. 4 Dan me se cachin nii man so rque yo, gaa ne dan me se cachn vanuj gii, ne cunuu ina un so, ne dan me se ase vaa tuva guee danj Diose vaa quiran so a. 5 Dan me se curuvi so niyaj s cunaj Pedr, ne gaa doj, gaa ne curuvi

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ina ya un Jesucrist gaa cavi so, ne danj gaa cunuu ina ya maan n un a

479 dan cuchumn r soj cuno soj nana sa yo ei. 12 Dan me se neen soj se vaa amii natj nj se vaa cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so, ne che dan me che taj taaj yuvii ni j scanj soj se vaa se cavee cunuu ina un nij s cavi ga. 13 Sese ya se cavee cunuu ina un nij s cavi, gaa ne me che cunuu ina un Jesucrist, r soj ga. 14 Sese ya ne cunuu ina un Jesucrist, gaa ne tuva rmaan nj gaa amii natj nj aj na. Amn rmaan r soj niyaj soj nana ne amii nj gaa aj na. 15 A j cataj xnaanj nj rihaan soj se vaa cunuu ina un Jesucrist, quiyaj Diose, tzaj ne sese se cavee cunuu ina un nij s cavi, gaa ne ne cunuu ina un Jesucrist vaa gaa na. S ne me nj, ne camii ne nj che maan Diose vaa gaa aj na. 16 O se sese se cavee cunuu ina un nij s cavi, gaa ne ne cunuu ina un Jesucrist vaa gaa a ma. 17 Ne sese ya ne cunuu ina un Jesucrist, ne nana amn r soj yo ro, nana tiha yuunj me yo vaa gaa asanj. Ne quiran maan soj sayuun che nu cacun tum soj, 18 ne nij s cavi s cuchumn r niyaj man Jesucrist me se cuchumn rmaan r nij so, ne caanj nij so rihaan yaan vaa gaa nanj asanj. 19 Ne n si j guun ya r se vaa cavi i sa n quiyaj Jesucrist me se doj a quij quiran n rihaan daj a nij yuvii man rihaan chumii nihnj vaa gaa asanj. Dan me se che se nana tiha yuunj noco n, gaa ne doj a quij quiran n vaa gaa ei.

I Corintios15 ne, taj ma. O se ya uxr cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so adonj. Che se cunuu ina un so ro, che dan neen ya n se vaa cunuu ina un nij s cavi cuchumn r niyaj man so adonj. 21 Dan me se che se or n sno me quiyaj cavi cunudanj yuvii man rihaan chumii ro, che dan orn sno me quiyaj cunuu ina un yuvii adonj. 22 Dan me se che se vaa quiyaj orn s cunaj Adn ne cavi taran yuvii ro, ve danj quiyaj Jesucrist, ne che orn so ro, me cunuu ina un cunudanj yuvii noco man so adonj. 23 Tzaj ne ndaa o o or quisi j o o rasuun adonj. Dan me se Jesucrist me s cunuu ina asino yaan rihaan cunudanj yuvii , gaa ne gii cana un so rihaan chumii nihnj ro, me se asino nij s cuchumn r niyaj man so cunuu ina un ei. Dan me se quisj cunuu ina taran nij s noco man so, 24 gaa ne quinavi j nu chumii nihnj a. Dan me se asino yaan canee Jesucrist nu suun ata taran nij yuvii do, taran nij yaanj uun chij rihaan chumii nihnj do, gaa ne nago Jesucrist nu chumii nihnj rihaan Rej n Diose, gaa ne maan Diose guun chij rihaan chumii nihnj adonj. 25 O se no xcn Jesucrist guun chij Jesucrist rihaan chumii nihnj ndaa se quiyaj canan ya ya so rihaan taran nij s taj riyunj man so adonj. 26 O se s taj riyunj man Jesucrist me se yaj avi yuvii , ne dan me se yoo quiyaj canan Jesucrist rihaan se yaj avi yuvii ,

20Tzaj

I Corintios15 gaa ne quisi j quinavi j cunudanj nij s taj riyunj man Jesucrist ei. 27 Danj Diose taj se vaa quiyaj canan Jesucrist rihaan cunudanj rasuun, quiyaj Diose a. Danj amii danj Diose, tzaj ne se guun chij Jesucrist rihaan maan Diose ma. O se Diose me s quiyaj guun chij so rihaan cunudanj yo nij rasuun adonj. 28 Asa guun chij Jesucrist rihaan nu rasuun quiyaj Diose, ne guun chij Diose rihaan maan Jesucrist, ne dan me se quiyaj canan Jesucrist rihaan cunudanj rasuun, quiyaj Diose, gaa ne guun chij Diose rihaan maan so, gaa ne Diose me s guun chij ndoo rihaan cunudanj rasuun adonj. 29 Sese se cunuu ina s cavi, gaa ne me che ata ne nii che o xnang, r soj ga. Sese se cunuu ina ya un nij s cavi, gaa ne ata ne rmaan nii che s cavi a. Tzaj ne o se ya uxr cunuu ina un nij s cavi, r nii ei. 30 Me che niganj vaj nj rihaan sayuun che senana Diose, r soj ga. 31 Ya inanj danj vaj nj rihaan sayuun, tinuj, nocoj. Neen soj se vaa niha ndoo r nj che suun yaj suun nj scanj soj che s ni j raa man n, ne dan me se ya taj xnaanj u nj rihaan soj se vaa maan navi j nj o o gii cavi nj che senana Diose ei. 32 Quiran ndooj sayuun chuman Efeso, ne dan me se ase vaa sayuun ran s unu ga xcuu yuvaa ro, tanga danj vaa sayuun quiranj, ne me che quiyj danj, r soj, sese yuun chee cavi j ga. O se quiyaj suun uun u nj vaa gaa nanj ei. Sese ya uxr se cunuu ina un nij s

480 cavi, gaa ne doj a ve sese canoco n nana amii yuvii man rihaan chumii nihnj chuguanj. Dan me se yuvii man rihaan chumii nihnj taj: Daj doj quisi j gii cavi n . Che dan cha n chraa do, coo n tzi do, yaj gaa vaa ina n , taj nij yuvii man rihaan chumii nihnj yuvii ne guun ya r se vaa cunuu ina un n a. Tzaj ne ne yaj nj danj ma. O se neen ya nj se vaa cunuu ina ya un nij s cavi adonj. 33 Cane r soj ga suun tiha yuunj man maan ei. Nda se sa vaa nimn soj, tzaj ne sese cachee soj ga s chii i , ne nuu chii i nimn soj, quiyaj nij so ei. 34 No xcn soj xcaj naca soj cuent, ne cane r soj ga suun yaj cacun ei. O se taaj soj me s ne neen uxr daj vaa Diose, raj a ma. O se vaa che guun naaj soj chuguanj.

ne vaa yuvii cataj: Asa cavee cunuu ina un nij s cavi ga. Daj gaa nee man nij so asa cunuu ina un nij so ga, taj nij yuvii , xnanj nij yuvii a. 36 Tzaj ne s niyon m so, sese danj amii so chuguanj. Nen so daj ran n un so ei. Asino yaan uchruu n yo rque yo, gaa ne xtun maan n yo, gaa ne xra naa leej man n yo a. Sese se cuchruu n yo rque yo, ne daj chihaa mj se xra naa ma. O se ase vaa ran n gaa un nii man yo rque yo ro, danj gaa quiran n adonj. 37 Ne sese cuno so yoo can n trig do, naj guun can do, rque

Nana nihnj taj xnaanj daj quiran n gii cunuu ina un n a

35Tzaj

481 yo, ne nuve maan coj me se caxrj so rque yo ma. Maan se can me yo, tzaj ne sj xra yo, gaa ne nahuun yo coj adonj. 38 Tzaj ne ino vaa coj xra man o o can, ne ase vaa me r Diose gaa o o coj ro, tanga danj vaa o o coj xra, yaj Diose adonj. 39 Ne ne o cuyaan vaa nu nee ma. O se cavee se nee man yuvii do, cavee se nee man xcuu do, cavee se nee man xtj do, cavee se nee man xcuaj do, tzaj ne ino vaa angaa o o nij nee yo adonj. 40 Ne man rasuun rej xta, ne man rasuun rihaan yo, ne ino doj vaa rasuun man rej xta ga rasuun man rihaan yo nihnj, tzaj ne ve uxr vaa cunudanj nij rasuun yo ei. 41 Dan me se ve vaa gii do, ve vaa yavii do, ve vaa yati do, tzaj ne ino vaa ruvi o o nij rasuun yo gaa niya man nij yo, ne ve danj ino vaa o o nij yati un chuguanj. 42 Dan me se ase vaa ino vaa o o nij rasuun yo ro, vaa o o n un chuguanj. Ne nee man n asa quisj cunuu ina un n me se ino gaa nee yo ga nee man n cuano chuguanj. Ne nee man n cuano, tzaj ne daj doj cavi yo, ne vaa gii cavi n, gaa ne cachi n nii man nee man n rque yo, gaa ne cunuu ino yo ei. Tzaj ne asa cunuu ina un n, gaa ne daj chihaa mj se cavi un nee man n a ma. 43 Xa nee man n cuano, tzaj ne nij vaa yo, tzaj ne asa cunuu ina un n, ne inanj ve ndoo gaa nee man n asa cunuu ina un n ei. Tzaj ne cuano me se taj se y guun nucuaj yo ma. Tzaj ne asa cunuu ina un n, ne

I Corintios15 gaa nucuaj ndoo nee man n adonj. 44 Nee man uun rihaan chumii nihnj cuano me n, tzaj ne asa cunuu ina un n, ne nee yoo canoco sa man Diose guun nee man n adonj. Dan me se sese neen n se vaa ya vaa nee man n cuano, ne ve danj ya uxr gaa yo nee sa man n, quiyaj Diose ei. Ne nee yo me yoo canoco sa man Diose chuguanj. 45 Ne danj Diose taj se vaa sno quiyaj Diose asino yaan me s cunaj Adn, ne gaa tihaj quiyaj Diose man so me se can Diose nana vaa ina rque nee man so a, taj danj Diose a. Dan me se ase vaa s cunaj Adn ro, danj vaa s cunaj Jesucrist, tzaj ne ino doj vaa Jesucrist, ne dan me se gaa cunuu ina un Jesucrist, ne cunuu ino u n nee man so, ne dan me se vee vaa ina ndaa maan n, yaj so a. Ne che dan cunuu ina un taran n chuguanj. 46 Tzaj ne asino yaan vaa nee man n gaa mn n rihaan chumii nihnj, gaa ne vaa gii, gaa ne maan n ni caj nee sa doj yo a. 47 Xa sno quiyaj Diose asino yaan, tzaj ne yo uun guun so a. Dan me se nicaj Diose yo man rihaan chumii nihnj, quiyaj Diose man so, tzaj ne xa yo sno, tzaj ne Jesucrist me so, ne so me s cavii rej xta cana rihaan n adonj. 48 Ne ase vaa s cunaj Adn s guun yo ro, tanga danj vaa cunudanj yuvii man rihaan chumii nihnj, tzaj ne ase vaa Jesucrist s cavii rej xta ro, tanga danj vaa cunudanj yuvii yanj rej xta nanj . 49 Gaa mn n rihaan chumii nihnj me se ase vaa

I Corintios15 Adn s guun yo ro, danj vaa maan n, tzaj ne vaa gii, ne ase vaa Jesucrist s cavii rej xta ro, tanga danj gaa n adonj. 50 Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa se guun nucuaj nee man n do, ton man n do, c man n do, cayn yo ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, man tinuj, man nocoj. O se se guun cuman rasuun cuchruu ga rasuun ne uchruu mei. 51 Tzaj ne cataj xnaanj u nj rihaan nij soj yoo nana yuve tihaan naca Diose rihanj, se vaa se cavi taran n ma. O se vaa gii, ne rque orn or leej nii yuun chee cunuu ino taran n, 52 ne dan me se daj se uun r gaa nanij doj yuv sculu rihan ro, danj guun uun doj r asa quisj or cunuu ino n nanj adonj. Dan me se gii quinavi j chumii nihnj me se nu cayanj semoz Diose chruun aynj, ne cunuu ino taran n nanj adonj. O se asa caynj so chruun aynj, ne cunuu ina nu nij s cavi, tzaj ne ino gaa nij so, ne se cavi un nij so daj chihaa mj gaa a ma. Dan me se quisj cunuu ina nij s cavi, gaa ne cunuu ino taran n si j gaa ina rihaan chumii nihnj adonj. 53 Sese ase vaa n cuano nihnj ro, da nj gaa n caa nj n rihaan Diose, r n, gaa ne se cavee daj chihaa mj ma. O se vaa che asino cunuu sa nee man n, gaa ne cavee quina n n rihaan Diose adonj. Dan me se che se nichru n cavi nee man n, che dan

482 vaa che cunuu sa yo, ne daj chihaa mj se cavi yo gaa a ma. 54 Dan me se asa nan nee se cavi un xr n, gaa ne daj chihaa mj se cavi nee man n a ma. O se gii dan ro, quisi j ya nu nana nihnj nana no rihaan danj Diose nana taj: Sa uxr quiyaj canan n, ne daj chihaa mj se cavi n a ma. O se quisj n quiyaj canan n rihaan tanaj yaj avi yuvii adonj. 55 Me rej vaj tanaj yaj avi yuvii ga. Me rej vaj se nucuaj so ga. Yaj me se se nan r n se vaa quira n un n sayuun ma. O se daj chihaa mj se cavi n ma. O quiyaj canan ya n adonj, taj danj Diose, ne quisi j ya nu nana yo adonj. 56 Se nucuaj tanaj yaj avi n ro, me cacun tum n adonj. Ne che setucua nj Moiss quiyaj n cacun, 57 tzaj ne tinavij Jesucrist si j ni j raa man n cacun tum n, ne dan me se ya quiyaj canan n, quiyaj Diose, ne che dan no xcn n nago n graci rihaan Diose ei. 58 Neen soj se vaa ee raj man soj, tinuj, nocoj. Che se vaa cataj u nj rihaan soj ro, che dan raan canoco soj man Jesucrist . Se cane r soj ma. O se niga nj quiyaj suun ndoo soj che s ni j raa man n . Neen soj se vaa suun yaj suun soj che s ni j raa man n ro, nuve suu n sn rmaa n me yo ma. O se cavi i sa soj che se noco sa soj man so adonj.

483
Nana nihnj taj xnaanj che saanj naquiyaj chre nij s man chuman cunaj Corinto rque nij so man nij s nique man chuman cunaj Jerusaln a

I Corintios16 chihn soj a. Se guun raan u nj estad Macedonia ma. 6 O se xraj, ne carn u nj chihn soj queee gii, tzaj ne ne neenj sese canej ga soj nu yavii ayuu yuve man adonj. O se ve maan chihn soj me raj cavi i u nj caanj u nj adonj. 7 Navej raj cachen rayanj un u nj chihn soj ma. O se me raj guun raan u nj queee gii, sese cavej s ni j raa man n danj gaa adonj. 8 Tzaj ne me raj cu nu u nj chuman Efeso nihnj ndaa se cachen ya chaanj Pentecosts adonj. 9 O se vaa ndoo rej rihanj quiyaj sunj sesuun Diose, tzaj ne o se man ndoo s taj riyunj man n chuman yo ei.

16

Cataj xnaanj u nj rihaan nij soj che saanj naquiyaj chre soj rque soj man nij s nique s sa noco man Diose . Dan me se quiyaj soj ndaa se vaa cataj xnaanj u nj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj estad Galacia, 2 ne rque o o cotung ro, canej sa soj doj saanj tucu soj che nij s nique . Sese nocoo doj quiyaj canan yoo soj, ne nocoo doj canej sa soj, ne sese doj doj quiyaj canan yo soj, ne doj doj canej sa soj . Ve cutum soj saanj yo ndaa se cuchi u nj chihn soj . O se navej raj naquiyaj chre soj saanj ndaa gii cuchi u nj ma. O se gii yo aj naquiyaj chre soj saanj, raj ei. 3 Asa cuch u nj rihaan soj, ne go soj saanj naquiyaj chre soj man tin soj s me r soj ni caj saanj yo a. Ne tin soj s nicaj saanj yo ro, caanj ni caj nij so saanj yo ndaa chuman Jerusaln a. Ne me raj ni caj nij so yanj cart caanj nij so, ne yanj cart yo ro, cataj xnaanj yo rihaan nij s man Jerusaln se vaa vaj saanj yo rihaan nij so, yaj nij tin n a. 4 Sese vaa che caanj maanj chuman Jerusaln, ne ni caj tuvi nj caanj nj a.

u nj estad Macedonia, gaa ne cuchi u nj

5Cachen

Nana nihnj taj xnaanj me gii cuchi Pabl chuman cunaj Corinto a

ne sese cuchi s cunaj Timoteo rihaan soj, ne ve cami i soj ga so, gaa ne guun niha r so ga soj ei. O se yaj suun so che s ni j raa man n, ne ase vaa yaj sunj ro, tanga danj vaa yaj suun maan so che s ni j raa man n adonj. 11 Se nachri soj ni yaj soj man so ma. Maan se dnj cuman soj ga so, ne ve racuj soj man so yan cana un so rihanj nihnj . Navi j uxraj cana un so ga yo nij tin n adonj. 12 Ne tin n s cunaj Apolos me se cataj xnaanj ndooj rihaan so se vaa cuchi so ga yo nij tin n rihaan soj, tzaj ne ne cavej so cuchi so cuano mei. Tzaj ne ndaa gii quixnj rihaan so asuun, gaa ne cuchi so rihaan soj a. 13 Tu m soj man soj . Raan canoco soj man Jesucrist . Gaa

Nana nihnj taj xnaanj che nij tin Pabl s canoco man Jesucrist a
10Tzaj

I Corintios16 nucuaj nimn soj, ne o canej nimn soj quiyaj suun soj . 14 Ne gaa yaj suun soj nu suun vaa rihaan soj, ne uxr gaa ee r soj man tin soj . 15-16 Neen nij soj man nij tucua tin n s cunaj Estfanas se vaa nij so me s cuchumn r niyaj man Jesucrist asino yaan rihaan cunudanj nij yuvii man estad Acaya a. Ne can nimn maan nij so quiyaj suun nij so racuj nij so man nij s sa noco man Diose . Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ve cuno soj rihaan cunudanj yuvii yaj suun ndaa vaa yaj suun nij so, tinuj, nocoj. Ne cuno un soj rihaan cunudanj nij s an ndoo nimn quiyaj suun ga nij so ei. 17 Guun niha ndoo raj se vaa cana maan s cunaj Estfanas do, s cunaj Fortunato do, s cunaj Acaico do, ei. Dan me se guun niha uxr raj gaa cana vanuj nij s nihnj rej nej, ne gaa queneenj man nij so, ne ndaa maan ya soj queneenj nda r se yaa raj nanj ei. O se nayn nij so rihaan soj ei. 18 Dan me se nuu cui j nimanj, quiyaj nij so, ne dan me se nuu cui j nimn maan soj, quiyaj un nij so a. O se nij yuvii vaa danj

484 me se no xcn ya soj caraa cochroj soj rihaan nij so nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che salud an nij s amn r niyaj man Jesucrist an maan Pabl an a
19Cunudanj

nij s amn r niyaj man Jesucrist man estad Asia an salud rihaan soj, ga s cunaj Aquila do, chana cunaj Priscila do, taran nij s amn r nuu chre tucu roj so do, an ndoo salud rihaan soj a. 20 Dan me se cunudanj nij tin n an salud rihaan nij soj ei. Gaa nari tuvi soj, ne ve ndoo cami i soj ga tin soj, ne go soj o xto guee rihaan tin soj asa nari tuvi soj ei. 21 An maanj salud do rihaan soj un ei. Nihnj me nana cachrn maanj raaj ya rihaan yanj nihnj adonj. 22 Sese vaa yoo tuvi soj ne amn r niyaj man s ni j raa man n, ne queneen soj se vaa ya quiran s vaa danj sayuun nanj chuguanj. Ya cana un s ni j raa man n ei. 23 Me r u nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che soj ei. 24 Ne se sa ee r yuvii nuu nimanj yaj Jesucrist me se anj rihaan soj cu nu nimn soj ei.

Nihnj me sj vi j yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Corinto a

U nj me s cunaj Pabl si j apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii , ndaa vaa me r maan Diose qui yj a. Yanj tin Timoteo gaj, ne yaj nj yanj nihnj canej nj rihaan soj si j noco man Diose yanj chuman cunaj Corinto, ne canej nj yanj nihnj rihaan cunudanj yo nij soj si j sa noco man Diose yanj nu estad cunaj Acaya un a. 2 Dan me se me r nj quiyaj ndoo Rej n Diose do, Jesucrist si j ni j raa man n do, se luj che nij soj, ne me r nj gaa xej nimn soj quiyaj roj so a.

ndoo vaa Diose ei. SeDiose Jesucrist si j ni j raa man n me Diose, ne Rej Jesucrist me un Diose chuguanj. Ne so me s ee ndoo r man yuvii , ne so me s racuj ndoo nana sa nimn

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiran ndoo nij tuvi Pabl sayuun, tzaj ne tinanii Diose man nij so rihaan sayuun yo a
3Ve

yuvii chuguanj. 4 Cavee se me maan sayuun ran nj, tzaj ne Diose ro, me s narqu ndoo chrej nucuaj man nj, ne che dan guun nucuaj nj nago nj chrej nucuaj man tin nj gii quiran tin nj sayuun un chuguanj. Che dan asa ran tin nj sayuun, ne cavee nago nj chrej nucuaj man tin nj chrej narqu maan Diose man nj nago nj man tin nj chuguanj. 5 Dan me se nda r se vaa quiran uxr Jesucrist sayuun ro, danj vaa na uxr sayuun xr nj, ne che dan cunuu ee uxr r Jesucrist man nj che sayuun ran nj ei. Che dan nari nucuaj r nj che Jesucrist, yaj Diose a. 6 O se sese ran nj sayuun, ne che yan nari nucuaj nimn soj do, che yan nani i soj rihaan cacun tum soj do, me ran nj sayuun adonj. Dan me se sese Diose rqu se nucuaj nuu nimn nj, ne ve danj gaa guee cu nu se nucuaj nimn soj asa quiran soj sayuun se vaa ran nj adonj. 7 Dan me se yoo

485

II Corintios1 guun ya r nj niyaj nj man soj che se vaa ran soj ei. O se nda r se vaa na sayuun xr soj ro, ve danj vaa an Diose se nucuaj nimn soj un chuguanj. Ase vaa ran nj sayuun ro, danj vaa ran guee soj sayuun, ne ase vaa nari nucuaj r nj yaj Diose ro, danj vaa nari nucuaj r soj yaj un Diose a. 8 Me r nj nanuj r soj se vaa quiran nj sayuun estad Asia, tinuj, nocoj. Ne me r nj queneen soj se vaa uxr quiran ya nj sayuun, ne daj doj se cavi ya nj ei. 9 Dan me se o sayuun nocoo ya ya me yo, ne nuve sayuun guun nucuaj y me sayuun yo a ma. O se ne gaa ya ya r nj gaa ina nj a ma. O se can nimn nj quinaj nimn nj rej yo nanj adonj. Nda r se vaa s nata secacu n cavi ro, danj vaa guun r nj nanj adonj. Tzaj ne o se cunaj uxr quiran nj danj, gaa ne yuun chee, gaa ne se gaa nucuaj r nj man maan nj ma. O se vaa che gaa nucuaj ya r nj man Diose s naquiyaj ina man yuvii cavi nanj adonj. 10 Dan me se daj doj se cavi nj, tzaj ne Diose me s tinanii man nj rihaan sayuun yo, ne so me s ti nanii man nj rihaan sayuun quiran nj rej rihaan, ne nucuaj r nj man so, ne ya ya ti nanii so man nj rihaan sayuun, 11 che se racuj ndoo soj man nj achn niyaj soj rihaan Diose che nj ei. Dan me se cuno Diose se vaa achn niyaj queee yuvii rihaan so che nj, ne quiyaj so se luj che nj ti nanii so man nj rihaan sayuun ei. Ne nago

486 queee n graci rihaan Diose che se vaa tinanii so man nj rihaan sayuun ei.
Nana nihnj taj xnaanj me che ne cuchi Pabl chuman cunaj Corinto a

nj se vaa quinani i nj rihaan sayuun, ne niha ndoo r nj, che se neen nj se vaa nuvi cacun tum nj a. O se ve quiyaj nj ga soj gaa ch nj rihaan chumii nihnj, ne ne tiha yuunj nj man soj ma. Maan se cuno nj rihaan Diose, ne camii chij nj rihaan soj, ne ne quiyaj nj inanj se vaa cavii raa maan nj ma. O se maan Diose racuj man nj, ne quiyaj nj inanj se vaa me r Diose quiyaj nj nanj adonj. 13-14 Dan me se taj vaj nana nachran cachrn nj nayaa soj ma. Inanj nana guun nucuaj soj nayaa soj do, inanj nana guun nucuaj soj cuno soj do, me nana cachrn nj nayaa soj nanj adonj. Cuano ro, aj nari soj taaj nana cataj xnaanj nj rihaan soj, ne me r nj nari guee soj nu nana yo ei. Danj me r nj, che yan guun niha r nj che soj gii cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj, ne ve danj guun niha r soj che nj un ei. 15 Che se guun ya raj se vaa cavi i sa taran n vaa gii, che dan guun raj caanj u nj chihn soj, gaa ne quisi j vi j caanj ni yaj u nj man soj, che se me raj guun niha r soj doj, raj a. 16 Dan me se gaa vaj u nj caanj u nj estad Macedonia, ne guun raj caranj chihn soj gaa cachn u nj chrej caanj u nj estad

12Neen

487 yo ei. Dan me se guun raj caranj chihn soj rej caanj u nj ne rej na niquej un ei. Danj guun raj qui yj che se guun raj racuj soj manj caanj u nj estad Judea ei. Tzaj ne ne caranj chihn soj gaa canaj nihnj a mei. 17 Me che me ne carn u nj chihn soj, r soj ga. Guun vi j r u nj gaa cataj u nj se vaa guun r u nj carn u nj chihn soj, r soj na. Gaa nuchruj raa u nj daj qui yj, ne naj guun nana avii ra u nj camii u nj, r soj na. O cuyaan vaa nana ya ga nana ne rihanj, r soj na. 18 Taj ma. O se Diose me testig se vaa ya uxr vaa nu nana amii nj rihaan soj ei. Xa nj, tzaj ne ne amii rmaan nj nana rihaan soj ma. 19 O se amii natj maanj ga s cunaj Silvano do, s cunaj Timoteo do, rihaan soj che tan Diose s cunaj Jesucrist, ne ne ti nachej nj nana ne ga nana ya gaa amii natj nj rihaan soj ma. Tananj inanj nana ya me nana amii nj rihaan soj, che se queneen nj se vaa ya uxr vaa nu senana Jesucrist nana sa chuguanj. 20 Cunudanj nij nana cata tuva Diose che n ro, niyaj n man Jesucrist ne xcaj n cuent se vaa ya vaa nu nana yo chuguanj. Ne che se si j noco man Jesucrist me n, che dan taj n Ve danj gaa ya ei, taj n rihaan Diose, ne sa doj xcaj yuvii cuent se vaa ve ndoo yaj Diose . 21 Diose me s racuj man nj noco sa nj man Jesucrist ga soj, ne so me s cune man nj quiyaj suun nj rihaan so a. 22 Ne so me s cataj se vaa ya ya tani j so me n, ne

II Corintios1,2 can so Nimn so cayn nimn n, ne che dan guun ya r n se vaa ya rque so se sa man n, vaa gii adonj. 23 Tzaj ne sese ne cuchi j rej man soj, ne me raj queneen Diose nimanj, se vaa ya vaa nana amij rihaan soj cuano nihnj, ne che se ne cavej ya raj qui yj sayuun man soj, che dan ne cuchi j chuman Corinto adonj. 24 O se ne me r nj quiri i tanga nj rihaan soj daj quiyaj soj canoco soj man Jesucrist ma. O se s yaj suun ga soj yan cavi i sa soj ne guun niha r soj me nj, ne aj nari sa soj canoco maan soj man Jesucrist nanj adonj. Maan che se guun raj yoo gaa niha nimn soj ro, che dan ne cuchi j rej man soj nanj adonj. 2 Sese nano r soj qui yj, gaa ne me s quiyaj guun niha raj ga. O se soj me s naquiyaj niha nimanj adonj. Tzaj ne sese nuvi soj, gaa ne a me s quiyaj danj ga. 3 O se che dan quiyj yanj cart yo, ndaa vaa me r maanj, che se ne cavej raj cuchi j ne quinano raj quiyaj soj ei. Tzaj ne o se no xcn soj guun niha raj quiyaj soj, ne ndaa maan soj do, guun niha r gaa chuguanj. 4 Tzaj ne gaa quiyj yanj cart yo me se nuu quitzi i ndoo raj, ne nan ndoo raj, ne ndaa tavee maanj, quiyaj suun nan r chuguanj. Tzaj ne nuve chee se me raj quinano r soj me quiyj yanj cart yo ma. O se me raj queneen soj se vaa ee uxr raj man soj nanj adonj.

ne sese vaa yoo s yaj nan raj doj, ne nuve inanj maanj

5Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve nami i sa un nij s man Corinto ga tin nij so s tanj cacun tum so a

II Corintios2 nan r yaj so, cataj n vaa ma. O se ndaa maan soj do, nan r, cataj n vaa, che se navej r n cuta n doj vaa nanj adonj. 6 Ne sayuun cuta soj xr s quiyaj cacun yo me se ve dan cavee, ne canee soj sayuun xr so nanj ei. Taj che quiyaj soj doj sayuun man so a ma. 7 Maan se caraa xnaa soj rihaan so, ne ve dan quisi j quiyaj soj sayuun man so, tad soj se nan ndoo r so, quiyaj soj, ne quiri nimn so, quiyaj soj ei. 8 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa me raj ve quiyaj soj, gaa ne guun ya r so se vaa ya ya ee r soj man so ei. 9 Gaa quiyj yanj cart canj rihaan soj gaa rque, ne can u nj suun rihaan soj se vaa quiyaj soj sayuun man s quiyaj cacun yo, che rej me r u nj xcaj u nj cuent daj si j me soj, ne me raj queneenj sese si j uno nu nana amij rihaan me soj a. 10 Sese cavej r soj caraa xnaa soj che so, ne ve danj qui yj, ne caraa xnaj che so, che rej me raj cavi i sa doj soj, ne neenj se vaa tum Jesucrist man n ei. 11 Danj quiyaj n, gaa ne se gaa nanj quiyaj canan s cunaj Satans man n ei. O se aj neen n daj me r so quiyaj so ga n ei.

488 raj, ne che dan tanj u nj man nij tin n s ne chuman Troas yo, ne cavii u nj can u nj estad Macedonia nihnj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che nana amii natj nij tuvi Pabl rihaan nij yuvii a

me se caanj u nj chuman cunaj Troas cami i natj u nj senana Jesucrist nana sa, ne dan me se vaa ndoo rej cami i natj u nj nana sa, quiyaj s ni j raa man n, 13 tzaj ne ne nari u nj man tin n s cunaj Tit, ne nan ndoo

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cavii Pabl chuman cunaj Troas, ne caanj so estad cunaj Macedonia a
12Dan

ne nago n graci rihaan Diose, che se Diose me s yaj se vaa yaj canan uxr nj rihaan s chree che Jesucrist a. Ne Diose me s yaj uno yuvii man rihaan nu cachra chumii nana sa amii nj che Jesucrist, ne yoo chanuu nana sa yo rihaan nu cachra chumii , nda r se vaa avii se gun daj man yj gaa naxra yo ro, danj vaa chanuu senana Diose chuguanj. 15 Dan me se nda r se vaa yachruu squ gun daj, ne achn yo scanj nij s quinani i rihaan sayuun, ne achn yo scanj nij s caanj rihaan yaan, danj vaa nj gaa nata nj senana Jesucrist rihaan yuvii che Diose ei. 16 Ne xa nij s caanj rihaan yaan, tzaj ne nda r se vaa gun squ rihaan nij yuvii cavi ro, danj vaa senana Diose rihaan nij so ei. Tzaj ne xa nij s quinani i rihaan sayuun me se nda r se uun r gaa sa uxr gun squ ro, danj uun r nij so gaa uno nij so senana Diose ei. Tzaj ne a me s uun nucuaj yaj danj, r soj ga. 17 O se nj me se ne yaj nj ndaa vaa yaj taaj nij s amii natj senana Diose a ma. O se taaj nij so me se me inanj nij s me r quiyaj canan saanj che senana Diose, ne xa nj, tzaj ne inanj nana ya me r nj cami i nj, ne navej r nj canee nj saanj che senana

14Tzaj

489 Diose rihaan yuvii ma. O se Diose me s cane suun rihaan nj cami i natj nj, ne tum Diose man nj daj cami i nj, ne s noco man Jesucrist me nj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa o yanj cart quiyaj Jesucrist vaa nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Corinto ga nu n a

II Corintios2,3
Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun nucuaj nij tuvi Pabl camii natj nij so, quiyaj maan Diose a
4Yoo

Dan me se gaa amii nj nana nihnj me se uun chee un nj amii nj che maan nj, r soj na. Taj mei. Dan me se ase vaa yanj cart vaa nu n si j amn r niyaj man Jesucrist ei. Dan me se nuve chee nucui r nj amii nj danj ma. O se ve danj vaa ya ei. Nda se me r soj ti haan nj yanj cart amii sa che nj chiha. Nda se me r soj cachi nj nj yanj cart amii sa che nj rihaan soj chiha. O se taj ma. Ne vaa danj mei. O se aj neen soj man nj . Ne taj che quiyaj soj yanj cart cataj xnaanj rihaan yo yuvii daj si j me nj ma. 2 O se ase vaa yanj cart amii che nj vaa maan soj adonj. Dan me se aj neen cunudanj yuvii daj vaa nimn nj se vaa ee r nj man soj, ne che dan xcaj nij yuvii cuent se vaa si j sa me nj ei. 3 Dan me se neen ya ya n adi se vaa yanj cart quiyaj maan Jesucrist vaa soj chuguanj. Tzaj ne nuve yanj cart quiyaj nii ga tint me yo ma. Nuve letr cachrn nii rihaan yahij me yo ma. O se letr cachrn ya maan Jesucrist ndaa nimn soj me nana yo adonj. Ne yo me quiyaj Nimn Diose, ne che Nimn Diose me nu nana yo ndaa rque nimn soj ei.

nucuaj r nj man Diose che Jesucrist se vaa ya racuj Diose man nj ei. 5 Dan me se ne n xcn nj cataj nj se vaa guun nucuaj nj quiyaj suun nj che Diose ma. O se maan Diose me s yaj uun nucuaj nj quiyaj suun nj adonj. 6 Ne Diose me s quiyaj guun nucuaj nj cataj xnaanj nj che tucun naca cuchruj Diose che yuvii adonj. Ne xa tucun naca yo, tzaj ne nuve inanj tucun no rihaan yanj daj vaa no xcn n canoco n me tucun naca yo ma. O se se guun nucuaj n canoco n tucun no rihaan yanj ma. Xa tucun no rihaan yanj, tzaj ne cavi nimn n, quiyaj tucun vaa danj ei. Dan me se xa tucun naca cuchruj Diose che n, tzaj ne tananj a cunuu ina nimn n quiyaj Nimn Diose che tucun naca yo nanj adonj.

cataj xnaanj Diose rihaan Moiss gaa na ro, cachrn Diose nana yo rihaan yahij caxra, ne cataj so se vaa s se cuno nu nana yo ro, yuun chee cavi so, taj so a. Dan me se gaa tucuachn Moiss tucun yo rihaan nij yuvii , ne cuchuguu n uxr rihaan so, ne ndaa do do quinaj yaan rihaan Moiss, tzaj ne ne guun nucuaj nij yuvii israelit ni yaj nij so rihaan

7Nana

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve ndoo vaa nana amii natj nij tuvi Pabl nana amii che Nimn Diose a

II Corintios3,4 Moiss ma. 8 T a suun vaa rihaan nj suun nata setucuanj Nimn Diose chuguanj. 9 O se nanj setucuanj Moiss, tzaj ne sa uxr camii nii niyaj nii sesuun Moiss suun nata che tucun yaj na cacun xr yuvii , ne t a sesuun nj, ne sa doj yaj nj nata nj tucun yaj nuu sa yuvii rihaan Diose ei. 10 Dan me se gaa na ro, ve ndoo chuguu n rihaan Moiss, r nij yuvii israelit, tzaj ne yaj ro, me se ne ve vaa nana nga yo rihaan n a ma. Ne tucun naca cuchruj Diose che n ro, yo ve vaa rihaan n yaj adonj. O se ve doj vaa tucun cuchruj Diose cuano rihaan nana camii Diose gaa na nanj adonj. 11 O se doj or cuchuguu n rihaan Moiss, quiyaj nana camii Diose rihaan so gaa na, tzaj ne sa doj vaa nana camii Diose cuno n yaj, ne ve uxr doj cuman n nu cavii nu caanj, quiyaj nana naca yo adonj. 12 Che se guun ya r nj se vaa gaa ina nj nu cavii nu caanj, che dan niha r nj, ne ne naaj nj a ma. 13 Ne yaj nj ndaa vaa quiyaj Moiss gaa na ma. Dan me se carn so yatzj rihaan so, che yan ne cavej r so ni yaj nij yuvii israelit rihaan so daj guun quitii nj chuguu n rihaan so a. 14 Dan me se ne queneen nij so daj vaa canicun se chuguu n rihaan Moiss ma. O se ne guun nucuaj nij so xcaj nij so cuent a man adonj. Ne inanj danj vaa un nij yuvii israelit ndaa cuano nihnj, ne arn rihaan nij so gaa nayaa nij so nana camii Diose gaa na, ne taj se y xcaj nij so cuent

490 che nana yo a man adonj. Inanj nij s noco man Jesucrist me s uun nucuaj xcaj cuent che nana yo nanj ei. 15 Tzaj ne ve danj vaa ndaa cuano, ne ne guun nucuaj nij yuvii israelit xcaj sa nij so cuent gaa nayaa nij so setucuanj Moiss ma. Ve danj arn rihaan nij so nanj . 16 Ne gaa canicaj n noco n man s ni j raa man n, gaa ne xnj yatzj arn rihaan n, ne avee ruvi sa rihaan n niyaj n ei. 17 (Dan me se daj vaa ese Nimn Diose me s ni j raa man n, ne dan me se rej yanj Nimn Diose me se vaa yanj rej yo ei.) 18 Ne taj se arn rihaan taran n ma. O se uun nucuaj n neen n man s ni j raa man n, se vaa ve uxr vaa so, ne ase vaa so ro, danj gaa un maan n, che se niyaj n man so ei. Dan me se do do naquiyaj sa s ni j raa man n nimn n, ne dan me se ne so nimn n, ne ase vaa maan so ro, danj gaa taran n un adonj.

Dan me se cunuu ee r Diose man nj, ne cane so suun rihaan nj cami i natj nj, ne che dan ne ri r nj cami i natj nj senana Diose ma. 2 Tananj a o tanj xco nj nu nij rasuun naaj chii i yaj yuve nii ei. Se cuchuvi nj queneen yuvii me yaj nj ma. Se camii nj nana tiha yuunj ma. Se camii ne nj che senana Diose ma. Inanj nana ya cami i nj cuno cunudanj yuvii , ne xcaj maan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nda se ran ndoo nij tuvi Pabl sayuun, tzaj ne uun nucuaj nij so amii natj nij so se-nana Diose, quiyaj Diose a

491 nij yuvii cuent se vaa ya vaa nana amii nj, ne Diose me s cuno nu nana cami i nj nanj ei. 3 Tzaj ne sese nana yuve me nu nana amii natj nj, r taaj nij yuvii , ne inanj nij s chii i caanj rihaan sayuun me nij s uun danj r nanj ei. 4 Ne xa nij so, tzaj ne ne amn r nij so niyaj nij so man Jesucrist ma. O se carn xr nij so, quiyaj s chree s noco nij so man, ne ne guun nucuaj nij so xcaj nij so cuent che senana Jesucrist ma. Ne neen nij so se vaa sa ndoo vaa Jesucrist ma. Ne xa Jesucrist, tzaj ne ase vaa maan Diose vaa so niyaj n man so adonj. 5 Xa nj, tzaj ne ne amii natj nj che maan nj ma. Inanj che Jesucrist si j ni j raa man n amii natj nj, ne taj nj se vaa che se noco n man so, che dan si j yaj suun rihaan soj me nj ei. 6 O se Diose me s cataj se vaa chuguun rihaan chumii , ne danj camii Diose gaa na uxr gaa vaa rmi rihaan chumii nihnj, gaa ne cuchuguu n rihaan chumii nihnj, ne yaj me se chuguu n nimn nj, quiyaj un Diose . Che dan me guun nucuaj nj cataj xnaanj nj rihaan yuvii se vaa sa uxr vaa Diose, ne sese cuno nij yuvii senana Jesucrist, ne xcaj nij so cuent se vaa sa uxr quiyaj Diose adonj. 7 Dan me se nuu nu rasuun sa yo nimn nj, tzaj ne ase vaa o xruj yo niquii uun vaa nj, ne che dan neen ya n se vaa nu se sa nucuaj yo na yaj Diose ei. Ne nuve maan nj yaj ve na se sa yo ma. Diose me s rqu se nucuaj man nj che rej cavee

II Corintios4 nata nj senana so adonj. 8 Dan me se me rej maan vaj nj me se yaj nii sayuun man nj, tzaj ne rqu Diose rej quinani i nj rihaan sayuun yo a. Chuvi nimn nj, tzaj ne ne ri nimn nj ma. 9 Noco uxr yuvii man nj che yan me r nij so go nij so man nj, tzaj ne ne tanj Diose man nj ma. Yaj ya nii sayuun man nj, tzaj ne ne avi nj a ma. 10 Niganj neen ya nj se vaa ase guun r nii gaa ticavi nii man Jesucrist ro, cunudanj me r nii ticavi nii man nj adonj. Che se ne cavi nj, gaa ne caryaanj uxr nij yuvii adonj. Ne xcaj nij yuvii cuent se vaa vaa ina nj che se ni j Jesucrist nimn nj ne tum so man nj adonj. 11 Dan me se vaa ina nj rihaan chumii nihnj, tzaj ne niganj neen nj se vaa cavee cavi nj che se noco nj man Jesucrist, ne neen yuvii se vaa cavee cavi nj, tzaj ne xcaj nij yuvii cuent se vaa vaa ina nj che se ni j Jesucrist nimn nj ne racuj ndoo so man nj adonj. 12 Dan me se nj me se si j daj doj cavi me nj, tzaj ne soj ro, tananj a yoo gaa ina nimn nij soj . 13 No nana camii o s cane gaa na rihaan danj Diose se vaa cataj so: Cuchumn raj niyaj u nj man Diose, ne che dan camij che so a taj yoo s cane gaa na yo a. Ne ase vaa cuchumn r s cane gaa na yo ro, danj vaa amn r nj, ne che dan amii nj che Diose, 14 che se neen nj se vaa Diose me s quiyaj cunuu ina un Jesucrist si j ni j raa man n, ne che dan cunuu ina un

II Corintios4,5 maan nj ga Jesucrist, quiyaj un Diose, gaa ne canicu n nj rihaan Jesucrist, quiyaj un Diose, ne danj quiyaj un Diose che soj un adonj. 15 O se inanj che soj ran nj nu se vaa ran nj, tzaj ne che se me r nj ni caj queee soj se luj quiyaj Diose, gaa ne guun ri i doj n si j nago graci rihaan Diose, ne guun ri i doj n si j ve amii che Diose adonj.

492 naca yo a ma. Tananj a cayn nj rej xta nu cavii nu caanj adonj. 2 O se arj chej nj, che se me uxr r nj cu nu nj nee naca yo, nee quiyaj Diose rej xta che nj a. 3 Ne nee naca yo me carn xr nj, gaa ne se gaa nanj gaa canj nj ei. 4 Dan me se nu nj nee nga nihnj cuano, ne che dan nan r nj, ne arj chej nj, che se navej r nj cavi nj a man adonj. Dan me se navej r nj tanj nj nee nuu nj cuano, tzaj ne me ndoo r nj cu nu nj nee naca yo, ne ve dan me se nee man nj nee daj doj cavi nihnj ro, cunuu naca un yo, ne gaa ina yo nu cavii nu caanj ei. 5 Ne Diose me s yaj suun nimn nj yan cavee cunuu naca nee man nj vaa gii, ne rqu so Nimn so man nj, ne che dan guun ya r nj se vaa cunuu naca ya nj adonj. 6 Che dan niganj vaa nucuaj nimn nj, ne dan me se neen nj se vaa gaa vaa nee man nj nihnj cuano ro, ne taj vaj nj ne rej xta ga s ni j raa man n ma. 7 O se ataa qui taaa nj se vaa rque Diose rihaan nj, tzaj ne amn r nj niyaj nj man Diose se vaa ya vaa nana cataj xnaanj so rihaan nj, ne che dan uno nj rihaan so nanj adonj. 8 Dan me se nari nucuaj nimn nj, ne uun r nj se vaa cunaj uxr gaa tanj nj nee man nj, ne caanj nj cayn nj ga s ni j raa man n, ne sa doj cavi i nj asa quiyaj nj danj adonj. 9 Che dan me ndoo r nj guun niha r s ni j raa man n ni yaj so man nj . Cavee se cayn nj rihaan chumii nihnj, cavee se

dan se cane r nj ma. Dan me se nj me se daj doj cavi nee man nj, tzaj ne daj a gii tananj a nahuun sca doj nimn nj nanj ei. 17 Cuano yaj me se vaa doj sayuun ran nj, tzaj ne rayanj cachen nu sayuun yo, ne che sayuun ro, ve uxr cavi i nj nu cavii nu caanj ei. 18 Che dan ne xcaj nj cuent che nij rasuun ruvi niyaj yuvii ma. O se rasuun ruvi niyaj yuvii ro, vaa gii quinavi j nu rasuun yo, ne che dan inanj che nij rasuun ne ruvi niyaj yuvii cuano xcaj nj cuent, che se rasuun cuman nu cavii nu caanj me rasuun yo adonj. Dan me se neen nj se vaa ase vaa o ve mant uta uun nii o or leej nii ne doj or anj nii mant ro, vaa nee man nj, ne yanj nee man nj gaa vaa ina nj rihaan chumii nihnj, tzaj ne neen nj se vaa cavee navi j nee man nj vaa gii, ne asa navij yo, gaa ne rque Diose yo nee naca cu nu nj, ne daj chihaa mj se quinavij nee

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nata ndoo nij tuvi Pabl se-nana Diose, che se neen nij so se vaa naruvee Jesucrist rihaan nij so a
16Che

493 cayn nj rej xta, tzaj ne me r nj guun niha r s ni j raa man n ni yaj so man nj nanj adonj. 10 Neen nj se vaa vaa gii no xcn taran n canicu n taran n rihaan Jesucrist, ne naquiyaj cuu so che n a. Gaa ne naruvee Jesucrist rihaan n che se vaa quiyaj n gaa vaa ina n rihaan chumii nihnj, ne sese sa quiyaj n, ne se sa naruvee Jesucrist rihaan n, ne sese nij quiyaj n, ne se nij qui nicaj n nanj adonj. 11 Chuvi nj che se neen nj se vaa quiyaj s ni j raa man n sayuun man nij s tum cacun, ne che dan nago nj chrej nucuaj man yuvii canoco nij yuvii man so, ne aj neen Diose daj vaa nimn nj a. Ne guun ya r u nj se vaa xcaj maan nij soj cuent daj vaa nimn nj nanj adonj. 12 Nuve chee se me r nj cami i nj nana sa che maan nj me amii u nj danj ma. Maan se me r nj guun nucuaj soj cami i nacaj soj ni yaj soj man nj nanj adonj. O se nij s taj riyunj man nj me se inanj xcaj nij so cuent daj ruvi yuvii niyaj nij so, tzaj ne ne acaj nij so cuent daj vaa nimn yuvii ma. 13 Cavee se sn rmaan nj r nij so, tzaj ne inanj che se noco nj Diose me yaj nj ndaa vaa yaj nj, ne cavee se nuvi nana niha nimn nj r nij so, tzaj ne inanj che se me r nj racuj nj man soj me yaj nj ndaa vaa yaj nj adonj. 14 O se neen nj se vaa ee r Jesucrist man cunudanj yuvii , ne che dan o me r nj cataj xnaanj nj rihaan yuvii che so a. O se guun ya r nj se vaa

II Corintios5 orn Jesucrist me s cavi che cunudanj yuvii , ne che dan ase vaa s cavi ro, danj vaa cunudanj nij yuvii noco man so niyaj nij so chrej chii i a. 15 Ne che se cunuu sa nimn nij yuvii ro, che dan se guun r nij yuvii se vaa vaa ina nij yuvii rihaan chumii nihnj che yan quiyaj suun nij yuvii che maan nij yuvii ma. O se gaa ina nij so che yan canoco nij so man Jesucrist, ne Jesucrist me se so me s cavi che nij so, ne cunuu ina un so che yan cavi i sa nij yuvii doj nanj adonj.

dan me cane r nj ga suun acaj cuent ndaa vaa ruvi yuvii niyaj tuvi yuvii . Asi j rque me se nanj yuvii me Jesucrist r nj, ne inanj xcaj nj cuent ndaa vaa ruvi so, tzaj ne yaj me se ne yaj nj danj a ma. 17 Ne che se cunuu sa nimn nj, che dan neen nj se vaa me maan yuvii amn r niyaj man Jesucrist ro, cunuu sa nimn so, quiyaj Diose . Ne s amn r ro, se guun r un so quiyaj so ndaa vaa quiyaj so gaa rque ma. O se s acaj naca cuent me so adonj. 18 Ne xa nu nihnj, tzaj ne Diose me s yaj nu nihnj che yuvii , ne so me s quiyaj cunuu rcuaaan n ga maan so che se vaa quiyaj Jesucrist, ne cane maan Diose suun rihaan nj cataj xnaanj nj rihaan yuvii se vaa cavee cunuu rcuaaan nij yuvii ga Diose adonj.

16Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa amii natj nij tuvi Pabl se vaa cavej r yuvii ti nanii Diose man nij yuvii rihaan sayuun a

II Corintios5,6 me se maan Diose can man Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne che se vaa quiyaj Jesucrist ro, che dan cavee cunuu rcuaaan yuvii ga Diose, quiyaj Diose, ne tiri Diose cuent cacun vaa rihaan nij yuvii a. Ne Jesucrist me s rqu nana nihnj man nj cataj xnaanj nj nana nihnj rihaan yuvii , quiyaj un Diose ei. 20 Dan me se amii nj senana Jesucrist rihaan yuvii , ne maan Diose rqu senana Diose rihaan nj cami i nj che maan Diose, ne che dan achn niyaj ndoo nj rihaan nij yuvii , ne amii nj nana nihnj rihaan nij yuvii a: Cunuu rcuaaan nij soj ga Diose ei. 21 A cacun ne tum Jesucrist ma. Tzaj ne naraa Diose nu cacun tum n xr maan Jesucrist, ne quiran Jesucrist sayuun che cacun yo, ne che dan cavee cunuu sa ya n rihaan Diose che se si j noco man Jesucrist me n adonj. Yo me nana amii natj nj rihaan yuvii nanj adonj. Dan me se yaj suun nj suun cane Diose rihaan nj, ne che dan taj xnaanj nj rihaan soj se vaa se quirij yanj soj se luj quiyaj Diose che soj ma. 2 O se nana nihnj me nana camii Diose : Maan gii cun u nj cachn niyaj soj rihanj, ne gii dan me racuj u nj man soj cavi i sa soj a cataj Diose gaa na a. Ne xcaj soj cuent se vaa cuano nihnj me gii cunuu ee r Diose man soj, ne cuano nihnj me gii cavee cavi i sa soj chuguanj.

494
Nana nihnj taj xnaanj se vaa tum ndoo nij tuvi Pabl man maan nij so daj yaj nij so che yan cuno yuvii nana amii nij so a
3Ne

19Dan

tum uxr nj man nj che chrej sa, che se navej r nj guun yanj soj rihaan chrej sa a. Ne navej r nj cataj soj se vaa nij vaa suun yaj suun nj rihaan Diose un a. 4-5 O se me r nj ni yaj soj man nj ne cataj soj se vaa ya ya si j yaj suun rihaan Diose me nj, ne che dan avee se daj a ran nj sayuun, tzaj ne vaa inaj nimn nj nanj adonj. Dan me se ran nj sayuun, ne achiin rasuun man nj, ne chuvi nimn nj, ne o nii cuxru xr nj, ne axrj nii taga man nj, ne nuu chre nii caxri i yuvaa nii man nj, ne yaj suun ndoo nj che se quiyaj canan nj cha nj, ne vaa gii narii ndoo nj nej, ne vaa gii, ne ne vaa yanj rihaan nj cha nj, tzaj ne vaa inaj nimn nj, ne ne ane r nj a ma. 6 Ne an nimn nj quiyaj suun nj rihaan Diose, ne nj ro, ne uun yuvaa nj man tuvi nj ma. Tananj ve yaj nj rihaan tuvi nj, ne noco nj Nimn Diose, ne ya ya ee r nj man tuvi nj adonj. 7 Nana ya amii nj, ne rqu Diose se nucuaj man nj, ne cunuu sa nimn nj rihaan Diose, ne che dan avee unu nj ga s chree, ne tum nj man nj se vaa se quiyaj s chree chiii man nj a. 8 Vaa yuvii amii sa che nj, ne vaa yuvii amii nij che nj, ne vaa yuvii taj se vaa s ne me nj, tzaj ne nana ya amii nj ei. 9 Ne nuvi se uun nj, taj un nii, tzaj ne

495 si j neen uxr yuvii man me nj a. Ne taj un nii se vaa daj doj cavi nj, tzaj ne neen soj se vaa vaa nucuaj nj a. Ne maan Diose yaj sayuun man nj che rej nari nj cuno nj doj rihaan Diose, tzaj ne ne avi nj, yaj Diose ma. 10 Ne nan r nj che sayuun, tzaj ne niha r nj rihaan Diose un a. Ne s nique me nj, tzaj ne avii sa doj queee yuvii , yaj nj a. Ne taj siyaj nj, tzaj ne cunudanj chumii nihnj me siyaj nj a.

II Corintios6,7 cavee guun tuvi s me r quiyaj sa ga s me r quiyaj cacun, r soj ga. 15 Asa cavee cuyaan gaa r Jesucrist ga s chree, r soj ga. Ne cavee cuyaan gaa r s amn r niyaj man Diose ga s navej r cuchuman r, r soj na. Taj ma. 16 Ne xa n si j noco man Diose, tzaj ne asa cavee cunuu chre n ga yaanj cacj yuvii , r soj ga. Xa yaanj cacj yuvii , tzaj ne ne vaa ina yo ma. Ne xa Diose, tzaj ne s vaa ina me so, ne ne so nimn n ei. O cuyaan vaa nana nihnj ga nana camii Diose gaa na gaa cataj Diose: Cayn u nj ga nij so, ne cachee u nj ga nij so, ne gun u nj Diose noco nij so, ne guun nij so yuvii tum u nj man a taj Diose gaa na che n si j noco man so a. 17 Ne cataj un Diose rihaan n si j noco man so: Che dan guun yanj soj rihaan nij s chii i yo, ne a se chii i se quiyaj soj, gaa ne nacaj u nj man soj, 18 ne guun Rej soj manj, ne guun soj tanj a. Ve danj sj nana cataj xnaanj u nj si j ni j raa man soj rihaan soj, ne si j guun nucuaj quiyaj nu nana nihnj mej adonj taj un Diose rihaan n a. Dan me se nu nana nihnj nana camii ya Diose gaa na ro, camii Diose nana yo rihaan n, tinuj, nocoj. Che dan quiri i yanj n man cunudanj se chii i quiyaj n asi j rque do, man cunudanj se chii i man nimn n do, ne gaa cuj nimn n . Ne naquiyaj sa inanj n nimn n, che se uxr arj cochroj n rihaan Diose .

me se nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj si j man chuman Corinto daj vaa nimn nj a. Dan me se neen soj se vaa ee ndoo r nj man soj . 12 Nuve chee se vaa quiyaj nj me nan r soj ma. Maan che se ne nucuaj r soj man nj ro, che dan nan r soj adonj. 13 Daj se uun r nii neen nii tan nii ro, danj vaa uun raj neenj man soj, ne che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa, ase vaa quiyaj nj che soj ro, danj quiyaj un soj che nj, ne gaa nucuaj r soj man nj .

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Pabl cunuu ee r nij s man Corinto ni yaj nij so man nij tuvi Pabl a

guun guun tuvi soj ga nij s ne amn r niyaj man Jesucrist ma. Se guun quiyaj soj ndaa vaa yaj nij so ma. Asa cavee cuyaan gaa rej ranga ga rej rmi , r soj ga. Che dan, asa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n tanj n chrej chii i , ne cunuu sa nimn n rihaan Diose a
14Se

II Corintios7
Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun niha r Pabl cuno so nana se vaa cuno nij s man Corinto se-nana Pabl a

496 cunaj quiyj, raj ei. O se quinan r soj che se cataj xnaanj u nj che cacun tum soj, tzaj ne nen u nj cuano se vaa ya quinan r soj doj gii, quiyaj yanj cart yo chuguanj. Dan me se ne guun niha raj gaa cachronj nana nucuaj yo rihaan soj ma. 9 Tzaj ne yaj me se guun niha raj, ne nuve chee inanj se quinan r soj me guun niha raj ma. Che se tanj soj cacun tum soj, ne canicaj nimn soj ro, che dan guun niha raj adonj. O se quinan r soj, ne canicaj nimn soj ndaa vaa me r Diose quiyaj soj, ne che dan ne quiran soj sayuun, quiyaj nj a ma. Tananj a cavii sa soj doj, quiyaj nj adonj. 10 O se sese quinano r n ndaa vaa me r Diose quiyaj n, ne canicaj nimn n, ne cavi i sa n, ne guun r n se vaa sa quiyaj Diose che n adonj. Tzaj ne sese quinano r n ndaa vaa nan r nij s man rihaan chumii nihnj, ne quiri nu nimn n nu cavii nu caanj nanj adonj. 11 O se xcaj soj cuent se vaa ve ndoo quiyaj soj, che se quinan r soj che cacun quiyaj soj, quiyaj Diose . O se cunaj camii soj che nana camii nj do, ne niha r soj niyaj soj cacun tum yuvii ni j scanj soj do, carj cochroj ndoo soj niyaj soj Diose do, guun r soj queneen soj man nj do, guun niha r soj quiyaj soj sayuun man s quiyaj cacun do a. Nu nihnj quiyaj soj, tihaan soj se vaa nuve si j tum cacun me maan soj ma. O se s sa me soj nanj ei. 12 Nuve chee s tum cacun me quiy u nj yanj cart yo ma.

r nj ve cami i soj ga nj . O se a soj ne quiyaj chii i nj man ma. A soj ne tiha yuunj nj man ma. 3 Dan me se nuve chee se me r u nj cuta u nj cacun xr soj me amij danj ma. O se aj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ee uxr r nj man soj, ne cavee se gaa ina n do, cavee se cavi n do, tzaj ne yoo gaa ee r nj man soj nanj adonj. 4 Inanj nucuaj ndoo r u nj niyaj u nj man soj se vaa ve quiyaj soj, ne niha ndoo r u nj niyaj u nj man soj, ne nda se sayuun ran nj, tzaj ne uun niha ndoo raj adonj. 5 Dan me se caanj nj estad Macedonia, tzaj ne taj se y cane sa nj a ma. O se quiyaj ndoo nii sayuun man nj, ne vaa yuvii camii cunu ga nj, ne cuchuvi ndoo nj a. 6 Tzaj ne Diose me s racuj ndoo man nij s niyanj nimn, ne dan me se racuj ndoo Diose man nj se vaa cana tin Tit rihaan nj, quiyaj Diose, ne cunuu cui j r nj, quiyaj so a. 7 Ne ve un so me s cataj xnaanj rihaan nj se vaa guun niha r so queneen so man soj, ne cataj xnaanj so se vaa me ndoo r soj queneen soj man nj do, se vaa nan r soj che s quiyaj cacun ni j scanj soj do, se vaa niha r soj cami i sa soj che nj do, ne che dan doj a guun niha raj adonj. 8 Dan me se nda se quinan r soj, quiyaj yanj cart canj, tzaj ne

2Me

497 Nuve chee s quiyaj so cacun rihaan me quiy u nj yanj cart yo ma. O se quiy u nj yanj cart yo che se guun r u nj xcaj maan soj cuent se vaa niha r maan soj cuno soj nana camii nj rihaan soj, che se noco nu n man Diose adonj. 13 Ne che se vaa quiyaj soj ro, che dan guun niha r nj nanj adonj. Ne dan me se guun niha r nj che se cunuu cui j r s cunaj Tit ne guun niha r so, quiyaj soj a. 14 Dan me se camii u nj nana sa rihaan s cunaj Tit che soj, ne quisj ya nu nana camii u nj rihaan so che soj vaa ei. Dan me se ya vaa nu nana amii nj rihaan soj, ne ya vaa nana camii nj rihaan Tit, ne che dan taj a yo chrej naaj n rihaan u nj ma. 15 Ne nuu r s cunaj Tit se vaa uxr ve cuno soj nana cataj xnaanj so rihaan soj, ne uxr carj cochroj soj rihaan so asi j cuchi so rihaan soj, ne cuchuvi soj caxri i yuvaa so man soj a. Che dan uxr doj ee r so man soj chuguanj. 16 Guun niha r u nj, che se cavee gaa nucuaj y y u nj man soj adonj.

II Corintios7,8 nij so s nique a. Nda r se yaj s ruvee yaj nij so nanj adonj. 3 Dan me se cavii raa maan nij so rque nij so nu se vaa guun nucuaj nij so rque nij so ei. Nuve si j quirii saanj me nij so vaa, tzaj ne quirii nij so nocoo saanj adonj. 4 Ne cachn niyaj uxr nij so rihaan nj se vaa quiyaj nj se ndoo cavej nj quiyaj nij so ndaa vaa quiyaj yo tin n s quirii saanj rihaan yo nij s sa noco man Diose, 5 ne doj a quiyaj nij so rihaan se vaa me r nj quiyaj nij so nanj chuguanj. Dan me se asino yaan guun r nij so quiyaj nij so nu se vaa me r s ni j raa man n quiyaj nij so, gaa ne guun r un nij so quiyaj nij so nu se vaa me r nj quiyaj nij so, ne dan me se sa uxr cuno nij so rihaan Diose nanj adonj. 6 Che dan cataj xnaanj nj rihaan s cunaj Tit se vaa cuchi so rihaan soj si j ne chuman Corinto, ne cataj so se vaa ase vaa quiyaj nij s man estad Macedonia ro, danj gaa cavee quiyaj maan nij soj un, gaa ne quisi j quirii taran soj saanj rihaan nij s nique yo ei. 7 Dan me se yaj suun ndoo nij soj nu suun sa adonj. Tzaj ne soj me se ve danj s nucuaj ndoo r man Jesucrist me soj do, s amii sa me soj do, s avii raa me soj do, s niha r quiyaj suun me soj do, s ee r man nj me soj do ei. Che dan guun soj s rii ndoo saanj rihaan tin . 8 Se can u nj suun rihaan soj daj quiyaj soj ma. Maan se me r u nj xcaj u nj cuent sese ya ya ee r soj tin soj ndaa vaa ee r nij s man Macedonia tin nij so a. 9 O

Ne cataj xnaanj nj rihaan soj che se luj quiyaj Diose che nij s sa noco man Diose man estad Macedonia, tinuj, nocoj. 2 Dan me se quiran uxr nij so sayuun, tzaj ne guun niha uxr r nij so, ne nda se s nique ndoo me nij so, tzaj ne guun niha r nij so quiri i nij so saanj rihaan tin

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij s man Corinto, ne quiri i nij so saanj rihaan nij s man Jerusaln a

II Corintios8 se aj neen soj se vaa quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che n . Dan me se ruvee ndoo so gaa cayn so rej xta, tzaj ne naquiyaj nique so man so ne cana so rihaan chumii nihnj che n, gaa ne che se danj quiyaj so ro, che dan cavi i sa doj n nanj adonj. 10 Maan se cataj xnaanj u nj se vaa me raj quiyaj soj . Neen soj se vaa yo cachn quiyaj suun ndoo soj, ne guun chee soj racuj soj man nij s nique, ne che dan cavi i sa soj doj, sese 11 tinavi j soj suun guun chee soj ei. Dan me se ase vaa ya ya guun niha r soj racuj soj asi j tac gaa guun chee soj ro, ve danj guun r soj tinavi j soj nu suun yo, ne racuj soj saanj guun nucuaj soj man nij s nique ei. 12 Sese ya ya rii nimn soj rque soj saanj yo, ne guun niha r Diose nacaj Diose saanj guun nucuaj soj rque soj a. Se cataj Diose rque soj doj saanj, sese se guun nucuaj soj quiyaj soj danj ma. 13 Nuve chee se me r nj cunuu nique soj ne cunuu ruvee yo yuvii me amii nj danj ma. O se me r nj cuyaan gaa nu nij tinuj n adonj. 14 Maan se cuano nihnj ro, vaa ndoo saanj rihaan soj, ne nique ndoo yo tin n, ne che dan no xcn soj racuj soj man nij so ei. Ne xraj, ne cachi in saanj rihaan soj, ne sese vaa saanj rihaan yo tin n, ne racuj nij so man soj, gaa ne cuyaan gaa nij tinuj n a. 15 Ne ase vaa nana nihnj ro, danj vaa nana no rihaan danj Diose che nij yuvii israelit, taj yo: Ne quinaj se ch rihaan s vaa ndoo se ch

498 rihaan ma. Tananj un, ne ne cachi in se ch rihaan s vaa doj se ch rihaan ma, taj nana yo a. 16 Nago uxr nj graci rihaan Diose, che se ase vaa me ndoo r nj racuj nj man soj ro, danj vaa guun ndoo r s cunaj Tit racuj so man soj, quiyaj Diose chuguanj. 17 Dan me se cuno so nana cataj xnaanj nj rihaan so se vaa caanj so chihn soj, tzaj ne guun niha r maan so racuj so man soj, ne che dan quirii nimn so caanj so, ne dan me se caanj so chihn soj a. 18 Ne cuchi yo tin n ga s cunaj Tit, ne yo so ro, me s amii natj ndoo senana Diose nana sa, ne che dan ve amii taran nij s amn r niyaj man Jesucrist niyaj nij so man so ei. 19 Ne cane taran nij s amn r niyaj man Jesucrist suun rihaan so caanj so ga nj racuj so man nj tacuachn nj saanj yo rihaan nij s nique yo, gaa ne uxr ve cami i yuvii che s ni j raa man n, ne guun niha doj r maan nj quiyaj suun nj suun yo chuguanj. 20 Tzaj ne navej r nj cataj yuvii se vaa caxrj yuve nj taaj saanj ma. 21 O se nuchruj raa nj daj quiyaj nj ne guun niha r s ni j raa man n ni yaj so man nj, ne guun niha r yuvii un ni yaj nij yuvii man nj adonj. 22 Ne canej un nj man yo tin n ga roj so . Guun queee uxr queneen nj se vaa si j ya ya me r quiyaj suun me so, ne yaj ro, guun ya r so se vaa ya ya racuj soj man nij s nique, ne che dan niha doj r so quiyaj suun so

499 che soj nanj adonj. 23 Dan me se xa tin Tit, tzaj ne s yaj suun ga u nj me so, yaj suun so che maan soj, ne yavj roj tin n ro, s cune nij s amn r niyaj man Jesucrist cutum saanj yo me roj so, ne ve cami i yuvii che Jesucrist, quiyaj roj so nanj adonj. 24 Che dan gaa ee r soj man nij so, ne ve ndoo quiyaj soj ga nij so, gaa ne quisi j ya unj nana ve camii nj che soj rihaan nij so, ne queneen taran nij s amn r niyaj man Jesucrist daj quiyaj soj ei. Taj che cataj xnaanj u nj rihaan soj che saanj quiri i soj rihaan nij s sa noco man Diose ma. 2 O se aj nen u nj se vaa guun niha r soj quiri i soj saanj rihaan nij so, ne ve camii u nj rihaan nij tin n s man estad Macedonia che soj, cataj u nj: Yo cachn ro, guun chee nij s man estad Acaya quirii nij so saanj rihaan nij s sa noco man Diose adonj, taj u nj che soj, gaa ne guun niha doj r queee nij so quiri i maan nij so saanj a. 3 Tzaj ne canej u nj nij tin n cuchi nij so rihaan soj, ne racuj nij so man soj quiyaj soj nu se vaa cataj xnaanj u nj che soj rihaan nij s man estad Macedonia a. Me r u nj racuj nij so man soj naquiyaj chre soj saanj yo, gaa ne quisi j ya nu nana camii nj che soj, raj a. 4 O se sese cuchi taaj nij s man estad Macedonia chihn soj ga nj, ne sese xcaj nij so cuent se vaa taj vaj saanj nuu chre quiyaj soj, ne guun naaj uxr nj ei. Ne guun naaj doj maan soj

II Corintios8,9 che nana camii nj se vaa guun ya r nj se vaa quiri i soj saanj adonj. 5 Che dan guun r nj se vaa canej nj man nij tin n cuchi nij so rihaan soj chuguanj. Dan me se asino yaan cuchi nij tin n rihaan soj, ne racuj nij so man soj naquiyaj chre soj saanj yo, ne asa cuchi nj, gaa ne aj cunuu chre saanj yo a. O se danj quiyaj soj, gaa ne se gaa nanj guun r nij s man Macedonia se vaa navej r soj quiyaj soj se vaa cataj soj a. O se queneen nij so se vaa ya me r soj quiyaj suun soj nu suun yo ei. 6 Dan me se neen soj se vaa s un doj tzin n ro, doj tan quiri i so, ne s un nocoo uxr n ro, nocoo uxr tan quiri i so, ne ase vaa ran s un n ro, danj quiran soj che saanj rque soj vaa adonj. 7 Xcaj yoo yoo soj cuent me daj saanj rque yoo soj, ne se quinan r soj che saanj rque soj mei. Se cataj soj se vaa maan che se no xcn soj rque soj saanj, che dan rque soj ma. O se s niha r quiri i saanj rihaan tin ro, ee r Diose man so adonj. Che dan inanj saanj rii nimn soj ro, go soj . 8 Ne guun nucuaj Diose rque ndoo Diose nu se sa man soj, ne cavee se me maan sayuun quiran soj, tzaj ne niganj ni caj soj nu se cachi in man soj, ne guun nucuaj soj quiyaj soj nu suun sa cane Diose rihaan soj chuguanj. 9 Ase vaa nana nihnj vaa nana no rihaan danj Diose, taj yo: S niha r racuj man nij s nique ro, daj chihaa mj se quiniyn Diose se sa quiyaj so a ma, taj danj Diose a. 10 Dan me se Diose me s rqu n

II Corintios9,10 rihaan s un naa, ne Diose me s rqu se ch rihaan s naaan rque, ne cavi i sa uxr nij tin n che se sa quiyaj soj, quiyaj un Diose ei. 11 Ne me a se sa ni caj soj, gaa ne guun niha doj r soj racuj soj man tin n, ne nago tin n graci rihaan Diose che se vaa rqu soj saanj man nj tacuachn nj rihaan nij so ei. 12 Ne xa suun quiyaj suun n che tin n, tzaj ne nuve inanj suun quiyaj suun n yan caraa rque nij s sa noco man Diose me yo ma. O se suun quiyaj suun n yan nago ndoo yuvii graci rihaan Diose me suun yo adonj. 13 Ne queneen nij yuvii se vaa ya uno soj senana Jesucrist nana sa noco n, ne queneen nij yuvii se vaa niha r soj rque soj siyaj soj man nij s sa yanj chuman Jerusaln do, man taran nij tin n do, ne che dan guun ya r nij so se vaa ya ya si j noco man Diose me soj, ne ve uxr cami i nij so che Diose a. 14 Ne cunuu ee r maan nij tin n man chuman Jerusaln man soj, ne cachi nj niyaj nij so rihaan Diose che soj, che yan uxr racuj Diose man soj quiyaj suun soj che nij so nanj ei. 15 Nago uxr n graci rihaan Diose che se ve uxr quiyaj Diose che n, ne daj chihaa mj se guun nucuaj n cataj n nu se vaa quiyaj Diose che n a ma.

500 gaa u nj ndaa r se vaa maan Jesucrist adonj. Dan me se navej r u nj caxri i yuvaa u nj man soj ma. Maan se ve inanj cami j ga soj, raj a. Neen soj se vaa vaa yuvii ni j scanj soj taj se vaa ve uxr amii u nj rihaan soj gaa nicn u nj rihaan soj, tzaj ne axrj yuvaa u nj man soj gaa nicun yanj u nj a. Danj tuva nij yuvii yo, tzaj ne cuano nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj 2 se vaa quiyaj soj se ndoo, ne se quiyaj tuchi soj cuman soj, ne asa cuch u nj, gaa ne se caxrj yuvaa u nj man soj man ruguanj. Ya quisi j r u nj caxri i yuvaa u nj man nij s taj se vaa inanj yaj nj se vaa me r nee man nj quiyaj nj nanj . Tzaj ne taj che caxri i yuvaa u nj man maan soj, sese ve quiyaj soj ma. 3 Dan me se vaa ina nee man nj cuano, tzaj ne ne unu maan nee man nj ga s chree ma. 4 Xa se nucuaj nj, tzaj ne nuve se nucuaj man rihaan chumii nihnj me yo ma. O se se nucuaj rqu maan ya Diose man nj me yo adonj. Che dan guun nucuaj nj quiyaj canan nj rihaan cunudanj nij s me r cunu ga Diose, ne dan me se tiri nj nana tiha yuunj nana avii raa yuvii , 5 ne tiri nj nu nana arn chrej rihaan yuvii cuno nij yuvii senana Diose, gaa ne guun r nij yuvii cuno nij yuvii rihaan Jesucrist, quiyaj nj a. 6 Ne asa cuno maan soj rihaan Diose, ne guun nucuaj nj quiyaj nj sayuun man cunudanj nij tuvi soj s navej r cuno rihaan Diose ei. 7 Dan me se ni yaj sa soj man nj, ne xcaj soj cuent daj vaa nj,

10

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn nij s man Corinto cuno nij so rihaan Pabl, ne se cuno nij so rihaan nij s tiha yuunj a

Xa u nj si j cunaj Pabl, tzaj ne me r u nj

501 ne sese vaa yoo tuvi soj me r se vaa ya ya noco so man Jesucrist, ne xcaj so cuent se vaa ase vaa noco so man Jesucrist ro, tanga danj vaa noco maan nj un man Jesucrist nanj adonj. 8 Dan me se neen soj se vaa cane s ni j raa man n suun rihanj, ne ve dan me se navej r so ti r u nj man soj ma. O se me r so cavi i sa soj doj qui yj nanj adonj. Ne cavee se ve cami j che suun at u nj, tzaj ne se guun naaj u nj daj chihaa mj ma. O se maan ya s ni j raa man n cane suun rihanj se vaa ya no xcnj canej suun rihaan soj se vaa naquiyaj sa soj doj nimn soj adonj. 9 Dan me se navej uxr r u nj guun r soj se vaa maan che se me r u nj tuchuv u nj man soj me an u nj nij yanj cart rihaan soj a mei. 10 O se neen soj se vaa cataj taaj nij s ni j scanj soj se vaa nda se nana nucuaj achrn u nj rihaan yanj cart, tzaj ne gaa nicn u nj rihaan soj, ne ne guun nucu u nj cami i sca u nj rihaan soj, taj nij so a. Maan se taj yuvee n nana amii u nj rihaan soj gaa nicn u nj rihaan soj, taj nij so a. 11 Tzaj ne xcaj nij s amii danj cuent se vaa ase vaa nana achrn nj rihaan yanj cart gaa nuvi nj yn ga soj ro, tanga danj gaa suun quiyaj suun nj asa cuchi nj rihaan soj adonj. 12 Dan me se xa nij s amii danj, tzaj ne taj nij so se vaa sa uxr vaa maan nij so, ne che dan se quisj r nj cataj nj se vaa yaj nij so ndaa vaa yaj maan nj a. O se neen nj se vaa nuve si j

II Corintios10 acaj cuent me nij so ma. O se maan nij so taj se vaa cunudanj yuvii yaj tucun noco nij so ro, me s sa, ne taj un nij so se vaa maan nij so me s sa doj rihaan yo nij yuvii noco tucun noco maan nij so, ne inanj danj tuva nij so, 13 tzaj ne daj chihaa mj se camii xta nj ndaa vaa tuva nij so danj ma. Maan se inanj che suun cane maan Diose rihaan maan nj me cami i nj a. Ne Diose me s cane suun rihaan nj nata nj senana Diose ndaa rihaan maan soj nanj adonj. 14 Dan me se ne anj nj quiyaj suun nj rej navej r Diose caanj nj ma. O se me r Diose cuchi nj rihaan soj cataj xnaanj nj senana Jesucrist nana sa rihaan soj, ne danj quiyaj nj, ne asino nj me s cataj xnaanj senana Jesucrist rihaan soj nanj adonj. 15 Dan me se se camii xta nj che se vaa quiyaj yo yuvii ma. Se cataj nj se vaa maan nj me s quiyaj se vaa quiyaj suun yo yuvii ma. Ne n xcn nj quiyaj nj danj ma. Maan se navi j ndoo nj se vaa cuchuman doj r soj ni yaj soj man Diose, gaa ne uxr doj quiyaj suun nj scanj soj, ndaa vaa me r Diose quiyaj nj, 16 gaa ne ndaa guun nucuaj nj cataj xnaanj nj senana Diose nana sa rihaan nij yuvii man yo chuman gan doj un a. Tzaj ne taj che cataj nj se vaa maan nj me s quiyaj se vaa quiyaj suun yo so a ma. 17 O se s me r cami i sa che maan ro, no xcn so cataj so se vaa sa quiyaj so canoco so

II Corintios10,11 man s ni j raa man n ei. 18 O se sese cataj yoo so se vaa maan so quiyaj sa, ne taj se yaj ma. Tzaj ne sese cataj s ni j raa man n se vaa sa quiyaj so, ne ya ya sa quiyaj so chuguanj. Me r u nj cavej r soj cami i snuj u nj doj rihaan soj ei. O se danj vaa maan, tzaj ne o se caraa xnaa soj doj chuguanj. Dan me se yoo danj quiyaj soj nanj . 2 Dan me se ase vaa me ndoo r Diose cutum Diose man soj ro, danj vaa me r u nj cutum u nj man soj ei. O se ase vaa yoo chana yaan taj cacun tum ro, danj vaa cunudanj nij soj rihaan u nj, ne cataj u nj rihaan Jesucrist se vaa ya nacaj so man soj canoco soj man orn so, taj u nj rihaan so ei. 3 Tzaj ne chuv u nj se vaa ase vaa tiha yuunj xcu man chana cunaj Eva gaa na ro, danj gaa tiha yuunj s chree man soj, ne se guun nucuaj soj xcaj sa soj cuent, gaa ne tanj xco soj man nana sa nari soj gaa canoco soj man Jesucrist, raj nanj adonj. 4 O se cavee se cana me maan yo so rihaan soj, ne cavee se nata so yo nana rihaan soj che Jesucrist, ne cavee se ino doj gaa senana so ga senana nj, tzaj ne nuve si j rihuun r me soj a ma. Ase rayanj tanj xco soj Nimn Diose canoco soj yo nana xee. 5 Taj che tiha yuunj nij s cana man soj ma. O se si j sa ndoo me nij so, r soj, ne apstol cune Jesucrist man me nij so, r soj, tzaj ne nuve si j sa doj me nij so rihaan u nj, r u nj a ma. 6 Nda se ataa nari sa u nj cami i natj

502 u nj rihaan soj, tzaj ne aj neen soj se vaa si j avii raa mej, ne nu se vaa quiyaj nj ve quiyaj nj, queneen cunudanj soj nanj adonj. 7 Neen soj se vaa ne canee u nj saanj man soj gaa camii natj u nj senana Diose nana sa rihaan soj ma. Ne dan me se nuu ni qu u nj doj, tzaj ne cavii sa soj doj adonj. Che dan nij quiy u nj, r soj na. Cacun me se vaa quiyj, r soj na. 8 Ne nicaj u nj saanj rqu nij s amn r niyaj man Jesucrist s man yo chuman, ne cutn u nj saanj yo yan guun nucu u nj quiyaj suun u nj che soj nanj adonj. 9 Ne gaa cayn u nj ga soj, ne gaa cachiin rasuun mn u nj, ne a rasuun ne cachi nj u nj man soj a ma. Maan se nij tin n nij s cana estad Macedonia ro, rqu nij so nu se vaa cachiin manj, ne dan me se ne caraa chr u nj a doj rihaan soj a ma. Dan me se ve danj qui yj rej rihaan, ne se carj chrj rihaan soj, raj man adonj. 10 Che se yanj Jesucrist ga u nj, che dan neen soj se vaa ya vaa nana amii u nj rihaan soj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj cuano se vaa se guun daj chihaa mj cataj yuvii man estad man soj se vaa quitaaj sesaanj soj ma. 11 Me che tuvaj danj, r soj ga. Danj tuvaj che se ne ee raj man soj, r soj na. Taj ma. O se Diose me s neen se vaa ya ya ee r u nj man soj ei. 12 Tzaj ne neen soj se vaa me r yo nij so cataj nij so se vaa o cuyaan vaa se yaj nj ga se yaj nij so, ne che dan ase vaa y u nj cuano ro, tanga danj qui y u nj

11

503 xraj, ne se canj u nj saanj man soj ma. Ne se cavee cataj nij so se vaa o cuyaan yaj nij so ga nj a ma. 13 Dan me se taj nij so se vaa me nij so apstol cune Jesucrist man nata senana so, tzaj ne amii ne nij so, ne dan me se yaj suun nij so rihaan soj, tzaj ne tiha yuunj nij so man soj nanj adonj. Ne ase vaa apstol cune Jesucrist man ro, danj vaa nij so rihaan soj a. 14 Tzaj ne taj se yaj sese cuchumn r soj niyaj soj man nij so ma. O se maan s chree cunaj Satans naquiyaj ino man, ne naquiyaj s chree yo man yo yoo semoz Diose chuguu n ndoo, ne tiha yuunj so man soj nanj adonj. 15 Ne ase vaa yaj s chree ro, danj yaj un nij so a. Che dan, nuve se yaanj tiha me yo, sese neen nij s yaj suun che s cunaj Satans quiyaj nij so danj a ma. Cavee natuna nij so man maan nij so guun nij so s yaj suun che rej cunuu sa nimn yuvii ei. Tzaj ne che se yaj ndoo nij so sayuun ro, che dan uxr quiran nij so sayuun nu cavii nu caanj adonj. 16 Dan me se cataj xnaanj un u nj rihaan soj se vaa se guun cataj soj se vaa si j sn m u nj ma. Cavee se si j sn ya ya m u nj r soj, tzaj ne ve nacaj soj manj, ne ve cuno soj nana cami j, ne cami i xta u nj doj che maanj ndaa ase vaa yaj yo nij so ei. 17 (Nuve nana rqu s ni j raa man n rihaan u nj me nana nihnj nana cami i u nj rihaan soj cuano ma. Tananj che se sn rmaanj, don cami i u nj nana nihnj rihaan soj nanj ei.) 18 Dan me se che se queee yuvii

II Corintios11 amii xta che se vaa quiyaj maan nij so ro, che dan cami i xta man u nj doj rihaan soj gaa ei. 19 O se nen u nj se vaa s avii ndoo raa me soj, r maan soj, ne che dan ne neen soj se vaa si j sn me nij s cana rihaan soj, ne che dan niha r soj ve cuno soj rihaan nij so a. 20 Ne nda se rii tanga ndoo nij so rihaan soj do, nda se anj nij so nu siyaj soj do, nda se tiha yuunj nij so man soj do, nda se sa doj vaa nij so rihaan soj r nij so do, nda se ase vaa s oxro xruu soj vaa nij so do, tzaj ne ve uno soj rihaan nij so . 21 Che dan guun naaj nj doj tzin rihaan soj, che se ne guun nucuaj nj quiyaj nj se nij yo rihaan soj a mei. O se che se ne quisi j r nj quiyaj quij nj ro, che dan sa doj vaa yo nij so, r soj asanj. Ne nda se nana snuj me nana nihnj, tzaj ne ase vaa quisj r nij so cami i xta nij so ro, danj gaa quisi j r maanj cami i xta maanj rihaan soj ei. 22 Dan me se yuvii israelit me nij so, taj nij so na. O se ve danj si j israelit me maanj un nanj . Noco xnaanj tuvi nij so ga s cunaj Abraham s cane gaa na, taj nij so na. O se ve danj si j noco xnaanj tuvi ga so mej un nanj ei. 23 Yaj suun nij so che Jesucrist, taj nij so na. O se ve danj quiyaj suun gaa u nj do, nanj . O se nihnj me nana snuj cataj u nj rihaan soj se vaa u nj me s yaj suun doj che Jesucrist rihaan nij so nanj ei. Dan me se u nj nihnj ro, me s quinij doj taga che Jesucrist rihaan nij so do, uxr go nii cuart xr u nj

II Corintios11,12 che Jesucrist do, queee gii daj doj se cav u nj che Jesucrist do, 24 quisj u n ya quitaaa nij s uun chij rihaan nij yuvii israelit manj, ne ico xnu caanj ya go nij so cuart xrj a. 25 Vanuj go nii chruun xrj a. Ne yuun go nii yahij manj a. Quisj vanuj quiri rihoo vaj u nj rihaan na yaanj, ne caanj cunuu rihoo yo rque na yaanj, ne o gii o yan quit u nj rihaan na yaanj cunuu ndoo ya a. 26 Dan me se aj cach ndooj nu nij chrej, ne vaa ndoo sayuun quirn u nj rihaan chr do, che s ituu do, che nij s israelit ne noco man Jesucrist do, che nij s yanj do, che yuvii yanj chuman do, che nij yuvii yanj quij do, che na yaanj do, che s tiha yuunj manj se vaa tinj me nij so do . 27 Dan me se aj suun ndoo quirn unj rihaan nij sayuun, ne queee yan ne cavee cotoj, ne taaj gii me se quinaaan ndoo rquej, ne yo taaj gii canacoo ndooj na, ne quisj queee ndoo ne quiri j chraa chaj, ne taaj gii me se go ndoo ya nuvij xrj, ne yo taaj gii me se ne quiri y unj yatzj carn xr unj un, ne dan me se vaa canj y unj nda rasuun nanj . 28 Tzaj ne se camii unj che yo sayuun quirn unj a ma. Maan se nihnj nan r unj che cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist man o o chuman a. 29 Sese ne nucuaj nimn yoo tin n, ne ase vaa ran nimn so ro, danj ran nimanj, ne sese quiyaj yoo tin n cacun, ne uun naaj uxr maanj adonj. 30 Dan me se, sese me r soj cami i xta u nj, tzaj ne inanj cataj

504 xnaanj yaj se vaa ne guun nucuaj maanj quiyaj suun maanj a ma. 31 Diose Rej Jesucrist si j ni j raa man n ro, neen se vaa amii y u nj, ne ve uxr cami i n che so nu cavii nu caanj nanj ei. 32 Gaa caanj u nj chuman cunaj Damasco ro, ne s nicaj suun yaj suun che rey cunaj Aretas ro, carn so rej atj yuvii chuman, che yan guun r so qui taaa so manj, 33 tzaj ne nanj nij tuv u nj yoo tayaa nii taj chraan nicu n nu anicaj tuva chuman yo, ne can nij so r o scaa manj, ne tinanij nij so rej xe manj, ne dan me se curihanj u nj chuman yo, ne quinanii u nj rihaan s nicaj suun yo ei. Dan me se taj a doj se quiri n che yan cami i sa n che maan n, tzaj ne nihnj me cami i u nj che doj rasuun curuvi rihanj ei. Ne cataj xnaanj u nj che se vaa tihaan s ni j raa man n rihanj a. 2 Dan me se neenj man o s amn ndoo r niyaj man s ni j raa man n ei. Ne quisj xcaanj yo nicaj Diose man so, caanj so rej xta, quiyaj Diose, ne ndaa vanuj xta cavii so caanj so ei. Dan me se maanj me yo ei. Tzaj ne ne neenj sese inanj nimanj cavii ni, ase nu nee manj cavii caanj ni, ne neen uxraj ma. O rn Diose me s neen daj vaa u nj gaa cavii u nj caanj u nj a. 3-4 Ne nen u nj se vaa cavii u nj ndaa rej sa ndoo yanj maan Diose, quiyaj Diose, ne cun u nj nana sa ndoo nana ne n xcn yuvii cami i yuvii a. Tzaj ne ne neenj sese inanj nimanj cavii caanj ni, ase nu nee manj cavii caanj ni, ne neen yaj a mei. O rn

12

505 Diose me s neen daj vaa u nj gaa cavii u nj caanj u nj ei. 5 Dan me se ve cami j che se vaa quiranj nda rasuun, tzaj ne se camij che se vaa quiyj danj ma. Maan se inanj cataj xnaanj u nj se vaa nuve o s sca mej ma. 6 Dan me se cavee se ve cami j che maanj, tzaj ne se camii snuj u nj ma. O se nana ya cami j . Dan me se me r u nj xcaj yuvii cuent che inanj daj vaa y u nj niyaj nij so do, che inanj nana amii u nj uno nij so do, gaa ne cavee xcaj sa nij yuvii cuent daj si j m u nj . Tzaj ne taj che cataj xnaanj u nj yo nana rihaan nij yuvii a mei. Che dan se cataj xnaanj u nj 7 che cunudanj nij nana tihaan naca Diose rihanj a mei. Dan me se ne cavej r Diose cami i xta u nj ma. Che dan cavej Diose quiyaj s chree cunaj Satans sayuun man nee manj, che rej se guun r u nj se vaa si j sa ndoo mej a. 8 Ne quisj vanuj ya cachn ni y u nj rihaan s ni j raa man n se vaa canee so sayuun yo rihanj a. 9 Tzaj ne o se cataj so rihanj a: Maanj racuj mn so, ne cavi i sa so . Che dan se canj u nj sayuun yo rihaan so ma. O se che se vaa ninaj nee mn so ro, che dan guun nucu u nj racuj u nj mn so quiyaj suun so adonj taj s ni j raa man n rihanj a. Che dan guun niha r u nj cataj xnaanj u nj se vaa ninaj u nj, ne guun nucuaj Jesucrist racuj so manj quiyaj sunj a. 10 Dan me se che se ninaj u nj do, che se

II Corintios12 uun naaj u nj do, che se rn u nj sayuun do, che se yaj ndoo nii sayuun manj do, che nu se rn u nj che Jesucrist do, che dan guun niha ndoo raj chuguanj. O se che se s ninaj mej ro, che dan guun nucuj quiyaj sunj nanj adonj. 11 Dan me se nda r se tuva o s sn tuvaj, tzaj ne maan soj quiyaj don tuvaj danj camii snuj u nj doj ei. O se maan soj me s no xcn cataj se vaa sa yj ei. Nda se taj yuvee n u nj, tzaj ne nuve si j sa doj me yo nij so rihanj ma. Dan me se si j sa uxr me nij so, ne maan nij apstol cune ya maan Jesucrist me nij so, r soj, tzaj ne nuve si j sa doj me nij so rihanj ma. 12 O se u nj me se suun sa nocoo ya quiyj niyaj soj, ne suun sa nocoo yaj nij apstol cune Jesucrist man me suun sa quiyj niyaj soj, ne dan me se naquiyaj naj ndoo u nj nimanj, ne ne cane raj ga suun yaj suun sa nocoo yo ma. 13 O se caraa xnaa soj doj rihanj sese nij camij r soj ei. Xa u nj, tzaj ne a doj ne naquiyaj yanj u nj man soj ma. O se orn rasuun me naquiyaj yanj u nj adonj. Ne cavej ya raj naquiyaj chrj rihaan soj ma. Tzaj ne sese nij quiyj ne cachi nj u nj saanj rihaan soj, r soj, ne caraa xnaa soj ei. 14 Dan me se aj quiyaj chuvi i un u nj cuchi u nj rihaan soj, gaa ne quisi j vanuj cuchi u nj rihaan soj, ne asa cuch u nj rej man soj, ne se canj u nj rasuun man soj ma. Maan se me raj cuno sa maan soj rihanj ei. Dan me se ase vaa tanj vaa soj rihanj, ne ne n xcn

II Corintios12,13 xnii caraa sa xnii rasuun che rej xnii ma. O se maan rej xnii no xcn caraa sa rasuun che tan so adonj. 15 Guun niha r u nj cutu n u nj saanj che nimn soj, ne ndaa nimn y u nj me raj quiyaj sunj che nimn soj chuguanj. Dan me se che se ee raj man soj, ne doj a r soj chiha. Me che yaj soj danj ga. 16 Dan me se ne canee u nj rasuun man soj ma. Tzaj ne vaa yuvii cataj se vaa tiha yuunj uxr u nj man soj, 17 ne cataj nij yuvii se vaa can u nj yo so cuchi so rihaan soj, ne racuj yo so manj tiha yuunj nj man soj, ne canj nj rasuun rihaan soj, cataj nij yuvii adonj. 18 Dan me se ya cataj xnaanj u nj rihaan s cunaj Tit se vaa cuchi so rihaan soj, ne can u nj yo tin n caanj ga so . Tiha yuunj s cunaj Tit man soj na. Taj ma. O se ve orn Nimn Diose noco nj ga s cunaj Tit, ne cuyaan quiyaj s cunaj Tit ga u nj nanj adonj.

506 soj ndaa vaa no xcn soj quiyaj soj, ne cataj soj se vaa ne y u nj ndaa vaa me r soj qui y u nj a. Chuv u nj se vaa quenen u nj se vaa guun yuvaa soj rihaan tin soj do, se vaa guun xcoj ruvaa r soj ni yaj soj tin soj do, se vaa caxri i yuvaa soj man tin soj do, se vaa cuxra taaj soj man maan soj ne guun r soj cunu soj do, se vaa nano soj cuent ne che tin soj do, se vaa cami i xta soj do, se vaa gaa sayuun scanj soj do chuguanj. 21 Dan me se chuvi un u nj se vaa asa cuch u nj rihaan soj, ne guun naaj ndoo u nj quiyaj Diose che soj, ne quinano ndoo r u nj che queee nij tin n nij s tum cacun, che se navej r nij so tanj nij so cacun ne cunuu sa nimn nij so a. O se yoo cutum nij so cacun se vaa nij ndoo yaj nij so do, se vaa yaj nij so cacun ga yo chana do, nanj ei. Dan me se cuchi un u nj, ne quisi j vanuj cuchi u nj rihaan soj, ne sese vaa yoo tin soj s tum cacun, ne sese canicu n vi j s queneen do, sese canicu n vanuj s queneen do, ne quiri so sayuun nanj . 2 Gaa quisj vi j cuch u nj rihaan soj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa sese cuchi un u nj rihaan soj, ne se carj xnaj queneenj man s quiyaj cacun ma. Ne cuano nihnj me se nuv u nj ne rej man soj, tzaj ne cataj xnaanj un u nj rihaan soj se vaa ya ya qui y u nj sayuun man cunudanj nij s tum cacun yo ei. 3 O se cavee don maan soj me r queneen sese ya ya Jesucrist me s rqu nana amii u nj rihaan

me se che se chuvi ndoo nj se vaa cuta soj cacun xr nj me se camii ndoo nj nu nana nihnj, r soj na. Taj ma. O se neen Diose daj amii nj, ne che se si j noco man Jesucrist me nj, ne camii nj nu nana nihnj che se ee r nj man soj, ne me r nj nari sa soj canoco soj man Diose, tinuj, nocoj. 20 O se chuv u nj doj tzin se vaa cuchi u nj chihn soj ne queneenj se vaa ne yaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Pabl tanj nij s man Corinto chrej chii i , ne se can xcn Pabl quiyaj so sayuun man nij s tum cacun a
19Dan

13

507 soj ei. Xa Jesucrist, tzaj ne nuve si j ninaj me so rihaan soj ma. O se si j guun nucuaj ndoo tu m man soj me Jesucrist ei. 4 Dan me se cavej r Jesucrist guun nucuaj doj yuvii rihaan so, ne cachrn nii man so rihaan rcutze, tzaj ne guun nucuaj so cunuu ina un so, quiyaj Diose, ne che se noco nj man Jesucrist ro, che dan ase vaa s ninaj vaa maan nj rihaan chumii nihnj, tzaj ne Diose ro, me s rque se nucuaj man nj, gaa ne guun nucuaj nj ga Jesucrist quiyaj suun nj ga nij soj nanj adonj. 5 Xcaj maan soj cuent sese ya ya noco soj setucuanj Jesucrist ei. Neen soj se vaa yanj Jesucrist ga soj na. Ase ne neen soj xa. Ya ne Jesucrist ga soj, sese nuve si j tiha yuunj me soj chuguanj. 6 O se amn ya raj, ne me raj queneen soj se vaa nuve si j tiha yuunj me nj man chuguanj. 7 O se achn niyaj nj rihaan Diose se vaa a se chii i se quiyaj soj mei. Nuve chee se me r nj cataj yuvii se vaa sa quiyaj nj me achn niyaj nj danj ma. O se che se me r nj quiyaj sa inanj soj, che dan achn niyaj nj danj rihaan Diose ei. Cavee se cataj yuvii se vaa s tiha yuunj me maan nj, tzaj ne yoo quiyaj sa soj ei. 8 O se se guun nucuaj nj tiha yuunj nj man Diose daj vaa nimn o o n ma. Maan se inanj a tananj rquee nj cami i nj nana ya che o o n a. 9 Ne cavee se nuve si j nucuaj me nj, tzaj ne uun niha r nj che se si j nucuaj me soj, ne achn niyaj nj rihaan

II Corintios13 Diose se vaa rque Diose nu se vaa achiin man soj, gaa ne quiyaj suun soj che so a. 10 Che dan cuano nihnj me se cachrn u nj nana nihnj rihaan yanj cart nayaa soj a. Dan me se nda se nuv u nj yn ga soj cuano, tzaj ne cachrn u nj nana nihnj, gaa ne gii cuchi u nj rihaan soj me se se gaa suun rihanj quiyaj ndooj sayuun man soj a. Dan me se cane s ni j raa man n suun rihanj cutumej man soj, ne dan me se navej r so quiri soj qui yj ma. O se me r so racuj u nj man soj yan canoco sa soj man so adonj.

vaa doj nana me raj cataj xnaanj u nj rihaan soj, tinuj, nocoj. Dan me se gaa niha nimn soj ei. Racuj soj nana sa man tin soj yan guun nucuaj soj canoco soj man Diose . Se guun cano tuvi soj ga tuvi soj ma. O se cuyaan gaa nimn soj ga tuvi soj ei. Ne cayn Diose ga soj ei. O se Diose me s yaj nuu ee r n tin n, ne vaa xej nimn n, yaj Diose a. 12 Ne gaa nari tuvi soj ga tin soj, ne uxr ve cami i soj ga tin soj ei. Danj me r Diose quiyaj soj chuguanj. 13 Ve cayn nij soj, r cunudanj nij s sa rihaan Diose ei. 14 Dan me se me r nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che cunudanj soj, ne me r nj gaa ee r Diose ni yaj Diose man cunudanj soj, ne me r nj ve cami i cunudanj soj ga tin soj quiyaj Nimn Diose nanj adonj.

11Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa an nij tuvi Pabl salud rihaan nij s man Corinto a

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj estad cunaj Galacia a

S cunaj Pabl mej, ne dan me se gaa cavi Jesucrist, ne cunuu ina un so, quiyaj Diose, ne Jesucrist do, Rej n Diose do, me roj s cune mn u nj gun u nj apstol nata senana Jesucrist rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii a. Nuve inanj yuvii me s cune mn u nj ma. Maan ya Diose cune mn u nj adonj. 2 Dan me se taran nij tin n s ne ga u nj ro, yaj yanj cart nihnj ga u nj, ne canej nj yanj nihnj rihaan nij soj si j amn r niyaj man Jesucrist si j yanj nij chuman naj rihaan estad Galacia a. 3 Dan me se me r nj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj ndoo se luj che nij soj, ne me r nj gaa xej nimn soj quiyaj roj so adonj. 4 Dan me se chii i vaa nimn yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, ne me r Rej n Diose quinani i n rihaan sayuun quiran nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne che dan cavej Jesucrist si j ni j raa man n cavi ya maan so che

cacun tum n adonj. 5 Sa uxr vaa yaj Diose, cataj n nu cavii nu caanj a. Ve danj gaa ya ei.

neen uxraj me che me r nij soj tanj rayanj soj man Diose ne canoco soj yo nana ma. Neen soj se vaa quiyaj ndoo Jesucrist se luj che soj, ne che dan canacn maan Diose man soj canoco soj man so, ne me che me r soj tanj soj man Diose ga. 7 Nuve se vaa yo setucuanj Diose ma. Maan se vaa nij s me r naquiyaj ino setucuanj Jesucrist chuguanj. Tzaj ne inanj senana Diose nana cataj xnaanj nj rihaan soj che Jesucrist me nana sa adonj. 8 Che dan se cavej r soj nata yuvii yo nana naca rihaan soj mei. O se inanj nana nata nj rihaan soj asi j rque ro, cuchuman r soj ei. Dan me se cavee se ndaa maan nj

6Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se canoco n yo nana ma. Maan se inanj se-nana Jesucrist canoco n a

508

509 do, cavee se ndaa o semoz Diose nanij rej xta do, nata yo nana naca rihaan soj, tzaj ne yoo guun ya r soj se vaa quiran ndoo s amii yo nana yo sayuun quiyaj Diose . O se taj s no xcn natuna senana Diose ma. 9 Dan me se aj cataj xnaanj nj rihaan soj, ne cuano nihnj me cataj xnaanj un u nj rihaan soj, se vaa sese ino gaa nana nata yoo so rihaan soj ga nana canoco soj asi j rque, ne guun ya r soj se vaa quiran uxr s nata yo nana yo sayuun, quiyaj Diose ei.

Glatas1 u nj tucun noco nij yuvii israelit, ne dan me se quiyaj ndoo u nj sayuun man taran nij s cuchumn r niyaj man Diose, ne quiyaj suun uxr u nj che se me r u nj ti r u nj man nij so a. 14 Ne tucun noco nij yuvii israelit ro, u nj me s noco sa doj tucun yo rihaan queee nij tuv u nj s israelit vaa cuyaan ga u nj ei. Ne u nj ro, me s an sa doj nu setucuanj xi u nj si j israelit adonj. 15 Tzaj ne asi j ataa cangaa u nj, ne guun r Diose se vaa quiyaj sunj che so ei. Dan me se quiyaj ndoo Diose se luj cheej se vaa canacn so manj quiyaj sunj che so, 16 ne tihaan so tan so Jesucrist rihanj, che se me r so caanj u nj nata u nj senana so nana sa rihaan nij yuvii yanj nanj adonj. Tzaj ne u nj me se a doj ne caanj u nj xnaanj u nj man yuvii daj qui yj canocoj man Diose ma. 17 Dan me se vaa nij s yanj chuman Jerusaln, ne apstol cune Jesucrist nata senana so rihaan yuvii me nij so, ne dan me se asi j ataa cune Jesucrist mn u nj ro, cune Jesucrist man nij so, tzaj ne ne cuchi u nj rihaan nij so xnaanj u nj man nij so daj qui yj ma. Maan se rayanj caanj u nj cuaj estad Arabia, ne canicaj u nj canaj chuman Damasco adonj. 18 Quisj vanuj ya yo nocoj man Jesucrist ta asuun, gaa ne caanj u nj chuman Jerusaln, gaa ne cunuu yaan u nj man s cunaj Pedr a. Dan me se nan u nj cuent ga so, ne cayn u nj tucu so rque xnu gii a. 19 Ne dan me se gaa canej ga so me se queneenj

r u nj gaa niha r yuvii ni yaj yuvii mn u nj, r soj na. Taj mei. O se inanj me r u nj gaa niha r Diose ni yaj Diose manj ei. Dan me se gaa rque me se inanj me r u nj gaa niha r yuvii ni yaj yuvii manj, tzaj ne yaj ro, me taj ma. Sese inanj guun r u nj gaa niha r yuvii ni yaj yuvii mn u nj, ne nuve si j yaj suun che Jesucrist m u nj a man chuguanj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nana amii natj Pabl ro, orn Jesucrist me s tucuyn nana yo man so a
11Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj me r s cunaj Pabl gaa niha r Diose ni yaj Diose man so a
10Me

r unj xcaj nij soj cuent se vaa senana Diose nana sa amii natj unj ro, nuve nana cavii raa yuvii me nana yo ma. 12 Ne nuve yuvi i nata nana yo rihanj ma. Ne taj s tucuyn nana yo manj ma. Tzaj ne maan ya Jesucrist me s quiyaj xcaj unj cuent che nana sa yo adonj. 13 A j neen soj daj vaa raj asi j rque doj adonj. Dan me se gaa canoc

Glatas1,2 man s cunaj Santiag tin s ni j raa man n un a. Tzaj ne orn so queneenj nanj . Ne ne quenen u nj man yo nij apstol ma. 20 Neen ya Diose se vaa ya vaa nana nihnj nana cachrn u nj rihaan yanj nihnj adonj. Nuve nana ne me nana nihnj ma. 21 Dan me se curihanj u nj chuman Jerusaln, ne cach u nj nu chuman naj estad Siria do, nu chuman naj estad Cilicia do, 22 tzaj ne nij s man estad Judea s cuchumn r niyaj man Jesucrist ro, me se ne queneen nij so mn u nj ma. 23 Maan se cuno nij so cuent cataj xnaanj tuvi nij so che u nj se vaa s chii i ndoo m u nj, tzaj ne yaj nihnj cuano me se si j amii natj senana Diose m u nj cuano, taj nij so, caryaanj nij so a. S quiyaj ndoo sayuun man n gaa rque me se cuano nihnj nata maan so nana sa nana noco n nana me r so tiri so gaa rque chuguanj, taj tuvi nij so a. 24 Dan me se caryaanj ndoo nij so, ne cataj nij so se vaa sa uxr quiyaj Diose se vaa queneen nij so manj a. Dan me se cachn xcaanj yo gaa curihanj u nj chuman Jerusaln, gaa ne canicaj un u nj caanj u nj chuman Jerusaln ga s cunaj Bernab, ne dan me se nicaj nj man s cunaj Tit caanj nj rej yo a. 2 Dan me se caanj u nj chuman Jerusaln, che se cataj xnaanj Diose rihaan u nj se vaa me r Diose caanj u nj chuman Jerusaln, ne cataj xnaanj u nj rihaan nij tin n s israelit daj vaa nana sa nana camii natj u nj

510 rihaan nij soj si j yanj a. Tzaj ne quirii yanj u nj man nij s uun chij doj rihaan nij so, ne nat u nj rihaan maan inanj nij so che nana amii natj u nj rihaan nij soj a. Dan me se me r u nj xcaj sa nij s uun chij yo cuent daj vaa senanaj, gaa ne se gaa nanj tiri nij so nu suun quiyaj suun u nj che Jesucrist a. 3 Ne nicu n s cunaj Tit ga u nj, ne nda se nuve si j israelit me so, tzaj ne ne quiyaj nij s man Jerusaln fuerz man so cata tanga man so ma. 4 Tzaj ne doj nij s tiha yuunj, ne dan me se taj nij so se vaa tin n me nij so, tzaj ne nuve tinuj n me nij so ma. O se tuva rmaan nij so nanj adonj. Dan me se catj yuve nij so rej nuu chre nj, ne me r nij so queneen yuve nij so daj quiyaj nj a. Tzaj ne xa n si j canoco man Jesucrist, tzaj ne daj chihaa mj ne n xcn n canoco n nu setucuanj Moiss a ma. Che dan guun r nij so xcaj nij so cuent daj yaj n, gaa ne ti haan un nij so man n canoco n nana noco nij so, r a nij so a. 5 Tzaj ne nj me se a xco nii ne cuno nj rihaan nij so a ma. O se guun r nj se vaa ve ya quinaj nu senana Diose nana ya rihaan soj, r nj adonj. 6 Dan me se ase vaa s uun chij vaa taaj nij s man Jerusaln, r nii, tzaj ne taj vaj s sa doj rihaan tuvi, r u nj a ma. Maan se o cuyaan vaa cunudanj yuvii rihaan Diose nanj adonj. Dan me se nij s uun chij yo ro, ne cataj xnaanj nij so a doj nana rihaan u nj ma. Maan se cunaj vaa nana camii natj u nj, taj nij so a.

511 me se Diose me s quiyaj guun nucuaj s cunaj Pedr nata so senana Diose nana sa rihaan nij yuvii israelit, ne danj quiyaj guee Diose ga u nj un, ne dan me se guun nucu u nj nata u nj senana Diose nana sa rihaan nij yuvii yanj, quiyaj Diose, ne che dan me xcaj nij s uun chij man Jerusaln cuent se vaa ne cachi in doj nana mn u nj a. Maan se ase vaa ata s cunaj Pedr suun nata rihaan nij yuvii israelit, quiyaj Diose ro, danj vaa at u nj suun nata rihaan nij yuvii yanj, quiyaj un Diose a. 9 Ne queneen s cunaj Santiag do, s cunaj Pedr do, s cunaj Juan do, se vaa quiyaj ndoo Diose se luj che u nj do, che s cunaj Bernab do, se vaa guun nucu u nj nata u nj senana Diose nana sa rihaan yuvii , quiyaj Diose, ne guun ya nu r nij so se vaa Diose me s cane suun rihaan nj ei. Dan me se s uun chij rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist man Jerusaln me nij so, tzaj ne guun ya r nij so se vaa tuvi maan nij so me nj, ne o cuyaan vaa suun vaa rihaan nj ga suun vaa rihaan nij so, r nij so a. Dan me se ne nata nij so senana Diose nana sa rihaan nij yuvii israelit, ne tananj nj un, ne nata nj rihaan nij s yanj, cataj nij so un a. 10 Tzaj ne orn ya rasuun me cachn niyaj ndoo nij so rihaan nj se vaa asino nij s nique me racuj nj, taj nij so a. Tzaj ne tum ndoo nj man nij s nique, ne asino yo me yaj nj ch nj ei.

Glatas2
Nana nihnj taj xnaanj che nana cataj xnaanj Pabl rihaan s cunaj Pedr, se vaa inanj che Jesucrist cunuu sa n rihaan Diose a
11Cachn

7-8Dan

doj gii, gaa ne cuchi s cunaj Pedr chuman cunaj Antioqua a. Tzaj ne quiyaj so doj se nij, ne tum so cacun che se nij quiyaj so, r u nj, ne che dan camii rihaan yaj ga so rihaan cunudanj yuvii , ne cataj u nj se vaa tum so cacun che se vaa quiyaj so a. 12 Dan me se gaa cana so chuman Antioqua, ne xcaj so cuent se vaa cavee cha so chraa ga nij yuvii yanj, ne danj quiyaj so, ne ch so chraa ga nij so chuguanj. Tzaj ne gaa namn nij s cana suun quiyaj s cunaj Santiag chuman nihnj, gaa ne cuchuvi Pedr cami i nij s man Jerusaln s taj se vaa no xcn cunudanj nij sno noco man Diose cata tanga man nij so a. Dan me se chuvi Pedr se vaa xcaj nij so cuent se vaa ch so chraa ga nij yuvii yanj, ne cataj nij so se vaa ne n xcn so quiyaj so danj, r so, ne che dan me cane r so ga rej ch chraa ga nij yuvii yanj, ne naxuun yanj so man so rihaan nij yuvii yanj nanj adonj. 13 Queneen maan so se vaa cavee cha so chraa ga nij yuvii yanj, tzaj ne nuve si j o vaa r ga nana amii me so a ma. Ne ase vaa quiyaj so ro, tanga danj quiyaj un taran nij yuvii israelit, ne ndaa s cunaj Bernab quiyaj cacun ga nij so se vaa cane r so ga rej ch chraa ga nij yuvii yanj nanj adonj.

Glatas2,3 me se xcaj u nj cuent se vaa ne raan noco nij so senana Diose nana ya ma. Dan me se camii y u nj rihaan Pedr, ne cuno taran nij so, ne cataj u nj: S israelit m so, tzaj ne ne noc so tucun noco nij yuvii israelit ma. Maan se ase vaa yaj nij yuvii yanj ro, danj vaa y so chuguanj. Me che qui y so fuerz man nij yuvii yanj canoco nij yuvii yanj tucun noco nij yuvii israelit ga. 15 Dan me se yuvii israelit me n . Nuve yuvi i yanj yuvii yaj ndoo cacun me n ma. 16 Tzaj ne neen n se vaa nda se ve noco yoo so setucuanj Moiss, tzaj ne se cunuu sa maan so rihaan Diose ma. O se cunuu sa ya so rihaan Diose sese cuchuman r so ni yaj so man Jesucrist adonj. Dan me se cuchumn r maan n niyaj n Jesucrist, yan cunuu sa n rihaan Diose, tzaj ne se cunuu sa n, quiyaj setucuanj Moiss ma. Inanj danj taj danj Diose . A yuvii se cunuu sa rihaan Diose quiyaj setucuanj Moiss ma, taj un danj Diose adonj. 17 O se n me se canoco n man Jesucrist, gaa ne cavee xnee cacun xr n quiyaj so, r n, tzaj ne o se ve danj yaj n cacun ta rasuun chiha. Me che yaj n danj ga. O se Crist me s cane suun quiyaj n cacun, r so na. Taj ma. Nu nana nihnj me nana camii u nj rihaan s cunaj Pedr adonj. 18 Dan me se man u nj me s tiri chrej canoco setucuanj Moiss, ne ve dan, gaa ne sese guun chee un u nj naquiyaj sa un u nj

512 man chrej yo, ne dan me se maan inanj y u nj me s tum cacun gaa nanj adonj. 19 Asi j rque me se canoc u nj tucun yo, tzaj ne quiri r u nj, quiyaj tucun yo, ne yaj me se ase vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze ro, danj vaa cav u nj rihaan tucun yo chuguanj. Ne yaj me se inanj che Diose gaa ina u nj ei. 20 Che se amn r u nj niyaj u nj Jesucrist ro, maan che dan vaa ina u nj ei. Yaj me se nuv u nj me s yanj cuano ma. O se Jesucrist me s yanj nimanj, ne che dan vaa ina u nj cuano ei. Che se amn r u nj niyaj u nj man tan Diose ro, che dan inanj noc u nj man so gaa ch u nj rihaan chumii nihnj adonj. Ne dan me se maan che se cunuu ee uxr r so mn u nj ro, che dan cane guee r so cavi so rihaan rcutze che u nj nanj adonj. 21 Ne navej r u nj tanj yanj u nj se luj quiyaj Diose che u nj ma. O se vaa che ya quiyaj Diose se luj adonj. Dan me se sese cavee ya navi j cacun che quiyaj setucuanj Moiss, gaa ne cavi uun maan Jesucrist vaa gaa aj na. Taj ma. O se ne cavi uun so mei.

14Dan

S nij sn rmaan ya me soj si j man estad Galacia nanj chuguanj. Me che guun r soj tanj soj tucun sa ga. Vaa s quiyaj chree man soj na. Nuve se sa uxr nata nii rihaan soj se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj che se amn r n niyaj n man Jesucrist, che dan yanj Nimn Diose ga n a

513 soj . 2 O se me r u nj xnaanj u nj o nana man soj chuguanj. Che se canoco nij soj setucuanj Moiss me yn Nimn Diose ga soj na. Ase che se amn r soj cuno soj senana Jesucrist me yn Nimn Diose ga soj xa. 3 O se s nij sn rmaan ya me soj nanj chuguanj. Gaa guun chee soj canoco soj man Jesucrist, ne guun nucuaj r soj man Nimn Diose se vaa racuj Nimn Diose man soj, tzaj ne yaj me se nucuaj r soj man maan soj se vaa cunuu sa soj quiyaj maan soj nanj ason. 4 Nu se sa quiyaj Diose che soj gaa canoco naca soj man Jesucrist ro, taj yuvee n yo, quiyaj soj a a man ason. Ya ya aj na. Ne cuchuman ya raj se vaa quiyaj soj a mei. 5 Gaa rqu Diose Nimn so rihaan soj quiyaj ndoo soj rasuun sa, gaa ne me che quiyaj Diose danj, r soj ga. Chee se canoco soj setucuanj Moiss me quiyaj Diose danj na. Taj mei. Dan me se che se amn r soj niyaj soj man Jesucrist me quiyaj Diose danj chuguanj. 6 Dan me se ase vaa quiyaj s cunaj Abraham s cayn gaa na ro, inanj danj quiyaj soj ei. Dan me se s cunaj Abraham ro, me se cuchumn r so niyaj so Diose, ne che dan cataj Diose se vaa si j sa me Abraham, ne cunuu sa so rihaan Diose . Inanj danj amii danj Diose adonj. 7 Che dan xcaj soj cuent se vaa n si j amn r niyaj man Diose me se ase vaa s cunaj Abraham ro, tanga danj vaa maan n chuguanj. 8 Dan me se gaa na neen Diose se vaa cuchuman r nij yuvii yanj

Glatas3 ni yaj nij so man Diose, ne neen Diose se vaa cunuu sa nij so rihaan Diose, quiyaj maan Diose, ne che dan me nata Diose senana Diose nana sa rihaan Abraham, cataj Diose: Che se vaa quiy so ro, che dan me qui y u nj se luj che taran nij yuvii yanj adonj taj Diose rihaan s cunaj Abraham asi j taj vaj a yuvii neen senana Diose nana sa, ne nu nana yo nana camii Diose rihaan s cunaj Abraham ro, can nana yo rihaan danj Diose a. 9 Dan me se cuchumn r Abraham niyaj so Diose, ne quiyaj Diose se luj che so, ne ase vaa quiyaj Diose che s cunaj Abraham ro, danj quiyaj un Diose che taran nij s cuchuman r ni yaj man so, ne quiyaj un Diose se luj che nij so adonj.

ne amii un danj Diose che yuvii nucuaj r man setucuanj Moiss, taj yo: Sese se quiyaj yoo so cunudanj nij nana no rihaan danj Diose nana cataj xnaanj Moiss ro, ne so me s cachran xnaanj niyaj rihaan Diose , taj danj Diose, ne a yuvii se guun nucuaj quiyaj nu setucuanj Moiss a ma. Che dan me taran nij yuvii nucuaj r man setucuanj Moiss ro, quiran nij so sayuun, quiyaj Diose adonj. 11 Tzaj ne: S amn r niyaj man Diose ro, me se cunuu sa so rihaan Diose, ne cayn so ga Diose nu cavii nu caanj a, taj un danj Diose, ne che dan me neen n

10Tzaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cavee cunuu sa n rihaan Diose, quiyaj se-tucuanj Moiss a ma

Glatas3 se vaa inanj nij yuvii amn r niyaj man Diose me yuvii cunuu sa rihaan Diose . Se cunuu sa nij yuvii nucuaj r man setucuanj Moiss ma. 12 Dan me se xa setucuanj Moiss, tzaj ne ne chee yan cuchuman r me nani rihaan sayuun ma. Maan che yan qui y nu rasuun taj tucun yo me nani rihaan sayuun, taj setucuanj Moiss nanj adonj. 13 Dan me se gaa na me se ne guun nucuaj n quiyaj n nu setucuanj Moiss ma. Che dan me si j cachran xnaanj niyaj me ya n gaa rque, tzaj ne cavi Jesucrist rihaan rcutze che n, ne guun so s cachran xnaanj niyaj che n, ne che dan se quiran maan n sayuun daj chihaa mj a man chuguanj. S aj noco rihaan rcutze me s cachran xnaanj niyaj rihaan Diose, taj danj Diose . Dan me se guun Jesucrist o s cata secacun cunudanj n nago so nu nij cacun yo rihaan rcutze, ne cuano nihnj me se s vaa uun xr me n cuano ei. 14 Ndaa sj, gaa ne se luj cata tuva Diose rihaan s cunaj Abraham ro, cana se luj yo ndaa rihaan nij yuvii yanj, che se vaa quiyaj Jesucrist a. Dan me se gaa na, ne cata tuva Diose se vaa catuu Nimn Diose nimn n, ne cuchumn r n niyaj n man Diose, ne che dan catj ya Nimn Diose nimn taran n cuano ei.

514 nihnj, tinuj, nocoj. Sese vaa vi j roj so numj nana, ne asa quisj numj roj so nana, gaa ne naxcaj roj so o yanj amii che ndaa vaa quiyaj roj so, gaa ne dan me se ndaa vaa taj yanj naxcaj roj so ro, yaj roj so a. Se guun cane r roj so ma. 16 Ne dan me se tanga danj quiyaj guee Diose ga s cunaj Abraham, ne dan me se cunumj roj so nana ndaa vaa quiyaj Diose ga s cunaj Abraham a. Dan me se cataj Diose se vaa cavi i sa so do, cavi i sa tan tanij sino so do a. (Dan me se danj amii danj Diose, tzaj ne ne cataj Diose se vaa cavi i sa queee tan tanij sino s cunaj Abraham ma. O se che orn tan tanij sino s cunaj Abraham camii danj Diose adonj. Ne s cunaj Jesucrist me s cavii sa nanj adonj.) 17 Ne inanj nihnj me nana me r u nj cataj xnaanj u nj rihaan soj ei. Dan me se Diose cataj rihaan s cunaj Abraham daj quiyaj Diose che Abraham do, che tan tanij sino Abraham do, ne cachn yo caanj cient t yo ico chi yo, gaa ne rqu Diose setucuanj Moiss, tzaj ne ne quiri nana cata tuva Diose quiyaj Diose che s cunaj Abraham quiyaj setucuanj Moiss ma. O se ya quiyaj so ndaa vaa cataj so adonj. 18 Dan me se sese chee setucuanj Moiss me rque Diose rasuun sa, gaa ne nuve chee yan cata tuva so rque so rasuun sa asi j na me yo gaa a ma. Maan se camii uun so vaa gaa nanj adonj. Tzaj ne sese inanj nij s noco setucuanj Moiss me s ni caj nij rasuun sa yo, gaa

cami i u nj che ndaa vaa yaj nij s man rihaan yo

15Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cata tuva Diose rihaan s cunaj Abraham cataj Diose se vaa rque ndoo Diose se sa rihaan nij tan tanij sino Abraham a

515 ne taj yuvee n nana cata tuva Diose rihaan Abraham gaa na vaa gaa a ma. Tzaj ne ne vaa danj a ma. O se che nana camii Diose rihaan Abraham me ni caj n nij rasuun sa ei. Dan me se quiri uun n nu nij rasuun sa yo, quiyaj Abraham chuguanj. Ne a doj saanj ne cu ruvee n che nu rasuun sa yo a ma.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa rqu Diose se-tucuanj Moiss che yan xcaj yuvii cuent se vaa s tum ndoo cacun me yuvii a
19Dan 21Tzaj

Glatas3 ne taj riyunj setucuanj Moiss man nana cata tuva Diose rihaan Abraham gaa na, r soj na. Daj chihaa mj ne vaa danj ma. Tzaj ne sese guun nucuaj yuvii quiyaj yuvii o tucun rqu Diose, ne ya cunuu sa yuvii rihaan Diose, quiyaj tucun yo ei. Tzaj ne se guun nucuaj yuvii quiyaj yuvii tucun vaa danj ma. 22 Che dan me taj danj Diose se vaa cunudanj yuvii tum ndoo cacun nanj adonj. Inanj danj vaa tum taran yuvii cacun, taj danj Diose, ne che dan me nana cata tuva Diose rihaan s cunaj Abraham ro, quisi j ya nu nana yo che taran n si j amn r niyaj man Jesucrist adonj.

me se sese danj vaa, gaa ne me che rqu Diose setucuanj Moiss, r soj ga. Rqu Diose tucun yo rihaan Moiss che cacun tum yuvii , ne me r Diose canoco yuvii tucun yo ndaa se cana tan tanij sino Abraham s cunaj Jesucrist rihaan chumii nihnj, gaa ne so ro, me s rque nu nij rasuun sa rihaan yuvii , ndaa vaa cataj Diose rihaan s cunaj Abraham gaa na ei. Dan me se guun r Diose se vaa gaa cana Jesucrist, ne cane r yuvii ga setucuanj Moiss yo adonj. Tzaj ne semoz Diose me nij s cataj xnaanj tucun yo rihaan s cunaj Moiss, gaa ne cataj xnaanj so tucun yo rihaan nij yuvii a. Dan me se cataj xnaanj Moiss rihaan nij yuvii , 20 tzaj ne gaa camii Diose rihaan s cunaj Abraham, ne maan ya so camii adonj. Taj vaj s camii che Diose ma. Taj vaj s cataj xnaanj rihaan Diose daj me r s cunaj Abraham ma. Maan se maan ya so me s camii ga s cunaj Abraham, se orn ya so me Diose nanj adonj.

ne gaa ataa doj quisi j gii cuchuman r n ni yaj n man Jesucrist, ne inanj setucuanj Moiss canoco n, ne ase vaa o s tum man n ro, danj vaa setucuanj Moiss rihaan n gaa rque ei. Inanj setucuanj Moiss vaa rihaan n canoco n ndaa se cana gii tihaan Diose rihaan n se vaa cuchuman r n ni yaj n man Jesucrist a. 24 Dan me se ase vaa s tum man xnii daj quiyaj xnii ro, tanga danj vaa setucuanj Moiss rihaan n gaa rque, cutum yo man n ndaa se cana Jesucrist ei. Ndaa sj, gaa ne no xcn n cuchuman r n ni yaj n man so, ne cavee cunuu sa n rihaan Diose adonj. 25 Cuano ro, nihnj me se aj cuchumn r n niyaj n man Jesucrist, ne che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa gaa cana Jesucrist, ne taj che canoco n se-tucuanj Moiss a man adonj
23Tzaj

Glatas3,4 dan me taj che tu m setucuanj Moiss man n a ma. 26 Che se amn r nij soj niyaj soj man Jesucrist ro, che dan tan Diose me taran soj cuano nanj adonj. 27 Dan me se che se cata ne soj che Jesucrist ro, che dan me ase vaa Jesucrist ro, tanga danj vaa soj cuano nanj ei. 28 Ne se cataj soj se vaa taaj soj me yuvii israelit ne yo taaj soj me yuvii yanj ma. Ne se cataj soj se vaa taaj soj me moz ne yo taaj soj, nuve si j uun moz me yo taaj soj, cataj soj ma. Ne se cataj soj se vaa taaj soj me sno ne yo taaj soj me chana ma. O se tananj ase vaa orn yuvii vaa taran soj, ne o cuyaan vaa taran soj che se noco soj man Jesucrist nanj ei. 29 Che se si j noco man Jesucrist me soj ro, che dan maan ya tan tanij sino s cunaj Abraham me soj rihaan Diose, ndaa vaa cataj Diose rihaan s cunaj Abraham se vaa rque so rasuun sa rihaan taran nij tan tanij sino s cunaj Abraham adonj. Ne neen soj daj vaa xnii, se vaa vaa gii, ne guun siyaj xnii nu rasuun man tucu rej xnii ei. Tzaj ne gaa xnii me so, ne ase vaa moz ro, danj vaa so tucu rej so gaa yn rej so ei. 2 Dan me se vaa yuvii tum man xnii daj quiyaj xnii, ne inanj danj vaa tum nii man xnii ndaa se cachi j ya xnii, gaa ne vaa gii cavej r rej xnii qui taaa xnii rasuun man tucu xnii ei. 3 Ne ase vaa xnii ataa cachi j ro, tanga danj vaa maan n gaa rque, ne inanj neen n canoco n man nij yaanj uun chij rihaan chumii nihnj a.

516 ne quisj gii me r Diose rque Diose nu se sa rihaan n, ne che dan can Diose tan so cana tan so rihaan chumii nihnj, ne cuchruj o chana man tan Diose, ne s noco setucuanj Moiss me nu nij tuvi so gaa cayn so rihaan chumii nihnj adonj. 5 Dan me se me r Jesucrist racuj so man taran n si j noco tucun noco yuvii man rihaan chumii nihnj, se vaa cavee tanj n tucun noco yuvii man rihaan chumii , ne ni caj n nu se sa me r Diose rque Diose rihaan tan Diose ei. Ne danj me r Jesucrist quiyaj so che n chuguanj. 6 Cuano nihnj me se tan Diose me nij soj ei. Che dan can Diose man Nimn tan so nimn n, ne che dan me: Ataj chij. Rej nj m so , taj n, aguj n, yaj Nimn tan so ei. 7 Che dan me nuve moz me soj rihaan Diose cuano nihnj ma. Ase vaa moz vaa soj gaa rque, tzaj ne xa yaj, nahuun soj tan Diose, ne vaa gii nacaj soj nu se sa rque Diose rihaan nij tan so adonj.

4Tzaj

rque me se ne neen ya soj daj vaa Diose ma. Che dan me quiyaj suun soj rihaan yaanj uun chij rihaan rasuun man rihaan chumii nihnj, tzaj ne nuve yaanj ya me nij yaanj quiyaj suun soj rihaan ma. 9 Tzaj ne cuano nihnj me se neen nij soj man maan ya Diose ei. Tzaj ne sa doj cataj

8Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne n xcn n quiyaj n tucun noco yuvii man rihaan chumii nihnj cuano mei

517 u nj se vaa neen Diose man nij soj chuguanj. Sese aj neen soj man maan ya Diose, gaa ne me che canicaj un soj canoco soj man nij yaanj uun chij rihaan rasuun man rihaan chumii nihnj ga. Neen soj se vaa se guun nucuaj nij so racuj nij so man soj ma. Taj yuvee a xco n maan nij so ma. Me che me r un soj quiyaj suun soj rihaan nij so ga. 10 Ne navij r soj gii guee do, navij r soj chaanj che o o yavii do, vaa di guee rihaan soj do, vaa yo guee rihaan soj do ga. Me che yaj soj danj ga. 11 Nan ndoo r u nj se vaa yaj soj, ne nan r u nj se vaa quiri rmaan nu suun quiyaj suun u nj tucuyn u nj senana Diose nana sa man nij soj nanj chuguanj.

Glatas4 Ne ase vaa maan ya Jesucrist ro, tanga danj vaa u nj, r soj, 15 ne che dan me guun niha uxr r nij soj ne ve uxr cuno soj nana camij, ne cunuu ee uxr r soj manj nanj adonj. Dan me se cataj y ta asuun, ne sese guun nucuaj nij soj quiri i soj rlij rihaan soj cu nu yo rihanj, ne cavej r soj quiyaj soj danj, nda rasuun nanj chuguanj. Tzaj ne yaj me se me che ne niha r soj gaa uno soj nana amij cuano ga. 16 Maan che se camij nana ya ya rihaan soj, che dan mej s taj riyunj man soj, r soj nanj na. Taj ma. 17 Dan me se aryaanj uxr yo nij so man soj, tzaj ne ne cunaj daj chihaa mj yaj nij so ma. Maan se me r nij so tanj xco soj nana noco n si j amn r niyaj man Jesucrist, ne inanj maan nij so canoco soj, r nij so nanj adonj. 18 Sese ve yaj yuvii ga soj, ne cunaj uxr sese carayaanj nij yuvii man soj, r u nj . Tzaj ne yoo danj quiyaj nij so, sese ya me sa r nij so niyaj nij so man nij soj ei. Tzaj ne taj ma. Me che gaa yn u nj ga soj, gaa ne uun chee nij so yaj nij so se sa ga soj ga. Nuve se sa yaj nij so ga soj man chuguanj. 19 Dan me se ase vaa tan u nj neej ro, danj vaa nij soj, tinuj, nocoj. Cuano nihnj me se uun chee un u nj nan ndoo raj che soj ndaa vaa nan raj gaa rque, ne me r u nj se vaa nari sa ya soj senana Diose nana sa ya ei. Dan me se ase vaa nan r chana nichru n cuchruj neej che se ne neen no sese cangaa sa tan no ro, danj vaa nan r u nj che soj

vaa u nj ro, danj gaa guee soj, se ndaa adi se vaa soj ro, danj vaa guee u nj, tinuj, nocoj. Che dan me daj se yaj guej cuano ro, danj quiyaj guee soj ei. Nuve chee se quiyaj chii i soj manj ma. Tananj a, ne inanj ve quiyaj soj gaa cayn u nj ga soj ei. 13 A j neen soj se vaa che se can chiii manj, che dan nat u nj senana Diose nana sa rihaan soj gaa asino yaan ei. 14 Ne gaa quirn u nj rihaan soj me se ne nachri soj ni yaj soj manj ma. Tananj a, ne caryaanj ndoo soj niyaj soj manj, ne ndaa adi ve yaj nii ga o semoz Diose ro, danj quiyaj soj, gaa ne ve ndoo camii soj gaj ei.

12Ase

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nan r Pabl che se tanj nij s man Galacia nana tucuyn so man nij so a

Glatas4 cuano chuguanj. Ne ve inanj danj nan ndoo r un u nj che nij soj ndaa nari ya ya soj ndaa vaa quiyaj maan ya Jesucrist nanj ei. 20 O se vee, ne ndaa cuano cayn y u nj ga soj, gaa ne cami i maan y u nj ga soj, raj ei. Tzaj ne ne neen yaj daj nano raj che soj a mei.

518 vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan s cunaj Moiss gaa camii Diose ga Moiss xr quij xcaan cunaj Sina a. Setucuanj Moiss me nana yo, ne ase vaa moz ro, danj vaa yuvii noco nana yo a. Nicu n quij xcaan cunaj Sina rej cunaj Arabia, tzaj ne ase vaa chana cunaj Agar ro, tanga danj vaa nij yuvii man chuman Jerusaln cuano a. Dan me se taran nij yuvii man chuman Jerusaln me yuvii israelit yuvii noco setucuanj Moiss, ne ase vaa moz ro, danj vaa taran nij so nanj ei. 26 Tzaj ne s man yo chuman Jerusaln chuman naj rej xta me n, ne nuve moz me n ma. O se aj guun ni i n man chuman Jerusaln naj rej xta adonj. 27 Nihnj me nana no rihaan danj Diose a: Gaa niha nimn so, chana ituun . Ataa cuchruj so neej, tzaj ne gaa niha uxr nimn so . O run so cuano, tzaj ne vaa gii, ne doj a gaa tan so rihaan tan chana otoj ga sno adonj. Inanj danj amii danj Diose che nica Abraham chana cuchruj man s cunaj Isaac a. 28 Ne ase vaa tan no s cunaj Isaac ro, tanga danj vaa nij soj, tinuj, nocoj. Soj me neej se vaa cataj ya Diose cangaa ya ei. Ne ase vaa cavii sa s cunaj Isaac ro, danj cavi i sa soj un ei. 29 Neen nij soj se vaa xnii cangaa maan tan yo chana ro, me se taj riyunj ndoo so man neej tucua ya ve chuguanj. Dan me se tanga danj ran guee n cuano nihnj, ne dan me se yaj ndoo nij yuvii noco maan setucuanj Moiss sayuun

r u nj cataj ya soj o nana rihanj ei. Me r nij soj canoco soj setucuanj Moiss, tzaj ne neen soj daj taj nana cachrn Moiss rihaan yanj yo na. 22 Dan me se cachrn Moiss nana nihnj rihaan yanj, se vaa vaa vi j tan s cunaj Abraham snoo cunii, ne yoo tan so me neej cuchruj moz chana nuu rihaan so, ne yo tan so me neej cuchruj maan nica so a. Xa nica so, tzaj ne nuve moz me chana nica so ma. Nica ya so me yo adonj. 23 Dan me se neej cuchruj moz chana ro, me se ase vaa angaa naj guun neej ro, danj vaa cangaa so a. Tzaj ne xa neej cuchruj maan nica Abraham, tzaj ne aj cata tuva Diose daj quiyaj Diose che so asi j gaa ataa cangaa so a. 24-25 Ne ase vaa cuent che roj chana cuchruj neej ro, danj vaa yo nana tucuyn n, r u nj, ne ase vaa roj chana ro, danj vaa vi j nana cataj xnaanj Diose rihaan yuvii a. Dan me se yoo chana me semoz Abraham, ne Agar cunaj sechuvi i no, ne ase vaa moz chana cunaj Agar ro, tanga danj

21Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese noco n se-tucuanj Moiss, ne moz me n, ne ne n xcn n quiyaj n danj a ma

519 man n si j cunuu sa nimn che Nimn Diose chuguanj. 30 Tzaj ne xcaj n cuent me taj danj Diose ei. Dan me se taj yo se vaa: Quiri i so man roj tani j moz chana caanj yanj roj tani j no . O se orn tan nica so n ne uun moz me s guun s siyaj nu siy so vaa gii ei. Ne xa tan chana uun moz, tzaj ne daj chihaa mj ne n xcn tan moz chana yo quiri yo taaj siy so ma. Dan me se danj vaa nana camii Diose rihaan Abraham nana no rihaan danj Diose a. 31 Dan me se nuve tani j moz chana me n, man tinuj, man nocoj. Nuve yuvi i yaj suun ndoo canoco setucuanj Moiss me n ma. Maan se ase vaa tan chana ne uun moz ro, danj vaa n, ne a tucun ne n xcn n canoco n a ma. Maan se aj canj Jesucrist nu suun taj xr n, ne che dan vaa yanj rihaan n canoco n man Diose cuano ei. Che dan me canej nucuaj soj nimn soj, ne se cavej un soj quiyaj suun soj suun uun moz a ma. Se guun r soj canoco soj nu setucuanj Moiss a ma.

Glatas4,5 cuta nii tanga man ro, no xcn nij so canoco nij so nu setucuanj Moiss adonj. 4 Taaj nij soj me r canoco setucuanj Moiss, ne cunuu sa nij so rihaan Diose, r nij so, tzaj ne nuve si j noco man Jesucrist me s yaj danj ma. O se s tanj xco se luj quiyaj Diose che n me nij so adonj. 5 Xa n, tzaj ne nuu Nimn Diose nimn n, ne amn r n niyaj n man Jesucrist, ne che dan me guun ya r n se vaa vaa gii cunuu sa n rihaan Diose, ne yoo navi j n ndaa se quisi j ya gii yo adonj. 6 Xa n si j noco man Jesucrist me se taj se yaj sese quitaj tanga man n, taj se yaj sese se quit tanga man n, taj se yaj ma. O se amn r n niyaj n man Jesucrist, ne che dan cunuu ee r n niyaj n man tin n, ne che roj yo me cavi i sa n adonj. 7 Gaa rque me se aj sa uxr noco soj man Diose tzaj niha. Me s carn chrej rihaan soj se cuchumn r soj cuno soj nana ya yaj ga. 8 Xa nana uno soj cuano, tzaj ne nuve Diose me s camii nana yo rihaan soj ma. Dan me se xa Diose, tzaj ne yoo canacn so man soj canoco soj man orn ya so adonj. 9 Neen nij soj se vaa yo cunaj levadura se yaj namij rque rachrn, me se doj tzin yo araa nii rque cunj, tzaj ne namij rque cunudanj cunj, yaj yo, ne ase vaa yo cunaj levadura ro, tanga danj vaa nana ne uno soj adonj. Dan me se doj tzin nana ne uno soj, tzaj ne caanj niya queee nij soj, quiyaj nana ne yo ei. 10 Dan me se u nj me se yoo amn raj niyaj u nj man s ni j raa man

nij soj cuent se vaa nihnj me nana taj xnaanj man u nj si j cunaj Pabl rihaan soj ei. Dan me se sese cuta nii tanga man soj, ne taj yuvee n Jesucrist rihaan soj vaa gaa a ma. 3 Nihnj me cataj xnaanj un u nj rihaan soj se vaa taran nij sno avej r

2Xcaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa taj che cuta nii tanga man nee man n ma

Glatas5 n se vaa yoo cuyaan gaa r soj ga u nj chuguanj. Ne s amii yo nana ro, tzaj ne yaj chruj so rihaan soj se vaa se canoco sa soj man Diose chuguanj. Che yan yaj so danj ro, che dan quiran so sayuun, quiyaj Diose nanj adonj. Me maan si j me so, tzaj ne ya quiran so sayuun, quiyaj Diose ei. 11 Amii natj man u nj rihaan yuvii se vaa cuta nii tanga man yuvii , r soj na. Taj, man tinuj, man nocoj. Sese danj vaa nana amii natj u nj, ne ne guun naaj yuvii cuno yuvii nana se vaa cavi Jesucrist rihaan rcutze asuun saj ma. Tzaj ne guun naaj nij yuvii ei. Ne maan che dan yaj ndoo nij yuvii sayuun manj adonj. 12 Dan me se vaa che cataj n se vaa nij s yaj sayuun man soj ro, o se ve, ne vaa che cane nij so nu nee man maan nij so vaa tzaj adonj.

520 setucuanj Moiss me ya n adonj. A nana se cachiin cuno un n, sese danj quiyaj n a ma. 15 Tzaj ne sese cunu soj do, sese guun xcoj ruvaa r soj ni yaj soj tuvi soj do, sese quiyaj soj sayuun man tuvi soj do, ne dan me se tad uxr soj ei. O se sese danj uun r soj, ne quiri cunudanj tuvi soj, quiyaj soj nanj chuguanj. 16 Ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa yoo cuno soj amii Nimn Diose gaa ch soj rihaan chumii nihnj, ne sese inanj danj quiyaj soj, ne daj chihaa mj se guun quiyaj soj se vaa me r nee man maan soj quiyaj soj ma. 17 Dan me se ino uxr vaa se me r nee man n quiyaj yo ga se me r Nimn Diose quiyaj yo ei. Dan me se ino me r o o roj yo ei. Sese me r n cuno n rihaan Nimn Diose, ne arn nee man n chrej rihaan n cuno n rihaan Diose chuguanj. Ne sese me r n quiyaj n se nij me r nee man n quiyaj yo, ne arn Nimn Diose chrej rihaan n se quiyaj n danj ma. Ne unu Nimn Diose ga nee man n, ne cavee se me r n quiyaj n ndaa vaa me r maan n quiyaj n, tzaj ne se guun nucuaj n quiyaj n danj a man adonj. 18 Tzaj ne sese noco soj man Nimn Diose, ne taj che canoco soj setucuanj Moiss a mei. 19 Dan me se aj neen soj daj vaa rasuun me r nee man maan soj quiyaj yo ei. Me r yo quiyaj yo cacun ga yo chana do, me r yo quiyaj yo se nij ndoo do, me r yo quiyaj yo se naaj ndoo do, 20 quinavi j soj rihaan yaanj acj yuvii do, me r un yo cami i soj

me se canacn Diose man nij soj guun niha nimn soj canoco soj man so, tinuj, nocoj. Tzaj ne se guun r soj se vaa cavee quiyaj soj n guun se me r nee man maan soj quiyaj soj ma. Tananj cunuu ee r soj tin soj, ne yoo quiyaj suun soj che tin soj ei. 14 Dan me se o cuyaan ya vaa nu setucuanj Moiss ga orn nana nihnj chuguanj: Adi se ee r so man man so ro, tanga danj gaa ee r so man yo yuvii . Ne nihnj me nana no xcn n cuno n, ne sese danj quiyaj n, ne s yaj nu

13Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj n nu se vaa me r Nimn Diose quiyaj n

521 ga s chruun nano so chrej che soj do, uun xcoj ruvaa r soj niyaj soj tin soj do, unu soj ga tin soj do, axrj yuvaa soj man tin soj do, inanj me r o o soj cavi i sa un soj do, uxra taaj nij soj man nij soj do, 21 uun xcoj ruvaa r soj niyaj soj tin soj do, achr ndoo soj chra xno ga tuvi soj do, ne dan me se queee doj tuvi cacun nihnj yaj un soj, yaj nee man maan soj nanj adonj. A j cataj xnaanj u nj rihaan soj, ne cuano nihnj me se cataj xnaanj un u nj rihaan soj se vaa yuvii yaj danj ro, daj chihaa mj se cayn nij so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj a ma. 22 Tzaj ne sese inanj rihaan Nimn Diose cuno n, ne cunuu ee r n tuvi n do, guun niha r n do, gaa xej nimn n do, gaa inaj nimn n do, ve quiyaj n rihaan yuvii do, yoo cuchuman r n do, 23 s niyanj amii guun n do, ve cutum n man n daj quiyaj maan n do, quiyaj Nimn Diose ei. Inanj danj gaa n sese ve cuno n rihaan Nimn Diose nanj adonj. Yo me sese quiyaj n ndaa vaa taj nana nihnj, ne taj cacun quitaj xr n quiyaj nana nihnj a ma. 24 Dan me se n si j aj canoco man Jesucrist ro, me se aj ticavi Jesucrist man nu se chii i man nimn n, gaa cavi so rihaan rcutze, ne dan me se quisj quiyaj nee man n cacun, ne daj chihaa mj se quiyaj un n se chii i me r nee man n quiyaj yo a ma. 25 Dan me se che se cunuu sa nimn n, quiyaj Nimn Diose, che dan yoo cuno n nu se vaa cataj

Glatas5,6 xnaanj Nimn Diose rihaan n ei. 26 Se camii xta n a xco a ma. Se camii rayunj n rihaan tin n a ma. Se guun xcoj ruvaa r n ni yaj n tin n a ma.

Sese ya xcaj nij soj cuent se vaa quiyaj o tin soj cacun, ne soj si j ve noco Nimn Diose ro, nago soj chrej man s tum cacun daj quiyaj so rej rihaan so, tinuj, nocoj. Tzaj ne nica gaa nimn soj, ne ve cami i soj nana sa ga s tum cacun ei. Dan me se tad soj ga maan soj gaa nago soj chrej ei. Sese se tad soj, ne maan soj do caanj chrej chii i nanj chuguanj. 2 Dan me se cavee se me maan sayuun ran tin soj, tzaj ne racuj soj man so ei. Sese danj quiyaj soj, ne s quiyaj nu tucun cuchruj Jesucrist che n me soj gaa nanj chuguanj. 3 Ne sese vaa s guun r se vaa s sa me maan so, ne s ne neen uxr me so, ne s tiha yuunj man maan me so nanj ei. 4 Tzaj ne naquiyaj cuu o o n daj yaj maan n, ne sese ve yaj n, ne guun niha r n che se vaa ve yaj maan n ei. Tzaj ne ne n xcn n naquiyaj cuu n daj yaj tin n ma. Se cataj n se vaa sa doj yaj n rihaan tin n ma. 5 Maan se ino vaa suun ata o o n, ne no xcn o o n cata n suun vaa rihaan maan n nanj adonj. 6 Dan me se s tucuyn senana Diose ro, me se no xcn so cuxra taaj so nu se sa rihaan s tihaan senana Diose nana sa rihaan so a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve racuj n man tin n a

Glatas6 ne se tiha yuunj soj man maan soj ma. Se cavee tiha soj man Diose ma. Dan me se sese yaj yoo so sayuun rihaan chumii nihnj, ne gaa ndoo sayuun quitaj xr so, 8 ne sese quiyaj yoo so inanj se vaa me r nee man maan so quiyaj so, ne nee man so quiyaj quiri nu so nanj adonj. Sese quiyaj yoo so inanj se vaa me r Nimn Diose quiyaj so, ne Nimn Diose quiyaj gaa ina so cayn so ga Diose nu cavii nu caanj adonj. 9 Se guun rmi i n quiyaj sa n ma. Sese se quiri r n, ne quisi j gii cachrn Diose, ne sa uxr doj cavi i n, quiyaj Diose ei. 10 Dan me se yaj vaa yanj rihaan n ro, quiyaj suun ndoo n che se sa cuano ei. Che dan ve uxr quiyaj suun n, racuj n man cunudanj yuvii ei. Tzaj ne doj a guun r n racuj n man nij tin n nij s amn r niyaj man Jesucrist adonj.

522 noco sa maan nij so setucuanj Moiss ma. Tzaj ne inanj me r nij so cata tanga man soj, gaa ne cami i xta nij so cataj nij so se vaa cata tanga man soj quiyaj maan ya nij so, che se quiyaj nij so fuerz man soj, cataj nij so a. 14 Ne xa u nj, tzaj ne daj chihaa mj se camii xta u nj ma. O se guun niha r u nj inanj che se cavi Jesucrist si j ni j raa man n rihaan rcutze che n, ne xa chumii nihnj, tzaj ne ase vaa se cavi ro, danj vaa chumii nihnj rihaan u nj, ne taj yuvee n chumii nihnj rihaan u nj, ne yoo tanj u nj man se vaa yaj nij yuvii man rihaan chumii nihnj nanj adonj. 15 Taj se yaj sese taj tanga man n do, taj se yaj sese nuvi tanga t man n do ma. Nj naquiyaj naca Diose man n, ne cavi i sa ya n nanj adonj. 16 Me r u nj gaa xej nimn taran soj si j noco tucun nihnj, ne gaa ee r Diose man soj ei. Ya yuvii israelit me soj rihaan Diose nanj chuguanj. 17 Dan me se aj quiran ndoo nee mn u nj sayuun che se yaj suun u nj che Jesucrist nat u nj rihaan yuvii che so, ne che dan navej r u nj quiyaj soj doj sayuun mn u nj a ma.

7Tzaj

soj ei. Xi j ndoo vaa letr cachrn raaj maanj che nij soj chuguanj. 12 Nij s me r ve cami i yuvii che ro, maan nij so me s me r cata tanga man soj nanj adonj. Danj yaj nij so che se navej r nij so quiyaj yuvii sayuun man nij so che se noco nij so man Jesucrist s cavi rihaan rcutze nanj chuguanj. Maan che dan amii nij so danj rihaan soj nanj adonj. 13 Dan me se ata tanga man nij so, tzaj ne ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun niha r Pabl inanj che se cavi Jesucrist rihaan rcutze che n a
11Ni yaj

r u nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che nimn nij soj, tinuj, nocoj. Ya uxr ei. Ve danj gaa ya ei.

18Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Pabl quiyaj Jesucrist se luj che nij s man Galacia a

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Efeso a

S cunaj Pabl mej, ne cune Jesucrist mn u nj gun u nj apstol nata senana so rihaan nij yuvii , che se danj me r Diose qui yj a. Y u nj yanj cart nihnj canej u nj rihaan nij soj si j sa rihaan Diose yanj chuman cunaj Efeso si j amn r niyaj man Jesucrist a. 2 Me r u nj quiyaj ndoo Rej n Diose do, quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n do, se luj che nij soj, ne me r u nj gaa xej nimn nij soj, quiyaj roj so a.

sa uxr vaa Diose Rej Jesucrist si j ni j raa man n, ne ve ndoo quiyaj so che n, ne rqu ndoo so se sa man n, ne se sa cavii rej xta cavii maan ya Nimn Diose me rqu Diose man n, che se s noco man Jesucrist me n a. 4 Ne dan me se che se si j noco man Jesucrist me n, che dan me asi j ataa quiyaj Diose

Nana nihnj taj xnaanj che nu se luj quiyaj ndoo Diose che nij yuvii israelit do, che n si j yanj do a
3Inanj

chumii nihnj me narii so man n guun n s sa rihaan maan so, ne se tum n cacun, r so a ma. Ne dan me se cunuu ee r so man n, 5 ne cune so man n canoco n man Jesucrist ne guun tani j maan so man n, ndaa vaa quirii nimn maan so quiyaj so che n, 6 gaa ne che dan ve cami i n ni yaj n man Diose, ne cataj n se vaa ve ndoo quiyaj so se luj che n, che se noco n man Jesucrist s ee r so man adonj. 7 Ne che se cavi Jesucrist che n ro, che dan navij cacun xr n, che se sa uxr vaa r Diose niyaj Diose man n, 8 ne Diose ro, me s quiyaj ndoo se luj che n se vaa rqu ndoo so nana cuu man n, ne xcaj ndoo n cuent, quiyaj so adonj. 9 O se so me s quiyaj xcaj n cuent che nana naca nana amii che daj me r maan so quiyaj so che n si j noco man Jesucrist, 10 asa quisj gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a. Dan me se gii yo me se guun chij Jesucrist

523

Efesios1 rihaan cunudanj rasuun, quiyaj Diose, ne guun chij Jesucrist rihaan taran nij rasuun man rej xta do, rihaan cunudanj nij rasuun man rihaan chumii nihnj do a. 11-12 Ne che Jesucrist me se narii Diose man nj si j israelit si j amn r niyaj man Jesucrist, ne dan me se narii so man nj che se aj cune so man nj guun nj nij s gaa nucuaj r gaa asino yaan man Jesucrist, che rej ve nata nj se vaa sa uxr vaa Diose a. Dan me se inanj danj guun r Diose quiyaj so, ne so me s avii ndoo raa daj quiyaj, ne so me s yaj nu ndaa vaa avii raa so quiyaj so adonj. 13 Ne vaa nij soj si j yanj un, ne cuno soj nana ya se vaa cavee cavi i sa uxr n quiyaj Jesucrist, ne cuchumn r soj niyaj soj man Jesucrist, ne che Jesucrist me se cana Nimn Diose catj Nimn Diose nimn soj, ne Nimn Diose me se cana rihaan n si j noco man Diose, ndaa vaa cata tuva Diose gaa na, ne che se nuu Nimn Diose nimn n ro, che dan neen ya n se vaa me n tan Diose 14 ne ya rque ndoo Diose se sa man n vaa gii nanj adonj. Dan me se rqu Diose Nimn Diose rihaan n, cataj Diose se vaa ya nacaj Diose man n vaa gii, ne quinani i n rihaan sayuun, che rej ve nata taran n se vaa sa uxr vaa Diose a.

524 man Jesucrist si j ni j raa man n, ne cun u nj nana se vaa ee r soj man taran nij s sa noco man Diose, ne che se vaa quiyaj Diose che n si j noco man Jesucrist ro, che dan 16 yoo nag u nj graci rihaan Diose che soj gaa achn ni y u nj che soj rihaan Diose adonj. 17 Dan me se Diose me s can man Jesucrist si j ni j raa man n cana so rihaan chumii , ne Rej n nicu n xta me un Diose, ne s uun chij sa uxr me so, ne che dan achn ni y u nj rihaan Diose se vaa rque ndoo so nana cuu sa nimn soj, ne achn ni y u nj se vaa guun nucuaj soj nari soj nu nana naca tihaan so man n, gaa ne sa doj xcaj maan soj cuent che so ei. 18 Dan me se xcaj soj cuent sa doj, ne queneen soj me che nacn Diose man soj, ne queneen soj nu se vaa quiyaj Diose che soj, ne guun r soj se vaa vaa che ndoo canoco soj man Jesucrist adonj. Queneen soj se vaa sa uxr vaa se quiyaj Diose che taran n si j sa noco man so, 19 ne queneen soj se vaa guun nucuaj ndoo Diose racuj Diose man n si j amn r niyaj man so a. Nucuaj ndoo Diose adonj. 20 Che se nucuaj Diose ro, che dan cunuu ina ya un Jesucrist, quiyaj Diose gaa cavi Jesucrist, ne guun chij uxr Jesucrist rej xta rej xnuj Diose, quiyaj un Diose adonj. 21 Ve dan, ne uun chij ya Jesucrist rihaan taran nij yuvii do, rihaan taran nij yaanj rii tanga rihaan chumii nihnj do, tzaj ne ne doj cuano me uun chij so ma. O se

me se cun u nj nana se vaa amn r nij soj niyaj nij soj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achn niyaj Pabl rihaan Diose se vaa xcaj sa doj nij s man Efeso cuent che Jesucrist quiyaj Diose a
15Dan

525 guun chij so nu cavii nu caanj nanj adonj. 22 Ne uun chij Jesucrist rihaan cunudanj rasuun quiyaj Diose, ne dan me se Diose me s quiyaj rii tanga Jesucrist rihaan cunudanj rasuun che n si j amn r niyaj man so adonj. 23 Ne ase vaa nee man Jesucrist ro, danj vaa n, uno n rihaan so, ne dan me se so me s ni j raa man cunudanj rasuun man rihaan nu cachra chumii , ne so me s rqu nu se vaa achiin man nu nij rasuun man rihaan chumii nihnj adonj.

Efesios1,2 ne cunuu ee ndoo r Diose man n, 5 ne queneen Diose se vaa aj quiri nu nimn n che cacun tum n, ne che dan, ase vaa cunuu ina un Jesucrist, quiyaj Diose ro, tanga danj vaa un n cunuu sa nimn n, quiyaj Diose, ne che dan cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj nanj adonj. (Dan me se maan che se luj quiyaj Diose che soj me se cavee quinani i soj rihaan chrej chii i uun chij nimn soj ne cavi i sa soj ei.) 6 Ne ase vaa cavii Jesucrist cayn so rej xta, quiyaj Diose ro, danj quiyaj un Diose che n, che se si j noco man Jesucrist me n, ne vaa gii cavi i n cayn n ga so rej xta ei. 7 Ndaa sj, gaa ne nu cavii nu caanj queneen nij yuvii se vaa quiyaj ndoo Diose se luj che n, ne dan me se queneen nij yuvii se vaa cunuu ee ndoo r Diose man n che se s noco man Jesucrist me n nanj adonj. 8 Dan me se xcaj nij soj cuent se vaa inanj che se luj quiyaj Diose che soj me quinanii soj rihaan chrej chii i uun chij nimn soj ne cavii sa soj . Dan me se maan che se amn r soj niyaj soj man so me cavii sa soj ei. Nuve maan soj me s yaj avee avii sa soj ma. Maan se Diose racuj man soj don avee avii sa soj nanj adonj. 9 Nuve chee rasuun sa quiyaj soj me cavii sa soj ma. O se navej Diose cami i xta yuvii cataj yuvii se vaa maan nij yuvii me s quiyaj cavii sa nij yuvii ma. 10 O se Diose me s quiyaj man n, ne quiyaj Diose man n che rej canoco n man Jesucrist ne ve quiyaj suun n

4Tzaj

Gaa rque me se maan nij soj me s tum ndoo cacun, ne che dan quiri nu nimn nij soj, ne taj se quiy cavee quinani i soj rihaan sayuun a ma. 2 Dan me se quiyaj soj ndaa vaa yaj yuvii man rihaan chumii nihnj, ne quiyaj soj nu rasuun chii i rasuun niha r s chree s rii tanga rihaan chumii nihnj cuano s ch uun chij rque nana, ne so me s rii tanga rihaan nimn nij yuvii navej r cuno rihaan Diose a. 3 Ne ase vaa yaj nij yuvii vaa danj ro, danj quiyaj guee taran n gaa rque, ne quiyaj n cacun ga nij so, ne quiyaj n inanj se me r nee man n quiyaj n a. Inanj se cavii raa maan n quiyaj n, ne yuvii camaan r Diose niyaj Diose man me n gaa rque, ne ase vaa nij yuvii ch rihaan chumii nihnj cuano ro, tanga danj vaa n gaa rque ei.

Nana nihnj taj xnaanj daj vaa cavii sa n si j yanj, quiyaj Diose, ne s cunuu sa nimn rihaan Diose me n cuano, che se luj quiyaj uun Diose che n a

Efesios2 suun sa, r Diose, ne che maan Diose me avee quiyaj suun n suun sa yo nanj adonj. 11 Dan me se neen soj se vaa nuve yuvi i israelit me soj ma. O se yuvii yanj me soj, ne dan me se cataj nj si j israelit se vaa nij vaa nee man soj adonj. Tzaj ne cuta nj tanga man nee man maan nj, ne che dan me s ata tanga me nj, taj yuvii niyaj yuvii man nj adonj. Yoo xcaj soj cuent 12 se vaa gaa rque ro, nuve si j noco man Jesucrist me nij soj ma. O se si j yanj rihaan nj si j israelit me soj gaa na nanj adonj. Dan me se nuve si j no xcn a xco canoco man Diose me soj gaa rque ma. Maan se si j yaj rmaan rihaan chumii me soj nanj adonj. Dan me se ya cata tuva Diose che nj si j israelit se vaa cavi i sa nj, tzaj ne taj nana cata tuva Diose che nij soj gaa rque ma. Dan me se aj queneen nij soj se vaa se cavii sa nij soj do, se racuj Diose man nij soj do, gaa man adonj. Maan se ch uun nij soj rihaan chumii gaa rque nanj adonj. 13 Tzaj ne yaj me se nda se ne queneen uxr soj man Diose, tzaj ne cana Jesucrist cavi Jesucrist che soj, ne guun chee soj canoco soj man Diose, quiyaj Jesucrist, ne guun chee Jesucrist naquiyaj chre so man nij soj che ton cayanj man so rihaan rcutze nanj adonj. 14 Ne Jesucrist ro, me s naquiyaj dnj man nj si j israelit ga soj si j yanj, gaa ne orn ya chuman me taran n cuano, quiyaj so a. O se tiri so ching cane tanuu man n ga tuvi n,

526 gaa cavi maan so rihaan rcutze, dan me se ching yo ro, me setucuanj Moiss, ne yoo tinavij Jesucrist tucun yo nanj adonj. Che dan me o cuyaan vaa taran n cuano, ne cunuu ee r n man tuvi n, quiyaj Jesucrist, ne yoo cunuu naca nimn n, quiyaj Jesucrist, ne dnj vaa nimn taran n, quiyaj ya so adonj. 16 Che se cavi Jesucrist rihaan rcutze ro, che dan orn ya chuman me n cuano, ne yoo quiyaj canan Jesucrist man nu se amaan r man nimn taran n, ne dan me se cunuu rcuaaan taran n ga Diose, quiyaj Jesucrist a. 17 Dan me se cana Jesucrist, ne nata so rihaan nu soj si j yanj do, rihaan nj si j israelit si j nicaj setucuanj Diose do, se vaa dnj cuman taran n rihaan Diose . 18 O se che Jesucrist me se nuu Nimn Diose nimn taran n, ne che dan vaa yanj rihaan taran n cachi nj niyaj maan n rihaan Rej n Diose adonj. 19 Che dan nuve si j man yo chuman me soj a ma. O se si j neen man Diose me nij soj cuano nanj adonj. Nuve si j noco yo tucun me soj ma. Maan se maan soj me s cunuu sa nimn, ne noco nu taran n man Diose yaj adonj. 20 Xa tucun noco taran n cuano ro, ase vaa o ve sa yaj nii xr yuvej sa inanj ro, danj vaa n, ne nij yuvej sa yo ro, me nj si j apstol cune Jesucrist do, nij s nata senana Diose gaa na do, ne yuvej sa doj rihaan taran nij yuvej naj tac ve yo, tzaj ne maan ya Jesucrist me yo vaa nanj chuguanj.
15ne

527 me se yoo chre gaa n si j noco man Jesucrist, gaa ne yoo cuyaan naxcaj nuvi ei. Ne nuvi yo ro, me nu n si j noco man s ni j raa man n nanj adonj. 22 Ne maan nij soj ro, me se che se noco soj man s ni j raa man n, che dan cunuu rcuaaan soj ga yo nij s guun nuvi, ne nihnj me se maan ya Nimn Diose yn scanj taran n ei.

Efesios2,3 nata senana Diose rihaan yuvii a. 6 Dan me se tihaan so nana se vaa cuno nij soj si j yanj senana Diose nana sa, ne cunuu sa soj ga nj si j israelit adonj. Ne nana cata tuva Diose che nij s canoco man Jesucrist ro, quisj ya nu nana yo che nij soj si j yanj ga nj si j israelit nanj chuguanj. 7 Ne vaa ndoo suun rihanj nata u nj nana sa yo, ne yo me se luj quiyaj Diose cheej adonj. Nda se ne n xcn u nj quiri u nj se luj nihnj, tzaj ne maan ya Diose me s rqu se luj nihnj manj nanj ei. So me s nucuaj ndoo, ne guun nucuj quiyaj sunj, quiyaj Diose nanj chuguanj. 8 Nda se s nica doj rihaan taran nij s sa noco man Diose mej, tzaj ne quiyaj Diose se luj yo rihanj, ne cane so suun rihanj nataj nana sa rihaan nij soj si j yanj se vaa sa uxr vaa se quiyaj Jesucrist che n adonj. 9 Ne me r Diose cataj xnaanj u nj rihaan yuvii nu se vaa quiyaj so che nij yuvii a. Dan me se Diose me s quiyaj nu rasuun, ne aj neen so daj quiyaj so che yuvii , tzaj ne ne cataj xnaanj so rihaan yuvii nu cavii nu cana ma. 10 Tzaj ne nij yaanj man rej xta ro, me r Diose xcaj nij so cuent cuano se vaa inanj nana cuu sa ndoo avii raa Diose, ne queneen nij so man taran n si j noco man Jesucrist, ne xcaj nij so cuent se vaa avii ndoo raa Diose adonj. 11 Dan me se guun r Diose nu cavii nu cana se vaa quiyaj so danj ti man n, ne guun r so se vaa canej so man Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj a. 12 Ne che

21Dan

Neen nij soj se vaa ni j u nj taga che se noc u nj man Jesucrist, ne yaj suun u nj amii natj u nj rihaan nij soj si j yanj che so, 2 ne aj neen soj se vaa at u nj suun quiyaj Diose che soj si j yanj nanj adonj. Dan me se quiyaj ndoo Diose se luj che u nj, ne cane so suun rihanj quiyaj sunj che soj ei. 3 Dan me se tihaan naca Diose rihanj daj me r Diose quiyaj Diose che nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne aj cachrn u nj doj nana che se vaa tihaan Diose manj rihaan yanj cart can u nj rihaan soj gaa rque adonj. 4 Nayaa soj yanj cart yo, ne xcaj soj cuent che nu nana nar u nj nana che nu se vaa quiyaj Jesucrist che yuvii ei. 5 Gaa rque ro, ne cataj xnaanj Diose nana yo rihaan yuvii ma. Tzaj ne ndaa yaj ro, me tihaan Nimn Diose nana yo rihaan nj si j apstol si j sa cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii , ne tihaan so nana yo rihaan yo nij s

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane Diose suun rihaan Pabl nata so se-nana Diose nana sa rihaan n si j yanj a

Efesios3,4 se amn r n niyaj n Jesucrist ro, che dan cavee cachi nj niyaj maan n rihaan Diose, ne taj che cuchuvi n cami i n ga Diose ma. 13 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa se cuchuvi nimn soj queneen soj sayuun quirn u nj che soj ma. Maan se tananj a cavi i sa soj doj che sayuun rn u nj nihnj nanj adonj.

528 Diose se luj che n, ne dan me se cunuu sa inanj n, ndaa vaa maan Diose adonj. 20 Dan me se yaj me se s sa uxr me Diose, ne uun nucuaj so rque so nu rasuun achn n gaa rihaan n a. Tzaj ne ne rqu so maan inanj nij rasuun achn niyaj n gaa rihaan n ma. O se rqu so nu rasuun achn n rihaan so, ne rqu so yo doj a rasuun rihaan n ei. 21 Che dan cataj n si j noco man Jesucrist se vaa inanj sa uxr vaa Diose, ne yoo danj cami i n ga tan n nu cavii nu caanj che Jesucrist a. Ve danj gaa ya ei.

se cavii sa ndoo nij soj ga nj, che dan canicun ruj u nj, ne achn ni y u nj rihaan Rej n Diose che soj adonj. 15 Dan me se Diose me Rej nu taran nij xne nij s man rej xta do, Rej nu taran nij xne n si j man rihaan chumii nihnj do, 16 ne achn ni yj rihaan so che soj se vaa nari nucuaj nimn soj quiyaj Nimn Diose adonj. 17 Ne achn ni yj se vaa cuchuman doj r soj queneen soj man Jesucrist, ne yoo natuu Jesucrist nimn soj quiyaj Diose, gaa ne yoo cunuu ee r soj man taran tin soj adonj. 18-19 Ndaa sj, gaa ne nari nucuaj ndoo nimn soj, ne guun nucuaj soj xcaj sa soj cuent se vaa ee uxr r Jesucrist man n, ne queneen taran n si j cunuu sa nimn rihaan Diose se vaa ee uxr r Jesucrist man n adonj. Taj a s guun nucuaj maan queneen se vaa ee uxr r Jesucrist man n ma. Tzaj ne guun nucuaj n xcaj n cuent se vaa ee uxr r Jesucrist man n, quiyaj Diose, ne quiyaj ndoo

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achn niyaj Pabl rihaan Diose se vaa sa doj xcaj nij s man Efeso cuent se vaa ee ndoo r Jesucrist man n a
14Che

Neen nij soj se vaa ni j u nj taga che se noc u nj man s ni j raa man n, ne cataj xnaanj u nj rihaan nij soj se vaa ve quiyaj maan soj rihaan Diose . Diose me s canacn man soj canoco soj man so, ne che dan ve canoco soj man so gaa ch soj rihaan chumii nihnj . 2 Ne guun nij soj s niyanj amii, ne ve quiyaj soj ga tin soj, ne se guun yuvaa soj man tin soj ma. Maan se inanj cunuu ee r soj man tin soj, ne gaa inaj nimn soj ga tin soj . 3 Ne se cunu soj ga tuvi soj, ne se quit riyunj soj tuvi soj ma. Maan se dnj cuman soj ga tin soj . Ve cuno taran soj rihaan Nimn Diose, ne ase vaa nimn orn yuvii ro, danj gaa nimn soj ga tin soj . 4 Dan me se or n ya yuvii me n vaa, ne orn ya nimn n vaa, ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj n rihaan tin n, che se ase vaa nee man yoo yuvii ro, danj vaa taran nij tinuj n a

529 dan me se orn ya Nimn Diose me nu nimn ya n, ne guun ya r taran n se vaa canacn Diose man taran n, ne o cuyaan cavi i sa taran n, quiyaj Diose adonj. 5 O ruun s ni j raa man n, ne oruun nana sa amn r n, ne si j cata ne che Jesucrist me taran n, 6 ne orn Rej taran n Diose un a. Nicaj yuunj so man taran n, ne yaj suun so nimn taran n, ne yanj so ga taran n nanj adonj. 7 Tzaj ne ndaa o o n rqu Jesucrist o o suun sa rihaan a. Dan me se yo me rsuun sa rqu Jesucrist, ndaa vaa me r so rque so man n ei. Ne quiyaj ndoo Diose se luj rihaan o o n se vaa guun nucuaj o o n quiyaj suun n suun cane Jesucrist rihaan n a. 8 O cuyaan vaa nana nihnj ga nana no rihaan danj Diose, ne dan me se nana no rihaan danj Diose taj se vaa quiyaj canan Jesucrist rihaan nij s taj riyunj man so, gaa ne caanj nicaj so man nij so rej xta, gaa ne rqu so se sa rihaan nij yuvii a. Danj taj danj Diose a. 9 (Ne nana yo taj se vaa cavii so xta, ne neen n se vaa asino yaan nanij so rej man nij s cavi rque yo a. 10 Ne or n so me s nanij rej man nij s cavi, ne orn so me s cavii rej xta un adonj. Dan me se xta doj cavii so rihaan daj a rasuun, gaa ne guun so s nicaj yuunj man daj a rasuun adonj.) 11 Ne maan so me s cune man taaj n guun taaj n apstol nata senana so rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne yo taaj n me s cune so nata nana tihaan naca Diose rihaan so, ne

Efesios4 yo taaj n me s cune so nata senana Diose nana sa rihaan nij s ataa cuchuman r ni yaj man so, ne yo taaj n me s nicaj yuunj man nij s amn r niyaj man so, quiyaj so, ne yo taaj n me s tichanuu senana Diose rihaan nu tin n, quiyaj so, ne dan me se ndaa ino vaa o o suun sa nicaj o o n, quiyaj Jesucrist a. 12 Dan me se danj quiyaj Jesucrist, che se me r Jesucrist guun nucuaj n si j cunuu sa rihaan Diose quiyaj suun n racuj n man tin n, gaa ne ve doj cuman taran n si j noco man Jesucrist, ne sa doj quiyaj suun n rihaan so nanj adonj. 13 Ne sa doj cuchuman r n queneen n tan Diose, ne sa doj queneen n daj vaa so, ne ve cunuu rcuaaan taran n adonj. Chij inanj gaa r n, gaa ne daj se sa ndoo vaa Jesucrist ro, danj gaa sa taran n nanj adonj. 14 Tzaj ne cuano ro, me se ase vaa xnii vaa n, ne vaa yuvii tiha yuunj ndoo man n, ne dan me se nuchruj raa ndoo nij yuvii daj quiyaj nij so, ne tiha yuunj nij so man n, ne tucuyn ndoo nij s tiha yuunj nana naca man n, ne amn r n uno n n guun nana tiha yuunj yo, yaj nij so a. Tzaj ne asa quisj cunuu chij r n, ne se cuno n nana tiha yuunj yo a ma. 15 Maan inanj nana ya cami i n rihaan tin n, che se ee r n man tin n, gaa ne sa doj queneen n canoco n man Jesucrist, nu se vaa quiyaj n adonj. Dan me se ase vaa rii tanga c yave yuvii rihaan nu nee man yuvii ro, danj vaa rii

Efesios4
16Ne

530 soj chrej chii i chrej canoco soj asino yaan a. Dan me se inanj se me r nee man soj quiyaj soj asino yaan, ne che dan tiha yuunj s chree man soj, ne ve danj vaj soj, ne caanj soj rihaan yaan nanj . 23 Tzaj ne cuano nihnj no xcn soj cavej soj cunuu sa nimn soj, ne xcaj naca soj cuent ei. 24 Ne cavej soj guun soj yuvii naca quiyaj Diose . Dan me se Diose me s quiyaj cunuu nica ya nimn soj, ne cunuu sa ya nimn soj, quiyaj so adonj. 25 Che dan cane r soj ga nana ne, ne inanj nana ya cami i soj rihaan tin soj, che se ase vaa nee man maan soj ro, vaa nee man taran nij tinuj n a. 26 Nda se amaan ndoo r soj, tzaj ne se quiyaj soj cacun ma. Ne rayanj namaan r un soj cuaj ei. Se cavej r soj yoo gaa yuvaa nimn soj cunu gii ma. 27 Se gaa yanj rihaan s chree caxri i s chree chrej chii i rque soj, quiyaj soj mei. 28 Sese vaa s ituu ni j scanj soj, ne cane r nij so ga suun yaj ituu rasuun ei. Maan se ve quiyaj suun maan nij so suun sa, gaa ne sese achiin rasuun rihaan tin so, ne guun nucuaj so rque maan so rasuun rihaan tin so ei. 29 Se cavej soj cami i soj nana quij ma. Maan se inanj guun r soj ve cami i soj, ne nana sa nana achiin man tin soj ro, yo me nago soj rihaan tin soj . Ne cavi i sa doj taran nij s cuno nana cami i soj, sese sa cami i soj ei. 30 Ne se guun quinano r Nimn Diose, quiyaj soj ma. Che se yanj Nimn Diose ga soj ro, che

tanga Jesucrist rihaan n adonj. maan che so ro, me ase vaa oro tuvi nu c man yoo yuvii ro, danj vaa noco tuvi n ga tin n, ne narqu Jesucrist se nucuaj achiin rihaan nu nij tinuj n, ne che dan ve doj cuman taran n, ne ve doj cunuu ee r n tin n adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cane r n ga suun yaj ndaa vaa yaj nij s ne amn r niyaj man Jesucrist, ne ve quiyaj n ga tin n do, ga s ni j raa man n do ei
17Che

dan me cataj xnaanj y u nj o nana rihaan soj, che se noco n man s ni j raa man n ei. Dan me se quisj quiyaj soj se vaa yaj yo nij s yanj nij s ne amn r niyaj man Jesucrist nanj ei. Nij s yanj yo me se noco nij so nana sn rmaan nana avii raa maan nij so, 18 ne ne uun nucuaj nij so xcaj sa nij so cuent a ma. Se cavii sa nimn nij so, quiyaj Diose ma. Maan se quiran nij so sayuun che se s niyon me nij so ne nichraj ndoo r nij so adonj. 19 Ne rihuun r nij so che cacun yaj nij so ma. Tananj yoo noco nij so tucun chii i , ne yaj ndoo nij so cacun se vaa me r nee man nij so quiyaj nij so, ne niha ndoo r nij so quiyaj nij so cacun yo a. Ne ane r nij so ga suun yaj cacun a ma. 20 Tzaj ne ino uxr vaa nana nari soj asi j guun chee soj canoco soj man Jesucrist ei. 21 Ya uxr cuno nij soj senana Jesucrist, ne nari nij soj nana ya adonj. 22 Nana nari nij soj taj se vaa no xcn soj tanj

531 dan neen ya soj se vaa cavi i sa soj asa quisj gii ti nanii Diose man n rihaan sayuun adonj. Che se Nimn Diose yn nimn soj ro, che dan me neen Diose se vaa tani j ya Diose me soj adonj. 31 Cane r soj ga suun nachri niyaj tin . Cane r soj ga suun axrj yuvaa man tin . Cane r soj ga suun amaan r . Se caguj soj doj rihaan tin soj ma. Se camii soj doj nana nij che tin soj ma. Quirii j soj cunudanj chrej chii i yo . 32 Dan me se ve quiyaj soj rihaan tin soj . Gaa ee r soj ni yaj soj tin soj . Neen soj se vaa carj xnaa Diose che cacun tum n, che se cavi Jesucrist che n a. Che dan no xcn ya soj caraa xnaa soj ni yaj soj tin soj adonj. Neen nij soj se vaa tani j Diose me soj cuano, ne ee uxr r Diose man soj, ne che dan ase vaa yaj maan Diose ro, danj gaa quiyaj un maan soj ei. 2 Gaa ee r soj man tin soj gaa ch soj rihaan chumii nihnj . Inanj danj quiyaj Jesucrist, cunuu ee r so man n, ne cavej so cavi so che n, ne ase vaa se luj nago yuvii rihaan Diose ro, tanga danj vaa Jesucrist che n nanj chuguanj. 3 Se quiyaj soj cacun ga chana ma. A se chii i se quiyaj soj ma. Ne se guun niha r soj quiri ndoo soj rasuun ma. S sa noco man Diose me soj, ne daj chihaa mj se quiyaj soj a doj cacun vaa danj mei. 4 Ne se camii soj nana chii i do, nana nij do ma. Se camii soj nana sn rmaan ma. O se taj che cami i soj nana vaa

Efesios4,5 danj mei. Maan se no xcn soj nago inanj soj graci rihaan Diose ei. 5 Dan me se s yaj cacun ga chana ro, quiran so sayuun, ne s niha r quiri ndoo rasuun ro, quiran so sayuun adonj. O se ase vaa s navj rihaan yaanj cacj yuvii ro, danj vaa un s niha r quiri ndoo rasuun ei. Xcaj ya soj cuent se vaa a s yaj cacun yo se cayn ga Diose asa quisj gii guun chij Jesucrist do, guun chij Diose do, rihaan chumii nihnj a ma. 6 Se cavej r soj cami i yuvii nana ne rihaan soj ne tiha yuunj nij yuvii man soj ma. Se quiyaj soj se chii i me r nij yuvii quiyaj soj ma. Maan se yo me se yaj nij s navej r cuno rihaan Diose, ne che dan axrj yuvaa Diose man nij so adonj. 7 Che dan naxuun yanj soj man soj rihaan nij s yaj danj ei. 8 Asi j rque ro, ase vaa nij s ch rej rmi ro, danj vaa maan soj, ne nuvi cuent nicaj soj ma. Tzaj ne yaj ro, canoco soj man s ni j raa man n, ne che dan ase vaa s ch rej ranga ro, danj vaa soj, nicaj ndoo soj cuent, ne che dan ve quiyaj soj gaa ch soj rihaan chumii nihnj ei. 9 S ch rej ranga ro, sa yaj so, ne nica vaa r so, ne nana ya inanj amii so adonj. 10 Dan me se nuchruj raa soj daj quiyaj soj, ne guun niha r s ni j raa man n queneen so man soj adonj. 11 Tzaj ne se guun guun tuvi soj ga nij s chii i ne acaj cuent ne quiyaj soj se chii i ga nij so ma. O se xa se vaa yaj nij so, tzaj ne taj se guun yo rihaan nij so a ma. O se tananj a guun r soj ti haan soj

Efesios5 man nij s yaj danj se vaa ne sa vaa se yaj nij so a. 12 O se xa se vaa yaj yuve nij so, tzaj ne ndaa uun naaj y cami che se vaa yaj yuve nij so chuguanj. 13 Tzaj ne sese ti haan n rihaan nij yuvii daj vaa nu rasuun yaj yuve nij so, gaa ne queneen nij so daj vaa yo, ne xcaj ya nij so cuent se vaa nij vaa quiyaj nij so ei. 14 O se yaan chuguu n me se ya ruvi nu nij rasuun, yaj yaan adonj. Che dan taj nana nihnj: Nari i soj nej, si j otoj scanj nij xnang, ne naxagaa soj, canicu n caya soj, ne Crist me s quichuguun rihaan soj a, taj nana yo a. 15 Che dan tu m uxr nij soj daj vaa yaj soj gaa ch soj rihaan chumii nihnj ei. Se quiyaj soj se vaa yaj nij s ne neen ma. Tananj quiyaj soj ndaa vaa yaj s cuu raa . 16 Ne se cane uun r soj cachen ndoo or rihaan soj ma. O se uun ndoo cacun cuano nihnj, ne che dan no xcn soj quiyaj suun ndoo soj yaj gaa vaa yanj rihaan soj chuguanj. 17 Ne se guun soj s niyon ma. Tananj xcaj soj cuent daj me r s ni j raa man n quiyaj soj ei. 18 Ne se guun xno soj ma. Che se uun xno yuvii ro, che dan yaj ndoo nij yuvii cacun chii i ndoo adonj. Tzaj ne yoo cu nu Nimn Diose nimn soj ei. 19 Ase vaa nana achr soj rihaan Diose ro, danj gaa nana cami i soj rihaan tin soj . Ne cachraa nimn soj chra rihaan s ni j raa man n . 20 Ne niganj nago soj graci rihaan Diose che cunudanj rasuun, che se s noco man tan Diose Jesucrist si j ni j raa man n

532 me soj . 21 Ne ve quiyaj cunudanj soj ndaa vaa me r tuvi soj, ne yoo cu nu r soj se vaa Jesucrist me s cane cacun che n vaa gii a.
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj o o n rihaan tuvi n a

me se ve quiyaj nij chana ndaa vaa me r nica no . Dan me se daj se uun r n niyaj n man s ni j raa man n ro, danj guun r chana ni yaj chana nica no . 23 Dan me se Jesucrist me s quiyaj cavii sa n si j noco man so rihaan sayuun, ne guun chij so rihaan n, ne che dan daj se uun r n niyaj n man so ro, danj inanj guun r chana ni yaj no man nica no a. 24 Ne ase vaa uno taran n si j noco man Jesucrist rihaan Jesucrist ro, tanga danj quiyaj nij chana cuno no nu nana sa amii nica no rihaan no . 25 Ne nij sno ro, me se gaa ee uxr r nij so man nica nij so un . Dan me se ase vaa ee r Jesucrist man taran n si j noco man so ro, danj gaa ee r nij sno man nica nij so un adonj. Neen soj se vaa can nimn Jesucrist cavi so che n si j noco man so, 26 che se me r so cata ne n ne naruvi i nimn n ne xnee cacun taj xr n ne cuno n senana Diose ne cunuu sa n rihaan Diose, r Jesucrist a. Danj me r Jesucrist quiyaj so che taran n si j noco man so adonj. 27 Ndaa sj, gaa ne vaa gii, ne cachron so man n si j noco man so rihaan maan so, ne ve uxr gaa taran n ni yaj so, ne a cacun do, a se nij do, se quit xr n a ma. Maan se

22Dan

533 ase vaa vaa sa Diose ro, danj gaa sa taran n adonj. 28 Dan me se ase vaa yaj Jesucrist che n si j noco man so ro, danj quiyaj un nij sno che nica sno, ne ase vaa aryaanj sno man nee man maan so ro, danj gaa carayaanj so man nica so un . Dan me se ase vaa nee man maan n ro, danj vaa chana nica n rihaan n, ne che dan me se sese aryaanj sno man nica sno, ne s aryaanj man maan me un so nanj chuguanj. 29 Ne a yuvii se quiyaj chiii man nee man maan ma. Tananj sese naaan rque n, ne ri n se cha n, ne aryaanj uxr n man nee man n nanj adonj. Dan me se ase vaa yaj Jesucrist aryaanj Jesucrist man taran n si j noco man so ro, danj inanj yaj un n aryaanj uxr n man nee man n ei. 30 Dan me se ase vaa nee man maan Jesucrist ro, danj vaa taran n si j noco man so rihaan so un adonj. 31 Ne nihnj me nana no rihaan danj Diose a: Che dan tanj sno man rej so do, man nii so do, ne ve nacaj sno man chana nica so, ne ase vaa orn yuvii ro, danj gaa roj so a, taj danj Diose a. 32 Nana nocoo ndoo me nana nihnj nana tihaan naca Diose rihaan n, ne amii nana nihnj che Jesucrist do, che taran n si j noco man so do, nanj adonj. 33 Dan me se sese sno me soj, ne no xcn o o soj gaa ee r soj man nica soj, ne ase vaa aryaanj soj man maan soj ro, danj gaa carayaanj soj man nica soj ei. Ne chana ro, no xcn chana caraa

Efesios5,6 cochroj chana rihaan nica chana un ei. Ne nij xnii noco man s ni j raa man n ro, no xcn nij xnii ve cuno nij xnii rihaan rej xnii do, rihaan nii xnii do ei. 2 Nihnj me o nana nocoo taj xnaanj danj Diose rihaan n a: Ve caraa cochr so rihaan r so do, rihaan ni so do , taj danj Diose rihaan n, ne cata tuva Diose se vaa sese cuno n nana nihnj, ne sa uxr quiyaj Diose che n, ne orn nana nihnj me nana camii Diose asino yaan rihaan nu yo nij tuvi nana nihnj adonj. 3 Dan me se cataj Diose se vaa sese danj quiyaj n ndaa nihnj, gaa ne cavi i sa n, ne guun queee doj gii cane n rihaan chumii nihnj a. Danj quiyaj Diose che n, sese cuno n rihaan rej n do, rihaan nii n do adonj. 4 Ne sese rej xnii me soj, ne se camaan r tan soj quiyaj soj ma. Tananj ve tacuachij soj man tan soj, ne dan me se tucuyn soj suun man tan soj, ne tucuyn soj senana s ni j raa man n man tan soj . 5 Ne moz ro, me se ve cuno so rihaan seruvee so, ne gaa niyanj nimn moz, ne caraa cochroj uxr moz rihaan seruvee moz . Ase vaa yaj moz rihaan maan Jesucrist ro, danj quiyaj un moz rihaan seruvee moz . 6 Ne se quiyaj moz yo se vaa yaj nij s vaa quij nimn ma. Dan me se nij s vaa quij nimn ro, me r nij so gaa niha r seruvee nij so ni yaj so man nij so, tzaj ne inanj gaa niyaj ruvee man nij so yaj suun nij so, ne se guun quiyaj soj

Efesios6 danj ma. Tananj o canej nimn soj quiyaj suun soj, ne guun r soj se vaa semoz Jesucrist me soj, ne quiyaj soj nu se vaa me r Diose quiyaj soj . 7 Guun niha r soj quiyaj suun soj . Se guun r soj se vaa rihaan yuvii yaj suun soj mei. Tananj guun r soj se vaa moz yaj suun rihaan maan s ni j raa man n me soj . 8 Xcaj soj cuent se vaa sese quiyaj suun sa n, ne taj se yaj sese cavee se moz me n do, cavee se nuve moz me n do, taj se yaj mei. Dan me se ya naruvee s ni j raa man n che suun yaj suun sa n nanj adonj. 9 Ne soj si j ruvee ro, me se ve quiyaj un soj ga semoz soj ei. Cane r soj ga suun axrj yuvaa man moz, ne cane r soj ga suun tuchuvi man moz un . O se neen soj se vaa nicu n s ni j raa man soj do, man semoz soj do, rej xta, ne o cuyaan vaa taran n rihaan so adonj.

534 se nuve inanj yuvii man rihaan chumii nihnj me nij s unu ga soj mei. O se nij yaanj rii tanga rihaan chumii nihnj me nij s unu ga soj, ne ase vaa nimn vaa nij so, ne vaj nij so rque nana vaj xta ndoo, ne chii i ndoo vaa nij so, ne yuvii man rihaan chumii nihnj cuano, tzaj ne vaj ndoo nij so rej rmi , ne che dan rii tanga ndoo nij yaanj yo rihaan nij so adonj. 13 Che dan canej soj nu se nucuaj rqu Diose man soj nimn soj, ne gii quiyaj ndoo s chree sayuun rihaan chumii nihnj ro, ne guun nucuaj soj quiyaj canan soj rihaan s chree ei. Ne asa cunu soj ga s chree yo, ne s gaa nucuaj doj rihaan s chree guun soj adonj. 14 Dan me se nano soj daj quiyaj soj cunu soj ga s chree yo . Uxr canoco soj nana ya, ne ase vaa nuj ni j catuu n tanuu ro, danj gaa nana yo rihaan soj, ne guun nucuaj soj cunu soj ga s chree yo ei. Ne cavej soj cunuu sa nimn soj rihaan Diose, ne ase vaa aga arn nu rucuaa tanuu ro, danj gaa se carn nimn soj, quiyaj Diose, gaa ne se guun nucuaj s chree quiyaj chii i s chree yo nimn soj a mei. 15 Ne gaa list soj, ne cavi i soj caanj soj, nata soj senana Diose nana sa rihaan yuvii , ne cuno nij yuvii nana sa yo, ne cavi i sa nij yuvii , ne ve cayn nij yuvii ga Diose, quiyaj nana sa yo ei. Ne ase vaa canuj ni j tac tanuu ro, danj gaa nana sa yo rihaan soj a. Quiyaj canan soj rihaan s chree quiyaj nana sa yo adonj. 16 Ne niganj gaa nucuaj uxr r soj man Jesucrist, gaa ne

vaj yo nana cataj xnaanj u nj rihaan soj, man tinuj, man nocoj. Yoo gaa chre soj ga s ni j raa man n ei. Cavej soj canej s ni j raa man n se nucuaj nimn soj, ne daj se vaa se nucuaj nicaj maan so ro, danj gaa se nucuaj ni caj maan soj, quiyaj so chuguanj. 11 Dan me se nu se nucuaj rqu Diose man soj ro, canej soj se nucuaj yo nimn soj, ne guun nucuaj soj quiyaj canan soj rihaan s chree gaa me r s chree tiha yuunj s chree man soj ei. 12 O

10Taj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n, ne cavee quiyaj canan n rihaan s chree a

535 ase vaa tanuu noco rcuchra manj raa ro, danj gaa maan soj un, ne sese go s chree chruun taj tanj raa aco yaan man soj, ne guun nucuaj soj ti naj soj yaan yo chuguanj. 17 Ne guun ya r soj se vaa quinani i soj rihaan sayuun, quiyaj Diose, ne ase vaa nave aga nuu raa tanuu ro, danj gaa nana sa cu nu raa soj, ne se guun nucuaj s chree quiyaj s chree se chii i man soj, che se guun ya r soj se vaa quinani i soj rihaan sayuun adonj. Ne canoco uxr soj senana Diose nana sa nana rqu Nimn Diose rihaan n, ne ase vaa ne espad noco raa tanuu ro, danj gaa senana Diose rihaan soj, ne guun nucuaj soj go soj man s chree, quiyaj senana Diose yo adonj. 18 Ne niganj cachi nj niyaj uxr soj rihaan Diose, ne racuj Nimn Diose man soj cachi nj niyaj soj ei. Se cane r soj ma. Tananj a yoo cachi nj niyaj uxr soj che taran n si j sa noco man Diose ei. 19 Ne cachi nj niyaj soj che man u nj se vaa rque Diose nana cuu cami i u nj rihaan yuvii , ne sca ti han u nj nu senana Diose nana sa rihaan nij yuvii . Dan me se nana tihaan naca Diose man n me nana sa yo, 20 ne nda se nu mi u nj aga ne, tzaj ne u nj me s quiri suun nata nana sa yo rihaan yuvii , ne cachi nj niyaj soj rihaan Diose se

Efesios6 vaa se cuchuv u nj cami i u nj nana sa yo rihaan yuvii , che se no xcn y u nj cami i sca y u nj nana sa yo rihaan yuvii adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa can Pabl man s cunaj Tquico cuchi so rihaan nij s man Efeso a
21Cataj

xnaanj tin n s cunaj Tquico rihaan soj nu se vaa quirn u nj a. Ee ndoo r u nj man so, ne ve ndoo yaj suun so rihaan u nj, che se s noco man s ni j raa man n me nj chuguanj. Ne ane r so ga suun yaj suun ma. Tananj o yaj suun so che senana Diose nanj adonj. 22 Ne me r u nj queneen soj nu se vaa quiran nj, ne me r u nj quinari nucuaj nimn soj, ne che dan canej u nj man so cuchi so rihaan soj ei.

r u nj gaa xej nimn nij tinuj nij soj, ne gaa ee r soj tin soj, ne gaa nucuaj r soj man Diose, quiyaj Rej n Diose do, quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n do adonj. 24 Ne me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che taran nij soj si j yoo arj cochroj rihaan Jesucrist si j ni j raa man n nu cavii nu caanj a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Pabl quiyaj ndoo Diose se luj che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Efeso a
23Me

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Filipos a

S cunaj Pabl ga s cunaj Timoteo me rj, ne s yaj suun rihaan Jesucrist me rj, ne nihnj me se yaj rj yanj cart nihnj canej rj rihaan cunudanj nij soj si j sa rihaan Diose noco man Jesucrist si j yanj chuman cunaj Filipos a. Me r rj nayaa nij soj nayaa nij s uun chij rihaan soj nayaa nij s yaj suun che soj nayaa yanj cart nihnj a. 2 Dan me se me r rj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj se luj che nij soj, ne me r rj gaa xej nimn nij soj quiyaj roj so a.

nanuj r u nj man nij soj, ne nag u nj graci rihaan Diose che soj a. 4 Ne gaa achn ni yj rihaan Diose, ne uun niha ndoo raj gaa achn ni yj che taran soj

3Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achn niyaj ndoo Pabl rihaan Diose che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Filipos a

rihaan Diose chuguanj. 5 Dan me se nag u nj graci rihaan Diose che se vaa gaa cuno soj senana Diose, ne yuun chee racuj soj manj cataj xnaanj cunudanj n senana Diose rihaan yuvii , ne ve danj yaj soj ndaa cuano ei. 6 Ve danj nag u nj graci rihaan Diose che soj che se guun ya raj se vaa ya uxr guun chee ya Diose quiyaj suun maan Diose nimn soj, ne guun ya raj se vaa guun nucuaj soj tinavi j soj nu suun cane Diose rihaan soj, quiyaj un Diose, ne asa quisj gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj ro, ne quisi j guee nu suun vaa rihaan soj adonj. 7 Ne vaa che ya camij danj che taran nij soj, ese ya no xcn soj chuguanj. Dan me se ya caryaanj uxr soj manj, ne gaa ni j u nj taga do, gaa camii u nj rihaan nij s navej r cuno senana Diose do, gaa vaj u nj rihaan nij s nicaj suun che yan ane nij so cacun cheej do, gaa tucuyn u nj senana Diose man yuvii do, ne racuj ndoo cunudanj

536

537 nij soj manj, ne che dan me se soj si j yaj suun gaj me se me ndoo ya raj queneenj man soj ei. 8 Ne Diose me s neen ya se vaa ase vaa ee r Jesucrist man nij soj ro, ve danj ee guee r maanj man cunudanj nij soj chuguanj. 9 Ne achn ni yj rihaan Diose se vaa cunuu ee doj r soj tuvi soj o o gii, ne sa doj xcaj soj cuent daj vaa o o rasuun, 10 gaa ne inanj chrej sa doj nari i soj canoco soj nanj adonj. Ndaa sj, gaa ne asa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne sa inanj gaa nimn soj, ne taj cacun cutum soj a ma. 11 Dan me se ya guu n soj yuvii cunuu sa nimn, ese ya quiyaj canan soj nacaj ndoo soj rihaan cacun, ne dan me se gaa gii cana un Jesucrist me se cataj nii se vaa sa uxr vaa Diose s naquiyaj sa nimn soj adonj.

Filipenses1 so manj, tzaj ne yo taaj nij so amii natj che se me inanj r nij so quiyaj sa nij so adonj. 16 Nij s sa yo ro, ee r nij so manj, ne neen nij so se vaa cune Diose manj cami j rihaan nij yuvii navej r cuno nana sa yo a. 17 Tzaj ne yo nij so ro, me se che se guun xcoj ruvaa r nij so niyaj nij so manj, che dan amii natj nij so senana Jesucrist, tzaj ne ne amii chij nij so ma. Maan se danj yaj nij so che se me r nij so nano doj r u nj che se ni j u nj taga adonj. 18 Tzaj ne cavee se vaa nica nimn taaj nij so do, cavee se ne vaa nica nimn taaj nij so do, tzaj ne taj se yaj ma. Maan se nata cunudanj nij so senana Jesucrist rihaan yuvii , ne che dan guun niha raj adonj. Tzaj ne vaa gii, ne guun niha doj r y u nj nanj ei. 19 O se nen u nj se vaa cavi i sa u nj doj vaa gii, che nu se vaa rn u nj nihnj adonj. Dan me se guun niyaj n che se achn niyaj soj rihaan Diose che u nj, ne guun niyaj n che se racuj ya Nimn Diose manj, ne che dan cavi i sa y u nj doj ei.

r u nj xcaj nij soj cuent se vaa cavii sa doj senana Diose nana sa che nu sayuun quirn u nj, tinuj, nocoj. 13 Dan me se nij tanuu man tucu suun do, cunudanj nij yuvii man nihnj do, neen nij so se vaa ni j u nj taga che se canoc u nj man Jesucrist, 14 ne yo nij tin n s noco man s ni j raa man n ro, nari nucuaj nimn queee ndoo nij so, che se neen nij so se vaa ni j u nj taga, ne ne chuvi nij so cami i nij so senana Diose rihaan yuvii cuano ma. 15 Dan me se, taaj nij so amii natj senana Jesucrist che se uun xcoj ruvaa r nij so niyaj nij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuno ndoo yuvii se-nana Diose nana sa a
12Me

me se daj chihaa mj se can chrej naaj rihanj, raj ma. Cavee quitaj xta rihanj cami j nana ya rihaan nij yuvii , ne dan me se guun ya raj se vaa se guun naaj u nj ma. Dan me se asi j rque ro, xcaj ndoo yuvii cuent se vaa sa uxr vaa Jesucrist, quiyj, ne cavee se gaa ina u nj do, cavee se cavi u nj do, tzaj ne danj inanj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa ina Pabl che Jesucrist a
20Dan

Filipenses1,2 qui yj cuano nihnj, r u nj, ne se cuchuv u nj daj chihaa mj, r u nj ma. 21 Vaa ina u nj che Jesucrist, ne sese cavi u nj che Jesucrist, ne cavi i sa u nj doj, quiyaj so adonj. 22 Dan me se sese yoo gaa ina u nj rihaan chumii nihnj, ne gaa yanj rihanj quiyaj sunj che Jesucrist, ne che dan ne neenj ase sa doj cavi u nj ni, ase sa doj canej ni, ne neenj daj qui yj a mei. 23 O se sa cuyaan vaa roj chrej chuguanj. Dan me se sese cavi u nj, ne qui nn u nj rihaan Jesucrist, ne ve uxr doj gaa un nanj ei. 24 Tzaj ne achiin doj caynj qui tihanj senana Diose rihaan soj, 25 ne che dan nen u nj se vaa se guun cavi u nj cuano ma. Maan se quinaj u nj ga soj doj, ne racuj u nj man soj, ne sa doj canoco soj Diose, qui yj adonj. Ndaa sj, gaa ne guun niha doj r soj rihaan Diose adonj. 26 Dan me se asa curihanj u nj taga, ne queneen un soj manj, ne che dan ve uxr doj cami i soj che Jesucrist ei.

538 ni yaj soj man nij s taj riyunj man n ma. Ne yo me queneen nij so daj yaj soj, ne xcaj nij so cuent se vaa xa maan nij so, tzaj ne cacaa nij so vaa gii, ne xa soj, tzaj ne cavi i sa soj a. Ve danj xcaj ya nij so cuent, quiyaj Diose nanj adonj. 29 Maan che Jesucrist quiyaj ndoo Diose se luj rihaan soj se vaa cuchumn r soj niyaj soj man Jesucrist quiyaj maan Diose adonj. Tzaj ne yo se luj quiyaj Diose me se cavej r Diose quiran soj sayuun che Jesucrist, ne doj a ve gaa sese quiran soj sayuun che so adonj. Ne yo me yo se luj quiyaj un Diose rihaan soj a. 30 Dan me se cuyaan vaa sayuun ran soj ga sayuun rn u nj nanj ei. Tzaj ne aj neen soj daj vaa can tuv u nj ga sayuun yo adonj. Ne cuano nihnj me se aj cuchi un nana nihnj rihaan soj se vaa an tuvi un u nj ga sayuun nanj adonj.

noco senana Jesucrist nana sa me nij soj, ne che dan cuno soj tucun yo, ne ve quiyaj soj cane soj ga tin soj . Ne sese cuchi u nj chihn soj, ne quenen u nj se vaa cuyaan vaa r cunudanj soj a. Dan me se nda se se cuch u nj, tzaj ne nda se nana uun cu noj se vaa cuyaan vaa r cunudanj soj . Dan me se cuyaan gaa r soj, ne racuj soj tin soj, ne yoo quiyaj suun soj che nana sa noco n . 28 Ne daj chihaa mj se cuchuvi soj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj suun n che Jesucrist a

27S

Ya ya nari nucuaj nimn n, yaj Jesucrist, r soj na. Ya ya uun niha nimn n, yaj tin n s ee r man n, r soj na. Ya ya ve mn nu nij tinuj n, yaj Nimn Diose, r soj na. Ya ya nuu ee r n si j noco man Jesucrist man tin n s quiran sayuun, r soj na. Dan me se nana nihnj ro, me ya uxr vaa nanj adonj. 2 Che dan quiyaj soj ndaa vaa taj nana nihnj, gaa ne guun niha uxr raj, ne dan me se cuyaan gaa nimn soj ga tin soj, ne cunuu ee r soj man tin soj, ne guun niha uxr

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa r Jesucrist ro, danj gaa r maan n un a

539 raj adonj. 3 Se guun xcoj ruvaa r soj ni yaj soj tin soj ma. Se guun r soj se vaa cataj tin soj se vaa sa uxr vaa maan soj ma. Tzaj ne gaa nica nimn soj, cataj soj se vaa sa doj vaa tin soj rihaan maan soj . 4 Se caryaanj soj man inanj maan soj ma. Tzaj ne carayaanj o o soj man tin soj . 5 Ase vaa r maan Jesucrist ro, danj gaa r maan soj un . 6 Ne Jesucrist me se Diose ya me so, ne so me s no xcn guun chij ndoo, tzaj ne ne guun niha ndoo r so guun chij so ma. 7 Tananj a tanj so nu suun uun chij yo, ne guun so yuvii guun so semoz yuvii guun so, ne ase vaa yuvii ro, danj vaa so gaa cana so rihaan chumii nihnj adonj. 8 Dan me se cunuu nica nimn so, ne cuno so camii Diose, ne ndaa cavej r so cachron nii man so rihaan rcutze ya, ne ve danj me n so gaa cavi so nanj adonj. 9 Che dan guun chij ndoo so rej xta, quiyaj Diose, ne guun so s guee doj rihaan cunudanj yuvii , quiyaj un Diose nanj adonj. 10 Che dan vaa gii, ne canicu n ruj cunudanj nij s man xta do, nij s man rihaan chumii do, nij s man rej rque yo do, asa cuno nij so sechuvi i Jesucrist, 11 ne cataj ya nij so se vaa maan Jesucrist me s ni j raa man n, ne queneen nij so se vaa sa uxr quiyaj Rej n Diose adonj.

Filipenses2 soj, ne cuno soj nu nana camij, ne quiyaj suun uxr soj che rej quinavi j nu chrej chii i uun chij nimn soj, ne cunuu sa nimn soj a. Cuano nihnj me se nda se nuv u nj yn ga soj, tzaj ne me r u nj doj cuno soj a. Ase yaj xnii gaa chuvi xnii niyaj xnii rej xnii ro, danj gaa quiyaj soj cuchuvi soj ni yaj soj Diose, ne doj a quiyaj suun soj che rej quinavi j nu chrej chii i uun chij nimn soj, ne cunuu sa nimn soj rihaan Diose . 13 Diose me s yaj suun nimn soj yan guun r soj cuno soj senana so, ne so me s quiyaj guun nucuaj soj quiyaj soj nu se vaa me r so quiyaj soj adonj. 14 A gii se camii tuva yuve soj che tin soj ma. Inanj ve quiyaj suun soj ga tin soj . 15 Ne guun soj s sa, ne taj cacun cutum soj rihaan Diose mei. Ne nda se ch soj ga yuvii vaa quij nimn man rihaan chumii nihnj cuano, tzaj ne ve cuno soj rihaan Diose, ne yoo ya guun tani j Diose man soj chuguanj. Dan me se ase vaa ve ndoo vaa chuguu n yati rej xta ro, danj ve uxr queneen yuvii man soj vaj soj rihaan chumii nihnj, ne 16 raan canoco soj senana Diose nana yaj vaa ina nimn n, gaa ne guun niha raj ni yaj u nj man soj gaa gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, che se queneen so se vaa quiyaj suun uxraj tucuyonj man soj ne cavii sa nu suun quiyaj sunj a. 17 Ne nda se ndaa ayanj maan ton manj che sayuun rn u nj che se me ndoo raj yoo cuchuman r soj

dan cuno soj cami j, tinuj, nocoj. Gaa cayn u nj ga

12Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun n yan cunuu sa nimn n a

Filipenses2,3 ni yaj soj Diose, tzaj ne guun niha ndoo raj, ne tucuachenj doj se niha nuu nimanj nimn soj ei. 18 Ne guun niha r soj un, ne guun niha r u nj che soj a.

540 se nan r so se vaa cuno soj nana che so se vaa can chiii man so adonj. 27 Ya daj doj se cavi so, tzaj ne cunuu ee r Diose man so, ne cunuu ee r Diose mn u nj do, ne ne cavi so ma. O se sese cavi s cunaj Epafrodito, ne nan ndoo raj nanj ei. 28 Che dan rayanj canej u nj man so cuchi so rihaan soj, ne guun niha r soj queneen soj man so, ne che dan se nan r u nj che soj ma. 29 Che dan asa cuchi so, ne gaa niha ndoo r soj cami i soj ga so ei. Dan me se ya tin n si j noco man s ni j raa man n me so ei. Caraa cochroj soj rihaan cunudanj nij yuvii yaj ndaa vaa yaj s cunaj Epafrodito yo ei. 30 O se daj doj se cavi so che suun quiyaj suun so che Jesucrist nanj adonj. Dan me se can nimn so cavi so che se nayn so rihaan soj racuj so manj nanj chuguanj.

r u nj canej u nj man s cunaj Timoteo cuchi so rihaan soj, sese cavej r Jesucrist si j ni j raa man n cuchi so a. Ne canicaj so cana so rihanj, ne cataj xnaanj so rihanj daj quiran soj, gaa ne guun niha raj a. 20 O rn so me s nan ndoo r che soj daj ran soj, ne taj vaj yo s sa ase sa orn so ma. 21 Tzaj ne yo nij so ro, inanj che maan nij so aryaanj nij so, tzaj ne ne aryaanj nij so che Jesucrist ma. 22 Tzaj ne aj neen soj se vaa s sa uxr me s cunaj Timoteo, ne daj se yaj xnii yaj suun xnii ga rej xnii ro, danj vaa yaj Timoteo yaj suun so che senana Diose gaj ei. 23 Che dan xcaj u nj cuent daj qui rn u nj rej rihaan, gaa ne nu canej u nj man so cuchi so rej yanj soj a. 24 Ne nucuaj r u nj man s ni j raa man n se vaa rayanj cuchi maanj rihaan soj adonj. 25 Vaa che ndoo canej u nj man tin n s cunaj Epafrodito cuchi so rihaan soj vaa nanj ei. So me s quiyaj suun ndoo gaj rej man s taj riyunj man n, ne maan nij soj me s can man so cana so rque so se vaa achiin manj, 26 ne me ndoo r so queneen un so man nij soj nanj adonj. Dan me

19Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi s cunaj Timoteo do, s cunaj Epafrodito do, chuman cunaj Filipos a

Dan me se gaa niha r soj ni yaj soj s ni j raa man n, tinuj, nocoj. Ne sayuun vaa cachrn un u nj nana nihnj nayaa soj ma. Ne cavi i sa doj soj, sese cuno soj nana nihnj chuguanj. 2 Dan me se tu m soj man soj sese cuchi nij s chii i , nij s niha r cane nee man yuvii rej man soj . O se ase vaa chuvee ro, danj vaa nij so adonj. 3 Ne xa n, tzaj ne ino yaj n ei. O se s ya cunuu sa rihaan Diose me n, ne inanj Nimn Diose noco n gaa yaj suun n rihaan Diose adonj. Ne nucuaj r n man maan n se vaa cavi i sa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa doj vaa Jesucrist rihaan cunudanj a

541 n che se vaa yaj maan n ma. Tananj niha r n nata n se vaa Jesucrist me s yaj cavee cavi i sa n adonj. 4 Dan me se nij s chii i ro, sa uxr yaj maan nij so, r nij so, ne che dan cavi i sa nij so quiyaj maan nij so, r nij so, tzaj ne u nj nihnj me se sa doj quiyaj maanj rihaan nij so ei. 5 Dan me se ya s israelit mej, ne gaa cachn tu nj gii cangaa u nj, ne cuta nii tanga man nee manj a. Yoo tan tanij sino s cunaj Benjamn gaa na mej, ne xi u nj do, rj do, maanj do, me s amii xnanj hebreo, ne s fariseo mej, ne canoc u nj setucuanj Moiss ga nij so a. 6 Gaa rque doj, ne s nichraj nimn mej, ne quiyaj uxraj sayuun man nij s noco man Jesucrist, che se me raj guun niha r Diose ni yaj Diose manj, ne ve uxr canoc u nj nu setucuanj Moiss, ne a nana yo ne quinaj, quiyj ma. 7 Ne sa uxr quiyj, raj gaa rque, tzaj ne yaj ro, queneenj senana Jesucrist, ne nu rasuun quiyj gaa na ro, ase vaa sigui riyuj vaa nu rasuun quiyj gaa na, raj nanj ei. 8 Dan me se che se me ndoo raj xcaj sa u nj cuent che Jesucrist si j ni j raa manj ro, che dan nu se vaa quiyj gaa rque ro, daj se me raj neenj sigui riyuj ro, danj me raj neenj man yo cuano, ne che se niya uun me yo rihanj ro, che dan cavee canoc u nj man Jesucrist adonj. 9 Gaa ne vaa gii, ne cunuu sa u nj rihaan Diose, tzaj ne nuve setucuanj Moiss me se quiyaj cunuu sa u nj rihaan Diose ma. Maan se che se

Filipenses3 amn r u nj niyaj u nj Jesucrist ro, che dan me cunuu sa u nj quiyaj maan Diose adonj. 10 Inanj me r u nj sa doj xcaj u nj cuent che Jesucrist . Dan me se nucuaj Diose, ne cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so, quiyaj Diose, ne che dan me ndoo raj queneenj daj quiyaj Diose che u nj a. Ne ase vaa quiran Jesucrist sayuun ro, danj gaa quiran man u nj sayuun ga so, raj, ne ase vaa cavej r Jesucrist cavi so che n ro, danj gaa u nj, raj, ne yoo quiyaj sunj che tin u nj rihaan Diose adonj. 11 Ndaa sj, gaa ne sese yoo canoc u nj man so, ne cavee cunuu ina un u nj asa cav u nj, quiyaj so nanj adonj.

se aj quisj u nj cunuu sa u nj, taj u nj ma. Maan se ataa quisi j u nj se vaa me r Diose gunj, ne che dan me yoo raan noc u nj man Jesucrist, che rej me raj cunuu sa u nj, vaa gii a. Jesucrist me s quiyaj canoc u nj man so, che se me r maan so cunuu sa u nj adonj. 13 U nj me s neen se vaa ataa quisi j u nj se me raj gunj, tinuj, nocoj. Che dan orn suun vaa rihanj cuano nihnj me yaj tanj xco u nj nu se vaa quiyj asi j rque, ne guun niha uxr raj qui yj nu se vaa qui yj rej rihanj, 14 ne yaj suun uxraj, ne cana gii quiyaj cananj quiyaj Diose, ne cavi i sa u nj, quiyaj Diose, ne nacu nj Diose manj cavi i u nj rej xta, che se u nj me s noco man Jesucrist adonj. 15 Ne

12Nuve

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun uxr n, ne caanj n rej xta, quiyaj Diose a

Filipenses3,4 sese aj cuchumn sa r n, ne inanj danj gaa r taran n . Tzaj ne sese ino vaa r nij soj, ne Diose me s ti haan rihaan soj me maan nana cachi in rihaan soj a. 16 Tzaj ne tucun aj nari n ro, raan canoco n tucun yo . 17 Xcaj nij soj cuent daj yaj maanj do, daj yaj nij s noco manj do, ne cuyaan danj quiyaj soj ga nj . 18 Ino vaa r queee yuvii , ne aj cataj xnaanj uxraj rihaan soj che nij so, ne nihnj me cataj xnaanj un u nj rihaan soj daj vaa nij so, tzaj ne o se tave u nj che nij so nanj adonj. Dan me se cavi Jesucrist che n rihaan rcutze, tzaj ne me r nij so tiri nij so se vaa quiyaj Jesucrist che n adonj. 19 Vaa gii cacaa ndoo nij so ei. Inanj nee man nij so aryaanj nij so, tzaj ne Diose ne noco nij so ma. Nij yaj nij so, tzaj ne ne naaj nij so ma. Tzaj ne sa uxr yaj nij so, r maan nij so chuguanj. Inanj che rasuun ruvi rihaan chumii nihnj xcaj nij so cuent nanj adonj. 20 Xa n, tzaj ne ino vaa n, ne chihn n me rej xta, ne navi j uxr n cavi i Jesucrist si j ni j raa man n rej xta cana so ti nanii so man n rihaan sayuun, 21 ne ni caj so nee man n, ne nda se ninaj uxr nee man n cuano, tzaj ne natuna so man yo, ne ase vaa nee man so nee sa ndoo ro, danj inanj gaa nee man n, quiyaj so adonj. Dan me se che se me so s guun nucuaj quiyaj canan rihaan cunudanj rasuun, ne che se quiri i tanga so rihaan cunudanj rasuun ro, che dan neen n se vaa guun nucuaj so natuna so man nee man n ei.

Dan me se ee ndoo raj man soj, ne me uxr raj ni yaj u nj man soj, tinuj, nocoj. Niha ndoo raj, quiyaj soj, ne vaa gii cataj Diose se vaa sa uxr quiyj, tucuyn u nj man soj, ne che dan vaa che cuno soj nu nana nihnj, ne raan canoco soj man s ni j raa man n, tinuj, nocoj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nago Pabl chrej sa man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Filipos a
2Achn

542

ni y u nj rihaan chana cunaj Evodia do, rihaan chana cunaj Sntique do, se vaa yoo cuyaan gaa r roj no, che se chana noco man s ni j raa man n me roj no . 3 Vaa so, ne tuv u nj s sa noco raan man Diose m so, ne s yaj suun ga u nj me un so, ne dan me se achn ni yj rihaan so racuj so man roj chana yo, tinuj. Roj chana nihnj ga yo s cunaj Clemente do, yo nij tin u nj do, quiyaj suun ndoo nij so racuj nij so mn u nj camii nj senana Diose nana sa rihaan yuvii , ne no sechuvi i nij so rihaan yanj taj rihaan Diose se vaa gaa ina nij so rihaan Diose nu cavii nu caanj ei. 4 Gaa niha niganj r soj ni yaj soj man s ni j raa man n . Dan me se cataj xnaanj un u nj rihaan soj se vaa no xcn soj gaa niha niganj r soj ei. 5 Inanj niyanj cami i soj rihaan cunudanj yuvii man rihaan chumii nihnj, ne xcaj nij yuvii cuent se vaa s sa me soj . Nichru n cana un s ni j raa man n nanj adonj. 6 Se nan r soj mei. Tzaj ne

543 cachi nj niyaj soj rihaan Diose, ne me maan rasuun achiin man soj, ne cachi nj soj rihaan Diose, ne nago soj graci rihaan Diose ei. 7 Danj quiyaj soj, gaa ne yoo gaa dnj nimn soj, quiyaj Diose, che se si j noco man Jesucrist me soj, ne dan me se guun nucuaj Diose quiyaj canan Diose rihaan cunudanj nana cavi i raa yuvii nanj adonj. 8 Dan me se inanj che se ya do, che se sa do, che tucun sa do, che se luj do, che se nica vaa nimn do, che se niyanj do, nuchruj raa soj, tinuj, nocoj. Dan me se sese ve vaa se yaj yoo so r soj, ne xcaj soj cuent, ne nuchruj raa soj daj yaj so ei. 9 Nu nana tucuyn u nj man soj do, nu rasuun quiy u nj queneen soj do, nu nana camii u nj cuno soj do, danj quiyaj un soj . Gaa ne cayn maan Diose ga soj, ne Diose me s naquiyaj dnj nimn yuvii ei.

Filipenses4 nanj adonj. 12 Dan me se vaa gii achiin ndoo rasuun manj, ne vaa gii vaa ndoo rasuun rihanj, tzaj ne cavee se vaa raan rquej do, cavee se naaan rquej do, cavee se vaa se achiin manj do, cavee se man ndoo rasuun rihanj do, tzaj ne taj se yaj ma. Maan se daj a gii vaa inaj nimanj, ne vaa niha raj, ne ne nan raj ma. 13 Che se rqu ndoo Jesucrist se nucuaj manj ro, che dan uun nucuj yaj sunj nu suun vaa rihanj adonj. 14 Tzaj ne cunaj uxr quiyaj soj racuj soj manj gaa quirn unj sayuun gaa rque chuguanj. 15 Neen maan soj se vaa gaa curihanj unj estad Macedonia ne guun cheej tucuyonj senana Diose, ne nu rqu soj saanj manj cuaj nanj niha. Taj vaj yo yuvii cuchumn r niyaj man Jesucrist racuj manj ma. Maan se orn soj me s racuj manj nanj niha. 16 Ne gaa caynj quiyaj sunj chuman Tesalnica, ne yavj nu rqu un soj saanj cachiin manj rihanj a. 17 Nuve chee se me raj rque uun soj doj saanj manj me tuva un unj danj nihnj cuano ma. Maan se che se me raj naruvee Diose doj se sa rihaan soj, che dan tuvaj danj adonj. 18 Dan me se nacaj unj cunudanj se vaa can soj rihanj, ne a rasuun ne achiin manj a ma. Ne saanj can soj rihanj ga s cunaj Epafrodito me se narqu so nu saanj yo rihanj, ne guun niha r Diose neen Diose se vaa rqu soj saanj yo manj, ne ase vaa xcuu sa acaa rihaan chraan altar, ne daj ndoo gun yo ro, danj vaa saanj yo niyaj Diose adonj. 19 Dan me se unj me s noco man Diose, ne sese vaa se achiin man soj, ne rque Diose nu rasuun yo rihaan soj che se me soj s noco man Jesucrist, ne

niha ndoo raj rihaan s ni j raa man n, che se yo uun chee soj caryaanj soj manj ne rqu soj nu se vaa cachiin manj ei. O se ne taj u nj rihaan soj se vaa ne racuj soj manj ma. Maan se gaa rque me se ne gaa yanj rihaan soj racuj soj manj man adonj. 11 Nuve chee se vaa doj rasuun achiin manj me tuvaj danj rihaan soj cuano ma. Nda se doj rasuun man rihanj, tzaj ne ne nan r u nj ma. O se aj nar u nj naquiyaj inaj u nj nimanj, ne niha inanj raj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr quiyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Filipos racuj nij so man Pabl a
10Guun

Filipenses4 xa Diose, tzaj ne taj vaj rasuun achiin rihaan Diose ma. O se so me s uun chij rihaan cunudanj rasuun, 20 ne ve uxr uun chij Rej n Diose, cataj n nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei.

544 noco man Jesucrist se vaa ve cayn nij so raj, ne vaa nij tin n s man gaj, ne ve cuman nij soj, r nij so, 22 ne vaa nij s sa noco man Diose man chuman nihnj, ne ve cuman soj, r daj a nij so un, ne vaa nij s yaj suun tucu s nicaj suun emperador cunaj Csar, ne ve cuman soj, r nij so un adonj. 23 Me raj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che soj ei.

raj cataj nij soj rihaan cunudanj nij s sa rihaan Diose s

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Filipos, r nij tuvi Pabl a
21Me

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Colosas a

U nj ro, me s cunaj Pabl, ne si j apstol cune Jesucrist man nata senana so rihaan yuvii mej ndaa vaa guun r Diose, ne yanj tin Timoteo ga u nj cuano a. 2 Yaj rj yanj nihnj canej rj rihaan nij soj si j sa noco man Diose yanj chuman cunaj Colosas a. Che se amn r soj niyaj soj man Jesucrist ro, che dan nuu tinuj n, ne nucuaj r rj neen rj man soj cuano, tinuj, nocoj. Me r rj quiyaj Rej n Diose se luj che soj, ne me r rj gaa xej nimn soj, quiyaj Diose un ei.

achn niyaj rj rihaan Diose Rej Jesucrist si j ni j raa man n che soj, ne nago rj graci rihaan Diose che soj, 4 che se cana nana rihaan rj se vaa amn r soj niyaj soj man Jesucrist ne ee r soj neen soj cunudanj

Nana nihnj taj xnaanj che se vaa achn niyaj Pabl rihaan Diose che nij s cuchumn r niyaj man Diose yanj chuman Colosas a
3Niganj

yo nij s sa noco man Diose a. 5 Danj vaa r soj cuano, che se cuno soj senana Jesucrist nana ya, ne guun ya r soj se vaa man ndoo se sa rej xta nacaj soj vaa gii ei. 6 Dan me se aj cuchi nana sa nihnj rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne cuchumn r queee nij yuvii cuno nij yuvii nana sa yo, ne o cuyaan quiyaj nij soj ga yo nij s cuno nana yo, ne dan me se gaa cuchi nana nihnj rihaan soj, ne cuno soj, ne xcaj soj cuent che se luj quiyaj Diose che n, ne cuchumn r soj adonj. 7 Ne s cunaj Epafras me s tucuyn nana yo man soj, ne dan me se s yaj suun ga nj me so, ne ee r nj man so, ne yoo yaj suun so rihaan Jesucrist che soj adonj. 8 Ne cataj xnaanj so rihaan nj se vaa ee uxr r soj man tin soj, quiyaj Nimn Diose adonj. 9 Che dan gaa cuno nj nana cataj so rihaan nj, ne niganj achn niyaj nj rihaan Diose che soj se vaa rque Nimn Diose nana sa cuu

545

Colosenses1 nimn soj, ne xcaj soj cuent daj me r Diose quiyaj soj, 10 che rej quiyaj soj nu se vaa no xcn n si j noco man s ni j raa man n quiyaj n, ne guun niha r Diose ni yaj Diose man soj ei. Ne cunudanj suun sa quiyaj suun ndoo soj, gaa ne sa doj xcaj soj cuent daj vaa maan Diose ei. 11 Diose me s uun chij ndoo, ne achn niyaj nj se vaa canej ndoo Diose se nucuaj nimn soj, gaa ne cavee gaa raan r soj rihaan sayuun quiyaj yuvii man soj, ne gaa inaj nimn soj, ne gaa niha r soj, 12 ne nago soj graci rihaan Diose Rej Jesucrist ei. Nu dan me se vaa achn ni y u nj rihaan Diose che soj, ne neen soj se vaa aj cunuu sa n quiyaj Diose, ne che dan me vaa gii quiri n se sa rque Diose man taran nij s sa noco man so, che se yuvii xcaj cuent ch rej ranga me n chuguanj. 13 Asino yaan me se guun chij s chree rihaan n, ne inanj cacun quiyaj n, ne ase vaa s ch rej rmi ro, danj vaa n, ne taj se quiy xcaj n cuent che Diose tzaj ma. Tzaj ne yaj me se tinanii Diose man n rihaan s chree, ne guun chij Jesucrist tan Diose rihaan n, quiyaj Diose yaj ei. Dan me se ee ndoo r Diose man tan so, 14 ne che tan so navij cacun tum n, ne che dan se quiyaj Diose sayuun man n a man adonj. Tananj ti nanii Jesucrist man n rihaan sayuun adonj.

546 Jesucrist, ne xcaj n cuent daj vaa maan Diose adonj. Asi j ataa quiyaj Diose chumii , ne aj nicun Jesucrist ga so ei. 16 Dan me se nicu n Jesucrist ga Diose gaa quiyaj Diose se man xta do, se man rihaan chumii do, nu rasuun ruvi niyaj yuvii do, nu rasuun ne ruvi niyaj yuvii do, nij yaanj uun chij rihaan chumii nihnj do, cunudanj rasuun yo me se quiyaj Diose . Dan me se cane Diose suun rihaan Jesucrist quiyaj Jesucrist nu rasuun, ne che dan quiyaj Jesucrist nu rasuun yo, ne inanj che Jesucrist vaa nu rasuun yo, ne dan me se me r Diose ni caj yuunj Jesucrist man chumii nanj adonj. 17 Asi j ataa curuvi rasuun man rihaan chumii nihnj, ne nicu n Jesucrist, ne che orn Jesucrist vaa cunudanj rasuun yo cuano ei. 18 Ne so me s uun chij ndoo rihaan n ei. Dan me se ase vaa rii tanga c yave yuvii rihaan maan yuvii ro, danj vaa rii tanga Jesucrist rihaan cunudanj n si j noco man so chuguanj. Asino so me s cunuu ina un gaa cavi so, ne danj inanj gaa cunuu ina un n, quiyaj so, gaa ne guun so s sa doj rihaan cunudanj n ei. 19 Ase vaa maan Diose ro, danj vaa Jesucrist, quiyaj Diose, ne so me s nicaj cunudanj se sa ei. 20 Asino quiri nu chumii rihaan Diose che cacun quiyaj yuvii , tzaj ne cavi Jesucrist rihaan rcutze che yuvii , quiyaj Diose, ne cavee cunuu sa yuvii do, nu chumii do, rihaan Diose, ne guun niha r Diose ni yaj Diose nu se man rihaan chumii do,

ruvi Diose niyaj yuvii ma. Maan se queneen n man

15Ne

Nana nihnj taj xnaanj me s me Jesucrist a

547 nu se man xta do, nanj adonj. Yo me se vaa quiyaj Diose gaa can Diose man Jesucrist rihaan chumii nihnj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu rcuaaan n ga Diose, quiyaj Jesucrist a

Colosenses1,2 vaa sayuun ran man u nj che nij soj si j noco man so a. 25 S yaj suun che nij soj si j noco man Jesucrist mej, ne Diose me s cune mn u nj nata u nj cunudanj senana Diose rihaan nij soj a. 26 O vaa yuve senana Diose nana sa gaa na, tzaj ne ndaa yaj me tinaruvi sa Diose nu senana Diose nana sa rihaan n si j sa noco man so yaj ei. 27 Dan me se guun r Diose xcaj cunudanj n si j sa noco man so cuent che nana naca nihnj se vaa sa uxr quiyaj Diose che soj si j yanj nanj adonj. Dan me se nuve yuvi i israelit me nij soj ma. Yuvii yanj me soj, tzaj ne yanj Jesucrist nimn soj, ne che dan guun ya r n se vaa vaa gii cavi i sa uxr soj ga Diose nanj adonj. 28 Ne maan nj me s nata rihaan cunudanj yuvii che Jesucrist, ne nago nj chrej nucuaj man nij yuvii se vaa canoco nij yuvii man Jesucrist, ne tucuyn nj nana sa cuu rihaan cunudanj yuvii , che rej gaa asa cachrn nj man nij so rihaan Diose, ne sa inanj gaa nij so, che se sa uxr noco nij so man Jesucrist a. 29 Che dan yaj suun uxraj tucuyonj senana Jesucrist a. Ne danj yj che se nucuaj do, nana sca nuu nimanj quiyaj Jesucrist do ei. Me r u nj queneen nij soj se vaa yaj suun ndooj che soj do, che nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Laodicea do, che yo nij yuvii amn r yuvii ataa queneen manj do a. 2 O se rquee ndooj nari nucuaj nimn soj ne yoo cu nu se sa nimn soj cuman soj ga tuvi soj, ne yoo nari

na me se yuvii yanj me soj, ne yuvii taj riyunj man Diose me soj gaa na ei. O se quij vaa r soj, ne inanj se chii i quiyaj soj, ne s taj riyunj man Diose guun soj gaa rque che se ne guun soj tuvi Diose gaa rque ma. 22 Tzaj ne guun Jesucrist yuvii , ne cavi so, ne che dan cunuu rcuaaan soj ga Diose, quiyaj so, ne vaa gii canicu n soj rihaan Diose, quiyaj Jesucrist, ne si j sa guun soj rihaan Diose, ne taj cacun cutum soj a ma. 23 Dan me se cavi i sa soj, sese yoo canoco soj setucuanj Jesucrist nanj adonj. Raan canoco soj man so ei. A j cuno soj senana Diose nana sa, ne che dan guun ya r soj se vaa cavi i sa soj, ne se guun cataj soj se vaa ne ya vaa nana sa cuno soj ma. O se nana camii natj nii rihaan cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me nana sa yo, ne u nj nihnj me s amii natj senana Diose nana sa yo rihaan yuvii nanj adonj.

21Gaa

quirn u nj sayuun che nij soj, ne nihnj me guun niha raj che sayuun rn u nj . Dan me se ase vaa sayuun quiran Jesucrist che nij s noco man so ro, danj

Nana nihnj taj xnaanj che suun yaj suun Pabl che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a
24A j

Colosenses2 ndoo soj ndaa guun ya ya r soj nana naca se vaa Jesucrist me se ve maan so me nana naca yo ei. 3 Dan me se ve rihaan Jesucrist me mn sa cunudanj rasuun cuu do, rasuun sa do, nu yo rasuun achiin queneen yuvii do ei.

548 Maan se nana yo ro, nana tucuyn nanj tuvi nij yuvii rihaan nij yuvii me nana yo, ne senana nij yaanj man rihaan chumii nihnj me nana yo, tzaj ne nuve senana Jesucrist me nana yo ma. 9 O se ase vaa maan Diose ro, danj vaa Jesucrist, tzaj ne vaa nee man Jesucrist, ne che dan ruvi Jesucrist rihaan n, ne neen n Jesucrist, ne xcaj n cuent daj vaa maan Diose un chuguanj. 10 Ne Jesucrist me s guun chij rihaan nij yaanj man rihaan chumii nihnj, ne yanj Jesucrist ga soj, ne che dan taj se achiin man soj cuano mei. 11 Tananj un, ne maan che se nuu rcuaaan soj ga Jesucrist ro, maan che dan aj t tanga sa inanj man soj vaa ei. Nuve tanga taj nee man yuvii me tanga yo ma. Tanga yaj cavee tanj soj nu rasuun chii i me yo adonj. O se che yan tanj soj nu rasuun chii i ro, che dan ase vaa t tanga man soj vaa ya ei. 12 O se gaa cata ne soj, ne ase vaa cachin nii man Jesucrist rque yo rque vanuj gii ne nanj un so ro, danj vaa soj, che se cuchumn r soj se vaa ve ya Diose si j nucuaj ndoo quiyaj ya cunuu ina ya un Jesucrist ei. 13 Gaa na gaa ataa queneen soj si j yanj man Jesucrist, ne quiyaj ndoo soj cacun, ne taj tanga cuta nii man nee man soj ma. Tzaj ne canj uun Diose nu cacun taj xr n, ne ase vaa cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so ro, danj vaa soj, ne yoo cunuu sa nimn soj, quiyaj Diose ei. 14 Ne dan me se tinavij so nu suun vaa rihaan n suun cuno n nu setucuanj Moiss,

nihnj me taj xnaanj u nj rihaan nij soj che se navej r u nj tiha yuunj yuvii man soj a. Dan me se vaa yuvii me r caxri i nana chii i rque soj, tzaj ne me r u nj carn u nj chrej rihaan nij yuvii se vaa se quiyaj nij so danj ga soj ma. 5 Nda se nuv u nj nicun niyaj soj, tzaj ne nicu n nimn u nj ga soj chuguanj. O se guun niha uxr ya raj se vaa o sa mn soj, ne yoo Jesucrist nucuaj r soj, mn soj ei. 6 Dan me se nda r se guun r soj gaa guun chee soj canoco soj man Jesucrist ro, danj guun r soj yoo canoco chre soj man so ei. 7 Dan me se yoo guun xej soj rihaan so, ne yoo canicu n raan soj rihaan so, ne yoo cuno soj rihaan so, ne tucuyn uxr soj tucun tucuyn nj man soj, ne yoo so cuchuman r soj ni yaj soj, ne nago uxr soj graci rihaan Diose . 8 Tu m soj man soj se gaa nanj tiha yuunj yuvii man soj . Me r nij yuvii canoco soj setucuanj nij so, tzaj ne nuvi yuvee n setucuanj nij so rihaan tucun sa noco n mei. Maan se nana tiha yuunj me nana amii nij so, ne se quinanii soj rihaan cacun tum soj, quiyaj nana yo a man adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuno n nana tiha yuunj a. O se inanj Jesucrist canoco n a
4Nana

549 ne xa setucuanj Moiss yo, tzaj ne queee ndoo nana ne guun nucuaj n quiyaj n ndaa vaa taj tucun yo a ma. O se che se ne guun nucuaj n cuno n nu tucun yo ro, che dan cutum ndoo n cacun, quiyaj yo adonj. Tzaj ne gaa go nii caqu raa Jesucrist ne cachrn nii man so rihaan rcutze, gaa ne Diose me s tinavij man nu suun vaa rihaan n cuno n nu setucuanj Moiss yo adonj. 15 Maan che rasuun sa quiyaj Jesucrist ro, maan che dan quiyaj canan Diose rihaan taran nij yaanj man rihaan chumii nihnj, ne tihaan so man nij so se vaa daj chihaa mj se guun nucuaj nij yaanj yo guun chij nij yo rihaan n ma. Dan me se che se cavi Jesucrist rihaan rcutze ro, che dan quiyaj canan Diose man cunudanj nij yaanj man rihaan chumii nihnj, ne yoo caxrj yuve Diose man nij yaanj man nihnj vaa, ne guun naaj ndoo taran nij yaanj yo, quiyaj Diose chuguanj. 16 Che dan se cavej r soj cataj xnaanj yuvii rihaan soj daj quiyaj soj ma. Se guun cataj yuvii me rasuun se cavee cha soj do, me rasuun se cavee coo soj do, me gii quinavi j r soj chaanj do, daj quiyaj soj gii narnj r soj do ma. Se cavej soj cataj xnaanj yuvii daj quiyaj soj mei. 17 Tucun tucuyn nij yuvii rihaan soj ro, tucun yo me se canoco nij yuvii israelit gaa na, ne xcaj nij so cuent daj gaa quiyaj n gaa cayn n ga Diose nu cavii nu caanj, quiyaj tucun yo, tzaj ne yaj ro, che Jesucrist me se xcaj n cuent sa doj, se vaa

Colosenses2 maan so canoco n nu cavii nu caanj, ne taj che canoco n yo tucun cuano ma. Tananj orn so canoco n nanj adonj. 18 Se cavej soj quiri soj quiyaj nij s taj se vaa nica ndoo amii nij so mei. Cavee se cataj nij so se vaa navj nij so rihaan semoz Diose do, cavee se nucui ndoo r nij so se vaa neen nij so rasuun tihaan Diose rihaan nij so taj nij so do, tzaj ne tuva rmaan nij so, ne maan rasuun avii raa maan nij so me tuva rmaan nij so danj ei. 19 Dan me se taj c yave nij so t gan chih nij so vaa, ese taj Jesucrist rihaan nij so mei. Ne uno nij so senana Jesucrist ma. Ne Jesucrist me se ase vaa rii tanga c yave n rihaan nee man n ro, danj vaa rii tanga Jesucrist rihaan taran n si j noco man so, ne sa doj noco n man Diose, yaj Jesucrist, ne inanj danj me r Diose quiyaj n nanj adonj. Ne ase vaa vaa sca nee man n yaj yaa man n ro, danj vaa cuyaan r taran n si j noco man Diose yaj Jesucrist adonj. 20 Che se cavi Jesucrist che nij soj ro, che dan ne n xcn soj daj chihaa mj cuno soj senana nij yaanj man rihaan chumii nihnj a mei. Che dan, me che yaj ndoo soj se vaa yaj nij yuvii man uun rihaan chumii nihnj ga. Dan me se me che niha r soj cuno soj nana se vaa 21 vaa rasuun se guun cha soj do, vaa rasuun se guun xcaj tuva soj daj ch yo do, vaa rasuun se guun cano raa soj do ga. 22 Me che uno rmaan soj nana vaa danj ga. O se rasuun yo me se cha

Colosenses2,3 yuvii man rasuun yo, ne quinavi j nu rasuun yo vaa gii adonj. Ne xa nana vaa danj, tzaj ne nana avii raa uun yuvii me nana yo, ne niha r nij yuvii cataj nij yuvii nana vaa danj rihaan tuvi nij yuvii nanj adonj. 23 Ne avii raa yuvii uno nana yo, taj nii, ne sa uxr nari nij so chrej canoco nij so Diose, taj nii, ne s niyanj amii me nij so, taj nii, tzaj ne ne ya ya si j noco man Diose me nij so ma. Maan se che nana noco nij so ro, yaj ndoo nij so naj guun cacun me r nee man nij so quiyaj nij so nanj adonj. Dan me se ase vaa cunuu ina un Jesucrist ro, danj vaa cunuu sa nimn soj, ne canoco soj chrej sa, quiyaj Jesucrist a. Che dan che inanj rasuun man rej xta xcaj soj cuent, ne cuano nihnj me se xn Diose rej nuva Diose nicun Jesucrist cuano ei. 2 Dan me se xcaj soj cuent che rasuun man rej xta, ne se nan r soj che rasuun man rihaan chumii nihnj mei. 3 Dan me se aj cavi nee man soj rihaan chumii nihnj vaa, ne cuano nihnj me se t nimn soj rej xta rej yanj Diose, yaj Jesucrist ei. 4 Ne che dan cavee cayn soj ga Diose nu cavii nu caanj, ne vaa gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne curuvi soj ga so, ne ve ndoo gaa cuman soj ga so nanj adonj.

550 quiyaj soj se vaa yaj yuvii man rihaan chumii nihnj a ma. O se sa xcaj soj cuent, ne orn nica soj cotoj ga soj, ne se guun r soj quiyaj soj se nij a ma. Se guun r soj quiyaj ituu soj siyaj tuvi soj ma. Ase vaa yuvii navj rihaan naj guun yaanj ro, danj vaa yuvii yaj ituu siyaj tuvi adonj. Nij vaa Diose, ne sa doj vaa rasuun yo, r nij so, ne 6 che cacun yo guun yuvaa uxr Diose, ne quiyaj ndoo Diose sayuun man nij s yaj cacun yo adonj. 7 O cuyaan vaa cacun yo ga cacun quiyaj maan soj asi j na, gaa canoco soj tucun chii i ei. 8 Tzaj ne cuano nihnj me se se quiyaj nij soj danj ma. Se guun yuvaa soj ma. Se guun r soj quiyaj soj chiii man yo yuvii ma. Se camii soj nana nij che tuvi soj ma. Se nachri soj ni yaj soj tuvi soj ma. 9 Se camii ne soj che tuvi soj ma. Yo me se quiyaj soj gaa ataa canoco soj man Jesucrist, tzaj ne yaj me se cunuu sa soj, ne se quiyaj soj a doj danj a mei. 10 Cunuu sa nimn soj, quiyaj Diose, ne che dan sa doj namn nana sa cuu raa soj o o gii adonj. Neen soj se vaa Diose me s quiyaj man soj, ne ase vaa maan Diose ro, danj gaa un soj ei. 11 Yaj me se taj se yaj sese naj guun yuvii me soj mei. Cavee se si j israelit do, cavee se si j yanj do, cavee se si j taj tanga man do, cavee se nuve si j taj tanga do, cavee se si j man yo chuman do, cavee se si j ruvee do, cavee se si j nique do, cavee se si j ch maan do, taj se yaj a doj mei. O rn ya ya rasuun sa me Jesucrist, ne orn so me nicun rihaan daj a rasuun nanj ei.

me se se quiyaj un nij soj cacun quiyaj soj asi j na mei. Se

5Yaj

Nana nihnj taj xnaanj che tucun nga ne che tucun cuchruj Pabl che n a

551 me se narii Diose man soj canoco soj man so, ne guun soj s sa noco man Diose, ne ee r Diose man soj, ne che dan cunuu ee r soj tuvi soj chuguanj. Dan me se gaa sa nimn soj, ne cami i sa soj, ne se guun yuvaa soj man tuvi soj ma. Maan se gaa inaj nimn soj ei. 13 Sese quiyaj chii i tuvi soj rihaan soj, ne caraa xnaa yoo yoo soj rihaan tuvi soj ei. Danj quiyaj s ni j raa man n che soj, carj xnaa so rihaan soj, ne che dan danj quiyaj soj rihaan tuvi soj ei. 14 Nu yo quiyaj soj, ne vaa yo se sa doj quiyaj un soj, ne yo me se gaa ee ya ya r soj tuvi soj, ne yo me quiyaj guun raan cuman soj ei. 15 Ne cavej soj gaa dnj nimn soj quiyaj Jesucrist a. Che se me r maan Diose gaa dnj nimn soj, che dan narii Diose man soj, ne naquiyaj rcuaaan so man nu nij tinuj soj, ne che dan nago soj graci rihaan Diose ei. 16 Cuno uxr soj senana Jesucrist, ne cavi i nana sa cuu raa soj, ne tucuyn soj nana sa rihaan tuvi soj, ne nago soj chrej sa man tuvi soj ei. Cachraa soj chra rihaan Diose, ne nago soj graci rihaan Diose ei. 17 Yuvii noco man Jesucrist me soj, ne che dan xcaj soj cuent daj me r Jesucrist quiyaj soj do, daj me r Jesucrist cami i soj do, daj quiyaj soj canoco soj man Jesucrist s ni j raa man n do, ne maan che Jesucrist si j ni j raa man n nago soj graci rihaan Rej n Diose ei.

Colosenses3 no rihaan nica nij no . Danj vaa no xcn nij no quiyaj nij no, ese chana noco man s ni j raa man n me nij no a. 19 Ne ve gaa ee r nij sno man nica nij so un . Se caxrj yuvaa nij sno man nica nij so ma. Se quiyaj quij sno man no ma. 20 Ve cuno nij xnii nu nana amii rej xnii nu nana amii nii xnii un . Danj quiyaj nij xnii noco man s ni j raa man n, ne guun niha r Diose ni yaj Diose man xnii ve uno a. 21 Se camii rej xnii nana chii i rihaan xnii, gaa ne se quiri nimn xnii, quiyaj rej xnii a. 22 Cuno sa moz rihaan seruvee moz . Se naquiyaj rmi i moz man moz rihaan seruvee moz ma. Nda se nuvi seruvee moz, tzaj ne yoo quiyaj suun moz . S ni j raa man n ro, tum so man moz yo, ne che dan cuchuvi moz ne ve quiyaj suun so a. 23 Ne rihaan yuvii uun yaj suun moz ma. Tananj rihaan s ni j raa man n yaj suun so, ne che dan o canej nimn so quiyaj suun uxr so nu suun vaa rihaan so, ne se naquiyaj rmi i so nimn so ma. 24 A j neen soj se vaa maan s ni j raa man n me s quiyaj cayn soj rej sa ga Diose nu cavii nu caanj, ne che dan ve quiyaj suun soj rihaan Jesucrist si j ni j raa man n . 25 Ne s quiyaj cacun ro, inanj sayuun quiran so, ne o cuyaan quiyaj Diose cane Diose cacun che moz do, che ruvee do, che taran yuvii do, nanj adonj. Xa Diose, tzaj ne taj vaj s cunii do, taj vaj s leej do,

12Dan

xnaanj u nj rihaan nij chana vaa nica, se vaa ve cuno nij

18Cataj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj o o n rihaan tuvi n a

Colosenses3,4

552 sa aran r nij so do, inanj cuent amii danj Diose do, cami i soj, ne queneen soj me nana cami i soj rihaan o o s xnanj man soj che tucun noco soj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Colosas, r nij tuvi Pabl a
7Tin

taj vaj s uun chij do, rihaan Diose man adonj. Dan me se ve quiyaj soj si j ruvee rihaan semoz soj un . Se tiha yuunj soj si j ruvee man semoz soj ma. Xcaj soj si j ruvee cuent se vaa ase vaa moz rihaan soj ro, danj vaa maan soj rihaan Diose un ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachi nj niyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist rihaan Diose che Pabl a

me se yoo cachi nj niyaj uxr soj rihaan Diose daj a gii ei. Se cane r soj ga suun achn niyaj rihaan Diose mei. Ne tad soj cuman soj, ne niganj nago soj graci rihaan Diose . 3 Dan me se cachi nj niyaj un soj rihaan Diose che nj se vaa gaa yanj rihaan nj cami i nj senana Jesucrist nana tihaan naca Diose rihaan n . Che nana yo me nij u nj taga nihnj cuano ei. 4 Vaa suun rihaan u nj ti han u nj senana Jesucrist rihaan yuvii , ne che dan cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa cavee cami i natj sca u nj rihaan nij so ei.

2Dan

ch soj ga nij s ataa cuchuman r ni yaj man Jesucrist, ne sa nuchruj raa soj daj cami i soj ga nij so, ne se quiri uun tiemp quiyaj soj ga nij so mei. 6 Nu cuent nan soj ga nij so me se inanj cuent ve do, inanj cuent

5Asa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nuchruj raa n daj cami i n rihaan nij s ataa cuchuman r ni yaj man Jesucrist a

n s ee ndoo r n man s sa ndoo yaj suun gaj che s ni j raa man n s cunaj Tquico me s canej u nj cuchi ni caj nana che nj rihaan soj ei. 8 Ne me r u nj cataj xnaanj so rihaan soj daj quiran nj, gaa ne guun ya r soj, ne nari nucuaj nimn soj ei. 9 Ne canej u nj man tin Onsimo cuchi so ga tin Tquico yo, ne s man chihn soj me tin Onsimo, ne ee r n man so, ne nucuaj r u nj man so, ne cataj xnaanj roj so rihaan soj nu se vaa quiran nj rej nihnj ei. 10 A j neen soj man s cunaj Aristarco un a. Cuano nihnj me se ni j so taga ga u nj, ne me r so se vaa ve cuman soj a. Ne vaa s cunaj Marcos tin tachruu s cunaj Bernab a. Ve danj ve cuman soj, r so un a. A j cuchi nana rihaan soj che s cunaj Marcos, se vaa sese cuchi so chihn soj, ne ve cami i soj ga so . 11 Ne neen soj man s cunaj Jess Justo un a. So ro, me r se vaa ve cuman soj a. S cunaj Aristarco do, s cunaj Marcos do, s cunaj Jess do a. O se orn vanuj nij so me yuvii israelit yaj suun ga nj che yan guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne nari nucuaj doj r u nj, quiyaj nij so ei.

553 ve cuman soj, r s cunaj Epafras un a. S cavii chihn soj me so, ne yaj suun uxr so che Jesucrist, ne nu gii achn niyaj uxr so rihaan Diose che soj, ne me r so gaa chij r soj, ne guun ya r soj se vaa neen soj daj me r Diose quiyaj soj, 13 ne u nj me s neen ya se vaa quiyaj suun uxr so che soj do, che nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Laodicea do, che nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Hierpolis do a. 14 Doctor s cunaj Lucas s ee ndoo r n me se me r un so se vaa ve cuman soj a. Ne tananj s cunaj Demas un, ne me r so se vaa ve cuman soj a. 15 Cataj soj rihaan nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist yanj

Colosenses4 chuman Laodicea do, rihaan chana cunaj Ninfas do, rihaan nij yuvii amn r navj rihaan Diose tucu no do, se vaa ve cuman nij so, r u nj ei. 16 Asa navij nayaa soj yanj cart nihnj, ne canej soj yanj nihnj caanj yo rihaan nij yuvii amn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Laodicea, ne nayaa nij so un . Ne canej nij so yanj can u nj rihaan nij so, nayaa soj un a. 17 Ne cataj soj rihaan s cunaj Arquipo se vaa o canej nimn so quiyaj suun so nu suun cane s ni j raa man n rihaan so . 18 Maanj raaj si j cunaj Pabl cachrn nana nihnj adonj. Se quiniyn soj se vaa ni j u nj taga ma. Me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che nij soj ei.

12Ne

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Tesalnica a

S cunaj Pabl do, s cunaj Silvano do, s cunaj Timoteo do, me nj, ne tuva taran nj avii yaj nj yanj nihnj canej nj rihaan nij soj si j yanj chuman cunaj Tesalnica si j noco man Rej n Diose do, man Jesucrist si j ni j raa man n do a. Me r nj quiyaj ndoo Diose se luj che soj, ne me r nj gaa xej nimn soj, quiyaj Diose a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Tesalnica ro, sa uxr noco nij so man Diose a
2Niganj

nago nj graci rihaan Diose che cunudanj soj, ne gaa achn niyaj nj rihaan Rej n Diose, ne achn niyaj ndoo nj che taran nij soj ei. Dan me se yoo 3 nu r nj se vaa quiyaj suun ndoo soj che se amn r soj niyaj soj man Jesucrist, ne caran r soj niyaj soj man so, ne nuu r nj se vaa neen soj se vaa cavi i sa soj quiyaj Jesucrist si j ni j raa man

n vaa gii, ne che dan yoo an nimn soj quiyaj suun soj che so adonj. 4 Dan me se ee r Diose man soj, tinuj, nocoj. Ne neen nj se vaa narii Diose man soj canoco soj man so adonj. 5 O se cuno soj nana sa nana nata nj rihaan soj, ne ne cuno rmaan soj nana yo ma. Dan me se gaa cuno soj nana yo, ne yuun chee guun ya r soj se vaa nana ya me yo, ne guun nucuaj ndoo soj canoco soj nu nana yo ei. O se Nimn Diose ne ga soj ei. O se gaa cane nj ga soj, ne queneen soj daj quiyaj nj che se me r nj cavi i sa soj a. 6 Ne ase quiyaj guee nj do, ase yaj guee s ni j raa man n do, danj quiyaj guee soj chuguanj. Dan me se nda se quiran soj sayuun quiyaj nij yuvii ne amn r niyaj man Jesucrist, tzaj ne yoo canoco soj senana Diose, ne guun niha r soj, quiyaj Nimn Diose adonj. 7 Ne cunudanj nij yuvii noco man Diose man estad Macedonia do, man estad Acaya

554

555 do, xcaj nij so cuent che se vaa quiyaj soj, ne danj quiyaj guee nij so un ei. 8 Dan me se aj cuno ndoo yuvii senana s ni j raa man n, quiyaj soj, ne dan me se nuve inanj nij yuvii man estad Macedonia do, nij yuvii man estad Acaya do, me yuvii cuno nana se vaa amn r soj niyaj soj man Diose ma. O se yuvii man rihaan nu cachra chumii me yuvii cuno nana yo nanj adonj. Che dan me taj che cataj xnaanj nj rihaan nij yuvii che se vaa quiyaj soj ma. 9 Maan nij yuvii taj xnaanj rihaan tuvi nij so se vaa ve uxr camii soj ga nj gaa cayn nj ga soj, ne taj xnaanj nij so se vaa tanj soj yaanj canoco soj gaa rque, ne dan me se chruun cacj soj do, yahij cacj soj do, me nij yaanj yo, ne yaj me se canicaj soj canoco soj man Diose s vaa ina ya ya, 10 ne navi j soj cana un maan Jesucrist tan Diose rej xta a. Ne Jesucrist ro, me s cunuu ina ya un quiyaj Diose gaa cavi so, ne ti nanii Jesucrist man n rihaan sayuun asa quisj gii caxri i yuvaa Diose man nij s tum cacun ne quiyaj Diose sayuun man nij so ei.

1 Tesalonicenses1,2 ndoo nij s man chuman yo niyaj nij so man nj, tzaj ne che se si j noco man Diose me nj, che dan nda se sayuun ndoo vaa nata nj senana Diose nana sa rihaan soj quiyaj nij s man chihn soj, tzaj ne ne cuchuvi nj ma. Tananj can nimn nj nata nj doj nana sa rihaan soj a. 3 Vaa che amii natj nj senana Diose rihaan soj, ne dan me se nuve si j noco tucun ne me nj ma. Ne quij vaa nimn nj ma. Nuve si j tiha yuunj man yuvii me nj ma. 4 O se guun nucuaj r Diose man nj, ne cane so suun rihaan nj nata nj senana so nana sa, ne danj yaj guee nj adonj. Ne uun r nj se vaa cataj yuvii se vaa ve yaj nj ma. Maan se me r nj guun niha r Diose ni yaj Diose man nj, ne che dan yaj suun nj che Diose, ne Diose me s acaj cuent che nj daj vaa nimn nj adonj. 5 Neen soj do, neen maan Diose do, se vaa ne cami i yaanj ndoo nj ga soj che rej cavee canee nj saanj man soj ma. 6 Ne guun r nj cataj soj do, cataj yo yuvii do, se vaa ve yaj nj ma. Nda se Jesucrist me s cune man nj guun nj apstol nata senana so, tzaj ne ne cachi nj nj rasuun rihaan soj ma. 7 Tananj ase yaj nij chana ga tan chana ro, danj quiyaj nj ga soj gaa cayn nj ga soj, ne ve inanj quiyaj nj ga soj adonj. 8 Dan me se cunuu ee r nj man soj, ne che dan nuve inanj senana Diose me se vaa rqu nj man soj ma. Rqu nj senana Diose man soj, ne yoo can nimn nj quiyaj suun

Neen maan soj se vaa cavii sa suun quiyaj suun nj gaa cayn nj ga soj, tinuj, nocoj. 2 Dan me se asino yaan quiran nj sayuun chuman Filipos, ne nachri

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve tucuyn s cunaj Pabl se-nana Diose nana sa rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman cunaj Tesalnica a

1 Tesalonicenses2 nj che soj un adonj. 9 Dan me se neen soj se vaa nuvi i nigan yaj suun nj, gaa ne ri nj saanj, ne rnj maan nj se ch nj, ne ne cavej r nj canee nj se ch man soj, man tinuj, man nocoj. Danj inanj quiyaj nj gaa camii natj nj senana Diose nana sa rihaan soj adonj. 10 Queneen maan soj do, queneen Diose do, se vaa si j nica nimn me nj rihaan soj si j amn r niyaj man Diose, ne dan me se quiyaj nj inanj se me r Diose quiyaj nj, ne ne quiyaj nj cacun a ma. 11 Neen soj se vaa ase vaa yaj sno ga tan sno ro, danj vaa quiyaj nj ga o o nij soj, ne dan me se guun nucuaj nimn soj, quiyaj nj, ne narqu nj chrej nucuaj man soj 12 se vaa quiyaj soj se vaa no xcn soj quiyaj soj che se narii Diose man soj cane soj ga Diose gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne ve ndoo cuman soj ga Diose a.

556 r soj cuno soj nana yo ei. 14 O se ase vaa quiran nij s noco man Diose s man estad Judea ro, danj quiran un soj, che se si j noco man Jesucrist me taran soj, tinuj, nocoj. Dan me se quiran nij s man estad Judea sayuun, quiyaj nij yuvii israelit s man chihn nij so, ne quiran un soj sayuun, quiyaj nij s man chihn soj ei. 15 Ne xa nij s israelit yo, tzaj ne nij so me s ticavi man Jesucrist si j ni j raa man n do, man nij s nata senana Diose gaa na do, ne ve un nij so canoco ndoo man nj, guun r nij so go nij so man nj un nanj adonj. Nij ndoo yaj nij so niyaj Diose, ne taj riyunj nij so man cunudanj yuvii un adonj. 16 Dan me se me r nj nata nj senana Diose rihaan soj si j yanj che yan quinani i soj rihaan sayuun, tzaj ne arn ndoo nij s israelit yo chrej rihaan nj, ne guun nocoo uxr cacun quitaj xr nij so nu cavii nu caanj, ne che dan yoo camaan r Diose niyaj Diose man nij so, ne yuun chee quiran nij so sayuun, quiyaj Diose ei.

nago nj graci rihaan Diose che soj ei. Dan me se gaa cuno soj senana Diose nana camii natj nj rihaan soj, ne ne cataj soj se vaa senana yuvii uun me nana yo ma. Ya cataj soj se vaa senana Diose me nana nata nj, ne ve ya senana Diose me yo adonj. Ne nuu sa nimn soj, yaj nana yo, che se cuchumn

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist man chuman Tesalnica ro, quiran nij so sayuun, quiyaj nij s ne amn r niyaj man Jesucrist man chihn nij so a
13Niganj

yaj me se guun gan ya nj doj rihaan chihn soj doj gii nihnj, tzaj ne o nu r nj man soj, ne che dan me ndoo r nj queneen yucuan nj man soj, 18 ne che dan guun r nj cuchi nj rihaan soj, ne xa u nj si j cunaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me ndoo r s cunaj Pabl queneen so man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist man chuman cunaj Tesalnica a
17Xa

557 Pabl me se guun queee ndoo me raj cuchi j rej man soj, tzaj ne carn Satans chrej rihaan nj cuchi nj rihaan soj ei. 19 Dan me se asa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj ne guun niha uxr r nj che soj, ne nata nj rihaan Jesucrist se vaa ve canoco soj man so quiyaj nj, ne cavi i sa nj rihaan so che soj ei. Taj vaj yo yuvii yaj danj a ma. O se orn ya soj me s yaj danj ei. 20 O se soj me s quiyaj cavii sa nj, ne soj me s quiyaj guun niha r nj adonj.

1 Tesalonicenses2,3 se me uxr r u nj quenen u nj daj quiran soj, ne che dan can u nj man Timoteo cuchi so rej man soj, ne cataj xnaanj so rihanj daj yaj soj noco soj man Diose, raj a. Dan me se quinano r u nj sese aj caxrj s chree chrej chii i rque soj do, sese quiri nu suun quiyaj suun nj che soj do, raj a. 6 Dan me se canicaj un Timoteo namn so rihaan nj, ne cataj xnaanj so se vaa ve uxr amn r soj niyaj soj man Jesucrist, ne ee r soj tin soj, taj so, ne niganj ve nu r soj man nj, taj so, ne ase vaa me r nj queneen nj man soj ro, danj vaa r soj me r soj queneen soj man nj, taj so, ne guun niha ndoo r nj gaa cuno nj senana so adonj. 7 Dan me se quiran ndoo nj sayuun gaa rque gaa quiyaj suun nj yan cuchuman r soj ni yaj soj Diose, tzaj ne cuano nihnj me guun niha uxr r nj che rej nata Timoteo che soj rihaan nj, tinuj, nocoj. 8 Dan me se che se raan noco soj man s ni j raa man n, che dan vaa che gaa niha r nj quiyaj suun nj rihaan chumii nihnj adonj. 9 Dan me se guun niha uxr r nj rihaan Diose che soj, ne che dan no xcn nj nago ndoo nj graci rihaan Diose che soj, 10 ne nuvi i nigan cachi nj niyaj nj rihaan Diose se vaa cavej Diose queneen nj man soj, ne sese ataa nari soj nu tucun noco n, ne me r nj narque nj doj chrej sa man soj, ne sa doj canoco soj Diose nanj adonj.

5Che

Che dan ne cavej uxr r nj cane raan taran nj chuman nihnj a ma. Che dan cavii raa nj se vaa vi j ran guee rj me s quinaj chuman Atenas nihnj, 2 ne dan me se can nj man tin Timoteo cuchi so rej man soj a. Dan me se so me s yaj suun ndoo rihaan Diose ga nj suun nata senana Jesucrist nana sa, ne me r nj racuj so man soj, narque so chrej nucuaj man soj, ne raan doj canoco soj man Jesucrist, quiyaj so, 3 ne a tuvi soj se quirij tucun noco soj che sayuun quiyaj yuvii man soj, r nj a ma. O se neen soj se vaa no xcn n quiran n sayuun rihaan chumii nihnj, 4 ne gaa cayn nj ga soj, ne cataj ya nj rihaan soj se vaa xraj, ne quiran n sayuun, ne neen soj se vaa ya quiran n sayuun niha.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj s cunaj Timoteo rihaan Pabl se vaa sa uxr cuchumn r nij s man chuman Tesalnica niyaj nij so man Jesucrist a

r nj racuj maan Rej n Diose racuj Jesucrist si j ni j

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ee r n man cunudanj yuvii a

11Me

1 Tesalonicenses3,4 raa man n racuj man nj cuchi nj rihaan soj, 12 ne ase vaa ee r nj man soj ro, danj gaa cunuu ee ndoo r soj ni yaj soj tin soj do, cunudanj yuvii do, quiyaj s ni j raa man n, r nj a. 13 Ndaa sj, gaa ne yoo cunuu sa nimn soj rihaan Rej n Diose gaa gii cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj gaa cunudanj nij semoz so s guee, ne a cacun se tum soj vaa gaa man adonj.

558 nij so xcaj nij so man chana, tzaj ne ne acaj nij so cuent daj quiyaj nij so taj yaanj nij so man chana ma. 6 Sese cuno soj nana nihnj, ne se guun soj s tiha yuunj man tin n che chana ma. O se aj cataj ya nj rihaan soj se vaa quiyaj s ni j raa man n sayuun man yuvii tiha yuunj man tin nanj adonj. 7 Nuve chee se me r Diose quiyaj n cacun me canacn Diose man n ma. Canacn Diose man n, tzaj ne che rej cunuu sa nimn n rihaan Diose me canacn Diose man n adonj. 8 Che dan xcaj soj cuent se vaa s rij yanj man nana nihnj ro, nuve senana yuvii me rii j yanj so ma. Senana Diose s rqu Nimn cu nu nimn n me nana rii j so nanj adonj. 9 Dan me se taj che cachron u nj nana rihaan yanj cart nihnj cataj xnaanj unj rihaan soj se vaa no xcn soj gaa ee r soj man tin soj ma. O se maan Diose me s tucuyn man soj se vaa quiyaj soj danj adonj. 10 O se danj inanj yaj ya soj nuu ee r soj man nu nij tin n s man estad Macedonia, tzaj ne inanj me r nj narque nj chrej man soj se vaa doj a cunuu ee r soj man tin n, tinuj, nocoj. 11 Ne guun r soj gaa dnj cuman soj, ne se tiguj soj man soj rihaan sesuun tin soj ma. Maan se ndaa sesuun o o soj quiyaj suun soj . Danj inanj vaa chrej narqu nj rihaan soj asi j rque . 12 Sese danj quiyaj soj, ne nij s ne amn r niyaj man Jesucrist ro, cataj nij so se vaa ve yaj soj ei. Ne se cachiin a doj rasuun man soj ma. O se maan soj nano rej cavi i rasuun achiin man soj adonj.

Yaj me se che se si j aj noco man s ni j raa man n me nu n ro, che dan cuano nihnj me cataj xnaanj nj rihaan soj se vaa doj a canoco soj nu tucun noco soj tucun cuchruj nj rihaan soj gaa cataj nj daj quiyaj soj gaa mn soj rihaan chumii nihnj gaa ne gaa niha r Diose ni yaj Diose man soj, tinuj, nocoj. 2 O se aj neen soj se vaa vaa doj nana cataj xnaanj nj rihaan soj che Jesucrist si j ni j raa man n nanj . 3 O se nihnj me se vaa me r Diose quiyaj soj, ne dan me se me r Diose guun soj s sa rihaan so, ne navej r Diose cotoj nij sno ga n guun chana ma. 4 Maan se ve quiyaj o o sno, nano so orn chana xcaj so, ne ve quiyaj sno rihaan Diose, ne ve quiyaj so rihaan chana un a. 5 Dan me se se guun canoco soj tucun noco nij yuvii ne neen man Diose ma. Maan che se ve vaa chana rihaan nij so, ne uun r

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n, ne ve cuman n ga nij tin n a

559
Nana nihnj taj xnaanj daj quiran n asa quisj gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a
13Me

1 Tesalonicenses4,5 n rej xta, gaa ne cayn n ga s ni j raa man n nu cavii nu caanj nanj adonj. 18 Nihnj me nana cataj xnaanj soj rihaan tin soj, ne nari nucuaj nimn o o soj, quiyaj nana nihnj ei.

r nj queneen soj daj quiran nij tin n nij s noco man Jesucrist nij s cavi, tinuj, nocoj. Ne se quinan r soj che tin n s cavi ma. Dan me se nij s ne amn r niyaj man Diose ro, nan ndoo r nij so che tuvi nij so s cavi che se taj se qui y cavi i sa tuvi nij so, r nij so a. 14 Tzaj ne cuchumn ya r n se vaa cavi Jesucrist, ne cunuu ina un so, quiyaj Diose, ne che dan neen n se vaa xa nij tin n s cavi, tzaj ne che se cavi Jesucrist che nij so ro, che dan cunuu ina un nij so, ne cana un nij so ga so, quiyaj Diose adonj. 15 Nihnj me nana cataj xnaanj maan s ni j raa man n rihaan nj, ne dan me se asa quisj gii cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj, ne n si j gaa ina rihaan chumii nihnj ro, se quit yaan n rihaan nij s cavi ma. 16 O se caguaj maan s ni j raa man n gaa cavi i so rej xta nani j so rihaan chumii nihnj, ne caguaj nij semoz Diose nij s uun chij doj, ne cayanj semoz Diose xrn Diose chruun aynj, gaa ne nij tin n nij s canoco man Jesucrist nij s cavi me se asino nij so cunuu ina a. 17 Ne sese gaa ina n cayn n rihaan chumii nihnj, ne nacaj nij semoz Diose man n, ne cavi i n rej xta raa ngaa ga nij s cunuu ina un, ne nari tuvi n ga s ni j raa man

Taj che cachron nj nana rihaan yanj cart nihnj cataj xnaanj nj rihaan soj me gii cana un Jesucrist, man tinuj, man nocoj. 2 O se aj neen ya soj se vaa ase vaa ne neen n me gii catuu s ituu quiyaj ituu so ro, danj vaa ne neen n me gii cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj a ma. 3 Dan me se vaa gii cataj yuvii : Yaj me se dnj vaa rihaan chumii , ne taj che cuchuvi n ma, cataj nij yuvii a. O se gii yo me taj niyn ase vaa ran chana cuchruj neej ro, danj gaa quiran ndoo nij yuvii sayuun, ne se quinanii nij so ma. O se yuun chee cutuna nij so nanj adonj. 4 Xa soj, tzaj ne nuve si j ch rej rmi ne acaj cuent me soj, man tinuj, man nocoj. O se gii cana un Jesucrist me se taj che cuchuvi soj ndaa vaa chuvi nij s neen man s ituu ma. 5 Ino vaa soj rihaan nij s ne amn r niyaj man Jesucrist ei. Dan me se xa soj, tzaj ne si j ch ranga man nan gii me soj, ne si j acaj sa cuent me soj un, ne nuve si j ch rej rmi do, rej nii do, me soj ma. O se si j ch rej ranga me soj ei. 6 Che dan se guun guun n s otoj nda r se vaa yaj taaj nii ma. O se vaa che ni yaj ranga rlij

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xcaj n cuent daj quiyaj n ndaa se quisi j gii cana un Jesucrist a

1 Tesalonicenses5 rihaan n ei. Se canoco n tucun noco yo nij yuvii mei. Tananj yoo gaa yuve n, ne se gaa xno n mei. 7 Dan me se nij s man rihaan chumii nihnj ro, s vaj rej rmi me nij so, ne taj se y xcaj nij so cuent ma. Che dan ase vaa o s otoj nu do, ase vaa s xno do, vaa nij so, ne ne neen nij so daj yaj nij so a ma. 8 Xa n, tzaj ne si j vaj rej ranga me n, ne acaj n cuent daj quiyaj n nanj . Dan me se yoo gaa nucuaj r n man s ni j raa man n, ne gaa ee r n man tin n, ne ase vaa arn rihaan nimn tanuu yaj aga no rucuaa tanuu ro, danj gaa carn rihaan nimn n a. Ne guun ya r n se vaa ya cavi i sa n, ne ase vaa avii sa tanuu yaj aga nuu raa tanuu ro, danj gaa cavi i sa n che se guun ya r n se vaa cavi i sa n a. 9 Nuve chee se me r Diose caxri i yuvaa Diose man n me cataj Diose se vaa canoco n man so ma. O se cataj Diose danj che se me r Diose quinani i n rihaan sayuun ne cavi i sa n che Jesucrist si j ni j raa man n adonj. 10 Ne Jesucrist me s cavi che n, ne che dan cavee se cavi n, cavee se gaa ina n, tzaj ne cayn rcuaaan cunudanj n ga so adonj. 11 Che dan ase vaa yaj soj cuano ro, danj inanj quiyaj soj, raj a. Dan me se nago soj nana sa man tin soj, nari nucuaj nimn tin soj, ne racuj soj man tin soj yan sa doj canoco nij tinuj nij soj man Diose .

560 soj rihaan nij s uun chij rihaan soj, tinuj, nocoj. Dan me se nij so ro, me s nicaj yuunj man soj rihaan s ni j raa man n, ne narqu nij so chrej sa man soj, 13 ne yaj suun ndoo nij so che soj, ne che dan gaa ee r soj man nij so, ne caraa cochroj soj rihaan nij so . Ne ve cuman soj ga tin soj . 14 Ne cuano nihnj me cataj xnaanj nj rihaan soj se vaa nago soj chrej nucuaj man nij s rmi i se vaa quiyaj suun nij so, tinuj, nocoj. Sese vaa o s chuvi nimn, ne cami i soj nana sa rihaan so, ne nari nucuaj nimn so, quiyaj soj . Racuj soj man nij yuvii ninaj, ne gaa inaj nimn soj ni yaj soj man cunudanj yuvii . Se guun camaan rayanj r soj ma. 15 Tu m soj man soj se guun quiyaj chii i yoo tuvi soj man s yaj chii i man soj ma. Maan se inanj suun sa quiyaj suun soj che tuvi soj do, che cunudanj yuvii do . 16 Niganj gaa niha r soj, 17 ne se cane r soj ga suun achn niyaj rihaan Diose mei. 18 Ne cavee se me maan sayuun quiran soj, tzaj ne yoo nago soj graci rihaan Diose . Danj me r Diose quiyaj soj che se si j noco man Jesucrist me soj adonj. 19 Se guun carn soj chrej rihaan Nimn Diose tucuyn Nimn Diose nana sa man soj ma. 20 Se quirij yanj soj man nana cataj xnaanj naca Nimn Diose rihaan soj ma. 21 Tzaj ne xcaj soj cuent daj vaa o o nana cuno soj, gaa ne queneen soj sese ya nana camii Nimn Diose me yo, ne sa cu nu r soj nu nana sa yo . 22 Ne a se nij se cavej r soj quiyaj soj ma. 23 Diose

nihnj me cataj xnaanj nj rihaan soj se vaa caraa cochroj

12Cuano

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nago Pabl chrej man nu nij s noco Diose a

561 ro, me s naquiyaj xej nimn n, ne me r nj cunuu sa inanj nimn soj rihaan so, quiyaj maan so, ne me r nj tu m Diose man maan soj ndaa se quisi j gii cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj, ne dan me se me r nj tu m Diose man nimn soj do, man nee man soj do, ne a cacun se tum soj a mei. 24 Dan me se Diose me s nacn man soj canoco soj man so, ne vaa che gaa nucuaj r soj man so se vaa tu m so man soj adonj.

1 Tesalonicenses5 cachi nj niyaj soj rihaan Diose che nj, tinuj, nocoj. 26 Asa nari tuvi soj ga tin n s noco man Diose, ne ve cami i soj ga nij so, ne go soj o xto man nij so rihaan Diose ei. 27 Maan che se sni j raa man n rqu suun manj, che dan me no xcnj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa nayaa soj yanj cart nihnj rihaan cunudanj nij tin n s noco man Diose ei. 28 Ne me r nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che soj adonj.

25Ne

Nihnj me sj vi j yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan nij yuvii noco man Diose yanj chuman cunaj Tesalnica a

S cunaj Pabl do, s cunaj Silvano do, s cunaj Timoteo do, me nj, ne yaj nj yanj cart nihnj canej nj rihaan nij soj si j yanj chuman cunaj Tesalnica si j noco man Rej n Diose do, man Jesucrist si j ni j raa man n do a. 2 Me r nj quiyaj Rej n Diose do, quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n do, se luj che soj, ne me r nj gaa xej nimn soj, quiyaj roj so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve noco nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj chuman Tesalnica man Diose a

vaa sca r soj rihaan sayuun, ne yoo noco raan soj man Diose ei. Dan me se yoo amii sca ya maan nj che soj rihaan daj a nij s noco Diose yanj daj a chuman se vaa uxr t riyunj nii man soj ne uxr ran soj sayuun, taj nj rihaan nij so ei.
Nana nihnj taj xnaanj che gii quiyaj Diose sayuun man nij yuvii yaj sayuun man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a
5Che

uxr doj canoco nij soj man Diose, ne cunuu ee doj r o o soj tin soj daj a gii, ne che dan no xcn nj niganj nago nj graci rihaan Diose che soj, tinuj, nocoj. 4 Ne maan nj nata rihaan nij yuvii noco man Diose yanj queee chuman se vaa ve yaj soj, ne dan me se taj nj se vaa yaj ndoo nii sayuun man soj, tzaj ne yoo amn r soj niyaj soj man Diose, ne o

3Sa

se vaa yaj soj, che dan neen n se vaa nica vaa nana cataj xnaanj Diose che soj a. Dan me se nuchruj raa Diose che soj, ne cataj xnaanj Diose se vaa cavee cayn soj ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj, ne che maan gii dan ran soj sayuun nanj . 6 Dan me se neen n se vaa nica vaa r Diose quiyaj Diose sayuun man nij yuvii quiyaj sayuun man soj, 7 ne nica vaa r Diose cataj xnaanj Diose se vaa navi j gii ran soj

562

563 sayuun, ne naraan r soj ga nj, ne ve danj naraan r taran n gii curuvi un Jesucrist si j ni j raa man n do, curuvi nij semoz so s nucuaj ndoo do, curuvi rej xta rque o yaan chuguu n a. 8 Ne quiyaj Jesucrist sayuun man nij yuvii ne neen man Diose do, man nij yuvii navej r cuno senana Jesucrist si j ni j raa man n nana sa do a. 9 Dan me se quiran nij so sayuun che cacun quiyaj nij so, ne dan me se rej yanj cuman nij so, cacaa nij so nu cavii nu caanj a. Se queneen nij so man s ni j raa man n do, se queneen nij so se vaa ve ndoo vaa so do, yan nucuaj ndoo so do ma. 10 O se gii cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj me se cataj nij s sa noco man so se vaa ve ndoo vaa so, ne sa uxr vaa nu se vaa quiyaj so a. O se cuchumn ya r soj cuno soj nana nata nj rihaan soj ei.

2 Tesalonicenses1,2 se vaa quiyaj maan soj, ne cavi i sa maan soj ni yaj yuvii che se si j noco man Jesucrist me soj a. Danj inanj me se luj me r Diose s noco n man do, Jesucrist si j ni j raa man n do, quiyaj roj so che soj adonj.

dan niganj achn niyaj nj rihaan Diose che soj se vaa cavee quisi j soj guun soj nu ndaa vaa me r Diose guun soj gaa canacn Diose man soj canoco soj man so a. Ne achn niyaj nj se vaa racuj ndoo Diose man soj quiyaj suun soj nu suun sa me r soj quiyaj suun soj, che se si j amn r niyaj man Jesucrist me soj a. 12 Dan me se ndaa sj, gaa ne cavee cavi i sa doj Jesucrist si j ni j raa man n ni yaj yuvii che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa achn niyaj Pabl rihaan Diose se vaa racuj Diose man nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a
11Che

Dan me se aj neen soj se vaa cana un Jesucrist si j ni j raa man n, ne cunuu chre n ga so, tinuj, nocoj. Che dan cataj xnaanj nj rihaan soj cuano 2 se vaa se guun vi j rayanj r soj ma. Se caryaanj soj nana cuno soj se vaa aj quisj gii cana un Jesucrist rihaan chumii ma. Nuve nana ya me nana yo ma. Cavee se nana camii Nimn Diose me yo taj nii, cavee se danj amii o s amii natj taj nii, cavee se nana cachrn nj rihaan o yanj cart me yo taj nii, tzaj ne taj se yaj ma. O se ataa quisi j gii cana un Jesucrist adonj. 3 Dan me se navej uxr raj tiha yuunj nii a doj man soj a mei. Dan me se asino tucuaj yuvii rihaan Diose, ne cana yoo s chii i rihaan chumii , ne s se cavej r cuno rihaan Diose guun so a. Dan me se xa so, tzaj ne si j aj cacaa guun so vaa gii ei. 4 Dan me se quinachri so man cunudanj yaanj, ne a rasuun se cavej r so navi j yuvii rihaan ma. Dan me se catuu maan so nuvi nocoo cayn so rej navj yuvii rihaan Diose, gaa ne cami i ne so cataj so se vaa maan so me Diose . 5 Sese nanuj r soj, ne nu nana nihnj me nana cataj xnaanj u nj

Nana nihnj taj xnaanj che s chii i cana rihaan chumii a

2 Tesalonicenses2,3 rihaan soj asi j rque doj gaa cayn u nj ga soj ei. 6 Ne aj neen soj me rasuun arn chrej rihaan s chii i yo, se vaa se cavee cana so cuano ma. Dan me se carn chrej rihaan so ndaa se quisi j gii cachrn Diose cana so, gaa ne cana so adonj. 7 Cuano nihnj me se uun ndoo cacun, tzaj ne ataa queneen n daj gaa nu cacun quiyaj s chii i yo ei. Ne xa s arn chrej cana s chii i , tzaj ne vaa gii naxuun so man maan so, 8 gaa ne cana s chii i yo s navej r cuno rihaan Diose, gaa ne queneen n daj guun ei. Tzaj ne asa cana Jesucrist si j ni j raa man n, ne cayanj uun so man s chii i yo, ne quiri nu so adonj. 9 S chree s cunaj Satans me s quiyaj cana s chii i yo, ne maan s chree quiyaj guun nucuaj s chii i yo quiyaj ndoo so suun nocoo ni yaj yuvii , che yan tiha yuunj so man nij yuvii a. 10 Ne nu se chii i ndoo quiyaj so, tiha yuunj so man nij yuvii caanj cacaa nu cavii nu caanj a. Ne nij yuvii yo me se nuve yuvi i aran r cuno nana ya nana quiyaj quinani i nij so rihaan sayuun me nij so ma. 11 Che dan maan Diose quiyaj cuchuman r nij so nana ne, ne canoco nij so chrej tiha yuunj, quiyaj Diose adonj. 12 Danj inanj quiyaj Diose ga cunudanj nij yuvii ne cuchuman r nana ya, ne inanj chrej chii i niha r nij so canoco nij so adonj.

564 che soj si j ee r s ni j raa man n man, tinuj, nocoj. O se narii Diose man soj cunuu sa soj quiyaj Nimn Diose, ne cuchuman r soj cuno soj nana ya, ne quitaj yaan soj rihaan yo nij s cavi i sa nu cavii nu caanj adonj. 14 Dan me se gaa nata nj senana Diose nana sa rihaan soj, ne canacn Diose man soj se vaa cavi i sa soj ga so, ne che dan daj se ve ndoo vaa Jesucrist si j ni j raa man n ro, danj gaa soj un adonj. 15 Che dan canoco raan soj tucun cuchruj nj rihaan soj gaa camii nj ga soj do, gaa quiyaj nj yanj cart can nj rihaan soj do ei. 16-17 Ne me r nj quinari nucuaj nimn soj, quiyaj maan Jesucrist si j ni j raa man n do, Rej n Diose do a. Ne Diose ro, me s ee r man n, ne quiyaj ndoo so se luj ga n se vaa naquiyaj nucuaj so nimn n nu cavii nu caanj, ne guun ya r n se vaa cavi i sa n, quiyaj un so ei. Ne me r nj guun nucuaj soj quiyaj suun soj nu suun sa, ne cami i soj nu nana sa, quiyaj Diose adonj.

ne no xcn nj niganj nago nj graci rihaan Diose

Nana nihnj taj xnaanj se vaa narii Diose man n canoco n man so a
13Tzaj

Dan me se vaa yo nana me r nj canej nj rihaan soj, tinuj, nocoj. Ne me r nj cachi nj niyaj soj rihaan Diose se vaa xnaanj uxr senana s ni j raa man n, ne cavi i sa nana yo rej cuno yo yuvii nana yo, ndaa vaa cavii sa nana yo gaa cuno maan soj nana yo a. 2 Ne cachi nj niyaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachi nj niyaj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist rihaan Diose che s cunaj Pabl a

565 soj che nj se vaa quinani i nj rihaan nij s chii i un . O se vaa yuvii ne amn r niyaj man Jesucrist a man adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa che gaa nucuaj r n man s ni j raa man n a

2 Tesalonicenses3 nu se ch nj naruvee nj saanj rihaan soj adonj. Tzaj ne o se nuvi i nigan quiyaj suun uxr nj quiri nj ch nj, ne ne quiyaj suun soj che nj, quiyaj nj ma. 9 Dan me se sese guun r nj cachi nj nj se ch rihaan soj, ne cun xcn nj quiyaj nj danj, tzaj ne ne cavej r nj quiyaj nj danj ma. Maan se guun r nj cuchruj nj tucun rihaan soj daj quiyaj maan soj adonj. 10 O se gaa cayn nj ga soj, ne tananj nata nj nana nihnj rihaan soj cami i soj a: sese vaa o s navej r quiyaj suun, ne se ch so chraa ma, taj nj rihaan soj adonj. 11 A j cuchi nana rihaan nj se vaa taaj s rmi i nij scanj soj, ne nij so me se navej r nij so quiyaj suun nij so, tzaj ne nan rmaan nij so nana rihaan tuvi nij so a. 12 Che Jesucrist si j ni j raa man n ane nj suun cuano rihaan yuvii yaj danj, se vaa dnj gaa tuva nij so, ne quiyaj suun nij so, ne inanj se ch quiyaj canan maan nij so cha nij so . 13 Ne xa maa n soj, tzaj ne se cane r soj quiyaj suun soj suun sa, man tinuj, man nocoj. 14 Sese yoo tuvi soj navej r cuno nana cachrn nj rihaan yanj nihnj, ne xcaj soj cuent me s navej r cuno nana, ne se cayn rcuaaan soj ga so ma. Ndaa sj, gaa ne guu n naaj so a. 15 Tzaj ne se nachri soj ni yaj soj man s rmi i yo ma. Tananj ve quiyaj soj, nago soj chrej nucuaj man so . O se tin soj me so adonj.

se s sa ndoo me s ni j raa man n, ne vaa che ndoo gaa nucuaj r n man so, ne so me s quiyaj nari nucuaj r soj, ne tu m so man soj se vaa se quiyaj canan s chree rihaan soj adonj. 4 Ne nucuaj r nj man s ni j raa man n se vaa yoo yaj ya soj nu se vaa cataj nj rihaan soj, ne dan me se ve o danj ya quiyaj soj ei. 5 Ne me r nj se vaa racuj s ni j raa man n man maan soj daj quiyaj soj, caraa cochroj soj rihaan Diose, ne yoo canoco soj man Diose ndaa vaa quiyaj maan Jesucrist, ne se cane r soj ga suun yaj danj ma.

3O

che se si j noco man s ni j raa man n me nu n, ne che dan cataj xnaanj u nj yo nana rihaan soj, tinuj, nocoj. Dan me se guun yanj soj rihaan nu nij tin n nij s noco chrej rmi i navej r quiyaj suun ei. O se si j ne noco tucun narqu nj rihaan me nij so nanj adonj. 7 O se aj neen soj se vaa no xcn soj quiyaj soj ndaa vaa quiyaj nj gaa cayn nj ga soj, ne dan me se ne vaa rmi i nj gaa cane nj ga soj ma. 8 Ne ne cha uun nj chraa rihaan soj ma. O se

6Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se gaa rmi i n ma

2 Tesalonicenses3
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yo, r s cunaj Pabl a

566 nj cayn s ni j raa man n ga taran soj adonj. 17 Maanj si j cunaj Pabl raaj achronj nana nihnj se vaa ve cuman soj raj a. Danj inanj y u nj doj nana rihaan cunudanj nij yanj cart an u nj, ne nanj vaa letr achronj a. 18 Me r nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che cunudanj soj adonj.

s ni j raa man n neen quiyaj gaa xej nimn n, ne me r nj quiyaj so danj che soj nu gii a. Ne cavee se me maan sayuun quiran soj, tzaj ne dnj gaa nimn soj, quiyaj so . Ne me r

16O rn

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan s cunaj Timoteo a

U nj nihnj me s cunaj Pabl s uun apstol s nata senana Jesucrist rihaan yuvii a. Yo me suun cane Diose do, Jesucrist do, rihanj, ne Diose me s tinanii man n rihaan sayuun, ne guun ya r n se vaa cavi i sa n quiyaj Jesucrist adonj. 2 Y u nj yanj cart nihnj canej u nj rihaan so si j cunaj Timoteo a. Dan me se tihan u nj senana Diose rihaan so, ne cuchumn r so nana yo, ne che dan ase vaa o tanj ro, danj vaa y so rihanj ei. Me r u nj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj ndoo se luj che so, ne gaa ee r roj so mn so, ne gaa xej nimn so, quiyaj roj so, raj a.

me se aj nen so se vaa gaa ataa caanj unj estad Macedonia, ne cataj xnaanj unj rihaan so se vaa can so chuman Efeso . Dan me se me r unj cataj xnaanj so rihaan taaj nij s man Efeso se vaa se tucuyn nij so tucun ne rihaan

3Dan

Nana nihnj taj xnaanj che nij s tucuyn tucun ne a

nij tin n mei. 4 Dan me se cataj so rihaan nij tin n, ne a se cuta xrej nij so cuent yo ma. O se cuent man gaa na do, cuent che daj vaa daj a xi i nij so man gaa na do, me yo ei. O se amii unu uxr yuvii che nana yo, tzaj ne ne racuj nana yo man n canoco n man Diose ma. O se me r Diose gaa nucuaj r n man maan Diose ei. 5 O se che suun an unj rihaan so me se an unj suun yo rihaan so che rej gaa ee r n tuvi n ndaa nimn ya ya n ndaa vaa cuchumn ya r n niyaj n man Jesucrist ei. 6 Dan me se vaa taaj nij yuvii , ne taaa nij so yo chrej amii nij so, ne dan me se ri rmaan tiemp, yaj nij so, amii nij so che yo tucun ei. 7 O se me r nij so guun nij so maestr tucuyn setucuanj Moiss, tzaj ne navee ran nij so a ma. A maan nij so ne neen nana tucuyn nij so a mei.

n se vaa sa vaa setucuanj Moiss, ne cataj Diose 567

8Neen

Nana nihnj taj xnaanj se vaa inanj che nij s yaj cacun vaa se-tucuanj Moiss a

1 Timoteo1 rihaan Moiss daj quiyaj nij yuvii israelit canoco nij so man Diose, tzaj ne xcaj n cuent me che me camii Diose danj . 9 Neen n se vaa xa yuvii nica nimn, tzaj ne taj tucun achiin man yuvii nica nimn canoco nij so Diose ma. O se maan Diose uun chij nimn nij so daj gaa quiyaj nij so nanj . Maan se che nij yuvii yaj cacun do, yuvii navej r canoco Diose do, yuvii amii nana nij che Diose do, yuvii ticavi rej do, yuvii ticavi nii do, 10 s yaj cacun ga yo chana do, chii chana do, s otoj ga chii chana do, yuvii tuvj man tuvi do, yuvii amii nana ne do, yuvii navej r cuno nana ya do, me cuchruj Diose setucuanj Moiss adonj. 11 Inanj danj amii senana Diose nana sa che setucuanj Moiss, ne u nj me s cune Diose nata nana yo rihaan yuvii se vaa ve uxr yn Diose, ne guun chij so nu cavii nu caanj ei.

568 r u nj ni yaj u nj man so a. Tzaj ne cunuu ee r Jesucrist manj, ne ne quiyaj so sayuun manj ma. 14 Tananj sa uxr quiyaj uun Jesucrist si j ni j raa man n manj, se vaa cuchumn r u nj niyaj u nj man so, ne cunuu ee raj tuvij, quiyaj so adonj. 15 Dan me se ya uxr vaa nana nihnj, ne taran n no xcn cuno nana nihnj se vaa me r Jesucrist ti nanii so man nij yuvii rihaan chrej chii i uun chij nimn nij so, ne navej r so quiran nij so sayuun ma. Che dan cana so rihaan chumii nihnj ei. Dan me se nocoo doj cacun quiy u nj rihaan cacun quiyaj taran yo nij yuvii , 16 tzaj ne cunuu ee r Jesucrist niyaj so manj, che se guun r Jesucrist se vaa xcaj yo nij s cuchuman r ni yaj man so cuent se vaa canoco nij so man Jesucrist, ne xnee cacun xr nij so, ne cavee cayn nij so ga so nu cavii nu caanj ei. 17 Nu cavii nu caanj cataj n se vaa sa uxr vaa Diose, ne so me s guun chij nu cavii nu caanj, ne daj chihaa mj se cavi so ma. Ne ruvi so niyaj yuvii ma. Taj vaj Diose ma. O rn so me Diose ya adonj. Ve danj gaa ya ei. 18-19Timoteo. Ase vaa tan ya maanj vaa y so ei. Dan me se ane y u nj suun rihaan so yoo cami i cunu sa y so che chrej sa ya nihnj ei. Daj chihaa mj se cane r so ma. Tzaj ne yoo gaa nica nimn so, ne yoo gaa nucuaj r so cuchuman r so, gaa ne quisi j ya ndaa vaa ya camii nij s naruvi Diose rihaan che so ei. Dan me se vaa taaj nij s quiri r,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cunuu ee ndoo r Jesucrist man s cunaj Pabl, ne ee ndoo r Jesucrist man cunudanj n si j noco man so un a

u nj graci rihaan Jesucrist si j ni j raa man n che se guun nucu u nj quiyaj suun u nj, quiyaj so a. Dan me se nucuaj r so mn u nj, ne cune so mn u nj quiyaj suun u nj rihaan so adonj. 13 Asino yaan me se nij uxr camii u nj che Jesucrist, ne quiyaj ndoo u nj sayuun man so, ne camii xta u nj niyaj u nj man so, tzaj ne queneen Jesucrist se vaa che se ne queneen y u nj daj vaa so ro, che dan ne cuchuman

12Nag

569 ne ne cuchuman ya r nij so ma. 20 Dan me se vi j tuvi nij so me roj s cunaj Himeneo ga Alejandro s camii nij che Diose a. Dan me se nago y u nj man roj so raa Satans, gaa ne ri r roj so, gaa ne xcaj roj so cuent, ne yun chee me se se camii nij roj so che Diose ma.

1 Timoteo1,2 cune Diose mn u nj gun u nj apstol nata rihaan yuvii se vaa me r Diose cavi i sa nij yuvii , tzaj ne ne tucuyn u nj man nij yuvii israelit ma. Maan se inanj nij yuvii yanj tucuyn u nj daj quiyaj nij so, se vaa cuchuman r nij so ni yaj nij so man Diose, ne cuno nij so nana ya camii Diose, taj u nj rihaan nij so adonj. Xa nana nihnj, tzaj ne nana ya uxr me nana nihnj, ne ne amii ne u nj ma. 8 Dan me se gaa nuu chre soj si j amn r niyaj man Jesucrist, ne me r u nj cachi nj niyaj nij sno rihaan Diose, ne naxcaj raa nij so rej xta cachi nj niyaj nij so rihaan Diose, ne yoo guun r nij so se vaa ve canoco nij so man Diose, ne se camaan r nij so do, se can tuvi nij so do, se camii cunu nij so do, o se sa inanj cachi nj niyaj nij so nanj adonj.

7Ne

Nihnj me se asino yaan an u nj suun rihaan nij soj se vaa cachi nj niyaj soj rihaan Diose che cunudanj yuvii , ne nago soj graci rihaan Diose che cunudanj nij yuvii , 2 ne cachi nj niyaj soj che cunudanj nij s nicaj suun, gaa ne gaa dnj cayn n rihaan chumii nihnj, ne ve quiyaj n, canoco n man Diose . 3 Sa uxr vaa sese danj quiyaj n ni yaj Diose, ne aj neen soj se vaa Diose me s yaj avii sa n ei. 4 Me r Diose racuj Diose man cunudanj yuvii , che rej cavi i sa cunudanj yuvii , ne me r Diose nari cunudanj yuvii nana ya ei. 5 O se or uun Diose, ne or uun o sno cataj xnaanj rihaan n daj vaa Diose, ne so me s racuj man yuvii cunuu sa yuvii rihaan Diose, ne yoo sno cunaj Jesucrist me s quiyaj danj ei. 6 Ne Jesucrist me se cane r so cavi so che cunudanj yuvii , ne nani i nij yuvii rihaan sayuun a. Dan me se cachrn Diose gii cavi Jesucrist, ne gii dan cavi Jesucrist, ne tihaan Jesucrist se vaa me uxr r Diose cavi i sa cunudanj yuvii a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cachi nj niyaj n rihaan Diose che cunudanj yuvii a

xa chana, tzaj ne se guun r chana cu nu chana yatzj sa ndoo vaa ma. Maan se ve quiyaj chana carn chana nee man chana, gaa ne cataj nii se vaa chana sa me no ei. Tzaj ne se caxrj chana queee quitzi yuv raa chana do, se toco chana queee caqu xr chana do, se can chana ticuu gan chih no do ma. 10 Tzaj ne quiyaj suun chana racuj chana man yuvii , ne queneen nii se vaa ya vaa nana amii chana yo, se vaa noco no man Diose adonj. 11 Ve cuno chana gaa tucuyn nii nana sa man no .

9Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj chana cuchumn r niyaj man Jesucrist a

1 Timoteo2,3
12Se

570 do, s ne aran r cunu ga yuvii do, s se guun r gaa queee uxr siyaj do, guun so ei. 4 Maan se yan gaa so me se inanj s tum sa uxr tucu guun chij do, yan ve uxr cuno tan so rihaan so do, se tucu nij xnii rihaan so do adonj. 5 O se sese ne neen so guun chij so rihaan tucu so, ne asa cavee cutum so man cunudanj nij yuvii noco man Diose ga. 6 Sese s noco naca setucuanj Diose me yoo so, ne se gaa nanj cami i so ne quiran so sayuun ga s chree se vaa cacaa so, quiyaj Diose ei. 7 Tananj un, ne chij gaa r so ga nij yuvii ne noco man Jesucrist, gaa ne xcaj nij so cuent se vaa ya chij amii s nicaj yuunj man nij s noco man Jesucrist, gaa ya r nij so a. O se danj quiyaj s me r qui nicaj yuunj man nij s noco man Jesucrist, gaa ne se gaa nanj tiha yuunj s chree man so ei.

cavee tucuyn chana man sno ma. Se guun guun chij chana rihaan sno ma. Maan se dnj gaa tuva chana adonj. 13 Dan me se gaa guun chee chumii , ne asino quiyaj Diose man sno cunaj Adn, gaa ne quiyaj Diose man chana cunaj Eva adonj. 14 Ne tiha yuunj s chree man s cunaj Adn ma. Tzaj ne chana tiha yuunj so, ne quiyaj no cacun rihaan Diose, quiyaj s chree adonj. Che dan se guun chij chana rihaan sno ma. 15 Tzaj ne cavi i sa nij chana che se cunuu se uun nij chana se vaa cuchruj chana neej adonj. Danj gaa cavi i sa chana, sese cuchuman r chana ni yaj chana man Diose do, sese cunuu ee r chana tuvi chana do, sese cuno chana senana Diose do, sese tu m chana man maan chana daj quiyaj no do adonj.

Ya vaa nana nihnj ei. Sese me r yoo so guun so s chij nicaj yuunj man nij yuvii noco man Diose, ne sa vaa suun me r so cata so ei. 2-3 Che dan inanj sno ne amii chree nii che guun s chij nicaj yuunj man nij yuvii noco man Diose . O rn nica so ni caj so, ne s chij vaa r guun so, ne s amii nica inanj guun so, ne s arj cochroj do, s arj xnaa do, s yaj se luj rihaan taran yuvii do, s yoo an nimn racuj man yuvii do, s aran r caran yuvii tucu do, s neen ti haan sa man yuvii do, s ne aran r gaa xno

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa nij sno guun s chij nicaj yuunj man nij yuvii noco man Diose a

ve danj gaa guee nij s guun dicono un, ne s niyanj guun nij so . Se camii nij so nana tiha yuunj mei. Se gaa niha r nij so coo ndoo nij so na vin mei. Se tiha yuunj nij so man yuvii canee uun nij so saanj mei. 9 Canoco raan nij so nana tucuyn Diose man n . Se guun vi j r nij so ma. 10 O se asino xcaj nii cuent ni yaj nii man nij so sese taj cacun tum nij so, gaa ne cavee guun nij so dicono ei. 11 Ve danj gaa guee nij chana me r guun dicona, ne chij gaa r nij no do, chij cami i nij no

8Ne

Nana nihnj taj xnaanj daj gaa nij sno do, nij chana do, guun dicono a

571 rihaan nij yuvii do, se gaa ne nij no do, se guun xno nij no do, yoo ve quiyaj nij no daj a rasuun do ei. 12 Xa nij s guun dicono, tzaj ne orn nica nij so ni caj nij so do, sa cutum nij so man tan nij so do, sa cutum nij so man nu nij tucua nij so do ei. 13 Ne sese sa yaj nij so nu suun vaa rihaan nij so, ne s sa me nij so, cataj nij yuvii noco man Diose, ne se cuchuvi nij so cataj xnaanj nij so daj quiyaj n canoco n man Jesucrist ma.

1 Timoteo3,4 noco senana Diose, ne cuchumn r taaj nij so queneen nij so man so a. Ne quinan so xta, quiyaj Diose, ne ve ndoo yn so rej xta cuano adonj. Dan me nana noco n a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuno taaj yuvii se-nana nij s ne, gaa ne quirii j nij yuvii se-tucuanj Diose a

me se cachrn u nj nana nihnj rihaan yanj nihnj, ne canej u nj rihaan so . Tzaj ne me ndoo r u nj cuchi u nj rihaan so rque doj gii ei. 15 Tzaj ne asa ne cuchi rayanj u nj, ne taj se yaj mei. A j nen so daj quiyaj soj si j noco man Diose gaa yn soj ga tin soj ei. O se tucu Diose me maan cunudanj soj si j noco man Diose s vaa ina ya ei. Che maan soj me se acaj yuvii cuent se vaa ya vaa senana Diose ne maan soj me s nicaj nana ya ei. 16 Neen cunudanj n si j amn r niyaj man Jesucrist se vaa sa uxr vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan n nana canoco n, ne nihnj me nana yo a: Cana Jesucrist a. Curuvi so niyaj yuvii a. Guun so yuvii a. Ve ndoo quiyaj so, cataj Nimn Diose, ne queneen rihaan nij semoz Diose daj quiyaj so a. Dan me se nata nii che so rihaan nij yuvii yanj yuvii ne

14Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan n nana canoco n a

Tzaj ne taj xnaanj Nimn Diose se vaa vaa gii, ne quirii j taaj yuvii setucuanj Diose, ne canoco nij so yo tucun, ne cuno nij so nana tiha yuunj nana tucuyn nij nana chree adonj. 2 Dan me se cuchuman r nij so nana cami i s taj amii sa tuva rmaan ei. Ne s ne ndoo me nij so ei. Ne xa nij s ne yo, tzaj ne amii rmaan nij so, ne nimn nij so me se nda r se vaa t yaan cavi ina ro, vaa t yaan chii i nimn nij so a. 3 Ne tucuyn nij s ne rihaan yuvii se vaa se cavee xcaj yuvii chana, ne cacun me yo, taj nij so a. Ne tucuyn nij so se vaa se cavee cha yuvii n guun rasuun un a. Tzaj ne o se nu nij rasuun man rihaan yo me se rasuun ch nago graci rihaan Diose me yo, r Diose, don araa so rasuun yo rihaan yo che nij s mn ra nana ya ei. 4 Dan me se nu rasuun quiyaj Diose me se sa, ne ne n xcn n nachri n ni yaj n man se vaa quiyaj Diose che n ma. Maan se ni caj n man yo, ne nago n graci rihaan Diose che rasuun yo cha n ei. 5 Neen n daj taj senana Diose, ne che dan neen n se vaa sese cachi nj niyaj n asino yaan rihaan Diose, ne Diose me s naquiyaj sa yo cha n ei.

1 Timoteo4,5
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj suun Timoteo suun cane Diose rihaan so a

572 guun cataj yuvii se vaa taj se un so mei. Maan se ve qui y so nu tucun noco n, se vaa ve cami i so do, ve qui y so do, gaa ee r so man tin so do, gaa nucuaj r so man Diose do, cutum so mn so se quiy so cacun do, gaa ne xcaj nij s noco man Diose cuent daj y so, ne danj quiyaj nij so un adonj. 13 Asa guun raan o xco leej nii cuchi j, ne nayaa so senana Diose cuno nij so, tucuyn sa so man nij so, ne inanj danj gaa suun quiyaj suun so ndaa gii cuchi u nj rihaan so ei. 14 Se quiniyn so suun sa cane Diose rihaan so mei. O se che suun sa yo me tihaan Diose o nana che so rihaan nij s chij nicaj yuunj man nij yuvii noco man Diose, ne cuta nij so raa nij so ra so ei. 15 Dan me se yoo canej so ra so man nij rasuun yo, gaa ne queneen cunudanj nij yuvii se vaa vaj nari so quiyaj suun so sesuun Diose, ni yaj nij yuvii ei. 16 Xcaj so cuent se vaa y so do, se vaa tucuyn so do . Canoc so nu nana nihnj, gaa ne cavi i sa man so cavi i sa nij yuvii uno nana amii so cavi i sa, qui y so a.

tucuyn so nana nihnj rihaan yo nij tin n s noco man Jesucrist, ne s ve yaj suun rihaan Jesucrist m so, ne s ve nari nu nana noco n m so chuguanj. O se tucuyn nii nana sa yo rihaan so, ne cuchumn r so, ne canoc so nana yo, ne che dan guun nucu so tucuyn so nana yo rihaan tin n a. 7 Se cun so cuent nata yuvii cuent ne ya amii che Diose ma. O se nana sn rmaan me nana yo nanj . Tzaj ne tucuyn so daj qui y so, ne ve doj canoc so setucuanj Diose . 8 Nda se vaa yuvee n suun yaj suun nee man n, tzaj ne vaa doj yuvee n nimn n, canoco nimn n man Diose ei. Che suun yaj suun nimn n me se cavi i sa n gaa yn n rihaan chumii nihnj, ne neen n se vaa cavi i sa n cayn n ga Diose nu cavii nu caanj ei. 9 Ya vaa nana yo, ne vaa che cuno n man yo chuguanj. 10 Dan me se nucuaj r n man Diose s vaa ina se vaa cavi i sa n quiyaj Diose, ne che dan yaj suun uxr n, ne ne chuvi n cami i yuvii nana nij che n a mei. O rn Diose cavee cavi i sa cunudanj yuvii ei. Ne ya cavi i sa cunudanj nij yuvii amn r niyaj man Diose adonj. 11 Tucuyn so nana yo rihaan yuvii , ne cane so suun rihaan nij yuvii se vaa canoco nij yuvii nana yo . 12 O se xnii m so, ne ataa cachi j so, tzaj ne taj se yaj yo mei. Se

6Sese

Se caxrj yuvaa so man nij chii nga ma. Maan se ve cami i so rihaan nij so nago so chrej sa man nij so . Daj se amii so rihaan r so ro, danj cami i so rihaan nij chii nga . Ase amii so rihaan tin so ro, danj cami i so rihaan nij s tachruu un a. 2 Ase amii so rihaan ni so ro, danj

Nana nihnj taj xnaanj daj cami i n rihaan o o yuvii noco man Diose a

573 cami i so rihaan nij vichij un a. Ase amii so rihaan ravij so ro, danj cami i so rihaan nij chana tachruu . Se camii so a doj nana chii i ga nij no ma.
Nana nihnj taj xnaanj che nij chana cavi nica a

1 Timoteo5 doj yaj yuvii yo rihaan nij yuvii ne amn r niyaj man Diose adonj. 9 Inanj sechuvi i nij chana vaj vanuj chihaa yo taj doj cachron so rihaan yanj no sechuvi i nij chana cavi nica . Ne inanj sechuvi i chana nicaj raan man orn nica cachron so un . 10 Ne queneen cunudanj nii man nij no se vaa ve yaj suun nij no che tuvi nij no do, se vaa ve tucuachij nij no tan nij no do, se vaa rqu nij no chraa ch yuvii cana rej man gan do, se vaa nanu nij no tac nij yuvii noco man Diose do, se vaa racuj nij no man nij s quiran sayuun do, ne nij no me cavee cachron so sechuvi i rihaan yanj no sechuvi i nij chana cavi nica a. 11 Tzaj ne se cachrn so sechuvi i chana taaj rihaan yanj ma. O se vaa gii guun niha r nij chana taaj yo canoco nij no yo chii, ne quirii j nij no suun ata nij no che Jesucrist nanj adonj. 12 Sese danj quiyaj nij chana taaj, gaa ne cutum nij no cacun che se tanj nij no suun yaj suun che Jesucrist a. 13 Tananj un, ne ne yn xej nij no ve, ne ch rmaan nij no daj a ve, ne uun rmi i nij no, ne achn uun tiemp, yaj nij no, ne nan nij no cuent ne un, ne tiguj nij no secuento nij no rihaan secuento nij yo yuvii , ne amii nij no n guun rasuun ne n xcn nij no cami i nij no a. 14 Maan che dan me r u nj xcaj nij chana taaj yo yo chii, ne cuchruj nij no neej, ne cutum nij no ve tucu nij no, ne danj gaa, gaa ne se cavee cami i nij s taj riyunj man n nana chii i che n adonj. 15 O

cochr so rihaan nij chana cavi nica . Go so rasuun achiin man nij no, sese nuvi tuvi chana racuj man chana a. 4 Tzaj ne sese vaa tan chana do, tanij sino chana do, ne taj yaanj nij so man chana yo . Danj quiyaj nij so, gaa ne quinari nij so suun cane Diose rihaan nij so se vaa taj yaanj nij so man tuvi nij so . O se danj gaa ya, gaa ne cu nu r nij so se vaa asi j xnii me nij so, ne taj yaanj nii nij so do, xcuaanj nij so do, man maan nij so, ne ase vaa quiyaj nii nij so do, ase vaa quiyaj xcuaanj nij so do, man nij so ro, danj quiyaj maan nij so man nii nij so do, man xcuaanj nij so do ei. Yo me, gaa ne guun niha r Diose ni yaj Diose man nij so a. 5 Sese ya chana nique me yoo no, ne gaa nucuaj r no ni yaj no Diose . Sesuun no guun suun achn niyaj rihaan Diose nuvi i nigan a. 6 Tzaj ne sese me inanj r no guun niha r no rihaan chumii nihnj, ne nda se vaa ina nee man no, tzaj ne nimn no me se aj cavi a. 7 Nago so nana nihnj rihaan nij s amn r niyaj man Diose, ne se cuta yuvii a doj cacun xr nij so mei. 8 Sese vaa yuvii navej r taj yaanj man tuvi yuvii do, man nij tucua yuvii do, ne nuve yuvi i noco setucuanj n si j noco man Diose me nij so ma. Nij

3Caraa

1 Timoteo5 se vaa taaj nij chana cavi nica, ne aj quirij taaj nij no tucun noco n, ne canoco nij no man s cunaj Satans nanj adonj. 16 Tzaj ne sese vaa chana noco man Diose, ne sese vaa tuvi nij no chana cavi nica ni j scanj nij no, ne racuj chana noco man Diose man tuvi no chana cavi nica . Gaa ne se cachiin taj yaanj cunudanj nij s noco man Diose man chana cavi nica yo a. Maan se taj yaanj nij so man nij chana quinj uun inanj ei.

574 s uun chij, gaa ne cuchuvi nij so quiyaj maan nij so cacun un a. 21 Nihnj me suun can u nj rihaan so niyaj Diose do, niyaj Jesucrist do, niyaj nij semoz Diose narii Diose man do a. Dan me se cane so cacun che yuvii , ne o cuyaan qui y so ga o o nij so a. Taj se yaj sese si j sa doj me yoo so rihaan so ma. Maan se cane y so cacun me maan cacun tum o o nij so a. 22 Se gaa rayanj r so cuta ra so raa me maan o so che yan guun so s cata suun che Diose mei. O se sese si j tum cacun me so, ne taj che racuj so man so guun chij so ma. Danj inanj qui y so, gaa ne se gaa nanj cutum so secacu n so a. Dan me se yoo inanj se cavee catuu a yo se chii i mei.

ya nuu chee soj go soj tuvee nij s uun chij nicaj yuunj man nij s noco man Diose ei. Danj quiyaj soj, ne caraa cochroj soj rihaan nij so sese ya si j yaj suun uxr amii natj senana Diose me nij so do, sese ya tucuyn nij so nana rihaan yuvii do ei. 18 Danj Diose taj, ne: Se numj so tacn scj gaa yaj suun scj utun scj n trig cunuu sa n trig ma, taj yo a. Ne taj un yo: Nacaj moz saanj tuvee so sese yaj suun so . Danj taj danj Diose a. Ne che dan xcaj n cuent se vaa no xcn n naruvee n rihaan nij s yaj suun tucuyn man n . 19 Sese cuta nii cacun xr o s uun chij nicaj yuunj man nij s noco man Diose, ne se cuchumn r so ma. Tzaj ne sese vaa vi j vanuj s queneen se vaa tum so cacun, ne cu n so nana cami i nij so . 20 Sese vaa o s uun chij quiyaj ndoo cacun, ne cane so cacun che so queneen cunudanj yo nij

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n man nij s uun chij nicaj yuunj man nij yuvii noco man Diose a
17Vi j

se ran ndoo so, ne veee rqu so, ne se coo so inanj na uun ma. Maan se coo so doj tzin na vin a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa vaa gii, ne ya queneen n me yuvii tum cacun do, me yuvii quiyaj suun sa do a

Nana nihnj taj xnaanj se vaa coo s cunaj Timoteo doj tzin na vin a
23Che

yuvii tum cacun, ne nda se ataa quiran nij so sayuun, tzaj ne aj neen cunudanj yuvii man rihaan chumii se vaa tum nij so cacun ei. Tzaj ne ino vaa yo taaj nij yuvii tum cacun un ei. Nda se ne neen nii se vaa cacun quiyaj nij so, tzaj ne vaa gii quiran nij so sayuun che cacun tum nij so, ne queneen nii man nij so, ne

24Vaa

575 xcaj nii cuent se vaa ya tum nij so cacun adonj. 25 Ve danj vaa un nij suun sa yaj suun yo taaj nij yuvii , ne can yuvii niyaj man nij suun sa adonj. Tzaj ne sese vaa suun sa ne ruvi do, ne acaj yuvii cuent do, ne taj se yaj mei. Maan se vaa gii, ne xcaj cunudanj yuvii man rihaan chumii cuent se vaa sa quiyaj suun nij so ei.

1 Timoteo5,6 me tucun tucuyn nij so ma. sa uxr me nij so, r nij so, tzaj ne s tuchri i me nij so, ne ne neen uxr nij so a ma. Niha uxr r nij so cami i cunu nij so che nana amii nij so, ne che dan uun xcoj ruvaa r nij so niyaj nij so tuvi so, ne unu ndoo nij so, ne amii nacoo nij so che Diose, ne nij yaj nij so, uta nij so cacun rmi xr tuvi nij so adonj. 5 S niyon me nij so, ne navee xcaj nij so cuent a ma. Nana ya navee cuno nij so mei. Maan se sese ve canoco nij so man Diose, ne quiyaj canan ndoo nij so saanj, r nij so adonj. 6 Dan me se ya uxr danj vaa, ne si j quiri uxr ya se sa me n, tzaj ne yoo gaa xej nimn n canoco n Diose, gaa ne cavee guun n s ruvee rej xta ei. 7 Dan me se xcaj n cuent, ne gaa cangaa n rihaan chumii nihnj, ne taj se nicaj n cana n ma. Ne taj rasuun ni caj n caanj n asa cavi n un mei. 8 Che dan me sese vaa se ch n do, sese vaa yatzj taj xr n do, ne taj che guun r n ni caj n doj rasuun ma. 9 Tzaj ne xa nij yuvii me r guun ruvee me se achiin queee rasuun man nij so, r nij so, ne ne uun nucuaj nij so canoco nij so man Diose a mei. Ne ndaa uun r nij so quiyaj nij so cacun che rej quiyaj canan nij so rasuun gaa rihaan nij so, ne dan me se ran ndoo nij so sayuun, ne sj, gaa ne yuun chee quiri nij so nanj ei. 10 Maan che se uun ndoo r yuvii ni yaj yuvii saanj ro, che dan na daj a sayuun ei. Man yuvii aran r saanj, ne che dan quirij
4S

Ne nij moz me se ve caraa cochroj nij moz rihaan seruvee nij so a. O se yo me quiyaj nij so, gaa ne se gaa nanj cami i chii i yuvii che Diose do, che nana tucuyn n do a. 2 Ne sese s noco man Diose me ruvee, ne se guun cataj moz: Tin u nj me seruvee u nj, ne taj che quiyaj suun nucu u nj rihaan so ma. Se guun cami i moz danj ma. Maan se ve quiyaj suun so rihaan seruvee so, ne gaa ee r so seruvee so . O se neen moz se vaa si j noco man Diose me seruvee moz, ne guun niha r moz se vaa cavi i sa o tin so che suun yaj suun so adonj.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj suun moz rihaan se-ruvee moz a

Nana nihnj me chrej nucuaj nago so man nij yuvii a. 3 Ino vaa taaj nij s tucuyn yo tucun, ne ino vaa nana amii nij so ga nana ya camii Jesucrist si j ni j raa man n adonj. Nuve setucuanj Diose

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nij s tucuyn yo tucun ro, nij yaj nij so, ne inanj me r nij so quiyaj canan nij so saanj a

1 Timoteo6 nij so setucuanj Diose tucun canoco nij so asi j rque doj, gaa ne quiran ndoo nij so sayuun, ne quinan ndoo r nij so adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuno n nu se-nana Diose a

576 tzaj ne sa uxr vaa so, ne orn so uun nucuaj guun chij rihaan chumii nihnj, ne uun chij so rihaan cunudanj nij s nicaj suun vaa rihaan chumii nihnj adonj. 16 O rn so me s uun nucuaj quiyaj gaa ina n nu cavii nu caanj, ne yanj so rej aco yaan chuguu n rej navee quinichru n yuvii ei. A yuvii ne queneen man so, ne daj chihaa mj se cavee queneen yuvii man so ma. Che dan caraa cochroj n rihaan so, ne so me s nucuaj ndoo nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei.

ne so si j noco man Diose me se se guun r so quiyaj canan so nocoo saanj ma. Tananj gaa niha r so qui y so se vaa me r Diose qui y so . Gaa nucuaj r so man Diose, ne cunuu ee doj r so tuv so, ne caraa xnaa so, ne se caxrj yuvaa so man tuv so ma. Ve inanj qui y so che nij so . 12 Quiyaj suun uxr so suun sca sa cane Diose rihaan n si j noco man so, gaa ne cayn so ga Diose nu cavii nu caanj a. Che dan cune Diose mn so quiyaj suun so, ne cataj y so se vaa ya quiyaj suun so che Diose gaa canoc so man so ei. Dan me se danj camii so cuno queee tin n, ne se cane r so caanj yanj so rihaan chrej sa rqu Diose mei. 13 Nen so se vaa Diose me s quiyaj vaa ina n, ne nen so daj quiyaj s cunaj Jesucrist gaa canicun so rihaan s nicaj suun s cunaj Poncio Pilato, se vaa nata ya so che suun cata so a. Ne cuno Diose cuno Jesucrist cuno chrej narqu u nj nihnj mn so . 14 Dan me se cu n so senana Diose, ne qui y so cunudanj yo . Se quiy so cacun ma. Danj qui y so ndaa gii cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj . 15 O se Diose me s quiyaj cana so gii cachrn maan Diose, ne xa Diose,

11Tzaj

so chrej nucuaj man nij s ruvee yanj rihaan chumii nihnj cuano se vaa se guun cataj nij so se vaa si j sa uxr me nij so che se vaa saanj rihaan nij so mei. Se gaa nucuaj r nij so man siyaj nij so mei. O se sese quiran nij so sayuun, ne se racuj siyaj nij so man nij so ma. Che dan yoo gaa nucuaj r nij ruvee man Diose, ne Diose me s rqu cunudanj se sa rihaan n, che rej guun niha r n quiyaj rasuun yo a. 18 Maan se cataj xnaanj so rihaan nij s ruvee se vaa suun sa quiyaj suun nij so, che rej guun ruvee nij so rihaan Diose, ne ve rque nij so rasuun achiin man tin nij so s nique . 19 Danj quiyaj nij ruvee che rej cataj Diose vaa gii se vaa ya cuno ruvee yo rihaan Diose, gaa ne cayn ruvee yo ga Diose nu cavii nu caanj, ne doj a gaa ina nij s cayn ga Diose rihaan nij s man rihaan chumii nihnj cuano adonj.

17Nago

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij ruvee a

577
Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuno n yo nana ma

1 Timoteo6 O se avii ndoo raa nij s noco yo nana, r nij so, tzaj ne ne neen uxr nij so a ma. 21 Vaa yuvii noco yo nana yo, tzaj ne ve danj aj tanj nij so setucuanj Diose nanj adonj. Me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che taran soj adonj.

tu m so sesuun Diose suun cane Diose rihaan so, tinuj. Se cun so yo nana cuu tucuyn nii, nana amii yuvii uun ma. Nuve senana Diose me yo a ma.

20Yoo

Nihnj me sj vi j yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan s cunaj Timoteo a

U nj nihnj me s cunaj Pabl, ne cune Jesucrist mn u nj gun u nj apstol nata rihaan yuvii se vaa gaa ina n nu cavii nu caanj quiyaj Jesucrist, ne yo me suun me r Diose quiyaj sunj adonj. 2 Y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan so si j cunaj Timoteo a. Ee r u nj mn so, tinuj. Ase vaa o tan u nj, danj vaa so rihanj . Me r u nj quiyaj ndoo Diose Rej n do, Jesucrist si j ni j raa man n do, se luj che so, ne me r u nj gaa ee r roj so mn so, ne gaa xej nimn so, quiyaj roj so a.

me se u nj nihnj me s yaj suun rihaan Diose ndaa vaa quiyaj nij xi u nj gaa na, ne nuvi cacun tumej mei. Ne dan me se tananj nag u nj graci rihaan Diose che so, ne yoo nu raj mn so, ne o achn ni yj che so rihaan Diose nuvi i nigan ei. 4 Ne nanuj r u nj se vaa tave so gaa tanj u nj mn so, ne che dan me ndoo r u nj

3Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa guun niha doj r n quiyaj suun n rihaan Diose a

queneen un u nj mn so, gaa ne cunuu cui j nimanj qui y so, raj a. 5 Dan me se achn ni y u nj che so che se nu r u nj se vaa ne tiha yuunj so mei. Ya noc so man Diose, ne dan me se tucun nicaj ni so chana cunaj Eunice ga Xcuan so chana cunaj Loida ro, nicaj man so un, raj a. 6 Che dan cataj xnaanj u nj rihaan so se vaa yuun chee canej so nimn so quiyaj suun so, ndaa vaa rqu Diose se nucuaj mn so quiyaj suun so, gaa cutaj raaj ra so . 7 O se nuve si j chuvi nimn me n, quiyaj Diose ma. Tananj nari nucuaj nimn n, ne nuu ee r n tuvi n, ne tum n man n me daj yaj n, quiyaj Diose adonj. 8 Che dan se guun naaj so nata so rihaan yuvii che s ni j raa man n mei. Ne se guun naaj so che se ni j u nj taga ma. Se cuchuv so qui rn so sayuun ma. Racuj so manj cami i natj n senana Diose nana sa, ne Diose me s quiyaj guun nucuaj n adonj. 9 Ne Diose me s tinanii man n rihaan sayuun, ne canacn

578

579 so man n canoco n man so ei. Nuve chee suun quiyaj suun maan n me quiyaj Diose danj ma. Maan se danj guun r maan so quiyaj so, ne guun r so quiyaj uun so se luj che n ei. Asi j ataa quiyaj so chumii , ne quiyaj so se luj che n che se si j noco man Jesucrist me n a. 10 Ne yaj me se tihaan Diose rihaan n nu se sa nuu nimn so, se vaa cana Jesucrist s tinanii man n rihaan sayuun, quiyaj Diose a. Yaj me se se cavee cavi n, quiyaj Jesucrist yaj a mei. Tzaj ne yoo gaa ina nimn n ga Diose nu cavii nu caanj, quiyaj so, ne danj taj senana Jesucrist nana sa adonj. 11 Ne u nj nihnj me s cune Diose se vaa gun u nj apstol nata nana yo rihaan yuvii , ne tucuyonj nana yo man yuvii adonj. 12 Maan che dan rn u nj sayuun nihnj cuano, tzaj ne ne naaj u nj a doj se vaa rn u nj mei. O se nen u nj se vaa Diose me s cuchumn raj niyaj u nj man, ne guun ya raj se vaa uun nucuaj so tum so manj quiyaj sunj nu suun cane so rihanj, ne danj inanj quiyaj so, racuj so manj ndaa gii cana un Jesucrist adonj. 13 Dan me se aj cun so nij nana ya camii u nj rihaan so . Ne ase cun so ro, danj qui y so, ne yoo gaa nucuaj r so man Diose, ne gaa ee r so man tuv so che se si j noco man Jesucrist m so . 14 Ne Nimn Diose nuu nimn so ro, racuj mn so se vaa yoo quiyaj suun so suun sa suun cane Diose rihaan so qui y so . Ne ve ni caj so tucun sa nar so .

2 Timoteo1,2 nen so se vaa cunudanj nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist yanj estad Asia ro, tanj nij so manj, ne canoco nij so yo tucun a. Vi j tuvi nij so me s cunaj Figelo do, s cunaj Hermgenes do a. 16 Me r u nj gaa ee r Diose man nij tucua s cunaj Onesforo a. O se aj guun queee ndoo racuj so manj, ne ndaa nuu cui j nimn u nj quiyaj so, ne ne guun naaj so se vaa ni j u nj taga ma. 17 Tzaj ne gaa cana so chuman Rom, ne cuaj nano so manj, ne nari so manj ei. 18 Me ndoo raj gaa ee r s ni j raa man n man so se vaa se quiran so sayuun gaa gii cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj a. Ne so me s neen doj rihanj se vaa quiyaj suun ndoo s cunaj Onesforo che n si j noco man Jesucrist gaa cane so chuman Efeso a.

15A j

Ase vaa o tanj, danj vaa so rihanj, tinuj. Ne me r u nj cavej r so nari nucuaj nimn so, quiyaj Jesucrist s yaj ndoo se luj che n a. 2 Dan me se man ndoo s cuno nana cataj xnaanj u nj rihaan so, ne me r u nj tucuyn so nana yo man doj nij sno luj nicaj tuvi ga so guun nij so s gaa nucuaj nimn nata rihaan yuvii guun nij so un a. 3 Se cuchuv so qui rn so sayuun che se si j noco man Jesucrist m so mei. Maan se ase vaa uno tanuu nana amii tanuu uun chij ro, danj gaa cuno man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cunnj n rihaan sayuun a

2 Timoteo2 so senana Jesucrist . 4 Dan me se vaa nij tanuu ni j cuarte, ne ne avii yanj nij so yaj suun nij so ma. Maan se ve yaj suun nij so inanj suun ane nii rihaan nij so, che se me r nij so guun niha r tanuu uun chij ni yaj so man nij so a. Ne ase yaj guee tanuu, danj qui y so, ve quiyaj suun so rihaan orn Jesucrist . 5 Dan me se ve danj yaj nij s tico canan un, ne no xcn nij so cuno sa nij so nu suun ane nii rihaan nij so quiyaj nij so adonj. Tzaj ne sese se cuno sa nij so suun ane nii rihaan nij so quiyaj nij so, ne daj chihaa mj se quiyaj canan nij so cachriin yj cu nu raa nij so ma. Che dan sese me r so quiyaj canan so ni yaj Jesucrist, ne ve cu n so rihaan so ei. 6 Ne ve danj vaa s yaj suun ndoo naa un, ne gaa rii nii naa, ne so me s quiri tan asino yaan gaa cuxra taaj nii tan un adonj. Ne ase vaa ran s yaj suun naa ro, danj quiran man so, ne cavi i sa uxr so sese yoo quiyaj suun so che Diose ei. 7 Cu n so nana nihnj, ne racuj Diose mn so nari so cunudanj yo nij nana chuguanj. 8 Se quiniyn so man s cunaj Jesucrist a doj mei. Se quiniyn so se vaa cunuu ina un so gaa cavi so, ne se quiniyn so se vaa noco xnaanj tuvi so ga s cunaj David s cayn gaa na mei. Nihnj me nana sa amii natj u nj . 9 Che nana nihnj quirn u nj sayuun, ne ndaa ni j u nj taga, ne nda r se vaa ran s tum cacun chuguanj. O se taj se yaj mei. Xa senana Diose, tzaj ne

580 se cavee nu mj nii man yo do, se cavee caxri i nii taga man nana yo do mei. 10 Che dan ne chuv u nj qui rn u nj me maan sayuun che nij s narii Diose man ma. O se danj gaa qui rn u nj, gaa ne cavee cavi i sa nij so ga u nj che se vaa quiyaj Jesucrist che n, ne ve ndoo gaa n ga Diose nu cavii nu caanj a. 11 Ya vaa nana nihnj ei. Ne sese aj cavi n ga so, ne gaa ina n ga so un a. 12 Sese se cunnj n rihaan sayuun, ne guun chij n ga so un a. Sese cataj n se vaa nuve si j noco man so me n, ne cataj so se vaa nuve tuvi so me n un a. 13 Nda se ne sa r n ga so, tzaj ne so me se sa inanj so ga n un a. O se ne neen so naquiyaj ino so nana camii so rihaan n a man adonj. Nana ya cuno n me nu nana nihnj ei.

me se cataj xnaanj so rihaan nij s noco man Diose se vaa se quiniyn nij so nana nihnj mei. Ne nago so chrej nucuaj man nij so se vaa se can tuvi nij so che nana tucuyn nij so ma. O se taj che quiyaj nij so danj man adonj. Maan se s queneen che yan unu nij so ro, quiri r nij so adonj. 15 Canej nucuaj nimn so, gaa ne cavee cataj Diose se vaa s ve quiyaj suun rihaan so m so, ne se cun rej naaj rihaan so che suun yaj suun so mei. Tananj nata nica so senana Diose nana ya ei. 16 Se nan xrej so nana amii rmaan taaj yuvii ma. Amii amii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cuno n nana amii rmaan yuvii ma
14Dan

581 uun nij so, tzaj ne che nana amii nij so ro, me se doj a yaj nij so se vaa navej r Diose quiyaj nij so adonj. 17 Ase vaa ran yuvii n luj yuvaa ro, danj quiran nij s cuno nana amii nij so, ne nij doj quiran nij yuvii uno nana avii tuva nij so adonj. Vi j tuvi nij so me s cunaj Himeneo do, s cunaj Fileto do chuguanj. 18 Dan me se cataj roj so se vaa aj quisj cunuu ina un nij s cavi, ne se cunuu ina un doj yuvii , taj roj so a. Danj tuva roj so, tzaj ne ne neen uxr roj so a doj a ma. Tzaj ne vaa taaj yuvii cuchumn r nana camii roj so, ne che dan cane r nij yuvii ga suun nucuaj r man Diose, quiyaj roj so, 19 tzaj ne aj cuchruj sca Diose tucun noco n, ne aj naj sesell so, quiyaj so a. Ne nihnj me nana no rihaan sesell so a: Neen s ni j raa man n man nij s noco man so a. Ne yo nana no rihaan sesell so taj: Nu nij s nata se vaa si j noco man s ni j raa man n me nij so ro, no xcn nij so tanj nij so nu chrej chii i . Dan me roj nana noco n adonj. 20 Dan me se ve tucu o ruvee me se mn xruj tuvee ndoo do, man xruj aga or m do, man xruj aga plat catzi i do a. Tananj un, ne vaa xruj nij doj do un a. Vaa se rii nii man chruun do, vaa se rii nii man yo niquii do a. Dan me se vaa se sa doj, ne vaa un se nij doj un a. 21 Dan me se sese guun yanj so ga nij yuvii tuva rmaan yo, ne ase vaa xruj sa doj ro, danj gaa man so rihaan nij so a. Dan me se inanj suun sa doj quiyaj suun so che Diose, ne guun

2 Timoteo2,3 nucu so quiyaj suun so nu suun sa che Diose . 22 Tzaj ne se cavej r so qui y so ndaa vaa me r nij s tachruu quiyaj nij so mei. Maan se guun r so qui y so se sa niyaj Diose . Gaa nucuaj r so man so . Gaa ee r so tuv so . Dnj cayn so ga yo nij s sa nimn nij s achn niyaj rihaan s ni j raa man n . 23 Se cavej r so cano tuv so ga yuvii che nana mei. Ne acaj nij s yaj danj cuent ma. Si j ataa nari sa me nij so nanj adonj. Ne che se vaa yaj nij so, che dan unu ndoo nij so ga tuvi nij so ei. 24 Ne n xcn s yaj suun che s ni j raa man n cunu so danj ma. Maan se ve quiyaj so che cunudanj yuvii , ne ve tucuyn so, 25 ne ti haan so chrej sa man nij s me r cunu ga so un a. O se xcaj so cuent se vaa cavee racuj Diose man nij so, ne quinano r nij so che cacun tum nij so, ne quinari nij so nana ya a. 26 Gaa ne cavee xcaj nij so cuent, gaa ne quinani i nij so rihaan s chree a. Ne s chree me se so me s tiha yuunj man nij yuvii , ne quitaaa so man nij so, ne cuano nihnj me se yaj so ndaa vaa me r maan so quiyaj so man nij so adonj.

Nen so se vaa asa nichru n cana un Jesucrist, ne guun ndoo sayuun a. 2 O se gaa ee uxr r nij yuvii man maan yuvii , ne guun ndoo r nij yuvii quiyaj

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj nij s chii i asa nichru n cana un Jesucrist a

2 Timoteo3 canan nij so saanj, ne cataj uxr nij so se vaa si j sa ndoo me maan nij so, ne nij ndoo cami i nij so che Diose un a. Se cuno nij so cami i rej nij so do, nii nij so do, un ma. Cami i nij so, ne se nago nij so graci che rasuun, ne se guun r nij so canoco nij so man Diose mei. 3 Se gaa ee r nij so man tuvi nij so, ne o rayunj tuvi nij so, ne nano ndoo nij so cuent ne che tuvi nij so, ne se guun naaj nij so ni yaj nij so man nij so mei. Ne se guun nucuaj nij so cane r nij so ga suun chii i nicaj nij so mei. Inanj quij gaa nij so ei. Ne inanj quinachri nij so ni yaj nij so rasuun sa ei. 4 Ne inanj s tiha yuunj tuvi guun un nij so ei. Ne inanj canej nimn nij so quiyaj nij so chrej chii i ei. Ne yoo ndaa raan rmaan cuman se nucui r nimn nij so, ne inanj nano nij so rasuun me r maan nij so a. Se nano nij so a doj man Diose a ma. 5 Ase vaa yuvii noco Diose ro, danj gaa nij so, tzaj ne daj chihaa mj se cavej r nij so naquiyaj sa Diose nimn nij so ma. Naxuun yanj so mn so rihaan nij s vaa danj ei. 6 Atj nij so r ve tucu chana ne nicaj cuent, ne tiha yuunj nij so man nij chana ata daj a cacun quij avii raa maan no a. 7 Niganj tucuyn nij chana yo nu nana sa, tzaj ne daj chihaa mj ne guun nucuaj nij no xcaj nij no cuent che nana ya yo a mei. 8 Ne xa nij s chii i yo, tzaj ne nda r se vaa quiran o s chruun cunaj Janes ga s chruun cunaj Jambres gaa quit riyunj roj so man s cunaj Moiss gaa na ro, danj quiran

582 guee nij s taj riyunj man inanj nana sa ei. O se s man inanj nana chii i raa me nij so do, s aj tanj xco man Diose do, me nij so ei. 9 Tzaj ne se quisj nij so xnaanj nana chii i yo ndaa gan ndoo quiyaj nij so mei. O se cunudanj nij yuvii man rihaan chumii xcaj cuent se vaa si j nij sn rmaan me nij so, ne se cuchumn r nij yuvii a doj cami i nij so mei. O se nda r se vaa quiran roj s cunaj Janes ga s cunaj Jambres gaa ne cuchuman r yuvii camii roj so ro, danj quiran nij s chii i yo ei.

xa man so, tzaj ne xcaj ndoo so cuent che nana tucuyn u nj man yuvii do, che tucun noco u nj do, che se vaa guun raj qui yj rej rihaan n do a. Nen so se vaa nucuaj ndoo raj man Diose do, se vaa nanaj r u nj caxri i yuvaa u nj man yuvii do, se vaa ee raj man tinj do, se vaa yoo nucuaj r u nj rihaan sayuun do ei. 11 Ne aj nen so daj vaa sayuun quiyaj nii manj, ne aj nen so nu se vaa quirn u nj chuman Antioqua do, chuman Iconio do, chuman Listra do, un chuguanj. Tzaj ne s ni j raa man n me s tinanii manj rihaan nu sayuun quirn u nj ei. 12 Dan me se cunudanj un nij yuvii me r canoco man Diose yuvii amn r niyaj man Jesucrist ro, quiran sayuun un che Jesucrist ei. 13 Tzaj ne xa nij s tiha yuunj, tzaj ne tananj a doj a doj a caanj

10Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nda se quiran n sayuun, tzaj ne yoo canoco n se-nana Diose a

583 nij so tiha yuunj nij so man nij yuvii do, tiha yuunj nij yuvii man nij maan nij so do ei. 14 Ne man so, tzaj ne yoo canoc so nana cuchumn r so nana nar so . O se aj nen so me n me roj chana tucuyn nana yo mn so ei. 15 Ne aj nen so se vaa asi j neej m so, ne quenen so daj taj nij yanj guee, ne yanj yo me se quiyaj cavee xcaj n cuent, ne che dan cuchumn r so niyaj so man Jesucrist, ne cavi i sa so nu cavii nu caanj yaj adonj. 16 O se maan Diose quiyaj cachrn nii nu nana man rihaan yanj yo adonj. Ne che dan vaa se guun ndoo man nana yo rihaan n adonj. O se vaa ndoo rasuun nari n uno n nana man rihaan yanj yo, ne taj xnaanj yo rihaan n che cacun tum n, ne axrj yuvaa yo man n che cacun yaj n, ne tucuyn yo man n daj quiyaj n ve quiyaj n canoco n man Diose, ne taj xnaanj yo rihaan n daj gaa sa nimn n un a. 17 O se n si j noco man Diose me se danj gaa ya, gaa ne yoo cavee cu nu nana sa nimn n, ne yoo quiyaj n daj a rasuun sa ei.

2 Timoteo3,4 se ne vaa yanj rihaan so do, taj se yaj ma. Maan se cami i natj y so ei. Cataj xnaanj so rihaan yuvii che cacun tum nij yuvii , ne cataj so se vaa nij ndoo yaj nij so, ne nago so chrej nucuaj man nij so quiyaj nij so inanj se sa ei. Tzaj ne se gaa rayanj r so caxri i yuvaa so man nij yuvii mei. Tananj yoo gaa inaj nimn so, ne ve tucuyn so man nij so ei. 3 O se vaa gii, ne se cavej r nij yuvii cuno nij yuvii nana yaj cavee cunuu sa nimn nij so man chuguanj. Maan se guun r nij so cuno nij so yo nana naca, ne che dan nano nij so queee s tucuyn yo nana me r maan nij so man nij so a. 4 Ne caanj nij so rej nuvi nana ya cuno nij so, ne nanj cuent ne cuno nij so a. 5 Tzaj ne so me se canej sa inanj so tucun sa, ne gaa inaj nimn so gaa rn so sayuun, ne yoo nata so senana Diose rihaan nij s ataa xcaj cuent . Dan me se quiyaj suun so nu suun cane Diose rihaan so . 6 Xa u nj, tzaj ne nichru n cavi u nj che Diose, ne quinaj chumii nihnj nanj ei. 7 U nj me se quisj quiyaj suun uxr yaj suun cane Diose rihanj, ne yoo canoc unj setucuanj Jesucrist, 8 ne cuano nihnj me se maan se navi j un unj quisi j gii cana un s ni j raa man n rihaan chumii nihnj, ne rque so o cachriin yj cunu ra unj, ne cataj so se vaa nuvi cacun taj xrj a. Dan me se cuese nica nimn ya me Jesucrist, ne nuve chee orn unj me quiyaj so danj ma. Ne ve danj quiyaj so che cunudanj nij yuvii me ndoo r cana un so rihaan chumii nihnj nanj adonj.

Cuano nihnj me se me r u nj cuno Diose cuno Jesucrist s cana un guun chij rihaan chumii nihnj s cane cacun che s vaa ina do, che s cavi do, se vaa cane y u nj suun rihaan so 2 caanj so nata so nana sa . Taj se yaj sese vaa yanj rihaan so do,

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cane r n ga suun amii natj se-nana Diose rihaan yuvii ma

2 Timoteo4
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi Timoteo rihaan Pabl a

584
Nana nihnj taj xnaanj se vaa racuj Jesucrist man Pabl gaa canicun Pabl rihaan cuese a

cana so rej nuu u nj nihnj cana so ni yaj so manj ei. 10 O se tanj s cunaj Demas manj, che se caran doj r so niyaj so rasuu n man rihaan chumii nihnj, ne caanj so chuman Tesalnica nanj ei. S cunaj Crescente caanj estad Galacia, ne s cunaj Tit caanj estad Dalmacia ei. 11 Daj or n s cunaj Lucas nicun ga u nj nihnj cuano nanj ei. Ni caj so man s cunaj Marcos cana so ei. O se vaa ndoo suun quiyaj suun u nj, ne racuj so manj, raj a. 12 Ne s cunaj Tquico me se canj u nj man so caanj so chuman Efeso ei. 13 Tanj u nj seroto u nj tucu s cunaj Carpo s ne chuman Troas, ne ni caj so man yo cana so doj ei. Dan me se ni caj so nij dn u nj do, nij yanj nuj xcuu do, cana so, che se rayanj ndoo achiin yo manj nihnj ei.

9Raya nj

caanj u nj rihaan nij s nicaj suun quiyaj nii, ne nuvi a tin n racuj manj a ma. Maan se tanj cunudanj nij so man orn u nj rihaan nij s nicaj suun, tzaj ne navej raj caraa Diose cacun xr nij so a mei. 17 O se canicun s ni j raa man n ga u nj, ne so me s quiyaj guun nucu u nj nat u nj nu senana Diose cuno cunudanj nij yuvii yanj, ne tinanii so manj rihaan sayuun nocoo, 18 ne so me s ti nanii manj rihaan daj a se nij me r nii quiyaj nii manj, ne so me s quiyaj cavi i sa u nj cayn u nj ga so asa nanij so rej xta ne guun chij so rihaan chumii nihnj a. Ve inanj cami i n che so nu cavii nu caanj . Ve danj gaa ya ei.

16Gaa

me se xa s cunaj Alejandr s yaj suun aga, tzaj ne quiyaj ndoo so sayuun manj, ne narque s ni j raa man n sayuun man so che sayuun quiyaj so manj, raj a. 15 O se tad so ga so se gaa na nj quiyaj so sayuun mn so . O se navej uxr r so cuno yuvii senana n a ma.

14Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj ndoo s cunaj Alejandro sayuun man Pabl a

r u nj se vaa ve cuman chana cunaj Prisca do, nica no s cunaj Aquila do, nij tucua s cunaj Onesforo do ei. 20 Quinj s cunaj Erasto chuman Corinto, ne s cunaj Trfimo me se ran so a. Che dan tanj u nj man so chuman Mileto nanj ei. 21 Rayanj cana so nihnj yaj gaa ataa cana yavii acoj ndoo a. Ve cayn so, r s cunaj Eubulo do, s cunaj Pudente do, s cunaj Lino do, chana cunaj Claudia do, taran nij tin n do ei. 22 Me r u nj cayn s ni j raa man n ga nimn so, ne quiyaj ndoo Diose se luj che nij soj a.

19Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij tuvi Timoteo, r nij tuvi Pabl a

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan s cunaj Tit a

U nj ro, me s cunaj Pabl, s yaj suun che Diose, ne cune Jesucrist mn u nj gun u nj apstol caanj rihaan nij yuvii narii Diose man che rej nari nij so setucuanj Jesucrist, ne nari nij so senana Diose nana ya, ne ve uxr canoco nij so man Diose, quiyaj nana ya yo a. 2 Gaa ne guun ya r nij yuvii se vaa cayn nij yuvii ga Diose nu cavii nu caanj, ndaa vaa cata tuva Diose asi j na ndoo, ne xa Diose, tzaj ne ne amii ne Diose ma. 3 Gaa ne gaa quisj gii cachrn Diose, ne tihaan Diose rihaan n se vaa cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj a. Danj quiyaj so gaa cane so suun rihanj se vaa cami i natj u nj senana so, ne xa so, tzaj ne so me s tinanii man n rihaan sayuun adonj. 4 Dan me se qui y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan so si j cunaj Tit a. Amn r so senana Jesucrist nana cataj xnaanj u nj rihaan so, ne cuyaan vaa nana amn r n, ne che dan ase vaa o tanj ro, danj vaa so rihanj, tinuj. Me r u nj quiyaj Rej n Diose do,

quiyaj Jesucrist s tinanii man n rihaan sayuun do, se luj che so, ne gaa xej nimn so, quiyaj roj so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cune s cunaj Tit doj s guun chij ni caj yuunj man nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj estad cunaj Creta a

u nj mn so estad Creta, che se vaa doj suun ataa ti nav u nj rej yo, ne me r u nj ti nav so suun yo a. Dan me se me r u nj cune so doj s guun chij ni caj yuunj man nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj o o chuman yo a. 6 Dan me se aj cataj xnaanj u nj rihaan so daj gaa nij s uun chij cune so . Inanj s nuvi cacun tum do, s nicaj raan nica do, s amn r tan niyaj man Jesucrist do, cune so . Tzaj ne sese si j yaj cacun ga chana do, si j tucu rihaan rej do, me tan yoo so, ne se cun so man so ma. 7 Dan me se inanj s nuvi cacun tum guun s uun chij, che se si j nicaj yuunj man nij yuvii

5Tanj

585

Tito1 noco man Diose me s uun chij yo adonj. O se se camii xta nij s uun chij ma. Se gaa yaaan r nij so ma. Se guun xno nij so ma. Se go nij so tuvi nij so ma. Se tiha yuunj nij so tuvi nij so che yan canee nij so saanj man tuvi nij so ma. 8 Maan se ve quiyaj nij so cavej nij so cotoj yuvii na yo chuman tucu nij so, ne rque nij so chraa cha nij yuvii . Gaa niha r nij so ni yaj nij so man yuvii yaj se sa, ne xcaj nij so cuent daj yaj maan nij so un . Inanj ve quiyaj nij so rihaan tuvi nij so do, rihaan Diose do a. Se guun nij so s yaj canan se chii i rihaan ma. 9 Raan canoco nij so senana Diose nana tucuyn nj rihaan nij s noco man Diose a. Danj quiyaj nij so, gaa ne guun nucuaj nij so nago nij so setucuanj Diose tucun sa man yo nij yuvii , ne guun nucuaj nij so ti haan nij so rihaan nij s tucuyn yo tucun ei.

586 nij so nanj adonj. Ne inanj saanj quiri uun nij so, r nij so, don yaj chii i nij so adonj. 12 Dan me se yoo tuvi maan nij so s nata senana yaanj noco nij so ro, cataj so se vaa xa nij s man Creta, tzaj ne s ne me nij so, ne xcuu chii i me nij so, ne inanj s rmi i me r caraa rque un me nij so, taj maan tuvi nij so niyaj so man nij so a. 13 Ne dan me se ya uxr cataj so che nij tuvi so ei. Che dan sca inanj cataj xnaanj so che secacu n nij so rihaan nij so, gaa ne cavee canicaj nij so canoco nij so setucuanj n si j amn r niyaj man Jesucrist, ne gaa sa nij so ei. 14 Dan me se danj qui y so, gaa ne se gaa nanj xcaj nij so cuent che nij cuent uun nan nij yuvii israelit ei. Ne se cuno nij so se vaa taj nij yuvii navej r canoco man Diose man rihaan chumii nihnj rihaan nij so ma. Sese xcaj nij so cuent amii yuvii un, ne tanj nij so tucun ya nanj adonj. 15 Dan me se yuvii vaa sa nimn, tzaj ne sa vaa cunudanj rasuun rihaan nij so, ne xa yuvii vaa chii i nimn, tzaj ne daj a rasuun ruvi niyaj nij s chii i s navej r cuchuman r ni yaj man Jesucrist ro, chii i vaa taran rasuun rihaan nij so nanj adonj. 16 Ne neen nij so man Diose, taj maan nij so, tzaj ne niyaj n se vaa yaj nij so, ne xcaj n cuent se vaa ne neen uxr nij so man Diose a ma. Tananj s chii i me nij so, ne s ne uno me nij so, ne taj vaj a doj suun sa ne neen nij so quiyaj suun nij so man adonj.

me se man ndoo s tucu do, s tuva rmaan do, s tiha yuunj do, estad Creta, ne s chii i doj rihaan yo nij so me nij s taj se vaa no xcn nij sno noco man Jesucrist cata tanga man nij so, taj nij s chii i yo a. 11 Vaa che ndoo cane r nij so ga nana vaa danj qui y so ei. O se ri ndoo r queee nij tucua yuvii , yaj nij so gaa tucuyn nij so nana vaa danj nana ne n xcn nij so tucuyn

10Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa carn s cunaj Tit chrej rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist se vaa se canoco nij so yo tucun a

587
Nana nihnj taj xnaanj che tucun cuchruj s cunaj Tit che nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a

Tito2 so nu suun sa, ne queneen nij tin n daj y so, gaa ne cuyaan quiyaj nij so ga so . Inanj tucun sca tucuyn so . Ne gun so o s niyanj amii a. 8 Inanj nana sa cami i so . Gaa ne guun naaj nij s taj riyunj man n che se se cavee cami i nij so nana nij che n a. 9 Ne cataj xnaanj so rihaan nij moz se vaa ve cuno nij moz rihaan seruvee moz, ne quiyaj suun nij moz nu suun cane nij ruvee rihaan nij so . Ne quiyaj moz guun niha r seruvee moz ni yaj so man moz yo . Se camii cunu moz ga seruvee moz ma. 10 Se quiyaj ituu moz siyaj seruvee moz ma. Tananj ve quiyaj moz, ne xcaj seruvee moz cuent se vaa cavee gaa nucuaj r ruvee man moz se vaa me maan rasuun quiyaj moz, gaa ne ve inanj cami i yuvii che tucun tucuyn n tucun che Diose s tinanii man n rihaan sayuun adonj. 11 Dan me se aj xcaj n cuent se vaa quiyaj ndoo Diose se luj che cunudanj yuvii , se vaa cavee quinani i cunudanj nij yuvii rihaan chrej chii i uun chij nimn nij yuvii , 12 ne che dan xcaj n cuent se vaa no xcn n cane r n ga rasuun navej r Diose quiyaj n a. Ne se quiyaj n inanj se vaa me r nee man n quiyaj yo ma. O se xcaj n cuent daj quiyaj n, ne tucun nica quiyaj n, ne quiyaj n inanj se vaa me r Diose quiyaj n gaa yaj ne n rihaan chumii nihnj cuano . 13 Ne navi j ndoo n cana un Jesucrist s tinanii

Ne man so me se tucuyn so nu nana sca achiin man nij so . 2 Cataj xnaanj so rihaan nij chii nga se vaa se guun xno nij so ma. Gaa niyanj nij so . Xcaj nij so cuent daj quiyaj nij so . Yoo cuchuman r nij so ni yaj nij so man Diose, ne gaa ee r nij so tuvi nij so, ne daj chihaa mj se cane r nij so ga setucuanj Jesucrist che sayuun ma. 3 Dan me se ve danj ve ndoo quiyaj nij chana chij un, gaa ne cavee xcaj yuvii cuent se vaa chana sa noco uxr man Diose me nij no, guun r nij yuvii a. Se quinan nij chana chij cuent ne che tuvi nij no ma. Se gaa niha r nij no coo ndoo nij no na vin ma. Tananj guun nij no chana ve tucuyn man tuvi, 4 gaa ne cavee nago no chrej sa man nij chana taaj se vaa gaa ee r nij chana taaj nica no do, tan no do a. 5 Ne ve cutum nij chana taaj daj quiyaj maan nij no do, inanj nica no cotoj ga no do, ve cutum nij no ve tucu nij no do . Ne chana sa guun nij no, ne ve cuno nij no rihaan nica nij no . Danj quiyaj nij no, cataj chana chij rihaan nij no, gaa ne se gaa nanj cami i yuvii ne amn r niyaj man Jesucrist nana nij che senana Diose a. 6 Ne nago so chrej nucuaj man nij s tachruu un se vaa xcaj nij so cuent daj gaa quiyaj nij so . 7 Ne man so ro, ve quiyaj suun

Tito2,3 man n rihaan sayuun, ne dan me se guun niha uxr r n che se guun ya r n se vaa cana un so a. Ne xa so, tzaj ne queneen n se vaa ve uxr vaa so, ne Diose uun chij ndoo me ya so adonj. 14 Ne so me s can nimn cavi che n, che rej cavee cane r n ga me maan tucun chii i canoco n gaa rque, ne cavee cunuu sa n, ne guun n yuvii noco man orn so, ne guun niha ndoo r n quiyaj suun n suun sa adonj. 15 Nana nihnj me chrej sa ya nago so rihaan nij tin n, ne sca ndoo cami i so, cane so suun rihaan nij so, gaa ne cane r nij so ga se chii i . Ne danj qui y so do, danj cami i so do, gaa ne daj chihaa mj se guun cataj yuvii se vaa taj yuvee n so do, nana amii so do a.

588 tucun tiha yuunj, ne quiyaj n n guun se vaa guun r n quiyaj n a. Dan me se quij me r n niyaj n tuvi n, ne guun xcoj ruvaa r n niyaj n tuvi n, ne quit riyunj tuvi n niyaj nij so man n, ne nachri n man tuvi n a. 4 Tzaj ne gaa xcaj n cuent che Diose s tinanii man n rihaan sayuun, se vaa so me s me r racuj man n, gaa ne dan me se queneen n se vaa cunuu ee r so man n a. 5 Dan me se tinanii Diose man n rihaan chrej chii i uun chij nimn n ei. Nuve chee se sa quiyaj maan n me tinanii Diose man n rihaan sayuun ma. Maan se cunuu ee r maan Diose queneen so man n, ne rqu Diose Nimn Diose rihaan n, don cunuu naca nimn n ne cunuu sa nimn n adonj. 6 Dan me se maan che Jesucrist s tinanii man n rihaan sayuun me quiyaj ndoo Diose se luj rihaan n, ne ndaa ayuu rmaan se luj, quiyaj so ei. 7 Se luj quiyaj so me se tinavij so cacun xr n, ne cunuu sa n, quiyaj so, ne maan che dan caanj n cayn n ga so nu cavii nu caanj ndaa vaa me r ya n ei. 8 Ya uxr vaa nu nana nihnj adonj.

Cataj un so rihaan nij yuvii se vaa caraa cochroj nij yuvii rihaan nij s nicaj suun, ne cuno nij yuvii rihaan nij so . Cavej nij yuvii quiyaj suun nij yuvii suun ane nij s nicaj suun rihaan nij so, ne me maan suun sa quiyaj suun nij so . 2 Se camii chii i nij so ni yaj nij so tuvi nij so ma. Se cunu nij so ga tuvi nij so ma. Maan se ve inanj quiyaj nij so, ne nica ndoo cami i nij so rihaan cunudanj yuvii a. 3 Dan me se asi j rque, ne s niyon rmaan me maan n, ne ne cuno n rihaan tuvi n, ne canoco n

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj n rihaan yuvii che se tinanii Diose man n rihaan sayuun a

Ne me r u nj sca cami i so nu nana nihnj rihaan nij yuvii amn r niyaj man Diose, che rej xcaj nij so cuent se vaa no xcn nij so quiyaj suun nij so suun sa inanj . Sese danj quiyaj nij so, ne

Nana nihnj taj xnaanj che nij yuvii yaj unu nij s cuchumn r niyaj man Diose a

589 si j vaa sa me nij so, ne cavi i sa doj yuvii , quiyaj nij so adonj. 9 Tzaj ne se can tuv so ga yuvii mei. S niyon me s yaj danj chuguanj. Se nan r so che xi so gaa na daj si j me nij so ma. Se can tuv so che setucuanj Moiss mei. O se quiyaj rmaan danj nanj ei. Taj cuent n y danj ma. 10 Sese vaa o s yaj unu ndoo yuvii , ne cataj xnaanj so rihaan so se vaa cane r so ga suun yaj unu yuvii a. Ndaa vi j cami i so rihaan so, ne sese se cavej r so cuno so, ne caanj yanj so rihaan so ei. 11 O se xa s yaj unu yuvii , tzaj ne aj tanj so tucun ya, ne tum so cacun ei. Ne maan che cacun ata so yaj tananj yuun chee ri so nanj ei.

Tito3 cuchi so chuman Nicpolis, gaa ne nari tuvi n ei. O se guun r u nj cayn u nj chuman yo yavii acoj ndoo adonj. 13 Racuj so man s cunaj Zenas licenciado s amii che yuvii rihaan cuese do, man s cunaj Apolos do, quiyaj chuvi i roj so caanj roj so ei. Taj se cachi in man roj so, qui y so ma. O se me maan rasuun achiin man roj so, ne go so ei. 14 Ne me r u nj nari yo nij tin n quiyaj suun ndoo nij so suun sa che tuvi nij so s achiin ya rasuun man un chuguanj. Se taj, ne taj se gn man nij so ma.

u nj man s cunaj Artemas cuchi so rihaan so, ne sese se cavee cuchi so, ne canej u nj man s cunaj Tquico a. Asa cuchi so rihaan so, ne rayanj

12Canej

Nana nihnj taj xnaanj che suun ane s cunaj Pabl rihaan s cunaj Tit a

r cunudanj nij yuvii yanj ga u nj cuano se vaa ve cayn so ei. Ne cataj so rihaan nij s ee r man n nij s noco man Diose se vaa ve cuman cunudanj nij so ei. Me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che cunudanj nij soj ndaa cayuu rmaan se luj quiyaj Diose ei.

15Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cuman nij tuvi Tit, r nij tuvi s cunaj Pabl a

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pabl can so rihaan s cunaj Filemo a
ro, me s cunaj Pabl s ni j taga cuano che se noc u nj man Jesucrist, ne nicu n tin n Timoteo ga u nj cuano, ne dan me se y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan so si j cunaj Filemo a. Ee r u nj mn so, ne tuvi n s yaj suun ga u nj m so, 2 ne ve danj vaa un nu nij s noco man Diose nuu chre tucu so do, ravij n chana cunaj Apia do, s cunaj Arquipo s yoo rquee che suun yaj suun n do, nu rihaan nij so y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan nij soj ei. 3 Me r u nj quiyaj Rej n Diose quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n quiyaj ndoo se luj che nij soj, ne gaa xej nimn nij soj, quiyaj roj so, raj ei.

1U nj

y u nj, che se cana nana rihanj se vaa amn ndoo r so niyaj so man Jesucrist si j ni j raa man n, ne ee ndoo r so man cunudanj nij s sa noco man so vaa cun u nj ei. 6 Dan me se che se aj canoc so setucuanj Jesucrist ga yo nij tin n, ne che dan achn ni y u nj se vaa cavee xcaj yo nij so cuent che nu se sa nicaj nij tinuj nij soj qui y so, gaa ne cavee cavi i sa doj Jesucrist quiyaj taran nij soj a. 7 O se guun niha uxr r u nj, ne nari nucuaj nimn u nj, che se ee r so man tin so ne nuu cui j r nij s sa noco man Diose y so, tinuj.

5Danj

a gii gaa tananj nanj achn ni y u nj rihaan Diose, achn ni y u nj che so, ne nag u nj graci rihaan Diose che so ei.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nago Pabl graci rihaan Diose che s cunaj Filemo che se canoco sa s cunaj Filemo man Diose a
4Daj

se uun chij ndoo u nj ne cavee cane u nj suun rihaan so qui y so ndaa vaa suun qui y so, tzaj ne taj ma. 9 Maan se ve rque u nj mn so qui y so ndaa vaa no xcn so qui y so ei. U nj si j cunaj Pabl nihnj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r Pabl ve nacaj un s cunaj Filemo man s cunaj Onsimo a
8Nda

590

591 me se aj chii nga mej ne ni j u nj taga cuano che se noc u nj man Jesucrist ei. O se nen u nj se vaa o ee r so tin so, ne che dan cachi nj ni y u nj doj rihaan so 10 che s cunaj Onsimo a. Dan me se ase vaa o tanj ro, danj vaa so rihanj cuano, che se gaa ni j u nj taga, ne cataj xnaanj u nj rihaan so che Jesucrist, ne guun chee so canoco so man Jesucrist nanj adonj. 11 Dan me se asi j rque doj me se taj se gn a doj man so rihaan so ma. Tzaj ne cuano nihnj me se cunuu sa so, ne vaa se guun so rihaan n cuano ei. 12 Dan me se aj can u nj man so cuchi un so rihaan so, ne nen so se vaa ee uxr raj man so adonj. 13 Ne guun r u nj nayon so rihaan so quinaj so nihnj rej ni j u nj taga nihnj che senana Jesucrist nana sa, ne quiyaj suun so rihaan u nj nihnj che so, raj ei. 14 Tzaj ne ne cavej r u nj quinaj so rej nihnj, che se ndaa tuva maan y so cavi i , gaa ne quinaj so, raj ei. O se ne guun raj qui yj fuerz mn so qui y so se ndoo cheej ma. Maan se inanj se rii nimn man so qui y so se ndoo yo cheej, raj ei. 15 Dan me se maan che rej cavee cayn so ga so nu cavii nu caanj ro, che dan caanj yanj so doj rihaan so doj gii ei. 16 Tzaj ne yaj me se se guun so moz uun rihaan so nu cavii nu caanj yaj a ma. Tananj a sa doj gaa so rihaan yoo nij moz rihaan so, ne o tin n s ee r n man guun so ei. O se ee uxr raj man so, ne t a so, ne doj a gaa ee r man so man so a ei.

Filemn O se si j yaj suun rihaan so me so rihaan chumii nihnj, ne si j noco man s ni j raa man n me un so, ne doj a gaa ya r so man so ei. 17 Dan me se sese tinuj ya n, ne ve nami i sa so ga so, ne daj se uun r so nen so manj ro, danj guun r so quenen so man so ei. 18 Ne sese quiyaj chii i so mn so do, sese vaa xcn quiyaj so rihaan so do, ne man unj naruvee rihaan so se vaa quiyaj xcn so ei. 19 Maanj raaj si j cunaj Pabl cachronj nana nihnj se vaa naruvee unj cunudanj se vaa quiyaj xcn so rihaan so ei. Ve danj vaa xcn rihaan so do, tzaj ne taj che cataj xnaanj unj rihaan so se vaa vaa xcn rihaan man so se vaa quinanii so rihaan sayuun nu cavii nu caanj, quiyaj maanj gaa nat unj senana Jesucrist rihaan so ma. 20 Dan me se me inanj r unj qui y so se ndoo cheej, che se si j noco man s ni j raa man n me n, tinuj. O se ndaa cunuu cui j r unj, qui y so che Jesucrist ei. 21 Dan me se gaa cachrn u nj nana nihnj, ne nucuaj r u nj mn so se vaa qui y so nu nihnj, ne ndaa doj a qui y so rihaan se vaa cataj xnaanj u nj rihaan so chuguanj. 22 Ne me r u nj naquiyaj chuvi so ve can u nj doj ga so . O se guun ya raj se vaa che se cachn niyaj soj rihaan Diose cheej ro, che dan racuj Diose manj cuchi j rihaan soj, raj adonj.

r s cunaj Epafras se vaa ve cayn so . Ni j so taga

23Me

Nana nihnj taj xnaanj se vaa me r nij tuvi Pabl se vaa ve cayn s cunaj Filemo a

Filemn ga u nj, che se si j noco man Jesucrist me so a. 24 Ne s cunaj Marcos do, s cunaj Aristarco do, s cunaj Demas do, s cunaj Lucas do, me r un se vaa ve

592 cayn so a. Taran nij so me s yaj suun ga u nj adonj. 25 Me r u nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che nimn nij soj adonj.

Nihnj me o yanj cart quiyaj yoo so can so rihaan nij yuvii israelit noco man Diose a
Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr vaa tan Diose s cunaj Jesucrist a

Nata uxr Diose senana Diose rihaan nij s nata senana Diose gaa na, ne nata nij so nana yo rihaan xi i n nij s cumn gaa na a. Dan me se do do cataj xnaanj Diose senana so rihaan nij s nata yo, ne ino vaa quiyaj Diose ga o o nij so, gaa cataj xnaanj Diose senana Diose rihaan o o nij so a. 2 Tzaj ne yaj gaa nichru n caanj niya chumii nihnj me se cataj xnaanj maan ya tan Diose senana Diose rihaan n, quiyaj Diose, ne tan Diose me se so me s cune Diose man se vaa guun chij so rihaan cunudanj rasuun vaa gii, ne so me s quiyaj cunudanj chumii , quiyaj Diose ei. 3 Ne ase vaa maan Diose ro, danj vaa so chuguanj. Dan me se niyaj n man so, ne xcaj n cuent se vaa ve ndoo vaa Diose, ne xcaj ya n cuent daj vaa maan Diose ei. Ne che se si j nucuaj ndoo me so ro, che dan maan nana avii

uun tuva so, ne o mn chre nu rasuun, ne se quiri a rasuun quiyaj so ma. Che dan tinavij so cacun tum n, gaa ne caanj cayn so rej xta ndoo rej xnuj Diose, ne rej nuva Diose yn so cuano ei. 4 Dan me se guun so s sa doj rihaan nij semoz Diose, ne nocoo uxr doj vaa suun ata so rihaan suun ata taran nij semoz Diose nanj chuguanj. 5 O se aj neen soj nana nihnj nana camii Diose che tan so a: Tanj m so . Cuano nihnj me se queneen yuvii se vaa tanj m so, qui yj a. Danj camii Diose che tan Diose, tzaj ne nuve rihaan semoz Diose camii Diose nana vaa danj ma. Ne nihnj me nana camii Diose che tan Diose, cataj Diose: Gun u nj rej so, ne guun so tanj a cataj un Diose che tan Diose a. Tzaj ne ne cami i so nana vaa danj che semoz so ma. Maan che tan so camii so nana yo adonj. 6 Dan me se so me s guun s chava rihaan taran n si j noco

593

Hebreos1,2 man Diose a. Ne danj Diose taj se vaa asa cana un so rej cuman taran nij yuvii gaa ina rihaan chumii nihnj quiyaj Diose, ne quinavi j taran nij semoz Diose rihaan so, taj danj Diose a. 7 Ne amii un danj Diose che nij semoz Diose, taj yo se vaa nana uun do, nda r se vaa daa yaan do, vaa semoz Diose, quiyaj Diose a. 8 Tzaj ne vaa doj nana n rihaan danj Diose nana amii rihaan maan tan Diose, ne nana yo taj: Diose m so, ne quiri i tang so nu cavii nu caanj, ne nica gaa r so ni caj yuunj so man yuvii nu cavii nu caanj a. 9 Niha inanj r so canoc so chrej sa, tzaj ne nachri uxr so chrej chii i ei. Che dan Diose s uun chij rihaan so ro, cune so mn so, se vaa cavi i sa so doj rihaan nij tuv so a, taj danj Diose a. 10 Ne taj un danj Diose: Asi j guun chee chumii nihnj, ne so me s cune man chumii nihnj, Seor. Ne man so raa y so quiy so nu se man rej xta adonj. 11 Ne vaa gii, ne quinavi j nu nihnj, tzaj ne daj chihaa mj se quinav so ma. Dan me se ase vaa yatzj nga ro, danj gaa nu chumii nihnj do, nu rej xta do ei. 12 Ne ase vaa yatzj ro, danj gaa narumii so man roj yo, ne guun ino roj yo, qui y so ei. Tzaj ne se cunuu ino man so ma. O ve danj gaa so, ne daj chihaa mj se cav so man chuguanj, taj un danj Diose che maan tan Diose a. 13 Ne camii un Diose rihaan tan Diose, cataj so:

594 Cayn so rej xn u nj rej nuva u nj, ne quiyaj canan u nj rihaan nij s taj riyunj mn so, ne quiri i tang so rihaan nij so a cataj Diose rihaan tan Diose a. Tzaj ne a rihaan semoz so ne cami i so danj ma. 14 Dan me se xa nij semoz Diose, tzaj ne nana uun me nij so a. Yaj suun nij so rihaan Diose, ne can Diose man nij so quiyaj suun nij so rihaan n si j cavi i sa ga Diose nu cavii nu caanj ei. Ne sa doj vaa tan Diose rihaan nij semoz Diose nanj chuguanj.

Che dan doj a n xcn n cuno sa n nana aj nari n ei. Sese se quiyaj n danj, ne do do tanj n chrej sa yo, ne quini j n xrej Diose, ne caanj niya n gaa nanj chuguanj. 2 O se ya uxr vaa senana Diose nana cataj xnaanj nij semoz Diose rihaan s cunaj Moiss gaa na ei. Tzaj ne nij yuvii me se ne cuno nij so nana yo ma. Tzaj ne nica ya quiyaj Diose sayuun man o o nij yuvii ne cuno nana yo chuguanj. 3 Che dan, asa cavee quinani i maan n rihaan sayuun, sese se xcaj sa n cuent che chrej sa chrej quiyaj naca Diose quinani i n rihaan sayuun, r soj ga. Dan me se asino maan s ni j raa man n me s cuchruj chrej sa yo, gaa ne nij s cuno nana camii so ro, cataj xnaanj nij so senana so nana sa yo rihaan n, ne nari sa n nana yo, quiyaj nij so ei. 4 Ne quiyaj ndoo maan Diose

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn uxr n cuno n se-nana Jesucrist a

595 suun sa nocoo niyaj yuvii , ne rqu ndoo so Nimn so cu nu nimn yuvii adonj. Danj inanj guun r Diose quiyaj Diose, che se guun r so cuno n senana s ni j raa man n yo ei.
Nana nihnj taj xnaanj che nu se vaa quiran Jesucrist che n a
5Dan

Hebreos2 nayon so rihaan cunudanj n a ma. Tzaj ne yaj me se quiyaj ndoo Diose se luj che n se vaa nayn Jesucrist rihaan n nanj adonj. 10 Dan me se Diose me s quiyaj nu rasuun che maan inanj so chuguanj. Dan me se vaa gii, ne nucui ndoo nij tan Diose rihaan Diose rej xta, quiyaj Diose, ne Jesucrist me s narqu chrej sa canoco nij tan Diose, ne quinani i nij so rihaan sayuun, ne cavi i sa nij so chuguanj. Che dan vaa che quiran Jesucrist sayuun rihaan yo nihnj quiyaj Diose, ne maan che se quiran Jesucrist sayuun ro, ne che dan me guun chij ndoo so ne ne achiin cavii sa nu so, quiyaj Diose nanj ei. 11 Dan me se tani j Diose me Jesucrist, ne tani j Diose me n yuvi i cunuu sa rihaan Diose che Jesucrist, ne che dan ne guun naaj Jesucrist cataj so se vaa tin so do, ravij so do, me n ma. 12 Dan me se cataj so: Nata u nj rihaan nij tinj che so, ne ve cachraj chra che so asa cunuu chre nj rihaan so a, cataj so, camii so nana no rihaan danj Diose a. 13 Ne camii un so, cataj so: Gaa nucuaj raj ni yaj u nj man Diose adonj, taj so a. Ne guun chee un so, cataj so: Ni yaj soj manj ga nij tan Diose s rqu Diose manj vi j, taj un Jesucrist a. Dan me se nu nana nihnj me nana camii Jesucrist che n si j tin Jesucrist do, ravij Jesucrist do, nana no rihaan danj Diose adonj. 14 Dan me se che se vaa nee vaa c vaa ton vaa man n si j tan Diose ro, che dan ase vaa maan

me se cataj xnaanj u nj rihaan soj che gii guun chij Diose rihaan chumii nihnj a. Ne ne cune Diose man nij semoz Diose se vaa quiri i tanga nij so rihaan chumii nihnj ma. 6 Maan se vaa nana no rihaan danj Diose nana camii yoo so rihaan Diose, ne cataj so se vaa: Taj yuvee n a doj yuvii ma. Me che nu uxr r so man yuvii ga. Taj yuvee n a tan yuvii ma. Me che nuu ee r so man nij so ga. 7 Tzaj ne si j noco doj tzin me nij yuvii rihaan nij semoz so, quiy so chuguanj. Gaa ne ve uxr cavi i sa nij yuvii , ne ve uxr cami i nii che nij yuvii , qui y so asanj. 8 Ne quiri i tanga nij yuvii rihaan cunudanj rasuun, qui y so un asanj, taj nana no rihaan danj Diose yo a. Ne dan me se ya quiri i tanga nij yuvii rihaan cunudanj rasuun adonj. Tzaj ne neen n se vaa yaj me se ataa quiri i tanga nij yuvii rihaan cunudanj rasuun a. 9 Tzaj ne niyaj n man Jesucrist, ne nda se ya ya si j noco doj guun so rihaan nij semoz Diose rque doj yo, tzaj ne yaj me se aj guun chij ndoo so, ne ve ndoo amii nii che so, quiyaj Diose a. Ne danj cavii sa so, che se cavi so a. O se sese ne cavi so, ne ne cavee

Hebreos2,3 n ro, danj gaa guee Jesucrist, ne cana so, ne cavi so a. Ne gaa cavi so me se quiyaj canan so rihaan s yaj avi n a. Dan me se s chree me s yaj avi n, ne Jesucrist me s cavee quiyaj canan che yan cavi so ei. 15 Ne guun nucuaj so nacaj so man n si j ch rihaan cacun, ne gaa rque me se ndaa ch chuvi cavi rmaan n che se inanj cacun quiyaj n chuguanj. Tzaj ne che se vaa cavi Jesucrist che n, che dan gj sayuun yo xr n ne s ch maan me n ei. 16 O se ne cana Jesucrist ti nanii so man nij semoz Diose rihaan sayuun ma. Maan se cana so ti nanii so man n tani j tanij sino s cunaj Abraham s cane gaa na rihaan sayuun adonj. 17 Che dan me naquiyaj so man so, ne nda r se vaa guee nij tin ya so ro, vaa so adonj. Danj quiyaj so che rej cavee cunuu ee r so man n, ne guun so xrej ata suun nocoo doj rihaan Diose che n, ne guun nucuaj r n ni yaj n man so, ne tinavi j so cacun tum n si j noco man Diose adonj. 18 O se che se quiran maan ya so sayuun se vaa guun r s chree caxri i s chree chrej chii i rque so ro, che dan guun nucuaj so racuj so man n asa guun r s chree caxri i s chree chrej chii i rque maan n adonj.

596 Diose s nicu n xta man soj se vaa cavi i sa soj ga so adonj. Che dan xcaj soj cuent che Jesucrist, ne si j can Diose rihaan n me so, ne cataj xnaanj so rihaan n nana ya che Diose, ne ase vaa xrej ata suun nocoo doj vaa un so, tinavij ya so cacun tum n rihaan Diose ei. Inanj danj vaa nana noco n nanj ei. 2 Ne ve yaj suun Jesucrist nu suun cane Diose rihaan so, nda r se vaa ve quiyaj suun s cunaj Moiss nu suun cane Diose rihaan so quiyaj suun so che nij yuvii noco man Diose adonj. 3 Dan me se xcaj sa n cuent che Jesucrist ei. O se sa uxr doj vaa so rihaan s cunaj Moiss yo nanj chuguanj. Dan me se neen soj se vaa doj yuvee n s cune ve rihaan maan ve yo ei. Ne ase vaa s cune ve vaa Jesucrist, ne cavii sa taran n ga Diose, quiyaj so, ne ase vaa ve yo vaa n do, vaa s cunaj Moiss do, nanj ei. 4 Dan me se vaa o ya mj s yaj daj a nij ve ei. Tzaj ne orn Diose me s quiyaj daj a rasuun nanj ei. 5 Ne s cunaj Moiss me se ve ya quiyaj suun so nu suun cane Diose rihaan so adonj. Tzaj ne nanj moz me so rihaan nij yuvii narii Diose, ne cataj xnaanj so rihaan nij yuvii che nij nana nata Diose rihaan nij yuvii rej rihaan nij yuvii adonj. 6 Tzaj ne Jesucrist me se nuve moz me so ma. Tananj tan s tucua ya ve me so ei. Ne ve danj yaj suun so nu suun vaa rihaan so r ve, ne dan me se maan ya n me ve yo, sese yoo guun ya r n se vaa cavi i sa n, quiyaj Diose, ne sese guun

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa doj vaa Jesucrist rihaan s cunaj Moiss s cane gaa na a

Dan me se si j sa me soj rihaan Diose, tinuj, nocoj. Ne nacn

597 niha r n cataj xnaanj n rihaan tuvi n, ne sese se cuchuvi n canoco n man Diose ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa se gaa nichraj nimn n ni yaj n Diose a
7Che

Hebreos3,4 yaj me se guun n s cavi i sa ga Jesucrist, ne cavi i sa ya n ga so sese yoo cuchuman r n cuno n nana ya, ndaa vaa quiyaj n gaa guun chee n canoco n man Jesucrist chuguanj. 15 Dan me se danj Diose taj: Cuan ro, sese ya cuno soj nana camii Diose, ne se naquiyaj nichraj soj nimn soj nda r se vaa quiyaj nij s cumn gaa na a. Dan me se cunu nij so ga Diose a, taj danj Diose a. 16 Ne me s ne cavej r cuno senana Diose, ne cunu nij so ga Diose, r soj ga. Ne taran nij s cavii Egipt ga s cunaj Moiss me nij so chuguanj. Ve ya nij so ei. 17 Ne me s me camaan r Diose niyaj Diose rque vi j chihaa ya yo, r soj ga. Ne si j camaan r Diose niyaj Diose me nij s quiyaj cacun, ne cavi nij so rihaan yo tacaan a. 18 Ne me rihaan nij s cataj Diose se vaa daj chihaa mj se cachn nij so naraan r nij so ga Diose, r soj ga. Rihaan nij s ne cavej r cuno rihaan so me yo na. Ve ya nij so ei. 19 Ne neen n se vaa che se ne cuchuman r nij so ni yaj nij so man Diose ro, che dan ne guun nucuaj nij so quinaraan r nij so ga Diose chuguanj. Che dan cutum uxr n man n ei. Tad n se gaa nanj carn n xr n rihaan nana cataj xnaanj Diose rihaan n se vaa catuu n chrej caanj n naraan r n ga Diose . O se adi se vaa s ne ruvi rihaan ro, gaa n, sese se cutum n man n adonj. 2 Ne ase vaa catj senana Diose xr nij s cumn gaa na ro, danj vaa guee

dan cuno n nana nihnj nana camii Nimn Diose : Cuan ro, sese ya cuno soj nana camii Diose, 8 ne se naquiyaj nichraj soj nimn soj ndaa r se vaa quiyaj nij s cumn gaa na gaa cach nij so rej tacaan a. Dan me se cunu nij so ga Diose, ne guun r nij so xcaj nij so cuent sese ya quiyaj Diose sayuun man nij so a. 9 Ve danj quiyaj xi i soj nij s cumn gaa na rihaan Diose, ne queneen nij so nu nij suun sa nocoo quiyaj suun u nj che nij so 10 vi j chihaa ya yo a. Che dan camaan raj niyaj u nj man nij so, ne cataj u nj se vaa ne neen uxr nij so a ma. O se ne queneen uxr nij so daj quiyaj nij so canoco nij so manj a ma. 11 Dan me se camaan raj, ne guun ya raj daj quiran nij so, ne yoo cataj u nj se vaa daj chihaa mj se quinarnj ya r nij so ga u nj a man chuguanj, taj nana camii Nimn Diose a. 12 Dan me se cut um uxr soj man soj se gaa nanj gaa quij nimn yoo tuvi soj cataj so se vaa taj vaj Diose, man tinuj, man nocoj. Dan me se se gaa nanj tanj xco yoo tuvi soj man Diose s vaa ina ya ma. 13 Cuano nihnj me se nago soj chrej nucuaj man tin soj daj a gii gaa vaa yanj rihaan soj ei. Danj quiyaj soj, se gaa nanj guun nichraj r tin soj quiyaj nana ne chii i a. 14 O se

Hebreos4 catj senana Diose xr maan n cuano ei. Gaa cuno nij so senana Diose me se cuno uun nij so nana yo, ne taj se gn nana yo rihaan nij so a ma. Dan me se nata nii nana yo rihaan nij so, tzaj ne ne cuchuman r nij so daj chihaa mj nana yo a man chuguanj. 3 O se orn n si j amn r niyaj man Diose me nij s caanj quinaraan r ga Diose nanj ei. Inanj danj camii Diose, cataj Diose: Dan me se camaan raj, ne guun ya raj daj quiran nij so, ne yoo cataj u nj se vaa daj chihaa mj se quinarnj r nij so ga u nj a mei, taj Diose a. Ne dan me se gaa na gaa quisj quiyaj Diose chumii nihnj, ne navij suun rihaan Diose, ne cane r Diose a. 4 Ne vaa nana no rihaan danj Diose nana taj xnaanj che gii chi j, ne taj nana yo: Ne gii chi j quinarnj r Diose che yan quisj quiyaj suun Diose nu suun quiyaj suun so a, taj nana yo a. 5 Ne vaa nana taj un, ne: Daj chihaa mj se quinarnj ya r nij so ga u nj a man chuguanj, taj un Diose a. 6 Dan me se ataa taaj nij yuvii catuu quinaraan r ga Diose adonj. Tzaj ne xa nij s aj cuno senana Diose gaa na ne ne cavej r nij so cuno nij so me se daj chihaa mj se quinarnj r nij so ga Diose ma. Dan me se yo me quiran nij so che se ne cavej r nij so cuno nij so nana sa adonj. 7 Che dan cachrn un Diose yo gii canoco yuvii man so, ne cuano nihnj me gii cachrn Diose canoco yuvii man so ei. Ne maan s cunaj David camii senana Diose nana yo nana aj cachrn u nj rihaan yanj

598 nihnj, cataj so: Yaj ro, sese ya catj senana Diose xr soj, ne se naquiyaj nichraj soj nimn soj ma, taj s cunaj David yo a. 8 Ne che se ne quinaraan r nij s cumn gaa na, quiyaj s cunaj Josu ro, che dan me cachn ndoo gii, gaa ne camii s cunaj David che yo gii canoco yuvii man Diose, ne quinaraan r nij yuvii ga Diose adonj. 9 Dan me se neen n se vaa ya uxr vaa gii quinaraan r n si j noco man Diose adonj. 10 O se nij s narnj r ga Diose me se aj quisj quiyaj suun nij so, ne navij suun rihaan nij so ei. Ase vaa quiyaj Diose gaa navij sesuun Diose rihaan Diose ro, danj yaj nij so chuguanj. 11 Che se nano n daj quiyaj n quinaraan r n ga Diose, gaa ne se guun tu m a tuvi n cacun tum nij s cumn gaa na ma. Dan me se ve cuno taran n rihaan Diose adonj. 12 O se vaa ina ya senana Diose adonj. Ne nucuaj uxr yo, ne ase vaa yoo ne espad sihaa nu niha rihaan ro, vaa yo, tzaj ne nuve inanj c do, nee do, me se ane yo ma. O se ane yo ndaa nimn ya n, ne che senana Diose yo ro, uun nucuaj Diose xcaj Diose cuent daj vaa nimn ya n chuguanj. 13 Ne nu nij rasuun vaa yuve ro, ruvi nu nij yo rihaan Diose chuguanj. O se ranga uxr rihaan Diose ei. Ne ruvi nu rasuun niyaj so, ne ya ruvi sa nu rasuun niyaj Diose ei. Ne ve rihaan maan ya Diose ro, me caanj n nago n cuent adonj.

599
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa xrej ata suun nocoo doj ro, danj vaa Jesucrist rihaan n a
14Tzaj

Hebreos4,5 man adonj. Che dan cavee guun ee r nij so ni yaj nij so man nij s ne neen do, man nij s vaj chrej chii i do a. Ne che cacun tum maan nij so ro, 3 che dan ase vaa uta nij so xcuu cacaa rihaan Diose che cacun tum yuvii ro, inanj danj no xcn nij so cuta nij so xcuu cacaa rihaan Diose che cacun tum maan nij so un adonj. 4 Ne taj s une man maan cata suun nocoo yo ma. O se inanj s nacn Diose me s cata suun nocoo adonj. Danj quiran s cunaj Aarn s cane gaa na, ne nacn Diose man so cata so suun nocoo yo gaa na ei. 5 Ne ase vaa quiran s cunaj Aarn ro, danj quiran Jesucrist chuguanj. Ne cune so man maan so se vaa cavi i sa so guun so xrej ata suun nocoo doj ma. O se Diose cune man so, cataj Diose: Tanj m so . Cuano nihnj me se queneen yuvii se vaa tanj m so, qui yj nanj , taj nana no rihaan danj Diose nana camii Diose rihaan Jesucrist a. 6 Ne vaa yo nana un nana camii Diose rihaan Jesucrist, ne nana yo taj se vaa: Xrej m so nu cavii nu caanj a. Dan me se ase vaa xrej cunaj Melquisedec xrej cane gaa na ro, danj vaa man so nanj , taj doj nana no rihaan danj Diose nana camii Diose rihaan Jesucrist a. 7 Dan me se gaa ch Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne cachn niyaj uxr so rihaan Diose se vaa ti nanii Diose man so se cavi so, ne che dan ndaa tavee maan so, ne che se si j arj cochroj ya rihaan Diose me so, che dan cuno ya Diose camii so, 8 ne tani j

ne vaa o xrej sa xrej ata suun nocoo doj nicaj yuunj man n adonj. Ne si j cavii xta doj rihaan rej xta me so, ne Jesucrist tan Diose ya me un so nanj chuguanj. Che dan ni caj raan n tucun noco n ei. 15 O se nuve xrej ne neen daj vaa sayuun ran n me so ma. O se aj neen so daj vaa chrej chii i na rihaan n adonj. Che dan cunuu ee r so man n gaa ninaj n rihaan sayuun adonj. Dan me se ase vaa maan n ro, vaa so, ne ase vaa sayuun na rihaan n ro, danj vaa sayuun cana rihaan so, tzaj ne ne quiyaj so a xco cacun ma. 16 Che se xrej me so che n ro, che dan se cuchuvi n a doj mei. Tananj quinichru n n rihaan chrej sa, gaa ne cavee cunuu ee r Diose man n, ne asa na sayuun rihaan n, ne cavee cata tuva n man so, ne nacaj so man n rihaan sayuun chuguanj. Dan me se ya cunuu ee r Diose man n, ne sese vaa gii quiran n sayuun, ne quiyaj so se luj che n adonj. O se xa nij xrej ata suun nocoo doj xrej une yuvii , tzaj ne ata nij so suun se vaa racuj nij so man yuvii me r cunuu sa rihaan Diose ei. Dan me se racuj nij so man nij yuvii rque yuvii xcuu cacaa rihaan Diose che cacun tum nij yuvii a. 2 Danj yaj nij so, che se nanj yuvii me nij so, ne che dan ne uun nucuaj nij so quiyaj nij so inanj se sa a

Hebreos5,6 ya Diose me so, tzaj ne taj se quiy quinani i so rihaan sayuun a ma. Che sayuun quiran so ro, che dan tananj a nari sa so cuno so adonj. 9 Dan me se guun so s uno nu senana rej, ne che dan guun so s tinanii man taran n si j uno rihaan so rihaan sayuun, ne dan me se cavi i sa n nu cavii nu caanj, quiyaj so ei. 10 Ne guun un so xrej ata suun nocoo doj, quiyaj Diose, ne ase vaa xrej cunaj Melquisedec vaa un so nanj adonj.

600 so nuchruj raa so che rasuun, ne che dan neen so nuchruj raa so me se me se sa do, me se me se nij do, ne xcaj so cuent che nu rasuun yo chuguanj. Che dan se guun r n tucuyn un n nana aj nari n gaa guun chee n canoco n man Jesucrist mei. Tzaj ne yoo tananj guun r n nari n nana chij doj nana cachi in rihaan n canoco sa n man Jesucrist ei. Dan me se aj nari n nana se vaa canicaj nimn n tanj n tucun chii i canoco n asi j rque . Ne aj nari n nana se vaa cuchuman r n ni yaj n man Diose ei. 2 Ne aj nari n nana se vaa cata ne n . Ne aj nari n nana se vaa cuta n raa n raa tin n gaa nago n suun man tin n . Ne aj nari n nana se vaa cunuu ina un nij s cavi . Ne aj nari n nana se vaa cane Diose cacun che yuvii daj quiran yuvii nu cavii nu caanj . 3 Dan me se quisj tucuyn n nana nihnj, ne cachen n tucuyn n nana nocoo doj, sese cavej r Diose quiyaj n danj . 4 O se sese aj xcaj n cuent che senana Diose do, sese aj nicaj n nu nij se sa rqu Diose rihaan n do, sese aj cayn Nimn Diose ga n do, 5 sese aj nari n se vaa taj senana Diose che n do, sese aj neen n suun sa quiyaj suun Diose naquiyaj sa Diose chumii nihnj do, 6 gaa ne sese cunuu ino nimn n ne tanj rmaan n setucuanj Jesucrist, gaa ne daj chihaa mj se guun nucuaj n canicaj un nimn n canoco un n chrej sa a man chuguanj. Maan se s yaj

uxr yo nana me r u nj cataj xnaanj u nj rihaan soj che s cunaj Melquisedec yo, ne sayuun uxr vaa cataj xnaanj u nj nana yo rihaan soj, che se nuve si j niha r cuno rayanj me soj mei. 12 Dan me se guun queee yo noco soj man Jesucrist, ne no xcn soj tucuyn soj senana Jesucrist rihaan tuvi soj, tzaj ne ne guun nucuaj soj quiyaj soj danj man asan. O se achiin o s tucuyn asi j tac senana Diose man soj, r soj, ne che dan ase vaa neej vaa soj, ne neej me se ne neen neej cha neej se ch ma. Tihaj utzii neej nanj adonj. Ne tanga danj vaa soj, ne tihaj ndaa tac senana Diose guun nucuaj soj cuno soj, r soj nanj adonj. 13 Dan me se s utzii too ro, ase vaa neej uun vaa so, ne ataa nari so daj quiyaj so ne cunuu sa so rihaan Diose ei. 14 Ne ase vaa s nocoo s ch nu rasuun sca ro, danj vaa s acaj ndoo cuent, ne tucuyn niganj

11Vaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n xcaj n cuent sa doj che se-nana Jesucrist a

601 danj ro, me r so cavi un tan Diose rihaan rcutze che so, ne me r so canga nacoo yuvii ni yaj yuvii man Jesucrist che so, r so adonj. Dan me se nu yo me r n quiran un Jesucrist, sese guun r n canicaj un nimn n canoco un n man so adonj. 7 O se ase vaa yo vaa n rihaan Diose, ne sese aman uxr maan rihaan yo, ne sese sa uxr avii naa do, cuj do, rihaan yo yo cha nij s quiyaj suun yo yo, ne cavi i sa uxr yo yo, quiyaj Diose ei. 8 Tzaj ne sese quixra uxr coj tanj uun do, tanj yaaa uun do, rihaan yo yo, ne quiran uxr yo yo sayuun, quiyaj Diose, ne cacaa nu yo yo, quiyaj Diose nanj ei. 9 E e r u nj man soj, tinuj, nocoj. Ne nda se nana nucuaj camii u nj rihaan soj nihnj, tzaj ne guun ya r u nj se vaa sa uxr quiyaj soj, ne ya cavi i sa soj, quiyaj Diose ei. 10 O se nuve si j chii i me Diose ma. Si j vaa nica r me Diose, ne yoo cu nu r Diose taran nij suun sa quiyaj suun soj gaa canoco soj man so ei. Ne yoo cu nu r Diose se vaa aran uxr r soj cuno soj nana amii Diose nanj chuguanj. Dan me se quiyaj suun uxr soj racuj soj man nij s sa noco man Diose gaa rque, ne o danj quiyaj ya soj ei. 11 Tzaj ne me uxr r u nj se vaa o yaan guun ya r taran nij tinuj soj se vaa cavi i sa ya uxr soj quiyaj Jesucrist, ne guun niha r soj canoco raan soj man so ndaa se quisi j gii cana un so ei. 12 Ne se gaa rmi i soj ma. Maan se ve xcaj soj cuent daj yaj nij s chumn

Hebreos6 sa r niyaj man Diose, ne ase vaa yaj nij so ro, danj quiyaj un soj, gaa ne cavee chuguanj. Dan me se nij s chumn sa r me se ne ane r nij so ma. O se yoo noco nij so man Jesucrist, gaa ne vaa gii nacaj nij so nu se sa cataj xnaanj Diose se vaa rque Diose man n si j noco man Diose adonj.
Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj Diose gaa cataj xnaanj Diose rihaan s cunaj Abraham daj quiyaj Diose che so a

me se quisj cataj xnaanj Diose rihaan s cunaj Abraham daj quiyaj Diose che so, gaa ne guun r Diose cuta Diose raa yoo s sa ndoo, ne cuchuman r s cunaj Abraham se vaa ya vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan so a. Tzaj ne ne nano Diose yo so ma. Maan se maan Diose cataj se vaa ya danj quiyaj Diose adonj. 14 Dan me se cataj Diose rihaan s cunaj Abraham a: Ya uxr cavi i sa so, qui yj, ne ya uxr xnaanj ndoo nij tan tanij sino so, qui yj nanj taj Diose rihaan s cunaj Abraham a. 15 Ne ya danj quiran s cunaj Abraham, gaa inaj nimn so, yoo noco so man Diose, ne cavii sa uxr ya so, ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan so nanj ei. 16 Dan me se tananj nij yuvii , ne sese guun r yoo so cano tuvi so che o nana, ne cuta so raa o rasuun cami i so, gaa ne cuchuman r tuvi so, quiyaj so chuguanj. Tzaj ne inanj raa yoo rasuun sa doj rihaan maan yuvii uta yuvii adonj. 17 Ne gaa camii Diose ga nij s nacaj

13Dan

Hebreos6,7 nu se sa rque so, ne guun r so cuchuman sa doj r nij so che nana camii so, ne che dan cuta maan ya Diose raa yoo rasuun, camii Diose a. 18 Dan me se asino camii ya Diose, gaa ne cuta Diose raa maan so a. Dan me se quisj vi j nana camii so, ne daj chihaa mj se natun Diose senana so ma. O se ne uun nucuaj Diose amii Diose nana ne ma. Che dan me ndoo r n racuj Diose man n, ne che dan vaa che ndoo cuchuman r n, ne guun ya r n se vaa ya cavi i sa n, ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan n nanj adonj. 19 Ne sese yoo guun ya r n, ne gaa sca nimn n, ne se cuchuvi nimn n ma. O se ya uxr vaa nana amn r n, ne che nana yo cavee quinan n rihaan maan Diose adonj. 20 Dan me se aj taj yaan Jesucrist rihaan n quinan so rihaan Diose quiyaj suun so che n, ne so me s guun xrej ata suun nocoo doj, ne ase vaa s cunaj Melquisedec gaa na ro, danj gaa guee so nu cavii nu caanj adonj.

602 ga so, ne dan me se caanj caran s cunaj Melquisedec man so chrej na nique so, ne ve cataj s cunaj Melquisedec se vaa me r so quiyaj Diose se luj che s cunaj Abraham yo a. 2 Gaa ne xa nij rasuun quiyaj canan Abraham ro, rqu so o rasuun rihaan daj a chi rasuun rihaan Melquisadec, ne diezmo cunaj yo a. Ne sechuvi i s cunaj Melquisedec taj se vaa s nicaj suun rey s yaj inanj se sa me maan so a. Ne s nicaj suun rey ne chuman Salem me un so, ne nana Salem taj se vaa s nicaj suun rey quiyaj cuman dnj yuvii me so, taj nana yo a. 3 Ne xa so, tzaj ne taj rej so taj nii so taj tuvi so taj ma. Ne taj gii cangaa so, ne taj gii cavi so do a ma. Dan me se ase vaa maan tan Diose vaa so, gaa guun so, ne xrej guun so nu cavii nu caanj nanj adonj. 4 Dan me se xa s cunaj Abraham, tzaj ne xi i taran n si j israelit me so, ne rqu so diezmo rihaan s cunaj Melquisedec che nij rasuun quiyaj canan maan so adonj. Che dan me xcaj soj cuent daj si j me s cunaj Melquisedec yo, se vaa si j sa uxr me so nanj ei. 5 Dan me se xa nij tan tanij sino s cunaj Lev, tzaj ne cune Diose man nij so guun nij so xrej che nij yuvii israelit ei. Ne anj nij so diezmo man nij s israelit, ndaa vaa taj setucuanj Moiss yo adonj. Ne ase vaa tin nij yuvii israelit vaa nij so, che se tan tanij sino s cunaj Abraham me nij so ga yo nij yuvii israelit adonj. 6 Tzaj ne nuve tuvi nij so me s cunaj Melquisedec ma. Tzaj ne so

Dan me se xa xrej cunaj Melquisedec, tzaj ne s nicaj suun rey guun chij rihaan chuman cunaj Salem me so, ne xrej me un so rihaan Diose s nicu n xta adonj. Gaa nanicaj s cunaj Abraham na nique so gaa quisj quiyaj canan so man yo nij s nicaj suun rey s cunu

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa xrej cunaj Melquisedec vaa Jesucrist, ne xrej sa uxr me Jesucrist che n a

603 me s canj diezmo man s cunaj Abraham chuguanj. Ne nda se si j cavi i sa quiyaj maan Diose me s cunaj Abraham, tzaj ne cuno so senana s cunaj Melquisedec se vaa quiyaj Diose se luj che so adonj. 7 Dan me se neen taran n se vaa s amii nana sa se vaa quiyaj Diose se luj che tuvi ro, so me s ata suun nocoo doj rihaan tuvi so s uno nana sa yo adonj. Che dan me si j ata suun nocoo doj me s cunaj Melquisedec rihaan s cunaj Abraham adonj. 8 Ne xa nij tan tanij sino s cunaj Lev, tzaj ne anj nij so diezmo man yuvii , tzaj ne nanj yuvii me nij so, ne vaa gii cavi nij so ei. Ne xa s cunaj Melquisedec, tzaj ne danj Diose taj se vaa yoo vaa ina so nanj adonj. 9 Ne nda se anj nij tan tanij sino Lev diezmo man yuvii , tzaj ne vaa che cataj n se vaa gaa rqu Abraham diezmo rihaan s cunaj Melquisedec, gaa ne rqu maan nij so diezmo un rihaan s cunaj Melquisedec adonj. 10 O se nicaj Abraham semilla guun nij tan tanij sino Lev gaa nari tuvi so ga s cunaj Melquisedec adonj. 11 Dan me se nij tan tanij sino s cunaj Lev ro, tan tanij sino s cunaj Aarn me nij so, ne tucuyn nij so setucuanj Moiss rihaan nij yuvii israelit, tzaj ne ne quisi j guun sa inanj nij yuvii israelit, quiyaj nij so ma. O se danj Diose taj se vaa ase vaa s cunaj Melquisedec ro, danj gaa yo xrej cune Diose, tzaj ne nuve tuvi s cunaj Aarn me xrej naca yo a. 12 Ne che se nuu ino doj xrej,

Hebreos7 che dan nuu ino tucun tucuyn xrej yo rihaan nij yuvii , ne canoco nij yuvii yo yo tucun yo adonj. 13 Ne danj Diose taj se vaa xrej naca yo ro, me tuvi yo xne nij yuvii israelit, ne taj tuvi nij so guun xrej rihaan Diose gaa rque ma. 14 O se s ni j raa man n ro, so me yoo tan tanij sino s cunaj Jud, ne ne cataj Moiss se vaa guun tan tanij sino s cunaj Jud yo o xrej canicu n rihaan Diose gaa rque ma. 15 Dan me se ase vaa s cunaj Melquisedec vaa yo xrej naca yo adonj. Ne che dan ya uxr ino doj vaa tucun noco n, quiyaj so adonj. 16 Ne yo xrej naca yo, tzaj ne nuve chee setucuanj yuvii uun me guun so xrej ma. O se ase vaa maan yuvii vaa tucun noco maan yuvii , ne che dan vaa gii quinavi j tucun noco nij yuvii nanj chuguanj. Tzaj ne xa xrej naca yo, tzaj ne guun nucuaj so gaa ina so nu cavii nu caanj, ne daj chihaa mj se navij xrej yo man adonj. 17 O se danj Diose taj: Xrej m so nu cavii nu caanj a. Dan me se ase vaa xrej cunaj Melquisedec xrej cane gaa na ro, danj vaa man so , taj danj Diose a. 18 Dan me se taj se uun tucun nga yo a ma. Ne ne guun nucuaj yo racuj yo man yuvii a man chuguanj. Che dan quinavij tucun nga yo, quiyaj Diose nanj adonj. 19 O se taj vaj a doj rasuun cunuu sa quiyaj setucuanj Moiss ma. Dan me se navij tucun nga, ne yo tucun sa naca noco n cuano, ne guun ya r n se vaa cavi i sa n, quiyaj

Hebreos7,8 tucun naca yo adonj. O se che tucun naca yo quiyaj cavee cuchi maan n rihaan Diose adonj. 20-21 Ne xa nij tan tanij sino s cunaj Lev, tzaj ne taj raa a rasuun cuta Diose gaa cune Diose man nij so a ma. Tzaj ne xa Jesucrist me se vaa se cuta Diose raa gaa cune Diose man so adonj. Dan me se danj Diose taj: Cuta s ni j raa man n raa maan so, ne daj chihaa mj se nanicaj senana so, quiyaj so ma. Dan me se cataj so se vaa xrej gun so nu cavii nu caanj a, taj danj Diose a. Ne che se cuta Diose raa maan so ro, 22 che dan neen ya n se vaa sa doj vaa tucun noco n sese si j noco man Jesucrist me n, ne sa doj quiyaj Diose che n adonj. 23 Ne nij tan tanij sino s cunaj Lev ro, yuvii cavi vaa gii me nij so, ne che dan a nij so se cayn guun xrej nu cavii nu caanj ma. Che dan aj cayn queee nij so a. 24 Tzaj ne Jesucrist me se daj chihaa mj se cavi so ma. Che dan orn so me xrej quiyaj suun rihaan Diose che n nu cavii nu caanj adonj. Se gaa yo xrej rihaan so ma. 25 Dan me se yoo vaa ina so, ne cachi nj niyaj so rihaan Diose che n nu cavii nu caanj ei. Che dan nu n si j cuchi rihaan Diose che so me se guun nucuaj so ti nanii so man n rihaan sayuun nu cavii nu caanj adonj. 26 Dan me se vaa che ndoo guun so xrej ata suun nocoo doj che n adonj. O se s guee ya me so, ne taj vaj a doj cacun tum so ma. O se s sa inanj nimn me so, ne

604 gan uxr yn so ga n si j tum cacun nanj adonj. Dan me se xta doj yn so rihaan nu rej xta ei. 27 Ne nij xrej ata suun nocoo doj man rihaan chumii nihnj ro, o o gii n xcn nij so caxri i yaan nij so xcuu rihaan Diose che cacun tum maan nij so asino yaan, gaa ne caxri i yaan un nij so xcuu rihaan Diose che cacun tum nij yuvii nanj chuguanj. Tzaj ne Jesucrist me se ne n xcn so quiyaj so danj ma. O se xa so, tzaj ne can nimn maan so cavi so che cacun tum n nanj adonj. Taj che cavi un so che n ma. 28 Ne setucuanj Moiss taj se vaa cune yuvii man nanj yuvii cayn nij yuvii xrej, ne che dan nanj s tum cacun me nij xrej yo nanj adonj. Tzaj ne quinavij tucun nga yo, gaa ne cuta Diose raa maan Diose, ne cune Diose man tan Diose, ne s sa inanj me so nu cavii nu caanj nanj adonj.

Dan me se nihnj me nana nocoo doj rihaan taran nij nana cataj xnaanj u nj rihaan soj nihnj, ne nana nihnj taj se vaa sa inanj vaa Jesucrist s guun xrej ata suun nocoo doj xrej yaj suun rihaan Diose che n ei. Ne rej xta yn so rej nuva Diose, 2 ne yaj suun so rihaan Diose r ve ne rej xta, ne nuve o ve cune yuvii uun me ve yo ma. O se ve cune maan s ni j raa man n me ve yo adonj. 3 O se nij xrej ata suun nocoo doj man rihaan chumii

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa doj vaa se-tucuanj Jesucrist rihaan se-tucuanj Moiss a

605 nihnj ro, no xcn nij so rque nij so rasuun do, xcuu cacaa do, rihaan Diose adonj. Che dan me nij so xrej ei. Che dan no xcn Jesucrist rque un so yoo rasuun rihaan Diose ei. 4 Dan me se nuve xrej man rihaan chumii nihnj me Jesucrist ma. O se sese si j man rihaan chumii nihnj me Jesucrist, ne taj che guun so xrej ma. Maan se rihaan chumii nihnj man xrej rqu rasuun rihaan Diose ndaa vaa taj Moiss nanj ei. 5 Ne nij xrej man rihaan chumii nihnj ro, ne yaj suun nij so ga maan nij rasuun man rej xta ma. Maan se ase vaa se tinanga uun do, ase vaa secachu n nij rasuun man rej xta do, vaa suun yaj suun nij so nanj adonj. Che dan me asi j cane Diose suun rihaan s cunaj Moiss cune so ve mant xi j ve navi j nij yuvii israelit rihaan Diose, ne nago so chrej rihaan Moiss daj quiyaj so, cataj so: Xcaj so cuent se vaa ase vaa ve tihan u nj rihaan so raa quij ro, danj gaa guee ve cune so taj Diose rihaan Moiss a. 6 Tzaj ne cuano ro, sa doj vaa tucun noco n gaa yaj suun n rihaan Diose a. O se sa uxr doj vaa s tucuyn rihaan n daj quiyaj n ne cavi i sa n rihaan Diose, ne gaa cune Diose man so, ne cataj xnaanj Diose rihaan n se vaa sa doj quiyaj Diose ga n rihaan nij s cumn gaa na a. 7 O se sese inanj sa uxr vaa nana cataj xnaanj Diose rihaan Moiss, ne taj che cataj xnaanj Diose yo nana che n ma. Tzaj ne cataj Diose se vaa cami i Diose yo nana ei. 8 Dan

Hebreos8 me se cuta Diose cacun xr nij s man gaa na, cataj Diose se vaa vaa yo nana cachiin un rihaan nij so, cataj Diose: Ni yaj so na gii, taj s ni j raa man n ne cataj xnaanj naca u nj rihaan nij tan tanij sino s cunaj Israel do, rihaan nij tan tanij sino s cunaj Jud do, daj quiyaj nij so, ne cavi i sa nij so rihanj . 9 Ne ino doj gaa nana naca yo ga nana cataj xnaanj u nj rihaan xi i nij so si j cumn gaa na, gaa quitaaa u nj raa nij so, ne quirii u nj man nij so Egipt a. Tzaj ne tanj xco nij so nana yo, gaa ne nanj raa nij so nanj adonj taj s ni j raa man n a. 10 Dan me se ino doj gaa nana naca yo nana tucuyonj rihaan nij tan tanij sino s cunaj Israel asa quisj gii yo adonj taj s ni j raa man n a. O se canej u nj senanaj nimn nij so, ne queneen maan nij so daj me r u nj quiyaj nij so adonj. Ne gun u nj Diose canoco nij so, ne guun nij so yuvii cutum u nj adonj. 11 Ne se tucuyn nij so rihaan tuvi nij so do, rihaan tin nij so do, daj quiyaj nij so canoco nij so manj a ma. Se cataj nij so: Xcaj so cuent che Diose vi j, se cataj nij so ma. O se queneen cunudanj nij so manj nanj adonj. Dan me se queneen s cuni j do, queneen s chij doj do, manj nanj adonj. Queneen cunudanj nij so manj, 12 che se cunuu ee raj man nij so, ne se quiyj sayuun man nij so che cacun tum nij so a ma. Quinavi j cacun taj xr nij so, qui yj nanj adonj taj Diose a.

Hebreos8,9 danj camii Diose che nana naca yo, ne che dan neen n se vaa guun nga nana cataj xnaanj so rihaan s cunaj Moiss, ne che dan taj se uun senana Moiss yo a ma. Nichru n navi j nana nga yo nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa cunuu sa nee man nij yuvii israelit rihaan Diose quiyaj ton man xcuu ro, danj vaa cunuu sa nimn n rihaan Diose, quiyaj ton man Jesucrist a
13Ve

606 maan coj rihaan me yo, ne xn chruun var yo ro, naj yahij no senana Diose nana guun r Diose cuno nij s israelit a. 5 Ne xr chrn guee yo ro, t vi j aga, ne ase vaa semoz Diose ro, danj vaa curuvi roj aga yo, ne querubines cunaj roj aga yo a. Dan me se t roj aga yo che Diose, ne carn xc roj yo man chrn guee yo, ne rej xr chrn guee yo ro, me rej tinavij Diose cacun che yuvii a. Tzaj ne se nataj doj che rasuun yo cuano a mei. 6 Dan me se nu nij rasuun yo mn rque roj ve yo a. Ne daj a gii atj nij xrej r ve rej guee yo, yaj suun nij xrej rihaan Diose che nij yuvii a. 7 Tzaj ne rque ve rej guee doj yo ro, orn gii rque o yo atj xrej ata suun nocoo doj r ve yo nanj adonj. Ne dan me se rej guee doj yo me se inanj ton nicaj xrej atj xrej rej yo adonj. Ne ton yo me se yo me ton che cacun tum maan xrej do, che cacun quiyaj nij yuvii gaa ne xcaj nij yuvii cuent se vaa cacun me se vaa quiyaj nij so do adonj. 8 Inanj danj vaa tucun tihaan Nimn Diose a. Dan me se yoo ne ve cunaj rej guee yo, ne che dan ne n xcn yuvii catuu yuvii rej guee doj yo ma. 9 Ne ase vaa rej guee ro, vaa yo yaj adonj. Dan me se se cunuu sa inanj yuvii rihaan Diose quiyaj rej guee yo ma. Ne yo yaj me se rqu yuvii rasuun do, xcuu cacaa do, rihaan Diose, tzaj ne taj se quiy cunuu sa inanj nimn yuvii rihaan Diose quiyaj rasuun yo a ma. 10 Maan se ase vaa tucun noco yuvii che se

Dan me se gaa camii Diose rihaan Moiss asino yaan, ne cataj xnaanj Diose daj quiyaj nij yuvii israelit gaa navj nij so rihaan Diose, ne cataj xnaanj Diose daj gaa ve guee cune nij yuvii israelit rihaan chumii nihnj a. 2 Dan me se cune nij yuvii israelit ve ne rihaan tuvi ve, ne r ve yo ro, nu aga taj aga yaan do, chruun mes cuta nii rachrn rihaan Diose do, ne ve cunaj rej guee me ve yo a. 3 Ne vaa yoo yatzj cortin canoco rej xco rej guee yo, ne rej xco yatzj cortin yo ne yo ve cunaj rej guee doj a. 4 Ne r ve rej guee doj yo nicun aga or m, ne aga cacaa squ rihaan Diose me aga or m tuvee ndoo yo a. Ne vaa sechru nj Diose chrn guee, ne chrn quiyaj s cunaj Moiss gaa camii Diose senana Diose rihaan so me yo a. Ne nu xr chrn yo n aga or m a. Ne rque chrn yo ro, nu xruj or, ne rque xruj or cunu se ch cunaj man a. Ne xn xruj or yo ro, naj xrn s cunaj Aarn chruun var, ne chruun xra

607 ch yuvii do, che se o yuvii do, che daj yaj yuvii naya yuvii do, vaa tucun che rasuun rque yuvii rihaan Diose nanj . Dan me se tucun noco yuvii man yaj me tucun yo, ne taj xnaanj nana yo rihaan yuvii daj quiyaj yuvii ne cunuu sa nee man yuvii rihaan Diose adonj. Tzaj ne asa quisj nari yuvii tucun naca cuchruj Diose, gaa ne ino uxr quiyaj nij yuvii canoco nij yuvii Diose ei. 11 Dan me se guun Jesucrist xrej ata suun nocoo doj, ne cavii sa uxr n, quiyaj so, ne yaj suun so yo rej guee, tzaj ne nuve ve cune yuvii rihaan chumii nihnj me yo rej guee yo ma. 12 Ne orn uun catj so r rej guee yo, ne yuun chee navij cacun tum n nu cavii nu caanj, quiyaj so nanj adonj. Tzaj ne nuve nanj ton man tana do, ton man scj leej do, me nicaj so ma. Maan se ton man maan ya so nicaj so gaa catj so rihaan Diose, ne quiyaj canan ya so nanj adonj. 13 Dan me se sese ton man tana do, ton man scj tor do, yaj man nij scj vac cacaa do, taman xrej man nij yuvii , ne cunuu sa nee man nij yuvii yo rihaan Diose, 14 gaa ne t a ton man Jesucrist, ne sa doj vaa yo rihaan nu nij rasuun yo nanj chuguanj. Dan me se taj a doj cacun tum Jesucrist ma. O se cayn Nimn Diose ga so, ne che dan rqu so man maan so rihaan Diose chuguanj. Che dan me doj a cunuu sa nimn n, quiyaj ton man Jesucrist, ne quinavi j cacun tum n che se chii i quiyaj n asi j rque doj a. O se daj chihaa mj

Hebreos9 se cavii sa n, quiyaj maan n ma. Maan se cavi uun n, quiyaj maan n nanj ei. Tananj un, ne taj che quiyaj n se vaa yaj n nu na mei. Maan se yaj ro, quiyaj n nu rasuun rej rihaan n, ne canoco inanj n man Diose s vaa ina yaj ei. 15 Dan me se Jesucrist me se cavi so che rej queneen so se vaa ne guun nucuaj yuvii canoco nij yuvii nu tucun cataj xnaanj Diose asino yaan rihaan s cunaj Moiss chuguanj. Che dan Jesucrist me s narqu tucun naca che n, cataj xnaanj so nana naca rihaan n daj quiyaj n, cavi i sa n rihaan Diose a. Che dan n si j canacn Diose man ro, nacaj n nu se sa cataj xnaanj Diose se vaa rque so rihaan n nu cavii nu caanj ei. 16 Dan me se sese vaa siyaj yoo so rasuun guun siyaj yo yuvii , ne asa cavi so, ne asino yaan cavi so, gaa ne guun ya r yuvii se vaa cavi so, gaa ne cavee guun rasuun yo siyaj yo yuvii yo adonj. 17 O se asa quisj cavi yoo so, gaa ne quisi j ya nu senana so che siyaj so ei. Tzaj ne se guun qui taaa yuvii siyaj yoo so sese ataa cavi so mei. 18 Che dan gaa cataj xnaanj Diose asino yaan rihaan s cunaj Moiss daj quiyaj nij yuvii israelit cavi i sa nij so rihaan Diose, ne vaa xcuu cavi che nana yo nana cataj xnaanj Diose, ne dan me se che ton cayanj man xcuu yo ro, che dan quisj ya nu senana Diose che nij yuvii yo adonj. 19 Dan me se gaa quisj cataj xnaanj s cunaj Moiss rihaan nij yuvii nu nana me r

Hebreos9,10 Diose cuno nij yuvii , gaa ne nicaj so ton man scj leej nicaj so na nicaj so cachij matzinj cachij maree nicaj so coj cunaj hisopo nicaj so, gaa ne taman so ton yo rihaan yanj no senana Diose do, rihaan taran nij yuvii do adonj. 20 Ne cataj xnaanj so rihaan nij yuvii a: Che ton nihnj quisi j ya nu nij nana cataj xnaanj Diose rihaan n daj quiyaj n cavi i sa n rihaan Diose adonj taj Moiss rihaan nij yuvii a. 21 Gaa ne taman un so ton yo rihaan ve mant guee do, rihaan nu nij rasuun rsuun nij xrej gaa navj nij xrej rihaan Diose do a. 22 Dan me se inanj ton me se vaa achiin che rej nahuun sa queee uxr rasuun rihaan Diose, taj setucuanj Moiss a. Ne sese nuvi ton, ne se carj xnaa Diose ni yaj Diose cacun tum yuvii ma. 23 Dan me se xa nij rasuun taman Moiss ton rihaan, tzaj ne ase vaa nij rasuun man rej xta rej nicu n Diose vaa nij rasuun yo, ne achiin ton che rej cunuu sa nij rasuun yo rihaan Diose, ne che dan avi xcuu, yaj Moiss chuguanj. Tzaj ne sa uxr doj vaa maan nij rasuun man rej xta rihaan nij rasuun man rihaan chumii nihnj, ne che dan achiin se sa doj rihaan ton man xcuu yan cunuu sa nij rasuun man rej xta rej catuu n rihaan Diose ei. 24 Dan me se maan Jesucrist me s rqu ton man maan so, che rej cunuu sa nij rasuun man rej xta che n ei. O se nuve rej guee nuu r ve cune maan yuvii me rej catj Jesucrist ma. O se rej guee man rihaan chumii nihnj

608 ro, ase vaa rej nicu n maan Diose rej xta vaa yo, tzaj ne nuve ya ya rej nicu n Diose me yo ma. Tzaj ne yaj me se catj maan Jesucrist rej xta yo, ne cuano nicun so rihaan maan Diose, ne achn niyaj so rihaan Diose che n adonj. 25 Tzaj ne se quiyaj so ndaa vaa yaj nij xrej ata suun nocoo doj man rihaan chumii nihnj ma. Nij xrej me se nicaj nij xrej ton man xcuu atj nij xrej r rej guee doj yo daj a yo adonj. Tzaj ne ne cachi in niganj rque Jesucrist ton man maan so rihaan Diose man adonj. 26 O se sese vaa che quiyaj so danj, ne no xcn so queee ndoo quiran so sayuun asi j gaa quiyaj Diose chumii nihnj ndaa cuano adonj. Tzaj ne yaj ro, nichru n quinavi j chumii nihnj, ne ndaa yaj cana Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne orn uun cavi so che n, ne navij nu cacun tum n nanj adonj. 27 Dan me se neen n daj quiran o o n si j man rihaan chumii nihnj, ne dan me se neen n se vaa orn uun cavi o o n, gaa ne canicu n n rihaan Diose, ne cane so cacun che n nanj adonj. 28 Ne dan me se che se or n uun cavi Jesucrist, ne tinavij so cacun tum queee yuvii ro, vaa gii cana un so rihaan chumii nihnj ei. Tzaj ne nuve chee rej cavi un so che cacun tum yuvii me cana so ma. O se cana so, ne n si j navi j ndoo man so ro, cavi i sa n rihaan Diose, quiyaj so adonj. O se ase vaa nij se sa queneen n rej xraj vaa setucuanj Moiss, tzaj ne nuve

10

609 maan nij se sa yo me tucun yo ma. O se ticavi nii man xcuu, ne rqu nii xcuu yo rihaan Diose, ne inanj danj yaj nii o yo o yo nanj adonj. Dan me se taj gii yoo cunuu sa ya nij s rqu rasuun yo rihaan Diose ma. 2 Dan me se xnj cacun xr nij s rqu xcuu rihaan Diose, tzaj ne queneen un nij so se vaa vaa doj cacun tum un nij so, ne che dan se cane r nij so ga suun rqu xcuu cavi rihaan Diose a ma. 3 Dan me se che xcuu cavi rqu nij so rihaan Diose ro, che dan o yo o yo me se ne quiniyon nij so se vaa si j tum ya cacun me nij so a man adonj. 4 O se taj se qui y quinavi j cacun tum yuvii quiyaj ton man scj tor do, ton man tana do a ma. 5 Che dan cana Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne camii so rihaan Diose, cataj so: Taj se uun xcuu rque nij yuvii cavi rihaan so a ma. Taj se uun nu nij rasuun rque yuvii rihaan so a ma. Tzaj ne nee manj ro, vaa se uun rihaan so, ne che dan quiy so nee manj adonj. 6 Dan me se ne niha r so niyaj so xcuu acaa che cacun ma. 7 Dan me se cataj u nj: Ve u nj nicun rihaan so na. Rihaan dn so yanj libr n nana amii che u nj, se vaa qui y u nj nu se vaa me r so qui yj, Ataj, taj u nj rihaan so a taj nana camii Jesucrist rihaan Diose nana no rihaan danj Diose a. 8 Dan me se cataj so se vaa xcuu rqu yuvii rihaan Diose do, n rqu yuvii rihaan Diose do, xcuu acaa do, xcuu avi che cacun do, ne achiin rihaan Diose ma. Ne ne

Hebreos10 niha r Diose ni yaj Diose rasuun yo a man adonj. Ne nanj rasuun yo me se rqu nij s noco setucuanj Moiss rihaan Diose nanj adonj. 9 Gaa ne cataj un so a: Ve u nj nicun rihaan so, na qui y u nj nu se vaa me r so qui yj taj un so a. Ve dan me tinavij so tucun nga yo, ne vaa tucun naca cuchruj so canoco n a. 10 Ne che se yuun chee nago Jesucrist man maan so rihaan Diose ndaa vaa guun r Diose quiyaj so ro, che dan aj cunuu sa n rihaan Diose adonj. 11 Ne xa taran nij xrej, tzaj ne yoo nicun nij so yaj suun nij so rihaan Diose daj a gii, ne nanj xcuu do, n do, rqu nij so rihaan Diose, tzaj ne taj se qui y xnee cacun xr yuvii quiyaj rasuun yo ma. 12 Tzaj ne Jesucrist me se orn uun cavej so cavi so che nij yuvii , ne yuun cavi so che nu cacun ata nij yuvii nanj adonj. Dan me se rqu maan so man so rihaan Diose che nu cacun tum yuvii , gaa ne caanj cayn so xn Diose rej nuva Diose ei. 13 Ne cuano nihnj me se navi j uun Jesucrist ndaa se quiyaj canan Diose rihaan taran nij s taj riyunj man Jesucrist, gaa ne quiri i tanga Jesucrist rihaan taran nij so adonj. 14 O se orn uun nago so man maan so rihaan Diose, ne che dan yoo cunuu sa nij s sa noco man Diose nu cavii nu caanj ei. 15 Ne maan Nimn Diose taj xnaanj un rihaan n daj quiran n ei. Asino yaan cataj so: 16 Dan me se ino doj gaa nana naca yo nana tucuyn u nj rihaan

Hebreos10 nij so asa quisj gii yo adonj. O se canej u nj xrej u nj nimn nij so, ne cachron u nj letr nana yo c raa nij so daj quiyaj nij so, ne queneen maan nij so quiyaj nij so rasuun sa adonj taj s ni j raa man n a. 17 Gaa ne cataj un so: Ne gej nu cacun tum nij so xr nij so, qui yj taj un Nimn Diose a. 18 Ne che se aj carj xnaa Diose che cacun tum n ro, che dan cane r n ga suun rqu rasuun rihaan Diose che cacun nanj adonj.

610 nanj chuguanj. Ne cata ne n rque na sa, ne cunuu sa ya nee man n nanj adonj. 23 Ne yoo cuchuman r n se vaa ya cavi i sa n, ne se guun vi j r n daj chihaa mj mei. O se vaa che gaa nucuaj r n man s cataj se vaa sa quiyaj so che n . 24 Ne xcaj n cuent che tin n daj quiyaj n ne sa doj cunuu ee r nij tin n man tuvi so, ne doj a quiyaj suun nij tin n suun sa che Diose a. 25 Ne se tanj n tucun nuu chre n ga tin n ma. O se vaa yuvii ne noco tucun yo, tzaj ne no xcn soj nago soj chrej nucuaj man tin soj gaa nuu chre soj ei. Ne yaj ro, me se doj a cunuu chre soj, che yan neen soj se vaa nichru n quisi j gii cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj nanj adonj. 26 O se sese aj canoco n nana ya nana nari n, gaa ne sese quiri i nimn n quiyaj n cacun, ne taj vaj yo se vaa quiyaj n gaa ne caraa xnaa Diose un che cacun tum n a ma. 27 Dan me se nique n, ne vaa gii cane Diose cacun che n, ne gaa yoo yaan, ne guun niha uxr r yaan yo cha yaan yo man nij s taj riyunj man Diose nanj adonj. 28 Xa nij s noco setucuanj Moiss, tzaj ne sese yaj o tuvi nij so cacun, ne sese vaa vi j vanuj s queneen se vaa yaj so cacun, ne se cunuu ee r nii man so a ma. Maan se avi so cuaj, yaj nii nanj . 29 Ne nij uxr doj gaa sayuun quiran s taj riyunj man maan tan Diose adonj. O se ton man Jesucrist ro, quiyaj cunuu sa n rihaan Diose ne yoo canoco n

me se che se cayanj ton man Jesucrist ro, che dan taj che cuchuvi n catuu n r rej guee xta a ma. Dan me se taj che cuchuvi n canicu n n rihaan maan Diose, man tinuj, man nocoj. 20 O se cavi nee man Jesucrist, ne inanj danj canj so chrej naca rihaan n catuu n rihaan Diose, ne gaa ina n rihaan Diose nanj adonj. 21 Ne xrej sa uxr me un Jesucrist che n si j noco man Diose nanj ei. 22 Che dan no xcn n cuchi n rihaan Diose, ne che se amn r n niyaj n man Jesucrist, che dan guun ya uxr r n se vaa cavee canoco sa n man Diose, ne o cuyaan gaa r taran n ei. Dan me se o cuyaan gaa r taran n, che yan quisj nan r n che cacun tum n, ne cunuu sa ya nimn n, quiyaj n, gaa canoco n man Jesucrist

19Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n canoco raan n man Diose a

611 chrej sa cuchruj Diose che n ei. Tzaj ne taj yuvee n ton yo, r nij s tanj xco senana Jesucrist a ma. Ne quij amii nij so rihaan Nimn Diose s quiyaj ndoo se luj che n ei. 30 O se aj neen n daj camii Diose, cataj Diose: U nj me s no xcn quiyaj sayuun man yuvii tum cacun a. Ya naruvee u nj nu che se vaa quiyaj nij so rihaan chumii nanj taj Diose a. Ne taj un Diose: U nj si j ni j raa man soj ro, canej cacun che soj si j noco manj adonj taj un Diose a. 31 Dan me se cuchuvi ndoo vaa me se vaa quiran nij s tanj raa Diose vaa ina ya adonj. 32 Dan me se cu nu r soj daj quiyaj soj gaa guun chee soj canoco soj man Jesucrist ei. Dan me se gaa guun chee soj canoco soj man Jesucrist, ne s xcaj cuent me soj, ne guun nucuaj soj quiran soj sayuun, ne yoo raan canoco soj man Jesucrist chuguanj. 33 Ne queneen yuvii daj si j me soj, ne nachri nij yuvii niyaj nij yuvii man soj, ne quiyaj nij yuvii sayuun man soj, ne guun tuvi soj ga yo nij s ran sayuun yo a. 34 O se cunuu ee r soj man tin soj nij s ni j taga, ne guun niha r soj niyaj soj se vaa canj yuvii siyaj soj che se si j noco man Jesucrist me soj a. O se neen soj se vaa sa doj vaa siyaj soj rasuun nicaj soj rej xta, ne rasuun yo me se daj chihaa mj se quinavij rasuun yo a man adonj. 35 Dan me se se gaa cuchuvi soj canoco soj man Jesucrist, ne se

Hebreos10,11 cane r soj ma. Ne o ve danj gaa r soj nu cavii nu caanj ei. Che yan an nucuaj nimn soj ro, vaa gii, ne nocoo ya vaa rasuun quiri soj ei. 36 O se vaa che gaa inaj nimn soj, ne yoo quiyaj soj se vaa me r Diose quiyaj soj, ne vaa gii nacaj soj nu se vaa cataj Diose nacaj soj chuguanj. 37 Dan me se danj Diose taj se vaa nichru n cana s cana, ne se guun raan so ma. 38 Ne s sa rihaan Diose ro, maan che se amn r so ro, che dan yoo cayn so ga Diose adonj. Tzaj ne sese canicaj so rej xco so, ne se gaa niha r Diose queneen Diose man so a ma, taj danj Diose a. 39 Tzaj ne nuve si j anicaj rmaan rej xco me n ma. Che dan se quiri n ma. O se si j nucuaj r man Diose me n, ne che dan quinani i nimn n rihaan sayuun adonj.

11

Vaa se ne ruvi niyaj yuvii , tzaj ne guun ya r n se vaa ya vaa nu nij rasuun yo ei. Tzaj ne orn n si j amn r niyaj man Diose me nij s amn r se vaa ya vaa nu nij rasuun yo chuguanj. 2 Ne nij s man gaa na ro, amn r nij so niyaj nij so Diose, ne che dan gaa na cataj Diose se vaa s sa me nij so ei. 3 Xa maan n, tzaj ne che se amn r n niyaj n Diose ro, che dan xcaj n cuent se vaa camii Diose, gaa ne guun nu nij chumii , quiyaj so adonj. Dan me se nicaj Diose rasuun ne ruvi, ne

Nana nihnj taj xnaanj daj yaj s amn r niyaj man Diose a

Hebreos11 quiyaj Diose nu rasuun ruvi niyaj n adonj. 4 Xa s cunaj Abel, tzaj ne che se cuchumn r so niyaj so Diose ro, che dan sa doj vaa se rqu so rihaan Diose, ne tin so Can me se nij doj vaa rasuun rqu so man Diose adonj. Che dan cataj Diose se vaa sa vaa nimn s cunaj Abel, niyaj Diose che nij rasuun rqu s cunaj Abel rihaan Diose a. Dan me se che se cuchumn r so niyaj so Diose ro, che dan yaj taj xnaanj yuvii che so daj quiyaj so gaa na nanj adonj. 5 Xa s cunaj Enoc, tzaj ne che se cuchumn ndoo r so niyaj so Diose ro, che dan vaa ina so cavii so caanj so rej xta rej yanj Diose, ne ne cavej r Diose cavi so ma. Dan me se nano ndoo nii man so, tzaj ne ne nari nii man so a ma. Maan se naxcaj nu Diose man so caanj so rej xta nanj adonj. O se gaa ataa cavi i so rej xta, ne cataj xnaanj Diose che so se vaa guun niha uxr r Diose niyaj Diose man so, che se s sa guun so rihaan Diose ei. 6 Tzaj ne s ne amn r niyaj man Diose ro, daj chihaa mj se guun niha r Diose ni yaj Diose man so a ma. O se s me r cuchi rihaan Diose ro, no xcn so cuchuman r so se vaa ya vaa Diose, ne vaa che cuchuman r so se vaa naruvee maan Diose rihaan nij s nano ya man Diose ei. 7 Dan me se s cunaj No, tzaj ne che se cuchumn ndoo r so niyaj so Diose ro, che dan, nda se ataa queneen so daj gaa sayuun quiyaj Diose man chumii nihnj,

612 tzaj ne maan che se ve cuno so nana cataj xnaanj Diose rihaan so, ne che dan quiyaj so rihoo xi j ch rihaan na, ne che dan me quinanii nij tuvi nij so rihaan sayuun yo adonj. Ne maan che se cuchumn ya r so niyaj so Diose, che dan cuta so cacun ya xr nij yuvii man rihaan chumii se vaa ne cavej r nij yuvii cuno nij yuvii senana Diose, ne guun maan so s sa niyaj Diose adonj. 8 Dan me se s cunaj Abraham un me se che se cuchumn ndoo r so niyaj so Diose ro, che dan cuno so rihaan Diose gaa canacn Diose man so, ne cavii so caanj so rej rque Diose yo guun tooj so vaa gii a. Dan me se a doj ne queneen so me rej cuchi so, tzaj ne ne guun vi j r so ma. Maan se cavii so caanj so adonj. 9 Dan me se maan che se cuchumn r so niyaj so Diose ro, che dan cavii so chihn so caanj so rej cataj xnaanj Diose se vaa guun tooj so ei. Ne gaa cuchi so yo yo, ne tooj yo yuvii me yo yo, tzaj ne ve danj quinj s cunaj Abraham yo, ne cuta so ve mant, ne yn so ga tan so s cunaj Isaac do, tanij sino so s cunaj Jacob do a. Taran nij so me s guun tooj yo, cataj Diose rihaan s cunaj Abraham a. 10 Danj quiyaj s cunaj Abraham, cuno so rihaan Diose, che se si j navi j ndoo cayn yo chuman nocoo chuman naj rej xta me so a. Ne nuve ve mant uun me chuman yo ma. O se raan ndoo vaa tac nu ve naj chuman yo ei. O se maan Diose cuchruj chuman yo,

613 ne maan Diose quiyaj nu chuman yo adonj. 11 Dan me se che se cuchumn r s cunaj Abraham niyaj so Diose ro, che dan nda se chana ituun me nica so chana cunaj Sar, ne nda se chii nga me maan so, tzaj ne guun nucuaj r so man Diose se vaa cangaa tan so, che se cuchumn r so se vaa Diose me s quiyaj nu se vaa cataj xnaanj maan Diose rihaan so adonj. 12 Dan me se nda se daj doj cavi s chii nga yo, tzaj ne xnaanj ndoo nij so, ne ase vaa queee ndoo nij yati man rej xta ro, danj vaa guun queee uxr nij tuvi nij so nij s israelit yo, ne dan me se ase vaa naj yo chruu tuva na yaanj ro, cunudanj vaa xnaanj nij so nanj adonj. 13 Dan me se yoo cuchumn r taran nij s man gaa na niyaj nij so Diose ndaa se cavi taran nij so ei. Ne ne quiri maan nij so se vaa cataj xnaanj Diose se vaa rque Diose rihaan nij tuvi nij so ma. Tzaj ne queneen nij so se vaa vaa gii quiyaj Diose cunudanj yo, ne che dan guun niha r nij so nanj adonj. Ne cataj xnaanj nij so se vaa nuve chihanj nij so me chumii nihnj ma. Maan se vaj uun nij so doj rihaan chumii nihnj, ne s man yo chumii me nij so, cataj maan nij so nanj adonj. 14 Ne s amii danj me se nata nij so se vaa nano uxr nij so yo chumii guun chihanj nij so ei. 15 Ne sese guun r nij so se vaa si j chihanj chumii nihnj me nij so, ne gaa yanj rihaan nij so nanicaj nij so chihn nij so chuman naj rihaan

Hebreos11 chumii nihnj, tzaj ne ne guun r nij so danj ma. 16 O se guun ndoo r nij so cane nij so chuman sa doj chuman naj rej xta ei. Ne sese taj vaj chuman sa cayn nij so vaa gii, ne guun naaj Diose gaa nanj ei. Tzaj ne taj che guun naaj Diose ma. O ya vaa chuman nocoo cayn nij so, quiyaj Diose ei. 17 Ne che se cuchumn r s cunaj Abraham niyaj so Diose ro, che dan gaa guun r Diose queneen Diose sese raan ya noco so man Diose, ne cavej r s cunaj Abraham ticavi so rihaan Diose man orn tan so Isaac s rqu maan Diose man so a. Dan me se danj quiyaj s cunaj Abraham yo, che se me ndoo r so niyaj so Diose a. Ne Isaac me s rqu Diose guun tani j s cunaj Abraham, ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan so se vaa gaa tan so a. 18 Dan me se cataj xnaanj Diose rihaan s cunaj Abraham se vaa cuman ndoo tan tanij sino s cunaj Abraham quiyaj s cunaj Isaac yo a. 19 Ne nda se guun ndoo r s cunaj Abraham cangaa tan tanij sino so, tzaj ne cavej r so ticavi so man s cunaj Isaac rihaan Diose nanj chuguanj. O se guun r so se vaa guun nucuaj Diose cunuu ina un yuvii quiyaj Diose asa cavi yuvii , r so a. Dan me se ya uxr, ne daj doj se cavi s cunaj Isaac, quiyaj Abraham, tzaj ne carn Diose rihaan so, ne tanj un Diose man s cunaj Isaac rihaan s cunaj Abraham a. 20 Dan me se s cunaj Isaac me se che se cuchumn r so niyaj so

Hebreos11 Diose ro, che dan cataj so se vaa quiyaj Diose se luj che roj tan so s cunaj Jacob ga s cunaj Esa a. Ne cataj xnaanj so daj gaa quiran roj tan so rej rihaan roj so a. 21 Dan me se s cunaj Jacob me se che se cuchumn r so niyaj so Diose ro, che dan gaa nichru n cavi so, ne cataj so se vaa quiyaj Diose se luj che roj tan s cunaj Jos, ne dan me se rumaan so segarrot so rihaan yo, ne quinavj ndoo so rihaan Diose a. 22 Ne dan me se s cunaj Jos me se che se cuchumn r so niyaj so Diose, che dan gaa nichru n cavi so, ne nuchruj raa so daj quiyaj nij yuvii israelit ga c man so asa curihanj nij so Egipt vaa gii, ne che dan cataj xnaanj so se vaa asa cavii nij s israelit rej Egipt, ne quiri i nij so c man maan so ni caj nij so caanj nij so, cataj so rihaan nij so a. 23 Dan me se Moiss me se che se cuchumn r nij tuvi s cunaj Moiss niyaj nij so Diose ro, che dan vanuj ya yavii caxrj yuve nij so man Moiss gaa cangaa so a. Danj quiyaj nij so che se queneen nij so se vaa ve ndoo vaa neej yo a. Ne ne cuchuvi nij so rihaan s nicaj suun rey s cataj xnaanj se vaa cavi nu tan nij so neej snoo cunii a ma. 24 Che se cuchumn r maan s cunaj Moiss niyaj so Diose ro, che dan gaa cachij so, ne ne cavej r so cataj yuvii se vaa tanij sino s nicaj suun rey cunaj Faran me so ma. 25 O se can nimn so quiran so sayuun ga nij

614 yuvii noco man Diose nanj adonj. O se sa a doj vaa canoc man Diose, r so, ne nij vaa guun niha r qui y cacun rihaan Diose yaj vaa ina rihaan chumii nihnj, r so a. 26 Dan me se vaa yuvee ndoo n sayuun quiran so che s canej Diose ti nanii man yuvii man rihaan chumii nihnj rihaan sayuun, ne taj yuvee n taran nij rasuun sa man rej cunaj Egipt, r so, ne ve a doj canoc man Diose, r Moiss a. O se aj navij nu nuchruj raa so che nu rasuun sa rque Diose man so ei. 27 Che se cuchumn r so, che dan tanj so Egipt caanj so, ne ne cuchuvi so daj quiyaj s nicaj suun rey man so ma. Nda se ne ruvi Diose niyaj yuvii , tzaj ne ase yaj s ruvi nicu n Diose rihaan ro, danj quiyaj s cunaj Moiss, yoo canoco so man Diose adonj. 28 Che se cuchumn r so niyaj so Diose, che dan cuchruj so chaanj cunaj pascu navij r nij yuvii israelit, ne cataj xnaanj so rihaan nij yuvii israelit se vaa caxri i nij so ton matzinj tuva tayaa rihaan tucu nij so, gaa ne se gaa nanj cavi tan nij so s chava quiyaj semoz Diose s yaj avi ndoo yuvii , taj Moiss rihaan nij so a. 29 Dan me se nij yuvii israelit me se che se cuchumn r nij so niyaj nij so Diose ro, che dan guun nucuaj nij so cachn nij so tanuu na yaanj cunaj Na Yaanj Veej a. Ne cane na yaanj yo man yo, ne quinj yo nacoo inanj cachn nij so, quiyaj Diose a. Tzaj ne gaa guun r nij s man Egipt cachen nij so rihaan yo

615 nacoo yo me se carn na xr nij so, ne can xr nij so, quiyaj na yo a. 30 Ne che se cuchumn r nij yuvii israelit niyaj nij so Diose ro, che dan cachn chi j ya gii gaa aman tucuachriin nij so nu anicaj chuman cunaj Jeric, ne canee nu ching nicu n nu anicaj tuva chuman yo, quiyaj Diose, che yan cuchumn r nij so niyaj nij so Diose a. 31 Dan me se che se cuchumn r chana niha r ga chii chana cunaj Rahab niyaj no Diose ro, che dan ne cavi no ga yo nij s man chihn no s ne cavej r cuno rihaan Diose a. Maan se ve nacaj no man roj s israelit s me r queneen daj vaa nu chihn no, ne ne quiyaj no sayuun man roj so a. 32 Ne me yo nana cataj xnaanj u nj rihaan nij soj, r soj ga. O se achn ndoo or, y u nj, ne ataa cataj xnaanj u nj che s cunaj Geden do, che s cunaj Barac do, che s cunaj Sansn do, che s cunaj Jeft do, che s cunaj David do, che s cunaj Samuel do, che yo taran nij s nata senana Diose gaa na do, nanj chuguanj. 33 Dan me se che se cuchumn r nij so niyaj nij so Diose ro, che dan quiyaj canan nij so rihaan s nicaj suun rey do, cane sa nij so cacun che yuvii do, quiri nij so se vaa cataj xnaanj Diose quiri ya nij so do, guun nucuaj nij so carn nij so tuva chuvaa do, 34 tinaj nij so yaan yuvaa se gaa nanj cacaa nij so quiyaj yaan do, quinanii nij so

Hebreos11 rihaan yuvii nicaj ne espad me r ticavi man nij so do, nari nucuaj nij so quiyaj Diose gaa ninaj nij so do, guun nucuaj nij so quiyaj canan nij so rihaan s man yo chuman s cunu ga nij so do ei. 35 Ne vaa nij chana cuchumn r niyaj man Diose se vaa ya cunuu ina un tuvi nij chana s cavi, ne ya uxr cunuu ina un tuvi nij chana yo ei. Ne yo taaj nij s cuchumn r niyaj man Diose ro, quitaaa nii numj nii man nij so, ne go uxr nii man nij so ndaa se cavi nij so ei. Dan me se cavi nij so che se ne cavej r nij so cataj nij so se vaa nij vaa Diose a. O se sa doj cavi nij so che Diose, ne ve doj cunuu ina un nij so vaa gii quiyaj Diose, r nij so a. 36 Ne yo taaj nij so me se canga nacoo yuvii niyaj yuvii man yo taaj nij so, ne go yuvii cuart xr nij so, ne yo taaj nij so me se numj nii aga ne raa nij so, ne caxrj nii taga man nij so chuguanj. 37 Yo taaj nij so cavi, quiyaj yuvii gaa go nij yuvii yahij man nij so a. Ne taaj nij so ro, cane aga seraa ane chruun man nij so a. Go yuvii ne espad man taaj nij so a. Ne dan me se taran nij s sa yo me se cach uun nij so rej xraj rej rque rihaan chumii nihnj, ne taj vaj ve sa cayn nij so ma. Ne inanj nuj matzinj do, nuj tana do, cunu nij so ei. Ne s nique uxr me nij so, ne s cachiin ndoo rasuun rihaan guun un nij so, ne s nij uxr quiran guun un nij so, quiyaj yuvii ei. 38 Dan me se si j sa uxr me nij so, ne ne n

Hebreos11,12 xcn nij yuvii man rihaan chumii nihnj cayn nij so ga nij yuvii nihnj a man adonj. Dan me se t riyunj yuvii man nij so rihaan chumii nihnj, ne dan me se unnj nij so tucu nij so, ne vaj nij so rej tacaan do, rej quij do, atj nij so rque yuuj taj yuvej do, rque yuuj taj rque yo do, yaj nij yuvii yo nanj adonj. 39 Ne dan me se nda se guun niha r Diose niyaj Diose man cunudanj nij so che se cuchumn r nij so niyaj nij so Diose, tzaj ne ne quiri nij so nu se vaa cataj xnaanj Diose se vaa quiyaj Diose che nij s noco man so ma. 40 O se aj neen Diose se vaa sa doj gaa suun quiyaj suun n che so, ne che dan ne cavej r Diose cunuu sa inanj nij s cumn gaa na yo rihaan Diose, gaa ataa cunuu sa maan n rihaan so ma. O se che n me guun raan quiyaj Diose nu se sa che nij s cumn gaa na yo adonj.

616 n, ne se cane r n caanj n rej rihaan n ma. 2 Tzaj ne yoo ni yaj n rej nicu n Jesucrist, ne ve so me s cuchruj tucun amn r niyaj man Diose ei. Dan me se cuchumn r maan so niyaj so Diose, ne so me s quisj quiyaj ya nu suun vaa rihaan so che rej canoco n man so adonj. Dan me se guun r Jesucrist se vaa cavi i sa yuvii quiyaj so, ne queneen so se vaa guun niha r so sese cavi i sa nij yuvii , ne che dan guun nucuaj so cavi so rihaan rcutze, ne ne xcaj so cuent che rej canga nacoo yuvii niyaj yuvii man so ma. Ne xcaj n cuent se vaa xn Diose rej nuva Diose ro, ne so cuano, uun chij so ga Diose chuguanj. 3 Che dan me nuchruj raa soj se vaa ase vaa taj riyunj yuvii tum cacun man soj ro, danj t riyunj yuvii tum cacun man un so chuguanj. Tzaj ne ne cane r so ma. Tananj soj un, ne nuchruj raa soj, ne se ninaj nimn soj mei. 4 Dan me se yaj ndoo nij s tum cacun sayuun man soj, tzaj ne aj neenj se vaa navej uxr r soj quiyaj soj cacun ga nij so ma. Ne nda se sayuun yaj nij so man nij soj, tzaj ne ne cavi nij soj, quiyaj nij so mei. 5 Ne aj niyn soj chrej nucuaj no rihaan danj Diose, nanj raj a. Dan me se ase vaa tan Diose vaa soj, taj nana yo chuguanj. Ne nihnj me se taj nana yo ei: Cu n so cami j, tani j neej. Se guun nachri so chrej sa rqu s ni j raa man n mn so ma. Ne se quiri r so asa caxrj yuvaa s ni j raa man n mn so che cacun y

12

Dan me se sa uxr vaa nij s man gaa na, ne cuano nihnj me se man nij so nu anicaj rej xnuj n niyaj nij so man n daj yaj maan n adonj. Che dan ne daj quiyaj n, r soj ga. Maan se tanj xco n nu se vaa carn chrej rihaan n quiyaj suun n, ne tanj xco n nu chrej chii i ei. O se sayuun ndoo vaa tanj xco n chrej chii i yo adonj. Ne dan me se yoo quiyaj suun n nu suun vaa rihaan n ei. Dan me se ase vaa s unnj tico tuvi ro, danj gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se cane r n ga suun noco man Diose

617 so mei. 6 O se s ni j raa man n me se tucuyn so man taran n si j ee r so, ne uun yuvaa so man taran nij s nacaj so guun tani j so, sese quiyaj nij so cacun adonj. Dan me se nu nana yo me amii danj Diose ei. 7 Dan me se sese guun nucuaj soj gaa axrj yuvaa Diose man soj, ne cunaj ndoo vaa yo ei. Dan me se ase yaj nij s man nihnj ga tan so ro, danj yaj Diose ga soj chuguanj. Ne me si j tani j me yoo so sese ne yuvaa rej so man so ne ne narqu rej so chrej rihaan so ga. Daj chihaa mj se cavii sa s vaa danj ma. 8 O se cunudanj yuvii yuvaa rej man sese quiyaj nij so cacun ei. Tzaj ne sese ne yuvaa rej n Diose man soj, ne nuve tani j Diose me soj gaa a ma. Dan me se taj vaj rej soj gaa mei. 9 Dan me se vaa rej n s ne rihaan chumii nihnj, ne carj cochroj n rihaan nij so gaa narqu nij so chrej rihaan n daj quiyaj n adonj. Che dan t a doj sese cuno sa n rihaan Diose chuguanj. O se rej nimn ya n me Diose chuguanj. Dan me se yoo gaa ina nimn n, quiyaj so ei. 10 Dan me se gaa me n xnii ro, doj gii me yo, ne gii yo me se tucuyn rej n rihaan n daj quiyaj n cavi i sa n, ne narqu so chrej man n adonj. Dan me se quiyaj rej n ndaa vaa me r maan so ga n ei. Dan me se Diose me se sa uxr doj cavi i sa n, quiyaj xrej so chrej sa chuguanj. Dan me se ase vaa Diose, sa inanj vaa so ro, danj gaa sa inanj maan n, quiyaj Diose ei. 11 Tzaj ne ya uxr, ne gaa

Hebreos12 tihaj narqu nii chrej man n, ne sayuun uxr vaa nari n daj quiyaj n, ne ne niha uxr r n ma. O se nan r n, gaa sayuun vaa yo adonj. Tzaj ne achn doj, ne nuu sa nimn n yaj chrej sa yo, ne nuu xej nimn n, yaj yo ei. 12 Che dan ase yaj s naquiyaj nica raa do, tac do, danj quiyaj soj, naquiyaj nica soj nimn soj sese vaa vi j nimn soj ei. 13 Ne ase yaj s naquiyaj sa chrej cachee yuvii ro, danj quiyaj soj, nuchruj raa soj daj quiyaj nimn soj ei. Asa quisj quiyaj soj danj, gaa ne cavee se nuve si j noco sa chrej sa me soj, tzaj ne se tanj nu soj chrej sa ma. O se cunuu sa soj adonj. 14 Dan me se ti rquee soj gaa dnj cayn soj ga cunudanj yuvii ei. Ne ti rquee soj cunuu sa soj ndaa vaa maan Diose ei. O se sese taj vaj se sa yo, ne daj chihaa mj se queneen n man s ni j raa man n ma. 15 Ne tu m soj man soj, gaa ne se gaa nanj tanj yoo tin soj se luj quiyaj Diose che n ei. Dan me se se guun nachri yoo tin soj ni yaj so tin so ma. Tad uxr soj che se o s nachri niyaj tin ro, quiyaj quiri r queee tin soj ei. 16 Ne se guun cataj yoo tin soj se vaa taj se uun senana Diose mei. O se ase vaa s cunaj Esa s cane gaa na vaa s amii danj chuguanj. Dan me se s chava me s cunaj Esa, tzaj ne nu rasuun sa tanj rej so rihaan so me se cutuvj so nu rasuun sa yo rihaan tin so, che se guun r so rque tin so doj se ch cha so chuguanj. 17 Ne aj neen soj se vaa cachn doj, gaa ne guun r

Hebreos12 un s cunaj Esa cataj rej so se vaa nacaj un so se sa yo, tzaj ne quinj uun so nanj ei. O se taj se qui y tucuaanj niya so nana camii so a ma. Nda se ndaa tavee maan so che yan guun r so quiri so se sa yo, tzaj ne ne quiri so daj chihaa mj a ma. 18 Dan me se tu m uxr soj man soj ei. O se cavii sa soj doj rihaan nij s israelit vaa nanj chuguanj. Nij so me se cuchi nij so tac quij xcaan rej rqu Diose senana Diose rihaan s cunaj Moiss, ne queneen nij so caco yaan raa quij queneen nij so rej rmi ndoo queneen nij so nana yuvaa queneen nij so do ei. 19 Tananj un, ne cuno nij so chruun aynj cuno nij so nana camii maan Diose rihaan nij so do ei. Dan me se cuchuvi uxr nij so, ne cachn niyaj nij so rihaan Diose se vaa ne cavej r nij so cami i maan Diose senana Diose rihaan nij so a. 20 O se nana sayuun ndoo me nana cataj xnaanj Diose rihaan nij so, r nij so, ne dan me se cataj Diose rihaan nij so se vaa sese ndaa xcuu cachee xr quij yo, ne go nij so yahij man xcuu yo ndaa se cavi xcuu cuaj, taj Diose rihaan nij so a. 21 Dan me se cuchuvi ndoo nij yuvii niyaj nij yuvii quij yo, ne ndaa maan s cunaj Moiss cataj se vaa cuchuvi uxr so ne ndaa quirij maan man so, taj so a. 22 Tzaj ne ino uxr quiran nij soj ga nij so nanj ei. Dan me se xa soj, tzaj ne cavee cuchi maan soj chuman Jerusaln chuman naj rej xta nanj chuguanj. Ne chuman Jerusaln naj rej xta me se ase

618 vaa chuman Jerusaln naj raa quij cunaj Sion rihaan chumii nihnj ro, vaa chuman yo ei. Ne maan Diose s vaa ina yn chuman Jerusaln naj rej xta yo, ne yo me rej man mj mj semoz Diose me rej yo, ne navij ndoo r nij semoz Diose chaanj che Diose rej yo adonj. 23 Ne dan me se cunuu chre soj ga taran nij tan Diose, ne ase vaa s chava vaa cunudanj nij tan Diose yo, ne ne nij so ga maan ya Diose rej xta yo, ne no sechuvi i nij so rihaan yanj taj rej xta yo ei. Ne cavee cuchi soj rihaan maan ya Diose s ane cacun che cunudanj yuvii adonj. Ne cavee cuchi soj rej ne nimn nij s aj cunuu sa inanj rihaan Diose ei. 24 Ne cavee guun tuvi soj ga Jesucrist, ne so ro, me s cuchruj tucun naca che n daj quiyaj n canoco n man Diose ei. Dan me se sa a doj amii ton cayanj man Jesucrist vaa ton cayanj man s cunaj Abel quiyaj tin so s cunaj Can nanj adonj. 25 Sa uxr ni yaj soj sese se nachri soj ni yaj soj man s narqu chrej sa man soj ei. Dan me se maan ya Diose me so, ne tad uxr soj ei. Dan me se tananj nij s ne cavej r cuno rihaan s cataj xnaanj senana Diose rihaan nij so rihaan yo nihnj gaa na me se ne quinani i nij so mei. T a n si j man cuano, ne amii s nicu n rej xta rihaan n, ne sese nachri n ni yaj n xrej so chrej sa, ne daj chihaa mj se quinanii n a ma. 26 Dan me se gaa camii Diose gaa na, ne quinaan ya yo, ne cuano nihnj me se taj xnaanj so se vaa quinaan

619 un yo, quiyaj so chuguanj. Tzaj ne nuve inanj yo me se quinaan ma. O se yo do, rej xta do, quinaan, quiyaj so adonj. 27 Ne che se quinaan nu yo, che dan neen n se vaa quinavi j nu nij rasuun, quiyaj Diose ei. Ne rasuun quiyaj Diose ruvi niyaj n cuano me se quinaan adonj. Ne nij rasuun ne ruvi rihaan n me se se quinaan rasuun yo ma. O se gaa rasuun yo nu cavii nu caanj adonj. 28 Dan me se guun n si j chihanj rej sa ndoo rej guun chij n ga Diose, ne daj chihaa mj se quinaan chuman yo a ma. Che dan guun niyaj uxr n rihaan Diose, ne che dan yoo quiyaj suun n rihaan Diose, ne guun niha r Diose, quiyaj n ei. Ne caraa cochroj uxr n rihaan Diose nanj . 29 O se ase vaa o yaan vaa Diose s noco n, ne cacaa nu se chii i , quiyaj so adonj.

Hebreos12,13 uxr sese xcaj soj o chana adonj. Nuve se naaj me yo ma. Ne nuve cacu n me sese otoj soj ga nica maan soj ma. Tzaj ne s otoj ga yo chana do, s otoj ga nica tuvi do, me se quiyaj Diose sayuun man so adonj. 5 Se guun soj s ee r niyaj saanj ma. Maan se gaa xej nimn soj che doj rasuun man rihaan soj ei. O se maan Diose cataj xnaanj rihaan n, ne: Daj chihaa mj se tanj u nj man soj ma taj Diose rihaan n a. 6 Che dan vaa che cami i n nana nihnj nana no rihaan danj Diose a: Che se racuj s ni j raa man n manj, che dan se cuchuv u nj ma. O se nuve se yaanj tiha me sayuun quiyaj yuvii manj ma, cataj n a. 7 Nuchruj raa soj daj yaj nij s uun chij rihaan soj, nij s cataj xnaanj senana Diose rihaan soj . Xcaj uxr soj cuent daj yaj nij so gaa yanj nij so rihaan chumii nihnj, ne xcaj uxr soj cuent daj gaa quiran nij so vaa gii a. Ne ase vaa nucuaj uxr r nij so niyaj nij so Diose ro, danj gaa quiyaj soj un, ne gaa nucuaj r soj ni yaj soj Diose ei. 8 Dan me se or n Jesucrist me s nicu n asi j rque, ne ve so me s nicu n cuano, ne ve so me s canicu n nu cavii nu caanj nanj adonj. 9 Se cavej soj tiha yuunj nii man soj ga yo tucun naca mei. O se aj sa uxr vaa sese nari nucuaj nimn soj che se luj quiyaj Jesucrist che n ei. Tzaj ne se nari nucuaj nimn soj quiyaj se ch mei. O se se cavii sa nij s

13

Yoo gaa ee r soj man tin soj ei. 2 Se tanj xco soj suun amii sa ga yuvii na yo chuman ma. O se cu nu r soj ndaa vaa quiyaj s camii sa ga yuvii na yo chuman asi j rque ei. Ne ne queneen nij so se vaa semoz Diose me s camii ga nij so ma. O se ndaa sj, gaa ne queneen nij so adonj. 3 Se niyn soj tin soj s ni j taga ma. Dan me se guun r soj ndaa adi se maan soj nij taga ga tin soj a. Ne se niyn soj tin soj s ran sayuun yaj yuvii ma. Dan me se guun r soj ndaa adi se maan soj yaj yuvii sayuun man a. 4 Ne ve

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n, ne ve canoco n man Diose a

Hebreos13 noco tucun yo tucun che se ch ma. 10 Dan me se ase vaa s nicu n mes altar rihaan, ne man rasuun sa rihaan yaj Diose ro, danj vaa n chuguanj. Ne orn n me s no xcn cha rasuun taj rihaan mes altar yo ei. Ne nij s yaj suun che tucun nga tucun noco nii r nuvi nocoo ro, ne n xcn nij so cha nij so nij rasuun sa taj rihaan semesa n a ma. 11 Dan me se anj nicaj xrej ata suun nocoo doj ton man xcuu r rej guee doj che nij yuvii , ne ton che cacun tum yuvii me ton yo a. Ne nu nee man scj yo me se rii nii man nee yo rej tuva chuman, ne axrj yaan nii nu nee yo nanj adonj. 12 Che dan danj quiyaj guee Jesucrist cavi so tuva chuman rej atj yuvii chuman, gaa ne cunuu sa nij yuvii rihaan Diose che ton cayanj man maan so nanj adonj. 13 Che dan me cuano nihnj me se no xcn n cu rihanj n ne cuchi n rihaan so tuva chuman a. Dan me se ase quiyaj so cavej r so nachri yuvii ni yaj yuvii man so ro, danj quiyaj n cavej r n nachri yuvii ni yaj yuvii man maan n . 14 O se rihaan chumii nihnj ro, taj vaj chihn n chuman quinaj nu cavii nu caanj mei. O se nano n yo chuman cane n vaa gii ei. 15 Che se vaa quiyaj Jesucrist ro, che dan yoo cataj n rihaan Diose se vaa ve uxr vaa quiyaj Diose nanj adonj. Ne dan me se nuve inanj rasuun man rihaan chumii nihnj me se vaa nago n man Diose ma. O se nana sa tuva

620 n me se vaa nago n man so ei. se tanj soj suun sa yaj soj, suun racuj soj man tin soj s nique mei. O se yo se sa nago n man Diose me un yo, ne uun niha r Diose niyaj Diose man s yaj danj adonj. 17 Ve cuno soj rihaan nij s uun chij rihaan soj . O se s tum man nimn soj me nij so, ne vaa gii xnaanj Diose man nij so daj quiyaj nij so che soj adonj. Ne ve cuno soj, ne guun niha r nij so cataj xnaanj nij so che soj chuguanj. Ne se rnj soj rihaan nij s guun chij mei. O se sese rnuj soj rihaan nij so, ne rnuj nij so rihaan Diose che soj, ne se cavii sa soj mei. 18 Cachi nj niyaj soj rihaan Diose che nj . O se guun ya r nj se vaa taj vaj cacun tum nj ma. O se inanj me r nj quiyaj sa nj gaa yn nj rihaan chumii nihnj ei. 19 Ne cuano nihnj me se uxr doj cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa cachi nj niyaj soj se vaa cavej r Diose rayanj cuchi un u nj rihaan soj ei.
16Ne

me se Diose me s yaj vaa xej nimn n, ne so me s quiyaj cunuu ina un Jesucrist si j ni j raa man n gaa cavi so a. Ne Jesucrist me se ase vaa s tum matzinj vaa so, ne ase vaa dan so matzinj vaa n, ne tum so man n si j noco man so, ne s sa uxr me so, ne che ton man so me nicaj n yo tucun cuchruj so che n

20Dan

Nihnj me taj s yaj yanj nihnj se vaa ve cayn nij s nayaa yanj nihnj r so a

621 se vaa canoco n man Diose a. Ne me r u nj 21 guun nucuaj soj quiyaj suun soj nu suun sa, ne quiyaj soj nu se vaa me r Diose quiyaj soj, quiyaj maan Diose chuguanj. Ne dan me se guun n se niha rihaan Diose, quiyaj maan Diose che Jesucrist ei. Ne ve ndoo cayn so nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei. 22 Cuano nihnj me se cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa ve cuno soj nana nihnj, tinuj, nocoj. O se chrej nucuaj narqu u nj man soj me nana nihnj, ne doj vaa nana nihnj nana cachrn u nj

Hebreos13 rihaan yanj cart nihnj nayaa soj ei. 23 Xcaj soj cuent se vaa curihanj tin Timoteo taga, ne sese rayanj cana so rihanj, ne cuchi nj rihaan soj rayanj ei. 24 Cataj soj rihaan taran nij s uun chij rihaan soj do, rihaan taran nij s sa rihaan Diose do, se vaa ve cayn nij so raj ei. Nij tin n nij s man rej cunaj Italia ro, ve cayn nij soj, r nij so chuguanj. 25 Me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che taran nij soj nanj adonj. Amn.

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Santiag can so rihaan nij yuvii noco man Diose a

U nj ro, me s cunaj Santiag s yaj suun rihaan Diose do, rihaan Jesucrist si j ni j raa man n do, ne y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan taran soj si j noco man Diose si j caanj cayn queee chuman naj rihaan chumii a. Dan me se ase vaa chuvi j nij xne yuvii israelit yuvii noco man Diose gaa na ro, danj vaa guee soj rihaan Diose nanj ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa rque Diose nana cuu sa rihaan n a
2Dan

me se asa cana me maan sayuun rihaan soj, ne guun niha r soj, tinuj, nocoj. 3 O se neen soj se vaa asa cana sayuun rihaan soj che se me soj s amn r niyaj man Diose, ne tananj cunuu nucuaj doj nimn soj ei. 4 Maan se gaa nanaj uxr nimn soj rihaan sayuun, gaa ne cavee cavi i sa nu sesuun soj, ne s cachij nu nimn ya guun soj, ne se cachiin a doj se sa man nimn soj a man adonj. 5 Sese yoo tuvi soj me r nari nana cuu sa, ne cachi nj niyaj so rihaan Diose, ne rque Diose nana

cuu sa yo man so chuguanj. O se nuve si j nachri man s achn niyaj me Diose ma. Tananj niha r so gaa achn n rasuun man so, ne rqu so nu se sa man cunudanj yuvii ei. 6 Tzaj ne yoo cuchuman ya r s achn niyaj rihaan Diose ni yaj so man Diose, gaa ne cavee, ne se guun vi j r so mei. Tzaj ne sese guun vi j nimn o so, ne ase ch nu na yaanj gaa o nana rihaan na yaanj ro, danj vaa nimn s uun vi j nimn, ch nu uxr nimn so un, 7 ne taj che guun r so sese rque Diose rasuun man so a ma. 8 O se s vi j vaa nimn me se daj chihaa mj se cavee yoo quiyaj suun so a doj suun sa a ma.

soj si j nique, tzaj ne gaa niha r soj che se si j cavii sa rihaan Diose me soj ei. 10 Ne vaa nij soj si j ruvee un, ne gaa niha r soj che se nuu nica nimn soj rihaan Diose . O se ase vaa navij yucuan yj man tacaan ro, danj gaa

9Ne

Nana nihnj taj xnaanj che ruvee do, che s nique do a

622

623 quinavi j nij ruvee nucuaj r niyaj saanj, vaa gii, nanj adonj. 11 Dan me se gaa uun xta gii, ne uun yaaan nan, gaa ne nacoo coj, ne uun chee yj yo ayuu yo raa coj a. Nj ayuu yo, ne taj se gn man yo gaa ma. Ne ve danj vaa guee nij ruvee un, ne yoo nu r nij so rej quiyaj canan nij so saanj, ne dan me se vaj cavi nij so ei.

Santiago1 maan ya s yaj avii yaan chuguu n ro, maan dan na nu se sa do, se luj do, se niyanj do ei. Dan me se se cavee natuna senana so nana sa nana nica ya ya mei. Dan me se o vaa r so, ne navee cunuu ino Diose a ma. Yoo sa yaj so ga n nanj adonj. 18 Guun r so guun tani j so man n, gaa ne cuno n senana so nana ya, quiyaj so, ne che dan asino n, guun tani j so man n gaa asino yaan, gaa ne vaa gii naquiyaj sa so man cunudanj nij rasuun quiyaj so rihaan chumii nihnj a.

nucuaj nimn rihaan sayuun ro, so me s cavi i sa, ne cataj Diose se vaa: Che se raan noc so manj ro, che dan cavee cayn so gaj nu cavii nu caanj cataj Diose, ndaa vaa cataj Diose se vaa ya quiyaj Diose che nij s arj cochroj rihaan so a. 13 Sese me r n quiyaj n cacun, ne se guun cataj n se vaa Diose me s quiyaj guun r n quiyaj n cacun ma. A xco navej r Diose quiyaj Diose cacun mei. Ne nuve Diose me s axrj chrej chii i rque a yuvii a ma. 14 O se maan inanj n me r quiyaj se chii i che se ve vaa se chii i yo rihaan n nanj adonj. 15 Tzaj ne sese quiyaj n ndaa vaa me r maan n quiyaj n, ne quiyaj n cacun, ne asa quisj quiyaj ndoo n cacun, gaa ne yuun chee quiri nu nimn n vaa gaa nanj ei. 16 Se cuchumn r soj nana ne, man tinuj, man nocoj. 17 Xcaj soj cuent se vaa daj a se sa vaa rihaan n ro, Diose me se rqu nij yo, ne dan me se maan rej yanj

12S

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nuve si j yaj uun r n quiyaj n cacun me Diose ma

quiniyn soj nana nihnj, man tinuj, man nocoj. Gaa niha r taran n nano xrej n senana Diose ei. Tzaj ne se gaa niha r n cami i n do, camaan r n do mei. 20 O se sese amaan ndoo r n, ne se cavee quiyaj sa n ndaa vaa me r Diose quiyaj n ma. 21 Yuun chee cane r soj ga suun yaj se nij, ne gaa nica nimn soj, ne cuno soj nana can Diose nimn soj, ne cavee quinani i nimn soj rihaan sayuun ei. 22 Se guun catuu rmaan senana Diose xr n ma. Tzaj ne quiyaj n ndaa vaa taj Diose ei. Sese se quiyaj n danj, ne tiha yuunj n man maan n gaa nanj . 23 O se s atj rmaan senana Diose xr ro, ase vaa s niyaj rihaan espejo ro, danj vaa so, 24 ne s niyaj rihaan espejo me se xcaj so cuent se vaa can nacaj rihaan so, tzaj ne anj so, gaa ne yuun chee niyn so nacaj no rihaan so a. 25 Ne ase

19Se

Nana nihnj taj xnaanj me s noco ya man Diose a

Santiago1,2 vaa espejo ro, danj vaa tucun sa cuchruj Diose rihaan n, ne xcaj n cuent daj me r Diose quiyaj n, yaj tucun sa yo, ne ne sayuun vaa uno n rihaan Diose, yaj tucun yo ma. Se guun n s tucuyn rmaan nana yo ne niyn nana yo ma. Tzaj ne cavi i n quiyaj n ndaa vaa taj nana yo ei. Ne sese se cane r n ga nana yo, ne Diose me s quiyaj cavi i sa n adonj. 26 Si j ve noco man Diose me soj, r soj na. Sese nan soj cuent che tuvi soj, ne nuve si j noco ya man Diose me soj ma. Si j tiha yuunj man maan me soj nanj chuguanj. 27 Cataj xnaanj u nj rihaan soj me s me s noco ya man Rej n Diose a. S racuj man xnii nique do, s racuj man chana nique do, s ne noco man s chii i man rihaan chumii nihnj do, so me s noco ya man Diose adonj.

624 do, cavee cane so rihaan yo rej tacoj soj do, nanj ei. 4 Tzaj ne sese danj quiyaj soj, ne sa doj vaa ruvee rihaan s nique, r soj, ne ase vaa cuese chii i nimn navej r xcaj sa cuent che yuvii vaa soj nanj chuguanj. 5 Nano xrej soj nana cami j, tinuj, nocoj. Narii Diose man nij s nique guun nij so s amn uxr r niyaj man so ei. Nique nij so rihaan yo nihnj, tzaj ne arj cochroj nij so rihaan Diose, ne che dan cata tuva Diose se vaa ya cayn nij so ga Diose asa guun chij Diose rihaan chumii nihnj adonj. 6 Tzaj ne nij soj me se nij ndoo yaj soj rihaan nij s nique chuguanj. Xcaj soj cuent se vaa ruvee me s yaj sayuun man soj, ne anj soj rihaan cuese, yaj nij ruvee a. 7 Ne nana nij amii nij ruvee che Jesucrist s cata ne soj che a. 8 Dan me se vaa che quiyaj n nana camii s cunaj Moiss nana no rihaan danj Diose nana ya, ne dan me se taj nana yo: Gaa ee r n man tuvi n ndaa r se vaa ee r n man maan n, taj nana yo, ne sese quiyaj soj nana yo, ne cunaj yaj soj ei. 9 Tzaj ne sese narii soj yuvii ruvee inanj, gaa ne tum ndoo soj cacun che se ne yaj ya soj setucuanj Diose adonj. 10 Sese vaa o s yaj nu setucuanj Diose, ne sese vaa orn nana navej so quiyaj so, ne ase vaa s ne uno daj chihaa mj rihaan Diose ro, vaa so ei. 11 O se cataj Diose se vaa se cotoj n ga nica tuvi n, ne ve cataj un Diose se vaa se ticavi n tuvi n a. Vaa s ne otoj ga nica

Amn r soj niyaj soj man Jesucrist s uun chij ndoo rihaan n, tinuj, nocoj. Che dan se guun cataj soj se vaa sa doj vaa s ruvee rihaan s nique ma. 2-3 Xcaj soj cuent, ne gaa nuu chre soj cachraa soj rihaan Diose, ne sese atj o s ruvee nuu yatzj sa rej man soj, ne ni j raa so seej tuvee ndoo, ne aryaanj ndoo soj man so, ne taj soj se vaa quitaj so chruun xl sa a. Ne sese atj o s nique nuu yatzj tachri nj rej man soj, ne ne amii nocoo soj ga so ma. Cavee canicu n caya so

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n quiyaj n se luj rihaan daj a yuvii a

625 tuvi, tzaj ne ticavi so tuvi so, gaa ne s yaj danj ro, me se yuun chee tiri so setucuanj Diose tucun noco so gaa nanj adonj. 12 Che dan ve cami i soj, ne ve quiyaj soj, ne cu nu r soj se vaa vaa gii cane Diose cacun che n, ni yaj Diose setucuanj Diose chuguanj. O se ne sayuun vaa cuno n nana yo ma. 13 O se asa cane Diose cacun che yuvii , ne se gaa ee r Diose ni yaj Diose man s ne ee r man tuvi ma. Tzaj ne se niyanj r me se yo me quiyaj canan rihaan sayuun adonj.

Santiago2 niyaj man Diose m so, ne u nj nihnj me se s yaj se sa rihaan Diose m u nj, cataj nii chuguanj. Tzaj ne xcaj so cuent, ne asa cavee xcaj yuvii cuent se vaa s amn r niyaj man Diose m so, sese nuvi a se sa y so ga. Tzaj ne u nj nihnj me se che se sa y u nj ro, che dan neen yuvii se vaa s amn r niyaj man Diose m u nj chuguanj. 19 Dan me se cunaj y so se vaa amn r so se vaa oruun Diose, tzaj ne danj yaj guee nij nana chree un, ne che dan chuvi nij so ndaa rij maan man nij so che sayuun quiyaj Diose man nij so vaa gii a. 20 S niyon m so, sese uun r so se vaa taj che qui y so se luj, ne nihnj me se ti han u nj rihaan so se vaa sese taj se luj yaj n, ne amn rmaan r n niyaj n Diose nanj chuguanj. 21 Dan me se xi i n s cunaj Abraham me se nen so se vaa cavej so ticavi so tan so s cunaj Isaac rihaan mes altar go so man tan so rihaan Diose a. Ne che se vaa quiyaj so danj ro, che dan cunuu sa so rihaan Diose ei. 22 Xcaj so cuent se vaa che se cuchumn r Abraham niyaj so man Diose ro, che dan me guun r so quiyaj so se luj che Diose, ne che se quiyaj so danj ro, che dan neen n se vaa cuchumn nu r so niyaj so man Diose chuguanj. 23 Ne quisj ya nu senana Diose nana nihnj a: Cuchumn r Abraham niyaj so man Diose, ne che dan cataj Diose se vaa si j sa me Abraham a. Ne s ch ga Diose me un Abraham, taj nii un a.

soj cami j, tinuj, nocoj. Sese taj n se vaa amn r n niyaj n Diose, ne sese ne yaj n a doj se luj rihaan tuvi n, ne cavee quinani i n rihaan sayuun, r soj na. Taj ma. Se cavee a doj man adonj. 15 Xcaj soj cuent ei. Sese vaa tin n do, ravij n do, ne achiin se ch achiin yatzj cu nu so do, 16 ne sese cataj n rihaan s achiin rasuun man, ne: Caanj sa so, ne dnj gaa nimn so ei. Rque Diose yatzj quitaj xr so do, rque Diose se ch cha so do ei, cataj n rihaan s achiin man, gaa ne sese se quirii n se vaa achiin man tuvi n, ne taj se guun senana n gaa a ma. 17 Ve danj vaa ya, ne sese taj n se vaa s amn r niyaj man Diose me n, ne sese taj se luj yaj n, gaa ne nuve si j amn ya r me n gaa a mei. 18 Tzaj ne taaj nii cataj rihaan tuvi se vaa so me se s amn r

14Cuno

Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchuman r n ni yaj n Diose, ne quiyaj n se luj un a

Santiago2,3 soj cuent se vaa che se luj yaj n ro, che dan nuu sa n rihaan Diose, ne nuve chee se taj n se vaa amn r n niyaj n man Diose doj me nuu sa n rihaan Diose ma. 25 Dan me se Rahab chana niha r me se cunuu sa no rihaan Diose gaa quiyaj no se luj rihaan roj s can Diose man cami i nana sa rihaan no a. Cunuu sa no rihaan Diose che se luj quiyaj no, ne dan me se ve racuj no man roj s israelit caanj suun chihn no caxrj yuve no man roj so rihaan nij s guun r ticavi man roj so, gaa ne can no man roj so yo chrej vaa dnj nan roj so tucu roj so a. 26 Dan me se sese nuvi nimn o so, ne nuve si j vaa ina me so ma. Maan c cavi uun me so, ne ase vaa xnang nuvi nimn rque ro, danj vaa s taj se vaa amn r niyaj man Diose, ne nuvi a doj se luj yaj so, ne taj se gn man nana tuva uun so a man adonj.

626 leej nii tuva xo, gaa ne cuno xo rihaan n caanj xo me rej maan me r n chuguanj. 4 Ne xcaj soj cuent ni yaj soj man rihoo ch rihaan na un . Xi j vaa rihoo, ne nucuaj ndoo o nana rihaan rihoo, ne rcuchra leej nii vaa rsuun nii tuguj nii rihoo, tzaj ne caanj yo me rej maan me r nii caanj yo un ei. 5 Ne tanga danj vaa guee daa n un, ne tzin vaa daa n, tzaj ne nucuaj uxr daa n nanj adonj. Dan me se neen soj se vaa orn yaan leej nii ro, cavee quiyaj yo cacaa cunu quij ei. 6 Ne ase vaa yaan vaa nana amii daa n, ne ase vaa nu chiii man rihaan chumii nihnj ro, danj vaa nana amii daa n, ne ndaa ri nu nee man n, yaj daa n nanj adonj. Unu n ga tuvi n, yaj daa n, che se s chree me s yaj amii daa n nana chii i nanj . 7 Avee uun chij yuvii rihaan me maan xcuu, ne dan me se rihaan xcuu man quij do, rihaan xtj do, rihaan xcu do, rihaan xcuaj do, uun chij yuvii , 8 tzaj ne taj se y guun chij a doj yuvii rihaan daa maan yuvii ma. Avii ndoo nana chii i tuva n, ne taj se y guun dnj tuva n, yaj daa n a ma. Ase vaa na xnaj taj tuva xcu yuvaa ro, danj vaa nana chii i avii tuva n, yaj daa n, ne yaj chii i yo man tuvi n chuguanj. 9 Dan me se tuva n me avii nana luj amii n che Rej n Diose s ni j raa man n, ne ve daa n amii nana chree che tuvi n un a. Ne dan me se ase vaa Diose ro, danj vaa nij tuvi n gaa quiyaj Diose man taran n a. 10 Ve tuva n

24Xcaj

Se guun gaa queee s narqu chrej man soj ma. O se nj si j narqu chrej ro, neen soj se vaa doj a caraa Diose cacun xr nj sese se cuno nj rihaan Diose ei. 2 O taran n avii nana chii i tuva nanj adonj. Tzaj ne sese vaa o s ne amii nana chii i , ne so me s cavee guun nucuaj guun chij rihaan nu nee man so chuguanj. 3 Xcaj soj cuent ni yaj soj man cuay . Nda se xi j vaa cuay, tzaj ne anu n aga

Nana nihnj taj xnaanj se vaa yaj chii i n man tuvi n, sese ne tum n nana avii tuva n a
1Tinuj.Nocoj.

627 avii nana luj ne ve tuva n avii nana chree, yaj daa n, ne nij uxr vaa yaj n danj, nanj tinuj, nocoj. 11 Se cavee cavi i na chihan ga na ne rque orn curuj na ma. 12 Taj rutzi avii raa chruun rcoo ma. Ne rcoo ne avii raa chruun rcue ma. Ne danj nanj na un, ne se cavee cu rihanj na chihan rej nuu na ne, ne taj che cavi i nana chii i tuva n, sese rej nuu nana sa me nimn n a man adonj.

Santiago3,4 yuvii ma. Yoo luj amii so ga tuvi so, ne ne naquiyaj soo so xr so gaa amii tuvi so ga so ma. Ee r so niyaj so tuvi so, ne inanj se sa yaj so, ne yoo cuyaan ve yaj so rihaan nu nij yuvii , ne yaj so nu ndaa vaa taj so a. Ne nij s yaj danj ro, me s nicaj ya tucun sa cavii rihaan Diose chuguanj. 18 Dan me se s yaj dnj ne yuvii ga tuvi yuvii ro, maan so me s ne dnj ga tuvi, ne che dan cunuu sa nij tuvi so rihaan Diose, quiyaj so nanj adonj.

vaa taaj soj s acaj cuent ne avii ndoo raa soj, r soj, ne ve inanj quiyaj soj si j vaa danj r rihaan tuvi soj, ne xcaj tuvi soj cuent se vaa che se avii raa soj ro, che dan s niyanj nimn me soj, ne che dan me ve inanj yaj soj a. 14 Tzaj ne sese xcoj ruvaa r soj, ne sese me inanj r soj quiri i tanga soj rihaan tuvi soj, gaa ne se guun cami i xta soj cataj soj se vaa s acaj cuent avii raa me soj a ma. O se nuve si j acaj cuent me s yaj danj mei. 15 Sese si j xcoj ruvaa r me soj, ne nuve si j nicaj tucun sa cavii rihaan Diose me soj a ma. Inanj tucun cavii raa nij s man rihaan yo nihnj uun me tucun nicaj soj, ne danj inanj yaj yuvii che se nana chree uno nij yuvii nanj adonj. 16 Rej yanj s xcoj ruvaa r me se taj se qui y gaa dnj ma. Me a se chii i yaj nij so nanj . 17 Tzaj ne s nicaj tucun sa cavii rihaan Diose me se yoo vaa sa nimn so, ne che dan o chij yn so, ne ne unu so ga

13Sese

Nana nihnj taj xnaanj me s me s nicaj tucun sa cavii rihaan Diose a

Me che unu ndoo nij soj ga tuvi soj, r soj ga. Nuve chee se me ndoo r soj cavi i sa soj rihaan chumii nihnj, ne che dan navee gaa xej nimn soj a a. Ne nuve chee dan unu soj ga tuvi soj a a. 2 Me ndoo r soj gaa rasuun sa rihaan soj, tzaj ne ne cavee quiri soj rasuun yo cuman yo rihaan soj a a. Dan me se che dan uun xcoj ruvaa ndoo r soj niyaj soj man s vaa rasuun rihaan adonj. Tzaj ne soj me se taj se y quiri soj, ne che dan unu soj ga tuvi soj ei. Tzaj ne nuvi rasuun sa rihaan soj, che se ne achn niyaj soj rihaan Diose adonj. 3 Ne nda se achn niyaj soj rihaan Diose, tzaj ne ne rqu Diose nij rasuun yo rihaan soj, che se chii i ndoo vaa nimn soj gaa achn niyaj soj rihaan Diose ei. Dan me se me inanj r soj cavi i sa maan inanj soj rihaan chumii nihnj quiyaj nij rasuun yo ei. 4 Ne ase vaa chana otoj ga yo chii ro, danj vaa soj, ne ne noco

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se guun r n cavi i sa n rihaan chumii nihnj a

Santiago4,5 ya soj man Diose a ma. Xcaj soj cuent se vaa s me r cavi i sa rihaan chumii nihnj ro, so me s taj riyunj man Diose adonj. Ya uxr ei. 5 Ne xcaj soj cuent se vaa ne tuva rmaan nana nihnj nana amii danj Diose a: Diose quiyaj nimn n, ne me uxr r Diose canoco nimn n man orn so, taj danj Diose a. 6 Ne uxr doj yaj Diose se luj che n, ne che dan no nana nihnj rihaan danj Diose a: Arn Diose chrej rihaan nij s xta nimn se cavii sa nij so, tzaj ne yaj Diose se luj che nij s vaa nica nimn, taj danj Diose a. 7 Che dan cuno soj rihaan Diose . Naquiyaj soo soj xr soj rihaan s chree, ne cunanj s chree rihaan soj . 8 Quinichru n soj rihaan Diose, gaa ne quinichru n Diose rihaan soj . Nij s tum cacun ro, tanj nij so setucuanj nij so tucun chii i , ne nij s uun vi j r canoco man Diose ro, naquiyaj nica nij so nimn nij so . 9 Se gaa niha r soj canga soj mei. Vaa che quinano r soj tavee soj che cacun tum soj ei. 10 Naquiyaj nica soj nimn soj rihaan s ni j raa man n, gaa ne cavi i sa soj, quiyaj so chuguanj.

628 se s naquiyaj cuu setucuanj Diose me uun so nanj ei. 12 Dan me se orn Diose ya me s cuchruj setucuanj Diose, ne ve orn Diose me s cane cacun che n vaa gii, ne so me s guun nucuaj ti nanii man n rihaan sayuun, ne ve so me s guun nucuaj canej man n rihaan yaan ei. Tzaj ne n me se yuvii uun me n, ne taj che caraa n cacun xr tuvi n ma.

guun nano soj cuent ne che tuvi soj, man tinuj, man nocoj. S nan cuent ne do, s araa cacun xr tuvi do, so me s taj se vaa taj che cuno n cunudanj setucuanj Diose chuguanj. Ne s amii danj ro, nuve si j uno setucuanj Diose me so ma. Maan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se camii n nana nij che tuvi n ma
11Se

vaa soj si j amii nana nihnj un a: Cuan se, ayuj se, caanj nj o chuman cayn nj o yo, ne quiraan nj rasuun natuvee nj, ne quiyaj canan ndoo nj saanj, taj soj, ne nihnj me se cuno soj cami j . 14 Nij soj me se ne neen uxr soj daj quiran soj ayuj a ma. O se ase vaa ngaa yaaan ro, danj vaa soj rihaan chumii nihnj, ne nanij ngaa yaaan o or leej nii, ne rayanj naxtun un ngaa yaaan yo nanj adonj. 15 Che dan no xcn soj cataj soj: Sese me r s ni j raa man n, ne cavee gaa ina n, ne cavee quiyaj suun n , cataj soj . 16 Tzaj ne soj me se amii xta ndoo soj rihaan Diose, ne chii i ndoo vaa nu nana xta amii soj adonj. 17 Tzaj ne sese neen n daj me r Diose quiyaj n, ne ne yaj n ndaa vaa me r Diose quiyaj n, gaa ne guun n s tum ndoo cacun nanj adonj.

13Ne

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ne neen n daj quiran n ayuj a

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiran ndoo nij ruvee sayuun a

Ne soj si j ruvee me se yaj me se queneen soj ei. Tavee

629 uxr soj che sayuun quiran soj vaa gii chuguanj. 2 Ne rihaan Diose me se ase vaa se cuchruu vaa nu siyaj soj, ne ase vaa yatzj navij ch xcuu vaa nu sagan soj, 3 ne ase vaa aga navij quiyaj tucunj yoo ro, danj vaa nu sesaanj soj, ne tucunj yoo yo ro, ni yaj Diose, ne xcaj Diose cuent se vaa s yanu me soj rihaan s nique, ne che dan cacaa maan soj, quiyaj tucunj yoo yo adonj. Dan me se uxr caraa sa soj saanj rihaan chumii nihnj, tzaj ne nichru n caanj niya chumii nihnj nanj adonj. 4 Dan me se acaj ndoo Diose cuent se vaa ne naruvee sa soj tuvee semoz soj s rii xnaa soj a. Ne aguj ndoo nij moz yo rihaan Diose che sesaanj nij so chuguanj. Ne catj senana nij so xr Diose si j uun chij ndoo rej xta nanj ei. 5 Ne dan me se uun niha uxr r soj rihaan chumii nihnj, ne inanj rasuun sa uxr mn rihaan soj, ne ase vaa xc namij ro, danj vaa soj, ne ne acaj soj cuent se vaa nichru n cana sayuun rihaan soj a ma. 6 Tzaj ne dan me se cuta ndoo soj cacun xr nij s sa, ne ndaa ticavi soj man taaj tuvi nij so, ne cane sa guee r nij so cavi tuvi nij so, quiyaj soj a.

Santiago5 xnaa so, gaa ne quiri i so tan adonj. 8 Danj quiyaj guee soj, ne gaa inaj nimn soj, ne canej nucuaj soj nimn soj, che se nichru n cana s ni j raa man n ei. 9 Se camii soj nana nij che tuvi soj, ne se gaa nanj quitaj cacun xr maan soj, man tinuj, man nocoj. O se aj nicun chruun s cane cacun che n rej tayaa ei. 10 Xcaj soj cuent, ni yaj soj nij s nata senana Diose gaa na se vaa nucuaj nimn nij so rihaan sayuun, ne ase vaa quiyaj nij so ro, danj gaa quiyaj soj ei. 11 Ne uxr cavii sa nij s nucuaj nimn rihaan sayuun, r n, niyaj n man nij so, ne aj cuno soj se vaa nucuaj nimn s cunaj Job rihaan sayuun gaa na, ne aj neen soj se vaa avii sa nu nij s vaa danj, yaj s ni j raa man n, che se ee uxr r so niyaj so man n chuguanj. 12 Dan me se nana nihnj me nana nocoo doj rihaan nu nij nana, tinuj, nocoj. Se cuta soj raa Diose cami i soj mei. Se cataj soj chumanj yo man soj, sese se camii ya soj mei. Ne me maan yo rasuun, ne se camii soj danj che ma. Sese cavee quiyaj soj, r soj, ne: Cavee ei, cataj uun soj, ne sese se cavee quiyaj soj, r soj, ne: Se cavee ma, cataj uun soj, gaa ne se cuta Diose cacun xr soj man chuguanj. 13 Sese vaa o tuvi soj ran sayuun, ne cachi nj niyaj so rihaan Diose . Sese vaa o tuvi soj niha r, ne cachraa so chra rihaan Diose . 14 Sese vaa o tuvi soj ran, ne nacu nj so man nij s chij nicaj yuunj man nij s noco man

dan gaa inaj nimn soj navi j soj ndaa se quisi j gii cana un s ni j raa man n, tinuj, nocoj. Xcaj soj cuent daj yaj s un naa ei. Naj vaa nimn so navi j so maan che rej cachi j sa ve

7Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa gaa inaj nimn n cachi nj niyaj n rihaan Diose a

Santiago5 Jesucrist cana nij so, ne cata tuva nij so sechuvi i s ni j raa man n, ne cutaa nij so cast raa s ran, ne cachi nj niyaj nij s chij yo rihaan Diose che s ran a. 15 Sese ya amn r nij s achn niyaj rihaan Diose se vaa racuj Diose man s ran, ne nahuun s ran yo, quiyaj s ni j raa man n, ne sese tum s ran yo cacun, ne quinavi j cacun xr so a. 16 Che dan ndaa o o n nata ya rihaan tin n che cacun tum n, ne ndaa o o n cachi nj niyaj rihaan Diose che tuvi n, gaa ne nahuun n, quiyaj Diose a. Sese vaa o s vaa nica ya nimn achn niyaj uxr rihaan Diose, ne cuno ya Diose, ne quiyaj Diose ndaa vaa cachn niyaj so ei. 17 Nanj yuvii me s cunaj Elas s cayn gaa na, ne ase vaa maan n vaa

630 so, tzaj ne cachn niyaj so rihaan Diose se vaa se caman, ne quisj ndaa vanuj ya yo t yan ne caman quiyaj so, quiyaj Diose gaa cachn niyaj so rihaan Diose ei. 18 Ndaa sj, gaa ne cachn niyaj un so maan rihaan Diose, gaa ne caman un, quiyaj Diose, gaa ne cavii sa naa a. 19 Cuno soj cami j, tinuj, nocoj. Sese tanj xco o tuvi soj setucuanj Diose tucun ya, ne sese guun nucuaj yo tuvi soj quiyaj canan so canicaj un s caanj yanj yo canoco so tucun sa, 20 ne dan me se s quiyaj canan yo me se so me s tinanii man tuvi rihaan sayuun adonj. Ne guun nucuaj so tinanii so man nimn tuvi so rihaan sayuun ei. Dan me se canj nocoo ndoo so cacun xr tuvi so adonj.

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Pedr can so rihaan nij yuvii noco man Diose a

U nj ro, me s cunaj Pedr, ne apstol cune Jesucrist caanj nata rihaan yuvii che so mej a. Ne qui y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan soj si j narii Diose man canoco man so si j chanuu caanj estad Ponto do, estad Galacia do, estad Capadocia do, estad Asia do, estad Bitinia do, che sayuun quiran soj a. 2 Asi j na queneen Rej n Diose se vaa canoco soj man so, ne che dan quinarii so man soj, gaa ne guun chee soj canoco soj man orn Diose, quiyaj Nimn Diose, che se me r so cuno soj rihaan so, ne me r so cunuu sa nimn soj quiyaj ton man Jesucrist ton cayanj man so gaa cavi so che n a. Me r u nj quiyaj ndoo Diose se luj che soj, ne gaa xej ndoo nimn soj quiyaj Diose a.

uxr vaa Diose Rej Jesucrist si j ni j raa man n, cataj n . Dan me se cunuu ee uxr r so niyaj so man n, ne che dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa navi j n gii cayn n rihaan Diose a
3Cunaj

naquiyaj ina so man Jesucrist, ne che se cunuu ina un Jesucrist ro, che dan guun tani j Diose man n, ne che se tani j Diose me n, che dan guun niha r n ne navi j n quisi j gii cayn n rihaan Diose nu cavii nu caanj ei. 4 Ne dan me se vaa se sa nicaj Diose rque Diose man soj asa nucui soj rihaan so, ne daj chihaa mj se quiri se sa yo, ne yoo gaa sa yo nu cavii nu caanj nanj adonj. 5 Nucuaj ndoo Diose, ne che se amn r soj niyaj soj man Jesucrist, che dan tum Diose man soj, che rej cavee cavi i sa soj asa quisj gii caanj niya chumii nihnj ne queneen n nu se vaa quiyaj so che n ei. 6 Che dan guun niha uxr r soj nanj . Dan me se nda se cuano nan r soj che sayuun na rihaan soj doj gii nanj rihaan chumii nihnj cuano, tzaj ne aj guun niha ndoo r soj, che se neen soj se vaa cavi i sa soj vaa gii, quiyaj Diose chuguanj. 7 Dan me se neen soj se vaa aga or m me se se man uun rihaan chumii nihnj me yo, ne vaa gii caanj niya yo ga

631

1 Pedro1 chumii nihnj, tzaj ne axrj yaan nii man aga or m yo, che rej me r nii xcaj nii cuent sese aga sa me yo ni, ase aga nij me yo a. Ne ase vaa yaan rihaan aga or m yo ro, danj vaa sayuun rihaan soj, ne che sayuun ran soj ro, che dan acaj n cuent sese ya ya amn r soj niyaj soj man Diose ni, ase yaj maan soj a. Tzaj ne sa doj vaa soj rihaan aga or m yo, ne daj chihaa mj se caanj niya soj, sese amn ya r soj niyaj soj man Diose mei. Dan me se uxr cavi i sa Diose, quiyaj soj, ne uxr cami i sa yuvii che Diose, asa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj chuguanj. 8 Ne Jesucrist me se nda se ne queneen rihaan soj man so, tzaj ne amn r soj niyaj soj man so, ne ne neen xa rihaan soj man so nihnj cuano, tzaj ne che se cuchumn ya r soj niyaj soj man so ro, che dan guun niha uxr r soj che se aj neen soj se vaa cavi i sa uxr soj adonj. 9 Ne che se amn r soj niyaj soj man Diose ro, che dan cavi i sa nimn soj rihaan so ei. 10 Dan me se nij s nata senana Diose gaa na ro, nata nij so che se luj quiyaj Diose che soj, ne guun ndoo r nij so xcaj nij so cuent daj gaa cavi i sa yuvii quiyaj Diose, ne naquiyaj cuu nij so c yave nij so che nu nij rasuun sa chuguanj. 11 Dan me se naquiyaj cuu uxr ya nij so aman cana s canej Diose rihaan chumii a. O se nicaj yuunj Nimn Jesucrist man nij so, ne maan Nimn Jesucrist cataj xnaanj rihaan nij so daj quiran maan

632 Jesucrist asa cana so do, che suun sa cata so asa quisj quiran so sayuun do a. 12 Dan me se cataj xnaanj Diose rihaan nij so se vaa nuve maan nij so me nij s queneen cana s canej Diose ma. Tananj nu nij soj me nij s queneen man s canej Diose, asa cana so, taj Diose rihaan nij s nata senana Diose gaa na yo a. Ne nihnj me se nij s nata senana Diose nana sa yo yaj ro, can Diose Nimn Diose rihaan nij so, ne aj nata nij so nu se vaa quiyaj Jesucrist s can Diose rihaan chumii nihnj cuno soj a. Ne ndaa nij semoz Diose s yanj xta me r queneen daj gaa cavi i sa n quiyaj Jesucrist ei.

dan o canej nimn soj quiyaj soj ndaa vaa me r Diose ei. Gaa chij r soj ga tuvi soj, ne yoo gaa nucuaj r soj man Diose se vaa quiyaj ndoo so se luj che soj asa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj ei. 14 Dan me se guun soj s uno sa rihaan Diose ei. Gaa na me se ne queneen soj daj vaa Diose, ne inanj guun r soj quiyaj soj se nij, tzaj ne yaj me se se guun quiyaj un soj danj mei. 15 Tananj che se s sa inanj me Diose s nacn man soj canoco soj, che dan maan soj ro, no xcn guun s sa ei. 16 Che dan no nana nihnj rihaan danj Diose a: S sa inanj m u nj, ne che dan guun soj s sa inanj un , taj Diose rihaan nij s canoco man so gaa na a.

13Che

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nacn Diose man n guun n s sa inanj rihaan so a

633 ro, me s nica inanj ane cacun che o o n ndaa vaa yaj o o n, ne che se: Ataj chij, taj soj rihaan Diose gaa achn niyaj soj rihaan so ro, che dan o caraa cochroj soj rihaan so doj nij gii cayn soj rihaan yo nihnj . 18 A j neen soj daj quiyaj Diose gaa tinanii so man soj rihaan tucun nij rmaan canoco nij xi i soj s cumn gaa na, ne nuve saanj me se go Diose gaa tinanii so man soj ma. Saanj me se se navi j uun me yo ei. 19 Tzaj ne can Diose man Jesucrist cavi ya so cayanj ton man so che n, ne ase vaa avi matzinj leej sa inanj yaj nij s israelit che cacun tum nij so ro, danj vaa cavi Jesucrist che n, ne so me se vaa yuvee ndoo n so che se taj cacun tum so man chuguanj. 20 Dan me se asi j ataa quiyaj Diose chumii , ne aj neen Diose se vaa cavi Jesucrist che n, ne cuano gaa nichru n quinavi j chumii nihnj me se curuvi Jesucrist rihaan chumii nihnj che maan nij soj ei. 21 Ne che se vaa quiyaj Jesucrist che soj ro, che dan amn r soj niyaj soj man Diose s naquiyaj ina man Jesucrist, ne cune Diose man so se vaa guun chij so a. Ne che se danj quiyaj Diose ro, che dan amn r soj niyaj soj man Diose, ne navi j soj quisi j gii cavi i sa ndoo soj quiyaj so a. 22 Dan me se uno soj senana Diose nana ya, ne che dan cunuu sa nimn soj, ne che dan no xcn soj gaa ee r soj man tuvi soj adonj. Se cataj rmaan soj se vaa ee r soj man tuvi soj ma.

1 Pedro1,2 Ya gaa ee ndoo r soj man tuvi soj ei. 23 O se cunuu ina nimn soj, quiyaj senana Diose, ne nuve se cavi me senana Diose ma. Tananj ase vaa o rasuun vaa ina vaa senana Diose, ne daj chihaa mj se caanj niya yo mei. 24 Che dan n nana nihnj rihaan danj Diose a: Ase vaa coj chri n man tacaan ro, danj vaa taran n, ne ase vaa yj taj raa coj ro, danj vaa suun sa yaj n a. Daj se vaa nacoo coj ne navij yj ayuu ro, danj vaa n navij n a. 25 Tzaj ne daj chihaa mj se navij senana s ni j raa man n ma. Danj taj nana no rihaan danj Diose, ne senana Diose yo me nana sa nata nj rihaan soj adonj. Che dan cane r soj ga suun noco tucun chii i ei. Se nachri soj ni yaj soj nu tuvi soj mei. Se tiha yuunj soj man tuvi soj mei. O ndaa taj soj ro, ve danj quiyaj guee soj ei. Se guun xcoj ruvaa r soj ni yaj soj tuvi soj mei. Se nan soj cuent ne che tuvi soj ma. 2 Ase vaa me ndoo r le no cutzi i le no too ro, danj guun ndoo r soj tucuyn soj senana Diose nana ya, ne ase vaa racuj too man le no achij le no ro, danj gaa racuj senana Diose man soj cunuu sca nimn soj chuguanj. Dan, gaa ne cavi i sa ndoo soj, quiyaj Diose ei. 3 O se aj neen soj se vaa ve ndoo yaj s ni j raa man n che n adonj.

17Diose

soj rihaan Jesucrist ei. Ase vaa o yuvej xi j sa uchruj nii asino yaan tac ve gaa nachrj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa yuvej sa vaa Jesucrist a
4Cana

1 Pedro2 nii ve ro, danj vaa so, tzaj ne nij s man rihaan chumii nihnj me se nachri nij so niyaj nij so yuvej yo, tzaj ne s sa ndoo narii Diose me so nanj adonj. 5 Ne ase vaa nij yuvej leej nii nata xr yuvej xi j ro, danj vaa taran soj, sese canoco raan soj man Jesucrist, ne ve cuman rcuaaan soj, quiyaj Jesucrist, gaa ne cunuu sa nimn soj, gaa ne ase vaa xrej ro, danj gaa soj rihaan Diose, ne ase vaa se sa nago nij xrej rihaan Diose ro, danj gaa se sa quiyaj soj che se me soj s noco man Jesucrist, gaa ne caran r Diose se vaa yaj soj ei. 6 Che dan n nana nihnj rihaan danj Diose a: Ni yaj so ei. A j cun u nj yoo yuvii chuman Jerusaln naj rej cunaj Sion, ne ase vaa o yuvej vaa so, nucuaj ndoo so chuguanj. Si j sa ndoo me so, ne quinarii u nj man so, ne ase vaa yuvej xi j une yuvii tac ve ro, danj gaa so, ne sese cuchuman r yoo so queneen so man s cun u nj, ne se guun naaj so ma. Tananj cavi i sa ndoo so adonj. Danj cataj Diose, camii so che Jesucrist gaa na a. 7 Vaa yuvee ndoo n Jesucrist rihaan soj si j amn r niyaj man so, tzaj ne xa nij s ne amn r niyaj man Jesucrist me se quisi j ya ndaa vaa taj nana nihnj nana no rihaan danj Diose adonj: Yuvej quirij nij s cune ve ro, guun yuvej sa doj rihaan taran nij yuvej naj tac ve yo nanj adonj, taj danj Diose a. 8 Ne: Naxru yuvii , quiyaj yuvej yo, ne guun naaj nij yuvii gaa queneen nij yuvii man so, taj yo nana no rihaan danj Diose a. Ne nij

634 s ne amn r niyaj man Jesucrist me se che se ne cuno nij so senana Diose ro, che dan naxru nij so ne quiri nij so a. Dan me se can raa Diose man nij so quiran nij so danj nanj ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa narii Diose man n si j noco man Jesucrist a

soj, tzaj ne si j narii Diose me soj, ne xrej uun chij ya nuu rihaan Diose me soj, ne si j cunuu sa nimn me soj, ne yuvii man chuman nocoo sa ndoo ya uun chij Diose rihaan me soj, ne che se me r Diose nata soj che se sa quiyaj so ro, che dan narii so man soj ei. Dan me se si j noco tucun rmi me soj gaa na, tzaj ne canacn Diose man soj xcaj soj cuent, ne cunaj uxr vaa setucuanj Diose tucun noco soj cuano ei. 10 Dan me se gaa na me se nuve yuvi i ni j raa Diose me soj, ne ne gaa ee r Diose ni yaj Diose man soj ma. Tzaj ne yaj me se cunuu ee r so niyaj so man soj, ne guun soj s ch ga maan Diose, ne ni j raa Diose man soj ei.

9Xa

me se ee ndoo raj man soj, ne quiyaj soj se ndoo uxr, ne cuno soj ei. Nuve chihanj n me chumii man n cuano, man tinuj, man nocoj. Ase vaa o s aran me maan rej ro, danj vaa n rihaan chumii nihnj cuano ei. Che dan se guun quiyaj soj rasuun chii i me r nee man soj quiyaj soj ma. O se unu se chii i yo ga nimn n adonj.

11Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa quiyaj suun n rihaan Diose

635 ve inanj quiyaj soj rej ne soj scanj nij s chii i man rihaan chumii nihnj, gaa ne sese guun r nij so cuta nij so cacun rmi xr soj se vaa nij yaj soj, gaa ne xcaj nij so cuent se vaa ve inanj yaj soj ei. Gaa ne gii cuchi Diose rihaan nij so me se cataj nij so se vaa sa uxr vaa Diose chuguanj. 13 Che se si j noco man s ni j raa man n me soj ro, che dan cuno soj rihaan taran nij s nicaj suun ei. Dan me se cuno soj rihaan s nicaj suun nocoo emperador, che se si j uun chij doj me so ei. 14 Ne dan me se cuno soj rihaan yo nij s nicaj suun gobernador noco do ni j un, che se si j ane suun s nicaj suun emperador rihaan me nij so, ne no xcn nij so quiyaj nij so sayuun man nij s chii i do, cami i sa nij so che nij s sa do chuguanj. 15 Ne me r Diose quiyaj n se sa, gaa ne cunuu dnj tuva nij s ne acaj cuent s tuva rmaan nana nij che Jesucrist chuguanj. 16 Neen n se vaa si j ch uun me n, tzaj ne se guun cataj n se vaa che dan me cavee quiyaj n me maan se chii i ma. Tananj guun n s yaj suun rihaan Diose ei. 17 Dan me se ve cami i soj ga daj a yuvii , ne gaa ee r soj man nu nij s amn r niyaj man Jesucrist, ne cuno soj rihaan Diose, ne ve caraa cochroj soj rihaan s nicaj suun emperador ei.

1 Pedro2 rihaan nij ruvee sa ruvee niyanj amii cuno soj ma. Ve danj cuno un soj rihaan nij ruvee nij yaj do un nanj ei. 19 Ne sese quiran taaj soj sayuun quiyaj seruvee taaj soj ruvee chii i , che se maan se si j noco man Diose me s ran sayuun yo, ne sese ane sa guee r s ran sayuun yo ga suun tucu rihaan ruvee, gaa ne cunaj uxr yaj so niyaj Diose adonj. 20 Dan me se s tum ya cacun ro, vaa che cayuun so, ne nda se cavee cane guee r so ayuun so do, ran so sayuun do, tzaj ne se cataj n se vaa cunaj yaj so ran so sayuun a ma. Maan che cacun tum so me ayuun so nanj . Tzaj ne s inanj se sa yaj me se sese cane sa guee r so quiran cachri j so sayuun che Diose, ne cunaj uxr quiyaj so nanj . O se Diose ro, me s naruvee nu sayuun quiran so che so nanj adonj. 21 O se canacn Diose man n canoco n man so ne quiran n sayuun adonj. Tananj Jesucrist, tzaj ne quiran so sayuun che n, ne cane sa guee r so gaa quiran so danj adonj. Dan me se ndaa r se vaa cane r Jesucrist gaa quiran so sayuun che n ro, danj gaa guee cane r n quiran n sayuun, r so ei. 22 Ne Jesucrist me se a nana ne do, a cacun do, ne nari n tuva so mei. 23 Camii chree yuvii che so, tzaj ne ne cami i chree so che nij yuvii ma. Quiran so sayuun, tzaj ne ne cami i so nana quij ma. Tananj guun r so se vaa Diose s ane nica cacun che n ro, so me s cane cacun che so vaa

12Ne

cuno soj rihaan seruvee soj si j uun moz . Nuve inanj

18Ve

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa cane sa guee r Jesucrist gaa quiran so sayuun ro, danj gaa quiyaj n a

1 Pedro2,3 gii a. 24 Cacun tum n ro, nata xr Jesucrist gaa cavi so rihaan rcutze, che rej cane r n ga suun yaj cacun ne inanj tucun sa canoco n a. Ne che se go nii xr so ro, che dan nahuun sa nimn soj a. 25 Dan me se ase vaa matzinj chanuu rco ro, vaa soj gaa na, ne ne canoco soj man Diose gaa na, tzaj ne yaj ro, canicaj nimn soj, ne guun chee soj canoco soj man Jesucrist, ne ase vaa s ve ndoo tum dan matzinj ro, danj vaa so ga soj cuano, ne ve nicaj yuunj so man soj cuano ei. Dan me se so me s uun chij rihaan nimn soj cuano chuguanj.

636 cu nu chih soj do, che yatzj tuvee cu nu soj do ma. Se guun r soj se vaa ve gaa soj quiyaj rasuun danj ma. 4 Dan me se xcaj soj cuent che nimn maan soj che rej gaa sa nimn soj . O se ve gaa nimn soj, ne dnj gaa nimn soj, ne nimn soj me se daj chihaa mj se quiri yo ma. Ne ve gaa soj, gaa ne caran r Diose ni yaj Diose man soj adonj. 5 Danj quiyaj nij chana canoco man Diose cumn gaa na, ne nucuaj r nij no man Diose, ne ve cuno nij no rihaan nica nij no, che rej ve gaa nij no a. 6 Ne danj quiyaj chana cunaj Sar, ne ve cuno no rihaan nica no s cunaj Abraham, ne: S chij, cataj no niyaj no man so a. Dan me se sese sa inanj quiyaj soj, ne sese a xco se cuchuvi soj, gaa ne guun soj tanij sino n cunaj Sar un chuguanj. 7 Ne tananj soj snoo un, ne xcaj soj cuent me se achiin man nica soj, ne ve cayn soj ga no ei. Xcaj soj cuent se vaa nucuaj soj doj rihaan no, ne che dan ve quiyaj soj ga no . Ne xcaj soj cuent se vaa o cuyaan cayn chana rihaan Diose nu cavii nu caanj a. Sese ve quiyaj soj, ne se guun vi j r soj gaa achn niyaj soj rihaan Diose ma.

Ase vaa no xcn moz cuno moz rihaan seruvee moz ro, danj vaa no xcn soj chana cuno soj rihaan nica soj . Gaa ne cavee se navej r nica taaj soj cuno nij so senana Diose, tzaj ne che se ve ndoo yaj soj rihaan nica soj ro, che dan guun r nica soj canoco nij so man Diose ga soj chuguanj. Dan me se cavee se se guun r nica soj cami i natj soj rihaan nij so, tzaj ne che se ve ndoo yaj maan soj, che dan guun r nica soj canoco nij so man Diose ei. 2 Dan me se xcaj nij so cuent se vaa chana arj cochroj rihaan nica me soj, ne nuve chana niha r me soj a. 3 Se caryaanj ndoo soj chana che rej ni quee sa soj ma. Se nan r soj che rej daj gaa yuv raa soj do, che caqu canoco xr soj do, che ticuu

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj yuvii ga nica yuvii a

yo nana cataj xnaanj u nj rihaan soj, ne dan me se cuyaan gaa nimn taran soj ga tuvi soj, ne dan me se ase ee r soj tin angaa

8Daj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nda se quiran nij s yaj se sa sayuun cuano, tzaj ne vaa gii cavi i sa uxr nij so a

637 soj ro, danj gaa ee r soj man tuvi soj yo nij s amn r niyaj man Jesucrist . Racuj soj man nij s ran sayuun, ne gaa nica nimn soj ei. 9 Cavee se quiyaj chii i yuvii man soj, tzaj ne se quiyaj chii i soj man nij yuvii ma. Cavee se cami i chree yuvii che soj, tzaj ne se camii chree soj che nij yuvii ma. Tananj ve cami i soj ga nij yuvii ei. O se canacn Diose man soj, che rej quiyaj soj danj, gaa ne cavee cami i luj Diose che maan soj chuguanj. 10 O se nana nihnj n rihaan danj Diose, taj yo se vaa: Sese me r yoo so guun niha r so cayn so, ne sese me r so cavi i sa so, ne se camii so nana nij se camii so nana ne se camii so nana chree do ma. 11 Naxuun so man so rihaan suun chii i , ne inanj se sa quiyaj so . Dan me se nano ndoo so rej cavee cayn dnj so ga tuvi so, ne yoo canoco so man chrej dnj yo a. 12 O se niyaj ndoo Diose daj ran nij s vaa sa, ne nan xrej Diose nu nana achn niyaj nij so rihaan so, tzaj ne taj riyunj Diose niyaj Diose man nij s yaj chii i a, taj nana no rihaan danj Diose a. 13 Ne se guun r yuvii quiyaj chii i yuvii man soj, sese si j niha r quiyaj sa me soj ma. 14 Tzaj ne cavee se quiran soj sayuun che se si j vaa sa inanj me soj, tzaj ne vaa che guun niha r soj chuguanj. O se vaa gii cavi i sa soj adonj. Che dan se nan r soj, ne se cuchuvi soj che se vaa quiyaj yuvii man soj ma. 15 Caraa cochroj soj ni yaj soj man Jesucrist si j ni j raa man n ei. Xcaj soj

1 Pedro3 cuent daj gaa cami i soj ga me maan s xnanj man soj me che me guun r soj se vaa cavi i sa soj quiyaj Diose vaa gii a. 16 Ve nata soj rihaan nij s xnanj man soj, ne se naquiyaj xta soj nimn soj asa nata soj senana Diose ma. A xco se quiyaj soj cacun ma. Gaa ne nij s nachri niyaj man soj si j noco man Jesucrist che se ve inanj yaj soj me se guun naaj nij so che nana quij tuva maan nij so adonj. 17 Ne sese cavej r Diose ne sese quiran n sayuun che se quiyaj sa n, ne cunaj quiran n sayuun ei. Tzaj ne sese maan che se quiyaj n cacun ne quiran n sayuun, ne nij uxr vaa quiran n sayuun gaa ei. 18 Tzaj ne Jesucrist me se nda se taj cacun tum so, tzaj ne gaa cach so rihaan chumii nihnj, ne quiran ndoo so sayuun che cacun tum n si j tum cacun, che rej cavee nucui n rihaan Diose chuguanj. Dan me se cavi maan nee man Jesucrist, tzaj ne cunuu ina nimn so adonj. 19 Gaa ne caanj so cami i natj so rihaan nij nana chree ni j taga rmi a. 20 Ne nij nana chree me se ne cavej r nij so cuno nij so rihaan Diose gaa na gaa cayn s cunaj No adonj. Dan me se No me se yaj so rihoo ne amii natj so senana Diose se vaa caman uxr, tzaj ne ne cuchuman r nij yuvii ma. Tzaj ne carj xnaa Diose che nij yuvii , ne navi j ndoo Diose canicaj nimn nij so, tzaj ne ne canicaj nimn nij so, ne can xr nij so gaa cana na yaanj a. Ne daj yo tu nj guee yuvii catj rque rihoo, ne quinanii nij

1 Pedro3,4 so rihaan na yaanj, quiyaj na yo nanj adonj. 21 Ne ve na me se yaj nanii n rihaan sayuun yo yaj ei. Na ata ne n me yo chuguanj. Nuve chee rej guun r n gej nacaj xr n cata ne n ma. Che rej cataj n rihaan Diose se vaa guun r n se vaa navi j chrej chii i uun chij nimn n ne inanj se sa guun r n quiyaj n rej rihaan n me se che dan cata ne n adonj. Ne inanj che se cunuu ina un Jesucrist gaa cavi so ro, che dan cavee quinani i n si j cata ne rihaan sayuun chuguanj. 22 Dan me se quisj cunuu ina un Jesucrist, gaa ne quinan so rej xta, ne xn Diose rej nuva Diose yn so cuano, ne uun chij so rihaan cunudanj nij semoz Diose do, rihaan nu nij nana uun chij rihaan nij rasuun man rihaan chumii nihnj do, rihaan yo nij s man rej xta adonj.

638 na me se ya quiyaj ndoo soj nu nij rasuun nij ndaa vaa me r nij s yanj chuguanj. Dan me se cach soj chrej chii i do, chrej amii ga chana niha r do, chrej uun xno do, chrej amii chree do, yo nij chrej chii i do, yaj soj chuguanj. Ne navj soj rihaan yaanj cacj yuvii ndaa vaa navej r Diose quiyaj soj ei. 4 Tzaj ne yaj me se cane r soj ga suun ch ga nij s chii i ne yaj ndoo se nij ga nij so chuguanj. Che dan yaj me se maanj r nij so niyaj nij so man soj, ne amii chree nij so che soj cuano ei. 5 Tzaj ne aj nicun chruun Jesucrist cane so cacun che nij s vaa ina do, che nij s cavi do, ne nij s chii i yo ro, no xcn nij so nata nij so rihaan Jesucrist che nu nij se chii i quiyaj nij so ei. 6 Maan che dan me camii natj Jesucrist senana Diose nana sa ndaa rihaan nij s cavi, che rej nda se quiran nij so sayuun ga yo nij yuvii che cacun quiyaj nij so rihaan chumii nihnj, tzaj ne cavee cayn nimn nij so rihaan Diose nu cavii nu caanj a. 7 Nichru n u n caanj niya chumii nanj ei. Che dan gaa chij inanj r soj, ne yoo xcaj soj cuent, gaa ne cavee cachi nj niyaj soj rihaan Diose chuguanj. 8 Ne suun sa nocoo doj quiyaj soj me nihnj, ne gaa ee r soj man tuvi soj nij s amn r niyaj man Jesucrist, ne sese ee r n tuvi n, gaa ne quinavi j ndoo nij cacun tum tuvi n, quiyaj n adonj. 9 Cavej soj caran tuvi soj s amn r niyaj man Jesucrist ve tucu soj, ne go soj se ch cha nij so, ne se guun cataj

Dan me se che se quiran ndoo Jesucrist sayuun gaa me so yuvii ro, che dan no xcn soj canej nucuaj soj nimn soj, gaa ne cavee guun nucuaj soj rihaan sayuun quiran soj ei. Neen soj se vaa s quiran nee sayuun che Diose me se daj chihaa mj se quiyaj canan cacun rihaan so ma. 2 Dan me se doj gii quinaj cayn so rihaan chumii nihnj me se se quiyaj un so me maan se nij me r nee man so quiyaj so ma. Tananj quiyaj so ndaa vaa me r Diose quiyaj so ei. 3 Dan me se gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n yaj che se nichru n cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a

639 soj se vaa sayuun uxr vaa yaj soj danj ma. 10 Dan me se quiyaj Diose se luj che o o n, rqu Diose suun rihaan o o n quiyaj suun n che tin n, ne ino doj vaa suun yaj suun o o n che tin n, ne che dan no xcn soj racuj soj man tin soj, ndaa vaa uun nucuaj soj chuguanj. 11 Sese cami i natj yoo tuvi soj, ne yoo cu nu r so se vaa senana Diose me nij nana amii natj so . Sese quiyaj suun yoo tuvi soj che soj, ne quiyaj so nu ndaa vaa guun nucuaj so quiyaj so quiyaj Diose . Gaa ne cavee cami i sa yuvii che Diose ni yaj nij yuvii man soj si j noco man Jesucrist ei. Ne Diose me se nu cavii nu caanj cami i sa n che so, ne guun chij ndoo so adonj. Ve danj gaa ya ei.

1 Pedro4,5 soj se guun s ticavi yuvii do, s ituu do, s chii i do, s tiguj man do ma. Tad soj ei. Vaa che quiran s vaa danj sayuun ei. 16 Tzaj ne sese quiran yoo tuvi soj sayuun che se si j noco man Jesucrist me so, ne taj che guun naaj so ma. Tananj che se si j noco man Jesucrist me so ro, che dan cataj so se vaa sa vaa Diose a. 17 O se yaj me se aj guun chee Diose cane Diose cacun che n si j tucua Diose a. Che dan neen n se vaa nij doj quiran nij s navej r cuno senana Diose nana sa asa cane Diose cacun che nij so chuguanj. 18 O se danj Diose taj: Nanj s noco ndoo man Diose, tzaj ne sayuun ndoo quinani i nij so rihaan sayuun, ne t a nij s ne noco man Diose do, t a nij s chii i do, ne caanj ya nij so rihaan yaan ei. Danj taj nana no rihaan danj Diose a. 19 Che dan xa soj si j ran sayuun ndaa vaa me r Diose quiran soj, tzaj ne yoo inanj quiyaj sa soj, ne dan me se cavej r soj ni caj yuunj Diose man nimn soj . O se Diose me s quiyaj man soj, ne vaa che gaa nucuaj r soj man so ei.

15A

caanj r soj che sayuun quiran soj, man tinuj, man nocoj. Ya quiran ndoo soj sayuun, che rej cavee xcaj soj cuent sese si j amn ya r niyaj man Diose me soj chuguanj. Ne se guun r soj se vaa orn soj me s ran sayuun ma. 13 Maan se guun niha r soj che se ase quiran Jesucrist sayuun ro, danj vaa ran guee soj ga so, gaa ne gii cana un so guun chij so rihaan chumii nihnj me se cavee guun niha doj r soj ei. 14 Sese nachri yuvii ni yaj yuvii man soj che se si j noco man Jesucrist me soj, ne vaa che guun niha r soj adonj. O se yanj Nimn Diose ga soj, ne uun chij ndoo Nimn Diose ei.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa se nan r n che sayuun ran n a

12Se

Rihaan soj si j chij nicaj yuunj man nij s noco man Jesucrist man daj a chuman cami j cuano a. O se s chij m u nj ga soj, ne s queneen sayuun se vaa quiran Jesucrist m u nj, ne dan me se ve guun chij u nj ga Jesucrist asa cana un so

Nana nihnj taj xnaanj che chrej narqu Pedr rihaan nij s cuchumn r niyaj man Jesucrist a

1 Pedro5 rihaan chumii nihnj, raj a. 2 Ase vaa nicaj yuunj yuvii man matzinj ro, danj gaa ve ni caj yuunj soj man nij s noco man Diose ndaa vaa cane Diose suun rihaan soj . Se naquiyaj ee soj man soj rihaan suun yo ma. Maan se ve quiyaj suun soj che Diose ei. Ne se guun inanj r soj quiyaj canan soj che suun yaj soj ma. Tananj gaa niha r soj che maan suun yo ei. 3 Ne se guun niha r soj quiri i tanga soj rihaan nij s noco man Jesucrist ma. Inanj ve quiyaj suun soj ga nij so, ne queneen nij so daj quiyaj soj, gaa ne xcaj nij so cuent daj quiyaj maan nij so un a. 4 Gaa ne asa curuvi Jesucrist s nicaj yuunj man taran n si j nicaj yuunj man nij s noco man Jesucrist me se cana o cachriin corona sa inanj cu nu raa n, quiyaj so, ne dan me se nu cavii nu caanj ve ndoo gaa n, quiyaj Jesucrist chuguanj. 5 Tananj soj si j tachruu, ne cuno soj rihaan nij s chij, ne ve dan me taran soj me se naquiyaj nica soj nimn soj rihaan tuvi soj . O se nana nihnj n rihaan danj Diose, taj yo se vaa: Arn Diose chrej rihaan nij s xta nimn se cavii sa nij so, tzaj ne yaj Diose se luj che nij s nica nimn a, taj nana yo a. 6 Che dan me yoo naquiyaj nica soj nimn soj rihaan Diose s nucuaj ndoo, ne cuno soj rihaan so, gaa ne vaa gii, ne cavi i sa soj, quiyaj so adonj. 7 A xco se nan r soj ma. Diose ro, me s nan ndoo r daj ran soj, ne che dan me o gaa nucuaj r soj man so ei.

640 sca r soj, ne tu m soj man soj daj quiyaj soj ei. O se vaa s taj riyunj niyaj man soj, ne s chree me so, ne ase yaj chuvaa aguj ch nano xcuu cha ro, danj yaj s chree, ch so nano so man s cavee tiri so man chuguanj. 9 O raan canoco soj man Diose, ne daj chihaa mj se cuno soj rihaan s chree mei. Xcaj soj cuent se vaa ase vaa sayuun ran soj ro, danj vaa guee sayuun ran taran nij s noco man Jesucrist man rihaan chumii nihnj chuguanj. 10 Dan me se Diose ro, me s yaj daj a se luj che soj, ne so me s canacn man soj cavi i sa uxr soj ga so nu cavii nu caanj che Jesucrist, ne asa quisj quiran soj sayuun doj gii rihaan chumii nihnj, gaa ne cune sa Diose man soj, ne naquiyaj sca so man soj, ne gaa nucuaj inanj r soj, quiyaj so adonj. 11 Ne guun chij ndoo Diose nu cavii nu caanj, ne daj a gii ve cayn so nanj adonj. Amn.

8Gaa

danj sj nat u nj doj nij nana no rihaan yanj nihnj, ne tin Silvano me s cachrn senanaj rihaan yanj nihnj, ne dan me se tin n s nucuaj r n man me so, ne dan me se nana nihnj me se narquej chrej nucuaj rihaan soj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa tucun noco n ro, maan ya tucun yo me rej yaj Diose se luj che n chuguanj. Raan canoco soj tucun yo ei. 13 Dan me se nij tin n s man chuman

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve cayn nij s caanj yanj cart nihnj rihaan, r nij tuvi Pedr a
12Ve

641 nihnj chuman cunaj Babilonia ro, me r nij so se vaa ve cuman soj a. Narii Diose man nij so ga soj canoco taran nij soj man Diose, ne vaa tin Marcos, ne ase vaa o tanj ro, vaa so rihanj, ne ve cayn soj, r so un a.
14Ve

1 Pedro5 uxr cami i soj nana luj ga tin soj s amn r niyaj man Jesucrist gaa nari tuvi soj . Ne me ndoo r u nj gaa xej nimn cunudanj soj si j noco man Jesucrist quiyaj Diose nanj chuguanj.

Nihnj me sj vi j yanj cart quiyaj s cunaj Pedr can so rihaan nij yuvii noco man Diose a

U nj ro, me s cunaj Simn Pedr s yaj suun rihaan Jesucrist, ne apstol cune so nata rihaan yuvii che so mej, ne qui y u nj yanj nihnj canej u nj rihaan soj si j noco man Jesucrist, ne dan me se cuyaan yuvee n soj ga nj rihaan Diose ei. Dan me se s nica nimn me Jesucrist, ne amn r soj ga nj niyaj soj man Diose, quiyaj Jesucrist, ne so ro, me Diose s noco n, ne so me s tinanii man n rihaan sayuun adonj. 2 Me r u nj xcaj ndoo soj cuent che Diose do, che Jesucrist si j ni j raa man n do, gaa ne cavee quiri ndoo soj se luj ne gaa xej nimn soj, quiyaj roj so ei.

me se canacn Diose man n cavi i sa uxr n ne guun chij n ga maan so, ne Jesucrist me se yaanj ndoo r so, ne so me s quiyaj xcaj n cuent che Diose, ne che dan cavee cayn sa n ga Diose, ne ve canoco n man Diose, ne taj a doj rasuun cachi in

Nana nihnj taj xnaanj daj quiyaj n ne canoco raan n man Jesucrist a
3Dan

man n, quiyaj so ma. 4 Ne che dan cata tuva so che nij se luj quiyaj ndoo so che n, che rej cavee quinani i soj rihaan se chii i nuu nimn nij s man rihaan chumii nihnj, ne ase vaa maan Diose ro, danj gaa soj ei. 5 Ne che dan soj si j amn r niyaj man Jesucrist me se yoo naquiyaj cuu soj che setucuanj Diose, ne naquiyaj sca ndoo soj nimn soj, ne asa guun sca nimn soj, gaa ne terquee soj xcaj soj cuent sa doj che senana Diose, 6 ne asa queneen sa soj senana Diose, gaa ne terquee soj guun soj s tum sa man maan daj quiyaj maan, ne asa quisj tum sa soj man maan soj, gaa ne terquee soj guun nucuaj nimn soj rihaan sayuun, ne asa quisj guun nucuaj nimn soj rihaan sayuun, gaa ne terquee soj quiyaj soj ndaa vaa me r Diose quiyaj soj, 7 ne asa quisj nari soj quiyaj soj ndaa vaa me r Diose, gaa ne terquee soj cunuu niyanj nimn soj, ne asa quisj cunuu niyanj nimn soj, gaa ne terquee soj cunuu ee r soj ni yaj soj tuvi soj ei.

642

643 me se sese doj a nari soj quiyaj soj nu danj daj a gii, gaa ne se cavee guun soj s niyon s ne neen quiyaj suun che Diose a ma. Tananj sa uxr doj queneen soj man Jesucrist si j ni j raa man n adonj. 9 Tzaj ne s ataa nari quiyaj nu ndaa vaa taj u nj nihnj me se ase vaa s ne ruvi gan niyaj vaa so, se vaa s tuchri i vaa so, ne nichru n yj tacn so ruvi niyaj so, ne taj se y xcaj so cuent che nij rasuun nocoo doj a man adonj. Ne dan me se quiniyn so nu cacun naruvii xr so gaa rque nanj adonj. 10 Che dan me doj a tananj terquee ndoo soj canoco raan soj man Diose, tinuj, nocoj. Dan, gaa ne queneen ya soj se vaa nacn Diose man soj ne narii Diose man soj cavi i sa soj ga so, ne daj chihaa mj se quiri soj rihaan Diose ma. 11 Gaa ne Jesucrist si j ni j raa man n s tinanii man n rihaan sayuun ro, ve uxr nucui sa soj rej guun chij so nu cavii nu caanj, quiyaj so chuguanj. 12 Che dan nda se aj neen soj nana nihnj, ne nda se aj guun chee soj canoco soj senana Diose nana ya vaa rihaan soj, tzaj ne nano niganj u nj nana nihnj rihaan soj se gaa nanj quiniyon soj ei. 13 Vaa che ndoo nanoj nana nihnj rihaan soj yaj gaa vaa ina u nj rihaan chumii nihnj, raj chuguanj. 14 O se aj neenj se vaa nichru n cavi u nj, ndaa vaa cataj Jesucrist si j ni j raa man n rihanj, 15 ne che dan yoo qui yj ndaa daj a cavee maan, gaa ne nda se cavi j, tzaj ne yoo cu nu r soj nana sa nihnj ei.

2 Pedro1
Nana nihnj taj xnaanj se vaa queneen nij tuvi Pedr se vaa s uun chij me Jesucrist a

8Dan

se gaa cataj xnaanj nj rihaan soj se vaa cana un Jesucrist si j ni j raa man n rihaan chumii nihnj ne gaa nucuaj ndoo so asa cana so, ne nuve cuent avii raa maan nj me yo ma. Rihaan maan nj queneen nj se vaa s sa uxr me so adonj. 17 Ya si j uun chij me so, cataj Diose, gaa camii Diose nana nihnj rihaan so a: Tan u nj s ee ndoo raj man m so, ne niha ndoo raj niyaj mn so adonj, taj Diose rihaan so adonj. 18 Xr maan nj cuno nj nana nihnj nana cavii rej xta gaa cumn nj xr quij guee ga so ei. 19 Che se queneen nj ndaa vaa guun chij Jesucrist quiyaj Diose, che dan doj a cuchumn r nj nana cachrn nij s nata senana Diose gaa na chuguanj. Ne sa quiyaj soj, sese xcaj maan soj cuent che nana camii nij so ei. O se ase vaa yaan chuguu n racuj man nij s yanj rej rmi ro, danj vaa senana nij so, racuj yo man n gaa yn n chumii nihnj adonj. Tzaj ne vaa gii queneen soj man maan Jesucrist, ne se cachiin un senana nij s man gaa na rihaan soj ma. O se ase vaa yati xtangaa chuguu n gaa rej nichru n r ranga ro, danj gaa so, queneen nimn soj rej sa, quiyaj so a. 20 Maan se asino yaan xcaj soj cuent che senana nij s nata senana Diose gaa na, ne nuve raa maan nij so cavii nana

16O

2 Pedro1,2 cachrn nij so rihaan yanj ma. 21 O se a yuvii quiyaj cana senana Diose rihaan chumii nihnj cuno yo nij yuvii ma. Maan se Nimn Diose me s quiyaj camii nij yuvii nana cavii rihaan maan ya Diose adonj.

644 cacun a ma. Ya can Diose man nij so rej quiran nij so sayuun, ne numj Diose aga ne man nij so, nago Diose man nij so rej rmi quiran nij so sayuun, ne dan me se danj gaa cuman nij so ndaa gii cane Diose cacun che nij so adonj. 5 Ne aj neen soj se vaa ne caraa xnaa Diose a rihaan nij s cumn gaa na ma. Maan tu nj guee nij tuvi s cunaj No s camii natj nana sa rihaan yuvii se vaa cavee cunuu sa nij yuvii rihaan Diose ro, inanj nij so me nij s quinanii rihaan sayuun quiyaj Diose, gaa cane r Diose cana na yaanj, ne can xr nij s chii i man rihaan chumii nihnj, che se ne cuno nij so rihaan Diose adonj. 6 Tananj un, ne neen soj se vaa yuun chee cacaa nu roj chuman cunaj Sodoma ga Gomorra, quiyaj Diose un, ne dan me se cataj Diose se vaa daj chihaa mj se cumn un yuvii roj chuman yo, ne danj quiyaj Diose che se guun r Diose xcaj n cuent daj quiran nu nij s navej r cuno rihaan Diose a. 7 Tzaj ne tinanii Diose man s cunaj Lot rihaan sayuun yo, che se s nica nimn me s cunaj Lot yo, ne quiri r s cunaj Lot che se chii i quiyaj nij s tucu rihaan Diose nij s cumn roj chuman yo a. 8 Dan me se gaa cayn s nica nimn yo chihn nij so, ne daj a gii queneen so se chii i quiyaj nij s chii i yo, ne cuno so nu nana chii i camii nij so a. Ve dan, ne quiri ndoo r so a. 9 Tzaj ne s ni j raa man n me se nacaj so man nij s noco man so, ne ti nanii so man nij so rihaan

Tzaj ne cumn uxr nij s ne nata senana Diose gaa na rihaan nij s israelit, ne ndaa r se vaa nij s ne gaa na ro, tanga danj vaa nij s ne cuchi rihaan soj narque tucun ne rihaan soj adonj. Ne sese cuchuman r soj, ne caanj soj rihaan yaan ga nij so a. Dan me se Jesucrist si j ni j raa man n ro, cavi so che rej cavee quinani i nij so rihaan sayuun, tzaj ne maan nij so me se inanj nana ne amii nij so che Jesucrist, ne che dan quiran rayanj ya nij so sayuun, quiyaj Diose a. 2 Tzaj ne canoco queee nij s amn r niyaj man Jesucrist man nij s ne yo, ne quiyaj ndoo nij so nu tucun chii i , ne che tucun chii i yaj nij so ro, che dan cami i nij s ne amn r niyaj man Diose nana nij che setucuanj Diose tucun ya ei. 3 Guun r nij s narque tucun ne yo quiyaj canan ndoo nij so saanj, ne che dan nano nij so nana ne cami i nij so rihaan nij soj, tzaj ne asi j na cataj Diose se vaa quiran ndoo nij so sayuun vaa gii, ne ya uxr quiran nij so sayuun ei. 4 Dan me se aj neen soj se vaa ne caraa xnaa Diose a rihaan maan nij semoz so gaa quiyaj nij so

Nana nihnj taj xnaanj che nij s nago tucun ne a

645 sayuun, ne ve danj guun nucuaj so tu m so man nij s chii i , ne yoo quiran nij s chii i yo sayuun ndaa se quisi j gii cane so cacun che nij so adonj. 10 Dan me se t a quiyaj so man nij s ch setucuanj maan, ne yaj nij so ndaa vaa me r nee man maan nij so, ne nachri nij so niyaj nij so man Jesucrist si j ni j raa man n, ne s amii xta ndoo me nij so, ne a xco ne naaj nij so a ma. Ne ne chuvi nij so cami i nij so nana nij che nij yaanj uun chij rihaan nij rasuun man rihaan chumii nihnj a ma. 11 Ne nanj si j nucuaj doj me nij semoz Diose nij s noco sa man so, tzaj ne ne quisi j r nij so cuchi nij so rihaan s ni j raa man n ne cuta nij so cacun xr nij yaanj yo ma. 12 Tzaj ne ase vaa xcuu ne acaj cuent, ne taaa nii, ne ticavi nii man ro, danj vaa nij s narqu tucun ne yo ei. Ne acaj nij so cuent daj vaa nij yaanj, tzaj ne amii nij so nana nij che nij yaanj yo, ne che dan quiran nij so sayuun ndaa vaa quiran maan nij yaanj yo vaa gii, quiyaj Diose, 13 ne dan me se naruvee Diose sayuun rihaan nij so che sayuun quiyaj nij so man tuvi nij so adonj. Niha r nij so quiyaj nij so se nij rej ranga, ne ve danj niha ndoo r nij so gaa ch nij so chraa ga soj, ne che dan tiri nij so man soj gaa nuu chre soj cha soj chraa adonj. 14 Inanj me r nij s narqu tucun ne ni yaj nij so man chana niha r, ne ne ane r nij so ga suun yaj cacun a ma. Tiha yuunj nij so man nij s ne

2 Pedro2 nicaj raan setucuanj Diose, ne yoo vaa nimn nij so me r nij so quiri ndoo nij so saanj ei. Ase vaa xnii ma ndoo ro, danj vaa nij so, ne ya quiran ndoo nij so sayuun vaa gii chuguanj. 15 Tanj nij so setucuanj Diose tucun nica, ne canoco nij so tucun ne, ne ase vaa quiyaj s cunaj Balaam tan Beor gaa na ro, danj quiyaj nij so ei. Ne s cunaj Balaam me se che se guun r so niyaj so saanj, ne quiyaj so cacun, 16 tzaj ne ase vaa amii yuvii ro, danj camii dan so burr rihaan so, ne cuta dan so burr cacun xr so, ne dan me se carn dan so burr chrej rihaan so quiyaj chii i rmaan so rihaan Diose, quiyaj Diose adonj. 17 Ne ase vaa curuj na utun ro, danj vaa nij so, ne ase vaa ngaa achn rmaan yaj nana ne ne aman maan yaj ro, danj vaa nij s narqu tucun ne yo, ne guun naaj ndoo nij yuvii nucuaj r man nij so ei. A j cataj Diose se vaa cune Diose man nij so rej rmi ndoo nu cavii nu caanj adonj. 18 Dan me se amii xta ndoo nij so nana nij rmaan, ne uno nij s cuchumn naca r niyaj man Jesucrist, ne nda se tihaj guun yanj nij so rihaan nij s ne acaj cuent man rihaan chumii nihnj, tzaj ne nanicaj nij so, ne tanj nij so chrej sa, ne yaj un nij so se chii i ndaa vaa me r maan nij so quiyaj nij so, 19 ne taj nij s narqu tucun ne rihaan yuvii , ne: Cavee quiyaj soj me maan se me r soj ei, taj nij s narqu tucun ne rihaan nij s cuchumn naca r

2 Pedro2,3 yo, tzaj ne maan nij so ro, me moz yaj suun che rej quiri nu nimn yuvii adonj. O se me maan rasuun yaj canan rihaan n ro, yo me rasuun yaj suun n rihaan, ne moz me n rihaan yo adonj. 20 O se gaa rque me se xcaj nij so cuent che Jesucrist si j ni j raa man n s tinanii man n rihaan chrej chii i uun chij nimn n do, rihaan cunudanj chrej chii i man rihaan chumii nihnj do, tzaj ne yaj me se nanicaj nij so quiyaj un nij so chiii , ne ndaa quiyaj canan chrej chii i yo rihaan nij so, ne dan me se asino yaan me se maan tanga nij vaa nij so, tzaj ne yaj me se chii i doj vaa nij so adonj. 21 Cavi i sa nij so doj sese ne queneen nij so setucuanj Diose tucun nica se vaa yaj queneen nij so setucuanj Diose, gaa ne nanicaj un nij so tanj nij so tucun sa nago Diose man nij so saj adonj. 22 Ase vaa yaj nij so vaa nana ya nihnj a: Uchrn chuvee, gaa ne anicaj un xo ch xo secuchranj xo a, ne vaa senana xc un taj: Quisj cane xc na sa, gaa ne anicaj un xo natj xo r sigui a, vaa yo nana taj xnaanj daj yaj nij s narqu tucun ne yo a.

646 r soj nana camii nij s vaa sa rihaan Diose s nata senana Diose gaa na, ne me raj ninuj r soj senana Jesucrist si j ni j raa man n s tinanii man n rihaan sayuun nana narqu nj si j apstol cune so man rihaan soj a. 3 Tzaj ne vaa che ndoo xcaj nij soj cuent, ne cana s anga nacoo ni yaj man soj asa nichru n cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, ne n guun se nij guun r nij so quiyaj nij so a. 4 Gaa ne cataj nij so nana nihnj rihaan soj a: Cataj nij s nata senana Diose ga na rihaan xi i n se vaa cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj, tzaj ne ne cana un so chiha. Ve danj vaa cavi xi i n, ne taj vaj so cana man asanj. Ve ase vaa chumii ga asino curuvi chumii ro, ve danj vaa guee chumii ndaa cuano nanj asanj, cataj nij so canga nacoo nij so rihaan soj a. 5 Dan me se danj cataj nij so che se navej r nij so xcaj nij so cuent ndaa vaa curuvi chumii gaa na quiyaj Diose ei. Tzaj ne camii Diose, ne guun rej xta, ne curihanj yo nacoo rque na yaanj chuguanj. 6 Gaa ne gaa na me se caanj niya nij yuvii man rihaan chumii , quiyaj maan do, na yaanj do ei. 7 Tzaj ne xta ga yo man n cuano me se maan Diose camii, ne cataj Diose se vaa quinaj roj yo ndaa se quisi j gii cane Diose cacun che nij s chii i , gaa ne nu chee cacaa nij so chuguanj. Ne gii yo me se canej Diose yaan, ne cacaa nu xta ga yo man n cuano, ne caanj niya un yo adonj. 8 Se quiniyn soj nana nihnj, man tinuj, man nocoj. Ase vaa o

Nihnj me yanj vi j canej u nj rihaan soj, tinuj, nocoj. Rihaan roj yanj nihnj nanoj senana Diose rihaan soj che se me raj xcaj soj cuent che rej sa ei. O se si j me ya r canoco man Diose me soj, 2 ne me raj ninuj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa taj niyn cana un Jesucrist rihaan chumii nihnj a

647 mj yo vaa orn gii rihaan s ni j raa man n, ne ase vaa orn gii vaa o mj yo rihaan so ei. 9 Taaj nij yuvii me se guu n raan ndoo Diose quiyaj Diose ndaa vaa cataj so gaa na, r nij so, tzaj ne se guun raan Diose mei. Maan se inaj nimn Diose niyaj Diose man soj, ne navej r Diose cavi nimn a doj tuvi soj mei. Tananj me r so canicaj nimn taran soj ne tanj xco soj tucun chii i chuguanj. 10 Tzaj ne taj niyn quisi j gii cane Diose cacun che yuvii ei. Dan me se cari i n ndoo caanj niya xta, ne quinavi j nu nij se man rej xta cacaa, ne caanj niya yo ga nu se man rihaan yo adonj. 11 Che se caanj niya chumii , che dan se guun nano r soj che rasuun man rihaan chumii nihnj ma. Tananj xcaj soj cuent che rej daj quiyaj soj canoco raan soj man Diose ei. 12 Navi j soj quisi j gii yo, ne ve canoco soj man Diose che rej rayanj doj quisi j gii yo chuguanj. Ne gii yo me se quinavi j nu xta cacaa, ne nacune nu nij rasuun man rej xta yo ei. 13 Tzaj ne aj cataj Diose se vaa ya gaa yo yo naca, ne gaa yo rej xta naca, ne inanj se sa quiyaj nij s cuman rej yo asa quisj ei. Dan me se navi j ndoo n quisi j gii yo cuaj ei. 14 Che se navi j n gii yo ro, che dan terquee soj doj quiyaj soj se sa inanj rihaan Diose, ne se gaa nanj cutum soj cacun asa

2 Pedro3 cana un Jesucrist ei. Ne dnj gaa nimn soj, tinuj, nocoj. 15 Xcaj soj cuent se vaa navi j Diose nanj che se me r so quinani i nij yuvii rihaan sayuun chuguanj. Ve danj taj un nij nana cachrn tin Pabl rihaan yanj can so rihaan soj, ndaa vaa chrej cuu narqu Diose rihaan so a. 16 Dan me se daj a nij yanj cart quiyaj Pabl ro, camii so che rasuun nihnj, ne vaa doj nana cuu sayuun cu n n rihaan yanj quiyaj so, ne dan me se nij s ne neen do, nij s uun vi j r me se tinicaj nij so senana Pabl, ne amii ne nij so che Pabl, taj nij so se vaa ino vaa tucun tucuyn so a. Ne danj yaj nij so ga yo nij nana no rihaan danj Diose un, ne che dan quiran ndoo nij so sayuun vaa gii adonj. 17 A j cataj xnaanj u nj rihaan soj che nij s narqu tucun ne cana rihaan soj vaa gii, tinuj, nocoj. Che dan tad uxr soj se gaa nanj canoco soj tucun ne narque nij s navej r cuno rihaan Diose yo ei. Sese canoco soj senana nij so, ne guun vi j r soj, quiyaj nij so ei. 18 Che dan yoo guun r soj ni yaj soj se luj rqu Diose rihaan soj, ne yoo guun r soj xcaj soj cuent sa doj che Jesucrist si j ni j raa man n s tinanii man n rihaan sayuun adonj. Vaa che ndoo cataj n se vaa si j sa ndoo me so ne si j sa ndoo guun so nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei.

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Juan can so rihaan nij yuvii noco man Diose a
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cataj xnaanj s cunaj Juan che se vaa queneen rihaan maan so a

achrn nj nana nihnj rihaan yanj nayaa soj, che rej cavee guun niha uxr r taran n adonj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ase vaa yaan chuguu n ro, danj vaa Diose, ne cavee cunuu sa nimn n quiyaj so a

4Ne

Dan me se nj me se cataj xnaanj nj rihaan nij soj che o s cane gaa na asi j guun chee Diose quiyaj Diose chumii , ne inanj se vaa cuno maan nj do, se vaa queneen rihaan maan nj do, se vaa cuta nj raa nj xr do, che inanj rasuun vaa danj cataj xnaanj nj rihaan soj a. Dan me se cataj xnaanj nj che senana Diose, ne so me s quiyaj cayn n ga Diose nu cavii nu caanj adonj. 2 Dan me se so me s quiyaj cayn n ga Diose nu cavii nu caanj, ne cana so, ne queneen nj man so, ne nihnj me se nata nj rihaan nij soj che so se vaa asino canicun so ga Diose rej yanj Diose gaa na, gaa ne yaj me se cana so rej ne n a. 3 Dan me se nata nj rihaan maan nij soj che se vaa queneen nj do, che se vaa cuno nj do, che rej cavee cunuu rcuaaan soj ga nj, ne dan me se cunuu rcuaaan n ga Rej n Diose, ga tan so Jesucrist a.

nihnj ro, me nana cataj xnaanj Jesucrist cuno nj, ne nata nj nana nihnj rihaan soj, ne dan me se ase vaa o yaan chuguu n vaa Diose, ne rej vaj Diose me se nuvi rej rmi rej vaj so ma. 6 Che dan sese cataj n se vaa si j ch ga Diose me n, ne sese ch n rej rmi , gaa ne tuva rmaan n vaa gaa nanj ei. Ne ne noco n tucun ya yo gaa a ma. 7 Tzaj ne sese ch n rej chuguu n sa rej vaj maan Diose, ne ve sa mn taran n, ne quinavi j nu cacun tum n, quiyaj Jesucrist s cavi che n, ne yoo cunuu sa nimn n ei. 8 Dan me se sese cataj n se vaa a doj cacun ne tum n, ne dan me se tiha yuunj n vaa gaa nanj adonj. Ne nuve si j amii nana ya me n gaa a ma. 9 Tzaj ne sese nata ya n rihaan

5Ne

648

649 Diose che cacun tum n, ne Diose me se vaa che gaa nucuaj r n se vaa nica quiyaj so che n, ne dan me se cataj so se vaa navij cacun tum n, ne tinavi j so nu se chii i man nimn n adonj. 10 Dan me se sese cataj n se vaa a doj ne quiyaj n cacun, ne si j tuva rmaan me n, ne yaj n s ne man ndaa maan Diose vaa gaa nanj chuguanj. Dan me se aj cataj ya Diose se vaa tum n cacun nanj ei. Ne sese cami i n danj, ne nuve si j uno senana Diose me n gaa mei.

1 Juan1,2 me so mei. 5 Tzaj ne s uno senana Jesucrist ro, so me s ya ya arj cochroj rihaan Diose chuguanj. Che dan, sese quiyaj n danj, ne cavee guun ya r n se vaa si j noco man Jesucrist me n ei. 6 Ne s taj se vaa yoo noco man Jesucrist ro, ase vaa quiyaj Jesucrist ro, danj inanj n xcn so quiyaj maan so un adonj. 7 Dan me se ee raj man soj, tinuj, nocoj. Ne nihnj me se cachron u nj o nana naca rihaan yanj nihnj cuno soj chuguanj. Tzaj ne nuve nana naca me nana nihnj ma. Ve nana cuno soj asi j guun chee soj canoco soj man Jesucrist me nana nihnj nanj adonj. 8 Dan me se cachron un u nj nana naca nihnj cuno soj, ne ya ya nana naca tucuyn Jesucrist me nana nihnj, ne cuno soj nana naca nihnj adonj. O se vaj navi j rej rmi rihaan chumii nihnj, ne Jesucrist ro, me yaan chuguu n, ne dan me se guun chee senana so cuchuguu n senana so rihaan chumii nihnj ei. 9 Ne xa s taj se vaa vaj so rej chuguu n ga senana Jesucrist ne nachri so niyaj so man tin so, ne si j vaj guee rej rmi me ya so nanj chuguanj. 10 Ne s ee r man tin me se so me s ch rej chuguu n ga senana Jesucrist, ne se cavee quiri so ma. 11 Ne xa s nachri man tin, tzaj ne so me s vaj rej rmi , ne o ch guee so rej rmi nanj . Ne neen so me rej vaj so a ma. O se carn rihaan so, quiyaj rej rmi vaj so nanj adonj. Navee a doj xcaj so cuent a ma. 12 Dan me se achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj xni i, ne o se che

Ase vaa tan u nj ro, danj vaa soj, tinuj, nocoj. Ne achrn u nj nu nana nihnj rihaan yanj nihnj, che rej se quiyaj soj cacun mei. Dan me se sese quiyaj n cacun, ne vaa o s nica nimn amii yuunj che n rihaan Rej n Diose, ne Jesucrist me s amii yuunj che n ei. 2 Ne so me s cavi che rej cavee quinavi j cacun tum n adonj. Tzaj ne nuve chee doj secacu n n me cavi so ma. Cavi so che cacun tum cunudanj nij yuvii man rihaan chumii adonj. 3 Dan me se nihnj me rej neen n se vaa si j noco man Jesucrist me n a. Dan me se sese yaj n ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan n, ne si j noco ya man so me n adonj. 4 Tzaj ne sese taj yoo so se vaa si j noco man Jesucrist me so ne ne yaj so ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan n, ne s ne me so, ne nuve si j amii nana ya

Nana nihnj taj xnaanj che nana no xcn n cuno n a

1 Juan2 se noco soj man Jesucrist ro, che dan quinavij cacun tum soj rihaan Diose ei. 13 Achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj si j vaa tan, ne o se aj neen soj man s cayn ga Diose gaa guun chee Diose quiyaj Diose chumii nihnj a. Achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj si j tachruu, ne o se aj quiyaj canan soj rihaan s chree ei. 14 Achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj xni i, ne o se aj neen soj man Rej n Diose adonj. Achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj si j vaa tan, ne o se aj neen soj man s cayn ga Diose gaa guun chee Diose quiyaj Diose chumii nihnj ei. Achrn u nj nu nana nihnj nayaa soj si j tachruu, ne o nucuaj ndoo nimn soj rihaan sayuun, ne yoo uno soj senana Diose, ne aj quiyaj canan soj rihaan s chree ei. 15 Se guun r soj ni yaj soj chumii nihnj do, nij rasuun man rihaan chumii nihnj do mei. O se xa s me r niyaj chumii nihnj, tzaj ne nuve si j arj cochroj rihaan Rej n Diose me so man chuguanj. 16 O se rihaan chumii nihnj vaa ndoo se me r yuvii quiyaj yuvii do, vaa ndoo se me r yuvii niyaj yuvii do, vaa ndoo rasuun yaj uun xta nimn yuvii do, tzaj ne nuve rasuun cavii rihaan Rej n Diose me nu nij rasuun vaa danj ma. O se nanj rasuun man rihaan chumii nihnj me nij rasuun yo nanj adonj. 17 Ne vaj navi j chumii nihnj ei. Ne vaj navi j nu se vaa me r nij yuvii man rihaan chumii nihnj quiyaj nij so ei. Tzaj ne s yaj ndaa vaa

650 me r Diose me se cayn so nu cavii nu caanj ga Diose chuguanj.

Nana nihnj taj xnaanj che s tuva rmaan se vaa si j ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so a
18Dan

me se ase vaa tanj vaa soj, ne me raj cuno soj nana nihnj ei. O se nichru n quinavi j chumii nihnj, ne aj cuno soj nana se vaa cana o s quitaj yuunj, ne cataj so se vaa si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me so, ne nihnj me se aj cana queee s tuva danj, ne che dan neen ya n se vaa ya nichru n quinavi j chumii nihnj ei. 19 Dan me se ase vaa tin n vaa nij so asi j rque, tzaj ne caanj yanj nij so rihaan n, ne nuve ya ya tinuj n me nij so a ma. O se caanj yanj nij so rihaan n che rej cavee xcaj n cuent se vaa nuve tinuj n me taran nij so a man adonj. 20 Ne xa soj, tzaj ne cune Diose man soj, ne guun nucuaj soj xcaj soj cuent, quiyaj Diose, ne neen soj cunudanj rasuun ei. 21 Nuve chee se ne neen soj nana ya me cachrn u nj nana nihnj nayaa soj ma. Tzaj ne achrn u nj nana nihnj nayaa soj che se si j neen nij nana ya me soj, ne aj neen soj se vaa ino doj vaa nana ne ga nana ya nana noco n adonj. 22 Ne s ne me se so me s taj se vaa nuve si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me Jesucrist chuguanj. Dan me se taj so se vaa maan so me Crist can Diose, taj so chuguanj. Ne dan me se ne arj cochroj so rihaan Rej n Diose do, rihaan tan Diose

651 do ma. 23 Dan me se xa s ne arj cochroj rihaan tan Diose, tzaj ne si j ne noco man Rej n Diose me so ei. Tzaj ne s nata ya se vaa ve noco so man tan Diose ro, so me s noco ya man Rej n Diose un adonj. 24 Ne xa soj, tzaj ne yoo cuno soj nana cuno soj gaa guun chee soj canoco soj man Jesucrist ei. Sese quiyaj soj danj, ne si j noco man tan Diose do, man maan ya Rej n Diose do, me soj chuguanj. 25 Ne nihnj me nana cata tuva maan Jesucrist rihaan n, se vaa cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj ya ei. 26 Dan me se cachrn u nj nu nana nihnj nayaa soj che rej xcaj soj cuent che nij s me r tiha yuunj man soj adonj. 27 Ne xa soj, tzaj ne che se cune Diose man soj ro, che dan yoo noco soj man Diose, ne taj che tucuyn nii doj nana man soj a ma. Tananj che se cune Diose man soj, che dan aj nari soj nana che nu rasuun, ne inanj nana ya nari soj ei. Nuve nana ne me nana nari soj, quiyaj Diose ma. Dan me se yoo noco soj man Diose, ndaa vaa tucuyn ya so man soj adonj.

1 Juan2,3 Jesucrist, ne che dan neen soj se vaa nu nij s yaj sa ro, taran nij so me s cunuu sa nimn quiyaj so adonj. Dan me se xcaj soj cuent se vaa cunuu ee uxr r Rej n Diose niyaj so man n, ne ndaa tan Diose guun n, quiyaj Diose chuguanj. Ne tani j Diose me xa n adonj. Che dan ne neen nij s man rihaan chumii nihnj man n daj si j me n man chuguanj. O se tananj un, ne ne neen nij so man maan Diose un a man adonj. 2 Dan me se ee raj man nij soj, tinuj, nocoj, ne cuano nihnj me se tani j Diose me n, ne ataa xcaj n cuent daj si j guun n quiyaj Diose vaa gii ei. Maan se neen n se vaa asa cana so, ne ase vaa so ro, danj gaa maan n un adonj. O se queneen n man so, ne xcaj ya n cuent daj vaa xa so nanj adonj. 3 Ne nij s nucuaj r man nana nihnj se vaa ya vaa nana nihnj me se ya cunuu sa nimn nij so quiyaj nij so, ne ase vaa sa nimn Jesucrist ro, danj gaa sa nimn nij so un adonj. 4 Dan me se nu nij s yaj cacun ro, nij so me nij s navej r cuno rihaan Diose, 5 ne neen nij soj se vaa cana Jesucrist rihaan chumii nihnj, che rej cavee tinavi j so cacun tum yuvii , ne a doj cacun taj tum so ma. 6 Ne taran nij s yoo noco man so ro, ne yaj nij so cacun ma. Ne nij s noco tucun yaj cacun ro, nuve si j neen man Jesucrist me nij so man adonj. 7 Dan me se ase vaa tanj vaa soj rihanj, tinuj, nocoj, ne se guun tiha yuunj a doj yuvii man soj

me se ase vaa tanj vaa nij soj rihanj, ne me r u nj se vaa yoo canoco raan soj man Jesucrist, che rej asa cana un so rihaan chumii nihnj, ne se guun naaj soj a doj ma. Tananj guun niha r soj cami i soj ga so ei. 29 Dan me se neen soj se vaa s sa inanj me

28Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa tani j Diose me n a

1 Juan3 man chuguanj. S yaj sa ro, s sa me so, ne ase vaa maan Jesucrist vaa so adonj. 8 Ne s yaj cacun me se s noco setucuanj s chree me so ei. O se asi j guun chee Diose quiyaj Diose chumii nihnj, ne si j yaj inanj cacun me s chree nanj adonj. Ne cana tan Diose rihaan chumii nihnj, che rej cavee tiri so nu se vaa yaj s chree yo ei. 9 Ne taran nij s cunuu sa nimn quiyaj Diose ro, ne yaj nij so cacun a ma. O se Diose me s quiyaj cunuu sa nimn nij so, ne se cavee yoo quiyaj so cacun, se maan Diose quiyaj cangaa naca nij so nanj adonj. 10 Ne nihnj me xcaj n cuent ni yaj n, gaa ne cunuu yaan n tan Diose do, tan s chree do ei. Dan me se nij s ne yaj se sa ro, nuve si j noco man Diose me nij so ma. Dan me se nuve si j ee r man tin me nij so a man adonj.

652 me se se caanj r soj sese quitaj riyunj nij s man rihaan chumii nihnj ni yaj nij so man soj, man tinuj, man nocoj. 14 O se che se cunuu ee r n man tin n ro, che dan neen n se vaa aj tanj xco n chrej chii i chrej quiyaj cavi n, ne aj cunuu sa nimn n, ne cavee cayn n ga Diose ei. Ne s ne ee r man tuvi me se adi se vaa nij s cavi ro, vaa nij so nanj adonj. 15 Dan me se xa taran nij s nachri niyaj man tin me se ase vaa s ticavi man tin ro, vaa nij so, ne neen soj se vaa daj chihaa mj se cavee gaa ina s vaa danj rihaan Diose nu cavii nu caanj ma. 16 Ne Jesucrist ro, me s cavej r cavi che n, ne che dan neen n se vaa ee r so man n adonj. Ne che dan no xcn n canej nimn n cavi n che tin n chuguanj. 17 Dan me se sese vaa ndoo rasuun man rihaan chumii nihnj ni caj yoo so, ne nda se neen so se vaa achiin ndoo rasuun man tin so tzaj ne navej r so racuj so man tin so, ne nuve si j arj cochroj rihaan Diose me so a man adonj. 18 Dan me se ase vaa tanj vaa soj chuguanj. Dan me se se guun cataj uun n nana uun se vaa arj cochroj n rihaan Diose chuguanj. Quiyaj ya ya n se sa ndaa vaa me r Diose quiyaj n, ne ya ya si j arj cochroj rihaan Diose me n adonj.

13Dan

se nana nihnj me nana cuno soj asi j guun chee soj canoco soj man Diose, ne nana nihnj taj se vaa no xcn n cunuu ee r n man tuvi n chuguanj. 12 Dan me se se quiyaj n ndaa vaa quiyaj s cunaj Can gaa na ma. O se si j noco tucun chii i me so, ne ticavi so tin so adonj. Ne me che quiyaj so danj, r soj ga. O se nu rasuun quiyaj so me se inanj chii i ndoo quiyaj maan so, ne tin so me se sa inanj vaa rasuun quiyaj tin so, ne che dan guun xcoj ruvaa r so niyaj so tin so adonj.

11O

Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cunuu ee r n man tuvi n a

me se sese quiyaj n danj, ne queneen n se vaa si j noco ya nana ya me n, ne dan me se guun ya ya r nimn n rihaan Diose ei.

19Dan

Nana nihnj taj xnaanj se vaa taj che guun naaj n ni yaj n Diose ma

653 se nda se cavee quinano r n che cacun tum n, tzaj ne sa doj vaa Diose rihaan nimn n, ne Diose me s neen cunudanj adonj. 21 Dan me se ee raj man nij soj, tinuj, nocoj. Ne sese nuvi cacun tum n, ne se cuchuvi n cami i n ga Diose ma. 22 Dan me se me maan rasuun cachi nj n rihaan Diose, ne rque Diose cunudanj se vaa cachi nj niyaj n rihaan so, che se si j uno senana so me n, ne uun niha r so niyaj so se sa yaj n ei. 23 Dan me se nihnj me se vaa me r Diose quiyaj n a. Me r Diose cuchuman r n ni yaj n man tan so Jesucrist, ne me r Diose cunuu ee r n ni yaj n man tuvi n ndaa vaa cane Diose suun rihaan n a. 24 Ne s uno senana Diose ro, so me s yoo noco man Diose, ne yoo ne Diose ga so adonj. Ne nihnj me rej neen n se vaa yoo ne Diose ga n ei. Che se xcaj n cuent se vaa yaj suun Nimn Diose nimn n, che dan neen n se vaa ne Diose ga n adonj.

1 Juan3,4 chumii nihnj che se me r nij so cuchuman r nij s man rihaan chumii nihnj chuguanj. 2 Tzaj ne nihnj me se vaa quiyaj soj, gaa ne cavee xcaj soj cuent me nana me nana camii Nimn Diose ei. Sese cataj yoo so se vaa Jesucrist me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne guun Jesucrist yuvii cana so, cataj yoo so, ne nana yo me senana Nimn Diose adonj. 3 Tzaj ne nu nij s taj se vaa nuve si j can Diose man me Jesucrist me se nuve nana rqu Nimn Diose me yo ma. O se senana nij s ne tuva rmaan me yo, ne dan me se aj cuno soj se vaa cana nij so, ne cataj nij so se vaa si j can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun me maan nij so ei. Ne yaj nihnj me se aj mn ndoo nij so rihaan chumii nihnj yaj cuano chuguanj. 4 Tzaj ne yaj nihnj me se s cunuu sa nimn quiyaj Diose me nij soj, tinuj, nocoj. Ne aj quiyaj canan soj rihaan nij s ne cuano ei. O se nuu Nimn Diose nimn soj, ne nucuaj doj Nimn Diose rihaan s chree vaj rihaan chumii nihnj chuguanj. 5 Ne nij s ne yo, tzaj ne s man rihaan chumii nihnj me nij so, ne che dan inanj amii nij so ndaa vaa nari nij so rihaan chumii nihnj, ne uno nij s man rihaan chumii nihnj senana nij so ei. 6 Tzaj ne s cunuu sa nimn quiyaj Diose me n, ne nij s neen man Diose ro, uno nij so senana n adonj. Ne xa s ne cunuu sa nimn quiyaj Diose, tzaj ne ne uno nij so senana n a ma. Che dan neen n me s

20O

Ee raj man nij soj, tinuj, nocoj. Ne se guun cuno soj me maan nana ma. A sino xcaj soj cuent sese nana rqu Nimn Diose me nana camii yoo so, ne sese Nimn Diose me s rqu nana yo, ne cavee cuno soj nana yo ei. O se aj cana ndoo s ne, ne taj nij so se vaa si j nata senana Diose me nij so, tzaj ne tuva rmaan nij so nanj ei. Dan me se danj tuva nij so rihaan nij s man rihaan

Nana nihnj taj xnaanj me nana cavee cuno n a

1 Juan4 nuu Nimn Diose nimn, ne neen n me s nuu nana tiha yuunj nimn chuguanj.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa no xcn n cunuu ee r n man tuvi n, che se ee r Diose man n a
7E e

654 r Diose gaa cunuu ee r Diose man n a. 13 Dan me se che se rqu Diose Nimn Diose rihaan n ro, che dan neen n se vaa si j noco man Diose me n ne yoo ne so nimn n a. 14 Ne aj neen nj se vaa can Rej n Diose man tan so rihaan chumii nihnj che rej ti nanii so man nij s man rihaan chumii nihnj rihaan sayuun, ne aj nata nj nana yo rihaan yuvii ei. 15 Ne s taj rihaan tuvi se vaa tan Diose me Jesucrist ro, so me s o noco man Diose, ne o ne Diose ga so chuguanj. 16 Ne aj neen nj se vaa ee r Diose man n, ne amn r nj se vaa ee r so man n ei. Diose me s ee r man n ei. Ne si j o ee r man tuvi ro, so me s o noco man Diose, ne o ne Diose ga so ei. 17 Ne che dan sese ee r n man tuvi n, ne asa quisj gii cane Diose cacun che yuvii , ne se cuchuvi n ma. O se queneen n se vaa ase vaa quiyaj Jesucrist gaa vaj so rihaan chumii nihnj ro, danj quiyaj maan n un adonj. 18 Che dan s ya ya ee r man tuvi ro, a doj ne chuvi so ma. S chuvi me s uun r se vaa quiyaj Diose sayuun man so, ne nuve si j ya ya ee r man tuvi me s guun danj r ma. 19 Dan me se ee r n man tuvi n che se asino cunuu ee r maan Diose man n a. 20 Ne sese cataj yoo so se vaa arj cochroj so rihaan Diose, ne sese nachri so niyaj so tin so, ne s ne me so ei. O se sese ruvi ya tin so niyaj so tzaj ne ne ee r so man tin so, ne asa cavee caraa cochroj so rihaan Diose,

raj man nij soj, tinuj, nocoj. Ne no xcn n cunuu ee r n man tuvi n adonj. O se Diose me s rqu rej nucuaj rihaan n cunuu ee r n man tuvi n a. Che dan nu s ee r man tuvi me se s cunuu sa nimn quiyaj Diose me nij so adonj. Ne neen nij so man Diose adonj. 8 Ne s ne ee r man tuvi me se ataa xcaj nij so cuent che Diose ei. O se ataa xcaj nij so cuent se vaa Diose me s ee inanj r man n adonj. 9 Ne nihnj me cataj xnaanj u nj rihaan soj me che neen n se vaa ee r Diose man n a. Dan me se nda se orn ya tan Diose, tzaj ne can Diose man tan maan ya Diose rihaan chumii nihnj, che rej cavee gaa ina nimn n nu cavii nu caanj quiyaj so a. 10 Ne vaa che xcaj n cuent se vaa ne caraa cochroj n rihaan Diose asino yaan ma. Tananj asino yaan me se cunuu ee r Diose niyaj Diose man n, gaa ne can so man tan so che rej cavi tan so ne tinavi j tan so cacun tum n a. 11 Ne che se cunuu ee r Diose man n ro, che dan no xcn n cunuu ee r n man tuvi n, tinuj, nocoj. 12 A doj yuvii ne queneen rihaan man Diose nu cavii nu cana ma. Tzaj ne sese gaa ee r n man tuvi n, ne ya ne Diose ga n, ne aj cunuu sa nimn n ndaa vaa guun

655 sese ne ruvi Diose niyaj so ga. nihnj me nana cataj xnaanj Jesucrist rihaan n, ne cataj so se vaa s arj cochroj rihaan Diose ro, no xcn so gaa ee r so man tuvi so un adonj, taj Jesucrist a. Cunudanj nij s amn r se vaa me Jesucrist s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun ro, aj cunuu sa nimn nij so, quiyaj Diose chuguanj. Ne che dan sese arj cochroj n rihaan Diose, ne no xcn n gaa ee r n man nij s cunuu sa nimn yo ei. 2 Ne sese arj cochroj n rihaan Diose, ne sese uno n nana cataj xnaanj Diose rihaan n, ne ve s arj cochroj rihaan tan Diose me un n adonj. 3 Ne sese uno n nana cataj xnaanj Diose rihaan n, ne si j arj cochroj rihaan Diose me n chuguanj.
21Ne

1 Juan4,5 so cata ne so, ne cana so cavi so che n un adonj. O se Nimn Diose me se taj xnaanj Nimn Diose rihaan n, ne amn ya r n, se ya uxr amii Nimn Diose adonj. 7 O se vanuj nij rasuun taj xnaanj rihaan n che Jesucrist ei. 8 Dan me se Nimn Diose taj xnaanj rihaan n che Jesucrist, ne che se cata ne Jesucrist, che dan xcaj n cuent che so, ne che se cavi Jesucrist, che dan xcaj n cuent che so, ne cuyaan amii vanuj nij rasuun yo a. 9 Dan me se uno n nana nata tuvi n s man rihaan chumii nihnj rihaan n, ne che dan vaa che cuno n nana nata Diose rihaan n a. O se sa doj vaa Diose rihaan yuvii , ne nata so rihaan n che tan so a. 10 Dan me se s amn r niyaj man tan Diose ro, so me s cuno senana Diose a. Tzaj ne s navej r cuchuman r senana Diose ro, so me s uun r se vaa s ne me Diose a. O se ne cuchuman r so nana nata Diose rihaan so che tan Diose ma. 11 Ne nana nata Diose rihaan n taj se vaa cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj, quiyaj Diose, che rej cavi tan Diose che n a. 12 S noco man tan Diose me s cayn ga Diose nu cavii nu caanj ya ei. Tzaj ne s navej r canoco man so taj ma. Se cayn so ga Diose ma.

Ne ne sayuun vaa cuno n rihaan Diose ma. 4 O se cunudanj nij s cunuu sa nimn quiyaj Diose ro, quiyaj canan nij so rihaan se nij man rihaan chumii nihnj, ne che se amn r n niyaj n man Jesucrist ro, che dan aj quiyaj canan n rihaan chumii nihnj nanj ei. 5 Dan me se s amn r se vaa Jesucrist me tan Diose ro, so me s yaj canan rihaan se nij man rihaan chumii nihnj adonj. 6 Nihnj me Jesucrist s cana cata ne, ne o se ne cana so cata ne uun so ma. Dan me se cana

Nana nihnj taj xnaanj se vaa sese cuchuman r n ni yaj n man Jesucrist, ne quiyaj canan n rihaan se nij man rihaan chumii nihnj a

me se aj cachronj nana nihnj nayaa nij soj, che rej queneen soj se vaa cayn soj ga

Nana nihnj taj xnaanj se vaa xcaj n cuent se vaa cavee cayn n ga Diose nu cavii nu caanj a
13Dan

1 Juan5 Diose nu cavii nu caanj, che rej me soj s amn r niyaj man tan Diose ei. 14 Ne cuano nihnj me se a doj ne chuvi n cachi nj niyaj n o rasuun rihaan Diose a ma. O se aj neen ya n se vaa sese cavej r so ni caj n rasuun cachn niyaj n rihaan so, ne rque so adonj. 15 Ne che se neen n se vaa cuno so me maan nana cachi nj niyaj n rihaan so, che dan neen n se vaa quiyaj so ndaa vaa cachi nj niyaj n rihaan so ei.

656 me se me maan se nij yaj n me cacun chuguanj. Tzaj ne se cavi nu n rihaan Diose quiyaj me maan cacun yo ma. O se cavee tinavi j Diose cacun yo ei. 18 Dan me se neen n se vaa nu nij s cangaa nimn quiyaj Diose ro, daj chihaa mj ne ch nij so xrej s chree ma. O se tum tan Diose man nij so, ne se cavee quiyaj chii i s chree man nij so a. 19 Ne neen n se vaa s noco man Diose me n adonj. Tzaj ne cunudanj nij yuvii man rihaan chumii nihnj noco man s chree ei. 20 Ne neen n se vaa aj cana tan Diose, ne quiyaj suun so che n, che rej cavee xcaj n cuent che Diose ya, ne neen n se vaa me n s noco man maan ya tan so Jesucrist, ne Jesucrist ro, me maan ya Diose, ne so me s quiyaj cayn n ga Diose nu cavii nu caanj adonj. 21 Ase vaa tanj vaa nij soj rihanj, tinuj, nocoj. Dan me se cataj u nj rihaan soj, ne cutum ndoo soj man soj rihaan yaanj acj yuvii man rihaan chumii nihnj ei. Ne se guun guun r soj ni yaj soj a rasuun vaa danj ma.

me se sese neen n tin n yaj so me maan cacun, ne cachi nj niyaj n che so rihaan Diose, ne Diose me s caraa xnaa che cacun quiyaj so adonj. Tzaj ne sese neen n man tin n yaj so cacun nocoo ndoo cacun quiyaj cavi nu so rihaan Diose, ne taj che cachi nj niyaj n rihaan Diose che so a ma. Dan me se vaa cacun uun, ne vaa cacun nocoo ndoo quiyaj cavi nu n rihaan Diose adonj. Tzaj ne che cacun nocoo yo me se se cachn niyaj soj mei. 17 Dan

16Dan

Nana nihnj taj xnaanj che cacun a

Nihnj me sj vi j yanj cart quiyaj s cunaj Juan can so rihaan nij yuvii noco man Diose a
chii nga mej, ne achrn u nj yanj nihnj nayaa taran nij soj si j narii Diose man si j nuu chre rej achn niyaj soj rihaan Diose a. Dan me se ee raj man soj, che rej si j noco nana ya me taran n a. Ne nuve orn u nj me s ee r man soj ma. O se taran nij s neen nana ya ee r man soj adonj. 2 E e r nj man soj che se nuu nana ya nimn n, ne yoo cu nu nana ya yo nimn n nu cavii nu caanj ruguanj. 3 Ne me r u nj quiyaj Rej n Diose do, tan so Jesucrist do, se luj che nij soj, ne me r u nj cunuu ee r roj so ni yaj roj so man soj, ne me r u nj gaa xej nimn soj quiyaj roj so, ne yoo canoco soj nana ya ne gaa ee r soj man tuvi soj ei.

1S

niha uxr raj, che se xcaj u nj cuent se vaa taaj nij soj me s yoo noco tucun ya, ndaa vaa cataj xnaanj Rej

4Guun

Nana nihnj taj xnaanj se vaa yoo quiyaj n nana cataj xnaanj Diose rihaan n, ne gaa ee r n man tuvi n a

n Diose rihaan n chuguanj. 5 Ne nihnj me se achn ni y u nj rihaan soj se vaa quiyaj nij soj ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan n a. Ne nuve nana cana naca rihaan n me nana nihnj ma. Maan se nana cataj xnaanj Diose rihaan n asi j guun chee n canoco n man so me nana nihnj adonj. Ne nana nihnj taj se vaa cunuu ee r n man tuvi n a. 6 Sese gaa ee r n man tuvi n, ne s yaj ndaa vaa cataj xnaanj Diose rihaan n me n ei. Ne yo me nana cataj xnaanj so rihaan n asi j guun chee n canoco n man so, ne me r so yoo quiyaj n nana yo adonj. 7 O se yaj me se curihanj ndoo nij s tiha yuunj rihaan chumii nihnj, ne cataj nij so se vaa nuve si j guun yuvii me Jesucrist a. Che dan me nij so s tiha yuunj amii nana ne, ne taj nij so se vaa maan nij so me s can Diose ti nanii man yuvii rihaan sayuun a. 8 Cutum ndoo soj man soj se gaa nanj caanj niya nu nij rasuun sa

657

2 Juan quiyaj canan soj ma. Tzaj ne yoo canoco soj nana ya, gaa ne ve naruvee Diose rihaan soj ei. 9 Ne me maan s tanj setucuanj Jesucrist ro, nuvi Diose yn ga so ma. Tzaj ne s noco raan setucuanj Jesucrist me se so me s yoo yn roj tani j Diose ga so adonj. 10 Ne sese cana o s amii yo nana rej yanj soj, ne se cavej r soj catuu so rihaan soj, ne se camii sa soj ga so ma. 11 O se s amii sa ga so me s racuj man so quiyaj so se chii i adonj.

658
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi Juan rej yanj nij so a

ndoo nana me r u nj cataj xnaanj u nj rihaan soj, tzaj ne navej r u nj cachron u nj cunudanj nij nana rihaan yanj nihnj, che se queee ndoo nana me yo ei. Tzaj ne cuchi j rihaan soj, raj, gaa ne cavee cami i rihaan maan tuvi ya n, gaa ne guun niha uxr r n gaa nari tuvi n chuguanj. 13 Ne nij s narii Diose yanj chuman nihnj ro, me r taran nij so se vaa ve cayn taran soj ei.

12Vaa

Nihnj me sj vanuj cart quiyaj s cunaj Juan, ne can so yanj nihnj rihaan s cunaj Gayo a
chii nga mej, ne achrn u nj yanj nihnj nayaa so si j cunaj Gayo a. Ee raj mn so, che se si j noco nana ya me n a. 2 Dan me se me r u nj se vaa cavi i sa so ne gaa nucu so . O se ya ya vaj avii sa nimn so nanj adonj. 3 O se guun niha uxr r u nj, che se cana doj tin n rihanj nihnj, ne nata nij so rihanj se vaa yoo noc so tucun ya ei. 4 Ne taj vaj yo rasuun cavee quiyaj guun niha raj a ma. Maan se orn nana cun u nj se vaa ve noco nij soj si j guun tan u nj man tucun ya, ne che nana yo ro, uun niha uxr raj nanj adonj.

1S

nij so chuguanj. Ne cunaj uxr sese yoo racuj so man nij so gaa ch nij so queee chuman yo ei. O se s yaj suun rihaan maan Diose me nij so adonj. 7 O se cavii nij so nata nij so senana s ni j raa man n, ne taj vaj a rasuun ne quiri nij so raa nij s navej r cuno senana Jesucrist a man chuguanj. 8 Che dan no xcn n racuj n man taran nij s ch che Diose, gaa ne guun n tuvi nij so s nata nana ya rihaan yuvii ei.

me se ee raj mn so, ne ve y so racuj so man nij tin n nij s na yo chuman, ne che dan s ve noco man s ni j raa man n m so, raj adonj. 6 Ne aj nata nij so rihaan nij s amn r yanj chuman nihnj se vaa cunuu ee r so man

Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve racuj s cunaj Gayo man nij s ch nata se-nana Jesucrist a
5Dan

me se quiyj o yanj cart can u nj rihaan cunudanj nij s amn r niyaj man Jesucrist yanj chihn so a. Tzaj ne vaa yoo tuvi nij so s cunaj Ditrefes, ne so me s me r guun chij rihaan nij so, ne navej r so cuno so senanaj ma. 10 Che dan, sese cuchi un u nj rihaan so, ne cataj xnaanj u nj rihaan so che se nij yaj so gaa tuva so nana nij che nj ei. Ne nuve inanj nana nij amii so ma. Dan me se gaa uchi nij tin n

9Dan

Nana nihnj taj xnaanj che o s chii i nimn a

659

3 Juan chihn so, ne ne amii so ga nij tin n ma. Tananj un, ne me maan s me r cami i ga nij tin n, ne arn so chrej rihaan nij yuvii se gaa nanj cami i nij yuvii ga nij tin n, ne ndaa rii so xe man nij yuvii chuguanj. Danj yaj s cunaj Ditrefes ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa ve quiyaj n a

660 Demetrio se vaa s vaa sa me so, ne ya ya s sa me so adonj. Yo me nana taj xnaanj nj rihaan so, ne aj nen so se vaa nana ya me nij nana ataj xnaanj nj rihaan so a.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa cuchi Juan rej yanj Gayo a

me se ee r u nj mn so, tinuj. Ne se guun qui y so ndaa vaa yaj nij s chii i ma. Maan se qui y so ndaa vaa yaj nij s vaa sa . O se s yaj se sa ro, me s noco man Diose adonj. Ne s yaj se chii i ro, ne neen so man Diose a ma.
Nana nihnj taj xnaanj che s cunaj Demetrio a

11Dan

nij tin n taj xnaanj che s cunaj

12Cunuda nj

ndoo nana guun r u nj cataj xnaanj u nj rihaan so, tzaj ne navej r u nj cachron u nj nu nana yo rihaan yanj nihnj a man chugua nj. 14 Tzaj ne cuchi j rihaan so, gaa ne cavee cami i n me maa n nana rihaan tuvi n ei. 15 Dnj ga a nimn so . Me r nij tin n se vaa ve cayn so . Cataj so rihaan o o nij tin u nj ya nj chihn so se vaa ve cuma n nij so raj a.

13Vaa

Nihnj me o yanj cart quiyaj s cunaj Judas can so rihaan nij yuvii noco man Diose a
ro, me s cunaj Judas s yaj suun rihaan Jesucrist, ne tin Santiag mej a. Cachronj nana nihnj rihaan yanj canej u nj rihaan soj si j canacn Diose man canoco man so a. Dan me se ee r Rej n Diose man soj, ne nicaj yuunj Jesucrist man soj se gaa nanj tanj soj senana Diose a. 2 Me raj gaa ee ndoo r Diose man soj ne gaa xej nimn soj quiyaj Diose ne gaa ee ndoo r soj tuvi soj quiyaj Diose a.

1U nj

me se guun ndoo raj cachronj nana rihaan yanj canej u nj rihaan soj che daj gaa cavi i sa ndoo taran n vaa gii quiyaj Diose, tinuj, nocoj. Tzaj ne yaj me se no xcnj cachronj yo nana rihaan yanj, ne cataj xnaanj u nj rihaan soj se vaa terquee ndoo soj canoco raan soj setucuanj Diose tucun tucuachn nij s nata senana Jesucrist rihaan soj si j cunuu sa rihaan Diose a. 4 O se aj catj yuve doj nij s narqu

3Dan

Nana nihnj taj xnaanj che nij s narqu tucun ne a

tucun ne scanj soj, ne asi j na ndoo n nana rihaan danj Diose che nij so se vaa vaa gii quiran nij so sayuun, quiyaj Diose adonj. Si j navej r cuno rihaan Diose me nij so, ne aj nari nij so nana se vaa me r Diose canee Diose cacun xr nij so, ne che dan taj nij so se vaa cavee quiyaj nij so me maan se nij ga nij chana niha r a. Dan me se orn Jesucrist me s ni j raa man n, tzaj ne taj che cuno nij so rihaan Jesucrist, r nij so a. 5 Nda se aj neen soj nu nana no rihaan danj Diose, tzaj ne navej raj quiniyon soj nana yo, ne che dan non un u nj nana nihnj xr soj, ne dan me se s ni j raa man n ro, tinanii so man taran nij s israelit rihaan nij s man Egipt gaa na, tzaj ne taaj nij so ro, ne cuchuman r ni yaj man Diose, ne che dan cachn doj yo, gaa ne cavi nij so, quiyaj Diose a. 6 Ne aj neen soj se vaa taaj nij semoz Diose ro, ne cavej r nij so cata nij so suun cane Diose rihaan nij so, ne curihanj nij so rej guun r

661

Judas Diose cuman nij so, ne che dan numj nii man nij so, ne yoo ve danj gaa nu mi i nij so cayn nij so rej rmi ndaa se quisi j gii guee gii cane Diose cacun che nij so, ne daj chihaa mj se cavee quinani i nij so ma. 7 Dan me se quiran nij so ndaa vaa quiran nij s man roj chuman cunaj Sodoma ga Gomorra ga yo nij chuman naj nichru n a. Dan me se ase vaa se chii i quiyaj taaj semoz Diose yo ro, danj vaa se chii i quiyaj nij s man nij chuman yo, ne ndaa guun r nij so cotoj nij so ga chii chana do, ga xcuu do, ne che dan yuun chee tucuayuu Diose yaan chihn nij so, ne che dan me cavee xcaj n cuent se vaa sese quiyaj n se chii i , ne cacaa n rihaan yaan nu cavii nu caanj, quiyaj Diose adonj. 8 Nda se neen nij s narqu tucun ne rihaan soj daj vaa sayuun quiran nij s israelit do, nij semoz Diose do, nij s man Sodoma do, tzaj ne taj se qui y xcaj nij so cuent ma. O danj yaj nij so se nij, ne ase vaa s anu vaa nij so, che se amn rmaan r nij so nana ne nanj ei. Ne che dan yaj ndoo nij so se chii i , ne tucu nij so rihaan Diose, ne amii nij so nana chii i che nij semoz Diose a. 9 Tzaj ne ndaa s cunaj Migue s ni j raa man nu nij semoz Diose ro, gaa na gaa cavi Moiss ne can tuvi Migue ga s chree che c man Moiss, ne ne quisi j r Migue cami i so nana nij rihaan s chree ma. Maan se cataj Migue rihaan s chree se vaa s ni j raa man n me s caxri i yuvaa man s chree, cataj Migue a.

662
10Tzaj

ne ino yaj nij s narqu tucun ne ga s cunaj Migue yo, ne nda se ne neen nij so daj vaa nij semoz Diose, tzaj ne ne chuvi nij so cami i nij so nana nij che nij semoz Diose ma. Ne ase vaa xcuu ne acaj cuent yaj n guun se vaa me r quiyaj ro, danj vaa nij s narqu tucun ne, ne che dan quiri nij so vaa gii adonj. 11 Nique nij so che sayuun quiran nij so nanj adonj. O se ase vaa quiyaj s cunaj Can gaa ticavi so man tin so gaa na ro, danj vaa yaj nij so, ne xcoj ruvaa r nij so ga tuvi nij so a. Ne ase vaa quiyaj s cunaj Balaam gaa na ro, danj vaa yaj nij so, ne me ndoo r nij so quiyaj canan nij so saanj, ne che dan tiha yuunj nij so man tuvi nij so a. Ne ase vaa quiyaj s cunaj Cor ro, danj vaa yaj nij so, ne dan me se tucu Cor rihaan Moiss, ne che dan chumnj yo man nij tuvi nij so, quiyaj Diose a. Ne danj quiran guee nij s narqu tucun ne, quiran uxr nij so sayuun vaa gii, quiyaj Diose ei. 12 Gaa nuu chre soj ch soj chraa, ne ne chuvi nij s narqu tucun ne yo quiyaj nij so se nij, ne che dan ase vaa luj chii i ro, danj vaa nij so rihaan soj ei. S taj yaanj man maan me nij s narqu tucun ne yo, ne ne racuj nij so man tuvi nij so ma. Ase vaa ngaa no rmaan xta ne ne aman yaj ro, vaa nij so, ne vaj nij so rej rque do, rej xraj do adonj. Ne ase vaa chruun nuvi vaj chruj mn raa gaa sj di cuman chruj raa ro, vaa nij so, ne chruun nacoo me nij so, ne chruun quirihj nii

663 quirij nii rihaan yo me un nij so adonj. Ase vaa ngaa ga chruun ro, danj vaa nij s narqu tucun ne yo ei. Asino yaan guun r yuvii se vaa s sa me nij so, tzaj ne nuvi suun sa sj, yaj nij so ma. 13 Ase vaa rii ndoo na yaanj yatan chii i rej tuva na yaanj ro, danj vaa rii ndoo nij so se chii i yaj nij so queneen yuvii , ne ase vaa yati natun rej ch o o yavii ro, danj vaa un nij so, ne taj che gaa nucuaj r n man nij so ma. Vaa gii, ne canej Diose man nij so cayn nij so rej rmi ndoo nu cavii nu caanj nanj ei. 14 S cunaj Enoc me se aj sj vatan xi i so cachn, ne dan me se tan tanij sino s cunaj Adn me so, ne dan me se nata so che nij s narque tucun ne rihaan soj cuano, ne dan me se cataj s cunaj Enoc a: Cuno soj cami j . Vaa gii, ne cana s ni j raa man n ga queee mj nij semoz so nij s guee, 15 ne cane so cacun che cunudanj yuvii , ne cataj so se vaa tum nij s ne noco man Diose cacun che nu cacun quiyaj nij so do, che nu nana nij camii nij so che Diose do a. Danj camii Enoc che nij s narqu tucun ne rihaan soj nihnj cuano a. 16 Nij so me se taj se qui y caran r nij so ni yaj nij so se vaa yaj Diose do, se vaa yaj tuvi nij so do ma. Inanj yaj nij so se nij ndaa vaa me r maan nij so, ne inanj danj yaj nij so nanj chuguanj. S xta inanj amii me nij so, ne ve ndoo amii nij so ga ruvee che se inanj me r nij so quiri nij so saanj man nij ruvee adonj.

Judas
Nana nihnj taj xnaanj che tucun narqu Judas rihaan nij s cuchumn ya r niyaj man Jesucrist a

ne soj ro, yoo cu nu r soj nana cataj xnaanj nij apstol cune Jesucrist si j ni j raa man n man nata rihaan yuvii che so, tinuj, nocoj. 18 Nihnj me nana camii nij so rihaan soj a: Asa nichru n caanj niya chumii , ne cana s canga nacoo ni yaj man nij s amn r niyaj man Jesucrist, ne inanj quiyaj nij so se nij, ne guun r nij so cachee nij so ndaa vaa me r maan nij so, ne se canoco nij so man Diose a man adonj. Danj vaa nana cataj nij apstol che nij s narqu tucun ne a. 19 Nij s narqu tucun ne yo ro, yaj uun yanj nij s noco man Jesucrist rihaan tuvi nij so ei. Inanj che nee man nij so acaj nij so cuent, ne che yo rasuun ne acaj nij so cuent a ma. Ne ase vaa xcuu vaa nij so, ne nuvi nimn nij so nuu a ma. 20 Tzaj ne soj me se yoo raan canoco soj setucuanj Diose tucun guee, tinuj, nocoj. Ne cavej r soj racuj Nimn Diose man soj cachi nj niyaj soj rihaan Diose ei. 21 Yoo quiyaj soj ndaa vaa me r Diose, gaa ne yoo gaa ee r Diose man soj chuguanj. Navi j soj gii cayn n rihaan Diose nu cavii nu caanj quiyaj Jesucrist si j ni j raa man n, che se ee r so man n ei. 22 Xa nij s uun vi j r, tzaj ne naquiyaj nica soj nimn nij so canoco nij so Diose ei. 23 Nago soj

17Tzaj

Judas chrej nucuaj man yo taaj nij s tum cacun che rej quinani i nij so rihaan yaan a. Ne gaa ee r soj man nij s aj cuno senana nij s narqu tucun ne ei. Tzaj ne cuchuvi soj se gaa nanj quiyaj soj ndaa vaa yaj nij so, ne quinachri soj ni yaj soj se chii i yaj nij so ei.
Nana nihnj taj xnaanj se vaa sa uxr vaa Diose daj a gii a

664 rihaan n se quiyaj n cacun man chuguanj. Guun nucuaj so tu m so man n ndaa se quisi j gii cayn n rihaan so rej guun chij so, ne gaa nica nimn n gii yo, quiyaj so, ne guun niha uxr r n, quiyaj so adonj. Ne Jesucrist si j ni j raa man n me s racuj man n, ne che dan cataj n se vaa sa uxr vaa Diose nu cavii nu cana, ne sa uxr yaj so yaj, ne sa uxr quiyaj so nu cavii nu caanj, ne yoo guun chij so chuguanj. Ve danj gaa ya ei.

uxr vaa orn Diose s tinanii man n rihaan sayuun, ne guun nucuaj so carn so

24-25Sa

Yanj nihnj taj xnaanj che nij rasuun tihaan naca Jesucrist rihaan s cunaj Juan a

Nihnj me nij rasuun tihaan naca Jesucrist rihaan nij s yaj suun rihaan so, ndaa vaa cataj xnaanj maan Diose rihaan so, ne rasuun guun rayanj ya vaa gii me nij rasuun yo ei. Ne Jesucrist ro, so me s can semoz rihaan s cunaj Juan s nuu yaj suun rihaan so, ne dan me se xcaj s cunaj Juan cuent che nu nij rasuun nihnj, quiyaj Jesucrist ei. 2 Ne s cunaj Juan me s ataj xnaanj nihnj rihaan nu nij yuvii che nu senana Diose ndaa vaa cataj xnaanj Jesucrist rihaan so, ne rasuun queneen maan so me nu nij rasuun nihnj adonj. 3 Ne cavi i sa uxr nij s nayaa nana nihnj rihaan tuvi, ne tananj un ne cavi i sa nij s an sa nana nihnj, sese ya yaj nij so ndaa vaa taj nana no rihaan yanj nihnj chuguanj. O se daj doj quisi j ya gii cana nij rasuun yo ei. 4-5 Dan me se u nj si j cunaj Juan me s yaj yanj nihnj, canej u nj rihaan cunu chi j ya xne nij soj si j man estado Asia si j amn r niyaj man Jesucrist a. Dan me

se me r u nj quiyaj ndoo Diose quiyaj ndoo Nimn Diose quiyaj ndoo Jesucrist quiyaj ndoo se luj che nij soj, ne me r u nj gaa xej nimn soj, quiyaj nij so adonj. Ne Diose ro, me s nicu n yaj, ne asi j na nicun so, ne vaa gii cana so adonj. Ne Nimn Diose ro, vaa guee inanj, ne chi j ya se nucuaj nicaj so, ne nicu n so rihaan xrn Diose chruun xl rej rii tanga Diose ei. Ne dan me se Jesucrist me s nata nana ya rihaan n, ne so me s cunuu ina un asino yaan rihaan cunudanj nij s cavi s cunuu ina un vaa gii, ne uun chij so rihaan cunudanj nij s nicaj suun rey man rihaan chumii nihnj adonj. Ne Jesucrist me s ee r man n, ne aj tinanii so man n rihaan cacun tum n gaa cavi so a. 6 Ne cune so man n guun n s nicaj suun rey ne guun n xrej nuu rihaan Rej so Diose a. Ne ve guun chij so nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei. 7 Dan me se cana so xr ngaa, ne queneen cunudanj nij yuvii man

665

Apocalipsis1 so, ne ndaa nij s quiyaj sayuun man so queneen man so, ne go cunudanj nij yuvii man rihaan chumii cuxru nimn nij so, che rej quinano ndoo r nij so che cacun tum nij so adonj. Ve danj gaa ya ei. 8 Ne Diose s ni j raa man n taj: U nj me se ase vaa letr A ga letr Z vaa u nj a. Dan me se ve u nj nicun asi j rque, ne ve u nj canicu n nu cavii nu caanj adonj. Dan me se ve u nj nicun yaj, ne ve u nj nicun asi j na, ne vaa gii cuchi y u nj rihaan soj a. Ne u nj me s guun nucuaj quiyaj cunudanj a taj Diose s ni j raa man n a.

666 me se cataj so Cachron so nana che nu nij rasuun quenen so rihaan yanj, ne canej so rihaan nij s amn r niyaj manj yanj chi j chuman . Dan me se rihaan nij s man Efeso do, rihaan nij s man Esmirna do, rihaan nij s man Prgamo do, rihaan nij s man Tiatira do, rihaan nij s man Sardis do, rihaan nij s man Filadelfia do, rihaan nij s man Laodicea do, canej so yanj yo taj so cunoj a. 12 Gaa ne canicaj u nj ni yaj u nj man s camii nana dan rihanj, ne queneenj chi j aga or m aga taj aga yaan a. 13 Ne tanuu nij aga taj aga yaan ro, queneenj o s nicaj yuunj man yuvii , ne nuu so yatzj xcaan, ne ni j catuu n so merque caxra an ndaa rucuaa so a. Ne merque aga or m me yo a. 14 Ne raa so do, yuv raa so do, me se catzi i ndoo vaa yo a. Dan me se ase vaa cachij xr matzinj catzi i do, ase vaa yuve do, danj vaa raa so a. Ne rlij rihaan so ro, ase vaa yaan vaa yo, chuguu n yo a. 15 Ne tac so ro, ase vaa aga bronce maree axrj yaan nii man rque chrn horn vaa tac so a. Ne daj se uun r un cayuj vaj chr xi j ro, danj guun raj cunoj nana camii so a. 16 Ne raa so rej nuva so ro, coro so chi j yati, ne ne espad sihaa nu niha rihaan curihanj tuva so, ne ase vaa nucuaj ndoo chuguu n gii ro, danj vaa chuguu n nu so niyaj u nj man so a. 17 Dan me se gaa quenen u nj man so, ne naxr u nj caanj qui n u nj rihaan yo tac so,

si j cunaj Juan ro, tin soj m u nj, ne s ran sayuun ga soj m u nj, ne s nucuaj nimn rihaan sayuun mej ga soj, ne danj ran n che se si j me r guun chij Diose rihaan chumii nihnj me nu n a. Dan me se yn u nj yo naj tanuu na yaanj yo cunaj Patmos, ne yo me rej can nii manj che se si j nata senana Diose mej ne si j taj xnaanj nana che Jesucrist mej a. 10 Ne o gii navj n rihaan s ni j raa man n me se queneen nimanj rasuun, ne dan me se rej xcoj ro, nucuaj ndoo camii yoo so cunoj, ne daj se uun r gaa aynj nii chruun aynj ro, danj guun raj gaa cunoj senana so adonj. 11 Ne cataj so: U nj ro, me ya s canicun asi j rque, ne ve u nj canicu n nu cavii nu caanj adonj taj so a. Dan

9U nj

Nana nihnj taj xnaanj daj vaa Jesucrist gaa curuvi so rihaan s cunaj Juan a

667 ne ase vaa s cavi ro, danj vaa u nj a. Dan me se cuta so raa so rej nuva so xrj, ne cataj so: Se cuchuv so ma. U nj ro, me s t yaan rihaan cunudanj, ne ve u nj me s noco xco rihaan cunudanj adonj. 18 Ne s vaa ina mej a. Dan me se cav u nj, tzaj ne cuano nihnj me se vaa ina un u nj, ne dan me se yoo gaa ina u nj nu cavii nu caanj adonj. Ne u nj ro, me s no xcn cataj me s cavi ne me s caanj rej man nij s cavi adonj. 19 Che dan me cachron so nana rihaan yanj che nu se vaa quenen so nihnj, ne dan me se cachron so che rasuun man cuano, ne cachron so che rasuun cana rej rihaan n a. 20 Ne nihnj me se cataj xnaanj u nj che chi j nij yati taj raaj nen so do, che chi j nij aga or m aga taj aga yaan do a. Dan me se chi j nij yati do, nij aga taj aga yaan do, maan nij yuvii amn r niyaj manj yanj chi j nij aman me nij rasuun yo a taj so rihanj a.

Apocalipsis1,2 nucuaj ndoo vaa nimn soj rihaan sayuun adonj. Ne aj neenj se vaa navej uxr r soj ni yaj soj man nij s chii i mei. Ne xa nij s tiha yuunj tuva rmaan se vaa si j cune Jesucrist nata rihaan yuvii che so me nij so, tzaj ne aj nuchruj raa soj che nij so, ne aj xcaj soj cuent se vaa nuve si j amii ya me nij so a man adonj. 3 Ne nucuaj ndoo vaa nimn soj rihaan sayuun quiran soj che rej si j noco manj me soj, ne ne cane a doj r soj a ma. 4 Tzaj ne vaa o cacun tum soj rihanj se vaa asi j rque doj me se carj cochroj ndoo soj rihanj, tzaj ne yaj me se do do cane r soj arj cochroj soj rihanj ei. 5 Che dan nanuj r soj daj quiyaj soj gaa ataa caanj yanj soj rihanj, ne canicaj nimn soj, ne guun r soj ndaa vaa guun r soj asino yaan . Sese se canicaj nimn soj, ne cuchi u nj rihaan soj, ne canee u nj seaga soj aga taj aga yaan rej nicu n yo nanj adonj. 6 Tzaj ne nihnj me se sa quiyaj soj, se vaa navej uxr r soj ni yaj soj se vaa yaj nij s nicolata, ne ve danj vaa guee, ne navej r maanj ni yaj u nj se vaa yaj nij so un ma. 7 Dan me se sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o chuman a. Dan me se rihaan s yaj canan rihaan nu sayuun me se rque u nj chruj man raa chruun quiyaj gaa ina yuvii nu cavii nu caanj ga Diose cha so, ne chruun yo ro, nicun rej sa ndoo rej rihaan maan Diose ei. Ve danj sj nana cachron so canej

Gaa ne cataj so rihanj a: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Efeso : Dan me se nihnj me nana camii u nj si j nicaj chi j yati raa rej nuva ei. Ne si j vaj scanj chi j nij aga or m taj aga yaan mej ei. Dan me se cuno soj si j ne chuman Efeso a. 2 A j nen u nj daj yaj soj se vaa yaj suun uxr soj ne

Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Efeso a

Apocalipsis2 so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Efeso a taj so rihanj a.
Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Esmirna a

668 chuman a. Dan me se se quiran s quiyaj canan yo sayuun asa cavi un nij s tum cacun a ma. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Esmirna a taj un so rihanj a.
Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Prgamo a

ne cataj un so rihanj a: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Esmirna a: Dan me se nihnj me nana camii u nj si j nicu n asi j rque do, si j canicu n nu cavii nu caanj do, ne si j cavi mej, tzaj ne cunuu ina ya un u nj ei. 9 Nen u nj daj vaa sayuun ran nij soj si j man chuman Esmirna, ne nen u nj se vaa nique ndoo soj adonj. Tzaj ne rihaan Diose me se s ruvee me ya soj ei. Ne vaa nij s tuva rmaan taj se vaa yuvii israelit me nij so, tzaj ne nuve si j israelit me ya nij so ma. Maan si j tucuyn senana Satans me nij so nanj . Ne nen u nj se vaa amii nij so nana nij che soj ei. 10 Tzaj ne a doj se cuchuvi soj che sayuun quiran soj ma. Dan me se s chree ro, me se caxri i so taga man taaj soj, che rej cuchuvi soj ne tanj soj tucun sa ei. Ne chi gii quiran soj sayuun danj chuguanj. Dan me se nda se ticavi nii man soj, tzaj ne yoo canoco soj manj, ne vaa gii rque u nj o cachriin cu nu raa soj, che rej si j gaa ina nu cavii nu caanj ga Diose guun soj ei. 11 Dan me se sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o

8Gaa

ne cataj un so rihanj a: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Prgamo a: Dan me se nihnj me nana camii u nj si j nicaj ne espad sihaa nu niha rihaan rihaan soj si j ne chuman Prgamo a. 13 Nen u nj rej ne nij soj, se vaa uun chij ndoo Satans rej yo ei. Tzaj ne yoo noco soj manj, ne ne tanj xco soj setucuanj u nj ma. Dan me se vaa s cunaj Antipas s yoo nata rihaan yuvii che u nj, ne nda se ticavi nii man so rej ne soj rej ne maan Satans, tzaj ne ne cane r soj ga senanaj ma. 14 Tzaj ne vaa doj cacun tum soj rihanj, se vaa maan scanj soj nij s noco senana s cunaj Balaam s tucuyn rihaan s cunaj Balac se vaa canej so tucun chii i nimn nij s israelit se vaa cha nij s israelit rasuun rqu nii rihaan nij yaanj cacj nij tuvi Balac ne quiyaj nij so cacun ga chana, ne dan me se quiri nij s israelit rihaan Diose, quiyaj cacun yo ei. 15 Ne tananj un, ne man taaj nij s nicaj setucuanj nij s nicolata scanj soj un ei. Dan me se nachr u nj niyaj u nj tucun yo ei.

12Gaa

669 dan canicaj nimn soj, tanj soj chrej chii i yo ei. Se taj, ne rayanj cuchi u nj rihaan soj, ne ni caj u nj ne espad nuu tuvaj cunu u nj ga nij soj adonj. 17 Sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o chuman a. Rihaan s yaj canan ro, rque u nj se cunaj man se ni j yuve cha so, ne caxri i u nj o yahij catzi i ston so, ne quino naca o sechuvi i yoo so ni caj s quiyaj canan, ne dan me se taj a s cavee nayaa nana yo a ma. Maan se orn s ni caj yahij catzi i yo me s queneen me taj yo nanj adonj. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Prgamo a taj so rihanj a.

Apocalipsis2 ne vaa cacun tum soj rihanj se vaa avej r soj cayn chana cunaj Jezabel ga soj a. Ne no me n taj se vaa chana nata senana Diose me no, ne tucuyn no man yuvii , ne tiha yuunj no man nij s yaj suun rihaan maanj ei. Ndaa sj, gaa ne yaj nij so cacun ga chana ne ch nij so rasuun rqu nii rihaan yaanj cacj nii un adonj. 21 Ne cane raj cachen doj gii che rej guun raj se vaa canicaj nimn no ne tanj no chrej chii i ne canoco no chrej sa adonj. Tzaj ne navej r no canicaj r no ne tanj no se chii i yaj no ma. 22 Che dan nihnj me se quirii j u nj man no rihaan chruun cam, ne nij s quiyaj cacun ga no ro, quiran uxr nij so sayuun, qui yj adonj. Danj quiran nij so sese se canicaj nimn nij so ne se tanj xco nij so se vaa yaj nij so ga no ei. 23 Ne yoo cavi tan chana yo, qui yj, gaa ne queneen cunudanj nij s amn r niyaj manj ne o o chuman se vaa u nj me s acaj ndoo cuent daj vaa raa yuvii do, daj vaa nimn yuvii do, ne naruvee u nj rihaan o o nij soj che se vaa yaj o o nij soj chuguanj. 24 Ne nihnj me se cami i u nj rihaan yo nij soj si j man chuman Tiatira si j ne noco tucun chii i yo a. O se tucun sca yuve ndoo me tucun noco yo nij so, r maan nij so, tzaj ne setucuanj Satans me yo rihaan soj, ne ne nari soj tucun yo a ma. Dan me se taj che cuta u nj doj suun xr soj a ma. 25 Maan se yoo noco soj tucun nicaj soj ndaa se quisi j gii cuchi u nj rihaan

16Che

20Tzaj

ne cataj un so rihanj a: Gaa ne cachron so nana nihnj ne canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Tiatira a: Dan me se nana nihnj me nana camii u nj tani j Diose cuno soj, ne u nj ro, ase vaa yaan vaa rlij rihanj, ne ase vaa aga bronce maree vaa tacj a. 19 Nen u nj daj yaj nij soj se vaa ee r soj tin soj ne yoo amn r soj niyaj soj manj ne yaj suun soj che tin soj ne yoo nucuaj vaa nimn soj rihaan sayuun a. Dan me se doj a yaj suun soj yaj adonj. Gaa guun chee soj canoco soj manj me se doj doj yaj suun soj nda r se yaj soj yaj ei.

18Gaa

Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Tiatira a

Apocalipsis2,3 soj ei. 26 Ne s yaj canan yoo yaj suun suun can u nj rihaan ndaa se cuchi u nj rihaan soj ro, guun chij so rihaan nij chuman navej r canoco manj, qui yj adonj. 27 Ne ni caj so var aga hierr, ne tu m so man nij so, ne dan me se ndaa r se vaa yaj nii gaa uxra nii xruj ro, danj gaa quiyaj s guun chij yo chuguanj. 28 Dan me se ase vaa guun chij maanj quiyaj Rj Diose ro, danj gaa guun chij so, ne rque u nj yati xtangaa urihanj rej nichru n r ranga rihaan so adonj. 29 Sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o chuman a. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Tiatira a taj so rihanj a.

670 nimn . O se xcaj u nj cuent se vaa nu se yaj soj, nuve se aran r Diose me nij yo ma. Tad soj ei. 3 Che dan nanuj r soj nana tucuyn nii man soj do, nana cuno soj do, ne yoo quiyaj soj ndaa vaa taj nana yo, ne canicaj nimn soj canoco soj chrej sa ei. Sese se tum soj man soj, ne ase vaa na s ituu ro, danj gaa cuchi j rihaan nij soj, ne se queneen uxr soj me or me cuchi j rihaan soj man adonj. 4 Tzaj ne man taaj tuvi soj si j man chuman Sardis ne quiyaj cacun mei. Ne che dan ase vaa s nuu yatzj naruvii ro, danj vaa nij so cuano rihanj chuguanj. Ne nij so ro, vaa gii cu nu nij so yatzj catzi i , ne cachee nij so gaj adonj. O se no xcn nij so quiyaj nij so danj adonj. 5 Dan me se cunudanj nij s yaj canan ro, vaa gii rque nii yatzj catzi i cu nu so, ne daj chihaa mj se tir u nj sechuvi i so no rihaan yanj no sechuvi i nij s gaa ina ga Diose nu cavii nu caanj ma. Ne nata u nj rihaan Rj Diose, rihaan nij semoz so do, se vaa me nij so s noco manj adonj. 6 Sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o chuman a. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Sardis a taj so rihanj a.

Gaa ne cataj un so rihanj a: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Sardis a: Dan me se nihnj me nana camii u nj si j nicaj Nimn Diose do, chi j nij yati do, rihaan soj si j man chuman Sardis, ne Nimn Diose ro, vaa guee so, ne chi j ya se nucuaj nicaj so a. Nen u nj daj yaj nij soj, ne dan me se s vaa ina ya nimn me soj, r yuvii , tzaj ne ase vaa s cavi nimn vaa soj rihanj nanj adonj. 2 Dan me se nari i soj nej rihaan soj ruguanj. Tu m soj man maan soj, ne canej soj se nucuaj nimn tin soj nij s daj doj cavi

Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Sardis a

ne cataj un so rihanj a: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r

Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Filadelfia a
7Gaa

671 niyaj manj ne chuman Filadelfia a: Dan me se nihnj me nana camii u nj si j vaa sa inanj si j can ya Diose rihaan chumii cuno soj a. Ne u nj ro, me s uun chij ndoo ndaa vaa guun chij s cunaj David gaa na adonj. Dan me se sese canj u nj tayaa, ne taj s quisi j narn tayaa yo ma. Ne sese carn u nj tayaa, ne taj s quisi j canuu un tayaa yo ma. 8 Dan me se aj nen u nj daj yaj nij soj a. Ne nihnj me se xcaj soj cuent se vaa aj canj u nj tayaa rej rihaan soj, ne taj s quisi j narn tayaa yo ma. Ne nij soj me se nda se nuve si j nucuaj ndoo nimn me soj, tzaj ne yoo yaj soj senanaj, ne ne cataj soj se vaa nuve si j noco manj me soj ma. Yoo taj soj se vaa si j noco manj me soj adonj. 9 Ne vaa nij s tuva rmaan se vaa si j israelit me nij so, tzaj ne nuve si j israelit ya me nij so ma. Maan se s ne me nij so, ne s tucuyn senana Satans me un nij so ei. Dan me se nagoj man nij so rihaan soj, ne cuchi nij so rihaan soj, ne canicu n ruj nij so rihaan soj, ne queneen nij so se vaa si j cunuu ee raj man me soj adonj. 10 Che se aj quiyaj soj nu senanaj nana taj se vaa no xcn soj gaa nucuaj nimn soj rihaan sayuun ro, che dan ti nanii u nj man soj rihaan sayuun cana rihaan nu chumii nihnj vaa gii, asa xcaj u nj cuent daj vaa nimn cunudanj nij yuvii man rihaan chumii adonj. 11 Dan me se daj doj cuchi j rihaan soj chuguanj. Ni caj raan soj tucun nicaj soj, gaa ne se cavee canee nii cachriin cu nu

Apocalipsis3 raa soj cachriin quiyaj canan soj rihaan soj ei. 12 Ne s quiyaj canan ro, me se ase vaa o chraan xcaan nicu n tac nuvi nocoo rej navj yuvii rihaan Diose ro, danj gaa so rihanj, qui yj, ne se curihanj un so rej n u nj ma. Ne rihaan so ro, cachron u nj vanuj nana, ne dan me se cachron u nj sechuvi i Diose s noco u nj, ne cachron u nj sechuvi i chuman ne Diose noco u nj chuman cunaj chuman Jerusaln chuman naca nani j rihaan chumii nihnj, ne cachron u nj sechuvi i maanj nana naca ya cachron u nj rihaan so adonj. 13 Sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o chuman a. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Filadelfia a taj so rihanj a.

ne cataj un so rihanj: Nana nihnj me nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Laodicea a: Dan me se nana nihnj me nana camii u nj si j quiyaj nu nana cataj xnaanj u nj rihaan soj a. Dan me se u nj me s nata ya senana Diose rihaan soj ndaa vaa me r Diose qui yj, ne u nj me s quiyaj nu se man rihaan chumii nihnj ei. Ne quiyj nu se vaa me r Diose qui yj ei. 15 Dan me se neenj nu se vaa yaj soj, ne nuve se acoj ne nuve se yaaan me soj mei. Cavee

14Gaa

Nana nihnj me nana caanj rihaan nij s amn r niyaj man Jesucrist ne chuman Laodicea a

Apocalipsis3,4 doj a sese guun soj se acoj inanj ni, ase se yaaan inanj ni a. 16 Dan me se che se ase vaa na guun vaa soj ne nuve se acoj nuve se yaaan nuve me soj, ne che dan ne se uun soj rihanj ma. Dan me se maan che se danj vaa soj ro, che dan ti camanj man soj rihaan yo nanj adonj. 17 Dan me se taj soj se vaa ruvee inanj soj, ne taj vaj a doj rasuun ne achiin rihaan soj, r soj a. Tzaj ne ne neen soj sese ase vaa s nique ndoo vaa soj, ne ase vaa s achiin caridad rihaan vaa soj, ne ase vaa tuchrii vaa soj, ne ase vaa s canj nuvi sagan ro, vaa nu soj nanj adonj. 18 Che dan narquej rej nucuaj man soj se vaa quiraan soj aga or m rihanj aga cachn yaan ne cunuu sa inanj, gaa ne cavee cunuu ruvee ya ya soj rihanj ei. Ne quiraan soj yatzj catzi i rihanj, ne cavee cu nu soj, ne se queneen yuvii se vaa nuvi sagan soj ne se guun naaj soj se vaa nuvi sagan soj ma. Ne quiraan soj rmedi sa rihanj, ne caxri i soj rlij rihaan soj, gaa ne cavee queneen soj, ne xcaj sa soj cuent ei. 19 Dan me se u nj ro, taj xnaanj u nj rihaan nu nij s ee raj man daj quiyaj nij so, ne qui yj sayuun man nij so sese se cuno nij so rihanj chuguanj. Che dan guun niha r soj cuno soj rihanj, ne canicaj nimn soj canoco soj chrej sa doj . 20 Nihnj me se ase vaa o s nicu n tayaa ne ticamii tayaa ro, vaa u nj a. Ne sese vaa yoo so cuno senanaj, ne sese canuu so tayaa, ne catuu u nj rihaan so, ne chaj chraa ga so, ne so cha chraa ga u nj, ne ve quiyaj

672 nj ei. 21 Ne s quiyaj canan ro, cayn so rihaan xrn u nj chruun xl sa ga u nj, ne guun chij so gaj, qui yj, ndaa vaa quiyaj Rj Diose gaj ei. Dan me se gaa quiyaj canan maanj, ne cayn u nj rihaan xrn Rj Diose chruun xl sa ga so, ne guun chij u nj ga so, quiyaj so chuguanj. 22 Sese taj yuuj xr soj, ne no xcn soj cuno soj nana nihnj nana taj xnaanj Nimn Diose rihaan nij s amn r niyaj manj ne o o nij chuman adonj. Ve danj sj nana cachron so canej so rihaan nij s amn r niyaj manj ne chuman Laodicea a taj so rihanj a.

Quisj camii so nu nana dan, gaa ne quenen u nj o tayaa taj yanj rej xta a. Gaa ne cun u nj camii un s camii asino yaan rihanj, ne senana so ro, daj se uun r un aynj nii chruun aynj ro, danj guun raj gaa cunoj senana so a. Ne cataj so rihanj a: Cavi i so cana so nihnj, gaa ne ti hanj rihaan so nu se vaa guun rej rihaan so taj so rihanj a. 2 Ne rayanj queneen nimanj rasuun, ne queneenj chruun xl sa ndoo rej xta, ne vaa s taj chruun xl yo s uun chij ndoo, 3 ne ase vaa yahij jaspe do, ase vaa yahij cornalina do, danj vaa so curuvi so a. Ne ase vaa xcu cul ro, danj vaa nu anicaj chruun xl sa yo, ve chuguu n yo, ne ase vaa chuguu n yahij esmeralda ro, danj vaa chuguu n yo a. 4 Ne nu anicaj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa queneen Juan maan chruun xl sa rej uun chij Diose a

673 chruun xl sa yo ro, nicun yo ico caanj chruun xl sa, ne taj ico caanj s uun chij rihaan nij chruun xl sa yo, ne nuu nij s uun chij yatzj catzi i , ne nuu raa nij so cachriin aga or m a. 5 Ne rej nicu n chruun xl nicu n tanuu tuvi me se raan ndoo, ne cari i n ndoo, ne caguj ndoo tuvii a. Ne chi j aga chuguu n t yaan ro, nicun rihaan chruun xl sa, ne chi j aga chuguu n yo ro, me Nimn Diose s guee inanj s nicaj chi j ya se nucuaj a. 6 Ne rej rihaan chruun xl sa yo ro, nuu o na yaanj, tzaj ne nuve na ya me yo ma. Maan scuraan inanj me yo, ne ase vaa yahij cristal danj vaa yo a. Ne nu anicaj chruun xl sa yo ne tanuu yo nij chruun xl me se nicun caanj xcuu, ne nu anicaj man nij xcuu mn rlij rihaan nij xo a. 7 Ne yoo xcuu ro, ase vaa chuvaa vaa xo a. Ne xcuu vi j ro, ase vaa scj leej vaa xo a. Ne xcuu vanuj ro, ase vaa rihaan sno vaa rihaan xo a. Ne xcuu caanj ro, ase vaa xtaa vaj rej xta vaa xo a. 8 Ne vaa vatan scachee o o nij xo taj xr nij xo, ne ase vaa scachee xtj vaa scachee nij xo yo a. Ne nu xr xo nu rque xo nu mn rlij rihaan xo adonj. Ne nuvi i nigan me se ne ane r nij xo ga suun taj: Si j guee ndoo me Diose s ni j raa man n s uun nucuaj yaj cunudanj a. Ne so me s nicu n yaj, ne asi j na nicun so, ne vaa gii cuchi so rihaan chumii a, taj caanj nij xcuu yo a. 9 Ne gaa camii sa nij xcuu che Diose s taj rihaan chruun xl sa yo s cayn nu cavii nu caanj, ne gaa nago nij

Apocalipsis4,5 xo graci rihaan so, 10 ne canicun ruj ico caanj nij s uun chij yo rihaan s taj rihaan chruun xl sa yo, ne quinavj nij so rihaan so, che rej me so s cayn nu cavii nu caanj, ne tagj nij so cachriin nuu raa nij so rej rihaan chruun xl sa yo a. Gaa ne cataj nij so: 11 No xcn ndoo so Diose si j ni j raa man nj cami i sa nj che so ne guun chij ndoo so . O se so me s quiyaj cunudanj rasuun, ne maan che se guun r so cuman nij rasuun yo ro, che dan guun cunudanj nij rasuun, quiy so adonj taj ico caanj nij s uun chij yo rihaan Diose a.

Ne rej nuva s taj rihaan chruun xl sa yo ro, queneenj o yanj, ne no nana nu rej rque yanj nu rej xraj yanj nu a. Ne no chi j sell ynj tuva yanj yo, ne arn sell yo nu anicaj tuva yanj yo a. 2 Gaa ne quenen u nj yoo semoz Diose s nucuaj ndoo, ne nucuaj ndoo xnanj so, cataj so, ne: Me s no xcn canee nij sell no arn tuva yanj ne nuxra so yanj ga taj so, xnanj so a. 3 Ne taj vaj a s ne rej xta do, s ne rihaan chumii do, s ne rej rque chumii do, guun nucuaj nuxra yanj ne ni yaj so yanj yo a ma. 4 Che dan tavee uxraj che se ne nari nii man a s niyanj nimn nuxra yanj yo ni yaj man yanj yo a man adonj. 5 Gaa ne yoo tuvi nij s uun chij cataj rihanj a:

Nana nihnj taj xnaanj che yanj do, che matzinj leej no xcn nuxra yanj do a

Apocalipsis5,6 Se tave so ma. Xcaj so cuent, ne aj quiyaj canan s chuvaa tan tanij sino s cunaj Jud s cayn gaa na, ne yoo tan tanij sino David me un so, ne che dan cavee canee so chi j nij sell no tuva yanj ne nuxra so yanj yo nanj adonj taj so rihanj a. 6 Gaa ne quenen u nj se vaa tanuu nij chruun xl sa do, tanuu caanj nij xcuu do, tanuu nij s uun chij do, nicun o matzinj leej, ne matzinj aj ticavi nii man asi j rque me yo a. Ne chi j c taj raa xo, ne chi j nij rlij rihaan xo, ne nij rlij rihaan xo ro, nij yo me Nimn Diose s guee inanj s nicaj chi j ya se nucuaj s aj can Diose rihaan nu chumii a. 7 Dan me se cuchi xo rihaan s taj rihaan chruun xl sa yo, ne quitaaa xo yanj oro raa s taj rihaan chruun xl rej nuva so a. 8 Ne gaa quitaaa xo yanj, ne canicun ruj caanj nij xcuu do, ico caanj nij s uun chij do, rihaan matzinj leej yo a. Ne nicaj o o nij so yanj sa do, cooo aga or m caraa squ xl rque do, ne squ xl yo ro, me nij nana achn niyaj nij s sa noco man Diose rihaan maan Diose a. 9 Gaa ne achr nij so chra naca rihaan matzinj leej, cataj nij so, ne: No xcn so ni caj so yanj ne canee so sell ynj arn no tuva yanj yo . O se ticavi nii mn so, ne dan me se nicaj so ton mn so quirnj so man o o nij yuvii man rihaan chumii nihnj, ne dan me se quirnj so man nij yuvii amii nu yo xnanj, ne quirnj so man nij yuvii man daj a chuman man

674 daj a yo nocoo do, quirnj so che Diose . 10 Gaa ne guun chij Diose rihaan nij so, quiy so, ne guun nij so xrej nuu rihaan Diose, quiy so, ne vaa gii guun chij nij so rihaan chumii adonj taj chra achr nij so a. 11 Gaa ne queneen un u nj, ne cun unj senana queee mj mj semoz Diose nicun nu anicaj chruun xl sa do, nij xcuu do, nij s uun chij do a. 12 Ne nucuaj ndoo camii nij semoz Diose yo, cataj nij so a: No xcn ndoo matzinj leej ticavi nii man guun nucuaj ndoo so do, ni caj so nu rasuun sa do, cavi i ndoo raa so do, cami i sa taran n che so do, guun chij ndoo so do adonj taj nij semoz Diose niyaj nij so matzinj leej yo a. 13 Gaa ne cun u nj se vaa camii cunudanj nij rasuun quiyaj Diose rasuun man rej xta do, rasuun man rihaan chumii do, rasuun man rque chumii do, rasuun man rihaan na yaanj do, rasuun man rque na yaanj do a. Ne cataj nij rasuun: Rihaan s taj rihaan chruun xl sa do, rihaan matzinj leej do, cami i sa taran n nu cavii nu caanj, ne guun chij roj so nu cavii nu caanj ei taj cunudanj nij rasuun a. 14 Gaa ne: Ve danj gaa ya ei taj caanj nij xcuu yo a. Gaa ne canicun ruj nij s uun chij, ne navj nij so rihaan Diose a.

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canj matzinj leej chi j nij sell ynj carn tuva yanj yo a

Gaa ne quenen u nj se vaa canj matzinj leej yo yoo

675 tuvi nij chi j sell carn tuva yanj libr yo, gaa ne cunoj camii yoo tuvi caanj nij xcuu, ne ase uun r gaa aguj tuvii ro, danj guun raj gaa camii xo a. Ne: Cuva so ni yaj so ei taj xcuu yo a. 2 Gaa ne quenen u nj se vaa cavii o cuay catzi i , ne s taj xr cuay yo ro, nicaj so curuvej, ne rqu nii cachriin cu nu raa so man so, ne si j yaj canan ndoo me so, ne cavii so quiyaj canan so a. 3 Ne gaa canj matzinj leej sell vi j no tuva yanj yo, ne cun u nj camii xcuu vi j a. Ne xcuu vi j cataj: Cuva so ni yaj so ei taj xo a. 4 Gaa ne cavii yo cuay, ne cuay maree me xo a. Gaa ne cane nii suun rihaan s taj xr cuay yo se vaa quisi j cayn dnj yuvii rihaan chumii , quiyaj so, ne ticavi ndoo yuvii tuvi yuvii , quiyaj so a. Ne rqu nii o ne espad xi j rihaan so a. 5 Gaa ne gaa canj matzinj leej sell vanuj, gaa ne cunoj camii xcuu vanuj a. Ne cataj xo: Cuva so ni yaj so ei taj xo a. Gaa ne queneenj se vaa cavii cuay maruu, ne s taj xr cuay ro, ni j raa so aga roman aga an tanga nij rasuun a. 6 Gaa ne cun u nj nana cavii rej tanuu caanj nij xcuu, ne nana yo cataj: Nu saanj yaj canan yuvii rque o gii ro, nu yo me quino vi j kil n trig do, vatan kil n cebada do, qui y so . Tzaj ne se tiri so cast ch do, na vin do ma taj nana yo a. 7 Gaa ne gaa canj matzinj leej yo sell caanj no tuva yanj me se

Apocalipsis6 cun u nj camii xcuu caanj yo a. Ne cataj xo: Cuva so ni yaj so ei taj xo a. 8 Gaa ne quenen u nj, ne dan me se cavii cuay daj, ne s taj xr cuay daj ro, tanaj yaj avi yuvii cunaj so, ne rej xco so ro, noco rej caanj nij s cavi a. Gaa ne cane nii suun rihaan roj so se vaa guun chij roj so rihaan o taaj nij yuvii man rihaan chumii , ne ni caj roj so ne espad ni caj roj so xnaa naaan rque ni caj roj so chiii yuvaa ni caj roj so xcuu quij ni caj roj so, ticavi roj so man nij yuvii yo a. 9 Gaa ne gaa canj matzinj leej sell u n no tuva yanj yo, ne quenen u nj rej rque mes altar, ne rque mes altar me se naj nij nimn nij s cavi che senana Diose che yan nata nij so nana ya rihaan yuvii a. 10 Ne nucuaj ndoo aguj nij so, cataj nij so, ne: Ndaa me gii cane so cacun che nij s man rihaan chumii , ne qui y so sayuun man nij so che ton cayanj man nj quiyaj nij so ga. O se so me s vaa sa inanj, ne s uun chij ya rihaan nj m so taj nij nimn, aguj nij so a. 11 Gaa ne rqu nii yatzj xcaan catzi i rihaan o o nij so, gaa ne cataj xnaanj nii rihaan nij so se vaa gaa inaj nimn nij so doj ndaa se quisi j cavi nu nij tin nij so s yaj suun ga nij so s cavi ndaa vaa cavi maan nij so a. 12 Gaa ne quenen u nj se vaa canj matzinj leej yo sell vatan no tuva yanj yo, gaa ne cachn ndoo yun, ne guun maruu rihaan gii, ne nda r se vaa maruu yatzj maruu ro, danj vaa gii a. Ne ase

Apocalipsis6,7 vaa ton ro, danj vaa rihaan yavii a. cayuu nij yati man xta rihaan yo, ne nda r se vaa ayuu chruj hig rihaan yo gaa o nana yuvaa raa chruun man chruj hig ne tinasqui ndoo nana raa chruun yo ro, danj vaa ayuu yati a. 14 Ne quixra rej xta, ne ase vaa yanj gaa nacu nii yanj ro, danj guun rej xta yo a. Ne nasqui nu quij nu yo taj rihaan na yaanj do a. 15 Gaa ne dan me se nij s nicaj suun do, nij s sa do, nij s uun chij rihaan tanuu do, nij s ruvee do, nij s nucuaj do, nu nij moz do, nu nij s ne uun moz do, catj yuve nij so rque yuuj yuvej do, rque nij yuvej naj quij do a. 16 Gaa ne cataj nij so rihaan nij quij rihaan nij yuvej rihaan: Cayuu nij soj xr nj, ne caxri i yuve soj man nj, ne se gaa nanj queneen s taj rihaan chruun xl sa yo man nj, ne se caxrj yuvaa matzinj leej yo man nj ruguanj. 17 O se aj quisj gii guee gii caxri i yuvaa roj so man nj, ne se quisj r nj canicu n nj a ma taj nij so rihaan quij do, rihaan yuvej do a.
13Ne

676 so sayuun man yo do, man na yaanj do a. Dan me se quenen u nj yo semoz Diose cavii rej sj gii, ne nicaj so sell no setanga Diose a. Dan me se caguj so rihaan caanj nij semoz Diose, cataj so, ne: 3 Se guun quiyaj soj sayuun man yo do, man na yaanj do, man chruun do ma. Cane r soj doj tzin, ne ndaa quisj cuta nj tanga caan rihaan nij s yaj suun che Diose, ne cavee ei taj so, caguj so a. 4 Gaa ne cun u nj me daj nij so cuta nii tanga caan rihaan, ne cient t yavj chihaa caanj mj yuvii me nij so, ne si j man o o xne nij yuvii israelit me un nij so a. 5 Dan me se chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Jud a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Rubn a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Gad a. 6 Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Aser a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Neftal a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Manass a. 7 Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Simen a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Lev a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Isacar a. 8 Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Zabuln a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Jos a. Ne chuvi j mj nij so me tan tanij sino s cunaj Benjamn a.

Ve dan, gaa ne quenen u nj caanj semoz Diose nicu n caanj nij scj chumii nihnj, ne carn nij so chrej rihaan caanj nij nana avii rihaan chumii , se cavii nij nana rihaan yo rihaan na yaanj rihaan a doj chruun rihaan a. 2 Ne caanj nij semoz Diose ro, aj cane Diose suun rihaan nij so quiyaj nij

Nana nihnj taj xnaanj che nij s israelit cata tanga caan rihaan che Diose a

dan, gaa ne quenen u nj queee ndoo yuvii , ne taj vaj s

9Ve

Nana nihnj taj xnaanj che nij s man o o chuman a

677 guun nucuaj quiyaj cont man nij yuvii a man chuguanj. Ne s man cunudanj chuman naj rihaan chumii me nij so, ne s man o o xne yuvii me nij so, ne s amii nu xnanj amii yuvii me un nij so, ne dan me se canicun nij so rihaan chruun xl sa yo do, rihaan matzinj leej yo do a. Ne yatzj xcaan catzi i nu nij so, ne oro nij so raa chruun yuun a. 10 Ne nucuaj ndoo caguj nij so, cataj nij so, ne: Diose s noco n man s taj rihaan chruun xl sa do, matzinj leej do, me roj s ti nanii man n rihaan sayuun adonj taj nij so a. 11 Gaa ne cunudanj nij semoz Diose ro, canicun nij so nu anicaj xrn Diose chruun xl sa do, nij s uun chij do, caanj nij xcuu do, gaa ne canicun ruj nij so rihaan chruun xl sa yo, ne toco ni j nij so rihaan nij so rihaan yo, ne navj nij so rihaan Diose a. 12 Ne cataj nij so: Ve danj gaa ya ei. Ve inanj cami i n rihaan Diose s noco n man nu cavii nu caanj . So me s avii ndoo raa, ne nago n graci rihaan so, ne so me s nucuaj ndoo nu cavii nu caanj adonj. Ve danj gaa ya ei taj nij so niyaj nij so Diose a. 13 Gaa ne xnanj yoo tuvi nij s uun chij manj, cataj so: Ne nij s nuu yatzj xcaan catzi i ro, me si j me nij so, ne me rej cavii nij so, r so ga taj so, xnanj so manj a. 14 Gaa ne cataj u nj rihaan so a: Ne nen u nj me s me nij so, man seor. Tzaj ne so me s neen, raj a taj u nj rihaan so a.

Apocalipsis7,8 Gaa ne cataj so rihanj a: Nij s nihnj ro, me nij s cachn rihaan queee ndoo sayuun, gaa guun sayuun nocoo rihaan chumii adonj. Ne cavi matzinj leej che nij so, ne cayanj ton man matzinj leej che nij so, ne canoco nij so man matzinj leej, ne che dan naruvii sagan nij so, ne cunuu catzi i sagan nij so, quiyaj ton cayanj m`an matzinj leej adonj. 15 Che dan me nicu n nij so rihaan xrn Diose chruun xl sa, ne nuvi i nigan nicun nij so r nuvi nocoo ne rej xta yaj suun nij so rihaan Diose, ne Diose s taj rihaan chruun xl sa yo ro, maan so cayn ga nij so, ne carn so rihaan sayuun che nij so a. 16 Ne daj chihaa mj se quinaaan un rque nij so do, se canacoo nij so na do, se go nan xr nij so do, se cunu cachi r nij so do, a ma. 17 O se maan matzinj leej nicu n maan rej rihaan chruun xl sa yo ro, cutum man nij so, ne caanj ni caj so man nij so rej xra na sa, ne coo nij so, gaa ne yoo gaa ina nimn nij so, quiyaj na yo a. Ne maan Diose ro, me s ti nacoo na ayanj rihaan nij so ei taj s uun chij yo rihanj a.

Gaa ne gaa canj matzinj leej sell chi j no tuva yanj yo, gaa ne yuun chee cunuu dnj rej xta o yanej or a. 2 Gaa ne quenen u nj chi j nij semoz Diose nij s nicu n rihaan Diose, se vaa rqu nii chi j chruun aynj

Nana nihnj taj xnaanj che sell ynj chi j do, che aga nuu squ do a

Apocalipsis8,9 rihaan nij so a. 3 Gaa ne cana yo semoz Diose un, ne canicun so rihaan mes altar aga or m nicu n rihaan xrn Diose chruun xl sa a. Ne noco raa so aga acaa squ, ne aga or m me aga yo a. Gaa ne rqu ndoo nii squ man so che rej ri catze so squ rihaan mes altar che nij s vaa sa rihaan Diose gaa achn niyaj nij so rihaan Diose a. 4 Gaa ne cavii yachruu squ noco raa semoz Diose yo rihaan maan Diose, gaa cachn niyaj nij so rihaan Diose a. 5 Gaa ne dan me se caanj nicaj semoz Diose yo aga acaa squ yo rihaan mes altar, gaa ne caraa ndoo so ruvi yaan man rihaan mes altar yo r aga, gaa ne tagj so yaan yo rihaan chumii a. Gaa ne caguj tuvii, ne cari i n ndoo, ne quiraan ndoo, ne cachn ndoo yun, quiyaj semoz Diose yo gaa tagj yo squ rihaan chumii a.

678 Ne ase vaa quij xcaan vaa yaan xi j yo a. Gaa ne o vanuj scuj na yaanj yo ro, cunuu ton a. 9 Ne cavi o xcuu rihaan daj a vanuj xcuu man rque na yaanj, ne quiri o vanuj scuj nij rihoo ch rihaan na yaanj, quiyaj yaan yo a. 10 Gaa ne caynj semoz Diose moz vanuj chruun aynj, gaa ne cavii o yati xi j ndoo rej xta, ne yati yo ro, yaan inanj me yo, ne chuguun yo, ne adi chuguun aga taj yaan raa ro, danj chuguun yo a. Ne quinij yati yo rque o vanuj scuj nij chr man rihaan chumii do, rque nij na yuuj man rihaan chumii do a. 11 Ne sechuvi i yati yo ro, me yati e, ne cunuu e nu na quinij yati yo rque, gaa ne cavi queee yuvii , quiyaj na e yo, che se cunuu e na yo, quiyaj yati a. 12 Gaa ne caynj semoz Diose moz caanj chruun aynj, gaa ne quiran chiii o vanuj scuj rihaan gii do, o vanuj scuj rihaan yavii do, o vanuj scuj nij yati do, ne dan me se yoo cunuu rmi o vanuj scuj nij yo, ne dan me se ne cuchuguun nij yo o vanuj scuj rej ranga do, ne ne cuchuguun nij yo o vanuj scuj rej nii do, a ma. 13 Gaa ne quenen u nj, ne cun u nj caguj yoo xtaa vaj tanuu rihaan risca xta, ne dan me se cun u nj se vaa nucuaj ndoo caguj xtaa yo, taj xo, ne: Ai. Ai. Ai. Nique nij s ne rihaan chumii che sayuun quiran nij so asa quisj caynj yanj nij semoz Diose s nichrun cayanj chruun aynj taj xtaa, caguj xo a.

ne chi j nij semoz Diose nicaj chi j nij chruun aynj ro, yuun chee guun r nij so cayanj nij so nij chruun aynj yo a. 7 Gaa ne caynj yoo so xrn so, gaa ne maan yahi j do, yaan do, nachej ga ton me se caman yo rihaan chumii a. Gaa ne cacaa nu o vanuj scuj yo man rihaan chumii , ne cacaa o vanuj scuj nij chruun nicu n rihaan chumii , ne nu coj chri n yali j cacaa un a. 8 Gaa ne caynj semoz Diose moz vi j chruun aynj, gaa ne cayuu o yaan xi j rque na yaanj a.

6Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa caynj nij se-moz Diose chi j nij chruun aynj a

Gaa ne caynj semoz Diose moz u n chruun aynj, gaa

679 ne quenen u nj se vaa cavii yoo yati rej xta quinij yo rihaan yo, gaa ne rqu nii raga rihaan so nuxra so tuva yuuj cunuu ndoo rej man nij nana chree a. 2 Gaa ne nuxra so tuva yuuj cunuu ndoo, gaa ne curihanj ndoo catze tuva yuuj yo, ne ase vaa catze avii chrn horn xi j ro, danj vaa catze cavii tuva yuuj yo a. Gaa ne carn rihaan gii, ne guun rmi rihaan chumii , quiyaj catze yo a. 3 Gaa ne curihanj ndoo rqu rque catze yo, ne caanj nij rqu rihaan nu chumii , gaa ne guun nucuaj nij rqu yo quiyaj nij xo ndaa vaa yaj nij xcuun, quiyaj nii a. 4 Gaa ne cataj xnaanj nii rihaan nij xo se vaa se quiyaj sayuun nij xo man coj chri n do, man coj do, man cuj do, man nij chruun do a. Maan se quiyaj nij xo sayuun man inanj nij yuvii nuvi setanga Diose cata caan rihaan a. 5 Ne ne n xcn nij xo ticavi nij xo man nij yuvii ma. Maan se u n ya yavii quiyaj ndoo nij xo sayuun man nij yuvii a. Ne angaj ndoo man yuvii rej xtj nij xo a. Ne ase vaa sayuun yaj xcuun gaa xtj xcuun man yuvii vaa sayuun quiyaj nij rqu man yuvii yo a. 6 Ne gii vaj nij rqu yo rihaan chumii me se guun ndoo r nij yuvii cavi nij yuvii , tzaj ne se cavee cavi nij yuvii a ma. 7 Ne nij rqu me se ase vaa cuay taj s caanj cunu ro, danj vaa nij xo curuvi uun nij xo, ne ase vaa cachriin aga or m ro, danj vaa se nuu raa nij xo a. Ne ase vaa rihaan yuvii ro, danj vaa rihaan nij xo a. 8 Ne vaa yuv raa nij xo, ne ase vaa yuv raa chana vaa yuv raa

Apocalipsis9 nij xo, ne ase vaa c yan chuvaa vaa c yan nij xo a. 9 Ne carn aga hierr nu rucuaa nij xo a. Ne daj se uun r gaa un queee cuchri xuun cuay anj rej cunu nii ro, danj guun raj gaa cunoj cari i n scachee nij xo gaa ch nij xo xta a. 10 Ne ase vaa tane xcuun vaa tane nij xo, ne guun nucuaj nij xo xtj nij xo man yuvii , ne che dan guun nucuaj nij xo quiyaj nij xo sayuun man yuvii u n ya yavii a. 11 Ne semoz Diose s tum yuuj cunuu ro, uun chij so rihaan nij rqu yo a. Ne sechuvi i semoz Diose yo me Abaddn xnanj hebreo, ne Apolin cunaj so xnanj griego, ne nana yo taj se vaa si j tiri rasuun me so a. 12 Dan me se navij o tuvi nij sayuun quiran nij yuvii , ne ataa cana yavj roj sayuun quiran yuvii a. 13 Gaa ne dan me se caynj semoz Diose moz vatan chruun aynj, gaa ne cunoj nana camii o so rej tanuu nij xc mes altar aga or m nicu n rihaan Diose a. 14 Gaa ne camii so rihaan semoz Diose moz nicaj chruun aynj vatan, cataj so: Nach so man caanj nij semoz Diose s numi i tuva chr xi j cunaj Eufrates taj so rihaan semoz Diose yo a. 15 Gaa ne nache so caanj nij semoz Diose s cune Diose cavi i maan or yo, maan gii yo, maan yavii yo, maan yo ya yo, che rej ticavi nij so o yuvii rihaan daj a vanuj yuvii man rihaan chumii nanj adonj. 16 Ne vi j cient mj mj s taj xr cuay me nij s noco man caanj nij semoz Diose yo,

Apocalipsis9,10 taj nii cunoj a. 17 Ne dan me se gaa naquiyaa nu rasuun nihnj rihaan u nj, quiyaj semoz Diose yo, ne quenen u nj man nij cuay do, man nij s taj xr nij cuay do, ne nij so ro, me se nicaj nij so aga carn rucuaa nij so, ne dan me se no se maree ndoo, ne no se maree risca, ne no se m, ndaa vaa chuguu n yo azufr acaa a. Ne ase vaa raa chuvaa vaa raa nij cuay, ne curihanj yaan curihanj catze curihanj yo azufr curihanj tuva nij xo a. 18 Ne che yaan do, catze do, yo azufr do, curihanj tuva nij cuay ro, che dan cavi o yuvii rihaan daj a vanuj yuvii man rihaan chumii , quiyaj nij xo a. 19 O se guun nucuaj nij cuay ticavi nij xo man yuvii che rasuun cavii tuva nij xo do, che tane nij xo do a. O se ase vaa xcu vaa tane nij xo, ne vaa raa xcu yo, ne ch nij xo man yuvii , queneenj a. 20 Ne vaa yuvii quinanii rihaan nij cuay yo, tzaj ne ne canicaj nimn nij so tanj xco nij so chrej chii i ma. Tananj yoo navj nij so rihaan nij nana chree do, rihaan yaanj cacj yuvii do, ne yaanj cacj nij yuvii me se aga or m do, aga plat catzi i do, aga cobre maree do, yahij do, chruun do, me uun nij yo a. Ne dan me se nuvi rihaan yo ni yaj yo do, nuvi xr yo cuno yo do, a ma. Ne ch nij yo do, a ma. 21 Dan me se ne canicaj nimn nij yuvii cane r nij yuvii ga suun ticavi tuvi do, ga suun amii ga s chruun do, ga suun yaj cacun ga chana do, ga suun yaj ituu siyaj tuvi do, a man adonj.

680
Nana nihnj taj xnaanj che yanj rqu se-moz Diose cha s cunaj Juan a

10

Gaa ne quenen u nj yo semoz Diose s nucuaj ndoo cavii rej xta ne nanij rihaan yo, ne nu anicaj man so niquee so ngaa, ne nda r se vaa nicun xcu cul ro, danj vaa nicun raa so, ne chuguu n nu anicaj raa so, ne chuguu n rihaan so, ndaa vaa chuguu n gii a. Ne ase vaa chraan acaa vaa tac so a. 2 Ne nicaj so o yanj cunii a. Ne cuta so o tac so rej nuva so rihaan na yaanj, ne cuta so yo tac so rej nichruun so rihaan yo a. 3 Ne nucuaj ndoo caguj so, nda adi se aguj chuvaa aguj so a. Ne gaa caguj so me se chi j ya caguj tuvii cunoj a. 4 Ne gaa quisj chi j caguj tuvii, gaa ne guun raj cachronj nana caguj tuvii rihaan yanj, tzaj ne cunoj nana cavii rej xta, ne nana cunoj taj: Canej yuve so nana caguj tuvii, ne se cachrn so nana yo rihaan yanj ma taj nana cavii rej xta cunoj a. 5 Gaa ne semoz Diose s nicu n tac rihaan na yaanj do, rihaan yo do, me se naxcaj raa so rej nuva so rej xta, 6 ne cuta so raa Diose s cayn nu cavii nu caanj s quiyaj rej xta ga nu se man rej xta, s quiyaj chumii ga nu se man rihaan chumii , s quiyaj na yaanj ga nu se man rque na yaanj, se vaa se cavee guun raan a doj a ma. 7 Dan me se asa quisj gii cayanj semoz Diose moz chi j chruun aynj me se quisi j nu se

681 vaa guun r Diose quiyaj so, ndaa vaa nata so rihaan nij s nata senana so s yaj suun che so a, taj semoz Diose yo a. 8 Gaa ne cavii doj nana rej xta, rej cavii nana cunoj asi j rque doj, ne cataj nana yo: Cavi i so ni caj so yanj nicaj semoz Diose s taj tac rihaan na yaanj do, rihaan yo do taj nana yo rihanj a. 9 Gaa ne cavii u nj rihaan semoz Diose yo, ne cataj u nj rihaan so se vaa rque so doj yanj cunii yo rihanj a. Gaa ne cataj so rihanj a: Ve yanj nihnj ni caj so, ne cha nu so man yo a. Dan me se tuv so ro, gaa tzi ndoo nda adi catzi xtaan, tzaj ne rqu so me se guun e, quiyaj yanj yo adonj taj semoz Diose yo rihanj a. 10 Gaa ne dan me se nicaj u nj yanj cunii rqu semoz Diose yo rihanj, ne ch nu u nj man yo, ne ase tzi catzi xtaan ro, danj vaa tzi yo tuvaj a. Ne gaa quisj chaj man yo, ne cunuu e rquej, quiyaj yo a. 11 Gaa ne cataj nii rihanj a: Vaa che cami i natj un so che yuvii man queee chuman man queee yo nocoo do, che yuvii amii queee xnanj amii yuvii do, che queee s nicaj suun rey do ei taj nii rihanj a.

Apocalipsis10,11 so nij s navj rihaan Diose do . ne xa rej rihaan nuvi, tzaj ne se xcaj tang so man yo ma. O se cavee cana nij s yanj rej yo, ne vi j chihaa vi j yavii yuun chee rumaan che nij so nu chuman guee yo adonj. 3 Ne cune u nj man vi j roj s nata rihaan yuvii che u nj, ne o mj t yavj cient ne t yanj chihaa gii me se cami i natj roj so rihaan yuvii , ne cu nu roj so yatzj ya a taj Diose rihanj a. 4 Roj so ro, me roj chruun man chruj oliv raa do, roj aga taj aga yaan nicu n rihaan s ni j raa chumii nihnj do a. 5 Ne sese guun r yoo so quiyaj chii i so man roj so, ne avii yaan tuva roj so, ne acaa s taj riyunj man roj so, quiyaj yaan avii tuva roj so, ne yuun chee cavi s na guun r quiyaj chii i man roj so a. 6 Ne guun nucuaj roj so carn roj so rej xta, che yan se caman a doj maan nu gii cami i natj roj so a. Ne guun nucuaj roj so naquiyaj roj so ton man na a. Ne guun nucuaj roj so quiyaj chii i roj so man chumii ndaa vaa me r maan roj so quiyaj roj so a. 7 Ne asa quisj camii natj roj so senana roj so, gaa ne cavi i xcuu yuvaa yuuj cunuu ndoo yo a. Ne cunu xo ga roj so, ne quiyaj canan xo, ne ticavi xo man roj so a. 8 Gaa ne c man roj so ro, quinaj uun yo rihaan call r chuman nocoo a. Ne chuman nocoo yo me se sese cami i cachron n, ne Sodoma do, Egipt do, cunaj chuman yo a. Ne yo me rej cachrn nii rihaan rcutze man maan s ni j raa man roj s nata yo asi j rque doj a.
2Tzaj

11

Gaa ne rqu nii o rihaa ase vaa o var an tanga manj, ne cataj Diose rihanj a: Cavi i so ne xcaj tang so nuvi nocoo rej ne Diose, ne xcaj tang so mes altar, ne quiyaj cont

Nana nihnj taj xnaanj che vi j s nata rihaan yuvii che Diose a

Apocalipsis11 nij yuvii man daj a chuman do, cunudanj nij yuvii amii nu nij xnanj do, cunudanj nij yuvii man daj a yo nocoo do, niyaj man roj s cavi vanuj gii t yan yo a. Ne ne cavej r nij yuvii yo cachi n nii man roj so rihaan yo sant ma. 10 Ne nu nij s man rihaan chumii me se guun niha ndoo r nij so che se cavi roj s nata yo, ne ndaa narque nij yuvii rasuun rihaan tuvi nij yuvii che se cavi roj so a. Dan me se gaa vaa ina roj so me quiran ndoo nij yuvii sayuun, quiyaj roj so a. 11 Ne gaa quisj vanuj gii t yan yo, gaa ne catj un nana rque roj so, quiyaj Diose, ne cunuu ina un roj so, ne canicun caya roj so, ne dan me se nu nij yuvii queneen man roj so me se cuchuvi ndoo nij so a. 12 Gaa ne cuno roj so nana nucuaj sca ndoo cavii rej xta, ne nana yo cataj: Cavi i roj soj cana roj soj nihnj taj nana yo cuno roj so a. Gaa ne catj roj so rque ngaa, cavii roj so xta, ne caanj roj so a. Dan me se nij s taj riyunj man roj so me se queneen nij so se vaa cavii roj so rej xta a. 13 Ne maan or dan cachn ndoo yun, ne canee o ve rihaan daj a chi ve ne chuman yo, ne cavi chi j mj yuvii , quiyaj yun, ne cuchuvi ndoo yo nij yuvii , ne guun chee nij so camii sa nij so che Diose s nicun rej xta a. 14 Dan me se quisj vi j sayuun yo, ne nichrun quisi j sayuun vanuj a.

682 aynj, gaa ne camii ndoo nij s man rej xta, cataj nij so: Nihnj me yuun chee guun chij s ni j raa man n, ne guun chij s can so ti nanii man yuvii rihaan sayuun, ne dan me se guun chij roj so rihaan chumii , ne dan me se yoo guun chij Diose nu cavii nu caanj nanj adonj taj nij s man rej xta a. 16 Ne ico caanj nij s uun chij taj rihaan chruun xl sa rej rihaan Diose me se caanj canicu n ruj nij so rihaan Diose, ne toco ni j nij so rihaan nij so rihaan yo, ne quinavj nij so rihaan Diose a. 17 Dan me se cataj nij so: Narque nj graci rihaan so, Diose si j ni j raa man nj . So me s guun nucuaj quiyaj cunudanj a. Ne s nicu n yaj m so, s nicu n asi j na m so . Dan me se guun niyaj n se vaa yaj me se guun nucuaj ndoo so, quiy so, ne guun chij so rihaan chumii a. 18 Dan me se camaan r nij s man rihaan chumii niyaj nij so mn so, gaa ne can so, ne caxrj yuvaa so man nij so a. Ne quisj gii cane so cacun che nij s cavi ne naruvee so rihaan nij s yaj suun rihaan so nij s camii natj senana so do, rihaan nij s vaa sa rihaan so do, rihaan nij s arj cochroj rihaan so do a. Dan me se cavee se s nique me nij so ni, cavee se s sa ata suun me nij so ni, tzaj ne naruvee so rihaan nij so a. Ne ti r so man nij s tiri chumii a taj ico caanj nij s uun chij rihaan Diose a. 19 Gaa ne naxra tayaa rihaan nuvi nocoo rej ne Diose rej xta, ne r nuvi nocoo me se curuvi

9Ne cunudanj

ne dan me se caynj semoz Diose moz chi j chruun

15Gaa

Nana nihnj taj xnaanj daj guun gaa caynj se-moz Diose moz chi j chruun aynj a

683 sechru nj Diose chrn guee quiyaj nii gaa camii Diose senana Diose rihaan s cunaj Moiss gaa na a. Gaa ne quiraan ndoo, ne cari i n ndoo, ne canuu ndoo, ne cavii ndoo nana yuvaa, ne caguj tuvii, ne cachn yun, ne caman ndoo maan yahi j nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che chana do, che xcu tuvi i do, curuvi rej xta a

Apocalipsis11,12 no, che rej cavee cayn no, ne cavee rque Diose se cha no o mj t yavj cient ne t yanj chihaa gii a. 7 Gaa ne guun chee nij s man rej xta cunu nij so a. Dan me se semoz Diose s cunaj Migue ga yo nij semoz Diose nuu rihaan so me se cunu ndoo nij so ga xcu tuvi i a. Ne tananj xcu tuvi i do, nij semoz maan xcu tuvi i do, cunu ndoo nij so ga nij tuvi semoz Diose Migue, 8 tzaj ne ne guun nucuaj nij so quiyaj canan nij so man Migue a man adonj. Ne taj rej cuman nij so rej xta, quiyaj nij tuvi Migue a man chuguanj. 9 Ne xcu tuvi i yo ro, xcu cayn asi j na temp me xo, ne s chree do, Satans do, cunaj xo, ne s tiha yuunj man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me un xo nanj adonj. Ne go nii man xcu tuvi i xi j yo rihaan chumii ga nij semoz so a. 10 Gaa ne cun u nj nana nucuaj camii yoo so rej xta, ne cataj so: Nihnj me se guun chee Diose tinanii Diose man yuvii rihaan sayuun, ne guun nucuaj ndoo so, ne guun chij ndoo so adonj. Ne guun chij s can so ti nanii man yuvii rihaan sayuun a. O se s cuta cacun xr tin n nuvi i nigan rihaan Diose ro, quirii yanj nii man so nanj adonj. 11 Ne quiyaj canan nij tin n man xcu tuvi i che ton cayanj man matzinj leej yo che nij tin n, ne che se nata nij so nana ya sa rihaan yuvii ro, che dan quiyaj canan nij so rihaan xcu tuvi i yo nanj ei. Ne nij so me se ne cuchuvi

12

Gaa ne dan me se naquiyaa o rasuun nocoo curuvi rej xta rihaan u nj, quiyaj Diose, ne chana me yo, ne sagan chana yo ro, me gii, ne t tac no xr yavii a. Ne nuu raa no o cachriin no chuvi j yati a. 2 Ne chana yo ro, nu rque, ne veee uxr rque no che se me r no cuchruj no neej, ne che dan tavee ndoo no a. 3 Ne naquiyaa un yo rasuun rej xta rihaan u nj, quiyaj Diose, ne xcu tuvi i xi j maree me yo a. Ne vaa chi j raa xo, ne chi c t raa xo, ne chi j cachriin nu raa xo a. 4 Ne tane xo me se cuxuun yo yoo vanuj scuj nij yati man rej xta, ne cayuu nij yati rihaan yo, quiyaj xo a. Ne canicun xcu tuvi i yo rihaan chana cuchruj neej, che rej cha nu xo man neej cuchruj chana yo a. 5 Gaa ne cuchruj no neej snoo, ne so ro, me s ni caj var hierr ne cutum man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii a. Gaa ne canj nii tan chana yo, ne caanj nicaj nii man neej rihaan Diose rej t so rihaan chruun xl sa yo uun chij so a. 6 Gaa ne cunnj chana ndaa rej tacaan rej quiyaj maan Diose cane

Apocalipsis12,13 nij so sese cavi nij so che nana sa nata nij so ma. 12 Che dan guun niha r nij soj rej xta do, si j ne rej xta do ei. Tzaj ne nique ndoo soj si j man rihaan chumii do, na yaanj do, nanj adonj. O se quirij nii man s chree rihaan roj soj, ne che dan nuu yuvaa uxr r so nanj chuguanj. O se neen s chree se vaa nichru n cana sayuun quiran so nanj ei taj nana camii yoo so rej xta a. 13 Gaa ne dan me se gaa xcaj xcu tuvi i yo cuent se vaa quirij nii man xo rihaan chumii , gaa ne canoco ndoo xo man chana cuchruj neej yo a. 14 Tzaj ne rqu nii vi j scachee xtaa xi j man chana, che rej cavee cavi i no caanj no rej tacaan rej ne no quiyaj Diose, ne yo me rej rque Diose se cha no vanuj yo t yan, ne gan ndoo cunnj no rihaan xcu tuvi i a. 15 Tzaj ne quirii ndoo xcu yo na tuva xo rej vaj chana, ne ase vaa chr vaa na can xo rej vaj chana, che rej guun r xo rnuu chana quiyaj chr yo, r xo a. 16 Gaa ne racuj yo man chana, ne dan me se nuxra yo tuva yo, ne chumnj yo nu chr quirii xcu tuvi i tuva yo a. 17 Gaa ne camaan ndoo r xcu tuvi i niyaj xo man chana, gaa ne cavii xo cunu xo ga yo nij tan no s uno rihaan Diose s nata senana Jesucrist rihaan yuvii a. Gaa ne canicun xo rihaan yo chruu naj tuva na yaanj a.

684 na yaanj, ne chi j ya raa xo, ne chi c raa chi j c yave xo, ne t chi cachriin raa nij c taj raa xo a. Ne quij ndoo vaa sechuvi i xo n rihaan xo a. 2 Ne ase vaa sniy vaa xo, ne ase vaa tac xcuu os vaa tac xo, ne ase vaa tuva chuvaa vaa tuva xo a. Ne xcuu yuvaa cavii rque na yaanj ro, guun nucuaj ndoo xo guun chij xo, quiyaj xcu tuvi i a. 3 Ne yoo raa xo ro, aj quiran chiii ndaa se daj doj se cavi xo, tzaj ne quinahuun sa un man xo a. Ne caryaanj nij yuvii man nu rihaan chumii niyaj nij yuvii man xcuu yuvaa yo, 4 ne quinavj nij yuvii rihaan xcu tuvi i yo, che se guun nucuaj xcuu yuvaa yo guun chij yo, quiyaj maan xcu tuvi i yo a. Ne quinavj un nij yuvii rihaan xcuu yuvaa un, cataj nij yuvii : Me s cavee quiyaj ndaa vaa yaj xcuu yuvaa nihnj ga. Taj vaj a doj s guun nucuaj cunu ga xo ma taj nij yuvii niyaj nij yuvii man xcuu yuvaa yo a. 5 Gaa ne cavej r Diose guun nucuaj xo cami i xta ndoo xo ndaa rihaan maan Diose a. Ne cavej r Diose guun chij xo vi j chihaa vi j yavii a. 6 Gaa ne dan me se camii ndoo xo nana chii i niyaj xo man Diose do, ve mant rej ne Diose do, che nij s ne rej xta ga Diose do a. 7 Ne cavej r Diose cunu xo ga nij s vaa sa nimn rihaan Diose, ne dan me se quiyaj canan ya xo man nij so a. Ne cavej r Diose guun chij xo rihaan o o taaj yuvii do, rihaan nij yuvii man cunudanj chuman naj rihaan chumii do, rihaan nij yuvii amii

13

Nana nihnj taj xnaanj che xcuu yuvaa cavii na yaanj a

Gaa ne quenen u nj se vaa cavii o xcuu yuvaa rque

685 cunudanj nij xnanj amii yuvii do, rihaan nij yuvii man nu nij yo nocoo do a. 8 Ne quinavj cunudanj nij yuvii man rihaan chumii rihaan xo a. Ne nij s quinavj rihaan xo me se nuvi sechuvi i nij so no rihaan danj matzinj leej s cavi rihaan rcutze, ne che dan se gaa ina nij so rihaan Diose nu cavii nu caanj ma. Ne nij s ne quinavi j rihaan xcuu yuvaa yo me se aj n sechuvi i nij so rihaan yanj yo asi j ataa quiyaj Diose chumii nanj adonj. 9 Dan me se sese taj yuuj xr yoo so, ne no xcn so cuno so nana nihnj adonj. 10 Dan me se s yaj atj yuvii taga ro, vaa gii catuu maan so un nanj adonj. Ne s o ne espad man tuvi me se cavi ya maan so, quiyaj ne espad nanj adonj. Nihnj me se xcaj n cuent che nij s vaa sa rihaan Diose, se vaa yoo Diose gaa nucuaj r nij so, ne yoo Diose cuchuman r nij so ni yaj nij so, ne yoo gaa nucuaj nimn nij so rihaan sayuun ei.

Apocalipsis13 cavii rque na yaanj xcuu nahuun sa gaa daj doj se cavi, quiyaj xcuu yuvaa cavii rque yo yo a. 13 Ne quiyaj suun ndoo xo suun nocoo queneen nij yuvii , ne ndaa cavii yaan rej xta ne quinij yaan rihaan yo, quiyaj xo a. 14 Dan me se quiyaj suun xo suun nocoo rihaan xcuu yuvaa cavii rque na yaanj yo, quiyaj maan xo, ne che suun nocoo yo me se tiha yuunj ndoo xo man nij s man rihaan chumii , ne cataj xo rihaan nij so se vaa quiyaj nij so o setinanga xcuu cavii rque na yaanj yo xcuu quiran chiii quiyaj ne espad ne cunuu ina un a. 15 Dan me se guun nucuaj xo quiyaj xo nayn nana nimn setinanga xcuu cavii rque na yaanj yo, ne quiyaj un xo camii setinanga yo, ne taran nij s navej r navi j rihaan setinanga yo ro, me se ticavi xo man taran nij so a. 16 Gaa ne quiyaj xcuu cavii rque yo yo fuerz man cunudanj yuvii se vaa cuta nii tanga raa nij yuvii rej nuva nij yuvii , ne se taj, ne caan rihaan nij yuvii cata tanga a. Dan me se danj quiyaj nii man nij s ata suun do, man nij s ch maan do, man nij s nique do, man nij s ruvee do, man nij moz do, man nij s ne uun moz do a. 17 Ne dan me se sese nuvi tanga yo raa yoo so do, rihaan yoo so do, ne ne cavee quiraan so rasuun do, cutuvee so rasuun do, quiyaj setinanga xcuu yo a man adonj. Ne tanga yo ro, me sechuvi i xcuu cavii rque na yaanj, ne dan me se nmero me yo ei. 18 Ne nihnj me se cavi i raa soj si j nayaa nana nihnj, ne sese cuu

ne quenen unj yo xcuu yuvaa cavii rque yo, ne t vi j c raa xo, ne ase vaa c taj raa matzinj leej ro, danj vaa c taj raa xo a. Ne amii xo ndaa vaa amii maan xcu tuvi i a. 12 Ne dan me se cana xo rihaan xcuu yuvaa cavii rque na yaanj, ne guun chij xo rihaan yuvii ndaa vaa uun chij maan xcuu cavii rque na yaanj yo a. Dan me se quinavj nij yuvii man nu rihaan chumii rihaan xcuu yuvaa

11Gaa

Nana nihnj taj xnaanj che xcuu yuvaa cavii rque yo a

Apocalipsis13,14 raa soj, ne nuchruj raa soj daj taj senmero xcuu yuvaa cavii rque na yaanj yo ei. O se nmero yo ro, me sechuvi i yoo sno nanj chuguanj. Ne vatan cient t yanj chihaa vatan me nmero yo ei.
Nana nihnj taj xnaanj che cient t yavj chihaa caanj mj nij s vaa sa rihaan Diose a

686 s man rihaan chumii s cunuu sa rihaan Diose do, rihaan matzinj leej do, gaa cavi matzinj leej yo a. 5 Ne dan me se taj vaj a doj nana ne ne cami i nij so ma. O se si j vaa sa inanj me nij so nanj ei.

14

Gaa ne quenen u nj se vaa nicun matzinj leej yo raa quij cunaj Sion, ne nicun o cient t yavj chihaa caanj mj nij so ga so, ne no sechuvi i matzinj leej do, sechuvi i Rej matzinj leej do, caan rihaan nij so a. 2 Gaa ne cun u nj se vaa camii nana cavii rej xta, ne ase vaa uun ayuj vaj chr xi j do, ase uun aguj ndoo tuvii do, danj vaa nana yo, ne ase vaa chra achr nii yanj vaa nana yo a. 3 Ne achr nij so chra naca inanj rihaan s taj chruun xl sa yo do, rihaan caanj nij xcuu nicu n nu anicaj chruun xl sa do, rihaan nij s uun chij do a. Ne taj vaj a nij s cavee nari cachraa chra yo ma. Maan se orn cient t yavj chihaa caanj mj nij s vaa sa yo ro, me nij s guun nucuaj nari chra yo nanj adonj. Nij so ro, me nij s narii Diose rihaan chumii , ne nij so me s tinanii matzinj leej man rihaan sayuun gaa cavi so a. 4 Ne ne cunuu chii i nij so rihaan Diose che chana ma. O se s vaa sa inanj me taran nij so nanj adonj. Ne s canoco xc matzinj leej me rej maan vaj xo me un nij so a. Ne nij so me nij s t yaan rihaan taran yo nij

ne quenen u nj yo semoz Diose vaj tanuu rihaan risca xta, ne nicaj so nana sa nana che se vaa quiran yuvii nu cavii nu caanj nata so rihaan nij s man cunudanj nij yo nocoo man rihaan chumii do, rihaan nij s man cunudanj nij chuman do, rihaan nij s amii cunudanj nij xnanj amii nij yuvii do, rihaan o o taaj nij yuvii man rihaan chumii do a. 7 Gaa ne dan me se nucuaj ndoo camii so, cataj so, ne: Caraa cochroj nij soj rihaan Diose, ne ve cami i soj che so ei. O se aj quisj or cane so cacun che yuvii nanj adonj. Dan me se navi j soj rihaan so, che se so me s quiyaj rej xta do, yo do, na yaanj do, rej avii na do a taj semoz Diose yo cunoj a. 8 Gaa ne canoco yo semoz Diose xc tuvi so, ne cataj so: A j quiri nu chuman nocoo chuman cunaj Babilonia, ne quiyaj ndoo nij s man rihaan chumii cacun chii i , quiyaj chuman yo, ne nihnj me se caxri i yuvaa Diose man nij so che cacun chii i quiyaj nij so chuguanj taj yo semoz Diose yo a. 9 Gaa ne canoco semoz Diose moz vanuj rej xco roj tuvi so, ne nucuaj ndoo camii so, cataj so, ne:

Nana nihnj taj xnaanj daj camii vanuj nij se-moz Diose a
6Gaa

687 Sese navi j yoo so rihaan xcuu yuvaa yo do, rihaan setinanga xcuu yuvaa yo do, ne sese cavej r yoo so cata tanga caan rihaan so do, raa so do, 10 ne ya coo so na vin sayuun nucuaj caraa Diose rque taz, ne na vin yo ro, me sayuun quiyaj Diose man so asa caxrj yuvaa Diose man so, ne dan me se cacaa so rihaan yaan do, rihaan yo azufr acaa do, ni yaj nij semoz Diose moz vaa sa do, ni yaj matzinj leej do a. 11 Ne dan me se nu cavii nu caanj cavi i catze rej quiran nij so sayuun, ne yoo danj quiran nij so nuvi i nigan nanj adonj. Danj quiran nij s navj rihaan xcuu yuvaa yo do, rihaan setinanga xcuu yuvaa yo do, s cavej r cata tanga sechuvi i xcuu yo do a taj semoz Diose moz vanuj yo a. 12 Ne nihnj me rej xcaj n cuent che nij s vaa sa rihaan Diose, se vaa yoo vaa nucuaj nimn nij so rihaan sayuun ei. O se nij so me s yoo uno nana taj xnaanj Diose, ne yoo amn r nij so niyaj nij so Jesucrist a. 13 Gaa ne cun u nj yo nana cavii rej xta, ne nana yo cataj rihanj a: Cachron so nana nihnj rihaan yanj . Cachron so se vaa nij s noco man s ni j raa man soj me se sese cavi nij so rej rihaan yaj, ne vaa che guun niha r nij so ei. O se cavi i sa nij so nanj . Ne Nimn Diose taj se vaa cane r nij so ga suun yaj suun, ne naraan r nij so a. O se yuun chee cavi i sa nij so che suun sa aj quiyaj suun nij so adonj, cachron so taj nana cavii rej xta yo a.

Apocalipsis14
Nana nihnj taj xnaanj che sayuun quiran nij s man rihaan chumii nihnj a

ne quenen u nj se vaa curuvi o ngaa catzi i rej xta, ne t o s nicaj yuunj man yuvii xr ngaa, ne nuu raa so o cachriin aga or m, ne noco raa so o aga seraa cuyuu ane coj, ne sihaa uxr seraa yo a. 15 Gaa ne yo semoz Diose curihanj rque nuvi nocoo, ne nucuaj ndoo caguj so rihaan s taj xr ngaa yo a. Dan me se cataj so, ne: Tacuachn so sag so aga sihaa tac nij rasuun man rihaan yo, ne cut so se man rihaan yo cuaj ei. O se quisj or cuta n se man rihaan yo nanj adonj. O se aj cachij nu se man rihaan yo nanj taj semoz Diose rihaan s taj xr ngaa yo a. 16 Gaa ne s taj xr ngaa yo ro, me se tacuachn so saga so tac nij rasuun man yo, ne dan me se cuta so nu rasuun cachij man rihaan yo yo a. 17 Gaa ne curihanj yo semoz Diose un rque nuvi nocoo ne rej xta, ne maan so nicaj yo aga seraa cuyuu sihaa un a. 18 Gaa ne curihanj yo semoz Diose un rej nicu n mes altar, ne s guun chij rihaan yaan me so, ne nucuaj ndoo caguj so rihaan s nicaj yo aga sihaa yo a. Dan me se cataj so, ne: Tacuachn so sag so aga seraa sihaa tac nij rasuun man rihaan yo, ne naquiyaj chre so nij chruj uv cachij rihaan yo . O se aj can nu nij chruj uv nanj ei taj so rihaan tuvi moz so a.

14Gaa

Apocalipsis14,15 ne dan me se tacuachn semoz Diose yo saga so aga seraa tac nij rasuun man rihaan yo, gaa ne naquiyaj chre so nij chruj uv cachij man rihaan chumii , gaa ne caraa sa so nij chruj uv yo rque o xruj xi j rej rii nii na man nij chruj uv, ne dan me se rej yo me rej quiran uxr nij chruj uv yo sayuun quiyaj Diose vaa nanj adonj. 20 Gaa ne dan me se rej tuva chuman quirii nii man chruj uv, ne rej yo me canuu nii man chruj uv yo, ne curihanj ndoo ton rque xruj xi j yo, ne quisj ton yo ndaa tuva nij cuay yo rej nuu rt, ne vanuj cient t yo ico kilmetro ya cunnj ton yo rej gan rihaan yo a.

688 ne nicaj nij so tanj Diose nicun nij so yo a. 3 Ne achr nij so chra quiyaj s cunaj Moiss s quiyaj suun che Diose gaa na, ne xra matzinj leej me chra yo a. Ne nihnj me nana cachr nij so a: Xi j ndoo ne yaanj ndoo vaa nu suun quiyaj suun so, Diose si j neen quiyaj cunudanj si j ni j raa man nj . Tucun nica ne tucun ya me nu tucun cuchruj so, ne s nicaj suun rey uun chij rihaan cunudanj yuvii m so . 4 Me s se cavej r caraa cochroj rihaan so, ga man Seor. Ve cami i cunudanj yuvii ni yaj nij yuvii mn so a. O se orn so me s sa inanj, ne cana cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne navi j nij yuvii rihaan so . O se queneen nij so nu nij suun nica quiyaj suun so adonj me chra cachr nij s quiyaj canan yo a. 5 Gaa ne quenen u nj se vaa naxra tayaa rihaan nuvi nocoo rej ne Diose rej xta rej xcaj yuvii cuent che so a. 6 Gaa ne curihanj chi j nij semoz Diose nij s nicaj sayuun rque nuvi nocoo yo, ne nuu nij so yatzj lin sa inanj naruvii chuguu n, ne ni j catuu n nij so merque caxra an ndaa rucuaa nij so, ne merque aga or m inanj me nij merque yo a. 7 Gaa ne yoo tuvi caanj nij xcuu ro, rqu xo chi j cooo aga or m rihaan chi j nij semoz Diose, ne sayuun quiyaj Diose caxri i yuvaa Diose man nij s man rihaan chumii ro, maan ndaa araa maan sayuun yo rque nij cooo a. Ne Diose, tzaj ne so me s gaa ina nu cavii nu caanj adonj. 8 Ne che se ve ndoo

19Gaa

15

Gaa ne quenen u nj yo rasuun curuvi rej xta quiyaj Diose, ne se xi j ndoo me yo, ne rasuun caryaanj y me yo a. Dan me se queneenj chi j semoz Diose, ne chi j sayuun cana me nicaj nij semoz Diose yo a. Ne asa quisj guun sayuun yo rihaan chumii quiyaj Diose, gaa ne cane r Diose ga suun axrj yuvaa man chumii a. 2 Gaa ne quenen u nj na yaanj, ne ndaa raan maan rihaan na yaanj yo, ne ase vaa raan vidri ro, danj vaa raan yo, ne ase vaa yaan vaa yo, ne nij s quiyaj canan rihaan xcuu yuvaa yo do, rihaan setinanga xcuu yuvaa yo do, rihaan nmero uun sechuvi i xcuu yuvaa yo do, nij so me nij s nicu n rihaan na yaanj vidri yo,

Nana nihnj taj xnaanj che chi j se-moz Diose nij s nicaj sayuun a

689 yaj Diose ne che se nucuaj ndoo Diose, che dan caraa catze r nuvi nocoo yo, ne taj vaj s guun nucuaj catuu rque nuvi nocoo yo ndaa se quisi j chi j nij sayuun nicaj chi j nij semoz Diose tagj nij so rihaan chumii a.
Nana nihnj taj xnaanj che sayuun man rque cooo nicaj chi j nij se-moz Diose a

Apocalipsis15,16 m so . O se man so me s cataj xnaanj se vaa guun nu nij rasuun nihnj nanj adonj. 6 O se nij s man rihaan chumii ro, tucuayuu nij so ton man nij s sa do, ton man nij s nata senana so do, rihaan yo, ne nihnj me se rqu so ton rihaan nij so coo maan nij so yaj adonj. Dan me se yaj me nayon ya cuent ndaa vaa quiyaj nij so gaa na ei taj semoz Diose s tum na yo a. 7 Gaa ne cun u nj se vaa camii mes altar, ne cataj yo: Ve danj vaa, Diose si j ni j raa man nj si j guun nucuaj quiyaj cunudanj a. Nana ya ne nana nica me nu nana cataj xnaanj so gaa can so cacun che nij yuvii yo taj yo un a. 8 Gaa ne semoz Diose moz caanj ro, me se tucuayuu so se man rque secooo so rihaan gii a. Gaa ne guun nucuaj gii cacaa nij yuvii quiyaj gii a. 9 Gaa ne cacaa ndoo nij yuvii , gaa ne dan me se nda se Diose me s uun chij rihaan nu nij sayuun yo, tzaj ne camii chii i nij yuvii niyaj nij yuvii man Diose, ne ne canicaj nimn nij yuvii cami i sa nij yuvii che Diose a ma. 10 Gaa ne semoz Diose moz u n ro, me se tucuayuu so se man rque secooo so rihaan chruun xl rej taj xcuu yuvaa a. Gaa ne yuun chee cunuu rmi nu rej quirii tanga xo rihaan, ne dan me se queee ndoo man nij s guun chij xo rihaan, ne ndaa ch ruj maan nij so tuva nij so che yan angaj man nij so a. 11 Gaa ne dan me se camii chii i nij so che Diose, che se queee

16

Gaa ne cun u nj se vaa nucuaj camii o s ne r nuvi nocoo yo rihaan chi j nij semoz Diose, cataj so: Cavi i nij soj, tucuayuu soj se man rque secooo soj rihaan yo, che rej caxri i yuvaa Diose man nij s man rihaan yo taj s ne r nuvi nocoo yo a. 2 Gaa ne guun yaan o semoz Diose, cavii so caanj so, ne tucuayuu so se nuu rque secooo so rihaan yo a. Gaa ne dan me se can ndoo luj riyuj chii i man nij s no setanga xcuu yuvaa s navj rihaan setinanga so a. 3 Gaa ne semoz Diose moz vi j, ne tucuayuu so se man rque secooo so rihaan na yaanj yo, ne ase vaa ton man xnang ro, danj vaa nu na yaanj yo a. Gaa ne cunudanj nij xcuu do, xcuaj do, cavi rque na yaanj yo a. 4 Gaa ne semoz Diose moz vanuj, ne tucuayuu so se man rque secooo so rihaan nij chr do, rihaan nij rej avii na do a. Gaa ne guun ton man nu nij na yo a. 5 Gaa ne cun u nj camii semoz Diose s tum na, se vaa cataj so: Cunaj uxr y so si j nicu n yaj si j nicu n asi j na, ne si j sa inanj

Apocalipsis16,17 ndoo man nij so ne can luj chii i riyuj man nij so a. Tzaj ne ne canicaj nimn nij so tanj nij so se chii i quiyaj nij so a ma. 12 Gaa ne semoz Diose moz vatan ro, me se tucuayuu so se man rque secooo so rihaan chr xi j cunaj chr Eufrates, gaa ne canacoo nu na man rque chr yo, quiyaj so a. Ne dan me se guun chr yo chrej cachen nij s nicaj suun rey cavii rej sj gii cana nij so a. 13 Gaa ne quenen unj se vaa curihanj vanuj nana chii i tuva xcu tuvi i do, tuva xcuu yuvaa do, tuva s nata nana ne do, ne ase vaa riqui j vaa vanuj nij nana chii i yo a. 14 O se nana chree me nij so, ne vaj nij so yaj suun nij so suun nocoo neen nij yuvii , ne dan me se cavii nij so caanj nij so rej ne nij s nicaj suun rey uun chij rihaan nu nij yuvii man rihaan chumii a. Gaa ne cunuu chre cunudanj nij s nicaj suun rey, quiyaj nij nana chree, che rej cunu nij s nicaj suun rey yo ga Diose asa quisj gii cane Diose cacun che yuvii a. Ne Diose me s guun nucuaj quiyaj cunudanj ei. 15 Ne nihnj me senana s ni j raa man n a: Dan me se ase vaa na yuve s ituu ro, danj gaa cuchi unj rihaan soj . Ne cavi i sa s ne otoj, ne niyaj ranga nij so, ne tum sa nij so sagan nij so yatzj catzi i . Dan me se se gaa canj nij so cachee nij so, ne se cun chrej naaj rihaan nij so ni yaj yuvii man nij so ma taj s ni j raa man n niyaj so man nij s ne tum cacun a. 16 Gaa ne dan me se cunuu chre nij s nicaj suun rey yo rej cunaj

690 Armagedn xnanj hebreo, quiyaj vanuj nij nana chree yo a. 17 Gaa ne semoz Diose moz chi j me se tucuayuu so se man rque secooo so rihaan nana a. Gaa ne nucuaj camii s taj chruun xl sa nicun r nuvi nocoo, cataj so, ne: Quisj guun yo taj so a. 18 Gaa ne quiraan, ne cari i n ndoo, ne caguj ndoo tuvii, ne cachn uxr yun yuvaa, ne nucuaj doj yun yo rihaan nu nij yun cachn rihaan chumii nihnj asi j guun chee yuvii cayn yuvii rihaan chumii nihnj a. 19 Dan me se quixra taaj chuman xi j nocoo yo, ne cunuu vanuj taaj chuman xi j yo, ne canee cunudanj yo nij chuman naj rihaan chumii , quiyaj yun a. Dan me se nanuj r Diose chuman nocoo cunaj Babilonia se vaa rque so o aga na vin na sayuun coo chuman yo, ne na vin yo ro, me se vaa caxrj yuvaa Diose man chuman yo a. 20 Gaa ne cunnj cunudanj nij yo naj tanuu rihaan na yaanj do, cayuu cunudanj nij quij xcaan do, ne ne curuvi a nij quij a ma. 21 Ne caman ndoo maan yahi j xr nij yuvii , ne vi j chihaa chi kil me o o chraan yuve yo cayuu xr nij yuvii a. Gaa ne guun chee nij so camii chii i nij so niyaj nij so man Diose che maan yahi j go xr nij so quiyaj Diose a. O se sayuun uxr vaa sayuun quiran nij so nanj adonj.

17

Gaa ne dan me se cana yoo tuvi chi j nij semoz Diose nicaj chi j nij cooo, gaa ne cataj so rihanj a:

Nana nihnj taj xnaanj che chana niha r ga chii a

691 Cuva so nihnj, ne ti han u nj rihaan so daj gaa sayuun quiran chana niha r ga chii chana taj rihaan queee nij na yaanj ei. 2 Dan me se quiyaj chii i nij s nicaj suun rey uun chij rihaan chumii ga no, gaa ne ase yaj nij s xno ro, danj quiyaj nij s man rihaan chumii , che se quiyaj chii i nij so ga no chuguanj taj semoz Diose rihanj a. 3 Gaa ne caanj nimn u nj rej tacaan, quiyaj un semoz Diose a. Gaa ne dan me se quenen u nj o chana taj xr xcuu yuvaa maree, ne n ndoo sechuvi i xo xr xo, ne nij nana yo me se inanj nana chii i me nij yo, ne vaa chi j raa xo, ne t chi c raa xo a. 4 Ne chana yo ro, nu no yatzj tint ga yatzj maree, ne n aga or m do, yahij chuguu n tuvee ndoo do, rmii raan perl tuvee ndoo do, n rihaan sagan no a. Ne nicaj raa no yoo aga taz aga or m, ne ndaa araa ayanj maan inanj nij se chii i rque aga or yo, ne dan me se inanj se chii i quiyaj maan no me se vaa araa man rque saga no a. 5 Ne caan rihaan no ro, n sechuvi i no, ne nana yuve me sechuvi i no, ne dan me se chuman nocoo cunaj Babilonia cunaj no, ne nii taran nij chana niha r ga chii me no, ne nii cunudanj nij se chii i man rihaan chumii me un no a. 6 Gaa ne quenen u nj se vaa xno chana yo, che se aj coo ndoo no ton man nij s vaa sa rihaan Diose do, ton man nij s nata senana Jesucrist do a. Ne caanj ndoo raj niyaj u nj man no a. 7 Gaa ne xnanj semoz Diose manj, cataj so, ne:

Apocalipsis17 Me che caanj r so ga. O se cataj xnaanj u nj rihaan so nana yuve nana che chana do, che xcuu yuvaa ata man no xcuu taj chi j c yave do, che chi c taj raa chi j c yave xo do a. 8 Xcuu yuvaa nen so ro, me s cayn asi j rque doj, tzaj ne taj vaj so rihaan chumii cuano ma. Ne rej rihaan n me se vaa cavi i un so yuuj cunuu ndoo, gaa ne caanj so rej quiri nu so ei. Tananj un, ne vaa nij s man rihaan chumii s ne no sechuvi i rihaan yanj no sechuvi i nij s gaa ina nu cavii nu caanj asi j ataa quiyaj Diose chumii , ne caanj r nij so ni yaj nij so xcuu yuvaa yo, che se queneen nij so se vaa asi j rque doj cayn xo, ne taj vaj xo cuano ma. Ne rej rihaan n me se cana un xo adonj. 9 Ne nihnj me xcaj s avii raa cuent a. Dan me se chi j nij raa xcuu yuvaa yo ro, me chi j quij, ne ne chana yo xr nij quij yo a. Ne chi j s nicaj suun rey me un chi j nij raa xcuu yuvaa yo a. 10 Dan me se u n nij so ro, aj quiri ne aj navij cachn nij so suun a. Ne yo so ro, ne cuano, ne ataa quisi j yo so un, ne asa cana yo so, ne doj cayn so rihaan suun nanj . 11 Ne maan xcuu yuvaa yo me se s cayn asi j rque me so, ne taj vaj so ne cuano ma. Ne s nicaj suun rey tu nj me so, tzaj ne yoo tuvi yo chi j nij s nicaj suun rey me un so, ne cavi i so, ne quiri nu so nanj adonj. 12 Ne chi nij c taj nij raa xcuu yuvaa ro, me chi nij s nicaj suun rey un a. Dan me se ataa cayn nij so quiyaj nij so suun a. Tzaj ne

Apocalipsis17,18 asa quiyaj nij so suun rey me se orn or nii guun nij so s nicaj suun rey ne guun chij nij so ga maan xcuu yuvaa yo ei. 13 Dan me se yoo cuyaan gaa r taran nij so, ne nayon xcuu yuvaa rihaan nij so guun chij maan xcuu yuvaa, quiyaj maan nij so adonj. 14 Gaa ne cunu taran nij so ga matzinj leej, tzaj ne quiyaj canan nij tuvi matzinj leej rihaan nij so ei. O se matzinj leej ro, me s ni j raa man nu s uun chij, ne s nicaj suun rey uun chij rihaan nu s nicaj suun rey me un so adonj. Ne nij tuvi so ro, me nij s canacn so canoco man so, ne dan me se aj narii so man nij so, ne yoo amn r nij so niyaj nij so man so ei taj semoz Diose rihanj a. 15 Gaa ne cataj un so: Nij na quenen so rej ne chana niha r ga chii ro, me queee yuvii do, yuvii man queee chuman do, yuvii amii queee xnanj amii yuvii do a. 16 Ne xcuu yuvaa yo do, chi nij c taj raa xcuu yuvaa do, nachri ndoo nij so niyaj nij so man chana niha r ga chii yo a. Ne quiri nu no, quiyaj nij so, ne cnj uun gaa no, quiyaj nij so, ne cha nij so man no, ne cacaa nu no, quiyaj nij so nanj ei. 17 O se maan Diose caxrj chrej rque nij so se vaa quiyaj nij so ndaa vaa me r maan so quiyaj nij so, ne che dan yoo vaa r taran nij so, ne nayn xcuu yuvaa rihaan nij so guun chij xo, quiyaj nij so, ne ve danj guun chij ya xo ndaa se quisi j ya nu senana Diose ei. 18 Ne maan chana quenen so ro, no me chuman nocoo ni j raa man nij s nicaj

692 suun rey uun chij rihaan chumii a taj semoz Diose rihanj a.

18

Ve dan, gaa ne quenen u nj yo semoz Diose cavii rej xta nanij rihaan yo, ne s nucuaj ndoo me so a. Ve ndoo curuvi so, ne chuguu n rihaan yo, quiyaj so a. 2 Gaa ne nucuaj ndoo caguj so, cataj so, ne: Canee nu chuman nocoo cunaj Babilonia, ne guun chihanj nana chree man yo, ne taga nuu nij nana chii i do, yachr do, me yo yaj ei. 3 O se chuman yo me se rqu ndoo no na vin coo cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , ne na vin yo ro, me sayuun quiran nij so che cacun chii i quiyaj nij so ga no a. Dan me se quiyaj ndoo nij s nicaj suun rey cacun ga no, ne nij s narnj natuvj ro, guun ruvee ndoo nij so che rej canj nu nij so nu se sa man chuman yo nanj adonj taj semoz Diose yo a. 4 Gaa ne cun u nj nana camii yo so rej xta, ne dan me se cataj so: Cu rihanj soj si j noco manj chuman yo ei. Se guun quiyaj soj cacun ndaa vaa yaj nij s man chuman yo mei. Cu rihanj soj do, se quiran soj sayuun ndaa vaa quiran nij so ei. 5 O se aj neen Diose se vaa nocoo ndoo cacun taj xr nij so, ne nihnj me se quiyaj Diose sayuun man nij so chuguanj. 6 Dan me se ase vaa quiyaj chuman yo sayuun man yuvii ro, danj

Nana nihnj taj xnaanj se vaa canee nu chuman Babilonia a

693 gaa quiyaj guee soj sayuun man chuman yo, ne vi j naruvee soj sayuun man chuman yo ei. Dan me se rque maan aga taz tinachej chuman yo na coo yuvii ro, ve maan rque aga taz yo ro, vi j guun chee soj caraa soj na coo maan chuman yo . 7 Dan me se camii xta ndoo no, ne nano ndoo no se sa gaa rihaan no, ne che dan quiyaj ndoo soj sayuun ndaa cangaj maan nimn no, quiyaj soj, ne ndaa queee ndaa c man no, quiyaj soj, gaa ne xri ndoo r no ei. Dan me se taj nimn no: Ne amn raj daj chihaa mj mei. Maanj me chana rein uun chij ya, ne ne chuvij ma. Nuve chana cavi nica mej, ne se quirn u nj sayuun daj chihaa mj ma, taj no a. 8 Ne che dan rque orn gii me se cana nu nij sayuun quiran no, ne dan me se cavi ndoo yuvii rque no do, quinano ndoo r nij yuvii do, cachen ndoo xnaa rque no do, cacaa nu no, quiyaj yaan do, nanj ei. O se nucuaj ndoo Diose s ni j raa man soj s cane cacun che chuman yo nanj chuguanj taj nana camii s camii rej xta a. 9 Dan me se tavee ndoo nij s nicaj suun rey uun chij rihaan chumii ni yaj nij so man chuman yo asa queneen nij so se vaa avii ndoo catze rej acaa chuman yo a. O se nij so me s quiyaj ndoo cacun chii i ga no, ne cutun ndoo nij so se sa ga no a. 10 Ne dan me se gan canicu n nij so rej naj chuman yo, che rej cuchuvi nij so queneen nij so sayuun quiran no a. Ne cataj nij so:

Apocalipsis18 Ai. Ai. Nu nj. Ni qu so chuman nocoo chuman nucuaj chuman cunaj Babilonia ei. O se rque orn or cana sayuun rihaan so che cacun tum so a cataj nij s nicaj suun rey yo, ni yaj nij so man chuman Babilonia yo a. 11 Ne nij s narnj natuvj rihaan chumii ro, tavee ndoo nij so, ne quinano ndoo r nij so ni yaj nij so chuman yo a. O se se cavee cane a doj siyaj nij so rasuun, 12 aga or m do, aga plat catzi i do, yahij chuguu n tuvee ndoo do, rmii raan perl do, yatzj lin do, yatzj sed do, yatzj tint do, yatzj maree do, nu chruun gun daj do, nu rasuun rii nii man c marfil do, nu rasuun rii nii man chruun sa do, nu rasuun rii nii man aga bronce maree do, nu rasuun rii nii man aga hierr ndoo do, nu rasuun rii nii man yahij mrmol do, 13 qu canel do, coj gun daj do, na gun daj do, squ cunaj mirra do, squ xl do, na vin do, cast do, harin do, n trig do, scj do, matzinj do, cuay do, cuchri do, ndaa maan yuvii guun moz do, se cane daj chihaa mj un rasuun yo, quiyaj nij so a ma. 14 Ne nij s narnj natuvj ro, cami i nij so rihaan chuman yo, cataj nij so, ne: Ne nij chruj niha ndoo r so cha so ro, navij nu chruj yo, ne nu se tuvee ndoo do, nu se chuguu n do, caanj niya nij yo rihaan so, ne daj chihaa mj se nari un so man nij rasuun sa vaa danj yaj a ma cataj nij s narnj natuvj rasuun a. 15 Ne nij so ro, me nij s cunuu ruvee quiyaj chuman yo, ne gan

Apocalipsis18,19 canicu n nij so ga no, che se cuchuvi nij so ni yaj nij so sayuun quiran no a. Dan me se tavee nij so, ne quinano ndoo r nij so, 16 ne cataj nij so: Ai. Ai. Nique ndoo so chuman nocoo nanj . Chuman nuu yatzj lin m so, ne yatzj tint do, yatzj maree do, nu so, ne aga or m do, yahij chuguu n tuvee ndoo do, rmii raan perl do, n rihaan so, 17 tzaj ne rque orn or navij nu nij yo quiri tananj cataj nij s narnj natuvj yo a. Ne cunudanj nij s tuguj rihoo ch rihaan na yaanj do, nu nij s yaj suun rihaan rihoo ch rihaan na yaanj do, canicu n nij so rej gan a. 18 Dan me se gaa queneen nij so rej avii catze yan acaa chuman, gaa ne caguaj nij so, cataj nij so: Me rej naj yo chuman nocoo doj rihaan chuman nihnj, r soj yaj onj cataj nij so a. 19 Dan me se caraa nij so yo tachruu raa nij so, ne tavee ndoo nij so, ne quinano r nij so, ne cataj un nij so, ne: Ai. Ai. Ni qu so chuman nocoo nanj . Dan me se guun ruvee taran nj si j siyaj rihoo ch rihaan na yaanj, quiyaj rasuun sa tuvee man rqu so tzaj man. Tzaj ne nihnj me se rque orn or navij nu so nanj asuun. 20 Tzaj ne guun niha r nij soj si j ne rej xta do, si j vaa sa rihaan Diose do, si j can Jesucrist nata rihaan yuvii che so do, si j nata senana Diose do, ni yaj soj chuman yo . O se quiyaj Diose sayuun man chuman yo che cacun quiyaj chuman

694 yo rihaan soj ei cataj un nij s tuguj rihoo ch rihaan na a. 21 Gaa ne yoo semoz Diose s nucuaj ndoo ro, naxcaj so yoo yuvej xi j, ne yuvej xi j caxra ndoo me yo, ne quirij so man yo rque na yaanj, ne cataj so: Ve danj gaa quiran guee so chuman nocoo cunaj Babilonia ei. Dan me se quirii j nii mn so rque na yaanj, ne daj chihaa mj se nari un nii mn so rque na yaanj a ma. 22 Ne daj chihaa mj se cuno nii chra rque secall so chuman a ma. Se cuno nii cachraa yanj do, cachraa rihuu do, cachraa chruun aynj do, rqu so a ma. Ne se gaa s quiyaj me maan suun do, se gaa mquina vj nihaj do, se gaa a rasuun rqu so a ma. 23 Ne se cuchuguu n a aga yaan rej n so do, se naraaa yuvii rej n so do, se cuno nii cami i cachraa yuvii do, rqu so a ma. O se nij s narnj natuvj ne rqu so ro, me se nij s ruvee doj rihaan cunudanj nij ruvee man rihaan chumii me nij so adonj. Ne nij rmedi chii i cane rqu so ro, me se tiha yuunj yo man cunudanj nij yuvii man rihaan chumii chuguanj. 24 Ne man so tum cacun se vaa cavi nij s nata senana Diose cavi nij s vaa sa rihaan Diose cavi cunudanj nij s ticavi nii rihaan chumii adonj taj semoz Diose yo, camii so rihaan chuman nocoo cunaj Babilonia a. Ve dan, gaa ne cun u nj nana camii nucuaj queee yuvii nicu n rej xta, ne cataj nij yuvii : Caraa guee n rihaan Yaanj ei. Diose s noco n man ro,

19

695 so me s tinanii man n rihaan sayuun, ne guun chij ndoo so, ne s nucuaj ndoo me so adonj. 2 O se nana ya nana nica inanj me nu nana amii so gaa ane so cacun che yuvii adonj. O se yaj me naruvee Diose rihaan nij yuvii che nu cacun quiyaj nij yuvii rihaan Diose a. Che dan quiyaj so sayuun man chuman nocoo chuman guun chana niha r ga chii, che se quiri nu chumii , quiyaj no do, che nu nij s nuu rihaan maan Diose s cavi quiyaj chuman nocoo yo do a taj nij yuvii yo a. 3 Gaa ne cataj un nij s camii rej xta yo: Caraa guee n rihaan Yaanj ei. Ne nu cavii nu caanj me se yoo cavi i catze rej acaa chuman yo a taj un nij so a. 4 Gaa ne canicun ruj ico caanj nij s uun chij do, caanj nij xcuu do, rihaan Diose s taj rihaan chruun xl sa yo, ne navj nij so rihaan so, cataj nij so: Ve danj gaa ya ei. Caraa guee n rihaan Yaanj ei taj nij so a.

Apocalipsis19 ne cun u nj doj nana camii queee ndoo yuvii , ne ase uun r un cayuj vaj chr xi j do, ase uun r un aguj ndoo tuvii do, danj guun raj gaa cunoj senana nij so, ne cataj nij so: Caraa guee n rihaan Yaanj ei. O se guun chee Diose s ni j raa man n guun chij so ei. S uun nucuaj quiyaj cunudanj me so adonj. 7 Dan me se guun niha uxr r n, ne cami i sa n che so . O se nihnj me se anu chaanj naraaa matzinj leej, ne chana xcaj so man ro, aj quisj quiyaj chuvi i no man no naraaa no ga so ei. 8 Ne rqu nii yatzj lin sa inanj cunu no, ne ndaa too chuguun maan yatzj yo, ne naruvii sa ndoo yatzj yo a. Ne yatzj yo ro, me nu se sa quiyaj nij s vaa sa rihaan Diose adonj cataj nij yuvii yo a. 9 Gaa ne cataj yoo so rihanj a: Cachron so nana nihnj rihaan yanj . Dan me se vaa che gaa niha r nij s canacn nii man cha xtino chaanj naraaa matzinj leej yo, cachron so taj so rihanj, ne cataj un so Nana nihnj me nana ya camii maan Diose adonj taj un so a. 10 Gaa ne canicun ruj u nj rihaan so quinavi j u nj rihaan so a. Tzaj ne cataj un so rihanj a: Se quiy so danj ma. O se u nj ro, me s yaj suun ga nij tinuj nij soj si j nata senana Jesucrist rihaan yuvii a. Rihaan orn Diose navi j so ei. O se nu nana camii nij s nata senana Diose ro, me nana rqu Nimn Diose rihaan nij so, ne senana Jesucrist me nana yo adonj taj so rihanj a.

6Gaa

ne cun u nj doj nana cavii rej nicu n chruun xl sa, ne cataj nana yo: Cami i sa inanj soj rihaan Diose s noco n man . Dan me se soj si j yaj suun rihaan so si j arj cochroj rihaan so ro, taaj soj me s nique, ne taaj soj me s sa ata suun, ne cami i sa taran soj che so taj nana cavii rej nicu n chruun xl sa yo a.

Nana nihnj taj xnaanj che chaanj naraaa matzinj leej yo a

5Gaa

Apocalipsis19
Nana nihnj taj xnaanj che s taj xr cuay catzi i a

696 rihaan gii, ne nucuaj ndoo caguj so rihaan cunudanj nij xtaa do, rihaan cunudanj yachr do, cataj so, ne: Cana cunudanj soj cunuu chre soj, ne quiyaj chuvi i Diose cha xtino soj ei. 18 Ne dan me se nee man s nicaj suun rey do, nee man tanuu uun chij doj do, nee man s nucuaj do, nee man cuay do, nee man nij s taj xr cuay do, nee man moz do, nee man s ne uun moz do, nee man s nique do, nee man s sa ata suun do, cha soj cataj semoz Diose rihaan nij xo a. 19 Gaa ne quenen u nj man xcuu yuvaa yo ga nij s nicaj suun rey uun chij rihaan chumii ga nij tanuu nuu rihaan nij so, ne dan me se aj nuu chre nij so cunu nij so ga s taj xr cuay catzi i do, ga nij tanuu nuu rihaan so do a. 20 Tzaj ne quitaaa nii man xcuu yuvaa yo do, man s nata nana ne s quiyaj suun nocoo rihaan xcuu yuvaa do a. Ne suun nocoo quiyaj so me se ve danj tiha yuunj ndoo so man nij s cane r quino setanga xcuu yuvaa yo man do, s quinavj rihaan setinanga xcuu yuvaa che suun nocoo queneen nij so do a. Gaa ne dan me se quirij nii man roj so rque na yaanj rej acaa ndoo yo azufr, ne ve danj vaa ina roj so quirij nii man roj so rihaan na yaanj yo a. 21 Gaa ne ne espad nuu tuva s taj xr cuay catzi i yo ro, me se cavi yo nij s noco xc roj so, quiyaj ne espad yo a. Dan me se ch nij xtaa do, ch nij yachr do, man nee man nij s cavi yo ndaa daj quisj caraa maan rque nij xo a.

ne quenen u nj se vaa naxra rej xta, gaa ne cavii o cuay catzi i , ne s taj xr cuay yo ro, me s cunaj s sa amii nana ya a. Ne s no xcn ata suun cunaj un so, ne ane nica so cacun che yuvii , ne sa uxr unu so a. 12 Ne ase vaa yaan chuguu n vaa rlij rihaan so, ne queee ndoo cachriin nu raa so a. Ne n sechuvi i so xr so, tzaj ne dan me se orn so me s neen daj cunaj so a. 13 Ne nuu so yatzj quixj ndoo ton man, ne tucunj nii senana Diose man so a. 14 Ne canoco nij tanuu man rej xta xc so, ne t nij so xr cuay catzi i , ne nuu taran nij so yatzj lin sa catzi i naruvii sa a. 15 Ne ni j tuva so ne espad sihaa, ne yo me se vaa go so xr nij yuvii man rihaan chumii , ne nicaj so var aga hierr, ne tu m maan so man nij yuvii a. Ne maan so me s cane cacun che yuvii , ne quiri i so nu cacun ata yuvii , ne nda r se vaa rumaan che nii chruj uv ne rii nii nu na uv ro, ve danj gaa guee quiyaj so, ne cavi i nu cacun ata yuvii , quiyaj so a. Dan me se racuj so man Diose s uun nucuaj quiyaj cunudanj axrj yuvaa Diose man nij s tum cacun a. 16 Ne rihaan sagan so ne rihaan tamaan so do, n sechuvi i so, ne s ni j raa man nu nij s uun chij, ne s nicaj suun rey uun chij rihaan nu nij s nicaj suun rey me sechuvi i so a. 17 Gaa ne quenen u nj se vaa nicun o semoz Diose tanuu

11Gaa

697
Nana nihnj taj xnaanj che mj nij yo numi i xcu tuvi i a

Apocalipsis20 guun chij nij so ga Jesucrist a. 5 Ne xa yo nij s cavi, tzaj ne ne cunuu ina un nij so ndaa se quisj ya nu mj yo yo a. Tzaj ne nij s taj rihaan chruun xl sa yo ro, nij so me nij s cunuu ina un asino yaan rihaan cunudanj nij yuvii a. 6 Dan me se s vaa sa inanj me se s cavi i sa ndoo me nij so, che se s cunuu ina un asino yaan me nij so ei. Se cavee daj chihaa mj cavi un nij so a ma. Tzaj ne guun nij so xrej cayn rihaan Diose do, rihaan Jesucrist do, ne guun chij nij so ga Jesucrist nu mj ya yo yo ei. 7 Gaa ne asa quisj mj nij yo, gaa ne cu rihanj un s cunaj Satans taga nuu so, 8 gaa ne cavi i so tiha yuunj so man nij s man rihaan nu cachra chumii adonj. Dan me se tiha yuunj so man nij s ne chuman Gog do, man nij s ne chuman Magog do, gaa ne cunuu chre taran nij so, quiyaj so, che rej cunu nij so a. Ne ase vaa queee ndoo nij yo chruu naj tuva na yaanj ro, danj gaa queee nij tuvi nij so nanj ei. 9 Dan me se cavii nij so rihaan taa, ne tucuachriin nij so man rej ne nij tanuu sa nij s vaa sa rihaan Diose do, man maan chuman ee r Diose man do a. Gaa ne maan or yo cavii ndoo yaan rej xta nanij yo rihaan yo, gaa ne cacaa nu nij s chii i yo, quiyaj yaan yo nanj adonj. 10 Gaa ne dan me se s chree s tiha yuunj man nij so ro, quirij nii man so rque na yaanj rej acaa ndoo yo azufr, ne yo me rej nuu xcuu yuvaa do, s nata nana ne do a. Gaa ne dan me se nuvi i

20

Gaa ne quenen u nj yoo semoz Diose cavii rej xta, ne nanij so na so, ne oro so aga ne ga raga yav ni j tuva yuuj cunuu rmi ndoo yo a. 2 Gaa ne quitaaa so xcu tuvi i xcu cayn gaa na a. Ne xcu tuvi i yo ro, me s chree, ne Satans cunaj so a. Gaa ne dan me se nicaj semoz Diose aga ne numj semoz Diose man so rque o mj ya yo a. 3 Gaa ne quirij semoz Diose man so rque yuuj cunuu rmi ndoo, ne caxrj so raga, ne cachrn so o tanga sell ya tuva yuuj cunuu rmi ndoo yo, che rej yoo qui nij yuve xcu yo, gaa ne se gaa nanj tiha yuunj un xcu tuvi i yo doj man nij yuvii man rihaan chumii rque o mj ya yo a. Dan me se gaa quisi j mj nij yo yo, gaa ne nache un xcu tuvi i yo doj tzin a. 4 Gaa ne dan me se quenen u nj chruun xl sa, ne vaa nij s taj nij chruun xl sa yo a. Dan me se cane Diose suun rihaan nij so se vaa cane nij so cacun che nij yuvii a. Ne quenen u nj man yo nij s ne rej yo a. Ne nij so ro, me nij s sa cavi che senana Jesucrist nana nata nij so do, che senana Diose do a. Ne nij so ro, ne navi j nij so rihaan xcuu yuvaa do, rihaan setinanga xcuu yuvaa do ma. Ne ne cavej r nij so cata setanga xcuu yuvaa yo caan rihaan nij so do, raa nij so do ma. O se cunuu ina un nij so, ne o mj yo cayn nij so ne

Apocalipsis20,21 nigan quiran ndoo nij so sayuun nu cavii nu caanj nanj adonj.
Nana nihnj taj xnaanj che chruun xl xi j catzi i rej cane Diose cacun che yuvii a

698 caanj a. 15 Ne xa taran nij s nuvi sechuvi i rihaan yanj no sechuvi i nij s gaa ina nu cavii nu caanj, tzaj ne quirij nii man nij so rihaan yaan, ne yoo cacaa nij so ei.

ne dan me se quenen u nj o chruun xl xi j catzi i , ne quenen u nj o s taj chruun xl yo, ne cuchuvi ndoo nu chumii do, nu rej xta do, niyaj roj yo man so a. Dan me se naxuun roj yo man roj yo rihaan s taj chruun xl, ne o se ne nari roj yo rej quinaj roj yo a ma. 12 Gaa ne quenen u nj man nij s cavi un a. Dan me se s sa ata suun do, s nique do, s nocoo do, s cunii do, quenen u nj, ne nicun nij so rihaan s taj chruun xl xi j catzi i yo a. Gaa ne nuxra nii nij yanj libr a. Dan me se nuxra nij so man yo yanj libr no sechuvi i nij s gaa ina nu cavii nu caanj ga Diose a. Dan me se cane Diose cacun che nij s cavi yo, ne niyaj so nana no rihaan nij yanj libr yo nana taj xnaanj ndaa vaa quiyaj nij so gaa vaa ina nij so rihaan chumii a. 13 Dan me se narqu na yaanj nu nij s cavi rque na yaanj, ne me rej maan naj nij s cavi yo nurihanj nij so canicun nij so rihaan s taj chruun xl xi j catzi i yo a. Dan me se niyaj Diose rihaan yanj libr, ne cane Diose cacun che o o nij so ndaa vaa quiyaj o o nij so a. 14 Dan me se maan tanaj yaj avi yuvii do, nu rej naj nimn nij s cavi do, quirij Diose man nij yo rihaan yaan cacaa nij yo a. Ne rihaan yaan yo ro, me rej yoo cavi ya un nii nu cavii nu

11Gaa

21

Dan me se cachn nu rasuun nga, gaa ne quenen u nj rej xta naca do, yo naca do a. O se aj navij nu rej xta nga do, yo nga do, ne na yaanj me se nuvi yo naj a ma. 2 O se u nj si j cunaj Juan me queneen se vaa cavii chuman guee chuman Jerusaln naca rej xta rej ne Diose, ne nanij yo, ne ase uun r niya chana naraaa ro, danj guun raj niyaj u nj man chuman yo a. 3 Gaa ne dan me se cun u nj nana camii s taj chruun xl sa, cataj so, ne: Ni yaj soj ei. Nihnj me rej cayn Diose ga yuvii a. Dan me se cayn so ga nij yuvii , ne taj yaanj so man nij yuvii , ne dan me se cayn rcuaaan Diose ga nij so, ne Diose s noco nij so man me so nanj adonj. 4 Ne maan Diose ro, nave nu na ayanj rihaan nij so, ne se cavi un nij so a ma. Ne se nan r nij so do, se tavee nij so a doj do, se quiran nij so a doj sayuun do, a ma. O se aj cachn nu rasuun nga yo nanj adonj taj s taj rihaan chruun xl sa yo a. 5 Gaa ne cataj un so: Ni yaj soj ei. Nihnj me se quiyaj naca un u nj man cunudanj nij rasuun nanj ei taj so, gaa ne cataj un so Cachron so nana nihnj rihaan yanj . O se nana ya me nana nihnj, ne vaa che gaa

Nana nihnj taj xnaanj che rej xta naca do, che yo naca do a

699 nucuaj r soj manj se vaa qui yj nu rasuun nihnj ei taj so a. 6 Gaa ne cataj un so rihanj A j quisj quiy u nj nu rasuun nanj . Ne ase vaa letr A do, ase vaa letr Z do, vaa u nj, ne dan me se si j nicu n asi j rque mej, ne ve u nj canicu n nu cavii nu caanj nanj adonj. Ne rihaan s nacoo na me se rque u nj na coo so, ne gaa ina so nu cavii nu caanj, quiyaj na yo ei. Ne dan me se coo uun so na, ne se canj u nj a doj saanj man so a ma. 7 Ne s yaj canan ro, me se guun so s ni caj cunudanj rasuun siy u nj, ne u nj ro, me se guun Diose taj yaanj man nij so, ne nij so ro, guun tanj neej adonj. 8 Tzaj ne xa nij s cunnj rihaan sayuun do, nij s ne noco raan manj do, nij s yaj se chii i do, nij s ticavi tuvi do, nij s yaj chii i ga chana do, nij s chruun do, nij s navj rihaan yaanj acj yuvii do, taran nij s ne do, me se vaa rej cacaa nij so rihaan yaan, ne rej acaa ndoo yo azufr me yo ei. Yo me rej cavi un nij so nu cavii nu caanj nanj chuguanj taj s taj rihaan chruun xl sa yo a.

Apocalipsis21 Jerusaln rihanj, ne cavii chuman yo rej xta rej ne Diose, ne nanij yo rihaan yo a. 11 Ne chuman yo ro, me se maan taan Diose me yaj chuguu n cunudanj chuman yo nanj adonj. Ne chuguu n yo ndaa vaa chuguu n yahij chuguu n tuvee ndoo a. Dan me se ase vaa yahij jaspe vaa yo, chuguu n ndoo yo a. 12 Dan me se nicu n o ching chraan xi j xcaan nu anicaj tuva chuman yo, ne taj chuvi j tayaa tuva ching yo, ne nicu n semoz Diose tuva o o tayaa yo a. Ne n sechuvi i chuvi j nij xne nij yuvii israelit rihaan chuvi j nij tayaa yo a. 13 Dan me se rej sj gii rihaan ching chraan ro, t vanuj nij tayaa, ne rej norte rihaan ching ro, t yanj nij tayaa, ne rej sur rihaan ching chraan ro, t yanj nij tayaa, ne rej ata gii rihaan ching chraan ro, t yanj nij tayaa yo a. 14 Ne vaa chuvi j yuvej xi j naj tac che ching chraan yo, ne rihaan chuvi j nij yuvej yo ro, n sechuvi i chuvi j nij apstol cune matzinj leej man nata senana so rihaan yuvii a. 15 Ne semoz Diose s camii ga u nj ro, nicaj so o var aga or m, che rej xcaj tanga so chuman do, nij tayaa do, nu ching do a. 16 Ne dan me se cuyaan vaa rej xcaan ga rej caxra man chuman yo a. Gaa ne xcaj tanga so chuman yo, ne vi j mj t yavj cient kilmetro vaa chuman yo rej xcaan do, rej caxra do, rej xta un do a. Dan me se cuyaan vaa rej xcaan do, rej caxra do, rej xta do, man chuman yo a. 17 Gaa ne dan me se xcaj tanga so rej

ne cana yoo tuvi chi j nij semoz Diose s nicaj chi j nij cooo araa ndaa ayanj maan chi j nij sayuun a. Gaa ne cataj so rihanj a: Cuva so nihnj, ne ti han u nj chana xcaj matzinj leej man rihaan so taj so rihanj a. 10 Gaa ne dan me se caanj nicaj so nimanj raa quij xcaan, gaa ne tihaan so chuman guee cunaj

9Gaa

Nana nihnj taj xnaanj che chuman Jerusaln naca a

Apocalipsis21,22 xcaan xta ching yo, ne vanuj chihaa caanj metr taj doj vaa chraan ching yo xta a. Dan me se ase vaa xcaj tanga yuvii rasuun ro, danj vaa xcaj tanga semoz Diose yo nu ching yo a. 18 Ne inanj yahij jaspe me nu chraan yo, ne inanj aga or m sa me nu chuman yo, ne ase vaa vidri ro, danj vaa nu aga or m sa yo a. 19 Ne can me a yahij chuguu n tuvee ndoo ro, n rihaan tac chuman yo a. Dan me se yoo yuvej xi j naj tac chraan ro, me yahij jaspe, ne yo yuvej ro, me yahij zafiro, ne yo yuvej ro, me yahij gata, ne yo yuvej ro, me yahij esmeralda a. 20 Ne yo yuvej ro me yahij nice, ne yo yuvej ro, me yahij cornalina, ne yo yuvej ro, me yahij crislito, ne yo yuvej ro, me yahij berilo, ne yo yuvej ro, me yahij topacio, ne yo yuvej ro, me yahij crisopraso, ne yo yuvej ro, me yahij jacinto, ne yo yuvej ro, me yahij amatista a. Ne nu nij yahij yo ro, n rihaan o o nij yuvej xi j naj tac ching chuman yo a. 21 Ne chuvi j nij tayaa taj rej atj yuvii rque chuman ro, me rmii perl nanj a. Dan me se orn rmii perl yo me o o nij tayaa a. Ne inanj aga or m sa me nu nij call taj rque chuman yo, ne ase vaa raan vidri ro, vaa nu aga or m yo a. 22 Ne nuvi nuvi nocoo quenen u nj rque chuman yo ma. O se maan Diose s ni j raa man n s uun nucuaj quiyaj cunudanj ga maan matzinj leej me roj s guun nuvi rque chuman yo nanj adonj. 23 Ne ne achiin gii do, yavii do,

700 chuguun rihaan chuman yo a ma. O se maan Diose chuguu n rihaan chuman yo, ne maan matzinj leej yo guun aga chuguu n rque nu chuman yo nanj chuguanj. 24 Ne cunudanj nij yuvii man rihaan chumii , curuvi ni yaj nij so cachee nij so, quiyaj maan chuman yo a. Ne nij s nicaj suun rey ro, me se nicaj nij so nu siyaj nij so rasuun sa, na nij so rque chuman yo a. 25 O se inanj rej ranga gaa yo, ne daj chihaa mj se carn nii tayaa taj tuva chuman yo ma. O se taj vaj rej nii chuman yo ma. 26 Ne nu rasuun sa nicaj cunudanj nij yuvii man rihaan chumii me se caanj ni caj nii nu rasuun sa yo rque chuman yo a. 27 Tzaj ne taj vaj a doj se chii i catuu rque chuman yo ma. O se s yaj se chii i do, s amii ne do, se catj nij so daj chihaa mj rque chuman yo a man adonj. Tzaj ne orn nij s no sechuvi i rihaan danj matzinj leej yanj libr no sechuvi i nij s gaa ina ga Diose nu cavii nu caanj ro, orn nij so me nij s catuu rque chuman yo nanj adonj. Gaa ne tihaan semoz Diose yo o chr rihanj, ne chr nuu na yaj vaa ina yuvii ga Diose nu cavii nu caanj me chr yo a. Ne ndaa chuguu n raan maan chr yo a. Ne chr yo ro, me avii tac chruun xl sa xrn Diose do, xrn matzinj leej do a. 2 Ne tanuu call nocoo taj rque chuman yo nicun chruun yaj vaa ina yuvii ga Diose nu cavii nu caanj a. Dan me se nu niha tuva chr yo nicun chruun yo a. Ne vaa chuvi j chruj rii chruun yo, ne

22

701 dan me se ino vaa chruj rii chruun yo o o yavii, ne dan me se cunu yo mn chruj raa chruun yo a. Ne coj man raa chruun yo ro, yaj nahuun sa cunudanj nij yuvii man rihaan chumii a. 3 Ne taj vaj a doj rasuun chree man yo a ma. Ne chruun xl sa xrn Diose do, xrn matzinj leej do, nicun chuman yo, ne yo me rej man nij s yaj suun rihaan so a. 4 Ne rihaan ya queneen nij so rihaan maan ya Diose, ne quino sechuvi i Diose caan rihaan nij so, 5 ne taj vaj rej nii queneen nij so rej yo a ma. Ne se cachiin aga chuguu n do, nan gii do, rihaan nij so a ma. O se maan Diose s ni j raa man n chuguu n rihaan nij so, ne dan me se guun chij nij so nu cavii nu caanj ga Diose nanj chuguanj.

Apocalipsis22 s queneen nu rasuun nihnj a. Dan me se gaa quisj cun u nj do, quenen u nj do, gaa ne canicun ruj u nj navi j u nj rihaan semoz Diose s tihaan nu rasuun nihnj rihanj a. 9 Tzaj ne cataj so rihanj a: Se quiy so danj ma. O se s yaj suun rihaan Diose ga so do, ga taran nij tin so nij s nata senana Diose s yaj nu nana no rihaan yanj nihnj do, mej nanj adonj. Rihaan orn Diose navi j so taj so rihanj a. 10 O se cataj un so Se carn yuve so senana Diose nana taj xnaanj daj guun rej rihaan n nu nana no rihaan yanj nihnj ma. O se nichru n quisi j gii guun nu nij rasuun nihnj nanj adonj. 11 Che dan nij s yaj cacun ro, yoo quiyaj nij so cacun, ne s chii i nimn ro, yoo gaa chii i nimn so . Ne s vaa nica nimn, tzaj ne yoo naquiyaj sa so nimn so, ne s vaa sa rihaan Diose ro, yoo gaa sa so rihaan Diose taj semoz Diose yo a. 12 Dan me se Jesucrist taj: Nichru n cuchi j rihaan soj ei. Ne ni caj u nj se naruvee u nj rihaan soj chuguanj. Dan me se naruvej rihaan o o soj ndaa vaa rasuun quiyaj o o soj adonj. 13 Dan me se ase vaa letr A do, ase vaa letr Z do, vaa u nj a. Dan me se u nj ro, me s taj yaan rihaan cunudanj, ne ve u nj me s noco xc cunudanj a. Ne ve u nj me s nicu n asi j gaa guun chumii , ne ve u nj ro, me s canicu n nu cavii nu caanj a. 14 Cavi i sa uxr nij s nanu sagan ne navij cacun ata so a. O se cuno xcn nij so cha nij so

ne cataj un semoz Diose yo rihanj a: Vaa che gaa nucuaj r so man nana ya nihnj ei. Ne Diose s ni j raa man n s uun chij nimn nij s nata senana so ro, can so man semoz so rihaan nij s yaj suun rihaan so, che rej ti haan semoz so rihaan nij so rasuun nichru n guun adonj taj semoz Diose yo rihanj a. 7 Dan me se: Nichru n cuchi j rihaan soj ei taj Jesucrist rihaan n a. Dan me se cavi i sa s uno nu nana no rihaan yanj nihnj nana taj xnaanj daj guun rej rihaan n a. 8 U nj si j cunaj Juan ro, me s cuno nu nana nihnj, ne u nj me

6Gaa

Nana nihnj taj xnaanj se vaa nichru n cana un Jesucrist a

Apocalipsis22 chruj man raa chruun yaj gaa ina yuvii ga Diose nu cavii nu caanj, ne catuu nij so tayaa taj tuva chuman yo a. 15 Tzaj ne xa nij s yaj ndaa vaa yaj chuvee, tzaj ne xe ro, quinaj nij so do, nij s chruun do, nij s yaj se chii i ga chana do, nij s ticavi man tuvi do, nij s navj rihaan yaanj cacj yuvii do, nij s niha r cami i nana ne do a. 16 O se u nj Jesucrist ro, me se can u nj semoz u nj cuchi so rihaan nij soj nata so nana nihnj rihaan soj, che rej caanj soj cataj xnaanj soj nana nihnj rihaan cunudanj nij s amn r niyaj manj ne o o chuman adonj. U nj ro, me tan tanij sino s cunaj David, ne noco xnaanj tuvi so gaj ei. Ne ase vaa yati xtangaa avii nichru n r ranga ro, vaa u nj rihaan chumii adonj taj Jesucrist a. 17 Ne dan me se Nimn Diose do, chana guun nica Jesucrist do, taj roj so: Cuva so ei, taj roj so a. Ne s uno nana nihnj ro, cataj so: Cuva so , cataj so rihaan tuvi so a. Ne s nacoo na ro, cana so, ne coo so na yaj vaa ina yuvii ga Diose nu cavii nu caanj, sese me r so a. Se naruvee so a chaaa

702 che na yo ma. O se coo uun so na yo nanj adonj. 18 Dan me se u nj ro, me s nata nu nana no rihaan yanj nihnj rihaan nij soj, ne nana taj xnaanj daj guun rej rihaan n me nana nihnj chuguanj. Ne sese nuta yoo so doj yo nana un rihaan yanj nihnj, ne quiran so nu sayuun taj xnaanj yanj nihnj, quiyaj Diose adonj. 19 Ne sese tiri yoo so taaj nij nana no rihaan yanj nihnj nana taj xnaanj daj guun rej rihaan n, gaa ne daj chihaa mj se ch so chruj man raa chruun yaj gaa ina yuvii ga Diose nu cavii nu caanj ndaa vaa taj xnaanj yanj nihnj, quiyaj Diose ma. Ne se cayn so chuman guee, ndaa vaa taj xnaanj yanj nihnj, quiyaj Diose ma. 20 Dan me se Jesucrist s nata ya nana nihnj me se taj so, ne: Rayanj cuchi j rihaan soj ei taj so rihaan n a. Ve danj gaa ya ei. Cuva so Jesucrist, cuva so si j ni j raa man nj , taj n rihaan Jesucrist adonj. 21 Dan me se me r u nj quiyaj ndoo Jesucrist si j ni j raa man n se luj che nij soj nanj ei. Ve danj gaa ya ei.