Sunteți pe pagina 1din 50

!"#$%&'()*$%*+')#,(*-%#.

&#/
!"
#$%&#'&()%*)+
!"#$%&'()(*+#$'(,&-).
,-./012343256%78-9.::5-2
PREMIO INTERNACIONAL
DE ENSAYO TEATRAL 2011
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
!"
#$%&#'&()%*)+,
!"#$%&'()(*+#$'(,&-).
-./0123454367%89.:/;;6.3
2<=<>3/?@/%5.%A<3=/5/,
,!/)#$-#0
BCDE%FGH%IJG%HJF!%"I%"
K%-./0123454367%89.:/;;6.3L%!J""
!"#$%&'()*)"+,-&.&/0"(1**)"+,-&'-*2+)*$-&.&3)+,#$4"5067*$-
Leutero Mendez r ll, Coonu Churubusco-Coyoucun,
c. p. 04l20, Mexco, D. l.
1eeonos: (0l55) 560l 6l47, 5688 9232, 5688 8756
vvv.pusodeguto.com
Correos eectroncos:
edtorpusodeguto.com, dseno2pusodeguto.com, edtorupdggmu.com
luru conocer mus sobre us propuestus teorcus y escencus de }eun-lrederc
Chevuer, pueden consuturse: http://vvv.trmukhputorm.com/ y http://vvv.
proyecto3.net/
MN.5/% A3<96O65/% ;/% 3.A3<5N776P0% =<=/;% <% A/376/;% 5.% .Q=/% <O3/% .0% 7N/;RN6.3%
Q<A<3=.%6SA3.Q<%<%.;.7=3P067<%Q60%A3.:6/%/N=<36T/76P0%5.;%/N=<3U
Como unu ormu de estmuur e pensumento crtco y teorco en
torno u enomeno teutru, desde 2005, e Centro de lnvestgucon
1eutru Rodoo Lsg (!"#$%&"'()) y Iaso de Ca|o: Rev|s|a Mex|cana
de 1ea|to, convocun uo con uo u lremo de Lnsuyo 1eutru. A
purtr de 20l0 y con u purtcpucon de t|ez: Rev|s|a de |as t|es
Iscn|cas de Lspuu, e lremo udquro un curucter nternuconu
u ubrrse u u purtcpucon de escrtores de cuuquer purte de
mundo y u pubcur os ensuyos gunudores de muneru smutuneu
en Mexco y Lspuu.
lor segundo uo consecutvo, e ensuyo gunudor se pubcu en
nuestru coeccon Cuudernos de Lnsuyo.
L urudo de lremo lnternuconu de Lnsuyo 1eutru 20ll
estuvo ntegrudo por: Curos C, }ose Lus Curcu urrentos y
Shuduy Luros. Se recberon 48 trubuos provenentes de l0 puses.
3 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
L
!"#$"%&#'()#*"+#(+*($"),!+#-.,*/!#,0"$(1"),1(1"1#"-,234-
cun y cumbun u veces por competo. Cutegorus teo-
rcus que uno huberu pensudo numovbes se trunsormun o
3!)$&1," $$#5(!" (" 2#1(.(*#)#*" 60" ($" *#7810" #1.#)34)32(2#1" (.(-
rentemente cuducus, vueven u surgr y u desurrourse otru vez.
luru pensur de muneru udecuudu y pertnente estos cons-
tuntes cumbos, dos ucttudes son posbes: por un udo, n-
ventur nuevus nocones, proponer otros conceptos, por otro
udo, reconsderur u ucepcon de us nocones y os conceptos
yu exstentes, nterrogur y redenr sus zonus de upcucon
en e contexto de teutro de hoy. Cbvumente, estus dos es-
trutegus no se excuyen. De hecho, sueen combnurse. Sn
emburgo, puede ser ut dstngurus, u menos de muneru
provsonu: ubundur en unu puru, desde u y en un segundo
momento, ubundur en u otru. Lnu cronoogu us estubecdu
uyudu no soo u eudr conusones sno tumben u brndur mus
rgor u unuss.
9(" *#:#;3<!" %&#" '#" 32," 2#1(**,$$(!2," 2#12#" '()#" &!("
decudu en cuunto u teutro de presentur
l
(que dstngo, en-
tonces, de teutro de representur y de u cuu dervun us
nocones de presentucon, presencu y presente, us
como os verbos presentur y presencur) purtcpu en grun
meddu de u prmeru estrutegu: he propuesto puubrus que
permten enocur, entender y uprecur o nedto tunto de o
l
Veuse }eun-lrederc Chevuer, 1eutro de presentur, C||tu.doc:
Cuadetnos de lnves||gac|on 1ea|ta|, num. l, !"#$%, Mexco, 2005,
pp. l76-l85, y }eun-lrederc Chevuer, 1eutro de presentur y re-
sstencu u neoberusmo, I|neas de Iuga, num. 20, Cusu Reugo
Ctutepet, Mexco, 2006, pp. 6-22.
4
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
que surge en os escenuros como de o que se produce en us
suus. Decu pues que o que buscu ucunzur e gesto teutru
contemporuneo yu no es tunto unu uctuucon crebe y reustu
sno, mus ben, unu presencu y un presentur uutentcos. Nues-
tru utencon de pructcuntes de teutro desde u suu y desde
e escenuro se enocu yu no en u representucon sno en
u presentucon, en o que sucede uqu y uhoru, en o que se
orece u u mrudu en e presente de ucto de orecero.
2
Ahoru quseru udoptur u otru ucttud, u que consste en
reconsderur us nocones hubtuumente usudus puru pensur
e quehucer teutru. C, por o menos, quseru udoptur estu
ucttud puntuumente, estudundo tres puubrus que upurecen
de ormu mus que recurrente cuundo se hubu de teutro: ac|ot,
|ex|o y espec|adot. Ln nuestro mugnuro, como en nuestrus
experencus, e nuceo enomenu de teutro sgue conssten-
do, por decro de muneru un tunto buscu, en uguen (un uc-
tor) que hubu (un texto) rente u otro uguen (un espectudor)
que mru u prmero y escuchu e segundo. 1un smpe y tun
,=73("1&#!("#1+("(4*-()3<!"%&#".(*#)#*/"3!!#)#1(*3,0"'(1+("
estupdo, reproducru uqu. 1odos o subemos, todos o ve-
mos, todos o entendemos. por que vover u hubur de eo:
lrecsumente en eso consste u segundu ucttud descrtu
(**3=(>"#!"*#7313+(*".($(=*(1")&6("135!34)()3<!"6")&6,"+#**#!,"2#"
upcucon son tun conocdos que nos deun con u convccon
2#"%&#"!,"#1".*#)31,".#!1(*"2#"!&#7,"#!"1&"135!34)()3<!"6"-&-
cho menos en su terreno de upcucon. Y probubemente unu
2
lnsstu yo entonces sobre e hecho de que e gesto teutru contem-
poruneo consste en unu experencu especcu de u presencu donde
se upuestu que u copresencu scu de uctores y espectudores bustu
puru provocur e evento. Se operu us unu nexon de perspectvu:
upurece un |ea|to de| ptesen|at, es decr, un escenuro puru o que
tene ugur uqu y uhoru, buo u mrudu de os que estun presentes.
5 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
=&#!(".(*+#"2#"$("*#:#;3<!"+#<*3)("#!")&(!+,"($"(),!+#)#*"+#(-
tru contemporuneo se uegu uqu: en u cupucdud de cuesto-
nur o que, en estus puubrus, estu dudo por un hecho perenne.
Repto entonces: tunto en nuestru muneru de concebro
como en us experencus que de e tenemos, e dspostvo
teutru suee consstr en un uctor (o unos uctores) que dce(n)
un texto rente u un espectudor (o u unos espectudores). L
prmero (e uctor), udemus de hubur (e texto), gestcuu
y se despuzu. Y e tercero (e espectudor) mru os gestos y
despuzumentos de prmero u msmo tempo que escuchu
1&1".($(=*(1?"@1+("(4*-()3<!"#1"-#*(-#!+#"+8)!3)("6".,*"#!2#"
pureceru upcube u todos os cusos. lero no es us. Lxsten
puestus en escenu sn uctores pensemos en e teutro de ob-
eto, o ben se observun momentos dentro de estus puestus
en os cuues no se recurre u uctores. Romeo Custeucc prec-
subu, por eempo, que en Matse|||e, un espectucuo de cco
de u 1taged|a Indogon|d|a, ugo pusu ncuso en uusencu
de uctor.
3
Y Matse|||e sgue sendo unu puestu teutru: he uqu
un dspostvo escenco sn uctor. De u msmu muneru, nume-
rosos son os cusos en os que os uctores no dcen un texto,
porque este texto estu proyectudo sobre unu puntuu, o pre-
grubudo y dunddo medundo un dspostvo sonoro, o en-
tregudo mpreso u os espectudores untes, durunte o despues
de u uncon. Y obvumente estu tumben, smpe y sencu-
mente, e teutro sn puubru: en e escenuro huy uctores pero
no huy texto, n dcho, n proyectudo, n grubudo, n mpreso.
As, en e trunguo uctor-texto-espectudor, os dos prmeros
termnos son umovbes hustu umovbes untos: pensemos,
por eempo, en un teutro de obeto sn texto. lero, u pr-
3
Custeucc desurroo estu reexon durunte unu conerencu or-
gunzudu por e perodco Ie Monde en e urdn de u cue Mons, e
l8 de uo, lestvu de Avgnon, 2005.
6
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
meru vstu, pureceru dc trutur u puubru espectudor de
u msmu muneru. Lno dru, con ngenudud por certo, pero
con certezu tumben: s no huy espectudor, no puede huber
teutro!. Ln eecto y por hpotess, no empezu e teutro con u
egudu de os espectudores: Aqu, puru contestur estu utmu
preguntu, huy que remtrse de nuevo u uncho espectro de
posbdudes que orecen us pructcus teutrues contemporu-
neus. Lu dversdud de propuestus escencus es tu que se en-
cuentrun dspostvos en os que e espectudor no estu ncudo
de ormu permunente: en Con|ando bottegu||os, drgdo por
Hector ourges, e pubco vu y vene, entru y sue, en Bom
bay Ra||vays, drgdo por un servdor, os espectudores ven y
uego no ven, o ven pero despues, o ben ven uhoru pero des-
de otro ugur.
4
Sn emburgo, e ucto teutru contnuu, con o sn
u presencu de os espectudores. L tercer termno es entonces
u su vez umovbe, u menos momentuneumente.
Lu preguntu, sencu y upurentemente tontu: que reudu-
des cubren us puubrus uctor, texto y espectudor uho-
ru:, no es tun smpe como purecu. L eercco propuesto, es
2#)3*0".,*"&!"$(2,0")&#1+3,!(*"$(1"135!34)()3,!#1"2#"#1+(1"+*#1"
puubrus y, por otro, buscur donde estubecer ncuso de or-
-("$3-3!($A"1&1"()+&($#1"B*,!+#*(1"2#4!3+,*3(10"#1+#"#C#*)3)3,"
pues, udemus de subruyur us probemutcus nherentes u u
grun dversdud de u uctvdud teutru contemporuneu, nvtu
u truer u u uz us pecuurdudes de estu msmu uctvdud.
Huy unu preguntu mportunte que hubtu e quehucer teu-
tru: puru que srve e teutro: lncuso: por que hucer teutro:
Ls decr: cuu es u uncon de teutro hoy en du: lero puede
4
Ambos montues se estrenuron en e murco de u 1erceru No-
che de 1eutro (suu y sotuno de 1eutro Arqutecto Curos Luzo, %')*):
Con|ando bottegu||os, dr. Hector ourges, prod. 1eutro Co, loncu,
Mexco, 2007, y Bombay Ra||vays, dr. }eun-lrederc Chevuer, prod.
lroyecto 3, loncu, Mexco, 2007.
7 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
ser que, us ormuudu, estu preguntu seu burdu en e sent-
do de gruesu y por ende noperunte. Hustu certo punto, es
precsumente porque no srve puru nudu que e teutro puede
tener unu pertnencu en us socedudes modernus, donde
de o que se trutu es de que todo srvu, y en dcho contexto,
es u grutudud u que du sentdo u ucto. C, tu vez, e utu
humdud u u preguntu. No hubru por que upcuru u teutro
en s, sno u os eementos que componen e ucto teutru.
lnterrogur estos eementos por sepurudo, uno por uno. lre-
gunturse entonces: cuu es u uncon de uctor:, cuu es u
uncon de texto:, cuu es u uncon de espectudor: Y tu
vez soo us, u preguntur por u uncon uctuu, es decr u de
hoy en du, de cudu unu de estus tres puubrus-perogruudus,
nuestro recorrdo se convertru en unu tpoogu posbe puru
pensur u pructcu teutru contemporuneu y, unte todo, su
mutpcdud.
.)$.,'.1%#2(0$&"3&%#2(
Lmpezur con e espectudor sonuru extruo: cronoogcumen-
te, e pubco es e utmo en egur, unu vez que todo estu sto
puru recbro es decr, hubtuumente, cuundo yu os ensu-
yos hun concudo. lero en u uctuudud se vve un verdu-
dero trustorno. L espectudor hu deudo de egur de utmo.
Sntomutco de eso es e hecho de que se mutpquen us
muestrus de trubuo en proceso jvotl |n ptogtessj us como
us nvtucones u usstr u ensuyos de montues que no son
puru nudu termnudos. Lu sere de os !eed|apb emprenddu
por e urtstu begu }un Luuvers desde l999 du unu curu us-
trucon de enomeno: se trutu, unu vez u uo por o menos,
de expermentur con e pubco, de muneru udcu y u veces
estvu, estrutegus escencus toduvu no corroborudus os re-
8
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
sutudos de cudu uno de os mus de l7 !eed|apb reuzudos
en l2 uos se hun vueto, despues, montues yu ormues.
5
Ls tumben nteresunte observur u crecente mportuncu
dudu u espectudor en e dscurso de os hucedores de u esce-
nu. L drector tuuno Romeo Custeucc hubu de u curvu-
turu deo sguurdo
6
j|a cutva de |a m|tadaj puru expctur e
hecho de que e espectudor mrundo hucu e escenuro estu,
!"#$"%, mrundo udentro de s msmo como s u dreccon
de su oeudu se curvuru. Y uqu, puru e hucedor escenco, u
preguntu se vueve entonces: como dobur udecuudumente
u vstu de os espectudores: Mus uu, puede ser que, en o
que concerne u teutro, despues de u grun vuetu de tuercu
2#$"4!"2#$"135$,"+"+,e ncos de ++"A$("(.(*3)3<!"2#"$("45&*("
de drector de escenu, vvumos uhoru otru vuetu de tuercu,
con e pupe sempre mus determnunte dudo, deudo, pro-
puesto o exgdo (dependendo de os cusos) u espectudor.
Lntonces, que uncon cumpen os espectudores: C, y
estu seru u verson crudu de u msmu nterrogucon: puru
que srve e espectudor: luru que estu uqu usstendo u u
uncon, u ensuyo o u u muestru de trubuo en proceso: Lnu
ormu no exuctumente de contestur estu preguntu sno de
construr unu putuormu desde u cuu utenderu, consste en
consderur u espec|adot como un |nv||ado. Mus que genuno
o ngenuo, este punto de purtdu permte evtur reproducr unu
sere de presuposcones (empezundo por u mus urrugudu de
5
Lu stu de os !eed|apb se encuentru en:
http://vvv.needcompuny.org/cg-bn/vvv_edt/proects/nc/scrpts/
nc.cg:t=lR&u=v&d=NLLDL
6
Veuse }eun-lrederc Chevuer y Muttheu Meve, Lu curvuturu
deo sguurdo: conversuzone con Romeo Custeucc, en Antono
Audno (coord.), Cotp| e v|s|on|, |nd|z| su| |ea|to con|empotaneo, Ar-
temde, Romu, 2007, pp. ll3-l22.
9 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
todus: e teutro es un ucto de comuncucon, por ende e es-
pectudor unge como receptor, e uctor como emsor y e texto
como mensue) que uego no hurun otru cosu mus que mtur
e ucunce de nuestros descubrmentos. Y no utun us puestus
en escenu donde e espectudor este, terumente, ucogdo en
tunto que nvtudo. Los uctores de 1heutre du Soe de Arune
Mnouchkne ucostumbrun servr eos msmos u comdu u os
espectudores durunte os ntermedos y u concur u uncon,
os ntegruntes de coectvo lotope en lruncu, como os de
D#(+*," EC," #!" F8;3),0" 1#" ),!73#*+#!" #!" (!4+*3,!#1" ($" (+#!-
der dedcudumente u cudu membro de pubco, yu seu con
preguntus personues, con gestos de benvendu o con nstruc-
cones sobre u meor ormu de ugur e uego propuesto.
7
Cb-
vumente, en muchos montues e trutumento de espectudor
como comensu no es n tun obvo n tun drecto. Sn emburgo,
estu dmenson estu u presente empezundo por e smpe
'#)',"2#"%&#"$,"%&#"1#"'("32,".*#.(*(!2,"6"',6"1#"#1)#!34-
)(0"1#"#1)#!34)(".(*("$,1"#1.#)+(2,*#1"G3!)$&6#!2,"$,1")(1,1"
unterormente menconudos donde e pubco egu mentrus
cus nudu estu toduvu sto o ben donde os espectudores no
estun presentes de muneru constunte). He uqu, dgumos,
unu tendencu reu, tendencu u u cuu se du mus o menos
reevuncu, dependendo de os cusos.
No estumos eos de unuss de }orge Dubutt: puru e en-
suystu urgentno, o determnunte de ucto teutru concerne u
unu zonu de experencu que soo puede ser expermentudu
en termnos convvues.
8
L teutro hu tendo sempre unu d-
7
SRI: V|s||as gu|adas, dr. Hector ourges, prod. 1eutro Co, 1eutro
%')*, Mexco, 2007. Champ dexpt|ence ptem|et, dr. runo Schne-
ben, prod. lotope, lestvu de Avgnon, lruncu, l993.
8
}orge Dubutt, I||oso||a de| |ea|to l. Conv|v|o, expet|enc|a, subje
||v|dad, Atue, uenos Ares, 2007, p. l58.
l0
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
menson convvu. Ventcnco sgos utrus, os espectudores
de Sooces soun comer (ovus entre otrus cosus) y beber
(vno) mentrus usstun u us trugedus, y unu suerte de po-
cus urmudos de urgos bustones putruubun us grudus pro-
curundo ucuur os grupos de umgos que comentubun entre
s y en voz demusudo utu o que ocurru en u escenu.
Ln e sgo +-""" en Luropu, os teutros (u u tuunu) estubun
concebdos puru que e pubco se puderu mrur entre s y
puru que, de estu muneru, cudu uno superu quen estubu esu
noche y quen no o que uctubu os encuentros y us con-
versucones durunte e ntermedo o ben u concur u un-
con. Hoy en du, en puebos trbues de u lndu, mentrus
un concurso drumutco tene ugur y eso u o urgo de mus
de ventcuutro horus sn nterrupcon, os puestos de com-
du y bebdu ubustecen contnuumente u os espectudores que
requeren de un espuco puru putcur. Y, de muneru generu,
cubru pregunturse por que uno suee r u teutro no soo puru
7#*"&!(",=*("13!,"+(-=38!".(*("H1,)3($3I(*J?"@!"4!0"$("=&1)("
de convvudud hu exstdo y sgue exstendo en e teutro.
lero Dubutt nsste sobre e hecho de que, por unu purte, estu
dmenson es mus pregnunte uhoru y, por otru purte, puede
1#*73*".(*(")($34)(*"$,"%&#"(),!+#)#"#!+*#"#$"#1)#!(*3,"6"$("1($("
y no, como en os eempos urrbu dudos, soo en u suu.
Lo que se expermentu tene sentdo porque se expermentu
en tunto que convvo. Y, tomundo en cuentu e hecho de que
se trutu de un convvo unte todo de orden urtstco, e runces
Ncous ourruud egu u hubur de unu estetcu reuconu.
9

Lu mrudu de os espectudores se drge u us reucones que se
teen entre eos y o que ucontece en e escenuro. Son estus
reucones us que se vueven e nuceo de u obru.
9
Veuse Ncous ourruud, Is|h||que te|a||onne||e, Les lresses du
Ree, lurs, 200l.
ll I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
Mus uu, Dubutt y ourruud nssten tumben sobre e
dsrute que se tene u estur untos. L dspostvo escenogru-
4),"#!"#$"%&#"2,1"5*(2(1"#1+/!"),$,)(2(1"B*#!+#"("B*#!+#"6"$("
escenu ocurre en e medo se hu vueto cus un ugur comun,
yu seu en Luropu, con u terceru verson que lutrce Chereuu
propuso de In |a so|edad de |os campos de a|godon, en Ame-
rcu Lutnu con ,Oonde es|at es|a noche: de Cuudo Vudes
lur, o ben en Asu con 1he C|het S|oty jIa o|ta h|s|ot|aj de
Supryo Sumudur.
l0
Lo que un dspostvo us permte es, -
terumente, no perder de vstu e hecho de que todos estun
untos, uctores y espectudores y que de eso uno se regocu.
Ahoru ben, subruyur u dmenson convvu y reuconu
2#$" ()+," +#(+*($" !," (5,+(" 2#$" +,2," $(" #1.#)34)32(2" 6" $(" 13!-
guurdud de pupe reservudo u pubco en este convvo o
en estu puestu en reucon umstosu. Decr que todos estun
untos en este oro no bustu puru dur u comprender u un-
con derencu que e tocu u cudu quen. lor supuesto, que
#$"#1.#)+(2,*"1#("&!"3!73+(2,"135!34)("%&#"B,*-(".(*+#"2#"&!"
convvo donde us reucones hucen mus que mportur, pero
135!34)(" +(-=38!0" 6" -/1" #1.#)K4)(-#!+#0" %&#" 1#" '(" 7&#$+,"
unu personu u servco de u cuu ponerse. Aqu estu e nteres
de enoque, porque nos permte dstngur: e espectudor no
es un membro cuuqueru de conunto. A u preguntu: puru
que srve e espectudor:, se puede responder: ,s|tve pata que
|e s|tvan! Lxste unu dsmetru en u reucon escenuro/suu
que e concepto de convvo no permte uburcur: u prmeru
uncon de espectudor es u de o|tecetse pata que |o a||endan.
l0
Oans |a so|||ude des champs de co|on, dr. lutrce Chereuu,
prod. 1heutre des uurters d'lvry, lruncu, l995. ,Oonde es|at es|a
noche:, dr. Cuudo Vudes lur, prod. 1eutro de Certos Hubtuntes,
"'(), Mexco, 2004. 1he C|het S|oty, dr. Supryo Sumudur, prod. -
bhubun, lndu, 20ll.
l2
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
Y es estu uncon u que expcu u snguurdud y u uctuudud
de dspostvo.
Lu gobuzucon de mercudo conduce, mpucubemente,
u u generuzucon de u reucon mercunt eso u cumbo
de uqueo, entre gobernos, grupos socues y tumben perso-
nus. Ln tu contexto, que huyu un ugur (pongumos uqu e
teutro, u subendus de que huy otros) donde u reucon entre
seres humunos no purtcpu de u msmu y unorme dnumcu
se vueve, udemus de ruro, extremudumente vudo. Atender u
otro sn esperur nudu u cumbo. u pecuurdud podru pure-
cer sencu y de muy pocu consstencu, pero consttuye grun
purte de u ruzon de ser de espectudor en e teutro de hoy.
Lo dgo otru vez: e teutro no srve puru nudu, es unu uc-
tvdud grututu. Y es eso precsumente o que u umudu que
unzu e espectudor hucu os hucedores de u escenu huce
recordur: ,s|tvanme!... y s|tvanme a camb|o de nada. Ls u estu
petcon que buscun responder montues como os de Lu Cur-
nceru 1eutro en Lspuu, de Mupu 1eutro en Coombu o de
u compuu Sushu \utz & Cuests en Aemunu, dspostvos
cueeros como os de lererco de Cbetos en Argentnu o
de Coectvo Mu en lruncu: como utender u espectudor:,
como estur u su servco:
L,*"1&.&#1+,0"1#".&#2#"-($#!+#!2#*"#1+("(4*-()3<!?"9("$<-
gcu espectucuur utende upurentemente u msmu petcon.
Lu muyoru de os progrumus teevsvos se urmun buscundo
responder preguntus smures, u menos u prmeru vstu.
lorque, en reudud, u preguntu uqu: como sutsucer us
#;.#)+(+37(1" 2#$" +#$#732#!+#M0" 234#*#" 2#" $(" ,+*(>" N)<-," #1+(*"
u servco de espectudor de teutro: Ademus, en e cuso de
u teevson, u preguntu es soo retorcu, no esperu respuestu
ugunu dudo que u respuestu yu hu sdo ormuudu y en os
termnos mus curos. lue, en su momento, un escunduo, pero
($" -#!,1" +&7," $(" 7#!+(C(" 2#" 1#*" &!(" (4*-()3<!" #;.$K)3+(>" #$"
l3 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
drector generu de prmer cunu prvudo runces (1ll) exp-
co, en unu entrevstu u u revstu semunu 1e|etama, que os
progrumus de u cudenu que drgu tenun como proposto
dsponer e cerebro de teevdente u recbr de muneru uvo-
rube e comercu de u Cocu-Cou. (,d|x||!) Cbvumente, u
ctur os trubuos escencos de Rodrgo Curcu, Ro Abderhu-
den o Sushu \utz, se reconoce curumente que de o que se
trutu es de unu utencon hucu e espectudor muchsmo mus
exgente y mus perturbudoru tunto puru e espectudor como
puru e urtstu. lonerse u servco no quere decr responder
expectutvus ormuteudus, todo o contruro. Rodrgo Curcu
),!4#1(0".,*"#C#-.$,>"
Ls unu utopu necesuru puru segur trubuundo pensur que uno
puede hucer ugo de duo u pubco. Ls decr, que puede sucur
(" $(" 1&.#*4)3#" &!(" *#($32(2" %&#" #$$,1" 4!5#!" 35!,*(*?" O()#*" %&#"
drun su mrudu u donde, durunte todo e du, no hun querdo
mrur. Ls unu butuu compcudu porque huy que estur u u uturu.
ll
Lstumos ucercundonos u o que Huns-1hes Lehmunn umu
potcu de u percepcon y estetcu de u responsubdud.
l2

Huy que entender que e nvtudo es tumben u personu nv-
tudu u hucer. L verbo nvtur mpcu un exctur u: e so |n
v||a a sur, un buen guso combnudo con un buen vno |nv||a
a"'(=$(*?"@$"(!4+*3<!"2#"$(")#!("'()#"+,2,"$,".,13=$#".(*("%&#"
e nvtudo puse de usstr u hucer. Y un hucer que consste,
en e cuso de teutro, no en correr u comprur unu Cocu-Cou
ll
Rodrgo Curcu, 1eutro puru resstr, en Co|oqu|o |n|etnac|ona|
sobte e| ges|o |ea|ta| con|empot5neo, %')*/Lscenoogu/lroyecto 3,
Mexco, 2004, pp. ll0-lll.
l2
Veuse Huns-1hes Lehmunn, Ie |h5|te pos|dtama||que, L'Arche,
lurs, 2002, p. 292.
l4
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
sno en estur presente y mrur drgendo u mrudu, uudu
Curcu, hucu o que no se ucostumbru mrur, es decr: estur
presente u o que se ve. He uqu, hoy en du, unu condcon
s|ne qua non puru que e ucontecer teutru sgu su curso: que
e espectudor este presente u o que ve. Cuundo, en Iap|, ya
v| es|a obta se|s veces y |odav|a no en||endo pot qu se pe
gan en|te e||os, u coreogruu sururcunu Robyn Crn pde u
sus buurnes surse de oro puru tomur un tux en u cue,
upuestu u que e pubco, sentudo en us butucus, seguru con
utencon estus perpecus en u puntuu de proyeccon.
l3
Huce
utu, pese u que os nterpretes yu no esten (regresurun des-
pues puru os upuusos), que os espectudores sgun estundo
uqu y uhoru mrundo o que pusu.
De hecho, u nocon de estur presente se hu munter-
pretudo. lor o reguur, se pensu que concerne soo u esce-
nuro u os uctores unte todo, mentrus que en us pruc-
tcus contemporuneus concerne drectumente tumben u
#1.#)+(2,*?"@1+(*".*#1#!+#"135!34)(0".(*("#$"#1.#)+(2,*".&#10"
estur dsponbe puru ucoger o que uhoru, en e presente,
surge. Acoger. es decr trubuur con o que, en este momen-
to y en este ugur, estu ucontecendo. L recente montue de
Romeo Custeucc en e lestvu de Avgnon 20ll, Sobte e|
concep|o de tos|to en e| h|jo de O|os exge mucho de pu-
bco. Crtcos que ussteron u estreno (lubenne Durge de
perodco Ie Monde y Rene Sos de perodco I|bta||on)
l4

reconocen que pocos drectores exgen tunto como Custe-
l3
Oaddy, lve seen |h|s p|ece s|x ||mes be|ote and l s|||| don| lnov
vhy |hey ate hut||ng each o|het, dr. Robyn Crn, prod. Dunce Lm-
breu, Arcu de Sur, l999.
l4
Veuse lubenne Durge, Custeucc urrte e Chrst u Avgnon,
Ie Monde, 23 de uo de 20ll, y Rene Sos, Chrst d'uurme, I|b
ta||on, 22 de uo de 20ll.
l5 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
$$&))3?"P0"),!4#1("Q,R$$#"S(3$$,+0"*#.,*+#*("2#"$("*(23,23B&1,*("
lrunce Cuture, que se truto de deur venr hucu uno msmo
u voencu de o que se mostrubu y u ntmdud u u cuu nos
devueve esu voencu.
l5
Se e pde uhoru mucho u espec-
tudor, porque, y en utmu nstuncu, es e e receptucuo de
todo. 1odo o mportunte que ocurre, sucede en e y u se
),!4*-("$(".#*+3!#!)3("+(!+,"2#"$("(4*-()3<!"2#"T(1+#$$&))3"
en cuunto u u curvu de u mrudu, como de u observucon de
Curcu en cuunto u u necesdud de mrur debuo de u super-
4)3#A?"9(".*#5&!+(>"N%&8"'()#*".(*("%&#"#$"#1.#)+(2,*"#1+8"
presente: equvue us u como proceder puru que sostengu
u mrudu:
U$"4!"6"($")(=,0"2#"$,"%&#"1#"+*(+("#1"2#"%&#"#$"#1.#)+(2,*"
sentu. No huy nudu untes de este sentr. Lu mrudu, curvudu y
2#=(C,"2#"$("1&.#*4)3#0"#1".*3-#*(-#!+#"1#!1,*3($?"@$"(*+#B()+,"
teutru procuru producr sensucones en e espectudor. Como
s, !"#$"%, e espectudor estuveru mrundo us sensucones que
emergen dentro de e. Como hucer entonces puru que e es-
pectudor contnue sntendo, en o ugrudube tunto como en o
desugrudube: Y no ovdemos u prmeru hpotess: e espectu-
dor unge como nvtudo. No o ovdemos porque uqu estu e
|tuco que expcu por que uno sostene u mrudu. Ln eecto,
#!+*(" #!" C&#5," &!(" 1#!1()3<!" #1.#)K4)(>" $(" 2#" #1+(*" (),532,"
es decr u convccon de que exste un ugur desde e cuu
uno puede sentr con todu bertud. Yu seu ugrudube o des-
(5*(2(=$#0"#$"#1.#)+(2,*"1#"13#!+#"H=3#!J"A$,"%&#"!,"135!34)("
exuctumente en cusu, porque estur u, sntendo con tuntu n-
tensdud, yu es u resutunte de un despuzumento. lero u
-#!,1"#1+/"H#!"),!4(!I(J0"),-,"13"#;.#*3-#!+(*"#1+(".,13=3$3-
dud reu de sentr bremente e huberu nctudo u reconectur
consgo msmo. Henr Mchuux decu que contempur es sen-
l5
lrunce Cuture, notcero de us 6 p.m., 2l de uo de 20ll.
l6
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
trse ucogdo.
l6
Ls u msmu extruu dsposcon: uno se sente
ucogdo, benvendo, reuudo y, por ende, puede contempur,
ucoger u su vez u mutpcdud de sensucones que surgen, o
'#*-,1,"),-,"$,"#1.(!+,1,?"NT<-,"#!+#!2#*"13"!,"$("(4*-(-
con de Curcu: en e teutro os espectudores drgen su mrudu
u donde, durunte todo e du, no hun querdo mrur:
Cbvumente, e proceso no termnu uqu. Lu ubor de es-
pectudor-nvtudo no se mtu u 1) pedr que o srvun, 2) estur
penumente presente u o que ucontece y !) sentr bremen-
te. lutu descrbr us consecuencus de estu mrudu sostendu.
Suee pusur que, despues de ver, uego de sentr, y uego de ver
1&"1#!+3*0"&!,"%&3#*("2(*"1#!+32,"("#1+#"1#!+3*"G$("*#.,*+#*("Q,R-
e Cuot hububu de ntmdud) e ncuso pensur us mp-
cucones de este sentdo dudo u sentr (Cuot reconocu que
u voencu o compone u cudu uno). Ln otrus puubrus: ver su
propo sentr mpcu, en muchus ocusones, un esuerzo per-
sonu por nombruro. lor eempo, despues de huber presen-
cudo unu puestu en escenu de M5qu|naHam|e| drgdu por
un servdor, unu espectudoru se puso u orur.
l7
Luego expco
que e montue e hubu hubudo de su encerrumento en u
Cudud de Mexco. A, en estu grun urbe, se sentu como en
&!(" )/*)#$0" ),-#!+<?"P" ),!)$&6<" (4*-(!2," %&#0" 2#" ',6" #!"
udeunte, se tenu que comportur de muneru dstntu con sus
hos. L montue, que combnubu e texto de Hener Mer
con secuencus de ucrobucu, coreogruus mnmustus, trus-
udos dentro de unu nuve en repurucon de Museo Nuconu
de us Cuturus, unces de sus pegubes y muebes deshe-
chos, etc., no hububu n de u Cudud de Mexco n tumpoco
l6
Veuse Henr Mchuux, M|stab|e m|tac|e. Ia mesca||ne, Cu-
murd, lurs, l972.
l7
M5qu|naHam|e|, dr. }eun-lrederc Chevuer, prod. ./0, lro-
yecto 3, Mexco, 2004.
l7 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
dubu conseos puru meorur us reucones entre pudres e hos.
Lse sentdo (me sento uqu en unu curce) y este pensumen-
to (me comporture derente con ms hos) ueron produc-
dos por estu espectudoru quen, vendo e montue, exper-
mento sensucones propus. L pensumento que eu tuvo, |n
$"%, surgo de hecho de que u sere de sensucones vvdus
termno udqurendo sentdo: e tomur sentdo precedo u u
construccon de un pensumento. Lu exuctu cronoogu seru
entonces: unu vez que du sentdo, unu vez que u experencu
sensoru ucunzu sentdo, e espectudor empezu u pensur. Y,
en este precso cuso, e pensur evu u emprender uccones
reues, es decr ueru de oro teutru.
l8
lero dgumos que estus subsecuentes etupus son posb-
dudes, no ucontecen sempre. 1umpoco se exge que ucontez-
cun. Y, hustu certu meddu, uumentu u probubdud de que
ucontezcun cuundo no se exge que ucontezcun. Regresure-
mos u estu purudou mus udeunte, u concur este estudo.
Y eso nos duru e pe puru proponer o que toduvu no hemos
encontrudo: unu tpoogu de espectudor msmo. lor uhoru
mportu entender concretumente como u uncon o us un-
cones de uctor se reeuboru(n) en reucon con us de es-
pectudor.
4(2#)&2#2.,$#1%(0#).,
Ces Deeuze, buscundo nombrur con exucttud u ubor
desempeudu por unu personu en e escenuro, egu u pro-
l8
luru mus detues sobre u cronoogu de este proceso que evu
u espectudor de un sentr u un pensur, veuse }eun-lrederc Chevuer,
lenomenoogu de presentur, I||eta|uta: 1eot|a, H|s|ot|a, Ct|||ca,
num. l3, ogotu, Lnversdud Nuconu de Coombu, 20ll, pp. 49-83.
l8
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
poner e termno de operudor.
l9
L otroru uctor se hu vueto
un operudor de u escenu. L termno tene unu grun ven-
tuu: permte pensur en un uctor que no uctuu unu cosu
%&#0" B&#*(" 2#" 1#*" ),!+*(23)+,*3(0" ,)&**#" ),!" &!(" 2#4!3+37("
recurrencu hoy en du. Ln u terceru verson de 1es||go de
|as tu|nas, u utmu hubtunte de burro de Curtucho (en o-
gotu), que prepuru urepus en e prosceno, no smuu ser Ludy
Mucbeth, n Ceu, n unu de sus srventus, u cocneru no
pretende encurnur un dtama||s petsonae: su purtcpucon en
u escenu se mtu u prepurur urepus y u orecerus u pub-
co u concur u uncon. Los nterpretes de grupo upones
V(!W(3"Q&W&"*#($3I(!"())3,!#1".*#)31(1".#*,"+(-.,),"45&*(!"
ser uno u otro personue de unu trumu drumutcu.
20
Y hubur
de todos eos en tunto que opetadotes de |a escena uyudu
u entender que o que hucen en estus escenus tene poco
que ver con unu estetcu de u representucon. Hoy en du,
o que e espectudor mru prmero es u operudor presente
en e escenuro o mru en tunto que presente y no tunto
como representunte. Y probubemente, us vurucones que
se observun en e trubuo de este operudor sobre e escenuro
concernen, en prmeru nstuncu, u us munerus de dur u ver
o de deur ver u espectudor su presencu.
Se puede hubur uqu de moda||dades ac|ota|es, es decr
de derentes modus opetand| (o munerus de operur) u
truves de os cuues un uctor-operudor se deu observur
.,*" $,1" #1.#)+(2,*#1" A6" #C#*)#" (1K" 1&" B&!)3<!" 2#" (!4+*3<!"
hucu os nvtudos. Lscoger unu modudud u otru, o ben
l9
Ces Deeuze, Ln muneste de mons, en Curmeo ene y
Ces Deeuze, Supetpos|||ons, Mnut, lurs, l979, p. 89.
20
1es||gos de |as tu|nas lll, drs. Ro y Hed Abderhuden,
prod. Mupu 1eutro, Coombu, 2005. Iata M|, dr. Lsho Amugutsu,
prod. Sunku }uku, }upon, 20l0.
l9 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
combnurus o hucerus sucederse en certo orden, son estru-
tegus estetcus emprenddus desde e escenuro, estrutegus
porque optur por unu modudud u otru (etc.) se vueve un
modo concreto de responder u preguntu: como operu e
()+,*"1,=*#"1K"-31-,".(*("1#*"#4)(I-#!+#",.#*(+37,".(*("),!"
e espectudor:
A hucer unu stu de estus derentes modududes, us como
de sus respectvos modos de operur, se egu u tener un puno-
rumu de o que mpcu u ubor uctoru en os escenuros con-
temporuneos. (Debo precsur tumben que u tpoogu que pro-
pongo uhoru y que seguro pureceru un tunto extruu, es purcu
y purceuru, umudu no soo u ser dscutdu sno tumben u ser
-,234)(2(0"#1"2#)3*0"+(!+,"),-.$#+(2("),-,"*#),*+(2(?X
Lu prmeru de estus modududes tene que ver con unu ex-
hbcon rgurosu de u presencu msmu &'(%)*+#'+)%+,)-$'+
o '+)%+,).$./+01 u segundu con unu muneru de estur mus co-
tdunu (cuetpo co||d|ano), u terceru con un uso exucerbudo
y por ende dstuncudo de u uctuucon trudconu (cuet
po |0d|co). Ln u cuurtu, se obru de muneru cus muscu, bus-
cundo producr dsonuncu (cuetpo d|sonan|e). Ln u quntu,
se operu por retro y deecto (cuetpo am|notado). Lu sextu pu-
receru opuestu u u quntu porque u se procuru que u pecu-
urdud de u presencu buste por s msmu (cuetpo s|ngu|at).
Ln u septmu, se repte rente u espectudor uccones que este
conoce de memoru &'(%)*+#2+3)%'+/!$'./+04 Ln cudu expre-
son, se usu u puubru cuerpo puru nsstr sobre u muteru-
dud de ucontecmento y no ovdurse de u perogruudu s-
guente: e trubuo de uctor es corporu. Se huberu poddo
recurrr tumben u u puubru presencu cudu modudud
13#!2,"&!("-(!#*("#1.#)K4)("2#"+*(=(C(*"("$("pto|und|zac|on
y de||zam|en|o de |a ptesenc|a
2l
y decr: ptesenc|a coteo
2l
Huns-1hes Lehmunn, op. c||., p. 233.
20
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
,).$./., ptesenc|a co||d|ana, ptesenc|a |0d|ca, ptesenc|a d|
sonan|e, ptesenc|a am|notada, ptesenc|a s|ngu|at y ptesenc|a
2+3)%'+/!$'./.4#Cuuqueru que seu u ormuucon escogdu,
convene enocur cudu unu de estus modududes como unu
smpe tendencu, como un upuntur hucu: en este montue,
o en estu secuencu de este montue, e trubuo uctoru tende
hucu. tu o cuu modudud. Y son smpes upuntes por otru
ruzon: !"#$"%, estus modududes concernen u espectudor
exuctumente: utuen e eecto senstvo que se buscu producr
sobre e espectudor.
Se hubu de un '(%)*+# '+)%+,)-$'+ o de unu ptesenc|a
'+)%+,).$./. cuundo e trubuo de uctor o ben, evden-
temente de un buurn, que puru e cuso es o msmo con-
sste en eecutur un murcue corporu precso (es decr unu
purtturu de movmentos), con u smpe metu de compurtr
su presencu. L proposto uqu es producr unu suerte de
vuco ucogedor. lor supuesto, esus tres curucterstcus estun
vncuudus: e murcue estu hecho puru dur contundencu
u unu presencu que, por hpotess, nuncu eguru u ser ex-
huustvu, que queduru sempre, de unu muneru o de otru,
uhuecudu. L hecho de que e uctor no hugu upurentemente
nudu mus que eecutur con dedcucon su purtturu du u m-
preson de que estu totumente vuco, como s todo huberu
sdo qutudo y nudu mus queduru e presente. Lstumos cercu
de o que e uctor Yosh Cdu upuntubu en cuunto u su tru-
buo: 1odu u concentrucon tenu que estur drgdu u o
que hucu con e cuerpo, y por o tunto no podu pensur en
uctuur' de nngunu muneru.
22
1rubuur sobre unu sere de
movmentos ubsoutumente precsos y preestubecdos huce
que e uctor este por competo en o que huce: nudu mus
cuentu e presente y es o que du uerzu u su presencu.
22
Yosh Cdu, In ac|ot a |a det|va, L Mugro, Mexco, 2003, p. 30.
2l I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
A retrur todo o que no es e presente, upurece e vuco: un
vuco que se puede compurur u un son en e que estu utrudo
e espectudor, un retro pues, que permte u msmo entrur. Lu
uctrz luou 1orres recuerdu, ucercu de su desempeo en e
montue de M5qu|naHam|e| urrbu reerdo:
Lstur uh, sn pensumentos que meden entre u uccon puru, con-
cretu y m cupucdud de eecuturu, es puru m o mus cercuno u
vvr e presente, un presente donde no exste cus nudu, en donde
no pretendo n espero nudu, y usto en esu espece de hueco es
donde surge e encuentro con u mrudu de otro que me huce
sentr que puedo, por unos nstuntes, reconocerme y reconocero
penumente.
23

Ln Masutca Iogo de lnu uusch, os buurnes soun pur-
tcpur de estu modudud.
24
No sempre, porque de repente
os cuerpos perdun su tenson, yu no se sostenun con e ms-
mo rgor. lor eempo, unu buurnu ugurrubu un mcroono
y empezubu u hubur de muneru muy sencu. Su presencu
upurecu entonces poco ntensu y mus dumnudu pero en
nngun momento eru menos nteresunte mrur hucu eu.
Aqu se puede hubur de un cuetpo co||d|ano, de unu pre-
sencu vuetu ptesenc|a co||d|ana. L operudor escenco, u
dedcurse u u reuzucon de un ucto cotduno, exhbe su pre-
sencu de modo gero. Sn emburgo, no pretende creur unu
mpreson de reusmo. Lstus uccones no son uctuudus. Ln
Bteal|ng Oovn and a Mu|||p||ca||on o| 1|ssue, mentrus unu
muer buubu, un membro de equpo tecnco de teutro en-
23
luou 1orres, Croncu de cuutro montues en tres tempos
(norme ucudemco, cencuturu en Lteruturu Drumutcu y 1eutro),
%')*1,Mexco, 20ll, p. 20.
24
Masutca Iogo, dr. lnu uusch, prod. 1unztheuter \uppertu,
Aemunu, l998.
22
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
trubu u trupeur y secur e escenuro.
25
C ben, se soctu u per-
sonus competumente uenus u u proeson puru reuzur estus
uccones: en tres montues de Custeucc, ntervenen nos.
26

L mportu seuur que, pese u truturse de uccones cotdunus,
eo no quere decr que seun uccones mprovsudus o poco
ensuyudus: dchus uccones pusun por un proceso prevo de
seeccon, ordenumento y reguucon temporu.
S, en u prmeru modudud (e '(%)*+#'+)%+,)-$'+01 ugo
se ubru por u nmerson de uctor en e presente y por e
rgor en u eecucon de sus movmentos, en estu segundu
(e cuetpo co||d|ano), ugo se ubre debdo u unu dsperson. S
umbos, e '(%)*+#'+)%+,)-$'+ como e cuetpo co||d|ano pur-
tcpun de unu no uctuucon y tenden u generur un espuco
de retro que uvorezcu u puestu en movmento (nterno) de
espectudor, huy unu derencu sustuncu entre us dos mo-
dududes: nvoucrun, de purte de escenuro, cuududes de
movmento (externo) y cuududes de energu derentes. Lu
precson y u concentrucon requerdus en e prmer cuso son
1&.#*:&(1"#!"#$"1#5&!2,?
27

25
Bteal|ng Oovn and a Mu|||p||ca||on o| 1|ssue, drs. }eun-
lrederc Chevuer y Muttheu Meve, prod. 1eutro %')*, loncu, Co-
nucutu, lroyecto 3, Mexco, 2009.
26
Ctesc||a Xll (2005), ln|etno (2008) y Su| conce||o d| vo||o ne|
||g||o d| O|o (20ll), dr. Romeo Custeucc, prod. Socetus Ruueo
Sunzo, lestvu de Avgnon, ltuu, lruncu.
27
Apurece uqu otru derencu entre u ubor de uctor y u de
espectudor. Los movmentos de prmero son unte todo scos o ex-
ternos, mentrus que os de segundo son prorturumente esprtuues
e nternos. Ces Deeuze hubu, por eempo, de movmento de u
I|s|s y de de u Isyche (veuse Ces Deeuze, O|||tence e| tp||
||on, Mnut, lurs, l968, p. l8). Lu pertnencu de prmero depende
de u reudud de segundo. Lo que du vudez u un movmento exter-
no en e escenuro es su cupucdud puru despertur movmentos nter-
23 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
A nco de In |tanv|a ||amado mt|ca de lrunk Custor,
un uctor tocu u guturru mentrus otro ntentu moer huevos
con eche en unu cuudoru.
28
L proposto es cus demusudo
obvo: se buscu reuur u pubco. lero mentrus trunscurre u
obru, poco u poco os nterpretes ubundonun estu modudud
cotdunu puru udoptur otru donde su uctuucon se vueve
exucerbudu y se ucercu u o ursco o u u Commed|a de||
at|e. A u horu de mutrutur o ben usesnur u unu muer,
se dedcun u brncur untos encmu de unu cumu y eso desde
231+3!+,1" /!5&$,10" 13-&$(!2," $(" 3*(0" $(" (14;3(" ," $(" 2#=3$32(2"
BK13)(?" @1" )&#1+3<!" 2#" 237#*+3*1#" ),!" #$" )<235," +#(+*($>" 45&*(*"
u muerte, e deseo sexuu, e deseo de mutur, etc., de muneru
exugerudu, burdu y por ende torpe. Los uctores subruyun u
dmenson udcu (rreu: |n|udus) de su uctuucon usu. Sus
cuerpos se hun vueto cuetpos |0d|cos.
Los unuss de Ces Deeuze en cuunto u us potencus
de o uso
29
en us pecuus de }eun-Luc Codurd y, en pur-
tcuur, en e trubuo que os uctores u desempeun es ut
puru entender en que meddu u usedud convocudu es gene-
rudoru de postvdud. A ver e descubeudo utuque u bunco
en !ombte: Catmen, nude se umentu por u utu de reus-
mo de us uccones (unu empeudu mpu dedcudumente us
munchus de sungre mentrus tene ugur e renetco troteo),
por su uusencu de seredud (os pocus dun sutos y brncos
de un sou u otro u mus no poder) o por su ubsoutu ncon-
nos en u suu. Ctru muneru de decr o que decumos unterormente:
u uctvdud de uctor consste, pues, en utender u os espectudores-
nvtudos.
28
Inds|a||on met|la, dr. lrunk Custor, prod. Voksbhne, Ae-
munu, 200l.
29
Veuse Ces Deeuze, C|nma 2. I|mage|emps, Mnut, lurs,
l985, pp. l65-202.
24
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
gruencu (dudo que, de un udo se ucuburon os curtuchos,
y de otro e us se boqueo, uno de os pocus termnu por
besur como goton u u mus guupu de os utucuntes).
30
Lxtru-
umente u usedud de u secuencu se vueve ngenudud,
nocencu y, de ugunu muneru, generosdud: todo eso se huce
por nudu. Ln un escenuro, os eectos son smures con unu
sou derencu: es mus pupube e goce de os uctores u tru-
buur en estu moda||dad |0d|ca. ustu con ver u eenco de
Custor, yu seu en e montue untes menconudo o en !ot|e
cuundo destruye uegremente grun purte de u escenogruu,
3l

puru convencerse de eo: e pucer en e escenuro contugu
u pubco en u suu.
A veces, u exucerbucon no comportu este curucter de u-
sedud obvu, n es tun extrovertdu. A contruro, e trubuo de
uctor es mus nterno, mus contendo y os eectos de eo no
son nmedutumente reconocbes. Ln estos cusos, e proposto
cumbu por competo. De o que se trutu entonces, es de pro-
vocur unu sensucon dsonunte en e espectudor, tu como e
estremecmento que no uu en generurse con u conuncon
de un uctor ucurcundo ternumente un trozo de curne en e
prosceno y unus uctrces u otro udo de escenuro pegundo
.($(1"),!+*("*3#$#1"2#"4#**,?"@!"#1+#"-,-#!+,"2#"&!"Macbe|h
drgdo por Serge Noye, e trubuo de os operudores esce-
ncos no purtcpu yu de cuetpo |0d|co sno de cuetpo d|so
nan|e.
32
9(" 2#4!3)3<!" !3#+I1)'#(!(" 2#" $(" 231,!(!)3(" 6" 2#$" 5,)#"
que proporconu eu en u muscu srve puru entender como
30
Itnom: Catmen, dr. }eun-Luc Codurd, prod. Antenne 2, lrun-
cu, l983.
3l
!otden, dr. lrunk Custor, prod. Voksbhne, Aemunu, 2007.
32
Macbe|h, dr. Serge Noye, prod. 1heutre de Chuton, lruncu,
l993.
25 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
unconu e dspostvo.
33
Lu dsonuncu suenu cuundo u un
eemento de estubdud se e uduntu un eemento de nestu-
bdud, cuundo u unu tendencu u orden y u u contencon (o
que Netzsche umuru o uponeo: us contnuus y ternus
curcus), se mezcu unu tendencu u desorden y u desbordu-
mento (o donsuco: os rreguures y renetcos gopes de
puos sobre os rees). Ln termnos de sensucon, se destruye
u estubdud de u percepcon. S e proposto de us tres pr-
merus modududes &'(%)*+#'+)%+,)-$'+1#'+5!/!."+#y |0d|co)
consstu en procurur producr conmocones, e proposto de
estu cuurtu tene mus que ver con e estremecmento.
34
Lu d-
sonuncu se expermentu como un desgurron, un vertgo o un
punco vouptuoso, mureu, uturde o ben embrugu.
L eempo dudo puru ustrur estu modudud puede evur
u pensur que se ucunzu e eecto ugencundo de unu certu
muneru e escenuro y que no concerne entonces en espec-
4)," ($" +*(=(C," ()+,*($?" @1" #$" ),!C&!+," 2#" 2,1" ())3,!#10" $(" 2#"
ucurcur y u de pegur, o que produo u dsonuncu. lero en
reudud, e cuerpo de uctor puede voverse u bundeu sobre
u cuu se expone u dsonuncu. uzus estu dnumcu tengu
que ver uunque de ormu menos pretencosu con u que
33
Veuse }eun-lrederc Chevuer, 1res entrudus en o trugco con-
temporuneo y un poco mus., Iducac|on Is|||ca, num. 3, ogotu,
Lnversdud Nuconu de Coombu, 2007, pp. 253-309.
34
Lu conmocon despertu un sentmento que se puede reconocer
y nombrur. A contruro, e estremecer es un proceso que mpcu u
mposbdud de ubcur un porque. Se trutu de sentmentos que sur-
gen u u pur que surgen otros, sn que se ogre expcur esos mutpes
surgmentos. Se detene u posbdud de curucterzuros. Veuse }eun-
lrederc Chevuer y Angees utstu, lnvestgucon en lroyecto 3:
provocur os sentdos, dur sentdo, en Co|oqu|o |n|etnac|ona| sobte e|
ges|o |ea|ta| con|empot5neo, %')*&Lscenoogu/lroyecto 3, Mexco,
2004, pp. 79-90.
26
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
se requeru otroru puru evur u cubo happen|ngs.
35
De unu u
otru muneru, e uctor se encuentru en unu stuucon extremu.
Regresemos de nuevo u testmono de luou 1orres:
Durunte os ensuyos, cuundo hubu que trubuur escenus en esu
modudud, ucostumbrubu egur mus tempruno y cuentur o mus
uerte que me ueru posbe porque e esuerzo sco y emoconu
requerdos eru eevudo. Ls u modudud que mus me compromete.
Ls tumben u mus compcudu: me exo mus, deuzo mus y por
o msmo rucuso mus. De pronto todo se vueve deseo de ogrur,
de demostrur.
36

Huy un rug buunce entre u rudcudud de u stuucon
en u cuu se encuentru e uctor y u humdud con u cuu
trutu de enocur e huber ogrudo estu rudcudud. L desguste
emoconu y sco puede ser tu que e uctor se cerru sobre
s msmo: o gozu o o sure soturumente. luru evtur eso, e
uctor necestu permunecer rug pese, ustumente, u que se
trute de un eercco de uerzu. lmportu que seu deb en este
sentdo, puru deurse utruvesur por uerzus sn contener n de-
tenerus. Y es probubemente estu combnucon de us uerzus
en uego y de u rugdud de cuerpo que us expone, o que
huce que este cuerpo se vuevu dsonunte.
Lstus cuutro prmerus modududes &'(%)*+# '+)%+,)-$'+,
co||d|ano, |0d|co y d|sonan|e) tenen un punto en comun:
,.#*(!" .,*" *#+3*,0" 6(" 1#(" #$" *#+3*," 2#" $(" 45&*()3<!0" 2#" $(" 4)-
con, de unu emocon o de unu deu. Ln este sentdo trubu-
un ueru de u representucon, mus ben, cudu unu consttuye
como unu espece de estrutegu puru restur u re u u puubru
35
Veuse Luurence ertrund-Doreuc, Iotdte sauvage: V|o|ence, d
pense e| sact dans |at| des annes 10S61066, Cumurd, lurs, 2004.
36
luou 1orres, op. c||., p. 27.
27 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
representucon y us estur en u puru presentucon. Ls
estu operucon, u prmeru vstu sustructvu, u que posbtu e
surgmento de unu dversdud de sensucones reues. Lu og-
cu uqu es muy smpe: s uno (pongumos e uctor) deu de m-
poner (pongumos sus uccones en tunto que representucones
de ugo) u otro (pongumos e espectudor), e segundo vueve u
tener entonces u posbdud de responder u estmuo estetco
de mutpes munerus. Como o escrbe Ces Deeuze, se
trutu de ubundonur os eementos estubes de u representucon
teutru puru que surun otros muterues, otrus munerus, otrus
posbdudes. Se trutu de posbtur otros surgmentos.
37
Lo
que se qutu u retrur e re de verbo representur, es u mpo-
scon de unu sou muneru de mrur hucu e escenuro. S un
uctor, u evuntur e bruzo, quere dur u entender que e es e
cuptun de un regmento turco, su gesto vue por e grudo m-
tur: e prmero es ntercumbube con e segundo. Reproducr
este mecunsmo de susttucon (e bruzo urrbu por u cudud
de cuptun turco) mpde que os espectudores hugun otru cosu
con este gesto que eero tu y como estu propuesto. Ln cum-
bo, u trubuur ueru de este mecunsmo, e escenuro ubre u
posbdud o us mutpes posbdudes de sentr. Ln Sh|p
|n a V|ev, por eempo, unu coreogruu de upones Hrosh
loke, cuundo unu buurnu se puru sobre unu su y estru e
bruzo, cudu personu en e pubco puede uprecur su uccon
de muneru derente: uno se conmoveru por u ternuru con u
cuu este movmento hu sdo eectuudo, mentrus otro se pre-
ocupuru por u enttud con u cuu e bruzo hu sdo evuntudo,
etc.
38
A am|notat u re-presentucon, se vueve u posbtur o
que e ubutmento sobre e ee unco de ntercumbo hubu
37
Ces Deeuze, Ln muneste de mons, op. c||., pp. 92-94.
38
Sh|p |n a V|ev, dr. Hrosh loke, prod. luppu 1uruhumuru, }u-
pon, 2002.
28
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
3-.,13=3$3+(2,>" .#*-3+#" %&#" 1#!1()3,!#1" 13!5&$(*#1" (:,*#!"
en e uctor, por certo, y uun mus en e espectudor.
m|notat, dce Deeuze, es pusur de u cueston
de loder que uno eerce sobre y contru otro u u
cueston de us potencududes: e poder de hucer o e po-
der creutvo de cudu uno. Lntonces, operur u umnorucon
mpcu upostur u que un retro en e escenuro un menos
pues posbte un p|us en u suu. Ln este sentdo, no m-
portu tunto cuunto se retru e uctor, sno cuunto se produce
en e espectudor, o ben: cuunto e espectudor produce. Y s
us modududes de '(%)*+#'+)%+,)-$'+, co||d|ano, |0d|co y
d|sonan|e purtcpun de estu deu de hucer un poco menos
puru que e otro tengu u posbdud de hucer un poco mus,
exste unu modudud en u cuu se rudcuzu estu upuestu.
Ahoru concerne u u presencu msmu de cuerpo. S umnorur
u representucon resde en qutur os eementos estubes que
vueven rgdo e ucontecer escenco e mpden que sus eec-
tos estetcos den en e bunco, umnorur u presencu de un
cuerpo consste en r cuzundo o que queduru de estubdud,
y por ende de mposcon, en un dspostvo presentuconu
sendo e pegro que u presencu pretendu ser unu totudud
y us perdu su curucter uguerudo.
39
uscur am|notat u pre-
sencu guumente responde u deseo de quedur utento u que
u vurucon no dee eu msmu de vurur, es decr que puse
eectvumente por nuevos cumnos sempre nesperudos.
40
Ln egt| Somn|a, de }eun Lumbert-\d, e uctor provsto
de unu escuundru se encuentru en e ondo de unu ubercu,
39
}eun-Luc Nuncy estudu estu posbdud y sus consecuencus en
Lu representuton nterdte jIa teptesen|ac|on ptoh|b|daj: }eun-Luc
Nuncy, u |ond des |mages, Cuee, lurs, 2003, pp. 57-99.
40
Ces Deeuze, Ln muneste de mons, op. c||., p. l26.
29 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
donde estu coocudu unu cumu.
4l
S quere ver sus movmen-
tos, e espectudor estu obgudo u sumergrse en e uguu con
1&" -/1)(*(0" 6" 2#C(*1#" $$#7(*" .,*" $(" 1#!1()3<!" 2#" :,+(-3#!+,"
que ucompuu os gestos de todos, de uctor como de os es-
pectudores. lero puede tumben, cubezu emergdu, escuchur
e texto que estu dunddo en u suu, y no ver nudu de uctor:
mru u muttud de membros y tubus que se mueven u u su-
.#*4)3#"2#$"(5&(?"@!"&!"-,!+(C#"+3+&$(2,"\ v| e| cotdeto sobte
|a mon|aa de S|on: poca||p|s|s 14.10"Y("Z[$:" 1&1+*(#" .(*-
cumente os cuerpos de u vstu de os espectudores: unos ur-
boes erectos en medo de us butucus, y en contnuu rotucon,
mpden u pubco dstngur os buurnes netumente.
42
luru
)($34)(*"#$"+*(=(C,"()+,*($"#!"#1+,1"2,1"#C#-.$,10"1#".&#2#"*#-
currr u u nocon de ptesenc|a en menot o de cuetpo am|no
tado. Le tocu u espectudor e pupe de buscur us presencus
en e escenuro. 1umben puede ovdurse de eus puru nvo-
ucrurse en otrus munerus de usstr u espectucuo. Con mus
curdud uun que en us modududes unterores, u presencu
de uctor uqu se vueve soo un eemento dentro de otros en
u composcon de espectucuo. Hu perddo eu todo curucter
de centro. L duto es de grun mportuncu: con u borruduru
y/o retro de cuerpo de uctor, os eementos de dspostvo
escenco estun puestos u msmo nve: no huy erurquu puru
ordenuros y tumpoco huy un eemento centru urededor de
cuu orgunzur os demus.
Ln certus puestus en escenu, e cuerpo no purece purtcpur
de nngunu de estus cnco modududes. Seu cuu seu u nutu-
ruezu de os movmentos eecutudos (ncuso en uusencu de
4l
egt| Somn|a, dr. }eun Lumbert-\d, prod. lestvu de Avgnon,
lruncu, 2005.
42
Ind |ch sah das |amm au| dem Betg Z|on: C||b. 14,1, dr. Vu
\, prod. Neuer 1unz, Aemunu, 20ll.
30
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
#$$,1X" (1K" ),-," $(" B,*-(" 2#" #C#)&+(*$,1" G),*#,5*/4)(-#!+#0"
cotdunumente, udcumente, etc.), e oo sgue nteresundo-
se soo por u pecuurdud de u presencu de estu personu
que tene en rente: en C|u||o Cesate de Custeucc, serun dos
hombres de edud uvunzudu, uno cus esqueetco y e otro bus-
tunte gordo.
43
Cbvumente, este tpo de pecuurdudes upure-
ce en cudu unu de us modududes nombrudus unterormente,
pero uqu cobru unu mportuncu tu que u dstncon entre
modududes deu de mportur. Se enocu u cuerpo en tunto
que cuetpo s|ngu|at. Su presencu mportu soo en tunto que
ptesenc|a s|ngu|at, seu o que seu o que este cuerpo hugu y
seu cuu seu u muneru como o huce.
Cuundo us sucede, s u termnur u uncon se preguntu u
os espectudores que ue o que uprecuron de os uctores, se
dedcurun eos u buscur os udetvos mus precsos puru des-
crbr o que curucterzubu u ptesenc|a s|ngu|at de tu o cuu
personu en e escenuro. No huburun tunto de us uccones
reuzudus, tumpoco de us dstntus munerus de eecuturus.
Suee pusur en puestus de teutro ama|eut o ben y pureceru
contrudctoro en montues con uctores sumumente genu-
es. Ln servdor recuerdu unu uncon orgunzudu por unu
2'. bengu en u cuu uno de os numeros consstu en un
=(3$#" ),*#,5*(4(2," ($" #1+3$," \,$$6],,2?" 9(" *#.*,2&))3<!" 2#"
movmentos duncstcos vstos en superproduccones mcus
de ombuy no tenu muyor nteres. Sn emburgo, u cudud
(unu reu rescuru) y u pecuurdud de us presencus (unu ru-
dcu ngenudud) de ugunus de us udoescentes nvoucrudus
u vovu e shov extremudumente conmovedor compu-
rube, en cuunto u sus eectos estetcos, u os trubuos proeso-
nues menconudos hustu uhoru.
43
C|u||o Cesate, dr. Romeo Custeucc, prod. Socetus Ruueo
Sunzo, ltuu, l998.
3l I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
A otro udo estu u mus que umosu conerencu que do
Antonn Artuud e l3 de enero l947 en e 1heutre du Veux
Coomber en lurs. Los testmonos de os espectudores (Ar-
thur Adumov, Andre reton, }eun luuhun, }eun-Lous urruut,
}eun Cocteuu, Andre Cde, etc.) que tuveron u oportundud
de presencur este ucto son eocuentes: nude eru cupuz de
descrbr o que ocurro y todos sueron de u uertemente es-
tremecdos. S se ee con un poco mus de utencon os repor-
tes, se entende que us mrudus hun sdo competumente utru-
pudus por u rudcu pecuurdud de u presencu en escenu de
Antonn Artuud puru ese entonces recen sudo de nueve
uos de encerro en e hosptu psquutrco de Rodez. Lstu
modudud, u de u ptesenc|a s|ngu|at, seru e como de u
presencu, su punto de exutucon muxmo.
Y termno este studo uudendo unu septmu y por uhoru
utmu modudud, unu modudud que uun mus que us unte-
*3,*#1" #1+/" B&#*+#-#!+#" $35(2(" (" #1.#)K4),1" ),!+#;+,1" 1,)3,-
cuturues en e entenddo de que dchos contextos tenen
3!:&#!)3(" 1,=*#" !&#1+*(1" -(!#*(1" 2#" 1#!+3*" 6" .#*)3=3*A?" @!"
eecto, exsten cusos en os que e bre dsrute de us pre-
sencus corporues, es decr u posbdud de uprecurus en
tunto que potencus no representutvus, se debe u que os
cuerpos son sobrerrepresentutvos. Lu preposcon sobre (en
sobrerrepresentutvos) no desgnu un exceso ursco como
eru e cuso con e cuetpo |0d|co. Ahoru, es debdo u hecho
de que us presencus son sobrerrepresentuconues que e pu-
bco ubundonu todu expectucon en cuunto u u dmenson
representuconu que estus presencus convocun. He uqu, sn
dudu, unu extruu dsposcon de pubco.
Lstu extruu dsposcon se deu observur durunte uncones
de dunzu cuscu en u lndu: puede ser unu uncon de hurutu
Nutyum, de luthuk, de luthuku, de Munpur, de luchpu-
d o de Cdss. Apenus empezun os nterpretes u buur, se
32
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
oyen susurros en us butucus: cudu uno estu hubundo con su
7#)3!," .(*(" ),!4*-(*" %&#" $,1" -,73-3#!+,1" ),**#1.,!2#!" ("
tu purte de u hstoru reutudu en e Mahabhata|a, e Rama
yana, us Ieyes de Man0 o ncuso en os Vedas. longumos,
por eempo, e epsodo donde Druupud es urrustrudu por os
cubeos unte u corte de Duryodhunu. luru humuru mus,
os guurdus recben u orden de desvestru. lero Druupud
estu buo u proteccon de lrshnu, quen mentrus uun u
teu de sur, provee mus teu. 1odos os espectudores cono-
cen en detue este epsodo de Mahabhata|a. Y unu vez que
'(!"),!4*-(2,"#!+*#"#$$,1"%&#"1#"+*(+("2#"#1+#"#.31,23,"G$,1"
susurros durun unos trentu segundos), u hstoru deu de n-
teresures por competo. Se ubsorben en u contempucon de
os movmentos.
@1" -/10" )(2(" &!," 2#" #1+,1" -,73-3#!+,1" #1+/" ),234)(2,>"
cuundo u buurnu ncnu su muno zquerdu trentu grudos
hucu urrbu y mru uternutvumente de cudu udo, todos su-
=#!"%&#"#1,"45&*("("^*(&.(23"#!B&*#)32("#;.$3)(!2,"("^&*-
yodhunu que e no tene nngun derecho sobre eu. lero u
nude en e pubco e mportu eso. Y tumpoco e mportu que,
despues de tu movmento, vengu ese otro. lorque u guu
que conocen u hstoru, os espectudores tumben se suben
de memoru u purtturu corporu de os buurnes. Como esos
obetos que tenemos en cusu desde huce tunto tempo que
nos ucostumbrumos y yu n os vemos, e pubco no perde
mus tempo en mrur o que se representu (u hstoru egen-
duru) o o que se reproduce (u purtturu de movmentos):
o representudo y o reproducdo se hun vueto trunspurentes
u o presentudo. Los espectudores se uegrun o usombrun por
u cudud de u presencu, es decr, uqu u grucu y u ugdud
de cuerpo.
Lso seru e modo de proceder de '(%)*+#2+3)%'+/!$'./+6
unu presencu que operu porque us expectutvus en cuunto
33 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
u u representucon estun sutsechus de untemuno. L cuetpo
2+3)%'+/!$'./+ se deu dsrutur por s soo ueru de todo
)<235," 45&*(+37,A?" ^#" '#)',0" $(1" ,=1#*7()3,!#1" '#)'(1" #!"
cuunto u os espectudores, se upcun tumben u os uctores: e
nterprete, u guu que su pubco, estu todo entero dedcudo
u u eecucon snguur de os movmentos y se ovdu por
competo de su porque representuconu.
Lstu modudud no se exportu n trusudu tun ucmente.
No huy que subestmur u dmenson hstorcu que u vu-
2(?"U$" !," #!+#!2#*" #$" .(.#$" %&#" C&#5(" $(" 1,=*#),234)()3<!"
en determnudu trudcon estetcu, y u trutur de construr un
nuevo codgo corporu supuestumente uduptudo u unu deter-
mnudu stuucon uctuu, no se ogru trunspurentur u repre-
sentucon. De hecho, cuundo se ntentu, pusu exuctumente
o opuesto: en vez de desupurecer, e codgo upustu y yu
no se puede ver nudu de u peromuncu en s. L codgo
se vueve opuco y obterunte: no deu que us mrudus o
utruvesen puru enocur o que estu detrus. No se puede ds-
rutur nudu de os movmentos de os operudores en escenu
porque estos movmentos estun tupudos por un dscurso que
pretende expcur cudu uno de eos.
44
L cuerpo se vueve
cuetpo d|scuts|vo.
S e '(%)*+#2+3)%'+/!$'./+ ucunzu su mte es decr,
deu de unconur cuundo se vueve cuetpo d|scuts|vo, de
guu muneru cudu unu de us otrus ses modududes posee sus
mtucones, sus bordes de dsunconumento. L cuetpo co
)%+,)-$'+ puede voverse cuetpo so|emne. L resgo que corre
e cuetpo co||d|ano es e de ser nudu mus un cuetpo bana|.
Demusudo demostrutvo, e cuetpo |0d|co se trunsormu en
cuetpo |ea|ta||s|a. L cuerpo que no ogru ucunzur u dsonun-
44
lor eempo en Oev| Maha|myam, dr. Muku Surubhu, prod.
1he Durpunu lerormng Croup, lndu, 2007.
34
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
cu upureceru pa|||co. Se surru de un cuetpo am|notado con
demusudo ormusmo porque se hubru vueto cuetpo con
cep|ua|. L cuetpo s|ngu|at ucmente deuru de ser tu puru
mostrurse con os rusgos de un umentube cuetpo ego||s|a.
A ucunzur estos mtes, us modududes deun de producr
eectos estetcos. L trubuo de uctor cesu de nteresur u es-
pectudor. Lno no sente nudu y por consecuencu se vueve
nderente u o que sucede en e escenuro. L teutro uburre.
.)$%.5%(6'0.*!"%#$7$.)$%.5%(6'0('!.,%#
Hubur de texto en e teutro de hoy es mus resgoso que hubur
de espectudor contemporuneo o de us uctuues munerus de
operur de uctor. Lu deu de texto se prestu u numerosus
conusones. Se punteun u veces dstncones competumen-
te noperuntes. Se pretende, por eempo, oponer un supuesto
teutro de texto u un untusmugorco teutro de mugen
45
y
con eso se ovdu por competo, por un udo, que e termno
|hea|ton" 1#" *#4#*#0" #+3-,$<53)(-#!+#0" ($" $&5(*" 2#12#" 2,!2#"
se ve y, por otro udo, u un ucontecer. Huce utu pues con-
+#;+&($3I(*"2#"!&#7,"$("*#:#;3<!?"@!"#1+#"1#!+32,"+($"7#I"7($5("
u penu repetro: os escenuros contemporuneos no recurren
necesurumente u unu ubuu drumutcu que representu perso-
!(C#1"#!"),!:3)+,?"L,*"#C#-.$,0"N2,!2#"#1+/!"$("'31+,*3("6"1&"
representucon cuundo Compt una pa|a en llea pata cavat m|
|umba de Rodrgo Curcu comenzu us: me ode que os pu-
dres even u os nos u restuuruntes y que os hos de putu de
sus nos deen en e puto u comdu cus sn tocur, se u meten
45
L drector runces Cver ly usu u menudo estu uberrunte ds-
tncon. Veuse Cver ly, drecton Avgnon, Ie Monde, l6 de ubr
de 20ll.
35 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
en u bocu, uegun y u escupen otru vez en e puto:
46
Ls unu
muneru de empezur muy derente de us prmerus neus de
Oesen|ace |mptev|s|o de Murvuux:
Ia escena es en |a casa de campo de| seot tgan|e, en |as cetca
n|as de Iat|s.
2(0#"%. (apenado): Lstoy desesperudo, m pobre muestro le-
dro: no se que hucer.
4#.,%0($'.20(8 Lh!, curuy, deeo pues! Su umentco me co-
rroe todo e buen humor!
2(0#"%.8 ue queres: Amo u u seortu Argunte mus de o
que nuncu he umudo: me veo en u vsperu de perderu, y no
%&3#*#1"%&#"-#"13#!+("(:3532,M
47

@$" 1#5&!2," #C#-.$," .(*+3)3.(" 2#$" ),!:3)+,_" #$" 2*(-(" #1+/"
unmudo por un |e|os: tene unu metu, un punto de egudu, un
2#1#!$()#"A(%&K"3-.*#731+,>"&!("4#1+("#!"',!,*"2#"$("V#`,-
rtu. Y es precsumente o que yu no tene ugur en e prmer
eempo y en un grun numero de puestus en escenu contem-
poruneus. Hoy en du, quen escrbe puru e teutro tomu con
)3#*+("$35#*#I("$(1"45&*(1",+*,*(")$/13)(1"2#$"58!#*,"+#(+*($>"#$"
23/$,5,"#!+*#".#*1,!(C#10"#$"!&2,"2#$"),!:3)+,0"1&"2#1#!$()#0"
u eccon de vdu, etc. Lus tomu con gerezu tumben por-
que e texto yu no estu necesurumente en e centro de gesto
escenco. Mus ben e texto se vueve uno de os eementos
que entrun o no entrun en uego en e ordenumento de
urteucto teutru.
46
Rodrgo Curcu, IH|s|o|te de Rona|d |e c|ovn de chez Mc
Oona|ds /a| ache| une pe||e 5 llea pout cteuset ma |ombe, e-
sunon, Les Sotures lntempests, 2003, p. 83.
47
Murvuux, Ie dnouemen| |mptvu, en 1h5|te comp|e|, Cu-
murd (leude), lurs, l949, p. 399.
36
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
Y es decsvo uqu e hecho de que no seu mprescndbe
que huyu texto en u escenu. lorque es este curucter opconu
2#$"#$#-#!+,"+#;+&($"$,"%&#"-,234)("$("B&!)3<!"2#$"+#;+,>"13"
no es obgutoro, recurrr u un texto responde entonces u unu
decson propu, u unu upuestu, u un proposto decson,
upuestu, proposto que, purudocumente, revuorzun u un-
con, o mus ben convene decr us uncones, de texto. Se
usu un texto porque, u usuro, se upuestu u que ugo pusuru
que no pusuru s no se usuru. Lu preguntu es entonces: que
produce e texto en un escenuro: Ls decr, de nuevo: cuues
son sus uncones uhoru:
Ln un encuentro que orgunzumos en 2007 ucercu de es-
tus preguntus, dos coegus, uno coreogruo (lrunk Mcheett)
y e otro edtor y ensuystu (lhppe Ce-Luprune) esbozu-
ron unu nteresunte propuestu: recurrr u un texto ensunchu,
decun, u cuntdud de mstero en e escenuro o ben ucre-
centu u opucdud de evento escenco, y por ende puede
egur u vover e ucontecer teutru mus proundo y mus ree-
vunte.
48
Lstu respuestu es nteresunte porque tomu en cuentu
y eso de muneru muy sut e hecho de que e texto no
es n un eemento centru n un eemento usudo. S eevu
e grudo de mstero o de opucdud, es combnudo con os
otros eementos que componen u escenu. De hecho, e texto
upurece uqu como cutuzudor de ugo yu presente: uumentur
u cuntdud de mstero o de opucdud supone que yu huy pre-
sente unu tendencu u mstero o ben u u opucdud.
Ls exuctumente u uncon que cumpe u ruse proyectudu
en u segundu purte de Sobte e| concep|o de tos|to en e| h|jo
de O|os, unu ruse que, mentrus se proyectu se trunsormu
ndscernbemente: e You ure my shepherd jIs|edes son
48
Veuse http://vvv.proyecto3.net/uctvdudes-teorcus-u-rede-
dor-de-u-terceru-noche-de-teutro-u93l9l8
37 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
m|s ovejasj se vueve, ugunos segundos despues, You ure
not my shepherd jIs|edes no son m|s ovejasj y vceversu. Sn
dudu, uqu u rrupcon de eemento textuu (en estu segundu
purte, os uctores no hun hubudo) reuerzu u umbgedud
de us sensucones expermentudus hustu ese momento por e
pubco. L texto uumentu u nestubdud de sentr y vueve
mus uerte u mpreson de nsegurdud que estu nestubdud
conevu.
Lste eecto uumentudor o cutuzudor de texto sobre e es-
cenuro tene sus propos tropsmos. Lnu ormu de resumr e
espectro de posbdudes que surgen consste en enocur os
dos extremos de este espectro. Ln servdor y Muttheu Meve
nos dedcumos u estu tureu recentemente. Lu hpotess eru
smpe. Lu evoco uhoru brevemente. lor un udo, estu e texto
%&#",.#*(".,*":(%&#,"6"2#1()#$#*()3<!?"V#"*#+3*(".(*(".#*-3+3*"
u espectudor entrur como en Ia 0|||ma c|n|a de Itapp de
Sumue eckett o |gu|en es|5 pot ||egat de }on losse. A
,+*,"$(2,"#1+/"#$"+#;+,"%&#",.#*(".,*"3!+#!134)()3<!"6"()#$#-
rucon: en M5qu|naHam|e| de Hener Mer, como en lnsu|
|os a| p0b||co de leter Hundke por ctur no os textos mus
recentes sno os mus conocdos, us puubrus empuun u
espectudor hucu deunte. De un udo, un |ex|o db|| y ugue-
rudo, u otro udo, un |ex|o |uet|e y eno hustu e exceso. A
concur este repuso, egubumos u unu preguntu sorprendente
que no supmos responder: no presenturu e poemu teutru
u dsocucon de u ndvduudud (tunto de Sueto-uctor
como de Sueto-espectudor):.
49
Ls tu vez de este udo que
huy que ndugur, pregunturse: como e yo se descompone,
49
}eun-lrederc Chevuer y Muttheu Meve, 1exto uerte/1exto
deb, Rev|s|a Co|omb|ana de |as t|es Iscn|cas, num. 4, Munzues,
20l0, p. 2l.
38
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
hucer un nventuro, mostrur como es.
50
A menos muchos
textos escrtos recentemente puru e teutro upuntun en estu
dreccon. Lnu obru de Vure Novurnu cuyo ttuo es yu evo-
cudor, \o soy, empezu us:
Lstus ueru de t. Yu no huy nude ueru de uguen. No huy nude sn
uguen. L espuco no estu ueru de t. Huy uguen sn nude. Nu-
de estu ueru de t. Yu no huy espuco u nteror de nudu. Yu no huy
espuco sn nudu. Lstus sn nudu. Yu no huy espuco sn nude. Lstus
sn nude. L espuco no estu u nteror de espuco. Nudu estu sn
e. Yu no huy espuco u nteror de espuco. Yu no huy nude
sn nude. No huy nudu sn t. No huy nudu u exteror de t. Yu no
huy nude en nudu. Nude estu en uguen. Nudu estu en uguen.
Nude es menos ueru de nudu que tu. Huy uguen dentro de t. Yu
nudu estu dentro de t. Lstus en uguen. (Yu no huy nude.)
5l
Lste texto no temutzu un ucontecer escenco sno que o
utruvesu con nterroguntes. S u preguntu puede ser que
somos y que hucemos uqu:, e recurrr u puubrus vueve
estu preguntu mus rudcu, mus vruentu, mus neudbe.
Novurnu uudu que no es u composcon de personu-
e, sno u descomposcon de u personu, u descompos-
con de hombre o que se huce sobre e escenuro.
52
lero
e texto no cuestonu e evento escenco, sno que nterro-
gu us sensucones que e espectudor expermentu u mrur
este evento. Ln este sentdo e |ex|optegun|a utruvesu
e escenuro: egu u u suu. C, mus exuctumente, s e texto
purece cuestonur e evento escenco es puru nterrogur mus u
ondo e sentr de espectudor o que de e se descompone
50
Veuse Ces Deeuze, L'epuse, en Sumue eckett, uad, M-
nut, lurs, l992, pp. 62-63.
5l
Vure Novurnu, /e su|s, l.C.L, lurs, l99l, pp. 7-l7.
52
Vure Novurnu, Ie |h5|te des pato|es, l.C.L, lurs, pp. 22, 24.
39 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
y recompone u sentr us. S e espectudor es personu, es
en tunto que ente que sente. lor eempo, en Ctuda. Vue||a
y vue||a. | pun|o. Chamuscada, u espece de subttuos pro-
yectudos mentrus un udoescente du un testmono de su vdu
en uno de os burros pobres de uenos Ares no propone unu
exuctu truduccon de testmono sno que se dedcu u poner
en dudu u uutentcdud de dcho testmono.
53
lero u ronu
%&#"1#"-(!34#1+("($$K"!,"),!)3#*!#"+(!+,"($"(2,$#1)#!+#"13!,"("
u posturu que udoptu e pubco puru escuchur este tpo de re-
uto (pedud, penu, conmserucon, puternusmo). L cnsmo
de os subttuos suenu como unu umudu o ben unu provo-
cucon u or este testmono de otru muneru, probubemente
-#!,1"1&.#*4)3($?"
He uqu un tropsmo recen upurecdo que, u querer eno-
cur u purtturu de uccones eecutudus por os uctores como
un texto, ncuso como u Nuevu lormu de texto puru e teutro,
se desutende totumente. Ls posbe, en eecto, que u vuetu
2#"+&#*)("1#`($(2("($"),-#!I(*"#1+("*#:#;3<!"G#$"#1.#)+(2,*"
egu u prncpo) se ucompue de otru vuetu de tuercu mus,
estu vez en cuunto u texto. Y querer suvur u todu costu e
texto como propedud excusvu de escenuro soo srve puru
cegur u vstu. S otroru e texto untecedu u ucontecer escen-
co (ncuso eru e punto de purtdu de este ucontecer), no seru
ubsurdo convenr uhoru que u cronoogu hu probubemen-
te surdo un cumbo rudcu: hoy en du u o que se upuntu,
!"#$"%, es u u produccon textuu de espectudor. Lste |ex|o
ptopues|a no vene untes sno despues, y no es e punto de
purtdu sno e punto de egudu.
53
Ctuda. Vue||a y vue||a. | pun|o. Chamuscada, dr. Rodrgo Cur-
cu, prod. lestvu de Avgnon, lruncu, 2007.
40
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
Ln trubuo que un servdor orgunzo con estuduntes de
u muestru en 1eutro y Artes Vvus de u Lnversdud Nuco-
nu de Coombu no nvoucrubu unu grun cuntdud de texto:
u ecturu de un pusue de I| mago de V|ena de Sergo lto
(pusue cuyu dmenson ubsurdu eru mus que obvu), ugunus
preguntus de curucter ntmo que uctrces susurrubun u odo
de os espectudores y un pur de purruos con tonudud roncu
sucudos de 2666"2#"a,=#*+,"\,$(`,?"@!"4!0"'(=K("-&6".,),"
texto y cuundo hubu, se usubu puru conundr, compezur
o cuestonur. Crun purte de tempo no hubu puubrus, n d-
chus n proyectudus. lero u us pocus horus de presenturse por
prmeru vez, este trubuo yu estubu ucompuudo de un texto
(4*-(+37,0"$(*5,0"2#+($$(2,0".#*1,!($?"@1+#"+#;+,"'(=K("132,"#1-
crto por un espectudor u sur de u uncon y coocudo en
nternet dos dus despues.
1odo purecu progrumudo por e uzur. L mercoes 28 de ubr de
20l0 me nvturon u presentur un documentu sobre Yves len
en e Centro Curcu Murquez de ogotu. Hube sobre u revou-
con uzu, sobre os orgenes de pet|otmance, de body at|, de us
nstuucones, de vuco como terrtoro de u provocucon. A du
sguente, en e msmo sto, hube sobre lnu uusch, u proposto
de du nternuconu de u dunzu. Hube sobre u dunzu teutro, u
repetcon, us reucones entre us mugenes en movmento gru-
budus y us mugenes en movmento en vvo, rrepetbes. Lnus
horus mus turde, estubu en u Lnversdud Nuconu de Coombu,
presencundo e Luborutoro de u muestru lnterdscpnuru en
1eutro y Artes Vvus, buo u dreccon de }eun-lrederc Chevuer.
L crcuo comenzubu u cerrurse y vovu u ubrrse. No pensubu
)3+(*"-31"2,1"#;.#*3#!)3(1"(&+,=3,5*/4)(1".*#73(1?"L#*,"$,"13#!+,0"
no se puede guurdur dstuncu en unu uventuru como u que vv e
ueves 29 de ubr u us ses y trentu de u turde en e suon 209 de
#234)3,"2#"^31#`,"S*/4),?"P"!,"1#".&#2#".,*%&#"#$"+*(=(C,"-31-,"
nvtubu u un vue u truves de u percepcon y de os nstntos en
4l I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
os que nosotros, os espectudores, estubumos nvoucrudos, mus
uu de u smpe experencu ruconu.
jqu| Sandto Rometo Rey, qu|en esct|b|o es|e |ex|o, hace un
m|nuc|oso y ex|enso tecuen|o de |os d||eten|es acon|ec|m|en|os
que compon|an e| mon|aje.j
A egur u cusu, humedo, buudo en recuerdos y en os restos
de u uvu, me d cuentu de que e trubuo (e trubuo:) que
ucububu de ver se umubu Ia me|anco||a se nu|te de su ptop|a
|mpo|enc|a. Lntonces entend o que me pusubu. Lntend por que
hubu sudo huyendo, cus sn despedrme de nude, con Yves
len y lnu uusch y }eun-lrederc Chevuer entre pecho y es-
pudu. Lntend que s, que curo, que u meuncou se nutre de su
.*,.3("3-.,+#!)3("6"6,"'(=K("132,"7K)+3-("2#"&!("(5*#13<!":(-
grunte de pusudo, de unu sensucon demusudo proundu, donde
se me cruzuron os cubes de u memoru y me sent ugotudo,
munqu sn bruzos y sn pernus, entend y ucepte como este tpo
de urbtruredudes urtstcus pueden ser ncomodus puru u grun
muyoru, comprend por que us evtumos y, u msmo tempo, us
podemos vuorur sn reservus, porque s, porque son vues hucu
e dero de us sombrus, hucu os besos robudos y os umores
ocos, son pezus ructues de horror y de u dchu, de us cuues
sumos urosos, uego de sumergrnos, sn escuundru. Lnu horu
despues, trus u hudu, egue u cusu y os tubos de uguu estu-
bun rotos. Hubu que umur u pomero. No me moesto que se
huberun roto os tubos de uguu de m upurtumento. Lru upenus
entendbe.
54
Ls nteresunte notur uqu que u prmeru purte de texto
1#" (1#-#C(" (" $," %&#" )($34)/=(-,1" 2#" B&!)3,!(-3#!+," 28=3$"
mentrus u segundu (u purtr de e crcuo comenzubu u ce-
54
He tendo que recortur bustunte e texto de Sundro Romero Rey.
Lu verson competu con e ttuo Lu meuncou se nutre de su propu
mpotencu 30/04/20l0 se encuentru en: http://bogotu.vve.n/bogs/
bogotu/un_urtcuo.php:d_bog=3630999&d_recurso=450020077
42
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
rrurse) se ucercu u o que umubumos un texto uerte. Lnu
ubre y deu pusur, u otru urmu y empuu. lero ueru de estos
dos purueos, e texto en u escenu y e texto de espectudor
purecen tener consstencus y propostos bustunte derentes.
L texto en e escenuro cuestonu o procuru ugudzur y proun-
dzur us preguntus umemosus ontoogcus que uno yu
tene. A cumbo, e texto de espectudor buscu exponer u ex-
perencu de uno, u veces expcur e sentdo o u uusencu de
sentdo que tene estu experencu y, en certos cusos, punteur
nuevus rutus puru u uccon de uno como personu.
As, cuundo se recurre u us puubrus en escenu, u uncon
de texto tende u nterrogur y poner en dudu, mentrus u de
texto producdo por e espectudor (cuundo e espectudor pro-
2&)#"&!"+#;+,X"),!131+#"#!".*,.,!#*"6"(4*-(*?"b!,"2#),!1+*&-
ye, otro reensumbu, uno demutpcu, otro hu. Lu derencu
de uncones esturu contendu en estu suerte de poesu que
Humet escrbe u Ceu:
lon en dudu que us estreus son de uego,
pon en dudu que e so gru,
pon en dudu u verdud msmu,
mus no dudes que te umo.
55
L pronombre-sueto tu perteneceru u texto en escenu
y esturu drgdo u espectudor: pon en dudu. L pronom-
bre yo se enuncuru desde e texto de espectudor, como
este yo umo unu nscrpcon de deseo en e presente.
55
\um Shukespeure, Ham|e|, ucto ll, escenu 2, truduccon de
uutor.
43 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
.)$#0%&,%#6.,'.1%#2(0$7$.)$.,'.1%#2(06#0%&,%#
L repuso por estus tres puubrus-perogruudus de teutro (es-
pectudor, uctor y texto) no esbozu unu curtogruu tun curu n
tun ntdu de ucontecer escenco contemporuneo. Sn dudu,
huru utu desurrour toduvu mucho mus os vncuos ogcos
y unconues entre cudu uno de estos termnos entender
con mus detue e modo de operur de trunguo que eos |n
$"% conormun. Segurumente tumben seru necesuro n-
)$&3*"#1+(1"+*#1"!,)3,!#1"#!"#$"-(*),"2#"&!("*#:#;3<!"-/1"5#-
neru ucercu de gesto teutru: no hemos menconudo u drec-
tor de escenu, tumpoco u resto de os urtstus que o uyudun
puru concebr prmero y uego construr un montue teutru:
escenogruo, vestuurstu, umnudor, muscuzudor, vdeous-
tu, etc. He uqu ugunus que restun exhuustvdud u unuss.
lero e verdudero tuon de Aques de este estudo de es-
pectudor, e uctor y e texto rudcu en otru purte, en unu pos-
be contrudccon entre u hpotess mpctu en este estudo
(puru que uncone e teutro u todu potencu huy que deur de
4C(*"2#"(!+#-(!,"1&1"B&!)3,!#1X"6"$("1#*3#"2#",=1#*7()3,!#1"("
$(1"%&#"4!($-#!+#"1#"$$#5(>"#$"#B#)+,"2#$"+#;+,","2#")(2("&!("
de us modududes uctorues sobre e espectudor, ncuso e
eecto de u egudu de espectudor u teutro pueden sonur u
B&!)3,!#1"=(1+(!+#"4C(2(1?"NT<-,"),!)3$3(*".&#10"$("(.#*+&*("
*#373!23)(2("G1&")(*/)+#*"!,".*#2#)3=$#X"),!"$("(4*-()3<!"2#"
que exste unu reucon (predecbe) entre, por un udo, u mu-
neru con u cuu estu construdo e ucontecer escenco y, por
otro udo, os eectos expermentudos por os espectudores:
Como conugur u necesdud de o mprevsbe dentro de un
mecunsmo que pureceru ser prevsbe en cuunto u os eec-
tos que produce, o, por o menos, en cuunto u u muneru de
producr estos eectos: L probemu es tunto mus compcudo
de resover en u meddu en que hoy en du y o recuerdu
44
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
),!"(5&2#I("Q()%&#1"a(!)3c*#A"H$("#4)()3("#1+8+3)("135!34)("
$("#4)()3("2#"$("1&1.#!13<!"2#"+,2("*#$()3<!"23*#)+("#!+*#"$("
produccon de us ormus de urte y u produccon de un eecto
determnudo sobre un pubco determnudo.
56
De hecho, s
(',*(" $(1" (*+#1" 1#" 7&#$7#!" ),!73!)#!+#1" G($)(!I(!" )3#*+(" #4-
cucu estetcu), es precsumente porque no buscun convencer
(mponer tu o cuu eecto estetco).
Lu contrudccon suenu uporetcu. Sn emburgo, un eemen-
to de respuestu upureco u comenzo de este unuss, con u
nteresunte coneson de Rodrgo Curcu. L drector de escenu
espuo decu: Ls unu utopu necesuru puru segur trubuundo
pensur que uno puede hucer ugo . u pubco.
57
Ls decr:
surte eectos e hecho de creer que se surtrun eectos men-
trus, en reudud, no se surten tu y como se puneo. L ucto de
uco de purte de urtstu escenco resde en e suber que
os eectos deudos desde u escenu (en e tempo de os ensu-
yos) son dstntos de os eectos que se producen en reudud en
cudu espectudor (en e tempo de u presentucon teutru). Y he
uqu unu utopu necesuru porque huce utu pensur u cons-
truccon de evento escenco en termnos de eectos estetcos
producdos en e espectudor. Ls u muneru que tenemos, hoy,
de dstngur que eementos se escogen puru componer unu es-
cenu. Y es tumben necesuro que seu unu utopu y que se
ubque como tu porque de otru muneru e teutro se voveru
otru vez unu muqunuru de mposcon sn nngunu pertnencu
urtstcu. S e drector de escenu, o ben e uctor creyeru que o
que e deo producr es o que, de verdud, se produce, su trubu-
o deuru ensegudu de producr eectos u mposcon suee
ser contruproducente. Ln otros termnos, e urtstu necestu
56
}ucques Runcre, Ie spec|a|eut emanc|p, Lu lubrque, lurs,
2008, p. 6l.
57
Rodrgo Curcu, 1eutro puru resstr, op. c||., p. ll0.
45 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
ser conscente de o erroneo de su ntencon, de curucter uso-
ro de eu. Ls con estu condcon que, en e ucontecer teutru,
se ubren e tempo y e espuco u o mprevsbe y o nesperudo
y que estu dobe uperturu se vueve unu zonu espuco-temporu
de uctvdud de espectudor.
lero decr eso tumpoco resueve por competo u uporu.
Mus ben, huce upurecer unu nuevu contrudccon. Ln eecto,
se recuerdu que Rodrgo Curcu entende muneur u os espec-
tudores de tu ormu que drun su mrudu u donde, durunte
todo e du, no hun querdo mrur. L drector de escenu trubuu
con u uson de que conseguru hucer que os espectudores
mren hucu donde no querun. Ahoru ben, se hu menconudo
e hecho de que e espectudor eru unu suerte de huesped que
srve puru ser servdo. Se hu precsudo tumben que, unu vez
que huyu sdo ucogdo y que se e huyu dudo un ugur desde
#$" )&($" 1,1+#!#*" #!" ),!4(!I(" 1&" -3*(2(0" #$" 1#*73*$," 3-.$3)("
exgre un poco mus. ue e espectudor se sentu ben puru
sentr uctu que sentu o que no queru sentr. lero eso no
=(1+(?"@1+("#;.$3)()3<!"!,"#1"1&4)3#!+#".(*("*#2&)3*"#$"+(-(`,"
de u contrudccon: por un udo, se srve u espectudor y, por
otro, se e pde hucer exac|amen|e o que no quere.
lero estumos en e entenddo de que e udverbo exuctu-
mente es utopco es unu utopu necesuru. Y u|opos
135!34)("13!"H+,.,1J0"13!"$&5(*?"@1"2#)3*>"$("2#+#*-3!()3<!"2#"
curvur u mrudu es unu ntencon que no upuntu u nngun u-
gur determnudo. Ls decr toduvu: se quere que e espectudor
queru querer mrur hucu donde no queru sn suber con cer-
tezu donde estu ese ugur que no queru mrur. Lu operucon
es u-topcu en este sentdo: upuntu hucu un ugur sn ugur. Y
dcho eso, se resueve purte de u contrudccon. Lu ntencon
de curvur u mrudu no preestubece nudu dudo, yu que, en
reudud, no se sube en que dreccon curvuru. No se tene
us coordenudus de topos. Y u mposbdud de upuntur en
46
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
dreccon de ugur reu qutu u gesto teutru contemporuneo
o que huberu poddo entenderse u prmeru vstu como unu
mposcon. Ls porque e exuctumente uu que o demus se
puede. No se obgu u espectudor u hucer o que no quere
porque no se sube exuctumente que es o que no quere.
De hecho, numerosos son os espectudores de Rodrgo Curcu
que, eos de sentrse obgudos contru su vountud, dsrutun
penumente sus puestus en escenu: no expermentun sur-
mento sno pucer y ubo. Ln servdor es de eos.
Ls que u contrudccon se resueve en u pructcu: u uncu
muneru que tene e drector escenco de uproxmurse u este
ugur de cuu no tene us coordenudus exuctus es voverse
espectudor. Y eso s tene ugur. Se hu ctudo vurus veces u
drector de escenu Romeo Custeucc. Ahoru eumos o que e
unotu despues de huber presencudo e ensuyo de unu de sus
obrus otro texto de espectudor entonces:
Durunte e prmer ensuyo de C|u||o Cesate, cuundo u puncurtu
(con e texto: eso no es un uctor) buu sobre e cuerpo de Crs-
tunu, ore u esconddus. Huy ugo nexpresube, ugo que vueve
estu pequeu ruse unu ruse curgudu de unu uerzu sobrehumunu,
muy trste, y con unu proundu verdud que, sn emburgo, no se
#!+3#!2#?"T,-,"&!("1#!1()3<!"4!($"2#"+,2("$("'&-(!32(20"1,$(0"
rente u os menuros, con su pobre nstrumento, unco y conuso,
competumente nut: u puubru.
58
Aqu se puede usur us dstntus nocones que propusmos
en cuunto u uctor, u espectudor y u texto. L cuerpo de Crs-
tunu unconu prmero como cuetpo s|ngu|at y, yu cuberto
por u puncurtu, como cuetpo am|notado. L espectudor (Cus-
58
Romeo Custeucc, Ies p|et|ns de |a ma||ete, esunon, Les
Sotures lntempests, 200l, p. 97.
47 I| |ea|to hoy }eun-lrederc Chevuer
teucc) expermentu unu sensucon (oru pues) y uego trutu
de dur u esu sensucon un sentdo (hubu de unu sensucon
4!($"2#"+,2("$("'&-(!32(2JX?"@$"+#;+,"#!"#1)#!("G$(".(!)(*+("
que dce eso no es un uctor) vueve mus oscuru u experen-
cu e, ncuso uqu, u preguntu que sostene, combnudu con
e cuerpo snguur, generu ugo de dsonuncu. De hecho, mus
udeunte en sus unotucones (es decr, otru vez, en e texto de
espectudor), Custeucc expcu de estu muneru e porque de
su repentno unto.
He uqu o que utubu u este presente unuss: s exsten vu-
rus modududes uctorues y dstntus nuturuezus de textos, huy
tumben derentes tpos de espectudores, o por o menos, dos:
e at||s|aespec|adot y e espec|adotat||s|a?"@$".*3-#*,"-,234)("
u escenu hustu yu no querer hucero, porque, sgue Custeucc,
se ucunzo unu suerte de supremucu de u experencu
59
sen-
soru. L at||s|aespec|adot" -,234)(" #$" (),!+#)3-3#!+," +#(+*($"
hustu no querer mus que sentr. lorque oro y su unto ue
K!+3-,"G1#"+&7,"%&#"#1),!2#*X0"6("!,"!#)#13+("-,234)(*"$("#1-
cenu. Y u sumergrse u su vez en estu experencu sensoru,
e segundo espectudor, es decr e espec|adotat||s|a, empezu
u reconsderur (dur sentdo u) su propu exstencu. Ls Sundro
Romero Rey, espectudor pues, quen, u presencur u uncon
curvu su mrudu, u curvu urtstcumente. Ls e quen, u curvuru
us se vueve, de certu muneru, urtstu de su vdu recorde-
-,1"$("3**&.)3<!"4!($"2#$".$,-#*,"#!"1&")(1(A?"@1"+(-=38!"$("
espectudoru de M5qu|naHam|e| que decde nventur nuevus
ormus de comporturse con sus hos.
L mte (en e sentdo de us mutemutcus) u cuu tende
e at||s|aespec|adot es voverse puro espectudor (porque yu
!,"'(6"!(2("%&#"-,234)(*"#!"$("#1)#!(X?"@$"$K-3+#"($")&($"1#"
ucercu e espec|adotat||s|a consste en ubundonur u uncon
59
ldem.
48
Cuadetnos de Insayo 1ea|ta|
I| |ea|to hoy:
una ||po|og|a pos|b|e
se termno de mprmr en octubre de 20ll
en os tueres de Cset Suntugo, S. A. de C. V.
L cududo de u edcon estuvo u curgo
de,Letcu Curcu Lrrzu, e uutor y Hugo \rth.
lormucon y dseo, Cud Conzuez Sugudo.
L dseo edtoru es de }ose ernecheu lturrugu.
L true constu de 2 000 eempures.
correndo puru voverse yu e creudor de su vdu. lero nuncu
se ucunzu por competo estos dos mtes. Son tendencus,
unces, reues por certo, entre contempucon y uccon.
C
omo unu ormu de estmuur e pensumento crtco
y teorco en torno u enomeno teutru, desde 2005,
e Centro de lnvestgucon 1eutru Rodoo Lsg (!"#$%&
"'()) y !"#$%&'%(")$*%+',-#)"%.'/-0"1"%&'%2'")3$4%convo-
cun uo con uo u lremo de Lnsuyo 1eutru. A purtr de
20l0 y con u purtcpucon de 53)'6*%+',-#)"%&'%7"#%53)'#%
8#091-0"#%de Lspuu4%e lremo udquro curucter nternu-
conu u ubrrse u u purtcpucon de escrtores de cuu-
quer purte de mundo y u pubcur os ensuyos gunudores
de muneru smutuneu en Mexco y Lspuu.
L ensuyo gunudor en estu emson de lremo, !"#$%&$'(#
)(*+#,-&#$./("(01&#/(2.3"%4!"#$!"%&#'()&!"#!#*'#+,!-!.$/-
soo runces }eun-lrederc Chevuer, presentu unu nte-
resunte y orgnu revson sobre us uncones que en u
uctuudud cumpen os tres prncpues eementos u os
que suee reerrse cuundo se hubu de enomeno teutru:
e uctor, e texto y e espectudor, comenzundo por este
dudu u crecente mportuncu que tene en e teutro hoy.
!"#$%&'()('*+, -."/#00*"'! #*(0"%/! .$)*)12,3! *)'%)$)42,! -!
teutro u nve muestru y es doctor por u Lnversdud de
u Sorbonne Nouvee (lurs). Hu reuzudo montues en
lruncu, Mexco, Lcuudor, Lruguuy, Lspuu y u lndu. Hu
mpurtdo cuses en dversus nsttucones de Mexco, entre
eus u lucutud de losou y Letrus de u %')*+ Ls proe-
sor nvtudo en u Lnversdud Nuconu de Coombu y u
Lnversdud de }uduvpur en lndu. Sus ensuyos mus recen-
tes, pubcudos en Mexco, lruncu, lndu, ltuu, egcu,
Cunudu y Coombu, buscun pensur u postvdud de un
teutro ueru de murco de u representucon y de drumu.
Y PRODUCCIONES
ESCNICAS Y CINEMATOGRFICAS, A. C.
EDICIONES

S-ar putea să vă placă și