Sunteți pe pagina 1din 374

Prologo del Au&or al po Le Sor,

felfea
; e x

a r f i (

!
e a e n

T
e

er av

'
O I

pfl 1 P P ^ p <i * * > y P Igfe ^safyj muy acabados inttrmentos quepara exercitarlo tga,muy po co le aprouech para el exercicio del, ino tiene materia en que exercitarlos. Porque aunque efl'o fe requiera,como cofa muy necearia,y principal, pero no abafta,ni esmenosneceTariala ma teria en que ha de obrar,que los inflru mentos y arte con que lo ha de obrar, C o m o fe podra poner claro exemplo en todos los officios, y particularmen te en el aurifice, opl atero: A l qual poco aprouecharia fer muy fabio en la lauor de oro,o plata,y dems metales , y tener gran abundancia,de buriles,fin~ z e l e s , y dems iilrumentos del arte, muy cabales,y perfecTx>s,fino tuuieTc metal en que los exercitar, conforme al arte que d ello ti ene, Y de aqui es lo que dezia elgr Protagoras,que elarr
e r t

Prologo te fin el exercicio, y el exercicio fin el A r t e no fon de prouecho alguno, y j tos de muy grande:porque el vno ayu da al otro,y es ayudado del.La grammatica, o arte de qualquier lengua , fi bien fe entiende, fblamente es infirarcento para entenderla, y faberla bien hablar,efcreuir y pronciar .ordenado las partes dla oracin, o platica, mas no es la materia de que fe compone la tal o r a d o , Y poco aprouecha tenerla grammatica de alguna lengua, y faber el Arte della, aunque fea muy acabada y entramete, fino fe tuuieTe copia y abundancia devocablos,qeslamateriaque el Arte enfea ordenar y difponer por concierto,y orden,conforme a fus reglas y preceptos,paraque la platica, o rozonamiento fea congruo, y perfelo,y enel no aya barbarigmos ni folicifmos, ni otra alguna improp i e d a d , fino que todo, imperfection, y incongruydad fe delierre,y eche de lia, y quede reta y perfectamente ordenada por el Arte:que es infirumto ordenado para efto,Yafsi defpues que (mediante el fauor diurno) he orden*

A l lcW." co y compuefto la grammatica, o arte dla lengua general de los reynos, y prouincias del P e r , lo menos mal q he podido,de la mtfma manera me pa receferneceTario poner el vocabulario de los nombres, verbos , y dems partes de la oraci,para que el arte fea perfecto ,y tenga materia en que fus ca nones y preceptos f emple, paraqe afsi el deTeofo de faber la lengua ,con facilidad la pueda aprender , D e dos cofas quiero aduertir principalmente aquialos facerdotes. q han deferios miniflxos del eugelio,para quien eta obrezilla principal, y particularmente fe haze,enlasquales fem puede dar credito,como a perfona cj por larga experiencia las he alcancado.para q por ellas fe animen a tomar a pechos el aprender cfta lengua. La primera,q es fcil afsip?.rael aprenderla, como para el pronunciarla, porque las cofas que hazen difficultofas vna legua fon, L a equiuocaci de los trminos della, qsie es.vn termino ignificar muchas cofas La pronunciacin afpera de mu chas letras confonantes juntas, c que
1

Prologo fe cfcriue, o pronunciarfe en la punta delalengua,o en la garganta. T o d o lo contrario d l o qual tiene efta lengua general de los indios del Peru,porque con fer muy abundante y copiofa de vocablos, tiene muy pocas equiuocaciones de trminos,Y en la pronuncia cion y manera de eferiuir es muy con forme a la nueftra caftellana, q fe profiere,pronuncia,y eferiue como ella,y afsi fe aprender muy fcilmente. L o fegundojCJ fabida fe har conella entre los Indios de aquella tierra muygr fruc~to,y feruicio,a nueftro feor. P o r que puerto q ay en ella otras muchas lenguas particulares,que qua encada prouincia ay la uya, pero efta es la ge neral y entendida por toda la tierra, y mas vfada de los feores,y gente prin c i p a l , y d e muy gran parte de los demas Indios.Y nunca efta legua en los tiempos antiguos fue tan generalmen te vfada qua de todos, como el dia de o y , Porque co'la communicacion,tra o , y grangerias que al prefente tiene vnos con otros, y concurb en los pue blos de los chriftianos, y mercados de

Alle&or." llos,afsipara fus cohtractaciones, c o mo para el feruicio de los efpaoles, para entda'fe entre fi los de diuerfas prouincias,vfan deftageneral. A cuya caufa con ella el que la fupiere,por fer tan general,podra aprouechar mucho. Principalmente iendo los naturales gente tan dctil,y aparejada,pararefcebir nuefira fan&a fecatholica,que cierto lo es, y en nada repugna, y afsi fe pueden llamar infieles folo por igno rcia, Y fino fon chriftianos todos ha fa agora,no es porque no aya en ellos difpoficion a ferio, que cierto la ay, y "grande, fino porque no fe les ha predicado la fe,halapocos aos ha que fe ha empegado a hazer algn fru<k>,Aii tes,la principal predicacin que fe les hazia era, entender cada vno en fu proprio intereTe, con muy gran dao dla conferuacion, ycomjerlon de los I n d i o s , y infamia del nbre f i m o ifsimode IeuChrifto nueflxo feor, y del nombre chriftiano ,TantO q mucho s de los yndios harta agora tienen creydo,q chriftiano quiere d e z i r , R o bador,tnatador cruel &c. Porquevic
/

Prologo, do que los que tienen efre nombre,lbr* comunmente tan crueles, tan mentiro bs,tan carnales,t cobdiciofos,y bre uemente tan viciofos en todo genero de vicios con tan gran libertad, y foltura,y tan defuero;oncada,y ofadamte,tienen concebido en fus entdimi tos que IefuChrilo, de quien los chri lianos toma el nombre, les manda ha zer aquellas cofas.Porque como ellos tenan tanta obediencia a fas ydolos (que tenia por diofes)que nada hazi contra fus mandamientos . N o fe pueden perfuadir ni creer q con tanta ofadia,y libertad hagan ero los chriftianos,finlicencia ymandamiento del fe or cuyos criados dizen fer, D e todo lo qual,quaii grande infamia redunde en nuelro bu IefuChrifl:o,podra entender el que fuere medianamete chri Han,y tuuiere algn zelo a fu horra, Yaque elo parece que va fuera del Vocabulario dla lengua,y me he Cali do algo del propofito del, pero no del de lefu chrio,cuya horra yzelo dcii feraicio'meha hecho hazer lo vno, y hazedezir lo otro. Yparaj los rcligio

Al.leftor. fos, y facerdotes, zelofos de la honrra de la cafa del feor, entiendan que fu feor padefce muy gran detrimto en fuhorra,entre eftas gentes,y tiene necefsidad,quelos que fe precian defs criados buelan por ella, dando a entender a aquellas gentes por palabras, y lengua (pues tan fcilmente de o y mas elando en arte, y aui.endo d i c i o m r i o dellafepuede aprender)que los que biuen y hazlas obras dichas,fort chrilianos con folo nombre , Y enfeandoles juntamente con obras y bue exemplo (que es la principal predicacin) quales quiere IefuChrifto que fean iis criados, y los quehan de m e recer el nombre de chiftianos , Y afsi auiendo quien les de a entender efto, y miniftros para la predicaci del e g e l i o , fe reftaurara fu honrra, y har muy gran fruto en efta gente, y auerlos a auiendlengua para ello,La qal aurafplaziendo anueftro feor) fatuamente c efte arte y vocabulario,Y pa ra que los neuos,q ninguna noticia ni conofcimito tienen defta lengua, den de luego porf fa otro maeftro,fepued3

Prologo aprouechar en algo del,feha denotar, f L o primero, qu efte vocabulario va por elmifmo orden que eldel A n tonio de Nebria por el alphabet,di uidido en dos partes. En la primera va el romance primero,y luego lo que fignifica en la legua de los IndioSjpor que el que fabela d e E f p a a , y n o la dellos,feaproueche del. En lafegda al conrrario, primero fe pone la legua Indiana, y luego la Epaola, porque el q la fabe,y no la de efpaa, afsi m i f mo fe pueda aprouechar. L o fegundo fe ha de notar, que en e l verbo fe pone entera la primera per fona del Angular del prefente del indi catiuo, porque ella no fe forma , y las dems fe forman della, Y de la fegun da fe pone la vltima fyllaba,a la mane ra del del Antonio , Y aunque (como efta notado en el Arte)los verbos que ignificanlas obras de naturaleza, C o mofon,llouer, tronar,ferenar,amanccer. <3cc. Y los que fignikan las opera dones de cofas que no hablan, Como bn,gemir la trtola,cantar el paxaro, florecer el rbol, y los femejantes-en

Alle&or. efta lenguado fe acoftumbr tener pri mera ni fegunda perfona, fino fola ter cera. P e r o en el vocabulario a los tales verbos, doyles primera y fegunda perfna, por guardar en el vniformidad en todos, Y aun tambin porque fabidas eftas perbnas(como delavna fe forman, las dems) fcilmente fe fa ben, i^[Es lo tercero que fe ha de notar,qu quando alguna aftion tiene muchos verbos, o alguna cofa muchos nbres que la fignifican, fe ponen todos con efta disjun<?tion,o,Y comunmente fegunla ord local que los trminos tie nen,la tienen en la mejoria,que empre el mejor fe pone primero. ]"Afsimifmo feha de notar, qu qua de cada verbo dlos primitiuospuc los en el vocabulario fe pueden formar .otros muchos,yafsi mifmo dlos nombres fe facan verbos, y de los ver bos nombres.cforme alas reglas puc fias en el arte, en el capitulo fexto, Y por elb no fe ponen aqui, por eftar ya alli dadas reglas para ello. . tem fe ha de notar, que los Indios

Prologo Se aquellas prouincias,no todos pronuncian losmifmos trminos de vna manera (como efta notado enel arte) Y de aqui es que en el pronunciar,mu chas vezes vnos pronuncian vnas letras en los termlnos,y otros en los m i f mos pronuncian otras, Prncipalmen te en las que en alguna manera fymbo lizan, y fon femejtes en lapronciaci,Como ponjV^orjO^M.por.iijY p o r j e ^ p o ^ p . S ^ o r , c, y otras vezes por,x,La,h,vnas vezes la dex,como ( Y e m a ) por hiema, Orno por, homo, Oma,por homa,Amaota, por hamaota.&c,y afsi otros femejantes.Efte ad uertido el lctor,q enefte vocabulario (pues no puedo feguir en el eferiuir to as las diuerfidades dichas) figo-la mas comn. ^fltem ay en efte nueftro Vocabulario falta de muchos trminos, de arboles, de fcm!las,de fmtas,de aues, de pexes,de animales,deoficios,deinftmmentos dellos, de gneros de armas, diues*fidad de v e h d o s , de manjares, de las cofas de nueftra fanb fe, cntho lica^de ornamentos de yglefus, de ata

A l lector, tros de cafas,De diuerfidaddcvafijas, Y breuemente, carecen los Indios de todos los vocablos dlas cofas que no tenian ni fevfauan en aquellas tierras, como afsi mifmo nofotros no tenemos trminos de las que no ay en la nuelra y ay en otras. Y afsi como en tile cafo nofotros vfamos dlos termi nos proprios de las otras naciones pa ra fgnihear aquellas cofas, afsi ellos vfan de los nueftros , en la manera y forma que efla notado en el A r t e . t^Iten fe ponen muchas vezes en v e r bos(c la primera perfona) aduerbios para fignificar algas ac~tiones,los m i f mos aduerbios fe ha de aadir a las de mas perfonasen ambos nmeros en la conjugacin. <ff Tten como efla lengua(aque es vfa da y general por toda la tierra)no es natural en toda,como efla dicho,elan mezclados con los trminos della . y recebidos, y vfados ya generalmente quafi de todos, muchos trminos de prouinciasparticulares, dlos quales tbipgo yo algunos en el vocabula rio,porque afsi fe vfan ya commte.

A l Lector <5 [Entodo lo qual,tgo entdid aura muchos defectos, y taitas, Ruego al chriftiano lector q entide las difScul tades que el negocio tiene por tantas vias,yentiede que mi intencionas fer uir.a Dios nuelro feor c el pequeo caudal que tgo, y dar motiuo a otros mas ricos,le offrezcan mayor don, reciba ele pequeo feruicio, y y o perdn dlos yerros cometidos,y me ayude con fus oraciones. Vale.

Errores del vocabulariojCjcfc


han de emendar.
^Olf.$. p9i*l.v!tt,>cdc >5C.vxan,)ga,orsian {CM .p9 .i ,l >2 5,>Otlte,haymuy., fcga. haynin. foI^.ps.iJi^zj.COlTclCj guancor, o i g a , guanear, f o l . 5. p9<i.l.3L.t>onde af3ii3f sde,om3rfol. 7 -.p3.i.I .i5 ,)01tdC, cucmi,>'g3,<;ucn). fol*n .pa.i.l .24 .tiO!!dc.camaynin DgS>samaynin foI ,i7 -piSi.l .27 <'On)e c3tiyaiii t>!g3,^arica'yani, foUzo,p8.iIt,2o,Dondc,pucoy, >tg3. pu$cy. 'fo.i.p3,iI.ij. tondc,cancac ,Oga cau^ac, ,foLii ,pa ,i.l <24 ,t )0ndc, canqac,>g,>caucac fol;'}o,p3.i.l.-8.i50nde acchocca,t>ga.acch6ccfi'a. fol .42 .pa.i.lt .3 .t)Onde cipocani &ga, chotarini, fol 42 <pa .2 .i ,3 .oont>e cipoca s>ga-,chotarca. foI ^Spa.i .lt .ig .&OndejyfcayjSfidejguan. fd>.4 8.pa.i.!l.i9.&5dCjyfcanga ,D?ga jyfcayguanca fol449 paiiJ.ii .aade,o quilIaguaiHinayaniigui, fbU? o p8, 2 .l<2-9 - t>onde guaynat jUcupuni j&ig9 , guaynatucupuni, fol, ^.ps.iJ.y.BOJidCjCayani.&Tgajchayan f b l . 7,p9.l..,25,t>Olldc,toayac,tHga>t:otayac foUly.pa 2 t, 8vDonde,totora.,o'<53 matara.. ' f0lv624p3.i>!.i8^0lldc,qiiimian,t>?'g9=qiiirnlani, fo !.72 .pa<i.I.io,OOHdc cliayani &!g3,chani, foI .72 ,pa ,2 ,l ,29 ,501!de,tina,{)!ga tiana, f o ! . 7 ^ p 9 , 2 . I t . 2 3 , 6 o n d C j l o m r ! i o ) g a tacpfci, foI ,7 74 ' a,i.U '.l6 .&ondC;Caiii >tga, canini. foU8 .7 -pa -2 .I -i7 .conde 'ventTc,afde,tciicr. foI-9 6,p3,i,I.n,)0!jdc^apac,biS9;capac,
; : : > 1 3 ; > J ; < ; ; ; ; ; ; ; J ; s J ;

L a confesin general.
muyera" peccadoi^me ceftoflb g o todos ma peccados,a j^os^ya fart cta Z P s r a t a f a n e d o m i n g o , y 3 to* dos los fsncwsjY padreque f?e p e c c a rio iiwcbo.cnmfiS peinar-en ma I?sbar,l?a3 blando en v a n o , comiendo y beuendo e s manado jnaobiandonycndo.ba^do b r la oe otros^andando en b3dC;.|tsg8ijdo,f'ur do/tfdo n e g l i g e n t e y perejofo en bt obiar, ^oitantOjOetodoseliOgnispcccados^ne p c f a . y m e enjedare &eGS,yuo b o u e r e m a o sj p e t c a r / y m e g O j a e o i a f a n c t a abara vr gen^y madre o e ^ o s , y a todos los fanctos JKuegttena ^ospo m , y a v o s p a d r e r o * gttcys a o s poi i n y en (a nombre me 8b fblnays t>doe, 2imen,
; a V o 3 ;

La Confesion generronla;
lengua 1 ndana, oca ancha hochalliccmLappcdita/anfitaM f/S fta/anoDomngofia,llapa Diopa yananta^hfl chaytavllani. Cpdreclapas hochalliccayta vil llayqui. N anachdiallicurcarjmna llitia yuyaf ja/nana a! I icta rimafpa cacimnta rimaTpapas.yall pa micfpa,y3!lirpavpifapas,manaalliarurafpa< accifpa,accipayafpa,yanga porifpa,yanga pucllatpa ailica<f>ariiTngaypacquecllacfpa Chayraycoicay llapahochallicufcaynita lla'quipuni ,guanaflacnii ilpa.M anantachochailicufacchu, S eorafant JA ariatazquidiofpa mamanta liapadifpa yanmea guantac mochani, pay appodiosrura quenqdiicTa oca hochallicocpac raochapuangnpac , cam padre pas appodiospa randincac.hochali ccaymatita quifpi chi uay, Amen,
(

Vocabulario de
la lengua general dlos In.|4 dios del Pcrujlamada Qujchua.
Srtojlo&elacufatuo-"^ta^omai H aduerbo para llamar x y o x 53 a del q alia a otro ere maleficio. aa (O athac S a a nter/ecton bel que fe r e t a , h a , h a , S.ante.:. abarco retener el b a ! ? o . ama ?mas (ni.gui. 33 balancarfe aIguno_wp auani,pauangui S b a r c a , ftielat>e cirero oxca>o llnqua Sbarcado calcado cqiellaoxotaycJlqlicoe Sbarca, calcado &e madera aillu, o xota abarcar, cafl absacar marcanlgui. Sbarcar como tierra , mkllani.gui. abarraganado varn con foltera^f pas y c , ( o pas yacc S barrasanadaf?emb3 con folteroguayos y o c o guaynalcoc, abarraganad be cafado guchoc S b a r r a r como ala p a r e d .....chocani.gui. 33barrancarie el ganado, tfconi.gui.o .(txconi.gui. abarrancado el ganado, ; txcofea. Sbalar ___cmapayane 23 bailo ,0 abaltanga . , ;,- ,_cmapayac.a
}

f A j[\

%, ante, 30.
a b a t i r aba(3r,)5endo abafla--chlca, Sberg5car otencrvergn?a_ptncacuni,gui &bcrgocar a Otro pincay ticuchini.guis ^ b a t r bernbando. .tnichini.gui.nna (chini,gm rapi* Sbaxo raycuni.gui* 2lbar.3r ,pOz t>cfcendc. . %b&xamienta pfcendmento vraycna* Sbaysr otra cofa &e alio vra'ycuchini,gu 'SbasiiJcnto cncfta manera a b a j a r l o fobenzt'o Sbajiamenoaf! Sbeg . v vnncuy, o guancyrtj; abejera. vruncdypa guacin, - a catanga, 2)be;on/alfe abeja har.i a c H O , 2bq'arieo awe 2?beirtitra fcelo cerrado - quidiafa, -Sbertura t>ela boca ., fmi quicharya. SHberturabeio que fel?sende_ chetlfca, o )racrfca* S b j r o hender a(T_ehe&angui,r<:rani.gui Sbertura&efelisdo __quichafca. 2}bell:ru5,aiie ffin, oxr, Sbejar^nfear ychachini.gu. Zfbe^anponcr coftuntoe ychachin,gui, Sbejarfijacoflumbarfeychani,guCys chacni.gui, Sbe5adoa __yach(ca, o yochachlca. SbcrtO , quicha'fca, o quicharayfea, Sblecofa. yach'fca 0 amata, .SSbilementc .Sbct3rjb.;5erable ychaehni.gui., Bbtarjcafabati'r , pincachini.gui, Sbfmo 2 g u a fin ojdo:i__ poyimco.
3 ; T ; } ; ;

S , ante* 5 . vrutieuy, o guancyi'0*' SbfponpO tauarro belfa fpece__l guaucdy* ( r o , vruncuy SbitOjvetfdttra pacha. S b f o / o l u m b i e buena , pacarifca. 2!btiiato.9!'0!hjmbja(!o &el:a_aili yachfca. SbtOjCOtinnluemala manlli yachfca. 33b ruado be ela ISfhftiioHV _^ychacimi.guiV SbfEiar a Otro ychachini.gui Zlbadarlo bur llmpochini.gui. o (UmpochanLgui. SblandacJura aT ._Uampofc. 3O0ar villapunt.gu o villapucuni. g u i . 23 boga d o , . _ villapucy 23bogaca enea manera v i l l a p u a n a , Zibogado be concejo _llaapac,vllapuc. Sbollar^o a b o l l o n a r - _ _ p caichi ni, g u i . abollonado con boi'oneff_pucrfca, o pucrit (chifea, abolladura .. picro. 23bOC!0 machacona, o pofquicona. SbomHsr . . chcnini.gui. abominar ,maldc5r> cani.gui, 53bon;:'t:abe cofa , chccnipac. Zibonjr c t i e m p o _ _ _ - o f s i a n c , o ociane. JSbonanca be tiempo . ofsafca. 'Jbonsr ve enfermedad alliyani.gui. 55bondar___ ymayoccngui. j^ibondob ytnayc cao* 33bndofo enmangares 21bo;idofsmenreaiT SbOirccer * chcnnKgui. -chccnipac. 5bo.recbk cofa 9 i\
+ /

B.ane,.
Zlboirecedot chccncoc,o cliccn*. abonarjualparr^mouer xlluni.gui.o (clluni.gui.

a b o n a d o enefla manera abortn Sboitadura,mal parto

xullfca, o (culliifca. xullfca.

2Bb?acar mcallani.gui. atuacadonombie , macallifca. Sbafar rpachini.gui. O ninayachini g u i . Sb.afarfe rpachicuni.gui. Sbenar &ar a beiter upiachini. gui. afaeuado,,barto be beuer vpiachifea, o (vpafca. abseuadero bebeftas ~. vpachina. Sbieuar * rcffachani.gui. _ tacflachafca, Sbeuadura conilla, o cuniculla. Sbzgo .. coicuni.gui. 53b20ar_ quichani.gui. 0 quia a b z r l a puerta. (charini.gui, 2 b t r f e l o que fe bien de. .i .chftani,gui. 5Sbofo Yerua efpnofa, . cxa. .quipponi.gui. S b j o c b a r vellido polqui, abuelo
;

abuelaa b u e l o fegundo a b u e l o bende arriba abuela bemt muger_ abuelo bemmuger-.


Sbuddanca

paya.

_aquilla. _ appoqui'n. . . _ pyay mchoy, o ccay. anchacamaco ymayca.

B.ante. ., ada barrio


a cada Cftfa guacin guacimpi, (guacintin.

SlcadaeatttOtt cchucchup, O euelmntn.' 21 cada ciudadT llata llaftapi, o Uaamtin. M cada lnage aylfo ayllonpi; o ayllntim H.cada varn I cari caripi, ocariiitin. S cada puertapungo pungppi, o pgontin. S cada p i f o maynayllap. Scaeficer . fmacay. Hcaefctmeuto^ .inacfca. Zlcaefcmcnto en mala parte Ecanaar agua poz caos - pinchara .gui. Scanales__ , pincha. acarralado piachafca. Scarrear parini gui. o aparicuni.gui. Scarrcat* trt0inaY5 ocla 5 ? a j 9 aymars (ni.gui. ZJea bonde yo e l t o y . ..cayp. Scabar Obza pchucani.gui. o vflni.gui. Scabar be vnr guunj.gui. 3 caro y chas 53catar bonrrar . ^_yupychani.gui. ScatamentoaTi , yupaychna.. Scatar enredado? . cuay cchani.gui. Scatar adelante aupa cuani.gui. O aupn (ricuni.gu. Scatar atrs qupa cuani.gui. o ricuni.gui. 2tcatar poi bateras partes .moyolla (ricuni. gui. o cauacachani. g u i . Sentar juntamente p&alla ricuni.gui. Scatar bebentro .vainita cuani.gui. 21 catar connderando , cuani.gui. 23catar abato vcncta ricuni.gui. Sclararo fufo chyani.gui. Scararlofercno ;._fsani.gui o xia* (ni.gui.
;

8 tf

3 . ante. <. -7-, vfsafca* SdaraconaiTi_ chuyani.gui. Sclararfe el a g u a tacquiani.gui. S e o da rfc^elnuar taquiafca. Scodado a c o g e r en cafa Srkogerfe Scometer pauapuni.gui. o pauani.gui. Sconieter faiteando .puani.gui. acompaar c:mi,gui, o caticachan^gui. acompaado* ctic catieachacoc. 23confc;ar imicuriugui. o cnacuni, g u i . Skcmtcccr, nacay. Scocear matcani.gui. o $aroni.gui, 23coceadoi haytacoc, o caroc acocear tirar cpjCv hayi.ani.gui. ohaytay (cachani.gui. 2fC0?darfe_. yyacunl.gui. o yuyarinigui., ZJcozdaryyani.gui. Scodar^&efperar a otro rceharichia (ni.gui.ricchachini.giii, S c o i d a r con Otro yyanacuni.gui. Mcozrer -..yarpani.gui, 23 cozro ., , .. yanapafca. S COa r - _ _ _ _ . _ , hmbichinigui. 2IcoTadO , , .humbichic. Scolarfccnlacama,-.cirini.gui. o ciris (cuni.gui. Scoftarfe fin fif muger guarmenac eiris (cuiii.gui Screcenta' .mirani.gui. o mirachini.gui. o yapachiiii.gui. 23 crecentado fer -. _ m i rach fca. vtcachini.gui. Zjcucai*. vtcachic,

21. ante. . %kitefrllari*e , - , ._ . Scdir chay'.gui o chayamnrii.gui. 'Malla pondc ella alguno . chaypi. Slcufar en f'uyjo: chitanlgu. SSlcufadOJ chacac, o chacacoc. Scuf'arfalfamente ~tmbatii,gui, ScilfacOttafft tumbaynirt. SScufadOl 3l! : tmbac, o tumbacoc. SIeacan, aguadero yacp,apac. Pifada,o agadn cuxpana. 2l?adon t>c pala -lampa. acepillar llacilani.gui, o llihxconi, g a i . o ilncuni.gi* acepilladuras - _ . 1 1 ad 1 afea. a c e p t a r l o piomctdo-. _huini.gui. Sceqtia . rarca. Sceqm'a pzucpal . haratafca rarca, S c e r c a aduerbo xifpalla.o ffpalia, o cays Scercaen-amoi (llampi. Scercarfeanchomuni.gui. o ifpamuni.gui. SIcej'tar chcani.gui, o cliayangui, 23certar en alguna cofa chayani.gui. a c e r t a r e n alguna manera . chayani.gui. acetre . . _ _ . machina. 3ce50,0 bole50 . haymuy. SiCi'calsr llnconi.gui, o lli'pichi (ngui. Hccalado ; lloncofca. 23comar perro cauichini.gui,SfO * guarnan. Zlgoiado Lpac XIfO'iarfc . piani.gul, 2f0te . , chfla, o macana. SgOar , . - m a c a n L g u i . o guaran.gui.:

a j

SJcotadO _ H i ^- -macfca. Scotea . pyto. SfUCCtia 1 hamancy. 53cela , Hadlana. Mcumbiz be medida . topo. Scbaque , : yco. SSdbacar . ryconi.gui. 3cJ?3COtb . rycoajapa. 2d):car vchllachmi. gui. 0 vchullaya* (chini.gui. 0 vchllachaui.gut.
r

achicadura

21. ante. S>. d a r g a becuero,o arma guallcnga, 2Idargado cubierto bellaguallrngas (coc, Oguallcngacuca. Sdargarfe con e l l a - p H c a n i . g u i . Mdefontc aupa. Zldeanarfe apanlgui. 2Jdetar a otro en bonrra_yupaychan. gui. ^detg353r_n'aochini.gui. o llaoychini.gui. 2ldeia.Har,o mo2der cnini.gui. ^dentelladas crnica, o canmin. j&dmtro .. . , , cuman. Sdrecar allichacuni.gui. o allchani.gui. %ldredr lo tlKTtO chcachani gui. O checas (chini.gui Sdeudado mano. Sdeunar hamrpanLgu. O muciani. gui. Sdmmfrarofco -tcriconi. gui. Sdmnifradoj be offco tocricoc. S d o b a r vellido?. pchanta alli'chani.gui. S d o b a r manjares micuyta rrani.gui. Sdobada cofa . allichafca. S d o b e be barro^ode t i e r r a ac.

tycangui. quixiani.gui. o (huncuni.gui. adoIefccrfe,So entrftecerfc b e otrollaqui* (puni.gui. 3 bOtldc ^piegUlUandO mypi? O mayme? a bOde qtlera mypipas, O maympas, O (mayninpipas. a d o p t a r bjfo churi yachini.gui. o churi randintiachini.gui. adoptado churiyachifca, o churi randin cas (chifca, adoiar mrhani. g u i . adOzacOU a !08 . mochna. a d o r n a r l o componer allchani.gui.o allis (chacuni.gai. adoilllecerfe IOS p e s coconcayani.gui. a d o i m e c e r f e con fueo puonayani.gui. adormecido . __puonayifct. adojmecer a otropuuchini. gui. o puu< (nachini.gui. adrede , yachapa. adufe timya, o guncor. adllfcro,0 adttfera . timya camayoc adtjlcarjbajcr m a s b u l j c Lmizqueya* (chini.gi. aduencdl'50 mithma. O mnima. adultero ,0 adulteraguchoc. adulterar cok c a f a d a o con c a f a d o . _ guis (chucuni.gui. a . ante. ^ f a n trabajo bemafado acarini.gui. (Onvaricuni.gui. Sifanado enefta manera acanfea.
;

a d o b e s baser adolefcerjcnferinsr

a v

S.ante,f.t6.

gtfe^y .' .manaallircchachini.gui. 23feVte &C I t w g e r pasicna, Bfeftar la mugcr pasicum.gut. Sfcytada cofa pafsicufca. Sfertarfe la mugcr con afeyte n e g r o _ h a u i s (cuni.gui. SJfcvtarfC COtt COlOado mandoracuni.gui, ZJfeytarfe c o a r r e b o l h x m a g u fuyucus (ni.gni. Sfeytarfec cjualquer coloi generalmte, (hauicuni.gui. o fuyucuni<gui, Sfeytsrfeel varn llamcacuni.gui, o (momicuni.gui. SfeYarfe IOS OJOS . hincucunugui. SfcYtarlabanta.0 cabello ruptuni, gui Sfeytado enefta manera -ruptuy camayoc Sillar cofa be Ipierro%uini.gu.tpani.gui, ( o facani.gui Sft'lada c o f a tupafca.o fiquifca Sftrmar areini.gui. Sflgr llaquichini,gui,o condiochim.gui. ( o acarichini.gui. Sfo^arla cofaapictada cacharini gui, o (picrchim\gui S f l O a d a cofa picrichifca, o cachanfca. Sfbxar e m p e g a n d o quillacuni,gui, Z3frecbo0 /aluado3 , hamchi. Zlfironar. . pincachini.gui., Sfrontado . , ~pincaduca Sfucar 23. a n t e 6 . 23gaHaenlagarganta . Z c h a c a . SJgiij'a,piedra collotarumi. S g u g e l o lleno beag*.njas rumic.apa,-'
r 4

33, ante. . ; JSnfsJ*"-capani g u i , o vtcani.gui ZJgiHfado; vtcahic. Slguif'arfe a f mino vtcacungui, 3-QUiar 3 Otro vtcachini,gui 2gm';oiit>e fierro Sgufonear concl Sgua,aucconofcda 'ancca, oanga, SlgUEOcbO^pOlO be agilla-quillagara pilco 2g03 conan. o conalla, o caan. 2!g02a poco ba conallarac.ni a'calla, S g o j a be aqu a poco afliaguanracmi, 23go:sr , , . hcmo:uni.gui Sfgozarpojlasaues tapyani.gui, 21 gozar a alguno homocuni, gui., 3 g o : a r , m r d o los lituanos t>c anmales > _ o (aues (.allpaiicum'.gui, Sgoiero . . , homa Sgoarfe/ecsrre chaquini.gui. Zigoiar^no o e p a r g o t a _ t u c u t h i n i , g m . o (vsiatii,gui, S g r a cofa . : puxco. ZIgro tomarte . puxcoyan g u i , 3 g r o ; p o j madurar _ mana poquita, 23gr3dar 3 O t r o s f g o m chayachini.gui. o (cufchinugui. 2/gradcccr p p i palabta yupaychani,gui Sgradecido . , yupaychac. Sgrauar,^ , quic^chini.gui, Sigua y3co. o huno. Siguas vinas ente mar cochap pochequcnc. Sigua congelada yaco cac,afca, o chulleuy. Siguas muertasJ la mar cocha cutipnne SHguadero ~ . yaco appac. pitado_ , ,yacoysfca.

S a l t a r vino taconi. g u i . Sg.'jada cofa yaquoguan chacrofca, SguaducbO venir . Lilocllayani.gui. aguaducho lloclla. 5Hgtl3pic^VrtO cequeaca.O cequeicua. a g u a man, be c a o _ . video. a g u a i t a r ,accc!?ar . caurn'guani.gui. o (guaticani. gui. a g u d o Se ingenio . amaota. Sgudi^abevrta rcucapa. a f u e r o t>e sites homocu. S^jero c >S palabra . homocu. Sijufapsracofcr vtcufcaquifca, O vteufa (ca quxca. SiJt>cro . huchu, O hurco. ajuicia . guatana.. agujetero guatanap camayocv agti5&r agujarp'.lia fiquini.gi.ii. O facani.gui. ageno^cofa no naera'fuepa, o mana nos (canchiepa. a g e n a r el bife churinta carcun .gui. g e n a r o t r a cofa fucmamtiachini.gui. a . ante. II?. fl?ao aduerbo para'Iainar x'c, o sy. abecbar ,-Jufuni.gui. a b i j a r ageno bt'fochuri yacuni.gui. abffado I?fO churi yupay, a h e l e a r ,faber a b e l . hayanc." a b i j a r el g a n a d o oochini.gui, a b i t a d o a madre a! _ oochifea guagua, Sbfado eiiel facramento churi yupay S!?tado ene'.e!to?n..go cacea poconi.gu, SI?to beeftoatago caojapocofea,.

33bjtarfeele!louagohapani.gu, o c^cca* (pon.gui. S b t conde tu eft33 chaypi. 53bodnarfcelro Uocihni.gui. bocinado el ro . liodlafca. Ztyosar poifuerca a otro cipini.gui. o (matini.gui. Sbesarfea imfmo cipicuni.gui. SSljoyar ,I?a5er b o y o . h u t c u n i , g i , o hucchuni, O azpm.gui* Srjofadura aui millpoc 5Hbo;'ar conojosotro cngani.gui. ljO .car guarcimi.gu BI ?Oicarfe a miilJO guarcucuni<gu. S $ 0 jcadura guarcona. 53 bobeado guarcuca. Z) bobeado ellar guarcurayani.gui. 2!J?uyefi9r;ba5crl?uymiticachini g u i . o (ayquichini.gui.o chequerichini.gui. S3buyctada cofamiticachifea, o ayquechifca. S$unjar,becI?3rfl?uino_quoziyanj,gui. ( o quondani.gui. B?a3CrI?umear queznichini.gui. o quon= (dachini.gui. Z.b,umeado quoznichifea, o qudachca. S i . ante. 5 . fa 0 ama q cra mama,Oyuaquec,0, (oo chic, 21 yo que enfeanio yachachic, 33yO ,0 asno que Cf'a yuaquec.,0 viachic. 53yna , vecaila, o cuvlla. Ziyiecnla cara ocl l?omlc. riccha, 2lyiado con y i a piac. 2 !yi4tt0 con raOll diecamanta piac.
:

2Eyi3d fe ayia muchas v j e s e pina caps, S v . a d o Hincho ancha' piac SVCjCeiClTtO - guayra. 3yiofa;COfat)C ayie .guayracapa, Syd3 . -yapana, Slyudar yanapani.gui, SyulO .-mincninCi H^ana cofa . minen ifea, 2Y ' ; comer . mincnini.gui. 21 pinar p o : bct;oco _c_ac.ni.gui. S^Ytar tamtani.gui, o funtimi.gui. o tancas (ni, gui, o cotoni.gu, Slito ai lugar 1vcupi. o m r i p i . 21. ante. Slpoiotracofa-^ - f u c m . o cuem, 2Ila con que bueael aue, carne vicia, Silabas plumas grucisis paihpa, 2.1a todo fUIltO riera. 2tlado, cofa con alas riera $apa. 2JIa be gente tendida pamp3ca ana, Silabar yupaychan.ui., Sladar be cabellos enlas iees -pllu, Slambe cobze anta, Slamo blanco arbol rambra. 2llano ,efpcee&e canes amm aleo, S l a r d e be gente : fuyochacoc. ZUarde f5er fuyonacuni.gui,ofuyocha:f (coni,gui. SUargar tiempo _ onachini.gui. S l a r d o s bar , : -caparim.gui. Slardo , caparica. S l a r d o beos q pelea _ aucaconap caparifea. Slbscea be teftamento _guaucpacenacue. JIbaar &e cafa :pincha. jlbaar Ijajr pinchaui.gui.
r

l i r 9 i

n o

s
_guacp camayoe Wbaftrbe cafas. vxota, o llanqui. Jibarea 21ibarran bonibtc no cafado guyna, 33berca o eltanque cocha. 2jh0. pos el alna pacn, o yurayac. 2Ht;oiear,o amanecer pachacaci, o pas (carini.gui. o yurayacngui Zllboioada cofamuzpac, o tocoricchica, SIbOOtadOa cofa muzpaycachac, o tocos (richic, !9lb00ar _mu2pacachani,gui,otocorichini.ui Sbu r jpecc ctma. Mlc&duce 6c aguadncb. o pincha, 23lcarde &ef02tsle53 pucar camayoe, S l c f s r l o q I71ife _hapini.gui.ohapimuni.gui Slcancar los enemigos. attini,gui, Gitanear lo befTeado chayapuni.gui. Slccar al q va beantetaripani.gui. o tae (pamuni.gui. alcanzarlo alto : _ .chayani.gui, 2Ucanfar rogando_mocharpahuichingui, Slcaiijarenlaquenta. taripayani.gui, S l c tara guamampa churacona, .!Slcab.lietear~guarmelTullani,gui,o cachapos
3 ; ;

cachaporic (guarmellulhc, aicatiala ,0 tributo . ca'cay. Slcaualel'O befa renta ccay camayoe, Slc8tiaIa o tributof'tsr ccam'.gui. (cacacuni.gui. 2Hc bf?0lar_-llimpicuni,gui. o mfsicgani.gui. SkTute^O piedra cufre iailina, o xaiiina. Sllcar&eobapuchucani.gui, glcar lo cavdo. -fuccarini.gui.
; f

Zca!;mete,o alcahueteado:

21. ante. Hldam be puerta Sldea Sldeano Zegre en fi ntefno , ~ 7 " ~ , yxcatia. vchullallada,

,cufsicuc, a eochococ, 2Ilcgremcnte aT cufsicufpa, a l e g r a afi . cufsicu. Stegrarfe . , cufsicuni.gui, 23 legrar a otro - cufsichini.gui. Zlegrarfe con otro cufsicunacuni.gui, Sentar, tomar aliento samani.gui,
vchulla riera Silera^ala pequea Seuofo quiuicoc 2 fercjonancha appac. Sigo ymapas, o ymalla, Slgodon hutquo, o hutheo,, 2lgua3l guathay camayoc. Slgurlanda para varn chantafca tyea. Slgurlanda para m u g e j ^ - chantafca vincha, Zilguno pipas O mayeac, 2ginave5 maynimpi.o^ucmitta, 53lgnn tanto yacafina, o yacachica. S ' g u n o s en numero guaquin, 3Jlgbe,o dilema be a g u a pueyu, Sibombia pallu, S i a r en amtad p u b l i c a - guaquinacuni. g u i . o napaycuni.gui.

ZHeha para coferespatos _

huchuna,

2-lado enela masera ZUmpnr: 'V l;mp;adura_

guaquinacoc o
(napaycoc,

pidbani.gui. _pichafca.

isij dar heredades fayuani, g u i . ^ linar ,o alamar allichani.gui. ifar ,b33cr UfOrapar gui, lluxcani.gui.

aiu.o

a . ante. aio
hancafyani.gu. o hancafyacs (ni.gui. S H a bonde tu ellas ^chaypi, o tiafcayquipi. allanar pampani.gui. o cuzcachani.gui. allanadura _ p a m p a , o cuzcachca. a l l e g a r , a Y n t a n d o tamtani.gui, o c o t o s (ni.gui. o funtonugu. allegartaucani.gui.ocotorani.guj. allegadiza cofa taucafca. o utufea. o co= (tarayafca, o cotofea. a l l e g a r ,o arribar , , chayani.gui. ailegarfc lifpamuni.gui. o ancliumuni.gui, allende guacpi, a l l e n d e el ro _.chimba, 'jo guacchimba. a i l Sonde ella alguno chaypi. o chacaypi. a i i n a p o r l a q u a l v t t m o s , camaquenc, o (fongo, o camaynin. almadraque, oeolebon . appa.
; ;

ZUlarfe

aimagre barro para teir pucaalpa. .almagrado con almagre pucacapa. a l m a g r a r con ella. . pucayachingui. aimajciijpara cebar grano .clica. almario churana. a Imera peleado . choro. ainrej . , mutea. aimrc5,la mano a e l y a n a l a , y , vocal, aiiniron hap.
;

,amoI?ad3__. almohazar almoneda almonedear

-cahona. pichanlgui. . catocona, catocuni.gui Uafla camayoc,

.almorrana
almotacn ; -

S l m o t j a r be maana mizqulcn.gu; 2llmucr50 bemaana mizquillicuna aiobegucccr pachaeipiani.gui. aimud,medda . topo. a l o n g a r otra c o f a _ _ a n c h o e * ini.gui, alongarte anchoni.gui.o anchocuni,gui. aio;ca;beda b u l c e : ~oro. aipargate,genero ti caleado_oxota,o llqui. Sllquerqtie_. comina. o taptana aiquerquear^ugar efte fuego taptani.guj. ( o comini.gui. S i t a r bonde fycrfcanoilo o cocga pac. alterar a otro,perturbarletacorichini.gu. ( o muzpachini.gui, aiterarfe a f mfirio-. taconcuni.gui. o ta. (corini.gui, o muzpani.guis Slteja . appotucuc. Sito , hana. altura be monte vichaynin. aiumbiar con candela cancharini.gui. aiumbar con claridad - _ _ illarini.gui.. aifbaado c lbc cancharifea^ o yllarifca, alunado g o m a d o bela l u n a _ _ _ _ vtc ailiataldC . canalla. aiuergaraotro ___guaciman puxani.gui. aiuedrar hamtacungui. a i u o c o f a blanca, yurc. a.antc.:D. SmaqcrtatlflO_oyuaquenc.,o viachequenc S m a oe nno,o nina q le oan l e c b e oos (quenepo oochic, amadOJ De mugeres guarmeconap moa (napayac, SmadOa be Varones -.caricona'pmonapayac.
r ; ;

%mtt.W*

Hmadoboneiamente___!lcoyfca; 33magar macha chini. gui, o camaycuni. gu Smaedrar^o enfear yachachinigui, Zlmamantarjbaramamaruoochingui, 53inaiicebado fipafyoc,o fpahioc, Smancebarfc el varn fipafyacuiii.gui. Smacebarfe la m u g e r guaynayaeuni.gui. amancebada muger , " , guaynayoc. Zfmnecer be maana pacha paquitmarca. Smanfar yuani. gui. o oyiachiui, g u i , o (yachachini.gui. 53maar ,0 aliar _ yachacun u g u i . Simar con rajn .coyangui. SSmargar^ajer amargo--haychini.gui, ZJmargar r amargo .. hayanc. 23inargO oamargor hayfca.o haycc^apa. S m a r g u r a : haye* Zlmaflto > guilllo quello* 23marUo vnpbco aflaquillo. Smaftlle ^coloz amarillo quilJo, o crua, ZJllafceUere_cruayani.gui.o quilloyas (ni.gui. SStmafar -.... _.ca'pini,gu, ZmaTadoz .o amaltadoza be p a n _ - c a p i c * "SHmbC'SaOOSjUOlbtros yfcayninchic, o (yfcaynijeo. S m b s a bos vofotrosy'fcaynqui, o yCa (cayuiquichic. BmbOS a bt5,aqucll0Sycaynnco pyeos (na yfcayninc. ZJmelejdiar _j-.hambini.gui. Slmetltjar manchachini.gui. o cairiaycus (ni.gui. ?f|rrfTi7?nttff<T rianchachifpa
; p t

SKante.XD. amenguar pincachini.gui. o eamhi.gu* ZlmcmidO achica cut. Amigo < cochucmaci. a m i g o oemugerguyna. S m g a dc varn fypas. a m i g a oeotra mUgcr = yafiaca. a m i g a r ^ a j e r i e amigos napaycuni.gui. ( o gaquinacuni.gui, AmgaWCjComo amoiofo -coyapayac Smrtad coyay. Amo que cra nio . vyuacoc. a m o qseleenfea.' yachachic. A m o >e fiemo ,o efclauo yayanc Smo/Onar tierras fayuani.gui .o fayuas cuni.gu. Amolentar .. ypoconi.gui . a m o l a r berro . E q u i n i . g u i , topangui. Amonedar .conani.gui. o conacuni.gui, amoncftadoj coac, o conacoc. Amontonar tantani.gui. o taucan.gi. (O fumtungui. o cotoni,gui amOUtOne3 . -_cotontin,o coto coto. Amo? a todas las COlas moapayaynnc amozofo cpyapayac o monapayac, Amozdajar , piachini.gui. amotdajadoj ^ . piachc. Amoztecerfe guaunayani.gui, o guauc tus (cuni.gui. amortiguar , guaunayachini.gui, Amparo ampolla para bencr porongo, Ainpoa pincharon,/! es t>e f u e g o - chulpifca Smpollarfejbjncfyandofc afi chulpicus (ni.gui.
: ; ;

% 3nte,,2D. l H , ,

ti

ampollar a otro ,bajer ic ampo las _ _ l u p i w llucchini-gui, AmpoUarfe 6c trabajo las manos>op;es, (upulluni.gui, Zlmpoia afli fupulluca, 23. ante. TA. Wade,aue conofcda uuma. Anadiio-polo 6 auade_guaguafkima Inadear: guaytani.g-ui. ZSnca sonde juegan tos buenos chaca. 3Hnca la nalga : ciquinc, 53ncla &e aueguambop charina. SnciaiiOjCnedad viejo -macho. Ancbo , quinray^apa. Sncbura Zlncboua pejecco Andada cofa > porifca, 23ndar . porini.gui. AndadOi . anchaporic. Zndar Delante be otroaupani.gui. o aua pamuni.gui. Andar en rededoi moyoni.gui. o moyos ("rini.gui, 5Hndar al percor-,quellaman_hinquini,gui. (ohancallini.gui. Andar poi biierfas tierras: maymam p e * (rini.gui, SHndar perdido be camino pantayeachas ni.gui. Andar vagando muzpaycacharii.gui. 2ndar be OOS en t>OS yfcaynincporLnj g u i . Andar trotando : chauchani.gui. Zndamo poz oonde andan ponna." Andas be muerto , .pcea. -' b g

3 . ante. S u d a s para vuo


a n d a r en andas a n d a s llenar Snden para andar a n d e n oe heredad anegarfea aue
;

trampa,
rampayani.gui. -rampani.gui, porina ^. palta. ; cincant.gui,

a n e g a d o enela manera

ciacafca

a n e g a r otra c o f a . : rincachini.gui, angarillas . paca, anguillas peleado quincdichalliia. a n g o i l o cofa eflrecba quiquinc. angoluraoeftrcci?ura quifqu/nc. angoilar^oeftrecbar quiquichini.gui. angulta encogmto be animollaquinin auguiarfeneita manera llaquicungui,
;

ngulado enelta manera


angull'iaraotro n g e l bueno n g e l malo -. .

llaquicufca,
-llaquichini.gu. aNicupay. manallicpay,

antd3r,ba3er nido quifsiachacuni gui. o


(ocllachini,gui, anillo . . xiui, o iui, animal~ . caucac, anima camaquenc. o fongo, o camaynin.

animar bar animo _ anmofo>c grande animo


anoche anochecer
:

cincfiechini,gui o
(cawjachini.gui,

cinchi.

cayna tota,o cayna chifsinc. totayani.gui. o ripias

anocbcc 'eiJdO , _totayafpa, a n t a n o e l ano beantes guaymaguata, a (cayn aguata, antepjcpooii : __aupa.
;

B . ante, "IR.

anteveante .auquimp, o xutillap. a n t e s que ^conjuncin imanaraemi. 23ntes no manarac. antccefiOJ aupaquenc. anteceder - yallani.gui. o aupam.gui. anteuado, a antenada. churi, o guagua. anteponer yallichini.gui. antepuerta pungopharcana. anticipar yallini, g u i , o aparini,gu. anticiparle,y* pJtmero aupacuni,gui. antier . cnimba. a n t i g u o en e d a d ^__macho, ntOf'arfe algo . monapayani.gui. nto/o befta manera monapayay. antojadizo. monapyac antozcba,o bactya . guaricoila. antuuarfe . yallini,gui. antuuo . yallij, S n f t a 0 congoja Uaquiriinc. a b u e l o c o i n o para tomar p e 5 e s pinta, o (coicana. adl' -"." ; _ yapani.gui. aadidura . yapafca. a a d r f o b t e lo aadido yapamungui. aadidura al juo pefo yapafca. a a f i l o trompeta quippa. aagaza para tomar aues pifcolluilac. aal ;Cfa be ano * > guatarac. e;'o be muchos aos_mauca ,o onayeac, ane/arfe algOonayani.gui.o maucayani.gui. anejar Otra cofa .onayachinLgui. a n o f>e bojemefes guata, o mar. aublar el CelO pucutani. g u i . o lla'ntocti ( n i . g u i . o llantoni.gui. b l
; ; } ;

S . ante. IR. * ante. . x Aubarfe el t r i g o chufuyanlgu, aublado trigo chufuyafca. a. ante, 0 . aofar,baar con mal ojocauchaban;.gui, Soj'ada cofa _ _ cauchacrfca. Bofadas .___hichahx. a .ante.1^. Apacentar ganado -michin.gui. Spacguaf aponer paj amachacuni.gui. o (napaychini.gui. A p a g a r fuego .nina&a guauchim.gui. o (tazoni.gui. a p a r a r ,0 a p a r e j a r , allichani.gui. Aparato/tparefo con elado Sparadoz 0 vafios vpianap churana. Aparejado; :allichafca apa 'ar ; < raquini.gui. Aparta oz : raquic. a p a r t a r lo limpio acllani.gu. Spartarfeoe camino raquinacuni. g u i . ApafTionado eiiel anma_llaquic. o Uaqucoc. apaltonarfie-:: llaquicuni.gui. Apafionaraotro.Jlaquichini.gui. apearle. . . vraycuni.gui. Apedrear con piedras chocani.gui. o fitas (ni.gui. a p e d r e a r con gram'50 rundoni.gui. Apegarfe : pupani.gui. o cazcani.gui. apegado , , pupafca.o cazcalea. Apegar con otracofa_-cazcachini.gui. o (pupachini gui. a p e l l i d o begu erra -_____capanfca. apelldarali . . ^ caparim.gui,Speldo oeliage ^ ayllo..
; r :

Epcitas ' lapac* Apercebr, amotxciar _ : conani.gui^ apercebr para guerra iiiyaycl.ani.guL' Apefgar . llaani .gui. Spefgaineuo ilafafca. Apetecer cono quiera monapayani.gui. apetito tener . _monapayayninc. yerna conofcda Apitonado : >piac, a p l a j e r agradar cufchini.gui. apacible ; . cufcuypac, apodartanar a p o y a r ta teta el nio , oocuni.gui. Apollronles que fe empollenocllani.gui. (Oocllachini.gui. a pollar.faca r pollos . tocyani. gui. Aporcar arrimar tierra harani.gui. o h3lU (mani.gui, aporcadura .. harafca, o hallmaica, a porfa vno be otro tuquini.gui. o yalla (naculpa* a porrear ,l?err con palo macani.gui, apofentarfegenteoreal ?ricahi.gui. o (tynquircayani.gui. apofentadO Tricafcaj o tinquircayafca. ApofentadOr liricac, o tinquircayac apollemarfe quereyani gui. o chopoyani . Cs Apoltema quereo chopo apOllo0 embado - _ cachafca. Aportar miflanatuni.gui. apreciar . chanicccham.gui* Apreciador . chaniocchac. apremiar Jmichini.gui* b v

apio

rt

Spzetnadura ap*efttrarfea.I_ apzefurar a otro apzefurado


M F ^ ^ B L T L I III !

*,

vtcacuni, g u j , vrcachini.gu, . vtcafca.


"

2)p:etar matini.gui. o quifquichini.gu, ptCtarvilO COI Otro tinquini.gui. o quifs (quichinacuni.gui, Spicfla vtca. 0 vtcalla, o tuilla. Spjopvt'arjljajcr piOp.O quiquimpac chaz. (quini gui apzopzar, a femefar rkchani.gui, 2jpiouar huini.gui. apouecer
J

apzouaconaptoneci?ar_ apueflaapuelacofaapuear glpuncarfe-

'.. huichifca. _allicachini.gui. _miflaynimpac. -quina. qacmani.gui. -c.acmanacuni.gui.,


4

23, ante, f^, iiuedar lo que andaharcani gui. ^[quedar,|t>etcnendo lo que fe falel* qudo - llutani.gui, 2lquedadoz harcac. SqucljO aquella_chay,o chacay. 2Jquefta,aqueftO cay. chayguacpi, Squeude >e otra partcguacchimba, aqucndeel,ro. a q u >efta parte&el r o . caychimba, .manoyoc. Squen & e u e u o t r o e Zlquer.arfe nacaricum.gui* Bque^ar a otroacaiichini,gu. S q tfOtide yo eloy caypi, o tiafcaypi. a.ante.^

B.attte.2S

14

i A 3EU para ficrcar-_.ozo,o olov j[\ rado,Iugar Sonde aran, chcara, iSradoi^e gaan qara_yapac, o yapoc arado ' 1yapana.o tadll radozjdbclamano a r a r como q n e r a y a p u n i . g u i . o yajpucu (ni,gui, aramb:e ocob:e '.:-_; anta, a r a a muy poncoofa grande~vilca vro. Sraa como quier.a vro, o paccha, a r a a pequea cufsicufsi, arbtro^'ue5 arbitrario taripayp camayoe. a r b t r o , o aluedro belle tarlpaynin. arbtrar.el f ujgar befle taripayangi, arbitrara cofa taripayafca. a r b o ' p o z la planta, cacha. arboI,ecbar J?ofa chicchini.gui, arboleda - jacha ^acha, arbolecer crecerel3rboI viani.gui.o (yuracni.gui, a r c a tomo quiera : _ puti, arcabU5__ . yllappa, a r c a d u j con quefacan agua . vicchi. a r c o >e edificio . . c h o c o pungo. a r c o OeceO cuychi,o turomaya, a r c o para tirar 1 pitia. arcberO;>ofrecbero guacchi camayoe, arder , '. raurani.gui, a r d i d be guerra _ ardo *;CaIOetrao_: nipaynin, o raura. arena,o arenal tyo. a r e n o f t cofa tyo^apa. arregacar coIlonni,gui, argamaira _ yzcon*
J ; ;

S . sute. Sirguen as - eotaina. Argoila be l?erro S r g u f ofpuUUiO -taripayanacuni. g u i . Argumentador taripayanacoc. SLrmado^bombre be g u e r r a , guailparifea, ( o yachachifea. Armar con armas pullaypac yachachicua' (n.gui. SJIrmas pranos fcefender Anuas D e n i g n a s - onancha, Srmela >e hierro Arrabal >e ciudad . . Hacia, 2rracfe camino be calcapa chaca au, A r r a f gar.jajer ray5e3 capiyani ,gui. arraf?an mata conofeda Arrancar &e ra??capintinta, tirani.gui. Srrancar lo hincadourcuni,gui. Arras enel cafament SsrrafT el valo o medida be grano camas ' (ni.gui.tactachani.gui, A r r a f a r cofa lquida en medida ^ taitas (chan i < gui,pacmllani. e ui. Srrafadura bella inancra-^camafca, o "taca (tachafca, ArrauYar^lleuando ayeangui. 32rrarada cofa . . ayeafea, ArratrarjOcpeda^ando raquintintaayea (muni gui. Srreb^ar hooni.guo hofiorini.gui. o (qmcjoni.gui. Arrebaadura __ quicpfca., arrebatar guaycani.gui. A r r e c i a r jenbeilarwaterini.gui. Sn-cdW--., - _ anchochini.gui.
: ; 5 ; ;

a r r e m e t e r - _ ~ _ paan g u , . Arremangar collorini.gui. o chimhallis (n.gui. arrendar Srrendar,o r e m e d a r - _yachapavan.gui. Arrepelltrfe _ fongo cururini.gui. arrepentimiento . fongocutii fca. Arreciar be bolencia _taquiani.gui. o al I i (yani.gui. arrbaiptcpoicon, ,," hancpi. a r r i b a r c o m o aue chayani.gui. a r r i b a r poi allegar -..chaymi g u i . Arrimar algo quira'ycuchini.gui. a r r i m a r vua cofa a otra parafoitafe ^aJtacs (yachini.gui. Arrmarfe _i _quira'ycuin,gui. arrodillarcorman.gui.o congoriyani.gui. ( o congorpifayani.gui. Arrojar :_chocani.gui,o vichuni.gui. arrojarfe_ chocacuni.gui. Arroparpachallicuni. gui, arroua&e m e d i d a - . :_topos Arrouado:que mide topo camayoc. arrouadacofa -topocofea. A rruga.o plegadura cypfca, \ _ cypuni.gui. arrugar Arrugada cofa cypufor. a r r u g a r cofa.,0 quemar al fo qumedi. (ni.gui. Arrullar al nio, guaguayachani gui. o (puuchini.gui. arrullarfela paoma o tOtola_guacani.gu. Arrugas quitar. chotarmi.gui, arte/ciencia
: ;

3 . ante,

S .
-

artesano -._;__llu!* a r t e r o engaftoo . llullac, o pallco. artc/o.o !?uelTo te &cdO . moco, a r ton (Ta verta marco, artcfa-para amafar. .sngara. a r r u g a r a cara cypucum.gm. artft'cofo hamaota. artillera yllapa. artillero jiiiaeftro t>ellayllapa camayoe, arneja legumbe .pallar, a.ante.S, S>3 para ptenderpoiellacharina, o (ricri, a f e o auer be algo miilani.gui, Tfcoiofo ,que ba afeo .. ,mllae, afcita.O biafft rupafca, o raurafca, a f i r poi pender o tomar hapini,gui. a r f c a otra cofa charini, g u i , aft 'do ene/ta manera-- _ charifea, afma,bolencia carca, afmatco^boente bella . carca capa, afma,tencr efta bolencia carcani.gui. o (carcayam.gu. afcdts euItage-cacacnaj o machoconav afmar,caf eilmar o penfaryuyani.gu, a f n o lere,I?ombe bwtal-Jlama, o caeca, Sfpera cofa al tocar cathco_,o fatco, o (ctheo, afperar b!5eildo efpera~amarac, o maraca,' afperar generalmente fuyani.gui. afpereja _ca;hco, a i pero al guftar catheo afpcra cofa poj p i e d r a s caca capa. p i p e r o cnefta manera ..cae caca.

a,3tie*.

16

Sfperarjbayerafpcro cathcochini.gu?: afisdero para alfar . cangana, 33ffar canganuguh alfada cofa cangafca. SEflar en btafas_ cocam.gm, fTar^enterrandoIp enel refcaldoguacias (ni.gui. aifadurabel a n i m a l . . fongo. a Hay aduerbo achica. afacteado > guachifca. aflecl?ar . ' guatecamuni.gui. aflccIjadO guatecamuc. arreciando tomar guatccafpahapi? (ni.guiv Birecbar orno afTecb los co.redotes_ cha (payani.gui. affcntar otra cofa.: itiadum.guu affentarfc como quiera tiani.gui. afTcntarfc con Otros tantanacufpa tiani.gui, aientarfe cerca be otro affentar &eba,to _ vrapi tiani.gui. affentarfeia bey chuyani.gui, afleiltsr rea! firicani.gui, o fuyacuni.gui, afrentado: bclrenl firicac, aieufios,Y ru9 conofcda aftcrras'jcoitar con fierra cupangu. afferradura tupafca, aiTcfoidado a otro . . tiapayac, aiTento >e edificio ucf. aiTentOjbayerlo pefado aiTaduerbo fina, o hyna aiT como coirjuncton chayfina affgnar.o fenalar .onanchani.gui. airilei!te,varon . ._toccoc
;

2E. ante. 55. Afoluer be p e c c a d O hochanta pampachae (ni.gui. Sfolncon >e peccado -Afolear , fecar ai f o I _ ma$ani.gui, 23 oteado al fo macafca. Siolar O poblado coUoch'mi.gui. o pur (yachin.gui, 33floladitra enefla manera collochifca, o (purumllata. ATomar ,., ricurini.gui, ZilbmMar manchachini.gui. Afi'ombado r -manchachtfca. STiilcarlo a r a d o . _.rarcachani.gui. 23Ha como oe langa.: -chuqui, Al&e Yerua^o tallo Sllla >e madera cullu, Siftrologo be!osmonmcntoff_.pachap onan (chac. 23ltuto j u n t a m e n t e amaota. Aftuca ZJtabaljO pandero _rimya^ o guanear. S a n i e . iC. Atabalero o a t a b a l e r a t i m y a camayoc, o (guanear camayoc. S t a r generalmenteguatani.gui, o chacnas (ni.gui, At3do empacbado pincacoc, 2Jtajar, Ytpoz camino maebene ffpas
: ; ;

Atajado* oela fo.ma 23 tajo enefla manera 53 tajar gana do bel bato. 23tajado* be ganado. Ata/andoadnerbo_

.harcani,gui. _-harcac. _fpantim. Atalaya

a .aute.C. if cauangapac, atalaya ,lugara!to . cauac o chas atalaya,varon que atalaya(patiac, Atalaya jinrar&c all ~ - cauani.gui, atapar con tapadera quirpani.gui, atareo reatar .guanconi.gui. o guatani.gui. _chacnani.gui, atarmudfoo. carpaguacin. Atarazana -guallparicuni.gui. atatn'ar guallparicufpa. Atauado >rnahchachini.gui. Ateinortjar Stcncoh -huinacuni.gm. Atcnerecn voto luyan i,gui. 23tender,efpcrar -oyani.gui. atento efa.r_ , Atentar tocando.;.. iiamcani.nti Stentar a f mftno,. llamcacuni.gui. AtcrecerfetKfro. mocoyani.gui.o ompos
;

(ni.gui. o quinftini.gui. .ompofea, o mocoyafpa.o (quinctifca. Atinar ycaf y i atino haDraycachani.gui. a t j a r loe tifones _ laurani.gui.o rauraa (ni.gui. Atizador >e t j o n e s raurac. atochado ,o atronadovtic. atoliarenel lodo . cati yani.gui. a toiladal ,alam c d a l toro gapa,o toro toro. Atormecerfe ^ucimcayani.gui. atozmecdo. . <; u c _ un cayafca, atormentar . . -. Ilaquichini.gui. Atormentado:. liaquichic. atordido,caf atronado _ , muzpayeachac. Atraber po? fijerca ~puxamuni.gui

aterido t>e fro

liximiguan picas (muni.gui, Straf?Uar . aylloni.gui. atrancar la puerta vixcani-gui. o vixcas (muni.gui, a t r s aduerbo quipa o guafi, atratteflr p o : elatrauesquimrani<gui. o (chacatani^ui. atrauefada cofa quimrafca o ehacatalca, atraueffar con otrornendo_.piianacuni,gui atreguado loco vtic, atreuerfe atronado con trueno .yllapani.gu. Stronar enefta m a n e r a a. ante. ^ . a dto:o,lugar para o r?. carpa. attdtOiOjlOS infm06audt0:es ____oyaric (cona, Sudencfa a u l l a r anmalesT-guac.ni.gui. a u l l i d o be aquellos , guacafca. S u n 110 ,aduerb o manarac. amtque.confuncott pana. a vna,oaotra parte ^uccncnincman. jftilfrntarfe- , _ rhnfani.gui. o mticuni.gui. o (ayquni.gui, atlfente COfa ayquefca.o chuTac. auto: ,ruraquec, o yachachic. atltOlijar curacachani gui, auarento efcafo micha. S a e que pone buenos pifca auellacar__--~ ___manaallituami,gui. Eueiuura
; ; ;

&ra?er poiraJOUSS

Suenado vtic; Suer.cdi'jC -. mitimae, o mithroa, Zlaentzmz . yaliini.gtu, Tuentasdo . yallk, 2?uem'r 0 aitenr huinacuni.gni, Sacnr cirio_ . Hocliani.gu, ttcuda bel r o . .liodlay. Sitentarpa^CY viento guayrani,gu i , Suenacro paradlo guayrachna, uentarpan , guayrachin,gui Sttcrtsuar taripangui 5H vejes mitancin. 33uer gana f e comermicunayan.gu S u e r gana >e m e a r hifpanayani.gui S u c r gana tsc parir .guachanayani.gui. u e r gana i>e cagar ___yxmauayani,gi!, o (acanayani.oui, 3 u c r gana i> mercP n'ndinayani.gui, SShiergana-J cenar .chisnmiconayani.gui 23uerverguCl!C3. pincacuni.gui, Ser miedo- .manchani.gui. Mucepopagaros cantargurpicuni.gui, o (guararacwi,gu 21. ante. X , 3E elbedas be 5 d o s _ c h u , o rocoto SiXedrej . taprna, o comina. 2lccdrc5fugar__taptani.giii.ocomini,ui. Syoica^o manilla . chipana, Situar, lo que tengo ymay., 2UnteZ. _ zagaya 1, 7J,.., .guachi H j a u a c b c , piedra negra , SHycda &ecfloinago pxco longo, S j e d O ; cofa a j e d a , pxco?
;

< it

a.ante.Z.t.Bante .Sr
f e d e r a yema - Ajogwe Stcwela--. colOi
^

chuleo chuleo;
-Jlacllana, angax.

B.ante. A ,
2 M n para lanar los pes
aCn^COinO f e m d O

__angra.
aca'na o yzs
;

(mana.
3

JBafo .parte >ela afadnra cavan. >aco cofa v n poco negra afila yna, Badajo oe campana guadaa. $Badea,cfpece t>e meln capho. JBadl t>e bogar _ guaycuchina, jBabear^ecbar batyoz &e fi 3Bal?o/mc fale oe alguna cofa __ca'mani.gui.
( o guabciconi.eui. abo^obapot . guabei. 3Bapo,quefalebc cofa bumda puyu. JSapoi ,falr af puyungu. SJayfar o barajar taquini.gui, o cnxcos (ni.gui* 3ayle,o b a n j a . taqun.gu otoxoni.gui. SJayiebe mogos para contentar a intigeresj, (cachuani,gui. aYJ94o ob3Ylado3jO b a n j a c t o - taquic' ( o t o x o c o cachuac. B a.ro be v i e n t r e vray v ic^a, 3a!adron o parlero Gmicapa, baladrear; parlear fimi capa rimani.gui. ( o cachayrimani.gui. 3aar las onefas gukani.gu?. B aldado,c oa beb alde yanga.
;
; 3

35. ante. B . l a l d o c o f a comn;

19

guaylla Baldonar . c m m i . g u i . o camicuni.gui jealdrcspeliqa-_ .guacfca* b a l i d o be oue/a guambb S5alfai>e madera . pucar. B aluarte be fortalesa, guachina.o guachi. trote . pifia Ballefta_ guachicamayoc. allelero S&alleftear - . guchini.gui. o pftani.gui. .Iluini Ul, ambanearbambanear otra cofa. IJauichani.gui.ol le (uichini.gui. ~ tiana Banco .armaeuni.gui, a&aar en bao . .rmachini.gui. aar a otro en baeshondoma. S&ao be agua calentc-armachic. J8aado:t>ebao.armacuna, o &ano lugar be baarfe. (armacung. afllachanioc, Barata cofa, be poco precio. ( o afllapac. manachanioc b a r a t o fer alguna cofa_-.randini.gui* Baratarpurun runa* JSarbara cofa percgrwiallunchini.gui. B arnjar algo< _ llnchi. 5S5arni'5_ llunchifca. S&rnijada cofa . guyna. Barragan varen mancebo lipas. .arragana^muger manceba-

Barranco
S&arreha JBarrenar con barrena B arreno el mefmo agu/ero huthcona, hcchuni.gui. hucchu, o huc (chufea.

15. ante. H . b a r r e r como quiera caychani.gu, o pw


; (chani ,u.

B arreduras, lo que fe barre pichafca, 3arredoz,o barredera; e q barre pichc. . pucar, S&arrera be muro . fao, Barrero beacar barro. .caraflb, o angara iSarrea be barro Barril be vino . caca caca. S a r r i o be villa Barriga , V1CC3, a r r o bermejo .pocafao. Barro beolas fto. B arro negro, que nafre enla cara, o en otro (cabo ana, a r r o be o.ramanera como berraga rim=
5

B arrofb^el que los tiene


>

(pi cota, nnayoc, o ana gaa (pa, o rimpicotacapa,

barruntar fofpecbando

guatucunj'gui.
( o guatucan'i.gn,

Bsrua .bonde naicc pelo -caque, ^3aEua,el inclino pelo - $pra, o cnga, B amado lo q tiene baruas cprayoc, 56araado be barua ro/a paco sunga, Barwar comcncar 3 baruar cngayas
;

barbero

'

(ni.gui, vuptuy camayoc,

B gruera Banso pefeado UafFa be columna. ~ -tcfsf. Kafifcoferpente


B agydo no l e g i t i m o y c u , o xpfsi churic.

JBateocr fofelsja -___cocachaa i.gu i, B afmento be viandas ccui*

3, ante. S I . * , "

ab

3afto,cofa no belgada, - r i c o , o ccra* B alon tahona* JBatala, . -_pclla Batallar pucllam.gui* J&atan boude muelen algosa piedra be a r r f
4

(p3 (0-

tonani* ma'ray.

JSatan boude muelen algo, la piedra be aba Batel be aue guambo Batiente puerta SJatea guamboro.' JBatrboja .. ' tcani,gui. JBatr las melTes _yzconi,gui. B atr jcc!?ar bebajro berrocandp t o n i chi=
(ni.gui, o vrmachtni.gut.

atrjbjriendo B ana bela boca , SBauadero belos nios B anear.ecbar bauas ' . JBauaua
:

mcani.gui, pucocoy. pucoconi,gui. pucov.

B apt^ar

xutiachingui., o macllang.

Bara cofa wvra. B anilla para feruco Bajeo ^piepoftcon . wp? Ba,to aduerbo cupi, SJ.aute.fc. I f o bela boca el alto virpa f JBcco el bajeo cipri, B eco grande virpa ^apa, JBeendo be grandes bejos virpacapa. B eldad ^umaynin.
( ;

3Beacfa

cuma^apa, o cpehi. allichani,gui.

Beiidejir beneficiar frfycr bien

c i

JB.ante, S. JBengnojBeodo Berca. B e n I piedra &enne?a cofaermegecerfeB ermeonBen'a veftdiiraerraco puerco3erro yema
B erruga qualqttera .llampo fongoyac, machafca, -yuyo quifpe, pca; . pucayani.gui. .pucaallpa: .pullu pacha, vrco coche, . . -vilcyuyo. moro, o tifii, o rima (picota,
;

^er rugar
Berrugofo-

Beftiaftera-JBeltiaicofa Verta t>e carga JBetun para p e g a r .


JBeuer. : ,..

_ m o r o $a'pa rimpkota, mchani.gui, _pururu o casca.

.tocoro.

vpiarii,gui,

ancof (fancuni,gui, JBettedO. vpiac cap vpiay, Betiida. vpianacuy. JSeida cot otros _ ,' yfpay puro, 36e;cga oei vientre , ya'chachini.gui, 33e;ar,poner columbie. -ya'diachni.gui ejanenl'enar _ yachacuni.gui. c5arfc / yachlca. JEejadOJSSejo^cohnnbie ^u pacart .ante, % juayrachina. b i e l d o para anentar

S&euer muebo &euer con otro como los alemanes.

.inte.f. t .

ir

B en,nombie : all. en jaduerbo . __alli. lenauenturad B enaueitttranca enes jbajcuda . ' I' ymaayca en hablado allirimaoo allifimiyoc. tenbajer , aliirurani.gui.
a

B en !?ecl?0 cn I>ecbO* en querer

all ruraca. alli rurc. O coyapaya'c. . coyani.gu.


:

. .coyaTca. B fabiielo ,_ machoy,o apoquin. B 'abiela . payaco chacullay 36.rn.eto tari, o chopollo Tabueo^al bmeto pozburla guauqui B fncta _. eho pollo. B u d o oeiliuger caripaflb, o cari yema. llda. guarmepaflb, o guarmeyema.

B 5111a B i e n qm'fto

B indar tno?ir .marido o m u g c r

._ paflbcun

( g u i , o pa^ocuni.gui. o yemayacuni. gui. B t(enda,modo be bnir . cauc,aynin.

mente cora en tierra eanre. inodora que fe muelle canrac. uo?a ferpeute quirquirichu o macha*
7

(cuay.o chata.

a. ante.l. B lauco como quiera yurac. B anco V i l poco , ada yurc B lauco a Donde tiran , .__onancha. lanquear/cr blanco ^ yura'cyani.gui. B tauquear ^bajer blanco _yuracyachini.gui. lanquear jOando Iultre lo mfino. Blanqucadura be pared yuracyachifea, c v

JB.9nte.3l.-z@. lando al fentdo be tocar l l a m p o . o mqu B Igndura Hampu. blandamente liampontin. B landa c o f a llampo JBlandear llauingm. Bledo t e m a , -hataco. , ante.!. tBci generalmente fimi, o xim. B oca be ro ,falda ala mar JSocabe etomago . .vicca SBocalbepojo BocadO; poi la m o ? d e d u r a _ cam'fca. B ocejo . -hanyallicufca SBOcejar ,.. _hanyallicuni.gui. Bofo bela barua , Snga. 3Socal cofa nucitaen feraco muflo c JSodas B odega -acuaguacin> o ac guacin. JBofes . curca. B ofetada tacllafca. &ofeadas bar tacllani,gui,o $acmarii,gui, Boabe madera ,, _ eolio mguna. ISoar como quierapauani,gu,o pauarin.ui. ISolfa chufpa, o guailque, o guayaca, y&OtefaV :ticrampacuni.gui, JBoiuer cutni ,gui,o cuciringu i Boluer lo oc o entro afuera ticrangu. JSouerOplCSdo .cuichipuni.gui.o mas (afcafla cutichitnuni, gui. JBoiuer 5iie5d3r!k) cofas taconi,gui, o (chacroni.gui. B olu'er b e sbnxo arriba ticUbni.gui. S5ouer:aaefp3ldas_ ticrani.gui, Boiuer c o m o quien.. -tjcrani.gui.

ricchamuni.gui, o cauamit fni.gui. 3>oluer el penfamento -yuyarini.gui, JBoIuer en rededor _mayorni.gui, o moa (yoni.gui, B o l u b l e cofa cuyonna, JBolIcar como quiera tacorini.gu, B oiCiofo . _ , tcoric J80II0 sepan . tamta, pucrfca. B oUonado cofa &e bollones villca* JBomba para facar a g u a _ alli. JBondad. guma. Bonica cofa, carpa, iSonetabcIananeSBonete cobertura be cabeca chuco,o tanca B oga be buey,o vaca. ac, o yzma, Boquear ab:rlaboca quimrani.gui, B odar,o brofiar compani. g u i , 30dar con coocs , quilcan.gui SSordadO compac. B oide be veftdura .__compa, SSordon tahona Bornear la madera 28 orneada SBorracbo i-machtea. Borrara, yerua J&orrar^ayer borrones _guacllini,gui. Borras be vino o be otra qualquera cofa, (concho, B ora ba$er el azeyte o otra cofa a l 0 0 a _ c (choyani.gui. $Borrego,bfo be ouefa a,o malta. Boflar vclani.gui, B ofiada cofa . vdafca.
; 3 + 5 ;

JBollier la Cara

B offodOT vtay camayoe. Olejar hmyalicuni.gui. o hamyani.gui. B ofque be arboles $acha capa. Bofque para ganados_, guayla. Oflar,gomt3r quipnani.gui, Botar eci?ar fuera, ~ locfsichini.gui. o cars (cuni.gui. Otarfe el coloz ; cutipuni.gui. Otar la pelota ..pauachingui. jeotller _chuiacoc
;

tica tienda be vender algo Boto,cofa no aguda ton be fuego oton be rbol quando ecb. a
Boueda
;

camguacin. ___tdo*
;

S5oj fonido o j pequea berta manera 05 con gemido gucaynin. 0 5 e s bar , . - cparim.gui. B 05 . caparilca. ocnglero caparicachae. B o?na para taer qippa.,0 pututoc. B ojnero^el que la tae quippa camayoe. .ante, 3$. 2$aco befyombze __.mqui, 'Bzagada medida ..riera. Bsaco bequalquer c o f a - m . q u i . zacero ,el que mucfyo tira zagas 1 M I g u a r a . zaguero zatnar los bueyes o vacasgucani.gi. zamdo enefta manera 1 gucaynin. zamar como quiera guaran i .guL

puytc, o machayguacin. -pa o caca. . _ c a p a r i f c a ,

unte.8.

" i;

jBiafa ftefticgo ___Lrurfc8: ghaferobeelabiafa - - t a . Sisma cofa fiera pa& Siaueja . ' B i anear /erbsauo.pmam .gui .o pma tueu<s (ni.gui. JBjauo ba?er ..-piachini.gui. Siena omata toen. S i e u e cofa ^tacfalla. Sieuedad Szotar los arboles_' .ehichin.gui. B sotar Sioquel; _-guallcanga, o pullcana. S i o quelado guallca'fca. S w t a . O bnttal _ _ . , caeca. St;ra,o b i w o ; yzco. S . 9ute.'&. S n c b e be animal _ -..vcca. Suytre.aue _condor Sueleo rebuelco Suelo '.-Ipauav. tieltaretoinado caychuy. Suelta bar afT : caychuni.gut. Suelta ^njela be cofas chacrfca,o taco'fca. Suelta belo be bentro 'ticrafca. B tjelta t>elos berras adelante lo mfmo B uelta belo arriba abato _ _ _ l o mfmo. B uelta be alguna cofa Suelta bar en rededo? .mayorini.gu. Suelta &e trepado* ,o bolteado* S&uena cofa , allin, B uetagos,o bofes curca. Sufar ppnni.gui. S u b o a u e c o u o f c d a t o c o pifa.
1 ;

3B; ante. 9 . * . ante. 3gfV SBtHr cyuni.gmV JBillr la frente j . SJwrdel pampayruna guacn. J&nrlar be paabia Jacangui. SBurlando __ faucafpa, ronacofa faucac, o faucapayac o acia (payacoc, JBurlar be manos maquguanpucllani. gui, Curiado? . acipayacc. urtar engaando . M a n .gui. B u r l a afit *Uuilay. $3url o finja oc platero SSufcar como quiera I_mfcani.gui,
: ; }

Cante. A .
2lbal lo que cabe a cada vnopaa, o (camafca. abaa llamap cancha. Cabeca.o mas alto bella mocco. j b e c a be qualquera c o f a hma. JCabecttdo hombre^ homa $apa Cabecera be cama, cahona. Cabecera ,o almohada. lo mfmo. Cabecaabar.0 . vray cumufca.
a

<Cabe5caydo

Cabccpn becamfa cumbifca. Cabecear jmouer ia cabeca_llauijcachani,gui (Cabecear ^otorgando huini.gui. Cabecear .negando mana huini.gui. Cabeceo cerro vrco. Cabello bela cabeca chuccha,o yaccha. Cabelludo be lugos cabellosckuccha capa. Caber en lugar alg0 _camani gui.o padani, ui.
t

c.ante.St

-quipacac Cabera c o f a ^ .cingapa. Cabeltro para atar la beflaCabeftrar bella cmgapan.gui. {abellrero . ,

Cabo pot fin Cabo oe cucbt'Uo_ Cabo t>e tierra enlamar,


9lutll36 ;C0tt!e.acon

cingapanay camayoc _ticfsi,oticci, ,hapina.

Hrfci,
hncuy. llicani.gui, .todlani.gui. -ppam.gui.

Cacar anee con red, . a j a r aues con I 9 5 0 S Cacaraes con ga Cacar venados o oros anmales'cn lajos (todlani.gui. Cacar conejos con redecilla-.llconi. gui. Ca'fadoi t>e a u e s _ _ _ . tcllacoc. Cago be hierro caeue.a , tcoychimboi o (callana. Ca^on pefeado conocido Cachorro can pcqxizo^ guagua aleo. Cachonda citarla perra mpacuni.gui, Cadaafto _ guata'ntin. Cadaera cofa. , -io mtfino. Cada bsanos yfcay guatan guatampi. Cada tres aos , quimba guaran guatampi, Cada qnatro anos. tagua guaran guatampi, Cada cinco aos _ pixeaguaran guatampi, Cada feys a o s coda guaran guaa (tampi, Cada fete a o s _ c a n c h i z guatan guas (tampi, .Cada ocho aos. =. pucac guatan guas (tampi, Cada nneuc aos yzcon guatan guatampi. atada 5 e j a o s chunga guaran guatampi.
3 ;

.inte. %
Cada b a . Cadabosbas Cada tres Oas Cada mes Cada 00S mefes Cada tres mefes cayantitj, . yfcay a iryran ch ao pi. quimcajpunchao'To purichao (nimpi. quillntin, o quilln quillans

(P . _ y f c a y qillanquillampi. , quimba quiilan quis (llampi. C a d a Vito feudos capa manta cucyn ca Cada VHO bOS . vfcay yncanca. quimca yncanca. Cada vno tres taguayncanca, tas Cada vno qtiatro (guanea, Cada vno cinco pifea yncanca, o pife (canea. Cada vno fey/S "-c.oflayncanca.o coetnea. Cada vno lete canchiz yncanca, o cans (chiz ynca. Cada VIIO ocbo. pueac yncanca, o pus (qac ynca. Cada vno miette yzconyncanca, o yzs (con vnca. Cada vno **jfj chunga yncanca. o chuns (ganca. Cada vno onjyechungafucguanca, o chuns (gafucyocynca. Cada vno boje chunga yfcayguanca. Cada qual ; mayeampas, o pipas, Cada vno , capa manta. Cada bueno .mayeam alli'cac Cadaruyn_ -mayeam mana al I i (cae. Cadafabo mayeam yachac. Cada

.ante. 33. Cada necio mayeancaeca,

Cadaafno Cadena be O I O o r guallca.o moli guallca. Cadena para encadenar quillay guafca, o (qillayguatana. Cadera >o qnadrl chaca. Caer be alto rmani.guj.. Caer tropesando rnconi.gui. . Caer en t i e r r a . - gua'thqubi.gui.o vrma= (ni.gui. C a e r Otra ve? atac vrmani . g u i Caer en alguna c o a _ ~ h a m r p a y a n i . g u i . Caer rdualando llchcani.gu. Caerfe &elameniOa concanLgui Caer enfermo huncuni,gui. Cagar yzmani. g u i . acani. g u i . Cagada , yzmay ,o acay. '. Uamap vehanc. Cagarruta Cayada . _taona. Cal be piedras . yzco. Calabaca yema ' capillo. Calabaca,el fruto oella sapillo. Calabaca ilueftre . purun sapallo. Calabaca para tener agua puro. Calabazo para comer los indios mate. Calar lo cerrado -quichari.gui. Calambze, enfermedad tomarjucuncani ( g u i . o qucuncayani.gui. Calauerua be cabera ayap homa. Calcaar ,__ chaquipta'yconi Calcar recalcar vinanlgui.o satini*gui. Ca'car calcadovxtacuni,gui.ollquicuni.ui Calcado vxta ,o llanque. Calfada^catniio empedradorumitarpufea b (ari
:

ffal3d3jl?3jcr
Calentarfe

benueao coini.gm.o comcunLgu?,


(o conocuni.gui. (nocni.gu.

Calentarle al fuego

-jnaflcuui.gu. o co*

Calentar otra cofa coichbi.gui. Calentado, para cama. . rupayy Calentura poi calo* . rpay huncuy, Calentura fitbtc chucchu. Calentura confiri. Calentura -quartana Calcnturofo el quelas tiene. chucchca.' .yzco camayoe. Calero . Caliente cofa .. . coichifc.% Calentada cofa .managuaycanciiu. Calma&e viento -roufbcroo. CalolrOjlccbe nueua_ r u p a y ninchic, C a ' o t natural humbiiea. Calurofa c o f a
;

Calumniado:

t u m b a c o chatac.

Calumniar acufar afi alna be!a cabeca Caluobc cabellos


CluOvnpOCO

:cliatani,gui. pacrahoma. paci-acapa/


allla pacra.

Callar ,. Callada co a Calle angofta Callo seta mano Callo tener enla mano
r

<

opani.gui, opaTlac,

. quixquin purina _to cya, o tocone

tocyam.gu.o ros
(corcani.gui,

Callofo ,eofa con callos' tocya apa, Catna,lcbo t>ondet>urmirnos . puona,Cama be madera. cullu cabito. Cmara bode tmrminos puonaguacj.

,ante ,2l.

&

Camarero be gran feoi ,_guacp camayoe.' amarasenfermedad quechani g u i . amara ba5er acani.gui.o yzmarii.gui. amaraqueafr fe b a j e - - a c a , o yzma. amaron pe,rc yucra. ambadoJ; c a t o camayoe. ambo am nar porin i ,gti i. poric. Caminado* Camino real capaean. entine como vereda -vchullaan, CamnO ef.recl?0-. qnifquincan. Cantillo s n c b o - -'atnan. am n afpero , cacan, amno llano pampa au Caminoque >a bueltas quecco an. amno generalmente . fian', amifa be varn . _huncu,o cuna. Camila be mugcr >_ _ a n a c o . o axfo. 9inpocomo bedela con yerua guayila ampo rafOcomo vega . - : p a m p a . ampefnocofa be tal campo purun. an perro o perra -aleo, anal bemadera c a u a d a . vhco. ana pinto. aa bucea ;., '. focos. anal be tejado paccha. anal m a e l r a - . ; atn paccha. anal be res que fe come guaffa. ana! be molino -_: : paccha, o vitheo. aualado - vitheontin. ana cof3c canas enla cabeca cocohoma. ano enlas baruas_ joco jabra.; Canastos mcfmos c a b e l l o s . . coco. analta g r a n d e , a t n vfang

,8nte,2H, CanaHlo pequeo v chulla yfrng; Canalla como quiera , yfanga, (Caucin, taqui Cancionero taquina. Candado jcerradura ; vixcana Candela !unb:e . nina. Candela >e fetto virap guaricolla. Cangiln,vano be barro. ao vicch. Cangrejo peleado apancora. Canoa,aue be vn madcro-i guambo. Canfarfe alguno faycuni.gu Canfar a otro faycuchini.gui. Canfado ,o canfanco aycofca. Cntaro puyo
3

Cntaro grande
3

humigua,o vrpo.o tico.

Cntaro muy grande como tna/a vrpo. Cantarco pequeo cou que miden el vino.
(raqui macas.

Cantarco mas pequeo

humigua, o
(chuxa.

Cantar * taquini.gui. Canto , , taqui, CailtOI . . aqu camayoc. Cantar el gallo o gallina guacani.gui. Cantar.ograjnar elanfar guacani.gui. Cantar todas lasaues^o anmales gua*
;

(cani.gui.

Cantar el bombie taquini.gui. Cantar fuaucmente , mizque taquini.gui. Cantera muro be piedras rumi pirca. Cantero que labza piedrasrumi camayoc. Cantdad^grandeja, chica. Cantn groura Cantn be c a l l e cuchu,

Cunte, 5S.
:

ir

Camo tenia pafia. Caamn fuiente odia Can50 paraboimr cabito Canilla bebiaco maquiptullu. Caaueral becaas pinto gapa. Canilla be cubado tinaja Cao be alnaar pimeha. Can be alabara efcreur patpa.o ru
(qui,o riera.

Cauto para poner vrdbiepara tcter_m


( n i o parpa.
;

Capacete,armadura be cabeca chuco. Capar .o cartrar __corani.gui. Capado, cofa caftrada _ _ corafca. (Capar bombie chacaui.gui. Capado varn i chacafca. Capitn be gente appo fuyochac. Captan.que vence batalla _aticfuyo' Captulo.lugar be concejo
(chac. yutornacuns (gguacin.

Capn jane cartrado corafca. Cara quemada rupafca oya. Cara la natural,o rolro oya.o riccha. Cara fin verguenca pincaynaco mana pin Caracol ;. Caracol efcalcrapar fubr
;

(cacoc.

choro. lucana., o chulluncoy.

(quenco pata.

Carmbano be yelo ~
Cartula Caratulado _

Carbn Carcaj: alaua

~.

c_ayata jO hayachucu. $ayata runa.

qulinct guayaca b itj

Cantc.23. Carcarad a s ___acipayay Carcoma t>c muertos c^rc^o vecca, Csr ..:oia bemadera. . tetca. Carcomido jT . tnica. Caree! publicahqchap guac, o ai-agua. Cardar ticflani.gui.o ticcani.gui. Cardado* . ticfficoc. Cardadura tieflafea. CardetiliOjCOloi verde . angax limpi, fcardcnO.-^ angax,o caguata. Cardenal baje? golpe .coyoyachani.gui.o (coyoyachini.gui. Cardenal be gOpe ._coyoyafca.,o coyoya Cardo g e n e r a l m e a t c . caxa. Cardo q u e fe come yuyo caxa. Carecer jtio tener lo b c f e a d o mochoni ( g u i , o piffipayani.gui. Carena be p i e c i o s .chanioc. Carga oebela v i n a y . o quipe. Carga qualquer pefo , vimy. Cargada cofa ,vinafca,o qupechafca, o v i s (nayoc. Cargar alguna cofa aparichini,gui, Cargarfe a m f m o aparint.gui.o aparicu (ni.gui, Caridad S1U0Z botteO : eoyapayay Cardad^nfercozdia auer-coyapayaa (ni.gui Carit3tiu0,m!ferc0ldiofo eoyapayae, Canncngrjna tiffani,gui,otixani.gui. Csnneuadoz . , tinaco tixac. Carmenadura . . -__tiflfca. Cantautora be c a r n e Csntebe animal muerto aycha.
; ;

Cante. SI.
__.-aycha. a m e anima!. , vap aycha. Carne becozdero Uamap aycha, Carne fceonefa vrcop aycha. Carne t>c carnero. _ aycha tullunac. Carne fin bueno -vrco corotaye. Camero cojudo Carnero,bonde fe guarda la carneaychap (guacin.

Carnicero que vende la carne aycha ca


(mayoc

Carneccr3 lugar oonde fe vende la carne,


;

(aychacar.

Carnofo,O carnudo
Carpintero Carpintear .

aycha capa. porina callpana. caclla,o oya. focos. topo. qull im^. ,

llacllacoquero camayoc. llac; lani".gui

Carrera co?r4a_ Carrera bonde c o i r e n . _ Carrillo &e cara; .


Carrilludo
7

oya ^apa.o cadla <:apa..

Carmo efpece becaftasi Cartabn be carpinteroCarbn _


Carbonero

q u i l i i m c a camayoc.

Cafa .poz la mozada Cafa,poz la familiaCafa real , Cafa mudar Cafr bonde eluuo cafa
;

guacin. _ ayllo. capac guacin, alani.gui. _puruhllata,o

(racay rica y . Cafarte el varott-guarmeyacuni.gui.o guars (rnecuiii.gui.

Cafarfe la mttger Cafare! padre ala Cafar albtjo-

eosayacuni.gui.

.9!ite..B.

Cafado v a r n tafadera mocaCafada mnger


Cafado bOS vejes

guarmeyacufca, _tacyac fpas, o cocayac (gapac _co$ayacufca. ,


: 4

yfcay mita guarme yacuf (ca. Cafada tres vejes quimca mita coc,as (yacufca. Cafada quatro v e y e s - _taguacuti cocay as (cufca. Cafainento^el&oteqtiefeoa guarmes (guar cucufca, Cafantentcro guathmoc.

Cafamtear.entreuenr en cafamtoguath
(moni.gui.

Cafca/o ,arena con pedrejcas.filia rimi. Cafca/ar lugar : Cilampa," Cafcar paquini.gui xacapa.o $acapa. Cfcauel : eara,o manca, Careara como t>e bueuocara, Cafcaras mondaduras .__ _ guacipae Calera ,cofa oe cafaguaci camayoc. Cafero que mota en cafa .aulapac^o acalla Cafi'jaduerbioCafo,aconefcim'cnto cafca. Cafpa t>e cabeca carapati,o coquihoma _carapari $apa,o coa CafpofOjlleno be carpa Cafquete be cuero Cafquetebe hierro. CafquIIo be faeta Calta buen lnage Catdad
(quihoma $apa, _homachuco, o caraa (chuco; quilla chuco. . hachna, a p p o ayllo.

{. ante. %,

19

Caftgar ~mochochini.gui CaftigO . mochoy. Cftgador .. mochodiic. CafKllo c e r c a d o pucar. jCarar chacani,gui,o corani.gui. (Caftradoi chacacoco coracoc, Caftrsdura corafca. Caftrado boinlue corafca.o chacafca, Catarata & e o j o s _ _ cuyro. Captuar a otro - hnyllini.gui.o atini.gui. Captuar ,fer capttuo hayllifca.o acuca. CatOlJCjIUllUero chunga taguayoco chuns "(ga chuzcoyoc. Cato jye mil en mtmcro h u n o chuzco guas (ranganioc Catojye vejes aduerbo chunga taguayoe (cuti.o chunga chuzcoyoc cuti Catotyc tatito .chunga chuzcoyoc cut chica Caudal cofa Caudillo 1 .... ,., camachicoc Caufa generalmenteraycoy Caufarpar caufa rayconi.gui. Caufadoi. raycococ. Cautela Cautelofamente. llullafpa o llullantir. Cauaftc fouakja . pucar. CanadOl cufpay camayoc,o azpi camayoc. Caualgsren cauallo llucam.gui. Cauallero a cauallo llucafca. Canal len'50 __cauallop camayoc. Cauagar el v a r n ala m u g e r yucuni.gu Caualgado: aff .yucuc. Canalgar macbo ala bemb.a yucuni .gui. Cauallillo entre mico .-racane. t> v
: ; ;

Cauallllo entre era 7, Cauarvftas Cauar/acando lo caado


Caar po? bcba.O.,

racane cufpani.gui. allani.gui.

azpini.gui.o rocris (ni.gut, (Caar poi m e d O . chaupita apini.gui,

Cauarotravcs _ataeazpini.gui, Caucroa be tierra ,o piedra machay, Cauernoo,lleno be cauernas - machay capa, Ca.ta.o arca . _puci, Cason t>c arca . . . pti,

Cante.JL, S-amarjbarvojes caparmgui lamo grande t o j capari. ClamoiOfo^lo queba V05CScaparic,


;

(Clara' bcbucUOS

rumptopyuracnin,

(Clara cofa conluj . (Claridad affi . , (Clarificar afil (lareccrfCpcftar fin I?e5 Clara cofa fin b j ~ Claramente afll
Claro JL o que f vee

yllarica, yllari, yllarini.gui.


chuyani.gui,

chuyafca.
ricuri p xutilla.

Claro loque t r a s l u j e . : -yari,o ricuri. lauar tacangui. Cauadura C l a x o n be danos iCl ano b e f i e r r o C'aueltua/ot ~ - tices ,0 guaeangtii. Clemente coyapayac Cloquearla gallina . guacani.gui
ClOCS gallina Cloca^oi' sue qualquera octlanayac, _-odlanaygc.

tt.a.ttte,,.

Cobertura, : : catana* Cobfar . catacuni.gui.o catarti. gui* Cobrar o perdido tarini.gu. Cobre,metai :-anta. Cobir con ropa H catani.gu. Cobrrfe a fi nuTmo con ropaeatacu* (nLgui* Cobir c fomlna a otra cofaHato chin i, gui. ICobiirc fombiaa fimefmo_.lIantocuni.gui Cobro por recaudo Cobro ugar bonde algo fe guarda ~chu* (racona. Coce^erdacouelcalcaJar haytafca, o (matcafca. Cocear ti'rar coces haytani,gui.o mateas (ni.gu?. Cocear abollar - . - qaron.gu. Coceador^! que tncoecs,^.. haytac, o (inatcac* Cochino Jecbon _ , ._{inmri. . Codal jCCjfa be codo cuchuhx, Codera/srnabe codo . caracha. Codada g o l p e be codo ; _cuchhx Codear herir con I codo _ cuchuxdiini.gui. Codcar_ , _monapayani.gui. Codobelbraco . cuchuhx. Codo medida . fue cuchulix. Codornj a u e , , yuto Coabe m u g e r . , .vincha.
; ;

hitar de . . . . . mancha<scap; Cobertos be cama _catacuna.

C.antcg>. Coger lafementera con la paja, como Cegar


callchani.gui.

Coger,quitar la efpga tipim.gui. Coger la femlla,,t>cfgranandoa yzeoni Cogollo, renueuo Cogote Oe cabera -
CofyOltibtOI

, ( g u i , o mocchani.gui.

mocomo. mococo.
acchocea.o acchocff

Coyuntura Cojudo carnero Cola De animal Cola para encolar _ - Coladero poz >onde cuelan Colar cofa l q u i d a . Colar paos tLolctya t>e cama .
Colchn _

moco. carutayoc

pullu pacha.
apa.

Colearmoucr la cola qualquer anmal-chu


(pama mayuini.gui.

Colera bumoibe cuerpo Colera negra >o quemada


Colrica cofa
;

puzco yana puzco. guyuras

pina c,apa/) puzco capa, (vafea, guarcuni.gui, o (guarcurayachiiii.gui.

Co!ga;o ago que cuelga. Colgar generalmente

Colgar alguna cofaguayuchini.gui.o g u


(yurachini.gui.oguacurayani.gui.

Colgado eftar _ _ g u a y u r a chifca. Colgado eftar te otra c o f a guarcufca. camani.eui.o talas Colmar l'mcdda. Colmo De medida Colmllo .
(chani.gui. camafca. guaco.

Cunte..
(Colodrillo . Color qualquera Colorado t>e c o l : . Colorado b e r m e j o Columpiarle en columpio

ji
moche; .riccha. ricchafca. puca, guaylluncufcos
( ni gui.

tCoIumpo. .- ; guaylluncufco. (Columna &e piedra caytorumofayuaru


(mi,

(Colhr &e veftido

cumbifea,

(Colla r que fe ecba al cuello Comadre^nadre con otra

guallca,

Comadre/a- chcur, (Comarca marca. (Comarcano . marcaye. (Combatir aucana'cuni.gui Combatiendo tomar aucanacufpa atini.gui, Combate aucancuy.

Combatible cofa.
Combdar Combidador Combdado

arij pac
(ni.gu

corpachani.gui.o'corpacha'cua corpachac, corpachafca,

Combite Comedir Comedido


Comedor quca viceao mcocqsp*.

Comedor be botnbrcs runap micoc. Comedera cofa micuypac o micungapac. Comer micungui. Comer en mortuorio corpachacuni.gui..
Comer anienudo achica cuti micuni.gui,

Comencar . ComendarjO encomendar

caHarim.gui villapuai,ui.

. ante. t>. Cometer encl mal .. hochalaini.gui Cometer peccaudo _hocha]iictmi.gui. Cometer como quiera o:necou___ . , fief. Comiendo como quiera ; _ callarina, Comgo,aduerbio .ocaguan. Comida! . -. micuy
Como,comparando CoiiiOjCOn/unctou _. _. cayfna.o ymanaa fnataem.'

Compadecerle-; <coyapayani.gut. Compadre con otro ocaguan yayanc.' Compaero en trabajo :poriemaci Compaero en p3.*crcs_cuchucmaci Compaero que acompaa a otro. poi ic
_ (maci. (guarnan maci.

Compaero enlaguerra _ J - a u c a maci, o Comparar .. ncochini.gui. Comps . 1 topora. Compaffar,medr p compstoponee u Cpaffion bcla pafron be otro coyapay, Cpcterpcrtenecerle a a l g u n o . . f u e pac. Competido* con otro Comp!a5er- cufichni.gu.
0

Complr

camani.gui.o puchucani g u i .

Compouedo: , . rurac Componer tna-: rurani gui Componer ,poner en o d c " _ allichachini.gui.
Comprar ___raudini,gui.o ranaiii.gui, Compiadoz . '. randic.o ranac,

Compzada cofa Compuerta be fbztaleja Coman cofa, Comunmente

randifea. - - -chacota. _______yanga.

Cante..

ja

Con pzepoficonguamo yoconoe Cou';poitnIrmnento guan.o y o c . Concebir la hembrachichuni,gui,o chkhus (yau,gui,ochichuyacuni,gu. Cou:ertarfe humacuni gui. Concertado! bevaU03 Concertar os ofeordes amachacuni.gu Concha be peleado .cara. Concluyi mcuychani.gui. Concordarfe vno con otrohuiaami,gui, ( o tincunacuni.gui. Concorde cofa 3fi* . nmadbacufca. Concordar en fenteuca .tincunacuni.gui. Concordaren fon Condctnnar mochn!,gui, Condemnado a muerte _ g u a u y pac mica. Condicin Condicin por ley _ pacarifea. Conejo . viscacha, ConegcrOviscacha camayoc, ConfcTar por voluntad . hichni.gu. Confeft'on bella manera Confiar se otra cofa Confirmar en'bien fayachtni.gu. Confundir pincachini.gui. Congofofacofa,ongoja llaquis Congojar a otro - , . l l a q u k h i n i . g u i . Conjeturar muciani ,gui ,o guaracuni .gui, onjuuon 'ocla luna con elfol Con Kofotros. ocanchieguan .oocsya (co guan, Conofcer riccini.gtii. ConofcWe cofa ncijpac, Couocdo fer __iriecifea.
:

. ante. .
;

.
r

Cono memb:o be mugcr raca. Conquftar t i e r r a s a d n i . g u i . llaflani.gui. (Lenteja rimafca,o ngalla. Coufejar a otro ciibiteiuparte-.conani.gui. Cfejar a otro en mala p a r t e ( i m i a m i . g u i Confc/ero en bien coac. Confedero en "?<?! Entinta coc Cottfegur chayani.gui. Confcgumento cofa : chayay_, Confentr con o t r o huinacuni.gui. Confentr a otro huini g u i . Confentr.aba;candola cabeca huini.gut, Conferua . mizqueo mizqui. Cotlderar hamipyani.gui.oyuyni.gui. Confderado,loque fe comidera yuyafca. lonftgo,aduerbO quiquineguan Confolar poi palabta .cuchini.gui, o (fongon tatiycuchini.gui. Confonanda be vojes Confonar vna cofa co otra pa'&achani.gui. fuefimiyoc. Confiante cofa' Conltuy _ _ _ churani g u i , Confucgro cata'ypa yayanc, Confuegra cata'ypa mamanc. (Contado! . quippo camayoc (Contal be cuentas gullca. (Contante para contar (Contar rajones villacun .gui Contar po? numero quippon.gui.o yupas (ni.gui. Contender potfando atipanacuni ,gu i ContendedozafT_ atipa'nacoc (Coutenctofoconpoifa atipac. Content cfiyoc, o cu Eco c. Conten?
:

Cante..

3 5

Contentarfe cufkuni.gui. Contentar a o t r o cufichini.guiV.o fongomaj^


(chayachiringui.''

Contr3ce5r

Contigo ,adiierbt'o Continuar , iContnm cofa Continuo enduracon, Continuamente^_ Contra^prcpofcon Contra,,aduerbo

camguam, catini.gu, catifca. viay viay._cayantin.


cutipani.gui.

Contradejdoz Contrabayer : Contrahacer a otro ContrabajcdO Contraponer Contrara cofa Contratar. Contrato Contrecho Contribu?! Contribucin
Contribuidor.

cntipac. _yachapani,gm, yachapacuni.gu: yachapacoyacibapacuc ninacuni.gui. ninacufca rata. cacani.gui. _.cacay.


'.cacac

, ,

Contumace,porfiado Conuaefcer oe Dolencia Conualefciinento Comiendo!! Conttenr con otro Conuenr/er cofa Ijonela Conucnente cofa Conuertr en bien ,
Conticrtrenmal

fucfimiyoc alliyan! gui alliyacuca. huninacufca .huiinacuni.gui, alltucuni'.gui. nmanacuni.gui. . rimanacufca.


. 6 '

mana aliituaini.gu.i.

Connerfar COlllierfacOU'

(Copa p a r a b e u e r .__ vpM (Copa grande : chumba. Copero,el inntTro bela copa vpiachic. (Copete &e cabellos chuccha.. Copia ,por abundancia y m a aycat Copoib ,pOr cofe abundante yma aycacac. Copobelno,obe lana-' puxcangapac. Coracon be animal , - fngo. Coraron bela madera fongo. Corae Corral cancha. Coral moilo.
Corcoba, Corcobado Cordel , , Cordn , - asmo, cometo comoyoc gufea -o guacora gua'fca,o gucora.

Cordero , Cornear-hiriendo con cuernos Corneado: . Cornuda cofa con cuernos


;

va. guacra*
(ni.gui.

_.guacrac.

guaciacapa,o
(guacrayoc.

Loinndo en bemtco Corona como quiera Corona b i f l o r e s o yerna Coronar afl


;

. vincha. vincha. vinchani.gui.


pacarifcap Yiilae

Coronfta

Co:poral,cofa be cuerpo Corral como patio be cafa Correa be cuero ,. Corredera becaualis Corredor be mercadura Corredor be cafa '. Corredor que corre

cancha. , caraguafci. callpana. catucanuyoc maflacona. . callpac.

.mtt,&
dircgr
Corregido? Cozrer
r

i4
allchani. g u i .

allichac, callpani,gui;o guayracacha (ni.gui. Cozrer ante otra cofanaupani.gui. ._

CozrerlO lquido

vnoyani.gui. o yacoyas

Cetrera otro. Cotrdo Comente como agua. Cozrillo be gente COtro bebayle COtar, rajando C o m r p o i medio Coztadura tCOvtar otra v e j -

Costo ba?er_ Cortando aduerbo. Cojtejabe rbol , chnioe Cotoa cofaCoitedad -piill. Coito be coiacon -pixibngoyoc Coma bela pierna atarea. Coma cola. - comeo vicco. Coco^a mat38 enq nacer g r a n a - tcri,
;

(ni,gui. .pincachini^gui, pincachifeha. cali pac. __tantanacoc, cachuay, . cheftani.gui, . patmani.gui, .enchufes* _atac cuchuni.gui, ;.cchuchini.gui, _ _ c u chulpa.

Coffecba Coffedba be p a n _
Cofer .

. tipfea. tipifea,

eirani,gui.o chdani.gui.o 0&3 (ni.gui, _cirafca,o oafca,o chodafca. CofedaraC ollar o ladrn . .auca. cochap paa, Cofia bela mar. -eotama.o l o n g o , Coftal. chnioC, Cffarpoj p:eco.

,ante.,*B. : gafo*. anchachanioc, cara, hmichingui. pacarifca yaguarricu, o mapas (coc Coftumbe tener la mtigcrmppaeungui, Coflitra : ciraca, Cofhtrera ciray camayoc, C O O be pe a natura vicrachaqui. Copo be pe hamca.o rata Cotedad befta manera _, ratay. Cocear 3T. . hamcani.gui C ccquHas tenercollani.gui.o chicuni.gui ( o chiquichani.gui Cosquillas bajer chcuchini.gui.o collas (chini.gui, C o j e r - - y a n u c u n i . g u i , o guaycu* (ni.gui Cojedura^_ yanufea. Coda cofa ,__. yanufea Cojnajlugar .concha guacido yanucus (naguaci, Co?na,caIdo lquido hilli. C03nero . . yanu camayoc. C.antcJS, Crecer _ viani.gu'. Crecer muerdo . ancha viani.gui. reccntcbemar _ pocchij. Crecer otra v e j .atac viani.gu. Crecer el ro con auenda llocllani.gui. Crecida cofa aT__ . llodlfca. Crecer alguna cofa. .viani.gui.
a ;

oftlla Co!rofO;COfa be C O i l a Cofira,como coitcja Conlrer Cohimtoe Coftitmbe beitlUger

Cantea.

3f

Crefpa cofa con cabellos - e h a f c a , o cazs (pahoma. Crefla be aue guacia. Criar ,1?35er be nneuo - - camani.gun o ya* (chachini.gui. Criador bella m a n e r a c a m a c o yachachic. Criar nio _oyuani.gui. Criador a(Tt_ o y uac. Criado que frae yana. Crmen gran peccado _ atn hocha, Crnes,por cabellos __chuccha,o aecha. Crjnado cl cabello I?enddo_chccha raquif _(ca. Crfol be plateros ,para fundir maaca. Crla!,pedra preriofa-- < quifpi. Crflalna cofa .-quifpi <;ap3. CrftianO; bcbo beb*- 0-viracocha. Crlano verdadero checca viracocha. Cruo para cruar ,:fuyfuna Cruar ,almpar con cruo_ fuyfuni.gui. CrudO cofa no .COJda chagua,o hanco. Cruel 0 cruda cofa ancha piac Cruel cofa fin mfercorda manacoyapayac Crucificar aponer en ero?-*chacatapi chura (ni.gui. Crucfvro chacatapi churafca. Crujada cofa . chacatafca.
; : : ; ; K ; 3

Kadra be cafa - checofea guacin. Cuadrar poncr en cuadra checos (ni.gui. Cuadrada cofa checofea. Cuadrado en luengo checofea. Cu8fo,pra cua/ar rocoroy
;

Cantea.

e j

Cante.g. Cuaj'ar con cuajo, --^-tocoron.gu. Cuajada cofa tocoronifca. Cuaarfe alguna c o f a _ _ . t o c o r o c u n i . g u i . ua^con artculo - maycan. Cual/in artculopin. Cual Ce & 0 S _ _ pis yfcaymanta. {Cualquiera bedos. yfcayninmantapipas. .Cualquiera t>e mucbOS achica manta pipas tuamaO_ maychica. (Cuando. . . aycmme.' Cuaudoquera_. mynimpi. (Cuantos en n u m e r o - . yea. (Cuantos quiera que (Cuantas vejes/ yacacuti.o ayeamitta/ (Cuanto/ _ ayca (Cuantos quiera q u e fnapa. Cuarefma tiempo freayuno-$acimittao cas (cipacha Cuarenta . chusco chunga. (Cuarenta m i l chuzco chunga guaranga o (chuzcohuno, (Cuarenta mil cada vno_chuzco huno yncca. (Cuarenta vejes chuzco chunga mitta. (Cuatro tanto tagua chica. (Cuatronumero chuzco, o tagua. (Cuatrocientos numero ^tagua pachac. (Cufti.ro lixl . t a g u a guaranga. Cuatro v-tjes . . tagua cuti. Cuatrocientas vejen tagua pachac cuti (Cuatrocientas mil vejee tagua pachaegua* (ranga cuti. Cuatro snefes taguaquilia. Cus tro bas aduerbo. tagua punchao, Citba^para vino . quero vicchi.

. ante.* (Cuba pequea Cubero que las Ijajc


(Cucbjfo

j -_H.vciulla vicchi, vicchi camayoe


cuchona.o tomfi

'.

Cucljulada Cucljara g r a n d e . (Cucharada, comida conclla tCueliOjmembio&e animal (Cuento numer


Cuenta (Cuenca >elO|0

cuchufca, vixla. conga, quippoy

quippofca.o yupafca _auipmachay,.

(Cuerda para atar guacorao g'uafca, (Cuento como oe Dineros (nento para foftcner pared quimrca, (Cuento poner para efto quimini.gui, (CuentOjCOtno fbula _icalla. (Cuerdo ;.pudcnte yuyac runa, (Cuerno be anmales guacra (Cuero be pelleta be animal .cara. C ero . cara. (Cuerpo generalmente- hucu.ohcunehic. (Cuerpo muerto , ~ayaoacoy Cuefta arriba vichay, uefta abar.0 . ray, (Ctieita epeluuca . machay, (Cugujada (Cuenco be fruta _ , i-uro, (Cuyocofa Dequen' pipi (Cuidado , pitvi,
;

(Cuidado tener, CttYdadofO

..pitvini.gui,o yuyaris (ni.gui. pitvic,o yuyac.

(Cttyta (Culebra
TF"^ I .

,;

llaqui machacuay

ciqui.o cique, C i*'

Culpar,cebara culpa Cumb re be monte Cumbre be cafa

ryconi.gui. homa. _ g u a c i p pinga.


(mizmim.gui,

Cmplelo mefmo queconuene Cundir,crecer poco apoco c o m o m 3 i i c b a , Cuna,&e nio-.. , quirau.


Cua paral?ender -. carquempa. Cunado . !-ctay Cuada cachoni. Cura;, por CtrpdadO yuyaynin Cura be enfermo - hambinin. Curador,bado alfurofo fayapaquenc.

Curd;bado al menor )5 e d a d - fayapaquc


CurofO Curtir cueros Cutir VUO con Otro
:

amata. .ccuni.gui. macancuni.gui,

c. ante. SI.
yacoman yaucus (ni.gui. caga por el c a b o - . _quipa. f agera cofa :_ quipa. caperir chatpani.gui, cabinas be Icuadura. _hap. cabullr bebajeo be agua

esburda ,0 pocilga be puerco camarra,o camarrou


glica be pierna fancsdlla armar -

cochep can
(cha,

_ _ carapacha.
chaqui, rnconi.gui.

cancadila enla lueba


UltcafofO. fapato f apa tero gaqucam ,

rncoy,
.
. viejo chaqui, . oxota oxota camayo c cata

g. ante. garanda garandar . carca mata fpnofa arcal,ltigar be g a r b a s carga moza C.ante,._

ai
__fuyfona -fuyfuni.gui. _ cxa. CJxa^apa rayo.

tCcccofO cazqui sapa. Cedago para cerner fuyima Cedroarbol . yuruma. Cegar a o t r o . , aujachani.gui. Cegarfer ciego _ aucacurti,gui. Cegaoo be o;os_ habr au i. Ceguear be ellos-; habrani.g'ui. Ceja/ob.ciosoj'os .. ' quqxibra. Cein to. cazpalli. nelada engao be guerra chapaceona. Celadaaffecl?ancas p o n e r _ chapani.gui. o
(chapacun.gui.

ccar

cazqui cazquirimani.gui.

(Celada armadura be cabecaCelarjencubir _. Celar aucr celos Ceetno meollo s>ela cabeca.

panana, o
(chuco* pacani.gui.

mith (co, Celelal cofa-hanancpachacac, Celemntopu.o topo. CeIob,o celofa_ _tumbacoc. Cementarjccb. ar cimiento. -tifsini.^ui Cernen tadoi. ticsic. Cementero be muertos ayap pampa, Cena^comda ala tarde chisin micuy. Cenceo fin bobladura mana patarfea.

Cendrar plata o otro metal catichin.gui( o catipayani.gui,

e v

tC.antc.i5. Cendrada plata o be otro metal __.catchifs


;

(ca o catipayafca. vxpa . vspa^apa. , taripayac ninap paccha, o ninap cas (chacha Centellar ec!?ar fuego cachchani.gui, o (pacchani.gui
3

Cenja Ceniciento Ccnfo fue? Centella befltegO


3

Centro punto en m e d i o fongon. Cerc a ft mfmo chumbillicuni.gui. Ceir aotro chumbiliichini.gui Ceidura - churabillicuy. Ceidcro . chumbi. Cepillar llcllani.gui. Cepillo . llacllna. Cepilladuras llacllfca Cera que labtan las aue;as mapa. Cera bela otef a , rfo. Cerca ,pepoficou fifpa!la,o cifpalla. Cercano enfaugre ^guauquiu.o ayllo Cercano ala muerte cftarguaunayani.gui {LcjmXbt muro _quinchani,gui, o moyos (tapircani.gui. Cercar be vallado , quinchani.gu Cercar como quiera .quinchani. gui. Cercenar cuchuni.gui. Cercenadura '. cuchufea. Cerceta, auc be lagunas tacama. Cercillo beotejas/tes beoio cor rincri. Cerco ,, ya'roy,o moyfea. Cerco/t'to be cercadores haresfea. Cerncalo aue: . quilliguara

Cante*?.

38

Cernidura fuyfuka* Cerraja^c-roa cana-yuyo Cerrar : vixcanlgui. Cercar befepto quinchan.gui, Ccrrarfc a ?crda < choracuni.gui Cerro. vrco ,o caca Cerro entre las cfpadas _ g u a f l a tulluc, Certificar _ : fullul] fiini. g u i , Ceruatlo ,I?i]o >e cierno ayfsi, eru$lo cetras o el cu elo _ mochoc, CengiidOj&csrueTa ccruj mocho rapa, efped;terrou con rayjes .empa. Ccfar &e bajer a l g o - - - . .samani.guL Cea 'yflanga. l eiiero que las ba5 yflanga camayoe. Cenar para engordar . oyuachin.gi,o (virayachiui.gui Cenado con cebo oyufca.o vracllca, Ceuar.para engaar __llu!lani.gui. Cenadero para e i o , Ilullana. CeUO Dllay.o llllaynin. Ceuoil cofa cenada oyufca.o virayachifea Ciarinoueraotros ctirichii.i.gui. Ccfox &e calentura! chcchu Ciego be odjO punto . auca. Ciego que no veey tcnebuenos O J O S _has (bra Ciclo so todo O q parece_._hanancp.icUa, Cc!o eb'dadocuyliornioc.oticei camalpi, CieO Decana , puonapeagua. Cieno. tro.pmito Cento,nrocro --, pachc. Cen vejes , . ... pachac cut Cien Hl Veje chunga huno o pachac gua(ranga cut*
;

Cante.'JU
.Ciertacofa-= xullulljO chcccha

Ciertamente :xullulltacmi. Cierno^o cierna animal _ . U u y c h u , o tas


Cigarra (roca tiantian/> quixqui.

Cigeaaue CUar bode encierran pan clica. Cimiento >e qaalqucra cofa ticfsin jCnco.uumero pixea. Cinco mil en mime r o p i x e a guaranga. Cinco veycs,3ducrb pixea cuti
Cinco m v e j e s pixea guaranga cuti

nco

Cinco tatito-

b'me ^

aduerbib

pixea caychica.
-pixcpuns (chao.

Cinco m e f e s = pixea quilla. Cinco meu'no,cofa befte tiempo pixea quis


(llayoc.

Cinco palmos:
Cucomcddas Cnquenta,numero

pixea capa
pisca topo. pixea chunga.

Cndba be filiado aluarda chumbi. Cinreo como ceidura lo mfmo Cncbar filia chumbi llichini,gui. Cinchada cofa frefta manera - chumbi llis
(chifea.

Cinta ,o cinto:: : tCintavn Circulo linea redonda Crculo be gente Ciruelo,rbol : Ciruela,fruta befte r b o l
Crugano medco_
;

chumbi chacanchic moyo. moyontin. vTum, lo mfmo cozi.

hambi camayoc

Cfco be b o g a r -

-chatani.gt, Citar para juyjto ilafia,o marca. Ciudad Ciudadano be alguna ciudad liada y o c . , ante. tieflafca. Copo para hilar _h"urpay,o hurp corita paloma c_.ante><3. .chauani.guj, cumoacar yacoyoc fumofa,cofa consumoccuni.gui gtrrar cueros cacoc, cerrador t>c c u e r o s guayaca urron. C.ante.fD. .cazpaiii.gui Cbamnfcar _ :cazpay, Cpamufquns _chipana. Chapa &e metal Chapado &e chapas . chipara chifea, Chapar_,cubrr be chapas chipanachin (gui,ochumbillichini,gu,

Chapodar mondar arboles chaprani.gi Chico ola pequea_ chuTla. Chico ,aun mas pequeo ancha chi
;

Chillarlo rechinar ChillidoChina pedrejica Cbiiua,para cortar Chifine,o cbfmera Chfmero quc la Dije;

Ch!COJa Yera
;

(Ha. chiraccro yuyo.


-guacani.gui. guacayni'n quixea.

lomifmo.
fimi apafe.

. fimi apaco guaTari (mac.

Chorro ChoirearpCorrer.eofa lquida

paecka. ipaccha*
(ni.gu

..ante/S. bnpar/acando t>iiinO Ilchngan.gu. (Cl?oca chuclla, l?ueca,ondetegan los buclTos moco. (Chueca oonde juega el anca , chaca.
;

D.ante.A.

Sduob con rason yma ayca oc. i^ado a mugcres p a m p a y runa iado a fu p:op?a muger
machaTca capa.

SiadoavnOjcmbago

E>aga,arma fecreta^ lluqui. amalee cal fcoa palla.o ygaca. .anca , bayle cachua^. .anear, o baylar cachuani.gu?. ancado:,o bailador cachuac. aarfcjradera , . puyuni g u i . .aarfc carne yzmuni.gui, anarfe alguna c O f a _ _ . _ g u a c l l i n i . g u i , baado a ; guacllifca. .aofo guaclliC .ao enlaa meTes guacllifca. S>ara comer micuchini.gui.o carani.gui. ar abeuer , vpiachn.gu. ar bofetada ~ . tacllan.gui. ar palmada lo mfmo. iar p u a d a _ _ tacani g u i . i^ar puada enla cabeca , chemas
(ni.gui.

i2>ar puada enlae efpaldas .ar cuchillada i^ar eftocada

cachas
(ni.gui

I cuchuni.gu. _tocsini.gu,

40 -chocan i.gul ter pedrada -chayani,gui Barenel blanco lomfmo a r e n cierto lugar_yapamum.ga.o yapas E>ar aadiendo (ni-gui. _xutiyachini,gui .ar nombje ala cofa_ mochani,gui 52>ar gracias fimintacuni.gui, i^ar lafe_ .yanga cuni,gui. E>argracofo, ar lecon el m a e f t r o . _yachachini,gu . cuchucchini.gui E>ar&el codo. ruran.gu, gar obia ,l?a5er a!go. caparini.gui E9arvojes lo mfnio. .-ar grtos..?ar confeb a alguno conani.guj. i_>ar largamente , anchacuni.gui i^ar lcenca_ . cachanni.gui. yallircuni.gui. 52>ar lugar ,o ventajachuqui. i^ardo. a r lugar,o ventaja a otro.yallircuchini.gui 23e con poffeiloii^cuyaes aguna cofa p a E^pzepoicoubc ablatuo . manta, Ee, co la materia be q algo fe t?a?emanta. Jo mf We-j lugarnaturaleja be alguno (nio, ie algn lugar venir , - m u n i . g u i . f?e nueuo mubcy E'C ab OOnde C3S- -c'afcayqui manta 2?e all bOndeea aguUOchayeafeam manta !?cacullchacay manta. aqu bode YO eiOY- caymta, o cafcaymta. S>e cabo comenco_ . tkfsi, S>caqti adelante onan manta. ebalde^fn pierio
;

D . ante. . f2>ebalde>cofau'n precio , cac manta. E >cb3e . anyana'cuy. &cbfitr ny anacun i . g u i . Wdnxo o a bayo 1., vrapt ebiusr.srte D e D e b u r a r - q u i l l c a n i i g u i , ebujsdOl quillca camayoc, l e r n a s da cofa _. quillcafca. s2>e cada parte mayniri manta, jefcender oe a!to abajo vraycuni.gui. S>cfcender alguna cofavrycuchini . g u i , cebado para broflar topo,o onancha. i2>c5io bc5 en orden _ chunga. IDecterar por obras ricuchini.gui.' ecorofaber . tongo manta decorar eula memoria : yacha, d e c o r o bejir (muni.gui, is>e tentro adnerbo ' vcumanra. S'edo generalmente . _rucaua. t2>edo pulgar -aupa rucana, 2>edo para &einoflfar catee rucana. SJedo oe en medio ~~ chaupimeana, J^edoDel anillo catee rucana; B>edo menqueo margarte fullea rucana 2)t Donde, be que lugar. : maymanraV 3 2 > e obnde quiera maynin manta, defender pllcani.gui. defendedor affi _ : pullcac. iSefender amparando rquirini.gui.o (amchacun.eui, defendedor befta manera ama'chacoc,"o n (quiric, Remera ,aduerbo . hagua manta, E ?efiinctO_ aya.o guaufea degollar hornada cuchuni.gi. g>cgo?
} ;

2\ Mite.fc.
desolladura
;

4*

. llafap guaylla, E>el?efacoueeg!_ -pa. iel,o &ella pepoftcou _naupa,onaqiu S>elrtte,pipoftcou fucparans E>elegar pon er en fu lugar .
;

delegado , Delertar a otro 32>eleyc iDclcytarfc eu ft infmo. J_5eler.os,aduerbo

sele5iiarfe-

Etelejnar a otra cofa


?elc5tiabte iele5n3dero

delgado Delgajarblog>elcado .

Del todo,aduerbo^einandar - .

Eeniandadot demandar alcauala>ot>erecl?o0 demandadora oa maac^apa,


demandar por oos demandador alT , .

(dini.gu. fucpa randic _cfchmi.gui. cuficuy. cficuni.gui caro manta, . llxcani.gu -lluxcachingui. _llxcay Jlxcaypac, 1 lao,o ao. Ilochini.gui.o aos (yachini.gui, llullu. ., yumpay. _mani.gui,o maacu (ni.gui. .niaacoc.

fcani.gui. fcacoc.

Dcmalado
demediar
r

p chu.
chupichani.gui. -chaupichafca.

(demediado 2>e mientras quccoumctou Demonio jbuenoyo malo _ . C^ipay. Edemonado cupayafca. Jdemoflrar con el bedo ricuchini.gui.

demudar el col. ie t>onde peguntando


;

maymanta? P>enotar-_ pincachin.gui.o camin, gui ?enueftO pincay. dentado,cofa con bentes __ quero y o c Rentera oe bentes, -quppi Dentera tener quippyani,gul,o quip* (peflungui, feentecer^tacer los b e n t e s q u e r o cecanc d e n t r o en lugar aduerbo _ _ c u p , o ruripi
;

d e n t r o be f t , p c p o f i c o n - c u y n i n . denunciar con tiempo villacuni.gui. Denunciada cofa villacufca


:

gpe nueuo , muflbc manta, ^epotar a l g o gacaychachini.gui. >epzender De nueuo yachacuni.gui, ^epzender be COO _ibngo.rnan.ta yachan.gui d e r e c h a cofa chccca. Ee r a y j . capintin. 20ereej>a cofa juila checca, E>erec?a mano '. .paa maqui. derrabar . chupantac,urcuhi.gui. derrabado chupa naco chupa cuchufca derramar jtralonando hichni,gui derramar aT en bateras partes vichus (ni.gui, EDerramar bcvnoen otrohlpuni.gui. Eerrrinir t>e a f u e r a haguapi hichani.gui. ESerratnadero. __hkhana, d e r r e n g a r , befomar hancatucuni.gui derrengadohanca tucufea derretir el metal noyani,gui.o vno (yachin.gui,
;

d e r r e t i r como quer*

~ui.iichini.gui.

gg>erretr como neue o fal - _ _ chulluni.gui. derretirte como quiera,


;

__moyo. .vrmachir>i,gui, o (tonichini.gui. derribar como quiera - lo tnimo 'errbarjOefpenandO _-tangarini,gu. ( o tangarichani.gui derrocar ^ rmachini, 2>efabecar lo enefiad concachini.gq i. efabar lo acoftumbiado- pacaris canta (jiquini.gui. ^efabtuarfe be ello lo mfnio. 23cracompaar macintasaquini.gui, cfacompaado belosfuyos yananconas (manta ^aquifca. 3efaco.dar,ouicIaf cncani.gui. ifefacuerdo ,oludo concafca. iSefafujar bcli efags-adecer 52>efagradecdo SDcfalfcujar . -~guayeani.giii. t^efaunado fongo nac,o atn Tona f*rredoi pepoficon derribar edificio *
;

I^cfalabado i^ei'alabar. . pincachingu. cfalmar : guacllchini.gui, E>ef3ladO___: , guaellichifea 2>efamar checnni.gui, t2>efattudar. .. .,paTcani.gui. iE>efadadura-. , pafcafca S*efaudadOpCOfa fin udos quiponac Refirmar f a

t0.atitc.g. cfarmado P>efarraygar tirangui, cypocani.gui ,o aycani,gui, Defarrugada cofa eypocfca efaltrado .efatar ..pafcani.gui. .efatadura . pfcay, i2>efataiuado _quicchani,gu efatapar\ qui chafca. .efatapadacafa vticchinijgui. Etefatnaraotro vtic tucuni.gui. 32>efatnarclmfmo vtictucufca. i2>ef3tuado 12>ellTaefaiDefbaratar batalla._^.chicrich ni.gui. o (atini.gui. S2>efb3fatado bebatalla anfca. Dcfbaruado . cunga nac. efbaftar _naoyachini>gui. o llochas (ni.gui. Defbaflatada cofa Ilaochafca. i&efcabegar hornada gualluni. gui'o hmas (ca euchuni.gui -hom a cu chufea. efeabecadoquifpini.gui. pefcabullrfe.efeaecer &ela memo.a concani.gui. Defcalcar , llftini.gui'o xuthquini.gui i^efcalabjar -hdrhcuni.gui,ochecrini,gui. i2>crcalab.3dohucheufea efeatnnado , . panta'fca, Dcfcanfar .cmani.gui. E?cfcanlb-1 :$amay. efeanfado -jamaica S>efcargarl_. -churaricuni.gui.

2>crarmg3r

g>.attte,J5.

4j

cfcargaf a Otro vinayta curcuni.gu. Defcafarfe ~ guarmentaqaquini.gui. idefcafar a Otro guarmenta.quichuni.gui Defcaualgar Del cauallo-vraycuni.gui g>efcercar el cercado 2>ecer : pafcani 2bcfcobzr,o befcubm Edecolorido __ ___manaricchanioc tefco!oiar . . cutini.guis EVfconcertar gucll.ni,guU Defconcierto guaclffca. ^efcoiitar defeonocdo : maiiariccifca E>cfconftar Idefconocer a Otro manariccini.gui idefeottes . . mana allirimac i-?eVo:icb3r o oecozte^ar tipcani.gui. .efcote5ar arboles lo intim ^efeottejadura tipcafca iefcota5narfc r- - guaunayani.gui E>efcora^nado : acaguaufea. efeofer pacani.gui, Defcuydado ; .atunfongo.o ranea. idefcufdo rancayni. Defctibr ricurichini,gui idefdear mana yupychani.gui Defdentado^que le faltan algunos Dientes, (guaca pungOjOcacaquero. ftefdentado,que aun no le han nacdo-llucs (cha quero. Defdeutadoyvefo mD'tcn ningunos- hall (mo quero. B>entudo q tiene vnos Dientes fobie otros, (guacha quero,
r ; ;

&eft5rfe.' -m xminta cutln,gut I?5.:f4e=;r e! coo: ricchaynin cutini.gui. Peftiiibaracar curcuni.gui. ecmbarrar gucllichinugui, embarcar .guambo manta llucfsini.gui, defembiaw Df;fc ;::bO cr pafcani.gui, cfembiu.ro, no empachado jcfembtiuccerfe liampoyani.gui, Defeinbzauecer lo fiero llmpoyachini.gu, t-'efcmpacbar SJcfemgalagar ^elemparfar j ^ e f e m p e a r m a a f c a n f t a cutkt>. (ni.gui, i-efemperejar _ayc,ancuni.gui. i_ei*pohiOiar , chprini.gui, _5efencafarlosbueffostullunta pafcani.gui i-cfencafsda cofa . -guadlifca Dcfencabelrar pafcani.gui, S ^efufamar tumban i.gui, E5efiiifmado tumbfca, S-^efengaar . checantavillani.gui I3eien ??3darfe cfcuni,gui, efenl ?3dado_- . 1 cuficufca. Defenfenarlo enfenadoyachafcanta cons (cachinl.gui, ftfenttn'av . azpini.gai. 2>cfcnerrar muerto .ayafia curcuni.gui, Deffel !ecer__ pifsi yani.gui. ^cfJsSCda cofa ,. pifsiyafca. 'cff.uiOiS'.eioi Dci't_;;OlCC'dO ^efiguraro figurado- _-guaclJich.ni.gui

.ante..

44

&efgo.iertiar algn mt'b jomllunta raqui* (ni.gui Dcfbaycr - ''* guacllchini.gui.o pafcani.gui. .ef bccf?0 . guadlifca. IDefbJncar lo fincado _ , c u i euni.gui. efbi'lar Sgu/3 bel b, lo chutquircani.gui E>efi>(ar lotetdo pafcani.gui iScfbadura . paTcafca 2cf^0?leiar_. ,carama jurcuni.gui. Sef?elar agua vnochini.gui. E>cf(?o/ar,qutarlas Ipofat* r a p i n c a s u r e u (ni.gui,o rabrantpallani.gui. S2>ef bofado be arbole rabranta c,urcuc. 2>cff gual cofa ~. manapatachafca. Deiierto.ofoledad purun.o puna. ^efterta cofa . puruncap^a i^efiauar : cutini.gu i^eflauadura . cutiica. i2*eflcYe chulluni.gui. . -chullufc i2>ef levda cofa TBentyz otra cofa . chulluchini.eui D c f lenguado ximi ^ p a o canaqullca E'eflindar b. eredades fayuani,gui,o cequee (ni.gui. iSeItidada cofa cequefca o fayuafca. D e f lindado* . fayuaco cequee S>ef l?arfe,caer pot lo lito lluhfcani.guu Dcfljsdero , lluhlcay <Scfl5ada CO a lluhs cafca. D e f loar , _.camini.gui. Eteflomado guata guacltifca 2?eflu9r lipiani.gui. Deducido , lipafca EJermafar guau tucunLgui. i&cfinaudarfc cela manada raqucuni.gui.
; ; ;

& ante. B. .rampa, <> quexte, cfirielenado : ctani.gui. t9efmenu?ar iefmenii53r cit poluo. Iomlmo 2>efmei.tr .efmeollar/acar meollo t>ela fruta fon (gonta jurcuni.gui. )S _ .uteonta ^efmeollsr, fscarlosfefosi (curcuni.gui. purun yapos Sefmo!tar/oar monte _ (ni.gui, purun yapofea ?efmontadura, . curu a n g a , iS'efnarigado i^ematurar belaterra- _____.carcuni.gui. . carcufea. .ematurado bela tierra efuegsr oeo biebo .ximinta cutirini.gui. i>efiJU<3r a Otro llatani.gui.o lhifti (ni.gui. ^efnudarfc 3 fimfmollatacuni.gui.ollus (fticuni.gui, Refundo ,lo que no fe fUcle v e l r - , Ilatana (cufea, definido -pachanac. 5_>sfobedecer__manahunini,gui, -tefobedente mana huc. iebo irrar.. pincachim. g u i . erbonrrado __pincachifca. .eApoiTa^qutar los fruelTos tullunta cur {cuni. g u i . Befpajar el t r i s o limpiarlo pichani.gui. -5efpartr rurdo.-_ uchorchini.gui.o ama (chacuni.gui. ) amchacuc. Idefpartdoz bel rurdo. pichani.gui, S'efpaular pichica. cfpauiladura
: :

i, ante. 6 .
EVfpearfe el que anda,

4<
chaqui manta quin* (tni.gui.

Serpeado eueta forma g>epecouar

quinelfca.

Edefpechugado cazconac,o rieranac, .epedacar ropa-- 1 1 tquini.gui.

iSefpedacar a otra cofa


idefpedacado S>efpedr al que rue
;

cuchuni.gui.
lliquifca.o cochufea. carcuni.gui.

E>efempedrar quitar piedras

filiada

pis

(chani.gui,

t-tefpeyuar lo peinado en otro -tampayas


(chini.gui. efpeyiarfe afmfmo- tampayachicuni.gui efpeynadacofa tampayadiifca ideipenfa p a r a el camino . . cocam. _>efpfa para guardar algo_churacuna guas (cin. defpenfero churacuy camayoc 2>efpcar a Otro . vrmachini.gui.o yxqui (chini.gui. Defpeadoafll _ y x q u i c h i f c a . jS?efpenarfe a l mfmo vrman i.gui.o yxs (quini.gui. Befperdctar __ , guacllini.gui i^efpcrdcado .__ guadlifca. Eefpertar al que >uermc_ rlchachini,gui, d e f p e r t a r t>e fueo , richani.gui. i2>efpcrto__ richafca ^efpoj'ar ocani.gui, dcfpSajerjno agradar llqukhinCgui t~>crap35!b!e cofa llquichipac. efplumar urani.gui. Emplumado , tirTca, f V
; :

.purumachni. gu.opuruni (yachini.gui. : ! pitrum. Defpoblado prurn achifca. 2>efpob!ada cofa lla&achini.gui Defpof'ar. ef'pofar al bfo ..guarmeyachini.gui. . co^avachini.gui Defpofarla i?(a . chaymanta .epues.piepoltconefpueSjaducrbio chaymanta a. S2>c(pUC8 qtie COn|uncliOii chaymanta. Despuntar la punta auintapaqmni.gui. efpuntado -au! paquifca.

DefpobIar_

efTaynar-ayacarayani.gu!. iS'lfear como quera. .mnapayani.gui. Delfeomonapayayniu -ncani.gui.opiftaai.gui ciTollar nacafca. Dcflblladurautuni.gu >eh'I.ar ,caer gota. guacllica, Dcltemplada carcuynira ifelterroDelterrarcomo quiera. ca'rcuni.gui. .clterrado como quera. carcufca anucani.gui. Dcletarenrocar gente t>e guerra collochini.gui Dcftruyt patrimonio ,_guacllichini.gui.
ief buf.r D e f fuido , I

SSefiabda cofa.-. .

hy

pafcani.gui. pafcafca llufsichini.gui efuaynar. . llufchica. Dcfuaynadaarma . vtic tucuni.gui. efuarar vtictucufea. DefuariadoVt>C\ uergonesdo mana pincacoc. B efiiergfiHgr n*ana pinccuni.gui

.ante..*3.

4*

Dcfticlaric cochini.gui.o cochcuni.gui,' {eftielada cofa . cochinifca DeflH'arfe anchoni.gui, EMuar 3 Oro .... anchochinLgui sefrgar hucchuni,gui.o paqui* (ni,gui. .ctcMcr-. harcan.gui E>cfcrmnar Petras aducrbo __guafla,o quips. Derrasjpicpofiro'i lo m fino* i^etraties ,aducrbo E>cuda>e Dinero . piafn. Deuda c o m o q u i e r a l o m i f m o eudo. be omero p De otra c o f a p i a f n ( o inanuy.o mano t->Cc!p!ri3r>0 erlfar yachachmi.gui. s^efcplinado^o enfeado yachachifes i&euanar Deuanadcras 22>er-3r a Otra cofa _cacharini.gui,o eaquini.u i t e r a r p o . ceffar , -samani.gi, ?e<jetio eu ozden . . chunga, C5Cti3 ,vno De De5 chngamantauc. SDejr : ini.gui.o villani.gui. S2>e5r verdad , Lcheccaini<gui. ejr menudo villapayani.gu/. &e5do?jquemudboD5e fimijapa.
}

Bicbofs, , , E-cbo dientes generalmente


&Ct1te

colmillo

Dientes Oelantero,. leiJcsr^muelas , ,

cuychu nicalla quero. cuchu quero. pungo quero. maran atiero

i, ante. 3 entcla muda p o r e r a - . g u a c c o , j2>efra cofa oda mano Derecha. paa, 2>eftra,la manoberecba paamaqui Deta comer (acini.gui ieta (ornada poina J^ej numero chunga $2>ie.y Yley/s numero chungac;o<tagurt %>\Cj y fete mtmoro chungacanchizguan; 2>q Y ocbo numero _ . chunga pucaguan. se? y nucue numero chunga izconguan, JS9C5 mil en numero huno, o chunga guas (ranga. JSej yfeys mil numero huno cofta (guaranga guan Ee5 y fete mil n u m e r o - h u n o canchiz* (guaranga guan. ^ey y ocbo mil numero ^ h u n o pu^ac gua (ranga guan. E>5 y nueue mil numero :huno izcongua (ranga guan a natural . punchao. E>a pequeo , vchulla punchao. a y noche . tota punchao guan. SU'a be fiefta punchao c,amay pac *9i8 OC hijer algo punchao vriams (ga pac .as ba aduerbo . - onay a. cab'o mana alli^upay. iS'ey cada vno chunganca.o chunga incanca. ie>; v e 5 C 5 _ chunga cuti.o chunga mitta C5 Yfeys ve$es chunga coca y o c cut. i^cj mil v e j e s huno cuti. Sej tanto chunga chica. 2>e5 a o chunga guat*
; ;

.tinte. 5
E?fe5nefes

47

chunga quilla. -chunga puncbao EDCJ &9S chunga cari j_>c5 v a r o n e s tumbani.gui. E>ffamar, diferir v n o o e o t r o .fue hamo rimani. g u i . _ fue hamo. fereiitementc. onachini.gui. 19ferrot>.atar

_>cilcofa t>ficntofa 5iffo:me,cofa fea d i g e r i r la vianda - dilatar engrandecer dilatar alargar tiempo diligente , Wx luuo i2>os vtio y verdadero

w a y

P ac

.ftugurapartar vitos De o t r o s raquis


gn'ftlar ftt'l23da Wuera cofa ominar lo venidero

mana all riccha. -machi timan i . g u i . viachini.gui, onayachini,gui. , colli runa. llocllay.ollocllafca. _ d i o s cau^ac c h e c i (ca cae. guefongoyoc. t-?fco:de . tfpouer>poncr en partes raquirini.gu. 3fp0iicr Deliberar __.yuyarmi.gui. Eifpntar-tanpayam.gui. iWputado taripayac, .Sipnclto capehi. S&fimular -opallacaui.gui S>tfrmuladO .opaliacac i-'ffnulando opal-la cafpa, ?ffpar bienes -guacllichi.ni.gui. 2>nTipadoz guacllichic. t^ffonto -vtic. (ni g u i . ftuni.gui. futuica. c,uc mi,o fue hamo. mucnigui.

(.ante..
Dm'nadoi- ___muck EMunar poz nnto hamurpaani.gui, minado* af , hamurpayac. ^Oblada cofa patarafca. Dobladaycofa eautelofa yfcay fonsjo y o c , E?ObIar - patarani.gu dobicgar llsuiini.gui.ollauicuni.gui.

S5obegab!e_

Jlauijpac

Dogal>o cordel __guaca. llaquipuni.gui, t->olc.rfe >e otro oIcii .huncufca Doliente >ela caberahoma manta huncufca *?o!ente >e cmaras ___quechac bolencia ; huncuy* Domado* >e cauallos cauallop collcochic -colJcochini.gui.o yacha t o r n a r l o s affi(chini.gui, domingo punchao, Eomngo b, .-.Iomfino. 2>omngoE^on,poz oadua cofea. ^onar^oar gracofo- y a n g a cunl.gui.o cas (amanta cuni.gni Sonado* ,_ COCQC idon ofo ytl'uban y a d o . o llama llama, o ve onav*e (Imita* E>o!ideaduerbo _ _ mayme onde eii lugar adnerb:o -maypi S2>OU5eUa Virgo purun guarmeo taz(qui, maynimp, onde quiera,aduerbo dorada cofa cnchales i^OiadOS corinchapuc, dorar- con 020 corinchapuni.gui.ocorina (chani,gui,o coriyadiitii.gui.
;

BOlril*-P 'hcuni.gui,o pachaeuni. gui. 9 (puuni.gui, OimdO puuccapa. 2 >Oimrmucbo. ancha prtuni. gui. 32>0.mto:O ,lugar puiungapac guacin. i03 numero. yfcay 03 m numero - yfcay guarangao$ v e * e s a d u e r b o yfcay cut |2>os n vejesjadttcrtu'o yfcay guaranga (cut, OS tanto , yfcay caychica. jos a o : yfcay guata, tos mefes yfcay quilla EDos oas yfcay punchao, sSos caminos oo fe parten-. yfcay an, o (pallca an. iOS varones- yfcay cari o s noches . . yfcay tota. iSotar J?{a o otra cofa .apaycupuni.gui. ote q fe &a en cafamento apay cupufea, .otado be gracias Uocto. que eiilena .-____yachachic. doctrinado . . yachachifea doctrinar yachachini.gui. OJC numero chunga yfcay guan. iOje m i l numero chunga yfcay guaran (gaguan. E >Oje Cada v n o chunga yfcay incanca.o ch.ua (ga yfcanca. JE>OJC m i l cada vno -chunga yfcay guaras (ga guanea. E>0jevcjCS aducrb0 . . chungayfcay ( guan cuti, jUoje mil v e j C S - , chunga yfcay guaranga guan (ai:i
; ; 3 ; ;

ante.). % 2$. chunga yfcay gnane (chica, . o j n t o s numero yfcay pachac, ?05cntae mil ~ . yfcay pachac guaa (ranga. .OJentOS cada vno yfay pachac incanca, i^Ojentss v e j e s yfcay pachac cutis E'OJentasmi v e j e s yfcay pachac guaran. (acut.

E>05 tanto -

E?. antc.JS. JRagO ferpente . .rafeo >e cafa

amaro. cupay

i, ante, S, ^cbojCOfaacoftumbrada yachfca, JDtldar muciani.gui.o manachecca yas (chani.gui. dudla cofa muciafca,o manachecca yachaf (ca, E?uendacofa manfa. . oyuafca, S'ueo^porfenoi y a y a n c . t&tilcecofa ; mizque.,ouu, iulcov,o buljura omfino, pillee b a b l a d o i mixqui fimiyoc. 2>ura cofa taquia o hanco b moa (rocho. durable cofa. -onaypac. durable fin comencp viay manta,o ma; (nacallaric. Durar para fempie viay pac. urar p o i rn ao . fue guata pac, .tirar poi vna noche fue tota pac, urar mucho tiempo - . onay pac, a

E.ante.A.&: C .
maya, (yauyau oxc. a p3ra befpertar a mucbosomf* (mo. s pues . : -vtca.
3 ;

5E,para befpertar a vno

. antcC. Clpi >el fol ,0 lunaindip guaunyquia. (lapguaunc. clpfarfeel foljO luna-indi g.uammaya. (ni.gui ficharle como en cama cirinigui.o ciris (cuni.gui. jScbado eftar cnica. jcbar Jangar vna cofa en otratailni.gui.o (randini)gui. cbar fobzeotra cofa _ ocllani.gui. cl?ar en algo alguna cofa lquida kiU (puni.gu, cbar be f i _ earcuni.gui cbar oe arriba hanamanta.vichuni.gui, cbarlcjCOS . caroman/vichun i.gui cbarcnciii3> caguap_i,cirini.gui. -cbar Oeba.tO vrapi.eirini.gui, , lclparre boca arriba. hancarcani.gui. o . (ancallan i.gui fiebarfe boca abaso piratani.guopillata, (ni.gui.o picllani.gui, fe cbarfe be lado. chirocuni.gui,, c b a r pOlft>era-_ callpacama/arcuni.gu

,ante. . E cbzr be cafe guac.manta.earcuii,gu

|c?adO be t naturalezaHada manta carcuf (ca, ' E cl?ar aT be fu naturaleja . H a t h mama. (carcuni,gm, cl?sr f u e r a _ llocf.ichini.gui.o carcu* (chini.gui. E cl?ar aucafob.efrncuoa odlachini.gui fccbar las plantad checchirini.guL

.ante.

E dad . . caucayninc, d a d grande ' machoyay. E dad pequea guaynayy, d c a r qualquera cola _ pircani.gui, E di'cadot 8Tt pirca camayoe. diCO :: pircrc. dito Jue^O p.ncipe_appopcamochicufea jcl artculo eebelinafculn o n o b . e - pay. Eiartcu!o es & el neutro nbzc pay lada0 velo chol!ungoyoca^a.o rajo, forfc '.; ca$ani.gui,o raconi.gui. E lada agua chollungoy &irelospanes cafani.gui,o ca^ani g u i . Electo para D i g n i d a d _-acl!afca. Elegir para ello . acllani.gui. jIcgame,o galana cofa. cumay,o capehj. }!cmcnt9>o pncpo ~ . ticfs, Elegir como q u i e r a acHani.gui.o acras (ni.gui, -loquentC: . ^___tnizcjurimac . ante Z Hfb3Carfc__mu_pni,gu, rautpayeacto ui,gui;-

e .-aute.*.?.

f<

Embicado muzpaycachafar. embagar ,l?a5cr bago yanayani.gui, i6mbac3doi cl que e m b a g a m u z p a c h i c , imb ?.riJC3r _chJquichiai,gui.o tocorichini.ui. mbaragado . chiquchifca Embarrar alguna cofa llutachini.gui. embarrar llutani.gui. embsrrarfc Uunchicuni.gui. embarradura Uunchifca einbarcar guamboman.yaucuni.gut'.ogu (boyani.gui. embarnjar llunchini.gui. embamjaditra , Uunchifca. embaucar . llullani g u i . embayado* . .cachafca. emb3.vad3 , lo mfino embeiierfe embeuecerfe. .quinini.gui embeodar a otro machachim'.gui. embcodjrfe a f mfino machani.guLo (machacum g u i emberme/aralsuna cofaporcayach i ni.gui. (o puccayachni.gui embermejecerte puccayani.gui embar como quiera cacha(ni.gui, mbiar adelante . aupachia f ni.gui. embd . chiquicay embdiofO -._ ,~ chiquicofi embida tener chiquicuni gui, o calcha (ni.gui. emblaquecer otra cofa .ii.. yuracyachia (m,gui,
;

te, ane.JO>.
Embisque CCY afT yuracyjeuni.gu fcmblquccere alguna cofayuracyani ,gui -mboiuer maytoni.gui'.o pintonugui, lmbolto+ojcoino >e letras quiliea may (tofca. emboluer vna cofa con ctra^como trigo co (otra fcma chacroni.gu embofcarfe Embotar a otra cofa tancoyani.gui. embotado* tancocheco tancoyac. E mbotarfe tancoyacuni.gui Embotada cofa tancoica J-mbcuecerfe opa^tucuni.gui, E mbeuecdo opatucfca, embzacarel panes pullcani.gui.oguallc (gacuni,gui. Emlnauecerfe piacuni.gui, emtuauecer otra c o f a . _ piadiini.gui, Embudar : vrfsini.gui.ohilpudiini.gui, embudo hilpuna o viisina embutir catni.gui, embutido _ _. catifca emendarfcbepeccado guanani.gui.ogua (nacuni.gui Emendado* ; guanach ic E mendado guanafc>. enmendar otra cofa guanachini.gui E nmocecer pararfe moco gaynayani.gu, (O guaynatjUCupuni.gui. nmudccerfc opailayani. gui, b opatuca (ni.gui, empadronado .yupafca. E nrpadronar yupam gui. empalagar . cacni.gi
;

gante.*

51

Empachar- , ; .taeor.cI.i-ni.gui. Empachadotaconclufca Emparejar cofa Dcf^sual paaachini.gui, o parani<gui, o patachayani. gui.o cuxcas (cliini.gui.o cuzcachayani.gui. S-mparej'adura palachafca,o cuzcachaica. . Empegar callarini.gui.ocallaripu:: (ni.gui. Empedernido -vumi yafca Empedemecerf rumiyani.gui.orumi (tucutii.gui Empedrar rumila., tarpuiii.gui Empedrada cofa rumi tarpVca Empegar mapachini.gui.ocazcachini.gm. Empegado cazcachifca. ttnpeyne cancha.o caracha. Jcmpcfnob lleno t>c ellos caracha capa. Empellejar caranchani.gut mpcllcj3do catan chaca empellarlo empujar .tancani.gui E mpear - m a n o guacaychani . g u i . empeo manoyninc. Empeada cofa - mano. empeorar &c mal en peo* an'chaycuni.gui Empeorar en Dolencia lo mfmo. emperadornueuamente muffoccapac, o (muflbe appo. E mperadoz capac,o appo mperatrj muger befte,--coya. E mperefar quellacuni.gui, o que!la (ni.gui. Empicotar poner en picota guarcochi* (ni.gui. i m p u t a r , enheftar afl mfmo_fayacuni.gui
; ;

Empinarlo enhenar alguna cofa -^Lfayachi

(ni,gui,o fayachicuni.gui, Empinada COfa fayachifea fclllpinarfe a imfmO fayani.gui.o laya;


(CU".gU,

Empinado a f . ; . mplaftar

E mpatlro Emplear
Emplumar

yafca hambini. gui. hambi j ,

pntpacuni.gui.o patpaya (ni.gui,

i . mplumar a otra cofa emplumado Emp :oecer a otro Empiouccer clmfmo

patpayachini. g u i . patpacnica, guacchachini.gui,


-giMcchacuni.gui,

( o guaccha^tucuni gu En .pon50n .ldo hambifea,' Empoluosar con fal cachenchani.gui E mpoiuoiado aiTi , cachenchafca Empollarle el baeuo pichiuyani.gui. o (pifcoyani.gui, E mpolado ell?lKUO pichiuyafca,o pilcos ( y afea. mpietar - _ _ , maiani.gui. Empzclada cofa - maafca Einpiearfe chichuyacuni.gui, EKiptenerabcinbza .chichuyachini.gui Empieflar io que fe buclae maani.gui.

Empieiar lo qnofe buelue Emp:eiada cofa maafca, Empujcar cotila rodilla , comcani.gui. Empujar 3 le^'OS- tancan i.gui,o comraui.gui, fc. ante IB. nagenar fucman/tni.gi

,ante.E. En algn tiempo _ E n algn lugar En alguna manera Enamorado Enamowda


:

. maypaeha-p" _maynimpi,

ipafyoe -guaynayoe. omoto>o t i n g r i , '113110cingacharri.gui Encabelrar . qulaguan guaratii.gut Encadenar . Encalarco cal_yzconehni.gui.oftunchni, Encaladura yzcondiafca.o yzcogunn (liunchifea E ncsluccerfe ' .-_pacrayani.gui, Encamar a otra cofa _ pacray achini.gui, Encallecido con callo . __-.xupullulca. Encallecer Jbajer catloa. xupulluni.gui Encamnarya'chachini.gui _ $ocoyani.gui. fincmtcexk^ . _puruyani<gui, E ncaonarla5 aufcs Encarcelar harcani.gui Encarcelado . harcaic E ncarecer nchayani.gui Encarecerle E nesgarle a mrnio. yacuni.gu Encarar a otro yaticuchini .gui E nceuagar toroeuni.gui Encender , raurachini.gui'. E ncenderfe . rauracum.gu!
;

Encender enva piacuni.gui. Encentarlo para encentar mecca Encenar,oar ooi enfaerficio- mutquiehU
;

(ni.gui,oquondachini, g u i niapayachani.gui.o ma (pachini.gui. Encerrar pan_o vino collcacharigui E neeptar lo cutero -callanni.guj. Encerar COU cera

&ante/lH. anni.gm.o (aricuni.gui. fncma prepofcon .^aguapj. E ucma aduerbo , - l o muno Enca oclaboca_. r_lluccha. -HCOSerlalgO quinctini.gui.oquixquicu (ni.gui. E neogdo Oe ncrm 'os quindifca, Encolarcazcachini.gui.o pupachis (ni.gui. Encoladura Encomendar Oc palabra conacuni.gu Encomendar como quiera conani.gui Encomendada cofa -. confca. E nconar alguna llaga _.nanayachini.gui. nconado enelta manera nanay afea. E ncontrar con otro peleando tinconacu* (ni.gui. encontrar a cafo con otro -tarni.gui.o ta (rinacuni.gui. E ncontrar ,yi al encuentro taiipayani.gui (encorar _ _ _ carayarii.gui E ncrdo . chopo. ncozuarfc comoyani.gui.o comoya (euni.gui. E ncosuar otra cofa c o m o y a c h i n i . g u i . o . (comochini.gui. incorporar bajer cuerpo E ncrcfpar frajer crcfpo -.cazpayani.gui. ucrefpar cabellos c o fucgo_cazpayachini.ui ncrelado con gran crelta g u a c i a y o c . Encubrir r pa.cani.gui. Cncubrrfe pcacuni.gui. E cubierta cofa ; pacafca.
; :

fcneeptarrop.., citndola

B . ante. IB.

jthcubirfc a l g o . . - . l o mfmo. jencubidoi oeftas cofas pacacue Encuentro be batalla tincoy incumbzarjponer en c u m b t t vichayachi* (ni.gui.o vichacuni.gui. E ncumbiar llegar ala cumbie~hvichaman, (cayar.i.gui flnderecar^euantando alguna cofa___fya (chani.ofayachini.gui, E nderecar IO tuertochecca<ani,gui,o chec (cachini.gui ftt rededO moyotin E demonado cacea, CnduIcar mizquiyachini,gui.orn2qui (yachani.gui. ndurecerfC_rumiyal. gui.o hancos (yani.gui, E nea,yeru3. matar Enemigo publico checnic. E nemftad publica con alguno checninas (cuni.gi. jnemfiar,l?a5er a oros enemfgos__chaaa (ni.gui.o ocaniigui. E nemftados aT chadac.o o ocac, n y e f f a r como encalando yuracyachani (gui.o yuracyachini g u . Enfermar huncuni.,gui,o quixiani.gui E nfermo huncuco quixiac, Enfermedadhuncuy, o quixiay. Enflaquecer pO Dolencia llacayani.gui. ( o ayacrani.gui.o tulluyani.gui, E nfrar a otra cofa chirichini.gui. enfriadero lugar chiringa pac. Eugaar iniiaA; m i
:

g .ante.'K?. -vitgaado: ___"Ilucllac, E ngao_-__llully eugoidarfe virayani.gui.o poconi.gui E ngoidar a otra cofa -virayaching ui e n g o : r a r . o tardara ..onayangui engrandecerte..viani.gui.o atyani.gui, E ngrandccer aotra cofa viachini.gui.o (atunyachini,gui e n g r u d o __ tocoro.pup engrudofa cofa '.tocoro e,apa. engrudar . cazcachini.gui opupas (chini.gui. Engendrar yumacuni.gui. engendrado: , yumacuc B ngendrado&entl'O _ - I yumayacufea. engendrado ocla tierra pachamanta,vi* (afca Engendrado t>el celo hananc pachamama (viafca.o han pachamanca pacarimunc, engenO ________amaota. enjaular/enfadar millani,gui.o amingui* (ni.gui. _ nbeflar , checcachani.gui.ofayani.gui enbechjar. ; homocuni.gui. Enbcehjado homacufea. enbcllo - checcafca.o fayafca. enblar aguja coyongui.o guata? . (ni.gui enbOcarfe guarcucum'.gu. enhorcado^ : guarcucufea. e n l a j a r con lajoa . _tocllani.gui enlajado. . ,: tedale. en Eoq uceer fe vtic, t ucun i. g ui enlodar___.__.__ llutani.gui,
: :

3ttte/rB.
f

4"

Enloquecer 3 otro EnlujiriOObfcuro

vticjtucuchini.gii!. llur.chmi.gui.o yurac (chani.gui.

Enlutado con jeerga . Ennegrecerle ynayani.gui.o yanancha* (ni.gui. E n ningn lugar .maynimpipasmana. En ningn tiempo -maynimpachapi pas ma (na, Ennudecer la yema _ chaejuini-gui. Enb/erfc con yra pinani.gui.o piaci* (m.gui. Enojo/viaftibta . pay. Enojado - _ . , . . piac, Eno;'ar 3 Otro _ piachingui. En otra manera _ - fue hamo Euotro lugar , fue Ilatap En otro t i e m p o . - _fue pachapi Emparejar cuzcachani,gui,o cuzcachs (ni.gui.o pa&achini. g u i . Enrramar <achaaa,fayachi (ni g u . Enrredar en redesllicaui.gui olUcacuni.ui. Enrredado en redes . Jticafca. Empobiecerfe guacchayani.gui. Enrriquecerfe . appojtucnLgui Enrrquccer a o:ro appo tucuchini,gui Enrrouquecerfe chacayani.gui.ochacaj (ciuigacani.gui EnrronquecmcnoaiTi chacayay. Enrro/ar , __pucayachingui Enfayarie para a guerra yachacuni.gui. EnrailcIjar__ viachini.gui.o atunyas .. (chini.gu'i
;

ante. IB. 3Enfangrcnt3rfe__ yaguaryacuni.gui. enfangrentado yaguar yoc. Enfsarfe . piacuni.gui . eufartar con cuentas cinrini.gui.o cinria (curii.gui, Enfeuar.o poner enelfeno oclarini.gui. Entenado -dcarica. jcnfcoiearfc appo tucuni,gui. E nfebar vntar coufebo vtrayachini.gus, Xcuftilsr caualo illata,churaiii.gui. E nfoberuecerfc anchayami.gui. fenotdarfe opa, tucuni.gui^o nio, cucu (ni.gui. E nfoidar a otro ,-_-opatuchini.gui. tnfucarfe mapa ,tucuni . g u i . E nfuctar a Otro-mapa^mcuchini.gui.o ma (payachini.gui. Entallar : llacllani.gui. ntaladoii. , 1 UcHac. E ntaladura Ihcllafca. entallecer las Yernas Scaruam.gui.o (cicani.gui. E ntcnder .oyarini.gut.o oyani.gui. oyaynin o yuyaynii entendimiento E utera c o f a inantin,o tucuy. enterar/etta y : poz entero firiamin, cu (tichini.gui, -nternecerfe,ablandarfe yacoyani.gui. E nterrar muerto , pampani.gui nterram ento pampafca E nterrar otra cofa yafa,pmpani,gui. enterrado: be muertos ayap pampac entuarfe chiriyani.g'ui. Entonte6.,3duerbi'o. c h a y p a c h a p i .
; ; r : ;

g . ante/U?.
nto?mecer. E utoitar oe vn O/O-chulla nauiyachini.g'ii. ttHtWtjr Otra cofa vicsoyachini.gui.o v i c (c,ochini,gu. E ntraas ,_. _ fongon. Entraas facar fongonta, curcuni.gui E ntrambO 5 nofotros ___yfcayniiKhic,o yls (caynijco. J&fltr3inbOSVOfOtrO0 yfcaynijqui^oycay (niiquichic. Entrambos a DOS ,aquellos _.yfcayninc. '. _yaucuni,gui. fcntrar Entrada : yaucuna. Jilltrar IjOltdO vcuman, yaucuni.gui. {entrar efconddamctc pacafpa, yaucu (ni gui. E ntreeoger _ ~ acllani.gui entregar algo a otro chazquichini.gui n trega da co fa : chazqui chfca E ntrc oa.aduerbo, pur.chaopi. ntrefacar a d l a n i , g u i . o ocrani.gui. E ntreuenir eutreoos __amachacuni,gui. entretejcer. : aguni.gui. ntretejcedura _ aguaica. -Iltrlcccrfe llquicuni.gui. Entrfteceraotro llaquichni.gu nturuar . cayuini.gui. u vno,aduerbo __ p a h l l s . n vaHO cacimanta, riuaradobe ncruos - quintifca. uuaffar vnolo cofa lquida visini.gut ( o vifsimuni.gui. Enue0CCerfe el I?omb?C machoyanLgui. nuegecerfel3 muger. .payayani,gui
; ;

gnitegecerfe otras cofas nnegccdo cofa , mergoncare

maucachin.gul muctfca. pincacuni.gui.

JCnucrgOncado pincacuca. jtnr.abonar ta'cflani.gui ttljcalllCgar Hunchini.gui, nreriroc r b o l chicroni.gui. -tljtcrO chcrofca, nrcrdO .. __chcroe ll^tgar OtraCOfa chaquichini.g ui. p (macachim. g u i . njCUgarfC macacuiii.gui.o chaquis (ni.gui. f. nyunda vira Endito be humo. chaquifca 'njas ocla boca . lluccha ,ante.ZS. ra,boiidc trillan los panes pampa. raspara verdnra o fcmJa pe ero. ra ?35er . pocrocham'.gui redad chapa,o chcara fcredarfe chapacuni.gui.o fayguacuni.gui. redar p o : tertamento ltredero o eredera ,. xandicac. jcrgm'rc poz leuantar atarin .gui.o fayaa (ni.gui. Erguir a Otro atarichini.gui.oaterichim.gut (ofayachini.gui. m i a o be padre y madre ochamaciu (guauqui. rmana be padreymadre ochamacin pa* (na.o ochamacin pan, rmano be parte bela madre llocffimacin, rmsna oe parte bela madrelo lofmc-*
;
;
;

guauqun. frmmn como quiera pana.opani. grmandad bajer _ guauquichacum.gu -rmano oe kcbe oo maciu jrtuaua &e !cc?e lo mfmo. rmsno oetu padre caca,o yayanc, &rinana De tu madre hypa,omama. rnuno D tu madre caca rmano be tu a b u e l o yayanc. Jtrmano t>e ta abuela mama. miao be tu bfabuelo :yayanc rmana be tu bifa-buelo . .mama. rrada,o error -pantafca, ferrado o perdido . lo mfmo irradjo jqueanda afftpantay cachac .rrar,andar perdido pantaycachani.gui. ( o pantani g u i g i r a r be camino, Ingar_. _ _ l o mfmo ruac3l ,lugarbe yerna guaylla.o quigua (capa. .ante.5. fcebuHrf : quifrini.gui. fcaIa,o cfcaera. _chacana,o llucana (fcalera De barro ,o t>c piedra pata pata jcfcaionbeefcalera . pata pata lcaletitarfe al fol - mafficuni.gui. rcactitarre . . conocuni.gui. iSfcalentar otra cofa_coochini gui.o cae (ichini.gu fc3tna be peleado chailuap caracha, o (cara. rcamofOjlleno be efeamas caracha (a* (> gfcamjr percado. picbanLgui.
; : a

ennand como q u i e r a

Cantc.SJ.
gtemiadura : __pchafc-v E (candar ----vifsni.gui fcafio pequeo tiana.. JSfcapar __quifpini.gui,o matochis (ni.gui. Efquerque.otrcbero > taptana, sfcaramucar _pucllani.gui E fearauafo pelotero _ acatanga. fcardarOS panes corani.gui.ohallma= (ni.gui. fcardado bepanes. corceo hallmac fcardtllo paraefcardar corana Jlcarnccer . acipayani.gui. tfcarnccedo .- acipayc. j'"caruar_ azpini.gui .o chapchani.gui Jefe ;ruadura azpifca camadoi con que efcaruan azpina, Efcarua bentes cadquna. flfcafo ,auarento. : micha. Efcafo/ofa eupefo-omedda pifsim, Jfcantar arboles-- corani.gui.o azpU (nijgui. ' fclarecerfe _ yllarini.gui, E fdarecda cofa . 1 yllanca fclareccr el ba pachayllarinco pa= (chapacarinc. EfclaUO . . pinas ffcoba para barrer pichana. Efcobtllajlmaduras colqui.o corpyzma Jfcofer el mqot acllani.gui^ fcogmento aiT. . acllaynin* E fcogdo entre muchos acllafca fefcoger como quiera acllani.gui.o acras . (ni.gui, picona

. ante. 5 .

ir

pacacuni.gui, feonderfe pacapa fcondidsmcntepacafca fcondida cofafeonddas b e algunopacafpalla/> guafla(Ha. feonderalguna cofa pacachini.gui, feopr tucn i g u i fcoptua^que fe efeupe tucaymn. fcoplo liacliana fcoplar__ llacllaai.gu'r - quillca camayoc. fcrmno publico lo mfmo fcruano De libros quillcana. fcruanias. quilicani.gi. fercur comoquiera &fcuc'Qzrt>e noctye _totapi o y a m i i . g u i . gfcucbas Del campo _ -chapac -guallcangacuni.gui feudal* mafcani.gui feudriar cutUa . pocu, feudoguallcanga. fculp;r,cauar en &uroquillcani .gui f c u l p d a cofa , quillcaca fera cofa -to'.ayac dfciiYtdad .totayafca_,o tota, feurecer -totayani.gui.o racrayas . (ni.gui. fecutar checcapicac fuerco- callpa^o taquia, ffo:araOtTO taquiachini.gui.ociniiii (yachini.gui . fTo?carfe__ _ taquiam.gui.o callpa, (ni.gui, fgremf el efgremdo: mayaini.gus

,ante. 0 .
gfgrewdo femalte^ofnjel giineralda piedra mayuie.

cauata^o eaguata/5 v m i (aritm,

gfpacarfe . porini.gui Epada De palmad tenan los i n d i o s v i n o EfpaderoDeltas vino camayoe, fpadaajyerna. totora, fcfpada guaira, Jfpantaraotro manchachmhgui fpantajt>-< manchachina,o manchachijpac, fpantarlc . ~ : manchani.gui. Jparjr raquini.gui, pecC be cofa* - - hamo, pc;'o . rirp sfpejcos ,antoos _ quifpi fperar algn bien uyani.gui, Efperejsrfeaycaricuni.gui, o chucaricu (ni.gui. Efpere50 - - chucaricunin. Experimentado y3chachifca. fpefar,ba5er efpcfo $a'ncoyaoi.gui, f p e f a cofa ^ancoyaTca. jS-pefar en v i t o . cancoyachin.gui, fpar caomiuani.gi.o guaticamun i.gui. ( o chapatiani, gui. fpaelmefmo : chapae, fpga oe pandantes que grane quecque fpga granada .chocllo, fpgar,coger efpgas pacllacuigui, o (vxcacum.gui, fpa ; _ _ caxa oquixca, -fpnal,, caxa c_apa,o quixea qapa, Efpnar . quixcani.gui,
;

,ante.5. gpltofa cofa . ipno >arbol conocido fpntlla ocla pierna fpirar,cebar elbuclgo fpradcro
!pirtU,OOp;o .

58
quixca capa. taco. chaqui. camani.gui, cmiananchic __c aruay.
i

fpi.ai f e pobCff
efpOitHa

guachaconap guacirt

'___jTixlla,oyfanga,

cfpillSar . ocani.gui. fpuerta be'cfparto. yfanga, fpmna qualqucra pucuco gpuinofa llena bella puqucoqapa. ipuinar.qutar la eputna - p u c u c o n t a c u r a
(cungui,

gfqufe be aue
fqiilmo
. .

vehulia g u a m b o , .tipifea.

fqulmada cofa __tipifca, fquna be cafa cuchu. fquna-a cofa cuchu capa. fcfqunenca o coca Enfermar bella ococayani.gui. lTe,e(a ,clfo .. cay. jelfe imTiiio,efla mfina _ _ _ c a y quiquin. tabio ocbcftas o be ganado cancha, r8C3 para plantar malquijpac^o malquis
; ;

(napac,

raca

___

tacarpu
fayaynn. fayani.gui. chaquni.gui, cocha, onancha, titi.
:

ftad o >cl altura be cada vno (iaucar,pararfe ancareel agua eftanque be agua eftandarte eilao .mctal fetar, f e r _ ,.

cani.gui,

i? a

g.ante.S. tar cerca dfpapcac laroebaxo, vcupicac. fiar encima haguapicac. f i a r l o qiliC fuele anclar _ a y a n i . g m . o f u s (yani.guij fiar en pe _ fayani.gui. ( l a r freiste O e l g r a n d e _ apoda fayapam.gu t a r ene. Campo pampapi.fayani.gui. fiar en r e d e d o : moyocta/ayani.gui. ftatuas bajer cayata yachini. g u i ftatuaro^que las ba5C_e,ayaaayachachic. (teir, fto : cay. Hender a50 al fol maTani.gui. tender el braco chutani.gu Hendimiento chut afea fiera fallado cafca;oquifiaiiao (pirua. fcrcolar el campo guanoyachini.gui. tertl^que no pare come,o com. frenado be piernas vecrochaqui o quill (vichaqu, fercol guanu,o yzma. fto oe ocjr 1inga ynin. lhinar,talTar .apreciar lOjparebel ano rupaypacha.orupaymita. tirar . : aycani.i>ul OqtlC : _tacaycona o tocfsina. (loque = 'ocfsina, trocadas oar ,,.. tocfsini.gui. l i o m a g O j l a boca bel _ viaja, toiiugarfe pii.ani.gui. Hopa mondadura be lino paila. flcrnndar : acchini.gut flemudo . acehicunin.
;

jante.S.
loiuar

58

tacorichini.gui.o chiquichi (ni.gui.

lotuar al que babla opallachmi.gui. rao ,o elrangcro tiapoco UTafxa cofa manariceifea. Araar manariccini.gui lregar toprani.gui. ftrecba cofa quixquine ,o quixquifca. rrecf?amenre_ ; lo mfmo. recbar alguna cofa q u i x q u i c h i n . g u . iremr o apretar con la mano _ l l a p i *
(ni.gui, ocapini.gui.

Orella lrellada cofa

cuyllor cuyllor capa,o cuy


(lloryoc.

drenar alguna cofa .tremada cofa (tritio oeedco firmo bajeralf ruar en contraro firopcesr ftropicfO
flornudar

arini.gui. cofana : quemequi quemequini.gui ranean!,gui. mitcani.gui. mitcana.


acchini.gui.o acchis (cuni.gui.

finiendo con pes ba$cr finiendo ba$cr como quiera (trujear con los t>cdos

cacona
(ni.gui

chacua*
(rini.gui.

cap
(ni.gui

, ante.X. Semplo que tomamos tc otro ,yercco lujtur Ipajcr-yucuni.gui.

F . a n t e . A . & E.

53b:car,b35er alguna cofa. .ruram.gui rurac f abzicadoi af --rurafca. ysbicada cofa pallcochini g u i . ^alfar^coiitrapajcr
( o HiiUachinLgui.

$axa

__llullac,o palkoc Paifo _hochanc, ^ata por culpa -.pifsiyani.gui. Faltaren algo ^altar.auiendo necewdad- . mochoni.gui. mochoni.gui yaltar.auer neceiudad pifsinc. F alia,poi falta , fimgalla. ^ama t>c uueuas _ familia nylio. F arante &e lenguas fimi yachac fatiga oel anima llaquin. F atjyar. .llaquini.gui miliam .gLu. ^aidio.tener &e algo . llaquicun i gui. ^atgarfeFauoiecer. yanapanugui ^auo. enea manera. yanapaynin F auoiecedoi enefla manera y a n a p a c . chumbao guadiuco.

chumbiJIcuni.gui. F ararfe a ft mfmo fa;r.ar a otra cofa chumbiliichini.gui f. ante. F ea cofa. manaallirchafca, ^enecer,acab8rfelavida guaum'.gui F enecerj3C3b3fObl3 ^er3 ,lugar t>emsTC3dO vfsiani.gui.o puchu . (can i.gui. catu.o catucon a.

Feriar vrca cofa con otro

raudmi.gui.o ca
(tucuni.guij

f.znte.%%%*

6o

?sr confiando be otro maoni,gui fa^pieflando a otro f"ieb.cealeutura mpay f"cton fin gm: cnto llullay. fiel be la batanea . tincoquinc. f"elcofa oe qtu cfiamoschecca fongon. fiera cofa . ~ "li- fefb be guardar camay punchao figura be tracas, onchafcao ricchaynin. filo be cuchillo J au. f i n be cada cofa ticfsin. finar,fallecer mo*tr guauni.gui. finado aff . guaufea finamiento aqitefte guauy fina cofa ancha a!l, firme cofa taquia.o cinche f\anfeX. f*lac3cofa magra _ ayseara. fiaca,cofa Doliente . aca flaca cofa quebradera llano,o ao. f laca jcofafintuercas callpanac. f (acopara no poder pelcr lo mftno flaco que no fe puede tener Haca, flauta . . . pingollo
1 }

flauteado* flocadura grande '.

pingollo camayoe.

flocadura pequea

chupa curo.
: c c e l o fsefla,

f i o * be arboleado yerna
f Otenla COlO* f Ozefta f "Od3CO3 .
;

W?

guayta.

poto poto.olliri chafes. Sacha cacha. . ciejayoc

f ioe^er: f l e c a ,cofa n

fitercas-

chayan;,gui. l_camp. nueyo pucv.

f lo,Ofn cuydado _rcama atn Tongo o quee

f"oi3nallusr be fuentes

i?

<f ante.@.*35... o?afterO;0 elrsngcro que ella >c afiento. (mitma .tyapocqc> Joiaftero .quefcba bevjj_1 5"02carrgcn o mugef,' ofl.uhi.ii.gii.'0 (cal Ip^toura y ucuni , gu i.
:

poicado* >c aqueias forcejar ^0 .11J3r redUCr


;

1 offochie mayuicachatii.gui, yachachini.gui.ona* (tac/uraui.gui.

^otma be materia TO .malmcnte affi chay fatac, yoiinado en bos manerasyfcay hamo rica (chatca jf oznecer, bajer fuerte a mfmo chichi (yani,gui.o cinchivacuui.gui. ^oztalcja be varn callpa^ taquia yoztaecer alguna cofa cincheyachmi.gui (otaquiachini.gui, ^Oltalecerfc 3 mfmo . raquiani.gui.o (cinchiy aui. gui.o taquiacuni.gu. f.ante.JK. ^ r s n e o , liberal , guacchac coyac, yrecba . gu3chi,opifta. ^recjero guachi camayoc 5Tecf ?3relsrco guachicuni, gui.o picraya* (ni.gui. fregar .. , cacuni.gui. jrrega bentes mochillinin. f r e g a r l o s bentes mochillni.gui freiiCjparte oe3 cabega. marti^o caw (quid. pulla, grifada c o f s pullarqui. hueco jO nulibc ^refeo/eceute-

fregada _

f.antcJS,*^. frefcOjpotfro ^racoa framente yro oe calentura ^ r o auer afTfro *frutal,arbolocfruta $ruto t)C cada cofa f-ante^.

chinfca chucefiu chucchuni.guL ciiri cachap runto

fucile para foplar pucana. y ente manantial, que (ale oe bayo pueyo yueute af que fale oe alto paccha. fuente Oe caos que (alen hunclp* f u e r a a lugar ,aduerbo haguaman. yuera en lugaraduerbo haguapi puerca becba a otro callpa. ^uerga re3uracallpa. fuerte cofa chichi. fundar jponcr fundamento _tcf.ic>U
;

(ni.gui.

fundado? f u n d i r metales futa ,0 uroio

iicsichic. hunoyachini.gui.ochullu
(chini.gui,

'.

fitrO

piay. piac. I? v

CantclE.
~capo be c o n e j o vizcacha.otumclla af : rata maqui. Sa^ta pingollo faytero pingollo camayoc
. , . . capdii

G. ante. A .

f>ail3 ,0 antojo monayniu. Ganadero be ganado michie Ganapn .yanapacoc 5anar , . miflani.gui. Ganar enjuego milVani.gui.o atini.gui 6anar coiiqmfando atini.gui. Sana aucr be comermiconayani-gui.o mis (conayauanc Gauaauerbebcuer vpianayani.gui,ovpia (nayauanc. 6anfo 3nfJr o pato uuma. 3r el perro o raplo .guacani.gui Garan cauallo -hurco cauallo arauato^para facar carne ayqana Sarga blanca guacar, Garcetas, cuernos veca. Garri ayeana. Gargajear . tucani.gui. Gargajo tucay Garganta be a n i m a l - . conga-.omaco. Garganta poz &o refiramos tongor. &SYSUCO la garganta p bo comcii:<ps (millpona
; 3

' aleo Galgo ,rpece oe c a n . Gallina . atapallipa 6a!lna5a,aue oe 3mdas .fuyunto Sallo,mandn oe gallinas guallpa. 6al iiero que las cura guallpa camayo c Gallillo ,o campanilla maco.o millpona.

6 . 1 1 3 1 1

Cante. 23.*
Garlito para peces Garrapata
Garrobo,rbol-

%M<
.

6%
.millpona tongor.

Sajnate por bode tragamos Gajnate por ooudc refollamos

collancha, &a.
a

guaranga

Garroba ,frtia oefte rbol Galio como quiera Gato pau Gatocerual Gauota 3ue conofcda
3

lo mfmo cursillo. ofcolla tacaras.


anga.

Gauan

5. ante.il.

Guerra bajer .aucacuni.gu, Guerrear pucllacuni.gui.o aucacuni.gui, Guerreado: aucac. Guiar anta ricuni,gui Guiador an ta ricoo Guiar bel O J O quimiani.gui.
;

Guirnalda

vincha,

Gufar man/ares

mcuita rurani.gui.
;

G.ante.2l.
GtOlarfe anchaycuni.gui.oappofcachani.gui Glor'iOfo appofcachae.

GOOn
Glotonear

vicqa quilca
vicca.quilcayacuni.gui

>,autc,0.
Golfo be mar chanpi cocha. Golondrina riocoguayanay, Golp car . _. tacani. g u i . '. tacafea Golpe , Goma/udoj be rbol c,achap vicque, Gomoojeuobegonia vicque gapa. 5o;iJtar quipnani.gui.o acroni.gui. Gciutidoi _quipnaccapa,o acrocc.ipa J? Oda cofa . __.vjrayaca

. $5.ante.>,t8. t5ozdO eftar v i r a y a n i . g u i . o pueoni.gul G oda cofa, como madero raco, wgof '0 ;quc comcet trigo totta.
fojgearlasaues.
;

guarpicuni.gui.o

guaca

(ni.gui.

6ozr!on aue conofeda . chaya. G otear fumm.gui. ota/uiandocae futufca_,ofsillo.oxillo Goti qua!ido ela queda _ o mfmo. Oa a gota,aduerbio futuntin ,0 xillons (tin. G O t a be pes mocoyac ouernacon tocrinin. G ouernadoz _ tocricoc. G ojarfe >e algo cuficuni.gui, JOpofo enefta maneracuficufea
;
:

15. ante-S, G zacofo. cucLucoc>zacofocnbablar m i z q u i fimi y o c . G lacia en bablar mizquiimi. G jgcofo jpo t>e beldad, . . j w m a . o c a p c h i nacas bar. mochaBi.gui Gzadaparafubr . _ . pata3c /lucana. G zaina yerua: chinga, zamofo, leno be grama - chinga capa. G zana coloz pucca.

nanjo

runto, -runtoni.gui, .moho. p a y l l a n i . g u i .

G zanjear , hano Gratificar fnajnarelanfar ._ G zlilo^lbece be jgarra. >:llos>zftoi)bepcs_

guacani.oui.

_ . ch i! i i m a n g o , - q u i l l a y gataia.

Cante.?*.
GitO {.oTura GrueTa^cofa coit gordura jbrurei puerco G rudoi 8fi '

5
caparifct, vira.

viryafca guacani.gui. guacac

Guante cara maqui. Guardador oefcafo ; micha. uar dar templo guacaychani.gu. Guardar como quiera lo mfnio. G uarda quifnina. Guarnecer fortaleza quifpicl.ini gui. Guarnecer &c gente cayeuni.gui. Gero fpUCliO __mancayafca Gula . vicca Iio'iaafca . Gu'ofojcomcdo . vic<ja quillca G ufano q come trigo verde enla h/aja _ hits (tofeoro. Gufano ftemadera vicuyropmarengoy. G ufano con cuernos curo guacrayoc GufallOS tener curuyani.gui. G ufanenta cofa curo $apa,o curuyafca. 6u falto curo. Guflar mallini.gui G U IO 1 mallinit 6 . ante E . Gemir COU &Olor guacani.gui. G emidor el que mucb, o gime guacac $apa. Generacin Generacion.como nage ay!lo:o vi lea Genero oe quaqucr cofa hamo. Gente o gento runacona,
; ;

_?av nterfectiDe &o!o-.a'rhaco'gua, Guayar bejr g u a y a s . g u c a m . g u i

n?.arite.B. 5entl bombre fbefto ,la cara.! j$ero con vfage ^jft0S.b35er pigaltcb ^o t>eh tierra /erfalte
:

capch,o cumae; riccha,o oya, yafioy. yaftoni.gui. atum runa. guarnan cali*

ronoevetclura

H,ante.A.

ablar mncbo,como c!?arlat-guarn

(cuni.gui.o guarpini.gui.

lt?abIacoz aT --guarpicoc ItJablar rimani.gui.o villani,gui,o napaycu (ni.guia lt>ab X nroaynin.o villay. H?abfar con Otro rimanacuni.gui.o villa 5 ' (nacuni.gui.onapaycunigui H?3b!ar a Otro rimacuni.gu.o viliacuni.gui. H?ablar elcg'anement ancha ailirimani.gui IfrabladOr I , . f i m i c,apa Atablado? t>c nouelas llullaccapa. Ibabiarmucbo ancharimani.gut lfc>aje >e cofas menudas maytofca o toros (chafes. fc>9jer bajes^torochani.gui.o maytoni.gui It>a5na,ayunt3inento be bajes vinayaka. Abajina &e iea llanta taucafca ft?acba,o fegur ,para cortar lea ayre. li?3!agar . calcochini.gui. halagando ^cakochifpa Dallar generalmente _tarini.gui.o (taricuni.gui.

fi?.ante,-3.
Bollada cofa ll?aladoi ,q e baila ft>a!con generalmente J>alconero,quelo cra
;

<4

-rifea. tancoc guarnan, guarnan camayoc. Haldas be veftdura . fuyro pacha H?aldda cofa con aldas fuyro capa, fl?a!daa poner cu cinta fuyrofla.aterini.gui IDamapola K IfeamblC : __yarccay. IDambentO yarecafca. lfc>ambear,auerbambe yarecani.gui toamaca be ^ndoa guamo, ffraragan qi lia, o quel J ac Haraganear quellacun i.gu i. i&arna mahfca.o haco ttoarncro fuyfona. Ifcurona befta queila (barrear . vrcachim.gui, lfc>arrero,quelos aguija chacnaric Apartar a otro $ccachini.gui, H?artO . ^accafca, fl?artura caccay, toartarfeafT qaccani.gui.o^accacuni.gui. IDafta jpiepofcou cama, o camalla B?alta aqu _ cayeama,,. cayca= (malla, libada qtiandO^ i aycampi;'o aycaca= (mei BPafta ab.&O tu ellae tiafcayquicania.o caf (cayquicama. 0?ata all &o euXalguno paymfcamcama,o (payeafcamcama BPaftaaqut bOeltO yo tiarcaycama.,0 cafcay(cama.
;

IJXantcS.
baa alljadnerbo. _cfeayeama Hala el cuello _ conga cama. miijay Ibaio H aftofo cofa que ba b. ado . millac Ibaio SlteS" millani.gui.o amis (nugui. __llamasapa. H ai o be ganado pallar. Ibaua legumbre. Iba itar pallarpa chcara. H a?, por la cara bel l?omb.e riccha,o (ova. Ibaj be otra qitalquercofa riccha. H ajer llalla el cabo puchucani.gui.o cus (cuchim.gui. Ha5Cdoi _- rnraquecjoyachachic. IbajerbelofO. minchini.gui.o minch (muni.gui. cacimanra rurani.gui H ajer en vano. Ibajerplajer _ culchni.gui. Hajer pcfar llaquichini.sjui iba^crte bien , aUirurani.gui.0 allichapu (ni.gui. Iba$ertemal _ qui$achani.gui. Hajerfro cliiriyani.gui Ibajercalo __rupayani.gui H a j e r claro,ofcrcno__ v'siani g u i . bajer niebla. -pucucam.gui Ha5erncne. ridni.gui Iba5er gram'yo-runcuni.gui. Ibajerioel b o m b i e a otro guaran,gui. Iba^er be barro _ f a o manta rurani,gui. (ofaoyachani.gui. Ha5ta,piepoftcon B?a5ia bentro adiierbio vcuman
r ; ; ;

?,9ntc.23.. ts ItJaja afuera,aduerbO IDajia abafO,adnerbio foaja 8rrba ,aduerb !0 Ifea'jala mano t>ered?a Ibajiaa mano yjquerda
Ifcaja'&O.' llpajatrasjaduerbo.

< haguar-an, vramaa, hanancman, ._.paaman. ,llucque man

mayman quipa man,o guafla

IDaja algn lugar ll?35tenda o rqueja ffrajno o mejquno


; ?

maymampas yma^aycanchic. ..: micha.


cayco.

fcebia

----

'He.aduerbO cayme toe aqu jadncrbo , lo mfmo H?elo all;bela all; diaypi o chayme ff?eIo aqu,-bela qu caypi.,o caymi. ffc*e!03 all abelas all chacaypi,o chacavma ffreios aqu jbelas aqu caymi.o caypi lfc>ccI?yero : homo. H?ecb$era lo mfmo, Ifc>ecb5ar como quiera homocuni.gui. ibecbjarjiiatando hombreguatuni.gui
;

(oyzcallorii.gui.

IfrecbjerojObecbyeraoelamanera como (bzur.a yzcallo foecbja cofa rurafa^o ychafca ft?ecl?o.nombre fubftantuo - rurafca oya
;

(chachifca,:

HXcljO be barro . tJecbura^barta el cabo Ifrcder . . lfe>edonda -_ ifted'Oiida cofa 8?edOZ I

faomanta rurafca puchucafca. aznani.gui. aznafca. . aznac capa. aznay.

belabOca ,. a^nacimu B?elecbo,teru3 conofcda raqui raqui., J&tfcrfe rotro o manos &cfro_pazpan.gui Ifcebia en qnaltyier genero guarme. Ifreniba p c q a e i l a - g u a r m e guambra IDencbr camani.gui.ohonaani.gui. lfc>cncbmcnto , hondafca. fbcn der como quiera _ cheani.gui Hendedura , -chetfaca, hender con cuas cheftani.gu, toendble^q fe puede hender c h e f t a y pac. Rendido en Sos partes chectafca ft??ddo en muchas partes chelafcacapa. . -cuma.a capchi, IJJcrmofO H?CITIJ0fura . cumaynin. flpermofear -(umachini.gu. foerr : chocrinj.gui. ft?erida - chocrifea. Ifc>err con Imano_ _.c,acmani,gui. Duenda aii , cmica. It>err con vara mathcani.gui. f e n r generalmente macani'gui iberr vna cofa con otra macanacun i.gui t'erroeefiocada tocfsini,u. fcerida afT .tocfsiTca. RJcrradajpara facar agua v n o vifsina Herradura be befta c a u a l l o p oxota tJerrarbetas cauallotaoxotachini,gui errado? Oe belascauallop oxota camyoe irvrrf^ tacay camayoc. fl> emir. timpoiii.gui,. toerurla mar lo mfmo. erijo* como quiera -timpoyni 81765,0 boiras , concho.
3 ; r

focad

B?.nte. 6,15. l&cjes quitar


conchocta^urcni,gui* coi lfc>,antc.5.

.aznac, Hediondo hsyac, lt>cl,aiTcnto t>cla melancola quillay B?erro, m e t a l cucchuy. Ifrga _ Ifcgas brranla los indios c e c o d o _ c u c
: ;

(chuni.gui.

IfMgadO . ; cucubi,oiatin. IbfO generalmente churijO g u a g u a . o v f s i n c . fcncar la r O dula c o n g o r i y a n i . g u i . o c o n s


(gorguan.ayani.gui.

lblai*_____.
l?O .

puxcani.gui.opuhcani.gui. . cayto. otra-catini.gui.otacacu ( n i . g u i . o tacarpuni.gut

lt>incarvna cofa a Ifoncbarfoplando


Il ?ncb3rfe_

puami.gui.
-punguiui.gui

Hpncharaotra cofa .punguichni.gui, IWncbadO punguifca. Hncbajon . P 'nguij IfcU'n el? ir honcani. g u i . Ifc>mcl>r lo quefalta , _ I o mfmo HMncbir vijfo con cofa lquida _ h i l p u n i . g u i ll?ncl?rIo con cofa folida.com o con grano,
l

(ta&achanngui.opa&achaiii.gui.

Il?par el e f r O i n a g O _ h i q u i n i , g u i , o c a q u i a u i . u t IDpobel eff omaso hiquij If.antc.i. .^ampa,o quella lt>ouacbo -dichona, Ifroje podadera : ychuna, toojeparafegar _ Ifrojcojcomo &e puerco ninacona Jogar^lugar bel fuego-

n\ aijrc..ist. H?ogttera llamas be fuego nina pacch* li:o;a pe papel qaillca li?o/a oe rbol rapra^o chaprao rapi. Itoi'eccr los arboles raprayani.gui.o chics (chmi.gui IDolgar ; cainanLgui. iOlganca camay li?Oltar caroni.gui. itolladnra e,aroy,ocardcaIL'olleiooe legumbre cara llrolieo oe qualquer cofa cara llrolln oel fuego mi fronda,par a tirar : guaraca: IDondcro guarayoc Ibondura vcu. Itombro guamani. Ifrombre varn cari. Jfcoinbre, o muger L runa. B?ongo be pradoehocpao callampa.o paco, ( o concha Il/orc3>paraaborcar guarcona. Aprcalo oe rbol . palelo pallco. IDoradarhucchuni.gui Hrormga pequea cici/jfifsi fbormtga grande-, aalloo collu Ibormguero -cici cap.o aallo ^apa. lt>oruo oe cojer pan __ tantay arntna. Iborro mana piafnio checcacac Ifrofco.bombrebaco en color_guanaco runa, fofaroe muertos ayapguacin. II?. a n t e d i . foucgocl elemento nina. touelgo por aliento _ camayo in. U?ueiIO,empoH8rfe_pichiuyani,gui,omancays (ni.gui.

O . a n t e . ^ j ' r 5 ante/a. ftHjenO

ampollado

IfcueuO t>e aUCS fbuii como quiera

pichiuyafca.o pifco (yafca. _ - _ r u n t o o ruro ayquim.guwo minea* (ni.gui


;

Ibuycloa cofa ayqu.ee Itn .ydio^o q u e l?uye . - - - m m e o ^ o quita Bpup f a j e r a Otro-miticachini.guomiti (cuchini.gui, HPttyi O e l u g a r _ . -.ayquini.gui.ochei (quirini.gui Jbti.fl 9tra3 quipamanjjuiticuni.gui. Il3uy,para faluarfe chincani.gui Diurno cozi, o q uo n da tfeumofajcofa llena t>e fyumoquonda^apa H?umear cozini.gui.o quondani.gui. H?nmero , cozip Uufsna buudr metal yacoyachini,gui,o hunoya* (chini,gui. Ifrundrfe la tierra. tocnini.gui lfc>undr,ecf?araloi?ondo yaucuchini.gui Iburgar tocfsini.gui. hurgonero . totsina. H ?uron,para cafar c o n e j o s liqui. Jt>arar arrebatando guaycangui.ohillo (cuni.gui. Hartar generalmente fuani.gui lfc>ufo p3ra b j l a r puhfcana. ftWada.o m a c o t e s - , puhfcafca.

I,antc.A.

ttonfuncton . pa. Ya >aduerbto _a,oam. 3teento,.pedra p i e c o f a . - q u i f p e .

3Jatt!9 para aues pifcop quixan jardn yuyochacara 3farro quaqutera vpiana. giafar/augrar Zafando circani.gui. Safadura circafca garpcpiedra predofa_ quifpe ?or nada camino oevu oa _porna, Jornaleroel que lo anda .atn runa.o min= (cafca, J u e g o >e plajer _pud!ay Juey ordinario hochap paachac, 5ugar fuegos como bados gmyroni.gu 3mgar Cn otro-- pudlanacunt.gui, o mifla (naeuni.gui. Jugado* pucllacoco mifanacoc. lunco ; I-. _totoraomirmi, 3unco:b,lleno be juncos totora gapa, juntar,ayuntar ,tanacuni.gui. j u n t a r v n o a otro _ _tantanacuni.gu. i m i t a r apretando quxquichini.gui. juntura be-miembros moco juntura be ramas >e rbol palle5 n t a oe bos ros ' . lo tnifino juntamente . . tantalla plinto con otra cof3 tocandola,catequene 3lHr3nentar mald5endofefiacacuni,gui. juramento . acay, 5?urar , ; / . acani.gui. '. -chapay ^nrifdctou ^nfta cofa _.camafca o chccca 3luffameiie . checea mama 3?<f ftceTQ . - chccca taripac.
; ;

SJuticar . mochoni.g?. '55gar taripayani.guo paflachani,<ui 5 5SadO ~ I taripayai ca. 5u5S3clO,0 fue? taripayae. ^da , . - filca. ifdolo ..guaca -,ante.. egU3_ guarme cauallo tfeguarjo q las g u a r d a cauallop camayoc TfelOjO ciada ca<;a oraco,o collonco. Tfcma OebuCUO rUmcopquillo.o rumtorj (fongon. ^ c m a b e vd,o be qualqucr rbol -cachap (aui,o chichine. "ema cebar el rbol . chicchinuguL Tfcrmo o oeferio . purum,opuna,o purbi. f e r i n o ^pueblo D e f p o b l a d o racay ^ e r u o . m a r t d o oe turptfa : catay, feraz qualquera , quigua. ^ e f e a be fuego . , . , i.inahapina, Ycfo/pccc oe piedra yzcon,o pachache. glefa y g l e f i a . o dios paguacin. "gual cofa . pata.ocuzcchifca. i g u a l a r enea manera _patachini.gu. o (cuzcachini.gui Tfh'ctajCOfa no lcita Z mana allicafca i m a g e n oe alguna cofa ricchafca,o topo, ( o onancha. "imaginar algo guatocuni.gui, i m a g e n ftcar Oeotro_richaaa.rurachini.gui ^ m m o i t a l cofamana guauy paco viay pac, ^ I m p a c i n t e l o fufrdo i piriac, impedir tacorichni.gui.ochiquichini,
1 ; 3 ;

lf

JantcTM. .^mpottuno- 3lmpolub.e>qtte no puede fer_


a

5tnpotentecofa no poderofa ^.ante.tB

I_coHIrufia. -manaruray paco ijacea. .mana.atipac

^nbabljCofa n o h b i l . _ _ _ _ . o p a , o v t c . ^nconflantecofa manachecca Tongo, ynetar nipayachini.gui, 5nduflrofo .arnaota.oanchayachac J n d u j r p o i rajones . conanlgui . ^ndtijdoicoac -tumbafca, -atitapiac runa. ^nnel^no cbrlano mana chriftiano o (xutinnac 3nffernoIusar bebaados_cupaypa guacia infinito en numero -mana yupaypac villani. gui.o rimani.gui*. 3fnfo.inar amaota ^ijejofo guatun cayay, ^ufura.guatun cayam.gui.o pincas ltofurar _ (chini.gui -guatu^cayac flnfiiriadoi -guatun cayafca, 3>nfurada cofa hambra, Sinocenecofa fnple. congofi Jnoos o rodillas .tacorichini,gui. mquetar^moleftar. onancha 3fo%nias i>e b o n r r a . laca chuqui. $nfigniae be vencimiento -___-fmiyachac 31nterpiee,o faraute -a tarini.gui. 3lnentar. taric, Slnuentor be a l g o . . poconi.gui "gnucmar

5nfamar__ ; Jnfame cofa infamado fer infernal hombre.

tumbani.gui.

Jlnuerno
fO, Y.8nte.J8.

chirmita oca.

rini.gui. 1f &elantc__ aupani.gui. 1 atrae . quiparini . g u i . arriba . hanaman rini.gui, Y l abapO vraman rini.gui. fiado finitamente~ piac $apa Y i a tener piani,gui,o piacuni.gut.

_=fla bela mar

"ra

5temC0fimctt0ri chaynianta. fterea enfermedad _ choei 3tercarfe aff .-_ chociyani.gui Yunque be hierro _ _ tadan YquerdO , -Uucquc maqui, Yjquierdatnano -ltucquco lluequ
:

L.ante.A,
Spo bela boca,eI alto . vrpa S-abto bela boca elba;to cipri Ztaboz be p a n , euxpaynin. 3-abzar tierra uxpani.gui.oyaponi.gui. K-abtadoi aff cuxpaco yapoc l a b r a r algo generalmente rurani.gui.o
;

Xabxar piedra Xabzar madera l a b r a r jb.oflar

(yachachini.gui. checoni.gui ._ llacll.ini.gui, orapam,gui.o com (bani.gui

S-abaraTcon colosos

qukani.gui.

j&,ante.;a. Jladera be cuefta., j-adlla badina cofaI-ado beftro o iiiclro. l a d r a r los perros 3Ladn'doe perros
3

ZLadrllo l?a;er ticani.gui .ttadrllar ..sonde fe bajen ticarurana. ladrillado fuelo. ti cafca. -ticayachani.gui jadrllarelmeo _fuac. 32-adron efeonddo 31adrottqi>e bjtrta cofas be comer c h i l l o , Tladronear faiteando guayeani gui J-3dron afil guaycae, S-agarto * caraygua J2-agartjaanmal befta fpecc lo mfmo, Hago be agua -. cocha Jlangofta ocia tierra Jlagrimajquc cae belos ojos vicque, J2.agrmofa cofa - . viequec,apa, Jtaganas tener chqci.gui. agaOfo ; choci,capa Canter llacuani.gui, lampio _ : cabranae Haua be o i t e j ' a s millua. Juanea . , , , chuqui .Caneada ,berda be lan ja chuquifea. Jtanoear coi lana chuquini.gui ZUncadera bete,tedot coma j-ancar ^ecbar a .ancadera comani.gui. J-auceta be fangrarfoi cii-cana. 3amtdo be luengas lanas millua capa
; ;

ladrillo

_qimry, paitay, -yachafca -guaclla maqiri guacani.gui, -guacay, -tica.

3^argo en luengo-

% ar g o }. i b er a I

man amicha. _ $uni,o cuyro/> puyro

Jl.ar.te.B.' 5

70

JLauar generslmcnte - m a y l l a n i . g u . opacuni.gui.o opani.gui. tlauarfelas manos _-yachicuni.gu ?la 3r lacabeca pacacuni,guio taclani.gui ( o pichani.gui. JLauarropa _~ tacflani.gui ZLauar los pes _may}lacuni,gui.o mayllanui Jlauar tocio el cuerpo .armam.gui.o armas (cuni.gu Xauarlos Dientes yboea mochil jcuru.gui .aguadero lugar > e lauar tacffana Sonadero,, o lauandera &e paos _tacffay ca (mayoeo.tacnas JLajO toclla. I350 para tomar fieras lomfino. 3la5erado.mc5quno micha Zlaserearaff michacun.gu. 31,ante.. Jlebiel atn aleo. j-ebrllo grande De barro.! earaflb.o carada. Jlecbe como quiera oo, o miu jec ^e mamar , -oucunUgui. jE-Ccb/C Dar oochini.gui, 2lccbo o cama puona. TLecbon cochep guagua, Xec $53 ,aue Dla uocbe chifsic j2-eer.,ltras _quillcabi,ricuni g u i , 32-egninblC . moho.o moni. Xegua camay, 2lceydo,quelce muebo quillcata yachac XendrofOjleno oe liendres chia^apa, l e n g u a jinicmbio callo Xengua;'e,o lengua , ximi,o fsimi. j2-eapara quemar . llamta.o yam-a. CeiUdorqueva por e l a Hamta camayoe

Xlll&rfe ia cara

Jt.antcS.tf.
_cullu,o curco. 3.e5o,vnofoIO poma Zleon.,anmial_ poma guagua Jleonclo _ -niapataya.o chumpi -conado COO caracha Xlepza generalmente _ -quillca. ctra^carta mcnfagra K-cxidardpan , ,.,. poconi.gui.o chayaa (ni.gi

leuadara,para o l e u d a r p o c o y . o ehayay TLenmtar a otra cofa ,fuccarinugui, j^euantadura fuccarifca jleuantarfe . ateri ni .gui j-euaitar enderceando otra cofa uccarU
(chini.gui. o fayachini .gui,

Jteuantar afT mefmo

fayacuni.gui.o
(aterini.gui. .caro, ,__.parifca.

TUt

%, ante.?. Jbia^pefobebojeonjas . guarco Jlberat.largo-franco_.mana micha S-ibtar be p e l i g r o ~ -.quifpini.gui. Jtbndoz be peligro _ -quifpichic .~ilnc;bec?o be eruo_checcapicac,o cas S-toea be vertir Jlbo como quiera JG-bxo be quentas 3-5a,pcfcado .-idarendre be cabellos Jlctjco pao K-cito,poz bumedadX-ga,para temar auca.
(chafca. quillca. _qu lea quippo, catma _aucanacuni',gui cha, - pacha. _hucu omiqui. pupa

Stjar COtt bccbjOS yzcalluni.gui.o h o m o * (chitn.gu (ligera cofa . g a*ac. J-geramcnte yi . guayracachani.gui 7tina para limar berro . mpana Hmar frerro tupani.gui Limaduras De berro tiipaica. TLmofna pedir _ . vfcacum.gui, 4monero ,que pide lmofna -vfcacoc. limpia cofa pichaca Limpiar , pichani.gui.o cachuni.gui, Lmpadero,poj bo fe limpia pichaypac. Linage ayllo,ohagi:aynin ayllo, Linda cofa , . c^ma, Linde entre heredades cheafca.o cecrue. Lino muy Delicado .llano paila. Lirio blancor ajujena amancay o ci^a. lroncllo fpeceberatn Linar ,0 baar quirichani.gu. pifiado enefa manera- quirichafca Lbngcar mixqucfimi cani.gui Lfongero _ mixoui fimiyoc fo,poicofalUua ~ lluxca, Luana cofa .-manallafafca. Luauos,o bofes ocaffadiira ^urca.o a (tin 3Z-50;para o:dr o tejer comafca Ji..aute.. lobanillo enel cuerpo Cobo jinarino pefcado _ t h o m e loco oe atar vtic. locura Delta manera vtienm, loca ,vaffo be barro faoX.Oano o gallardo .-__cpch
u a v r a c ; ; ;

JI,ante.9,
JfivOdo t o r c o mitto ZLodofo toro t o r c o mirto capado toro japa 3~3mlnf>&eeftomago cuyca 3-mo d animal .. guafla. 3-ongura _ cuny _ymayqui. Jioquees myO-ymay. Jloqueesmio _ oeanchicpa.o nocaycop, jilo iuetro (oymauchic. 3Loo.,9labanca 32.0.0, entre blanco guanaco runa Jtofa p3ra lofar ,o ltoler bbze da_maray JLof.r IVO calquilii.gui* Jtofado oc piedras .calquifca Huncufca. 2-ofado t>e majacote , lluneuni.gui. JlofsraTiL 'JL.eintcM, 2lucbar como quiera ._ guatanacuni.gui _. guatanacoc jdticbado*. cnalla. 31uego,adi!crbio, , cun TLitcnga cofa 32. uengo vn poco. avila j u n i . 2lugar en que ella alguna c o f a - - e h a y p i , 31ugar ,cnque3lgoe guarda ;_chura'na. Xtugar gcraimgte jde es cada vno_liah jUgarjOnde/ujgan taripaypac guacin TLllll quilla,o quiz jduna nueua muiibc quilla %un& iena : quilla pura. Kunar/ea! &el cuerpo _ana, jrunb-e .nina - pungop chaca. l u m b r a l t>ela puerta. SutadOjracrlutoel yaron gu acch ayacunt (gui.o pacoyacuni.gu
4 3

lutada raer luto I a n m g e r , hicmayacus (ni.gni, S-uxurofa cofa; . chapi, lH5_ : _ ylla'ri. lujero &clam3ana_aracyac,o guara.o chaf
fea,

Lujr yllarini.gui, Lnjr.Jbajer l u j r __ylla"richiHi,gui. lujr con piedras precofas llipiani.gui ( o yllarini.gui, Liante. jdaga con materia _ querepe que. Ljsgofo q'ueroe qapa, Llamar . cayani,gui.o guacyani.gui, llamado^.- cayafca k m a DCfucgO_ rauray, '.~_rauran.'gui, Uania ba5er Manten , _chira,o coro y u y o . % lana C o f a _ _. pampa. Llanto ,_, guacaynin. ll.ante.fi. jfllenO;Cofd llena be alguna cofa hondafca. ( o camafca, Llenar < . apant, g u i . o puxani.gui, Llenar acuellas, aparini.gui.o aparcus (ni.gui. licuar bebeffro . chamchani.gui. Licuar en bracos marcani.gu. . U n t e . 0. ar, ; . _ _ guacani, g u i Llo:ofamene -_ guaca'fpa, l l o r a r con vojes caparipa.guaca* (ni g u i . Llo:ar efnfio '-_ guacani.gui.

totifr jUou-jnar JllOujnar con fol ZUmia. .Chmofo

parani.gui.o tamyani.gu! ypucni.guL . chirapa ani,gui, tamyaynin " y a ^pa.


y

M .ante. A
^ a m o r r a o p o l c a d a s hap. ZitefO fongoyoc ZDaj^ar .'ba;er 11195150fongo (chayani.gui. XDaccpara majar ~tacana XPacpncar . .-taeani.gui, Dacoicaoeblo -_puicafca ZDacozca b e m a f ; _... chocllo, iDacoica ocmaYJlcco morir.o cazpa ZPacboen cada fpecic vrco,ocari. ZDacbcnra. . come JCDacfyucar cotan,gu,ochancani,gui. ZPacljucadcra cotafca XDadcr corcovo curco o quero 3TJ?adero ^ cafpe, l a d e r o pequeo _ lo mfmo. Zadcrar con madera curcunchani.gui.o (curconyachini.gui ZDadcr.imCtO curcunchafca ZPadrafta^ntifjer >elpadre -_mama 3?adrequepario_ guachaquecomama (guachaquec .O^adre^bo concibe lamnger guagua uan ZDadrugr.r ; , pacarini,gui. Wa drugada , pacn j , XPadrtK
;
: r 3 ;

jPadragadttra _ p a c a r i n n, ZPadura cofa _ pocofca, ZPadurar otra cofa _-.pocochini.gui. SfDadurarfe . poconi.gui. ZDaero De algf ertC yachachic/) camayoe Xaetrefia caraquenc. ZPagm'ftco enlosgalfos appocac JQJagra cofa ayacra,o tullu ^apa. .CPagrccrfe ayacra r.ucuni.gui,a ayac (rayani.gtu*. ZDagrecer otra cofa . a y a achmi.gui XDsguera, aunque . -pana XDagulIar ' . copayachini.gui.o cailua (yachini.gui. ZDagulIadura t>e carne, copayachifca ZDay.jCo'fa mas grande atn. iCDayO VH pOCO , - a f i l a atn, ZDayOZ Oe todOS tucuytayallic Jfl^aYOldoinO Oe Otro tocric,o fayapayac. Zt^ayOl hjOviaquenco curaca ZDajar con mago o m a g a cotangui. CPajadoi enefca manera cotacoc. XDajar con matadero . cotani.gui, ZDajadero para majar colfta. Zl!>ay5trgo &e!os j u d o s cara. ZDayj foliado camcha, 5fDaY5co5tdo . muti Xfalii cofa , manaalli. XDal e t a r . manaallcani. g u i . XDadejrfe a ft acacuni.gui, iDa!de$raotro _ acani.gui. JfDald'jiente aff . , acaco c. XDa Ide^r algo acaiiijgui. Zl>aldt'5td0 acac.
;

fe

X.unte.'B.
Maldcba cofaaT___-nacafca, .. llaquicoe vCDalenconcoM alccio ,el mal bccbo- _manaall rurafca, checnicoc. ZDalcofo--_ checnini.gui M al querer _. chccnic3, Malqulo fimiapac, Malln rupu y u y o , XPalua _ _ _ r u p u capa, Maluar agarbe maluasM ama^nadre t>e nios mama adamar _ _ ooni.gui, a>3m3iiton,m3mon __ooc<japa futoni.gui, XPauar agua,o otra cofaZPana derogo manantalpucyo, yi anco be mauosuinquirichafca,
XDancar bemanos vicroyachini.gui', Dancar be pies hancayachini.gui, M aucebo^quando crcfce ^guayna. Manceba,moca _ fipaj, XDancebopequeno- _guamra o guamara, o (guarma,
;

XDanceba pequea _ . lo mfmo, XDanceba oecafadoD3S. M anceba te foltero. lo mifmo ZDaucebobajerfe.guaynayani.gui. M ancebo toinarfe otra vc5 guayna^tucu
(ni.gui - _ _ _ _ _ _ v i c r o maqu, vicro chaqui Mancha ,o mancilla _ mapa,o v i z u , P3iichado ,o mancillado mapa^apa.o v i s (uifca^apa, M anchar manjllar-. mapayachini.gui.o (vizuichin.gui.

XDsnco be mano Danco >e p e

m.mte.w,

74

M anda be teftamento conacufca* ^Pandar eamachicuni. gui M an dOn que mucb mada_ camach icoc capa Maera ,o foima: hamo,o rkcha. m m g c o Decucbill hapina Manilla chipana. XPanifieflo ... *-xutkac,xutipi. Manifcftar_-_ fkuchinkgui. JCDan/ar -mkuy. M anana oel oa pacari. ifl?aana _^_ca a. MJaanearjleuStar oe maana _ pacarini.gui M aera muger que no pare cometo comi. Mano oel bombie .._ . _maqui. .Daro piedra : paamaqui.
; y ;

M ano finelra

'.

llucquc maqu.

;Dano;o,o manadaSCDanfobelnauO-. M anta oe cama . . .CDantcca oe v a c a s - XDantcca D e r r e t i d a - M anieles :


.Danrener

maytofca - l o mlino. catacuna. vira. lo mfmo. fubna


oyuam'.gui

.Danto cofacalleo, o o'yuafca,o yachachifea.

M anjlla auer. coyapayani.gui. M ar generalmente. , cocha, XDarcbtto Marchitarle "Parido Oe muger cafada - coca. JCDardar^o cafar la muger cocayacuni. gui
JCDarnerO, _ ( o co^ayani.gui. guambo camayoc.
pilpinto.

ZDarpofa CDarwol Oe piedra

quifpi rumi.
i}

Dartllar . . teani.gui, 2Partil0 tacaycona o tacana. eD3s' nombie compara ttioI afilia Das aduerbo afila, XDaSjpara continuar : chaymantarac. Was valer yallini, g u i , /CPss querer anch,coyani.gui, XDafcar attoni.gui.o camuni.gui.o mocu? (ni.gui XPafcada cofa ac"tofca,ocamu ca, CDafcararfe - aytacni.gui ZDgfcara 0 cartula c.aya'ta.o ayachuco, ZPafcarado con cartula _c.ayatafca, XDans oe f a r i a : ___canco, ZDaftn oe g a n a d o ; . atn aleo JfData ,0 biea : . tocric, Zatar guauchini.gui, CDatadOl guachic, ZDatarfe a f m f m o _ -guanuchicuni.gui ZJJatera oe oondefacamostopo X>3tera,podre: _ quero/) quea, XD9trona,mu0erI ?oniT8da: '. ____ palla XDa5mo:ra,pfion: __vimbilla Z )>.ante,. ZDear: yfpani.gui, Dcada &e meados _ -ypana, 2fPesdos !ae orinas yfp^y; yfpana, ZDccer . cayin?, g u i , ZPecedoz p3ra m e c e r _ cayuina, jCDedano entre rande o cf?c _chau . (picac ^Dedanero entre bos amachacuc XDedianero fer a amachacuni.gui. ZDedeofifCO ; \ hambi camayoe.
; ; ; ; ; 0 ; ;

Xante.. , Zedm.
r

~ hambi. XDedida topo^ Pedir vna cofa con otra-para emparejaras (paclachani.gui.o pacachini.gui. CDedda enefta manera paachafca o.pala (chifca XDedtdoZjPoi efta medida paftachic. Xcddoi ferecbo -checca pactachc XPeddoz tuerto,O malo llullacpaclachie XOefozm en cada cofa collana. Xfleton fruta . -empalio 5fX>eIIado cofa con mellacomooente _ _ c a s (xa quero ZDelIadOjoemucbos b e n t e s -hamlk JTDembzarfe yuyangui. XDemotia yuyaynin. _Dembiudo,be grandes inbios-suni runa XDendgar el p o b i e coxcani.gui .o v x (cacuni.gui Z)}enguate be l u n a - - . vno quilla ZDencarfealgo _cuyuni.gui. ZDenearalgo - cuyuchini.gu "Deucar lo q efta enla tinaja cayuini,gui, M e n g u a n t e t>elamar cutipuni.gui ZDeneftcr auer__ '. mchoni,gui,o guana (ni.gui XDcMefterofo guanac,o mochoc ZPcnos,aduerbo . aflla o piGin ZDenoi be edad fotuto? vchulla.o tciralla, . ( o guarma. Zenofbiecaf mana.>yupani.gui ZDenofcabo.o merma pisinin ZPcufagero cachaco angnincha. ZDeufage , cachay.
;

XOentir mucbo

M entr a fabendas
:

Jlllan.gu,
- anchallullani.gui.

Menitrofo .. llullaccapa, .Denuda cofa - - ych uychacl a. M eolio i )2 frua feca . fongon. M eolios oda cabeca uthco.
JfDercar M eivader ._ randini.gu.o carocuni.gui, catu camayoc.

XDereadera Mercado ,Uig& caro. puercada ;,cofa para vender randifca M erendar mizquelicuni.gui. JCDerma ene!pefo,o medida pifsin. McSjbojena pirte bel a o quilla M efa^bonde comemos __mcona. M efino ; . quiquin. JCDdlurar . taconi.gui.ochacroni.
(gui.

M efar
M ter ZDejdar

catotani.gui,
yaucuchini.gui.o caycuchini.gui.

Merlia bela cara

-..

cadla.

taconi.gu, o chacron.gui.

XOedo

M etdada cofa lo mfino. M e^cladura- _v, chaccofca M cjquno __miclia. XlXUite.5.


; manchay,

M redo aiter _ _ manchani, g u i , M el,obza belas aue/as mizque. M elfya$erlas aueasmizqucyaui.gui. o


(mizqueyachani.gui.

M i e n t r a s ^ mientras que M erda M e___

yzma, o ac. tarpufca.

2 antc,3.it@
4

7* ,7 ".r!, guaranga.
guaranga cut,

M i l numero
M ii vejes .

>

M tlano aue
M nero be O.O '.corip chcara.

M nero oe plata collquip chcara. Minero oecobre antapchcara, M Ojela ma pronombre ocaj,
M rar rkuni.gui.o cauani.gui,

M irada cofa riculca, M radero,lugar oonde miramos cauana. MfercordofO . coyapayae. M ferco.da aner -coyapayani.gui. M fera oeprobeja guaccha, M rerabIe,Ogno oe mfera --guaccha; Z,ante.<@, cos be narjescoa, M ocofo,lleno be mocos coa capa, M oco oe edad pequea g u a r m a ,
(o guamara,

M oa,pequefia be edad lo mfmo, M o0,o moca,aun mas pequeo g u a g u a . M OCO OeferuciO , ,Lyanane
M ofa OefcrueO . yana guarme.

M oco comenca a baruar gayna. M ocbla ,como talega guayaca ,o'cotama.


M ocljmco,8ue conofeda chufsc,o tuco.

Modorro o bouo v t i c o caceado opa. M odorrear^bouear . vtk>tucun.gui Mofar,efcarnecendo camin.gui, 2Dofador,efcarnccedor ; camic, JfDobofOjpart; Vino] coquifea. MobofO. coquicacapa. M obecerfe algo . coquini gui.
M ofarfe hucuni.gui,o nonocuni .gui

&?Of arfe por Oe btrovcumta nonocuni,ui,

2X>.ante.. ZDoftf&T. alguna cofa


hucuehini.g.ui.o (nonochinijgui M ofado _ hucu[cao nonofca,o aiqui. .ticno,ofayua 2."Do?'on,pedra. ticnoni.gui.o fayuani Mo/onarberedadg U

, J M ojbnar caminolo mfmo. ZT?9/on,o linde f e bcrcdadfayua.oticno 1 * 1 oler bar n a , . cotani.gui. 3CDolercolo.es_ lo mfmo. M o x d o i b e alguna c o f a ; ;,cotac Moeftar guatun,cayani.gui.otocoridu (ni.gui.o quicachani.gui, ZToeftar, enojando _ _ _ lo mimo. M olefadoz enefa manera-qic^achaco ros (corichic .mifquuo mi2qus ZPolledobelbzafo hucuni.gui. Mollentar bacrmuellc- poeyo. M ollera belacabec -.pifcomaraynin ZDolicf enias aues yachapayacoc. MomOjContrabaedoi. 'jCDom animal cnofeda .cnfsllo M ona muy peqiteita-_ paucar cufsillo. Mondar . .-pichani.gui.ogualluchi ni.gui, M ondar o i e f a s - - -rincri azpini.gui, catquini.gui M ondar bentes - tocrini.gui. M o ir gente llamando. , cacha capa. TDonte M oni"efa cofa be monte .cachapicac .tcsr.acar fieraschaciini. gui.o ptun.ui M onera , c p be fieras ' chaco. M onton be cofas menudas taYafca.o ftub -Tontn be tcrm coto.o cantafca
;

XD.9nte.tgV

77

Dota oe arca. niyo. XDorar tiani.gui.o yachaeuni.gui, M Orada _ _ tiana.o yachacuna. MoradOX . . tiac ,o yachacoc. M orar en algn lugar guaciy acuni.gui. ZDorar con otro fucguan tiani.gu.o (fucguan.yachacurii.gui. M orador con Otro ucguactiac.o yacha (coc. XDoradot oel campo purumpkiaco purpi (yachacoc M orador bel celo . , hananc pachapicac.
;

ZDorado ,color o b f c u r o _ M orada cola Oefte col? XDordedura


M orr XDorta ja. M ortafar al muerto

cami qamiricchafca : crnica.

ZDoiceago^atte oda nocbe_chicehi,o maffu Morder cani.guu ; guaun.gtii. pintena,o mayrona. maytuni.gu.o pintos (ni,gui,o panguini.gui, M orta/ador oe m u e r t o pintoc, o maya (toe, 2Dortal,cofa que muere guauypac. M ortero mutea.
;

Zoruoro

_-_ay.
;

XDoyca volatle^conoctda chuxp chufpa Doycadero,paramoycar_guayrachina,b (chufpip carcuna. XPor-queador _ _ chupicarcoc,

M oyquto

'.

chfpi.

rcuchini.gui.o caua (richini.gui. XDolrar letrado ooctrna yachachini,gui.

Sr-oilrar coneloedo

TA o t c f a f _ _ - _ - _ . c a m i n a c u n i . g u i , ZPotefadoi caminacoc JCDouer . coyuehini.gui. ZPouer bel lugar ZDoucrIa mugerfulluni.gui.oxulluni.gui, XOouda muger afli fullufca. XPoube cofa cuyuypae n.\ante.^. ZDucba$ v e j e achica cuti,o achica mita, ZDucfyosen n u m e r o achicado nanac, XDuctyo en cantidad _ Iomifnio. 23?ucI?0 aducrb0 _ ancha, lleudar alguna cofa aftani gui. XPndable cofa ataypac. JfDudccer_i : opatucuni.gu 3fl?udo.,cofa muda opa.o amo. JfPuela oela boca _ guaco quero, XPuela c o i d 3 l guaco, _Pue!a para moler cotana o maray Pueia para amolar topana,ofquma,o (quifeana. M e!le,cofa blanda _ r n i q u i miqui, XDiieflra topo M uerte ; guuy, M ucrto bel todo guaufea .(Puerto be bambze micuyrnanta gu'auc, M uerto be fed . ,.,_,_vpiayrnanta guauc. JPugcr.cala fronrrada all gnarrne^o all (fongoyoc guarme M uger cafada,ypartda_cocayoc guaguayoc XPuger varonil cailnayoc guarme. XPugermaeftoira come guarme. (ocomi, M- ttjer que pareOO : yfcay chaco.
; ;

PttY mucl?0 adttcrbiO ancha achica, Dultplcsr engendrando mirani.gui, Pilplcar como fementera.. yachacuni (gui. o camani. g u i , ."Dundo p,opiamte el celo _hanancpachac, y>acci be nias . hayachuco >ocayata. .13ttr,o ratn, < . y cucha,. Murmurar guafiarmani, g u i , o cipficani, (gui, Puro be ciudad .pucar, Dufco entenado citclcarte taquicama* ( y o c , otaqucamoc, Duta cofa . . ra, Puso oe pierna _ machi.

N.ante.A.
S c a r & e perla
IBaccr viiani. gu!, o y u r i n i . g u i , (comcriani.o checchirini.gui,

THacer lo fembrado "yerna , 0 planta

JRaccr \}bxe yurini.gui.o pacarimuni.gui.


IHacdo participio viafca.o yunfea, IHacdO en cafa guacipi guachafca, IHacdo en verano rupapi yurifea, IHacdo en nueruo chiripi yurifea, flafedo ,o nafeda be pes choepa. IHafcimcnto be bombie yunena. IRafcimento be ro pueyo. iHacon be gentes ayllo, o villca, fiada ninguna cofa . manavmapas.. Radar guaytani.gui.oarmani.gui.o tnafeo (ni.gui. Hadar con Otro armanacuii.gut adandO fair guaytafpalhicfsini.gui.

1fUntc ,S.i:.g.
TBadadcuquc n a d a . iHadcpOz ninguno IHaypee juego . TRavpes jugar ,
IRalga, :

guaytac, ,manapipas. chunga. chungani.gui.


ocoti, o ciquipata.

War5 bel bombte


IRargudo Hafa parapefcar

cinga.

cinga c,apa. chai luana/) canana.

Hatura ,o uaturale5a pacarinin. IHatural oe all chaypi y u r i c IRaua ja be barbero tome. IRauc generalmente . guambo. IHauegar allende , guacchimbani.gui, TB.ante.fc.
lHeblna ,0 niebla. pucyunc o pucutanc.
;

THeblrpeceoe galen , -guarnan. Weceffaracofa Heceffdad t e n e r - . mochoni.gui. IHegar manahuiini.gui. THegadozenefta manera ~ manahuic. IHegujou &e Cuentee querop curo, IHeglgcnte cofa befcuydada atn f o n *
Uegocadoi iHegro Iy
m

( g o , o c ampa,oquelIa. ayca rurac^o llancac. , yana runa.


i a

Ificgra be guinea-.. iBegreguear THegro ba5er Otra cofa TRcgro rjajerfe a


Uegrot

yana guarmc, yanayani. g u i . yanayachini.gui, yanayacuni.gui.


;

yana o ,raang3yafca.

7fiemo oe loa anmales hanco , o , anco. THeruofa cofa recia p o : ellos anco,capa. IHeruofo co a be neruos lo mfnio. Jeuar I?a3e(* neue '. _ r t i n i . g u i .
f

TB,antc.$.iM@. IH .ante .5.

79

TR,contuncton _ mana. 7H VITO ni Otro manapipas, 7R arriba ni abato mana hanapiurapipas. 1H a VH3 parte,n 8 Otra mana maynimpis IRdal l?ueuo bel IldO, quilla ,o q u i x a . Tfldo ba5er e l aue . quixanugui, TRebIa,0 neblina : _ p u c y u n c , o pucutanc, "Bienio anco, TRiCtO haguaymn cari. iRieta . haguaynin guarme . Truene riti. Iflnguua cofa .manaymapas, iHngun boinbic,o mugcr manapipas. IHOjO nia que aun no habla guarma,o
(guamara.

Ifla bel ofo Ifitel enel edificio lR,ante,>, UIo aduerbo para negar Hob l e por fama conofedo 7Rocbe generalmente lfocbe prima iRocbe meda . THoc'bes b O S IRombrar a otro TRom brarfe a (i IRomb re
rlOinb.JC p O I i e r .

pichiu. .topo.

mana,

o ama,
appo,

tota, o chifsn, chifsin. chaupitota, yfcaytota, xutiachini.guw xutiacuni; g u i .

xtij,
xutiachini.gui,

Roes menos,o contraro b e p a r e s c h u 7Rono o noueuo TRo p o d e r _ _ _ _ _


;

yzcon,

mana atipani.gui,

IBO qttcrcr manahuini,o mana monani ,gui, lfio faber manayachani.gui, IHO fabto - manayachac* IHotftcar . ; oyarlchini g u i . THoueceinos numero zcompachac, Wouenta numer yzcon chunga, i ocan chica ocayco Tftofotros Wouelero contador beouefasximapac Wouco nueuo en cada a r t e _ c a i U r i c o (mufloc, WOUOrccictt cafado taponaeoc cari, WOUa recin cafada ti aponacoc guarme Ifl.ante .a. TRueue numero yzcon, .Bueue mil numero yzcon guaranga, IBucua cofa _ _ - . mufloc, IHucuas trabet* xminta apamuni.gui, THuera muge" oe tu \}iQ 1 1 unchuy-o cachonin, fluej oei cuello tongor. IHftCE en iing tcpo manamaypachapipas. TRuue Hublado. pueyune Ttllic be ojo auip ruro o cuyro aui, IHuue ba5erfe end ojo ruroyani.gui. Hudo como quiera Lquppo, iHttdOfa cofa : '. quippo c^apa, Rucio o e V a a . _ m co, TRldO ba5er _ quipponi.gui, IBubladO , _ pueyufea.
;
; 0

O.ante.B.

1g>ara befear . >bedefcedoz <bedtencia.

athac.o. O , huc. hunij*

WtSftr g^biar ._. t>b.crd

. i, rttrani.gm.o llancam.gu., v i h c , o llancac.

lccaiton,o a c h a q u e . rayco. ocupar camacuni.gui>ohondani.gui, icupado hondafca, t&cdmte < indipyaucuna.


^ quill3cuc,ocamac.

c,amaynn, pu^acchunga. pucac, ochocientos pucac pachac. c p o m i l c a d a 1 1 0 - puc,acguarangancanji (ca,o incanca. ^do,enemiiad__ . checnij, dio tener-. checnini, {.ante/?. tfender hochallicuni.gui, 0rT cO... . camayoc. f f c a l jOffico publico lo nif.no. ffrecer arpani.gui.o afpacani.gui, gartO aduerbtO conan guata, i@:autc.f. tyaduerbo conan, rien, t@ydo/entdo para fentr J & y d o : el que o v e : . oyac, ,ante.5 j o , b e las r e d e s , o malla .ros H e n o s acicau,. jos lo blanco, Y n e g r o s e l l o s alcaaui. tjfos,lana o c l l o s . pichu. <^/ear,ba5erfeas~rBnchini, gui.o qiiimlla* (pani.gui,
;

0coldad '-ochenta jUumero . j~>cbo,numero_..

oe rbol

r a p r a , o-rap.

|0fO8 conque vemos . aui, lj'os enfermedad odios choci aui, ^.ante.Jt. O l a be agua jo onda roachapuc o paqufe xeyjxay, t@la llamandol@ler l?ed?ar Oe f olot _ aznani.gui. iBlct recibiendo oloz . mutquini.gui. I0ledoia cofa que f?uelemutquic t@loi bueno all aznay. _ mana alli aznay. EDlotmalo . . -caucachi. 0lla g r a n d e , gIIapequeta_ '. chamillko. _-makacauchi, tlla mediana concanigui. 0ludar 10 apzenddo -concac ^apa. igludad^o8.ante.Zl> o m b l i g o bclanmal. .pupunc runa. @mbie o muger_ tambre enano . .omoto^o tingrt Camine varn ; cari 0mb je oe gran cabega o m a capa. mtoe Oc gran nar5 cinga c^apa. rnbie armado be guerra guallpanfca. edmbze anciano en armas t i m b r o Oc ombie riera. .antc,TH. <0udofo lleno Oe ondas pocchcc^pa. (g)nda : .pocchec, feneftar bajeronelo .yupaychani.gui, t>nrrar. chunga fueguan n5e numero_ . <0.ante/Jl>. . chayafca. oportuno cofa con facn _
; ; ;

efntc.S.tS.

8t

t0,ante,3K. ,acion o rajonamto __carhachicu# (C3j0 eonafca. ghar ,C01H0 OadOJ-- camachicuni.gui, lHadoi en cltfa fingidalluliac camachicoc. (&ZAV a bl'OS dioSta mocharii.gui. t@.Ca V3lT0 b e b a r r o _ _ v i r q u i , o macma. thdear - capin.^uivo chaguatii.gui. t&idr tela .. ..alivini. g u i . o aullini.g.ui. urdiembre be tela__.-- _allvina,o anilina. (Btdda tela , -< allvifca 0:car,pon eral a^ie niaflarti.gui. <zc;'a .potencia para o ? t __, ringri.. 0:e;a jio alto bella. cotcolli. 0:c )3 ,lo baso bella Iluto. >zefa,c! ogu/ero p o i b o o v m o s rofto, 0 i e f n d o ,be luengas oie/as ringri ^apa, I0lnd3d I. ... guaccha I02gano qualqufra nfrumto p i n g o l l o . tente^partc bdeuafcelToI _indipllucfs ( n a o indi ccccamunc, I0lla bela mar . cochapata. I&ZU& be f eftidUra cumbifca.o cu'mbi. ^hlla be pao o mfmo Ehiua : yfpa, @:ual__ . yfpana, tBzn be berro. yzmaynin, &ZO.metal cOllOfcdO; _ c o r i , o caya, &ZO fundido . ti cea cor i , 0 O CH polUO chicchijcori. t9ital5a generalmente- .-_ _ yuyo. .telanobeOtalja y u y o camas (yoc. fy dfq _ _ _ m an arnan tbay

O
;

fadia con l o c u r a - ; ' . _ _ vte, hombre: pomayna runa, {.todamente . .mana manchafpalla., Jgpcclar poiamtltad ; corpachani.gu, (bcurpachani.g, ^pedadoi^pot amtad corpachac, >pedadO-' . . corpachafca, {0To anmal c o n o f c i d o vcumr-i,. t0la pefcado oe concbas roco,o chera. g>tero lugar para o t e a r _ cauaeqna ttoo,parte &el ao . haucaycufqui, {tOgar : . -huini.gui, itrave5,aduerbo ^ ataco cuecuti, 'tro,vno&c>os-.;-cuco fue,, t r o tantO , ...chay chicara. a n t e . (BuarAo a n e a - - - _ .--guachaypac,. t>ueja anmal conofcido :llama,o paco,o. (guaca,o guanaco o vicua. j V e r g u c n c a ntcr;ectiou , _ i . athac. f&UllOSe biadO cururafca. tala-;. _ _.athac.. t@^ear aueSjO fieras manchachini .guiiO (.arcuni.gui,
: 3 ; ; : : } ; ;

enfado

P .ame .A
23cer el ganado , _ _ m cunivfii' Pacentar el ganado--mkhini.*ui.' paciencia manapiay Vgrt-ntc _ _ manapisc, Tt^acflcar la tierra poiarmas atini.gi. padecer - _ . __, ___acarini.g"ui, yay'anc, '&.drafro .' 1l?>3dre ,.._. ... lo minos*,'
:

$>.ante..3..

8&

l^adre y madre ' .-.yayncmamanguan. Pagar >euda payllani .gui. laga,0 paga be budapayllaka. Pagar pena . mochoni.guir l l a g a r lo refcebdo .Ghazquircama,cus (tkhini.gui; Pagar pendn P agar puedo : payllaypac cani.gi 1^ag3r no puedo manapayllaypac cani.gut Page . . , yananev Jl^age ocla copa vpiaehkoc,o vpiaciiic; Page 6c mandados yanancona.1J>3a be may? . challa. P a/a,para cam3 _ _ o c f l a / Palaoeremb cayuina. palabra - i fmi.oximh Palabrero. - fmi $apa,o h a p l l a lmi,o g u a r p i s ' (coc. g a f a d o real . capacguacia' Paladar bela boca __. caneay.' |^alm3>3rboI . chonta,o chuma.' Palma Ocla m 3 n o _ m a q u i p t a n t a , o n a a q u i p p a m s '
;

(pa.

ipalmotendido - ' - ^ ' Painar^ofa bepslmocapayoc. P a'o : quero. li^alo grande . curco; "][2>ao pequeo : carp.' Pajada^Defenfon t>e palos cancha.' PaIoma,aueconorcda_ vrpay,o vrpi. Palomo nacido bella fpece . vrc vrpa/ Palomar , -vrpayp guacin, 1>3Omino ,pc!l , vrpay maleo. Pan pequeo-.opanejllb vchull.tamta. I i

1f>,8r>tc,"f. ^an ' - TJ&m cocido cocafca tamta ganadera ,Ia que baje pan tarara camayoc Imanar ti o ocla va ]>3Ual >emel _ _ _ llachiguana l l a n c a >c vientre : vicca. q^ancudo vicca capa "Pandero para taer timya o guanear, )j>an do ,cos tefa choafca. paales,para criar nio -ac guara. "fiajiielo t>em.efa ,lufona. l^antojriUa i>ela pierna choppa.o chuppa, ( Q a co papagayo ,aue conofeda--prito.o chqni Tp>apo arriba e c b a r e anca! lani.gui.ohaa (tarcani.gui. ffbapO, O papera_.cotto conga,o chopo conga. " p a p o tener _ cotoyani.gu qj^apas.para n i o s __hpi, qf^apti __ - . . quillca. "papirotes oar tincani.gu. "jf^anoe bos cofas yguales yanamin ,o pa (T-a pura, "pararfe lo que anda fyani.gui. "parte pequea >c carne achura. 1f>arte,aff tomara achuracuni.gui, j a r c i o coto. . , , ocque. l l a r d o len,animal . poma. "pardal.o gorrin . pchu. "parpado bel ofo , ipi, "pared be ladrillo pircan'cea. l>ared be piedra _ racay. "parefa. cofa y$ual pacla,o cuzca,o pipa. "pare/ura^fta Y _.1a.d3d lo mfmota fa ; } ; :

p.ante.S.

8j

parcntefco/angre .-ayllo. paree,&efmugcr que pare-guarmeptamm l l a n d a >c bo,o btfa guachafca. p a r i d a i>ct0Smcl50S yfcaychacoc p a r i d a t>e tres mlicos. .quimca chacos pargamuo cara.cacofca. p a r i r l a bembia I guachani.gui. ^arr&osocvrtv.eittreyTcaychacon.gui,o (chacpachacom.gui, p a r l a r , o l?ablarrimani.gui,o villani.gui.o (inijgu* garlero fmicapa.ohaplla (ira i. parte,t>el todo cheYafca.o paquifca. partcra,que ayudaa parr_guachachieoc, p a r t i d a oel lugar, o perln a rfcay. p a r t i d o en &OS partes yfcayman dtcclafca partimiento . raquifea. p a r t i r en partes raquini,gui p a r t i r en oos partes. ^cheanl.gui. p a r t o Oebi|o,o btt'a= guachaynin, p a f l a g e &e nane.o varea ^chimbaynin p a l i a d a pendida - . ^tadquina. p a f l a r caminando porini.gui. p a l i a r a otro jcon tiro ;Oberda -^GECCA hmi fgui.oiquifpichini.gui. p3ffearfe__ poricuni.gui.o porini,gui p a f l o oel quefepaflca tatqui. parto . guayla, pairo i micuc, p a t o , anare oomefh'ca . numa. p a t a c o planta Oel pie chaquip tanta. pata,bendda en sos partes chuxcha. P a t a d a o buella . yupi," patesr^ajereftruendo tocflbni.gui,
s :

1*0

Izante. Pato ,0 patn ._ .... ' cancha, Patcob0ODepatO gaguauuma. Ifoar-aro generalmente pifeo. P ar-arerojcagador t>e aues -picop Hapic, Pecado msnjila t>cla csra -r _mirca-oya, IJbeccadO , -* hochan. Peccador alf hochayoc.o hochallicoc, l i n e a r generalmente hochal]icuni,gu P ecofo lleno 0c pecasanaoya^apa o mirca (oyacapa. Pecejpefcado generalmente challua, Peua o eftanque oe peceschalluap tocha, TJ^eclgo . _ tpeij Pectgal* . . tipcicuni.gui Pegn t>e teta - :-oooma. 1^ecI?ero , atn runa, Pccbugajpecbo Ocaue -cazco.oriera. T^ecbugtieraj&olenca carca. Pccbugucra>tcner > huhunni gui,o car (cafungui, Pecbo cazeo.o coca, "fl^eda^o Oe ladrilloso be tierra . _ curpa. Pedernal. oyaca.oquifca. n^edgueo maiacoc, Pedir generalm ente manan i. gui. 1(bcdo . ' _i cupi. Pedorro . ^upi ^apa. Peer ^upiru.gut, pedrada rumiguan taflafca. PedregalIugar oepiedrs rumi^apa.o cal ; (cu Pedrera o cantera . , _rumi chcara. Pedrero que las cotia _-_rumi chccoc, U^egarbOSCO'as ...cazcachini.gi.otinca; (chini.gui.
; ;

llegar/oldando. Pegadura cnefta manera ____chapichilca P e g a r con liga. cazeachini.gui. o pupachini,


(gui. Peinarla cabecaacchani.gui.o acchacuni
{gui.

accha. trafca omilluanac, rirani.gui. milluanac. _puclla. cochapi,aucanacu (ni.gui. Pelear aucanacuni.gui/) pucllanacuni.gui. l^eleadoi aucac Pelechar el aue . pacrayanhgui, -Pelo be cabeca _. chuccha.o aecha. I ^ c l o como quiera... millua. Pelota . 'papaauqui. 1Ji)el!a cof3 redondamoyofea. Pelleja be animal cara. l l e n a r como quiera acaricuni.gui. Penar, eftar penado . acaricuni.gni. Pendejo . c i q u i millua o ciquicunga; P ewdola,o penla. patpa quillcana pendn . enancha, P entenca 1g>enfar , : yuyani.gui, P enfamcnto . yuyavmn. 1^enf.r muchas VC5C3 achJcamitra.yu (yani.gui, llvufttao eftar. puu'cun,gi,o putis (ni.gui, Pcufatiuo. . yuyaccapa o,puticoc. i tf
; : ;
; 3

P e r ne generalmente Pelado,cofa fin pe'os ^ e l a r / a c a r ios pelos Pelado jlampto Pelea T^clear^nauespojmar

liante. , *vnfar beftas _, -caram.gui. lefia,gr3n piedra.caca. iena enrrfeada lo mfmo. i^eon.lyoinbc a pe -chaequi poi ic 'Jfkron jornalero-= _ atn runr, *f>cojiienos bueno affmanallin pepino .cachn. Ij^crst ,aii)Olconpfcdo paltay. }f>era fraf3 befic rbol-, pakaypa yurae perderle . - chingani.gui, "J^crdia , ehingayniu. *}e*rder alguna cofa, ciingacu.;i.gui. t ijberder fugaudo_miflay,iucun,gui. 1perdy mc couofcda. yuto. IJ&erdgbii- ; , guagua yuto. perdiguero . yutop hapi c, *jf>ere3quillay. Ifberesora.cofa , quclla.otjuilla, 1f>cresear_ __ qucacum.gui. l^er donar-__.pampachani.gui. "perdurable cofa - vmaypac perfumar quondani.gui, o cozichis (ni.gui, p e r r i t o ,can pequeotncri aleo. ^errOjO p e r r a - - - aleo. ^>erfegmr enemigo? aucaQa catni.gui. ^crfeuerar en bien . chccca cae, "l&crfbna . nma. #r>cfb,con qfcpefaslgo guarco. ^efarjpoi arrepentie Haquicuni ,gu. iivfar no p l a c e r . .. _ _ f o mfiuo. % -tetenbaanca -suircum.gui. lindado tejerte . llalyani.gu.. ' ^ c i d o be moneda guarcococ.
: ; ; ; ; : ;

t,fttite.&.*.2.
P efcado generalmente "Jf>efc3do con efcanias

ti

chalina, challua carayoc., (caracha challua. P e t a d o fin efeamas challua caranac.o vitta (challua. *lpeear pejes con anjuelo .pncani.gui. (o.coycaiii.gui. Pcfcar con naffa ,capani.gui, ffbefcar cofired lliccani.gui, PefcadOlguaxme o challua camayoc. ^efcadera,odeIos veden _challua guacin Pefcaderoq los vede challua randie, TJ>efcndar o preguntar --,tapuni.gui. Pefcuda,por pregunta , tapuypac, "f^efcueco o certj . conga-. Pe!"o,porbalanc3 guaico. l^efquifar algn maleficio- tari payan i. gui, (otapuni,gur. Pcftaa peIo belo/'o-quexibra.o qufsibra 1P>ar el pollo o alcon guacani.gui.
; ; 7 3 : ; : ;

1f>.ante,3.

P sdofo coyapayac. Pcsrelauc --ehapchani.gui, ^c3r ,pellt5C3ndo tipcini.gui, P te . chaequi; Ifciee tuertos viajo chacquo tacpi. Piedra. -__ rumi. 1p>cdra ,par3 moler , ,tonay Piedra ,bbrc q muelen maray. "piedra q fe traf luje quifpe P edra precofs lo intimo, lMcdraf tire xaliina.o faltins Piedra t>e cfquna _ can i rumi. Pierna be animal . .chaequi, P r pOiC , pircap taona. i v
;

P ta be'agua , paccha, 1f>meutafpece .- _vcho. V tntar quillcni.gui, qfhntor generalmente qmllca camayoc. P nto con fuego niuaguan quiilcani.gu. quintada cofa aT ninaguanquillcall-a q|Ma . achupalla, P t'o/o ocla cabeca vTa o moti.a occ,a, 1|j>io/eur0op0f0fo vflacapa. Pifada be pe .yupi.ocarofca, "pifar conpea . .?,aronl.gut. Pifar con pfon taflani.gui. pfon _= taara Pito verde, anebella fpecc - a r a d l o , "pifa curuca. p.antc.i. Piafa lugar b onde venden . :catu. placa.lugar oonde no ay cafas apampa, 1(Mana oealttar tupana. "planta >el p e , -.tamrachsquip, "planta para plantar malqui,o malquna. Planta-, con ravyeu tierra.malqui capiyoe Plantar los arbolescauini.gu.ofauiiii.gui (omalquini.gui. "plata met3l collqui.o quilla, "plata marcada quillcafca collqui. l i s t e r o que lalna o r c o plata . t?cac platear labrar la plata,o oro cllquins (chani,gui.o coiKhani,gui. "platel plato pequeo . macea, P lato grande .caraxoo carado. 1_>Iato para agua manos _ _ l o mfmo, "plajei-jO beleYtc . . cufsicuy. Placentera cofa cufslcoc,o.cuchucoc
7
;

plegar~ ciptm.gm. P legado en b03 pliegos cipufca,o pallij, plomo metal conofcdo__titi,otit, Pluma > c aue - ricra.o ticca.o mllua. poblacin--- Hacla,o marca. p .sntc. 0. P Oblar be imeuo HacTacuni.gM.b Ha< (ftachani.gu!, 'Pobwvaron,o nmgcr guaccha Pobecon gran mifera p mfmo 1^ocOjUomb.efuft5ttOjO adcctmo -aflla,. (pilsn; Poco tiempo ba aca.o chayflaracmi. Poco antes '. .afmari'arac. "pOCO beipues . afllapaco alllarac, poco mas , allaguan.o anua. p o c e menos -afpifsin. "poco a poco I allmanta. Podar vias ,o arboles _cuch.uni.gu.o chap* (rani.gui, "Podado? bea manera cuciuc. Podadera boj para erto , .ichuna. Podenco ipecie be can .aico. 'oderofo__ atipac "pOdrccerfc yzmuni.gui. Podre , , queree.oquecoquin. "Podre^bajerpoi bebar.o queechani.gui. Podrecimiento alT- _... , quecchaca. "Podrido . . yzmufca. Poro para nfentarfe patao tiana. polica cofa , . c u m a . o capch Polilla . ' . ___torra. 3>o!uo _ . .cpzi. Pollo far bel b u e u o _ _ toeyani.gu. J^oio generalmente be mes _ _ _ _ l m a ] c o .

Catite,. I ^ o l l o antes que tenga p l u m a k a l l a c a , i p o l l o el mefmo con pluma acc-h. pollero que 103 cura guallpa camayoc TPoncoa . hambi TJ?>oner c o m o quiera . churani.gui]f2>oiicr encuna <, g P c h u r a i . i . g u . 'J^Oter Debajo , vrapi churani.gui, l ^ o n e r celan te a u p a p t ch u r an i . g u i , If ^onereu c o n t r a r o xuripi churani.gui. jf^oner en g u a r d a . g u a c a ychani . g u i . Aponer a l g o como ropa JiUimi .gui. j&oner bcbajio oe agua,o tierra pacania ua i

(gui.

Tl^oucr b u e n o s l a s a u e s guachani .gui, "IP'Oncrfc c b l _ y n c l i yaucuni.gui. *J>ntot puente o e madera , chacea. Troquilo _ . afila. Tp>oi,prepoficon p3rabarcaufa rayco. "o: 3 t i e n t u r a _ hichahs, o h i c h a x . "jf^O cierto fullul o x u l l u l j O checcamanta. TJ^OipOCO . afllapac, o a f l a m a n t a . Ifcoz cl'O , . chaypac. 1f >o: o o n n c T ' p r e g u n t a n d o rnayea? ll >o: b o n d e quiera m a y tapas. '(^Ojque ^pzegtandO _ y m a p a c o y m a r a y e o '} 0jque rfpoudetdol3 csufa chaypac. g o z q u e aff.;' ymapicfina? 'JP'Ozqucro . cochep c a m a y o c , "JMzra,para aperrear . . chambi, TP'Oirada^berda Oe p o t r a coyoyafca. jl^o.tadgo.ti-buto be puerto p o r t a d a oe c a f a . , pungo. I ^ O I i l para paffear porina. portero. que guarda la cafa pungoc camayoc
J
;

p,ante3.
pofccr
PoTecdor

87
chapayani.gui.
chapado yayanc.

^OfpOncr_quiparin.gui.oquip_ch,urani.gufi

P offiblc xofa. que puede fer mapac. pofte-pra bicner pared _quim. p o r t e ponerpara ello quimiduni.gui. p o r t e >c puentes oe paos . _ taona. portilla >e fama . querec. portllofo Heno OC portillas querce^ap*.
( o caracha ^apa.

portrero/ poffcmcro . quipa cae. potente ,o todo podcrofo_tucuytaatipacoc. p o t r a be vincas rompidas pbtroTb poruentura preguntando manachu?: p o c o oe agua que mana '- puequio, p.ante.B, , pradO,pra yerua guaylia,oguayla. precio chani,' Precilo cola oe precio chanioc. p r e c i a r ener en muchoyupaychangui. preciar poco manayupaychani. gui. p r e d i c a r ,>uulgar camachicuni.guv predicar'baijcrcrmon _ l o mfmo,
predicacin Pregonero . camachicona, o camachicuy. . llafa camayoc,

pregonar preguntar pregunta Prender


preada:

_ _
,

tocrini,gui tapuni.gui,
t

. tapuy.

hapini.gui.oharcan. gui.
chic.hufca o chichuc.
;

Pree?
Prefa . .

. chichuy,
_ harcaca,.

prefente cofa _

_ q u i o xotic
v

'p.antewR.' .apachicuni.gu 1f>reentar Prear como quiera__maar.gui.o chazqua (pacuni.gui. maacoc P reftador enerta manera . - .vtcalia qi>rcfi:o3ducrbo;_apozcachac,IJ^refumptuofo .__ qfheueiur anteparfe ___aupacuni,gui. "prieto lomfmo que negro ~yanay. *{_>aelTa ____vtca. "prielTa Or vtcachwi.gui. "primero oe mucbos:_ aupaqucnc, 'primero en mc/oria = _- collanan* prmerca muge^en parto guamac g u r
;

1^rimo,I?e Debennano.o hermana _ guau. ' (quin. q^ima.^ta oe bermauo,,otbennana-pani ( o pana. principal cofa _ -~.collanarr "priicipe/olocnlmcio pac capado capac. principio ticsin.' Jeringue Oe r o i r e j n o vira; priion Oe pies _ _ _ _ chaquip guaran.' prionero harcafc,/ prnada,0 fecrcU'-_ . - / yzmana.: prodigo ,galador . -__ -cocorcayad prometer. _____col"ac/iini,gi. prolijo boinbre^o muger _colIi run. q^*roponer enla voluntad yuyaycuni.gi,' propria ,cfa UYa ocpy propria c f a _ _ - . - n u i q u i n , prOuar comida ~ maliini.gu *prouar otra c o f a camani.gui." tfprouable^coa quefeprneua ... ...mallijpac,'

(chacoc-

p.antcJR,*-. ptoneer.

.87

cam.ichicutii.gu' cam ach curca.. pjoue^do p O u i o n be c o m i d a .cocauijO mirc.1 payap ? o u n c a be c o m a r c a - marcado fue gua (mane , hamaoca. p i u d c n t e cofa p.ane.sl. puabeberro. _xutin,o yanga, p u b l i c a cofa . camachini.gui, publicar hapi.' puchas. chamilico. p u c h e r o be b a r r o llana. p u e b l o bemenudos chaca, p u e n t e generalmente quero chaca, p u e n t e be m a d e r o s .inturi-,0 coche. p u e r c o ,o p u e r c a . p u e r c o m o n t e s . o aual lo mfino. p u c r t a , p o z b o entramos en cafa _ p u n g o p u e r t a s a m b a s a bos vifeana. p u e r t a be ciudad _ pungolla&ap. p u e r t o be m a r chelafca' p u e a o pcea o p e d a c o . yallini.gui. > pu/ar/obepuj'ando _ curaca rucana, pulgar . pulga. -piqueo piqui. ___ pique japa,' puigofo Ileuo beptilgas. pn!gara'da medda ~fungn,, pnlmoncB',0 l m a n o s p u l p b a n t e fin h u e r t o . aychatulhmnac, , raaqip p e /.o bel b i s . co - u l p, . .r:i q u i ,
; ; ; : ; ; ;

p u l p o ,pcfcado conofcido puli.: circa,ohanco ,o3nco, p u n e ar _ _ _______ , tocfsini.gu.-< PUUadura. .tocsifca.

Punta t>c cofa aguda ,, -aui. p u n t a d o cofa con punta auiyoc. Puntillas algarfc en ellas hinquillini,gtii, p u o ocla mano cerrada choem, Pual,arma vfada cocfsina.otacaycona, p u a l a d a tyerda >e pual tocfssca. Pura cofa purga*para p u r g a r . . L. hamb. Purgacin >e mugcr mapacuy. p u r g a r affi mappacuni.guu' Purgar pecado mochoni.gui.
p i l t a ramera' pampay runao mita guarme,'

puncon.__

'.hucchuna;

P uta t>el burdel


putera .

~ lo mfmo.
_ pampay rana guacin.

Puto que padefee P uxo t>e vientre

, -, .guaina.quecchani.gui,'
T

jtuando
&uc cofa^- ^uc^aduerbo f21uebraro quebrantar paquini.gui.o eos
(tani.gu,

Quebradura _ ^ , paquifea.' 3.uebrantador oe confederacin .qninicoc. t@.uebrantarfe qmioufti.gm.Quebranta buefos, aue-^ cndor ^uebrarfe la pierna p a q w c u o i . g u i , " &udnada be monte o fierra -= _ gtiayco. Quebrar vna cofa a otra .paquingui, Quebrar terrones maroni.gui,ocurpata
(paquini.gMU -

igedo

t_..an,-_J.
igbedo ,cofa foTegada 0.ucdo citar.

88

cacijlacacicuni.gi_' _tuedar,9!o que ba_e _harcan ,guiv' f&uedarfe . manarini.gui,' _Uiedada_ - maanica," t_ti!Cinarfe rupani.gui.orupacuni.gui. .rupachini.gui, tuemar alguna cofa-rupaica, t_iuema,o quemadura. lluerer ,poi voluntadmonani.gui,'

iCtuerer bien amando {_ieltion,ptegunta tnc9,pot3Uentur3 (ni.gui, tapuna, o hichxarev; hicha'xare. lucha*'
(pa5.

hiten quiera pipaste mayeampas, t-tnntoen Oidcn . Lpixcacarcquenc' t_ltu'nientos,numero pixea pachac.. i_lun5e,numcro _ c h u n g a pixeaguan.'t-tutar,rompendo lliquint.gui.o palca,. (ni.guis; i&m'tarpot merca curcuni, g u i . o q u i o t e ' (puni.gui. (SlUtarelos cafados caquinacuni.giii .o! (pafcanacuni.gui, (iutar la b o n r r a tumbani.Vui t>u:ada caquenc, A7k-. J _ 1

R.antc.A.
__ _. _ _ _.ciqui.,' abadilla & e a u e hupaata,mayvini,gui.' babear _ c ch' Rabo be a n i m a l JXabo,poi el culo

.quicon .gui.o tupant.gtii, jRacr . qui^ofea. Raedura 2Uedera,para r a e r - : _ t u p a n a , o q u i c o n a . JSaejjCOfa Oe bj^er manaba, 3SaY3;parefeal3r cequecoonancha. 3Rayar?35er raya cequecni.gui.o cequia (ni.gui. J R a y O Oclfol indipylarij. JSsyo ,oe trueno . yllappa, 3E.3YSarecl?ar raY5es capini.gui ocapia (yachini.gui.
;

w. Raya Oc madera chelacn, &3iar madera ehetlani.gui. SSala.-cca rala : api. 5Ram oc rbol '. pallca. j a m a d a / o m b i s oe ramas llanto. 3Samer3 pnta !?oneta pampay r u u a o guac (choc, Kamo.para plantar malquiso m a l q u i n a . JSanajSntmal terreftre checlla^o hampato, SRsnacnao viquijohulqui. 5Sapar . quiconi.gui. JRslpar tupani.gu. Kapor3,anmal conofedo aroc. bastero Oe medida -canana, JRafear allpicuni,gui.o allpini.gui.o a z p u (ni,gui. SRafTo,campo llano pampa. Catiro oe animal , . yupi, S a t a , o ratn animal . vcucha JSatonerapara tomarlos vcuchap Uullana, ( o chipa. qujppo oquippa Rajn ,o qetjta_
; ; : ;

3RY5 &e a r b o l e n l a

S.atttc.Sl.fg.
Jftajonar-. 2SeaI cofa
JReal affcntar

^-^.rimacun, gu? 3K .ante,,


.

capac.

fayaycuni.gui.o tiapaya (chini.gui. 3Sealnjente,cofa bccl?a - f u l l u l l checca. 3Sc8tar,at!r otra v e j ataeguatani.gui. Keatada cofa . . Ifiatac guatfca. 2$ebatar_ guaycani g u i . Rebelde . .. mana huic, JSebentar ,fotiandopachiani.gui.o t o c y a . (ni.guis Kebeiiar flmente'vlluyacuni.gui. 5v.ebentar.,ecbarel rbol chicchini,gui. Kcuclerfe al feor cacorini.gui, JSctJcffar quipnani.gui. Scimtr atac caucarini.gui.o caucayaa (ni.gui. JSdiolar , . pauarini.gui JKcboIcar :. .cirini.gu. , cirifea, Kebolcadcro JScboliter ; -ticrani.gui.
r ;

JSebolucdcro
5Reboton,gtifauo-. . Rcbolfar lo lleno . 3Kcbu5uar el amo Secaicar Recalcado af ecaudar rentado tributo euro. pocchini.gui. guacani.gui. c,arini.gu!, canica. cacani.gm,

SSeeaudadoi oelias
*ccado poner Recoger \cconofcer

allichani.gui tantanigui, o ayilpni. (ni. riccini g u i , i i)

__cacac

2S,aitte,f5.
. richaciini.gui. Recordar be fueolrichachini.gui. Recozdar a o&ro aff Recordarfe,oaco:darfe_ _-yuyani.gui.: Recordar a Otro _yHyarichB,gui. Recrear cufcuni.guv 2RCa appantin ric. Recudi'be monte. . cata.oqtnmry.. Rfcebrehazquini.gu. Recelar.fofpccbando muzpayan^gui.Recbltarguacani.gui Red,para tomar aues. -Jliea, collanch.% Red^para pefeado. R e d jb'a rredera : lo mifin o, R e d tendida,para tomar algo-- lcafca.. . guamarap,mas Red,en que nafce el nno. (mantin, . -liica. Rcdao. Redoblar tacarcuni.gui. Redobladura Redoma be v d r o . .quifpe puro, Redondomoyo,' Redondear _moyochini.gui. Redoudejmoyntin,' Redroio puchu Redimir Reformar . Vichan r.gii. Reformado:. -llichac. Refrn_ ; ifcalla,o n?alla. Refregar. cacurii.gui. Rcfrefcar con frefeura. ~ chiriyani.gui Rcgacar --collorini.gui Regafadura. .-colloMca.-' Regalar oerretendo vnoyani.gm.oya (coyani.gui.
:
: ; ;

,2$egalar,atagaitdo ..I-,,, calcpp3yanj.g ,W JRcgar lo barrido- macchini.gui .o chacchus .', , (ni.gui. JRCf3r,l0 fcmlnado - - parcuni.gui.o carpas _ , . . (ni.gui. Regatn . .-'catu camayoc* Regatonear , - . 1 , ' '. ..catucuni,gu. Segaar - c a n i chan i . g u i . Kegti.ro . quippo. JSegarjO regular c e c q u i n i . g u i . o cscqucc (ni,gu, JSeudrfe .____ --attifca.cahi.gui eudra o t r J - ~ _ . . - , : , . attini.gi. JRegodaK _ h a p a n . g u L o cquiani.gti> JSegueldO hapayafca,,ocaquiafca 2$Cgr __camachicuniigui^ 2C$i<QZ- -~- -!-camac|iico> jejba5er. . atac.ruranigui.oallichani. (gui.*
: r

Rebufar

e--

&cy ' ^. __capc. Serna '. _. coyai iBeynar,, , ,. ...capaccani.gu,i% 3Rerno .. "' tef*' _. , a c i n i . g u i . Q a c i c u n i . g u i ; T&ftpe otro^haijcudo.burla- acipaya? . ........ (ni.gui. He/a &ebcrro,p3.raarar, , ^yapona.-' HelfljiKTfe ^_.^_chuIconi.-giii Relmpago ylapa.,o chuquijlia. xeampguear llipiani.gui.oyllapani.gi.T 2el3ar___. _._ villani.gui. Rea can . : vi 11 afca,oifca, . Jeiidbar el caualo cauao guacanc.
1 r r y?

$,ante.&> R elumbrar ,o rdujr


JStclleitO R emanfo be ro
Rcmancfccr _

Relincho t>ecaimito

cauaSop guaynn, yl!anni,gui.o lupia (ni.gui,olliunini.gui.

.
.

-hondafca. moyoquinc
ricurini.gui.

Remadorcayuicoc. Remar , vnotacpini.gui. R cmedar __ _yachapayani,gui. Remedar al padrencchani.gui. Remembrarle yuyani.gui.oyuyarini.gui. Remembrar a otro yuyaichini;gui. Remendar veftdurajO capato raptayani,
(gui.o ratapani.gui,

3E\cmcndoit _ _ ratapac. RemOjpara remar .. cayuina, R emo/arfe algoiiononi.gui..ohucun,gui.

Remojar otra cofa

ndnochini.guiiOhucud
(ni.gui.

Remolino be viento pequeo pillohco. Remolino grande andacunchuy o pariac


;

(chuy;

Remudar _ randini.gui. JRcmpUar -.-tancani.gui.otacmanijgui. Rendirle el vencido aiifcacani,gui.


3Renouar_ muTocyachini.gui.o ailiyachini.ui.

Renotiar lo cardo lo mfmo. JRenueuo be rbol __ci,ichinTca, Zxen^lloib-, piaccapa, R cr rifando : piacuni.gu i.o anyani.gu.
JSepartlV Repofar, o anyacuni.gui. raquini.gi.o raquicuni.gi.

Repartimiento--

raqulfca.
caman.guifO^amacuni.gui^

B.ante.g.

9*

, ^anuynn, Repofo _camafca. JSepofado _puco camayoc Reportero bela plataJSepjefentadoi yachapayacoco yachapayac RepjcfeiJt3r,coiJtr>I?a5cr__yachapani,gu. (yachapayani.gui, &epiouar Rcquerr.ainoneftando ricupani.gui* Requerir c>e amores guachocjriraani.gui. JRcfaalar.o t>eie5narfe^llucarn.gui.olluxa (can i,gui, Rcftialadero , ,llufcaypac* _randini.gui ornacu 3Scfcatar,orefgatar (ni.gui. _randicuy,o ranacuy. R e f g a t e p refeatcchiriyaui.gui, 38cffrarfeehiriyachtni>gui Refriaraotra cofa. vicquecachap., ftefinao-e rbol Relidir.bajer reidcnca ___tiapayani.gui. JSeftlr hayicuni.gui.o atipacuni.gui.o pul (cacuni.gui.o cutiricuni.gvti. JSefplandecer . yllarini.gui* Rcfplaiidecetite ._ yllaric JSefpaiidOJ yllaiinin. Repoudcr , recongando hipayani.
;

(gV JRcfpoudcr: hayiiiui.gui, 3efqucb*at'arfe _racrani.gui, Sefqtebtaadura-. racraica. ^efqieluafadolo mfmo* Refqtco,obendedra lo mfmo. ^etoar/iretimrcafln.pui.ocacani.gui ScfhJtjf ^amam.guijo^ama'cuj
"(ni.gui.

m i)

R.ante.fv? RcftttlVRefuctaraotroRefufcitarfe a ft im'fno Refufcado oe muerto Retardarle


;

. cutichini.gui. , cauqarichini.gui.

cauc,arimuni,gu:. caucanfca* onacuni.gui,


r

detener. harcani.gui, . chazquini.gui. Retener jspictando chancrarani.gui Reteir el metal pudlapayani.gui.o aullacus Retogar.
(ni.gui. pucllapayaco aullacoc, Retocon. q u i u i n i . g u i . o caychuni.gui. Retorcer ; cay chuica. Retorcedura. . . ataccunfca, Retornado yaucupuni.gui, Retraer fe yachapayani.gui, Retronar -yquuiini.gui. Reuanar. Reuear ctra el mayor appofcachani.gui

Reuerenca i?sjer

_congoryani,gui,o mo=
(chani.gi.

-Reuerdefcer .yurayani.gui. Reuear por gomtar .quipnani.gui. Re^a para arar. .yapona. Rejiacofa: . _.cincbe,otaqua, Reciura-tener*_ _ -cinehcyani g u i , R e j o jio oo.ente lo mfmo. R.antc.'J).
;

9i

I&inen
hincn agudo Ko_ JSo pequeo 2Xioarrb3 .
JRoabaOSquea JSiTa_

Rfueo. Rfco bepena

- liucqui cuchunc. i msyo. .vchulla mayo, vichay mayo. _ _ v r a y mayo. y m a avea, _cij, ... acij ^apa. -caca.
r

izante.!. juaycani.g.ui JRobar/alteandoSobadoi enefta maners. guayeac. taquiac, Robliza ,eofa reja : caca. JRoca,pea ena mar . chacmaconigi. Rogar . _ _ ch acmafca^. Roca_= _chacmacoc. bocado? .totapypc. .oco3Roc >da cofa ypufca,o macchifc.1. ypuni.gi. Rociar el tiempo ^Rociar a otra cofa,para vBiar ypuchinu
( g u i j O macchini gui.

Rodar traer en r e d e d o : - m o y o r m f . g m Sodar oe euefa ^ cormacimi -gui. Rodarte af. cormaiini.gui. Rodeo ,. '. toma. Rodeo be camina^. : .romy. Rodear camino _tomani,gui.o tomarii RodHa bela pcrna5Rocr?ucTb2Xocr,como ratn Roedura aff
fui. gui.. ~_^_congorv - : ; cazcani,gtii, -cocconi.gu. cotconifea,

m v

R.antc..-^. SRoan alermete Rogar al m a y o * .


JRogar pO Otro

,porieeaehsc, mochani.gui.
mochapuni.gui.

Rogar como quiera vill.ipuni.gui. Roydo Ijajer con dientes .cachachani.gu j . ^ o y d o be murmuradores pcicacuni.gui.. 2XofdO af . chacoay Romad50 . .chulli.
:

5Somad5arfc

chullin.gui.o chulliyani.gui,

Romper batalla Romper poi medio Rompcr.qutando algo


Roncar .
:

atini.gui. lliquini.gui. lo mfino.


corconi.gui,

Ronco: chacaconga, Ronquedad chacayaca, Ronquecerfc , chacayni,gui. Koncba '. culpo JSoajO farna caracha, RoofbjO lleno oeroa caracha capa. Ropa . pacha, 2$opa larga . cuyru. JRopa,velr be nueuo___ arni.gui.o h a r a
(ni.gui,

JRofa ,floz JRojt

guayta o cic.a, !1paco,


3

Rub jpedra precila Ruda cofa be ingenio Rueca,para bfar. JRugabecofa arrugada Rugofo ,cofa arrugada Rugar ^ a j e r arrugas
R u g i r a s tripas

8.aiite.a,

rumi quipi, opa.o caceca. ' calla, . cipa, _cipu capa cipuni. i,
u

cullulluni.au.

JRun___* Rumiar el g a n a d o u u a cofa.

I T m a n a all. cmipacum.gur. {*> S P


a a

S. ante. A .

S b e r como quiera

yachani.gui.o ya*
(chacuni.gui.

S a b e r el manjar tener fabot-mizquinc


(ouunc.

S a b o , o fabdoioe cofas bunas

dioj

Sabamejite Sabo? al manjar Sabsofo manjar lo mfmo. Saca/aco grande .atunctama.o atn Ion* acar lo enterrado __c,urcuni.gui. S a c a r generalmente -4o mfmo. S a c a r vna cofa be otra fucmanta.curcu (ni.gui. Sacar,como agua bepojo __ aycani.gui. SacarvalTitra - picharimunigui Sacar pollos l a s aues tocyani.guLotoc* (yachmi,gui. Saco,O codal Cotama p longo.o rongo.o (guayaca Sacrificio . harpay,ococoy. Sacrificio be bombie. Sacrificar harpacuni. gui,o cocua (ni.gui. Sacrificar el vino al muerto Jjarpani.gui, Sacudir . , '. _, chaprini.gui. Sacudimiento . _ _- chapri).
;

(palmintayachac. , _yachafpa!la. mizquicapa.

s?
(

Sacerdote be ydolos > :horno. Sacerdote Oe cJ?ztllrartos runa diospa eo* . . (coc. 03Ct3 guachina^o guachi. Saetera o tronera , , hutheo, Sabotnsdo Oe fdoz typeafca. Sabozuar . - typcai.fcui. Saf?um3*;_^: cozuichicuni. gui,o ciayacu'ni ' (gui. S a y a De mugcr- anacc^oaco.o axo. Sa!?ngr^po* engordar a otra cofa . X (chini.gui. S a l generalmente . -cacha S a l e n panes , tica cache. Salada>eofa con la! , cachcchaca.o cacho
r v i r a 4

S a l a r generalmcnte_cachencham,gui.o.cache (chani.gui.o cacheyachini.gui. Sa!ro para tener fa . cache churana. Sa!tna<5;00 c coge fal cachechacara. S a l i r generalmente __llucfsini,gui Salida quipina^ollucfsina, Saltre/ndot oe tierra - _ _cuca-IVpa,o " (qulipaalpa. Saltral^lugaroo fe cra icuca chcara. Salina Dla boca , tucay.Salmuerafudoz Ocio (alado -'.cacheas (chfea. Saltar . _ pauani.gui. Saltar OC arriba hanancmanta pauani. (gui, Saludar a alguno mochani.gui. Salud . _ -alliilay. SaluadOS : . ; hamchi.
;

.ante. a . Salnaejjomb.c. Sauarfc Situara otroai Sano oc peligro Sana cofa aff S a n a r el mcfmo Sanar a Otro -purun runa. quifpiri.guT. .quipichini.gui, .qiiiipichifca aiyafca. alliyacuni.gui.o aliiyas

hambichini.gui.oallrya* (chini.gui. Sangre, fuera ocl cuerpo . yaguar, yari. Sangriento_ _ y a g u a r <;apa. Sangrar _circani.gu. Sangra crcaynin. S a g r a r la ouefX-para comer la fangre-.chu (can i.gui. San gradera.lau ceta ci rcana Saa: -, pina.' Saudo: piaco piacc.apa. Sapo^efcuerco hampato.o ampato. S 3 r d n 3 , p e c c COUCfddO chuqui chalina. Sarna. , . <;u!po Ssrna tener .culpuyani.gui.o qulpufliins'
r

(gui,

Samofo,lleno bcfr,rua, culpo $ap, Sartal oe quentas guallca.^ Sartrc _ciray camayoc" S a l j c a r b o l conofcd'o-guayau o guayuo." Sanana oelenco -. , yaclla, Sajonar pucuni.gui. S e c a r otra c o f a chaquichini.gui. Secarte algo ;chaquini.guj.' Sccarfc al fol macani.gui.omsfani.giii. Seco,coa feca, '. chaquifea.' Secreto. cpallamanta.o pacafpala.
;

.ante, . .creta cofa afi :__lomfmo. Seca tierra,no be regado cozca.o ayfla. Secura - chaquic,apa. S e d , a e r gana bebeucrchaquini.gui.o (chaquicuni.gui.o chaquinauanc .chaquij. S e d g a n a bebeucrtipini.gui. S e g a r las meffes _ rarini.gii. Segur-viay.catini.gui, S e g u r a menudo carie. Seguido? enefta manera. Scguiijpjepofco!! jocta. S e y a,numero . --joa guaranga, Seysmlqota guata. S e Y aos - -ijocta punchao. S e y s bas aducr bo. S e y s vejes cocea cuti,o qocta mita. Sellar eferptura onanchani.gui,oonatTs (chaguan, vixcani.gui. Semblar _.. tarpuni.gui. Sembrada . tarpuca. Semejar vno a otro finapura,ricchant,gui Semejanza ~payfina ricahafca o inapus (ra ricchaca. S e m i e n t e ^ fuiente_. moho ,o moni. . .vchuynan,Senda ,ofeidero Sentarfe tiani.gui.otiacuni.gui. Sentr^po* algunfcntdo__hapini.gi,o o* (yarini.gui, _oyarinin, SentdOjCon que feutmeschulla, Sen5llo,cofanoboblada onancha. Sea be armados , onanchmi.giu SealarSealar ^como para traca_ _tupani.gui oo- (nanchani.gui.
;
;

S.ante.lJ.tJ.

96

Seal dla planta >el pe _I_yupi. Sealar a f l i _ . yupim.guw Seal ocla recrela choenca. Seal Oe golpe o acote coyoya,ocoyoyo. S e a l bajer minchini.gui.oimnchimus
;

(ni.gui.

Sealado en bienio mal .Onanchafca. Seor oe fiemos payane Seora aff _ mama. Seorear appoycachani.gui. Seor foberano - empaco appo. Scpttldbro^ofepultura _ aya. Sepultura,C0n epitafio aya onanchaguan. Sepultar pampani. gui.
Sequedad chaquijnin.

Serpiente generalmente S e m i r elefelauo la comida


Scfenta,numero Scfenta vejes . Scb.Ofentt'do .

. amaro. carani.gui.

coca chunga. coca chunga cmio c o (la chunga mita, yuyauayo yuyaynin.

Scfos.poz meollos
Sctenta,numcro

. . ~

utheo.
canchiz chunga.

Setecientos numero Seto Seuero,co?a graue S e u o derretido .. Selo Heno beleo

canchiz pachac. cancha. appozcachac vira. _vrac,apa, ho.oarc, y .


3

S ,aduerb0 ;p9ra afirmar. Scn parteoela cabe?. SerpCjO ferpiente.


;

S alguno. . pipas.o mayeanipas. Scmp.e aducrb0 viay viay o cayantin,

- g u a c ay amaro*

S.3iitc.?.i>. fierras-montes altos. . xalca,ofalca,o vr


(crt.

Seruo Sieio D e l culo Siefra euel med.O Da


;

-yananc, . : ocote. rupay.o chaopuns(chao.

S i e t e cu numero S i e t e mil en numero Siete ntl vejes S i e t e aos tempo


;

canchiz.o canchcz.. -canchiz guaranga.canchiz guaranga cu*


(ti,o mita.

canchiz guara.
opalla manta.
;

Slcncopozcsllamento

Silo,para guardar g r a n o - _ _ clica,-, Sluo . cuyuoxucacuy. Suar con la boca cuyuini.gui.oxucacu"


(ni.gui.

S.'luar,con algn nrtrmnento vichichini'


(gui.o guauconi.gui.'

Silla .para aTentarfe --.


;

_tiana,. cauallop filia. moho.o moni.'

S i l l a DCCaUillO ,011111.3 Simiente

Simple cofa,no bobada : chcea.'. Siuiefrra mano . llucquemaqui. S i n g u l a r , cofamc/o collanan


S-gticr ;to,aue chaya.

S i t i o , para ''.Tiento se lugar llaflapac. Sit :0 ,por eercoj>e lugar __ Hada moyo, b?,snte.'>. Soj&cbatro^prcpof'cou l . vcu. Sobaco -lugar lo el >.n i c o guallguco.
Sobarcar Sobarcado guallcun i. gu i.o 1 luquini.gui. lluq~uifca_,o guallctifca.

Sobar . Soberna cofa

_ ~

cacuni.gui, ._ ypay tu'cuc. Solna

S5,9ttte .j@.
&tbitl_ _ _ _ _ _
;

t?

Z-puchuynni ..paltay. S o b r e c a r g a porfobren3l. Sobrar/olucpuf'ando . -yalli.i.gui, S o b r a r l o que q u e d a puchuynin. S o b r a d a cofa puchufca.o puchuafca. Sobre;etffua .-.raguapi.ohaguapi Sobr 'iOjb /o >e?crm3iw ),ODcbermana ,o 5c el varn conchajohani.jocani. S o b r n o . o fobrn3,bOjObfa oe hermano, _ o hermanajoije 3 imigcr - _ m o l l a . Socorrer . . yanapani.gui. Socorro __ yanapayriin. Soga,cuerda oe efpartoguacafca.oguaz (ca. ndy. Sol.plsneta < S o i pouerfe chifsiyani.guijO indiyaucunc S o l refplandecer yilarim.gua n i p . (ni.gui ~__, capaila. S o l a cofa Solamente. ,. , lomfmo Soldar.. .enchuchan'.gu. SoldartrauandoJo mfmo S o l d a d a cofa .__cuchuchafca S o l t a r &eprfon_. .cacharini.gu. S o l t a r lo atsdolo mfino. . Soltura paramaljlcenca S o l t e r a no cafada cocanc nac, S o l t e r o af. . guarmenenac. SoIlar,confuel!es _ pucani.gui. Sooco cnel lloro . oncha. Solo-ar lEorando. . onchangui. Sombra. ' . llanto. Sombra bajer. llantoni.gui.o llantos (cuni.gui,
_
; ;

ti

Sombrero

Jlantoypachucee llanto Ku

(cona, S o m b i a cofa ..llanto c,ap3. Someter Sonar a l g o - . oyarni.gu. Souo/ondo .. : oyarijnin. Sonar t r o m p e t a s q u i p p a n i . g u Sonarlos mocosctcfiini.gui. Sonarben . . all oyarini.gui. Soar , _muzccni g u i . Sooliento . puiuccapa. Soplar . - pucani.gui. S o r d o cofa que no o y e _ rincriopa.o r o o , So?decer,o ensordecer- opatucuni.gui.o (roSocttnt.gui. Soruer __oppn.gui.o vpuni.gui. SortlO cpofca.o vpuca, Sofpecbar. , guathuni.gui. Sofpecpa guathuynin. Sobecbofb^qucfofpecba guathuc^apa, Soprar i yuyaycuni.guj Socner fuccaringui. Soterrar tnetcrfo tierra pampangui. S o terrar muerto lo mfmo. S o t l cofa llanoso ao. Sonarla maffa llapini.gui.o cacuni.gui. Sonar algo . , llapipayani.gui, S.ante.el. Suane cofs a! fentt'do _. mi/que. S u b i r en alguna cofa' linean i. g u i . S u b i r cuefia arriba vicham.gm'.o vichas (rini.gui. S u c c e d e r a otro.que precede catequenc (can i,gui ,o randic cant.gui.

S.anfe.^.

98

Succeflb beotTO randieac,ocatequenc, humbini.gui. S u d1 ar 1 I,!...: : Subdito,o fub teto -caca, Suegrcpadrebelamuger. Suegra,madrc belamuger acque. S u e g r o ^parir, o madre bel m a n d o q u i
Suela D e c a p a t o - (guachi.o quiguabx. ~oxota.

Suedo ganar Suelo,como quiera __.pacha. Suclto,coia no atada. ' .pafcafca^o cachas
(ruca, yachafca. SueIfo,cofa belra _ _ mu?, coy. Sueo,que fe fuea concho. S u e r o Dla lecl?e Sufrir ,efperar _fuyani.gui. paypa,o quiquip, Suyo,cofa fufa -atini.gui Sujusgar Suico,para facar el agua . ratea. Sulcar BT . rarcayachani g u i . Sumir bebar.0 yaucuni.gui. Spita cofa m a n a yuyafca vtcaJ la. Suptamente- yapani.gui, S u p l ir,lo que falta. minichani.gui.o clras Surcr.o cofer

Sufo.piepoft'cionSufo,aduerbiobe lugar S u j a cofa _^ Sujcdad Su?o,poz no eflar lanado Sujcdad be nios

(ni.gui. hananc,

lo mfmo, mapa $apa, .aca.o yzma.


.mapa <:apa, -millay pac

ti $

JC.ante.2l.

T.antcA,
^ b l 40-- q r o pata." jC9bl3,para contar yupana oquippo iCacsijO taconeara betier -vpiana. SCacba en qnalquer cofa - . m a n a aliicac, C3Yta,padre&en03 tata, o y a y a n c . .Caar,coJtar __cuchuni,gui. SCalCga guaya,o cotama. .Caln encl animal- c h a q u i p quipa, .Caluna t>e qnalquer cofa concho. SCaUDeYerua - -chicchifca. fallecer chcchini.gui, .Calinda c o f a - - chicchifca, iCamao caychica. 2.anto aduerbo,para comparar chcca. Cambien aduerbo ,__fnatacmi. 3Capar algn portillo ______harcani.gui, .Capar alguna acequia __harcani,gui,ollu (tani.gui, .Capar cofa be vafj'as quirpani.gui. iCapar h e n d e d u r a caTani.gui. JtampOCOjttduerbO manatac Can tojamente _capailanta. .CailtO < ,chica, SCantos,cn numero , cay chica,taer - pingollocuni.gui. Caer t r o m p e t a . quippani.gui, .Cardarfe onan i. g u i , o onacun i. g u i , Cardar a otro - , -onachingu, Cardanca , _ _ -onay, .Cardado, be o t r o - onachc, Kardc bel bSpiiombre _ chifsin.
e ; ;

Carca be alguna cofa . . _ % < > . iCsrsmudo ..aclloy.o caer. iCartamudc&r aclloy.cachani.gui ,o aclloy* (ni.gui. SCarugOjdauo be madera curco. .Cai'far,3adoi Caffafo : _ charqui. SEalTs/os b a j e r charquini.gui.o chaequichi (ni.gui Sanano tancayllo Kauerna bevino vpiaypac guacin iCauernero .._ acua randic, Cante. . Stccbar cafa . _catani,gui, Cccbo afir - ctay, ~e|ar,0o ba5cn tejas ^ -fao rurana. Cela para tever. sguacna. SCela en que nafee el uno guaguap vtapi, .Cela oel c o i 3 f o n pucuchu, Cela De oidcmrue aguangapac. Stelaraa tela oe araa vrup llican, 'Semblar , cuyuni.gui 3 -emblo: _. cuyiy. Semblar jpsra caer _chucucun.gui Xemer , manchani.gui, Kemcrofo manchae^apajomanchacoc. ~cmoz manchay, Ceinpo De indios generalmente guaca, ~ e m p e i o o fajou Seinpcftad , guayraqapa. %c!np:ano &ntes be tiempo __vtcslla, Eenajas, _ a y c a n a ohapina. enagelas paracejas _____.tirana. .Ceude/oijO tienda--, carpa.
; ; ; ;

n tf

3C.ante.l3. SCetldel* ; _ _ _ m a n t a n i , g u i . o cjio&an.gut. Kender al foI,para enyugar _ m a f l a a i . g u i , (o maflachini.gui. Eender lo encogido_-chocani.gui.o mantas (rini.gui. SCeucr en mucf?o ,___.yupaychani.gui. Cener en poco mana yupaychani.gui, SCcm'ente befottalcja pucar camayoe JCcntsr ___llancani.gui. SCettr Oe colOl quillcani.gui, o tullpuni.gui. SCcdttra. quillcafcajOtullpufca, .Ceido - lo mftno SCcdo* . tullpuc. Cereiana.calentura . . rupay h u n c o y . Cercopelo . Uipc opuHu. Termino,po:mi _^ = ticfsin* SCermino jpor linde bel pueblo -toma.o fyva 3Cerm.no " beredad,q bude _fayua o checla Cernejuelo,tierno vnpoco _ llullo. .Cerrn ,pedaco oe tierra curpa. 3Cerr:bIe piac<;apa. SCefo cholafc3, SCeroto efeonddo SCefoiero , _,. churacoc. Jego,que(ella,o firma xamic. SCelguar . xamicani.gui, JCefrnono , , xamicay. Seta. , uu.o oo efuda be grandes tetas oo capa, SCerer , auani.gui .o a g u a n . g u . SCcredura aguafca, 3Ce,tedoz . ^ _ a u a y camayoe. Cei 'ida cofa af: auaca. 3Ce^cndo sdscrbo auafpa..
; ; ; ;

SCa hermana be padre ,o madre _ ypa; "SEa germana a b u e l o s abuela- lo mfino JCibt'a cofa - a f i l a coifca. jCempo . pacha, end3,&oiJde venden randkona.o catu* (cona, tienda be tc.tcdOi-_-~~__-aguanaguacin, ICenda oe olleros _ f a i o p guacin. SCends oe platero collquip guacin, SCeuda. oe vnguentos hamb guacin. j erra allpa,o pacha. Cierra naturaleja . llana. Sierra amontonada . _ _ f i m t u f c a allpa. SCgre . oterong. .Cierna frocta -Hullu Cierno nio ,_!lullo, Cierna co'a , v?ac,ollullu. JCna o e tinto* rullpuna.ocauchi .Cala oe barro grande virqui.o maca (ma, SCnrOJ. ___-tullpoy camayoc, .Cinta para efercuir yanay. .Ci,hermano oe padreOje el varn ya (yanc. 5Co,bern,auo oe madre el m f m o - cas fea, 5Co bcrmano Oe a b u e l o , lo mfmo 40, hermano Oe abuela lo mfmo Ca>bennana be padre . . ypa. 3-13; hermana oe madre mas (mane. JCftano ~: irar ecf ?3udo_ ,
; ; ;

T ro,ac_ttclIO que fe hecha,;vcchufca,o fi r. (tafea, Crar algo te l u g a r ~ curcuui,gui. Xfcra &eedko en esfa .___fauar>3, Cjne ,0 holln -quechi m ch a. SCjuar , yanachini.gui.ohauingu, JCjo ~_ -curuaria.o ninacullu, ante,. SCocar con mauo.o nrumento llancani. (gui.o tancani.gui. JEocar con trompctas .3coinetendoquipa (pacuni.gui, .Codo c cantidad fcfereta: llapan.o tu* (cuy, SCodo en cantidad contnna_ttalla.,o fnantir o d o juntamente lo mfmo. SCodo poderof tucuy atipac. SCollco , rata, o m a r - _ _ _ _ _ _ _ * atallini.gui.o charini.ui. Coma .. ca o chazquini.gui. Comar aTecbando, guaycani.gui. Comarpojcombatc-_ atcini.gui, tomar con ancuelo pntani,gui SComjaycuerda&eefparto . g u a f c a , o ya (chuguafca, S o p a r topetando c cuerno guacrayaea (ni.gui. Copar encontrando con otrotinconacuni.
; ; 3 f

.Coque >e 0*0 __: Co.cer en rededoi JCoicda cofa .Co.doSHeeonocda

(g caca, cachuni.gui.o cauchua (ni,gui. __ cauchufea. euyuchi.


u i

.Cante.!.-.: 8 .

tai

Eornar be bo fuyfteI_cutini.gui. Cornada ai ^ eutic tornar a otro -guandote cutichil.gui. SCorncancoi corno flacllani.gui. Cornero ,e! que tornea llacflac. Korondon beia cabeca__cumpo. SCorond^ajer c golpenla eabcgactinw (poyachini.gui. StorpCcOfa . - . chocmi.o hamra Sorregara befender .-pucar, SCora_ tamta, 3Cottug3 ,g3lapago - rumi hampato. tortola^o tortoIla,aue v r p a y ^ o vrpi. t o r t e r o be l?uo -piruro* Cofas cofa . CoTe.. vhuy, ffoffegoft,que mucho tofte -vhuccapa. SCofler ~- vhuni.gni, SLotar . hamcani. gul.o camchani gui Cante,;. SCrabafo _____acarijnn. Craba;o,con palTton llaquicuy. SCrabaOfa cofa-, _ . -ancha ^acca. SCracar : qullcani.gui.e nanchani.gui. Kraer ^guiando , aycani.gui. Straer scueftss aparicuni.gui. rsgar ___ . millpuni.gui, StxagOH _ milipuegapa, SCraydor--. _yfcayfongoyoc Srama be tela . _alvi. Straco bebefta^o be qualqueraniml _tad (qui, SErancsralTi tadquini.gui, SCranco be puerta cacona.
; (

Untc.K.
.trapa': . I I ' I ' ratana, .quipa.q guafla, Erafera parte , -. I aftani gui. Erafladarchayquini.gui. Erafmjrfe chayquinc SCraflujcitte cofa mincha. E r a s nuaita adiierb o. Eramoc!?arnb ooimrtodala nod? c _ _ p a s (caricuni.gui. Erafpafar andando ccaalgui.o aupas fni.gui. Erafpe^itlalucba .rancuy. Erafponer platasmalquini.gu.ocauini.ui, EraflTegarvmo.ocofa; lquida v t f s i n i g u i . Eraftowar _ ticrani.gui, JCrafoitiada cofa ticrafca, Eract3r >contractar ninacuni.gui, Eractar mercadura catocuni.gui. Eranar . charini.gui. aucanacuni.gui. o tincoa Erauar p e l e a (nacungu. _ _ _ _ q u i c c a o quiqua. Eraneflb . taptana. Erebeo be axedrej . Ercynta numero , quimba chunga. Ereno o trenca vincha. Erepar en cuerdao rbol guaylluncufco fni.gui. E r e p a d o . befta manera guaylhmcus (coc. E r e s numero . . quimba. Eres mil quimba guaranga E r e s vejes quimba cutido quimba mita (ta. E r e s tanto . quimca caychica. E r e s aos. _ quimba guaca.
(

t,3HtC,2.

ios

ICres bas,aduerbo . _ quimea punchad Cres noeles , quimea tota. trefqufsr: rutuni.gui, .Cref'qulado rutuy camayoc/) rutuc. trecent03 numero quimea pachac. CrIIsr , : carorigui. tripas belgadss cnunehuili, SCrpa ayuna , . mama toque. Erlte Haquicoc. Crocsr , randini.gui. i-rompa o trompis bereefra quippa JCrompeta t>e b u e l t a s _ l o mfmo Crompecar -mitcani.gui. trompeesdero mitcana. -trompillar caronlgui, trompo.o peonca . pifcoyo Cronsr . chuquijllani.gui.oyllapani.gui. Cruenofoido curaca yllapa. Crueno algo mayor .chaupi yllapa, Krueuojcon r a y o . : fullea yllapa. SCrouco &e rbol cullu. Crotar . chancha chanchaporini.gui, Cror-e be pan _ clica. Crueco^O trueque randinin. rubjpara ganar be comer villullo o fau (cacc, >*uf?3near8qucte faucani.gui,
;

3oerto>cofa no bcrceba viajo .,0 como. huerto bevnojb __ chulla aui, Etierto^bajerfevnof 'O-. chulla ani.tucuni. uL Eurbar manchari.ii.gui. Curbadsmcnc mancharipalla, sjrquefa piedrajauata rumi.o cauata rumi

STurma be tierra SCurma be animal SCurniobeojos Citctano be fyueflb

. . . papa; curuta. coycifiani, __chKna,

Vante.E.

gjerfanojconpobteja guaccha. alerta para o.tal$a., . , y u y o chcara. ?slefped,c! que recbeen fu cafaxurpac. efped^el que es refcebdo be o t r o c u r p a (chacufea, effa^para e n t e r r a r _ _ . _ _ _ a y a . effo be animal _tullun. -lefte be gentes _~__aucacona. edo be JtodaOjl be bebjto;--.acflb, a (anaco Heftdo^elbc arriba _ _ l l i c l l a > o lliquilla. ItmO . -quipa, St.ante.2X. manatherrte llampo fongo.
;

JBie be l?embta parida - f i u u o nos (o.


;

Slmcdccerfe

hucuyani,gui.o miquini.

.medgcofa -, hncufea^omiquuca. i m i t a r generalmente . mllarfe al m3VO, . , mocKani.gui. SS.8nte.iJi. V na ve? . fue cut. Una ,y otra v e j , fue fue mitta. V ngueiiiO , hambi, Slngr jO Vljtar hambini.gui.o natani.gui

no,numrd V no folo
gJlladOt - -r-a be dedo Vrna ------=

f u c o cuc fue c-apalla.


hambico natac. f l l o . o cilio, ypay.

f o ,eoftumb?c _ m. anteM. V ado be r>o be agua t&adtar el rtO u.


agamundO,

pacarifea. _chimbana, _:chimbani,gui


;

quilla<;pa o jampa

V aer precio ~- chanioc. alente cinche, V alor be precio chanioc. Valladar be tierra. ceeque o fayua. Vallejentrebos monte guayco, aliena bca mar vra guaca, V ana cofa,que no alcanga el fin caciman
;

(ta.

ana glora. appofcachas Vaneara onancha, apor,q fale bela tierra, o be cofa fytmeda
(cipyac.

Vapor falraff
<Jara
;

cipyani.gui
taona o calpi,
;

Vara paracubrir cafa,como vardacha


(Ha.

aron ,no bembra ,.__cari.,ohurco aTo be barro generalmente fao. Vallo,para beuer .. vpiana, iJijar . humiuani.gui, Vajacofa . humiuafca. Vedar ., . smafinachu, eer . . ricuni.gut. Vcga,c8mpoliauo pampalla,

yfcaychunga, SUcynte^iumero eynte afios,tiem po . yfcay chunga guata, yfcay huno. Seyutemiljen numero- . guambo carpa, ela densuecarpa, cla^para frajerfombraguaricolla ela/andela pacaric. <Belado. que;vel9. -pacarimuni.gui, alelar toda la n o d b e . cuchicuni,giii.o IJelar parte bca nod?e_
5

gellocino ,o vello _ eofo,befl:os pelos elldo.&e mucfc>o vello.

enagencralmcntc ena be fangre enecr. Vencimientoeuccdo*- atic. cncdo atifea. Hendedo: be mercaduras- . catu camayoe, <Sendedor be v n g n e n t o s hendido fer. jfcngar
( o randic. hambi cama yoc. randifea. aynin.gui, o ayuicapuni.

(cuchini.gui. . millua. millua capa. pillucapa opus (llu capa, ancoro hanco. circa, . atini.gui,
;

aynic.oaynicapuc SiengadotSSenr . xamuni.gui. Scnr ala memoria. yuyarini.gui. cntauajOfinetra _ toco. Serano propramente rupay mitca eras,no burias checca, Verbena

104 Verdad
3

fullullchecca^o xullu.1,0 checca man (ta. (quiac. comiriyani g u i ,

Pierde cofa en col? - o c o c y u a > o che* ferdecerfe Verdeguear comirianc.

perdura ,para comer


Verdugo^ofavoit ^erdu.aga,yerua

.yuyo.
c o p a cayo. chuleo chuleo.

Ssfereda

itrgsfo erguenca - - .
ergon^ofa cofa ^ferguencaauer .

Derojo

vchuyan.
__vllu.. pincay.

lerguencas oe varonesas cpaoncs_cu (ruta.


eriga leuantada caigas;, bajerfealf . , fupullufca. upullunc
(me, yuyochacara.

. pincay japa pincacuni.gui.

^lerge,
Sgelidura generalmente .

pacha.

fteftrfe generalmenteUefirfe camfa

_ pachallicui
(ni.gui.

iteftrfeia primera vej


Jej eJev'ndad , .

huncullicuni.gui,

arini.gui.o ancus
(ni.gui. cuti,o mitta. racantiu guacin.

ejino en trminos.

guacin maejn.

ef.entcj. *_^iaudajcomda. andaiite-

-. -__ran. mirca.o cocaui, ,__ yanga p o i i c .

,ante._. V CO . hOCh*. V co.fo : hochayoc eapa, _ictOa,vencmcnto atijnin, V ctOofo - ic. S3da buraconbclv .Hr caucayninchic V dl'iO -~ quilpe. Sitero b o m b i e be .mucba edad macho, ^e^a mu_erocedad chacuas.o paya, V ef a cofa ~ mauca, _Jcno rejo atn guayra. enO guayra, JentO con agua guayra tamyaguan. V enO pzoprio . guayra, V gfljpara edificio quero.o curco, _!ljCofa PC poco precio . y a n g a o mana (chanioc, V titano ,que mora en villa. yanga runa, Villano cnla enanca purum runa, mbre,qalqinervara Vinbrcra.arbol Vinagre . mama acula,
a ; ; ;

ae;ua, colliacua guachi. . capaepa randincac purunguarme.o taz? (qui. Ofage. I cayna ta, V fitar,Y* a ver ricumuni.gui, 3fible ,cofa que fe puede ver ricuypaco ri (cungapaco ricurinc. V (ion enici08 'Ver muzconi.gui.o muz (coychani.gui. JfOjO quiu^o, .
;

n o generalmente i n o tinto . V tra/pecebe faeta i r e y ,rey por Otro V i r g e n O poncella

_J.l-

,3nte,_,3nte,S.
. miario&evem'durssfttualla.para buete

105

~(Ta bclos OJOS'

noluntad . Ssoluntarofsincnte Siueura cofa _

^0ar,I?a5er voto

ricurina, -pachano, mircapay,o eos (caui, = _ monaynin ; monfpalla

_ini,gui,
camconap.

X.ante. A ,

SIbOri ;.. yurac llanca, iSaquina be befta-cingapanca p cin

(garpufea, cingapani.gui.o cingars (puni.gui, Seringa vilca. KeriMgsr con jeringa . - vilcani.gui, Xeme.medda -yoco, 3cb3 peleado L. _ r o c o challua. Sugofa cofa : huco capa,

aquina ec!?3r

Z,ante.A.
ureo,O g3PCO beOS o f o s - angas a ui
;

Xebratsna

__puccona.

Zorra o rapofa
;

atoe,
chiguaco pifeo.

Zorjal

mera parte scj Vocabulario. ./ * \

N e Ingenum voKtet;

P aupertas deprimit ipfum.

C o m i e n z a la fe: gunda parte del Vocabulario,dcla lengua general dlos Indios dlos rey- .-. nos dclpcrujlama-^ da Quichua. V^g;
a.a,&el que tonta a otro (en algn maleficio. Sea, o yzma , mierda Accllo,_ gto verdc.aue. S e a guara panales benios. Sca'na.oyzmna, bacn^olcrudoi. ScagapajOyzma^apa coi cagada. 23 cani.gui.O yzmani.gui. , ._ cagar. Schica afaj.o ?3rO aducrbo. 23chica, nanac irtucbos en numero. 2*1 chica cuti.o achica mitta amentido j o mus (cbaste5es. Schica manta pipas__qualquera * muebos. 2lcchini,gui,o acchicuni.gui. eirOIUUdar Scchicuynin 1 efoinndo. S c o y , o acuy cuerpo muerto* S c a t a n g a efearauaf o pelotero o aneon. %ua vno.beudabe indios .Scuacoll , vino tinto. &c,ua rdic o a^ua camayoc taticrnero. Squa guac!i o ac guacin bodega. Scuvlla . vellaco.
A , o athc
u ; ;
; ;

Vocabulario.
Acchccha, acchcfla : cocombro.

3chupalla _ : _4_-4_pja. A c h r a c u n i , g u i . _ _ tornar peca be carne. Schra _ . peca becarne, Aciani.gu, -, " b'tder alguna cofa. 2.ci{ca,o aciac hedionda; cofa que ' (bede
Acini,gui,o acicuni.gui, _ J'eyrfe Scichin.gui, bajer reyz a otro,

Acij c^apa
Slcij .__

.rifucio,
rifa,

. :_ofos rmenos, reyrfe beotro^bajer bur* . (la bel, ^cipayac^aacipayacocefcarnecedoijObur (ladoz. Acipayafca-: cofa efearnecda S c i p a y a y : . , _ carcajadas be rifa.
A c l l a n i . g u i . o a c l l a c u n i . g u i . o acrani, g u i e l e

A c i j aui Acipayani.gui

(gr,o efcogeralgo.
2 c l I a n i , g u i , o a c r a n i , g u i _ apartar lo lm= (po, Acllafca,o acrafca- cofa tcQQdn, Aclloycachaui,gu.i.o aclloni.gui' . tarann.

idear.
.AcllayjO.-acllu-,a caer . tartamudo,

^dloyc^apa, tleque i c l o . o anaco 53cffo Aa Scioc

, lomfmo, fuegra,madre oc tu mugcr. vellido interior beasmu (geres indias. papas jinanfar bc:n= dios. . garrapata. el que mafc3 o la que mafca.
: ;

' t>ehletH,M.
Aoni gui.ocamuni,gui,o mocuni.gui
<

io

mal* (car Sftcmi .gui .o adoeuni .gui... lo mfmo. Atofca o camufca cofa mafcada. Sguani,gui.o aguacuni.gui. tejer.O entre (ter-er A g u a d o agnaycamayfic -~ tejedor. Sguafca .cofa tejida. Aguafpa_ tejiendo. Sguangapac, cofa para tejer. Aguacona:_. , telar ,para tejer. Sgunapguacin cafa,para tejer A y a o coy _ cuerpo muerto Sya . .mortuorio. Aya fepultura oe muertos. Ayda,pamparii.gui. enterrar muera (tos. Aya'a.curcuni .gu ocfeuterrar muer (to, 3yca cama.* baila quando.' Ayca _ . . quauto 2yca? quantosen numero. Aycammc , quandot* Sycampi.' , quando. A y c a cutido ayea mitta.' . qtiautas vea
; : ;

tenajas.o garfio o gaa (rauato. .5ly ^ani.gui ,oayjacuni,guu_llcuarpozftlr (ca,oarraftraralgo. Ay5ani .gui ,o aycacuni.gui. etrar alguna (cofa. Slycafca cofa llenada po fiterea, o arras (Otada, o f
;

Bycana^o hapina

* Vocabulario
Sycwieuni.gui.o chucariounguL^. Lbefbea

recarfe.
Aycha '. _ c a r n e p a r a comer. S y c h a tuli capado tullyoc_carne co bueno. Aychatullunnac carne fin buefb. S y c h a camayoe carnicero q la vende. Sychacatu carnicera bonde fe vende. Aycha c^apa cofa carnuda. S y c h a churan oefpenfa.oonde fe gu3rs (da la carne. Ayacrayam\gui,o ayacracuni.gui._ beffaynar (fe^o enflaquecerte. Syacrachini.gu enflaquecerlo enmagre (cera otro. Ayacra^o tull gapa cofafi aca,o magra. Syllo.ovillcaInage,generac,o familia S y l l o m p i . o ayllontn a cada Inage,o oc (Inageenlnagc. Ayllon.gu. i ^__atraYllar,atando. B y m o r a n ! . g u a c a r r e a r ,0 /untarla mes (alabera. Hynini.gu.oayncapuni.gui. vegarfe. Aynifca cofa vengada. 2ynic,o ayncapuc el quefe venga Ayaphoma . calaucra oe muerto, 33yap pampac enterrador oc muertos A y a p pampa cimenterio Oe muertos, Syapguacin bofar ,t>onde fe entcrran ( l o s muertos JSyap p i n i n a .. mozta/a Oe muerto. S y q u i e , o ayquefca.o miticoc cofa buyda. Ayquini,giii,orniticuni.gui. o miticani. gui.o chequirini.gui. puyr generalmente. Syqucfca .0 chulTac cofaaufente

beUUtVnM,

'
}

(co :tar Sllca _ _ _ _ _ . ofa blanca y n e g r a . A l l c a a u i l o blanco y negro.al berredoz (ocla nia o c i o s ojos. S l c o _ _ _ _ = ; p e r r o , o perra generalmente Sllichac _ adobado ,o emendado*. Sllchan i.gui.o allichacuni .gui.___ aderecar (o aparejar alguna c o f a . Allij cupay _ ngel b u e n o , Allij manta , p o c o apOCO, Allin : , . ben,nombie. Sllyachini.gui. adobarlo alguna (cofa, Alliyani.gui.o alliyacuni.gui. eftar b u e n o
;

A y r _ Z _ _ _ _ _ :

.=__fjacf?ao

f e g tr p a r a

ios

a l i a r

S U i ruraejO coyapayac 1

b i . l 7 e c . 7 0 2 .

Allpa . tierra generalmente Allvini.gui.o aullini.gui. , oidt'r tela. HUvij '-. trama bfela. Allvifca , telaozdda 3911 vina ,0 anilina o.diembte be tela. AmjjO mana no,aduerbo negatuo. 2Jmac.amani.gui. tener el baj?o,o no reos (llar. Amancay ,o cic,a ____ floz,o acucena. S m a o t a h o m b r e cnrofo,ngemofo ,o fas (b!0,o aftuto. Amaottin albita^o ngenofamte. Zlmrac^o amraca_efpera,0 cfberad. Amaro br-agonjOferpente. Smachacuni.guibcfcitder avno beotro (enlos que r i e n . Amachacungui. concertar ,oerjtreuenr (entre bfcoidee o tf

OC3bi.3l*0 SHmchacucj oraquc_ entraiendor.q bef (partidor ocios que rien. 2feini.gui.* __tter faldo be alguna cofa/ Anca.o anga___ agua ,3ue conofeda. ZJncallatii.gur.o haacarcani.gui, _ ecbarfe bo Cea arriba. - neruos. A n c o ,o hanco. SSnco c 8 p a cofa ncruofa.o rejs be uera ; " ^ (nos Slncoflanacuni.gui.... heuer a porfa co otro; Ancha mucbo. 3nchaachica ______ muytnucfro. Ancha vcchlla ; ,cofauti_ pequea. Snchaallin cofa mny buena. Ancha coyapayani.gui,_ aue' macba mife (incordia. 3 n c h a coyapayac _ _ _ muy mfencordloo. Ancha camac abundancia bcalguna cois.. SHnchacuni.gni. . bar'lUlcbo. Anchacoc . . bador que balargo*. Snchorichini.gui, _, befpartr. los_qnc (ren, Snchoni.gui.oanchocuni.gu'u apartar (o oefuar vuo be otro. 2lnchochini,gui,___ befuar o apartar (vnacoi'abe otra. SInchomuni.gui.o cifpamuni.gui. acercar ( f e o aleggrfe vuo a otro, Anchayani.gui, encarefeer Sancha vic : cofa que crefee nmdbo. Anchaycuni.gui. empeorar 5 mal cu peor. 2lnchaycuni.gui ,o3ppofcachanani .gui._ vana (glrsrfe.o eufoberuecere. Anchachanioc cofa bemuebo precio. reir con otro. Zlnyanacuii.gui,.
! : : ; ;

belalefra,^. Anyani -,gui,o anyacuni .gui.

109

r"er,o bei (batir con otro SSlnyac.o anyacoc . reidor que rifle, Ana _. _ barro,tuuar,o peca. 3 n a o y a c a p a , o mirca oya^apa. pecOo,iie (no be barros,o lunares enla cara. Anayoc .o ana $apa,o rimpicota(japa ileno b e ' (barroSjO pecas. 21allo ,o c o l l v i _ _ _ . hormiga grande. Aas animal be ndos/pecebe jorra. Angara b3ca ,tornafo oarefa.: 2 n g a x , p cauata_ caMeno Sngax color ajul A n g a x limpi _____ cardenillo. Snta _ cobre ,o alambre. Anta chcara minero b e c o b r e ^ alambre.; 2!oquilla _ abuelo,o vfsbudo. 5Hppa . colchn. App .__ gran feor. SHppoc3c . . lo mfmo 5ppcta,fayan,gui. eftar en pe belante (begraufeor. SHpp ayllon . _ _ luage be hidslgos.Appfuyochac C3p3rt. A p p p camachicufca edito ,0 mandato be0'ne5,o be gran feor. A p p t u c u n i . g u i . _ _ _ f e r gran fenor,o ha* (jere gran feor. 2!pptcuuni.gui___ cnrrqicccrfe A p p o t u c u c h i n i . g u i . enrrquefeer o hajer ( g r a n feor a otro. Appfquinc abuelo avi'abuelo. Zippofcachac prefumptuofo. Appfcachanc vana glora, O V
; ; ; ;

"Vocabulario
cangrejo ,pefcadc*. ooptar b^a.para cafas {miento. 23pay cupufea _ fcopte quefe&aafi. flw r Apachicuni.gui, prefentaralgo, Spamuni.gui, traer alguna cofa. rSpantinric . recua. Apani.gui.o puxani.gui llenar a l g o . ZJparichini.gui. _ cargar a otro. Aparini, gui. . llenar algo. ISparicuni.gui.oaparini. g u i , licuar algo (acuefla0,o cargarfelo. Apofcachani.gui._j"enelarfe contra el mayos Zpocachac. .el que fercuelaaf. AquS vamos.
Apaycupuni.gui SranyacjO guarapo chafca lajero bela ma

Spncora _ _ _ _ _ _ _

Arary.

_____

(aa, aviC-TO.
lauarfe,o ba*

"Sruiani.gui.o armacuni.gui.

(arfe todo el cucrpo.o nadar. ArmanacuiiLguL nadar con otro., 33rmachini.gui, vanara otro. Armachic vanado? affi. Srmafca cofa COfallauada,o vanada afT. :unga . vano para va* Srmacuna.o armacunga . . . . . Snm.gui " arfe, cltrenar, comencando algus (nacofabenueno. Arini.gui,oancuni gui,_ velrfCjO calcar (fe oenueuo alguna ropa 23ric el que aff fe vfle be mieuo. Arifca1 cofa vellida la primera v e j . Hrij pac cofa para veitrfe af, Arpani,gui,o afpacani.gui, _ ofrefeer algo (enel templo.
fi <

bcl'aletra.'S,
Arpac___. SSJrpafea Afila a c u n _ _ Silla

HO

el que offrefce en el templo. . cofa Ofrefcida.


poco,nombze. po: poco.

Alla,o pcfsin Afllapac.o adiamanta

mayoivn poco; poco,o poquito aduer*

2-fllaguan rae oe aqu auu poco. Afllapaco afllarae poco oefpues, 2Jfllaguan,oafliia . poco mas, Afllapifsir. _. meilOSalapae . a penas: Afila coichfea cofa tibia entre fra. Silla chanioco afllapac cofa barata , o be (pocopicco. Silla yurac c o f a vn poco blanca. Afila yana cofa negra.vnpoco baca. S.manaallin ., peo*. Afmanarac _ poco antes. Sflua mas ,nomle comparatuo. Afpifsin poco menos,
Sfpini.gui .o afpicuni.gui. efearuar,

(bo.

el queefeanta, efcardllo para efear* Otar,oefcardar, Afpifca __ . _ cofaefearuada. Stani,gui.o aftacuni.gui, mudar algo be (vn lugar a otro, Aftaypac ___ cofamouble, S l a c , el que muda, Aftafca . cofa mudada. Stallin.guLo charjni.gui, . tomar algo (en la mano, Athac __ ^ .vergenza,

Afpic , Sfpina ,o a_pina

Uocalmlaro Athaco g u
Zitapliba

. guay nterfecto.
. __9 !Ina

Aterini,gui,ofayani,gui, ISterichini,gui,ofayacUiai,guL-

leuantarfe, feuantar (a otro, Aterc. . el que leuanta, JStericuni.gui, euasitarfe, Atericoc el que fe leuants, Z terifca cofa leuantada. Atini.gu, combatir ios enemigos.'
Stini,gui,oaticuni,gui, pacificar coquis

(fiando. Atini.gu,o aticuni.gui, vencer.o ganar _ (tierras, Sitie vencedor, Atifca- _^ cofa vencida fubtectada o oefa (baratada en batalla. Stipani,gui, s poder bajer alguna (cofa, Atipac poderof, Zltipacuni.gui contender peinando. Atipac contendedor >o conteucofo Zltijpac . , cofa combatible, Atipanacoc _ contendedor porfiando. Atitapiac runa infernado mal bombre, Htoc , . ^ rapofa. Atn : _ cofa grsnde, Zltunan. camino ancbo, Atunyachin.gui, . bajer vna.cofagrans (de, Stunyani.gui. .?35erfe grande, Atunhochan . granpeccado.
; :

Zitun (ongoiijQ ranea

n eggente, o oes

.. ;

(fcuydado,

&el3letra.-3.

A t n runa _hombre traba/ador, o orna* (Iero. A t n aleo : " lebrelinatn,o alano. A t n guayra__ _ ._. gran viento. A t n paccha . . canal maerra. Aucani.gui, _ _ peleado batallar.
Aucanacuni,gui,o pucllanacuni,gui, -___,bata

(ar o pelear con otro. A u c a c a t i n i , g u , _ peifegur loseucms (gos. Aucanacuy ___, combate^ batalla. Aucacna * . gente t>e guerra.
;

A u c a cnap caparifca

alarido &e 1 0 3 que


f

Aucanacufpa attini,gui _ Aucc Aucacuc Aucc

(pelean. tomar, O vencer (a.aguuo. . , peleador ,o enemigo. -tirano. . cofaro, o l a d r n o foldado.


}

A u c a m a c i , o guamanmaci .
;

compaero

(cula guerra. Auquilia. _aguelo o vfagnelo. Aznani.-gui cebar oefi olor^o l?eder. Aznay _ , hedor.
A z n a n c o azianc fimi Aznafca capa, o aznac hedor be boca. c o f a hedionda:

Aznafca/o azac

cofa hedionda q hiede. (efearaar,


C3b2r,OOC9bar

A z p i n i , g u i , o azpicuni, g i i i , o chapehani. g u i , Azpini,gui.rocroni,gui,

(generalmente. Azpic___ el que cana, o efearua Aspifcal _ cofa efearuada" A z p i n a _ _ _ c f e a r d l o para efearuar"

Vocabulario Apifp* _ _ _

cfcarnando.

C.antc.A.
A_- oma, Cabito canteo be caas. qabra. o ^unga barba el pelo bella. ^abrayoc boiub.e con barbas. c,abranac lampio fin barbas. jabrayani-gni,, barbar el boiubje Cacacona.o machocona afcendentes en (linaje, Caca.o y a y a n c _ _ t o bermano be padre, o (madre. Cae, el que es participio. Ccaca pea gran piedra. Ccaca . _ peado rfeo Ccaca an camino gpero, Ccaca capa cofa llena be peas o rfeos. Cacani.gui.o cacacuni.gui, _ contribuir (con tributo, _acac_ el que contribuye* Cacani,gui,o cacacuni.gui, alcauaIa,Otr (buto juntar. Cac,ani,gui,orac-uni,gui,_ elarfe. Cagani.gui.ocaTani gui.elarfe qualquer cofa Cacay camayoc alcaualero. Cacay atcsuala ,o tributo, Cacay abuelo be m nmger. Cacay , contribucin. Ca$a,o ia^o,o chulhwgoy, yelo ,0 ciada. C a d la,o,oya carrillo>o merlla bela cara. Cacimanta embalde,o fin p.ouecbo, cacijmanta rurani.gui, ty^er algo fin pro* (acebo.
;

jCacorini,gu, efiruendo con pico bajcr. Cacuni.gui, curar cuero, Cacuni.guj curtir}o fobar,o adobar _ (cuero, Cacoc ^ currado* be cueros: iCacoccpa Iomfmo: Cacofca , _ t u e r o fobado o curtido, cjaccani.gu,^ empalagarte. jaccani.gui.o cac(acuni:gui, bartarfe afl, caccac . ^^empalagado. .aafea cofa parta aft. c.ac$ay bartura, ^accapocon. gui, . abtarfe el cftomago, ijac^apocofca abito be eftomago. fac^a.ofacfa flocadura grande. c,acaypac cofa ofFicitltola debas (?er. acmani .gui, Iperr con la manos (otro: jacmani.gui .___bar puada generalmente, cacmanacuni.gui, apuearte con otro ges neralmentc, acini,gui, a p n a r generalmente, o eos (mer beta facini,gu, ayunar paz beuocon. acijpunchao . oa de ayuno cacijmitt3,c. $acij pacha quarefma.o tern* (po oe ayuno, janeo ^ . mafa. ?oce . canas.* coco ^abra cano en la barua. cocohoma. canas en la cabeca. joconac bombiefn canas. sacha -rbol planta generalmente.
= ;

Vocabulario. bofquc be arboles. f loreajarboeda. ^achapicac . cofa be monte. cachap runro fructa >e arbo general (mente. cacliapicac... moiitof3 cofa be monte cachada (ayachini.gui curra mar. .gachapaui.ochicchinc rema be vid, o (bequalqucrarbol. cachapvicqu goma/udorbe rbol Cachani,gui, cmbar comoquiera.
Sacha capa cachacacha
;

-Cachaca C a c h a c o angnincha Cachay .


;
;

embajador, mcnfagero. _menfage.

Cachaca . apotol>oembado. C a c h a p o r i c o guarme Uullacalcahutelo

alcahueta.
Cacharini.gui. . . bar licencia.
Cacharni .guijO caquini.gui

bejrar algus (na cofa.


aflorarlo

-Cacharini.gui.opicii.h'ni.gui, Cachachani.gui.opacchani.gui.
Cachcnchan.gui, Cachenchafca ,
Tarlmn

(apretado.
centallas

Cachoni
Cachuani.gui.

(cebar. ... fgaralguna'coa. .cofa talada. _ _ _ pepHO. .-,- cunada. . bancar ,o baylar.
. bancadojObayladoi.

Cachaac
Cachuay

.. corro DebaylCjO banca Cadquini.gui. m o n d a r os bentes, C adquna,o cadqui , efearua bien ' (tes,
.aguapi.

&e.a.etfa,C.
caguipl^. c^guapi cirini.gui,_ .

u}

.encima, ecbarfeencima. Cay ee ,efa,erto', Cay _ aquefo^o aqueffc^ Caya ., _ maana, Cay,o chacay _.. . aquel, o aquella, Cayacaya.o caya'titin continuamente. Cayafca__. llamado. Cayani.gui, llamar, Caycma.o caycmalla , baftaaqu, Cayctmi.gui, encerrar. Caycuni,gu,_ guarnecer oe gente, Caycufca cofa encerrada Caychuni,gui_, _.. retorcer, Caychani,gui,o pichar,gui, barrer coa (mo quiera, Cayan _ _ baco parte bel afladura, Caymanta.o cafcaymanta be aqu b d e y o (efroy. Caynatota.o caynachifsinc ... anoebe. Cayme,o caypi belo aqu 0 beloo aqu, fiCaypi.o cayme bela aqu O b d a s aqu, C aypi : ; ac ^bonde yo eroy, Cayp ,o tiaTcaypi aqu, Donde yo efoy, Caypuni.gui tozcer algo como coide, Caypu -.i " _ cofa tOZCd3> tCaycyjquinc ,_elle mfmo r.Iatuo Cayfsii ,*o ymanam aff, comparando, Cayta_ _ pozaqu. Cay:o . _ b .O. Cayuini,gui,___ menear lo que eft3 en aig (vafo. C a y u n i , g u i , _ _ enturbiar lo que efs d s r o . Cayuina_^__ _ _ pas oe remo.
; ; ; r

Qocbnlaro tncccdo.,para nccer (alguna cofa. ^ay[uta,yachachini,gu,____ bayrr rmag* (nes be bulto. c,ayata yachachic ymagtnero.,qttc las bus fe ( ? c . sayfiatafa mafearadOjO encapazado. c aya'ta,tuami,gui. enmafcan.rfe. c,ayata,ohayachuco __ mafcar3 0 cartula, c,aytorumi,o fayuarumi columna >e piedra allcochini.gui, balagar^o bomar. alkochin.gui, amanfar.o bontar cofa (biaua atallcochifca^apa cofa be b:aua^>ecba (inania, aallcodiic bomado.,qttcbotno cofas (luanas. itlico c.pa.oyachachsfca : cofa maula _allcofca cofa i) ~: fa^bomada be bzata. tCallcochpa ba "Tando.oamanfaudo. CallaricjOmuffoc i . jco,onueuOcucas (da arte. itallarifca cofa empegada. Callarini.gui. ;omciiar lo cutero. fiCallarini.gi COIJ. cara bajer alguna (ob;a. Callo IcuguajUnembiobcl cuerpo. .Callo , , girn be veltdura. iCalkiiani.gui cogerla fcjnctcr3 coino fe= (gando, tCallampa.ocallba____ bongO^Ofeta. tCallpani'gui.o guayracachani.gui. eorer, (oagutiar. (Callpac _ , o . - _ e l que co.rc agu/ando. ayuina__-__
i ; ;

6elaIetra.C.

1 1 4

_tallpani,gtu,o callpamun.gu;____eoref a gu Callpayoc guarme tU0cr v a r o n i l . (Callpay __. , ___ tuercas tCallpaui.gui.o callpamutii.ul. tener m e r c a s tapac $ a p a . _ h o m b r e be g r a n tuerca (Callpac __ . c o f a corrcntc^que c o r r e . tCallpachini.giii.: oar fuercas a a l g u n o . lallpachini.gui__aguarjDarp :en39algno. Itallpacamajcarcunijgui^ cebar 3 alguno (por tuerca. C a l l p a r i c u n i . g i i i . _ _ agazar^mrando l o s l ( u a n o s o b o f e s b e anmales ,0 a u e s . italquini.gui, . folar fuelo coii l o f a s . t C a l q u i f c a : _ _ _ _ _ _ _ fuelofolado alT. ^ tu,pzonombze. (_am_ tCamayoc _ _ _ . pffcal generalmente., arnaco yachachic cr3dOr oba5CdOr DC (nueuo be alguna cofa. tCamadikoc proueedor,o mandado:. tCamachicuni.gui..mandar alguna c o f a . tCamachicuni.gui. p r e d i c a r . De v u l g a r (Camachicuni.gui, orar c o m o orador, o (predicador. (Camachicona.o camachicuy razonamiento Camacicoccapa inaudon.que Hincho (manda. Camachicuni gui.o camachini.gui.- m a d a r . (o pso-'iccr alguna cofa m a d d o . tCamachiculca.o conaca _ o r a c o u o ra50Ua (miento. Camachicufca _ cofa proucyda o o r d e n a d a a rnacuiii,gu,ohondani.gui OCtipar,0 henchir algn l u g a r .
; ; ; ; 3

(jando,

Hocabuhro.
Camguari-: /Camani.gui^ohondani.guu Camani,gui.o yachachini.gui.., l aman,gui.o tacachani.gui, COntgG bel cbr. criarlo ba _ raffar

(5eralgooenucuo.
Camani.gui,o padani.gui. ttamani.gui,
4

caber en lugar (alguna cora. ptouar alguna cofa.velr&e (dofe.a,omdendola,


cumplir*

<_amani.gui o puchucani.gui

amapayafca__ aballo ,o abairanca,tamcha_ . : mayjtoiT'ado. tCamchani,gui.ocamchacun,gui. toflar (mayc.o t r i g o , Camapayanc aballar*


Camaquerico camaynin.o longo. _
;

anima.

( p o : la qual vinimos, (Camafca^o checca cofa ajufiada qne vie* (netufta. (Camafca.o taftachafca arraTada cofa bella (manera tCamafca colmo Oemedda*
3

Camini,gui,o camicuni,guu_ menorpiccar

(ooefdearaotro. C a m i c u o L g u i . _ motefar^omofar ocal* (guno, Camcoc. motefadot.o morado? $amay Ocfcanfo* c,amaynin Occoldad ^amaypunchaa fiefra reguardar. ^amani.gui. _ oefeanfar^o cefar oe obia* famafca i _ cofa oefeanfada* ^amani.gui, efprar,ccbareUpuelgo*
^rmani.gui.o guapcicuni,gui. falrvabo

(oe alguna cofa.

^ampa.o quella oxopefcuy dado: ^ami col: moiado obcuro. camircchafca _ cofa Oecoloj mozada. ancharini,gui o cancharinuini.gui. alunu (toar con candela <Cancharifca,o cancharjmufca_cofa alumbra* (daaff. ianchiz , , fete en numero. Canchiz guatan guatampi t>C fete en fete (aos. Canchiztacaneadocanchiz inca a cada vno (fete. Cancha.o caracha empeine. ancha paI59da,*efenfon t>e palos o (cerco para encerrar ganado ancha ro.ral; como pato e cafa, o (patn. Cancha pato o corral cercado. anayuyo . ... cerraja yema z :i.gu. . _fcr. jtanini.gui. _ _ morder. itanifca motdedura,o bocado. Canicbini.gu" acornar perro.para que (muerda a alguno. tfanirumi _^ pedrade erquna. Caunrhr^_; ___ a bentcladas i C a n g a n i . g u i a l f a r carne ,o otra cofa. Cangafca , cofa aliada. <Caigana ^ a fladero'para afar aani, gui,_qucinar monte para ftmbrar, ( o befmontar. a a c el que quema mote para embrar, aafea . monte quemado. animba , ,anteayer. P t
;

Vocabulario

C-n.mba_-_.8ntc be anteyer. bctenenrfofe (mucbo enla primera ,a, ^ncoyani,gui___ bajer algo efpcfo. c.ancoCapa . cofacfpefa _ancoyachini.gi, ___efpefar alguna cofa co (mo mafia. 5ncay . paladar ocla boca. ^ancoyafca , cofa cfpefa,como maffa. caona _ __ cabecera caonacuni.gui, . poner cabecera. Capac,o capac capa f'c-Y:>0 emperador tCapacguacin palacio, cafa real Capacnan . _ _ c a m i n o real. Capac ayllo luagc reaI,o oe reyes. iCapa _.. palmo tendido Capayoc palmar.cofa oe palmo. itapani.gui. _____ medir a palmos.o t a e s . apan.gui. . pefear con iiafla. Capaiiccapa VOJnglcro, tf.aparini.gui. _ apellidar .<Capar.ica_.acvojuglcro. Caparifca _ ,, . V 0 5 - 0 clamos taparini.gui. Oarvojcs, Caparic , el que ba v o j e s . Caparifca - appelldo be guerra 4_aparifpa,guacani,gui, llorar con V O 5 C S . iCapini.gu'i, eftru/ar con losbcdos. Capini.gui, ____amafjar. apini.gui.o chaguani.gui, ordear. jCapifca . .__ _ cofa amafiada. Jtapic . amafladOr,o amaflado.ra. <Capc_i . _ Iocano,o gallardo. apehi < j a p a gentil t?omb:e, frermofo, (bien bfpuelo
r : : v

bela letra; . $apa mantao c,uc incanca


;

jj

a cada yno.fett (dos,


cada vno.

c,apa manta

,,'

capllo capallo-

^apini.eui,.

; ^ calabaca,la renta. melon_ calabaca general (mente. arraigar ,bajcr ray*

capintm :. ..., , bcravj. capintinta.tirani.gut, _ arrancar Dcra^j. Caque _ b a r u a , boude ateen los pe (los, iaqujani,gn, , _ regoldar. tCaquiay . _ _ _ _ _ regeldo, <Cara . cozteja be rbol. jara,o manca calcara ,combbc bueuo. ara _ coftra como co:tC5a (Cara pcllc/OjO bolle/o bcqualqucr co= (fa. ara_ efeama be peleado.,0 bolle/o be cu (Icbta. ^ara trgono inaYy. aracacofea pergamino. (Caracha c,apa cfcsEnofOjlIcno be cicas (mas. (Caracha <japa empevnofo ,Hciio be em (pcyncs. ca/ca o vteca gufatfO be cuerpo muerto (Carca pccjugtff ra. bolencia. arcayan i . g u i . p e c h u g u e r a tener, arcuni.gu, oclhciurar ocla tcr
; :

(ra.

(Carcum , g m ,
lCareuyntn_

!?c(pcd.r al que ftruc,


.

P iii

bellcrro.

Vocal)til ario
C a r c u n i g u i . t>cerrar comoquiera Carcufca Defterrado como quiera. (Carcufca oefnaturado ocla ters (Caranta.cureuni.gui.. i.gui..__ t>en?ol!e/ar. arca ,, , < _9fma,ooenca. arca ^apa .; afi sfinatco, chente oell.-

(ra.

arcani,gui,o carcayani.gui.

afina ,tener (efta Dolencia. Caramaqui __ guante Oe cuero. taraguafca _ . . . ._. correa Decuero .Caracha lepz3,o fama generalmente. (Caranchani.gui. : empellejar. jCarayani.gui. encojar. (Carapacha camarra o f amarrn.
;

itarapati^apajO coquihoma ^apa 1 cafpofo,le

(no oe cafpa. tCarapatijO coquihoma cafpa Oela cabeca. arpa audtoriOjlugarpara oyr.
(Carpa guacin .
;

ataracana.

tienda oe campo. macf.refsla o el que firuc la (comida. tCaraffo,o carada bada 0 barrea gra (de, (Cari - bombre varn, taricaripi, carinan . a cada varn. laripaflb.o yema varn btudo (Carpa Caraqucnc
; 0

a r o manta , . Oe lejCOS. Caromanjvichurii.gui cebar IejOet. arquempa , cua para bender algu* (na cofa. tCarua cofa mulla o amarilla.
; ; }

taro

i_

!e,r.OS.

dla letra,ce.

"7

C a r u a y a n i . g u i m a r c b t a r f c a l g u n a cofa Caruayani.gui entallecer as y e r s

(uas
Caruayani.gui o quilloya'ni.gui._ tOinarfe 3 s ( m a n i l a alguna c o l a . c,aroni, gui.o c,arocuni.gu._ pifar ^ b o l l a r ( a l g u n a cofa. ;arofca . . cofa pilada .o b o
;

(liada.
(Cafca , : afca (Ca'cyqui mantaCTcay manta afpi ocafpe
;

cafOjO a c o n t e f e (miento. cofa q u e ba f d o . - O e n d c ab^,ooudc tn (cas. .dendeaqu dondeyo (clloy. -palOjOinadero p e q u e

(o.
Catana . . . cobertura de c a m a . Catani.gui.o catacuni.gui. cobt/arfe coi (ropa. tCatafca cubierto.o cub/adoafli. Catacuna _ _ cobertura ,para c o b s

(arfe.
Cata: Catay Catypa yayanc _ -confuegro Catypa mamancu _ confuegra. Catay Yerno. Catcquencrucanad e d o del a n i l l o . atequenc cofa que fe f g u c a o t r a ^ t o (con ella. Catma . : albur p e c e : paqu.aiiiijO en (treflelo. cuado.

P v

Vocabulario _athma,o vitta chalina lgapctc Cathcoyani.gui.fcr afpcro al racto^o gito fCatini.gui.o caticachani.gui. acompaar, fcgur a alguno. Catic_ ___ __clquc acompaa. tatiiii.gui, . continuar alguna cofa. Catkhini,gui .oc3cipayani ,gui accdrarplas (ta,o otro metal; t_atichifca.,o catipayafca-cendrada >c pa(ia,o&e otro metal. ICathco.o fatc.o c,3tco. . afperoal tacto, o

(gito.

fiTatu camayoc tatucuni.gui. tCatuc na,o catu

mercader. ._. mercadear mercado,lugar bonde (k merca. Catucuni,gu. _ _ _ Ijayer almoneda. Catucona . almoneda. flCatu.ocitucona. feria, mercado, sa.ini.gui. embutir prccatcaralgu= . (na cofa. ^atifea _ c o f a embutida aff c atini,gH.otcicuni,gui,otacarpuni.gui_b.n (car alguna cofa. cttifra _ _ _ _ cofa hincada afT, c^aticayini.gui,atollar en lodo ,o cieno. Cauaii.gui.o cauacuni.gui. eonfiderar, (mirar con atencin. ttuay cachani.gui, mirar affi al oerrcdoi tCa'uay cachac e l que mira a l f . auc,o caacoc__ fyombie que mira atcua (lamente. Caomiuani.gui.oguaticamuni.gut. _. efpar, (oalTecl?ar.
i 1

beta letra,,

ng

jTuna.ocauaconamiradero jlugarparg. (mirar, Caullop-oxota . herradura becauallos Cauallta.o mulactacarani.gui pcufar ,0 (>ar be comer a betat?. Cauallop c a m a y o c yeguarizo ;OcaualIc* ( r i j o que gu3rda ,o cura cauallos, Caua!lofta,oxorachini,gui,berrar cauallo, Cauallop collcochic bomadoz be caitas (los. Cauata,o caguaca,o vmia rumi efineralda (piedra, jCau^an,gui,o cauc.acuni.gui, Vttr. Caucac . _ _ _ _ C 0 3 que vue. iCauc^ac-- animal. Caucafca ,__ cora vina. .(Cau^-aynin , . . vida. tCau^aynin edad v ida bel bombzc, CaiicarinLgui, _ _ _ _ _ _ . refufct'tar. Caucarifca _ rcfufctado. Ciu^achini.gu, bajer vur,o b a r vida (a otro. auchi .: olla grande. (comobucfo. a i a , o quTca cofa erpHOfa como carca, Caxa,oquifca ... clplia. jaxa ^apa.o qutxa capa . lo lUllillO. axacjuero 1_ . mellado be bciucs, Cazcachin,gui,opupachin,gui, CUCOlar (con c o l 3 o engrudo. iCazcachifca.o pupachifca cofa empegada (afTi. ,Cazcacuni, gui,o cazcani.gui, roer algo, Cazpayaiii.gui, .. cucrcfpar los cabellos.
;

Vocabulario Cazpani.gui.o cazpacuni. gui,_^ toffar algo (afuego. ttazpayafca encrefpadc. Cazpaca cofa foliada ai fuego, Cazco.o.coca pecbo. Cazconac.o ricranac befpbngado fin (pecbugas, Cazpani.gui. cbamufcar.o focarrar, Cazpafca' cofa dbainufcada. Cazpalli cej'nnto, Cazquirimani,gui. cecearen el baWar. (Cazquc^apa__ ceceofo, Cuzcachini,gui,ocuzcachanigui.opactachani, (gu_emparejar alguna cofa. <Cuzcachafca,o pampachafca cofaempare* (jada aff, Chaycama ,o chacaycamalla f?af.a all. haca anca ionde juegan los buefibs. Chaca ponton^o puente 0 con puerta. Chaca agalla en la garganta. Chacay fina : ,_ aff, |hacayani,gui,o chacacungani.gui, enron (quecerfe. Chcayay enrronquefemento. hacayta : pO all. Chacaypi.o chacayme belos all be acull. _ caftrar gene* (ramente, _ cofa caftrada. Chaca an camino, que vapoz calcada. (Chacana.o llucana efcalera geueralmte. Chacnani.gui, atarre5o. Chacuaca ^apa cofa atada,
;

>elaletra,. hacchun,gui,o chacchucuni,gui,

ti

regar pa (ra barrer, Chacchufca cofa regada. hacara : peredad,lugar Delabot. (Chafhni.gui. o chacacunLgui. _ acufar, ( o calumniar, jChaclac . equcafluccufa. hadafca _ _ cofa accuada. (ChacatapijChurani.gui. : L crucificar. tfhacta . , cruj. jChactapi churafca crucificado. hacatfca _ _ cOfacrujada. lEhaani.gui.oocani.gui.enemftar,bas (jeraotros enemigos. haclac'tai.gui, oocani.gui. loiltlino (Chaado ocac enemltado. all. iCKaahi.gut. _. accufar a otro. (Chat,o macana el acote con queseo (tan, Jthaccofo.o chacrofca n a d a d a cofa, .hacroni.gui.__nctar vna cofa core (otra. fiChacroni.gui. enecrr rbol. Chacrofca' enjerto oe arbolea hacroc . enterdoj oe arboles. hacrofca,o tacofea buelta,me>cla be co* (fas* tChacoc _ . montero, cafado.. (Chacuarini.gui, cUrncndo bajer como (quiera, hacuas,opaya mUQrvej. <Chacuni.gui,o chaconi.gui.opituni.gui._ mo (tear.cacarfieitas. Chacu^o chaco montera, ca a oe fieras.
r : : t

Vocabulario Chacacoe.oc6r3coc _ _ _ _ _ caftradoj-, C h - y a n i , g u i , o ehayamun,gui.___ llegar al: (gima cofa a f a j o . Chayani.gui coufegur algn fm C h a y ani.gui.o chaymuni.gui llegar a (algn lugar. tthayy coufeguincnto Chayae . , el que llega, Chayani.gui alcatifar lo alto. Chayan i,gu._ accitar^tirdo co algfta cofa. ChayguacpL f e ca otra parte. Chaychicarae__ . Otro tanto. Chaylla a Y ccrca .o all cerca. Chaymania__ tem.conuncton. Chaymantarac _ mae-para continuar. Chaymanraa fcfpuceaducrbio, Chaymanta . . OefpUCSi Cha'yiu go:ron aue conofeda. Chay r.yco poz amox t>ccfo,o poz caufa (t>ccfo, Chayafca _ _ _ _ _ cofa madura,0 con fayou, Chayafca ... .. cofa llegada, Cha'yta _ . pCl ay> Chayp" nlljlugar oondcefta algo. Chaypi________-_ ai?,oonde tu citas, C h a y p i . o c h a c a y p i - a l l , conde ciia algus (no. Chaypi.o chacaypi. bc!oall boilfl all. C h a v p i . o tifeayemipi slla,t>Otuictu
; r ; 1

(clins.

Chaypiyuric_ . . natural t>c all: Chaypachapi 1 entonces. Chaypac ' poz tanto, Opo zclo. Chaypac __po:quc,rcfpondiciido a la caufa.

bchlttt&.fC,

"

na

ChayapMni.gui, a l c a t i f a r l o bcfeadO. Challa _ pa/a Oemays; Chalkw . pefc3do ,gencralrncnte. C h a l l u a r a n d i c . o chaluacamayoc pefcadoz (que vende pcfcado. Challuahapic pcfcado que pefea. Challuacarayoc. o caracha chalina peleado (couel'caiiiae. Chali uacaranac.o vina challua peleado fin (efeamae. Challuapcaracha,o cara efeama De peleas (do. hallnana.o capana _ nafa para p e l e a r . Challuap c o c h a _ p e n a , o e l i q u e Oc p e c e s . C h a i luaguacn . pefeadera o d e fe v e d e . Chaniocchan.gui,. apreciar alguna cof*. thanioc chac =. apreciador. iChanioc cofa coftofa^o p r e c i a d a ^ cara. C h a n i o c capa_ lo luilllio, hamchapor!ni,guit andar t r o t a n d o . Chamchani.gui, licuar O e o i e l . r o . tChanralcaticca guirnalda para v a r n . Chamafca vincha g u i r n a l d a para m u s . (ger. tthambL p o t r a para a p o r r e a r . Chamilico^. puchero oc b a r r o . (Chaupicocha golfoOemar. Chhpa.o chcara _ _ . bcredad. Chapc_ efeucbaeocl campo. thapac__e(piaelm!iiio. Chapayangui:' ^ -poffecr. iChapacoyayaiic p o l f c e d o : o l e o z o c ai ( g i m a cofa. tthapay j \ ; furfdctn*
: ;

Vocabulario,
Chapacuni.gui.ofayguacuni, gui, heredar

Ce
gChapayani.gut.o chapayacunt.gui. a(Tccf?ar (como aflecban los coiredotes. Chapayac.o chapacaca chapacoc aflechado. (affi. i _hapacona._ celada beguerra,ocfpa. hapi _ '_ luxurofa cofa Chapchani.gui - p i c a r el auc. tChapni.gui . : _ _ pegarfoldando. 4_hapifcao chapichifea ; cofa pegada (aJT-. hapraiii.gui,__cbapodar mondararbos (les. Chaprni.gui, :facudr ^o quitar el pols (uo. tChaquini.gui.__ . effancarfeelagua. (haquini.gui,o chaquicuni gui.fecarfe,0 ago* (tarfealgo. Chaquini.gui._ ennudecera verua. haqukhini.gui,omaijachiiu\gui.__en;.ug.r (otra cofa, <Chaquichini.gui. _ _ _ _ _ payer fecar alguna (cofa. (Chaqu'fca _ enjut b e b u m o . (Chaquifca : cofafeca. haquimanta.quinctini.gui. befpearfcel q (camina. Chaquiporie __peon, bombte be p:e. (Chaqui p e , o pierna. tChaquiptayconi,calcaar ocl pe. haquiptanita _ '. pata o planta bel pe. iChaquip guaran p.fion be pes. Charini.gui.ocharicuni,guj,__tomar alguna (cofa. Charinic
; J ;

oda letfa.C.
ttharinkjO chae

harina/) ricri

el que toma aff. laT. 83para Zf i'r poz (ella. ttharifca , cofa afda^o teinada. fcCharquini.gui.___ bajcrta.tfOS. Charqui tafiaOS. Dialca.o cazpa horaa crefpacofa en!os ca (bellos. Chatapani.gui, aberr tChauani.gui, : _ facarcHino Chauar can amo.o lino. Chauaohanco . cofa cruda. Chaupichangui. bemcdar alguna ec (fa. Chaupi rucana . bedo be en medio. h a u p i c a c medano.entre grade y cbco. fcChaupichafca _ . , bemcdiado. haupi punchao,o chao punchao medio ba <_haupitotajOchao-ota- ,. medianoche. t C h a z q t i i c h i n i . g u i , entregar a otro a l g o . Cha_quini.gu. _ _ tomar alguna cofa. hazqmc_ el que toma alguna cofa iChazquiceapa. -__, . . - l o m f m o . tChazquipacaini .gui. pielTar alguna cofa. (Chazquifca cofa tomada, hazquipufcanta cutichin.gu. , pagarlo (pieftado. Chazquichifcanta_, , entregada cofa. Ceccachini.gui.oqufpichini.gui. pafTara (tro c on tirOjO cftoca da: C c q u c aca o c e q u e a q u a agua pe, vino <equeni.gui.o{ayuani.gui,_ bef lindar b e (redad.obudrlacon lindero. C e c q u c n i , gui .o cecquecuni,gui.. rayado (fenalar algn bebido, q ,
; ;

Vocabulario
cofa fcalada.ora * (rada* equefca,o fayuafca __-bcfIBd3cla ,o parts (da heredad. Cbeccachani,gui,o checcachini.gui, ende ( r e c a r lo t u e r t o , Checcachafca, cofa D e r e c h a , hcca , . lo m f m o , Cheeca fongon hombre verdadero, Checcapicac__, '. . lo mfmo, Chccca manta futa.o verdadersro-t Checca manta piac a y r a d o con r a j n , _heccantavllan,gui. Dejr v e r d a d , tChecca v i r a c o c h a ! c b r t a u o v e r d a d e r o . (o bueno, Checca taripac _ f u e j recto o v e r d a d e r o Checca padachic medidor Derecho, Chaceapicaco cacharifea hombre horro (Deefdano. Checchjrini.gui, : echarlas plantas. Checnicoc _ malicilo. Checniai,gui,o checnicuni,gui,_ malques (rer,o a b o r r e c e r a o t r o Checnicufca ____. cofa aborrefeda Checnicoc - ctiem gO Checnifca = . mal quro. C _ c c o n i , g u . q u a d r a r p o n e r cu q u a d r o ( a l g u n a cofa, heco~i.gui,__labrar p i e d r a para e d i f i c i o , Checofea _ _ pi edra labrada. Checoc , cantero,i labra p i e d r a s , Che.ani,guj_ partir , h e d e r o rajar alg'* (na cofa.
> ; ; ;

equeTca.

ff^"fh,r

ra/a alguna cofa.

belaletraX Chelafca Chia hia capa

na'

cofa rafada^o benddav lcndre/pece Oe piojo lendrofo lleno be len (dres. Chica tantdadgraudej3. C h i c u n i . g u i . o collani.gui, . tener co (quillas. t hicrichini ,gui .o atini .gui, befbaratar (batalla (Chichuni.gui.o chichucuni^gu. empzes (narfela beinbrs.. .Chichuni .gui .o chichuyani.gui, o chichuyacus (ni.gui l_concebr la mugcr, tChichuyacuni.gui. , . lomittO. hichuchini.gui,__ emprear ala bembrs. C h i c h u y a c h i n i , g u i . e m p r e a r el varn (alabembia, tCtichufca . mugcr preada. (Chilmango __grfo,fpcce oe cigarra. hinga^apa gramofoIleno oe grama. Chingado c h i n c a _ _ grama yerua. C h i n g a c o c h i n c a c _ _ e l que perdealgo. Chingani.gui. _ . bnv^paraaluarfe. Chingacuni .gui .ochingani.gui. perder (alguna cofa. htngac capa . - , . _ e l q u c pierde a l g o . fiChingafca _ cofi perdida. Chicchij cori o r o enpoluo. Chichi,o mafl'u m o r c e l a g e a u e bela nos (ebe hecchini.gu Y '"3;>'? ? edbar el rbol (o brotar, (Chipaaachini.gui.o chumbillichini.gui.._ cbn (par/ubrr oftebapaa
c 0 3

Vocabulario. (Chippana chifca_. chapado be chapas thippana c h a p a De metal. Chippana , mamila oayoca hippanayani.gui _ poner fe azoica. (Chiquichini ,gui ,o tocorichini.gu, embae (racar (Chiquicuni .gui .o calchani.gui. muidla tea (ner. tthiquicoCjO chiquiccapa . nudiofo. Chiquicay nudia. (Chira,o c o r o y u y o . . llantn, hiracroyuyo -cbcoia Yerua. (Chirapayani.gui H o n r a r eonfol. (Chiriyani.gui.o chirini ,gui aucr fro. thiriyani,gui, enfriarle a l g o . Chiri trefcojpoifrio, tChirimita ^ nuerno, (Chiripi yurifea . nacido en nuerno, (Chirichini .gui : . enfriar otra cofa. (Chiringa pac , enfriadero lugar (Chirifca : fra cofa. hirciini.gni.__ ecbarfeoelado, Chi'sin . . noche p.ma. hifsin miconayani.gui auer gana O e e e s (nar, Cincachini .gui, anegarotra cofa-. (Cincafca . _anegado en ella manera, (Cincani.gui. _ . anegarfela aue. (Cica antapoIa,o Ro generalmente. i ? a y , o g u a y t a f i o . oe arboleado oe yerna, (Ci ^ayani.gui fo.ecer as Ycruas,o arbo (les generalmente, j icayoc_ fuida cofa. (Cici.o fs bo:miga pequea
; ;

oelaletfa .C.

n_

Cici capa,o aallo capa _ boimgucro, (Cngapani.gui,. . enea bet rar befta, (itigapa_ , cabero bebeta, (tingapap camayoc cbcUTCro. nga . . narj b e bomlue. jCingacapa narigudo tCinchL __ anmofo, >egrande animo. tinchi . . fuerte,o varente cofa. (Cinchechin. gui .o cauc^achini.gui, .._ animar (bar animo. (Cincheyachini.gui.otaguiachini.gui .^foitale (cer alguna cofa. |indiiyani .gui ,o c t n c h i y a c u n i . g u i , f o r n e s (cer.foitalejer ,ba.er fticrte a mfmo. Cipicuni. g u i . ahogarles mfmo, jCipicufca bombieque fe baabogadoa (f mfmo. $ipini .gui .o matini .gui. abogar por fuer* (ga a otro. Cipichini .gui. bajer abogar a otro tipichifea a ?og3do al'. tipi-i labio bela bocs,eloe abajo, C i p u c a n i . g u i . o aycani.gui, arrugarlo (befarrugado. Cipucafca : cofa arrugada, (Cpuni.gui .o cipucuni.gui.opallini.gui. pie (gar alguna cofa. (ipufca,o p a l l i j , . c o f a plegada,0 arras (gada (Cipufca: arruga ,0 plegadura. t i p u n i . g u i . a r r u g a r alguna cofa genes (ramente. (Cifpani.gui.oeipamtmi.gui. . a c e r c 3 r f c a a l (gnn lugar, q $
; :

Vocabulario Cfpapqc _ cofa que efta cerca. (Ciqui,o dquo__.__ . Ctffo, tCiqui millua.o ciqui s u n g a . - _pens (de/o C i i - c a n a . a u c e t a be fangradoi. ircanLgu fafar Sangrar generala (mente. i r a y camayoc _ _ cOlurera o falre. i r c a , o hanco.o anco , vena,0.pufo. Crcafca. zafadura, o fangradur. C r a n i , g u i . o cholani.gui.o otani,gui _cofer (generalmente. irafca,o oSafca.o choflafca _ _ c o f d a co (fa. tCinrini.gui.o c i n r i c u n l g u i . enfartar,co (mo quentas. gCirini .gui .ociricuni .gui. __ecbarfe,como (en cama. dCirifca , __ cebado elar. ococlini,gui. baftecer oe comida, foj (tatema ,o ejercito. C o c a u i , o mircapya p.Ouifonbe comida (generalmente, Cocha mar,o eaque be agua generala (mente. C o chappah cofia bela mar. iCochappocchequenc aguas vuas enamar Cocarii.gui.__ affar en bzafas generalmte ccoc &onados o badoi generalmente. Toca marido bemuger generalmente, 'ocayacuni,gui,ococ ayani guu maridar (o cafarfe ssmuger. (oc*yachini.gui, befpofar,o cafar ala mu
} ; ; i <

(Ser.

(5elaletra.it. Cocayoe guaguayoc

ii 4

muger cafada y pa*

Cocafca *: _ cofa affada en biafas. soco canas bel bombic generalmente. _oconi.gui, . encanecer el hombre.
coco _.i>i-a _.. canaenlabarua.

(nda.

ocohoma ___cana,cofacon canas cnlaca* bega. ^ocoyan.gui, encanecer el I? ombte. $octa ., fey3 ,numcro $octa guatan guatampi cada feys aos.
Soda incanca.o eodanca a cada vno fe _S. hocan.gui,ofitani,gui,ochocacuni.gui__r

(roj'ar alguna cofa generalmente. Chocafca . cofa arrojada. Choco pung arco be edificio, Chocllo efpga granada ,oe trgono oe (mafj generalmente. Chocmi puno. hoc_ terca,enfcrmcdad. <thoc__ lagaas oelos ojote, ChocL enfermedad bcojos general (mente, Chociyani.gui,.__ tener enfermedad oe
<hOci capa Chocirau i . _ Chociyani.gui. Chocini.gui, _ tChocrini.gui,

lagaofo, ojos enfermos. - tcrcikrfe af. -lagaas tener. herir. Chocrifca . _ . herida. Chocpa _ _ _ _ _ _ uafrdo ,0 nafcda be pes,
CfaQdani.gui,o choiacuni,gui. elsrar , o

(atefar alguna cofa q j

Vocabulario Choitafca cofa ctrada,o tcfa. (ClioJlungoyyO cac^o raijo ciada ^0 velo ge* (ncralmcnte. Cholluogov agua ciada generalmente. Chonta o chuma _ _ paima^arbol conofs (cdo. Choppa.o chuppa^o ado pantozria Ocia (pierna. h o p a o callampa.o paco,o concha _ bongo (O yeta. Choppo , ; encotdo* Chopllo - ,_. vfncta. Choro caracol. Choro almeja peleado Chotacuni.gui,_ cerrarfe la berda, C h o t a r i n i . g u i . . . _ _ arrugas quitar. Cochim,gui,o cochicunUgui, octielarfc. Cochocuni.gui, _ _, bolgarfe. Cochucmact- _ aitlgO. ochnifea ... beucada cofa. Coya __reYn3 oemperatr5Jnugerc>ecmpe (radoi.o&erey. Coyay _. __. amftad, Coyaui.gui.o coyacuni.gui amar genes (ramente, Coyac : el que ama. Coyafca amada cofa generalmente. Coyapayangui-cardad.mfercozdaaucr Coyapayac cIcmentemfercoidofo. Coyapayac . amgab!ecomo amo.ofo. o v a p a y _ _ compaTion.bela pnflioeotro. Coyapayac ... . . mfercordiofo Coyoyachani,gui.ocoyoyachini,gui, cars (dcal,?a5er golpe.
; ; :

dla Icra.C. Coyoyofca

nj

pojrda^erda be potra ,0 5 (otra cofa. foyoyafca.o c o y o y a _ cardenal >e golpe oyoni,gui. moiier alguna cofa,
oyofca C0?3 IllOUtda

Coyocuni.gui, . mouer fe alguno, Coyochini.gui mouerfeotra cofa. C o y o n i . g u . o guacani.gui enfilar sgin'a (Colanan la cofa uiae principal cu qual* (quter genero tCollanan ncforaencadacofa^
utlachini.gui.o chicuchini.gui, o chiquichani.

(gui cosquillas b a j e n ollocc,apa _ cojcqullofo Clica almacn ,para ecl?ar grano. Collcachani.gui encerrar pau o vino gene (ramente. Clica ciliar, oondeencierranpan o os (tra cofa. C o lancha garlito o nafla p_3 pefcar peces
; ;

Collata rumi

-.agut'is^piedrs.

Colliruna .._ . diligente. Colliruna _kombre,o muger prolv-o,o m* (po.tuno.


C o l l o c h i n i . g u i . o purunyachani.gui. _ afTolar

(lo poblado. C o l l o c h i n . g u i . _ oefrocar gente oe guer* (ra.


C o l l o r i n i . g u i , o chimballini gui arrcga^ar

(o arremangar.
C o l l c o c h i n i . g u i . o y a c h a c h i n i . g u i . - J domar al

Collcochic

(gun animal geifcralmtc. domador de animal bra (no.


q V

Vocabulario
Coflcochifca (Collochifca,o purun Hacia cofa boinada afifolada co C'a Collqui.o quilla plata metal. (Collquinchaiii.gui, platear ,o atoar plata Collqu quillcafca plata marcada. Collquip ytma,o corip yzma_efcOblla ltma (duras be plata o be O J O . tColIquip chcara . minero b e plata. Collorini.gui.___ arregacar. jColloca maj'adero,para majar, iComa : lanzadera be teredo*. tomani.gui, Iangar,ecbar la lanzadera (el teredo*. iComafca li'50 p3ra o?dr , o tejter. iCome guarmeiO c o m i _ _ tnuger mas (cbotra, o m e , o com _ betnbia cllerljcjue no pare (Comiria,otaptana_____ alquerque. <Como,o vicco _ cotua cofa o tuerta. <Como,o comoyoc co .cobsdo (Comni.gui.ocomocuni.gu. encornar (fe,o bayar ,13 cabeca. Comoyani.gui.ocomoyacuni.gui. encois (uarfe. Comyachini.gui .o comochini.gui. en* (couaretr3 cofa. Comeriani.gui.o checchirini.gui, _ uafcer l o (femb .ado,yerna, planta. Compani.suLocombani.eui. __ b0Jdar 0 , (bioffar, Compa_ S B bo:de be veidurs. Compac boidadoz. Compaca _ . _ _ cof3bOd.53.
; ; 3 ; 3 ;

>clalcr9,,
oncaai,gui.___, Concadui.gui,

ne

_ = - * - -iK.dar. oefenfenarjlo enfcnas

(do.
tConcafca . cofa ohidad. Concaiii.gui. _ .empatar con la rodilla. Cndor , quebranta bueoe.aue, ttonga pccueco, o cern?. (Congacama baa el cuello. iConga.o macu garganta b e anmalt tCongori____ rod illas.
jCongoriyani, gui. o congorguan fayani. g u i ,

(hincarle be rodillas,
.Conacoc . aconfeadoramoneiar lConani.gu.o conacuni.gui. ttonac.o conacoc

(aconfefcndo.
amonei.ado?.

tConacuni.gui, onac nalla _ . Conacufca jConanmanta _

encomendar o e palabra confef'ero generalmente. hicgo^aduerbio. manda oeetemento. besqui adelante.


C O tita
;

tConan.o cnaa.o c a n a n _ agora,aduerbo. Conchaguacin.o y'anucunaguacin

(para guar oe coihcr.


Concho ?jes o aTieut*' Concliocta c,urcuni,gui, _ _ _ _ _ quitar !;>e5es,

onchoyaui,gui

ba5er bejes^agta cofa.

Coacapa _ mocoo.Iieno oe mocos. Coa mocos oe uarjes. Cnaaracmijoa'calla abora,pocoa _onangitata ogao, duerbo.
Cnicuni.gui.o conocuni gui. iCno-chmi.guiyc cochini.gui. abrigara,

(gima cola.
ccaiens

<*aro! , cofa.

Sato ca bulano Corulla.o conicula _ . abzt'gO . Coichifca_ __ . callente cofa. C o m n i . g u i . o c o i c u n i . g u i . o conocuni. g u i . , (calentarte, Coifca_ _ caliente cofa. C o p a y a c h i n i . g u i . o calluayachini.gui,.___maa (gulsr. Copsyachifca magulladura be carne. Coquirn.gui. mobecerfe alguna cofa; C o q u i c o coquifea^apa . cofa moboa. Coquifca ._ . ;.. lo mfmo.Corani.gui, . capareo caftrar generala - (mente. CoraCca ._ . csftradnra. Corafca.o chafca cofs cslrada generala (mente. C o r a n i , g u i , o azpni.gui, efearuar arboa (les. .Corani,gui,hal!macuni,gui, efesrdar I O S (panes. Coracohallmac efcardadoi be panes. C o r i . o ccya ______ozo ,met3l conocido. C o r i g u a l l c a , o moli g u a l l c a cadena >e
; :

(OJO.

Coririncri , cercillo, be ozo CorinchanLgui, bozaro labzar ozo. Corinchapuni, g u i , o coi'incliaui.gui.o coriyas chini.gui. . lo mfmo, Corinchapuc bozadoz. Corinchafca bozadaeofa. (Coripchacara minero be ozo. C o r m a n i . g u i . o c o n g o r y a m , g u t , o congorp laa (yani.gui,_ arrodillar, orpachani,gui ,oc6rpachicunigui, coma ( b i d j r a comer.

>elalctra,f. orpachani.gui,

117
(cafa;

refcebr bjtefpedcs ere

orpqchac 1 comb-lado, Corpachacuni,gui, CCilieT en m o r t u o r i o . orpachac_ el q u e :ecbe ,0 bofpeda 3 (otro enfticafa. Corpachafca bofpedgcio,o r e c e b d o &e (otro. oTpacliafca_ . combtdado. <ofca_ o o n _ o r o a d u w generalmente, Cofiacni.gui prometer alguna c o f a . Cotama . _ . . arguenas, ctama,o longo _ c o s l ,0 t a l e g a . otna,o mar muela para m o l e r , otani,gui,o chancani.gui, machucar. tocanlgui.o cotacuni gui,.. DcfmeHUJ8r,0 ( m o l e r alguna cofa g e n e r a l m e n t e . otac _ _ _ _ i n o l c d o z t>e alguna cofa. Corafca machucadura^ magullada (cofa. tCota c o c tnsfador con m a c o , o m a t a d e r o . ottoyani,gui tener papo cu ia garg'ta Cottoconga,ochoppoconga ppO>0 papes ( r a t>els g a r g a n t a , Cctcolli .ocitooeaorea. fCoiontin,ocorocoto . , a m o n t o n e s . oto,otantafca _ montn DCalguna c o f a . oxcani.giai,o v x c a n i , g u i , _ m e n d i g a r el (pobre, Cozinigui o conclani.gui, humear h a * (5erbimo,opoiuo. ttozi.o conday . pumo. tCozi. '_ . holln b e l f t j e g o . <o2i_, _ _ , cifeooe h o g a r .
;

Vocabulario
iCoiiplIufsins J_humero. Chucaricunin efpemo, (huccha,oyaccha cabello bela cabeca. ithucchagapa cabeIItido.be luengos cas (bellos. Chuccha raquifea _ _ crjnado^cl cabello (pendido. (Chucchay .copete be cabellos.
tthuco.o tanca ,bonetc,coberfura be la

(cabeca. capacetejarmadura be la (cabeca. tthucchu _ f r o , con calentura. Chucchufca calenturado, quetcne calen (tura corri, Chucchu^apa . calentura con fro, tChucuri _ _ _ _ comadreja, oburon, hudquircuni.gui. besbar aguja bel jhuco __.

(bo.

elarecerfe algn Iquo:. (efar fin b e j . tChuyafca. _ clara.cofa fin b e j . huella cboca. (Chulla nones, contraro be pares, hullaaui yachini.gui. entontar bevu Chul!afiaui__ (Ch ul co ,ch ul co (Chulluchini.gui
hulluni.gui,

(Chuyani.gui

tuerto be vn 010, a$eder a, yer ua. beretr o bcscyra (guna cofa generalmente. .
3

fofo.

b e s ' e y r f e algo,

Chulluncoy 1
Chulpicuiii, gui..

carmbano b e yclo,
ainpo.Iarfe^con fuea

(SO.

be la letra,. "

128

thulpifca___ampoUa;bmcba5on be mego. .Chumba . copa grande. Chumbi _, cedero. (Chumbi.oguachuco _f3jsjpara ecnrfe. thumbillicuni.gui,faj-arfe.o eerfcafT (mGnot Chumbillifca _____ceda>o cinchada cofa. th umbi icui cedero. humbillichini,gu, firtsr^o ceir signa (na cofa, .Chunga _ T -; be5,numero. jChungayfcayguan bojejimmero. tChungacuti.o chunga micta bej t e j e s . Chunga yfcay guancuti 005c vejes.aduer (bo. Chungachica - i>e$ tanto. Chunga yfcay guanchica : &05C tanto. Chunga yfcay guarangaguan b05e iul,na
(mero,

Chungaguatan guatampi cadabej aOS. Chunga hunco pachaeguarangacuti cen Chungamantafuc ijejcua, vno b e b e j . thungachuzco yoc cutichica catOZ5C tato Chgca,o chunga yncanca_bC5,cad3 vno Chunga fueguanca o chunga fueguan ynca ca (davnjQonje. ChungayTcayguan incanca,o chunga yfcaygu ( c a _ b o j e , cada v n o . Chunga yfcay guarang3guanca, o chunga yfcay (guarangaguan ynca bOjemljCado vno, Chunga taguayoc cuti.o chunga chuzcoyoc cuti (catojje vejes adnerbo.. Chungani.gu__ chupar facando Sumidad.
(mil vejes,

Vocabulario.
hungani.gui , fuego Oefoiftiua* hungafca : . cofa tugada, jChungani.gui: . fugar a los naypes. J_ungapucllana fuego De naypes, jhuppa cola Oc animal. tChupantamayviin_coIear niouer co'a quaU (quer animal.
huppanac,o chuppacuc_ufca____ Defrrabado.

huppayoc,o chuppac;apa_ cofa con cola tChuppanta<urcun,gui. . ocfrrabar. jChupacuro flocadura pequea. tthuquini.gui, lancear con langa. (Chuqui . Janea, o afta >c langa.
thuquifca ancadaberda oc lauca,

Chuquic Dado. De lesela. Churam,gui.o churacuni,gui, cebar ftlgu, (na colado ponerla en algn lugar. huracunaguacin oefpenfa para guars (dar algo.
huracu camayoe befpenfcro.

Churana lugar Donde algo fe guarda. (Churacoc : botiller. hm-aricuni.giiii Defcargarfe De carga,
huriyani,gui,o churiyacuni,gui, _ tener

hurinyoc tliurinac (Churinta carcum,gu,


h u i i , o guagua.o vfsinc huri, o guagua.

(bo. el que tiene bo. el que no tiene bo. agcnarel bo o De (feredaro.


general*

(mente.
antenndo/Janteiiada,

tfhuiiyupay

:. abado,o abijada

hufl'ani,gui,o miticuni. gui. o ayquini. gui.

(amentarle*

&cla Ictr'9a.. ,t_.

tt9

hiinac. el que eliaaufene. t _hufpa,o,gua!que,o guayaca _ bolfa,o curr", Chufpi ! mosquito (Cbupicarcoc morqueado. (Chufsic.o t u c o . . mocbudo,o l e c h u d a atte

(conocda, Chufuyam\gui, _ aublarfe loe panes, Chufluyafca _ _ _ _ aublada cofa a f , (Chutani.gui;_ ; eftender el bra<;0. Chtafca'. etenddacofa. Chuxcha pata bendda por t>os partes. Chuzco.otagua _ _ quati-o.numcro, t _huzco yncanca,oynca qnatro , 3 cada (vno, Chuzco chunga mitta.o cuti quarta v e (5es. Chuzco chunga _ . qnsrenta. Chuzco chunga guaranga.o chuzcohuno _ q i t a (renta mil, (Chuzco huno yncanca quarenta m l a ca= (davno. (uchona,otomc '. - cuchillo, Cuchona :. boce podaclera. uchuc. . efquna,o r i n c n t>e cafa. Cuchuccapa . . OllfmO. Cchuni,gui . . car cuchilladas, uchuni,gui, cercenar, cortar genes (ramente. cortando. uchufea cortada,o cercenada cofa g e (neramentc, uchucuni,gui, alegrrtelo Colgarle g e (neralmente. algrelo gracofo, Cuchucos;
s ;

Vocabulario
compaero^nplajc, (res. Cuchuquero bente,colmlIo. Cuchuni.gui. . oar higas CuchuchiQi, g u i , codear herir bel codo. (Cuchuhx . . . , codo bel biaco, _uchuhx,topomedida be yn codo, tCuchuhx codal,cofa be codo Cuchui b_a, que ban con el codo. , u yl ior , , elrclla generalmente.
ullorcapa,o aiylloryoc , CuyIIornioco ticci cam3Jlipi_ eftrellada

Cuchucmaci

(cofa,
ciclo enYes

(Hado. , lombjjbelcftomago. menearfeago, mouble, cofa. boluble cofa,o mons (ble. tCuyunni.gui. mouerfealgo, Cuyudiini.gui. menear algo. Cuychi.oturomaya arco be celo. uychu -_, , bcbOO. ui_o catarata,o mme be oos, u 1 l o . o curco Ieno,o me deio generis (mente. ttullu vxota cnecos be madera. ullu__ afilla be madera. tCuyta Cuyuni.gui tCuyuypac. Cuyorina' u m b i n i . g u i , o curnbiciini.gui poner o
;

(Ha,randa,o borlas a vcltdura. Cumbifca collar bcrcldo,ofranta o (randa. umbica__. cabecon ,0 randa,o be qual (quer cofa.

tini .gut, -; , :__&ara!frtih3 tofS Cuca . _ _ cofa Dada. turaca___ ., . feo principal bevafas ' (Hos. uraca rucana Oedo ptl0ai* Curacachani.gui. .autorjarfepCOnp.es , (fumpcon. C-urpa____ pedaeo be ladrillo ,0 adobe. Curpa cefped &e ter?a. Curo . gitfauo. i C u r u y a nj : g u i , gufanos;, tener. Curoguacrayoc gufano.con cuernos." uro<;apa,o curuyafca guanenta, cofa Curueinga.o cuchucinga..befnargado. Curcunchani.gi,ocurcunyachingui,__jiiii (derar, con madera. urunchaica___ .nadcrsmctjo. Curco madero grande. Cufsicufs, . . . --araa pequea. Cufscuni.guLo cursini.gul . . gojarfco (alegrarfe generalmente, <ufsichini, gui, o fongomanchayachiui, gui. (alegrarlo contentar a otro. Cufs kufca_ . , g03oib en ela manera. CufsicucjO cchococ alegre anf infs (moCufsicufpa alegremente afl. Cufsicui -. , : belerte, Cufsillo mona, animal mofcdo, Cufillo gato panljgenero &e mona. Cutini.gu'.ocutirini.gui. bohiergene* (ramente, Cutimuni.gui _ boluerbe algni (lugar, rf

Vocabulario Cutipani.gui, _ _ contradejr.o redore, (gar, tCutipac .-=_ conradesdo, C t i r i c h i n i . g u incitar, mouer a otros. .Cutichipuni,gui,o maafcacta cutichimunt,g, (boluerlopiefado. Gupuni,gu, embotarfeelcolo., C u x p a n i . g u , o y a p u n i , g u i , _.Iabiar la tierra, Cuxpac.oyapoc , . labiado* aff, Cufpaycamayoc,o azpi camayoc caitas (doi>o labiado?, uxpafca,o yapofca heredad labiada. uxpaynin . . . labot &e heredad. Cuxpana.o y a p o n a acada,oharado ^ucofuc. otro,vnot>ebos. cucfongoyocbifco.de, o bfferente. guc^uc n i n c m a n . a vna.y a otra parte. ^ucmi,ofuchamo _ _ buerfacofa. ^uquncani.gui.oc^uncayani.gui, tener (calambze. gucuncay calamb-C,enfcrmedad. ^ucuncayafca adonnecdo.o caatnbzas (do. cucuncayani.gu ado:inece'fe algn (menrtuo. curca ,o atin lbianos, o bofes , ocafias (dura. cungayani.gut. barbar, comcncsr a (barbar. '. barba t>el hoinbjc. gungan ^unganac . Dcfbarbado, cumgayoc___ bomb.e con barbas. (Sumachini,gu, , bermofearalguna ^, (cofa.
:

>e!alctfa,t5.

131

icumjni.gu, o cumayani.gui, bermofearfe. ^umacapa,o capchi bella, fctermofa cofa uma,o capchi bermofo, o gentil bonis (bze. cumaynin bermofiH*a,o beldad, sulluni.gul.ofulluni.giii, abo:tar o.nal (parir. _ullufca,oullufca abOtado^mal parido. ^un.o ^uyro.o puyro l a r g a , cofa luens
;

(59.

foombze grande,aIto. angel,bueno,o malo. oemono,o traigo be cafa. , oemonado, ,$upayp3guacin infierno lugar oel bemo (no. .c_pini,gui. , . p^cr. $upi - - - - pedo, gupicapa __ pedo.ro. . templo Oe _doIO0,oelmf(moydolo, G uaccallaraa . cierta fpecie.be. (ouej'ae oel per. Guacacoguacacoc el que ilota. G uacaccapa gcindo .;,0 llorado.. G uacaychani,gu, guardar alguna cofa (generalmente Guacaychachini.gu!, t>cpofit_r,o ba^er _ ' (guardaralgo. G uacllamaqui , . Jado fm'dro. G uacar__ _ garca blanca, Guacani.guj..oguacacuni,gui, gra)>nar o (cantar qualquer aue,
;

^uniruna c,upay ^upay_ ^upayafca

Cante.V.
Vaca

-loeabularo Guacan.gui,guacacuni,gui,_relinchar 0 (gruir, o aullar qualquera animal g e * (neralment, G uacani.gui.o guacacuni.gui, llorar g e s (ueralinente. G uacaccapa llorador generalmente G uacapungo.o c a s q u e r o oerdetitado (que le falta algn pente. G iMcrani.gui, ; cornear hiriendo con (cuernos. G uacrac ; . corneado:. G uacracapa,o guacrayoc . cola cornuda (colicuemos. G uacr . cuerno ,o crea,o copete be . (aue, G uacafca aullido ,o querido be animal (generalmente. Guana . coiilla, G uaccha pobre varon,omug<er, Guaccha . buerfno. G uacchay mTera, o pobreja. G achaco guachacoc__ Ipembra que par-e, G uacchayaca__ empobrecido, G uachaypae : Ouar, las aues. Guaccha cnapguacin hofptalbepO (bres, G u a c h a n i , g u i , o g u a c h a c u n i g u i _ _ _ parirla (hembrai Guachaccapa _ paridera hembra. G uacchachii g u i , empobrecer a otro', G uacchayacum,gui,o pazoyacuni. g u i traer (luto el varn G uachanayani.guj. auer gana be pa* (rr.
; ; :

pela letra. J3.

ijt

uaehaynn p a r be bemb;a. ^ ' u a c h a e h i c o c partera^queayudae pa(ir. jSuachani.gui. poner buenos el aue. juacchachani.guij o g u a c c h a y a c u n i , g u i , _ ertl poluecerfe alguno-, Jpuachaynir. __par.O be l? {0,0 b.fa. u a c c h a p a c o y a c libera!.,0 franco con loa (pobzes. j6uachaquenc,p mama g u a c h a q u e n c ^ i a ma? ... / (drequeparoi j6jchafca,o guachaciifca Ijemb.a pa* (rida. j6uaci c a n a y p c . _ _ _ ^ _ ^ _ a l i i a r . b e cafa. '.c8fero,queinoja en u t camayo c _ (cala uaciman^puxani.gui ,__acoger,orefceb'r (a alguno en cafa, 5uacim"anta^carcuni .j5w,_u_beerr3r ecb3r ( a alguno be cafa. j&uacin_x-::.:- cafa,po. lamoiada. >uacin guacimpi pe cafa cu cafa. uacintin . ... lomllto. ^ u a c c h i m b a n i , g u i , _ paliar bela otra parte (ocIainarjO bel ro. j 5 u a c l _ . valleUa. |5uachi camayoc- _valleftero que las (?35C. puachuca . . - - afacteado, j6uachcuni.gui,o pictayani.gu. __ L tirar con (vallela oarco. ;6uachini-gui.opiQai.i.guj .. l o inifhlO lSuachicuc o p i a y a c valleftero, que (tira.
; ; ;

t)

Vocabulario oda ora parte bel r'o. (ornar. jouachina.cpjta . virote, o faeta.o jara. G uaciyacu!.i,gu,: morar cu alguna cafa G uacyoc orador b cafa, G uachoc adultero ,o adultera. G uaco quero _ _ muela ocla boca generala -: (mente. Jjuacd.oguac'ro muela cordal.' G uaeijpac cafera ,cofa be cafa, j&uacpL allen.deo oela otra parte. uachucuni.gui., adulterar, con eafadbj. ( o catada. G nagua __: _no o nia generalmente f>uagua yuto __. _. --.perdg-ii guagua aleo . cacborrito.. G uag ua _ qualquer n'titial,0 a'n pe== <'" (queita, G uaga tiana_. madre onde cita el nio (cnc vientre, j6_aguayac_ani,guL,o puuchini.gui. arro -'' (llar el nio'. -jBtaycuni.gui, C05crqi .ialquicr cofa, -'-.fu cojd G'naycfca- - jt?uacyani.gui :'L llamar a otro. J6uacyarnuriivgui,_ . _yr a llamara trd G uaycani.gui arrebatarlo hurtar. Guayaca curren ,o colal. G uyaca.o cotama niOchajCOta, O ti* (lega. G uaycaiii.gui.o hiilocuni.gui. hurtar ar (rebatn d o . 6uaycani,gui.befsrjaiSo befpoj'ar ro (bando. . .
; :

G uacchimba

be.3 letra, j. G uaycuchina. _ GWyUjoquiuagapa

1 5 ?

badil be bogar eruscal beinucl? (yerna, Juaylla baldioso bebefa comn. G uaylla,o guayla __ paito,o prado para yer (a. juaylluncufconi, gui,-columpiarle en co (lumpo. 5uaylIuncufco columpio. G uayma guata.o cayna guata ______ antao cl (ao antes, Guayna mo^oo mancebo, ouayna__. ; amigo oemuger, Juaynayan.gui.o guaynatucupuni ,gui, re (mocarfCjtoinarfe mogo.. G uaynayacuni.gui, _,amanceb3rfela mus (ger. G uaynayoc _ mnger amancebada. luaynayocoguaynallicoc ... abarraganas (da^bembra cSfotero Guayra ayrejClemcuto. juayra c,apa ayrofs ,coa_ be ayre. Guayra cachac . cola ligera. Juayrachina _____ auentaderOj G uayrachiua,o chufpcarcuna lliO .cadero. cmayrachina .._. bieldo^para aacntar uayrachiui.gui. __, aucntarpait, Guayrani.gui.. aueutsrjbajer viento. G uaytani.gui. .. ._ nadar. fsuayta flor generalmente Guayco ' quebrada bemoute.o Iterrs, G uayronigui. ___ fugar juego be fortuna, G uayroceapa _ _ _ _ _ jugador befe juego, G uycaui,gui.o armacuni.gui, n a d i r g e s (nerimente*
;

r v

tHocabitl ario
G uayurayaica.o gu.ayrachifca_. cofa colgada .uayuchini.gui.o guayurachini.gui.o guacura (yani.gui . colgar alguna cofa. j6uallca cu"t88;,orofano generalmente, jSualca ; poco mailcnngani.gui.o guallcangacunigui. att (pararle eo paues rodc!a,o broquel, juallcanga.o pullcana__paues,rodeIa0 bro (que! 5uallcafca__ amparado ,0 abroquelado nfi J5uallcangacoc> o gualicangacufca lo infs (mo. j 6 u a c l l i n i , g u i , _ _ oef I?a5cr,o bef baratar al ( g o generalmente. G uaclJinigui.o guacllicuni.gui, borrar aU (guita cofa. .uacllic bef baratador, o borrador af G uacllifca cofa bef baratada^ borrada. mallpa. : galio. G uallpa camayoe gallinero aallparicuni. g u i . atattar ,o adornarfe el (borabre,omuger. jSuallparkufca bbre omuger atauada G uallparifca bbre armado p_a guerra, 5uallguco_ ._ . . fobaco. iouanibo canoa.aue be xn madero. uambo. nauo^obalfa be madera. G uambo camayoc_ . marinero. G uambo manta.llucfsini.gui oefembarcar. uaiiibo manyaucuni.gui, o guamboyani.gui, (embarcarfe, .6amboro ', '. batea, Guambopcharina .ancla be aue. puamacguachacoc p r i m e r a muger en (parto.
;
; ;

beacra .6,
:

.34

.guarnan SCOZ, G uaman t o d o g e n e r o Oe s l c o n . Juamampa churacona . alcatifara jnamani. - _ b o m b t o ..parte >e cuerpo G uamara mOcbacbo. juan.o yoco nioc__ c o n p j e p o i c d be cites (cuiO. j6uan,o yoc c o n , p o . nfrumento Guanaco mochoc . bomnemeneicroib. uanaciiic emen d a d o i q u e b a s e cmei= " ' (dar guanaco guanaica b o m b : e o i m i g e r q u e (fe-emienda. j5uanacoruna _ bombscbaco en coloz i6uanco___-_ fpecie t>e ouct3s. ; G uanani.gui.o guanacuni.gui emcarfe ( o e Defecto ,0 b e peccado genera mete 3uanachin,gui. j . b a j e r emendar o t r o , uancuyro .' abfpa.oaue/a generalmente. Guanoyachini.gui. . eftercolarla b e r e d a d Suaunayani.gui.o guaunctucuni,ui s m o i (tceerfe. G uanuni.gui.oguaucuni.gui. niitP Suaunayani.gui Oefcotajnarfc. }3uaurucuni,gui , befinsv/arfe Guaunayachini,gui,_ amOitguar. Jnaucpaconacuc albaceabeteJrame'tO, )uauchicuni,gui. _ m a t a r f e 3 f m f m o . J&uancuni.gui.o guatani.gui, atar, G uauchn,gui, mstar a t r o . uanu _ c f e r c o , p r a elercolar uauynin inuerte,o finamiento. uaiiuy paco guaunga pac_cofa m o . t s l q u e (muere.
; ; ;

ocabulart'o Guauypacifca _ condemnado a muerte. j6uaufca . muerto, j5uafnmayani,gui, ,et3r cercano ala (muerte. 6uanto . jamaca oc indios, 3uanton .gui, . licuaren hamaca. -uante enfermedad oe, bubas* G uanteyan gui., tener bubas, G uanteyoc hombre con bubas. Duapcin _ baboso vapor Juapdni.gu falr vapor ce cofa bus (mida. G uaquinc, ___ algunos, en numero Guara,,. bzagas.ocaragtieles. J&uara bragas.o pnicos, G uarma.o guamara m e g O j O moca te pe (quenaedad. 5uarmep tamin pares be muger que pare. guaranga cuti.o guaranga mitta rnlvcjes, j6uaranganca_ : U f l 8 cadavno. JDuaranga __ milen numero, G uaranga __ _ algarrouo, rbol, uaraca bonda.para tirar. Guaracayoc H pondero.jemarco . pcfo,o balanca oepefo. uarcococ _peador be alguna cofa. Guarcona horca. ^uarrona ___aborcadura. uarcurayangui, ahorcado eiar. Guarcucuni.gui ahorcarfeafi mfmo, G uarcni.gui ahorcar. G uarcuchini.gui bajer ahorcar a otro. ahorcado. J&uarcufca.
:

Duaraoga yncanga.o ynca;

mil a cada VUO.

;. betoletra.'S. G uarcucufca.

135

el que fe ha abo:c3do a l (mfmo. juarcufca _ cofa colgada fjuaricolla_. antotcba, o bacba, 0uarrneyaGuni.gui,oguarmccimi,gui._cafar (fe el varn. G uarmcl!ullani.gui,o cachaporim.gui, alea (bueear. juarcuni.gui. . . pelar cott-pefo. uarcuni.gui.o guar'cuyaehin.gui. colgar (generalmente, juarmeyachini.gui, . calar 0 oefpofar el (bo. G uarmenta caquini,gui. befcalarfe luarmenta.quichuni.gui. beicaaraotro. Juarmeyacufca , Cafado varn. uarme ben-b.a.en qualqutergenero, -iHarmenancciricun. gui, ' acoftarfc'lti (mugcr, Juarmeconap monapayac atnadoz be mu* (geres Guarmcguaucucufca . _ el dOcqttefe t>3 co (la mugcr. jitarmepaTojO guarrae yema. bsida. G uarpicoc _ parlero queparla mti-bo. G uarpicuni .gui .o guararacuni.gui. aues (o payaros cantar. j5uarpicni,gui cantarla c3lndria,o (rayfco.. 3uarpicuni,gui fe bjee! bablar ,0 el par (lar como cbaratan, Guafla _efp3das be qualquer animal, juaffatullun cerro oclas espaldas. G uafca o guacora oga .0 cordel general (mente.
; ; ; ;

VocabularioJ5ua0a,o_quipa ,_-betraejaduerbo. .Suaffa rimani,gui,o cipiicani.gui, inurmus (rar generalmente. luatay camayoc . . . alguacil. i6uatanacoc . luchado?, /Duatana _ agujeta. matantin ~ ___ _cacia ao juatanj.gui.ochacnani.gui, atar general (mente 6uatani,gui. luchar. J&uatccamunt.gui, anecbar. }5uatecamuc aflechado.. j6uatcafpa,hapini,gui.afiechando tomar 6uatarac ._anal cofa.t>e ao. i_uara o m a r _ ao >e >05emcfc_r, J6uathmoni,gui,__ cafamentear,o entrenes (nir en cafainieuto, uatiimoe cafamentero.. G uathquini.gui.o vrmani.gui caer en {tierra. uatiangu _ aflarjenterrandolo en refeot (do. G uatocuni.gu, ymagnar ,o barruntar Caigo Gua'uncayac , , _ _ injuriados. G uatuncayafca o pincachifea injuriado ,0 (afrentado. j_uatucuni.gui,o g u a t u c a n U g u i . barritar (fofpecbando. G uatuui.gui.o yzxalloni.gu, bccbjar.ma (tando hombres. Guatuncayani.gui,opincachini,gui_ injuriar (o afrentar alguno. G uncuncayani.gu.o cocorichini.gui.o quimachi (nlgui,. _ m o l e f h , r a alguno.
: ; ; ; ;

* e la letra J?. "


GiKiuca
1

t3 S

_ _ puto que b a j e , p a d e f c e . _ b c r m a n o generalmente. G uauqume _ p i m o . b e r m a n o o parte cer . (cano. uauquinc ayllo e c r c a n o en f a n g r e . G uauquindiacuni,gui__ba5erfe h e r m a n o s , (o amigos, G uauqutnacoc aali l i a d o s cu mftad, (aff. G uaxme,o challua camayoc oc_ pefeado?.
fniauqunc.
}

H.antc.A.
JDabraaui _ cegafofo oe o o s . Habr _ c e g o q u e n o v e e , Y tiene c l a r o s (otos* tachona , . caequillo befaeta. H aguaynin cari - Iteto. Ifraguaynin guarme ._. nieta. H aguaman _ _ _ _ _ _ b a j a fuera. Haguamanta , -. ._ Oefuera. Itaguap_ . - f u e r a en l u g a r Haguapi hichani.gui, d e r r a m a r o e fuera. It>aguapicac , citar fuera. Ha,ha,ha_ nter/ectou o e ! que fe r e H?ayachco.o caya'ta . , cartula ,0 mueca (Oe n i a s .
;

Abrani.gui o habrayani , g u . CCga I* (Oelosoios,


;

lbayachco

truban.

ftayachini.gu. H ayafca.o taya capa

..amargar . b a j e r amara

cofa amarga.

* (so.

^
Hayac___
H?ayarfc

Vocabulario,
.
:

amargura,

_ cofa amarga.o befebda.

H a y a c bel, afiiento t>cla melancola.


ltoayachco___ _ mafcara>o cnmafcarado. ||p_yachcuni.gui,_. _ . enmafcararfe. Hayllini.gui.oatini.guj, _ captmra otro. Ifoayllifca.o atifca captuar/er ciptiuo. Ifoayirii.gui.ohaynicuni.gui. refponder.
Haytauugui.o haytaycachani. g u i acocear

(tirar coces.
lf?avtacoc,oc aroc 1 1 ? aytafca ,o macafca .
i

lbaytacjOinacac
Ifallmani.gui

acoceador. cofa herida con c pe

coccadoz,quc tira coces. (tes que tenga pluma.


t>ef bernardo limpiar be=

Hallaca _ . pollo bC8ucgcncralmentc ,3ix=:

H allmafca

(redad, 'heredad pe heruada, (Dientes

H?allpini.gui,ohallpicuiii.gui. .'rafearle. H allmoquero befdentado, vicio fin Hambra nnoccnte,cofa (imple. Hambraycachani.gui._ atinar,ca! yra tino
Ifcambini.gui.o hambicuni.gui _ curar g c l I C

(ra'mentc.
.tjbambi camayoc medico,0 cirujano g e n e

(ramente.
Hambinin . enra be enfermo.

Ifambi

_ emptafto,o medicina general* (mente. (na generalmente.


emponcoftado. . poncoa.
fl?amlio

H ambini.gui.ohambicuni.gui.___ bar pfO fc^mbifea fc-mbij

frea letfa,!?.
;

i_y

Hamlloi_-IttcIlado f3ltO bebientes H amo,o riccha ___ manera^o foima. H a m o , genero,efpece oe qualquer, (cofa. Jt>amurpan,gu,o muciani.gni. ___.ad!lJar H amurpayac .. . adunadot all. jfc>amuipayani.gui,o yuyani.gui, confides (rar. H amurpayani.gui, caer en alguna cofa. ffctancani.gui. _ _ _ cojear. ttoanca.orata _. . _ _ _ COJO Oe p e . H a n c a y a c h i n i . g u i , b a j e r manco Oe p i e s . H anca,titcuni,gui, i>erreugarfe>o tornar (fe c o j o . Ifcancatucufca _ _____ Derrengado. Bpancafyani.gui.o hancafyacuni.gui, als (uarfemeforando. II?ancarcani,gui,o ancallani.gui, fecbarfe b o (ca arriba. H anchi aflecfros/aluados. H anco o anco neruo,o vena be (animal. Ifamyalicuni.gui.o hamyani.gui. boftc'jar. Jframyalicufca Hananc alto. Ibanancpi : arriba. Ifanancman, baja arriba Ifrananc pachamama vafca,o hananc pachamans tapacarimunc engendrado bel celo Ifranancpachapicac motado, oel ce!o Hpanancpachac muudo.ptoptamcnte e l (ciclo Pananc manta,vichuni gui, ^ cebar Oe ar<
;

b0lte5O.

(riba

&ocaMUr~
H apan.gul.o _ac.apom\gui,afjtarfc el elc . (mago. B^apaka __ . abito. B?ap'ma mango 0 cabo oe cuchillo,, JB?apini,gui,ohapimuni,gui.__.^lcancarl (que huye, B7apini,gui.o harcani.gui, ,-sr. o tos (maralgo, |&apic ___el que toma algo >.pi,o a p i . . papas^para nios, H api.o api , puepas,o poleadas. ^api.o api.,. almidn. jH apifea _ . cofa prefa jO'toma ca. 8parcani,gui.o harcacuni.gui., ata /ar lo que
;

(inye

generalmente

I&arcani gul___. encarcelarlo oeteueralgti (na cofa generamente. Su-rcac ___.__aqaeclaclojO oeeiicdoiHarcaccapa . lomifmo. B?arcafca_ -piefa cofa^o betemda. iparani.gui,o hallraani.gui, apotcar.arr (mar t ierra. KJarafca.o halimafca aporcada cofafcaratafca rarca acequia principal; IDataco . , bcdo.yerua fcaucay "qui octo?io partc bel ao.. Ifauicuni,gui.ofuyucuni,gi]i._. afeyarfe con (qualquer color generalmente; H auicufca.o fuyucufea pobrero muger (afeitado;. Hpichana Derramadero, !Dichani.gui,_ oerramar alguna cofa gene (ramente" Ibichafca . . cofaDerramada.
; ;

belaletraj?,

1 3g

?icun.gi._, afeytarfe Ioso/os.o alcoa, (bolarfe. foilli__ ... cojm,cldo ocia olla, Ibillo: , ladrn .que burta H illonguL, hurtar a (i* fcDlpuni.gui.__berramar oe vno en otro H illpufca cofa lquida o'rramada. H iilpuni,gui.edbqr en algo alguna cofa * (lquida. H i!lpuna,o vifsina , , embudo. It^inqnillnt alcarfeen puntillas. Kinquini.gui. ohancallini.gui. andar al (prcoj^como andan los muchachos, IDiqini.gui.o caquiani,gui. ^par el e?O (mago. Hiquij . _ bpobelcftOmago. H ifpacc^apa , , meo??. K ?ifpanayariLgui,' auer gana pernear. Hifpani,gui.o hifpacuni.gui _ mear. IDifpana , meados. li^ixmam'.gui, afeytarfe con arrebol. Ho,o,0, . fi aduerbo. Hochayoc.o hochallicoc, , pCCCadoj. ll?ochalHcuni,gui,ohochallini.guh_ pecar (o bajer mal genera Emente. Hochanc pcccsdo, lijochapguacin.o aragua. carccl.para (malbccbo.cs. H ochappatachac fitcy,</ujga b e l i c t o s . Ifctochama pampachani.gui.. abfolncr , 0 (perdonarpcccados.' Hochanta taripayani. gui.o taripan i, gui,_u5s (garcidpas generalmente. Hpond3ni.gui.caEnani.gui, henchir a'gus
3

(na cofa

Vocabulario
HondaTca.ocamalca He* (na. Ifrondoma _ vano >C agua caliente Ifroma_ cumb:e ce monte. H?oma _ cabeca,parte pncpal bel cuerpo fbomayocbombte con cabeca. rbomacuchufca bombje fin cabeca jboma capa _ _ c a b e c u d o bombie S o m a mantahtincufca _! bOlente bela ca= (beca. fl?omact.a gualiuni.gui.ohomacta cuchuni.gui. (oefcabecar, Homdico.o carachuco casquete t > cuero >on.o,o homocuc agujero generalmcte fl?omo bcebero. tton_ocuni.gui. cnbecbjargeneralm'fe IDomocufca enb b'5ado Ifomocuni.gui, agoiar generalmente. tt?ooni,gui,o hoorin.gui.o quiconi.ui,_ar (rebaado tomar algo B?ucco,o mufloc _ frefcO,o rc5t'ente. tlJuccuni.gui.o nouocuni.gui mofarle al (gima cofa. touccu.o miqui liento ,con buindad tkucu.o hucunchic cuerpo generala (mente, B?uncu,o cufma camfa be varn. i?uccufca.,ononofca,o miqui mofado. lbuccuni.gtii. mollentar^bajer hmido Ibucchunf.gui, bozadar. lt?uhuni,gui,o carcayani.gui pechugue* (ra tener. Hcchu.o hucchufea barreno ,cl mfmo agu/ero.
ec

, I.ettO,C0fa

&daletfa.ft>.
B?ucchuna alema generalmente, . H ucchuni.gui.o paquini.gui.-__ oefurgar, (corromper t>ou..el!a. Ijumbini.gui. : fttdar. fbumbifea _ calarofa.0 fitdada cofa. ff>umbichini,gu!,_ acofar,omo!eltar a otro. fbumbichic ._ acofador.omoqtador. ibumigua/ chuxa catarco pequeo. fijunechuna , punjon, _ cabrillas t>el celo. H uncuy Bpuncuni.gu.o quixian.gui enfermar g e (neraSmeute. Ipuncuy.oquixiay _-enfermedad t?uncuc,oquixiac__enfermo, H uncufea; oliente ^enfermo. |?unclpijO paccha fuente oc caos que (falen |?umnacuni,gui. eoncertarfe. con otro (o concordarfe H ulnacuni gui, '_, aucnr,o aucurfe con (otro. fi?ufnacunl.gui. atenerte cu voto a ctro. touiiii.gui. _conrentr a otro. fcuini.gui _ aceptarlo prometido, luini.gui. cabecear,otorgando. flpuichini.gui, _ _ _ confireir.o forjar a ate (gimo. ?unic _ _ obedefecdoz. Ifruij ._ obediencia. H uinacnfca eoimcncoiijO concierto. |?uno,o chunga guaranga f e ; mil en nu* (mero. -fuo cofia guaranga guan - be? _ feys mil (en numero, f i

Vocabulario
, H uno canchiz guaranga gu3H ____ be} Y li?uno ptele guaranga g u a n _

cte

(mil numero.
_t >:e5 yocI?0

On;l numero.
;

. HunOyachini,gui,vnoyachini.gui, :

fati

, bureo cauallo _ , Hurpav.ohurpi-: _p3o .rta corita lljurpo.b vrpo , cntaro grande, , H uthco.o vthco__ .:algodn. Ibuthcona _ _-_ -barrena. H utheuni. gui, o hucchuni, gui. o azpini, g u i ,
B?uthcuni,gu,o checrini,gui, '. H utheufea Ifruthcufca.o hucchufea

(dr metales. garan eauaio.

(bajer agujero.
oefcalabrar, be-fcalab.ado, _-agujero. H u t o f c o r o gufano,que come trigo ver (deenlal ?353.

Y,ante..

^aca-____ poco -?3 ,aduerbo. ' Y acaisina,o yacachica ._ algn tanto. ^fachachic aYo.quccnfeaaotro. Y achachini.gui. c>fcpiuar,oeufear, 'Tfachachifea ._{*tfcp!nado,o enfeado.

,o a r e fi.aduefbo atTrmatuo, Y ana_la, vocal mano oeslmre^,


; ;

Yachachini.gui, abejar poner cobc, Ifachacuni.gui, babuare. Y acharhini,gui.__ oar lect eniaeffro, ^achachifea &octrnadO;0 enfeado. T achacchic__, doctreme enfea

belaletra.f." Y achacuni ,g\ii,

.4 A

pep.eudeF alguna cofa (seeramente,' ^achachinigui. abe5sr,enef2arqul (qm'er cofa generalmente. Y achaca __ _ a i b e d o aTt. Y adiafca bticbo.cofa acoftambiada. ^achachfca experimentado, Y achachini.gui.oatacruraii.gui refbi= (mar.rcdiijir, ^achapa _ bombie faino. pachac capa . ommO. _ acliafpa . adrede. Yachafcanta.concachini.gui.__peenfear, (lo enfcado, Vachamuc elqjc&cc033. Y achamuni.gui _ b c c o ? 8 r e la memos (ra, Y achapayani.gui.___ arrendar, o remedar, ( o cout rebajes . f achapac.o yachapacuc, contrabajedor, Y achapacuni.gu. . contrabajer ,s otro. faco.o v n o , agua generalmente, Y ac cacafca.o chulluncuy agua congelada, f acoappac .,. aguadero Y ac guanchacrofca aguada cofa. f acoyafca_aguada,cofa meyeteda c5 agua.Y acoyoc_ cumofs cofa,con CSUO ,o "(agua. Tfacproan yaucuni,gui, _ abtillr b c b a j o
-

(bel asna.

Y acllamanta con que fe culncu ios vn (dios como capa," jaguar _, . fsttgre. Y aguaiyoc , . c o f a con faugre fui)

o-abulrio
Y aguarnac _ _ _ _ _ _ _ _ . cofa fin fattgre, j a g u a r c.apa_. cofa llena >e f a n g r e , Y aguarieuy/ mapacoc c o i i u m l n e * mus gaguaryani.gm.o yaguaryacum.gui _ tener la (mugerfu cotumbie. Y a o o llama llama.o vellulb bonoctru
;

a^oy __vY adongu, payane.

: ___ g e l o con v f a g e . ba5er e i o s , o v f a g e s . . padrea p a d r a i o .

payane __
payane fayanc . , Y nacani.gui,

amo t>cfi eruo.o rfclmio.


;

_ _ f e o . generalmente. : &ueO pOzfcttOJ, a b a c a r f e vna m u g e r c (otra > e m u d a s , ^anacyani.gui_feh!tr,como firucel criado, ^anaguarme _ mugcr negra "jfana runa cari bombteucgro. Y anay p .etO.lo m f m o q u e n e g r o , <anayani.gui,_ ucgrec.rfe/mbacarjbas ( j e r !c baco. janane p a g e , o c r i a d o genera lintc, fYanapanhgui.oy-napscuni.gui, ayiidar 0
;

Tfanpac . suo-e-edos encia m a n e r a , l?anapay_5 f _ . i o i c n c l i a manera, ^anspacoc ganapn. ^a_nt,o paa pura _ _ _ p a r , b e 0.C3 c o f a s (ygualcs. Y a-apu_ce.___, colera n e g r a , quemada, Ynga.eya_al}a _cofa q u e n a d a v l e m e o s (fafinpjouccbo. ^ang3___.___ beb3;de fn precio.
;

ifsiiozckcr

generalmente

belalctra.Tf,

141

Yangacuni.gui.o cacimantacuni.gu!. _ bar al* (gima cofa t>ebalde gracofamte, *aniicuni.gui,o guaycuni.gui. cojer al$iu (na cofa generalmente, ^fanuyeamayoc . COjlicro, Tfanuica COJcla C 0 3 . ^anufeacapa _. lo mfmo. "fapani.gui.oyapacuni.gu, aadir algo a (otra cofa generalmente, Tfapamun.gui,-aadir fobc lo aadido, apafca___ aadidura ,0 aadida cofa. ^apana ayuda, Tfapuni,gu.o yapucuni.gui, a r a r o cauar (como quiera fapococj o yapoc aradO^el gaan que (ara >o'caita. ^apona.0 taclla arado^o acadon para cas (uar ,0 arar, arecani,gui, '. 9uerbmbe. T?arecay_ bambie, farecafca 1 ,bamb'iento ^arecac^apa lo nilino "jfaucuni.gui entrar en algn lugar ge* (ucrainiente, ^aucumuni.gui, . entrar ac: Ttfauyani.gui embeuerfe algo en valija (ntteua. ^aunacimi.gui,befuarar generalmente. ^aucufea cofa que entra a algn lugar, Tfchas.oychax a cafo o pOJ ventura, Y chas are ! . . _qneall, ^chirini.gui. efcarmcnarlana, ^chu yerna,o heno, para las beftas. ^chuna _ b. o j e a r a regarla, f v
; ; ;

Vocabulario Yema ; . budO,Obuda. Y.cma,opaco lomfmo. Ycmacuni.gui,_.traer luto,l ?5b .e,omuger, Y cmayani g u i , embtidar varo,o muger. ^chnacuni.gi retallar por la narjes. Y allicoyailkqapa el que excede a oro. Tfaifca ,cohexceddz, "_r.allini.gui,:. vr abeiante, ^allini.gui._ exceder a otro generamc, Y allini .guioO auparini.eui, anticiparle, (ant.poue.fc a otro, ^allichini.gui, _ anteponervnscofa 3 otra,' Y alliicuni,gui,__ Dar lugar ,0 vtala a otro, ^lani, gui, , ear auente Y llapani.gui, __ tronar. yllapa _, ___= trueno. Y llapa a r t i l l e r a , o tiro generalmente, ^llapatamayoc artillero que la tira, Y llapacamayoc ____ artillero maef.ro bella, f llarini.gui ___altmb?ar con claridad. Y llarij claridad aff, ^llarica __ cof. efdarecda conclaridad. Y llari.o riuri claro lo que fe trasuije. froa? ___ . que cofapregunando. *p/ma ayea cops por abundancia. Y ma.yca . qualquer cofa. f maaycacac _ copofo, por cofa abunda te. Y m a a y o i c o c oaduob i?oflibre que ba, f m a y o c cae . ; : abitdofo, Y mayoc cani.gui, _ abundar.tener mu(cbo, f rasnchay? que es elb* fmanam. comoo qtte"p.egs:ntandd. Y nwy jcuai'plo que tai^o
;

t>e!aetrs>tf
"fai ayn i j c o . _

144;
lo.'l ll i'if .

Y maynnchiclo q u e n o f o t r o s t e n e m o s . Ymayqui , a<tas\lo que tu t i e n e s , Tfraayqichic l o que v o o r o s taizve, Y mayqiiichaypi? q u e t i e n e s av ^manaflungui* _ q u e asVerbODeiectluo. Ymanagui. q u e a s v e r b o beifectuot Y man? que b a g o verbo eefeeto ^marcani? - . q u e b j e ^ v e r b o befcctiio, Y mapac?o y m a r a y c o ? p o z q u e p . c g u t t (audo, ^mapacfsina?. _ _ _ _ _ p o i q u e aiTi,* Y mapas,oymalla_ , alguna cofa. __di - _ _ _ _ fol planeta. Tjfndiguauni.gui _ _ _ c l p a r f e ei fo!. Y ndipguainnc, ecpfe b e l f o ! , Tfndiyaucuna OccDente, Yndiyaucun,gui,oindipacani,gui, poner (fe el Col, ^ndpllucfsina.oyndipcccamunc -Oliente Yndiucfsimcoynditeccamc . f a l r e l i d . Tfn.tuni.gui, amontonar a l g u n a cofa, Y ntufea cofa a m o n t o n a d a . Y oc c o n p : e p o ! t a o n o e etfecuo. Y ppa,o mama ta hermana t>e p s d r e , o (madre, ^poconi.gui amollentar enblsdccer ais ( g i m a cofa. Tffcay , b o s , numero, Yfcay caychica. : e o s tanto, Tffcaycari . . _ DOS v a r o n e s , Yfcaycuri b o s vejesyscuerbio, Yfcaychaconi,gui,o chacpachaconi.gui, p a * (rr bos be vn vientre,
; T ;

Vocabulario Yfcaychcoc parida debosmelijou. Yfcay guaranga. __ _ . bOSm,(mmera. Y fcay guaranga cuti d o s mil vc>cs,ads (iterbio. Y fcay guata _ _ _ _ _ _ _ OOs a n o s . Y fc3y gua.an guatampi cada DOS 9f>03, Y fray hamo ricciiafca . _ figurado en DOS mas (ueras. Y fcayman chetafca pardo en bOS para (es. Y fcaymtcta guarmeyacufea cafado 0OS ves (jes. . Y fcayrian.o pallcaan bufon b e 003 ca ( m i n o s _ b o fe parren. . Y cayninc manta pipasquaqucra De DOS. Y fcaynincporini.gui. andar o e OOS.ett (bos. Y fcayninchic o vfcaynijco ambos a 003 (noforos, Yfcaynn punchacpi cada Desoas. Y fcaynijqui.o yfcaynijquichic _ a m b o s a DOS (vOOTOS. Yfcayninco payconayfcayninc gtflbosa (003 aquellos Y fcay pachac incanca b o d e t o s acacia (vno, Yfcav pachaecuti doccusveses. Y fcay pachac guarangacuti DocieitS m i l (vejes. Y fcay qul an quillamp cada 003 m e f e s Yfcayfongoyoc OOblarfO.bb -C cautelofo. oos.nocbes Y fcay tota oe oos.cn dos Y fcantin Oina, Yfpa.
;

ft&U letra.'..
Yfpsna Y (pani,su.o y f p a c u n i . g u i , Y tpamuni.gui,

M
- orinal, _.mear
rramcar.

Yfpayppuro _ beriga,De la orina, Y n g a - efpuerta, o cedo generalmente, Y nga camayoc cefjero, que a baje. Y ucngui caualgar el varn alatnnger Y ucufea muger cauagada. Yucuc-, caualgadoz aT,
Y ucra camarn pefeado.

Y uyac^apa.oputicoc

penfatuO.

Y uyac . _ , . e l qiicpcna. Y uyacuni, g u i , o y u y a r i n i , g u i , _ _ acordar

(Seopenfar.
*uyan.gui. Oinfmo.

Y uyaycuni.gui Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y
Y

poner en la voluntad, (o Determinarte, uyachini.gui, traer alguna cofa a otro (a la memoria. uyanacuni.gui, acordar con otro, u y a r i n i . g u i , bo!uer o rebolucr el per (famiento. u y a f c a _ _ coniiderado^o q fe comidera, uyac r u n a c u e r d o , p r u d e n t e bombze.uyaynin . cura, porelcuydado. uyocaxa . cardo, que le come, uyo bortalja generalmente. u y o camayoc borto!auo,oe boztalija. umacuni.gui, engendrar el varn g e a (neralmente. u m a c u c engendrado: generalmente. umayniu eperma. fcmtlla De genera (con. umacuf ca engendrado.,
;

Vocabulario
Y umaqucd- _ _ _

cugcndradot^ucet
(genra.

yumpay betodo^ducrbo. Yupaychac agradefcdo, Y upaydiana acatamiento b e c b o a Otro. "jfupaychani.gni, acatar bonrrar a o t r o , (generalmente.-' f u p a y c h a n . g u i , _ _ ptecer,te?jer c i i m t i (cbo, fupaychani. ,gui\ agradecer a otro poz ( p a l o t e a alguna c o f a , f u p a n i . g u i , . e m p a d r o n c r , o contarges fncralmewc* Yupafca. empadronado, f u p i . o carofca patada/ puela, o pifada(be p e . Y ura _blanca cofa generalmente furac_ _ b l a n c o comoquiera Y urk_ . -.rbol be fruta. Tfurayani.guiblawqitearfcja'gunacofafer (blanca. blanquecerte a l g u n o , (ferblanco. f uracc-apa'-*.- cofa blanca. Y uracyachini.gui, b a j e l ' blans (ca ctra cofa. f _racyachifca_. _ _ , - b l a n q u e a d a cofa, Y urini,gui,_ - n a c e r generalmente. furifca .. cofa n a f e d a . f uruma -. _ _edro,arbol Yuto_ . c o d o r n i z -alte. futo .__ p e r d i ^ a u e eonocda. Y utophapic, . . perdiguero, Ixa .,.. , nido ocaue, Y uracyan igui,_

'44'
nido baje, el ane, .eyarfe ios yudos o (yndas con'cierto co.oz, f xma . : e l c o ' o : couqitefesfeytan, fxquini.gui,. befpe_rfe. Y xquifea Oefpcado. f zallo b_uya obmj_0'. Y zcallo _ ?ecb5ero o h e d i e r a que (insta con b e c b 5 0 s . f i callocuni,gui _ enbecbjar a otro pa= (ra matarle. Jzco . caljO argamafia. f zcocamayoc. calero. Yzcon ._ nuetic. f zcon incanca,cf yzcon inca a cada vito
r ; ;

Y xayani. gui, 'fxn.ac-ni.gai.

(nnette,

Y zcon guatan guatampi cada nnette aos f zcoui,gu,o mocchoni.gui, oegrauar la (mes gene, afnente. Y zcofca c o f a befgranada. fzmay_ mierda, Yzmana niada. bacn, I zmanayani,gui,o acanayani.gui. _9!ier 03 (na oe cagar, I zmaynin _ _ _ _ _ Ci be! hierro o be qual '. (qm'er otro meta!, I zmani.gui.o acanigni. : cagar. f zmucijapa , , cofs podrida Y zmuya.oizn.una poico yerna. I zmuni.gui,. baare, o podrir c algus (na cofa fzmufca ... . podrida eo/a generalmente* Y<u,o_apGchuiin _ bsardopoleg (mo.

Vocabulario,

Ll .ante .A.
Laca _ L lacacliuqui_

flaca, cofa toliente. ngnas t>e venc (miento, Llacayani,gui,oyacrani gui. otulluyani.gui, (enflaquecerte pot bolencia. Llachiguana.. _ panal bemel. Llacllani,gui,olIacllacuni,gui, carpll (tcar generalmente. Llacllani.gui. _. cfcoplear, o acepillar, L lad I ac,o quero camayoc carpintero. LUcllana cfcoplo o 8cuela.o cepillo* Llacllafca . madera labiada. L la&a.o marca ciudad ,o pueblo general (mente. Liada lugar generalmente bondees (cada v n o . Llada camayoc almotaccn,0 guarda bel (pueblo. L i a d a chapac .abogadobel pueblo. L]adacuni,gui,oiladachani.gu . _.. poblar (benueuo. Lladayoc ciudadano be alguna ciudad L laftayocrunacona pueblo be menudos, L i a d a lladapi.olladantin a cada pueblo. _ ladamanta carcuni.gui. ecbar be fu (naturaleza. L i a d a manta carcufea _ _ cebado be fu natu* (rale5 Lladap guaylla: _ bebefia bel pueblo. L lacuani.gui lamer con la lengua. Llama.o paco.oguaca,o gunaco.ovicua.. OUC (/a. animal conofcido be las _ndas. Llama
;

pelale-ra."-!,

.4 y

Llama,o c a c e a _ a f n o filielre,o bombze (butal, tHamagapa bato be sanado, L lamap aycha carne oeotte/a, JSLlamap vehane . . c a g a r r u t a b e o u e j a s Llarnapcancha; cabaa^o c o i f s l pas (ra cucas, *_lamcani,gui, gtcntsr^tocsndo, I. laincacuni.gui stentarc af mirno, -lampa scedon opaEa, L lamta lea, para q u e m a r , 2-lamta camayoe leado? que V3 pO ella L lamrayani.gui. . . fyajer lefia, -lamta taucaca b ^ a be lea. Llampo,o miqui , blando al tacto, "Clampochani.gui ablandar lo f u r o , Llampochini.gui lOTfmO. "-lampoyani.gui,. Iomino, Llampoyach'ini.gui, defemb?auecer lo (fiero, Llampoyani.gui.o llampcyacuni-gui, Oes (fembiauccerfc, amala rfe a l g u n o , Llampo fongoyoc benigno,o bumsno j_Iampontin . b l a n d a m e n t e , L lampe fea ablandadura atTi, Uancacuni.o momicuni.giii, . gfeytare el (varn con cierto e f e y t c , "Ulao.o ao flaca cofa queb?sd$a 0 bel (gada. Llaochafc befbaffsda.cofs b e l g a d s . 32.|aochani,gui,ollanochini,gui. adelgazar (?ilo,o otra cola, Llaojacliiiii,i,oai.ochan.gui,_ o nnf= (mo. t
3 ; ;

Vocabulario Llanqui ,ovxota capao, oalparga ( f e , o abarca, L lanquillicun i, gui cacarle p.pato (o alpargate ,c abarca. Llanquillicoc (c que e'ia calcado (o calenda aff. Llanto ___ Tomba. Llanto c a p a cofa (ombra. Llantochini. gui CUbr COU oma (bza a otra cofa. Llantoyani.gui.ollantocuni. gui____ ... ear (alafombra. Llantoyafxa . cofa que ela 3 U (fombra. Llaquicollaquicoc. 8paf.otado,ttflc. Llaquichie _ _ _ atormentador.' Llaquicoc melanclico, o trille. Llaquichini.gu._ atormentar ,ofats (gara otro. Llaquicuni.gui, pefartomsr,o arre* (pentre, Llaquicufca sngufh'sdoeucra manera. Llaquini.gui.o llaquicuni.gui. fi.garfe, (o entrteccrfe alguno. L laquin fatiga bel anima , 0 triflteja. Llaquijchpac bcpa*ble. L laquijpac ... cofa trte ,0 que oa pett3. Llaquipuni.gui. condolcrfe,oentr (lecerfe be otro. Llafl-n.giii, pefar, (fer pefada alguna cofa. Llaflacuni.gui, - lommo, L laiTayani.gui . ,"pefado bafjcrfe. Llaflafca ._ , cofa pefada*
#

bchletrnM. L latanacufca Llatani.gui.o IJutcuni.gui Llatachini.gui.ollucchini.gui,

r^6

bcmido. t>efnid_'[e. bcfnudar (a otro, L auran.gu ,o nuratn.gu. encender. .. . . (fuego. L laujcachani.gui cabecear mouer (cabeca. Llauichani.gui.o llauichini.gui. bambas (ncar,moucr otra cosa. Ilauini.gui, bambanear > o blandear. L iauini.gui.o llauicuni.gui, menearfe. o (bJinbancare. Llanijpac _ . oobegsbk cofa. Llauilca , _ cofaquefemenea. Lliccani,gui oHlccacun.gui, cacaraes (con red. L liccafca cofa ciirredada. Lliccani.guolliccacuni.gui,.. pefcat'cred Llicuni.gui. ponerie algo como ropar (iieudota. Llicufca r^r ~ T ^d3, Llipianni.gui.oyilaririj.gui. Iujir.orefs (pI3ndecer.c0m o ertlal.o piedra piecofa, L lipiac<^apa . cofa rcfplandecicnre afF, L1 iquini.gui ocfpedacar ropa.o otra (cofa. L lquifca.o cucluifca bcfpedacado. Llocllay ollodlafca bUUO." 3-locllani.gu.o)locllayaiii.gui auenire! (ro creciendo con auenda. Llocllay.ollocllafca_. aucudabel ro, Llonconi,gui,ollipichi,ni,gui_, acicalar.
T 1 4 co! 9 c

Vocabulario jLlciconU gui, cagar corte/os con rede* (5Ua. Lloncofca ___ . acicalado _2.luc_ni.gui fubr generalmente. L luccha _ encas ocla boca, Jlluccha quero befdentado, aquen no le (bar nafedo los bentes. Llucana.o quenco patacaracol/fcalera pa (raubir. L uychu,o taroca . cierno ,0 cierna ans (mal. Llucque maquine vsquerdo. L luequeo llucque maquin _ requirela mano Jllucqueman _____ ba5alamanoY5querda. Llucsichini,gui.o carcuni,guiccb*r fuera (a otro. Llucfsini.gui.o llucfsicuni.gui. falr fuera Lucfsifca cofa que bafaldo. Llucfsimacinr>ermano.beparte oela ma (dre. Llucfsichini.gui,_ bcfuaYnar cfpada o otra (arma. Lluto 02efa ,lobaooea. Llullaccapa bablado. oe noticias ,o meii (trofo. 32.1ullac,opallco____artero .engaofo. Lludlay engao generalmente, Llullac padachic meddot tuertlo malo, Llullana cenadero .para cagar., L lullay fctonungimiento, o mentira, Llullay,ollullaynin ceuo,paraengaar, jllullaiT, gui.o llullacuni.gui.mentir, Llullani.gui, _ engaar generalmente. L]ullaiii,gui. , embaucar.

belaletraXl. Hullani.gui_ Llullani.gui,

147

cebar auest_>3 engaar. bnriar engaan do jomns (tiendo generalmente, Llullafpa.o llullantin cautella ,o men (trofamente, L lullafpapuxamun,gui. atraer poi balas ( g o s , o mentiras. Llunchi-.__ . barnj, L lunchtn.gui.o yuracchani.gui, barnizar . ( o enltt5r algo, Llunchifca b3ru5adacofa oenlu5da. Llunchuy.ocachonin nuera muger &e (tubo, Lluncuni,gu, folsr.o alguna cofa, Lluncufca. cofafoladsaff. L luqui , saga armafecreta. Llutani.gw, embarrar algo. L lutafca . cofa embarrada. L lutani.gui, atapar, betenendo lo q (fe fale lquido. Lluftini.gui.o lluicuni,gui, fcefnudarfe Lluftini,gui,oxuthquini,gui, t>efcal:ars (fe,obefnudarfe, Llullu cofa no fa?onada, L lullu, pimpollo be rbol blando .o (otra cofa blanda aff, Lluxcani.gui, . oelejnar, &ef balar, . belejnadero, Lluxcaypac . Lluxcafca . cofa Deleznada
; ;

M.ante,A.
Maca_

_ M acallinacuni.gui,

uabospara comer. abscarlevna perfos (na con otra, t

Vocabulario Macallnacufea 9b:a_ad03lTf, Xj)acaHmi,gui.o macallicuni.gui, abjaa (cara otro. jM acalrca . abracado aff. ?Dacanacuni.gui. b e r r e v n o a otro, M acanacuni.gui, _ . berrfc vna cofa cou (otra. XOacanacoc cl que fe b c r c con o t r o . M acanacufea . b e n d o con Otro, ICDacani.gui.oguataiii.gui. acotarlo bes (rraotro. M aca'ii.gui,: Iper a otro gener^Imtc, ZPacafca , b.erido c o m o q u i e r a . M aqani gu,o maf^ar.t,gui f o e a r / e c a r al (foI ,oai3Y .e, XPa^acuni. gui.o chaquini.gui,enjctigarfe. M acafca afole3do ,3l fo.,0 91 avie* 2CDachaycauern3,o cueus o e t f a o piedra M acha~yc,apa_csuernofo,Ileno oe c a u e r n a s , .Dacbacuay cuieb.3, Tvl achachiui.gui, emboirscbar a otro, XDachani.gui.o machacuni gui cmb0ir3( c b a r f e a fintimo. M achafca beodo <3 bo,rad?o .Oachafca capa _ bado 3 vino ,emln30O, M achapuco paquic 0*3.0 OUda oe 3 J U 3 , JCCacin . compaero, Maciyacuni.gui.ornaciyani.gui, 3compa (arfe con o t r o , '. lomifmo, JCDacmacuni.gui,Maciutacaquini.gui, befacompasrfe b e Ca compaa, .Daehi : . _ _ mufoDepierna, M acchjna acCtTC; CUbO*
: ;

be.aIetra.2P.
;

145

M adiithman.gui, Digerir la vianda* jTDacho.. . _ ancianojen edad vejo M a<:lioyani gu enne/ccert ci bebte, Zachoyay . .. ... edad grande. M achoy agelo mo,ooeim muger. JCDachocona auolO.O. M acho, o apofquiri vfagueio. JTDacma, ' t i n a j a grande. M aya.o y a u ea jaduerbo para acuciar. XDaycampas.o pipas '. cadaqual. Maycan .qualqucra. JfDaycan allicac. cada bueno Maycan caecca , cada necio. XDaycanyachac _ . : cada lat O Maycanraana allicac _ cada ruin. Daychica? que tamao/pjeguntando. M ayllac $pa ... el que IaU3. .CDayllacuni,gui,omayllani.gui, Iauar generalmente.' Mayllafca __. . cofa lanada. XDaynimpachapipas mana en nngft tepo M ay n i mpipas mana en nii gun lugar. .CDaynin manta Oe cada parte. M aynmpi.oc.ucmitta alguna V C 5 , 2Paynimpi Oonde quiera ,aduerbo ZDaynimpi . en algn lugar M aynmpi . quando quiera. XDaymyllapi_acada pafo.o muebasvejes, M aymam? _ baja DO XPaymampas.. baja qnalquer lugar. M aymanporini.gui, andar pot bnerfas (tierras. XPaymanta?. bedoude.' benque lugar.'pie (giintando t tij
1

Vocabulario
M'ayme? _ bonde?aduerbO. Mayo. , rio. Maypchapi: en algn tiempo, M aypi? ooiideen igar.adiicrbio. M aypi?o mavino? adoudcr preguntado, M aypipas.o maynimpipas ' cndonde ( quiera. Maymampas _ _ a d o n d e quiera. Mayta? por boudej'pieguijr.audo, Maytapas - . . por Dondequiera, Maytoni, gui. o rnaycuni, gui. cmbohter M 3ytofca, . manojo. o b\*jc (De cofas menudas, Maytuni, gui.o pintoni, gui, o panguini.gui, (mortajar el muerto M aytuca.o pintofea cofa embuelta ,0 _ (amortajada. Mayuini.gui.o mayuicuni,gui. m e n e a r l o (bullir alguna cofa. M ayuifea cofa meneada, bullida, M aico polio generalmente oe aues. Mafca coagufada, M allijpac prouable.cofa que fe prttena. Mallmi.gui. prouarcomida,o beuda, M allini.gui .tifiar alguna cofa. Mallijnin gulo. M allqui.o mallquina plantaban ptar. M allqukapiyoc planta con ra _ 5 y (tierra. M aliquijpaco malquinapac eftaca para (plantar. Mallqumi,gui,ocauini,gui. plantar ais (guna cofa. lMaltacauc__. olla mediana
;

fcelalctra.'D.

i4

*Mama___ madre gener3mente ,ofeo :3, M ama guachaquenc madre que te parid. Mama madrallrs muger t>el padre: Mamaacua __ vinagre. M araa.o yuaquco oochic aya>0 ama q (cra ,003 leche 3 nio, XDama bcrmanaoctu abuelo oabuela, Mama hermana oc tu vfagueo. M amac -anamuv gruca oclas ydas. M an 2i,piepouao oel accufatuo. M amoxcoca r e r a a , q vfan los yndos. Pancayani.gui, empotlarfe el bueno. M ancayafca bueuO gero. Manchay miedo. Manchani.gui.o mchacuni.gui, atierme (do generalmente. M anchachin.gui, epantar a otro. M anchachini.gui.o camaycuni.gui amas (gar.onmeuajara otro, M anchachini,gui,o carcuni.gui, o:car,0 (epantar aues,o aum ales M anchacliina.o manchaehpac efpantaio, M anchachifca _ _ aflbmlnado.o efpantado . M andoracuni,gui afeytarfe co colorado, M ana.o ama 7o,aduerbo para negar. M anachu? por veitturaaduerbo pie (guntando. M ana _ "ft/oni'uncton, M anaymapasninguna cofa. Manahanapiurapipas ni arriba ni sbaco M anaymapas nada,ninguna cofa. M anamaymampas ni a Vlia part2 ,n a . (otra. Manamicha__ ^ largo liberal,
;

tv

VocabiVd
XDanam'cha. , largo,liberal. XDanachecca fongo nconltai-fe cofa. ZPanaallicupay _! Oablo. "Panaallin mala cofa. ZDanaallicafca ylctacofa,Oinaa. XDanapipas ni vnO,m o t r o . XDanapipas . ninguno. XPanapiafni.o checcacac. ftoiro, O li'bxe .(bombre. -Dana al lirimac OefcOtes.mal b a b a d o . Daiaguayranchu____ cabria, o e v i e n t o . JCDanaguauypaco viaypac mmO -ta.,, (cofa. XDanaracmi . antes cme,connjncton. Xauarac aunno, a d n e r b o . XPana chnb'ancoxutinnac nfe-.no chr (ftano. ZDanaruraypaco jacca mpoffbe,o bffi's (cultofooebajer. XDanayupaypac.o pantahuno infinito en Hit (mero. XDana allricchachini.gui, afear ,b3?er alaguna cofa fea JCDana allriccha ol -Oime cofa. XPanayupani.gui. .menofp.edar, XDanayupaychan.gu. lomfmo. 7X>anayupaychafca _. mcnofpjccifldo. ZDanapocufea cofa agrpoz madurar, XPana manchafpalla bofadamente. 2 T D anapiay . _ _ paciencia. ZPartapiac . . _ _ . paciente, X15anaattipani.gui.-_ - n o poder XPana attipac impotente ,no p o d e r o f o . ZPanaymayoc_, fin cofa alguna.

. "0anayupaychani ,gui . . XDanamaypachapipas

Defdear a Otro.O

(mcnopjc-are. nunca, ai ningn, (tiempo. fDa'iaca _ _ _ c r f o ' , DC p l a t e r o s para fundir, Z15ai .ani.gui _ pedir generalmente* .ZDaaccapa. _ _ . Demandadora cofa, ZDaani .gui.o mafiacimi.gui. Demandar (qualquter cofa. Daiacoc pedgttco,qucmucbopde, tDacya ribera,De r i o o m a r , ?.r -anns _ Djequcno, ZPanafcancho Dequenoay. ZDano .o manofea empeada cofa. ZDanoynn. empeo Z_?anoyoc_ e qtie tiene alguna cofa e n (empcfio.o oepolto, ZPanocapa _ . .. adeudado.
: ;

XDano

..

DJUCOZ*

Z D a n o n i . g u i . o m a n . c u n i , g u i , _ Deuer Deuda

ZPaoni^ni. fiar, pialando a otro. *03anoguacaychsii.gui. tener a l g o epeado

XDsmza . De ;la m a t e r i a con q u e

algo (fe b a j e . Z.?antani.gu, b a j e r o aderezar la c a m a , ZDantacuni.gui, lo m f m o , Zantafca___. cama,adcrecada. XDanta oe piepoficon be ab'atuo, 2 P a p a y a c u n i , g u i , o mapayani.gui. .enfua (.arfe .o mancbarfe. JCDapa cera que l a b i a " a s a a e a s . XDapa.o vizuij l maucb -ijO mancilla. i . meneb do,o CDapacapa.o vizuiieacapa
;

(amanjlado*'

Vocabulario M apayachani.gui.o mapachini.gui. etice* (rar,cou cera. Mapatucuchini,gui,o mapayacliini.gui cii(fufara otro. Mapayachini,gui o vizuichini.gui, man* (cbarjOJnanjsr. M apachiui,gui.o cay.cach'ini.gui empegar
;

Mapatayria.och.umpi

leonadOjCOlOr.

cactyMa eftar qualquier (fcembra generalmente. M apacuni.gui,; eoltlbze tener la i?cb.a, generalmente. M apacuy purgadon be muger. . M apacum'.gui, purgar aff la muger. Maqui _ mano.o braco be qualquera cofa, JA aquip mfqui pulpejo,bel braco. Maquiptullun canilla bel Maco. M aquiptanta.o maquippampa palma be la M apacuni,gui,
(mano.

Maquinquirichafca__ m a n c o be manos. M aquiguanpucllani.gui. burlar b emanos Mar _S3fto. M arca . . comarcado pueblo. Marca.ofucguamanc jmnca,o comarca JCOarcayoc comarcano. Maray ,_ batan ,la piedra bondefe mu (le algo. Maran . , . lomfmo' 3G)aranqucro bentcs, las muelas. .30)arcani,gui._ licuar en bracos, o abarc a r alguna cof3, M arcafca . cofa abarcada. 30)arco . artcmfl'a.yema. Maroni.gui.ocurpatapaquini.gui. que* (brar terrones.

oelaletraJC.}. M a f T a cua do hermano bel m a r i d o . Oafcani,gui. bufcar como quiera algu (na c o f a . M afcafca . . cofa bufcada. jn^aflacunijgui.o conocuni.gui. calentar" (le generalmente, M aflacona e o t r c d o i oe cafa para e u m * (garagiinacoa. .CDafi"ani,gui, o:ear,poner g n i t a cofa a (iecsra'a_:c,o:2!foI. M arhcani.gu, h e r i r con v a r a . ZDacara . enea,o efp3dia/_enta. M a t e . caabacopara c o m e r l o _ n d i o s , 3Q?atti,o catquid f r e n c p a r t e Dea cabeca M atini.gui.o cjuifquichini.gui. aptear. Z_*auca,o onay cae ane/o,be m u c h o s a o s . M aucayani.gui, enuefeccrfe a'gfa c o f a . Zaucachini.gui, enuej'ecer a otra cofa, M aucacapa .__ cofa v i c i a . XDaucafca Cuucfccidacofa, Maxca,ohaco . harina. Zftecca . cncenfaro.ipara encentar, M ecca platel,pisto p e q u e o , 235icuchini.gui,o carani.gui. Dar a c o m e r , Micuy__ . . comida. ITicuimantaguanuni gui motrDel?lb:e M icuymanta guauc___. m u e r t o De b s b t e . CPicuymanta guaufea lo ttlfllO. M icunayani.gui,. aucr gana De c o m e r . ZDicuni,gui,o m i c o n i . g u i , c o m e r g e n e * (ramenle, M icuypaco micungapac comedera cofa. 2-TPicuita rurani.gui, gWlfarDc comer, M icha . ecafo auariento.
; ;

Vocabulario SfDcha__ me. qtu'no, o mfcr&ble. JO^ichacun ,gui, lajerar/er me*, qn.no.' Zi'cliini.gui, apacentar ganado. .ichic__ paToi XPillani.gui, 8fcoattcr,ocatg, 2XMiac_ afqucrofo que ba afeo ZDlaypac cofa que ba afeo. ZPillani.gui.o amini.gui aucrbaio be (alguna cofa. Whc baftofo, cofa que Da baflo, ZDillay___ baflo. "IDicllani.gi..facas* alguna cofa fuera (como vafura ,o fierra. JCDicllafca . cofafaeadaaiT. ZPilipona guarguero.agarganta poz (oo c o m e m o s . 2*0 ullpucc/ipa tragn. *S.i]lpuni,gui __tragar alguna cofa. Dluayan.gui, ... nacer ana,o vello. xVillua [ana,gencratmentc, *Dillua_ p e i O j C o m o quiera: 21. iiluananc_ pelado ,!<jpio,fin pelomlnna Zl^illuarapa . lanudo, be luenga lana. 2Dinchini gui.ormnd.imuni.gui bajer f&el OJO. jCDmini.gu.vrdt'r tela. 2 P i n i , o parpa cauto para poner vrds (bze para tercr. lPinifca _ . . teavrdda. Zl!>incnini,gul. avunsr,no comer cofaaga "/Dinenij . ayuno. Z13iriaiifca __ . . ayuna,cofa. 2Pvo... . - inoza.be carca. ZX-iquimiqui cofa biada.o b. amida
;

behletta.TX).

i^i

j Q 3 i q u i n i . g u i , _ _ bttinecccerfejO abtettdar (feslgo. Z P i r a c c a p a _ _ . c o f a quenmltplcamucbo. ZPirani,gui multiplicar comolafemilla (f'enib.ads, %l)iraiii.gui, omrachin.gu. oyapachini.gui. (muItpcar,o acrecentar* Dirani.gui.o rnirachini.gui. multiplicar, (engendrando. .CDirafca * cofa multiplicada all. Zl.'rca^apa _. pecofo* 2Pircaoya_ pees be a cara. 23?ranacuni,gui. aportar con alguno'. KJDiflaytucuni.gut. , perder jugando. Dairaynimpac apuefta. ZDiflani.guiroattmi.gui,. ganar enjuego, Zitcana elTpeco. ZPitcani.gui tropecsr, .CDitcacuni.gui. . lo Ittfmo, ZTitacuni.gui, hujer alguna cofa alterna (damente> XDitanacufca --cofa ?ecba aff.

ZDitantin .-ave5es_, 2CDiticacliini.gui,oayquictiin,_;ui,o checquer (chini.gui, 9buycnt ;rb35erbntr. XDiticachini.gui.o miticuchini.gui. buyr (bajera tro. a^iticachifca.o ayquechifea ahuyentada, (cofs buYd3. XDiticun, gui. o miticani. gui. ayqueni, g u i , (buyr generalmente. Z D i t c o c o quita buyd$o.JO qubtiY'e. Dithraa.o mith ima _ - fozaftero ,o eftrange* (ro que efta be sfiento. ZDitto - . b a r r o generalmente,

Vocabulario. XDSxquefirriicani. g u i . o mizquifmicani, gui, (lfonjear, M ixquefimioco mizque Gmioc fougel'0, JCDique,ofiuu cofa buiccgeneraimte. M i z q u e _ _ _ mel obia be lasauejas. KDizqueyani.gui.o mixqucyachani.gui miel (br5cr lasauejas. M izqueyachini gui,. l?ajer alguna cofa (bu! ce. Xizquiyachani.gui. endulcar alguna cofa ZDizquecapa _ cofa bulje, M izquillicuna. _amuercobcmanana, o (collacin, ZTizquiUicuni.gui,almotcar bcmaana. (o bajer collacin. 1M izqucrimani.gui, lfonear ,o hablar (gracofamente ZDizquiimiyoc bombc be buena ton* (uerfacon, 1M izquifimiyoc . gracofo en hablar, Zi;izmin,gi, cundir, crecer poco a po (co como mancha. M o c o cbueca bde uegsn los bueffos, X D o c o _ _ nudo, o juntura be partes genes (ramente. M oconi,gui.:__ : ._. . tnafcsr. JPococo l o mas alto be la cabera, Zl?ocoyani>gui. o omponi.gui, o quinclini.gui. (atereccrfebefrio. Mocoyani.gui, tener gota enfermedad. XDocoy gota.enfermedad, Mocoyac . goto O Z o c h a n i . g u i , b a r gracias al mayo: g e (neralmentc.
; ; ;

frea Ietra.Z. adorar.oreaerencaral (ma vor generalmente, Mochani.gui,, befar generalmente, Dochafpahuichini.gui, acsucsrros (gando, M ociiillicuni.gui, . _ lanado fregar tos (Dientes ,o boca, a)ochillintn____ , . friega Dientes. Mocho . colodrillo. 2Pochoc cer5,fo be tras oel cuello. a?ochoccapa__ceruigudo De gruea ceruy. M ochochic _. cgh'gadot. ZPochoy .. ca'go. ZDochoi.gui, pagar alguna cupa.o pe=> (cado^concaftigo. M ochoni.guro guanani.gui,tener necef (!ad,o atier metiefkr algo, Oochoni,gui.o pifsipayani,gui, carecer, (no tener lo ncccflaro. 21?ochochini,gui caligar a otro generala (mente. Mochoch!ii,gui._,. condenar alguno, ZPoho.o moni, legumbre, emia para (fembrar, XDoya ._ coto vedado, Moyorcafayani,gui ,_eftarenpte cerc3do, 2?Doyo crculo^neaVedonda, XDoyollaricuni,gui,o cauacachan,gui m< (rar al Derredor. XDoyoni, gui.o mayorini.gui, andar eti (Derredor. M oyontin en rededor XDoyofca cofa redonda, corado perlas
;

2_>ochani,gui,

ocatmlarb
M ollabjela muger 3lfobzno,o fobns M onaynin beffeo o appetto beago. M onani.gul, quercr,oeiTear alguna (cofa, M onapayani^gui, codiciarlo beear al* (guna-Ofa. M oi-ap|yani,gui, _: antojarle algo, M onapayay . antojo befiamsnera. M onapayaynin , befTeO, M rer.o cazpa macoica be mayj eco, M orocho cofa oura,o re5a, INI oro ^apa,o rinpicota. bermgofo. Moro berrug3j,o peca bela csra. M oroyani,gui,_ nacer berrugas. M oromoro __ cofa be buerfao coloree. M oro .o ti ti,o rimpicota_berruga cjlquera. M uciaco muciaccapa. adeunado? o con (jecmradoz. M uciani,gui ,ogumcuiH ,gui, conjectus (rar,oforpecbar: Mucianlgui, bunar lo venidero. M ucianigni.o manachecceayachani,gui,_ bu (dar noeftar cierto. M uciafca,o manachcccayachafca t>lldok cofa M uflbc, . nueua cofs. M ulbcyani,gui,___fer nueuocn alga cofa M uflb c c a p a c h o mufloc appo, cmperadoz (nimiamente. M uToc manta _=_t__- be nuetio, M u f l b c quilla -luna nueua, M uflbc bocadela nueua en feruco, M uflbc o o . . caloflio, cebe nueua. M utea . slmirejjO mortero, M utquicapa .-.cofa que bitcle muebo*
; ; ?

ocla letra.TU.

I J '
4

M utquichni,gui,o condachin,gu, eric. ( f a r d a r oku enfacrco, M utquini.gui, oler^recbendo o o ? . M utquic oledora^cofa que bucle. M uti mayj cojdo. M uzpaycachaco tocorichic alborotadora {cola, M uzpachini.gui.o tocorichini.gui. _ albos (rotar, Muzpafca.o tocorichifcaalbOOtadacofa, Ivl uzpaycachani.gui, andar v g u t o c o (ino o c l a t n a d o , M uzpani.gui ,o muzpayachani.gui. emba (sarfejembaracandofe. M uzpaycachafca embacadOjembaracado M uzpaycachac 9torddo ,qua a t r o n a d o ,
r

N.ante.A.
N acac.o pitac beTbtlaO, ' N a c a n i , g u i . o piftani.gui,. oefollar, N acalca . belToIlada cofa, Nanc : _ _ _ rc5o,aduerbo, Nanayani.gui, _ tener bofoz. Nana : . , . DOlor. fia.oam ya,adtterbo _aca,o chayllaracmi p o c o t i e m p o a. aca guaufca t>efcora3nado o amortes (cdo, acac inaldejboz^que m a l d i j e acay . furamento er.ecratoro, acani.gui, turar m a l d i c i e n d o . acani.gui, , . maldecir a o t r o , acafca . _ _ tnaldta c o f a ,
;

flocabularfo facacun.gu___ /urar,ma!d.;{endofc.. fiacaami.gui _ . u.adejrfe. acacoe mildjiente^que fe maldice acatco acacoc el que efta penado , o (affgdo, acaricocoacarichic e! que fatiga. o Cafoimeutaaotr. facaricufea _cofaafflgdSjO stotmentacta acari.ni,gui,o acancimi.gtii, trbajar,0' (fatgatfeniaebo. acarichini.gui _ _ aquejar a Otro. acaricuni.gui penar.elir penado. acarini.g. padecer generalmente. accha . poio,.con ptima. fiaccha pevne generalmente, acchani,gui,oacchacuni.gui.. peynar la (cabeca, fachafca. peinado/) pernada. am _ . Y3 ,8d;.erbo. fia .__ (omifno. fian camino generalmente afio _ belgada cofa. naochic.o Ilanochic__ adega5ad02, fiaochini.gui,oll aoyachini.gui. ..delgas (jar alguna cofa, aochtica.o Haochifca cofi adeigayada. fiama ricuchic_ elqcnfea el camino. fiamaricuchini.gut, enfear el camino. fiatin.o cncubi f?g:ado,pare oe! aradura fiatac.ocuccud otr?, vc5,aduerb;'o, n a t i v a c i e g o Oe todo punto. aucaomi.gui , cegar ,er ciego. 'aucachani.gui cegar a otro. iaui I , - ojos con que vemos.
;

be la letra .IR, fauip ruro.ocuyroaui nube belofo fiaui pft3,o filo be qualqucr cofa aguda natiiyoc .__ cofa aguda a!T auintapaquini.gui. befpuut3r ,!a punta (be alguna cofa, aipaquifca. befpuntado, iaupa rucana. bedo pulgar. aupa primero, aupaquene _ primero be muchos, aupa belantc generalmente. aupani,gui,onaupaiaiuni,gu. . andar be* (lantc be otro. aupaquenc _ anteceifoi. fiaupacuni.gui. antdp3re,rr primero,
aupa cauani.gui.oauparicuni.gui, _ aea

(tar^nirarsdetaRte, fiaupacuni.gui, _ _ pzcuenir,o anticipar, aupapicliurani.gui,. poner beltnte. fiaupachini.gui embar adeUnte, auqui,oxuric prefente cofa, auquiTipi.o xutillapi. ane,obclante. Nina . bucgo.cl elemento N ina . . , candela, lumbre. Ninahapina . yefea oe fuego
N inappaccha.o ninapcachacha centelia. be

M "ma cona

(fuego. _ bogar Jugar be fuego, (gar fuego,

N inaita cauc^ari chini.gui., encender fuego N'inaia guaiichini,gui,o taaioni.gui. apa Nmacui,gui contratado hablar con

(otro genera "mente, Ninapaccha _ boguera,llama befaego. N ingalla fama. imcua,o confeja. v >4

Vocabulario N ngaynin _ _ . ctIo,o manera PC Desr, ifcafla . . DicbO; ifcaa cuetito,eomofabu!a. inacufca contrato, o concierto mni.gui,ovillani,gu Oe5r,0 hablar. fiifca_.___. cofa hablada. ip parpado >el ojo. ipapayani. gui. __nctar.mouer a otro. N itingui, apretar. Nononi.gui.____, , _ remojarle. N oncuni.gui, ___, _. lo mfmo Nonofca . cofa remojada. Nonochini.gui, remojar otra cofa. oca , . , . yo. ocaguan =._ COingO, ocaguanyayanc __.. compadre c migo. rocanchicoocayco nofotros ocanchicguan.o ocaycoguan C liofotros, ocap_ mo,cba ma .pronombre, occhicpa.o ocaycop.o ymchic lo mfmo oca. . . hombre nconfiantc, ioco , alora jbenda cofa bulee, oojouu Iecbe como quiera. oo.our.u teta,parte oel cuerpo. fioophoma peconbeteta, oomacin , hermano oe ecbe. noocuni.gui, , leche mamar. nonochini.gui, amamcntar, Dar a mamar oochini.gui. ah/arel ganado. oochifca guagua ahijado a madre looccapa mamantn,o mamn. ooquenc.o oochic _ anta Ocnio ,0 u= (aque Da leche. N uthu.o utho cofa mentid.
;

be la I e t r a , ^ . Nuthco.chini,gu._ Nuthuchini,gui,__
fiuthco

ij6

bcimenusiar algo, liftfmo.


menUcia Oda cabeca,

uthcontacurcuni,gui, uuma.__

oefmeollar ,facar " (.slelos. pato^aulare oomeftca.

delaletra.O.
O ,o ho
;

o >duerbo para berrear, fi, aduerbo affirmatuo.


piojo,

O c g a o ofla

Oc^ani.gui. , bcfpoiar. O cencapa . _. . pOJOO, Oc^acuni,gu,_-, efpulgarfe generalmente. O ciani.gm.o ofiani.gui. , cfcspar ,&e^af (bellouer. O ccafca.o offiaca fcreno, tiempo claro,
O chamarn guauquin hermano be p a s

( d r e , Y madre.
O chamacnpana.o ochamacinpani bermas

(n be padre, Y madre. O c c o m a r i . o vcumaii _0Tb ,33l conocdo. O d l a n i . g u i . o odlacuni.gui, retobar, o burlar


O c l l a n . g u i . o ocllachini.gui, apollar los

(bueuos antes que fe empollen, Ocllanayac cloca,aue quaquera. O cllachinx.gui ._ecbar aucs/obze bueuos. O cllarini.gui _enreuar, poner cu feno, Ocllavifca . _ entenado. Ocque . _ pardo,color O cfi'a pa/a para cama.
O cot, o ciqupata , . nalga.

O y a , o iccha Oyca.oquifca

caraba natural^ rodro. , . 1 pedernal,

Sfcabular.', O yac ._ ._; oydor ,c .queoye. O yacapa,o cacllacapa _ carrilludo, ( b e grandes carrillos, O y a n i , g u , o y r generalmente ,eiar (atento, Oyani.gui .o oyarini .gui. entJ-derjO Orr (generalmente, Oyaynin.oyuyaynin .... entendimiento. O yarichi.ni.gu., notificar, o msnefer (*sgo. O yarifea cofa oyda. Oyancona __8UdtO.O losmfmoaud< (tozes. O yuani.gui, , . criar no,o otra quals (quer cofa, O y u a c ..... crado.,0criadoraafi. Oyuani.guOyuachini.gui,"oyachachini. ui. (criar auesjO animales amanfano'oj Oyuachini.gui.o virayachini.gui, cenar (para engordar. Oyuaquanc.ovinachcquencama que cra (nio, Oyuafca . buend9,eofa manfa generis (mente, O yuafra.ovirachifca .cetton.cofs cenada, Oma.,0 homa cbela generalmente. O mayoc cofa con cabeca, O mucapa bombrebe gran cabeca. Oniponi,gu,oompocuni.gui,omocoyan.gui. (aterecci'feoefi'io. Ompofca'qapa _ _ aterido befro. On.pofca.o mocoyafp,i,o qui.ctifca ater (do defrio. O m o t o . o tingri hombre enano.
;

ocla letra,!.

.f

Onay irmcbo tiempo. Onaya , das h-Mducrbio. Onayani,gu -cngoirar.o tardarte, OnachinLgui, alargar tiempo Onachni.gui, difrerr.o dilatar, Onayani,gui,o raaucayani.gui, anejarle (algo, Oayachini.gui, ttlatar alrgar tcpo, Ouaypac, durable cola; Onancha blanco, o bto donde tiran
;

Onancha

ARINAS, >eiufgn3 5,

fettai generalmente. C!..udarte,o vsndcra , genes (ramente. inanchayoc_ cof3 con ferial, Onanchaappar _ _ _ alfcrej ^nanchafca cofa fealada, Onanchani.gui, afftgusr.o feftahr ges
(neralmciite,

Onancha Onancha

Oachafca.oricchaynn figura be traca, Ongani.gui, t.bo/ar con oo 3 otro. 0ngacuni ,gui.__ ._. omfmo, Opallayani,gui.oopatucuni,guL eumude* (cerfe,o callar Opa.oamo -mndo,cofa muda, Opa capa . mudo > que no babla, Opallac . callada cofa, Op3llacc,apa lomiiino, Opallani,gui,oopallacuni.gut, callar ge= (nera'mente. Opallacac , dimmulado?, Opallacani.gui, dliinular. Opallacafpa_ ... o.iTimulando, O paliach.ini.gui. cftoz#3r al que babla.
;

V V

Vocabulario. O patucuni.gui' Itmdcccr. Opa,ocaecca_____ , bono, Opa.ovtic-___tiI?abl;Cor9iio babl, O patucuni,gui,_, . embeueccrfe. Opauifca__.., embellecido, Opatucudu'nigui, tnoiir, 0 imtdecer (a otro, Opacun,gui,oopani.gu,_Jauarfela cara. O rito, o chiqui _ papagayo.aue conofcda. ors3 !ii,gui,oocciani,gui, ... abonarabon (csr el tempo,acIarando. Ofsiane.oocciancabonar el tempo,acla (rando, O mo,o cocongapac altar^bonde facrcS OTacliini,gui,o callpamanta,yucui.i,gui,_fo (car muger. O ffaciiic . tbi adoz demigeres Ofsiaca abonauga be tiempo, O fcollo gato ceru3l. O torongo , tigrero onca animal. O xotayoc bombze calcado generalmte Oxota: cap3to ,o qualqucr genero de cal (5ado,paralospcs, Oxoctallicuni.gui, , .' calcarle, Oxota camayoe . qapatero Oxota fandala,ca!c,3do be indios, Ozfio.oofio a l t a r l o ara parafacrli'car A* ; be,artculo begentuo P acani,gui. _ efeonderxncubzr algo Pacacuco pacac _ cubdoz gr almete Pacafpa_ e.fcond dmete. Pacarpalla.o guaflalla _-a cfcddasS alguno ,H&>acafca . cfcoidida cofa-

P-ante,A.

belaletra.-fl*.

iS

'gjiacacunijgui. cncub.rfejOcrcdcrie. Paccacuni.gui.o pichani.gui. lauar la ca (beca, Pacachm.gui. efcderalgtaotrs cofa. Jptacan.0 pacarifca madrugada. Pacari-oyuwcyac aluoj.po.el ala. ^acarini.gu.opacancuni.gui madrugar;, (leuantarfe bemaana P acarfca - , condcon po. ley, l^acarifca.__ abito >coftuinb.e genera mete. Pacaiifcanta^aquinj.gu, _dcfbab!tuar,O (enfeudo. P acarifcap villac coi onlla. 1^aco coo, buriel, Paco cunga _ barusdo bebarua ro/a, l>achac cento^uumero Pachaccuti .-=_ cen vejes, "Jj*>achac incanc^o pachac inca _ _ _ a cada vtiO (ciento. P achamantaviafca^engendrado bela tierra, "IJoachap onanchac aftrologo belosinouf (mentos, Pachapaquitniarcani.gui.opachapaquitmani.ui. (amsnecer ocmanana. Ij&achayllarinc.o pachapacaiinc esclarecer (el oa. Pachacacni,oyurayacni,gui, - aliozcar, l^achapacari-gn lo mfino* "j^achallcoc . el que fe vilte ropa. ^acha cipiani.gui. aolncgueccr. Pachaliicuni.gui. _ arroparaycftrfcropa. 1p>acha . abito, vcftdura,, "^achanac bcfntjdo.. #>achayoc . vellido.
;

Vocabulario P aecha fuente &eagua,qHefa.eDeaIto. JJJiaccha . pla&eagua Pachaicufca vellido con ropa. *$<accha^ canal &e tejado. .V aecha cfrotro ocagua, 1g*accha.o vitheo canal oe agua como o e (molino. Pacchaa.gui, cbo:reaf ^eo.rercofa lquida ,*]>acllacuni,gui.o vxcacunt. gui efpgar, (coger efpgaei. P acl! acufea cofa cogida juntada, H&'-cl iaccapa ci que coge algo ttmando (io. P-crahoma calua tc la cabeca. 1f?<acravani ,rui, elt calaeccr. Pacrayani.g'ui, pelecbw el tte,o mudar (fcapima, **^>ocraccapa . , cofapeieebad, Pacrayafca__ _ _ . lomfmo. ^aevaccapa _ _ f o mfmo. Pacrachan'i.guiencarnecer a otra cofa, ffcidu.o camafca cabalgo que cabea ca (da vno. Para.o euzca.o pampa _ pareja-eofa vgnal
;

Ifbaftatla

funtamene'

Paciachic . __.medd02 ,o emparejados ^alachani.gui.opaachii.gui, medir (vtia cofa con ors para empircjiv. Pacrachafca,ocuzc!_acsfca - eiriparejadaofa. *gJ>aaachani,gui.o cutcachani,gui, empa* (refarcofa&.^lgual. Paaachini.guiopafianitgu, lomfmo. lac_<fcin,gui,o czcachini,<T!H Ygua, (lar en cft manera.

belaletra.p'.

15^

Pay srtc Ici ,op .onombiem9fcu !iio. j^ay. artculo, o ptonombie femenino, pay artculo,o ptonombze neitro, paya muger vieja, Paya. , abuela. payayani.gui, cnue'eceMea muger, Payilai.gui pagar beuda gen eramfe Payllafca paga, o paga >e deuda, gallea, a pal I c o bo .c3 'o,o juntura be (rbol, P allcc fongoyoc bonib-je be bos frases, 1^aiicocliini,gui.olluilachini,gu._... falfaf, (contrsbajer. P-ylaypacrani.gii,. pOCi pagar, pallani.gui, . coger. Pallar .: bawa,Icst.mb.e pallarpacb acara __. baar. Paitay , pci"a,arboI conofedo. pakaypayuc pera jimia befie rbol. P alla,o ygnaca.___b31Tia,CS C3 .Ifeo .3. paltay ._ _. IfadtUa. Pampa bera donde-trillan,. pampa placa, lugar bonde no ay eassr, \ ciupo roo, tomo vega. Pampa pampa ,o cuzca, cois S-nns gcner&unCte, Pampayruna ,bomb .eO.coa inugereo,o ( m u g e ! bada a bombics, pampayruna, o mitaguaime rsmcra, Pampavruna guacin _ putera. pampa.n ectnno Bsno. Pampan.gui.ocuzcachinigui). allanar, Pampani.gui, enterrar muerto, Pampafca . ente, rada cofa, T^ana ___ aiUfqu,c0U/unctOB.

Vocabulario
P ana.o pai, ; . germana como quiera, qf>ani,o pana prima bfa oe bcrm9t?o,o (bermanaDepadrcs. Paamaqui ., Derecha mano. 1f >aaman -_ bajala mano Derecha Pantaycachae_ errado que andaaT. *jj^antaycachani,gui o pantani,gui. eri'3r, (andar perdido. Pantafca____ errada cofa,o error, 1^apa turnia oe tierra. Papa cierto manjar DC indios. "Jj-apaauqui pelota, P aquico paquiqapa el que quiebra aigu (na cofa. I ^aquicuni.gui _ _ _ _ _ quebrarle alguno (algo. Paquini.gui.o cotani.gui, quebrar algo, ( o quebrantarlo. cofa quebrada. -Houer general (mente, TfjConj'uncton, Paffa,o paca . lino,camo,0 eopa bello l^affa .o paca cierta corteja DC que fe ha (!>e cansino en las indias. Pafcani.gui, Defcofer, 1^>afcafca _ . cofa Oefcofida. Pafcani.gui. _ _ befatar generalmente, l^afcani.gui, befemboluer alguna (cofa. q^>afcacuni.gui, : befatarfe. cofa befatada^ fuclta. *j(-afcafca_-, a f e y tarcla muger. 1_afsicimi,gui.. . sfeyte be muger. Jl^asicuna
t

}^arsicufca___^__ afeyadacofa. ^affo,opaco . . buido ,o buida. ]jaflocuni,gui,opacocuni. gui, oycrnayacuni. (gui,____ctnbijdar b o m b i c , o muger ^aypatafcan cama.o paycafcan cama ba== (fa all boudeea alguno. Ijj'ttallaricuni.gui. mirar finitamente. *}>afta . mra 3duerb o. <^ata,otiana poyo para affentarfe. "j^atapata-efcalera oe barroco Oe piedra (o efcalon, "ipiatpayachini,gui,' etrplumar a otra (cofa. T^atmani.gui, cortar por medio, "jj-Nstmafca . cofa cortada pormedio. ^atpa__ . ala, las plumee gruefiae. "T^atpacuni,gui.o pacpayani,gui cmplus (marnacerplumas. Tftatpacufca . . emplumado. l>atpaqui])can _ pendola>o pela. if^atai ani.gui, boblar alguna cola gens (ramente, TjS'atarafca . beblada cofa. 1auac,o pauac^apa . cofa qnebiida, (o falta, 1^auani,gui. , arremeter >obo!ar, 3^auani,guj,opauanni.gui boaX como (quiera. 1l>auachini.gui, botarla pelota,o arro= (farla. Ijkzpani.gui,. I?endere roro.o mano (oe fro, ^f>azpafca______ cofa bend ida be fro sff, 1f>jchana . ecoba parra barrer.
;

_?o_3bnIaric Pichaypae_ lmpadefO,porbo fe limpia. I^ichac barredor^ barrendera ei que (barre. Pichanho pichacun barrer, o limpiar aU (gma co!a, ^khafca _ cofa limpia; Pichafca, barredura ,1o queebarre, g.ichiuyan.gui,o pifcoyani,gui,_. i,gui, cnipos (.(arfeelbueuo. P iehiuyafca,o pifcoyaica__ bueno empoMado 10icrichini,gui, aflojarlo" apretado* TJ>icrichifca,o cacharifca c>& co, Pchiu nina oel ojo. "](_>ichiu _ . . pardal,o gorrin, Pifla._. arco,o balleila para tirar, *B&itani,gui. balleftear, pilpinto marpofa, P incangui, avergoncrfe,o afrentarle
l ^incafca, aucrgoncsdo, o afrentado,

Pincacuni.gui,:._ auergoncarfe^ tener (vergenza. 'Jj.ineaynaco manapincacoc cara fn vcr= (guenca, P incacufea auergoncado, "$>incachini.gui,., afrentar ,0 anergoncar (a alguno, P incacufca_____ afrentado, auergoncado. Pincha . _ canale?J Trincha , _ _ , albaar oe caa. , Pinchani,gu ': ._ abanarbajer. fincha alcadijeoe afna. P inchani.gu, acanalar agua por caos. I ^inchafca acanalada cofa por caos, Pjngoilo, fiamas gayM-

oeaetra,',^

iSt

lP>inco. . eumbicra o e cafa P ingollo camayoc autero o gaviero. 1 }J>ingollocuni,gui,_. taerflauts.o g a f t a pin? . . _ . q u e i u ' p r e g u u a n d o . P inta.o coycana a i 5 ' i e ! o p g r a peces, 'jjjiintani.gui. pefearpeces canjuelo. Pintaccapa . pcfcadO COUanjUCO iP'mto _ caa P inra capa csaucral be c a a s . (^inconi.gvii.omayfoni.gui, amoita/ar. ( m u c r t o , o einboluer a l g a cora. Pintona, o mayiona niOOtata, "^machni.gui, enibzauecer otra c o f a , p iacuni.gui. _ embiauecerfe^enoarfe. <$_ac:.. . eno/ado. P iani.gui.o piacuni.gui,._.. ten tr y 53 ,0 (at'iarfegcneralmentc, *lP ifiatucuni,gu, eiio/arfe generalmcte, Piaccapa ayado,qicfcayr9 muebo 'Jl&maccapa.o puzcoccapa COerca c o f a . P ias _ efelauo *]|^iafni . Deuda Dinero. Piafni.o manuy.o mano DCtidOI DC qua'.quiercOfa. IJMafnicani.gui. _ fer oeudoa 3 otro ll^ipas.o maycanc alguno. Pip cuyo.cofa De quien, l >ipoyachini.gui, . apietar tejiendo. jfoipo ... . tela tupida*' ']J4>tque,o piqui . pulga P iquecapa pnlgOfO.UcnO DC p u l g a s . 1 |oiqueyani,gui, tener p u l g a s , P ircani.gai.o pircacuni.gui, edificar IJbirca camayoc edificados!.
} ; ,

".,,

Vocabulario

Pircafca_ edificio. T#>ircatica . _ _ _ pared be ladrillo. "JJHratai.i.gui. o pillatani, gui, o p i d l a n i . g u i . " (ecbarfe boca a b a t o . P ifro : : p a r a r o generalmente ^ i f c o p r n a r a y n i n _ _ molleja , e n l a s a u e s . P ifcol!ul!ac__ aagaza para temar aneo IjSiifcop hapc patatero ..cacado: de anee P fcop quixan jaula para aues. P isn _, ,merma enel pefo, o medida.' J ^isinc , , falla ,pofalta. P ifsianLgul, _ _ _ _fallecer, faltar. ^j*Mfsiyani.gu,____ faltar en algo. Plfsiyafca _ . _ &.effallecida cofa. "j^iicca . angarillas.' P itca _ . andas te muertos. ^itvini.gui.oyuyarn-.gu .^cUYdado tener P i t v i c o yuyac _ _ _ Cu^dadO.' ^itvi cuvdado. P ixca.. , cinco numero. I^ixca capa^___ cinco p a l m o s . Pxcacuti cinco vc5cs,aduerbo. *$>ixcacaychica cinco tanto. P ixca guatanguatampi cada cinco aos. *t>ixcay iocanca,o pifeanca. a cada vno cinco Poccafao . barro bermejo "joconi.gui, ,__ madurarle. P ocofca____ , madura cofa T ^oconijgui.ochyani.gui, leudar c pan. P ocoy,o chayay Jeuaojitra. fjboconi.gui, .__ , ___ Ytiuernar. P ocu__ , efciidla, ^occhij : crefckvtc be mar V occhceapa . ondo. o,!.c!;o be ondas.
: : : r

tela l e t r a ^ .

rcT_

P ocro _ _ _ era para femlla ,0 verdura, 1f>ocrocan.gui. erabajer. ]p ocpuni,gui, rebofar 10 lleno. Poyunco____ abiTmOjaguan hondn. 1I_>oma. _ . . icn animal. Pomaynaruna ofadoboinbre. 'tfboricuni.gui. porini.gui. __ pafearre ,o aix (dar gene ramente. >$>onc macn . compaero en camino. ^orna ,. paTeadero, para paltear, llorna jornada;, camino t>e vn ba, 1^>orni,gui. _. andarlo caminar. jorongo __ ampolla para bcner, Ilcito poto.o allirichafca ._. floren la color. llaucana :fuelle para oplar. *]|'mcaccapa_ .follador jOfopado? i ^ucani.gui foplar follando c fticlca. *pHicani ,gui,o pucacuni.gui.. . foplar llueca . grans.o color colorado. I^uccacapa-, almagrado ,con almagre Ifemcaallpa bermellnoamagre, *]J. uccayach3ni .gui,o pucayachini gui ems (bermejecer olgnna cofa, "i^uccayani.gui, . embermejecerfe. 1(^uccayachini.gui _ almagrar con almagre, jjl>ucara__ barrera bemuro,o muro "J^ucaracamayoc alcaydc Oe fortaleza, 1>ucuni,gui, . madurar la fruta. 'Jpiucutan'i.gui.o Uantocuni,gui,o Uantonigui, (aublar el ciclo, lfucutafca . aublado el celo, 1f>ucyu(ca_ lo mfmo, |l_cac_ . . . ocbo numero* _,ac guatanguatampi _ cada ocboaos
: ;

Vocabulario
Pucacguaranganca, oincane Ocbont! (cadavno *Kl>ucac incanc.o pucaG inca_ cada vno ocbo, Puccoy baba tc la boca, */mcoco _ _ cfpuma j o baua, P ucoco capa __ cofa fpnmofa,o babofa. 1J5u(joconi.gu,-. bauerecbarbauas, puchu._ bemaua ofoba. TjS>uchucani.gu,ovrani,gui acabar obta. Puchucani,gui,otucuchini.gui,. ba?er ba (fia el cabo, Tfiuchucafca cofa acabada b a l a el cabo Pucyo. : fuente manantial^ pojo, T_ucyo pucyufouianal,lugarbefuentes Pucyu agibe^o alterna be agua . u c y o _ manadero, o mantalgralmte Puyufca . ub!ado Iluda pelea, Pucllac ._ . batalla* *jj,ucllan.gui, batallan Pucllacuni.gui.o aucacuni.gui, guerrear 1"2>ucllani,gui.__. efcaramucar.o Jugar. Pucllacuni:gu.omiflacuni.gui,___;. Jugar co (otro; l^ucruyani.gui. . . abollarfealgo Pucruyafca cofaabollada _fcucriifca,o pucruchifca. abollonado con (bollones. Pucrufca bollonada^cofa be bollones, lucro__. abolladura, P uouchini.gui . abollar.o abollonar,1(^uyto : a cocea. P u y t o c o machay guacn boueda. 1J->uyu ; vapoi^q fale be cofa bumida, Pyuni,gui _ rapor/alirafiu
; t

delaletra.p.

l<Sf

p u y u n , g u . _ - d a a r f e madera con car* (coma, puni . - cantero, pullcana adaraga. pullcan.gui, adargarfe,o pauefarfe. P ullcani.gui.o guallcangacun,,gui emba (?are! panes, p u l l a y p a c yachachicuni.gu, armarfe c (armas, Puu _ _ _ _ _ frfada cofa, p u l l u pacha . ropa pelada. pullu aladar be cabellos en las enes P ullo pacha _ berniaveftdura. pullupacha __ eolebabecama. Pullurqui , _. frefeada, TJbunchao . , oa generalmente, punchaoyani.gu., _ er beba. -dadebolgar, p u n c h a o ^amangapac P unchao uriangapac da de trabajo, punguini,gui. bucbarfe, P ungui . -_ bncbajon. pungukhinLgu _bncI?arotra cofa. Punguifca. b'icbado, pungo . puerta o poitada poi bo entra (mos en cafa, Pungon p u n g o n p i O pungontin a cada (puerta, pwngocamayoc _pottero } guarda puerta. p u n g o p chaca . lumral be la puerta, pungoquero dientes delanteros, pubn3___cam3;lecbobondedurmmos. puonapqagua . . -celo de czma. , adozmecido. puonayafca _ puucuni.gui.opummi.gui, _ . dozmr.
;

pa

Vocabulario
^ur.uchini.gui,o puunachini.gui. _L_ac!o

Onecer, _ liga para tomar aues. 'l->upa_ cola,para encolar. Ij&upanhgui.o cazcani.gui. , pegar a l g o . i^upacuni.gui. , .. pegarfe, . *j^upani.gui. cacar aues con liga. jjouroroco tragadero,garganta. IJ^urum, . .oefpablado. *Jp>urum campefno, cofa bel campo. Ijjupuric ombligo. J^upa ,
;

IJourum guarme.tazqui -_Oon5ella,vrgeu, j ^ u r u n n m a . _.barbara,cofa peregrina, .J^urum llacta.o racay racay cafar jvefo, "l^urumachifca , befpoblada cofa jpuirum capa oefierta cofa. '}|2>urun.achini,gui.opurumyachin,gui, . befe

(poblar. I^uruyani.gui, emplumarlas aues, .'jp'rum.o puna,o purumbi yermo,0 Oes (ftcrto, ^burum.o caecca ._ befa fiera. Iliurutiyaponi, gui, oefmtar rocar mote *,^uninyapofca__, . oefmontado, .fftm -, arca, o cara, jpwicoc tbombie penfatue. .J^uticuni, gui.o putini.gi, eftar penfatuo 1^uxamuni,gui,___ traer pozfuerca, fjiuxcana -bufada,o macoica. "32>u-seani.gui,o puhfcani.gui, _ blar. ,fHixcangapac_ ___.copo oelnOjO Oelaua, j^uxcafca, macozca filada, j^uxco : ajedOjCOfa ajeda, .^uxcofongo ____a5eda{).eeftom9g,o.
i

bel3letra.&.
L

164

*$w:c<> .' . _ _ _ agr cofa. Puxcoyanlgui _ fcnnsrfeagro. <t>uxco colera.humo* bel cuerpo

Dla letra.R.
Abra . bof a be rbol,
JSabranta curcuni.gui. _ bef ho/sr arb o

3Kabra^_pa__ ._(Ieno De bofas R abrayani,gui, ecbar bofss el rbol, Raca . cono be intiger JBacanLgui edificar pared be piedra, 2&>cay . pueblo befpoblado. JEtacanc-analilio entreera,o ulco. 2Saco,o caen cofa grueiTa.como madero JEtacrafca , cofa hendida.
R acrani,gu..o racracuni.gui. _
1

bderfe,0 ra
;

- (arfealgo. Rayco _ _ _ ocC3fton o achaque. JSaycoy . gancadlla en lucha. . JSaycocoe, caufadot.qne ba caula* Rayconi.gui oar.caufa o fer caufa be a (so* Rayconi.gui b3r cancad lia enla lucha. Racama.oanmfongo floto.ft'ncuydado. Cambra ._ lamo ,arbol.
3

Rampayanijgui.o rampayacuni.gui
r

andar

(en andas. Bampa _ _ _ _ _ _ anda?,para buo. Rampani.gui. licuar andas, Ranconi.gui, caer tropezando JEtancaynin. befcnydo. Randicoranac el que comptao vende. R andicac . fucccitot.,que (accede a otro. JSandicuni.gui._cpjar>o trocar aga cofa pj

Sfocabularo
Randini.gni.o ranani.gui, __COmpiar ,,0 vSn

(deralgo. J S a n d i y a n i . g u ^ auer gana oe comptar, Randifca_. comp:ada cofa,


3Raprayani,gui.o checchini.gui., biotar. o I?2

JRapi . Raquimacas JSaqui raqui Raquic

(cbarboja los arboles . bo;a t>e rbol, cantarl pequeo bclccbo.yeroa. . apartado,.

,JSaquini>gui,o raquicuni.gui, _apartar. Raquirinugui, apartaren partes. ^aquicuni,gui. apartarle ocotro. Raquirinwgui.oamachacuni.gni. ... befen.'

(der amparaudo. JSaqun.gui, cfparjar, o derramar, . JRaquifca partida cofa. Rarca . _reguera. JSarca ; acequia. JRarcach.ani.gui, hajer reguera ,o acequia JRa:a_ . . contrecbo. Ratay co^cra-0 manquera. JRatayani.gui, cocear. JRata capa coro, o manco. JRatan.gui. . remeudar.coiendo. Rataccapa _.. remeud.queremienda. Ratafca cola remendada. Ratamaqui manco belas manos jRauracuni . _ arderle ,o quemarle algo. Baurani.gui.__arder, Raurachini.gui, encender. JRaurac _ _ el qu enciende algo Ramay llama beuego. R aurafca . cofa encendida.
;

bela letra.R. Rchachini.gui. befpcrtaral quebuerme. SRichani.gui.o richacuai.gui.defpertar be (fueo. JSichafca . tcfpicrtO. ^icharichini.gui.orichachini.guireczdar, (befpcrtaraotro. Riccha COIOJO figura, JRicchani.guwfeme/ar,o parecer a otro, Riccha.ooya cara.oro'Iro. JSicchafca topo ymagen ,o oecbado. Ricchaynin.cutini.gui. befdcji 'Cl COlO &iccini,gui,oriccicuni,gui. conofeer. Rccijpac conofcble cofa. 2*iccifc3 conocda cofa, JSicratopo . - btagada. Riera. _ a l a , la carne bel aue Riera. _ala bclaue ,l3 pluma. Riera _ b o m b : o o e l bombie. . Ricracapa .. alado,cofa con alas. , JKingri _ _ _ _ _ _ o:e('a ,poteu ca para o y j , , Rincrinac bomteefiu ozej'ss. SSincricta azpini.gu!, mondar las ojeas JSingri cap o j e f u d o , be luegas oiefcs. vcrfe>o mrarfe. JSicucuni.gui, ver generalmente. Ricuni g u i , , elquevee. 2$icococ '. B i c u r i n . g u i . parecer verfc alguna cofa. JSicuchini.gu. molirar alguna cofa. JRicurichinl.gui, befcubir ,o oeclarar. JRicudjCtxntiJla cofaptefcnte,q fe vee, Ricufca - cofa vida. JSimatii.gui orimacuni.gui, . bablar. JSimanacuni.gui , hablar ,o cuerfar,vno (con tro, je v
} ;

Pocabitlarie, Rimanacufca , conuctfaeiott, Rimaynin .Q villay . _ habla* Rimaiciora'ngalla _ confea,opatraa Rimpicota, barroco berruga. Ri'ni.gui, y ? 3 algn lugar. Rifca ,, ' cofayda, R i o c o guayanay , , golondrina Rirpo ,: _ _ e f p c f o , 'JSiti - neue. Ritini.gui. nenar Roclocuni.gui _ enfordefcer. 3Soto ..oydo.poi bonde ovinos Roclo cera ocla oicfa. JSocco.o choto bpria,o alnie>'a,pefcado JRoco,o r u c o .. viejo en edad. Rucana _ _ t e d o generalmente. Rumi piedra. Rumela tai-pun,gui, empedrar. Rumicapa.o calca _____ . .pedregal. JRumi apa agu/cofileno be agufa. JRumicha'cara pedrera/ cantera, JSumichecoc . cantero, q labia piedras. 3L%umiyani.gui_ e mpedernecerfe algta cofa JRumitarpuca ! . cofa empedrada. JKumitarpu(caran c9lca(s,camiuopedrado JSumkucuni.guieiidureccrfe,o toznarfe (piedra alguna cof3 JSvumiyafca, _ _ empedernido. Runa . bo!bie,omuger. JRunacona _ . gente ,0 gento. Runto _ _ bueno. Runtopyuracnn clara bcbueiio. .JSmitopqiiillo . . venia bet?acuo. R uroyani.gui. ba^tXK miae ene! o; o
; ;

belalers.S.

i65

2$undoni.gui, .apedrearlo granjsr. 3Ruiito_ . , granito . _ caor R upay. calen tur 5,fiebre. JSupa vncuy._ R upani.guivo -upacuni.gu quemarfe algo iaupachni.gui,orupacIiicuni,gm_ quemar al (gunacofa. ^upaynmchk.__._____ calor natural, Rupaynin/) raura ardor ,oeUcdmentO. 2$upaypacha,o rupaymitta_efip ,parte tlao JRupayani.gui. . pajer calor. Rupucapa , inaluaroe yemas 3L\up"yuyo malua^erua JSuptuy camayoc . baruero. /Kupmiii.gui, afeytar labarua, cabello Rurac _ . el que baje alguna cofa 2Surani,gui,oruracuni.gui. ba<jcr 3lg0. 5Surafca.o yachachifca -_COabec?3. 2Suraquenc,o yachachic__l?35edor.O criador. JSuroyani.gni. bajerfe bueno, R uro , , . .. bueuo Kuro _ _ _ _ _ euejtco oe fruta, Acac . el que afila alguna cofa. Sacafca cofa afilada. Sacana _ piedra Oe afilar S acani.gui.ofacactmi.gui _ afilar,o amolar, 5ayani,gui, : _ - citar en pe. Sayani.gui,o fayacuni.gui, pararle e! q anda S ayachin,gui,_ confriur,o amrmar a oti 0ayachini,gui,ofayachicuni.gui, lcuatar,0 (eubelar alguna cofa leuantare. Sarcuni.gui,

Dcla letra. S.

Vocabulario iSayaynn ella do,altura be vn bombte. 5-yani,gui.o fayacuni.gui,ponerfe en pe. (oieuantarf. ayachifea Ieuaiit3da,o enbieta cofa. S aycuchini.gu. ._ canfar a otro. iSaycuni g u i . canfarfe alguno. Soaycofca . . cofa canuda ayapayani.g_i, fer curador be otro. 5ayapayani,gui. tenercuvdadobeofi 'O. jSayapayac curado, be alguno. Savapayaqueric . c u r a d o : bel menor. Sayarcimi.gui.. einpiriarfe alguno. 3ayuac,o cequee Oesndadoz, Sayua.o ticno _tiiof.o lindero be heredad. jSayuani.gui, alindar heredades. 5ayuani.gui.o cecqueni.gui. Delindar be* (redadea 3a!la,oquiana . e f e r a . S3alliii, xailina alcrutc.o piedra cufre. &ao barro be ollas. ao - loga/palio oe barro. 5ao vicclii canglon,vatTo oe barro Saoyachani.gui bajer vatios be barro Saucc.o acipayacoc burlona cofa. 5aucani.gui burlar oe palabra. Saucapayani.gui . _ lomifmo, aucapayac burla doz ai. 3aucapayafca , cofa burlada. aueafpa . burlando. Sicfs . . comedn. jSidsiyani.gut, tener come yon. @icfsiyaeuni,gut. _ . lomno. iStllaaachurani.gui. enfullar caualgadura. Sillafia curcuni__tflZpedrar,quitar piedras Oillarumi ______cafcajo.

tehktt-9,0.
1

17"

0 illo _ vfia be Oedo. ^iloyam.gui _ nafcerlas vas. illo.oxifio._ gota becgfy lquida. Simi.oximi boca Oequalquicr cofa. mi.oximipalabra. imicapa___ baladroneo parlero @imicaparimani.gui,oc3chayri'maai,gui_ba (ladrearlo parlar. gjmquicharaya, boca abierta, g j i m i n t a c u n i . g u i . > a r lafe^o palabra, gjimi capado hapllaimi.o guarpicoc_ palabrero 55imicuni,gui.o conacuni.gui, acfear. imintacoc ;confe/ero, imiapani.gui. cbmear, g i m i apafca cblmc^o cbineria. jimiapac _ _ _ _ _ _ _ cbfinero. imiyachac abdorOe lenguas. E>miyachaiii,gui,__ faber alguna lengua. Simiyachac . interprete t>e lenguas. gjinacachu ,. oexslo a l l . Sina.ohina , ., -aff^aduerbo, Sinani.gui , _. matars otro. Sinatacmi anf. i n a can.gui, . . . aeontefcer ^inacafca . . ncaefcmicnto. Sinapac poffblCjCOfaq puede fer;. Sinatuin.o tucuy_ tOdOS l'un'OS. S5.inai.rin enteramente. 5nturi fatial puercomontes. Sipas . _ muger moca S5ipas amiga oe varn. S? ipafyoco Tipafiioc, amancebado, Sparyacuni.gui._ smscebarfe elvarot SSipa.licuni.gui, lo mmo.

Socabi?arid *3mbani,gui, bajer tTcricte", Sipafyacurca,ofipafllcufca_varaiijcebado rSiqui _ _ bnr^psra fisgar conejos. 3quini,gu!,o mpani, g u i . aftar^amotar. SSiquifca.o tupafca cofa afila da, SSiricaco tinquircayac opofcitadoi O * exee (cito. iricac sffcntadotoereal Siricani.gui.o tinquircayani.gui _8poffeiiar (fe.o affcntarfe rea! de gente. 5iricafca_,o tinquircayac real De gte,af (fcntado ifpacuni.gu _ atajar camino, 3iftalla.o cifpal!a__ . cofa cercana fSifpa'ntin stafandOjaducrbo, i-fpanigui. _-.allegarfe a lugar alguno. 5ifpayani,giii, EomfmO. *3ifpamuni,gui,o anchumuni.ui,allegarte ac S itani.gui. tirar piedra ,o D a r d o Sixlla.oyfanga e(puerta,o celo. S ixi 1 bcimgas pequeas, Socos carrj o,fpcce De caas, 5oconi.gui,o chongani.gui. _ c&upar. So'ngon alfa dura oel animal. 0ongon_______ caOH,o entraas, o o n g o n manta : : De voluntad. S ongontn t>e co*3Con o >e VoKStd. S5ongonac,0atunfongo . DefamadO. >ongon cutirini.gui. _ arrepetitrfe. Songon cutirifca arrepentido, 5gomchayacl]in.gui,ocufsichini.gui _agra (dar a otros, Sgonchayani,gui_ma553r,bri5er m8550. 5 5 o n g o n _ l _ cbia.Somadcra^o Defruta gongoyoc . cofa majja
;

Suani.gii.o fuacuni,gui, _ _ _ _ _ _ _ _ _ hurta/. - 1 , ladrn, i-uacc^-pa puafca , ^ cofa b u r l a d a , 5ucj0 cuc_ vno.numcro, 5ucincanca ,ocucinca _ 9 cada v n o , v n o . 5ucpunchaopac _ _ . c o f a i>e v n Oa* S uctotapac cofaoe vnanoelje. S5ucguatapac _cofaanal,i>evn a n o , 5ucpac__ pcrtcnefccr a o t r o . 3uc c u c h u h x _ _ , _ . vn c o d o ^ m e d d a . 5ucguant arii,gui.o ucguanyachacuni , g u i , , ( m o r a r con o t r o , ucfimjO^ucximi . otra r a j n , S5uc.myoc confiante <3uchamo__, ch otra manera. <5uchamo rimar, gui, OtfTerr OeOtrO, Sucani.gui. _^. _ ___fllisr. gjcari ni.gui.o fucaricuni.gui,alfar lo c a y (do. Suecarini.gu._ leusntar a otra cofa, 5uccarichini .gui,ofayacliini.gui.euauar, ( e n d e r e c a n d o dir cois,. Sucarifca cofa leuantada, S5ucmancufca . . _ 03 d o 3 Otro, S5ucparandic_ teniente o e o t r o . Sucparandini.gui, eftar en lug ar &e o t r o , Sucmancuni.gui* e n a g e n a r alguna c o f a . Sucmantiachini.gui.- s g e n s r alguna cofa
: :

5uguan yachacoc

. m o . s d O COIJ Oti 'O.

5uyani ,gui,o fuyacuni.gui . efperar 5uyac,o liryacoc el que e p e r 3 , Suyafca . c o f a efperada, \}%$er parteojOfuidendo.' $5uyucuni.gui Suyo --parteaiTbufa, Suyunacuni.gu,fortearj-r^dopertcs

Vocabulario
uyfuni.gui,. _ crmr,o cerner, Smyfona _. _ __. cedaco ocaranda. S3uyfona cola dcro para colar. myfufca _ cofa colada. Suyaychan.gui_apercebr gtega guerra Suyonacuni.gu,o uyochaconi g u i , bacr (alarde, uyochacoc alarde be gente, Suyropacha baldas t>e veftidura 5uyro<;apa_ baIduda,cofacon baldas,' S u y r o a atirini.gui_ poner baldas en cinta, 5uyut,fto gallna53,aue oe j u d i a s 65ulca _ pfjrero. Sullca rucana _ ~ oe&o menique, 5uliull. o xullull en verdad ,0 derrmete ulIuNini.gui, _ CCI certncar.o afirmar, 3ulluni,gui, o xullun.gui.rui mouer la (muger. 3ullufca nomoudo.o malparido. 5umtuni gui.. _ . >untar o allegar, *5umtufca cofa allegada, a-junta. upulluni.guiampollarfealguna cofa c (fuego f5upulluchni,gui, ampollar a otro )ba5er (le ampollas, gippulkvfca . . ampolla all. Surcun.gui.ocurcuni.gu, arrancarlo (hincado. Suri . abelrru5,aue.' bufona , mteles.opayuelobc mefa, utuni.gui, oeilar.caer gotas, S u t o n i . g n i . m a n a r aguado otra cofa iSutuntin.o iillomin gota a gota,aducrbio putufca Dhllada cofa Ta
; ; : ; ;

Delalctra.Q^
I_uea__= materta.podre. tEtuecchac doliente oe esmaras. i_uecchani,gui.pujeo de ventre.o tener (cmaras. (_uee,o queree. .materia be llaga, <_.ueecapa_ llaga con materia. iieehani.gui. podre bajer p o i des (baro, t _ u e c c h a f c a podrida cofa aff. (Eluccoan _ camino que babueltas, _ueclla, o q u i l l a - , pere$0(3 C08, i_iuccllay pereya Huecllacuni.guLo quecllani. gui, empere (5ar. t_uemequij, . elrbo deedffk.o. taemequini.gui. eftribo bajer deedfrs (co. i t u e c q u e e f p g a de pan antes q grane. t_uereccapa_ llagoso,lleno de llagas, f_uereeyani,gui,o chopoyani.gui aporrea (ma rfe ,con poli cma, o llaga. _uero madero generalmente. _ puente de maderos, (Suero chaca dientes generalmente. (Sluero joquiro _ neguijn de dientes, l&ueropcuro. _ t_uero cecani,gui,_dctecer .nacer los dens (tes, (_ucro capa dentudo de grandes dena (tes. i_ueroyoc__ dentado .cofa con dientes, _ii(;ronac__ defdentadO, t.uero vicchi __. cubademadera

Vocabulario. Q u e r c o chopo .. _-apoftema, Quexibra . _ceta/obje _.cej3 los ojos. Qjjcxibra.oquefsibra{ petaa.pelooc (OJO, CJjgach3ni,gui, btycr bajer bao.o mal generalmente, Qui^achini.gui, _ __, _ - ae _ r a u a r a otro. Qnc,achac,o tocorichic__moleftadoi enerta (manera Qjcachafca ftgsdOjOmsltratado, Quichani.gui.oqucharni.gui, abr (a (puerta, Q_uchani.gui, befatapar abir g e n e r a l (mente. Quichafca . befatapada cofa. Qjuichafca abierto. Quichafca . _ _ abertura belo cerrado. Quicharayafca abierto. Q_uicharini.gui . ab.r lo cerrado Q u i c o n i . g u i , a r r e b a a r alguna cola 'Q_ui.ofca arrebaadacofa, Quigua yerna qualquera, Q u i a . o quiz Iuna.pancta. Q u i l l a guauni.gui, cclparfe la luna, .Qlllapguaiunic eclipfe befa una. Q u i l l a pura , luna llena. QjuIIa m c s b 0 5 e n a , p a r t c >e ao, Quillantin, oquillanquillamp cdt mes.' Quiclla patu.mctnl, <iuillacunigui.oquecllani.gui. emperchar. Quillay bifro.tnctal. Q u i l l a y guatana grlbs.p.t'fon be p i e s . Quillagujnguatani.gui, _ encadenar con ca (dcua.
; ;

Quillay guafca.o quill ay guatana c a d e n a p a (ra encadenar. Quillachuco ea^queeoefoerro. Quillca vicc.a.o micoc capa COmedOl Quillca _ 5etTB o c a r t a m e n f a g e r a . Q u i l l c a _ libro, papel g e n e r a l m e n t e . Quillcana__ _efcrania. Quillcani.gui.o quillcacuni.gui. pintar ,0 (efcreur generalmente. Quillcani.gui, labrar alguna obra c o n (colores generalmente. Quillca camayoc pintor g e n e r a l m e n t e , Quillcacamayoc_ effcrtano,o b e b u y a d o i . Quillcafca .,bebu^ada cofa. Quillcafca __, efcupda cofa Q_uilleamaytofca_ emboltOrO,como b e l e (tras. Qillcaquippo, l b z o ote qstentas. Q u i l l c a f i a r i c u n i . g u i . _ I e e r e t r a s . o cartas _uillcaQa yachac le^dOjj e e m u c b o . Quilliguara _^ cerncalo j a n e . _uiliguara ., agHilOcbO. Quillimga carbn Quillimcayachini.gui,. . J ?3jer carbn Qiiillim^a camayoc . carbonero Q u i l l o . o cania - . a m a r i l l o Vil p o c o . Quimca t r e s ,numero Quimba mitta o coijayacufcacafado tres v e (?es. Quimbaquillanquillampi cada t r e s m e f e s Q u i m c a guatan guatampi cada t r e s a n o s Q u i m c a incanca . cada v n o t r e s . Qui.mcanea . lo m f m o ,
; ;

Quimca chacoe__muger parida be t r e s m e

(lijos. Y *

Vocabulario Qjuinchani.gui,o njoyota pircan.gu. ~ ee?' (car be rturo.o fepto, Q_uimi _. poite ,para fortenct* Qjiim!ni,guj, poner polic para folies (ner pared. Q_uiraichin,gui, lommO Ojaimifca-.,., cutopsra foleitcrpared Quimray ladera beeuefta. O^uincha'nlgui,cercar be fepto o varda. Ci.ninchani.gui, cercar como quiera Q_incdichallua__ anguilla, pefeado Q_uincdini,gui, arrugar^ quemar al (fol alguna cofa _ cofa arrugada a ff icunj.gui,neos (ferfealgo. Q_ Qtifca encogido be neruos. Q.uiun"ay pa . -----ancbo Q.uimllani.gui. '<'. gltiai' bel O/O, tStuimllapuni.gui, lomifmot Q_ ' ! g ' > chacacani.gm,. arauefar (poner al traues. Quimrafca,o chacatafca atrauefada cofa. Q_uimini,gui. , cmbcuccerfe. Q j i i p a , o guafia : a t r s ,aduerbto. Quipa_. fagamos el cabo, Q_uipa . . gaguera cofa. Q_uipacac ~ ~ poftrero,0 polrmero, OjJpamaa,Oguaflaman b^ja airas, tt_.uipa manta .be atrs, atrs. Qj-iiparini.gui, Qjuiparini.gui.o quipachurani>gui, pola (poner. gzljo trompeta Qjnppa.
; u, a u n i r ; ! n , u 0

tehletraM.

171

Q_in ppa,o p u t u o _ . b o j n a para taer' Q u i p p a c a m a y o e _ bojnero que la tae. Quippani,gui.___. taer b05nao trpeta, Quippini.gui.o quppifiungui, tencrotera Cjuippi Dentera be Dientes, Q_upnani.gui. . _ bof8rvomtar, Qjupnaccapa.oacrocsapa . el que vomita. (Vuippo udo como quiera. Qjnpposapa __. udofacofa, Q _ i p p o n a c _ _ bcfatidado cofa fin udos. Quppoy , cuenta minero Q_uippon.gui,. udo^ajer. Q,uipponi,gui. . abiocbar vertido, Q_uipponi.gui,oyupani.gui, contar pos (nudos. Quippocamayoe Z__ contado?, Q_upoica o yupafca _ cuenta ;Q,uiquinc , , elmfmo. _ , u i q u i i i c g u a n . confgo mtino. ' (_uirquirichu,o machacuay^o chata buOa (ferpente, _iuiraycuchini,gu, arrimar a l g o , ^uraycurii.gui, arrmarfe, Hiuirau ._ cuna be io, ( _ . u i r i c h a n i , g u . l f a r ,omscar 3 aigo. _urichaica, IfTado en ella manera, (uirpac^apa el que {tapa, t-liiirpana . . tapadero, ._uirpafca__ rofaatapada. i(_;uirpani,gai, atapar con tapado? ais (gun vafo. l_.uirpacuni.gui. . lo mifllio j_uifpi,o quifp piedra p?ccola,o qual (qucr piedra trafparcnte, (Suifpi.o quilpe . ' crftal,o vidrio, y

ai

Vocabulario
O j . t i f p i . a p a _ . _ _ _ . cofa ranfparente. Q j t i f p i r.umi___ _ piedra trfparente, Quifpini.gui.o matochinwgui.; efcsparfe (oe algn peligro. Q_uifpina,_____.__, guarida. Cvufpifcacofa que fe ba b i a d o . Quifpicuni.gui, . l o mfmo. Cjjaipichic . l i b z a d o . b e peligro Qjiifquini.gui.o qiqmejani.gui. . efres '(cbarfe. Qjfquinc capa _ _ . . cofa erecba. Q_uifquichini gui angofar.o elTecb3 al (gima cofa. Qjiflay.o quixay _ J do be aue generalinft. QjJilfa.oqux . nidal .bueno bel nido. Qjiifsiadiacuiii.gui.oocllachini.gui.artar, '('bajcr nido'. Qjuiucoc quebzantadoz befe Quuicuni.gu _. quebzaiiarfe. Quixani.gui. _ _ _ _ _ _ _ _ _ n i d o ba$cr el au. QjJixca . . _ _ cbna, pedre5lla, ojtixca .... . cfptna, ojiixca .apa _, efptubf'cbfa. cjjtxcani.gui, _. . efp.riar, . o_ijixiani.gui,o huncuni.gui. enfermar. ca_ui_iae capa.o quixifca. _ _ n f e r m . ojiirqnini-gn*.cflrecbrfe. . mixquicimi.gui. . eireogerf. . Qjuonda apa bumofa.,eof3 {lesa be b'tmib. c^dridan gui.o'c_tchini,gui__-perfi!mar c>uciznichH.gui,oquondachini.gui..__ ba?er (bumear. eyiozr.ic_fca o qudachifca ~ aburilado. <o^2niyani.gui.'-<jao-dani,gut..abantis (ecbarbefibumo.
( r ; t 3

bela .etrX.

xrt

Dclaletra.TV
T aartcnlo.0 p.epoficon bel ccitatno Tacac platero,que labia pltano OJO. Tacayeona _. i . martillo. T a c a y camayoc perrero, o platero, T acama__ garceta aue de lagunas." T acama;gau!ta,gueeonbfcida" Tacana._ . _ y unque,o martillo; Tacana _ _ . mago..o maga. Tacani.gui,otacacurti,gui,_._ -inartUar.O (macear. T .cafca golpe be martillo,o maga. T acyac lipas _ moga cafadera."
T aclani.gui.o tacllacuni.gui, bar palma*

Taco

(da,obofctoda.' . epno,rbol.'
inejdar vna co*

T aconi.gu.o tacuni.gui.

T aconi,gui,ochacroni,gui, T a c o n i g u i , o chacroni.gui
;

Tacoric-

(facn otra. ,mezclar, ; bolttcr mej.s (ciando cofas. , bollcofo,

Tacorcni.gui.o muzpani.gui,._ alterarle,

Tacorini.gui. _ - .

reboltiercOU bollicio.
altes

Tacorichini.gui.o mu_pachini.gui,__

(rara otro perturbarle: TacorichinUgui.ochiquichini.gui., mpe (dr ,0 efro.uar Tacoricliinlgui, inquietar moteando, Tacorkhfca -empachado,o efozuado. T acffayangui, _ abeiiarfe. T acfachani,gui. ab.eusr,o eo.tar algo. T aeflafea ._ , cofa absentada. TacllaHa . _ b.euecofa.

. m

Vocabulario
T afiayeamayoc _ _ lausdo: 0 Uuandera. T a l T a n a _ lauadero/usar oclauar, Tafan.gu.o tafiacuni gui, lanar ropa, faTafca _ _ _._ropalauada. 5Dtsehani,gui,opacmllani.gui. arrafar (cofa lquda.en medida T aflana _ _ _ pfon para pifar o tapiar. STATANI.gui; pifar cOU pifou Cadquina,otatqui_paffo,o paliada 5 l q anda SCagua ^ _.___, . quatrOjUamcro, SCagua incanca . e cada vno quatro, Caguanes lo mfmo, Caguachica . . _ . quatro tanto. SCagua guatan guatampi cada quatro 3 H 0 3 SCagua cut , quatro vc5ca, Caguapachac, quarocentoemumerq STaguaguaranga _ quatro mil, SCahona.o taona_ . bo?don SCallini.gui.o randini.gni, ecbar,ancar (vna cofa en otra. SCamyani.gui. . llouer* C'amya mitta ttcmpolluuofo. Camyacapa . ___ liuuoo, 5Campa o quexte . . , _ _ _ oemelenado, a m p 3 y a c l i i c u n i . g u i . ocfpernarfes fmfmo 3 _amp3yachini .gu1.__ oefpevnar 3 otro* tiCampayachifca__ oofpeynada cofa. Sanean,gui.ocomcani.gui . empujar SCancani.gui.o tancacunugui reftruar l?a (5endofticrca, embotara otra coia, JCancoyan.gu. embotarfe. Eancoyacungui,. Eancocliccotancoyac embotado? _r.cofca'_ . . - cofa embotada angarim\guj,o t%arjchani,ui,&crr tr S ^O
; 5 ; ; ;

oelaletra.E.

17 i

SCantayani. gu i tyajer part. Eantachaquip planta oel pe. Eanray amina bOMObe COjer pan, Eanta. : pan. Kanta camayoc _ _ panadera la q baje etp\ JCantani, g tii.p fumtuni.gui. juntar a Igus (na cofa. Eantanacuni.gui, funtar vnO con otro. Kantanacoc corrillo oe gente. Eantalla . juntamente. antafca,o fumtufca - montn ac cofi& Eaona_____, potcoe palos. Eapiani.gui . _ agorar por aues Eapu.ni.gui, preguntar, Eapuipac pcfcuda ,por pregunta. Eapuc . el que pregunta Eapufca. . . cofa preguntada. Eaptna_ a!querque,o trebejoEaptna o comina ayedrejjtablas^oals (querque. Eaptani,gui.ocomini,gui,_ jugar al alquero
; ;

Eaptani.gui.o c o m i n i , , fugar al apedree, (o tablas. Eaquia,o cinche firme cofa, Eaquia,o morocho COfj Ottra. Eaquiayani.gui.ocapani.gu. efforcarc. Eaquiani.gui.o cinchiyani gui, .. fortalecer (affi mfmo. Eaquiani,gui,o alliyani.gui arreyar o e t>0 (lenca, Eaquiani.gu i retrtbar^ acodar e n a s (guuacofa. Eaquiachini,gui,ocinchiyachiui>gui. effors (jar a otro,
3

Vocabulario
T acyachini.gui, _ _ _ arrimar \ma cofa a otra (parafojtalesa, _apfMii,gu___. M ' _ _ facudr, *T a q u i cancin. Taqtiina____ _ cancionero, T aquicamayoc ' . canto?. T aquieto c a q u i c o c bayladoi, bcadoz. *T aquini.g-o taqucungui, cantar Taquini,gui,otaquicuH,gui, baylar ,o ' (bancar, T ara __ y f l a bela mar. Tarca c o . u a bela pierna, T a r i , o chopollo ,*, vtneto, Tarinacuni.gui. , encontrar con otro. T a r i c .... : nuentoj be alguna cofa. Tarini,gui, uuentaralgo, Tarini.gui, bailar algo como quiera. Taricuni.gui. lomfmO, T arini.gu, - e n c o n t r a r . Tarifca ____ . cofa b a i l a d a . Taripayae . _ _ _ cenfOZjuej. Taripayani.gu,o paflachani.gui._ juagar, T anpacguacin', _ _ l u g a r bonde m^gan, T arijpayafca _. cofa fungada. T aripayaca _ . arbitraria cofa T arpani.gui.,auerguar, o tomar cnta Taripamuni,gui,_ - omfmo Taripayani.gui tomar cuenta, Tarijpayam.gui, -encofrar Y * al encutro. Tarpuni.gui,:,_fembiar. Tarpufca . , . .fembzado. Taucani.gui.o cqtoni,gui,__!tar iobito, Taucaca ofunttifca,ocotofca _.9!egad3 cofa. T auri . aramujea
: ; i

bela JetraJE.

i 4
?

T ~ lua.fcro,oc biafia. T i a c , o yachacoc_ _ _ moiadz. T iantian, o q i x q u i _ _ _ _ _ _ , ; cigarra,' Tyana __, U3,OalTicntO, Tyan*.o,yachacona._ _- mojada. Tycuni.gui.otyaycuni.gui, ,,afentarfeV 1 ianiigui,o,tiacuni,gui, lo mfmo. Tyani,gui,oyachacuni,guJ.,; morar f?a='

. Cjernoiada

TyacUini.gu!, , -f^ajcr affeittaraotr", T y a p a c o c . . . crrao, o ftrangero. T yaponacoc guarme noua rej cafada Tica '." ladrillo T ica. urana -.ladrillar bonde fe bajen Ticacori -ot., fundido, T icayachan.guj. _ ladrillar elfue.O, Ticani.gui.-L _ _ _ _ _ Ipajer ladrillos, T ic ^ii .gui, bsjcr ladrillos ,o adobes, T icayai,gui , _ ladrillar, Ticafca-, , ladrillado." Tjcca-__ penacbo,o pluma, T i c c a . . _ cl3uelna ,of_o,. T i(3no,o fayua__ _ mojn be termin: Ticnougui.ofayuaiii.gui, mojOnar.O _: (dcfii.dar, T icc^ar.i.guqtic^acuni.gu,^ cardar ,o. (carmenar,' Ticff3B .gu,ptic -raciini ,gui ,____lo mfmo,-' TiclTafca._. 1 cofa cardada, Ticfi'afca__ .; _. copo para blar;' Ticffapc_. . ....__.' cardado*.': Ticfsin _ _ principia. ,o fundamento b e ' (edificio., Ticfsin __ jemen.tQ.,0 principi? T;k'sin__ _ tf o^o fin be qnalquer cofa

Vocabulario

T icfs-ni.gui, _ cementar ceba' cimiento T icfsid-ingu,.. . pouerfundmento. Ticironi,gui.otidbcuni,gui, _ boluerlo, (bebaro arriba. T ioani,gu.. boluer lo bebetro afuera T .crai.gui, boluer cmo quiera Ticrafca _ _ _ _ - - cofabuelta, T icrampacuni.gui, bolterjO boltef ar, Tmponi.gui, . . berur Timpofca" b'erttda cofa. Tincahi.gui. - b a r papirotes. Tinconi.gui, encontrar a o t r o . Tincofca. cofa encontrada. T incochni.gui,. cote/ar vna cofa con, (otra, T imyapO guanear : . adufe, O atambor, T Jmya camayoco guanear camayoe ataba (lero. T incri aleo perrito, gojquto* TO arena, T O capa.; _ arenofa cofa Tnquoquinc nel,pcla batanea. }?!incjUni.gui,oquifquichtnacuni,gui,apz (tarvnoa otro, "Cipcani,gui befeochar ,o befcojtejar, tipcafca ,, _ befcojte?ada cofa. 5_pcij _ . _ pellizco,'. .Gpcni.gu',otipc-cuni.gu._ -peljcar, (barpelljco. "Cipini.gui.otipicuni.gui, coger ames Cipifca.: mes cogda' Ziyrani.gu; ... v arrancar algo. Cyrafca cofa arrancada;. fLoo tallo be rbol quando
;

(ceba,"

belaletrs.C,

17?

thomc___ lobo marino, pcfcado. iCome . , cucbilOjO uauafa. SConay piedra para m o l e r . Conani.__ piedra con que muele los yndoa jfongori _ nuejbel cuello, ociuni.gui. bundirfela tierra. onicUini,gui,c> vrrnachin.gj, oerri? (bar.o berrocaralgo. Cocnifca cofa Derrocada, Sopana o fiquma muela, para a m o l a r . 2Topani,gui ,, anlar ,0 raer. Copaeiitii.gui, . OitlflUO. Stopani,gui.o topacuni.gui,.limar algo. Copafca . ..cofa limada ,0 afilada, opo___ . medida. _opo,oonancha _____ oecbado,,c;r:emp,ar, .oponi,gui,otopocuni.gui, n u d r qual (quercofa, Coprani,gui, eftregar. tora.o chlfsinc _... nocbe.o obfeurdad. Cotap oyarini,gui, efeuchar >e noche, otayac . . efeura cofa, Kotayani.gui.o raerayani.gui, cfcijrefcer, SCotayaiii,gui.o pipin i,gui, _3U0d?efcer.. Cotayafpa . anocheciendo, "Qtaya|caotota el'curdad. J^oro capado toro toro._ tremedal, atoadal. SCoro toro.o mitcocapa__ lodaca! O c e n e g a l , orocuni.gui, 'nccuagarle. Cotta go:go;'o,qi,e come el t r i g o . Ebtta : . . polilla, S_ottaya-ii,gu, carcomerfe algn 3 cofa JCottaica carcomido.. Kotora , erpadas yerna. -SCotora ,apa__. ^ . _ _ j uncal^lugar o e \ uncos
; ;

ifocsbularo "Orani .gui. __ pclar/acar plumas,o pelos. Trafca,o milluanac pela do ,coa fin pelo. Citi.otite eao a p l o m o , Socopifco biibOjatteconofcda. 3Cocoychimbo,o callanacaclo C8C ela be (hierro, j r j p c y a n i . g u t , rcbentar qualquer cofa. rocyan,gui.otocoicani.gu.otocohi,gui ca (lio tener enlaiiano, SCocya:__ callo jbejga ocia iano.o pe, _ocyacapa_ ._ calofo.lletiobcallos Cocyani.gui. _ apoUar.fcar pollos. Cocyani.gui _____-falr el pollo bel bueno. Cocyafca , ., ,cofa febentada. Cocla ; __, . 350, *_cllacuni,gui__~_ enrredaralgo. EoclIani,gui,otacllcuni,gui._ cnlsrr^O en trrcdar, SCocIlani.gui cagar con redes, fa?os. "Eocllacoc _ , _ _ c a c s d o z b e aies. ocorani,gui. _ _ _ _ untar aigo ,peg (dolo Cocoro.opuppa._ _, _ _ _ _ _ engrudo. SCocoro . _, betn, para pegar. Stocoro capa _ _ _ _ _ _ _ pega fofa, cofa* tocoroy cuajo >para cuajar. Eocorocuni.gu, . cua/arfe alguna cofa. JCocoroni.gi. cuajar con cuajo. Cocoronica . . cuajadacora. -ocri mata .6 cojela. 2 -ocricoc .VCcdOZ. _Tocricoc__ admnfradoz be algn off(co. Cocriconi.gai, admnilwofirov ocriui,gui.__ muir gte.I?a$cndolrtma (miento,.

belaletraX.

17.

Zocfsma.tacaycona Lpurtal.Odaga? "Cocrsni.gui, . oar e f o c a d a , Cocffini.gui, pnhcar como quiera. . CocsifcaeftocscJajOpungada. Cornarini.gui _ _ arrodear, JCora.o tori . lbcrmano Dije la muger. Cotora.o mirmi _ _ junco. JCoxconi.gui. abarrancarle el animal. iCoxoc.o cachuac bayladoi,o Danzador* tCoxoni. gui.o cachuani,gui_ baylar.o DScar l_ucani,gui. .efcopr* Eucafca falu3 efccpetina. *ucuy,ollapp . ._, . todo. SCucuytaattipani.gui. ~ poder IOtOdo. JCiicuytaatcipac-uii.gui.w _l0 mfmo. Cuaiytaattipac . todo pOderob* JCuciiytaatfipacoc lo mmo. _ucuytayallic_--._ lliaVOt Detodot?. Ccuchiiii.gu.ovfsiani.gui. acabar algo Cucuychafi,gui. _o mfmo. Cucuiii.gui lo mfmo. Culbnta raquini.gul, fcefgouernar algn (miembro. SCumbaco chache _ _ calumnadoi,acufadO iCumbani.gu __ accufar fatfamente* Cumbain.gui.ofumbacuni.gui. leutar fal
;

(fotcf-ruono. Cumbarc gccufado^o infamado. Cunguiai.gui. auer miedo* *upana_ , plana De aluar. upana____. { m i a g a r a limar.. Cupani.gi.ollufcani.gui, alfar^algo. Cupani.gui.o'tpacm.i.gui. _ aflrrar,. ICupafcacofa Imada.o aferrada^

t vijl

Vocabulario iCupafca^ficafca j_uquini.gui..


;

cofa afilada. baj;eralgoapo .n3.

E cea _ _ _ garceta me, Vecrochaqui.oquilluichaquij, Cite (uadooc piernas V icuyro.o matgoy gufano * madera V icc, _ barriga, o vientre. Vicc,aquilca . , gotort, Vicijahondafca gooO* V ic^aquilcayachani.gui. glotonear. Vicco _ tuerto, no berecbo Viccochaqu : . cancajofo. Vic^ochaqui.otacpi pes tuertos. V icepyani, gui.o vicqoyacuni.gui, ba?er (fetuerto,no &erec?o. V iccoyachini. gui.o vicc.ochini.gui. Clt (toitar a otro af. Vichay . cuelaarriba. V ichani.gui,o vicchamuni.gui,__fbr,yt (arriba. V icchi cuba pequea. Vicchi____ . : arcadirj. V icchi camayoe cubero. V ichuni.gui, o vichumuni.gui .derramar (algo. cofa berramada. V i chufea goma, Vicquc.ovicqui . lagrimas. V cque ,.. Vcquc^apa . gomofo,Ueno be goma. V icqueyani.gui, ._. ecbar lagrimas V kqueyani .gui. cebar goma el rbol Vicroc,apa__. manco.

D e la letra. V .

frea letra, V.
V icrochaqui. Vicromaqui _ V icroyani.gui, VicroyachinCgui -,
pillea

177

manco be pes-, manco be mano. manesrfe. . mancar a otro. : bomba.

jtertnga. j e r i n g a r con jeringa. ilcavio araa poncoofa. V ileoyuyo... , berro ..yerna. V illangui.o villacuni. _ hablarlo o~r al* Cgo. B!tlapuni;gui. comendar ,o encomdar. Vimbilla majmo.ra, opifion. _linay,oquippe _ carga. _linafca.oquippechafc_ cofa C a r g a d a . V iiiani.gui,o atini.gui,. calcar. >reca! car. V no _ efpada.fre palma queteuan ios Jtt (dios, V ino camayoc efpadero. Vjaypac _ . cofa perpetua. feiiay viay contino en Duracin. V m a m . g u _ _ . nacerlo creccraguna cofa, iangui, oyurini.gui. _ nafcer. V iay manta.o manacailaric _ _ c o f a perpetua. V iachini.gui.o atunyachini.gui. t?35er gr. (de alguna cola. V iiaquent.,0 curacachurin .,fyl/o mayos tsJiafca.o yurifea nafedo. Vincha _ corona o guirnalda befioies, Hincha cofia be muger, inchani.gui. co.onarfe. V iracocha _ _ d ? t l t a n o b c b o DC C b i o . U i r a homa _ _ , , bomb.e ant'moo. Vira. febo^o qnalquer gordura*
;
;

Villca _ V icachingui

Vocabulario
V i r a capa ~ -cofagruetTa. _?irapguaricoJ!a candela befebo.. Virayani.gui,opocuni,gui. engordar,

Birayacbini.gui,engordar alguna cofa. V irpa el labio sito cela boca, ?3irpacapa_ becudo,o t>egrandes labios, i r q u L o macma orea, o tuaa mediana., V ifirii.gui.o _'lpuni,gui __ embudar alguna. (cofa.. itco , . _ canal, V itco agua manido cao. tHlAcontin- , canalado;
3_xcani,gui.o vixcacuni.gui. V ixcimuni.gui, cerrar. lo tiflilO;

SI ixcan a . _ _

cand? do.cer radura.

Vixcacha,o vizcacha conejo. concero. V ixcacha camayoc _ cuebar.. iSixila -cofabueca. _fcuyoc_ bentro. V CHpi ._<.._ bedentro adt<erbo. enmanta el que da Debajo. Vcupicac __.__t>eSro bel? cuynin_, V cucha _ . ratn. V cumri ofo,animal conofedo. Vcho . _ pment-odas ^ d a s . V chuclla g u a m b o ; _ ._efquifs&enauc, Vchuclla cofa pequea, Vchuychaclla _ _ m e n u d a cofa. IB chudlayan'i ,gui _ - - ba^ere pequeo, 3chucllayachinigui_ .bajerotra cofa pe*
;

V chucllach'mi.gui llflani.gui.__, .

(quena. ,__ lo mfmo. _ _ b rof lar,

dla l e t r a s

178

Vtafca ,. . . cofab.oflada. Sl.huni.gui _ ~ _ . , , foffer. Vhuynin toffe. Va.o malta _ codero,t?o deoue /3. ^apaycha carne de codero. Vnoyani.gui,o vnoyachini.gu,_ derretir el (metal, V noyan,gu,o yacoyan.gui. coirer >o befs (retirfe a l g o . V tic-quilla . . menguante de lima. i3nquino,ovnquina ous,que atee encl (agua. Vpallacuhi.gui, - callar, pallani.gui. __ lo InfmO Vpiccapa_ . . beuedoi, Vpiachic _ copero,eImiifl:ro bea copa. V piachini.gui da? a beuer. V piaymanta guauni.gui, .fii.r b ed. Vpiaymanta guauc__ muerto de fed, V piaa._. copa.o vab para beuer, Jpianay3ni.gi.o vpianayauancaiicr gaua (de beuer, Vpiani.gui.ovpiacuni.gui, _ _ : beuer V pillin gui, . fojuer. 'Vpuni,gui.oopponi,gui, _iomfrtto. V reo . ; _ C8bco,o cerro. -V reo mscbo.suntal e quaquser bece. V reo crutayoc _ C 3 r n e r o co/ldo, V rmani.gui, : ~ caer Vrmacui.gui. . .:lomftno. -Vrmachini,gui.o. toniehini.gui, derribar _ (algo. Vrmachini.gui,oyxquichini,gu, __bepear ^ (aotro.
:

Vocabulario.
V m a _ _ _ varn efterl.que no engendra,' Vrapi _ . . . abajo. _?raycuni.guL t>efcender be alto abajo, V raycuchini.gui,oefeender ,0 bajar otra (cofa, Vrapichurani.gu, ._poncr t>ebajo, V ra manta _ ___ _ &e a b a j o , ramarl _ ,_ baja abajo, Vriani,gui.ovnacuni.gui, trabajar, Hrac . ____ trabafado. Vropaccha_ araa como quiera. Yrpay,ovrp paloma.ototola, V rpaymalco _ palomino. Vrpo cntaro muvgrande,o tinaja fla .o moti.o occa , . piojo Vflacapa,oocca^apa , ,. pojofo. Vflayani.gui, _ ,_.tener pofoff VTcani.gui .o vxcacuni. g - L ^ e d r l i m o f t i a , Vfsni,gui.opucucai.gui_Rne<;er.3cabar obia, t^flum ; ___ cruelo,arbol, V tcaehni.gu apzemrar a otro. i3tcacl.ini.gui. oarpuefe* Vtca ; pleito. Vtcaila . : _ _ --lomfmo, Vtcani.gui ,o ,vtcacuni,gui. apjefurarfe. V t c o 1 _._ algodn. Vtic>occcca ,Q opa - bOUO^O'OCo, V tictucuchni.gui ,-. oeatuaraotro. Vticchini.gui. 1'. lo mfmo. V tiucuni,gui, befatnarfe,o enloquecerfe. fStitucufca . _ pefatnado V x o t a . o llanqui , _ calcado; y xotacuai,guiioUaiiquijuni,gui, _ _ calcarle*
:

oelaleta.-. Iffxpa __ _ ,

175
ccnj.

Dclaletra.X.
3acapa,ocacapa . eaicattef. 3_ay,o xe prepofidon ptepoconbe vocatuo Sallina-o fallma p ., piedra gufre. JEamuni.gui. . venir vcilr 6e oe S algn lugar. 3imi,o finai , - , __ _ _ boca. 9imi,o fmi _ _ lengnagco lengua, X iminta apamuhi.gui. traer nueuas X imicapa.o canaquilca . bef lenguado* X ifpall3,o ifpalla.o cayliampi cerca X i u i , o iui _. . anillo, X ullull,o checca _ _. ._ cofa cierta* ciertamente. Xullulkacmi. X ullun.gu.o fulluni.gui. _ abortar,mal pas (rr,moner. X upulluni.gul foajer callos manos.o pies X upuUuni,gui arnpolJarfemanos.ope X upull ufea el q tiene calles, o ampollas, Xuti. _ ___ncmb?e, X utioc tener nombre. Xutinac . fin nombte. Xutiachini.gui, omacllani, g u i . . bapjar, X utiyachinigui. bar nombte aSacofa Xutiachini.gui. pcncrncmbzca otro. Xutacun.gut.. __-_ nombrarle afu. X utiafca __ el que tiene nombre, Xuticcacoxuticpi mancfto. X utkpichurani.gui poner algo enfrente (oenconra, Xuthquinl.gui.___.__, _ oefcalcarfe. .,. abef-ru^aise* Xiui.ofuri

< _ 5mpmafe en la muy nfgnc villa S Ss,8Hadold (l&ncaoiro tpo llamada)en la omcna t>cf radico erndec oe oido= Ha^mpreiTox bela ZDageiiad 2Seal. Scabofea otee oas oelmcs oe II?c neroSnoc mil Y quns tosvTefenra.

N e i n g e n i u m volitet,

Paupertas (i^iiit ipfum.

S-ar putea să vă placă și