STEPHEN E.

AMBROSE

KOMPANIA BRACI
Od Normandii do Orlego Gniazda Hitlera Kompania E 506 puku piechoty spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej PRZEKAD Leszek Erenfeicht

Wszystkim onierzom piechoty spadochronowej Armii Stanw Zjednoczonych w latach 1941 - 1945 Dla ktrych Fioletowe Serce nie byo odznaczeniem Lecz oznak specjalnoci

Od chwili tej do koca wiata ... w pamici ludzkiej bdziemy y: my wybracw gar, ... kompania braci Henryk V Wiliam Szekspir

PRZEDMOWA W czerwcu 2000 roku do Nowego Orleanu przyjechali Tom Hanks i Steven Spielberg, by przez kilka dni uczestniczy w uroczystym otwarciu National D-Day Museum. Ich obecno wzbudzia wielkie zainteresowanie goci, pracownikw muzeum, reporterw, ekip telewizyjnych - w ogle wszystkich. W rnych imprezach towarzyszcych otwarciu uczestniczyy tysice weteranw II wojny wiatowej - wikszo z nich wzia udzia w ponad trzykilometrowej paradzie. Jadc w zabytkowych pojazdach wojskowych, machali do zebranych wzdu trasy nieprzebranych tumw, pokazywali transparenty z napisem Dzikujemy i reprodukcje pierwszych stron nowoorleaskiego Times-Picayune z wielkimi czowkami obwieszczajcymi kapitulacj Niemiec i Japonii. To bya najwiksza defilada wojskowa, jak widzia Nowy Orlean od czasu zakoczenia II wojny wiatowej - z przemarszem oddziaw w mundurach z epoki, orkiestrami, parad pojazdw, przelotami historycznych samolotw i oczywicie obecnoci weteranw. Kiedy przed trybun pojawia si grupa rangersw, Tom Hanks przeskoczy przez barierk, by uciska im rce i poprosi o autografy. Pyta, czy moe sobie zrobi z nimi zdjcie. Wkrtce doczy do niego Steven Spielberg. Gwiazdy w jednej chwili przeistoczyy si w fanw. Tom i Steven pracowali wtedy nad serialem dla telewizji HBO, ktry mia by ekranizacj tej ksiki. Byem pod wraeniem ich dbaoci o szczegy i zgodno historyczn. Przesyali mi scenariusze poszczeglnych odcinkw do zatwierdzenia. Moje uwagi i komentarze czytali z uwag, bardzo starali si je realizowa - mimo e przecie nigdy w yciu nie byem scenarzyst. Wiem, jak si pisze ksiki, ale serialu czy filmu fabularnego na pewno nie potrafibym stworzy. Wraz ze mn scenariusze dostawali do przejrzenia take gwni bohaterowie tej opowieci. Steven i Tom jedzili do nich i rozmawiali, odkrywajc czsto nie znane fakty, do ktrych nawet ja nie dotarem. Co wicej, odtwarzajcy gwne role aktorzy take dzwonili do weteranw, w ktrych mieli si wciela. Pytali o ich przeycia i emocje w czasie tamtych wydarze. Czy pan si wtedy umiecha? Odczuwa rado? Napicie? A moe by pan przygnbiony, w stanie depresji? Kiedy w Anglii zaczto krci zdjcia do serialu, Tom zdoa nawet namwi Dicka Wintersa, eby towarzyszy ekipie filmowej jako konsultant.

W Podzikowaniach na kocu opowiadam, jak doszo do tego, e w ogle napisaem ksik o kompanii E. Tom i Steven po przeczytaniu zdecydowali si przerobi j na scenariusz serialu telewizyjnego, co wcale nie byo rzecz prost. Na rynku co roku pojawiaj si setki, jeli nie tysice nowych ksiek o II wojnie wiatowej. Tym, co zainteresowao ich w Kompanii braci, by jej zakres - obejmujcy niemal ca kampani w pnocno-zachodniej Europie - lecz take, a kto wie, czy nie w wikszym stopniu, sposb przedstawienia: koncentracja na jednej zaledwie, cho wyrniajcej si kompanii piechoty. Na osobowociach i dziaaniach garstki ludzi. To wanie owa personalizacja zafascynowaa w tej historii mnie, ich i wielu czytelnikw. Wojna bya olbrzymim przedsiwziciem, ktrym - lepiej lub gorzej - kieroway dziesitki mniej lub bardziej wybitnych generaw i politykw. Ludzie maj ju do globalnego spojrzenia. Nie chc po raz kolejny czyta o Eisenhowerze i Naczelnym Dowdztwie, o prezydencie Roosevelcie i jego sztabie, o strategii. Chc pozna histori i dowiadczenia poszczeglnych ludzi, onierzy, lotnikw, marynarzy. Chc wiedzie, co robili i dlaczego. Szukaj w tej lekturze rozrywki, ale te wiedzy, a przede wszystkim - inspiracji. Tom i Steven, jak wielu z ich pokolenia, s zafascynowani II wojn wiatow. Doskonale zdaj sobie spraw, jak duo zawdziczaj tym, ktrzy w niej walczyli. Wiksz cz swojej pracy wanie im powicili, honorujc osignicia weteranw. To si rzuca w oczy. Podzielam ich uczucia i ciesz si, e mogem wzi udzia wraz z nimi w oywianiu historii przez ukazanie indywidualnych losw ludzi, ktrzy j tworzyli.

1 Chcielimy dosta te cholerne skrzyda Camp Toccoa lipiec - grudzie 1942 Ludzie do kompanii E 506 puku piechoty spadochronowej (506 PPS) 101 Dywizji Powietrznodesantowej (101 DPD) przybywali z najrniejszych rodowisk, z najrozmaitszych czci kraju. Wrd nich i farmerzy, i grnicy, i ludzie gr, i Poudniowcy. Niektrzy przeraajco biedni, inni z klasy redniej. By jeden harwardczyk, jeden absolwent Yale i dwch z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Tylko jeden suy jako onierz przed wojn, a paru przyszo z Gwardii Narodowej lub rezerwy. Reszta bya obywatelami w mundurach - armi z poboru. Spotkali si latem 1942 roku, kiedy Europejczycy koczyli trzeci rok wojny. Do wiosny 1944 roku stali si elitarn kompani lekkiej piechoty powietrznodesantowej. Rankiem 6 czerwca, w dniu ldowania w Normandii, w swojej pierwszej walce kompania E zdobya i unieszkodliwia bateri niemieckich haubic 105 mm, trzymajc w szachu odcinek desantowy Utah. Nacierali na Carentan, walczyli w Holandii, bronili Bastogne, prowadzili kontrofensyw w Ardenach, toczyli boje o Nadreni i zajli kwater Hitlera, Orle Gniazdo w Obersalzbergu. Za saw zapacili stratami w wysokoci stu pidziesiciu procent stanu etatowego. W szczytowym okresie sprawnoci bojowej, w Holandii w padzierniku 1944 roku i w Ardenach w styczniu 1945 roku, miao mogli si rwna z najlepszymi na wiecie. Kiedy zrobili swoje, kompani rozwizano, a oni wrcili do domu. Kadego ze stu czterdziestu podoficerw i szeregowych oraz siedmiu oficerw, ktrzy tworzyli pierwotny stan kompanii, przywioda do miejsca jej utworzenia w Camp Toccoa, w Georgii, inna droga, ale mieli ze sob wiele wsplnego. Wszyscy byli modzi, urodzili si po Wielkiej Wojnie. Wszyscy byli biali, gdy w Armii Stanw Zjednoczonych panowaa w czasie wojny segregacja rasowa. Tylko trzej z nich byli onaci. Wikszo za modu polowaa i uprawiaa sporty. Wyznawali specyficzny ukad wartoci. Najbardziej liczyy si dla nich: ycie w znonych warunkach, hierarchiczna organizacja i bycie czci elitarnego oddziau. Byli

idealistami, gotowymi nadstawia karku za swoj grup, poszukujcymi oddziau, z ktrym mogliby si identyfikowa, stanowi jego cz i traktowa jak wielk rodzin. Do spadochroniarzy zgosili si na ochotnika, jak sami mwili - dla emocji, zaszczytu i miesicznego dodatku spadochronowego (pidziesit dolarw dla szeregowego, sto dla oficera 1 ). Ale tak naprawd do skakania z samolotw zgosili si z dwch wzgldw natury osobistej. Pierwszy mona by uj sowami Roberta Radera jako ch bycia lepszym ni reszta. Kady z czonkw kompanii przeszed przez to samo, co przey Richard Winters: w pewnej chwili doszed do wniosku, e nie po drodze mu z indywiduami, ktre spotyka, odkd przeszed bram orodka uzupenie. Musiay by jakie lepsze sposoby na wojskow karier. Oni nie uwaali, e suba wojskowa to katastrofa, klska yciowa i dziura w yciorysie. Chcieli przez to przej, uczc si czego, a czekajce ich wyzwania miay pomc im dojrze. Po drugie, wiedzieli, e id na wojn. Skoro tak, nie mieli zamiaru trafi tam w towarzystwie niedouczonych sabowitych poborowych. Majc do wyboru - skaka ze spadochronem jako awangarda ofensywy albo i noga za nog, w tumie ludzi, ktrym nie mona ufa - uznali, e mniejsze szans na przeycie maj jako szara masa armatniego misa. Kiedy zaczn do nich strzela, woleli trafi gdzie, gdzie mogliby na ssiada patrzy z nadziej, a nie z obaw. Wikszoci z nich Wielki Kryzys lat trzydziestych da si we znaki i odcisn gbokie pitno. Dorastajc, nierzadko nie dojadali, chodzili w dziurawych butach, podartych swetrach, nie mieli samochodw, czasem nawet radia. Nie byli raczej intelektualistami - Wielki Kryzys albo wojna oderway ich od szkolnej awki. A, mimo wszystko, bardzo kochaem i wci kocham mj kraj, deklarowa po czterdziestu omiu latach Harry Welsh. Niezalenie od tego, jak ycie si z nimi obeszo, nie winili za to ani jego, ani swego kraju. Wielki Kryzys nauczy ich polegania na sobie samych, cikiej pracy, przyjmowania rozkazw. Uprawiajc sporty i polujc, poznali poczucie wasnej wartoci i uwierzyli w swoje siy. Zdawali sobie doskonale spraw z tego, e czekaj ich powane niebezpieczestwa. Wiedzieli, e los bdzie od nich wymaga wicej ni od innych. Wcale nie palili si powica najlepszych lat modoci na toczenie wojny, ktrej aden z nich nie wywoa. Chcieli rzuca pik na boisku, a nie granatem na polu bitwy, strzela do lizakw z wiatrwek w wesoym miasteczku, a nie z karabinw Garanda do ludzi. Skoro jednak ju mieli trafi na wojn, postanowili pogodzi si z tym i wycign ze suby wojskowej ile si da najlepszego.
To bya spora suma w tamtym czasie - od szeregowego zwykej piechoty wynosi 84 dolary miesicznie [przyp. tum.].
1

O wojskach powietrznodesantowych nie wiedzieli nic ponad to, e by to nowy i zoony w caoci z ochotnikw rodzaj broni. Mwiono im, e trening i zaprawa fizyczna bdzie cisza ni to, co do tej pory widzieli i co spotkaj w innych oddziaach, ale oni byli jak mode lwy i chcieli si sprawdzi. Po zakoczeniu szkolenia spodziewali si, e bd wiksi, silniejsi, sprawniejsi i bardziej wytrzymali. A przede wszystkim to szkolenie przejd z ludmi, u ktrych boku przyjdzie im walczy. Wielki Kryzys si skoczy. Zaczynaem nowe ycie, ktre miao mnie zmieni do gbi, wspomina lato 1942 roku Carwood Lipton. Nie tylko jego, wszystkich innych ono te zmienio. Porucznik Herbert Sobel z Chicago by pierwszym czonkiem kompanii E, jej dowdc. Jego zastpc zosta podporucznik Clarence Hester z pnocnej Kalifornii. Ciko byo znale dwch innych tak rnicych si od siebie ludzi. Sobel by ydem, ktry oficerskiego stopnia dorobi si w Gwardii Narodowej. Hester zaczyna sub jako podoficer, a potem skoczy podchorwk i zosta promowany na stopie podporucznika. Wikszo dowdcw plutonw i ich zastpcw - podporucznik Dick Winters z Pensylwanii, podporucznik Walter Moore z Kalifornii, podporucznik Lewis Nixon, nowojorczyk z Yale take byo produktem podchorwek i popiesznego wojennego programu ksztacenia dowdcw. Tylko S.L. Matheson jeszcze przed wojn uczszcza do studium wojskowego Uniwersytetu Kalifornijskiego. Dwudziestoomioletni Sobel by w kompanii E niemal starcem - reszta kadry oficerskiej miaa co najwyej po dwadziecia cztery lata. Kompania E wraz z kompaniami D, F i kompani sztabow tworzyy 2 batalion 506 puku piechoty spadochronowej (506 pps). Dowdc batalionu by major Robert Strayer, trzydziestoletni oficer rezerwy, dowdc puku - pukownik Robert Sink, absolwent West Point z promocji 1927. 506 puk sta si jednostk eksperymentaln, w ktrej onierze mieli odbywa szkolenie unitarne i spadochronowe jako jeden oddzia. Upynie niemal rok, zanim zostanie przyczony do 101 DPD, Krzyczcych Orw. Oficerowie nie mieli o dziaaniu wojsk spadochronowych wikszego pojcia ni onierze. Czsto uczyli ich rzeczy, ktrych sami nauczyli si dzie wczeniej. Pierwotna kadra podoficerska trafia do nich z przedwojennej armii. Podziwialimy ich, stali si dla nas bogami, bo nosili odznaki spadochronowe, byli wyszkolonymi skoczkami. Prawd mwic, nawet gdyby nimi nie byli, ale tylko umieli poprawnie zrobi w ty zwrot, to te byliby lepsi od nas, surowych rekrutw. Potem, patrzc na nich z perspektywy lat, nie krylimy swojej pogardy. Gdzie im tam byo do naszych

kolegw, ktrzy z czasem awansowali na podoficerskie stopnie, wspomina szeregowy Walter Gordon z Missisipi. Pierwszymi szeregowymi kompanii byli Frank Perconte, Herman Hansen, Wayne Sisk i Carwood Lipton. W cigu kilku dni od jej utworzenia stan osobowy kompanii wzrs do etatowych stu trzydziestu dwch onierzy i omiu oficerw. Podzielono ich na trzy plutony i sekcj dowodzenia. Kady pluton skada si z trzech dwunastoosobowych druyn i jednej szecioosobowej sekcji broni cikiej z modzierzem. W kompanii, jako jednostce lekkiej piechoty, broni wsparcia byy karabiny maszynowe (po jednym na druyn) i modzierze 60 mm (po jednym w kadej sekcji broni cikiej). Niewielu z czonkw zaoycieli kompanii E przetrwao szkolenie w Camp Toccoa. Oficerowie przyjedali i odjedali. Po jakim czasie wystarczyo raz na nich spojrze i czowiek ju wiedzia, czy dadz sobie rad. Niektrzy byli jak z masa. Nawet pada nie umieli tak, eby sobie krzywdy nie zrobi, wspomina Winters. To samo dotyczyo wszystkich kandydatw do 506 pps. Jego stu czterdziestu omiu oficerw wybrano spord ponad piciuset ochotnikw. A pi tysicy trzystu ochotnikw na szeregowych i podoficerw musiao si przewin przez obz, by skompletowa etatowy stan tysica omiuset onierzy. Ju choby te liczby pokazuj, e szkolenie podstawowe puku piechoty spadochronowej w Camp Toccoa byo powanym wyzwaniem. Pukownik Sink mia za zadanie wybra swoich ludzi, zahartowa ich, nauczy podstaw taktyki piechoty, przygotowa do zada, ktre postawi przed nimi szkoa spadochronowa, i zbudowa puk, ktry poprowadzi na wojn. Zajmowalimy si gwnie sortowaniem ludzi, oddzielaniem ziarna od plew i odsiewaniem tych, ktrzy nie nadawali si do naszej suby, wspomina porucznik Hester. Szeregowy Ed Tipper tak opisuje swj pierwszy dzie w kompanii E: azimy po placu, a ja patrz na poblisk gr Currahee i mwi do chopakw: - Zao si, e jak skoczymy szkolenie, to na koniec pogoni nas na szczyt tej cholernej gry, zobaczycie. Waciwie to nie bya adna gra, ot, taki sobie pagrek, ze trzysta metrw wysokoci, ale okolica bya rwninna i Currahee nad ni dominowaa. Ledwie skoczyem mwi, rozleg si gwizdek. Stajemy na zbirce, ka nam si przebra w stroje gimnastyczne i zebra ponownie. Zrzucamy achy, cikie buciory, w koszulkach i spodenkach stajemy ponownie na zbirce. I co? Zgadlicie, zasuwamy w t i z powrotem na szczyt tej cholernej gry, pi kilometrw, prawie cay czas biegiem.

Paru ochotnikw odpado, zanim jeszcze zaszo soce. W tydzie pniej bylimy ju w stanie przebiec, a co najmniej pokona szybkim marszem, ca tras. Tipper dalej wspomina: Pod koniec drugiego tygodnia powiedzieli: dzi nie biegamy. Zaprowadzili nas do stowki, gdzie kady wrba na obiad potn porcj spaghetti i klopsw. Wychodzimy ze stowki, a tu gwizdek na zbirk. - Rozkazy si zmieniy. Na szczyt gry, biegiem, marsz! No i pobieglimy, a za nami pojechao kilka sanitarek. Ludzie rzygali tym cholernym spaghetti przez ca drog. Kto odpad i skorzysta z zaproszenia apiduchw do samochodu, wylecia jeszcze tego samego dnia. W tym czasie dowiedzieli si, e Currahee to indiaskie sowo, ktre znaczy nie mamy rwnych sobie. Od tej pory stao si ono bojowym okrzykiem 506 puku. Oficerowie i onierze, bez rnicy, biegali na szczyt Currahee trzy, cztery razy w tygodniu. Po jakim czasie byli ju w stanie przeby cay dystans, pi kilometrw z okadem, w pidziesit minut. Codziennie te wiczyli na torze przeszkd, robili dziesitki pompek i przysiadw, godzinami wiczyli skony i skrty tuowia, wymachy, wypady i wszelkie inne figury gimnastyczne. W chwilach wolnych od wicze poznawali podstawy onierskiego rzemiosa. Po musztrze przysza kolej na nocne marsze w penym oporzdzeniu polowym. Trasa pierwszego z nich liczya niemal osiemnacie kilometrw, potem za kadym razem przybywao po kilometrze lub nawet dwa. W czasie tych marszw nie byo przerw na odpoczynek, na papierosa, nie byo wody. Czulimy si okropnie, bylimy wyczerpani, myli kryy tylko wok jednego: jeszcze dwa kroki i jak si zaraz nie napij wody, to padn jak amen w pacierzu, wspomina szeregowy Burton Pat Christenson. A jednak docierali do koca marszu, a wtedy Sobel zarzdza przegld oporzdzenia. Jeli potrznita manierka zachlupotaa - bo kto z niej upi yk - ochotnik z miejsca wylatywa. Ci, ktrym si udao przetrwa, zawdziczali to osobistej zawzitoci, determinacji i chci zadawania szyku zewntrznymi oznakami przynalenoci do elity. Jak wszystkie elitarne oddziay wojskowe na wiecie amerykaskie wojska powietrznodesantowe miay wasne, odrniajce je od innych, oznaki i odznaki. Po ukoczeniu szkolenia spadochronowego kady z nich mia dosta srebrn odznak spadochronow - sylwetk uskrzydlonego spadochronu - noszon na lewej kieszeni kurtki mundurowej, naszywk na furaerk, wysokie buty skoczka. Gordon wspomina: Teraz [w roku 1990] to moe si

wydawa pozbawion sensu dziecinad, ale wtedy bylimy gotowi odda ycie za prawo do noszenia tych odznak i wpuszczania spodni w buty, za prawo do bycia spadochroniarzem. Jedyny odpoczynek mieli na wykadach - o broni, terenoznawstwie, taktyce piechoty, polowej cznoci telefonicznej, sygnalizacji, ukadaniu i naprawie linii telefonicznych, obsudze centrali telefonicznej, materiaach wybuchowych. Pozostaa cz szkolenia - walka na bagnety, walka wrcz - znowu zmuszaa ich do wytenia obolaych mini. Kiedy wrczono im bro, wiedzieli ju, e maj si z ni obchodzi delikatnie, jak z on. Te cztery z hakiem kilogramy metalu i drewna miay im zastpi na jaki czas ukochane kobiety. Mieli je nosi na rkach i troszczy si o nie, spa z nimi w polu, zna najintymniejsze szczegy ich budowy, umie rozoy i zmontowa z zawizanymi oczami. Przygotowanie do szkolenia spadochronowego polegao gwnie na skakaniu z wybudowanej w Toccoa dwunastometrowej wiey. Na jej szczycie zakadano delikwentowi uprz spadochronow i wypychano za barierk, spuszczajc na biegncej przez bloczek lince zawieszonego na piciometrowej dugoci tamach nonych. Taki skok w pustk i lot, zakoczony zwykle do twardym ldowaniem, dawa kandydatom przedsmak tego, co ich czekao w dniu pierwszego prawdziwego skoku ze spadochronem. Jak w kadym wojsku, tak i tu wszystkim tym czynnociom towarzyszyy skandowane chralne okrzyki, miarowe piewy, pomagajce odmierza krok, wykrzykiwane rozkazy i przeklestwa. Wszyscy wyraali si, uywajc jzyka, ktry nie przypadkiem nosi miano krtkich, onierskich sw. Dziewitnasto- i dwudziestoletni poborowi, wolni od krpujcych wizw rodziny i cywilnej kultury, tworzcy wycznie mskie towarzystwo, uywali tego jzyka jako spoiwa, ktre czyo tak rnych, przypadkowo zgrupowanych ludzi w jedn cao. Jak wiadomo, prawdziwi mczyni posuguj si gwnie jednym czasownikiem, zaczynajcym si na liter p, i gsto okraszaj swe przemwienia przecinkiem w postaci sowa zaczynajcego si na liter k. To ostatnie zastpowao waciwie wszystkie inne rzeczowniki, dajc pocztek rwnie uniwersalnemu przymiotnikowi i przyswkowi. Opisywano nimi kucharzy (k...wskie lub p...dolone parzygnaty), ich ostatnie dokonania kulinarne (znowu to tak k...wsko sp...dolili, tego si k...a nie da je), czasem tylko przerywajc t monotoni przywoaniem innych rzeczownikw i przymiotnikw, zwykle pochodzcych od nazw szczegw anatomicznych obu pci. David Kenyon Webster, student anglistyki Uniwersytetu Harvarda, zwierza si po latach, e mia trudnoci z dostosowaniem si do ohydnego, monotonnego, a nade wszystko pozbawionego polotu jzyka. Niemniej jednak to wanie ten jzyk sprawia, e chopcy, przeistaczajcy si w mczyzn, czuli si

pewnie, a nade wszystko jeszcze silniej ze sob zwizani. W kocu nawet Webster do niego przywyk, cho nigdy nie polubi. Proces formowania elity onierzy nie ogranicza si do nauki przeklinania, strzelania z karabinu i poznawania na wasnej skrze granic fizycznych moliwoci ludzkiego ciaa. Uczono ich te czego znacznie waniejszego - natychmiastowego i bezrefleksyjnego wykonywania rozkazw. Jakakolwiek chwila zawahania w wykonywaniu rozkazu bya karana od razu dwudziestoma lub wicej pompkami. Powaniejsze wykroczenia koczyy si odebraniem weekendowej przepustki, wielogodzinn musztr w penym oporzdzeniu na placu apelowym i innymi wymylnymi szykanami. Gordon wspomina: W armii maj takie powiedzenie: Nie moemy ci zmusi do zrobienia czego, ale potrafimy sprawi, by aowa, e tego nie zrobie. Oj, potrafili!. Zespoleni wspln niedol, skandowanymi wsplnie hasami i piewanymi w czasie marszu i wicze piosenkami, stawali si powoli jedn wielk rodzin. Kompania uczya si dziaa jako jednostka. W cigu kilku dni od swego powstania stu czterdziestu onierzy kompanii E umiao ju robi zwroty w szyku jak jeden m, rusza biegiem i stawa w miejscu na komend, pada na ziemi i robi pompki w takt komend sieranta, wrzeszcze chrem: Oem anie ukowniku!, Tak jest, sir! i Nie, sir!. To wszystko byo czci rytuaw inicjacyjnych, wsplnych dla kadej armii wiata. Podobnie jak nauka picia alkoholu. Pito gwnie piwo, bo tylko je wolno byo sprzedawa w kantynie bazy, a w pobliu nie byo adnego miasteczka. Mnstwo piwa. Pili i piewali onierskie piosenki. A pod koniec zabawy zawsze znalaz si kto, kto si obrazi o jak uwag, kto, komu spostponowano matk, siostr, ukochan, region pochodzenia czy rodzinne miasto. Pici szy w ruch bardzo atwo, jak to wrd chopcw; krwawiy nosy, czerniay sice pod oczyma, ale nie dochodzio do powaniejszych obrae. Kiedy ju si rozadowali, niedawni przeciwnicy, wspierajc si nawzajem na niezbyt pewnych nogach, wracali do koszar, wznoszc bojowe okrzyki i z obcych sobie ludzi stawali si towarzyszami broni. Rezultatem tych wsplnych dowiadcze bya specyficzna wi, nie dajca si porwna z niczym, co kiedykolwiek czyo ludzi postronnych. Towarzysze broni s sobie blisi ni przyjaciele, blisi ni bracia. Jest to jednak wi inna od tej, ktra czy kochankw. Towarzysze broni znaj si na wylot, ufaj sobie bez granic. Znaj na pami swoje historie ycia, anegdotki, wiedz, jak trafili do wojska, kiedy, gdzie i dlaczego zgosili si na ochotnika do szkolenia spadochronowego, co lubi pi i je, do czego s zdolni. W czasie

nocnego marszu poznaj si nawzajem po kaszlu, w czasie nocnych wicze w lesie poznaj si po chodzie i sylwetce. Ich poczucie przynalenoci stawao si tym silniejsze, im niej sign w hierarchii: byli onierzami armii, spadochroniarzami z 506 puku, jego 2 batalionu, ale przede wszystkim kompanii E, swojego plutonu, a nade wszystko swojej druyny i czonkami paczki wewntrz druyny czy sekcji. Szeregowy Kurt Gabel z 513 pps wyrazi to sowami, ktre mogyby pa z ust kadego onierza kompanii E: Wszyscy trzej, Jake, Joe i ja, stalimy si [...] jednoci. Takich jednoci byo w naszych zwartych pododdziaach mnstwo. Grupki po trzech, czterech chopakw, zwykle z tej samej sekcji, a co najwyej druyny, zworniki utrzymujce w kupie druyn czy pluton. [...] To poczucie wsplnoty [...] rozwijao si w wi nierozerwaln i niepowtarzaln. Czsto zdarzao si, e trzy takie paczki tworzyy razem druyn, co w walce dawao nieprawdopodobne rezultaty. Ci gocie dosownie narzucali si innym z tym, eby za nich godowa, marzn i kiedy trzeba - gin. Caa druyna bdzie sobie flaki wypruwa, eby ich osania, zmieni w razie potrzeby, nie zwaajc na adne przeszkody, a przecie cay czas klnc w ywy kamie tych, przez ktrych musz nadstawia karku. To, co si dzieje w takiej druynie, sekcji karabinu maszynowego czy sekcji rozpoznania, ma w sobie co mistycznego 2 . Filozof J. Glenn Gray w swoim klasycznym dziele The Warriors celnie uj sam istot takiej wizi: adne wysiki organizacyjne, majce na celu osignicie jasno wytyczonego celu, w czasie pokoju nie s w stanie stworzy takiej wizi, jaka w czasie wojny czy onierzy. [...] To poczucie wsplnoty graniczce z ekstaz. [...] Ludzie tylko wtedy s prawdziwymi przyjacimi, kiedy jeden jest gotw odda ycie za drugiego - bez namysu, refleksji, i bez zwaania na poniesion strat 3 . Takie wizy midzy onierzami, zrodzone w pocie na poligonie i zahartowane w ogniu walki, trwaj do koca ycia. Czterdzieci dziewi lat po Toccoa szeregowy Don Malarkey z Oregonu pisa o tamtym lecie 1942 roku: Taki by pocztek najbardziej pamitnego dowiadczenia mego ycia, bycia czonkiem kompanii E. Od tamtych czasw kady dzie ycia kocz arliw modlitw dzikczynn do Adolfa Hitlera za to, e pozwoli mi spotka na swej drodze najbardziej utalentowanych i inspirujcych ludzi, jakich w yciu poznaem.
Kurt Gabel, The Making of a Paratrooper: Airborne Training and Combat in World War II, Lawrence, Kansas, 1990, s. 142. 3 J. Glenn Gray, The Warriors: Rejlections of a Man in Battle, New York, 1959, s. 43-46.
2

Kady onierz kompanii E, z ktrym rozmawiaem, piszc t ksik, powiedzia co podobnego, cho moe innymi sowami. W miar jak zajcia szkoleniowe si intensyfikoway, podoficerowie awansowani spord szeregowych stopniowo zastpowali przysanych z armii. W cigu roku trzynacie etatw podoficerskich w kompanii E obsadzali ju ludzie, ktrzy tam trafili jako rekruci. Byli to midzy innymi: szef kompanii, starszy sierant William Evans, sieranci James Diel, Salty Harris i Myron Ranney, plutonowi Leo Boyle, Bili Guarnere, Carwood Lipton, John Martin, Robert Rader i Amos Taylor. Tych ludzi szanowalimy jako naszych przeoonych i za nimi poszlibymy choby w ogie, ocenia ich po latach jeden z szeregowych. Take oficerowie, ktrzy ostali si w kompanii, stanowili grup ludzi nadzwyczajnych i generalnie - za wyjtkiem dowdcy kompanii, porucznika Sobela - szanowanych. Wrcz ciko byo uwierzy, e istniej tacy ludzie jak Winters, Matheson, Nixon i inni. To byli naprawd oficerowie pierwszej klasy i to, e dzielili si z nami swoim czasem, cierpic wsplne niewygody i niebezpieczestwa, zdawao nam si czasem jakim cudem. Nauczylimy si ufa im bez granic, wspomina szeregowy Rader. Szczegln atencj darzy Wintersa: Winters odmieni nasze ycie. Okazywa nam otwarcie przyja, by szczerze zainteresowany nami i postpami naszego szkolenia, a przy tym jaki taki niemiay i nie powiedzia gwno, nawet jak w nie wlaz. T ostatni cech potwierdza Gordon: Kiedy wyjeda z bazy jeepem i ktry z chopakw zawoa: Hej, panie poruczniku, co, na laski jedziemy?, a Winters spiek raka. Matheson, ktry wkrtce obj stanowisko adiutanta batalionu, a w przyszoci mia zosta generaem majorem, najbardziej z oficerw kompanii przejmowa si swoj karier wojskow. Hester ojcowa onierzom, a Nixon prowadzi wiatowe ycie. Winters nie by ani jednym, ani drugim, nie kaprysi i nie par do stawiania na swoim za wszelk cen. Dick Winters nigdy nie uwaa si za Boga i zawsze postpowa jak mczyzna, chwali go szeregowy Rader. By oficerem, ktry wyciska z ludzi to, co w nich najlepsze, bo wedug Radera ludzie tak go lubili, e szybciej by zdechli, ni go zawiedli. By - i jest nadal, po tylu latach - ubstwiany przez onierzy kompanii E. Podporucznik Winters mia jednak powany problem: by nim porucznik (wkrtce awansowany na kapitana) Sobel. Dowdca kompanii by do wysoki, szczupej budowy ciaa, z szop kdzierzawych czarnych wosw. Oczy mia wskie jak strzelnice bunkra, nos wielki i zakrzywiony, kosk twarz i cofnit szczk. W cywilu sprzedawa ubrania i nie mia pojcia o yciu na onie

natury. By niezdarny, brakowao mu koordynacji ruchowej i aden by z niego sportowiec. Kady z onierzy kompanii mia lepsz kondycj fizyczn. Kiedy si odezwa, onierzy mieszyy jego manieryczne zdania, po prostu mwi inaczej. Ponadto by uosobieniem arogancji. Sobel stanowi typ zakompleksionego tyrana. Kaprys historii wynis go na stanowisko, na ktrym mg si wyywa na podlegych mu ludziach. Jeli kto mu podpad z jakiejkolwiek przyczyny, zawsze znalaz powd, eby kogo takiego ukara za jakie, choby najdrobniejsze i niewane - realne, czy wyimaginowane, przewinienie. Facet by po prostu sadyst. W czasie sobotniej porannej inspekcji mg si wyadowa. Stajc przed wybranymi na ten dzie ofiarami, zgasza je do raportu za, na przykad, brudne uszy. Kiedy ju pozbawi za to przepustek trzech czy czterech onierzy, zmienia repertuar i p tuzina nastpnych nieszcznikw siedziao przez weekend w koszarach za brudny pas czy cokolwiek innego. Jeli kto przey jego inspekcj i spni si z powrotem przed niedzielnym capstrzykiem, Sobel wyciga go w poniedziaek wieczr, po caym dniu wyczerpujcych wicze, z koszar i kaza opatk kopa okop na peny profil (czyli okop dla stojcego onierza) tylko po to, by po zakoczeniu kaza go zasypa. Sobel chcia mie - za wszelk cen - najlepsz kompani w puku. Jego metod byo pitrzenie przed swoimi ludmi wymaga. Zawsze musieli wiczy duej, biega szybciej i pracowa ciej ni inni. Kiedy kompania biega na szczyt Currahee, Sobel bieg na jej czele. Gowa mu si kiwaa, rce bezwadnie opaday na boki, co chwila oglda si przez rami, czy kto nie odpada od szyku. Klapa przy tym stopami jak przeraona kaczka i krzycza: Japonce wam poka! albo Hi-ho, Silver! 4 . Tipper wspomina: Pamitam, e wielokrotnie, kiedy koczylimy dugi bieg, wyczerpani i ledwie ywi, musielimy sta i czeka na komend Rozej si!. Sobel za biega wokoo i wydziera si: Baczno! Sta bez ruchu!. Sukinsyn potrafi nas trzyma tak w nieskoczono, zanim wreszcie nasza zdolno do przeistaczania si w kamienne posgi go zadowolia. To byo nie do wytrzymania, ale robilimy, co nam kaza, bo chcielimy dosta te cholerne skrzyda. U Gordona wywoao to trwajc cae ycie nienawi do Sobela. Pki nie wyldowalimy o wicie 6 czerwca w Normandii, druga wojna wiatowa toczya si dla mnie midzy mn a tym skurwielem, mwi w roku 1990.

Okrzyk wznoszony przez Toma Miksa w westernach z jego udziaem [przyp. tum.].

Jak wikszo szeregowych, Gordon zaklina si, e kiedy wejd do walki, Sobel nie przeyje nawet piciu minut. Jeli Niemcy go nie kropn, co najmniej tuzin jego wasnych onierzy z przyjemnoci ich w tym wyrczy. Za plecami nikt nie nazywa go ani kapitanem, ani nie wymienia jego nazwiska. Z powszechnie uywanych epitetw chyba tylko pier...ony gudaj nadaje si jako tako do druku. Oficerowie mieli z Sobelem rwnie cikie ycie co szeregowi. Ich zaprawa fizyczna bya taka sama jak onierzy, ale w odrnieniu od nich nie mogli po usyszeniu upragnionej komendy Rozej si zwali si na ka i prbowa odpocz, ale musieli studiowa regulaminy i instrukcje, by zalicza przed Sobelem egzaminy. Na odprawach, jak wspomina Winters, Sobel cay czas pokazywa, kto tu rzdzi. Nie byo adnej dyskusji. Prowadzi je cay czas podniesionym, piskliwym gosem. W ogle nie mwi, cay czas histerycznie krzycza. To byo bardzo irytujce. Oficerowie przezywali swojego przeoonego Czarnym abdziem. Sobel nie mia przyjaci. Oficerowie unikali go, kiedy poszed do kasyna. Nikt nie chcia razem z nim jecha na przepustk, nikt nie szuka jego towarzystwa. Nikt w caej kompanii E nie zna historii jego ycia i nikt nie by jej ciekaw. Dowdca mia natomiast swoich faworytw. Na tej licie pierwsze miejsce nieodmiennie zajmowa szef kompanii, starszy sierant William Evans. Obaj, Sobel i Evans, szczuli jednych przeciw drugim, tu dajc przywilej, wdzie go zabierajc. Kady, kto kiedykolwiek by w wojsku, zna ten typ: Sobel by klasycznym okazem zupaka. Najwicej uwagi przykada do rzeczy o najmniejszym znaczeniu. Paul Fussell w swojej ksice Wartime podaje chyba najlepsz definicj zupactwa: To zachowanie charakterystyczne dla stosunkw panujcych w wojsku, obliczone na uczynienie wojskowego ycia jeszcze gorszym, ni jest: maostkowe przeladowanie sabszego, otwarta uzurpacja wadzy, autorytetu i prestiu, sadyzm skrywany za fasad niezbdnej dyscypliny, cige wyrwnywanie zadawnionych rachunkw, a zwaszcza nacisk na trzymanie si litery regulaminw, a nie ich ducha. 5 Sobel mia nad ludmi wadz, ale ich szacunek zaskarbi sobie porucznik Winters. To musiao kiedy doprowadzi do konfliktu. Nikt tego otwarcie nie powiedzia, nie kady w kompanii E nawet zdawa sobie spraw z tego, co si dzieje, ale fakt pozostawa faktem: obaj oficerowie rywalizowali o przywdztwo kompanii.

Paul Fussell, Wartime: Understanding and Behavior in the Second World War, New York, 1989, s. 80.

Niech Sobela do Wintersa zacza si ju w pierwszym tygodniu szkolenia w Toccoa. Winters prowadzi gimnastyk. Staem na podecie i demonstrowaem poszczeglne wiczenia, pomagajc onierzom je wykonywa. Rany, jakie to byy ostre chopaki, a suchali mnie, jakbym gra na zaczarowanym flecie. Obok placu przechodzi pukownik Sink. Zatrzyma si, eby popatrzy. Kiedy skoczyli, podszed do niego. - Poruczniku, ktry raz pascy ludzie wykonywali te wiczenia? - Trzeci, panie pukowniku. - Dzikuj bardzo, prosz kontynuowa. Kilka dni pniej, nie pytajc o zdanie Sobela, awansowa Wintersa na porucznika. Od tej pory Winters trafi na czarn list dowdcy kompanii. Jeeli bya jaka brudna robota do wykonania - inspekcja latryn, kolejka suby oficera kasynowego - wiadomo byo, e przypadnie Wintersowi. Fussell pisze: Zupactwo mona rozpozna po tym, e zupak najwikszy nacisk kadzie na to, co ma najmniejszy zwizek z prowadzeniem i wygrywaniem wojen 6 . Winters nie zgadza si, e Sobel by tylko zupakiem. Uwaa, e jaka cz z tego, co robi, miaa jednak sens, czego pewnie nie da si powiedzie o metodach, ktrymi prbowa to wyegzekwowa. Kompania E biegaa duej i szybciej ni inne, wiczya duej i ciej od innych, wiczya walk na bagnety do wtru krzykliwego gosu swego dowdcy, ktry do znudzenia powtarza im, e Japocy naucz ich naprawd walczy - ale wszystko skadao si na to, e kompania E bya najlepsz kompani batalionu i puku. Za najwiksz wad Sobela Winters uwaa, prcz jego autorytarnych metod i zoliwoci, brak realnej oceny wasnej wartoci. Ten czowiek nie mia ani zdrowego rozsdku, ani dowiadczenia wojskowego. Nie umia czyta mapy. Na wiczeniach potrafi pyta - przy wiadkach! - swego zastpc: - Hester, gdzie my jestemy? Hester stara si wybrn z kopotliwej sytuacji, nie omieszajc swego przeoonego, ale wszyscy i tak wiedzieli swoje. Sobel podejmowa decyzje bez zastanowienia, nie zasigajc konsultacji - i zwykle si myli. Pewnej nocy w czasie szkolenia w Toccoa kompania bya w lesie na wiczeniach. Dziaali w obronie, to miaa by zasadzka: ich zadaniem byo jedynie siedzie cicho i czeka, a przeciwnik sam wlezie pod luf. Winters wspomina: Nic trudnego, atwizna. Starczy rozstawi ludzi tak, eby si nawzajem nie powystrzelali, kaza siedzie cicho i czeka. No to
6

Ibidem.

czekamy. Nagle powiao i licie zaczy szeleci, jak to w lesie. A Sobel zrywa si na rwne nogi i jak nie zacznie tym swoim piskliwym gosem wrzeszcze: To oni! Atakuj! Atakuj! Mj ty Boe wszechmogcy, gdyby to byo naprawd, przeciwnik wybiby ca cholern kompani do nogi przez tego durnia! Pomylaem: Nie, ja z nim na wojn nie id. Niech si pali, niech si wali, mowy nie ma. To on nie ma za grosz zdrowego rozsdku! Winters ocenia jednak, e Sobel by tpym satrap, ale trzeba przyzna, e kompania chodzia jak zegarek. Kompani E wida byo z daleka, wyrniaa si we wszystkim, co robia, ci chopcy byli naprawd ostrzy. Winters nie jest w swojej opinii odosobniony. Szeregowy Rader mwi o swoim dawnym dowdcy, e rugowa bezlitonie twj cywilny sposb robienia rzeczy i razem z nim twoj godno, ale w zamian robi ci najlepszym onierzem w caej armii. Problem Sobela polega wedug Wintersa na tym, e nie dostrzega pogardy i buntu, ktre wywoywa swoim postpowaniem. Ludmi rzdzi si strachem lub przykadem. My bylimy rzdzeni strachem. Kadego z weteranw kompanii E pytaem, czy nadzwyczajna blisko, ktra poczya ich na zawsze, niezwyka spoisto pododdziau, trwaa i odporna na czas identyfikacja z kompani powstaa dziki czy raczej wbrew Sobelowi. Odpowied mnie zaskoczya. Wszyscy, ktrzy nie twierdzili, e i jedno, i drugie, odpowiadali, e to dziki Sobelowi. Rod Strohl, usyszawszy pytanie, spojrza mi w oczy i z naciskiem odpar: - Herbert Sobel stworzy kompani E. Kropka. A mimo to niemal wszyscy, jeszcze po tylu latach, wci go nienawidzili za to, jakimi metodami sprawi ten cud. Ta nienawi jeszcze bardziej zwara ich szeregi. Winters: Nie ma wtpliwoci - wszyscy dzielili to uczucie. Modsi oficerowie, podoficerowie, onierze, bez rnicy. Wszyscy czulimy do niego to samo. To nas do siebie zbliao. Wszyscy jednak musielimy przey Sobela. Ta nienawi bya tak zapieka, e nawet w przypadkach, ktre powinny mu zaskarbi ich podziw, nie byli do niego zdolni. W Toccoa kady, szeregowy, podoficer czy oficer, musia zaliczy sprawdzian sprawnoci fizycznej. Przez to cige bieganie na gr i z powrotem, nadprogramowe wizyty na torze przeszkd, pompki za kade krzywe spojrzenie, byli w tak wietnej formie, e nikt nie obawia si zawalenia sprawdzianu. Kady z nich mg bez odpoczynku i w szybkim tempie zrobi trzydzieci pi, czterdzieci albo i wicej pompek, a do zdania sprawdzianu wystarczyo trzydzieci. Niemniej caa kompania odliczaa nerwowo kady dzie pozostay do sprawdzianu, w onierskich salach panowao wielkie podniecenie. Przyczyn wyjani szeregowy Tipper: Wiedzielimy, e Sobel to cienias.

Ledwie by w stanie zrobi dwadziecia pompek. Zawsze w tym momencie przerywa wiczenie razem z kompani i do koca serii tylko nadzorowa, czy kto nie robi przerw. Przy uczciwym sprawdzianie bya szansa na to, e obleje i go wyrzuc. Sprawdzian Sobela by uczciwy i publiczny. Sam staem wrd tumnie zgromadzonej jakie pidziesit metrw dalej publicznoci, ktra z napiciem ledzia kady jego ruch i z radoci witaa kade potknicie. Po dwudziestej pompce zwolni. Okoo dwudziestej czwartej czy pitej wida byo, jak mu dr ramiona, sczerwienia, ale wiczy dalej. Nie wiem, jak on wydusi te trzydzieci pompek, ale faktem jest, e je zrobi. Tum publicznoci zamilk, pokrcilimy z rezygnacj gowami, nikt si nawet nie umiechn, i powoli si rozeszlimy. Uporu to skubacowi nie brakowao. Pozostao si pociesza, e wreszcie kto zauway, e ten facet jako dowdca to kiepski art. Spadochroniarze byli ochotnikami. Kady, oficer czy szeregowy, mg odej w kadej chwili. I wielu odeszo - ale nie Sobel. Nie musia bra na swoje barki brzemienia bycia oficerem elitarnej jednostki, mg odej na posad w kwatermistrzostwie, nikt go nie trzyma. Lecz jego determinacja w trwaniu przy swoim wyborze dorwnywaa determinacji kadego z jego podwadnych. Ciko byo wymaga od kompanii E wicej ni od D i F, bo zoonym z nich 2 batalionem dowodzi major Strayer, ktry by niemal takim samym fanatykiem jak Sobel. W wito Dzikczynienia puk Sinka mia witowa i odpoczywa, ale Strayer postanowi, e to najlepszy czas na zorganizowanie dwudniowych wicze dla jego batalionu. wiczenia byy terenowe, kucharze witowali, wic batalion mia w ramach symulacji warunkw bojowych przej na racje K - elazne racje prowiantowe, zoone z puszek z gulaszem, sucharw, batonu czekoladowego i soku owocowego w proszku. Program obejmowa dugie marsze, atak na umocnion pozycj i alarm gazowy w rodku nocy. Samo wito Strayer uczci tak, e uczestnikom tamtych wicze na dugo wryo si w pami. Na supkach rozcignito drut kolczasty, jakie p metra nad ziemi. Karabiny maszynowe strzelay ostr amunicj tu nad tymi zasiekami, eby si nikt za bardzo nie wychyla. A na ziemi leay przywiezione przez Strayera z pobliskiej rzeni wiskie wntrznoci - serca, puca, jelita, wtroby. Ludzie musieli czoga si przez t kup zakrwawionych flakw, eby oswaja si z widokiem pola walki. Raz oswojeni, pamitaj je do dzi. Pod koniec listopada cykl szkolenia podstawowego kompanii zosta zakoczony. Kady onierz pozna swoj specjalno, umia celnie strzela z modzierza, karabinu maszynowego, broni osobistej, sygnalizowa, udziela pierwszej pomocy i wykaza si ca

reszt wymaganych umiejtnoci. Mogli peni wzajemnie swoje obowizki, jeli nie doskonale, to chocia w podstawowym zakresie. Kady szeregowy zna obowizki kaprala i sieranta i by gotw w razie koniecznoci je obj. I kady, kto przeszed przez Toccoa, by zaszczuty niemal do granicy buntu. Wszyscy mwilimy sobie: jeli udao nam si przez to przej, teraz bdziemy w stanie znie wszystko, podsumowa Christenson. Na dzie przed opuszczeniem Toccoa pukownik Sink przeczyta w Readefs Digest, e pewien japoski batalion piechoty ustanowi rekord wiata w dugotrwaoci marszu, pokonujc sto pidziesit kilometrw wzdu Pwyspu Malajskiego w cigu siedemdziesiciu dwch godzin. Natychmiast doszed do wniosku, e jego ludzie s lepsi od Japoczykw i wybra batalion Strayera, ktry goni swoich onierzy najbardziej w caym puku, eby to udowodnili. 1 batalion pojecha pocigiem do Fort Benning, 3 batalion do Atlanty, a batalion Strayera poszed - dosownie - w ich lady. Pierwszego grudnia o 7.00 kompanie D, E, F i sztabowa 2 batalionu wyruszyy w dug drog, w penym oporzdzeniu i z broni. Ten marsz ze zwykym karabinem by dla uczestnikw mordercz udrk, a co dopiero dla nieszcznikw, takich jak Malarkey z sekcji wsparcia dwigajcy dodatkowo pyt oporow modzierza czy Gordon objuczony karabinem maszynowym. Trasa, ktr Strayer wybra dla swego batalionu, miaa sto dziewidziesit kilometrw, z czego sto szedziesit po gruntowych wiejskich traktach. Pogoda bya paskudna, porywisty wiatr zacina marzncym deszczem ze niegiem, drogi pod setkami ng zamieniay si w botniste, liskie grzzawiska. Pierwszego dnia brnlimy przez to czerwone boto, chlapic wod na boki i padajc co chwila na nos, klnc na czym wiat stoi i liczc kad sekund do nastpnego postoju, wspomina Webster. Szli przez cay dzie, dugo w noc. Przestao pada, ale zimny, przejmujcy wiatr chosta ich nadal. Do 23.00 pokonali szedziesit pi kilometrw i Strayer wybra miejsce na nocleg zupenie paskie, pozbawione jakiejkolwiek osony pustkowie, bez adnych drzew czy choby krzakw, chronicych przed wiatrem. Temperatura spada do szeciu stopni Celsjusza poniej zera. Na kolacj dostali chleb z masem i demem, bo nie udao si rozpali pod kuchni polow. Kiedy o 6.00 rozlegy si gwizdki na pobudk, kady z nich by pokryty grub warstw lodu. Buty i skarpety pozamarzay w bry. Wielu, tak szeregowych jak oficerw, musiao rozsznurowa buty, eby je wcisn na spuchnite stopy. Karabiny, modzierze i karabiny maszynowe przymarzy do ziemi, a przy zwijaniu pachty namiotowe chrzciy jak arkusze celuloidu.

Drugiego dnia marszu musieli uj kilka kilometrw, zanim zesztywniae, obolae minie rozgrzay si i przestay doskwiera przy kadym ruchu. Trzeci dzie by najgorszy. Przeszli ju sto trzydzieci kilometrw, pozostao ostatnie szedziesit, z czego okoo trzydziestu asfaltow szos prowadzc do Atlanty. W bocie trudno maszerowa, ale asfalt jest znacznie gorszy. Noc przespali na terenach miasteczka akademickiego Uniwersytetu Oglethorpe na przedmieciach Atlanty. Malarkey i jego kolega Warren Skip Muck spili swoje paatki i zwalili si miertelnie zmczeni do wntrza utworzonego z nich namiotu. Po jakim czasie ogoszono, e wydaj jedzenie. Malarkey nie mg usta na nogach. Do kuchennej kolejki doczoga si na czworakach. Jego dowdca plutonu, Winters, spojrza na niego i kaza mu czeka na sanitark, ktra zawiezie go do ich ostatecznego celu, Five Points w centrum Atlanty. Rano Malarkey doszed do wniosku, e jednak da rad doj tam na wasnych nogach. Prawie wszyscy dotarli o swoich siach. Ich marsz sta si sawny, trbiy o nim radio i gazety, wic na wielki fina wylegy ich przywita tumy mieszkacw Atlanty. Strayer zaatwi orkiestr, ktra czekaa na nich ptora kilometra przed Five Points. Malarkey , zmagajcy si z potwornym blem, wspomina, e kiedy orkiestra zagraa, nagle stao si z nami wszystkimi co przedziwnego. Wyprostowaem si, bl znikn i pomaszerowalimy jak na defiladzie w Toccoa. Pokonali sto dziewidziesit kilometrw w siedemdziesit pi godzin. Maszerowali w tym czasie przez trzydzieci trzy i p godziny, a wic z przecitn szybkoci piciu i p kilometra na godzin. Z piciuset osiemdziesiciu szeciu oficerw i onierzy batalionu tylko tuzina zabrako na mecie, cho wielu z tych, ktrzy doszli, musiao si wspiera na kolegach. Pukownik Sink mia z czego by dumny: aden z chopakw nie prbowa si miga. Kiedy ju ktry z nich pada, to na twarz. 3 pluton porucznika Moore'a, jako jedyny z kompanii E, dotar do celu w komplecie. W nagrod dostpi zaszczytu prowadzenia defilady przez centrum Atlanty.

2 POWSTA, ZACZEPI LINY Benning, Mackall, Bragg, Shanks grudzie 1942 - wrzesie 1943 Benning okazao si jeszcze bardziej ndzn dziur ni Toccoa. Dotyczyo to zwaszcza osawionej Patelni, pukowego obozowiska, gdzie odbywao si szkolenie spadochronowe. Ludzie mieszkali w obskurnych drewnianych baraczkach, ustawionych na goej, pylistej ziemi. Mimo to Benning byo radonie witan odmian dla kompanii E nareszcie widzieli sens tego, co robi. Uczyli si czego konkretnego, a nie tylko wiczyli minie od rana do nocy. Szkolenie spadochronowe pocztkowo planowano podzieli na trzy fazy. Faza A miaa suy zaprawie fizycznej, po ktrej nastpoway kolejno fazy B, C i D, trwajce po tygodniu kada. Kompanii E oszczdzono fazy A. Byo to zasug 1 batalionu, ktry dotar na Patelni jako pierwszy z caego 506 puku. Miejscowi sieranci prbowali da im wycisk w fazie A, prowadzc z miejsca na dugi - w ich przekonaniu - bieg z przystankami na gimnastyk. Sprawa zakoczya si kompromitacj instruktorw. Weterani biegw na Currahee po pierwszej godzinie zaczli pyta poczerwieniaych z wysiku sierantw, kiedy wreszcie skocz t rozgrzewk i zaczn zapowiadan zapraw fizyczn, biegli tyem, eby da im fory, i w ogle mieli sporo uciechy. Po dwch dniach tej zabawy, na wniosek instruktorw, dowdca szkoy spadochronowej skreli z programu szkolenia 506 puku faz A i zarzdzi dla nastpnych jego pododdziaw program zaczynajcy si bezporednio od fazy B. Przez tydzie kompania po niadaniu biega do skadalni, gdzie adeptw uczono sztuki ukadania i pakowania spadochronw w taki sposb, eby otwieray si niezawodnie. Potem biegli z powrotem na Patelni na obiad. Reszt popoudnia spdzali skaczc w sterty trocin z ustawionych ptora metra nad ziemi drzwi makiety kaduba samolotu. Skakali te z dziesiciometrowej wiey na spadochronie zawieszonym na stalowym kablu oraz uczyli si sterowa nim podczas opadania. Kolejny tydzie, faza C, przynosi skoki z siedemdziesiciopiciometrowej wiey spadochronowej zarwno na uwizi, jak i ze swobodnym spadaniem po wyczepieniu czaszy z uchwytu. Suyy do tego dwie wiee. Jedna miaa wycigark z lin, na ktrej wisiaa czasza

z linkami, tamami nonymi i uprz, z amortyzacj i stalowymi linkami prowadzcymi opadajc czasz, eby jej wiatr nie porwa. Druga miaa wystajce na cztery strony ramiona, do ktrych mocowao si szczyt czaszy. Skoczek po wyjciu na platform i zaczepieniu czaszy wyskakiwa za barierk, zrywajc utrzymujcy spadochron zaczep i od tej pory wykonywa ju waciwie swobodny skok. Kady z nich skaka z jednej i drugiej wiey kilka razy w dzie i jeden raz w nocy. W fazie C uczono ich take gaszenia czaszy po wyldowaniu. W tym celu delikwenta w uprzy z rozoonym jak po ldowaniu spadochronem kadziono na pasie startowym i przy uyciu dmuchawy - najczciej silnika zaparkowanego tam Douglasa C-47 symulowano wiatr, ktry wydyma czasz spadochronu jak agiel i porywa lecego skoczka. Jego zadaniem byo wsta i manewrujc tamami i linkami nonymi, okiezna czasz tak, by przestaa si wydyma i daa si zwin. Po tygodniu skokw z wiey adepci byli ju gotowi do fazy D, czyli do kursu kwalifikacyjnego obejmujcego pi skokw z C-47, po ktrym bd mogli wreszcie otrzyma upragnione skrzyda. Wieczorem dnia poprzedzajcego pierwszy skok skadali swoje spadochrony, sprawdzali pakowanie, po czym rozkadali je i ukadali ponownie, raz jeszcze kontrolujc do znudzenia, a do capstrzyku o 23.00. Nastpnego dnia, po pobudce o 5.30, pomaszerowali do hangarw na lotnisku Lawson, piewajc i pokrzykujc w oczekiwaniu na wielk prb. Zaoyli spadochrony i usiedli na dugich awach, oczekujc na wezwanie do wejcia na pokad samolotw. Podkpiwali sobie z siebie nawzajem, artowali, zgrywali bohaterw, kopcili jak wulkany, nerwowo si umiechali, czsto kursowali do latryny i bez koca sprawdzali spadochrony gwne na plecach, zapasowe na piersi, pasy i zamki uprzy, liny desantowe i ca reszt. A potem przychodzi rozkaz i wsiadali do samolotw. To mia by tylko szkolny skok, bez sprztu, wic samolot zabieray maksymaln liczb skoczkw, upychanych po dwudziestu czterech jak ledzie w beczce. Z jednym czy dwoma wyjtkami mia to by nie tylko ich pierwszy w yciu skok ze spadochronem, ale w ogle pierwszy w yciu lot samolotem. C-47 startoway i krc nad lotniskiem, nabieray wysokoci. Kiedy osigny puap piciuset metrw, przeleciay nad ssiadujce z lotniskiem zrzutowisko i tam zaczy ponownie kry. W kabinach zapaliy si czerwone wiateka na sygnalizatorach. Kierujcy zrzutem podoficerowie (instruktorzy pokadowi) wydali komend: Powsta, zaczepi liny!. Kady ze skoczkw wsta i zaczepi do znajdujcej si pod sufitem kabiny stalowej liny pokadowej karabiczyk liny desantowej biegncej pod klap osony czaszy do pilocika -

maego spadochronika na szczycie czaszy, ktry z kolei wyciga z osony gwny spadochron. - Parami, meldowa gotowo! Kada z dwunastu par skoczkw po raz ostatni nawzajem kontrolowaa swoje spadochrony, uprze, zapicie karabiczyka liny desantowej na linie statycznej. - Numer dwanacie, gotw! - Numer jedenacie, gotw! I tak dalej, a do pierwszej pary, tu przed drzwiami. - Cao, podej, stan w drzwiach! Pierwszy skoczek z pary podszed do wyjtych przed startem drzwi w burcie samolotu. Kademu z nich rozkazano, by z oczywistych powodw natury psychologicznej patrzy w chwili podejcia do drzwi na horyzont, nie w d. Mieli stan w progu i zaprze si rkami o obramowanie drzwi, ale na zewntrz samolotu, nigdy wewntrz. Jeli skoczek mia rce na zewntrz, nic nie trzymao go w samolocie. Starczyo lekko pchn i lecia w pustk, instruktor pokadowy nie musia go nawet dotyka. Jeli nastpny skoczek podszed do drzwi, wypycha go swoim spadochronem zapasowym. Gdyby opar rce wewntrz, a potem przestraszy si skoku, to jak mwi Gordon, i dwudziestu chopa nie byoby w stanie go wypchn. Taka jest potga strachu. Instruktor pokadowy, widzc rce skoczka wewntrz samolotu, odciga go na bok i puszcza przed nim pozostaych, traktujc to jako odmow skoku. Wikszo onierzy wydawaa si jednak, wedug Gordona, tak nabuzowana i tak bardzo chcieli to wreszcie mie za sob, e byliby gotowi skaka nawet bez spadochronw. To bardzo niebezpieczny stan ducha. Kurs kwalifikacyjny zaliczyo 94 procent onierzy 506 puku, co stanowi do dzi nie pobity rekord. W czasie pierwszego skoku onierze skakali pojedynczo. Po kolei podchodzili do drzwi, zajmowali pozycj, wykadali rce na zewntrz, instruktor pokadowy klepa ich w udo i na ten znak skakali. Webster tak zapamita swj pierwszy skok: Dopchaem si do drzwi i wyleciaem w zapierajc dech w piersiach pustk. Serce miaem w gardle, w gowie kompletny chaos. Po skoku lina desantowa rozrywaa zatrzaski osony spadochronu, wycigajc z niej pilocik, i odrywaa si. Pilocik nabiera powietrza i wyciga z kolei z osony czasz, linki i tamy none. Opr powietrza sprawia, e czasza otwieraa si i wypeniaa, gwatownie wyhamowujc opadanie. Skoczek, opadajcy z prdkoci ponad dwustu kilometrw na

godzin, w jednej chwili zwalnia do kilku metrw na sekund, odczuwajc potny wstrzs, kiedy jego ciao si bezwadnoci prbowao zerwa hamujce je grube parciane pasy uprzy. Od tej chwili skok by ju czyst radoci. Opadaem w d, oscylujc, czy jak by powiedzia byle cywilny profan, kiwajc si w t i z powrotem, rozgldajc si na boki. Niebo roio si od pokrzykujcych radonie spadochroniarzy. Stanicie w drzwiach samolotu byo dla wielu bez wtpienia chwil prawdy. Nieraz zdarzao si, e ci, ktrzy przodowali w szkoleniu, a potem dokonywali cudw walecznoci nagrodzonych najwyszymi odznaczeniami, walczc w zwykej piechocie, stajc w tych drzwiach, dostawali paraliu. Czasem dawano im drug szans, w tym samym locie albo nastpnego dnia. Zwykle jednak ten, kto raz si zawaha, nigdy nie przestpowa drzwi take i za drugim razem. Dwch ludzi z kompanii E odmwio skoku. Jednego z nich, szeregowego Joego Ramireza, odepchnito od drzwi, ale kiedy wszyscy wyskoczyli, podszed do instruktora pokadowego i powiedzia, e skoczy. Samolot wrci nad zrzutowisko i Ramirez skoczy. Szeregowy Strohl skomentowa to tak: eby to zrobi i skaka samemu, trzeba byo wicej jaj ni po prostu da si wypchn z samolotu tumowi kumpli za pierwszym razem. Kompania E skakaa po raz drugi jeszcze tego samego popoudnia. Drugi zrzut mia ju przedsmak prawdziwego zrzutu bojowego. Kiedy zapalio si zielone wiato, instruktor pokadowy nie wzywa ich pojedynczo, tylko stan obok drzwi i popdza przelatujcych obok onierzy, ktrzy skakali zwartymi grupami po dwunastu. Nowicjuszom z kompanii E zajo to zaledwie sze sekund na grup, co zdumiewao dowiadczonych instruktorw pokadowych. Carson zapisa w pamitniku: Chyba dostaj ju kota z tym skakaniem. Na ziemi jestem w stanie myle jedynie o emocjach skoku i chciabym skaka, skaka, bez koca. Kiedy uprz szarpie po otwarciu czaszy, krzycz ze szczcia na cae gardo. Czwarty skok wypad w Wigili. W pierwszy dzie wit kompania miaa dzie wolny i witeczn uczt z pieczonym indykiem. Dla niemal wszystkich byy to pierwsze wita poza domem. Carson zapisa: To w ogle nie wygldao jak wita. Co to za wita bez niegu, choinki, prezentw, bez mamy i taty. Po ostatnim skoku 26 grudnia wszyscy dostali zawiadczenia stwierdzajce, e z dniem dzisiejszym przysuguj im uprawnienia wykwalifikowanego skoczka spadochronowego. A potem mia miejsce ten najwspanialszy moment, na ktry ciko pracowali przez sze miesicy - ceremonia przypicia odznak spadochronowych,

upragnionych Srebrnych Skrzyde. Od tej chwili kady onierz kompanii E, kady onierz 506 puku, ju na zawsze stawa si kim niezwykym. Po ceremonii pukownik Sink przeprowadzi pukow defilad, po ktrej zebra swoich ludzi wok siebie. Stan na trybunie, odczytujc rozkaz dzienny, ktrego kopie otrzymali potem wszyscy onierze. W rozkazie tym pisa: Jestecie onierzami jednego z najlepszych pukw Armii Stanw Zjednoczonych, a co za tym idzie, caego wiata. Po czym wysa ich na dziesiciodniowy urlop, przypominajc, e s pewne rzeczy, ktrych si od was wymaga, nie tylko w czasie tego urlopu, ale w czasie caego waszego przyszego ycia. Powinni wic trzyma si prosto, chodzi z dum, zachowujc wojskow sylwetk, dba o wygld zewntrzny, a przede wszystkim: Pamita bitewny okrzyk i motto puku, ktre brzmi Currahee, co znaczy Nie mamy rwnych sobie. Po odczytaniu rozkazu kaza im jeszcze trzyma si z dala od aresztu i pozwoli si rozej. Ze skrzydami na piersi, w wypolerowanych na lustro butach skoczka, w ktre wpucili nogawki spodni, rozeszli si. W domach, do ktrych dotarli, byli obiektem podziwu dla rodzicw i przyjaci. Podziwiano nie tylko ich tyzn fizyczn, ale i pewno siebie, poczucie wasnej wartoci, ktrego nabrali przez te p roku nieobecnoci w domu. Mieli z czego by dumni - ukoczyli szkolenie, z ktrego odpado trzech na piciu kandydatw, przeyli rzdy kapitana Sobela, biegi na szczyt gry, skoki z leccego samolotu. Byli elit. Nie zwalniao ich to jednak od przestrzegania regulaminw subowych armii, o czym czasami zapominali. Pukownik Sink ostrzega, e maj wrci do Benning z przepustek w terminie, ale niedobory transportu ldowego i lotniczego w Stanach w styczniu 1943 roku spowodoway, e niepokojco dua cz onierzy 506 puku spnia si z powrotem. Pukownik odebra defilad puku, na ktrej onierze wystpowali w najlepszych, wyjciowych mundurach. Poprowadzono ich piaszczystymi uliczkami Patelni na pust poa za barakami kucharzy, gdzie Sink ustawi ich jak do apelu. Poda komend Baczno!, potem Spocznij!. Dugie szeregi onierzy zastygy w oczekiwaniu. Po chwili przed front wyszed jeden z porucznikw i zacz wyczytywa nazwiska, po jednym z kadej kompanii, tych, ktrzy przybyli ostatni. - Szeregowy Iksiski, kompania E - czyta porucznik. Stojcy obok porucznika dobosz bi w bben, dobywajc z niego guchy, aobny warkot. Dwch sierantw z pistoletami maszynowymi podchodzio do wywoanego, ktry wystpowa z szeregu. Sieranci prowadzili go do porucznika; ten odczytywa rozkaz: O wykluczeniu delikwenta z szeregw

506 puku piechoty spadochronowej i pozbawieniu go w zwizku z tym wszystkich zewntrznych atrybutw elitarnoci. Przy wtrze werbla porucznik zrywa mu z ramienia naszywk z godem puku, skrzyda z piersi, naszywk wojsk spadochronowych z furaerki, rzucajc to wszystko na ziemi. Cao sprawiaa tak przykre wraenie, e oficerowie na rwni z onierzami klli pod nosem na pukownika i jego drakoskie metody. Webster pisa w licie do matki: Zwaszcza jedna rzecz doprowadzia nas do biaej gorczki. Jaki zakichany poruczniczyna, bez poczucia wstydu czy dobrego smaku, sta koo dobosza i cay czas pstryka zdjcia wszystkim wywoanym. Nie do, e upokorzono ich w obliczu wszystkich kolegw, to jeszcze kto utrwala ich hab. Gdybymy mieli bro, ten porucznik by stamtd nie wyszed ywy. To jeszcze nie by koniec upokorze. Zajeda jeep, z ktrego odartemu z odznak onierzowi 506 puku rzucano pod nogi jego worek z rzeczami. Musia teraz zdj buty skoczkw, zaoy zwyke buty piechoty i wyoy na nie nogawki - nadal na oczach wszystkich. Teraz podnosi z ziemi swj worek, zarzuca go na rami i pod eskort uzbrojonych w pistolety maszynowe sierantw, do wtru wci warczcego werbla, odchodzi z opuszczon gow. Ta ceremonia powtrzya si dziewi razy. I to by ostatni raz, kiedy w 506 puku ktokolwiek si spni. Pod koniec stycznia kompania E wraz z reszt puku przeniosa si z Patelni na drug stron rzeki Chattahoochee, do czci Fort Benning lecej w stanie Alabama. To wydawao si jak wyjcie z wizienia na wolno. Ich nowe koszary byy wygodne, a jedzenie doskonae. Mieli do dyspozycji kantyn i kino. Szkolenie przenioso akcent z wyszkolenia pojedynczego onierza na wspdziaanie w ramach druyny, zwaszcza w walkach w terenie zurbanizowanym. onierze mieli z tego wielk zabaw - byo mnstwo biegania, strzelaniny ze lepakw, wybuchw petard, dymw i huku. W trakcie tej czci szkolenia skakali po raz szsty, po raz pierwszy z broni. Zapiski z dziennika Carsona dobrze oddaj atmosfer tych zimowych dni w Alabamie: 8 lutego: Poprzedniego wieczora naszed nas mapi rozum i toczylimy przez p nocy wielk bitw na poduszki. Po trzech godzinach doszlimy do wniosku, e do ju tej demolki, jestemy zmczeni i idziemy spa. [...] 11 lutego: [Kapral Joe] Toye, [sierant George] Luz i ja pojechalimy do Columbus. Zadzwonilimy po dziewczyny i zrobilimy sobie wspania imprez, wietna zabawa. W czasie tej balangi spotkaem Betty-Klucz-do-Columbus. Potem wrcilimy do koszar o 4.45 rano.

12 lutego: I znowu Chikasaw Gardens w Columbus i kolejna wspaniaa zabawa. Betty i ja przypadlimy sobie do gustu. Naprawd byo ekstra. A potem znowu wrciem o 4.45 i o 5.30 poszedem na zajcia, nie bardzo kontaktujc i patrzc na wiat jednym sennym okiem. W marcu spakowali si i wyruszyli w drog. Cel podry, Camp Macali w Karolinie Pnocnej, by cudem wojennego budownictwa. Jeszcze 7 listopada poprzedniego roku, kiedy powoano tam do ycia orodek poligonowy, byo to tylko dwadziecia pi tysicy hektarw dziczy. W cztery miesice pniej stao ju ponad tysic siedemset pidziesit budynkw, pojawio si sto kilometrw asfaltowych drg, szpital na tysic dwiecie ek, pi kin, sze olbrzymich piwiarni oraz lotnisko zdolne do dziaania w kadych warunkach atmosferycznych z trzema betonowymi pasami startowymi dugoci ptora kilometra kady. Baraki koszarowe byy ogrzewane, na kach - nie pryczach - leay materace, nie sienniki. Orodek Szkoleniowy Wojsk Powietrznodesantowych nazwano imieniem szeregowego Johna T. Mackalla z 82 DPD, pierwszego amerykaskiego spadochroniarza polegego w boju. Mackall zgin w Afryce Pnocnej 8 listopada, w dzie po wydaniu rozkazu o utworzeniu orodka. Camp Mackall by domem Wojsk Powietrznodesantowych, tak jak Columbus byo domem Piechoty. Szkolenie nasilio si i zaczo obejmowa bardziej zoone zadania. Skakali teraz ju nie tylko z broni osobist, ale i z broni wsparcia oraz zapasami. Bazook zabiera jeden skoczek, karabin maszynowy te (chocia podstaw mia ju drugi czonek obsugi), modzierz 60 mm rwnie rozdzielano pomidzy dwch onierzy (osobno lufa z dwjnogiem, osobno pyta oporowa). Amunicj, ywno, mapy, granaty, materiay wybuchowe i ca reszt rozdzielano pomidzy wszystkich skaczcych. Nikt si ju nie dziwi, e do skokw wiczebnych adowano ich po dwudziestu czterech, a w boju mieli skaka po dwudziestu w samolocie - ju teraz ledwie si w nim po dwudziestu miecili z caym tym kramem. Niejeden skaka z pidziesicioma kilogramami dodatkowego obcienia. Trway teraz kilkudniowe wiczenia, rozpoczte zrzutem, po ktrym przez dwa, trzy dni ptali si po lesie, doskonalc przede wszystkim szybkie przerzuty i organizacj dziaa pododdziaw za liniami nieprzyjaciela. O zmierzchu dowdcom plutonw pokazywano na mapie, gdzie maj si zameldowa ze swoimi ludmi o wicie. Kapitan Sobel powierzy obowizki swego goca szeregowemu Robertowi Popeye'owi Wynnowi. Wysa go na poszukiwanie podlegych mu plutonw. Wynnowi, gdy tylko oddali si od kapitana, udao si zabdzi i ca noc, zamiast przedziera si przez chaszcze, smacznie przespa. Rano, cudownym zbiegiem okolicznoci, odnalaz

utracon drog i zameldowa si na stanowisku dowodzenia Sobela. Kapitan zapyta, dlaczego zabdzi. - Nic nie widz po ciemku, panie kapitanie - odpar winowajca. - No to si lepiej nauczcie widzie nastpnym razem - odpar Sobel i na tym si sprawa skoczya. Wynna na stanowisku goca zastpi Tipper, ktry darzy swego przeoonego nie mniejsz niechci ni jego poprzednik, ale w odrnieniu od niego nie szczdzi wysiku, by mu dopiec. Z moj pomoc Sobel mia zawsze le zorientowan map, gubi busol i waciwie wszystko, co byo mu w danej chwili potrzebne. Poniewa od reszty sekcji dowodzenia otrzymywa rwnie serdeczn pomoc, by jeszcze bardziej zdezorientowany i zagubiony ni zwykle. Wszyscy robilimy wszystko, co w leao w naszej mocy, eby go skompromitowa tak, by go odesali i ebymy nie musieli i do walki pod jego dowdztwem. - Twj karabin jest twoj praw rk! - powtarza do znudzenia swoim onierzom Sobel. Nierozstawanie si z broni byo jedn z jego obsesji i ktrej nocy postanowi da nauczk ludziom, ktrzy wedug niego nie do o to dbali. Wraz z szefem kompanii, Evansem, przekradli si przez pozycje kompanii, by zabra picym niedostatecznie pilnowane karabiny. Osignli spory sukces - zanim nasta wit, przed namiotem Sobela pitrzy si stos niemal pidziesiciu Garandw. Z wielkim zadciem Sobel zwoa zbirk kompanii i paln im mow o tym, jakimi s beznadziejnymi kreaturami i jak le dbaj o powierzon im bro. W czasie tego wrzaskliwego jak zwykle pokazu na biwak kompanii E przyby dowdca kompanii F w towarzystwie okoo czterdziestu piciu onierzy, pytajc, co za dure zwdzi im w nocy karabiny. Ku wielkiemu rozbawieniu onierzy okazao si, e Sobel wraz z Evansem zgubili si w nocy i myszkowali po pozycjach ssiedniej kompanii. Dwa tygodnie pniej Sobel skrci nog w czasie skoku. Kompania kontynuowaa zajcia, podczas gdy on w towarzystwie Evansa wrci do koszar. Uradowani nieobecnoci dwch nie lubianych przeoonych onierze nie podejrzewali, co tamci trzymali dla nich w zanadrzu. Dowdca i szef kompanii E nie marnowali czasu, kiedy oni w pocie czoa odbywali wiczenia. Przeprowadzili dokadn rewizj pomieszcze kompanii. Przerzucali zawarto szafek, przetrzsali kieszenie ubra, wyamywali kdki z zamknitych szaf, czytali listy od ukochanych i rodzin i konfiskowali wszystko, co uznali za przedmioty niedozwolone. Pojcia nie mam, czego ci idioci szukali. Przecie w tych czasach jeszcze nikt nie bra prochw, skomentowa po latach Gordon Carson.

Sporzdzili potem list, na ktrej pracowicie wypisali wszystkie skonfiskowane przedmioty, ich poprzedniego waciciela i kar, jaka go czekaa za ich posiadanie. onierze wrcili z wicze umorusani, przepoceni, zmczeni, ale zanim mogli si umy, przebra i odpocz, musieli jeszcze uprztn rumowisko w salach. Na podogach pitrzyy si stosy rzeczy wyrzuconych z szaf, wymieszanych ze sob. Czyje brudne gacie mieszay si ze zdjciami dziewczyn, skarpety z listami od matki, past i szczoteczkami do zbw; wielu rzeczy - take tych nie wymienionych na listach - brakowao. Prawie kademu co zarekwirowali. Zwykle zaoszczdzon na wiczeniach amunicj, co akurat byo rzeczywicie zabronione i nikt nie mia o to alu, troch pornografii (starczyo, e dziewczyna na zdjciu bya wedug Sobela zbyt skpo odziana), cywiln bielizn. Brakowao wydawanych na deser (lub zorganizowanych w kuchni) owocw w puszkach, drogich cywilnych koszul - te przedmioty nigdy nie wrciy. Przy okazji wychodziy na jaw niecodzienne zainteresowania onierzy. Jeden z nich, na przykad, kolekcjonowa przydziaowe wojskowe prezerwatywy. Par sztuk zapewne nikogo by nie zainteresowao, ale onierz mia ich ponad dwiecie, jak gosia lista Sobela. Tipper wspomina: To by dla mnie punkt zwrotny, kropla, ktra przelaa kielich. Przed tym kipiszem ywiem do Sobela tylko niech, ale od tej pory go nienawidziem. Po kipiszu zdecydowaem, e Sobel jest moim osobistym wrogiem i nie jestem mu winien ani lojalnoci, ani nic innego. Wszyscy byli wkurzeni. Od dawna mawiao si o tym, e ten i w ma ochot strzeli Sobelowi w plecy, kiedy tylko wejd do walki. Tipper by przekonany, e to tylko gadanie, ale z drugiej strony byli w naszej kompanii ludzie, ktrzy nie mwili nic, a wedug mnie byli absolutnie zdolni do tego, eby ten zamiar wprowadzi w razie potrzeby w ycie, gdyby tylko da im szans. W czasie nastpnych wicze cz kompanii E wyznaczono jako rannych, ktrych szkolcy si sanitariusze mieli opatrywa, bandaowa, zakada opaski uciskowe i upki, po czym ewakuowa z pola walki. Wrd wyznaczonych na symulantw by Sobel, ktry jednak w odrnieniu od innych dosta prawdziw narkoz, po czym spuszczono mu spodnie i wykonano prawdziwe cicie jak do usunicia wyrostka robaczkowego. Sobela znaleziono potem, wci nieprzytomnego, zaszytego i z zaklejon ran. Wida u batalionowych medykw cieszy si takim samym uwielbieniem, jak we wasnej kompanii. Sobel by wcieky, czemu akurat dziwi si nie naley, ale jego natarczywe dania wszczcia ledztwa nie doprowadziy do niczego. W caej kompanii nie znalaz si ani jeden onierz, ktry potrafiby rozpozna sanitariusza biorcego tego dnia udzia w wiczeniach.

Stopie sprawnoci fizycznej kompanii E zosta ponownie zaprezentowany w Mackall, kiedy przysza kolej na zaliczenie przez 2 batalion Strayera, wsawiony studziewidziesiciokilometrowym marszem standardowego sprawdzianu z wu-efu. Batalion dosta 97 na 100 moliwych punktw. Poniewa by to rekordowy wynik dla batalionu w caej Armii Stanw Zjednoczonych, w obozie pojawi si pukownik Jablonski z Waszyngtonu, eby sprawdzi pogoski o sfaszowaniu wynikw przez Strayera. Winters wspomina t inspekcj: No i pogonili nas raz jeszcze, oficerw, podoficerw, szeregowych, obsug, kucharzy, wszystkich, jak leciao. Po podliczeniu wynikw okazao si, e tym razem osignlimy 98 punktw. Przyszed czas na awanse w kompanii E. Wszyscy trzej sieranci, James Diel, Salty Harris i Mike Ranney, wywodzili si spord rekrutw z Toccoa. Wkrtce doczyli do nich plutonowi Leo Boyle, Bill Guarnere, Carwood Lipton, John Martin, Elmer Murray, Bob Rader, Bob Smith, Buck Taylor i Murray Roberts. Carson zosta kapralem. Porucznika Mathesona przeniesiono do sztabu puku, a porucznikw Nixona, Hestera i George'a Lavensona do sztabu batalionu. Odtd ju do koca wojny wolne etaty sztabowe w 2 batalionie obsadzali tylko oficerowie kompanii E. aden oficer z pozostaych trzech kompanii nie obj w nim wakatu. Winters komentuje: To dlatego kompania E miaa zawsze doskona czno z dowdztwem batalionu i puku. Tam wszdzie byli swoi. I to dlatego kompanii E zawsze powierzano najtrudniejsze, najbardziej odpowiedzialne zadania. Nas znali i byli pewni. Reszta bya zagadk. Z pocztkiem maja 1 pluton Wintersa dosta nowego podporucznika, Harry'ego Welsha. Welsh nie by oficerem kompanii E z wasnego wyboru. W kwietniu 1942 roku zgosi si do wojsk powietrznodesantowych i zosta przydzielony do 504 pps ze skadu 82 DPD. Po szkoleniu spadochronowym zosta sierantem. Ju po raz trzeci. Do tej pory zawsze by degradowany do szeregowego za bjki. Drobnej postury zadziorny Irlandczyk by urodzonym przywdc, ale mia trudnoci z opanowaniem temperamentu. Dowdca kompanii doceni jednak jego potencja i wysa go do podchorwki. Po promocji Welsha przydzielono do kompanii E 2 batalionu 506 pps. Chcia wraca do swoich, do 504 pps, ale regulamin armii sprzeciwia si przydzielaniu absolwentw podchorwek do pododdziaw, w ktrych suyli jako podoficerowie. Obawiano si, by nie czyy ich nazbyt zaye stosunki z podwadnymi, byymi kolegami. Sobel wysa Welsha do 1 plutonu, na zastpc Wintersa, i obaj oficerowie zaprzyjanili si niemal od chwili spotkania. Ich przyja opieraa si na mocnym fundamencie wzajemnego szacunku, ktry w dodatku cementowaa wsplna wizja tego, jak

si powinno dowodzi ludmi. Wedug definicji Welsha oficerowie to ci, ktrzy id przodem. Pod koniec maja onierze kompanii E spakowali worki koszarowe i wraz z innymi kompaniami 506 puku pojechali wlokcymi si bez koca i przystajcymi co chwila pocigami do Sturgis w stanie Kentucky. Na kocowej stacji dziewczta z Czerwonego Krzya daway im pczki - ostatni przejaw luksusu, ktrego dowiadczali przez nastpny niemal miesic. Potem wymaszerowali w pole, rozbili namioty z pacht indywidualnych, wykopali latryny polowe i przez miesic biwakowali, ywic si daniem, jakie armia serwowaa swoim onierzom w polu - siekanym misem woowym w mietanowym sosie na grzance. onierze jako nie podzielali zachwytu suby kwatermistrzowskiej dla tej boskiej ambrozji, zwc j powszechnie SOS: Shit On Shingle, czyli gwnem na kamieniu. Nie byli na wojnie, ale armia stworzya najbardziej zblione do niej warunki. Brali udzia w najwikszych w jej historii manewrach wojsk powietrznodesantowych spadochronowych i szybowcowych - ktre od 5 czerwca do 15 lipca 1943 roku odbyway si na terenie stanw Kentucky, Tennessee i Indiana. Dziesitego czerwca 506 puk piechoty spadochronowej oficjalnie wczono w skad 101 Dywizji Powietrznodesantowej. To byo wielkie wito dla 101 DPD. 506 pps znacznie podnis poziom morale dywizji - a przynajmniej tak twierdz onierze kompanii E. Manewry, w ktrych cieray si armie Czerwonych i Niebieskich, rozgryway si na lenych i grzystych pustkowiach. Kompania E skakaa trzykrotnie. Christenson wci ywo pamita jeden z tych skokw. Wewntrz C-47 panowa potworny upa, a prdy wznoszce powietrza znad rozpalonych socem gr niemiosiernie rzucay samolotem. Kapral Denver Bull Randleman, ktry zajmowa miejsce tu za kabin pilotw, a wic ostatnie w kolejnoci do skakania i najdalej od drzwi, zacz wymiotowa do hemu. To spowodowao, e kolejni onierze zaczli pozbywa si zjedzonej na obiad woowiny. Nie wszyscy zdyli uy hemw i wkrtce podoga pokryta bya lisk warstw wymiocin. Christenson, siedzcy najbliej drzwi, zdoa opanowa mdoci. odek mi wyczynia najdziksze fikoki i [...]. Dlaczego jeszcze cigle nie ma tego zielonego wiata? No, nareszcie! Z tyu popdzaj, eby skaka jak najszybciej, i wreszcie wyleciaem w wiee, chodne powietrze. Nagle jakby kto dotkn mnie czarodziejsk rdk i powiedzia: Christenson, czujesz si wietnie!. I tak byo. W ramach manewrw znowu odbywali dugie nocne marsze, brodzc przez strumienie, wspinajc si na ich strome brzegi, czasem robic trzy kroki w gr tylko po to, eby zjecha na brzuchu dwa, potykajc si o korzenie, kamienie i karpy, przeciskajc si

przez zarola, czasem dzielc kurczaka z zagubionymi gdzie w gruszy miejscowymi traperami i rolnikami. Padali ze zmczenia, byli brudni, wszystko ich swdziao. Pod koniec lipca, po manewrach, 2 batalion 506 pps otrzyma pochwa generaa majora Williama C. Lee, dowdcy 101 DPD, za wspaniae agresywne dziaanie, doskonae dowodzenie i wysoki poziom wyszkolenia onierzy. Genera wyraa nadziej, e kolejne sprawdziany wyka rwnie znakomite wyszkolenie i dowodzenie. Kompania E przeniosa si ze Sturgis do Camp Breckenridge w Kentucky, gdzie nareszcie byy znowu baraki koszarowe, prysznice i inne luksusy. Byy, ale nie dla nich. Obz zosta przeadowany wojskiem i raz jeszcze musieli si zadowoli biwakiem pod indywidualnymi namiotami i spaniem na ziemi. To zreszt nie trwao dugo - wikszo onierzy rozjechaa si na dziesiciodniowe przepustki, a kiedy wrcia, dywizj zaadowano do pocigw i przerzucono do Fort Bragg w Karolinie Pnocnej. Od pierwszej chwili byo wida, e Bragg to orodek, w ktrym jednostki szykoway si do wyjazdu na front. Jedzenie byo lepsze, ka wygodniejsze, wicej prysznicw z gorc, a nie letni wod - to wszystko jeszcze nie musiao nic oznacza. Ale kompletna wymiana caego wyposaenia? Dostali nowe sorty mundurowe, nowe oporzdzenie, now bro, nowe telefony, nowy sprzt. Cae dni spdzali teraz na strzelnicy, przystrzeliwujc nowe karabiny i karabiny maszynowe. Gdzie mieli jecha, na wschd czy na zachd, na front europejski, rdziemnomorski czy dalekowschodni? Nikt nie mia pojcia, kryy nieprawdopodobne plotki, stawiano spore pienidze w zakadach. W weekendy onierze chodzili na przepustk do Fayettville, adowa akumulatory w tamtejszych barach. Czsto dochodzio do bjek. Wikszo wywoywali spadochroniarze, prowokowani przez onierzy zwykej piechoty, ktrzy rwnie stacjonowali w Bragg. Nie wiadomo dlaczego, szczeglnie upodobali sobie burdy z onierzami piechoty szybowcowej, take ze skadu 101 DPD. Piechota szybowcowa rekrutowaa si spord zwykej piechoty, przydzielonej do pukw szybowcw nie desantowych. dostawali Formalnie pidziesiciu byli wic onierzami miesicznie wojsk dodatku powietrznodesantowych, ale jako e nie byli ochotnikami i nie przeszli szkolenia spadochronowego, dolarw spadochronowego, nie nosili naszywek, butw spadochroniarskich i nie wpuszczali w nie spodni. Cz z nich w przypywie czarnego humoru robia plakaty werbunkowe do piechoty

szybowcowej, zoone zazwyczaj ze zdj rozbitych lub spalonych szybowcw z hasami w rodzaju: WSTP DO PIECHOTY SZYBOWCOWEJ! NIE DOSTANIESZ DODATKU LOTNICZEGO, NIE DOSTANIESZ DODATKU SPADOCHRONOWEGO, ALE NIE BDZIESZ SI NUDZI ANI CHWILI! Kilku ciekawskich z kompanii E poszo na lotnisko w Bragg, eby zobaczy, jak to jest lata szybowcem. Dowiadczenie ledwie kontrolowanej katastrofy, w jak zazwyczaj przeradzao si ldowanie tej drewnianej skrzyni zaopatrzonej w skrzyda, wystarczao zwykle, by ich przekona, e desant spadochronowy to jednak duo bezpieczniejszy sposb wchodzenia do walki. Pewnego dnia do grona ciekawskich doczy sam genera Lee. Szybowiec, ktrym lecia, uderzy w ziemi z tak si, e dowdca dywizji dozna zamania kilku eber. - Nastpnym razem skorzystam ze spadochronu - mrukn. - A nie mwilimy?! - rozleg si tryumfalny chr szybownikw. W kocu jednak, od lipca 1944 roku, onierze piechoty szybowcowej doczekali si zrwnania w prawach ze spadochroniarzami. Zaczto im wypaca pidziesiciodolarowy dodatek (od tej pory zwany ju desantowym, a nie tylko spadochronowym) oraz ustanowiono specjalne naszywki i odznaki. W poowie sierpnia dywizja zebraa si pukami na apelu. Orkiestra odegraa Over There 7 , a dziewczta z Czerwonego Krzya ze zami w oczach oglday zaadunek onierzy do dwudziestu specjalnie na t okazj podstawionych pocigw, ktre mia ich zabra na wojn. Od chwili, kiedy zaadowali si do wagonw, ruszyy zakady - w ktr stron ich powioz: na pnoc, do Nowego Jorku, a wic do Anglii lub nad Morze rdziemne, czy na zachd, do Kalifornii, a stamtd na Pacyfik. Wygrali ci, ktrzy obstawiali pnoc: pocigi zawiozy ich do Camp Shanks, czterdzieci pi kilometrw w gr rzeki Hudson od Nowego Jorku. Obiecywano im przepustki do Nowego Jorku, ale obietnicy nie dotrzymano. Zamiast tego nastay wzmoone inspekcje, przegldy, badania lekarskie i szczepienia. Zastrzyk na zastrzyku i zastrzykiem pogania. Tak nas skuli, e w kocu rce nam zwisay bezwadnie, a spalimy na boku, bo tak nas tyki bolay, wspomina Christenson. Oficerowie i podoficerowie posugiwali si regulaminem Przygotowanie wojsk do dalekiego przerzutu tak intensywnie, e w kocu prawie nauczyli si go na pami.
Over There - [ang.] Tam daleko, amerykaska piosenka wojskowa, popularna wrd onierzy Amerykaskiego Korpusu Ekspedycyjnego walczcego we Francji w czasie I wojny wiatowej [przyp. tum.].
7

Sobel, przejty rol dowdcy kompanii, przygotowa formularz listu do matek swoich onierzy: Szanowna Pani! Ju wkrtce Pani syn, starszy szeregowy Paul C. Rogers [po powieleniu listu kade nazwisko byo oddzielnie wpisywane na maszynie] spadnie z nieba, by podj walk i zwyciy w niej wroga. Do tego zwycistwa przygotowywa si gruntownie przez miesice cikiej pracy i wytonego szkolenia bojowego, a w boju bdzie dysponowa najlepsz broni i sprztem. Przysyane przez Pani listy, pene wyrazw mioci i sw otuchy, wzmocni jego determinacj i ugruntuj bojowego ducha, ktrego mu ju teraz nie brak. Zbrojny w nie odniesie niechybnie sukces, okrywajc si chwa, dajc Pani powd do dumy i zapewniajc sobie wdziczno naszej ojczyzny, ktra nie zapomina o sucych jej w potrzebie. Cao na dole strony okrasza zamaszysty podpis Herbert M. Sobel, kpt., dowdca. Ostatniego dnia szeregowi przemycili do obozu sporo whisky. Do piwa zdyli si ju przyzwyczai, ale whisky to byo zupenie co innego. Christenson, jak wielu innych, upi si tak, e jak pisa, film mi si urwa w kiblu. W tym stanie znalaz go kapral Randleman, ktry ulitowa si nad jego aosnym stanem i zanis do ka. Nastpnego ranka, wrd jkw okrutnie skacowanych modych ludzi, kompania ruszya do portu. Prom dowozi ich na waciw kej, gdzie w oczekiwaniu na zaokrtowanie kawa i pczki rozdawane przez Czerwony Krzy pomogy oywi najciej poszkodowanych. onierze byli rozczarowani. Liczyli na defilad przez reprezentacyjne ulice miasta po drodze do portu, jak w Atlancie po synnym marszu. Nie tylko nie byo defilady, ale jeszcze nakazano im zdj naszywki z krzyczcym orem, godem 101 DPD, skrzyda i buty skoczka oraz wypuci spodnie na buty - jak zwykej piechocie. onierze, ktrzy tak si powicali, eby je zdoby, byli wciekli, czuli si upokorzeni i nie przekonywao ich tumaczenie, e ma to na celu utrzymanie przerzutu spadochroniarzy do Europy w tajemnicy przed szpiegami Osi, ktrych na pewno nie brakowao w wielkiej portowej metropolii. Winters przypomina sobie tylko jeden przypadek dezercji. Pewien oficer suby zdrowia skorzysta ze swojej wiedzy, eby zgosi objawy choroby, ktra zwolnia go z podry za ocean. Pozostali ustawili si w dug kolejk wzdu burty transportowca, objuczeni workami koszarowymi i broni. Przechodzc trapem do wntrza liniowca pasaerskiego, przebudowanego na transportowiec wojska, podawali swoje nazwiska, ktre podoficerowie odhaczali na listach. Zaokrtowanie ponad piciu tysicy onierzy na pokadzie statku obliczonego na tysic pasaerw zajo niemal cay dzie. W kocu

holowniki odcigny od nabrzea peen ludzi statek, ktry uruchomi maszyny i ruszy na morze. onierze kompanii E i wielu innych wylegli na pokad, ogldajc przesuwajc si za burt i niknc za ruf Statu Wolnoci. Dla wikszoci bya to pierwsza podr poza granice Stanw Zjednoczonych. Mieli teraz sporo czasu, eby zacz odczuwa tsknot za domem i zrozumie, jak to napisano w Currahee, kronice puku: Jak wspaniay by rok, ktry ze sob spdzili.

3 OBOWIZKI LATRYNOWEGO Aldbourne wrzesie 1943 - marzec 1944 S/s Samaria by starym liniowcem pocztowcopasaerskim pywajcym niegdy do Indii, przebudowanym na transportowiec wojsk. Skonstruowany dla tysica pasaerw, wiz teraz pi tysicy onierzy ze 101 DPD. Nadmierne zatoczenie statku stworzyo okropne warunki. Sodka woda bya cile racjonowana, poszczeglne grupy onierzy mogy j otrzymywa tylko przez ptorej godziny dziennie, w porach pojena wyznaczanych co kwadrans. Z prysznicw leciaa wycznie woda sona i to zimna. Wszyscy przez ca dob mieli obowizek nosi kamizelki ratunkowe na wypadek storpedowania, a pod nimi - jako e by to transport wojska na front i obowizyway rygorystyczne przepisy - dodatkowo pas z nabojami i manierk. W rezultacie wszyscy wci wpadali na wszystkich w wskich korytarzykach pod pokadem. Spao si w ubraniach i, jakby tej niewygody byo mao, w koi co drug noc. Tych byo bowiem o poow za mao i onierze leeli na pokadach, w korytarzach i gdzie kto tylko mg. Na statku panowa smrd nie do wytrzymania. Serwowano dwa posiki dziennie. Christenson tak wspomina swoje pierwsze niadanie: Zdawao nam si, e schody prowadzce na d, do jadalni, nigdy si nie skocz. Im gbiej, tym schody byy bardziej tuste, a kiedy dotarlimy wreszcie na samo dno statku, smrd niemal zwala z ng. Jedzenie nakadano z wielkich kotw - w jednym byy gotowane ryby, a w drugim pomidory. Kucharze nosili poplamione, brudne fartuchy. To by dopiero pierwszy dzie naszego rejsu, a oni ju mieli plamy w kilku warstwach, co oznaczao, e musieli je nosi od wielu dni. Mimo to ludzie jedli, bo byli godni. Wedug Webstera w jadalni panowaa atmosfera pywajcego domu wariatw. onierze nie mieli nic do roboty poza snuciem si po pokadach, wygldania przez reling na pozostae statki konwoju, jedynymi rozrywkami byy wanie posiki i hazard. Zwaszcza ten ostatni trwa bez koca: grano w pokera, blackjacka, koci. Wielkie sumy przechodziy z rk do rk. Carson jednego dnia wygra sto dwadziecia pi dolarw, ktre przegra z kretesem nastpnego. Prbowano czyta, ale ksiek na pokadzie byo tyle co kot napaka. Kapitan Sobel prbowa organizowa wiczenia gimnastyczne, ale nawet na to

brakowao miejsca i upr przy ich organizowaniu w tych warunkach tylko zaogni niech jego podwadnych. Pitnastego wrzenia Samaria zawina do Liverpoolu. Nazajutrz pojechali pocigami na poudnie. Na stacji w Ogbourne St. George czekay ciarwki, ktre zawiozy ich do nowego domu. Ostatnie dwa kilometry przemaszerowali ju po zmroku, prowadzeni przez przewodnikw z latarkami w rkach. Panujce ciemnoci przypominay, e znaleli si na prawdziwej wojnie, w strefie frontowej. Ich koszary mieciy si w cylindrycznych drewniano-metalowych barakach Nissena, ogrzewanych dwoma pkatymi piecykami. Dostali sienniki, napenili je przygotowan som po czym pobrali grube weniane gryzce koce i udali si na spoczynek. Kiedy rano wstali, po raz pierwszy na nowym miejscu, zastali wok widoki, ktre Webster po latach wspomina nastpujco: Miaem wraenie, e obudziem si na planie hollywoodzkiego filmu. Wszdzie wok wida byo wyjte ywcem z bajki obronite winem chatki, kryte somianymi strzechami. Wielkie konie, potrzsajc dugimi grzywami, stukay kopytami w kocie by wijcych si wskich drek. Na tle mikkiej zieleni wsi szarza normaski kociek z XI wieku, ktrego dzwony obwieszczay nadejcie kolejnych godzin, jak Big Ben. Pi rwnie starych pubw zapraszao poruszajcymi si na wietrze drewnianymi szyldami do wizyty w wiecie letniego gorzkiego piwa. To byo Aldbourne w hrabstwie Wilt, niedaleko Hungerford, w pobliu Swindon, sto trzydzieci kilometrw na zachd od Londynu. Zostali tam przez blisko dziewi miesicy najduej jak dotd w jednym miejscu. Aldbourne bardzo rnio si od Toccoa, Benning czy Bragg. Tam kwaterowali w bazach wojskowych, na uboczu, w cakowicie wojskowej atmosferze. Tu wyldowali w samym rodku angielskiej wsi, w konserwatywnym rodowisku, przyzwyczajonym do niezmiennego od stuleci ycia, z rezerw witajcym wdzierajcych si w sam jego rodek modych dzikusw z kolonii. To zderzenie dwch wiatw nioso w sobie spory potencja kopotw, ale armia cho raz stana na wysokoci zadania, przez cay pierwszy tydzie przepuszczajc ich przez kurs, na ktrym poznawali miejscowe zwyczaje i maniery. Wykady w poczeniu z dyscyplin sprawiy, e materia zosta dobrze przyswojony i modzi ludzie zrozumieli, e miejsc i okazji do wyszumienia si naley szuka raczej w duych miastach w Londynie, Birmingham czy Swindon. Na swoim podwrku, w Aldbourne, chodzili miejscowym zwyczajem do pubu na piwo, rozmowy i gr w lotki. Nauczyli si te je to, co gospodarze: mleko w proszku, jaja w proszku, suszone morele, suszone ziemniaki, brukselk, rzep i kapust. Towary, ktre w kadej kantynie w

kraju dostpne byy bez ogranicze, tu racjonowano - tygodniowy przydzia wynosi: siedem paczek papierosw, trzy batoniki Hersheya, paczka gumy do ucia, kostka myda, pudeko zapaek i paczka yletek. Podr ani zmiana otoczenia nie odmieniy Sobela. Po pierwszym tygodniu w Anglii cz onierzy dostaa przepustki do Swindon na sobotnie tace. Sobel obostrzy je jednak zakazem zdejmowania kurtek mundurowych. Szeregowy TomBurgess, parobek ze rodkowego Illinois, taczc ktr z kolei polk w wenianej kurtce na wenianej koszuli, spoci si i zdj mundur. W poniedziaek rano Sobel wezwa go do raportu. - Burgess, doszo do mnie, e na tacach w sobotni wieczr zdjlicie kurtk mundurow. Czy to prawda? - Tak jest, panie kapitanie. Sprawdziem w przepisach. Tam jest wyranie napisane, e przy wykonywaniu czynnoci wymagajcych wysiku dozwolone jest zdjcie kurtki, o ile onierz nosi wenian koszul, panie kapitanie. Sobel zmierzy go wzrokiem od stp do gw. - Wiecie co, Burgess, powiem wam, co z wami zrobi. Od tej pory przez cay tydzie nie zdejmiecie z grzbietu tej kurtki, nawet do spania. To was na uczy dokadnie wykonywa rozkazy. Przez pierwsz dob Burgess rzeczywicie nie zdejmowa kurtki mundurowej, ale e w nocy nikt - od samego Sobela poczwszy - nie kontrolowa wykonania rozkazu, zacz j na noc wiesza na porczy ka. Po tygodniu Sobel wezwa go znowu do siebie. - Burgess, ta kurtka nie jest do wygnieciona. Nie wyglda, ebycie w niej spali cay tydzie. Nie ma przepustki. Przyjechali jednak do Anglii nie na tace, ale aby szykowa si do inwazji i tok szkolenia bojowego by intensywny. Malarkey uwaa, e to byo drugie Toccoa. Sze dni w tygodniu, po osiem do dziesiciu godzin dziennie, byli w polu. Odbywali marsze w penym oporzdzeniu na dystansach dwudziestu piciu, trzydziestu, trzydziestu piciu i czterdziestu kilometrw na dob, godzin dziennie spdzali na wiczeniach walki wrcz, wiczyli walk w terenie zalesionym, zurbanizowanym, terenoznawstwo. Do znudzenia powtarzali pierwsz pomoc, obron przed atakiem gazowym, uczyli si posugiwa broni aliantw i zdobyczn niemieck. Odbyli czterdziestokilometrowy marsz w penym oporzdzeniu w dwadziecia cztery godziny, a kilka dni pniej taki sam, ale w czasie o poow krtszym. Odbywali szkolenie w zastawianiu i wykrywaniu puapek minerskich, minowaniu i rozminowywaniu, cznoci i wiele innych.

Raz w tygodniu wyruszali na dwu lub trzydniowe wiczenia w terenie. Programy tych manewrw ukadano tak, by nauczyy ich jednoczenie podstaw wojaczki i umiejtnoci, ktre warunkuj przeycie onierza piechoty na polu walki. Uczyli si kocha ziemi, uczyli si, jak wykorzysta znajomo terenu w obronie i ataku. Nade wszystko jednak uczyli si y w ziemi, na ziemi i pod ziemi, przez cae dni i tygodnie, nie ryzykujc utraty zdrowia. Oficerowie kadli na to szczeglny nacisk, kadc im do gw, e opanowanie tych wszystkich umiejtnoci stanowi w walce o yciu i mierci, e musz nabra przyzwyczaje i nawykw, by stay si odruchem. onierze kompanii E poznawali wic angielsk wie - schodzili j wzdu i wszerz, atakowali miasteczka, wzgrza i lasy, bronili ich, kopali niezliczone okopy indywidualne, stanowiska i rowy cznikowe, spali w nich, mieszkali w dojmujcym chodzie, cigym deszczu i o godzie. W pocztkach grudnia, w czasie wicze, kompania okopaa si wok wysokiego, nagiego, owiewanego wiatrami znad okolicznych paskich pl wzgrza. Dowdcy plutonw przekazali, eby tym razem, mimo trudnej kamienistej gleby, kopa naprawd gbokie okopy. onierze klnc pod nosem, starali si najlepiej jak mogli wykona rozkaz, kiedy nagle poznali jego przyczyn - do ataku na ich pozycj ruszy pluton Shermanw. Webster wspomina: Pojawiy si nagle, ryczc silnikami jak przedhistoryczne potwory, i ruszyy z hurgotem prosto na nas. Wyszy na nasze skrzydo, zawrciy o dziewidziesit stopni i ruszyy przed siebie, wzdu linii okopw. Jeden szed prosto na mnie. Byem przeraony. Mj okop nie by do gboki, ebym mg przey, gdyby wjecha na niego jedn gsienic. Zaczem histerycznie wrzeszcze: We mnie okrakiem! Okrakiem!. Na pewno nie sysza, ale w kadym razie po chwili z hukiem i klekotem gsienic przewali si nade mn. Carson mia podobne wraenia, o czym wiadczy zapis w jego dzienniku: Dzi po raz pierwszy w yciu czog przejecha nad moim okopem. Przeraajce. Bardzo intensywnie prowadzono szkolenie w zakresie dziaa nocnych. Gordon wspomina: Szlimy na przeaj przez pola, czogajc si pod potami, to znw je przeskakujc, albo pezajc przez jakie chaszcze, brodzc w strumieniach. W trakcie tych wicze czonkowie poszczeglnych druyn i sekcji, wczeniej ju zaprzyjanieni, stawali si sobie coraz blisi. Widzc sylwetk, z daleka poznawaem kumpli. Nie potrzeba byo adnych hase. Ludzi poznawao si po tym, jak nosili czapk, hem, karabin. Wikszo tego, czego si teraz nauczyli, okazao si potem naprawd przydatne w walce, ale najwiksz wartoci tych miesicy spdzonych w zimnie i wilgoci dugich nocy

angielskiej zimy byy wanie owa blisko, pene zaufanie i przyjanie, ktre si tam zawizay, a potem trway przez cae ycie. Regularnie odbywali skoki z penym obcieniem, uczc si, jak wykorzystywa tamy none do sterowania opadajcym spadochronem na mikkie, zorane pola znad drg, lasw, murkw, linii telefonicznych i potw, na ktre znosi ich wiatr. W C-47 latajcych w zimnym, wilgotnym angielskim powietrzu nogi grabiay im z zimna, zanim nad drzwiami zapalio si zielone wiato. Ldowanie na takich sztywnych nogach, w ktrych dopiero wracao czucie, byo bolesne, ale obyo si bez wikszych kontuzji. Zasadniczym celem tych zrzutw byo jednak nie wiczenie samych skokw, co umiejtno szybkiego gromadzenia si w wyznaczonych punktach zbornych. Ju za pierwszym razem okazao si to bardzo trudne, gdy 2 pluton kompanii E zrzucono na niewaciwe zrzutowisko, niemal czterdzieci kilometrw od celu. Utrzymywao si napicie wewntrz kompanii. Weterani walk ze stacjonujcej nieopodal 82 DPD opowiadali nieraz onierzom dziewiczej 101 DPD, jak wygldaa walka w pierwszej linii w Afryce Pnocnej, na Sycylii, we Woszech. Nie byy to opowieci szczeglnie podnoszce na duchu. Oficerowie, a zwaszcza Sobel, odczuwali napicie przed zbliajc si walk. To byo wida na pierwszy rzut oka w jego postpowaniu. Robi si coraz bardziej zgorzkniay i sadystyczny. To si ju zaczynao robi nie do zniesienia, relacjonuje Winters. Sierant Earl Hale potwierdza to, wspominajc, e onierze cignli losy, ktry z nich stuknie kapitana, kiedy tylko pjd do walki. Sobel jeszcze im to uatwia, cigajc skd futrzan lotnicz kurtk, w ktrej paradowa dumnie, niewiadomy, e bardzo si w niej wyrnia z otoczenia. Tipper wspomina wydarzenia, do ktrych doszo w czasie ostrego strzelania do celw: Sobel par razy o mao nie dosta. Co chwil jaki strza z tyu gwizda mu tu koo ucha. Wwczas pada i wykonywa dziwne podskoki na ziemi, krzyczc co, czego nikt nie rozumia, i wstawa z powrotem. Potem pada kolejny strza i dowdca powtarza swj balet, kwitowany miechem, wesoymi okrzykami i obraliwymi gestami z okopw. Nie wierz, eby nadal nie by wiadom tego, co si dookoa dziao, i przyjmowa to za pomyki czy przypadkowe zdarzenia. Faktem jest jednak, e wci znika i si pokazywa, jakby to byo normalne, eby dowdca kompanii na strzelnicy nie mg si ani na chwil odwrci plecami do swoich onierzy. To nie byy jedyne psikusy, jakie onierze robili Sobelowi. Szeregowy George Luz potrafi naladowa gosy. Pewnej nocy kompania E sza w szpicy batalionu na nocnych wiczeniach. Marsz by nierwny, co chwila trzeba si byo zatrzymywa z powodu potw z

drutu kolczastego, grodzcych pastwiska. Sobel szed na samym przodzie. Webster wspomina:Nagle z tyu rozleg si wadczy gos majora Olivera Hortona, zastpcy dowdcy batalionu: - Kapitanie Sobel, co si tam, do cholery, dzieje? Dlaczego znowu stoimy? - Drut kolczasty, panie majorze - odpar Sobel. - Drut? To przetnijcie, na co czekacie? - zadudni Luz, nadal udajc Hortona. - Tak jest, panie majorze! - szczekn Sobel i od tej pory marsz przebiega ju bez zakce. Do czasu, bo rano podpukownika Strayera zaatakowa tum miejscowych rolnikw, zasypujc skargami na pocite poty i skarc si, e krowy porozaziy im si przez to po caej okolicy. Wcieky Strayer wezwa do siebie Sobela. - Po co ci te cholerne druty? - Jak to, panie pukowniku, przecie dostaem rozkaz... - Od kogo? - Od majora Hortona, panie pukowniku. Kaza... - Co wy mi tu pieprzycie, Sobel?! Horton jest na urlopie w Londynie! Sobel by wcieky i zrobia si straszna chryja. Nigdy si jednak nie dowiedzia, kto go podpuci tej nocy. Oficerw, podoficerw i onierzy kompanii znacznie bardziej od zupactwa Sobela niepokoia jego nadmierna aktywno, to wieczne skakanie i ujadanie dookoa kompanii, idiotyczne pokrzykiwania, a przede wszystkim niezmierzona tpota, z ktr podchodzi do zagadnie taktycznych. Niezadowolenie roso z dnia na dzie, zwaszcza wrd podoficerw. Opozycji szemrzcej za plecami o niechybnej klsce, jaka spotka w boju kompani dowodzon przez Sobela, przewodzili dwudziestojednoletni sierant Myron Mike Ranney z 1 plutonu i sierant Salty Harris z 3 plutonu. Jako podoficerowie doskonale zdawali sobie spraw z tego, e stoj przed problemem delikatnej i bardzo niebezpiecznej natury. Otwarte wystpienie przeciw przeoonemu, choby tak beznadziejnemu jak Sobel, byo aktem nie tylko niesubordynacji, ale i buntu, za ktry posypi si surowe kary. Byli jednak przekonani, e jeli nie zaczn dziaa, to kompani spotka znacznie surowsza kara - zostanie zmieciona w walce. Ranney, Harris i inni podoficerowie mieli nadziej, e moe oficerowie z plutonw podnios ten problem przed pukownikiem Sinkiem albo e Sink sam si zorientuje w sytuacji i po cichu odwoa Sobela. To jednak po namyle wydao im si naiwne. Przecie Sink styka si z przejawami tpoty Sobela codziennie, tak samo jak oni, i gdyby mia si go pozby,

zrobiby to ju dawno. A oficerowie? Jak modsi oficerowie z plutonw mogli pj do dowdcy puku w takiej sprawie? I co by mu powiedzieli? e przychodz do niego, omijajc drog subow, bo im si nie podoba ich przeoony? A poza tym, na co mieli si skary? Kompania E brylowaa w kadej klasyfikacji wewntrz puku, w wyszkoleniu bojowym, wychowaniu fizycznym, porzdkowaniu rejonw, we wszystkim. Jak mona si byo spodziewa po Sinku czegokolwiek poza penym poparciem dla oficera, ktry legitymuje si garciami przechodnich proporczykw za wszystkie moliwe rywalizacje pukowe, w jego sporze z band sierantw i kaprali? Oni tu s nie od tego, eby dyskutowa z przeoonym, tylko eby szykowa puk do walki z najsprawniejsz armi wiata. Niech si bior do roboty, a nie prbuj rozgrywa swoje gierki. I tak szemranie trwao nadal, a Sobel i Evans byli na swoich stanowiskach dowdcy i szefa kompanii coraz bardziej osamotnieni, ale te coraz mocniej okopani. Przepustki weekendowe i doskonale dziaajce brytyjskie koleje pozwalay onierzom oderwa si cho na chwil od napicia panujcego w kompanii. Anglia koca roku 1943 bya dla chopcw z Ameryki krain marze. Wikszo Brytyjczykw w ich wieku bya na frontach lub w obozach szkoleniowych, z dala od domu. Kraj roi si od znudzonych, samotnych i spragnionych towarzystwa modych panien i matek. Amerykanie nie tylko byli na miejscu, ale jeszcze byli znacznie lepiej opacani od Brytyjczykw, a spadochroniarze mieli jeszcze do tego swoje pi dych dodatku spadochronowego. Piwo byo tanie i byo go w brd, po wyrwaniu si z guchej wsi w Aldbourne czuli si wolni od krpujcych ich rygorw. Dwudziesto lub dwudziestojednoletni w wikszoci onierze szykowali si, by zabija lub samemu zgin, wic pragnli pozna smak ycia. Webster pisze w pamitniku pod dat 23 padziernika: Mimo e mnie si w armii ani troch nie podoba, dla wikszoci moich kolegw to najwspanialsze wakacje w ich yciu. Chopcy, ktrzy przed poborem musieli pracowa lub uczy si, teraz mieli wolne i czuli si zwolnieni od jakiejkolwiek odpowiedzialnoci. Bo w kocu, co im mogli zrobi? Posa na wojn? Ju na niej byli. Jeszcze si taki rozrabiaka nie urodzi, ktrego by za kar odesali z powrotem do kraju. Gorczka czasw wojny, rnorodno wrae, ktre gwatownie zwaliy si na kadego z nich w tak krtkim czasie, pragnienie ucieczki od rygorw treningu, a dodatkowo zupackich wyskokw Sobela i myli o walce pod jego niekompetentnymi rozkazami, byy mieszank piorunujc, ktra przeksztacaa wyjazdy do Londynu w niezapomniane przeycia. Carson pisze:

Londyn by dla nas jak magiczny latajcy dywan. Idc jego ulicami, spotykao si wojskowych w mundurach kadej moliwej armii wolnego wiata tamtych czasw. Oni te przychodzili na Piccadilly, do Hyde Parku, na Leicester Square, pod kolumn na Trafalgar Square, na Victoria Station. Wszdzie wok mundury: kanadyjskie, poudniowoafrykaskie, australijskie, nowozelandzkie, Wolnych Francuzw, belgijskie, polskie, holenderskie, czeskie, no i oczywicie angielskie oraz amerykaskie w kadej postaci. Pamitam tamte dni, jakby to byo wczoraj. Miaem wtedy dwadziecia lat i wiedziaem, e uczestnicz w czym, co ju nigdy si nie powtrzy. Londyn czasw wojny naprawd stanowi odrbny wiat. Intensywne czasy wymagay intensywnych rozrywek, tote weekendowe przepustki zamieniay si zwykle w orgie pijastwa, rozpusty i bijatyki. Starsi Brytyjczycy patrzc na te ekscesy, twierdzili, e kopot z jankesami polega na tym, e s za dobrze opacani, maj zbyt wielkie libido i w ogle tu s. Amerykanie zwykle odpowiadali, e kopot Angoli stanowi to, e maj za mao pienidzy, za mao jaj i w dodatku podlegaj Eisenhowerowi. Kompanii E dodano po drugim oficerze do plutonu, przewidujc straty wrd kadry oficerskiej w boju. Jednym z nowo przybyych by podporucznik Lynn Buck Compton. Urodzony w sylwestra 1921 roku w Los Angeles, Compton by apaczem baseballowej druyny UCLA i akademickiej reprezentacji kraju, a jednoczenie gra na uczelni w futbol amerykaski - na tyle dobrze, by 1 stycznia 1943 roku zagra w podstawowym skadzie w finaowym meczu ligi. W dwa dni po wygraniu przez jego druyn Rose Bowl zameldowa si w podchorwce, po ktrej ukoczeniu zgosi si na ochotnika do Fort Benning. Po zakoczeniu szkolenia spadochronowego w grudniu wysano go do Aldbourne, do kompanii E. Po latach wspomina: Pamitam, jak zazdrociem starym wyjadaczom z Toccoa. Byem troch z boku, jak obcy. Compton szybko przekona si, e porucznik Nixon, obecnie oficer rozpoznania batalionu, nie lubi ludzi z pierwszych stron gazet. Z miejsca, jako sportowcowi, powierzy mu organizacj zaprawy fizycznej, co w praktyce oznaczao, e Compton jako jedyny oficer prowadzi kompani podczas dugodystansowych biegw. Z tej racji, czy te z racji swej sportowej przeszoci, a moe wreszcie dlatego, e kocha hazard, czyy go bardzo bliskie stosunki z podoficerami, a nawet z szeregowymi kompanii. Niektrzy oficerowie uwaali nawet, e zbyt bliskie. Kiedy zosta przyapany na grze w koci ze swoimi podwadnymi i otrzyma za to bur od zastpcy dowdcy kompanii, porucznika Wintersa. Trzydziestego padziernika o 11.00 podpukownik Strayer mia dokona inspekcji kompanii E. Sobel rozkaza porucznikowi Wintersowi skontrolowa o 10.00 latryny. Kilka

minut potem Strayer nakaza mu jednak zaj si cenzurowaniem listw szeregowych. Winters mia listy u siebie na kwaterze, we wsi, wic wskoczy na rower i popedaowa do Aldbourne, gdzie mieszka w pokoiku u angielskiej rodziny. Dokadnie o 10.00, jak rozkaza Sobel, wrci do koszar i ruszy kontrolowa latryn. Ku swemu zdumieniu zasta tam dowdc kompanii, ktry wanie przeprowadza wasn inspekcj. Sobel min go ze spuszczon gow, nie dajc pozna, czy w ogle widzia swego zastpc. Za nim drepta z min nie wrc niczego dobrego szeregowy Joachim Melo ze szczotk w rku, przemoczony, brudny i nie ogolony, z potarganymi wosami. Kiedy Sobel wyszed bez sowa, Winters sprawdzi latryn i stwierdzi, e Melo wykona swoje obowizki waciwie. O 10.45 Winters wszed do kancelarii kompanii, by przyszykowa si do zapowiedzianej na 11.00 inspekcji dowdcy batalionu. Szef kompanii, Evans, zbliy si do niego ze zoliwym umieszkiem i wrczy pismo nastpujcej treci: Kompania E 506 pps, 30 padziernika 1943 Dotyczy: Ukarania zgodnie z art. 104 R[egulaminu] D[yscyplinarnego] A[rmii] Do: por. R.D. Winters 1. Por. Winters zaniedba dokonania dzi o godzinie 9.45 inspekcji latryn zgodnie z moim rozkazem. W zwizku z tym por. Winters udzieli odpowiedzi poczto zwrotno [sic!], czy woli za to ponie kar dyscyplinarn w trybie art. 104 RDA, czy te mam spraw skierowa do sdu wojennego. podpisano: Herbert M. Sobel, kpt., d-ca [z wielkimi zakrtasami] Winters poszed do kapitana, zasalutowa, zameldowa si i poprosi o pozwolenie na zabranie gosu. - Panie kapitanie, rozkazy, ktre otrzymaem, nakazyway inspekcj latryn o godzinie 10.00. - Zmieniem potem godzin na 9.45. - Ale nikt mnie o tym nie powiadomi, panie kapitanie. - Telefonowaem i wysaem goca. Winters ugryz si w jzyk, zrozumiawszy, e dalsza dyskusja nie ma sensu. Zreszt i tak nadesza 11.00, a wraz z ni inspekcja. Strayer skontrolowa onierzy i koszary. Wszystko byo w porzdku, wliczajc latryny. Winters tymczasem uoy w mylach tekst odpowiedzi poczto zwrotno. Na odwrocie otrzymanego pisma napisa rcznie: Dotyczy: Kary w trybie art. 104 RDA lub sdu wojennego Do: kpt. H.M. Sobel

1. Prosz o skierowanie mnie pod sd wojenny za zaniedbanie inspekcji latryn o godzinie 9.45. podpisano: por. R.D. Winters, z-ca d-cy komp. E Sobel nazajutrz udzieli mu odpowiedzi na pimie: 1. Wymierzam kar dyscyplinarn w postaci pozbawienia prawa do czterdziestoomiogodzinnych przepustek na okres do 15 grudnia. 2. W zgodzie z procedur ujt w Regulaminie Sdw Wojennych, ma pan prawo przegotowa [miao by pewnie przygotowa, ale Evans by szefem kompanii, a nie zawodow maszynistk] pismo procesowe, w ktrym przedstawi pan wasn wersj wypadkw i ewentualny wniosek o rozpraw w sprawie uchylenia naoonej kary dyscyplinarnej. Winters przez trzy dni zastanawia si nad odpowiedzi. Na ile zna Sobela, to drugie pismo miao oznacza Nie wygupiaj si, przyjmij naoon kar i zapomnij o sdzie. Sobel doskonale zdawa sobie spraw, e kara jest Wintersowi zupenie obojtna - i tak nie korzysta do tej pory ani razu z weekendowych przepustek. Wola zosta w kompanii, poczyta albo uprawia jakie sporty. Niemniej Sobel przesadzi. Winters mia ju do podjazdowej wojny, ktrej nie zaczyna. Jeli Sobel chcia konfrontacji, to bdzie j mia. Walka o wadz w kompanii E musiaa zosta rozstrzygnita. Kompania nie bya do dua, eby pomieci ich obu. Czwartego listopada Winters wystosowa pismo, w ktrym nie zgadza si na naoon kar i wnioskowa o rozpatrzenie sprawy przez sd wojenny. Tym razem to Sobel odpowiedzia poczto zwrotno: 1. Kara dyscyplinarna naoona przez niej podpisanego nie zostanie przez niego uchylona. 2. Jeeli rozkaz wydany przez wyszego przeoonego [polecenie ocenzurowania poczty przez Strayera] uniemoliwi wykonanie rozkazu przeoonego niszego szczebla, powinien pan przekaza rozkaz dokonania inspekcji latryn innemu oficerowi, a nie pozostawi latryny bez dozoru do chwili, w ktrej nie pozostao ju wiele czasu na podjcie czynnoci naprawczych przed przybyciem inspekcji. Pismo podpisane byo, jak zwykle z rozmachem, przez dowdc kompanii. Tymczasem wniosek o zwoanie sdu wojennego wystosowany przez Wintersa stwarza dowdztwu batalionu cakiem powany problem. Oficerowie dowdztwa wycignli regulamin sdw wojskowych i zaczli go gorczkowo wertowa w poszukiwaniu rozwizania pozwalajcego wybrn z sytuacji bez kompromitacji batalionu. W kocu udao

im si i Strayer uchyli kar naoon przez Sobela w trybie nadzoru, bez zwoywania posiedzenia sdu wojennego. Dla Sobela nie oznaczao to bynajmniej zakoczenia sprawy: Dotyczy: Zaniedbania udzielenia waciwych instrukcji dyurnemu latrynowemu Do: por. R.D. Winters 1. Poczt zwrotno udzieli pan pisemnych wyjanie na temat przyczyn zaniedbania udzielenia waciwych instrukcji penicemu obowizki latrynowego szer. Melo J. 2. Ponadto udzieli pan odpowiedzi poczto zwrotno, z jakiego powodu szer. Melo J. w dniu 30 padziernika b.r. okoo godziny 10.30 peni sub nie ogolony. Winters skapitulowa przed uporem przeoonego. Niech si dzieje, co chce, pomyla. Jak chce, niech mnie rozstrzela. W takim stanie ducha wystosowa odpowied na pimie o treci nastpujcej: 1. Co do przyczyn nieudzielenia waciwych instrukcji latrynowemu, szer. Melo J.: nie mam usprawiedliwienia. 2. Co do przyczyn tego, e by nie ogolony na subie o godzinie 10.30: nie mam usprawiedliwienia. Nastpnego dnia podpukownik Strayer zadecydowa, e dla dobra kompanii E obu oficerw, o ktrych konflikcie ju od dawna mwio si w koszarach, naley rozdzieli, przenoszc Wintersa. Strayer powierzy mu obowizki oficera kasynowego. Nowy przydzia by obelg dla Wintersa - etat ten by zwyczajowo zarezerwowany dla ofermy, ktry na tym stanowisku nie mg wyrzdzi zbyt wiele szkd. Wymarzona pozycja dla Sobela... Po odejciu Wintersa perspektywa pjcia w pole pod dowdztwem Sobela staa si jeszcze bardziej przeraajca dla podoficerw. Ranney i Harris zwoali spotkanie spiskowcw. Z wyjtkiem Evansa i jednego czy dwch innych wzili w nim udzia wszyscy pozostali podoficerowie kompanii E. Ranney i Harris zaproponowali postawienie Strayerowi ultimatum: albo usunie Sobela, albo oni wszyscy zrezygnuj ze swoich stopni. Naciskali na to, e wszyscy musz dziaa razem, solidarnie, e nie moe by wrd nich dysydentw i prowodyra, ktrego mona by ukara. Ta radykalna propozycja wzbudzia wiele kontrowersji, ale w kocu zgodzili si co do jednego: walka pod dowdztwem Sobela bya nie do pomylenia. Jedynym sposobem na wyraenie Strayerowi i Sinkowi ich stanowiska byo zoenie przez nich wszystkich rezygnacji. Lipton napisa tekst:

Niniejszym rezygnuj ze swego stopnia. Nie chc by duej podoficerem w kompanii E. Kady podpisa swoj i Lipton, ktry tej nocy peni sub podoficera dyurnego dowdztwa (spa w kancelarii, mia si zajmowa wszelkimi sprawami, ktre wynikyby w nocy, a rano przeprowadzi pobudk), pozbiera je i umieci w koszu z korespondencj przychodzc do Sobela. Podoficerowie zastanawiali si nad dalszymi posuniciami i postanowili zasign rady Wintersa. Zaproszono go do dowdztwa kompanii, a kiedy przyby, Ranney opowiedzia mu o zebraniu, rezygnacjach i caej reszcie. Winters by zdecydowanie przeciwny. - Nie, do cholery, nie! Nawet o tym nie mylcie! To przecie bunt! Podoficerowie zaprotestowali. W trakcie trwania oywionej dyskusji do kwatery dowdztwa wszed Sobel. Wszyscy natychmiast umilkli. Sobel, take milczc, podszed do biurka i wzi z niego ksik, po czym ruszy do wyjcia. Kiedy si odwraca, Ranney niby to wracajc do przerwanej rozmowy, zapyta Wintersa o poprawki do programu kompanijnego turnieju lekkoatletycznego. Sobel, pozornie nie zwracajc uwagi, wyszed. Winters by zdania, e Sobel doskonale wiedzia, co si wici w kompanii. Do diaba, przecie spiskowcy wcale si z tym nie kryli. Zaprosili nawet na swoje spotkanie Evansa, ktry wprawdzie nie przyszed, ale bez wtpienia powiedzia o zebraniu Sobelowi. I rzeczywicie, w caym batalionie byo ju gono o podjazdowej wojnie Sobela najpierw z Wintersem, a w kocu z wasnymi podoficerami. Sink musiaby by guchy, lepy i niemy, eby o tym nie wiedzie. Wiedzia te doskonale, komu zawdzicza umierzenie w zarodku buntu w kompanii E. Kilka dni pniej pukownik pojawi si w kompanii E i zwoa wszystkich podoficerw. Lipton wspomina: Objecha nas od stp do gw, zgodnie ze wszystkimi reguami sztuki. Nawrzeszcza na nas, e przynielimy wstyd kompanii i e powinien nas wszystkich pozamyka do pnej staroci. Uwiadomi nam take, e odbywalimy szkolenie bojowe w strefie frontowej i w zwizku z tym nasz bunt zostaby uznany za bunt w obliczu wroga, za co wszyscy moglimy dosta kul w eb. Na szczcie dla Sinka i kompanii E w pobliskim Chilton Foliat 101 DPD uruchomia wanie Szko Spadochronow, w ktrej uprawnienia skoczka mieli zdobywa wszyscy onierze dywizji, ktrzy ich jeszcze nie posiadali: lekarze, kucharze, kapelani, radiowcy, wysunici obserwatorzy artyleryjscy i wszyscy ci, ktrzy w D-Day mieli skaka z dywizj we Francji. A kt lepiej nadawa si do prowadzenia tej szkoy ni kapitan Sobel?

Tak wic klamka zapada. Sink wysa Sobela do Chilton Foliat, cign z kompanii A porucznika Patricka Sweeneya na zastpc dowdcy, a porucznik Thomas Meehan z kompanii B zosta nowym dowdc kompanii E. Winters wrci, obejmujc dowdztwo 1 plutonu. Ranney zosta zdegradowany do szeregowego, a Harris przeniesiony. Era Sobela w kompanii E dobiega szczliwego koca. Meehan stanowi przeciwiestwo Sobela. Smuky, wysoki, wysportowany, rozsdny i kompetentny oficer. By wymagajcy, ale sprawiedliwy. Rozkazy wydawa normalnym gosem. Winters stwierdzi: Pod dowdztwem Meehana stalimy si nareszcie normaln kompani. Szkolenie znowu si zintensyfikowao. Trzynastego grudnia kompania odbya nocny skok i poniosa pierwsz strat mierteln. Szeregowemu Hudolphowi Dittrichowi z 1 plutonu nie otworzy si spadochron. Plutony i druyny zaczy wychodzi na trzydniowe wiczenia pod dowdztwem coraz to innych oficerw i sierantw, w miar jak kolejnych dowdcw ogaszano jako polegych i rannych. 12 grudnia Carson zapisa w dzienniku: Wyobraacie sobie mnie jako dowdc plutonu? Nie, co za gupi pomys! A jednak nie mia racji. Te wiczenia nauczyy ich inicjatywy i dawania sobie rady w kadych okolicznociach, w tym ywienia i bytowania na terenie zajtym przez nieprzyjaciela, bez zaopatrzenia z zewntrz. Nauczyli si owi ryby przy uyciu granatu, poprawia puszkow diet, kusujc na jelenie i zajce po lasach. W Boe Narodzenie mieli dzie wolny od zaj i tyle pieczonego indyka, ile tylko mogli zje. Sylwester by cichy. Carson zapisa 31 grudnia: Po prostu czekalimy na Nowy Rok. Zastanawialimy si, co nam on przyniesie, ilu z nas doyje 1945 roku. Osiemnastego stycznia do Chilton Foliat przyjecha na inspekcj dowdca 21 Grupy Armii, do ktrej przydzielono 101 DPD, genera Bernard Law Montgomery. Dokona przegldu puku, po czym wezwa onierzy, eby si zebrali wok jego wozu. Wdrapa si na mask jeepa i wygosi do nich przemow o tym, jacy s dobrzy. Na zakoczenie powiedzia: - Po tym, jak zobaczyem wasz 506 puk, zaczynam aowa Niemcw. Powoli przybywao dnia, co znaczyo, e zblia si czas, kiedy pogoda pozwoli na prowadzenie dziaa bojowych. Narastao napicie. Modzi ludzie nie mogli si pozby myli o mierci. Niewielu z nich odwaao si mwi o tym wprost, do nielicznych nalea Webster, ktry w licie do matki pisa:

Przesta si o mnie martwi. Wstpiem do spadochroniarzy, eby walczy, i mam zamiar walczy. Jeli bdzie trzeba, zgin w tej walce, bo jeszcze nie byo na wiecie wojny, w ktrej by nie ginli modzi ludzie. To, co nam wszystkim jest drogie, mona obroni tylko w drodze powice. W lutym zakoczono oglne szkolenie bojowe i caa dywizja, a dokadniej mwic cae liczce siedem dywizji siy inwazyjne, zaczy przygotowania do ataku na konkretne cele w Normandii. Dwudziestego trzeciego marca 2 i 3 batalion 506 pps zrzucono razem w najwikszym od pocztku istnienia puku wiczebnym desancie spadochronowym. Okazj do tej demonstracji siy bya wizytacja puku przez premiera Winstona Churchilla; Naczelnego Dowdc Sojuszniczych Ekspedycyjnych Si Zbrojnych w Europie, generaa Dwighta D. Eisenhowera; dowdc amerykaskiej 1 Armii, generaa Omara N. Bradleya, i nowego dowdc 101 DPD, generaa Maxwella D. Taylora. Taylor zastpi generaa Lee, ktrego w lutym zawa zmusi do powrotu do Stanw. Zrzut okaza si wielkim sukcesem. C-47 nadleciay w idealnie wyrwnanym szyku klina kluczy. Churchill i generaowie ze specjalnie w tym celu zbudowanej trybuny byli wiadkami tego, jak z samolotw skacze ponad tysic onierzy, zapeniajc niebo mnstwem spadochronw. W chwili ldowania sprawnie uwalniali si od uprzy i pdzili biegiem na wyznaczone miejsca zbirek, skadajc tam w piorunujcym tempie rozmontowan na czas skoku bro. Gocie byli zdumieni sprawnoci i prdkoci ich ruchw. Kronika pukowa zanotowaa, e chopcy z Currahee zrobili wspaniae wraenie. Pniej puk zebra si przed trybun honorow. Taylor zaprosi Eisenhowera i Churchilla do dokonania przegldu wojsk. Obaj dostojnicy przeszli wzdu szeregu, zadajc czasem pytanie lub dwa mijanym onierzom. Eisenhower zatrzyma si przed Malarkeyem. - onierzu, skd jestecie? - zapyta. [Przed ldowaniem w Normandii Eisenhower rozmawia z tysicami onierzy w czasie inspekcji. To byo zawsze pierwsze pytanie, ktre im zadawa]. - Astoria w stanie Oregon, panie generale. - A co robilicie przed wojn? Odpowiedziaem, e studiowaem na Uniwersytecie Oregoskim. Ike wtedy zapyta, kto wygra ostatnie derby akademickie w futbolu amerykaskim pomidzy uczelni i stanowym uniwersytetem, a potem, czy mam zamiar kontynuowa studia po wojnie. Potem zagadn Churchilla, czy chce mi zada jakie pytanie.

- Jak ci si podoba w Anglii, synu? - zapyta Winston. Zapewniem go, e bardzo, bo zawsze podobaa mi si literatura i historia Anglii. Obieca mi, e postara si jak najszybciej odesa mnie z powrotem do domu. To byo naprawd pamitne wydarzenie. Zaraz po skoku przed Churchillem odbyy si jeszcze wiksze manewry, ktrych celem byo wiczenie wspdziaania wojsk spadochronowych, szybowcowych i ldowych ze wsparciem lotnictwa i marynarki wojennej. wiczenia miay miejsce w poudniowozachodniej Anglii, w ich ramach dokonywano masowych desantw z powietrza i morza. W czasie tych manewrw Guarnere kaza szeregowym Warrenowi Muckowi i Malarkeyowi wstrzela si z ich modzierza w cel - biay kwadrat o boku dwch metrw umieszczony na odlegej o szeset metrw od ich stanowiska wydmie. Malarkey ustawi krg i bben, wrzuci do lufy granat i po wystrzale pilnie obserwowa punkt trafienia. Za dugi, skrci celownik i wystrzeli drugi raz. Tym razem za blisko. Majc pokryty cel, ustawi celownik na poredni warto i czeka na rozkaz do odpalenia kolejnego ogrka. W tej wanie chwili na stanowisku pojawia si grupa oficerw sztabowych z generaem Taylorem na czele. Jeden z oficerw nakaza Guarnerowi zademonstrowa sprawno dowodzonej przez niego obsugi modzierza, ostrzeliwujc cel - ten sam, ktry dziaonowy wskaza uprzednio, i do ktrego wanie si wstrzelali. Guarnere puci oko do Malarkeya i jakby nigdy nic zacz wydawa od nowa komendy dla dziaonu, wskazujc dozr, cel, podajc krg i bben, a w kocu nakazujc odpalenie trzech granatw ogniem szybkim. Malarkey odegra swoj rol bez zajknicia, potwierdzajc kolejne komendy i krcc palcami po pokrtach podniesienia i poprawki bocznej, ale tak naprawd wcale ich nie dotyka. W kocu otworzyli nosido z granatami modzierzowymi i przygotowali do uycia trzy z nich. Kiedy Guarnere wyda komend ognia!, Malarkey wrzuci je kolejno do lufy tak szybko, jak tylko wylatyway z niej poprzednie pociski. Oficerowie pokiwali gowami, doceniajc sprawno obsugi, po czym podnieli lornetki, by obejrze skutki. Byli peni sceptycyzmu - szybkie to strzelanie byo, ale przecie bez wstrzeliwania si, na oko modego dziaonowego, ktry prochu nie wcha. Bum! Pierwszy granat trafi w sam rodek biaego kwadratu. Bum! Bum! Dwa pozostae zmioty cel z powierzchni wydmy. - Sierancie - zapyta, opuszczajc lornetk, dowdca dywizji - czy wasz dziaon zawsze tak celnie strzela? - Tak jest, panie generale - odpar Guarnere. - Moi chopcy nigdy nie chybiaj, sir.

Po manewrach 101 DPD wrcia pocigami do koszar w Wiltshire i Berkshire. Genera Taylor i jego sztabowcy doskonale zdawali sobie spraw, e manewry ujawniy wiele niedomaga, bez ktrych usunicia nie mona byo i w bj. Chopcy z Currahee dowiedli, e nauczyli si wiele o taktyce pododdziaw. Teraz zadanie generaw polegao na wpasowaniu ich w cao ukadanki.

4 PILNUJ SI ADOLFIE! IDZIEMY PO CIEBIE! Slampton Sands, Uppottery 1 kwietnia - 5 czerwca 1944 VII Korpus skada si z 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych oraz 4 Dywizji Piechoty. Korpusy VII i V (1 i 29 DP) tworzyy wsplnie 1 Armi pod dowdztwem generaa Omara Bradleya. Eisenhower powierzy mu zadanie uchwycenia przyczkw po obu stronach ujcia rzeki Douve, w miejscu gdzie francuskie wybrzee tworzy kt prosty. Jego poziome rami wycignite na wschd to Wybrzee Calvadosu. Pionowym ramieniem jest biegnce na pnoc wschodnie wybrzee pwyspu Cotentin. Zdobycie Wybrzea Calvadosu, odcinka inwazyjnego Omaha, powierzono V Korpusowi. VII Korpus mia zdobywa nasad pwyspu Cotentin, zwan obecnie odcinkiem inwazyjnym Utah. VII Korpus mia podwjnie wane zadanie - odcinek Utah stanowi praw flank caego cigncego si od ujcia Orne na dystansie siedemdziesiciu kilometrw rejonu desantowania operacji Neptune, ldowania w Normandii; jego opanowanie warunkowao powodzenie caej operacji otwarcia Drugiego Frontu w Europie, operacji znanej pod kryptonimem Overlord. Eisenhower potrzebowa tak szerokiego przyczka desantowego do przerzucenia w krtkim czasie wystarczajcej liczby dywizji piechoty, aby pobi siy niemieckie okopane za Waem Atlantyckim 8 . Odcinek Utah by najatwiejszy do zdobycia z morza. Na odcinkach brytyjskich i kanadyjskich (Gold, Juno i Sword, na wschd od Omaha) zaraz za pla zaczyna si teren zurbanizowany, stao mnstwo maych domkw, jakie warsztaty, hotele i kasyna, wrd ktrych Niemcom atwo byo budowa umocnione pozycje dla broni maszynowej. Nad Omaha groway sigajce dwustu-trzystu metrw nad poziomem morza skalne urwiska, z ktrych szczytu okopani tam Niemcy mogli razi ogniem desantujce wojska, widoczne jak na doni z ich stanowisk. Na Utah nie byo urwisk ani domw. Gdzieniegdzie tylko widniay elbetowe umocnienia obronne ze stanowiskami artylerii i broni maszynowej. Najwiksz z tych pozycji bya La Madeleine na samym rodku odcinka Utah. Nazwa pochodzia od pobliskiego kocika, ktry pamita jeszcze czasy wikingw. Paski teren i lekkie nachylenie play sprawiay jednak, e ldowanie na Utah i przedarcie si przez ni nie mogo
Spadochroniarze artowali, e Hitler, budujc Wa Atlantycki, popeni jeden wielki bd - zapomnia go zadaszy.
8

si nawet rwna stopniem trudnoci z tym, czego mg si spodziewa V Korpus na odcinku Omaha. Problem polega jednak na czym innym - odcinek Utah nie by broniony tak silnie, bo bez panowania nad jego zapleczem nie by do niczego przydatny. Za wskim pasem play leay rozlege nieckowate obszary, czsto zalewane przez morze, i dlatego od dawnych czasw suce wycznie jako ki do wypasu byda. Z play w gb ldu prowadziy przez nie czterometrowej wysokoci nasypy, po ktrych biegy nieutwardzone drogi. Dowodzcy obron niemiecki marszaek Erwin Rommel zala niziny, chcc skanalizowa ewentualne natarcie i zmusi napastnika do korzystania z drg na nasypach (planici Eisenhowera nieodmiennie nazywali je groblami), ktrych wylotw atwiej byo broni ni caego odcinka wybrzea. Wikszo artylerii Rommel ukry w zamaskowanych stanowiskach i bunkrach na zapleczu zaleww, skd moga ostrzeliwa nacierajcego przeciwnika. Take wikszo jego si piechoty rozmieszczona bya po zachodniej stronie strefy zaleww, by atakowa nieprzyjaciela wychodzcego z wylotw grobli. Eisenhower rozkaza 101 DPD uchwyci te rejony, by uniemoliwi skorzystanie z nich obrocom, i zdoby wyloty grobli, utrzymujc je nastpnie do przybycia wasnych wojsk ldowych desantujcych na odcinku Utah. Aby tego dokona, dywizja miaa zosta zrzucona w nocy. Jej celem byo dokonanie ataku z zaskoczenia, wprowadzenie maksymalnego zamieszania w niemieckiej obronie, zdobycie wyznaczonych obiektw i zniszczenie dzia, zanim Niemcy zd zareagowa na desant z powietrza. Plan by skomplikowany, najeony puapkami i ryzykowny. Aby si powid, musia by sprawdzony. eby jednak wiczenia byy realistyczne, trzeba byo znale rejon w Anglii o warunkach naturalnych zblionych do tego, co napotkaj w Normandii. Po duszych poszukiwaniach znaleziono odpowiedni teren przypominajcy uksztatowaniem odcinek Utah - fragment wybrzea Slapton Sands w Devonshire na poudniowym zachodzie Anglii. Wski pas play oddzielony by tam od ldu pytkim jeziorem i bagnami, ponad ktrymi przerzucono dwa mosty. Teren niemal idealnie nadawa si do tego, eby na nim wiczy zadania VII Korpusu w D-Day. Pod koniec kwietnia cay VII Korpus wzi udzia w wiczeniach pod kryptonimem Tiger. Kompania E pojechaa ciarwkami do hoteli w nadmorskim uzdrowisku Torquay, gdzie wygodnie spdzili noc. Nazajutrz, 26 kwietnia, znowu ciarwkami, przerzucono ich w rejon Slapton Sands, skd ewakuowano wszystkich cywilw. Kompania rozoya si tam na biwak i przespaa p nocy, po czym ciarwkami zawieziono j na symulowane

zrzutowisko. Po zbirce kompania pomaszerowaa na przeaj we mgle, docierajc w rejon paskowyu okoo ptora kilometra od wybrzea, gdzie obsadzia wylot jednego z mostw. Webster pisze: O wicie zobaczylimy olbrzymi armad jednostek desantowych, powoli zbliajcych si do brzegu. Nigdy w yciu nie widziaem tylu statkw naraz w jednym miejscu. Flota inwazyjna bya widokiem, ktry zrobi na mnie najsilniejsze wraenie. Nie widzieli i nie dowiedzieli si o tragedii, do ktrej doszo w nocy. Niemieckie kutry torpedowe wdary si pomidzy zgromadzone do wiczebnego ldowania okrty desantowe z 4 DP na pokadach. Ich torpedy zatopiy dwa olbrzymie LST (okrty desantowe do transportu czogw) i uszkodziy wiele innych. Zgino ponad dziewiset ludzi. Cay incydent zosta przemilczany przez aliantw obawiajcych si obnienia morale wojsk czekajcych na inwazj we Francji. Potem, zapewne z obawy przed wydaniem si tak kompromitujcej wpadki, milczenie to trwao jeszcze czterdzieci lat. Webster, obserwujc onierzy 4 DP ldujcych i przedzierajcych si do nich przez pla i mosty, zapisa, e kiedy przechodzili przez ich pozycje, byli spoceni, zziajani i klli, na czym wiat stoi. Zapisa take informacj przekazan przez oficerw, e ich wycieczka do malowniczego Toruay stanowi cile strzeon tajemnic wojskow. Po poudniu odbyli czterdziestokilometrowy marsz, po ktrym biwakowali przez noc w lesie. Rankiem 28 kwietnia wsiedli na ciarwki, ktre zawiozy ich z powrotem do Aldbourne. W ten weekend Malarkey, Chuck Grant, Skip Muck i Joe Toye dostali przepustki do Londynu, dokd pojechali z kumplem Mucka z Tonawanda w stanie Nowy Jork, Fritzem Nilandem. W Londynie spotkali jeszcze brata Nilanda, Boba, ktry dowodzi druyn w 82 DPD i wcha ju proch w Afryce Pnocnej i na Sycylii. Spdzili ten wieczr w pubie, suchajc opowieci Boba o tym, jak naprawd wyglda wojna. Malarkeyowi zapada w gow zwaszcza jedna uwaga starego wiarusa: Jeli chcesz by bohaterem, Niemcy szybko go z ciebie zrobi, ale pomiertnie. W drodze powrotnej pocigiem do Aldbourne Malarkey powiedzia Muckowi, e jego zdaniem Bob Niland nie nadawa si do dalszej walki. W Aldbourne przez pierwszy tydzie maja kompania E odbywaa kolejne wiczenia, atakujc stanowiska artylerii, mosty, wyloty grobli. Wikszo tych atakw wykonywali zawoeni ciarwkami na zrzutowiska, ale do jednego z nich naprawd skakali.

W dniach od 9 do 12 maja 101 DPD 9 odbya prb generaln przed D-Day, wiczenia pod kryptonimem operacja Eagle. W wiczeniach braa udzia caa dywizja, kompania E startowaa z tego samego lotniska, Uppottery, z ktrego mieli odlecie do prawdziwej inwazji, i na pokadzie tych samych samolotw. Zaadunek, start i zrzut miay by przeprowadzone w warunkach jak najbardziej zblionych do bojowych - po starcie kryli w powietrzu przez czas, w ktrym naprawd mieli dolecie do Francji . Zaadunek do C-47 okaza si bardzo trudny. Kady z onierzy by obadowany ponad wszelk miar. onierze idc na wojn od zawsze zabierali wszystko, co mogo si przyda w najbardziej nieprzewidzianych okolicznociach. Bielizna, w ktrej mieli skaka, zostaa nasczona specjalnym impregnatem, majcym ich chroni na wypadek ataku gazowego. Ubrania przez to mierdziay, byy sztywne i niewygodne. Skra stykajca si z nimi swdziaa, ciaa pozbawione wentylacji spyway potokami potu. Kurtki i spodnie mundurw polowych zostay potraktowane w ten sam sposb. Kady onierz mia scyzoryk zaszyty w klapie bluzy mundurowej, do przecicia uprzy w razie zawinicia na drzewie. W workowatych kieszeniach na udach mieli zapakowane yk, brzytw, skarpety na zmian, pakuy do czyszczenia broni, latark, map, racje ywnociowe na trzy dni, elazn racj ywnociow (cztery tabliczki czekolady, paczk sucharw, kaw w proszku, cukier i zapaki), zapas amunicji, busol, dwa granaty obronne, min przeciwpancern, granat przeciwpancerny Gammon (woreczek zawierajcy niemal kilogram plastiku z zapalnikiem) i po dwa kartony papierosw na gow. Oprcz tego kady dwiga pas z amunicj do karabinu. Przy pasie wisiay: kabura z pistoletem (oficerowie i podoficerowie mieli bro boczn z przydziau, szeregowi zajmowali si zorganizowaniem pistoletu na wasn rk), manierka, opatka w pokrowcu, zasobnik z opatrunkiem osobistym i bagnet. Na to wszystko sza uprz spadochronu z pokrowcem czaszy gwnego spadochronu doszytym na plecach i spadochronem zapasowym przypitym na piersi. Do lewego uda przytroczony by pokrowiec z mask przeciwgazow, a do prawego n bojowy w pochwie. Na wierzchu spadochronu zapasowego umocowano chlebak z zapasow bielizn, reszt zapasu amunicji i w niektrych przypadkach - kilkoma pakietami trotylu, sponkami minerskimi i lontem. Przewieszony przez pier skoczka, pod spadochronem zapasowym znajdowa si pikowany dla ochrony eber pokrowiec z rozoonym karabinem, karabinem maszynowym lub modzierzem - w ten sposb onierz mia wolne rce i mg bez trudu siga do tam nonych spadochronu, by sterowa nim w ostatniej fazie opadania, tu przed przyziemieniem. Na to wszystko zakada jeszcze nadmuchiwan kamizelk ratunkow (zwan maewestk z racji bujnych ksztatw,
Leonard Rapport, Arthur Northwood, Jr., Rendezvous with Destiny: A History of the 101st Airborne Division [Fort Campbell, Kentucky, 1948, s. 68-69].
9

przypominajcych znan gwiazd filmow Mae West). Cao wieczy zaoony na gow hem. Niektrzy zabierali jeszcze trzeci n. Inni upychali po rnych zakamarkach troch amunicji. Gordon, ktry mia skaka z karabinem maszynowym, obliczy, e zabiera ze sob tyle, ile sam way. Prawie kademu onierzowi trzeba byo pomaga przy wchodzeniu do samolotu. Wewntrz byli tak ciasno upchani, e przez cay lot nie mogli si nawet ruszy. Genera Taylor poruszy niebo i ziemi, eby wydosta do C-47 do przeprowadzenia operacji Eagle. Samoloty transportowe byy na wag zota na caym europejskim teatrze dziaa wojennych, a potrzeby wojsk powietrznodesantowych znajdoway si zawsze na szarym kocu. By wydusi kady kilogram dostpnej adownoci, nie zaopatrzono ich w samouszczelniajce si zbiorniki, chronice do pewnego stopnia przed skutkami trafienia odamkami pociskw artylerii przeciwlotniczej. Mieli lata na dalekim zapleczu, wic uznano je za niepotrzebny luksus. Kompania E przesza odprawy przygotowujce operacj Eagle w dniach 10 - 11 maja. Celem bya bateria dzia, majca w polu swojego ostrzau plae, na ktrych planowano ldowanie desantu. O zmierzchu 11 maja samoloty z kompani E na pokadach wystartoway z Uppottery. Samoloty zaczy kry nad Angli, symulujc lot do Normandii, trwajcy okoo dwch i p godziny. Tu po pnocy samoloty osigny rejon desantowania i rozpoczy zrzut. Dla kompanii E by to spokojny, niemal rutynowy lot i skok. Inne kompanie miay si znacznie gorzej. Kompania sztabowa 2 batalionu w trakcie krenia nad Angli przemieszaa si z niemieck wypraw bombow na Londyn. Ogie artylerii przeciwlotniczej zmusi pilotw do zamania szyku i rozpierzchnicia si. Samoloty nie mogy znale wyznaczonych zrzutowisk. Osiem z dziewiciu samolotw transportujcych kompani H 502 pps zmylio drog i zamiast nad celem, onierze skakali nad wsi Ramsbury, niemal pitnacie kilometrw od wyznaczonego zrzutowiska. Ogem dwadziecia osiem samolotw powrcio na lotniska ze spadochroniarzami na pokadach. Wielu zrzucono na chybi-trafi, co zaowocowao licznymi urazami. Prawie piciuset onierzy doznao zama, skrce i innych kontuzji ng. Jedynym pocieszeniem dla dowdcw moga by stara teatralna prawda, e zawalone prby generalne zwykle owocuj wspaniaymi premierami. Ostatniego dnia maja kompania raz jeszcze pomaszerowaa do ciarwek ustawionych wzdu drogi do Hungerford. Poowa ludnoci Aldbourne, w tym niemal wszystkie panny na wydaniu, wylega na drog, by ich poegna. Polao si wiele ez. Pozostawione w bazie bagae daway cie nadziei, e chopcy jednak tu wrc.

Szkolenie dobiego koca. Trwao dwadziecia dwa miesice z rn intensywnoci. onierze byli teraz w doskonaej kondycji fizycznej. Zdyscyplinowani, nauczeni wykonywa rozkazy natychmiast i bez dyskusji. Stali si ekspertami w uyciu wasnej broni, biegle posugiwali si wszelkimi innymi rodzajami broni, uywanymi w kompanii, i w razie potrzeby umieli si posugiwa broni zdobyczn. Potrafili obsugiwa radiostacje, znali wiele sygnaw rcznych, nauczyli si odczytywa sygnay dymne. Doskonale opanowali dziaania pojedynczego onierza, taktyk pododdziaw, ich wspdziaanie. Potrafili zaatakowa bateri artylerii, bunkier, system umocnie polowych czy wzgrze bronione przez okopan bro maszynow. Kady onierz zna obowizki dowdcy sekcji, druyny, plutonu i by gotw je obj w razie koniecznoci. Umieli wysadza mosty, unieszkodliwia dziaa. Pozycj obronn potrafili zorganizowa i obsadzi w mgnieniu oka. Nie przeraao ich ycie w polu, spanie w okopie indywidualnym, marsz trwajcy cay dzie i ca noc. Znali si i mieli do siebie zaufanie. W kompanii E zdobyli najlepszych przyjaci. Byli gotowi odda za nich ycie - a co znacznie waniejsze, take je za nich odebra. Byli gotowi. Wejcie do walki po raz pierwszy w yciu to jednak bardzo zoone przeycie i nikt tak naprawd nie jest na nie w peni przygotowany. To co, czego czowiek spodziewa si latami, sprawdzian, ktry wywouje niepokj, usilne pragnienie, napicie, obaw, niecierpliwe oczekiwanie. Jest w tym co mistycznego, tajemniczego. Ci, ktrzy w sprawdzian ju przeszli, rzadko znajduj sowa na oddanie tego, co przeyli, co czuli. Znalezienie si w miejscu, gdzie albo si zabija, albo samemu ginie, wywouje bardzo silne i cakowicie nieprzewidywalne reakcje emocjonalne. Najbardziej intensywne, najbardziej realistyczne szkolenie nie przygotowuje nikogo w peni na intensywno rzeczywistych dozna zwizanych z debiutem na polu walki. Tak wic onierze kompanii E oczekiwali wydarze najbliszych tygodni i miesicy z wiar w siebie i zarazem peni obaw. Rejon formowania kompanii E w poudniowo-wschodniej Anglii, okoo pitnastu kilometrw od brzegu, znajdowa si na otwartym polu obok lotniska w Uppottery. Kompania mieszkaa w dziesicioosobowych namiotach. Webster pisze: Nasz standard ycia znacznie si poprawi. Jedlimy w duym, przestronnym namiocie stowkowym. Chcecie jeszcze troch, chopcy? Nie krpujcie si, jedzcie na zdrowie, bierzcie, ile chcecie. arcie byo doskonae: smaone kurczaki, koktajl owocowy, biay

chleb, mnstwo masa. Przeczucie, e tucz nas na rze, nie powstrzymywao nikogo przed pjciem po repet. Przez obz co chwila przemykay oddziay w niemieckich mundurach i z niemieck broni, ktrych zadaniem byo zaznajomienie ich z tym, jak wyglda i w co jest uzbrojony nieprzyjaciel. Drugiego czerwca oficerowie kompanii wzili udzia w odprawie, prowadzonej przez ich byych kolegw, porucznika Nixona, ktry teraz by oficerem rozpoznania (S-2) batalionu i kapitana Hestera, oficera operacyjnego (S-3) batalionu. Uywajc map i stow plastycznych, na ktrych przedstawiono makiet terenu, gdzie bd prowadzili natarcie, z budynkami, drogami i wydmami, wyjanili zadania stojce przed nimi w D-Day. Kompania E zostanie zrzucona w pobliu Ste-Marie-du-Mont, okoo dziesiciu kilometrw od Ste-MereEglise, z zadaniem zlikwidowania stacjonujcego tam niemieckiego garnizonu i opanowania wyjcia z grobli numer dwa na pnoc od wsi Pouppeville. 3 pluton mia za za zadanie wysadzenie w powietrze linii telefonicznej prowadzcej z La Madeleine w gb ldu. 10 Dokadno informacji przekazywanych przez Nkona, Hestera i innych oficerw wywiadu kompaniom 506 puku bya zadziwiajca. W trakcie odpraw wywiadowczych kryy zdjcia lotnicze zrzutowisk, na ktrych wida byo nie tylko pobliskie drogi, lasy i zabudowania, ale nawet indywidualne okopy poszczeglnych onierzy wroga. Jeden ze spadochroniarzy puku przypomina sobie, e prowadzcy odpraw w jego kompanii oficer wywiadu opowiada im o dowdcy garnizonu, ktry by ich celem w St Come-du-Mont. Niemiecki dowdca mia biaego konia i sypia z francusk nauczycielk, ktra mieszkaa przy bocznej uliczce, dwa domy od ich gwnego celu, stanowiska artyleryjskiego trzymajcego pod ogniem wyjcie grobli numer jeden. Codziennie o 20.00 wyprowadza na spacer psa. Kady oficer musia na pami nauczy si zada swojej kompanii, swojego i ssiednich plutonw, poznajc je w najdrobniejszych szczegach, i z pamici naszkicowa map caej okolicy. Jeden punkt zwaszcza wbijano im w gow a do znudzenia - Niemcy zawsze bardziej polegali na kontratakach ni na sztywnej obronie umocnionych punktw oporu. Ruchome odwody uderz na nacierajce z pla oddziay 4 DP, kiedy tylko te wejd na groble. W zwizku z tym prowadzcy odprawy podkrelali, e kady pluton ma obowizek niezalenie od tego, gdzie si znajduje i ilu ludzi udao si zebra - niezwocznie otwiera ogie do kadego niemieckiego pododdziau poruszajcego si w kierunku wyj z grobli.
10

Donald R. Burgett, Currahee!, Boston, 1967, s. 67.

Nawet piciominutowa zwoka w takiej sytuacji moga przesdzi o powodzeniu lub klsce ldowania na odcinku Utah. Silnie podkrelano te wag kadego zadania. Do tego stopnia, e jak wspomina Winters, miaem wraenie, e jestemy sami w stanie wygra t cholern wojn. To bya nasza dziaka. Trzeciego czerwca przysza z kolei pora na to, by Winters i inni dowdcy plutonw, uywajc tych samych stow plastycznych i zdj lotniczych, przeprowadzili odprawy dla swoich onierzy. Plutonowy Guarnere musia wyj z namiotu za potrzeb. Zapa z wieszaka kurtk mundurow i poszed do latryny. Siedzc na tronie, wsadzi rk do kieszeni munduru i wycign stamtd list. By zaadresowany do plutonowego Martina - bo to jego mundur wzi przez pomyk - ale i tak go przeczyta. Pisaa ona Martina, ktry oeni si w Georgii w roku 1942, tak wic pani Martin poznaa wikszo onierzy kompanii. W pewnej chwili natrafi na akapit: Nie mw Billowi [Guarnere'owi], ale jego brat zgin we Woszech, w Cassino. Ciko sobie wyobrazi gniew, ktry poczuem. Przysigaem, e kiedy trafi do Normandii, aden Niemiec nie ujdzie ywy spod mojej lufy. Zachowywaem si jak jaki maniak. Wysyajc mnie do Francji, spucili ze smyczy mordercz besti, dzikusa wspomina Guarnere. Czwartego czerwca onierze kompanii E dostali ostr amunicj, rwnowarto dziesiciu dolarw w nowych okupacyjnych frankach, wieo z drukarni w Waszyngtonie, i zestawy ucieczkowe (mapa Francji drukowana na jedwabiu, maa mosina busola i pika do metalu). Na prawym rkawie mundurw przyszyli amerykask flag. Oficerowie usunli oznaki stopni i zamiast nich namalowali pionowe paski z tyu hemw. Podoficerowie mieli paski poziome. Kady pozna haso: Byskawica, odzew: Grom i odpowied: Witaj. W sytuacjach, w ktrych wymiana hase nie bya moliwa, wydano im blaszane wierszcze. Jedno nacinicie (klik-klak) zastpowao haso, dwa (klik-klak, klik-klak) - odzew. onierze spdzili cay dzie na czyszczeniu broni, ostrzeniu noy, pasowaniu spadochronw, sprawdzaniu sprztu kontrolowanego ju niezliczon ilo razy, paleniu papierosw odpalanych jednego od drugiego. Wielu z nich ogolio gowy lub zafundowao sobie irokeza (boki gowy wygolone z pasem obcitych na jea wosw pozostawionych przez rodek czaszki). Strzyeniem zajmowali si szeregowi Forrest Guth i Joseph Liebgott, biorc po pitnacie centw od gowy. Przechodzcy obok pukownik Sink umiechn si na widok tych postrzyyn i powiedzia:

- Aha, chopaki, zapomniaem wam powiedzie, e jak nas niedawno oficjalnie poinformowano, Niemcy strasz Francuzw, e inwazj bd poprzedza amerykascy spadochroniarze, sami zwolnieni z wizie psychopaci i zboczecy, ktrym dla atwiejszego rozpoznania wygoli si p gowy. Porucznik Raymond Schmitz postanowi zagodzi nieco napicie oczekiwania, znajdujc sobie jak form rekreacji na wieym powietrzu. Wyzwa Wintersa na pojedynek bokserski. - Chod, Winters, wyjdziemy za namiot i poboksujemy troch. - Id do diaba. Schmitz nie rezygnowa. W kocu powiedzia: - No dobra, to chocia chod i potrenujmy zapasy. - Cholera, do tego! Cay dzie mi tyek zawracasz. Chcesz, to chod! Winters by na studiach zapanikiem. Schmitz jeszcze dobrze nie zaj pozycji, kiedy ju polecia na ziemi. Winters troch jednak przesadzi z si rzutu i Schmitz zamiast we Francji wyldowa w szpitalu z dwoma zamanymi ebrami. Jego miejsce zaj zapasowy dowdca 3 plutonu, podporucznik Robert Mathews, a jego zastpc zosta sierant Lipton. Przez cay dzie, do wieczora, kiedy kazano im zakada spadochrony, do Wintersa ustawiaa si kolejka chtnych, eby im zama rk albo ebra. Wrd onierzy kry te genera Taylor. W pewnej chwili zebra ich i powiedzia: - Dajcie mi trzy dni i trzy noce cikiej walki, a potem was stamtd wycign. To brzmiao zachcajco. Trzy dni i trzy noce, pomyla Winters. Pestka. Potem Taylor mwi o tym, e chce, eby wszyscy w samolotach stali od chwili, kiedy C-47 przelec nad francuskim brzegiem. Jeli maj dosta odamkiem pocisku przeciwlotniczego, niech odnios t ran jak mczyni, stojc. W rzeczywistoci chodzio nie o brawur, lecz o to, e jeli maszyna zostanie powanie uszkodzona, tylko stojcy w pogotowiu do skoku ludzie mieli jak szans wydosta si z poncego samolotu. Na koniec rozkaza plutonowi Malarkeya walczy do rana gwnie noami i nie bra jecw. Wieczorem 4 czerwca kompania dostaa wspania kolacj. Stek, zielony groszek, gotowane kartofle, biay chleb, lody i kawa w nieograniczonych ilociach. To byy ich pierwsze lody od przybycia do Anglii dziewi miesicy wczeniej. Plutonowy Martin przypomina sobie, e wrd onierzy panowao przekonanie, e jeli je kiedy dostan, to bdzie oznaczao, e tej nocy pjd na wojn. Przepowiednia si jednak nie spenia. Sztorm na kanale La Manche uniemoliwi ldowanie i zmusi Eisenhowera do odoenia inwazji.

Dowiedzieli si o tym w chwili, kiedy wanie dojechali na lotnisko i ciko obadowani mieli si wgramoli do samolotw. Z lotniska kompania wrcia do kina. Gordon wspomina, e to by MrLucky z Cary Grantem i Laraine Day w rolach gwnych. Lipton i Elmer Murray (podoficer operacyjny kompanii) opucili film. Wieczr spdzili na omawianiu rozmaitych moliwych wydarze na polu walki i wymianie pogldw na temat rozwizywania problemw wynikajcych z realizacji postawionych przed nimi zada. Po poudniu 5 czerwca wiatr osab, niebo si troch przejanio. Kto skd wycign puszki z zielon i czarn farb. onierze zaczli pokrywa twarze barwami wojennymi, ktre mieli nosi Siuksowie nad Little Big Horn 11 - malowali pasy wzdu nosw i w poprzek czoa. Inni woleli uczerni sobie twarze wglem drzewnym. O 20.30 onierze ustawili si w szeregach po osiemnastu (modyfikacja wprowadzona po operacji Eagle) i pomaszerowali do hangarw. Webster zapisa: To byo jak marsz mierci. Nikt nie piewa, nikt nie wznosi wesoych okrzykw. Winters zapamita co innego. Kiedy w milczeniu przechodzili koo stanowisk brytyjskiej artylerii przeciwlotniczej bronicej lotniska, po raz pierwszy widzielimy jaki wyraz prawdziwych emocji u Angoli - naprawd mieli zy w oczach, gdy odprowadzali nas do samolotw. W hangarach wyrzucajcy (spadochroniarze penicy obowizki instruktorw pokadowych, ktrzy tym razem zostali na ziemi) dostawali do rozdania onierzom dwie paczki kartek papieru: plik kopii odezwy Eisenhowera i podobn odezw pukownika Sinka. Sink pisa: Dzi nadesza noc nad nocami. Niech Bg bdzie z kadym z was, onierze! Eisenhower za zaczyna tak: onierze, marynarze i lotnicy Sojuszniczych Si Ekspedycyjnych! Przystpujecie do Wielkiej Krucjaty, do ktrej szykowalicie si przez tyle miesicy. Oczy wiata zwrcone s na was [...] Powodzenia! I promy wszyscy Wszechmogcego, by pobogosawi temu wielkiemu i szlachetnemu przedsiwziciu. Poza t podnios lektur onierzom rozdano te pastylki na chorob lokomocyjn. Tajemnic pozostaje, kto wpad na ten pomys i po co je rozdawano - choroba lokomocyjna
25 czerwca 1876 roku w bitwie nad t rzeczk poczone siy Czejenw, Arapaho i rnych szczepw Siuksw rozgromiy 7 puk Kawalerii Stanw Zjednoczonych pod dowdztwem generaa George'a Armstronga Custera. By to najwikszy w dziejach walk triumf czerwonoskrych nad wojskami Stanw Zjednoczonych, odniesiony dziki taktycznym talentom wodza Siedzcego Byka i odwadze wodza Szalonego Konia [przyp. tum.].
11

rzadko dokuczaa spadochroniarzom w dotychczasowych wiczeniach w Anglii. W kadym razie, dotd jako obywao si bez nich. Bya jeszcze jedna nowo - indywidualne zasobniki zrzutowe. Pakowano w nie dodatkow amunicj, radiostacje, podstawy karabinw maszynowych, sprzt medyczny, materiay wybuchowe i inny sprzt. Zasobnik, przy nodze skoczka, przypity by do uprzy jego spadochronu zwinit szeciometrow lin i utrzymywany szybko-rozcznym zamkiem, podobnym do tych, ktrymi zapite byy pasy uprzy. Po otwarciu czaszy spadochroniarz mia odpi zamek i pozwoli zasobnikowi opa na linie. W teorii zasobnik opadajcy na ziemi sze metrw poniej skoczka powinien go odcia w najwaniejszej ostatniej fazie opadania, a sam onierz po przyziemieniu mia mie cay swj sprzt w zasigu rki, bez potrzeby poszukiwania go po ciemku. Teoria brzmiaa bardzo sensownie, problem w tym, e nikt jeszcze nie skaka bojowo z tymi zasobnikami. Niemniej onierzom pomys bardzo si spodoba i upychali w te worki co tylko si dao - dodatkowe miny, nadliczbow amunicj i granaty rczne, zwdzone gdzie i porozkadane na czci pistolety maszynowe. Pod hangarami wrzucili spadochrony, zasobniki, sprzt, ktrym byli obwieszeni, na ciarwki, wdrapali si na nie i pojechali do czekajcych samolotw. Winters zapisa w pamitniku: Po przyjedzie zaczlimy si ubiera. Tu dopiero wyrzucajcy mieli pole do popisu. Zapakowanie tego wszystkiego ludziom na grzbiety tak, by wszystko byo na swoim miejscu, i przekonanie nas, e jestemy z tego zadowoleni, wymagao sporo pomysowoci i duej dozy zdolnoci marketingowych z ich strony. Objuczeni ludzie siedli pod skrzydami samolotw i czekali. Narastao zdenerwowanie. Powtarzali sobie, e tym razem problemy zaczn si dopiero po skoku. e to jest skok za dziesi patoli (tyle wanie, dziesi tysicy dolarw, warta bya rzdowa polisa ubezpieczeniowa kadego onierza, wypacana po mierci rodzinom). Zdenerwowanie przejawiao si w czstszym chodzeniu na stron, co nie byo takie proste - trzeba si byo dwign z ziemi, dowlec cay ten kram, ktrym byli objuczeni, na brzeg pasa startowego, tam zrobi swoje, wrci, pa ciko na traw pod ciarem ekwipunku, a wszystko tylko po to, eby za dwie minuty powtrzy ca procedur od pocztku. Joe Toye pamita porucznika Meehana chodzcego od samolotu do samolotu i powtarzajcego onierzom: - adnych jecw. Nie bierzemy adnych jecw. O 22.00 pad rozkaz zaadunku do maszyn. Wyrzucajcy stanli przy drabinkach prowadzcych do drzwi desantowych i wpychali po nich do gry ludzi objuczonych dodatkowym ciarem pidziesiciu, a bywao e i siedemdziesiciu piciu kilogramw

ekwipunku spadochronowego i sprztu bojowego. Jeden ze spadochroniarzy 101 DPD wyrazi odczucia wszystkich, odwracajc si w drzwiach C-47 z uniesion pici i wznoszc okrzyk: - Pilnuj si, Adolfie! Idziemy po ciebie! O 23.10 C-47 zaczy z rykiem toczy si po pasie startowym. Kiedy osigny puap trzystu metrw, samoloty zaczy formowa szyk klina kluczy po trzy maszyny. Odkd formowanie si zakoczyo i samoloty weszy na kurs do Francji, mao kto by w stanie powstrzyma senno. To by efekt piguek na chorob lokomocyjn, ktre wzili. Przez ca noc i wikszo nastpnego dnia spadochroniarze mieli problemy z sennoci. Joe Toye zasn w czasie lotu: W yciu nie byem tak spokojny, jak tej nocy. Jezu, bardziej si denerwowaem przed wiczebnymi skokami! W samolocie Wintersa szeregowy Joe Hogan prbowa piewa piosenki, ale silniki go zaguszyy. W samolocie Gordona, podobnie jak w innych, ludzie zagbili si we wasnych mylach i modlitwie. Szeregowy Wayne Sisk z Wirginii Zachodniej przerwa to skupienie, wykrzykujc: - Chce ktry kupi dobry zegarek? Wszyscy ryknli miechem i napicie opado. Winters modli si przez ca drog. Modli si o to, eby przey, modli si o to, by nie zawie. Chyba kadego z nas gnbio pytanie: Jak si zachowam pod ogniem? Gdy porucznik Schmitz wyldowa w szpitalu, zrzutem zacz kierowa sierant Lipton. Przed startem pilot da im do wyboru: albo lec bez drzwi, maj wiee powietrze i mog w razie czego wyskoczy z palcego si samolotu, albo zostawiaj drzwi i mog pali papierosy w locie. Po dyskusji zdecydowali si zdj drzwi. Lipton mg teraz lee z gow czciowo wystawion na zewntrz. Wikszo onierzy spaa po zayciu piguek na chorob lokomocyjn. Kiedy C-47 przelatywa nad kanaem La Manche, Lipton zobaczy co, czego nie widzia dotd w yciu i czego nie zapomnia nikt, kto tej nocy by w powietrzu. By to widok szeciu tysicy jednostek pywajcych floty inwazyjnej, cigncej ku wybrzeom Normandii. Gordon Carson lecia z porucznikiem Welshem. Welsh powiedzia do siedzcych z przodu: - Spjrzcie w d! aden w yciu nie widzia tylu statkw naraz. Carson zapisa:

To, ze jest si czci czego tak wielkiego, o tyle wikszego od nas wszystkich, robio na ludziach ogromne wraenie. Szstego czerwca okoo 1.00 samoloty przeleciay midzy okupowanymi przez Niemcw brytyjskimi wyspami Jersey i Guernsey. Winters pamita, jak pilot jego samolotu przekaza im, e do zrzutu pozostao dwadziecia minut. Mechanik pokadowy wyj z zawiasw drzwi. Skaczcego jako pierwszy Wintersa owiao wiee powietrze i zobaczy francuskie wybrzee. Rozkaza: - Powsta, zaczepi liny! Nad drzwiami zapalio si czerwone wiato. O 1.10 samoloty przeciy lini wybrzea i wleciay w chmury, co zmusio pilotw do rozlunienia formacji. Prowadzcy klucz lecia dalej prosto, ale pozostae klucze po jego bokach musiay si odsun na bezpieczn odlego. Bya to naturalna reakcja pilotw obawiajcych si kolizji. Skutek by jednak taki, e kiedy wylecieli z warstwy chmur, ktra miaa zaledwie dwa czy trzy kilometry gruboci, kady pilot zdany by tylko na siebie formacja zupenie si rozproszya. Tylko prowadzcy formacj mia na pokadzie odbiornik cile tajnego radarowego systemu nawigacyjnego Eureka; z jego nadajnikami zrzucono uprzednio przewodnikw 12 , wyznaczajcych zrzutowiska. Teraz, kiedy nie byo formacji, nikt nie mia pojcia, gdzie zapali zielone wiato. Mogli tylko zgadywa. Zagubieni, zaskoczeni nag zmian sytuacji i przeraeni piloci mieli jeszcze jeden problem. Z ziemi otworzya ogie artyleria przeciwlotnicza. W ich stron piy si powoli rnokolorowe paciorki - czerwone, te, zielone i biae wiateka pokazyway tor lotu pociskw maokalibrowych, 20 i 40 mm. Trafiajc w samoloty, wydaway dwiki jak kamyki potrzsane w puszce. W samolocie Harry'ego Welsha odamki przebiy kadub w miejscu, w ktrym porucznik siedzia zaledwie przed minut. Piloci mieli, zgodnie z instrukcj prowadzenia zrzutu, zwolni przed zapaleniem zielonego wiata, ale jak pisa Gordon: Bez adnego bojowego dowiadczenia zostali samotnie rzuceni w paszcz ziejcego ogniem smoka i sparaliowa ich strach. Zamiast odj gazu, zachowali si jak facet, ktry w przeraeniu myli nogami. Oni myleli przepustnic. Powiedzieli sobie: Dobry Boe, im szybciej si std wydostan, tym wiksze szans na to, e wyjd z tego ywy. Szkoda tych chopakw z tyu, ale to ich problem. Niech si dzieje, co chce, ja std pryskam.
12

Przewodnikami (Pathfinders) byli specjalnie szkoleni ochotnicy, ktrych zrzucano okoo godziny przed zasadniczym desantem z zadaniem wyznaczenia zrzutowiska i naprowadzania prowadzcego samolotu formacji. Przewodnikami w kompanii E byli kapral Richard Wright i szeregowy Carl Fenstermaker.

Wic dodawali gazu, przyspieszajc w niektrych przypadkach do dwustu czterdziestu kilometrw na godzin i mimo e nie mieli pojcia, gdzie s (poza tym, e gdzie nad Normandi), wczali zielone wiata. Z tyu ludzie spinali si i pokrzykujc rytmicznie, ruszali do drzwi. Oni te chcieli si std wydosta jak najszybciej. Nigdy nie podejrzewali, e kiedykolwiek bdzie im a tak spieszno skaka. Samolot Liptona podskakiwa, zatacza si od wybuchw i wszyscy krzyczeli Wynomy si std!. Byli na wysokoci zaledwie dwustu metrw i czterdziestomilimetrowe pociski przelatyway coraz bliej nich. Mniej wicej w tej samej chwili, kiedy pociski zaczy przelatywa tu koo ogona, nad drzwiami zapalio si zielone wiato, wspomina Lipton. Zapa rkami za zewntrzne krawdzie drzwi i wypchn si na zewntrz. Szeregowy James Alley skaka jako drugi, a szeregowy Paul Rogers jako trzeci. Alleyowi powiedziano przed startem, e powinien odpi zasobnik indywidualny i wyrzuci go przed drzwi przed skokiem. Ledwie zdy wyrzuci torb, samolot zatoczy si od podmuchu eksplozji i Alley przewrci si, blokujc drzwi. Do pasa wisia poza samolotem, zasobnik cignity pdem powietrza prbowa mu zama krgosup. Rogers, ktry by silny jak byk, nadludzkim wysikiem zdoa go wyrzuci za drzwi i wyskoczy tu za nim. Leo Boyle skaka ostatni. Tu po zapaleniu zielonego wiata, kiedy ludzie zaczli skaka, poczu potn turbulencj - w wstrzs, ktry powali Alleya. Boyle take si przewrci i poniewa samolot nadal lecia z przechyem, mia trudnoci z podniesieniem si z podogi i wspiciem do drzwi. Wreszcie po chwili udao mu si do nich doczoga, dwign wraz z caym ekwipunkiem za prg, i wtedy opyw powietrza wyrwa go z drzwi C47 na zewntrz. Noc bya pena pezajcych wiateek smugaczy. Prowadzcy samolot klucza 66, pilotowany przez porucznika Harolda Cappelluta, zosta trafiony ca seri pociskw, ktre przebiy kadub na wylot, wzniecajc snopy iskier. Przez chwil jeszcze C-47 lecia prosto, po czym powoli przechyli si na prawe skrzydo. Leccy za nim pilot Frank DeFlita zapamita, e zapaliy si wiata do ldowania samolotu Cappelluta i zdawao si, e wszystko bdzie dobrze, kiedy nagle jego maszyna uderzya w oddzielajcy pastwiska murek i eksplodowaa. Samolotem tym lecieli porucznik Meehan, starszy sierant Evans i reszta sekcji dowodzenia, w tym sierant Murray, ktry dopiero co dugo w noc dyskutowa zagadnienia taktyczne z Liptonem. Nigdy nie byo mu dane przey adnej z sytuacji, ktre przewidywali w czasie tej nocnej dyskusji. Kompania E nie wprowadzia jeszcze do walki ani jednego

onierza, a ju stracia dowdc plutonu Schmitza, dowdc kompanii Meehana i sieranta szefa kompanii Evansa. Szeregowy Rod Strohl by jednym z tych, ktrzy zdecydowali si zostawi w Anglii spadochron zapasowy, gdy uznali, e s ju wystarczajco objuczeni. Pamitam, e pomylaem sobie: cholera, jeli gwny si nie otworzy, to szybko bdzie po wszystkim i nie bd ju wicej potrzebowa zapasowego. A jeli go nie bd potrzebowa, to po diaba go targa? Nad zrzutowiskiem jego samolot zosta trafiony i zacz spada. Skakaem ostatni, kiedy nagle kto mnie popchn z tyu. Obejrzaem si i patrz, a tu za mn stoj obaj piloci. Wyskoczyli razem z nami. George Luz lecia samolotem Welsha. Ledwie udao mu si do niego wsi, bo oprcz normalnego adunku mia jeszcze ze sob kompanijn radiostacj i zapasowe baterie do niej. Dwch mechanikw musiao go dosownie wepchn do samolotu. Na pokadzie Luz zwrci si do Welsha: - Panie poruczniku, kaza mi pan skaka jako pitemu w kolejce, a ja nie wiem, czy si zdoam w ogle dopcha do drzwi z tym caym majdanem. Welsh kaza mu si zamieni miejscami z szeregowym Royem Cobbem. Kiedy zaczy strzela dziaa przeciwlotnicze (wedug Luza strzelay tak gsto, e dawao si chodzi po pociskach, a Carson pamita, e chcieli si wydosta z tych pude tak bardzo, e trudno byo w to uwierzy), Cobb krzykn, e oberwa. Welsh zapyta: - Moesz sta? - Nie. - Odczepi jego lin - rozkaza. Mike Ronney odpi karabiczyk liny desantowej Cobba od linki wyzwalajcej pod sufitem adowni. Szeregowy Rader pamita, e Cobb by wcieky jak cholera. Dwa cholerne lata flaki sobie wypruwa, eby si tu znale, i teraz nie mg skoczy z nami. W tej samej chwili czerwone wiato nad drzwiami bysno i zaraz potem zgaso wrd powodzi pryskajcego szka - odamek pocisku rozbi sygnalizator wietlny. Porucznik Welsh sta w drzwiach. Nie byo sposobu na to, eby wiedzie, kiedy mamy skaka. Obrciem si, rzuciem przez rami: Za mn! i skoczyem. Za jego plecami Luz kopn zasobnik indywidualny z radiostacj i pocignity przez niego wylecia w ciemn noc, rozwietlan wybuchami.

Trzynacie tysicy czterysta najlepszej, starannie wyselekcjonowanej modziey Ameryki rzucio si tej nocy w czarn otcha, atakujc Twierdz Europejsk Hitlera.

5 ZA MN! Normandia 6 czerwca 1944 Wyskoczyli o wiele za nisko z samolotw leccych o wiele za szybko. Skakali objuczeni ponad miar, uywajc nie sprawdzonej techniki, ktra okazaa si katastrofalnym niepowodzeniem. Kiedy wyskakiwali z samolotw, zasobniki uryway si i tyle je w wikszoci wypadkw widzieli. Strumie zamigowy przelatujcych samolotw rozrzuci ich bezadnie. Przy przekroczonej masie i zbyt wielkiej prdkoci otwierajce si czasze spadochronw szarpay nimi znacznie silniej ni zwykle. Wyskakujc ze stu pidziesiciu metrw, a czasem z jeszcze mniejszej wysokoci, ldowali zaledwie w kilka sekund po otwarciu spadochronw, wic ldowanie byo w wikszoci wypadkw twarde. Jeszcze w tydzie pniej nosili sice, ktrych dorobili si tej nocy. We wpisie do pamitnika, poczynionym niemal na gorco po zaledwie kilku dniach, porucznik Winters stara si odda gonitw myli przelatujcych przez jego gow w cigu tych paru sekund: Lecimy dwiecie czterdzieci na godzin. Dobra, naprzd! Cholera, zasobnik poszed w diaby. Uwaaj, chopie, uwaaj! Jezu, prbuj mnie trafi z tamtego karabinu maszynowego! lizg na tamach, trzeba sprbowa wyldowa koo zasobnika, o, tam ley, koo tego potu. Cholerny kaem! Droga, przy niej drzewa. eby mnie tylko tam nie znioso. up! No, nie byo najgorzej. Teraz tylko pozby si cholernego parasola i w nogi. Burt Christenson wyldowa tu obok Wintersa. Nie pamitam, ebym zrobi cokolwiek z tego, czego nas uczyli, ale nagle poczuem potne szarpnicie otwieranej czaszy. Zasobnik si urwa i od tej pory by histori. Sysza dzwony bijce w Ste-Mere-Eglise i widzia poary w miecie. Pociski z karabinw maszynowych zbliaj si do mnie coraz bardziej. Podcigam si na tamach nonych, ale zaraz je puszczam. Jasna cholera, zaraz wlec w te drzewa! Przez te wspinaczki po tamach za szybko opadam. Udao mu si jednak przelecie nad drzewami i zacz si szykowa do przyziemienia. Podcign si raz jeszcze na tamach, zczy i lekko ugi nogi w kolanach, eby zamortyzowa uderzenie o ziemi. Za tymi drzewami znowu chwila strachu. Dwadziecia

metrw pode mn i moe ze sze w lewo, poczwrnie sprzone niemieckie dziako przeciwlotnicze kalibru 20 mm prowadzio ogie do przelatujcych w grze C-47. Na szczcie dla Christensona niemieccy kanonierzy byli odwrceni plecami, a wok panowa taki haas, e nie usyszeli jego ldowania, cho uderzy w ziemi niecae czterdzieci metrw od nich. Wyzwoli si z uprzy, wycign zwdzony w Anglii szeciostrzaowy rewolwer i przykucn u podna jaboni. Przycupn nieruchomo, poruszajc tylko oczami. Nagle ktem oka zauwayem jaki ruch moe z dziesi metrw ode mnie. Spojrzaem tam i zobaczyem sylwetk czowieka w hemie, skradajcego si na czworakach. Signem po wierszcza i nacisnem raz, klik-klak. adnej odpowiedzi, za to sylwetka rusza prosto na mnie. Podniosem rewolwer i wcisnem wierszcza raz jeszcze. Tamten zatrzyma si i podnis rce. - Jezu, nie strzelaj - szepn. Teraz go poznaem, to by szeregowy Woodrow Robbins, mj amunicyjny z sekcji karabinu maszynowego. - Cakiem ci odbio, baranie? Do jasnej cholery, dlaczego nie odpowiadasz na wierszcza?! - opieprzyem go, rwnie szeptem. - Z mojego wierszcza - tumaczy si - odpada ta cz, ktr si naciska. Stopniowo adrenalina odpyna z mzgu Christensona i obaj onierze zaczli si wycofywa z zajtej przez Niemcw pozycji. Niedaleko natknli si na Bulla Randlemana, u ktrego stp lea martwy Niemiec. Randleman opowiada potem, e po ldowaniu i uwolnieniu si od spadochronu od razu zoy karabin i zaoy na niego bagnet. Ledwo skoczy, z sadu wypad Niemiec, celujc w niego bagnetem. Bull sparowa i sam zada pchnicie. Szkop wybra sobie niewaciwego partnera do treningu walki na bagnety, skomentowa Christenson. Samolot porucznika Welsha by najwyej siedemdziesit pi metrw nad ziemi, kiedy on i jego onierze wyskoczyli. W chwili, w ktrej wypad z drzwi samolotu, na ziemi rozbi si inny C-47. Welsh opowiada potem, e podmuch eksplozji odrzuci go na bok, hamujc opadanie i pomagajc rozwin si czaszy, przez co uratowa mu ycie. Spadochron otworzy si tak nisko, e odgos szarpnicia czaszy niemal zla si z uderzeniem w ziemi. Ldowanie byo bolesne, ale Welsh przey i nie odnis adnej kontuzji. Wikszo onierzy kompanii E miaa podobne wspomnienia. Rzadko ktry by w powietrzu na tyle dugo, eby zdy si zorientowa w pooeniu. Tylko kierunek lotu samolotw wskazywa im drog do wybrzea.

O precyzyjnym zrzucie nie byo nawet co mwi. Rachuby na powodzenie operacji od pocztku opieray si na zaoeniu, e wylduj w ciasnej grupie na zrzutowisku Ste-Mariedu-Mont i szybko zbior si w plutony, ktre rusz do swoich wyznaczonych celw. W rzeczywistoci trzykilometrowy zwa chmur spowodowa, ze kompania zostaa rozrzucona na obszarze dwudziestu kilometrw, od Carentan po Ravenoville. Zreszt, nawet gdyby nie chmury, nie byoby zapewne lepiej. Przewodnicy, kapral Richard Wright i szeregowy Carl Fenstermaker, razem ze swoj radiolatarni Eureka zostali po drodze zestrzeleni nad kanaem i wyldowali w wodzie, skd wyowi ich niszczyciel HMS Tartar. Po przekazaniu na kuter Suby Poszukiwawczo-Ratowniczej RAF powrcili do Anglii. Szeregowy Tom Burgess wyldowa w pobliu Ste-Mere-Eglise. Jak wikszo spadochroniarzy, nie mia pojcia, gdzie jest. Nad gow przelatyway samoloty, cigane sznurami smugowych pociskw. Niebo byo pene amerykaskich spadochronw, jakie sylwetki biegay, czogay si po polach we wszystkich kierunkach, wok gwizday pociski karabinw maszynowych. Burgess w podnieceniu nie by w stanie odpi zamka pasw i zdecydowa si je przeci noem. Chwil potem musia klika wierszczem w odpowiedzi na haso jakiego porucznika, ktrego nie zna. Razem przedzierali si w kierunku play, trzymajc si ywopotw oddzielajcych pastwiska. Po drodze doczali do nich inni spadochroniarze, cz z 82 DPD, ktrej zrzut by rwnie mao precyzyjny, cz z innych pukw 101 DPD. Czasami dochodzio do wymiany ognia z niemieckimi patrolami. Porucznik postawi Burgessa na szpicy. O wicie Burgess doszed do rogu ywopotu, wzdu ktrego szli. Niemiecki onierz, ktry kry si w jego zaomie, wsta i wycelowa bro. Burgess go nie widzia, zajty obserwacj dalszego przedpola. Niemiec strzeli z gry. Pocisk trafi Burgessa w ko policzkow, zama j, wyrwa staw uchwowy i wyszed przez kark. Krew trysna z rany, laa si po plecach, z ucha, zalewaa mu gardo. O mao si ni nie zachysn. Chciaem y. Wbijali nam do znudzenia, e jeli ktry oberwie, ma przede wszystkim zachowa spokj. Bo najgorsze, co mona zrobi w takiej chwili, to dosta fioa i przeszkadza tym, ktrzy chc ci pomc, wspomina po czterdziestu piciu latach. Stara si ze wszystkich si zachowa spokj. Koledzy zaoyli mu opatrunek osobisty i zaprowadzili do pobliskiej stodoy, gdzie pad na siano i dopiero wtedy zemdla. Po pnocy do stodoy wszed francuski rolnik, usiad obok, wzi mnie za rk i bardzo wylewnie co mwi, nawet pocaowa mnie w t rk. Przynis tez butelk wina, a rankiem 7 czerwca, kiedy doszli tam onierze 4 DP, sprowadzi dwch sanitariuszy i furmank zawiz na pla. Stamtd Burgessa ewakuowano

do Anglii i dalej do Ameryki. Do Bostonu dotar w sylwestra 1944 roku. Cay czas by na cile pynnej diecie. Dopiero w marcu 1945 roku by w stanie ugry cokolwiek - po raz pierwszy od kolacyjnej wyerki 5 czerwca 1944 roku w Uppottery. Szeregowy Gordon take mia twarde ldowanie. Nie mia pojcia, gdzie si znalaz, ale przynajmniej wiedzia, co powinien zrobi natychmiast po wyldowaniu - zmontowa swj karabin maszynowy. Po rozpiciu uprzy zapa wic wory i zacign je pod najbliszy ywopot. Kiedy skoczy, zauway kogo idcego w jego stron. Ze sposobu chodzenia pozna Johna Eubanksa. Chwil pniej doczy do nich Forrest Guth. Nastpna sylwetka zamajaczya w pobliu. - Zapytaj go o haso - powiedziaem do Eubanksa. Zanim wygrzeba z kieszeni wierszcza, tamten zawoa: - Byskawica! Eubanks wreszcie znalaz tego cholernego wierszcza, ale zamiast klikn dwa razy, usiowa wygrzeba z zakamarkw pamici odzew [Grom]. Nie mogc go sobie przypomnie, zawoa: - Byskawica! Tamten bez sowa zanurkowa w krzaki, rzucajc w nich granatem. Rozbiegli si, granat wybuchn, na szczcie nikomu nie czynic krzywdy. Napotkany onierz znikn i ju wicej go nie spotkali. Moe to i lepiej - wyranie by to czowiek zbyt nerwowy, by mona mu byo zaufa. Gordon, Eubanks i Guth ruszyli wzdu ywopotu do play. Po jakim czasie zobaczyli amerykaskiego spadochroniarza biegncego przez otwarte pole, ktry w pewnej chwili przykucn i wskoczy do rowu odwadniajcego. Widoczno tej nocy bya dobra, jasno wieci ksiyc i prawie nie byo chmur. Gordon powiedzia, eby zaczekali na niego, a on pjdzie sprawdzi, kto to. Przeczoga si przez pole, a potem ruszy naprzd rowem. Za zakrtem wpad na dwa biaka oczu i poczu chodny dotyk lufy pistoletu na czole. - To ty, Gordon? - zapyta jego waciciel, plutonowy Floyd Talbert. Teraz byo ich ju czterech. Razem skradali si w kierunku play. Jakie p godziny przed witem Guth usysza znajome jkliwe zawodzenie przekadni amerykaskiej ciarwki o adownoci dwch i p tony. Dwik by dla nich zagadk. Przecie inwazja z morza jeszcze si nie zacza, a tym bardziej nie dosza do punktu, w ktrym mogliby spotka w gbi ldu konwj amerykaskich ciarwek. Chwil pniej seria potnych eksplozji w gbi ldu rozwizaa zagadk. Dwik, ktry syszeli, wydaway przelatujce nad nimi

czterystuszeciomilimetrowe pociski cikiej artylerii okrtowej zespou ogniowego pancernikw wspierajcych ldowanie. Czwrka z kompanii E doczya do grupy onierzy 502 pps, ktra wanie zdobya niemiecki bunkier, ukryty wrd kompleksu rolniczego w pobliu Ravenoville. Spdzili z nimi cay dzie, bronic ufortyfikowanej farmy przed licznymi kontratakami. Rankiem 7 czerwca, nastpnego dnia po D-Day, wyruszyli na poudnie, w poszukiwaniu swojej kompanii. Jim Alley, ldujc, uderzy w mur, jeden z tych francuskich murw otaczajcych posesje, z potuczonym szkem na szczycie dla ochrony przed zodziejami. Poobija si i pokaleczy, broczc krwi z kilku ran. Wycofa si w kt ogrodu i wanie wypltywa si z uprzy, kiedy kto go zapa za rami. Bya to moda kobieta stojca w krzakach koo niego. - Amerykanin - szepn, pokazujc na siebie. - Uciekaj, uciekaj. Wesza z powrotem do domu. Alley odnalaz swj indywidualny zasobnik, pozbiera przenoszone wyposaenie (trzynacie granatw modzierzowych kalibru 60 mm, cztery miny, swojego Garanda Ml z amunicj, granaty rczne, jedzenie, pyt oporow do modzierza) i wspi si z powrotem na mur, eby go przeskoczy. Ledwie pokaza si na murze, cign na siebie ogie karabinu maszynowego. Seria uderzya w mur zaledwie wier metra pod nim i zanim opad z powrotem do ogrodu, by cay ubielony poupanym tynkiem. Lea, zastanawiajc si co dalej. Zjad jeden z batonw czekoladowych i postanowi wycofa si z ogrodu przez bram frontow. Zanim jednak zdoa na nowo pozbiera swoje toboy, kobieta ponownie wysza z domu, popatrzya na niego i skierowaa si do bramy. Alley postanowi zaczeka. Po chwili kobieta wrcia, a za ni do ogrodu wszed onierz. Obaj nawzajem wycelowali do siebie, ale po chwili rozpoznali si i opucili bro. Tamten by z 505 pps. Na caym pwyspie tej nocy i przez wikszo D-Day spadochroniarze robili to samo - toczyli potyczki, czyli si w ad hoc organizowane oddziaki, bronili swoich pozycji, nkali Niemcw i prbowali odnale swoich. Robili wic dokadnie wanie to, co im rozkazano. Ich wyszkolenie i wiara we wasne siy wyday wspaniay owoc - pozwoliy im naprawi bd pilotw, ktry atwo mg si przerodzi w katastrof caego przedsiwzicia. Co wicej, to cakowicie przypadkowe rozrzucenie po znacznie wikszym ni planowano terenie przerodzio si w najwiksz zalet powietrznodesantowej czci ldowania w Normandii. Niemcy, atakowani zewszd i zewszd otrzymujcy sygnay o obecnoci nieprzyjacielskich

spadochroniarzy, znacznie zawyyli swoje szacunki ich si, co jeszcze wzmogo zamieszanie i spowolnio reakcj na uderzenie. Winters wyldowa na skraju Ste-Mere-Eglise. Widzia wielki ogie trawicy budynki obok kocioa, sysza dzwony, zwoujce ludzi do walki z poarem. Nie mg odnale swego indywidualnego zasobnika. Jedyn broni, jak rozporzdza, by bagnet, ktry mia zatknity w cholewk buta. Pierwsz myl byo wynie si spod ognia broni maszynowej i rcznej w pobliu kocioa. Ledwie ruszy, tu koo niego wyldowa kolejny spadochroniarz. Winters pomg mu si wydosta z uprzy, wzi od niego granat i powiedzia: - Chod, cofniemy si troch i poszukamy mojego zasobnika. onierz zawaha si. - Za mn - rzuciem i ruszyem biegiem. Ledwie zrobilimy par krokw, zacz do nas pray jaki karabin maszynowy. Nagle jako odesza mi ch na poszukiwania, tylko walnem plackiem na ziemi. - A do cholery z tym zasobnikiem - powiedziaem do tamtego. Chwil pniej ruszyli na pnoc, obchodzc Ste-Mere-Eglise, po czym skrcili na wschd, ku morzu. Po paru minutach zauwayli jak ludzk sylwetk i Winters uy wierszcza, podajc haso. Z wielk ulg usyszeli w odpowiedzi podwjne kliknicie. To by Lipton. Lipton wyldowa na zamknitym podwrku na tyach ratusza Ste-Mere--Eglise, przecznic dalej od kocioa. Podobnie jak Winters zapakowa wikszo swego osobistego ekwipunku do zasobnika indywidualnego i podobnie jak Winters straci go zaraz po wyskoczeniu z samolotu. W chlebaku mia na szczcie dwa granaty, trotyl, detonatory i n. Wspi si na zamknit bram i wycofa ulic z dala od kocioa, poaru i strzelaniny. Nie mia pojcia, gdzie jest. Na obrzeach miasteczka natrafi na niski betonowy postument, na ktrym widniay jakie litery. Uklk i macajc rkami, odczytywa je przez dusz chwil, a wreszcie uoyy si w napis Ste-Mere-Eglise. Wszdzie wok sycha byo upadajcych na ziemi spadochroniarzy, opot i szum skadanych po skoku czasz spadochronw, gorczkowe sapanie onierzy zbierajcych porozrzucany ekwipunek, podnieconych now dla nich sytuacj. Nie chcia zgin od kuli jakiego zdenerwowanego rodaka, wic kiedy zobaczy dwie spadajce prawie na niego sylwetki, usun si pospiesznie na bok. Kiedy uderzyli w ziemi, i zanim nawet zdyli pomyle o wyciganiu broni, zacz do nich mwi. Byli z 82 DPD, dziesi kilometrw od

planowanego dla nich zrzutowiska. Potem spotka jeszcze Dona Malarkeya, Joego Toye'a i Popeye'a Wynna. Chwil pniej nadziali si na porucznika Wintersa: - Widziaem tablic z nazw miejscowoci. To Ste-Mere-Eglise - zameldowa Lipton. - To dobrze - powiedziaem. - Wiem, gdzie to jest. Mog was std zaprowadzi na miejsce. Wyruszy na czele grupy do Ste-Marie-du-Mont. Doczyli do niej onierze z 502 pps. Okoo 3.00 natknli si na niemieck odsiecz, cztery ciarwki jadce drog. Zastawili na nie puapk i Guarnere mg zacz bra swj prywatny odwet za brata, ostrzeliwujc prowadzce pojazdy. Dwa pozostae zdoay si wymkn, ale kompania E wzia paru jecw. Niedugo potem otworzy do nich ogie niemiecki karabin maszynowy. Jeden z jecw prbowa wtedy ucieka. Guarnere wyj pistolet i zastrzeli najpierw jego, potem reszt jecw. Nie miaem i nie mam adnych wyrzutw sumienia. To byo proste, jak rozdeptanie owada. No, teraz oczywicie jestemy ju innymi ludmi, ni bylimy wtedy, powiedzia po czterdziestu piciu latach. Okoo 6.00 napotkali kapitana Jerrego Grossa z kompanii D i czterdziestu ludzi, ktrych prowadzi. Wraz z nimi wyruszyli do oddalonego o osiem kilometrw na poudniowy wschd Ste-Marie-du-Mont. Kilka minut pniej ich siy wzrosy o kolejnych czterdziestu ludzi, ktrzy towarzyszyli sztabowi 2 batalionu. Bezbronny Winters w cigu kilku minut dosta najpierw karabin, potem rewolwer, pas z amunicj, manierk i mnstwo zapasowej amunicji. Po chwili czuem si w peni gotw do walki. Zwaszcza po tym, jak wydbiem troch arcia od chopakw. Lipton znalaz sobie karabinek, inni bezbronni te si uzbroili. Nie tylko Amerykanie podali do Ste-Marie-du-Mont. Par tam na czele swoich si dowdca obrony tego rejonu, pukownik Frederick von der Heydte z niemieckiego 6 puku strzelcw spadochronowych. By dowiadczonym onierzem zawodowym, sucym od poowy lat dwudziestych, dowodzi ju w kampaniach od Polski przez Francj, Kret, Rosj po Afryk Pomocn. W tej chwili by najstarszym stopniem niemieckim dowdc w regionie, gdy pozostali byli w Rennes, nad Sekwan, gdzie organizowano wiczenia sztabowe - gr wojenn na temat ldowania aliantw. Von der Heydte mia w Ste-Mere-Eglise i w okolicy jeden batalion spadochroniarzy, drugi w Ste-Marie-du-Mont i trzeci w Carentan. Wszystkie jego kompanie byy w gotowoci, niektre nawet walczyy juz z amerykaskimi spadochroniarzami, ale zamieszanie wywoane raportami o zrzutach tu, tam i waciwie wszdzie naraz uniemoliwio zorganizowanie sensownych kontratakw.

Pukownik von der Heydte chcia si sam zapozna z sytuacj. Pojecha motocyklem z Carentan do Ste-Marie-du-Mont, tam wdrapa si na szczyt liczcej pidziesit, moe szedziesit metrw wiey kocielnej, skd mia wspaniay widok na odcinek desantowy Utah. To, co zobaczy, zaparo mu dech w piersiach. Jeszcze w roku 1991, kiedy z nim rozmawiaem, wyranie by pod wraeniem tego, co ujrza: Wzdu caej play, jak okiem sign, kryy setki maych odzi, wyadowujc po trzydziestu czy czterdziestu uzbrojonych ludzi naraz. Za nimi stay wzdu brzegu okrty wojenne grzmice z potnych dzia - wicej okrtw wojennych w jednej armadzie, ni ktokolwiek widzia w historii. Wok kocioa, w maej wiosce i poza ni, na zielonych polach podzielonych biaymi kamiennymi murkami wzdu ywopotw, panowaa niczym nie zmcona cisza. Potyczki i wymiana ognia, grzmice w nocy, z nastaniem dnia ucichy. Ze swego stanowiska obserwacyjnego von der Heydte nie widzia ani Niemcw, ani Amerykanw. Pukownik zszed z wiey i wsiad z powrotem na motocykl, kierujc si do majtku Brecourt, gdzie stacjonowaa okopana i zakamuflowana bateria czterech lekkich haubic kalibru 105 mm. W pobliu nie byo wida kanonierw, zapewne rozesanych do walki z ldujcymi. Von der Heydte pomkn z rykiem silnika do Carentan, skd posa 1 batalion, eby zaj i utrzyma Ste-Marie-du-Mont i Brecourt, a take kaza odszuka i sprowadzi kanonierw, ktrzy mogliby uruchomi bateri z Brecourt. Nie mogli sobie pozwoli na jej bezproduktywn utrat - bya ustawiona w idealnym miejscu do ostrzeliwania oddziaw desantujcych na odcinku Utah, a nawet do prowadzenia pojedynkw z okrtami pywajcymi na wodach kanau La Manche. W tym czasie kompania E skadaa si z dwch lekkich karabinw maszynowych, jednej pancerzownicy rakietowej bez amunicji, jednego modzierza 60 mm, dziewiciu szeregowych i dwch oficerw. Kiedy 2 batalion dotar do grupy maych domkw tworzcych wiosk Le Grand-Chemin, odleg o jakie trzy kilometry od Ste-Marie-du-Mont, zosta tam zatrzymany bardzo silnym ogniem od czoa. Winters i jego ludzie skorzystali z postoju, by odpocz. Po dziesiciu czy pitnastu minutach oficer personalny (S-l) batalionu, porucznik George Lavenson, uprzednio sucy w kompanii E, przekaza mu, e ma si zameldowa w sztabie batalionu. Oficer operacyjny (S-3), kapitan Hester, i oficer wywiadu (S-2), porucznik Nixon, obaj jego bliscy przyjaciele, poinformowali go tam o baterii stopitek, stacjonujcej kilkaset metrw dalej na przeaj przez pola i ywopoty, obok sporej fermy, majtku Brecourt. Wywiad do tej pory nie mia o nich pojcia, gdy pozycje dzia wkopane w ywopot,

poczone rozbudowanym systemem roww cznikowych, byy doskonale zamaskowane. Baterii broni pidziesicioosobowy pluton spadochroniarzy, cz wysanego z Carentan 1 batalionu 6 puku strzelcw spadochronowych von der Heydtego. Dowiedziano si o nich dopiero, kiedy chwil wczeniej otworzyy ogie na odcinek desantowy Utah, oddalony o cztery-pi kilometrw na pnocny wschd. 2 batalion liczy nie wicej ni stu ludzi. Pukownik Strayer odpowiada za realizacj zada we wszystkich czterech kierunkach z La Grand-Chemin. Musia odbudowa pen si bojow batalionu, zebra swoich szeciuset onierzy, by odpiera liczne i silne kontrataki. W obecnej sytuacji do ataku na bateri mg wysa tylko jedn kompani. Hester przedstawi Wintersowi sytuacj i kaza mu zaj si bateri. Zbliaa si 8.30. Kapitan Sobel planowa wzi rewan na Hitlerze, a Armia Stanw Zjednoczonych miaa si przekona, ze inwestycja w selekcj i szkolenie najlepszych modych ludzi bardzo si opaca. Kompania, ktr kraj, Sobel i Armia Stanw Zjednoczonych stworzyli, wyposayli i wyszkolili, wchodzia do walki. Winters zabra si z miejsca do roboty. Kaza swoim ludziom zostawi wszystko, co dwigali, poza broni, amunicj i granatami. Wyjani im, ze pjd do szybkiego frontalnego ataku pod oson ognia prowadzonego ze zmiennych stanowisk, coraz bliej szturmowanej baterii. Do prowadzenia tego ognia osonowego wyznaczy dwa karabiny maszynowe. Reszta ludzi miaa si porusza skokami naprzd, prowadzc klasyczny atak si ognia i szybkoci manewru. Pole, na ktrym znajdowaa si bateria, miao ksztat nieregularnego wielokta. ywopot je opasujcy zaamywa si ostro w siedmiu miejscach, tworzc dogodne stanowiska do ostrzeliwania Niemcw z rnych kierunkw. Swoje dwa karabiny maszynowe (obsugiwane przez szeregowych Johna Plesh i Waltera Hendriksa oraz Clevelanda Petty'ego i Joego Liebgotta) rozmieci wzdu ywopotu biegncego prosto do celu ataku kompanii, z zadaniem wspierania ogniem ataku reszty. Kiedy wraca rowem melioracyjnym do oczekujcych na niego onierzy, niespodziewanie zobaczy przed sob niemiecki hem; tym samym rowem pez niemiecki onierz. Winters zoy si ze swego Ml i szybkim dubletem zabi Niemca. Winters kaza porucznikowi Comptonowi wzi plutonowych Guarnere'a i Malarkeya, przeczoga si na lewe skrzydo i podkra najbliej, jak si da, do pierwszego z okopanych dzia, po czym zarzuci okopy obrocw baterii granatami rcznymi. Liptonowi i Ranneyowi poleci przemieci si wzdu ywopotu z prawej, pod oson zagajnika i stamtd otworzy na pozycje wroga ogie z boku, wzdu jego okopw.

Atak od czoa na bateri mia prowadzi Winters, dowodzcy szeregowymi Geraldem Lorraine'em (ze sztabu puku, by kierowc jeepa pukownika Sinka), Popeye'em Wynnem i Joem Toye'em. Szkolenie dao doskonae rezultaty. Lipton wspomina: Walczylimy jak zesp bez adnych gwiazd. Bylimy jak dobrze naoliwiona maszyna. aden z nas nie szturmowa samotnie gniazd karabinw maszynowych. Zamiast tego zmuszalimy ich obsugi do wycofania si, atakujc ogniem, groc oskrzydleniem, lub cigalimy na nie ogie modzierza. Bylimy sprytni, bez adnych olniewajcych indywidualnych bohaterskich wyskokw. Nauczylimy si, e heroiczne wyczyny s najlepszym sposobem na to, eby si da zabi na darmo. Wykonanie zadania byo dla nas waniejsze. Kiedy Ranney i Lipton przesuwali si wzdu ywopotu, okazao si, e niskie gazie i murek zasaniaj im widok na Niemcw. Lipton zdecydowa si wdrapa na drzewo, ale adne z nich nie miao pnia na tyle grubego, eby z niego dao si bezpiecznie prowadzi ogie. Wybra wreszcie takie, ktre miao wiele drobnych gazi i musia tam siedzie, wystawiony na ogie Niemcw, jeli tylko podnios gowy i domyl si, skd padaj strzay. W dodatku cay czas balansowa na cienkich gaziach, niepewny, czy si nie poami pod jego i karabinka ciarem. Kiedy wszed wreszcie wyej na drzewo, zobaczy okoo pitnastu onierzy przeciwnika, cz w okopie, cz lecych w odkrytym polu, oddalonych o mniej wicej siedemdziesit pi metrw. Strzelali do nacierajcych onierzy kompanii E, czym zajli si tak bardzo, e zdawali si nie zwraca uwagi na niego. Lipton mia ze sob tylko karabinek, ktry znalaz po drodze, w cigu nocy. Wzi na muszk Niemca w polu i niepewny, jak bije zupenie mu obca bro, pocign za spust. Zdawao mu si, e Niemiec uchyli si, wic szybko poprawi, ale tamten ju si wicej nie pokaza. Nadal niepewny, jak ma przestrzelan bro, wybra punkt tu nad miejscem, gdzie powinna si znajdowa gowa Niemca i raz jeszcze pocign za spust. Oboczek kurzu wzbi si dokadnie tam, gdzie celowa. Teraz ju wiedzia, e przyrzdy celownicze karabinka s w porzdku. Pierwszy pocisk zabi Niemca i dlatego wicej si nie pokaza zza swojej zasony. Od tej chwili zacz najszybciej i najbardziej precyzyjnie, jak mg, ze swej chwiejnej pozycji przenosi ogie na kolejnych obrocw baterii. Porucznik Compton take uzbrojony by w cudz bro, pistolet maszynowy Thompsona; dosta go od porucznika z kompanii D, ktry zama nog przy ldowaniu. Wytajc zaprawione miesicami szkolenia i latami uprawiania sportw minie, podpez przez otwarte pole do ywopotu wraz z Malarkeyem i Guarnere'em. W tej chwili Niemcy bronicy baterii byli jednoczenie pod ogniem z karabinw maszynowych, bijcych z ich

lewej flanki, pod ogniem Liptona z drzewa i Ranneya, strzelajcych z tyu, i pod ogniem nacierajcej od czoa grupy Wintersa. Zajci walk z nimi nie zauwayli przybycia Comptona. Po dotarciu do ywopotu Compton przeskoczy przez niego i w jednej chwili mia na muszce zaskoczon obsug pierwszej haubicy. Chwyciwszy mocniej pistolet maszynowy w oczekiwaniu na podrzut serii, pocign za spust. I nic. Poyczony Thompson si zaci. Uratowa go Winters, ktry wanie w tej chwili wyda rozkaz: Za mn! i jego grupa szturmowa ruszya naprzd, wzdu ywopotu, w kierunku Comptona i Guarnere'a. Guarnere wskoczy do okopu koo porucznika. Atakowani z trzech stron naraz kanonierzy widzc, ze za tym pierwszym gamoniem, ktry do nich nie strzela, cho mg, id nastpni, woleli nie ryzykowa i podali tyy wraz z majcymi ich broni spadochroniarzami von der Heydtego; uciekali okopem jak najdalej od Comptona, Guarnere'a i Malarkeya. onierze z kompanii E zaczli w lad za nimi rzuca granaty. Compton by reprezentacyjnym apaczem baseballowej druyny UCLA. Odlego pomidzy nim a uciekajcym przeciwnikiem bya teraz mniej wicej taka, jak na boisku do baseballu pomidzy baz domow a drug. Compton rzuca granaty nie ukiem, lecz w linii prostej, tak jak miotacz narzuca pakarzowi pik baseballow. Jeden z granatw trafi uciekajcego Niemca w gow, obalajc go na dno okopu, zanim eksplodowa na jego plecach. Potem wraz z Malarkeyem i Guarnere'em zaczli obrzuca granatami dalsze czci okopu. Winters i jego grupa szturmowa dobiegli do nich, po drodze strzelajc z karabinw, rzucajc granatami, wrzeszczc jak optani. Adrenalina zrobia z nich supermanw. W trakcie tego szaleczego biegu Wynn dosta postrza w poladek i wpad do okopu, gono przepraszajc Wintersa i kolegw za to, ze nawali. Kiedy opanowali stanowisko pierwszego dziaa, zatrzymali si na chwil, by zastanowi si co dalej. W tej chwili ponad ywopotem przelecia niemiecki granat trzonkowy i wszyscy padli na ziemi. - Joe, uwaaj z tyu! - krzykn Winters. Granat wyldowa midzy nogami odwrconego w drug stron Joego Toye'a. Toye obrci si i granat odlecia w bok. Jego eksplozja rozerwaa kolb karabinu. eby nie porucznik Winters, tobym teraz cienko piewa, skomentowa ca spraw w roku 1990 Toye. Winters wrzuci kilka granatw do okopu i ruszy biegiem w lad za wycofujc si obsug dziaa. Pobiegli z nim Lorraine i Guarnere. Trzech kanonierw wyskoczyo z okopu i ruszyo przez pole biegiem w kierunku majtku. - Zaatwi ich! - krzykn Winters.

Lorraine trafi jednego z pistoletu maszynowego. Winters wycelowa z Ml, pocign za spust i trafi drugiego Niemca w ty gowy. Guarnere spudowa do swojego, ale Winters wpakowa mu kul w plecy. Tamten upad i zacz wzywa pomocy. Guarnere wystrzeli do niego cay magazynek Thompsona, ale to nic nie pomogo, nieszcznik nadal zawodzi na przedpolu. Winters kaza go wykoczy Malarkeyowi. Czwarty Niemiec wyskoczy z okopu jakie sto metrw od nich. Winters zauway go, wycelowa starannie i pooy pierwszym strzaem. Pitnacie, moe dwadziecia sekund od chwili, gdy ruszyli do szturmu na bateri, zdobyli ju pierwsze dziao. Pierwsz myl Wintersa byo, e w okopach jest jeszcze wielu Niemcw i w kadej chwili naley si spodziewa kontrataku. Skoczy wic do rowu cznikowego i podpez do zakrtu. Mia racj: Za rogiem wsadziem nos prosto w luf ustawianego tam przez dwch Niemcw karabinu maszynowego. Zanim zdyli zareagowa, podrzuciem karabin i zaczem strzela z biodra. Pierwszy dosta w udo, drugi w rami. Po powrocie z wypadu Winters kaza Toye'owi i Comptonowi trzyma pod ogniem drugie dziao, trzem ludziom broni zdobytego dziaa, a pozostaych trzech wysa, eby kryli ogniem podejcie od czoa. Lipton zlaz z drzewa i pez przez pole do Wintersa. Po drodze zatrzyma si koo Wynna, posypa jego ran proszkiem odkaajcym i zacz go bandaowa. Wynn cigle mamrota swoje przeprosiny za to, e dosta i zawali spraw. Po chwili podczoga si do nich chory Andrew Hill z dowdztwa puku. - Gdzie dowdztwo puku? - zapyta. - Tam. - Lipton wskaza za plecy kciukiem. Hill unis si na okciach, zby spojrze we wskazanym kierunku i w tej samej chwili niemiecki pocisk trafi go w czoo, zabijajc na miejscu. Od tej chwili wszyscy poruszali si ju tylko okopem, a i to na czworakach, bo niemiecki karabin maszynowy strzelajcy gdzie z gry co chwil mci po wewntrznej cianie okopu, cinajc przedpiersie. Malarkey zauway przy pasie Niemca lecego na przedpolu jakie trzydzieci metrw przed okopem czarny skrzany futera. Pomyla, e to musiao by Parabellum, a on bardzo chcia je mie. Tak bardzo, e wyskoczy z okopu i podbieg do Niemca, tylko po to, eby si przekona, e by to pojemnik na celownik do zdobytej przez nich stopitki. Porucznik Winters krzycza za nim: - Wracaj, idioto! Tam jest mnstwo Niemcw! Na szczcie Niemcy byli wida przekonani, e to sanitariusz, ktry chcia pomc ich koledze, i karabin maszynowy odezwa si dopiero, kiedy od niego odskoczy, by schowa si z powrotem w okopie. W kbach kurzu zanurkowa pod zdobyczn haubic.

Zasta tam Wintersa zastanawiajcego si, jak zniszczy dziao bez adunkw wybuchowych, ktre straci wraz z zasobnikiem indywidualnym. Po chwili przyszed tam Lipton i powiedzia, e ma kostk trotylu, detonatory i lont w chlebaku, ktry zosta pod drzewem. Winters wysa go po nie. Kiedy Lipton ruszy w niebezpieczn drog, Winters doszed do wniosku, e czas na drugie dziao. Pozostawi trzech ludzi do obrony zdobytego stano wiska do powrotu Liptona, po czym z pozostaymi picioma ruszyli okopem, rzucajc granaty do kadego mijanego otworu, za kady zaom rowu i strzelajc z karabinw. Minli po drodze karabin maszynowy, ktrego obsug unieszkodliwi Winters, wzili do niewoli rannych celowniczego i amunicyjnego. Obsuga drugiego dziaa take wycofaa si okopem, i to tak szybko, ze kompania E zdoaa trafi tylko jednego z uciekajcych. Winters mia teraz dwa z czterech dzia i bardzo mao amunicji. Posa cznika, przekazujc obsugom obu karabinw maszynowych, eby przesuny si naprzd. Chwil pniej szeciu Niemcw uznao, e maj ju do tej zabawy. Podeszli rowem cznikowym na stanowisko drugiego dziaa z rkami nad gow, krzyczc w amanej angielszczynie: Nie zabija! Nie zabija!. Do grupy doczy szeregowy John D. Hali z kompanii A. Winters nakaza natarcie na trzecie dziao. Prowadzi je wanie Hali i poleg, ale trzecie stanowisko rwnie pado. Winters mia tylko trzech ludzi, aby go broni. Jego jedenastu ludzi opanowao trzy z czterech haubic baterii. W drugim stanowisku Winters znalaz mapnik z map, na ktrej zaznaczone byy wszystkie stanowiska artylerii na caym pwyspie Cotentin. Zdobyczne dokumenty, mapy i jecw odesa do dowdztwa batalionu wraz z prob o amunicj i posiki, bo jak to uj, byli za bardzo rozcignici, eby im to wyszo na dobre. Uywajc granatw rcznych, zniszczy radiostacj, centralk telefoniczn i dalmierz baterii. Z tyu dotar kapitan Hester, przynoszc kilka granatw fosforowych i trzy kostki trotylu, ale bez detonatorw. Winters nakaza wrzuci do luf haubic trotyl, uywajc zamiast detonatorw niemieckich granatw trzonkowych. Pomys okaza si bardzo skuteczny. Trotyl detonowa od ich wybuchw, wyrywajc zamki dzia i rozdymajc lufy. Tymczasem wrci ze swoim chlebakiem Lipton i by bardzo rozczarowany, e ryzykowa na prno. Przybyy posiki, piciu ludzi pod dowdztwem porucznika Ronalda Speirsa z kompanii D. Jeden z nowo przybyych, Rusty Houch z kompanii F, wychyli si, by rzuci granat, i natychmiast upad na dno okopu przecity seri z karabinu maszynowego. Granat na szczcie pozosta na przedpiersiu i jego eksplozja nikogo nie zrania.

Atak na ostatnie stanowisko poprowadzi Speirs, ktry zdoby je i wysadzi dziao, tracc nastpnych dwch ludzi. Po zniszczeniu dzia Winters zarzdzi odwrt, gdy bateria znalaza si pod nasilajcym si z kad chwil ogniem z ywopotw wok majtku Brecourt. Po wyczeniu z akcji dzia nie byo sensu naraa ycia ludzi dla obrony bezuytecznej dla obu stron pozycji. Pierwsze odskoczyy obsugi karabinw maszynowych, by zaj nowe stanowiska i stamtd osania ogniem odwrt kolegw. Ostatni wycofywa si Winters. Zajrza raz jeszcze do okopu, by sprawdzi, czy czego potrzebnego nie zostawili. Zobaczyem, e jeden z rannych Niemiaszkw znowu prbowa zaadowa karabin maszynowy, przy ktrego ustawianiu go postrzeliem. Tym razem nie spapraem sprawy i trafiem go prosto w gow. Bya 11.30. Od otrzymania rozkazu do ataku na bateri miny trzy godziny. Siami dwunastu ludzi, a wic jednej druyny wzmocnionej potem przez Speirsa i jego ludzi, kompania E wykonaa zadania caego plutonu, zdobywajc i niszczc bateri artylerii, ktrej zadaniem byo zablokowanie wyjcia z grobli numer 2 i ostrzeliwanie odcinka Utah. Jej ogniem mia kierowa wysunity obserwator z bunkra u wylotu grobli. Ten sam obserwator kierowa ostrzaem ldujcych na brzegu onierzy 4 DP. Prawdziwe znaczenie tego, czego dokonaa kompania E owego poranka, trudno okreli precyzyjnie, lecz z pewnoci ocalili wiele istnie ludzkich i uatwili, a moe wrcz umoliwili, wprowadzenie do walki na zapleczu odcinka desantowego broni pancernej. Twierdzenie, e dwunastu ludzi z kompanii E uratowao inwazj na odcinku Utah, byoby na pewno rac przesad, ale faktem pozostaje, e wnieli znaczcy wkad w jej powodzenie. Straty wyniosy czterech zabitych i dwch rannych. Zabili pitnastu Niemcw i ranili znacznie wicej, biorc do niewoli dwunastu onierzy wroga - innymi sowy, pokonali liczcy pidziesit ludzi pluton niemieckiej elity, strzelcw spadochronowych. Analizujc ten atak w roku 1985, Lipton powiedzia: w atak by doskonaym przykadem tego, e maa, dobrze dowodzona grupa szturmowa jest w stanie pokona znacznie liczniejsze siy i wyprze je z bronionych przez nie umocnionych stanowisk. miao tego ataku, wysokie morale, tempo natarcia i ogie z wielu kierunkw zdezorientoway niemieck obron przekonan, e maj do czynienia ze znacznie powaniejszymi siami. Czynnikw, ktre zapewniy powodzenie tego ataku, byo oczywicie wicej, choby doskonae wyszkolenie i sprawno bojowa kompanii E oraz fakt, ze to by ich debiut, chrzest bojowy. Niewiadomi wielu zagroe nowicjusze szli w tym ataku na znacznie wiksze ryzyko, ni powayliby si kilka miesicy pniej. Sam Lipton przyzna, e jako weteran w

yciu by nie wszed na to drzewo, na ktrym by tak wystawiony na niemiecki ogie. Swoj analiz zakoczy sowami: Tego dnia bylimy po prostu peni ognia. Guarnere za powiedzia: Za pierwszym razem czowiek po prostu nie ma pojcia, co robi. Nigdy, nigdy wicej nie powtrzybym wielu rzeczy, ktre zrobiem tego poranka. Take Compton, gdyby by bardziej dowiadczony, nie zdecydowaby si raz jeszcze na swj skok przez ywopot do dziaobitni. Lipton stwierdzi: Tego dnia bylimy pewni, e nie zginiemy. Byem pewien, e zdoam si uchyli, gdyby jaki pocisk lecia mnie trafi. Cytowany ju Paul Fussell w Wartime pisa, e onierz idcy pierwszy raz do boju jest przekonany, e: TO mi si nie moe zdarzy Jestem na to zbyt sprytny/sprawny/dobrze wyszkolony/uwany/kochany itd., itp. Powysze przekonanie wkrtce ustpuje innemu: TO mi si moe zdarzy, wic lepiej si pilnowa Niebezpieczestwa mona unikn, jeli bd uwaniej wybiera drog/okopywa si/mniej si wystawia, celujc z broni/bardziej uwaa przez cay czas itd., itp. 13 Analizujc zagadnienie, Winters uznaje, e to, jak dobry by tego dnia (uznajc go za swoje apogeum), byo zasug szkolenia, ktre daa im Armia Stanw Zjednoczonych. Tego dnia by po prostu doskonay we wszystkim, co zrobi, od rozpoznania celu ataku, przez rozmieszczenie dajcych oson atakowi karabinw maszynowych, zebranie najlepszych ludzi, jakimi dysponowa (Comptona, Guarnere'a i Malarkeya w jednej grupie, Liptona i Ranneya w drugiej) i powierzenie im najbardziej odpowiedzialnych zada, a po osobiste poprowadzenie frontalnego szturmu na bateri w optymalnie dobranym momencie. Wedug niego, gdyby Sobel dowodzi w tej chwili kompani, poprowadziby zapewne wszystkich trzynastu ludzi do szturmu i zginby wraz z ich wikszoci, nie wykonujc zadania. Kt byby mu w stanie odmwi racji? Ale z drugiej strony, czy onierze kompanii E, ktrych do tego boju poprowadzi, mieliby ten poziom dyscypliny, wytrzymaoci fizycznej (od 1.30 byli cay czas w intensywnym marszu, bez snu lub po zaledwie krtkiej drzemce w samolocie, poobijani i posiniaczeni przez spadochrony i przy ldowaniu) oraz sprawnoci bojowej, gdyby nie kapitan Sobel i jego drakoskie metody? Sink przedstawi Wintersa do odznaczenia Medalem Honoru (Medal of Honor), lecz za udzia w operacji normandzkiej dywizje dostay tylko po jednym medalu do wrczenia. W101 DPD odznaczenie to przypado podpukownikowi Robertowi Cole'owi, ktry poprowadzi swoich onierzy do ataku na bagnety. Winters dosta wic zamiast tego Krzy
13

Fussell, op cit, s. 282

za Wybitn Sub (Distinguished Service Cross). Compton, Guarnere, Lorraine i Toye zostali odznaczeni Srebrnymi Gwiazdami (Silver Star). Lipton, Malarkey, Ranney, Liebgott, Hendrix, Plesha, Petty i Wynn zostali odznaczeni Brzowymi Gwiazdami (Bronze Star). Miesic pniej Wintersa wezwano do dowdztwa puku. W namiocie siedzieli Sink, Strayer i jeszcze inni ze sztabu. Honorowe miejsce przy stole zajmowa S.L.A. Marshall, znany historyk dziaa bojowych Armii Stanw Zjednoczonych. Atmosfera przy stole bya naelektryzowana, pamita Winters. Ci gocie z West Point zabiliby za szans takiego wywiadu, ktry ze mn prowadzi Marshall. - Dobrze, panie poruczniku - powiedzia Marshall po zapisaniu danych osobowych. A teraz niech mi pan opowie, co pan robi w D-Day. To pan zdoby t bateri stopitek, prawda? - Tak jest, to ja. - Prosz mi opowiedzie, jak pan to zrobi. - No c, pokryem cel ogniem z dwch karabinw maszynowych i pod jego oson zdobylimy pierwsze dziao. Potem przenielimy ogie i zdobylimy drugie, a potem trzecie i czwarte. - W porzdku. Co jeszcze? - Nie, to waciwie wszystko, prosz pana. W obecnoci tych wszystkich zawodowych oficerw wola si streszcza i jego opowie przypominaa raport z wykonania zadania wiczebnego. I tak te przesza do historii. Ku wielkiemu rozczarowaniu Wintersa w klasycznym opracowaniu Marshalla Night Drop 14 o wojskach powietrznodesantowych w operacji normandzkiej dziaania kompanii E w ogle pominito milczeniem. Zdobycie baterii skwitowano za sowami: W tym czasie dziaajcy w okolicy batalion [2 batalion Strayera] zwiza walk z dystansu niemieck bateri...2 W tej samej ksice mona znale szczegowe opisy zdobycia podobnej baterii w Holdy, u wylotu grobli numer 1 przez 1 batalion 506 puku. Jak pisze sam Marshall, dokonano tego siami zebranych po drodze stu dziewidziesiciu piciu onierzy. Winters
S.L.A. Marshall, Night Drop - The American Airborne Invasion of Normandy, Boston 1962, s. 281286. Marshall doczeka si bardzo krytycznych recenzji po ukazaniu si tej ksiki, zwaszcza ze strony weteranw. Jako kolega po fachu chciabym stan w jego obronie. Nie jest atwo opisywa rzetelnie i zgodnie z prawd przebieg wydarze, w ktrych si nie brao udziau, jedynie na podstawie czsto sprzecznych meldunkw i relacji uczestnikw. Historycy wojskowoci robi w takich przypadkach, co mog.
14

skomentowa: Gdybym mia dwustu takich ludzi, jak tych moich dwunastu z kompanii E, to mgbym sam zdoby Berlin!. Okoo 12.15 przyby plutonowy Leo Boyle. Zrzucony w rejonie wyznaczonym dla 82 DPD, dowiedzia si, gdzie jest, odnalaz drog i w pojedynk przedar si do Ste-Marie-duMont. Pierwszego spotkaem Wintersa. By skonany. Zameldowaem mu o swoim przybyciu. Co tam bkn i tyle od niego usyszaem. Spodziewaem si wikszego entuzjazmu na mj widok, ale czeg wymaga od czowieka w tak cikim stresie. onierze gratulowali sobie nawzajem, opowiadali o tym, czego dokonali, prbujc z czstkowych relacji stworzy jaki obraz wydarze. Byli zwycizcami, szczliwymi, dumnymi, zadowolonymi z siebie zdobywcami. Kto znalaz piwniczk z jabecznikiem. Butla krya z rk do rk. Kiedy dotara do Wintersa, ten zda sobie nagle spraw z tego, jak bardzo dokucza mu pragnienie i jak bardzo potrzebuje czego, co by go rozruszao. Wzi butl i pocign tgi haust, wprawiajc w zdumienie swoich onierzy, bo by to pierwszy alkohol, jaki wypi w yciu. Mylaem, e od tego zwolni gonitwa myli przewalajcych mi si pod czaszk, ale nic z tego nie wyszo. Wkrtce zameldowa si take porucznik Welsh, ktry wikszo nocy walczy wraz z onierzami 82 DPD. W plecaku dwiga zapasowy spadochron, ktry od tej pory przez ca kampani normandzk wszdzie ciga ze sob. Miaem go zamiar wysa Kitty, zby uszya sobie z niego sukni na nasz lub, ktry planowalimy zaraz po wojnie. Ogie z broni maszynowej, dochodzcy od strony ywopotw za majtkiem Brecourt, nasila si z kad chwil. Winters kaza obsugom karabinw maszynowych odpowiada wasnym ogniem nkajcym, zby tamci nie czuli si zbyt pewnie za ufortyfikowanym ywopotem. Malarkey mia swoj luf od modzierza i kilkanacie granatw do niego, ale bez pyty oporowej. Mimo to wbi luf w ziemi i podtrzymujc rk, wystrzeli dwanacie ogrkw. Po chwili przyczy si do niego bdcy w identycznej sytuacji Guarnere. Potem przekonali si, jak celny by ich ogie - prawie kady granat by celny. Winters skomentowa: To rodzaj biegoci, ktrej nie mona si po prostu nauczy. To jaki, bo ja wiem, dar boy, czy co w tym rodzaju. Kiedy Malarkey skoczy swoj kanonad, lufa wbia si odrzutem w ziemi niemal po wylot. Stary francuski rolnik przynis mu opat i pomg j wykopa. Niedugo potem przez La Grande-Chemin zaczli przechodzi pierwsi onierze 4 DP z play. Welsh zapamita twarze pierwszych piechociarzy idcych z play, kiedy rzygali na widok poskrcanych i zrytych kulami zwok naszych i niemieckich polegych.

Kompania liczya wwczas okoo pidziesiciu onierzy. Nikt nie wiedzia, co si stao z porucznikiem Meehanem, Winters by de facto dowdc kompanii. Na stanowiska kompanii przyby porucznik Nixon, prowadzc cztery Shermany. Kaza Wintersowi wskazywa im cele do ostrzau, a potem z ich wsparciem zaatakowa. Winters wdrapa si na pancerz i powiedzia dowdcy czogu: - Chc, eby pooy ogie wzdu tego i tamtych ywopotw. Potem przeniecie ogie na zabudowania majtku i walcie do wszystkiego, co si jeszcze bdzie odzywao. Czogi ruszyy naprzd z rykiem silnikw i klekotem gsienic. Dla czogistw to bya premiera, tak samo jak bateria okazaa si chrztem bojowym dla kompanii E. Nareszcie mogli si wyy, sprawdzi, czy miesice cikiej pracy przynios efekty i wyprbowa bro w walce z prawdziwym przeciwnikiem, a nie papierowymi i drewnianymi tarczami. Mieli w czogach pen jednostk ognia do armat kalibru 75 mm, do wielkokalibrowych karabinw maszynowych kalibru 12,7 mm i do obu karabinw maszynowych kalibru 7,62 mm, w ktre by uzbrojony kady z czterech czogw, a zabrali jeszcze na pancerze dodatkowe skrzynki z nabojami. Teraz mogli si wreszcie zabawi, wic nie aowali amunicji. Porucznik Welsh wspomina: Rozwalili te cholerne ywopoty w drobne kawaeczki. Mylelimy, e ju nigdy nie przestan strzela. Wczesnym popoudniem zabudowania majtku byy w rkach spadochroniarzy. Z dworu wysza rodzina wacicieli, prowadzona przez pukownika de Vallavieille, weterana poprzedniej wojny. Za pukownikiem sza jego ona i dwaj nastoletni synowie, Louis i Michel, a dalej kilku Niemcw, ktrzy woleli si podda, ni odskoczy z reszt obrocw. Jeden z rozgorczkowanych Amerykanw strzeli Michelowi w plecy, biorc go za przebranego w cywilne ubranie Niemca czy francuskiego kolaboranta. Chopiec na szczcie przey, cho przez sze miesicy dochodzi do siebie w szpitalu w Anglii, dokd trafi jako pierwszy Francuz ewakuowany z pla odcinka Utah. Pomimo tego poaowania godnego wypadku bracia blisko zaprzyjanili si z onierzami kompanii E. Michel by potem burmistrzem Ste-Marie-du-Mont i zaoycielem muzeum upamitniajcego ldowanie na odcinku Utah. Pnym popoudniem Niemcy wycofali si z Ste-Marie-du-Mont. Kompania E i reszta 2 batalionu weszy do miasta, a potem ruszyy do oddalonej o dwa kilometry na poudniowy wschd i liczcej sze domw wioski Culoville, gdzie Strayer rozoy si z dowdztwem batalionu. Winters rozlokowa swoich ludzi na noc, rozmieszczajc na przedpolu czujki. onierze rozpakowali racje K i zajli si przygotowywaniem posiku. Sam Winters wybra si z patrolem. Niedaleko od wsi usysza zbliajcy si odgos krokw na kostce brukowej.

Stukot podkutych gwodziami butw wiadczy jednoznacznie o tym, e to Niemcy. Winters skoczy do rowu, a chwil pniej tu koo niego przesza druyna niemieckiej piechoty. Wyranie czu charakterystyczny zapach Niemcw, o ktrym wspomina wielu weteranw Normandii: mieszanin zapachu przepoconej skry i tytoniu. Porucznik pamita, jak pomyla wtedy, e to troch za bliski kontakt jak dla niego i wrci do wsi. Porucznik Welsh chodzi wrd picych ludzi i nie mg si opdzi od wzniosych myli: Przez cay dzie wszyscy widzieli i czuli mier wszdzie wok siebie, ale nawet im do gowy nie przyszo, ze ona moe mie co do nich. Nie przyjechali si tu ba. Nie przyjechali tu zgin. Przyjechali tu zwyciy. Lipton przed snem przypomnia sobie dyskusje z sierantem Murrayem w noc poprzedzajc skok, kiedy rozmawiali, jak to bdzie wyglda i co maj robi w rnych sytuacjach. Zasnem mylc, jak jestem wdziczny i zadowolony, ze ten dzie przeszed tak, jak przeszed. Winters, idc spa, sysza, jak Niemcy zaczli strzela z pistoletw maszynowych, chyba w powietrze, bo nikt z naszych nie odpowiada ogniem, i drze mordy jak banda zalanych szczeniakw na popijawie. Moe zreszt wanie tak byo?. Zanim zasn, zanotowa w dzienniku: Nie zapomniaem uklkn i podzikowa Panu za to, ze pomg mi przey ten dzie, a przy okazji poprosi o co najmniej tyle samo w dniu nastpnym. Potem poczyni jeszcze jeden lub, ktrego mia po latach dotrzyma: jeli uda mu si przey wojn, to znajdzie sobie samotn farm, z dala od wszystkiego, gdzie diabe mwi dobranoc, i spdzi tam reszt ycia w ciszy i spokoju.

6 NAPRZD! Carentan 7 czerwca - 12 lipca 1944 O wicie 7 czerwca kapitan Hester pojawi si u Wintersa z rozkazami. - Winters, po tym, czego dokonalicie wczoraj, naley wam si odpoczynek, ale niestety, chciabym, eby kompania E poprowadzia natarcie batalionu w kierunku Vierville. Batalion wykona swoje zadanie na D-Day, 4 DP bya na plaach i opanowaa drogi w gb ldu. Nastpnym zadaniem caego VII Korpusu byo natarcie na poudnie, w kierunku Carentan, na przeciwnym brzegu rzeki Douve, gdzie mia si poczy z wojskami V Korpusu, nacierajcymi z odcinka Omaha. Trasa tego natarcia prowadzia z Culoville przez Viervile do St-Come-du-Mont, tam na drugi brzeg rzeki i do Carentan. Kiedy 2 batalion opuszcza Vierville, kompania E trafia do odwodu. Batalion ruszy do Angoville-au-Plain i reszt dnia spdzi, odpierajc kontrataki niemieckiego 6 puku strzelcw spadochronowych von der Heydtego. Nazajutrz 1 batalion 506 pps opanowa StCome-du-Mont, okoo trzech kilometrw na pnoc od Carentan, na paskowyu grujcym nad dolin Douve i samym Carentan. Pukownik Sink zaoy swj punkt dowodzenia w Angoville-au-Plam, pod oson kompanii E. To zadanie, ochron sztabu, kompania penia przez nastpne trzy dni. Kompania wykorzystaa ten czas na odpoczynek i szukanie zagubionych onierzy. Nadcigali oni do Carentan z caego pwyspu Cotentin. Nadal nie bardzo dawao si spa przeszkadzali snajperzy, okazjonalne prby kontratakw, artyleryjski i modzierzowy ogie nkajcy. Pochwek zwok, ludzkich i zwierzcych, stawa si coraz bardziej naglc potrzeb. Panowaa spiekota, ciaa rozkaday si i strasznie cuchny. Pojawi si nastpny problem, ktry mia odtd nka wojska powietrznodesantowe we wszystkich rejonach dziaa ju do koca wojny. W kadej wyzwolonej wiosce, miasteczku czy miecie Francji, a potem Belgii, Holandii i Niemiec byo mnstwo wina, koniaku, sznapsa, calvadosu, czy co tam akurat pia miejscowa ludno, w iloci i jakoci, o ktrych przecitny szeregowy nawet nie mia pojcia. Szeregowy Shifty Powers wraz z koleg znaleli w St-Come-du-Mont sklep winiarski. Wamali si do piwniczki i zaczli degustacj w poszukiwaniu najbardziej odpowiadajcego ich gustom gatunku. Sprawdzili

wiele butelek, wybrali kilka, ktre najbardziej im smakoway, i planowali wypi je do kolacji czy w innej spokojniejszej chwili. Szlimy z tymi butelkami i co chwil jaki snajper prbowa ktrego z nas dorwa, wprost albo rykoszetem. Idziemy sobie spokojnie, od ciany do ciany, a tu co chwila pocisk z gwizdem wyskakuje nam spod ng. Bylimy tak nawaleni, e nam si to cholernie podobao. Porucznik Welsh znalaz beczk koniaku. Winters wspomina, e chyba prbowa wypi j ca sam. Czasem mwiem co do Harry'ego, i dopiero pniej zrozumiaem, e nic z tego nie sysza nie dlatego, e ma co nie tak z uszami. Po kilku dniach udao si wreszcie rozwiza ten problem. Ale nie na dugo. Alkoholu byo po prostu za duo, a modzi onierze podlegali zbyt wielu i zbyt mocnym stresom. Dziesitego czerwca szeregowy Alton More zaproponowa Malarkeyowi wypraw do Ste-Mere-Eglise, gdzie w jakim opuszczonym mieszkaniu miaa lee sterta chlebakw pociganych z okolicy. More by zwalistym twardzielem w typie Johna Wayne'a, w cywilu wacicielem saloonu w Casper, w stanie Wyoming. Oeni si ze swoj sympati ze szkoy redniej, ich pierwsze dziecko urodzio si, kiedy przebywa w Anglii. Malarkey zgodzi si wzi udzia w wyprawie, ale na miejscu nabra wtpliwoci, bo okazao si, e rzeczy nale do polegych. Mimo to wraz z More'em zaczli przetrzsa torby, wysypujc ich zawarto na podog w poszukiwaniu czekolady, myda, puszek z jedzeniem i pienidzy. W trakcie tego pldrowania More nagle upad na kolana i zmienionym nie do poznania gosem szepn: - Wynomy si std. Malarkey zobaczy w jego rku wieo wytrznit z czyjego chlebaka par dzierganych szydekiem niemowlcych bucikw. Wyrzucili na podog wszystko to, co do tej pory wygrzebali, i wrcili do St-Come-du-Mont, po drodze przyrzekajc, e bd odtd traktowa swoich polegych kolegw z wikszym szacunkiem. Martwi Niemcy to jednak bya zupenie inna para kaloszy. Polowanie na pamitki wybuchao z ca moc, kiedy tylko na chwil cicha strzelanina. Najbardziej poszukiwane byy Lugery - pistolety Parabellum. Na kolejnych miejscach listy poszukiwanych pamitek byy zegarki, biaa bro, flagi i w ogle wszystko ze znakiem swastyki. Kiedy w czwartym dniu po D-Day Rod Strohl wreszcie doczy do kompanii, Liebgott na jego widok zawoa: - Strohl, Strohl, chod, musz ci to pokaza! Kiedy Rod do niego podszed, wycign z kieszeni sygnet, ktry odci wraz z palcem Niemcowi zakutemu przez niego bagnetem. 29 DP, nacierajc z odcinka Omaha, zaja Isigny, dwanacie kilometrw od Carentan. Przez Carentan, liczce okoo czterech tysicy ludnoci, przechodzia droga czca

Cherbourg z Caen i St Lo, a take linia kolejowa z Parya do Cherbourga. Niemiecki 6 puk strzelcw spadochronowych, ktremu nie udao si utrzyma wyyn na pnoc od miasta, broni teraz samego Carentan. Pukownik von der Heydte otrzyma od Rommla rozkaz obrony Carentan do ostatniego onierza 15 . Dziesitego czerwca 29 DP poczya si ze 101 DPD na pnocny wschd od miasta. Przyczki zostay poczone i wzmocnione, lecz bez wypchnicia Niemcw z Carentan nie mona ich byo rozszerza i pogbia, a wojska amerykaskie nie mogy si posuwa w gb Normandii. Natarcie postpowao naprzd z wielkim trudem z trzech zasadniczych powodw: braku odpowiedniego wsparcia artyleryjskiego i broni pancernej, wszechobecnych ywopotw oraz determinacji i biegoci Niemcw w prowadzeniu walk obronnych w tak sprzyjajcym terenie. Zwaszcza ywopoty daway si we znaki nacierajcym. Normandzkie w niczym nie przypominay rachitycznych zielonych szczotek wyznaczajcych cieki w dobrze utrzymanym ogrodzie. Tu ywopoty miay po metr osiemdziesit i wicej wysokoci, cieki pomidzy nimi wyglday jak okopy. Czsto obrastay biegncy w rodku kamienny murek, a ich zdrewniae przez dziesitki i setki lat pnie byy w stanie zatrzyma nawet czog. Kada linia ywopotu stawaa si pozycj wroga, a byo ich w Normandii tak wiele! Nawet jeli kosztem nadludzkich wysikw udawao si przeama tak pozycj, pidziesit, a czasem i mniej metrw dalej czeka identyczny ywopot, tak samo umocniony i tak samo zaciekle broniony. Byo to najgorsze miejsce, jakie mona byo sobie wybra na wiecie do organizowania atakw piechoty - gorsze od terenu zurbanizowanego, gorsze nawet od umocnionych linii okopw z poprzedniej wojny. A jednak trzeba byo je zdoby. VII Korpus generaa Collinsa atakowa na pomoc, kierujc si na Cherbourg i jednoczenie na zachd, ku wybrzeom, by odci obrocom Cotentin czno i zaopatrzenie z zaplecza. Postpy na obu kierunkach byy jednak nike i bez odkorkowania Carentan nie byo co na nie liczy. Zadanie utorowania drogi przypado 101 DPD. Genera Taylor zdecydowa si na jednoczesny koncentryczny atak z trzech stron. 327 puk piechoty szybowcowej mia uderzy z pnocy, 501 pps z pnocnego wschodu, a 506 pps nocnym marszem okry odcite Carentan od poudniowego zachodu. Skoordynowany atak mia ruszy 12 czerwca o 5.00. Kapitan Sobel zadba o to, by wiksza cz szkolenia kompanii trwaa w nocy. Odbywali forsowne nocne marsze przeajowe przez pola i lasy, marsze na orientacj, wykonywali wszelkie moliwe zadania szkoleniowe zwizane z walk, przemieszczaniem i dowodzeniem pododdziaami.
15

Rapport i Nortwood, op cit, s. 166.

Winters (ktry by teraz penicym obowizki dowdcy kompanii E, gdy Meehan wci figurowa na licie kompanii jako zaginiony, a nie polegy na polu chway) twierdzi, e tylko oficerowie z dowdztwa puku mieli problemy w czasie nocnych wicze. Przysypiali, bo nie biegali noc w noc po lasach i polach, jak ich modsi podwadni. To si rzucao w oczy ju w D-Day - mwi Winters - oni mieli najwiksze trudnoci ze zorientowaniem si w terenie i odnalezieniem celw. Mieli trudnoci z pokonywaniem ywopotw. Modzi oficerowie i onierze pozostawieni samym sobie bez problemu znajdowali i drog i wyznaczone cele bez adnych map i pomocy. Ta rnica znowu daa o sobie zna w nocy z 11 na 12 czerwca. Marsz prowadzia kompania F, kompania E sza za ni. Ruszyli do Carentan przez bagno, po mocie, potem na zachd, na przeaj przez pola do linii kolejowej. Teren by trudny, podmoky i pocity ywopotami, wic kompanie co chwila traciy kontakt. Kiedy kompania F natrafiaa na jak przeszkod, przebijaa si przez ni i natychmiast przyspieszaa, by nadrobi stracony czas, bez ogldania si na tych, ktrzy idc za nimi, natrafiali na t sam przeszkod. Dowdztwo puku co chwila zmieniao linie rozgraniczenia pomidzy pasami natarcia 1 i 2 batalionu. Kompanie zatrzymyway si, okopyway, ustalay sektory ostrzau dla swoich karabinw maszynowych, tylko po to, by za chwil zostawia to wszystko i zaczyna od nowa w nastpnym miejscu. Trasa marszu 2 batalionu biega przez tereny, o ktre toczyy si zacite walki. Wszdzie leao mnstwo cia, Amerykanw i Niemcw, zniszczonego i porzuconego sprztu, sabo widocznych w mroku. Po sforsowaniu Douve w drodze do linii kolejowej kompania E znowu stracia kontakt z kompani F. Lipton wspomina: Wiedziaem, e nie ma mowy, ebymy dotarli do celu przez nieznany teren w tych warunkach. Bylimy tak rozcignici, e w razie ataku nie byo mowy o obronie. Winters prbowa wywoa przez radio dowdztwo batalionu. Operatorzy mwili pgosem. Gdzie z lewej odezwa si kilkoma krtkimi seriami MG-42 (niemiecki karabin maszynowy). Lip ton przeszed do stanowiska ich wasnego kaemu i szeptem poleci celowniczemu zaj nowe stanowisko, skd mg ostrzeliwa nieprzyjacielsk pozycj. Wracajc do reszty plutonu, o mao nie wyskoczyem ze skry ze strachu, kiedy nagle w panujcej wok ciszy doszed mnie szczk przeadowywanego lekkiego karabinu maszynowego Browninga. Haas dwukrotnie powtarzanego cyklu napinania i spuszczania zamka (raz eby wycign pierwszy nabj z tamy, drugi raz, eby go dosa do lufy), w spokojn noc sycha na kilometr. Nasze wysiki, eby cicho podej Niemcw, zaskoczy ich - wszystko wzio w eb.

Mimo to nikt ich jednak nie zaatakowa i Lipton mg odetchn nieco spokojniej. Nawizano ponownie kontakt. Kompania E ruszya dalej. Na drodze lea martwy Niemiec z praw rk sztywno wycignit w niebo. Wszyscy przestpowali nad nim, a przysza kolej na szeregowego Wayne'a Skinny'ego Si-ska. Sisk uciska prawic polegego, stajc na wzdtym brzuchu. Uchodzce powietrze prukno, jakby kto puci bka, co jako nikogo nie ubawio. Skinny zrozumia, e chyba troch przesadzi. - Przepraszam, stary - szepn i ruszy dalej. W pewnej chwili trasa skrcaa ostro w prawo. Carson pamita, ze siedzia tam Niemiec z karabinem wycelowanym prosto w kadego z nas. Musia zdrowo przestraszy chopakw z kompanii. Pomylaem: A niechby i strzeli, miabym to wreszcie z gowy, ale on by ju martwy; wdao si stenie pomiertne i siedzia tam jak pomnik. Kompania E osigna lini kolejow i utworzya nastpn pozycj obronn. Przysza wiadomo, e naley si spodziewa niemieckich czogw. Lipton posa Tippera z bazook na nasyp, nie wyznaczajc jednak pozycji do odskoku. Mieli zatrzyma to natarcie albo zgin. - Tipper, wszystko zaley od ciebie. Nie spuduj. - Nie spuduj. Kopoty zaczy si zaraz potem. Amunicyjny bazooki, szeregowy Joe Ramirez, strasznie si denerwowa. - Bdzie dobrze, Joe. Po prostu naszykuj dwa pociski, tak, eby mi je mg zaadowa natychmiast, bez straty czasu - powiedzia mu Tipper. Ramirez odszed na chwil i wrci z dwoma pociskami, potykajc si i upadajc po drodze. Ku przeraeniu Tippera okazao si, e nie tylko rozpakowa je i wyj z elektrod startowych klocki zabezpieczajce, ale rwnie wycign zawleczki z zapalnikw. Pocisk do bazooki bez tej zawleczki wybucha przy upadku z wysokoci jednego metra. - Co ty wyprawiasz, do cholery! Wsad te pier...one zawleczki z powrotem! Powiem ci, kiedy masz je wycign. - Kiedy ja nie wiem, gdzie je rzuciem - odpar Ramirez, trzymajc pociski w sztywno wycignitych rkach, jakby dopiero teraz zda sobie spraw z tego, co zrobi. - Boe Wszechmogcy! To id ich poszukaj! Ramirez nie mg ich znale sam, wic Tipper zostawi bazook i obaj na czworakach macali traw, szukajc zawleczek. W kocu je znaleli. Tipper widzc, jak bardzo Ramirezowi trzs si rce, zabra mu oba pociski i sam wetkn zawleczki w ich gniazda, unieruchamiajc bezwadniki zapalnikw. Ledwie skoczyem, Joe uspokoi si i

rce mu si przestay trz. Nawet zacz dowcipkowa. Wrciem na nasyp i chciaem si rozejrze po przedpolu przez lornetk - zawsze troch lepiej ni goym okiem - ale tym razem mnie rce zaczy si tak trz, e nie mogem trafi okularami do oczu. adne niemieckie czogi nie pojawiy si w okolicy. W nocy pukownik von der Heydte, ktremu po szeciu dniach cikich walk skoczya si amunicja, wycofa z Carentan prawie wszystkie swoje siy. Pozostawi tam tylko jedn kompani, ktrej rozkaza si broni tak dugo, jak to moliwe, a on planowa w tym czasie dotrze do wasnych wojsk na poudniowym zachodzie, pobra zaopatrzenie i wrci z odsiecz. Przetrzebiona do pidziesiciu onierzy kompania niemieckich spadochroniarzy miaa gniazdo karabinw maszynowych ryglujce ogniem na wprost drog na poudniowy zachd i modzierze kalibru 80 mm wstrzelane w najwaniejsze skrzyowanie drg na obrzeach Carentan. Kompania wyruszya ponownie, kierujc si na pnocny wschd. O 5.30 2 batalion 506 puku wyszed wreszcie na pozycje wyjciowe do ataku na Carentan. Gwnym celem ataku byo skrzyowanie bronione przez kompani niemieckich spadochroniarzy. Ostatnie sto metrw drogi prowadzcej do tego skrzyowania stanowio prosty, lekko opadajcy odcinek z pytkimi rowami po obu stronach. Kompania F sza na lewym skrzydle, kompania E miaa naciera prosto drog, a kompania D posuwaa si za nimi, stanowic odwd. Rozkaz mwi, e maj wej do miasta i posuwa si a do nawizania stycznoci z nacierajcym z pnocy 327 ppsz. Wszdzie panowaa cisza, nic si nie dziao. Porucznik Lavenson, ktry z oficera kompanii E zosta personalnym (S-l) batalionu, wyszed na pole za wiksz potrzeb. W wietle poranka onierze wyranie widzieli jego blady zadek wypity pod krzakiem. Widzieli onierze obu stron, bo po chwili pad strza niemieckiego snajpera, trafiajc prosto w cel. (Ciko ranny Lavenson zosta ewakuowany do Anglii, ale potem, kiedy transportowano go na dalsze leczenie do kraju, wiozcy go samolot spad do oceanu). Winters chodzi wcieky. Dotarcie na pozycje wyjciowe zajo pukowi ca noc. Sta, naprzd, sta, naprzd, cigle zmieniane rozkazy spowodoway, e ludzie byli wyczerpani. Nie powinno tak by. To przecie nie byo wcale takie trudne zadanie. Tej nocy spieprzylimy spraw, tracc ca noc tylko na dotarcie tam. Nie byo kiedy przeprowadzi rozpoznania. Kompania miaa atakowa z marszu, zupenie na olep. Nikt nie mia pojcia, co na nich czeka. Nie byo adnego wsparcia - ani artylerii, ani z powietrza. Z dowdztwa przyszed rozkaz: godzina ataku przesunita na 6.00.

Po lewej stronie drogi, tu za zakrtem, za ktrym zaczynaa si ostatnia prosta, Winters umieci swj dawny pierwszy pluton, teraz pod dowdztwem porucznika Welsha. Drugi pluton by po prawej stronie drogi, trzeci pluton stanowi rezerw. onierze leeli w rowie, oczekujc na rozkazy. Niemcy, nie liczc snajperw, na razie nie zdradzali swojej obecnoci - karabiny maszynowe i modzierze nie odday ani jednego strzau. Wszdzie panowaa cisza. O 6.00 Winters posa do ataku pierwszy pluton. Welsh wyskoczy na drog, prowadzc swoich ludzi do skrzyowania. Okoo pidziesiciu metrw przed skrzyowaniem otworzy ogie karabin maszynowy. By idealnie umiejscowiony i zacz strzela w idealnym czasie, by wybi do nogi cay pluton. Ogie sprawi, e pluton si rozdzieli. Za Welshem biego nadal szeciu onierzy, ale ju sidmy skoczy do rowu i w jego lady poszo pozostaych ponad trzydziestu. Leeli teraz w pytkim rowie twarz w d, usiujc si wcisn w niego jak najgbiej. Zaniepokojony Winters wyskoczy na rodek drogi, krzyczc: Naciera! Naciera! Naprzd!. Nic z tego. onierze pozostali w rowach, wciskajc gowy jeszcze gbiej w ich dno. Z tyu Winters sysza podpukownika Strayera, kapitana Hestera i porucznika Nixona, krzyczcych: Winters, rusz ich, rusz ich! Dowdca kompanii zrzuci oporzdzenie, zapa tylko swj karabin i wybieg na drog. Pobiegem na lew stron i zaczem si wydziera jak wariat: Rusza si! Rusza si!. Kiedy sowa zawiody, przeszed do czynw i zacz ich zachca do wstawania, kopic w wypite z dna rowu tyki, po czym przebieg przez drog i skopa siedzenia take po tamtej stronie. Miotaem si jak optany. Nikt mnie jeszcze nie widzia w takim stanie. Wok gwizday pociski, krzeszc iskry na bruku drogi, a ja biegaem z jednej strony na drug, darem si, kopaem po tykach. W pewnej chwili pomylaem: Boe, ja chyba jestem zaczarowany! Tyle pociskw i aden nie trafi. Zaczyna popada w desperacj. Jego najlepszy przyjaciel, Harry Welsh, by daleko na przodzie, prbujc uciszy karabin maszynowy. Jeli on tu szybko czego nie zrobi, Harry zginie - co do tego nie byo wtpliwoci. Ale nadal aden z onierzy si nie ruszy. Niektrzy patrzyli na niego z dna rowu. Nigdy nie zapomn zaskoczenia i strachu, malujcych si na ich twarzach. Niemiecki karabin maszynowy skoncentrowa teraz swj ogie wanie na nim. Winters miota si po drodze, wystawiony na ostrza, bez adnej zasony. Pociski nadal gwizday wszdzie wok i biy w kamienn kostk tu przy mnie.

Strohl by jednym z tych lecych w rowie: Wszyscy zamarli. Nikt nie mg si ruszy. A tu nagle Winters wyskoczy na rodek tego pieka, ktre zapanowao na drodze, i zacz krzycze: No ju! Rusza si! Naprzd! Jazda! I to w kocu podziaao. Nikt w caym plutonie przez cay czas od Currahee do tego czerwcowego poranka pod Carentan nie sysza, eby Winters cho podnis gos w rozmowie, nie mwic o tym, eby wrzeszcza, miota si i kogokolwiek uderzy. To wszystko tak do niego nie pasowao, e wszyscy jak jeden m zrozumielimy, e to nie przelewki, wspomina Strohl. Wedug Wintersa: I wreszcie zadziaaa dyscyplina. Zrozumieli, co maj zrobi, i zrobili to. Plutonowy Talbert, mijajcy Wintersa po wyjciu z rowu, zapyta, w ktr stron mieli skrci po pokonaniu skrzyowania. - W prawo! - odpar Winters. W 1981 roku Talbert napisa do Wintersa: Nigdy nie zapomn, jak wtedy stae na rodku tej drogi. Bye dla mnie inspiracj na cae ycie. I wszyscy chopcy czuli to samo. Tymczasem Welsh by zajty uciszaniem karabinu maszynowego. Nagle okazao si, e bylimy cakiem sami. Nie miaem pojcia, gdzie, do cholery, wszyscy si podzieli. Miotajcy si po drodze Winters odwrci od nich uwag niemieckiego cekaemisty, wic Welsh i jego szeciu ludzi mogo si porusza w miar swobodnie. Podczogali si do okna, z ktrego paday strzay, i zarzucili je granatami, po czym Welsh wystrzela do rodka cay magazynek ze swojego karabinka. Niemiecki cekaem wreszcie zamilk 16 . Reszta kompanii ruszya tymczasem biegiem na skrzyowanie i je opanowaa. Winters posa plutony do oczyszczania domw w pobliu skrzyowania, pierwszy na lewo, drugi na prawo. Jeden onierz wrzuca granaty przez okna, drugi czeka przy drzwiach. Tu po wybuchu kopa w drzwi i wpada do rodka, by dobi ewentualnych obrocw. Tipper i Liebgott stanowili jeden z takich zespow. Granat rzucony przez Liebgotta wybuch, Tipper wkopa do rodka drzwi i w tym momencie jakby lokomotywa mnie uderzya, wpychajc w gb domu. Nie syszaem adnego haasu, nie odczuwaem adnego blu, tam w rodku jako nadal staem, cho niepewnie, i miaem w rkach karabin.

Winters napisa w roku 1990: Kiedy po wojnie wspominaem te wydarzenia w rozmowie z majorem Hesterem, powiedzia co, co zawsze napeniao mnie dum na myl o dziaaniach kompanii E tego dnia. Jako oficer operacyjny batalionu (S-3) Hester widzia inn kompani, ktra trafia w bardzo podobn zasadzk pod ogniem karabinu maszynowego. Tamci zalegli pod ogniem i poowa z nich zgina, kompania E za, po chwili wahania, ruszya jednak naprzd, zrobia swoje, i to nie ponoszc adnych strat.

16

To niemiecka ariergarda zacza modzierzowy ostrza utraconego skrzyowania. Liebgott podtrzyma Tippera, pomg mu usi i zawoa sanitariusza. Czekajc na niego, siedzia obok Tippera i zapewnia go, e wszystko bdzie w porzdku. Przyszed Welsh i wstrzykn troch morfiny Tipperowi, ktry upiera si, e moe sam i. To by kompletny nonsens - obie nogi mia zamane, odnis te powan ran gowy. Welsh i Liebgott wynieli go na ulic. Pamitam, e leaem u stp muru, a na ulicy cigle co wybuchao i o cian nade mn uderzay odamki. Po chwili Welsh wrci i odnieli go dwadziecia metrw dalej, do punktu opatrunkowego, ktry si rozoy w jakiej stodole. Modzierze kontynuoway ostrza, nasila si ogie snajperw. Lipton doprowadzi 3 pluton do skrzyowania i skrci w prawo. Na ulicy wybuchay pociski modzierzowe. Lipton przypad do ciany i kaza swoim ludziom pj w jego lady. W tej samej chwili jakie dwa metry przed nim upad kolejny pocisk. Odamki trafiy go w lewy policzek, prawy nadgarstek i w praw nog w pachwinie. Wypuszczony z rki karabin zaklekota po bruku. Lipton upad, sign rk do policzka i wyczu tam spor dziur, ale najwikszym problemem bya rka, z ktrej sikaa krew. Podbieg do niego plutonowy Talbert i zaoy mu opask uciskow, tamujc krwawienie. I wtedy Lipton poczu bl w pachwinie. Sign lew rk midzy nogi i zobaczy krew na palcach. Dopiero teraz zblad jak chusta. - Talbert, chyba porzdnie oberwaem. Talbert rozci spodnie Liptona, obejrza to, o co a tak niepokoi si ranny, i powiedzia mu, e wszystko ma na swoim miejscu. Boe, jaka to bya ulga. Dwa mae odamki poszarpay udo, omijajc to, co najwaniejsze. Talbert zarzuci go sobie na rami i zanis na punkt opatrunkowy. Sanitariusze dali mu morfin i zabandaowali rany. Malarkey wspomina: W czasie tego najwikszego nasilenia ostrzau usyszaem, jak kto odmawia zdrowaki. Spojrzaem tam i zobaczyem naszego kapelana, ojca Johna Maloneya, z racem w doniach, jak chodzi rodkiem ulicy wrd gwidcych odamkw i dawa ostatnie namaszczenie konajcym na skrzyowaniu. Maloney zosta za to odznaczony Krzyem za Wybitn Sub. Ran odnis te Winters. Pocisk karabinowy rykoszetowa od ulicy i trafi go w nog, przebijajc but. Mimo to nie zszed z linii, dopilnowujc dostawy amunicji i konsultujc z Welshem organizacj obrony na wypadek niemieckiego kontrataku. W czasie tych konsultacji Welsh prbowa wyuska pocisk scyzorykiem, ale nic z tego nie wyszo.

Z kontrataku zreszt rwnie. Rejon skrzyowania zosta zajty i oczyszczony, dochodzia 7.00. Kompania F nawizaa styczno z 327 ppsz - Carentan zostao zdobyte. Do miasta dotar dowdca 2 batalionu, podpukownik Strayer, i spotka si z dowdc 3 batalionu 327 puku. Obaj oficerowie weszli do sklepu winiarskiego i uczcili zwycistwo, wypijajc butelk wina. Winters poszed na punkt opatrunkowy pokaza nog. Zasta tam dziesiciu swoich ludzi, wok ktrych uwijali si sanitariusze. Lekarz pomaca jego nog, wetkn w ran szczypczyki, pogmera nimi chwil, nastpnie wycign spaszczony pocisk. Przemy ran, pokry j odkaajc zasypk i zabandaowa, po czym zaj si ciej rannymi. Winters poszed obejrze rannych. Jednym z nich by szeregowy Albert Blithe. - Jak leci, Albert? Co ci si stao? - Nic nie widz, panie poruczniku. Nic nie widz. - Uspokj si, odpr. Ju po wszystkim. Dostaniesz bilet z powrotem do kraju, zaraz ci odwioz. Jeszcze wieczorem bdziesz w Anglii. Wszystko bdzie dobrze, zobaczysz. Teraz odpocznij. Blithe zacz wstawa. - Spokojnie, Blithe. Odpr si, odpoczywaj. No, przesta si szarpa. - Ale ja ju widz, panie poruczniku! Ja widz! Widz pana, widz wszystko! Wsta i doczy do kompanii. W yciu nie widziaem czego takiego. Go by tak przeraony, e z tego strachu przesta widzie. Straszne. Przyprowadzili go tutaj, zostawili, teraz ba si jeszcze bardziej, bo zacz si godzi z tym, e straci wzrok. A wystarczyo, e kto przyszed, wzi go za rk, minut pogada, eby si uspokoi, i cudownie ozdrowia. Nie ulegao wtpliwoci, e Niemcy bd kontratakowa z poudniowego zachodu, wzdu drogi, ktr kompania E wdzieraa si do miasta. Wybr takiej osi natarcia dyktowa teren - wski palec paskowyu, kierujcy si do Carentan. Na pnocy, za torem kolejowym, teren by podmoky, tak samo na poudnie od drogi. Genera Taylor postanowi uprzedzi Niemcw i wyj z miasta kilka kilometrw na zachd, by tam, na wyynie, zorganizowa obron. Winters dosta rozkazy dla kompanii. Mieli obsadza prawe skrzydo obrony, wzdu linii kolejowej. Przed wymarszem sprawdzi zapas amunicji. Leo Boyle i kilku onierzy pierwszego plutonu znalazo pozostawiony bez opieki chopski dwukoowy wz zaadowany amunicj. Zabrali go i przyprowadzili do stodoy na obrzeach miasta, gdzie by rozoony punkt opatrunkowy. Boyle wanie mia z nim jecha dalej, kiedy rozleg si okrzyk:

Czogi!. Wyjrzaem ciekawie przez drzwi i wrd ywopotu kilka metrw dalej zauwayem niewyrany zarys wiey czogu. Zanim zdyem zareagowa, karabin maszynowy z czogu otworzy ogie, dostaem w lew nog nad kolanem i padem na ziemi. Ciarwka z rannymi odwioza go na odcinek Utah, skd zosta ewakuowany do Anglii. Po drodze spotkaem kapitana Sobela, ktry dowozi jeepem zaopatrzenie na front. Wreszcie waciwy czowiek na waciwym miejscu. Czog wycofa si po niecelnym ostrzelaniu z bazooki. Winters zebra kompani, zreorganizowa j po stratach odniesionych w czasie zdobywania miasta i ruszyli na poudniowy zachd, wzdu linii kolejowej. Pokonali trzy kilometry, nie napotykajc adnego oporu. Winters uzna, e taka odlego wystarczy i zorganizowa rejon obrony kompanii, rozmieszczajc podlege mu plutony wzdu jednego z ywopotw. Niemcy, jak si za chwil okazao, byli tu przed nimi, za nastpnym ywopotem, zza ktrego co chwil ostrzeliwali ogniem nkajcym stanowiska kompanii Wintersa. Kady ruch, kady odgos ciga huragan ognia. Wraz z zapadniciem zmroku kompanii, przygotowujcej nocn obron, dostarczono amunicj i prowiant. Winters dosta z batalionu rozkaz, by zaatakowa o wicie. Na dwie i p godziny przed wyznaczon por ataku, 13 czerwca o 3.00, Niemcy wysali patrol na pole pomidzy ywopotami. Nie by to zwyky, cicho posuwajcy si patrol, aby rozpozna ugrupowanie przeciwnika i sprbowa wzi jzyka, tylko dwie druyny, najwyraniej majce mocno w czubie, strzelajce na olep i miotajce obelgi na Amerykanw. Winters wspomina: To byo tak bardzo pozbawione jakiegokolwiek sensu, e zamarlimy z przeraenia. Obawiali si nocnego ataku, ale haaliwi Niemcy znikli z przedpola rwnie raptownie, jak si na nim pojawili. Gordon przy karabinie maszynowym, Sisk i Guth obsadzali wysunity posterunek na prawym skraju pozycji kompanii, przy torze kolejowym. Gordon krci si niespokojnie, z niewygody i ze strachu, jako e ich stanowisko nie dawao zbyt wiele ukrycia i czu si bardzo odsonity. Plutonowy Talbert obchodzcy posterunki podzieli jego zdanie i kaza im wraca na gwn pozycj kompanii. Talbert ca noc na przemian kad si i wstawa, zmieniajc ludzi na posterunkach tak, eby kady mia szans cho chwil przespa. W oczekiwaniu na nocny szturm kaza onierzom zaoy bagnety na bro. Noc bya chodna, wic kiedy w czasie obchodu znalaz na trawie niemieck celt, zaoy j na mundur, eby mu byo cieplej. Okoo trzeciej w nocy, tu przed wypadem haaliwych harcownikw, natkn si na szeregowego George'a Smitha, ktry zasn na posterunku. Dgn go luf trzymanego w rku rewolweru, eby obudzi, i w

tej samej chwili na przedpolu zacza si pijacka strzelanina. Na wp picy jeszcze Smith zerwa si na dwik kanonady, ujrza przed sob posta w niemieckiej celcie, stojc z wycelowanym w niego rewolwerem, i zacz j atakowa bagnetem. Talbert uchyli si, prbowa zapa za luf jego karabinu, krzyczc: Smith, to ja, Tab! Co robisz, baranie! wszystko na prno. Smith, wci jeszcze na wp picy, wyrwa mu karabin z rki i zada pchnicie w klatk piersiow, ktrego plutonowy ju nie zdy sparowa. Cae szczcie, e ostrze omino serce i puca, ale i tak Talbert nie nadawa si do walki. Trzeba go byo odnie trzy kilometry w ty, do punktu opatrunkowego. O 5.30 kompania Wintersa bya gotowa do ataku. Tu przed wydaniem rozkazu 6 puk strzelcw spadochronowych von der Heydtego ruszy do kontrataku. Z obu stron otworzya ogie artyleria, modzierze, karabiny maszynowe, wszyscy strzelali ze wszystkiego, co byo pod rk. Wywizao si spore zamieszanie. Lawina leccych zewszd pociskw i odamkw, miertelnie zmczeni ludzie, ktrych zapas adrenaliny wyczerpa si ju dawno, Taylor nakazujcy jak najszybsze natarcie, zewszd krzyki. Kompania E postrzelaa si z ssiadujc kompani 101 DPD, wspierajce natarcie Shermany pomyliy ywopot i zamiast niemieckiej pozycji ostrzelay swoich na lewym skrzydle - kompletny chaos. Pod intensywnym ogniem z dwch stron kompania F trzymajca lewe skrzydo pozycji zaamaa si i wycofaa (podpukownik Strayer zdj za to ze stanowiska jej dowdc). Odwrt kompanii F odsoni prawe skrzydo kompanii D, zmuszajc j tym samym te do odwrotu. Kompania E pozostaa sama, z prawym skrzydem opartym o lini kolejow, a lewym wiszcym w powietrzu. Bronia si nadal. Gordon wetkn swj karabin maszynowy w otwr ywopotu (trjng amunicyjny zgubi jeszcze w czasie ldowania w D-Day) i zacz strzela. Dziesi metrw przed nim spad pocisk modzierzowy, ranic go w rami i nog. Ten sam pocisk rani Roda Strohla. Mimo ran obaj pozostali na stanowiskach i bronili pozycji. Winters, Compton, Welsh i inni oficerowie biegali wzdu linii, zagrzewajc onierzy do wysiku, dokonujc korekt ustawienia i stref ostrzau, byle tylko kompania nadal bronia si przed niemieckim natarciem. Niemiecki czog zacz si przedziera przez ywopot na lewym skrzydle, tam gdzie powinna si broni kompania F. Welsh rozkaza szeregowemu Johnowi McGrathowi wzi bazook i i za sob. Przebiegli przez odkryte i gsto ostrzeliwane pole i kiedy znaleli si w punkcie, z ktrego mogli skutecznie razi czog, przykucnli i zaczli przygotowywa bazook do strzau. Welsh wyda komend do otwarcia ognia. McGrath trafi w wie czogu, ale pocisk nie zaszkodzi jego grubemu pancerzowi. Dugi palec lufy dziaa kalibru 88 mm

obrci si teraz, celujc prosto w nich. Obaj wyranie syszeli, jak pocisk przelecia moe metr nad ich gowami. Mechanik-kierowca najecha na cian ywopotu i celowniczy nie mg opuci luf dziaa i sprzonego z nim karabinu maszynowego na tyle nisko, eby ich trafi, a przed ogniem kaemu strzelca-radiotelegrafisty zasania ich kadub czogu. Welsh spokojnie zaj si adowaniem nastpnego pocisku do bazooki. Wyj zawleczk z zapalnika i klocki spod kontaktw elektrod startowych, woy pocisk do rury wyrzutni, wcisn kontakty w gniazda urzdzenia startowego u tylnego wylotu rury. W tym czasie McGrath bez przerwy powtarza: - O Jezu, panie poruczniku, zgin przez pana, zabij mnie przez pana... Mimo tej litanii klcza dalej w miejscu i kiedy Welsh klepn go w rami, zawiadamiajc, e wyrzutnia jest zaadowana, wycelowa starannie tam, gdzie chcia trafi w odsonite dno czogu. To bya ostatnia chwila, bo rodek cikoci czogu wanie przekroczy ywopot i maszyna zaczynaa si przechyla. Jeszcze uamek sekundy i gorczkowo wyczekujca tego momentu zaoga czogu mogaby skierowa na nich swoj bro. Pocisk trafi w dno i czog eksplodowa wielk chmur ognia i dymu. To by zwrotny moment caej bitwy. Pozostae czogi, nacierajce za zniszczonym przez Welsha i McGratha, zwiny szyk i zaczy si wycofywa na wstecznym biegu. W tym samym czasie dowdztwo batalionu zatrzymao kompanie D i F, nakazujc im powrt. Podcigny do przodu o prawie sto pidziesit metrw, chocia troch zatykajc dziury w lewym skrzydle obrony batalionu. Niemcy wci atakowali, nastpnym razem prbowali obej wysunit amerykask pozycj obronn, okrajc j na pnoc od linii kolejowej. Winters pooy tam ogie z modzierzy, w zarodku tumic t prb. Kompania E utrzymaa swoj pozycj. Straty kompanii wyniosy dziewitnastu ludzi: dziesiciu 12 czerwca przy zdobywaniu Carentan i dziewiciu nazajutrz w czasie jego obrony. Gordon wycofa si ze swojego stanowiska i odszuka Wintersa. Odamek pocisku modzierzowego przebi mu na wylot ydk, krwawi te z rany ramienia. Ale tak naprawd bola go j ednak wrzd, ktry zrobi mu si na nodze w miejscu, gdzie koczy si but. Przy kadym kroku krawd buta uciskaa go, powodujc bl nie do wytrzymania. Gordon zameldowa Wintersowi, e musi i na punkt opatrunkowy przeci wrzd. Winters mu pozwoli. Sanitariusz spojrza na Gordona i, widzc krwawice rany, zmczenie na twarzy czowieka, ktry nie spa od trzech dni i wanie wrci z linii frontu, skd sycha byo odgosy intensywnej walki, spyta:

- Co ci boli, kole? - Owszem. Wrzd mi si zrobi, o tu - odpar Gordon. Kaza mu si pooy, wzi skalpel i jednym ruchem przeci wrzd, a potem zacz szuka rda krwawienia. Obejrza ran ramienia i pocieszy go, e wszystko bdzie w porzdku. Potem rozci spodnie i zaj si ydk. Tu ju byo gorzej. Brzegi rany si zasklepiy i noga zaczynaa sinie. - Z t nog moesz mie problem, bracie. Chyba trzeba ci bdzie ewakuowa. - Mowy nie ma! Powiedziaem porucznikowi Wintersowi, e wrc. - Nic si nie martw, zawiadomimy go. Nie majc innego wyboru, Gordon w kocu zgodzi si na ewakuacj. O 16.30 z Carentan przyjechao szedziesit Shermanw z 2 DPanc z piechot z 29 DP, luzujc kompani E. Winters wspomina: C to by za pikny widok! Czogi walce do Niemcw ze wszystkich luf, siekce z wukaemw na wieach po ywopotach, prce niepowstrzymanie na niemieckie pozycje ze wie, wypoczt piechot nacierajc ich ladem. Welsh take pamita to natarcie. Jeszcze po czterdziestu siedmiu latach od tamtego dnia zaciera rce i z byskiem w oku mwi: - Ale oni im tam wtedy dosunli! O 23.00 kompania E i reszta 506 pps zostay wycofane do Carentan, do odwodu 101 DPD. Oficerowie wyszukali onierzom kwatery w ocalaych budynkach. Winters znalaz dla swoich ludzi opuszczony pensjonat. Przed pjciem do ka - wreszcie! Po trzech dniach na nogach! - obeszli jeszcze kwatery swoich podwadnych. Welsh wrci z obchodu, usiad na schodach prowadzcych na pitro, na ktrym kwaterowa, i tam ju zosta, zasypiajc na dobre. Winters spa w ku, na przecieradle. To bya rozkosz, ktrej nigdy nie zapomni. Nastpnego dnia, 14 czerwca, wrci miejscowy fryzjer i otworzy podwoje swojego salonu. onierze ustawili si w kolejce do strzyenia. Ciekawa sprawa - bez adnych zahamowa brali alkohol, jedzenie i cokolwiek innego znaleli w opuszczonych sklepach, ale za usugi pacili bez szemrania. Winters poszed odwiedzi punkt opatrunkowy, eby zmieni opatrunek na zranionej nodze. Przez nastpnych pi dni stara si jej nie forsowa. To wanie w czasie tego odpoczynku uzupeni swj dziennik i spisywa niemal na gorco cytowane w poprzednim rozdziale wspomnienia z D-Day. Kompani dowodzi w jego zastpstwie Welsh. Wpad z wizyt pukownik Sink, eby mu podzikowa za to, czego kompania E dokonaa 13 czerwca, powstrzymujc niemiecki kontratak pod Carentan. Powiedzia mu wtedy, e go przedstawia do Medalu Honoru za bateri w Brecourt. Winters

odpar, e to bardzo mio ze strony pukownika, ale myla raczej o odznaczeniach dla swoich ludzi. Jeli chodzi o obron Carentan, Sink powiedzia reporterowi Walterowi McCallumowi z waszyngtoskiej Star: Zdoalimy si obroni tylko dziki porucznikowi Wintersowi, ktry dowodzi kluczow pozycj na linii obrony i z niej ogniem karabinw maszynowych i modzierzy odrzuca kontrataki. Dowid tam, e jest wspaniaym onierzem. Jego bohaterstwo i umiejtnoci wojskowe sprawiy, e mimo naprawd cikiej sytuacji, zdoa si utrzyma 17 . Kompania zaja stanowiska obronne na poudnie od Carentan. Drugiego dnia tej statycznej obrony wzdu ywopotu przeszed onierz, pytajc o Dona Malarkeya i Skipa Mucka. By to Fritz Niland. Znalaz Mucka, porozmawia z nim, potem trafi jeszcze na Malarkeya, ale z nim mia si ju tylko czas poegna, bo odlatywa do domu. Kilka minut po odjedzie Nilanda Muck przyszed do Malarkeya. Od razu byo wida, e co jest nie tak - jego zwyky bezczelny irlandzki umiech zastpi gboki mars. Czy Niland zdy mu powiedzie, dlaczego jedzie do domu? Nie? Opowiedzia mu wtedy histori Nilanda. Poprzedniego dnia Niland pojecha do 82 DPD odwiedzi brata Boba. Tego samego Boba, ktrego Fritz, Muck i Malarkey spotkali w Londynie i ktry mwi im o wojnie widzianej z bliska takie rzeczy, e w drodze powrotnej uznali, e stchrzy. Zapamitali zwaszcza jego zdanie o tym, e jeli kto chce by bohaterem, to Niemcy mu to zaatwi szybko, ale pomiertnie. Fritz odnalaz jego kompani i dowiedzia si, e ju nie ma brata, ktry zgin od razu 6 czerwca. Pluton Boba zosta okrony, a on obsugiwa karabin maszynowy i osania ogniem ich odskok. Kiedy wyparli kontratakiem Niemcw, znaleli Boba, wci przy karabinie maszynowym. Wok walay si puste tamy amunicyjne, ktre wystrzeli, do ostatniego naboju samotnie bronic straconej pozycji. Przybity smutnymi wieciami Fritz zapa okazj i podjecha do 4 DP, z ktr ldowa jego drugi brat, dowodzcy tam plutonem. Okazao si, e i on zgin 6 czerwca, na play. Teraz, zaamany, wrci do kompanii E, gdzie dowiedzia si, e poszukuje go kapelan, ojciec Francis Sampson. Kiedy go wreszcie znalaz, wraz ze sowami otuchy wrczy mu telegram zawiadamiajcy o tym, e jego trzeci brat, pilot na froncie chiskim, poleg mierci lotnika w tym samym tygodniu. Fritz jako jedyny z czterech braci jeszcze y, wic Armia Stanw Zjednoczonych wspaniaomylnie darowaa mu ycie, usuwajc ze strefy dziaa bojowych najszybciej jak to moliwe.
17

Star z 25 czerwca 1944.

Matka Fritza dostaa wszystkie trzy telegramy z Departamentu Wojny tego samego dnia. Ojciec Sampson zawiz Fritza na pla odcinka Utah, skd samolotem cznikowym odlecia do Anglii, rozpoczynajc dug drog do domu. Kompania okopaa si. Na poudnie od Carentan adna ze stron nie prbowaa atakowa, ale prowadzono bardzo intensywny ostrza artyleryjski. Wojska obu stron rozporzdzay coraz wiksz liczb dzia i niewyczerpanymi, zdawaoby si, zapasami amunicji, a wci nadcigay nowe, dla Amerykanw z pla, dla Niemcw z gbi Francji. W swoich indywidualnych okopach onierze kompanii starali si nie wystawia nosa spod ziemi. Byli gotowi do odparcia kadego ataku, w razie gdyby do niego doszo, ale za dnia woleli bez potrzeby nie wychodzi ze swoich jam. Porucznik Nixon, oficer rozpoznania (S-2) batalionu, potrzebowa jednak informacji na temat ugrupowania nieprzyjaciela na przedpolu stanowisk batalionu. Winters poszed na pierwsz lini i zapyta o ochotnikw do patrolu w samo poudnie. Zgodnie z przewidywaniem nikt si do tego nie pali, wic Winters wybra Guarnere'a. Guarnere otrzyma od Nkona rozkazy i map z zaznaczeniem wszystkich ywopotw w okolicy oraz grupy budynkw gospodarskich, w ktrych, jak podejrzewano w batalionie, znajduje si niemieckie stanowisko dowodzenia, jaki kilometr od ich okopw. Guarnere wybra do patrolu czterech szeregowych, wrd nich Blithe'a i Josepha Lesniewskiego z Erie w stanie Pensylwania. Kryjc si wrd ywopotw, piciu ochotnikw ruszyo naprzd. Jako szperacz szed Blithe, cudownie uzdrowiony w Carentan przez Wintersa. Dotar do ostatniego ywopotu przed domnieman niemieck kwater. Tam kula niemieckiego snajpera trafia go w szyj. - Wynomy si std! - krzykn Guarnere. Pod ogniem niemieckich pistoletw maszynowych zabrali rannego i odskoczyli do swojej linii, skd wasne kaemy day im oson i uciszyy Niemcw. Nastpny patrol rozpoznawczy po wiadomoci o rozmieszczeniu si przeciwnika poprowadzi Malarkey. W czasie tego patrolu szeregowy Sheehy podszed do ywopotu. Malarkey doczy do niego, po drodze nastpujc na ga, ktra pka z trzaskiem. Zza ywopotu natychmiast wyonia si twarz w niemieckim hemie. Ciekawski mia pecha kiedy si wychyli, spojrza prosto w luf Thompsona Sheehy'ego. Ta seria nie moga chybi. Widzc wicej Niemcw, Malarkey da sygna do odwrotu, ktry wkrtce przerodzi si w sprint do wasnych linii. Objuczony radiostacj Rob Bain mia problemy z dotrzymaniem kroku reszcie patrolu. Kiedy ju zapali oddech w bezpiecznym miejscu, Bain

skomentowa: Te patrole s pewnie niezbdne, ale jak dla mnie, to doskonay sposb na to, eby ci d... odstrzelili. Nastpny dzie by stosunkowo spokojny. Na polu za pozycjami kompanii paso si dorodne normandzkie bydo. Szeregowy Woodrow Robbins, kaemista 1 plutonu, siedzia w swoim stanowisku, okoo piciu metrw od okopu Christensona. - Hej, Chris! Chod na to pole, skombinujemy troch misa. Christenson nie mia ochoty wychodzi ze swojego okopu, ale Bili Howell doczy do Robbinsa. Podczogali si do krw i Robbins zastrzeli jedn z pistoletu. Oprawili j na miejscu i wrcili z zadni czci. Robbins podzieli miso i wykroi dla caej druyny steki, ktre upiekli nad ogniskami w swoich jamach. W nocy Robbins i Howell powiesili reszt misa na drzewie na tyach. Okryli je pacht namiotow, eby si nie zmarnowao. wiee miso smakowao ich kolegom znacznie lepiej od konserw i mieli zamiar si nim raczy jeszcze przez kilka dni. Nie wzili tylko pod uwag, ile za spraw nieustajcego ostrzau fruwao w powietrzu przernego elastwa. Kiedy zrobili sobie nastpn uczt, wicej czasu strawili na wydubywaniu odamkw z misa i dzise ni na trawieniu tego, co zjedli. Dwudziestego trzeciego czerwca jaki namolny snajper polowa na Christensona z odlegego o szeset metrw zagajnika. Chris po jakim czasie mia do i skoczy za ywopot, proszc, eby Robbins pocign par serii po lasku i wykurzy natrta. Robbins wystrzeli we wskazanym kierunku pidziesit nabojw. Christenson wspomina, co byo dalej: Wzdu linii poniosy si gniewne pomruki. Nikt nie lubi, kiedy w ciche, spokojne, leniwe popoudnie kto nagle narobi tyle haasu, zwaszcza jeli to karabin maszynowy strzela dugimi seriami. Ten dwik ma magiczn moc przycigania grzmotw. Nie mino wiele czasu, gdy zza lasu odezway si modzierze. Cztery guche odgosy odpale, jak bekanie pijaka po cikiej popijawie, obwiecio, e cztery granaty modzierzowe lec w nasz stron. Napicie oczekiwania na to, gdzie upadn, jest niesamowite. Nie do opisania. Przeraajce. Potem BUUM i pierwszy ogrek uderzy moe ze dwa metry przed stanowiskiem Robbinsa i Howella. Howell wyskoczy ze stanowiska i ruszy biegiem do okopu Christensona, niemal jednoczenie z detonacj drugiego pocisku, ktry upad tu obok pierwszego, tak blisko, e zamiast zwykego smrodu spalonego materiau wybuchowego czuo si jego smak w ustach. Kiedy dolecia trzeci, Howell skoczy i wyldowa na mnie. Ju przedtem leaem zwinity w kbek, wic teraz byem zoony na p i przyszpilony. Nie mogem oddycha, ale jednoczenie nie mogem powstrzyma histerycznego miechu na widok oczu Howella, ktre byy ze strachu wielkie ju nie jak spodki, ale cae filianki. Lea na mnie, i kiedy tylko

wybucha kolejny pocisk, mamrota: O mj Boe, Chryste i tak dalej. Howell by wielki i kiedy tak na mnie lea, nagle zacza mnie ogarnia panika. Dusiem si!. Na szczcie ostrza po jakim czasie usta. Po dwch tygodniach na pierwszej linii onierze kompanii E cuchnli. Nie byo tam ani prysznica, ani okazji do golenia. Wielu zachorowao na dyzenteri. Wszyscy na okrgo spywali potem. Wosy mieli posklejane od brudu i kurzu, co jeszcze pogarsza pot pod stale noszonymi hemami. A do tego nosili wci t sam impregnowan bielizn, w ktrej skakali 6 czerwca. Wygldali, wypisz wymaluj, jak bohaterowie komiksw Billa Mauldina o Willym i Joem. Dwudziestego dziewitego czerwca pozycje 101 Dywizji Powietrznodesantowej przeja 83 Dywizja Piechoty. Christenson wspomina: Ale oni wygldali, tacy czyci i schludni! Peny stan w kadym pododdziale, widziane to rzeczy? Nawet farba na hemach lnia tak, jakby je dopiero co wypakowali ze skrzy. Widok takiej rozchestanej, zapuszczonej bandy oberwacw, jak my, musia by dla nich szokiem. Dla kompanii E wycofanie z pierwszej linii - choby i na kilka dni zaledwie - byo wybawieniem. Marzyli o przespaniu cho jednej nocy bez nieplanowanych pobudek, o chodzeniu za potrzeb zwykym (no, moe czasem troch szybszym) krokiem, a nie biegiem i zakosami pod ostrzaem snajperw, bez pewnoci, czy modzierze albo kontratak nie przerw w najbardziej nieodpowiednim momencie. Marzyli o tym, eby nie musieli chodzi na patrole cho przez kilka dni. Marzyli o ciepym jedzeniu, o suchym ku i nade wszystko o gorcym prysznicu. O tym wszystkim, co prostemu frontowemu onierzowi zdaje si rajem, a czym niewiadomy cywil na co dzie gardzi. Kiedy tu po pnocy 6 czerwca kompania E skakaa w Normandii, liczya stu trzydziestu dziewiciu oficerw, podoficerw i szeregowych. 29 czerwca z pierwszej linii wycofano kompani E w sile siedemdziesiciu czterech oficerw, podoficerw i szeregowych. 506 puk ponis najcisze straty spord wszystkich pukw biorcych udzia w tych walkach - straci dziewiciuset osiemdziesiciu trzech rannych, zabitych i zaginionych, niemal poow etatowego skadu. Kompania E stracia osiemnastu onierzy. Byli to: porucznicy Thomas Meehan i Robert Matthews, starszy sierant William Evans, sieranci Elmer Murray i Murray Roberts, plutonowi Richard Owen i Carl Riggs, kaprale Jerry Wentzel, Ralph Wimer i Hermin Collins oraz szeregowi Sergio Moya, John Miller, Gerald Snider, William McGonigal, Ernest Oats, Elmer Telstad, George Elliott i Thomas Warren.

Dla 101 Dywizji Powietrznodesantowej walki o Carentan byy ostatnim rozdziaem jej walk w operacji normandzkiej. Oddziay dywizji stopniowo wycofywano z linii do obozu na pnoc od pla odcinka desantowego Utah. To by kompletny obz wojskowy, taki sam jak w Stanach, z wasnym radiowzem, telefonami, kompanijnymi tablicami ogosze do czytania dwa razy dziennie, subami w kuchni, obieraniem ziemniakw, czyszczeniem rejonw, czyszczeniem broni, wiczeniami z musztry i szkoleniem, czyli ze wszelkimi urokami wojskowego ycia. A do tego spokj, cisza, ciepa woda nawet dwie godziny dziennie - po prostu Eden. I nawet mieli ogrd z zakazanymi owocami: olbrzymie skady zaopatrzeniowe tu pod bokiem. Szeregowy Alton More by kompanijnym mistrzem wszechwag w okradaniu Wuja Sama ze wszystkiego, czego poskpi swoim obrocom. To on odnalaz dziur w pocie do skadu i wybra si tam na rekonesans. Z pierwszej wizyty wrci z dwoma kartonami puszek - jednym mieszanki owocowej, drugim plastrw ananasa. Jak wspomina porucznik Welsh: To bya uczta bogw. W yciu nie jadem niczego tak dobrego. Co prawda, w yciu te nie byem tak chory na odek jak wtedy. Zupenie odwyklimy od jedzenia czego takiego. Od czasu tej pierwszej wycieczki More regularnie robi zakupy w skadzie, dbajc jednak o nieco bardziej zrnicowan diet dla swoich kolegw. Pewnego dnia wpad do nich z wizyt genera Taylor, eby pogratulowa samotnej obrony szaca pod Carentan. Kiedy ju wygosi pochway, onierze zapytali go, co bdzie z jego zoon przed D-Day obietnic, e ich std wycignie, jak mu dadz trzy dni i trzy noce walki. Genera Taylor aowa, e nie moe odpowiedzie, ale bardzo si spieszy do sztabu. Na ceremonii wrczania odznacze pojawi si genera Omar Bradley, dowdca 1 Armii, w ktrej skadzie walczy ich VII Korpus. Stojc na niewielkiej drewnianej trybunie, odczytywa wnioski orderowe o odznaczenie Krzyami za Wybitn Sub jedenastu onierzy dywizji, w tym generaa Taylora, kapelana Maloneya i porucznika Wintersa. To by naprawd wspaniay moment, wielka duma, stwierdzi Winters. Wspomina, e po rozdaniu odznacze Bradley powiedzia onierzom, eby zamali szyk i podeszli do niego. Bradley rozejrza si i zapyta: S tu jacy dziennikarze, korespondenci wojenni? To, co powiem, nie jest przeznaczone do druku. Chc wam owiadczy, e sprawy maj si bardzo dobrze i uwaam, e jest szansa na to, ebymy na Boe Narodzenie byli w Berlinie. Pomylaem, mj Boe, tyle jeszcze wytrzymam. Tylko wypucie mnie na wita!. Pierwszego lipca Winters dosta jeszcze jedn dobr wiadomo: awansowa na kapitana. 10 lipca wraz z kompani wyruszy na pla, skd mieli zaokrtowa si na rejs do

Anglii. Po raz pierwszy zobaczyem wtedy t synn pla, armad statkw i okrtw jak okiem sign, po horyzont w kad stron. Widok tego wszystkiego, tej potgi i amerykaskiej flagi na play sprawi, e kolana si pode mn ugiy i poczuem zy napywajce do oczu. Szeregowy Mor odby ostatni wycieczk do skadnicy zaopatrzeniowej. Tym razem wama si do parku pojazdw i ukrad stamtd motocykl z przyczepk. Ukry go za wydm, po czym poszed do kapitana Wintersa i zapyta, czy motocykl uda si przemyci na okrt desantowy, ktrym mieli odpyn. Winters da mu woln rk. Nastpnego dnia, kiedy kompania zacza wchodzi po rampie do wntrza olbrzymiego okrtu desantowego czogw (LST), Mor wycign swj motocykl zza wydmy. Umwi si z Malarkeyem, e ten przele mu sygna rk, kiedy ju wszyscy bd na pokadzie i nadejdzie czas odbijania od brzegu. Malarkey przekupi niemieckimi pamitkami jakiego marynarza, eby da mu zna w odpowiednim momencie. Wreszcie marynarz da cynk i Malarkey zasygnalizowa, e droga wolna. Mor zjecha z rykiem silnika z wydmy, wjedajc po rampie do adowni okrtu. Na pokadzie dowdca zapyta Welsha: - Panie poruczniku, na co ma pan ochot: kurczaka, stek, jajka, lody? Wraz z konwojem ich LST zawin do Southampton w nocy 12 lipca. Nastpnego ranka pocig zabra onierzy kompanii E (z wyjtkiem More'a i Malarkeya, ktrzy pojechali motocyklem) z powrotem do Aldbourne. Winters: Cudownie byo wraca. Wszyscy tak si cieszyli na nasz widok. To byo zupenie jak powrt do domu.

7 LIZANIE RAN, I ODWOANE ZADANIA Aldbourne 13 lipca - 16 wrzenia 1944 To by ten jeden, jedyny raz, kiedy armia zrobia co jak trzeba. Zapakowali nas na te LST, popynlimy do Southampton, stamtd zabrali nas z powrotem do Aldbourne, wydali po dwa komplety nowiutkich mundurw, wypacili zalege pobory. Zebrao si tego ze 150 dolarw albo i wicej. Potem dostalimy tygodniowe przepustki i spucili nas ze smyczy. O sidmej czy smej rano obz opustosza - wszyscy ju siedzieli w pocigu do Londynu, wspomina Gordon Carson. Niewiele pamitaj z tego tygodnia w Londynie. Byli pierwszymi onierzami, ktrzy wrcili do Anglii z Normandii. Gazety przecigay si w opisach ich bohaterskich czynw. Cae miasto chciao im stawia kolejk - przynajmniej pierwszego dnia. Potem ta ch przesza, bo modzi bohaterowie troch przesadzili ze witowaniem. Za duo pili, za duo okien wybili i poamali krzese, o szczkach niespadochroniarzy nie wspominajc. To by jeden z najdzikszych tygodni w dugiej historii miasta, ktre ju wiele widziao. Jedna z gazet porwnaa straty poczynione w miecie przez witujcych spadochroniarzy z rezultatami niemieckich nalotw - porwnanie wyszo zdecydowanie na korzy kolejnego nalotu. Kryy te dowcipy, jak ten: kady andarm penicy w tamtym tygodniu sub patrolow w miecie mia otrzyma dodatek frontowy i prezydenck pochwa za bohaterstwo wykraczajce poza obowizki subowe. Nie wszyscy jednak pojechali do Londynu. Harry Welsh wyruszy do Irlandii szuka korzeni i odwiedzi rodzin. Winters pozosta w Aldbourne, eby odpocz, przeanalizowa dowiadczenia i napisa listy do rodzin polegych i rannych. Gordon i Lipton po zaleczeniu ran pojechali zwiedza Szkocj. W szpitalu, po ewakuacji z Normandii, Gordonowi przeszczepiono skr w okolic poszarpan przez odamek, po czym zaoono gips od palcw stp po pachwin. By jedynym rannym w walce w szpitalu penym chorych i ofiar wypadkw w Anglii. Staem si obiektem szczeglnej atencji. Ci ludzie mnie po prostu podziwiali! [...] Trzy razy oficerowie

przychodzili przypina mi do poduszki order Fioletowego Serca 18 . Opuszczaem skromnie oczy, mamrotaem podzikowania grupce, ktra zbieraa si wok mojego oa boleci, by zobaczy prawdziwego bohatera, po czym chowaem order do szuflady i czekaem na nastpne. Po omiu tygodniach w szpitalu powrci do kompanii E. (Wojska powietrznodesantowe jako jedyne hodoway polityce wysyania rekonwalescentw z powrotem do swoich pododdziaw. W zwykej piechocie kierowano ich tam, gdzie byo zapotrzebowanie na onierza. Polityka wojsk powietrznodesantowych w tej kwestii bya przez kadego spadochroniarza uwaana za jeden z najmdrzejszych pomysw armii. To, co piechota robia ze swoimi rekonwalescentami, zgodnie uwaano za okruciestwo i czysty idiotyzm. Bya to bowiem najlepsza ilustracja tezy, e onierz piechoty jest tylko misem armatnim, wic nie ma znaczenia, w ktrym stadzie pjdzie na rze). Talbert wrci do kompanii mniej wicej w tym samym czasie, co Gordon. Poniewa jego ran spowodowa bagnet szeregowego Smitha, a nie niemiecki, Talbert nie dosta nawet Fioletowego Serca. Gordon powiedzia, eby si nie martwi - moe mu odda jedno ze swoich. Trzeci pluton zebra si i przeprowadzi ceremoni dla uczczenia Talberta. Gordon i Rogers napisali nawet z tej okazji poemat majcy uniemiertelni Talberta, Smitha i bagnet, ktry ich poczy. Poemat, zatytuowany Noc bagnetu, na szczcie dla potomnoci zgin gdzie w pomroce dziejw (a moe tylko nie chciano go udostpni do publikacji w tej ksice). Wcieky jeszcze po tylu latach Talbert powiedzia: Mogem zastrzeli sukinsyna sze razy, zanim mnie dziabn, tylko mi si zdawao, e nie sta nas na utrat adnego z naszych ludzi. Niektrzy z rannych obawiali si, e nie powrc do penego zdrowia. Malarkey przekona si o tym, kiedy wraz z Donem Moore'em spotkali w szpitalnej stowce przechodzcego Liptona. Malarkeyowi zebrao si na arciki i powita go okrzykiem Cze, kaleko!. Lipton podszed do nich, zapa obu artownisiw za garda, podnoszc ze stokw, i zapowiedzia, e moe si bi z kadym po kolei albo oboma naraz. Lekko pobledli i podduszeni wydukali, e nie chcieli go obrazi. Chwil pniej Lipton przeprosi za swoje zachowanie. Wanie wraca ze spotkania z lekarzem, ktry powiadomi go, e by moe odniesione obraenia rki przekrel jego powojenne plany zwizane z zawodow gr w futbol amerykaski.
18

Fioletowe Serce (Purple Heart) - najstarszy amerykaski order ustanowiony przez Jerzego Waszyngtona jako odznaczenie za zasugi bojowe. Zosta ustaw Kongresu przywrcony w roku 1932 jako odznaczenie za rany odniesione na polu walki. Za kad ran przyznawano je po raz kolejny [przyp. tum.].

Zza tych wszystkich eskapad do Londynu i wtpliwego czasem humoru wyaniaa si rzeczywisto, ktrej wszyscy si obawiali. Plutonowy Martin dokona pierwszej nocy po powrocie do Anglii inspekcji koszar 1 plutonu i rzucio mu si w oczy, e brakuje poowy ludzi, ktrzy tam mieszkali pomidzy wrzeniem 1943 i majem 1944 roku. Napotkawszy Guarnere'a, zwierzy mu si ze swoich obaw: - Jezu, Bili, zostaa tylko poowa chopakw, a wojna si przecie jeszcze na dobre nie zacza. Czarno widz nasze szans na to, eby z tego wyj cao. Guarnere nie pocieszy go za bardzo: - Czarno? Ja ich w ogle nie widz. Jeeli w tych zasranych manewrach w Normandii stracilimy poow onierzy, to w ogle zapomnij o powrocie do domu. Na urlop pojechali do Szkocji i tam poszli na cao: W tym wisielczym nastroju zrobilimy sobie tatuae. Tylu ludzi stracilimy w jednej tak niewielkiej bitwie, caa wojna jeszcze przed nami, to co za rnica, czy pjdziemy do piachu z tatuaami czy bez?. Szeregowy David Kenyon Webster skaka z kompani sztabow 2 batalionu. Kilka dni pniej odnis rany, ewakuowano go do Anglii i wrci do Aldbourne przed przybyciem tam batalionu. W cieniu baraku Czerwonego Krzya ledzi wychudzon, zmczon kolumn ocalaych, wchodzc do obozu. Mia nadziej, e nikt nie podejdzie i nie spyta: Gdzie si, do cholery, podziewa, kiedy Niemcy kontratakowali pod Carentan i kompania F daa nog?. Mimo tej obawy bardzo si cieszy z powrotu kolegw. Kadego onierza batalionu zna si z widzenia, jeli nie po imieniu, i czowiek czuje si jak czonek wielkiej rodziny. Z towarzyszami broni cz zwizki trwalsze ni z jakimikolwiek cywilami. Wystpi o przeniesienie z powrotem do kompanii E, poniewa w kompanii sztabowej zajmowa si gwnie noszeniem swego karabinu maszynowego, z ktrego tylko raz mia okazj postrzela. Chciaem walczy. Chciaem skoczy t wojn jak najszybciej. Mogem nawet walczy z karabinem w rku jako zwyky piechociarz, byle tylko wreszcie walczy. Zosta onierzem pierwszego plutonu. Nastrj Webstera oddaj listy do domu: yj w poyczonym czasie. Nie wiem, czy doyj nastpnego skoku. Gdybym nie wrci, nie przejmujcie si tym za bardzo. Mam nadziej, e uda mi si was przekona, bycie podchodzili do mierci tak zwyczajnie jak my. Musz by zabici w ogniu bitwy. Oczekuje si, e kto zginie. To, e najlepszy przyjaciel zginie przecity seri z karabinu maszynowego na

twoich oczach, nie dziwi nikogo. Musisz i dalej, eby nie podzieli jego losu. To jest zupenie inaczej ni w cywilnym yciu, gdzie naga mier jest czym tak nieoczekiwanym. Kiedy matka w swoim licie wyrazia zaniepokojenie jego pogldami i obaw o jego modszego brata, ktry wanie rwnie wstpi na ochotnika do wojsk spadochronowych, odpowied Webstera bya wrcz brutalna: A wolaaby, eby to czyj inny syn zgin z twarz w bocie? Chcecie, ebymy wygrali t wojn, ale najwyraniej nie macie ochoty na to, eby to wanie wasi synowie przelewali krew. Ta sprzeczno mnie zadziwia. Kto musi pj i zabi wroga. Kto musi by piechociarzem albo spadochroniarzem. Gdyby wszyscy w kraju mieli takie nastawienie jak wy, to wszyscy wstpowaliby do kwatermistrzostwa. Ale co wart byby taki kraj? Lipton wspomina, e kiedy onierze s na froncie, nieuchronno tego wszystkiego bierze nad nimi gr. S tam, nie mog nic na to poradzi, godz si z tym. Z miejsca uodporniaj si na smrd mierci, niszczenie, zabijanie, na niebezpieczestwo. Zabici i ranni wrogowie s poza nimi, nie dotycz ich. Ranni i zabici przyjaciele robi na nich wraenie tylko przez chwil. Odczuwaj zadowolenie, e to nie na nich pado [Frontowi onierze bardzo czsto wspominaj chwile, kiedy widzc padajcych kolegw, myleli, Dziki Bogu, e to nie ja. Pniej odczuwaj z tego powodu wyrzuty sumienia]. Cigle jest jeszcze robota do zrobienia, wojna do wygrania - o tym si myli najwicej. Kiedy jednak wracaj z frontu na tyy, zaczynaj myle. Przypominaj sobie, jak ich koledzy odnosili rany i ginli. Przypominaj sobie, kiedy sami byli o centymetry i sekundy od mierci. Z dala od walki mier i zniszczenie przestaj by nieuniknione - moe si skoczy wojna, mog odwoa nastpn akcj. Pod wpywem tych myli zaczynaj si ba powrotu na pierwsz lini. Kiedy jednak do niego dochodzi, znowu staj si nieczuli, cyniczni i spokojni. Znowu jest robota do zrobienia, wojna do wygrania. Wraca stara pewno siebie, dreszcz emocji zwizanej z walk. Ich postpowaniem znowu zaczyna rzdzi pragnienie wygrania i skoczenia z tym raz na zawsze. Jeli ten opis wydaje si wyidealizowany, nic na to nie poradz. Tak Lipton, jak i inni onierze kompanii E, inni spadochroniarze, inni amerykascy onierze, ale i nie tylko oni, bo onierze Armii Czerwonej czy Wehrmachtu te, prowadzili wojn i tak samo j wspominaj. Oczywicie, analiza Liptona nie jest w adnym razie czym uniwersalnym i nie wyznacza wzorca dla sposobu mylenia wszystkich weteranw. Drug wojn wiatow toczyy miliony mczyzn i aden z nich nie moe mwi za wszystkich. A jednak uwagi Liptona pomagaj zrozumie, jak ludzie radz sobie z napiciami zwizanymi z walk.

Wyjedajc z Normandii, onierze kompanii E byli wciekli na Niemcw i nikt nie mia wtpliwoci, e alianci wygraj wojn. Webster pisa do domu: Mam nadziej, e niedugo tam wrc, bo winien jestem Niemcom jeszcze kilka kulek i tyle granatw, ile zdoam rzuci. Niemcy podrzynali garda uwizionym w uprzy spadochroniarzom, zabijali ich bagnetami, kiedy bezradnie wisieli na drzewach, wzitych do niewoli rozbierali i rozstrzeliwali, w czasie walk wyrnli rannych i personel medyczny na punkcie opatrunkowym. Z powodu tych okruciestw aden z nas nie ma zamiaru okazywa im aski.[...] Po tym, jak kady z nas zobaczy przyczek, te masy sprztu, desantow armad, zapierajc dech w piersiach panoram militarnej potgi aliantw, nie mamy wtpliwoci po prostu nie moemy przegra. A co do spadochroniarzy, to chopcy chc krwi. I mam nadziej, e wkrtce pomog im jej znowu utoczy Niemcom. Na tych, ktrzy ocaleli, posypay si awanse. Welsh i Compton zostali penymi porucznikami. Puk potrzebowa nowych oficerw szczebla plutonu na miejsce rannych i polegych. Winters rekomendowa do awansu na podporucznika w uznaniu zasug bojowych sieranta Jamesa Diela, ktry w Normandii peni obowizki szefa kompanii po mierci Evansa. Pukownik zatwierdzi wniosek i Diel zosta podporucznikiem, ale zgodnie z regulaminem przeniesiono go do innej kompanii 506 puku. Winters wyznaczy na jego miejsce Liptona, ktry zosta nowym szefem kompanii. Leo Boyle awansowa na sieranta w kompanii sztabowej batalionu. Bili Guarnere te zosta sierantem. Dona Malarkeya, Paula Rogersa i Mike'a Ranneya z szeregowych awansowano od razu do stopnia plutonowych (Ranney w ten sposb odzyska stopie zabrany mu za zorganizowanie buntu przeciw Sobelowi). Pat Christenson, Walter Gordon, John Plesha i Lavon Reese zostali kapralami. Webster, ktry chcia by powieciopisarzem, pilnie studiowa najlepsz angielsk proz na Uniwersytecie Harvarda, a teraz by weteranem kampanii normandzkiej, nadal na wasnej skrze poznawa blaski i cienie onierskiego ycia w Armii Stanw Zjednoczonych. Jego dugie listy pisane do domu portretoway wielu ludzi z kompanii E i ich przejcia po dowiadczeniach pierwszej walki. Szeregowy Roy Cobb, ktry zosta ranny w samolocie wiozcym porucznika Welsha nad Normandi i przez to pozbawiony tych dowiadcze, by starym wiarusem, ze staem dziewiciu lat suby. Zawsze udawao mu si wyprzedza armi o jeden dugi krok. Jego zrnicowana i barwna kariera frontowego onierza obejmowaa: 1) desant z morza w Afryce w szeregach 1 Dywizji Pancernej; 2) atak taczki drugiego dnia i ewakuacj do Ameryki na pokadzie niszczyciela, ktry go wyowi z wody po tym, jak wiozcy go

transportowiec zosta storpedowany; 3) kilka miesicy cikiej pracy w czasie szkolenia spadochronowego; 4) tylko po to, eby zosta rannym w nog nad Normandi. Wysoki, szczupy, wiecznie spragniony i nieodmiennie pogodny. 1 druyn 1 plutonu dowodzi may Johnny Martin, doskonay onierz, wzorowy obibok i czowiek, ktry bardzo szybko potrafi wymyli rozwiza nie kadego problemu w subie garnizonowej czy polowej. Zawsze mia potrzebny sprzt, jedzenie i najlepsz kwater. 2 druyn dowodzi za Bull Randleman, ktry bez przerwy psioczy, ale potrafi by bardzo zasadniczy, o czym si kiedy sam przekonaem, kiedy mnie postawi do karnego raportu u szefa kompanii za to, e go wymiaem na stowce, kiedy kaza mi zdj wenian czapk. By bardzo ceniony przez oficerw, ktrzy marszczyli czoa na zbyt swobodne, ich zdaniem, podejcie do suby Martina. Dowdc druyny Webstera by plutonowy Robert Rader. Nie przypuszczam, eby Rader kiedykolwiek w yciu by w stanie si obija. To by typ idealnego onierza garnizonowego, takiego, ktry zna na pami musztr i zawsze energicznie, dokadnie i sprycie wykonuje wszystkie figury z broni, wcieka si na zgaszajcych si do izby chorych, eby unikn nocnych wicze. Pomocnicy dowdcw druyny, kaprale William Dukeman, Pat Christenson i Don Hoobler z reguy pozwalali odwala za siebie ca robot swoim przeoonym. Dukeman tak kunsztownie urywa si z nocnych wicze, by nie straci adnej weekendowej przepustki do Londynu, e niemoliwoci byo go nie podziwia. Christenson, pomocnik Randlemana, mia wedug Webstera przechlapane, bo Randleman, podobnie jak Rader, uchodzi za mionika porzdku. Christenson by redniego wzrostu, atletycznej budowy, z piknymi blond kdziorkami - jedyny taki pikni w kompanii E. Hoobler stanowi jego przeciwiestwo pod kadym wzgldem. To jedyny czowiek, jakiego poznaem, ktry uwielbia wojn, autentycznie go ona ekscytuje. Brat ata ze zotymi zbami, wiecznie szczliwy, zgasza si na ochotnika do kadego patrolu na froncie i do kadej brudnej roboty w garnizonie. By jednym z najlepszych i najbardziej lubianych onierzy w kompanii. W opinii Webstera (a jako onierz kompanii sztabowej mia okazj pozna prawie cay batalion) w kompanii E onierze byli modsi i bardziej inteligentni ni w pozostaych. Po raz pierwszy w armii znalaz tu, ku swej wielkiej radoci, ludzi, ktrzy planowali po wojnie pj na studia. Naleeli do nich kapral Dukeman oraz plutonowi Muck, Carson i Malarkey.

Wszystkich ich Webster nazywa zbiorczo podoficerami nowej armii. Mieli rednio dwadziecia jeden lat, nie potrafili recytowa z pamici naprzd i w ty Regulaminu Dyscyplinarnego, w ogle mieli t ksig, rzdzc yciem tak wielu zawodowych, w bardzo niewielkim powaaniu. Spoufalali si z szeregowymi, nie suyli ani na Hawajach, ani w Panamie, ani nawet na Filipinach, byli cywilnymi onierzami. I to wanie oni uratowali Ameryk. Take niektrzy z oficerw kompanii zrobili wraenie na Websterze. Wintersa opisuje jako potnego, atletycznej budowy osobnika, ktry wicie wierzy w gimnastyk w garnizonie i agresywno na polu bitwy. Welsh, ktry by teraz zastpc Wintersa, to z kolei may, czarny, leniwy, byskotliwego umysu, jedyny oficer caego 2 batalionu, ktry potrafi wygosi ciekaw i pouczajc pogadank o biecych wydarzeniach i sytuacji oglnej. Porucznika Comptona, dowdc 2 plutonu, przedstawia jako czowieka jowialnego, o przyjacielskim usposobieniu, ktrego wszyscy bardzo lubili. Wszystkich planujcych po wojnie karier akademick zdoa przekona, e jedynym miejscem do studiowania moe by tylko jego Alma Mater, Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles (UCLA). Jego wasnym 1 plutonem dowodzi przybyy w ramach uzupenie porucznik Thomas Peacock. Websterowi nie przypad do gustu, jako oficer, ktry wykonuje kady rozkaz bez zastanowienia, bezmylnie i bez dyskusji. Bardzo go za to lubili jego przeoeni, ale my, podwadni, nie znosilimy go serdecznie. By zanadto posuszny jak na nasz gust. Zastpc Peacocka by rwnie wiey nabytek kompanii, podporucznik Bob Brewer. Bardzo mody, doskonay sportowiec, ale wedug Webstera przeronity i dziecinny. W lecie 1944 roku kwatery kompanii byy doskonae. Oficerowie zajli adny murowany dom z widokiem na ki. Na tyach domu bya stajnia, onierze j wysprztali i zaadaptowali na swoje koszary. Skadaa si z rzdu boksw, w ktrych czterej onierze kwaterowali wygodnie, w chodzie, i cieszc si upragnion, a tak rzadko spotykan w koszarach intymnoci. Czsto chowali si tu, zwaszcza kiedy kompania wychodzia na nocne wiczenia. Nawyk ten osign w kocu takie rozmiary, e Winters musia przeszukiwa stajni, by si upewni, e nikt si nie schowa pod ko albo za ubraniami wiszcymi w kcie boksu. Poza miejscem do zabaw w chowanego kady boks oferowa wasny piec, wielkie, grube, dwikoszczelne drzwi, wysoki sufit i wietn wentylacj. W kadym byo do miejsca, eby powiesi swoje mundury, zwali w ktach worki koszarowe z rzeczami i jeszcze mie miejsce na rodku do gry w pokera czy w koci.

Rozrywki dostarczao Radio Si Zbrojnych (Armed Forces Network, AFN). Nadawao codziennie od 7.00 do 23.00, powtarzajc wystpy Boba Hope'a, co godzin transmitujc dzienniki BBC i grajc mnstwo swingu. Ludzie woleli je od sztywnego BBC, cho zmuszao ich take do wysuchiwania w nieskoczono wojskowych mdroci w rodzaju tych, e powinni by bardziej czyci, wicej salutowa i powstrzymywa si od bjek. Pamitajcie, onierze, jeli szukacie walki, poczekajcie, a spotkacie Niemcw! Kiedy w AFN nie znaleli nic ciekawego, przeczali si na audycje dywersyjne wroga, suchajc Sally Oski (Axis Sally) i Lorda Hau-Hau. Podobnie jak w AFN, byo w nich duo gadania i sporo muzyki, ale nieporadna niemiecka propaganda wydawaa si znacznie mieszniejsza od tego, co produkowali ich spece od walki psychologicznej. Poza radiem dwa razy w tygodniu mieli kino - gwnie westerny klasy B, a i to rzadko nowoci. Czasami w okolicy odbywa si wystp USO, ale gwiazdy najwicej czasu spdzay w Londynie, wic im na prowincji przypaday zwykle resztki. Wyjtkiem by Glenn Miller. Malarkey wspomina jako najbardziej ekscytujce wydarzenie tego lata koncert Glenna Millera i jego Orkiestry Si Powietrznych w Midbury 25 lipca, na ktry udao mu si dosta bilet. Jeszcze po czterdziestu siedmiu latach pamita kolejno wykonywanych utworw. Koncert zacz si od Moonight Serenade (w opinii Malarkeya najbardziej prowokujcy temat, jaki kiedykolwiek powsta), a potem muzycy zagrali In the Mood. W weekendy, kiedy nie byo wicze lub alarmw, dostawali przepustki. Malarkey i More wskakiwali na motocykl i ruszali na poudniowe wybrzee, do Brighton, Bournemouth czy Southampton pywa i si opala. Kiedy po powrocie czekaa na nich kartka od kapitana Sobela. Chcia, eby obaj wiedzieli, e on zdaje sobie spraw z tego, e ich motocykl jest kradziony, ale e nie ma zamiaru nic z tym robi, poza tym, e go skonfiskuje, kiedy nastpny raz kompania pjdzie w pole. Malarkey uwaa, e ten godny podziwu przejaw rozsdku kapitana Sobela bierze si z jego niechci do konfrontacji z Wintersem. Te wszystkie przyjemnoci i rozrywki miay jednak swoj ciemn stron zintensyfikowane szkolenie. Webster zapisa: Miaem wraenie, e jestemy karani za to, e udao nam si przey Normandi. Nie byo koca przegldom, inspekcjom, defiladom, wiczeniom taktycznym, nocnym marszom i wycieczkom na strzelnic. Winters przeszmuglowa do Aldbourne troch ostrej amunicji z Normandii. Uywa jej do dodania realizmu wiczeniom w atakowaniu pod oson wasnego ognia dla wieych uzupenie, pozbawionych frontowego dowiadczenia. Oczywicie, wizao si to z ryzykiem

- i to dla obu stron. Zagroenie dla wiczcych byo oczywiste, ale w razie wypadku Winters te miaby za swoje. Amunicja bya nielegalna i gdyby ktokolwiek zosta ranny, byaby to jego wina. Uwaa jednak, e ryzyko jest uzasadnione. Jak si przekona 6 czerwca pod Brecourt, kluczem do sukcesu natarcia byo wsparcie ogniowe wasnych karabinw maszynowych. Jeli si to robio jak trzeba, mona byo wykona zadanie i zminimalizowa straty. Tak intensywne szkolenie byo niezbdne, by cho troch wyrwna poziom frontowych weteranw i wieo przybyych uzupenie, ktre stanowiy teraz niemal poow stanu kompanii. Nowi musieli zaznajomi si z ogniem, zintegrowa z nowymi kolegami. A mimo to, susznie czy nie, wiczenia byy znienawidzone, chocia w porwnaniu z tym, co w Aldbourne wyczynia w poprzednim roku Sobel, letnie szkolenie w 1944 roku byo dziecic igraszk. Malarkey wyjania: Nie bylimy ju dalej wydani na up zoliwoci i sadyzmu Sobela i szefa Evansa. Bezsens ich dziaa zastpia konsekwencja, poczucie sprawiedliwoci i wspczucie Dicka Wintersa. Esprit de corps kompanii E bardzo skorzysta na tej zmianie. Morale kompanii najbardziej za pomogo to, e tamto lato - pene bardziej czy mniej wytonej pracy na wiczeniach - spdzali w Aldbourne, a nie w Normandii. Webster pisa do domu: Ile razy pomyl o naszych chopcach walczcych na Pacyfiku, przedzierajcych si przez dungl, brodzcych po koralowych rafach, czy o tych biedakach z piechoty we Francji, ktrzy pr do przodu, a zgin lub odnios ran, bez rozrywek i muzyki, ktre nas tutaj zabawiaj, dzikuj Bogu i Eisenhowerowi za to, e wrcilimy do Anglii. Wszyscy onierze w Aldbourne byli wiadomi tego, e 4 DP, jednostka, wraz z ktr ldowali w Normandii, pozostaa tam i toczya cikie walki, ich koledzy nadal yj w dziurach w ziemi na pierwszej linii, gin i odnosz rany, jedz puszkowe racje i nigdy si nie myj. Nieustannie kryy plotki. Kiedy 10 sierpnia sam Eisenhower przyjecha na inspekcj dywizji, wszyscy byli przekonani, e ju wkrtce wrc na front. Wymiana wyposaenia dwa dni pniej bya potwierdzeniem tego, czego si wszyscy spodziewali. Rozbienoci panoway tylko co do miejsca, w ktre ich zrzuc: jedni obstawiali poudniowy Pacyfik, inni Indie, jeszcze inni nawet Berlin. To byy oczywicie bzdury, ale plotki o rychym powrocie na front opieray si na mocnych przesankach - w cigu tego lata sztab dywizji szykowa plany a szesnastu operacji powietrznodesantowych, z ktrych kada zostaa odwoana niemal w ostatniej chwili. Byo to wynikiem niespodziewanie szybkich postpw natarcia w Normandii. Odkd w kocu lipca i

Armia generaa Bradleya przeamaa front pod St Lo, do akcji wesza 3 Armia generaa Pattona i wszystkie plany wziy w eb - jego wojska zdobyway wszystkie planowane zrzutowiska, zanim dywizja zdya zakoczy przygotowania i zaadowa ludzi do samolotw. Siedemnastego sierpnia dywizj poderwano alarmem i przedstawiono zadanie: zrzut w okolicach Chartres. 101 DPD miaa opanowa tamtejszy wze komunikacyjny, by odci drog zaopatrzenia i odwrotu wojskom niemieckim bronicym si nadal w Normandii. Kompania wraz z reszt batalionu zapakowaa si do autobusw i pojechaa na lotnisko w Membury koo Aldbourne, skd by odlot do Francji. Tam dostali steki z jajkami, pieczone kurczaki, biae pieczywo, mleko, lody i inne delikatesy, ktre jak pamitali z Normandii, podawano wieczorem przed zaadowaniem do samolotw. Sprawdzali bro, wyposaenie, odbywali odprawy, omawiali otrzymane zadania. Nowicjusze byli podekscytowani i peni zapau. Weterani si martwili. Webster szybko zmieni zdanie o powrocie do walki. W dzienniku zapisa: Nienawidz samej myli o tym, e tam wracam. Najbardziej ba si przeraajcej samotnej mierci w powietrzu, podczas skoku albo gdy zawinie bezbronnie w uprzy na drzewie lub supie telefonicznym, mierci od bagnetu lub kuli, zadanej zanim zdy si wyswobodzi z pasw. Skombinowa sobie pistolet, ale nie bya to bro, ktr by si mg obroni przed ostrzaem karabinw maszynowych. W kocu doszed do przekonania, e jeli przeyje skok, to ca reszt te jako wytrzyma. Rozmawiajc z innymi weteranami na lotnisku zauway, e chopcy jako nie paaj entuzjazmem na myl o powrocie i aden ju si nie pali do walki, eby skoczy t wojn jak najszybciej, tak jak przed skokiem do Normandii. Nikt ju nie chce si bi. Niektrzy mieli nadziej, e Niemcy mog si zaama i pa choby jutro. Pancerne zagony Pattona pdziy przez Francj, aliancka ofensywa postpowaa we Woszech, Armia Czerwona niepowstrzymanie para na froncie wschodnim, w Niemczech panowao zamieszanie po nieudanym zamachu na Hitlera, do ktrego doszo 20 lipca. Wikszo bardzo by si ucieszya z takiego rozwoju wypadkw, ale nie Webster, ktry do rodzicw pisa: Nie rozumiem waszej nadziei na szybkie zakoczenie wojny. Dopki nie zaniesiemy Niemcom na ich wasny prg okropnoci wojny, dopki nie bdziemy walczy w ich wasnych miastach i wsiach, wysadza w powietrze ich wasnych domw, rozbija ich piwnic z winem, ywi si ich wasnym inwentarzem, dopki ich ulic nie zaciel rozkadajce si w spiekocie i potwornie mierdzce trupy wspziomkw, synw, ojcw i braci, dopki nie zrobimy z Niemiec drugiej Francji, bd si szykowali do nastpnej wojny, nie majc w pamici

okropiestw poprzedniej. Zanim ten burdel mona bdzie doprowadzi do porzdnego koca, trzeba pobi i rozbi Niemcy. Szybkie zwycistwo teraz, nage zaamanie Niemiec i ich wycofanie si z wojny, znowu pozostawi ten kraj w relatywnie dobrym stanie, z narodem pragncym odwetu, jak po poprzedniej. Nikt bardziej ode mnie nie pragnie szybkiego koca tej wojny, ale nie chc, by zarodki nastpnej pozostay nietknite. Dziewitnastego sierpnia miaa si rozpocz operacja w Chartres. Zaplanowano dzienny zrzut. Tego ranka ludzie w Membury wstawali wczesnym witem po nocy przewanie i tak bezsennie spdzonej w przepoconej pocieli na rozmylaniach o tym, co ich moe spotka. Ubierali si po cichu. Sprawiali wraenie oderwanych od rzeczywistoci i przybitych. Nie byo adnych irokezw, nikt nie uprzedza Hitlera, e po niego id. Nastrj chwili oddaway raczej sowa: Mamusiu, jeli si kiedykolwiek za mnie modlisz, zrb to wanie teraz 19 . I nagle radosna wiadomo z gonikw radiowza. Armia Pattona zaja Chartres! Operacja odwoana! onierze krzyczeli z radoci, skakali, mieli si, bogosawili Pattona i jego czogistw. Wznosili wesoe okrzyki i taczyli z radoci. Tego popoudnia wrcili do Aldbourne. W niedziel, 28 sierpnia, w 506 puku miaa si odby msza za polegych. Kiedy ogoszono, e z niedzielnych przepustek nici, bo trzeba odda hod towarzyszom broni, podnis si jk zawodu. Jeden ze spadochroniarzy uj to tak: Mog czci pami polegych w sobot rano i choby cay poniedziaek, ale weekend to jest mj czas i niech mnie cholera, jeli bd to robi w moim czasie!. Ale to byy tylko sowa. onierze korzystali ze swego niezbywalnego prawa do narzekania. A kiedy ju ponarzekali, zaoyli wyjciowe mundury i stawili si w ordynku wraz z reszt. Kompania E pojechaa autobusami do posiadoci lorda Willsa w Littlecote koo Chilton Foliat, gdzie stacjonowao dowdztwo puku. Tam na olbrzymim trawniku zebray si kompanie caego puku. Orkiestra zagraa marsza pogrzebowego tak powoli, e niemal wszyscy wypadli z rytmu, ale mimo tych niedocigni widok dwch tysicy modych Amerykanw naprawd robi wraenie. Przemwienie wygosi kapelan puku, ojciec McGee. Tekst by tak banalny, jak to tylko moliwe: polegli byli prawdziwymi bohaterami, Ameryka jest warta ich ofiary i nigdy ich nie zapomni, ci, co polegli, nie zginli na marne i tak dalej, i tym podobnie. Prawdziwe
Fragment wiersza angielskiego poety Fredericka Snidersa, weterana ofensywy nad Somm w roku 1916 [przyp. tum.].
19

wraenie zrobia dopiero pukowa modlitwa, napisana przez porucznika Jamesa Mortona i odczytana przez kapelana: Wszechmogcy Boe, klkamy przed Tob i prosimy, by nas uczyni Panie narzdziem swego gniewu w dziele zniszczenia si ciemnoci, ktre zesay na wiat mier, cierpienie i upodlenie [...] Bd z nami Boe, gdy wyskoczymy z samolotw w ciemn otcha i gdy opada bdziemy na spadochronach w nieprzyjacielski ogie. Daj nam elazn wol i niezomn odwag, gdy wyzwolimy si z pasw i signiemy po bro, by walczy. Potne s zaprawd siy ciemnoci, Ojcze, pobogosaw wic nasz bro, bymy spotkali si z nimi i w imi Twoje oraz wolnoci i godnoci czowieczej je pokonali. [...] Niech nasi przeciwnicy, ktrzy mieczem wojuj, porzuc przemoc lub zgin od miecza. Pom nam suy Ci odwanie i zachowa skromno w chwili zwycistwa. Nastpnie gos zabra genera Taylor, ale jego przemwienie zaguszy przelot formacji C-47 na maej wysokoci. Potem odczytano list polegych i zaginionych, ktra zdawaa si nie mie koca: byo na niej 414 nazwisk. Kade z nich przywoywao obraz brakujcego w szyku kolegi w mylach pozostaych przy yciu onierzy jego druyny, plutonu, kompanii. Za kadym razem, kiedy padao znajome nazwisko, Webster myla o rodzinie siedzcej w milczeniu w domu, ktry ju nigdy nie bdzie taki sam. Odczytywanie apelu polegych urwao si nagle, kiedy pado ostatnie nazwisko szeregowego zaczynajce si na liter Z. Puk odmaszerowa z trawnika przy wtrze orkiestry grajcej Naprzd, onierze Chrystusa. 101 Dywizja Powietrznodesantowa staa si teraz czci 1 Sojuszniczej Armii Powietrznodesantowej, w ktrej skad weszy dywizje amerykaskie (17, 82 i 101 DPD) tworzce XVIII Korpus, brytyjskie 1 i 6 DPD oraz 52 DP Lowland (szybowcowa), a take polska 1 Samodzielna Brygada Strzelcw Spadochronowych. XVIII Korpusem dowodzi genera Matthew Ridgway, a ca 1 SAPD genera Lewis Brereton. Genera Taylor pozosta dowdc 101 DPD, 82 DPD dowodzi genera James Gavin. Wszyscy ci generaowie, wraz z ich rozronitym zapleczem sztabowym, bardzo chcieli wyprbowa nowo powsta armi w dziaaniach bojowych, ale ile razy uoyli jaki plan, przekazali go podwadnym, przywieli swoich onierzy na lotniska i wyznaczyli godzin startu, wojska naziemne zajmoway wyznaczony rejon desantowania i nic z tego nie wychodzio. Kolejny raz doszo do takiej sytuacji pod koniec sierpnia. 30 sierpnia o pnocy Taylor ogosi alarm i rozkaza formowa kompanie. onierze dowiedzieli si, e maj si pakowa i o 8.00 wyjedaj do Membury na lotnisko. Na lotnisku rozpoczto wszystkie przygotowania,

wcznie z wymian waluty. Za angielskie funty wydawano belgijskie franki i w ten sposb, jeszcze zanim miay miejsce odprawy, onierze ju si dowiedzieli, gdzie lec. Kto nie mia funtw, odchodzi od okienka z niczym. Mieli skaka w rejonie Tournai, w Belgii, tu za granic francusk, na wysokoci Lilie. Ich zadaniem byo otwarcie drogi brytyjskiej 2 Armii forsujcej kana Escaut i wkraczajcej na terytorium Belgii. Nastay dwa dni gorczkowych przygotowa, intensywnych odpraw i doskonaego jedzenia. Drugiego dnia wieczorem sielanka dobiega koca - radio donioso, e Dywizja Pancerna Gwardii ze skadu 2 Armii Dempseya zdobya Tournai i operacj znowu odwoano. Nastpia taka sama eksplozja radoci i ulgi, jak po odwoaniu desantu na Chartres, ale determinacja dowdztwa, eby ich wysa ponownie do walki, bya a zanadto widoczna dla kadego z onierzy wracajcych autobusami do Aldbourne. Panowao powszechne przekonanie, e za ktrym wreszcie razem nie skoczy si odwoaniem i nie bd wraca z lotniska do koszar. Wojska sojusznicze nieprzerwanie postpoway w gb Francji i Belgii. Dowdztwo Armii Powietrznodesantowej nie na arty obawiao si, e wojna moe si skoczy bez jej udziau. A przecie rozporzdzaa najlepszymi wojskami na caym europejskim teatrze dziaa wojennych, miaa najlepszych dowdcw, najwysze morale, niezrwnan mobilno, znakomite wyposaenie. Jej oficerowie i onierze byli sprawdzonymi w boju weteranami, pragncymi raz jeszcze pokaza, do czego zdolne s wojska powietrznodesantowe na wspczesnym polu walki. Armia Powietrznodesantowa stanowia najwikszy z nie wykorzystanych atutw Eisenhowera. Ike chcia utrzyma tempo ofensywy, chcia mie moliwo zadania ostatecznego ciosu Wehrmachtowi, zanim Niemcy pozbieraj si po szeciotygodniowym odwrocie przez ca Francj. Kiedy wic Montgomery zaproponowa zdobycie mostw na dolnym Renie zmasowanym desantem spadochronowym, w ktrym caa Armia Powietrznodesantowa mogaby wzi udzia jako zwarty zwizek operacyjny, akcj mia, skomplikowan i niebezpieczn, ale o olbrzymim potencjale strategicznym, Eisenhower zgodzi si natychmiast, zyskujc sobie olbrzymi wdziczno dowdztwa 1 SAPD. Operacja nosia kryptonim Market-Garden. Celem byo utorowanie brytyjskiej 2 Armii, na ktrej czele nacieraa Dywizja Pancerna Gwardii, drogi przez Holandi i przez Ren, wzdu osi Eindhoven-Son-Veghel-Grave-Nij megen-Arnhem. Brytyjskie czogi nacierayby na pnoc wzdu jednej jedynej wskiej drogi, ktr powinni uchwyci i utrzyma do ich nadejcia amerykascy, brytyjscy oraz polscy spadochroniarze i szybownicy Armii Powietrznodesantowej.

Celem tego marszu byo miasto Arnhem, ktre mieli zdoby Brytyjczycy z 1 DPD, wspierani przez Polakw. Amerykaskiej 82 DPD wyznaczono zajcie i utrzymanie Nijmegen. Zadaniem 101 DPD byo wyldowa na pnoc od Eindhoven, zdoby to miasto, a jednoczenie ruszy przez Son ku Veghel i Grave, by otworzy poudniow bram korytarza. 2 batalionowi 506 pps przypado w udziale zdobycie i uchronienie przed zniszczeniem mostu na Kanale Wilhelminy w Son. Nastpnie mia doczy do 3 batalionu, ktry naciera na Eindhoven z zadaniem opanowania miasta i utrzymania mostw do nadejcia czogw Dywizji Pancernej Gwardii. Plan by skomplikowany, ale byskotliwy. Sukces zalea od wykonania poszczeglnych zada zgodnie z drobiazgowo opracowanym planem, od zaskoczenia nieprzyjaciela, walecznoci i od utu szczcia. Gdyby wszystko udao si, nagrod byoby otwarcie brytyjskim wojskom drogi na pnocnoniemieckie rwniny, a przez nie - na Berlin. Fiasko operacji oznaczao roztrwonienie najlepszych rezerw, utrat szansy na otwarcie portu w Antwerpii (gdy realizacja Market-Garden zmuszaa Eisenhowera do wsparcia operacji wojskami przeznaczonymi do opanowania drogi z wybrzea do Antwerpii), a co za tym idzie kryzys zaopatrzeniowy na caym europejskim teatrze i przeduenie wojny na 1945 rok. Ike, decydujc si na Market-Garden, musia te zatrzyma Pattona na wschd od Parya, by jego kosztem zaopatrzy w paliwo nacierajc w Holandii 2 Armi Dempseya. Innymi sowy, Market-Garden bya jak gra va banque w koci - Armia Stanw Zjednoczonych postawia wszystko, ale moga jedynie chucha na koci przed ich rzuceniem. Czternastego wrzenia kompania E znowu pojechaa autobusami do Membury. Nastpnego dnia przekazano jej nowe zadania. Wieci byy pocieszajce. Mieli wzi udzia w najwikszej operacji powietrznodesantowej wszechczasw - jednoczesnym desancie a trzech dywizji spadochronowych. Desant zaplanowano w dzie. W odrnieniu od Normandii powinien by dla Niemcw zaskoczeniem. Obrona przeciwlotnicza bdzie saba, o ile w ogle bdzie. Pocztkowo mieli nie napotka niemal adnego oporu ze strony Niemcw, ktrych pono w ogle nie byo w rejonie zrzutowiska. Na lotnisku rozgorzaa hazardowa gorczka. Jeden z nowicjuszy, szeregowy Cecil Pace, gra w koci jak z nut - ku zazdroci weteranw, ogra ich szybko z ponad tysica dolarw. Pukownik Sink wygosi przemow do onierzy puku: Zobaczycie tam brytyjskie czogi, cz z nich to Shermany, ale cz Cromwelle. Nie pomylcie ich z niemieckimi czogami.

Gwardzici to dobre wojsko. Najlepsze w brytyjskiej armii. Nie przyjmuj tam nikogo, kto nie ma przed nazwiskiem Sir i na metr dugiego rodowodu. Nie wymiewajcie si z nich. To naprawd znakomite wojsko. Jeszcze jedno. ebym adnego z was nie zobaczy biegajcego po Holandii w wenianej czapce. Genera Taylor spotka jednego z onierzy 506 pps w takiej czapce w Normandii i dostaem za to straszny opeer. Ja nie lubi kopotw i wy chyba te, wic jak ju ktry musi biega w tej czapce, to niech na ni zaoy hem i go nie zdejmuje, kiedy w pobliu pojawia si genera Taylor. Wiem, e sobie poradzicie i e nie musz was zagrzewa do walki. Dowiedlicie tego, zdobywajc w Normandii prezydenck pochwa. Prosz wic tylko weteranw, eby mieli baczenie na nowicjuszy, i wierz, e wszystko bdzie w porzdku. Webster zapisa, e suchanie Sinka zawsze sprawiao mu przyjemno, bo mwi z sensem i mia realistyczny, acz nie pozbawiony humoru stosunek do walki. Genera Taylor by jego cakowitym przeciwiestwem pod tym wzgldem. Wedug Webstera: Mia do walki podejcie odpychajco optymistyczne, godne cheerleadera szkolnej druyny koszykwki, a nie dowdcy, ktry wysya ludzi na mier. Pukownik Sink zdawa sobie spraw z tego, e ludzie nienawidz by na wojnie, zabija i gin. Taylor a do koca wojny utrzymywa, e jego chopcy pal si do tego, eby zabija Niemcw. Zdecydowanie wolelimy Sinka. Szesnastego wrzenia szeregowy Strohl, ktry od 13 czerwca lea w szpitalu, dosta od lekarzy jednodniow przepustk. Autostopem dojecha do Aldbourne, gdzie natkn si na kapitana Sobela zawocego bagae do Membury. Od niego dowiedzia si, e kompania szykuje si do powrotu na front. Strohl poprosi, eby go podwiz, bo chce wrci do swojego plutonu i wzi udzia w operacji. Sobel ostrzeg, e jeli to zrobi, bdzie winnym samowolnego oddalenia. Strohl odpar, e jako sobie nie wyobraa, eby go rozstrzelali za to, e uciek ze szpitala, by wrci na front z wasn kompani. Sobel zawiz go na lotnisko. Cztery dekady pniej Stroh powiedzia: To bya jedna z najgupszych rzeczy, jakie w yciu zrobiem. Po trzech miesicach w szpitalu ledwie byem w stanie unie karabin. A mimo to nie mg pozwoli, eby koledzy skakali bez niego. Dziki ich pomocy z nadwyek skompletowano mu cae wyposaenie i obadowany jak wielbd wspi si na pokad C-47. Popeye Wynn, postrzelony w poladek przy zdobywaniu baterii w Brecourt 6 czerwca, przeszed operacj i odbywa rehabilitacj w szpitalu w Walii. Dowiedzia si tam, e jeli bdzie nieobecny w rodzimym pododdziale duej ni dziewidziesit dni, to po rekonwalescencji wyl go do innego. Wynn nie wyobraa sobie suby w innej kompanii i

wymg na sierancie, ktry wypisywa zwolnienia pacjentw, eby go odesa do Aldbourne, choby z wpisem o tym, e wolno mu peni tylko lekk sub. Przyby do kompanii 1 wrzenia, wyrzuci do kosza papiery z powysz adnotacj i wrci do swojego macierzystego 3 plutonu. Jego rana bya daleka od wyleczenia. Przez ca podr do Holandii sta w samolocie, nie mogc usiedzie na bolcym poladku. A mimo to by tam, gdzie chcia by, i wraca na front ze swoj kompani.

8 DROGA DO PIEKA Holandia 17 wrzenia - 1 padziernika 1944 W pnocno-zachodniej Europie panowa pikny dzie koczcego si lata, z czystym niebieskim niebem i bez wiatru. Aliancki desant z powietrza by dla Niemcw kompletnym zaskoczeniem; aden niemiecki samolot nie wystartowa, by stawi czoo powietrznej armadzie. Nad Holandi napotkali niewielki ogie artylerii przeciwlotniczej, ktry nasili si jakie pi minut przed stref zrzutu, ale mimo to samoloty nie musiay wykonywa unikw i w odrnieniu od Normandii zachoway szyk. Kompania E wyskoczya dokadnie w zaplanowanym miejscu. Podobnie jak niemal wszystkie inne kompanie caej dywizji. Ldowanie byo mikkie, na wieo zoranym polu. Wikszo uczestnikw tamtego ldowania wspomina je jako najmiksze, jakie przeyli. Webster napisa w licie do rodzicw: To byo najbardziej paskie zrzutowisko, jakie widziaem. Zreszt, caa Holandia wyglda jak jedno wielkie zrzutowisko. Oficjalna historia dziaa bojowych 101 DPD stwierdza: Byo to najbardziej udane ldowanie ze wszystkich, wiczebnych i bojowych, w historii dywizji. 20 Jedynym problemem, jaki zapamita Winters, byo to, e trzeba byo szybko wynosi si z ldowiska, eby nie zosta uderzonym przez ldujcego skoczka lub szybowiec. To by po prostu deszcz sprztu: hemw, karabinw, workw. Malarkey zapamita, jak ucieka biegiem ze zrzutowiska na miejsce zbirki (oznaczone dymem ze wiecy dymnej). Nagle gdzie nad gow usysza okropny trzask i zgrzyt. Spojrza i zobaczy dwa szybowce desantowe, ktre zderzyy si w powietrzu i razem spady na ziemi, roztrzaskujc si. Niemcy w ogle si nie bronili. Kompania zebraa si i szybkim marszem ruszya ku wyznaczonemu celowi. Celem by most na Kanale Wilhelminy w miejscowoci Son. Trasa prowadzia z pnocy na poudnie, przez Veghel, do Nijmegen i Arnhem. Jezdnia bya z kostki, miejscami asfaltowana, i wska: dwa samochody mijay si na niej swobodnie, ale dwie ciarwki mieciy si z trudem. Jak wikszo drg w Holandii, zbudowana zostaa na nasypie
20

Rapport i Northwood, op. cit., s. 269.

wynoszcym j prawie metr nad poziom okolicznych pl - cokolwiek si po niej poruszao, wida byo na tle horyzontu jak figurki na jarmarcznej strzelnicy. Ta wanie droga staa si kluczem do sukcesu operacji Market-Garden. Zadaniem amerykaskich wojsk powietrznodesantowych byo opanowa j wraz z licznymi mostami i otworzy brytyjskiemu XXX Korpusowi z Dywizj Pancern Gwardii na czele drog do Arnhem. Kompania E wyldowaa okoo trzydziestu kilometrw za lini frontu, pitnacie kilometrw na pnoc od Eindhoven. Pierwszym celem 506 pps byo Son, a dopiero potem Eindhoven, co oznaczao, e ze zrzutowiska podali najpierw na poudnie. Puk wyruszy w drog z 1 batalionem maszerujcym przez pola na zachd od drogi, 2 batalionem idcym sam drog i 3 batalionem w rezerwie. Drugi batalion prowadzia kompania D, za ni sza kompania E, potem dowdztwo batalionu i zamykajca szyk kompania F. Batalion wkroczy do Son. Wzdu trasy przemarszu ustawili si mieszkacy, podziwiajc parad wyzwolicieli. W odrnieniu od Normandii, gdzie ludno, jeli w ogle przebywaa w pasie dziaa, to krya si gdzie po zakamarkach, Holendrzy gremialnie wylgali na drogi i witali oswobodzicieli. Proboszcz parafii Hussen pod Son rozdawa onierzom cygara. Pomaraczowe flagi, zabronione pod okupacj, zwisay ze wszystkich okien. Ludzie rozdawali onierzom jabka i inne owoce. Barmani otwierali beczki i czstowali przechodzcych Amerykanw piwem. Oficerowie mieli sporo roboty z utrzymaniem szyku i cigoci marszu w tych warunkach. U wylotu Son, jaki kilometr przed mostem, kolumna batalionu trafia pod ostrza z niemieckich osiemdziesitek-semek i broni maszynowej, prowadzcych ogie na wprost, wzdu drogi. Nikt nie zosta ranny. Kompania D krya praw stron drogi, kompania E lew. Batalion nadal posuwa si do przodu, pod oson ognia wasnych karabinw maszynowych i modzierzy, ktre w kocu zmusiy obrocw do zamilknicia. Mimo to Niemcy dopili swego: opnili marsz batalionu na tyle, by dokoczy przygotowania do wysadzenia mostu. Kiedy wysunite pododdziay batalionu znalazy si nie wicej ni dwadziecia pi metrw od przyczka, most wylecia w powietrze, tu przed ich nosem. Na onierzy posypa si deszcz kostki brukowej, szcztkw drewnianej i metalowej konstrukcji. Winters wraz z Nixonem padli na ziemi, a wok nich spaday wielkie kawaki drewnianych belek i cakiem spore kamienie. Winters nie mg si oprze myli o tym, e nie chciaby w tak gupi sposb zgin na wojnie. Pukownik Sink rozkaza 2 batalionowi zwiza walk pozycje niemieckie, podczas gdy 1 batalion poszuka jakiej innej moliwoci sforsowania kanau. Kapral Gordon Carson z

kompanii E wypatrzy u przeciwnego brzegu kilka na wp zatopionych odzi i zdecydowa, e czas na natychmiastowe dziaanie. Rozebra si do naga, skoczy z rozbiegu do wody i przepyn kana, cigajc d, ktr kilku onierzy 1 plutonu zdoao dopyn do poowy kanau, zanim zatona. onierze 1 batalionu mieli lepszy pomys: z pomoc sieranta Liptona i kilku innych ludzi z kompanii E pozdejmowali wrota z pobliskich stod i uoyli je na kikutach filarw przse zwalonego mostu. Niemcy im w tym nie przeszkadzali. Po wysadzeniu mostu uznali swoje zadanie za wypenione i wycofali si. Saperzy przydzieleni do puku wzmocnili potem t wt kadk, ale nadal bya ona tak saba, e mogo si po niej przeprawia naraz zaledwie kilku onierzy. Forsowanie kanau w tych warunkach zajo batalionowi wiele godzin. Zaczo si ciemnia. Sink przekaza, e Dywizja Pancerna Gwardii napotkaa dziaa kalibru 88 mm kilka kilometrw przed Eindhoven i e nie ma pojcia o stanie niemieckiej obrony w samym miecie. Z tego te powodu zarzdzi dla puku postj na nocleg. Dowdcy plutonw wystawili posterunki. Ci, ktrzy nie mieli suby, spali w stogach siana, drewutniach, kady wciska si, gdziekolwiek zdoa. Szeregowi Hoobler i Webster z 2 druyny 1 plutonu, dowodzonej przez plutonowego Radera, trafili do jakiego gospodarstwa. Holenderski rolnik powita ich serdecznie i poprowadzi do stodoy, ktr ju zajmowaa kompania sztabowa puku. Sztabowcy, ktrych mottem byy wedug frontowcw sowa Wy strzelacie, my upimy, przywitali ich nieco mniej serdecznie od gospodarza. Holender da im sze soikw z zakonserwowanym misem, brzoskwiniami i konfitur z wini. Hoobler wrczy mu w zamian gar papierosw, a Webster dorzuci tabliczk czekolady. Rolnik chciwie zacign si dymem pierwszego od czterech lat porzdnego papierosa, ale czekolad zostawi dla synka, ktry jeszcze nigdy jej nie jad. Webster uzna, e Holendrzy jednak bardziej mu si podobaj od Francuzw, a nawet Anglikw. Rano wyruszyli w dalsz drog na poudnie, w lad za 1 batalionem. Na obrzeach stutysicznego Eindhoven, ktre wyroso nagle z czarnej, uprawnej ziemi, pukownik Sink rozdzieli swoje wojska. 2 batalion mia atakowa na lewym skrzydle, a kompania E na jego lewym skraju. Winters wyda przez radio rozkaz: - Poruczniku Brewer, prosz zarzdzi marsz w szyku ubezpieczonym i wyrusza. Brewer uszykowa swoich onierzy zgodnie ze wszystkimi reguami sztuki: szperacze na przodzie, za nimi stra przednia i siy gwne ze stra tyln. Pluton sprawnie naciera przez ogrdki dziakowe i wieo zorane pola, zbliajc si do domw na skraju miasta. Winters z zadowoleniem lustrowa przez lornetk natarcie 1 plutonu, kiedy zauway Brewera. Porucznik szed na czele szpicy, z mapnikiem na biodrze, lornetk na szyi i bez

karabinu - z daleka wida byo, e to oficer. Co gorsza, Brewer mia dobrze ponad metr osiemdziesit wzrostu. Nie tylko Wintersowi rzuci si w oczy. Gordon pomyla, e Brewer wyglda jak marszaek odbierajcy parad zwycistwa. Stanowi wspaniay, z dala widoczny cel. Winters zacz krzycze przez radio: - Brewer, do tyu! Do tyu! Padnij i do tyu! Radiooperator musia by za daleko i Brewer nie sysza rozkazw Wintersa. Szed dalej, ku swemu przeznaczeniu, ktre dla nikogo, kto go widzia, nie ulegao wtpliwoci. Wreszcie z jednego z domw hukn strza i Brewer pad jak drzewo cite przez wprawnego drwala. Pocisk trafi go w gardo tu pod szczk. Gordon i kilku onierzy podbiego do niego, mimo jego wasnego rozkazu zakazujcego przerw w natarciu i nakazujcego pozostawianie rannych sanitariuszom. Jeden z onierzy pochyli si nad nim, popatrzy przez chwil, po czym machn rk do innych nadbiegajcych: - Dajcie spokj, ju po nim. Zaraz umrze. Poszli dalej, pozostawiajc Brewera tam, gdzie upad. Od tej chwili napotkali ju tylko saby opr, strzelali do nich gwnie snajperzy. 506 pps zaj Eindhoven bez adnych problemw. Holendrzy, jak wszdzie, wylegli na ulice, witajc wyzwolicieli. Wielu z nich bez problemu posugiwao si jzykiem angielskim. - Jak mio was widzie! - Cieszymy si, e jestecie! - Tak dugo czekalimy! Pojawiy si krzesa wynoszone z domw dla strudzonych onierzy, gorca herbata, wiee mleko, jabka, gruszki, brzoskwinie. Z okien spyny pomaraczowe chorgwie, na ramionach mczyzn i kobiet pojawiy si pomaraczowe opaski. Aplauz by oguszajcy, onierze musieli do siebie krzycze, eby w ogle si sysze nawzajem. Webster napisa: To bya najszczersza dzikczynna demonstracja, jak ktrykolwiek z nas kiedykolwiek widzia, i sprawia nam wiele przyjemnoci. Reszt dnia zajo im przepychanie si przez rozentuzjazmowany tum wypeniajcy ulice miasta do mostw na rzece Dommel, ktre byy ich zasadniczym celem w Eindhoven. Jak si okazao, niepotrzebnie si spieszyli. Brytyjczycy pojawili si dopiero pnym popoudniem, po czym natychmiast zatrzymali swoje czogi, rozoyli si na noc i przystpili do parzenia popoudniowej herbaty.

Winters wystawi czujki, a reszta doczya do tumu witujcych wyzwo lenie. Pozowali do zdj, rozdawali autografy (cz podpisywaa si Monty, inni Eisenhower), pili koniak, jedli doskonae potrawy ze wieych jarzyn, pieczon cielcin, pili sok jabkowy i mleko. Cywile nie dawali im spokoju, traktujc jak gwiazdy filmowe. Winters a do dzi, po tylu latach, na wspomnienie tego dnia krci gow: To byo po prostu niewiarygodne!. Kompania spdzia noc w pospiesznie wykopanych okopach na obrzeach Tongelre, wschodniego przedmiecia Eindhoven. Rankiem 19 wrzenia Winters dosta rozkaz wymarszu na wschd, do Helmond, by poszerzy korytarz natarcia 2 Armii w rejonie Eindhoven i nawiza kontakt bojowy z nieprzyjacielem. Jako wsparcie przydzielono mu szwadron Cromweli z puku huzarw. Cz z onierzy jechaa na pancerzach czogw. Webster wspomina: Kiedy wyruszylimy, czogi warczay, parskay, zgrzytay, piszczay i klekotay - jak to czogi. Winters dotar wytonym marszem do Nuenen, jakie pi kilometrw dalej, nie napotykajc po drodze adnego oporu ze strony Niemcw. Tumy rozradowanych Holendrw czstoway ich napojami i jedzeniem. W Nuenen Webster wspomnia, e to rodzinna miejscowo Vincenta van Gogha. Plutonowy Rader zapyta: - A co to by, k...wa, za jeden? No i co tu odpowiedzie? Za Nuenen piknik si skoczy. Niemcy zaskoczeni wydarzeniami dwch poprzednich dni zdoali si pozbiera i zaczli kontratakowa. Webster pamita, jak szperacz, szeregowy Jack Matthews, zacz krzycze: - Szkopskie czogi! Szkopskie czogi! Winters i inni natychmiast zeskoczyli z pancerzy i zanurkowali w rowach po obu stronach drogi. Niecae czterysta metrw dalej prowadzcy kolumn niemieckich czogw pojazd przedar si przez krzewy, wyskakujc na pole jak zy potwr z bajki. To niemiecka 107 Brygada Pancerna nacieraa z Helmond na Nuenen kolumn liczc pidziesit czogw. Winters pamita, e byo ich wicej, ni kiedykolwiek widzielimy w jednym miejscu. Plutonowy Martin zauway niemiecki czog ukryty za potem, okoo stu metrw od nich. Widzc nadjedajcego Cromwella, Martin podbieg do niego, wspi si na pancerz i powiedzia, e poniej i nieco z prawej ma niemiecki czog. Mimo to Anglik nadal jecha prosto i nawet nie obrci wiey we wskazanym kierunku. Martin ostrzeg dowdc Cromwella, e za chwil wyjad zza garbu, ktry ich zasania, i Niemiec ich zauway. - Ale ja go nie widz, stary, a jak go nie widz, to przecie nie mog do niego strzela, nieprawda?

- Jed tak dalej, zasrany palancie, to go zobaczysz, i to szybko! Martin zeskoczy z Cromwella i szybko si oddali od kandydatw na samobjcw. Chwil pniej niemiecki czog wystrzeli. Z tak bliskiej odlegoci pocisk przebi pancerz Cromwella i buchny pomienie. Zaoga zacza si gramoli przez wazy. Ostatni wyczoga si z niego celowniczy, ktremu niemiecki pocisk urwa obie nogi. Czog, teraz zmieniony w pieko pomieni, jecha jednak nadal, o mao nie miadc Bulla Randlemana, ktry musia si ratowa ucieczk w kierunku niemieckich linii. Po chwili pojawi si drugi brytyjski czog i take zosta trafiony. Brytyjczycy stracili w tym miejscu cztery czogi, zniszczone trafieniami z niemieckich osiemdziesiteksemek. Dwa ocalae zawrciy i wycofay si do Nuenen. Kompania E wycofaa si wraz z nimi. Plutonowy Rogers zosta ranny. Bardzo krwawi. Lipton zaartowa: - Ale kolorkw nabra, Paul! A mio popatrze. Rogers odpowiedzia trwajc ponad minut wielopitrow wizank. To byo zupenie nie w jego stylu. Porucznik Buck Compton zosta ranny w poladki. Sanitariusz Eugene Roe popieszy mu na pomoc. Malarkey, szeregowy Ed Heffron i dwch innych podczogao si do nich. Heffron zapyta, czy potrzebuje pomocy, na co Compton podnis si na okciu, jkn i odpowiedzia: - A zawsze mi mwia, e ta moja wielka dupa kiedy mi zaszkodzi! Spojrza na piciu onierzy, zebranych wok niego i rozkaza: - Wynocie si std! Niemcy si mn zajm. By na tyle potny, a ogie na tyle silny, e przez chwil naprawd mieli ochot zastosowa si do jego rozkazu. W kocu jednak sympatia dla porucznika przewaya i pobiegli do pobliskiej szopy, skd wrcili z drzwiami. Malarkey, Guarnere i Joe Toye dopchali go na tych drzwiach do drogi, zatrzymali przejedajcy brytyjski czog i wrzucili go na pancerz nad silnikiem, twarz w d. Pocisk, ktry rani Comptona, trafi w prawy poladek, przebi go na wylot, przelecia nastpnie przez lewy i wylecia. Lipton, obejrzawszy jego ran, nie mg si powstrzyma od miechu: - W yciu nie widziaem, eby facet mia cztery dziury od jednej kulki! Comptonowi nie byo wcale do miechu. - Jeli kiedy zlez ywy z tego cholernego czogu, to ci zatuk. Pokrywy silnikw wycofujcych si czogw zaczy si zapenia onierzami. Strohl i Gordon, ktrzy z boku osaniali natarcie kompanii, Strohl ze swojego modzierza, a Gordon

z karabinu maszynowego musieli przebiec przez otwarte pole, eby doczy do wycofujcych si kolegw. Ciar ich broni i saba kondycja niedoleczonego Strohla znacznie spowalniay bieg, do ktrego poganiay ich pociski niemieckich karabinw maszynowych. W pewnej chwili na drodze wyrs metrowy pot. Strohl wspomina: Przeskoczylimy przez niego w penym biegu, jak konie na parkurze. Nigdy nie podejrzewaem, e bybym w stanie to zrobi bez tych kul gwidcych koo uszu. Bezpieczni za potem, przypadli do ziemi, by nabra oddechu. - Ni... Nigdy w y... yciu nie zdoamy ju powtrzy tego biegu - wydyszaem. - Powtrzy? Ja dalej nie wierz w to, e nam si za pierwszym razem udao! Po chwili znowu ruszyli biegiem, widzc nadjedajce Cromwelle. Dobiegli i Gordon wspi si na jeden z nich. Strohl te prbowa, ale by tak skonany, e nie mia siy si podcign. Wysun rk i w tej chwili zemdla. Gordon chwyci go i wcign nieprzytomnego na pancerz, ukadajc koo rannych. Randleman, ktry by szperaczem, zosta ranny w rami i zgubi swoj druyn. Schroni si w stodole, a za nim wbieg tam Niemiec. Randleman zabi go bagnetem i ukry ciao pod som. Potem sam zagrzeba si w somie obok i przeczeka do powrotu swoich. Kiedy onierze dotarli do miasteczka, mogli wreszcie poszuka schronienia w budynkach i zacz odpowiada ogniem. Kompania miaa do si, by zatrzyma niemieckie przeciwnatarcie, ale nie starczyo ich ju na odrzucenie go. Plutonowy Chuck Grant zosta ranny, jak wielu innych. Szeregowy Robert van Klinken zgin, zabity seri niemieckiego karabinu maszynowego, kiedy prbowa dotrze na pierwsz lini ze swoj bazook. Szeregowego Jamesa Millera, dziewitnastoletniego rekruta z uzupenie, zabi granat rczny, ktry eksplodowa na jego plecach. Szeregowy Roy Cobb zaama si nerwowo. Webster sysza, jak plutonowy Martin uspokaja go niczym matka usiujca ukoi dziecko przeraone koszmarnym snem: - Ju dobrze, Cobb, nie bj si, ju tam nie wrcimy. Uspokj si, Cobb, wszystko bdzie dobrze. Po chwili Martin podbieg do ukrytego za budynkiem Cromwella. Wskaza mu wie kocieln, ktrej Niemcy uywali jako punktu obserwacyjnego do kierowania ogniem i poprosi, eby w ni strzelili z dziaa. Odpowied wprawia go w zdumienie: - Przepraszamy, stary, ale nie moemy tego zrobi. Mamy rozkaz unika zniszcze. To w kocu przyjazny nam kraj, prawda?

Niemcy nie rozluniali ucisku. Ich celem byo przebi si do drogi z Eindhoven do Nijmegen (w 101 DPD znanej jako droga do pieka) i przeci j. Na drodze do realizacji tego zadania stao im Nuenen. Winters postanowi si wycofa pod oson ciemnoci, ale zanim do tego dojdzie, chcia pojma jzyka. Zapyta o ochotnikw do pjcia na patrol. Nie byo adnych. - Plutonowy Toye. - Tak jest, panie kapitanie. - Wecie dwch ochotnikw. Toye wybra na ochotnikw kaprala Jamesa Campbella i jednego z szeregowych. Wyruszyli, po drodze do pobliskiego lasu potykajc si o ciaa zabitych Amerykanw i Niemcw. Jaki Niemiec strzeli do nich. Toye kaza reszcie patrolu zosta, a sam popezn przez las, obszed stanowisko, skd pad strza, i podkrad si do niczego nie podejrzewajcego Niemca. Toye pooy mu na ramieniu bagnet i przytkn palec do ust. Jeniec nie broni si. Toye, popychajc go przed sob, wyprowadzi z lasu do wasnych linii. Kompania wycofaa si do Tongelre. Winters zauway, e Holendrzy, ktrzy rano witali ich owacjami, teraz w milczeniu, przygnbieni, zamykali okiennice, chowali pomaraczowe flagi w oczekiwaniu na powtrn niemieck okupacj. My te bylimy w podym nastroju, kiedy tak kulejc, wleklimy si z powrotem do miasta. Po rozlokowaniu i nakarmieniu swoich ludzi Winters poszed do dowdztwa batalionu. Podpukownik Strayer wraz z oficerami sztabu jedli wanie wystawn kolacj i byli w wymienitych humorach. Na widok Wintersa Strayer z szerokim umiechem na ustach zapyta: - No i jak tam dzi poszo, Winters, opowiadaj. Winters, wytrcony z rwnowagi dobrym humorem przeoonych, odpar: - A dzikuj, panie pukowniku, nie najgorzej. Dostalimy W tyek jak trzeba, ale straciem tylko pitnastu ludzi. Rozmowy nagle ustay, nastrj popsu si z miejsca. Jedno przynajmniej kompanii E udao si tej nocy. Ze swoich okopw w Tongelre mogli obserwowa nalot siedemdziesiciu niemieckich samolotw na brytyjsk kolumn zaopatrzeniow w Eindhoven. Poniewa alianci nie mieli tu dzia przeciwlotniczych, Niemcy mogli sobie uywa do woli. Najpierw nadlecieli przewodnicy wyprawy, oznaczajc cele tymi markerami, a chwil pniej pojawiy si siy gwne, bombardujc Eindhoven z niskiego puapu w

kolejnych zejciach nad cel. Miasto ponioso powane straty materialne, zgino dwustu dwudziestu siedmiu, a rannych byo ponad omiuset mieszkacw. Nazajutrz rano Strayer wysa do Nuenen dwie wiee kompanie, ktre zastay tam jedynie plutonowego Randlemana. Niemcy obeszli miasteczko w nocy polami od pnocnego zachodu, kierujc si ku Son. Kompania E zaja pozycje obronne w pobliu Eindhoven, przez dwa dni wypoczywajc w odwodzie batalionu. Dwudziestego drugiego wrzenia rano Winters dosta rozkaz zaadowa swoich ludzi na ciarwki. 506 pps przemieszcza si do Uden, na drodze do pieka, by broni tej miejscowoci przed niemieckim atakiem pancernym z kierunku Helmond, o ktrym ostrzegao holenderskie podziemie. Kompanii E towarzyszya kompania sztabowa puku, dowodzona przez podpukownika Charlesa Chase'a (zastpc Sinka) i trzy brytyjskie czogi. Ciarwek starczyo jedynie dla liczcej stu onierzy kompanii sztabowej i jednego plutonu z kompanii E. Do konwoju doczyli Winters, Welsh i Nixon. Ciarwki przejechay przez Veghel i dotary do Uden, nie napotykajc adnej przeszkody ze strony Niemcw. Winters i Nixon wspili si na wie kocieln, by stamtd rozejrze si po okolicy. Pierwsz rzecz, ktr zobaczyli, byy niemieckie czogi przecinajce szos pomidzy Veghel i Uden. Potem Winters zobaczy jeszcze patrol, ruszajcy szos w kierunku Uden. Zbieg schodami z wiey, zebra wok siebie pluton, ktry rozadowa si z ciarwek, i powiedzia: - Panowie, nie ma si czym ekscytowa. Sytuacja jest cakiem normalna, zostalimy otoczeni. Po czym zorganizowa kontratak, wyszed na jego czele na spotkanie niemieckiego patrolu i odepchn go, zadajc mu powane straty. Podpukownik Chase nakaza mu zorganizowa obron. Pluton wspierany przez kompani sztabow zablokowa wszystkie drogi prowadzce do miasta. Winters wezwa Liptona i powiedzia mu, e ma zebra kogo si da, niezalenie od przydziau subowego, i obsadzi stanowiska obronne. Lipton zabra si do dziea, a po chwili spotka dwch onierzy brytyjskich. Zapa jednego za rami i powiedzia: - Wy dwaj, za mn! Zaczepiony spokojnie obrzuci Liptona wzrokiem od stp do gw, po czym zapyta: - Sierancie, to tak si w waszej armii zwracacie do oficerw? Lipton przyjrza mu si bliej i dopiero teraz zauway na jego naramienniku koron oznak stopnia majora. Puci rami i stan na baczno. - Nie, sir. Przepraszam.

Major odszed, umiechajc si. Niemcy nie nadeszli. Gdyby zdawali sobie spraw, e w Uden byo tylko stu trzydziestu ludzi i trzy czogi, na pewno by zaatakowali, ale z oporu, na jaki natrafi tam za spraw Wintersa ich patrol, wywnioskowali, e miasta broni powane siy. Tak czy inaczej, zmienili kierunek natarcia i zamiast Uden zaatakowali Veghel. Nixon i Winters ponownie wspili si na dzwonnic. Z gry mieli doskonay widok na odlege o zaledwie sze kilometrw Veghel. To byo wspaniae widowisko. Siedzielimy za niemieckimi liniami, ledzc natarcie na Veghel. Widzielimy nacierajce czogi, pikujce samoloty, wspierajce niemieckie natarcie, potn wymian ognia z obu stron. Ci z kompanii E, ktrzy pozostali w Veghel, cieszyli si jakby troch mniej. Ten dzie zapamitali jako jedno wielkie pieko, najciszy ostrza artyleryjski, jakiego do tej pory doznali. To bya desperacka bitwa, najwiksza, jak stoczy 506 pps. Pukowa historia tak j przedstawia: Przecicie przez nieprzyjaciela drogi nie oznaczao bynajmniej, e przez ni przeszed. Szosa bya zapchana brytyjskimi konwojami zaopatrzeniowymi z ciarwkami wszelkich typw i wielkoci. Odcinajc drog, Niemcy pooyli na niej ogie, niszczc uwizione w puapce pojazdy. Caa droga bya teraz zatkana samochodami, ktre nagle nie miay dokd i po co jecha. Dla ludzi bronicych si w Nijmegen i Arnhem odcicie tej drogi byo jak przecicie ttnicy. Od tej chwili na pnoc przestao dociera yciodajne zaopatrzenie ywno, amunicja, lekarstwa. 21 Webster by wtedy w Veghel. Kiedy zaczy spada niemieckie pociski, schroni si wraz z szecioma innymi onierzami kompanii E i paroma cywilami w jakiej piwnicy. Panowaa tam bardzo przygnbiajca atmosfera. Cywile cay czas pakali, krzyczeli, modlili si, piewali pieni kocielne. Szeregowy Don Hoobler z 3 druyny 1 plutonu schowa si w bramie wraz z reszt swoich kolegw. Zauway, e jeden z nich, szeregowy Farris Rice, nerwowo si rozglda i postanowi z niego zaartowa. W odpowiedniej chwili zagwizda, naladujc spadajcy pocisk artyleryjski. Rice pad plackiem na ziemi, budzc salwy miechu Hooblera i kolegw. - Ha, ha, ha, bracie, ale si da nabra! - Jasna cholera, Hoobler, szlag by ci trafi! Nie robi si takich rzeczy kolegom! I wanie w tej chwili tu obok z gwizdem i potnym hukiem spad prawdziwy pocisk. Kiedy Hoobler podnis z ziemi gow, ju si nie mia.
21

Rapport i Northwood, op. cit., s. 359.

W czasie ostrzau Sink zajecha do miasta z rykiem silnika jeepa, ktry gdzie na wertepach zostawi tumik, wyskoczy z niego i zacz wykrzykiwa rozkazy na lewo i prawo. Kompanie D, E i F miay zaj stanowiska wok ostrzeliwanego miasta, okopa si i przygotowa do odparcia niemieckiego natarcia z rozkazem otwierania ognia do wszystkiego, co si poruszy na przedpolu. Webster i inni wygramolili si z piwnicy i ruszyli do sadu. Webster i szeregowy Don Wiseman w popiechu wykopali sobie okop o szerokoci nieco ponad p metra, dugoci dwch metrw i gbokoci mniej wicej metr dwadziecia. Gdyby tylko mogli, wkopaliby si gbiej, ale ju na tej gbokoci ich okop zacz podchodzi wod. Bezradne siedzenie pod silnym ostrzaem artyleryjskim to prawdziwe pieko, najgorsze, co moe czeka czowieka na polu walki. Pociski nadlatyway seriami po trzy granaty w kadej. Webster pisa w licie do domu: Wiseman i ja siedzielimy skuleni w przeciwlegych rogach naszego okopu i kllimy, na czym wiat stoi. Za kadym razem, kiedy usyszelimy wist nadlatujcego pocisku, zamykalimy oczy i jeszcze mocniej zwijalimy si w kbek, wtykajc gow midzy nogi. Po kadej serii wybuchw patrzelimy na siebie i umiechalimy si do siebie nawzajem. Mczyy mnie nudnoci. Powtarzaem, e mog odda stop, byle tylko wydosta si z tego cholernego miejsca, ale jako nikt nie by chtny do transakcji. Czulimy smrd spalonych materiaw wybuchowych, towarzyszcy raz po raz przetaczajcym si nad naszym okopem grzmotom. W pewnej chwili na kolana Wisemana spad duy odamek gorcej stali, nie czynic mu adnej krzywdy. I jeszcze trzy wybuchy. A potem nastpne trzy. I nastpne, i jeszcze raz. Nic dziwnego, e ludzie tego nie wytrzymuj i zaamuj si psychicznie. Artyleria potrafi w czowieku zabi rado ycia. Po jakim czasie ogie osab na tyle, e kto z zaopatrzenia zacz im roznosi brytyjskie racje ywnociowe. Webster, skulony w okopie, krzykn do Hooblera, eby rzuci mu puszk. Hooblerowi wrci humor, siedzia na brzegu swojego okopu, artujc i miejc si z czterema czy picioma onierzami, z ktrymi urzdzi sobie piknik. - Chod i sam sobie we! Osiemdziesitki-semki zrobiy sobie wolne! Ledwie wypowiedzia te sowa, nadlecia ze wistem nastpny pocisk i cae towarzystwo piknikowiczw skoczyo do okopu Hooblera, wgniatajc mu twarz w boto. Reszt dnia i ca noc spdzili w swoich okopach. Padaa mawka, ozibio si bardzo. Siedzieli skurczeni, opierajc gowy na kolanach, otuleni przemoczonymi paszczami i starali si mimo wszystko zasn.

*** Tymczasem w Uden Winters i Nixon stracili swoje miejsca w loy. Niemiecki snajper wypatrzy ich na dzwonnicy. Jego pocisk trafi w dzwon, tu nad ich gowami. Metaliczny dwik i zaskoczenie sprawiy, e obaj oficerowie natychmiast si stamtd zabrali. Winters powiedzia: Nie sdz, eby nasze stopy dotkny po drodze wicej ni dwch, czy moe trzech stopni prowadzcych na d schodw. Po tym wydarzeniu rozoy swoje stanowisko dowodzenia w sklepie przy skrzyowaniu na poudniu miasta. Waciciele, mieszkajca nad sklepem rodzina van Oer, przywitaa ich grzecznie, po czym zesza do piwnicy. Ludzie Wintersa odsunli meble i dywany pod cian, wnieli swoje sprzty: karabiny maszynowe, amunicj, butelki z benzyn, materiay wybuchowe, szykujc si do obrony przed spodziewanym niemieckim atakiem. Kiedy wjad niemieckie czogi, mia zamiar broni si na sposb rosyjski - zrzucajc na nie adunki wybuchowe i koktajle Mootowa z okien na pierwszym pitrze. Po zajciu pozycji Winters poszed w drugi koniec miasta, pnocno-zachodni. Po lewej stronie drogi prowadzcej do Uden staa rezydencja, a naprzeciwko karczma. By to gwny kierunek spodziewanego natarcia, Winters kaza wic Welshowi zabarykadowa drog, dajc do wsparcia dwa z trzech brytyjskich czogw. Zaleci mu przy tym rozoy si na noc w rezydencji. O 22.00, po kontroli pozostaych barykad, wrci, by skontrolowa wykonanie swoich polece i zastanowi si nad dalszym wzmocnieniem pozycji. Brytyjski czog sta tam, gdzie powinien, ale w pobliu nie byo ywej duszy. I nie tylko czogistw - przy barykadzie nie byo te adnego z jego onierzy. Zbulwersowany Winters pobieg do rezydencji, szukajc Welsha. Zaomota do drzwi, ktre po chwili otworzya pokojwka. Nie mwia ani sowa po angielsku, on ani sowa po holendersku, ale w kocu jako do niej dotaro, e nocny go szuka onierzy. Poprowadzia go dugim korytarzem i otworzya drzwi do olbrzymiego, luksusowo urzdzonego salonu. Widok, jaki tam ujrzaem, sprawi, e zaniemwiem na chwil. Na pododze, na wielkiej skrze niedwiedzia, lecej przed poncym kominkiem, na wp siedzieli, na wp leeli pikna holenderska dziewczyna i brytyjski porucznik. Pani domu karmia swego gocia pieczon szynk z jajkami sadzonymi. Umiechna si do mnie, a porucznik odwrci gow i zapyta: Cze, stary. Suchaj, czy mj czog jeszcze tam stoi?. Wintersa krew zalaa. Na skutek jego przemowy, ktra nie pozostawiaa wtpliwoci co do opinii o wojskowych umiejtnociach alianta, porucznik dwign si ze skry, ukoni czarujcej pani domu i bardzo niechtnie wyszed na dwr.

Teraz pozosta jeszcze drugi problem: A gdzie te, do cholery, podziewa si Harry?. Zajrza do gospody po drugiej stronie ulicy i zagadka si wyjania. Welsh i wszyscy jego ludzie spali smacznie w piworach rozoonych na szynkwasie oraz zestawionych stolikach. Po latach Winters wspomina to, co miao miejsce potem: Harry i ja wyjanilimy sobie t sytuacj. A kiedy ju byem pewien, e od tej pory barykada bdzie broniona jak naley, e mog i spokojnie spa bez obaw o to, e Niemcy wjad do miasta niezauwaeni, wrciem do siebie. W Veghel tymczasem Niemcy atakowali przez ca noc i poranek. Brytyjskie czogi i lotnictwo zdoay ich w kocu odpdzi. 506 pps ruszy w dalsz drog, po poudniu 24 wrzenia wkraczajc do Uden. Reszta kompanii E uznaa, e skoro cay puk w Veghel by tak zaciekle atakowany, to may oddziaek w Uden musia zosta zniesiony cakowicie i wybity do nogi. Obserwujcy cikie walki w Veghel onierze z Uden tak samo spisali na straty reszt kompanii. Kiedy obie grupy spotkay si i przekonay, e poniesione straty nijak si maj do ywionych obaw, zapanowaa wielka rado. Kompania przygotowaa si do nocowania w Uden. 1 pluton z rozbawieniem i zdziwieniem patrzy, jak reszta kopie na noc gbokie na ptora metra okopy. Oni wydubali sobie moe po pitnacie centymetrw i uwaali, e to w zupenoci wystarcza. Oficerowie rozoyli si na kwaterach w domach. Porucznik Peacock z 1 plutonu przyszed do okopu Webstera i kaza mu i za sob do swojej kwatery, na pitrze nad sklepem monopolowym przy rynku. Wecie szczotk i pozamiatajcie tu, rozkaza na miejscu Peacock. Tak jest, panie poruczniku, odparem i pomylaem sobie: co to za palant? Skd si tacy bior? Doszedem do wniosku, e wol by wczg w cywilu ni szeregowym w wojsku. Niemcy utracili Uden i Veghel, ale nie zrezygnowali z dalszych prb zablokowania drogi do pieka. Wieczorem 24 wrzenia zaatakowali j od zachodu, na poudnie od Veghel i ponownie udao im si uchwyci przyczek po drugiej stronie. Raz jeszcze droga zostaa przerwana. Poczenie musiao by wznowione. Strategiczny cel operacji Market-Garden by ju poza zasigiem aliantw (Niemcy odzyskali most w Arnhem 20 wrzenia, odbierajc go batalionowi pukownika Frosta z brytyjskiej 1 DPD; caa dywizja zostaa zepchnita do obrony, a 22 wrzenia natarcie Dywizji Pancernej Gwardii zostao zatrzymane okoo piciu kilometrw na poudnie od Arnhem), ale utrzymanie drogi byo nadal bardzo wane. Od jej przejezdnoci zaleao ycie tysicy alianckich onierzy. Na pnoc od Veghel byy wszak jeszcze wojska 101 Dywizji Powietrznodesantowej w Uden, 82 Dywizji Powietrznodesantowej w Nijmegen, brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej na pnoc

od dolnego Renu, Dywizji Pancernej Gwardii i 43 Dywizji Piechoty Wessex, polska Samodzielna Brygada Strzelcw Spadochronowych w Driel, brytyjskie puki: 4 puk piechoty Dorset i 2 puk kawalerii Household Cavalry - wszystkie rozrzucone pomidzy Nijmegen a Arnhem. Gdyby 101DPD nie udao si odepchn Niemcw i przywrci ruchu na drodze do pieka, to, co byo do tej pory spor porak, mogo si przerodzi w wojskow katastrof. Genera Taylor rozkaza pukownikowi Sinkowi zlikwidowa niemiecki przyczek na poudnie od Veghel. 25 wrzenia o 0.30 Sink rozkaza swoim batalionom przygotowa si do wymarszu. Puk wyruszy na poudnie do Veghel o 4.45 w ulewnym deszczu. 1 batalion maszerowa na prawym skrzydle, 3 batalion na lewym, 2 batalion pozostawa w rezerwie. Okoo 7.00 zmczeni, niewyspani onierze przeszli przez Veghel. O 8.30 1 i 3 batalion zaczy atakowa przyczek. Pocztkowo natarcie przebiegao pomylnie, ale wkrtce Niemcy skierowali na atakujcych Amerykanw gsty ogie artylerii i modzierzy. Zaczy strzela take okopane wzdu drogi najnowsze niemieckie czogi cikie, Krlewskie Tygrysy, uzbrojone w dugolufowe dziaa kalibru 88 mm. Przeciwnikiem 506 pps by ich stary znajomy spod Ste-Marie-du-Mont i Carentan, niemiecki 6 puk strzelcw spadochronowych pukownika von der Heydtego. Nasilenie ognia na wskim odcinku natarcia stao si nie do zniesienia i okoo poudnia bataliony zalegy pod ogniem, okopujc si. Sink nakaza podpukownikowi Strayerowi, by jego 2 batalion wykona w tym czasie uderzenie oskrzydlajce niemieckie pozycje od lewej. Do tego natarcia przydzieli mu wsparcie brytyjskich Shermanw. Oson manewru przed obserwacj ze stanowisk niemieckich mia stanowi rosncy wzdu lewej (wschodniej) krawdzi szosy sosnowy modniak. Natarcie batalionu prowadzia - jak zwykle - kompania E. Pierwszy raz w Holandii, tu po skoku, atakowali na poudnie, ku Son, Eindhoven. Drugi raz nacierali na wschd, na Nuenen. Trzeci atak, na Veghel i Uden, by skierowany na pnoc. Teraz za nacierali na zachd, zataczajc niemal pene koo na ry wiatrw kompasu. Tak wanie walcz jednostki w okreniu. Do takiej walki szkoli si wojska powietrznodesantowe. Nixon wraz z Wintersem wyruszyli na rozpoznanie. Znaleli leny dukt, na tyle szeroki i stabilny, e mogy nim przejecha czogi. Mieli wic drog w miar skrytego podejcia, ale problem polega na tym, e las nie dochodzi do szosy - ostatnie trzysta pidziesit metrw prowadzio przez cakowicie paskie, pozbawione jakiejkolwiek osony pole.

Winters wyda rozkazy do marszu: szperacze naprzd, reszta w dwie kolumny, rozdzieli si, nie zbija w gromady. Dotarli do poowy pola, kiedy otworzyy ogie niemieckie karabiny maszynowe i wszyscy padli na ziemi. Kiedy ju byo wiadomo, skd strzela kaem, nadszed czas na Malarkeya, Guarnere'a i ich szedziesiciomilimetrowy modzierz. Guarnere prowadzi obserwacj i wydawa rozkazy, Malarkey wprowadza nastawy i obsugiwa modzierz. By jedynym czowiekiem na caym polu, ktry nie lea pasko na brzuchu. Na szczcie ju pierwszy granat trafi prosto w stanowisko niemieckiego cekaemu i zlikwidowa najwiksze zagroenie. Winters wykrzycza rozkazy. Chcia, by wykorzystujc przerw w ostrzale, jego wasne karabiny maszynowe rozpoczy ostrzeliwanie niemieckiej linii obrony. Po chwili z tyu rozlego si uspokajajce gdakanie Browningw, kryjcych ogniem natarcie kompanii. Winters dostrzeg w tej chwili Krlewskiego Tygrysa okopanego po wie za nasypem drogi i kaza kaemistom przenie ogie na czog. Odwracajc gow w prawo, zobaczy Nixona, z szerokim umiechem na twarzy ogldajcego swj hem. Po chwili zrozumia te przyczyn jego wesooci: pocisk z niemieckiego karabinu maszynowego przebi hem, przelecia tu przy czole i wyszed bokiem, pod takim ktem, e tylko zostawi na skrze smug brudu, nawet jej nie zarysowujc. Niemiecki ogie nasila si i by ju zbyt gsty, by kontynuowa natarcie. Winters postanowi wycofa si do lasku. Karabiny maszynowe miay pozosta na stanowiskach, osaniajc odskok onierzy, ktrzy z kolei ogniem ze swoich karabinw mieli osania odwrt kaemistw. Kiedy Lipton dotar do Wintersa na skraju lasu, kapitan powiedzia mu: Oni [kaemici] mog potrzebowa wicej amunicji. Podrzu im troch. Lipton podbieg do najbliszego Shermana (przez cay czas natarcia czogi kryy si w zaciszu sosnowego lasu, ku niezadowoleniu onierzy) i zapyta, czy mog mu da troch zatamowanej amunicji do karabinw maszynowych - Sherman mia dwa Browningi kalibru 7,62 mm, strzelajce tymi samymi nabojami i z tych samych tam, co karabiny maszynowe piechoty. Dosta od Brytyjczykw cztery skrzynki. Dwie da Talbertowi, sam wzi pozostae dwie i wyruszyli do stanowisk wasnych karabinw maszynowych, prowadzcych ze rodka pola cigy ogie. Lipton dobieg do stanowiska, nie zwalniajc ani na krok zrzuci skrzynki i pogna z powrotem do lasu. Ci Niemcy to jednak straszne pataachy. Obu nam si udao wrci.

Kompania E zaja pozycje na skraju lasu i stamtd zacza ostrzeliwa stanowiska niemieckich spadochroniarzy, by kaemici mogli si wycofa. W sam por - wanie z gwizdem nadlatyway pierwsze granaty z niemieckich modzierzy wstrzeliwujcych si do amerykaskich karabinw maszynowych. Winters pobieg do brytyjskich czogw, wspi si na pierwszy z nich, by porozmawia w cztery oczy z jego dowdc. Wskaza mu stanowisko Krlewskiego Tygrysa, okopanego za nasypem drogi. - Jeli wyjedziecie za nasyp na skraju lasu, to bdziecie dla niego schowani i moecie go ustrzeli. Dowdca postanowi sprbowa i kiedy Winters zeskoczy z pancerza, wraz z drugim miakiem zawrcili w miejscu i ruszyli na przeaj przez lasek, taranujc po drodze mode drzewa. Gdy dotar na brzeg lasu, skrci w lewo, by stanowi mniejszy cel dla Tygrysa. I wanie w tej chwili nadlecia pierwszy pocisk z dugolufowej armaty niemieckiego czogu. Pocisk kalibru 88 mm trafi w luf dziaa Shermana i odbijajc si rykoszetem, uderzy w kadub. Najwyraniej niemiecki celowniczy nie widzia Shermana, lecz jedynie fal padajcych drzew, i wycelowa na lepo tam, gdzie czog powinien w tej chwili by. Dowdca Shermana natychmiast kaza wrzuci bieg wsteczny, ale byo ju za pno. Zanim zdy si wycofa, nadlecia drugi pocisk, tym razem znacznie lepiej wycelowany. Trafi prosto w wie, urywajc rce dowdcy. Ranny czogista prbowa si wydosta z wiey, ale eksplodowaa amunicja i podmuch zabi go, wyrzucajc ciao daleko od poncego grobu jego czterech podwadnych. Czog pali si jeszcze przez cae popoudnie i wiksz cz nocy, co chwila eksplodoway w nim nastpne pociski. A Tygrys obrci wie i z rwn atwoci jednym strzaem zapali drugiego Shermana. Kompania E spdzia reszt dnia i noc, moknc na deszczu i zarzucajc niemiecki przyczek granatami modzierzowymi. Kompania sztabowa puku wzmocnia ich, dostarczajc kilka modzierzy kalibru 81 mm. Do ostrzau przyczya si artyleria z Veghel, ale musiaa bardzo uwaa - przyczek by w tym czasie atakowany od poudnia przez pododdziay 502 pps. Dla kompanii bya to duga, cika i niebezpieczna noc, ale kapitan Nixon, oficer rozpoznania batalionu, bawi si dobrze. Znalaz gdzie butelk sznapsa i wysczy j samotnie, do ostatniej kropli. Mia doskonae alibi - jego przestrzelony hem, wiadectwo tego, jak blisko otar si o mier, lea tu koo niego. Sznapsa nie byo do, eby go zwali

z ng, wic tylko zala si na wesoo i ca noc mia si i piewa, a wreszcie nad ranem zasn. Wczesnym rankiem 26 wrzenia Niemcy wycofali si. Przeprowadzone o wicie natarcie 506 puku uderzyo w pustk. Raz jeszcze amerykascy spadochroniarze zdoali w cikiej walce opanowa teren, zaciekle broniony przez Niemcw. Tego popoudnia, we wci padajcym deszczu, puk wrci do Uden. Kompania E dotara tam po zmroku, wycieczona. Nastpnego popoudnia po raz pierwszy od opuszczenia Anglii, dotara poczta. To wydarzenie wzmocnio oglne wraenie, e przynajmniej dla nich udzia w operacji Market-Garden w Holandii dobieg koca. *** Ju nastpnego dnia przekonali si, e wraenie to byo bdne. Ze strategicznego punktu widzenia mieli jednak racj. Sojusznicza kampania w Holandii dobiega koca - i zakoczya si porak. Dla kompanii E, jak dla caej 101 DPD, dla 82 DPD, dla brytyjskich jednostek pancernych i piechoty, operacja Market-Garden bya wielkim rozczarowaniem. Dla brytyjskich i polskich jednostek desantowych staa si za militarn katastrof. 1 DPD wyldowaa nad dolnym Renem 17 wrzenia w sile dziesiciu tysicy piciu ludzi. 26 wrzenia zdoao si ewakuowa zaledwie dwa tysice stu szedziesiciu trzech onierzy. Niemal osiem tysicy zostao zabitych, rannych lub wzitych do niewoli. Nie tylko nie zdoano zdoby nic, co by uzasadniao t hekatomb, ale teraz alianci zostali z wywalczonym w cikich bojach korytarzem prowadzcym donikd. Korytarz ten, jak wski palec, wbija si w niemieckie pozycje, okrony z trzech stron przez przewaajce siy przeciwnika; jego utrzymanie zaleao wycznie od zaopatrzenia napywajcego drog do pieka. Dziesi dni wczeniej aliantw unosia euforia. Wyobraano sobie, e t jedn mia operacj mona zakoczy wojn. Przecie Niemcy wci si wycofywali, od pocztkw sierpnia do poowy wrzenia oddali ca Francj. Oceniano, e ten szybki, paniczny niemal odwrt pozbawi Niemcw zdolnoci do stawienia zorganizowanego oporu. Mieli ju nie posiada czogw, amunicji, ich morale miao by niskie. Oceny te okazay si jedn wielk porak alianckiego wywiadu. W rzeczywistoci bowiem Niemcy byli o krok od realizacji czego, co nazwali Cudem na Zachodzie - jednostki piechoty, broni pancernej, lotnictwa odzyskiway zdolno operacyjn, dostaway now bro i uzupenienia, zajmoway pozycje obronne i szykoway si do wznowienia walk. Eisenhower wycign wnioski z tej lekcji. W marcu 1945 roku pisa do

swojej ony: Od tej pory nigdy nie licz Niemcw, pki nie mam ich pod kluczem albo pod ziemi! 22 Market-Garden bya ryzykown operacj, ktra si nie powioda. Podjto j kosztem dwch innych ofensyw, ktre odoono na pk, bo Eisenhower skierowa zaopatrzenie na potrzeby operacji Market-Garden. Pierwsza to natarcie kanadyjskiej 1 Armii, majce doprowadzi do opanowania Antwerpii - najwikszego portu w Europie, bez ktrego zdolnoci przeadunkowych nie byo mowy o jakichkolwiek operacjach na wschd od Renu. W rezultacie decyzji Eisenhowera Antwerpia zostaa wprawdzie zdobyta, ale w rkach niemieckich pozostay oba brzegi drogi wodnej prowadzcej do portu z Morza Pnocnego. Bez nich port by cakowicie bezuyteczny do koca 1944 roku, pozbawiajc dostatecznego zaopatrzenia cae Sojusznicze Siy Ekspedycyjne. Druga zablokowana ofensywa to projektowane przez Pattona uderzenie siami jego 3 Armii na poudnie od Ardenw. Patton by przekonany, e gdyby to on, a nie Monty dosta benzyn i amunicj, ktra zostaa zmarnowana w Holandii, sforsowaby jeszcze tamtej jesieni Ren i to on miaby przed sob otwart drog do Berlina. Mona w to wtpi, ale nigdy ju nie dowiemy si, czy Patton mia racj, skoro nie mg sprbowa. Eisenhower do mierci pozosta przekonany, e Market-Garden stanowia ryzyko, na ktre trzeba byo pj. W moich wywiadach z nim, ktre prowadziem w latach 1964-1969, niezliczon ilo razy omawialimy t operacj. Za kadym razem dochodzi do tej samej konkluzji: najwaniejsz zasad pocigu za nieprzyjacielem jest nieprzerwany nacisk, cige popdzanie go i utrzymywanie kontaktu bojowego, szukanie cigle nowych okazji do wyparcia go dalej. Droga do pnocnych Niemiec bya najkrtsza, prowadzia przez teren najbardziej dogodny do dziaa zmasowanych zwizkw pancernych (oczywicie, po sforsowaniu Renu). Eisenhower uwaa, e biorc pod uwag, jak niewiele brakowao, eby Market-Garden si powioda, byoby z jego strony wrcz zbrodnicz gupot, gdyby nie sprbowa. Pki nie zajem si studiowaniem historii kompanii E, generalnie podzielaem jego zdanie. Teraz nie jestem ju tak pewien. Kompania E bya bez wtpienia jedn z najlepszych w caych Sojuszniczych Siach Ekspedycyjnych. Odniosa spektakularne zwycistwa w Normandii, w chwili ldowania w Holandii jej morale, wyszkolenie i zaopatrzenie byy na najwyszym moliwym poziomie. Miaa w swoim skadzie optymaln mieszank weteranw i nowicjuszy, starych wiarusw i todziobw. Dowodzili ni wykwalifikowani i dowiadczeni oficerowie, ktrzy w dodatku wykazywali wielk osobist odwag i
22

Letters to Mamie, pod red. Johna S.D. Eisenhowera, Garden City, 1978, s. 244.

waleczno. Jej podoficerowie pochodzili z szeregw samej kompanii i take stanowili elit swego korpusu. A mimo to, jak uj Winters w rozmowie z podpukownikiem Strayerem w nocy po ataku na Nuenen, kompania dostaa w dup jak trzeba. Nie zdoaa zdoby mostu w Son, nie przebia si do Helmond przez Nuenen, po raz pierwszy zmuszona zostaa do odwrotu, nie przebia si przez Veghen do Uden, zawioda w ataku na niemieckie pozycje za drog na poudnie od Veghel. Przyczyn tych niepowodze byo oczywicie wiele. Pierwsz i chyba najwaniejsz byo to, e za kadym razem siy przeciwnika znacznie przewyszay zarwno liczebnoci, jak i si ognia kompani E. Taki ju los wojsk powietrznodesantowych: z natury rzeczy s to nieliczne jednostki elitarnej lekkiej piechoty uderzeniowej, ktre nie maj ani tylu onierzy, ani tyle cikiej broni, by mierzy si z klasyczn piechot, a co dopiero z niemieck broni pancern w normalnych dziaaniach bojowych. Po drugie, po przeciwnej stronie take walczyli spadochroniarze. Nie zdoali pobi Amerykanw, ale walczyli co najmniej tak samo zaciekle i umiejtnie, szachujc ich natarcia. Po trzecie, koordynacja dziaa pomidzy amerykaskimi spadochroniarzami a brytyjskimi czogistami pozostawiaa wiele do yczenia. Ani kompania E, ani Dywizja Pancerna Gwardii nigdy nie wiczya adnych elementw wspdziaania. Ten brak bardzo zaszkodzi kompanii w Nuenen, potem w Uden i w kocu na poudnie od Veghel. Z amerykaskimi czogami kompania wsppracowaa bez problemw, o czym wiadczyy jej dokonania w Brecourt i Carentan w Normandii. W Holandii wsppracy z brytyjskimi czogami waciwie nie byo. Strategicznym problemem operacji Market-Garden byo zaoenie, e ofensywa miaa ruszy zbyt wskim korytarzem. Taki korytarz jest bardzo podatny na ataki z obu stron. Niemcy dostrzegli szans i starali si wykorzysta to niedocignicie, przypuszczajc wcieke kontrataki na caej dugoci korytarza, prbujc go przerwa w wielu miejscach naraz. Z perspektywy lat pomys utrzymania ofensywy kilku dywizji trzech narodowoci za pomoc zaopatrzenia dostarczanego jedn wsk szos otoczon ze wszystkich stron przez Niemcw wydaje si naiwny; wynika z przesadnej wiary we wasne siy liderw koalicji antyhitlerowskiej. Cen tej pewnoci siebie zapacio okoo stu pidziesiciu kompanii, w tym kompania E, ktra stracia dwudziestu dwch ludzi - 17 wrzenia skakao stu pidziesiciu czterech onierzy, podoficerw i oficerw. Dziesi dni pniej zostao ich stu trzydziestu dwch.

9 WYSPA Holandia 2 padziernika - 25 listopada 1944 Kompania E, jak wszystkie pododdziay amerykaskich dywizji

powietrznodesantowych, bya szkolona jako lekka piechota szturmowa. W caym procesie szkolenia nacisk kadziono gwnie na szybkie przemarsze, zaskakujce manewry i radzenie sobie wasnymi rodkami ogniowymi, bez wsparcia z zewntrz. W ten sposb walczya w Normandii i przez pierwszych dziesi dni kampanii holenderskiej. Od pocztku padziernika 1944 roku zaznajamiaa si jednak z rodzajem dziaa bojowych, ktry mia pono odej do lamusa wraz z zakoczeniem poprzedniej wojny wiatowej - statyczn obron w warunkach wojny pozycyjnej. Teren, ktrego przyszo im broni, stanowi piciokilometrowej szerokoci wysp oblan wodami dolnego Renu od pnocy i Waal od poudnia. Wschodni skraj obrony 101 DPD wyznaczay miasta Arnhem nad Renem i Nijmegen nad Waa. Zachodni - miasteczka Opheusden nad Renem i Dodewaard nad Waal. Niemcy zajmowali tereny po drugiej stronie Renu i na zachd od linii Opheusden-Dodewaard. Wyspa bya terenem rolniczym, przeraliwie paskim, depresj lec poniej poziomu morza. Wody przypywu powstrzymyway przed jej zalaniem way wysokoci siedmiu metrw, o koronie na tyle szerokiej, e daoby si tamtdy poprowadzi dwupasmow szos. Zbocza waw byy czasem strome, a czasem na tyle agodne, e miay u podstawy nawet szedziesit do stu metrw. Wysp przecinay niezliczone kanay melioracyjne. Po drugiej stronie Renu wznosiy si wysokie wzgrza, zapewniajce Niemcom wyran przewag w kierowaniu ogniem artylerii. Ich artyleria wydawaa si mie niewyczerpane zapasy amunicji - przemysowe serce Niemiec, Zagbie Ruhry, oddalone byo zaledwie o pidziesit kilometrw. Niemcy mieli jej w kadym razie do, by prowadzi ogie nawet ca bateri do pojedynczych onierzy, ktrzy pojawiali si na odkrytym terenie. Z tego powodu w dzie zamiera jakikolwiek ruch na wyspie, wszyscy siedzieli w swoich okopach, posterunkach obserwacyjnych, nielicznych ocalaych domach i stodoach, i nie wystawiali stamtd nosa bez potrzeby. Wszelki ruch odbywa si w nocy. Pogoda bya jak

zwykle pn jesieni w pnocno-zachodniej Europie fatalna: zimno, mokro, deszcz bez przerwy. Doskonae miejsce do krcenia filmu o I wojnie wiatowej. Wsparcia ogniowego udzielay stacjonujce take na wyspie cae puki brytyjskiej artylerii polowej. Bitwy tam byy gwnie pojedynkami artyleryjskimi, w ktrych piechota odgrywaa rol wysunitych obserwatorw artyleryjskich i bronia baterii przed atakami niemieckiej piechoty. Patrole wyruszay na przedpole kadej nocy, by rozpoznawa stanowiska niemieckie, odpdza patrole przeciwnika i utrzymywa z nim kontakt bojowy. Wikszo jednak kompanii E i innych bronicych wyspy po prostu siedziaa po caych dniach na czterech literach i staraa si przey, jak ich ojcowie w 1918 roku. Bezradno wobec szalejcego ognia artylerii podsycaa jeszcze powszechne obezwadniajce poczucie frustracji. Jednej z nielicznych rozrywek dostarczay walki powietrzne. Tyle e to nie by rok 1918, wic zamiast dwupatowcw walczyy pierwsze myliwce odrzutowe. Poza tym ledzili smugi kondensacyjne V-2, pierwszych w wiecie balistycznych pociskw strategicznych redniego zasigu, pozostawiane wysoko na niebie przez rakiety lecce na Londyn. Jedna rzecz nie zmienia si od poprzedniej wojny. Podobnie jak onierze na Froncie Zachodnim w latach 1914 - 1917, walczyli bez wsparcia broni pancernej. Czog na kompletnie paskiej wyspie by zbyt rzucajcym si w oczy celem. Rwnie jedzenie bardziej pasowao do filmu o I wojnie wiatowej ni to, ktrego oczekiwali w nowoczesnej armii walczcej w roku 1944. Kompania otrzymywaa teraz brytyjskie racje, w powszechnej ocenie jeszcze gorsze od ich wasnych. Brytyjskie racje wedug kaprala Gordona podtrzymyway funkcje yciowe organizmu, ale nie morale. Nienawici darzono zwaszcza mielonk woow i cikostrawny Yorkshire pudding, nie bardziej popularna bya zupa z woowych ogonw, ktr wspominaj jako tuszcz z pywajcymi komi. W odrnieniu od dziesicioosobowych racji amerykaskich, ktre dzielono i kady jad swoje danie, brytyjskie racje dla czternastu onierzy lepiej byo wrzuci do wsplnego kota i doda wszelkie znalezione jarzyny. Powstawa rodzaj bullonu, ktry przy odrobinie dobrej woli dawa si zje. Cae szczcie, e chocia wieych owocw, gwnie jabek i gruszek, byo pod dostatkiem. Mieli te do wieego mleka - wystarczyo pj do bkajcych si wok krw, ktrym mleko rozdymao od dawna nie dojone wymiona. Bardzo brakowao im jednak kawy, ktrej nie pili Anglicy. Wszyscy za to mieli po dziurki w nosie brytyjskiej herbaty, mao kto j lubi. Najgorsze byy jednak brytyjskie papierosy. Kapral Rob Bain wspomina, e skaday si z bardzo niewielkiej iloci tytoniu i nieprzyzwoitej iloci siana.

Tylko jedno im si podobao w brytyjskich racjach ywnociowych - wydzielana codziennie porcja rumu. Poszukiwane byy take racje niemieckie. Suchary byy wprawdzie jak z betonu, ale smaczne, poywne konserwy misne, a zwaszcza tuby z serem topionym cieszyy si wielkim powodzeniem. Atmosfer z I wojny wiatowej tworzya te ewakuacja ludnoci cywilnej z obu stron linii frontu. Obie armie przebyway waciwie w samotnoci - a przecie Holandia naley do najgciej zaludnionych krajw wiata! Ewakuacja stwarzaa onierzom nieograniczone moliwoci rabowania pozostawionego dobytku - z ktrych szeroko korzystano. Webster zapisa: Cywile yj w nieprawdziwym przewiadczeniu, e tylko Niemcy albo Rosjanie s zdolni przewraca do gry dnem szuflady, szafy i kurniki w poszukiwaniu kosztownoci, wszystkiego, co tylko mona zabra. Nie znam amerykaskiego onierza, ktry powstrzymaby si przed skorzystaniem z takiej moliwoci. Na wielk skal trwao wyzwalanie zegarkw, zegarw ciennych, biuterii, mebli od maych krzese po wielkie czterodrzwiowe szafy. Wszystko, co dawao si zje (a zwaszcza wypi, jeli jeszcze do tego zawierao alkohol), znikao natychmiast - ale to i tak byy resztki, bo wczeniej gospodarzyli tu Anglicy. Walki na wyspie przypominay wojn pozycyjn na froncie I wojny wiatowej w jeszcze jednym aspekcie. Kompania E spdzia tam niemal dwa miesice, codziennie prowadzc walk. W czasie tych niespena szedziesiciu dni wysaa ponad sto patroli, odpara liczne ataki, zuya niewyobraaln ilo amunicji. Zanim w kocu zostaa zluzowana, poniosa wiele strat. A mimo to, kiedy zdawaa swoje pozycje piechocie, linia frontu nie posuna si nawet o p metra do przodu. Kompania dotara na wysp 2 padziernika. Przyjechali ciarwkami przez wspaniay (wci stojcy) most w Nijmegen, zdobyty przez 82 DPD 20 wrzenia o smej wieczorem. Po przekroczeniu Waal ciarwki zawiozy ich jeszcze jakie pitnacie kilometrw dalej, mijajc po drodze dziesitki zakamuflowanych stanowisk brytyjskiej artylerii, do miejscowoci Zetten. Przybyli tam wieczorem, luzujc brytyjsk 43 DP Wessex. 506 pps przej odcinek linii frontu dugoci niemal dziesiciu kilometrw, obsadzany dotd przez ca dywizj. 2 batalion zajmowa stanowiska na prawym (wschodnim) skrzydle, kompania E zajmowaa ich prawy skraj, ssiadujc z 501 pps. Stu trzydziestu onierzy kompanii bronio teraz niemal trzykilometrowego odcinka frontu.

Brytyjczycy czekali na nich w Zetten, by zaprowadzi ich na przejmowane stanowiska. Webster zapyta jednego z nich, jak tu jest. - O, stary, spokj, cisza, jak na cholernych wakacjach. Webster rozejrza si i uzna, e jak na wakacyjny kurort wok wida zbyt wiele i zbyt wieych lejw po pociskach kalibrw 88 i 105 mm. Po trzech godzinach marszu patrol dotar na miejsce przeznaczenia, do grupy domw kryjcych si w cieniu wau przeciwpowodziowego. Za waem by dolny Ren, oddalony o kilometr podmokych k. ki zacielao mnstwo zabitych zwierzt, czerniay tam spalone ruiny domw, walay si puste tamy po nabojach i skrzynki po tamach do karabinw maszynowych - jak to na ziemi niczyjej. Winters obsadzi przydzielony odcinek linii frontu 2 i 3 plutonem, ktre rozmieci wzdu poudniowej strony wau, 1 pluton zachowujc w rezerwie. Nie mia do ludzi, eby porzdnie jej broni, wic rozstawi czujki w punktach, gdzie jak mu si wydawao, nieprzyjaciel moe prbowa si przedrze. czno z czujkami utrzymywa przez radio, telefon polowy i patrole. Trzyosobowe patrole posya nad rzek, by obserwoway ruchy nieprzyjaciela i suyy jako wysunite punkty kierowania ogniem artylerii. Swoje stanowisko dowodzenia rozoy w Randwijk. Pitego padziernika o 3.30 Winters posa patrol pod dowdztwem plutonowego Arta Youmana z rozkazem zajcia budynku koo wiatraka na poudniowej stronie wau. Z Youmanem na patrol poszli szeregowi James Alley, Joe Liebgott, Joe Lesniewski i Rod Strohl. Budynek, do ktrego si udawali, sta przy drodze prowadzcej z pnocy na poudnie do promu, ktry pywa kiedy na pnocny brzeg rzeki. Tyy budynku wychodziy na ma wiosk Nijburg lec na poudnie od nich. Kiedy doszli do drogi, Youman kaza Lesniewskiemu wyj na wa i rozejrze si po okolicy. Gdy Lesniewski dotar do szczytu i wyjrza, jak go uczono, ostronie, jak najmniej wystawiajc si ponad poziom korony wau, ujrza niespodziewanie zarys niemieckiego karabinu maszynowego wycelowanego w wylot drogi na wa, ktrym za chwil mieli wyj. Za karabinem zobaczy ledwie widocznego w ciemnoci Niemca, ktry wanie szykowa do rzutu trzonkowy granat rczny. W tej samej chwili reszta patrolu usyszaa niemieckie gosy z pnocnej strony wau. Liebgott, ktry szed z tyu, zawoa: - To ty, Youman? Niemiec rzuci granat rwnoczenie z tym, jak Lesniewski ostrzeg reszt patrolu. Inni Niemcy zaczli take rzuca granaty na koron wau i za ni. Lesniewski zosta raniony w

szyj odamkiem. Alleya powali grad trzydziestu dwch odamkw, ktre trafiy go w lewy bok, twarz, szyj i rami. Strohl i Liebgott odnieli mniejsze rany, odamki zniszczyy te radiostacj, ktr nis Strohl. Wpakowali si prosto na kompani Waffen-SS. Esesmani przepynli wczeniej rzek promem i prbowali przedrze si na poudnie, by zaatakowa z boku i odcign uwag Amerykanw od gwnego uderzenia, ktre 363 Dywizja Grenadierw Ludowych miaa przypuci o wicie na lewe skrzydo 506 pps w rejonie Opheusden. Na amerykaskich tyach operowaa tej nocy jeszcze jedna kompania SS, o ktrej patrol na razie nie mia pojcia. W dywizji na razie jeszcze nie wiedziano, e potyczki na pozycjach 1 i 2 batalionu 506 pps s czym wicej ni tylko lokalnym kontratakiem - celem Niemcw byo oczyszczenie z aliantw caej wyspy. Po starciu z pierwsz kompani SS patrol z kompanii E wycofa si. Do punktu dowodzenia Wintersa mieli kilometr. Strohl przez ca drog powtarza: - Chod, Alley, zabieramy si std. Kulejcy Alley odpowiada: - Id, id. O 4.20 Strohl dotar do Wintersa i zameldowa o tym, e Niemcy przedarli si przez lini frontu 23 . Winters natychmiast zorganizowa patrol w sile ptorej druyny z rezerwowego 1 plutonu. Przydzieli do niego sieranta Boyle'a z sekcji dowodzenia kompanii z radiostacj. Plutonowy Talbert pobieg do stodoy, w ktrej spali jego ludzie. - Wstawa! Wszyscy wstawa! Szkopy si przebili! Jasna cholera, ruszcie te dupy nareszcie! Webster i inni otrzsnli si ze snu, zapali za bro i ruszyli za Talbertem. Winters i jego pitnastoosobowy patrol posuwali si naprzd szybkim marszem wzdu poudniowej strony wau. Zbliajc si do pozycji esesmanw, zobaczy serie pociskw smugowych leccych na poudnie. Ten kierunek strzelania nie mia adnego sensu, Winters wiedzia, e tam nic nie ma. Domyli si, e Niemcy si pogubili, zrobili si nerwowi. Postanowi zatrzyma patrol i samemu rozezna si w sytuacji.
Kiedy przeprowadzaem wywiad na temat tej nocy ze Strohlem i Wintersem w roku 1990, wywizaa si nastpujca rozmowa: AMBROSE: Tak wic Rod wrci i stwierdzi: Niemcy atakuj. Prosz opowiedzie, co byo dalej. WINTERS: Tylko najpierw musz powiedzie, e kiedy przyszed, wida byo, e stoczyli walk. Ciko dysza i wystarczyo na niego spojrze, eby zrozumie, e facet przed chwil zaglda mierci w oczy. To nie ulegao kwestii. STROHL: Daj spokj, a tak le nie wygldaem! WINTERS: Nie ma si czego wstydzi. Dopiero co kto do ciebie strzela. STROHL: On mwi, e si zesraem w portki. Nigdy w yciu!
23

Pozostawi patrol pod dowdztwem sieranta Boyle'a i wdrapa si na szczyt wau. Po jego pnocnej stronie zobaczy biegncy wzdu korony metrowy rw, ktry mg zapewni mu oson, kiedy zblia si do drogi. Wrci do patrolu, kaza dwm ludziom zosta i osania tyy, a reszt poprowadzi na gr, przez koron i do rowu po jego pnocnej stronie. Rowem ostronie podczogali si do miejsca, gdzie przez wa przebiegaa droga do promu. Dwiecie metrw od drogi Winters zatrzyma patrol raz jeszcze i znw pody dalej sam rozpozna sytuacj. Zbliajc si do drogi, biegncej jak wszystkie holenderskie drogi po metrowym nasypie, sysza dochodzce z jej drugiej strony gosy. Z prawej, na tle nocnego nieba, wida byo rozstawione na wale stanowisko niemieckiego karabinu maszynowego i onierzy wok niego. Niemcy byli ubrani w drugie paszcze i nosili charakterystyczne gbokie hemy. Zupenie jak w Na Zachodzie bez zmian, pomyla. Odczoga si z powrotem do patrolu, opisa sytuacj i wyda rozkazy. - Musimy si tam doczoga, zachowujc absolutn cisz. Trzymajcie si nisko i pieszcie, bo noc nie bdzie nas dugo krya. Patrol dotar na odlego czterdziestu metrw od stanowiska karabinu maszynowego na wale. Winters, cofajc si wzdu patrolu, szeptem przydziela kademu z onierzy cel ktrego ze stojcych Niemcw lub obsugi karabinu maszynowego. Christensonowi z jego Browningiem kaza skoncentrowa ogie przede wszystkim na niemieckim MG 42. Za stanowiskiem Christensona plutonowy Muck i starszy szeregowy Alex Penkala zajli si rozstawieniem swojego lekkiego modzierza. Winters odszed krok na bok i spokojnym, niskim gosem, jak na strzelnicy, rozkaza: - Cel, ognia! Dwanacie karabinw zagrzmiao niemal w jednej salwie. Wszystkich siedmiu stojcych Niemcw upado na ziemi. Christenson zacz strzela ze swojego karabinu maszynowego. Smugi jego pociskw wskazay mu, e strzela za wysoko, ale zanim zdy opuci luf, Muck i Penkala trafili granatem modzierzowym prosto w stanowisko MG 42. Sierant Boyle wspomina: Byem zaskoczony i zdumiony, jak silny i celny ogie prowadzilimy do nieprzyjaciela. Pniej powiedzia Liptonowi, e to byo najlepsze strzelanie, jakie kiedykolwiek widzia. Po ostrzelaniu Niemcw nawale patrol sam dosta si pod ogie karabinowy z drugiej strony drogi. Winters wycofa ich mniej wicej dwiecie metrw do miejsca, gdzie rw krzyowa si z drugim biegncym pod ktem prostym do tamtego przy wale do rzeki. Poza zasigiem niemieckiego ognia, przez radiostacj Boyle'a poczy si z Welshem.

- Wylij do mnie reszt 1 plutonu i t sekcj elkaemw z kompanii sztabowej, ktr nam przydzielili! Kiedy czekali na posiki, plutonowy William Dukeman wsta, wydajc rozkazy, by jego onierze rozdzielili si (Gordon Carson, wspominajc to wydarzenie, powiedzia, e jeszcze minuta i wszyscy zebraliby si w kup). Trzej Niemcy kryjcy si w pobliskim przepucie pod drog wystrzelili granat nasadkowy. Dukeman urwa w p sowa, westchn i osun si na dno rowu. By jedynym trafionym. Odamek uderzy go tu pod opatk i przebi serce, zabijajc na miejscu. Reszta onierzy ostrzelaa przepust, zabijajc wszystkich trzech Niemcw. Czekajc na reszt plutonu, Winters odszed na bok, eby w samotnoci przemyle dalsze posunicia. Musia wzi pod uwag trzy fakty. Po pierwsze, Niemcy obsadzali stanowiska za utwardzonym nasypem drogowym, a jego ludzie kulili si w pytkim rowie bez bezpiecznej drogi odwrotu. Po drugie, nieprzyjaciel by w dogodnej pozycji, eby ich w kadej chwili oskrzydli z prawej i zmusi do wyjcia na otwarte pole, pod ogie. Po trzecie, na poudnie od nich nie byo nic, co mogoby powstrzyma Niemcw przed natarciem wzdu drogi prowadzcej prosto do dowdztwa batalionu w Hemmen. W tych warunkach nie mia wyjcia: musia atakowa. A tymczasem soce wzeszo i by ju dzie. Wrci do patrolu i zasta tam przybye posiki. Mia teraz trzydziestu ludzi. Wezwa do siebie porucznikw Reese'a i Peacocka oraz plutonowego Talberta i wyda rozkazy. - Talbert, wemiecie trzeci druyn na prawe skrzydo. Peacock, idziesz z pierwsz druyn na lewym skrzydle. Ja bior drug i nacieram w rodku. Reese, ustawisz swoje karabiny maszynowe pomidzy plutonami. Masz nam da porzdn oson ogniow do chwili wyjcia na drog. Potem przeniesiesz ogie w gb obrony, zwiniesz si i podysz za nami. Talbert, Peacock, niech wasi ludzie zao bagnet na bro. Dowdcy rozeszli si do swoich druyn. Winters zwoa 2 druyn i przedstawi im swj plan. Don Hoobler sta tu przed nim. Kiedy Winters powiedzia Bagnet na bro!, widzia, jak grdyka Hooblera zafalowaa. Adrenalina zacza pyn do y. We mnie te zagraa, wspomina Winters. Na jego sygna karabiny maszynowe zaczy ostrza niemieckich stanowisk i wszystkie trzy kolumny ruszyy skulone, by jak najszybciej pokona dwiecie metrw paskiej podmokej ki, dzielce ich od drogi. Ruszajc do natarcia, Winters nie mia zielonego pojcia, ilu Niemcw kryje si po drugiej stronie nasypu, ktry by wprawdzie niski, ale zupenie zasania mu widok na podejcia do promu. Niemcy nie mieli pojcia o jego natarciu - po nagej utracie czujki z

karabinem maszynowym na wale z jakiego niepojtego powodu zaniedbali wystawienia nowego posterunku na tej drodze. Prowadzcy natarcie Winters pierwszy dobieg do drogi. Wyskoczy na szos i zobaczy kilka metrw przed sob niemieckiego wartownika skulonego za nasypem i kryjcego si przed ogniem karabinw maszynowych Reese'a. Z prawej za nim Winters zauway zbit mas okoo stu niemieckich onierzy lecych u zbiegu wau i drogi. Oni te kulili si pod ogniem i jeszcze go nie widzieli. Wszyscy nosili dugie paszcze i mieli na plecach tornistry z przytroczonymi kocami. Wszyscy leeli gowami w stron wau, tyem do niego. Dzielio ich od niego moe pitnacie metrw. Winters zawrci na picie i skoczy na zachodni stron nasypu, po czym wycign zawleczk z granatu i rzuci go na drug stron, w kierunku wartownika. Wartownik w tej samej chwili rzuci za nim swoim granatem trzonkowym. W chwili, w ktrej granat wylecia z rki, Winters wiedzia ju, e popeni duy bd - nie odwin tamy do uszczelniania skrzynek z amunicj, ktr zabezpieczy yk na wypadek, gdyby zawleczka pucia w czasie przenoszenia. Zanim niemiecki granat zdy wybuchn, Winters wyskoczy z powrotem na drog. Wartownik by skulony jeszcze bardziej ni poprzednio, oczekujc na wybuch granatu Wintersa. Stojc zaledwie metr od niego, kapitan zastrzeli go ze swojego karabinu i pobieg dalej. Odgos strzau tu za plecami zaalarmowa ca lec za waem niemieck kompani. Esesmani zaczli si unosi na okciach i spoglda w jego stron. Winters podrzuci do ramienia karabin i zacz strzela w zwart mas szarozielonych paszczy. Ich ruchy wydaway mi si wrcz nierealne. Tak wolno si podnosili, tak wolno obracali gowy, zupenie jak na filmie w zwolnionym tempie. Potem zaczli podnosi swoje karabiny, eby strzeli do mnie, znowu jak w zwolnionym tempie. Ja tymczasem oprniem pierwszy [omio-nabojowy] adownik, wbiem do magazynka nastpny i dalej strzelaem do nich z biodra, nawet nie celujc. Kady strza musia w co trafi w takiej masie. Niemcy zaczli pada. Inni zaczli podnosi karabiny, eby zabi samotnego miaka, jeszcze inni ucieka, ale wszystko szo im bardzo nieporadnie. Byli kompletnie zaskoczeni, dugie paszcze i sztywne plecaki krpoway ich ruchy. Winters zeskoczy z drogi raz jeszcze, rozgldajc si, gdzie jest reszta kompanii. Z prawej strony widzia kucajcego i popdzajcego swoich ludzi Talberta. Zostao im moe dziesi metrw do drogi. Kolumna Wintersa wci brna przez rodek pola. Lewej kolumnie

Peacocka brakowao do nasypu jeszcze dwudziestu metrw, jego onierze przedzierali si przez jakie cignce si rodkiem ki druty. Winters wycign z kieszonki pasa amunicyjnego trzeci adownik, wepchn go do magazynka i ponownie zacz tym razem zza nasypu strzela do wycofujcych si Niemcw. Esesmani pozbierali si z ziemi i uciekali gdzie pieprz ronie, kiedy reszta Amerykanw wyskoczya na drog. Winters po raz czwarty zaadowa karabin i wyskoczy za nimi, wydajc rozkaz: - Ognia! To byo jak polowanie na kaczki. Niemcy uciekali ile si w nogach, nikt nie strzela do onierzy kompanii E, ktrzy prali do nich niemiosiernie. Webster wspomina: Usyszaem Hooblera: - Mam jednego! Mam jednego! Cholera, ale dosta! Hoobler by w swoim ywiole, .mgby tak sta i strzela do wiejcych Niemcw cay dzie. Grupka esesmanw zostaa odcita, bezskutecznie usiujc si ukry w wysokiej trawie. Christenson ich tam wypatrzy. Webster opowiada: - Umie ktry po niemiecku? Wyszedem i zawoaem: - Heraus! Schnell! Hdnde hoch! Schnell! Schnell! Jeden za drugim jedenastu Niemcw wylazo z trawy. Krpi, krzepcy, wszyscy jak jeden m twierdzili, e s Polakami. Webster wrci na drog, eby jeszcze postrzela do pozostaych. Tym razem sytuacja ulega jednak pewnej zmianie - Niemcy zaczli odpowiada ogniem. W pewnej chwili poczuem co, jak uderzenie pak baseballow w praw nog. Obrcio mnie, straciem rwnowag i upadem. Jedno, co mi do gowy przyszo, to myl Dostaem!. Co za beznadziejnie nie oddajcy sytuacji i niewymylny patetyczny schemat! Jak wszyscy pisarze, nawet relacjonujc jedynie przebieg wydarzenia, Webster musia go odpowiednio skomponowa. Rana bya czysta. Pocisk przebi ydk, nie naruszajc koci. Co takiego onierze nazywali ran za milion dolarw. Eugene Roe, sanitariusz, zasta Webstera lecego z szerokim umiechem. Opatrzy mu ran i kaza wycofa si na tyy. Webster odda granaty Christensonowi, a bandoliery z amunicj Martinowi: Martin by nadal bardzo spokojny i zachowywa si, jakby to wszystko wok w ogle go nie dotyczyo. Najspokojniejszy, najbardziej nieustraszony czowiek, jakiego widziaem.

Zachowujc pistolet i karabin, ktrym si podpiera, ruszy kulejc do tyu. Chwil pniej Winters zobaczy nastpn grup Niemcw pokonujcych okoo stu metrw dalej koron wau od poudnia. To bya ta druga kompania, o ktrej obecnoci do tej pory nie wiedzieli. Esesmani zza wau przyczyli si do swoich kolegw uciekajcych na wschd spod ognia 1 plutonu. Teraz stanowili jeszcze lepszy cel, a w dodatku do grupy strzelajcej z nasypu doczy ju porucznik Reese ze swoimi karabinami maszynowymi. Szeregowy Cobb ustawi swojego Browninga i rozpocz ostrza uciekajcej grupy z oddali. Tymczasem Niemcy dopadli lasu, ktrego skrajem biega kolejna droga prowadzca do rzeki. Wybiegli na ni i ruszyli w lewo, ku brzegowi rzeki. Winters wezwa przez radio artyleri. Brytyjskie dziaa zaczy ostrzeliwa rejon przeprawy, odcinajc Niemcw od rzeki. Winters chcia pocztkowo ruszy drog ku rzece, by zepchn ich pod ogie artylerii, ale atak trzydziestu piciu onierzy na co najmniej stu pidziesiciu zdesperowanych esesmanw nie mia zbyt wielkich szans powodzenia. Znowu uy radiostacji, proszc dowdztwo batalionu o wsparcie. Dowdztwo obiecao mu pluton z kompanii F. Czekajc na obiecane posiki, Winters policzy swoich ludzi. Straci jednego zabitego (Dukemana) i czterech rannych. Mia jedenastu jecw. Liebgott lekko ranny w rami mg chodzi, wic Winters kaza mu odprowadzi jecw do sztabu i potem i na punkt opatrunkowy. Problem polega na tym, e Liebgott, dzielny, waleczny onierz, z racji ydowskiego pochodzenia nienawidzi Niemcw i ju w Normandii brutalnie traktowa jecw. Winters nie mg te nie sysze jego odpowiedzi na rozkaz odprowadzenia jecw: - Dzikuj, panie kapitanie. Zrobi z nimi porzdek. Winters nie mg na to pozwoli, a jednoczenie nie mg wysa nikogo, eby przypilnowa Liebgotta. - Suchajcie, Liebgott. Jest jedenastu jecw i jedenastu ma dotrze do sztabu, zrozumiano? Liebgott zacz pyskowa, na co Winters podrzuci do ramienia Garanda, wycelowa w Liebgotta, odbezpieczy i rozkaza: - Liebgott, wyrzu wszystkie adowniki z pasa i rozaduj bro! Liebgott, klnc pod nosem, wykona rozkaz. - Teraz moesz zaadowa karabin, ale tylko jednym nabojem. Kropniesz ktrego, to reszta ci zaatwi.

Winters zauway, e jeden z podoficerw w napiciu ledzi ca scen. Musia chyba troch zna angielski, bo od kiedy usysza odpowied Liebgotta na rozkaz Wintersa, zacz nerwowo przestpowa z nogi na nog. Teraz po rozbrojeniu Liebgotta wyranie si uspokoi. Liebgott doprowadzi wszystkich jedenastu do sztabu. Winters sprawdzi to po poudniu w rozmowie z Nixonem. Prom, ktrego Niemcy uyli do przerzucenia swoich onierzy na drug stron i ktrego potrzebowali teraz, by ich ewakuowa, przybija do przystani na drugim kocu drogi; obsadza j teraz 1 pluton. Winters chcia si tam dosta przed Niemcami, ktrzy musieli do niego dotrze na przeaj, przez pola. Kiedy przyby pluton z kompanii F, przynoszc amunicj, Winters rozda j i wyda rozkazy. Podzieli swoich szedziesiciu ludzi na dwie grupy. Jedna miaa dawa oson ogniow drugiej, ktra po przebyciu okoo stu metrw miaa przej z kolei jej zadania; pierwsza grupa nacieraa nastpne sto metrw, i tak dalej. Mia zamiar w ten sposb przeby dzielce od przystani szeset metrw. Dwiecie metrw od rzeki onierze Wintersa dotarli do jakich szop, a wtedy otworzya ogie niemiecka artyleria. Jednoczenie zdesperowani esesmani przypucili z tyu atak na prawe skrzydo, nacierajc w sile okoo siedemdziesiciu piciu ludzi. Winters zrozumia, e zapdzi si za daleko. Nadszed czas na taktyczny odwrt, pki nie byo za pno. Amerykanie w taki sam sposb, w jaki tu dotarli, odskoczyli do wau. W chwili gdy ostatni onierz znikn za waem, Niemcy skierowali bardzo silny ogie artyleryjski na skrzyowanie drogi z waem. Baterie byy doskonale wstrzelane. Spadochroniarze rozbiegli si na boki, ale wielu odnioso rany. Winters wezwa przez radio sanitariuszy i ambulanse do ewakuacji rannych. Lekarz batalionu, doktor Neavles, chcia wiedzie, ilu rannych ma si spodziewa. - Dwie druyny baseballowe. Doktor nie zna si jednak na sporcie i zada podania liczby. Winters nie by w nastroju do wyjaniania mu tak podstawowych rzeczy. - Doktorze, zwolnij pan mi czstotliwo, ebym mg wywoa artyleri, bo zaraz bdzie ju trzy druyny rannych! Chwil potem Boyle usysza wist nadlatujcych pociskw modzierzowych. Brzmiay tak, jakby miay spa gdzie blisko. Po ranach odniesionych w Normandii, nie byem tak sprawny jak przedtem, ale rzuciem si na wa i zaczem wspina do gry. Pocisk spad za mn, po lewej i dostaem odamkiem, ktry rozora mi nog od kolana po biodro. I to wszystko. Potworne uderzenie, ale w ogle nie czuem blu.

Ostatnie, co zapamita, zanim straci przytomno, to Winters, pochylajcy si nad nim, klepicy w rami i zapewniajcy, e dobrze si nim zajm. Guarnere i Christenson odcili nogawk jego spodni, zdezynfekowali zasypk odkaajc potworn ran - odamek wyrwa mu wikszo mini z lewego uda, po czym zabandaowali jak umieli. Potem przyszli sanitariusze, podali mu morfin i zanieli na noszach do sanitarki. Webster prbowa samotnie przeby obszar dzielcy pole bitwy na wale od punktu opatrunkowego. Czoga si ciek wydeptan przez krowy, niej ni kiedykolwiek w czasie szkolenia. Pezn przez boto i krowie placki, rozerwa sobie spodnie, przeciskajc si pod drutem kolczastym. Na drugim kocu pola zaryzykowa i wsta, kulejc przez ostatnie sto metrw od zbawczych krzakw. Niemiecki obserwator zauway go i cign na niego ogie osiemdziesitek-semek. Pierwsza salwa bya za krtka, cho dobra w kierunku - pociski wybuchy po obu stronach i dokadnie za nim. Przeraenie uskrzydlio Webstera, ktry zdy dobiec do linii krzakw, zanim niemieccy kanonierzy przeduyli ogie. Za krzakami napotka onierzy z kompanii F, ktrzy pomogli mu dotrze do skrzyowania drg. Z przejedajcego jeepa wyskoczyo dwch sanitariuszy wracajcych z wau. Pooyli go na masce i uspokoili, e teraz ju pjdzie szybko, bo na noszach z tyu wioz wanie ciko rannego sieranta Boyle'a, wic jad prosto do punktu opatrunkowego. czne straty obu plutonw z kompanii E i F wskutek tej jednej, za to gwatownej naway artyleryjskiej wyniosy osiemnastu rannych. Nikt nie zgin. Winters rozstawi czujki wok skrzyowania drogi z waem. Jaki czas potem przyby tam kapitan Nixon i zapyta, jak im poszo. Winters po raz pierwszy od rana usiad spokojnie i poczu nagle straszne pragnienie. - Daj wody. Biorc z rk Nixona manierk, zauway, e rce dr mu tak, e o mao nie rozlewa wody. By wyczerpany napiciem. Podobnie Christenson. Nie mg zrozumie, skd to zmczenie, dopki nie zacz liczy. Wyszo na to, e tego dnia wystrzela pidziesit siedem adownikw do swojego karabinu Ml - czterysta pidziesit sze nabojw. W nocy, penic sub na posterunku, pilnujc si, eby nie zasn i dochodzc wreszcie do siebie po napiciu caego dnia, trzydzieci sze razy chodzi sika. Samotny pluton z kompanii E, liczcy trzydziestu piciu ludzi, zdoa w tej walce wyprze dwie niemieckie kompanie w sile ponad trzystu onierzy, i to nie byle jakich esesmanw. Amerykanie stracili (wliczajc straty kompanii F) jednego zabitego i dwudziestu

dwch rannych. Straty niemieckie wyniosy niemal pidziesiciu zabitych, okoo stu rannych i jedenastu wzitych do niewoli. Z perspektywy lat Winters ocenia, e mia tego dnia bardzo, bardzo duo szczcia. Niemieck porak skada przede wszystkim na karb zego dowodzenia. Pierwszemu plutonowi uszo na sucho siedzenie w rowie na otwartym polu, w oczekiwaniu na posiki. Niemcy za nasypem zbili si w bezadn gromad zamiast rozproszy, co byo w opinii Wintersa niewybaczalnym bdem. Pozwolili dwm karabinom maszynowym przygwodzi si do ziemi, podczas gdy trzy kolumny plutonu nacieray z bagnetem na broni przez paskie odsonite pole w kierunku nasypu. Zbyt wolno zareagowali na ostrza samotnego napastnika wystawionego na ich ogie na nasypie drogi. A kiedy zacza si strzelanina, zaniedbali w ogle osaniania ogniem swoich manewrw. W odrnieniu od nich kompania E dziaaa tego dnia jak zaczarowana. Winters twierdzi, e 5 padziernika to byo szczytowe osignicie bojowe kompanii E w czasie caej wojny. Zachowali si nawet lepiej ni w D-Day, wykazujc wyszo we wszystkich aspektach taktyki piechoty: w patrolowaniu, obronie, natarciu przy wsparciu broni towarzyszcych, zorganizowanym odwrocie. A przede wszystkim wykazali znacznie lepsze wyszkolenie strzeleckie we wszystkich kategoriach: strzelaniu z karabinw, karabinw maszynowych i modzierzy. Mona jeszcze pocign ten wtek. Choby kondycja fizyczna onierzy. W t walk woyli znacznie wicej wysiku ni bokser wagi cikiej w pitnastorundowy pojedynek o mistrzostwo wiata. Wicej ni zawodnik futbolu amerykaskiego w rozegranie trzech kolejnych godzinnych meczw. Doskonale funkcjonowaa kompanijna czno, radiowa, telefoniczna, przez cznikw i sygnalizacja sygnaami rcznymi. Natarcie skokami, ktre do znudzenia wbijano im do gw od czasu Toccoa, poprowadzone we wzorowy, podrcznikowy sposb przynioso doskonae rezultaty. Odwrt z ewakuacj rannych przebieg spokojnie, w sposb zorganizowany i skuteczny. Koordynacja dziaa z brytyjsk artyleri bya tego dnia bez zarzutu. Podobnie Winters. Tego dnia podejmowa jedn za drug waciw decyzj, czasem instynktownie, czasem po drobiazgowym rozwaeniu sytuacji. Najlepsza decyzja to ta, e w panujcej sytuacji tylko natarcie moe da im szans przeycia. By nie tylko mzgiem plutonu, dawa jej take przykad osobist odwag. Jego stylem dowodzenia byo nie Naprzd!, ale Za mn!. Tego dnia zabi osobicie wicej Niemcw ni ktokolwiek w plutonie i najbardziej ze wszystkich nadstawia karku.

Ale mimo tego wszystkiego, mimo e w tym dniu kompania E 506 pps bya tak dobra, e staa si moe najlepsz kompani w caej Armii Stanw Zjednoczonych, nie moga nic poradzi na ogie artylerii, postrach wspczesnego pola walki. Nie mogli wic pozosta na otwartym polu, ale z drugiej strony, chronic si za waem, wpadli w zawczasu przygotowan puapk: wystawili si na celny ogie wstrzelanej w skrzyowanie drogi i wau niemieckiej artylerii. W cigu zaledwie kilku minut dowodzone przez Wintersa plutony poniosy wicej strat ni przez cay dzie nacierania pod ogniem setek niemieckich onierzy. Webster napisa w jednym z listw: Artyleria to co strasznego. Boe, jak ja jej nienawidz! Nic doda, nic uj. *** Dzia prasowy 101 DPD mocno nagoni to starcie, wydajc midzy innymi komunikat w typowym dla tego okresu stylu: Rozkaz Wintersa mg by tylko jeden, i taki wanie by: Bagnet na bro, za mn! W rezultacie jego odwanej decyzji dwie kompanie SS poniosy powane straty i zostay zmuszone do wycofania, zanim byy w stanie rozpocz swj atak planowany na t wanie chwil. Niewielka w kocu potyczka na wale moga mie dalekosine konsekwencje. Natarcie dwch niemieckich kompanii miao by skorelowane z uderzeniem 363 DGL na lewe skrzydo puku w Opheusden. Gdyby ich plan zosta zrealizowany bez przeszkd ze strony Wintersa i kompanie zdoay przedrze si na poudnie, miayby okazj do zaatakowania dowdztwa puku w tym samym, jake wanym momencie, kiedy uwaga Sinka powinna si w caoci koncentrowa na obronie Opheusden. Dowdca puku podzikowa im, wydajc specjalny rozkaz dzienny zawierajcy pochwa dla kompanii E. O ataku na bagnety prowadzonym przez Wintersa napisa dalej: Swym odwanym dziaaniem, dziki umiejtnemu uyciu wasnych si przeciw przewaajcemu liczebnie przeciwnikowi pluton zada nieprzyjacielowi powane straty w ludziach, uniemoliwiajc jego zamiar zaatakowania dowdztwa batalionu od tyu. Kilka dni po synnym ataku Wintersa odwiedzi go pukownik Sink. - Winters, poradziby sobie z dowodzeniem batalionem? W ten sposb Winters dowiedzia si, e jest brany pod uwag jako kandydat do stanowiska zastpcy dowdcy batalionu, na miejsce majora Olivera Hortona polegego w bitwie o Opheusden 5 padziernika.

Winters, lat dwadziecia sze, rezerwista, ktry zaledwie trzy miesice wczeniej zosta kapitanem i dowdc kompanii, przekn lin i odpowiedzia: - Panie pukowniku, jestem pewien, e w polu dabym sobie rad. Nie boj si walki. Ale przeraaj mnie papierki. Nigdy nie miaem smykaki do administracji, sir. - Nic si nie bj, co na to poradzimy, synu. Dziewitnastego padziernika kapitan Winters zosta mianowany zastpc dowdcy 2 batalionu. *** Nastpca Wintersa na stanowisku dowdcy kompanii E nie dorasta mu do pit. Przyszed z zewntrz, z innego batalionu. Wspomnienie szeregowego Ralpha Stafforda utrzymane jest w typowo pogardliwym stylu: Facet naprawd nie nadawa si do niczego. Nie tylko nie wiedzia, co robi, ale nawet nie chcia si nauczy. Cay czas spdza w ku, nie robi inspekcji, obija si na caego. Nie utrzyma si dugo i zosta zwolniony. Inni nie byli wcale duo lepsi. Christenson tak opisuje jednego z nich: Na drugie imi mia Niezdecydowany. [...] Kiedy zaczynaa si strzelanina, zamiera w bezruchu, by kompletnie zdezorientowany, nie mia pojcia, co robi. My, podoficerowie plutonu, musielimy przejmowa dowodzenie i wykonywa za niego robot. Na szczcie nigdy nie mia na to narzeka - przynajmniej tyle dobrego mona o nim powiedzie, e zdawa sobie spraw ze swojej niezdolnoci do dowodzenia w stresie. Nie by to jedyny kopot z kadr oficersk. Webster tak mwi o postawie swojego dowdcy plutonu w potyczce pod Nuenen: Nigdy nie widziaem go tam, gdzie pociski latay. Nigdy nie pojawi si na linii frontu. Po prostu nie dors do odpowiedzialnoci, jak nakadao na niego zajmowane stanowisko. Starzy wyjadacze z plutonu nigdy mu tego nie wybaczyli. To le, kiedy szeregowy zawodzi w cikiej chwili, ale jeli zawodzi oficer, ktry ma dowodzi ludmi w walce, to nie ma dla niego usprawiedliwienia. Malarkey wspomina, jak w tej samej walce Guarnere stawia do pionu jakiego oficera, ktry pakowa gow w piasek, zamiast dowodzi swoim plutonem. [...] Potem widziano tego samego oficera w punkcie opatrunkowym z ran doni, ktra z daleka mierdziaa samookaleczeniem, eby unikn walki. Uzupenienie stanw kompanii nowymi oficerami i onierzami, ktrzy nie dorastali poziomem wyszkolenia do weteranw Currahee i Normandii, a teraz bdc po raz pierwszy w walce, dowiadczali od razu tak intensywnego i obezwadniajcego ognia artylerii oraz niebezpieczestw nocnych patroli, nie polepszao sytuacji. Warunki jeszcze j zaogniay.

Paul Fussell opisa dwa stadia uwiadamiania sobie warunkw zewntrznych, przez ktre przechodzi onierz na froncie. Zaczyna si od tego, e onierz jest przekonany, e nic nie moe mu si sta. Potem przychodzi pierwsze stadium adaptacji - moe mi si co sta, jeli nie bd uwaa. Drugie stadium polega na tym, e onierz nabiera przekonania, e stanie mi si co i tylko nie bdc tam [na pierwszej linii], mog tego unikn. 24 Cz ludzi nigdy nie dochodzi do tego drugiego stadium, inni przeciwnie, dochodz do niego niemal natychmiast. Kiedy jest to onierz frontowej kompanii piechoty, nie ma takiej siy, ktra byaby w stanie go utrzyma na stanowisku i zmusi do dalszego wykonywania swoich obowizkw. Nikt mu nic nie jest w stanie narzuci, bo tu chodzi o jego ycie. Najsilniejszym z czynnikw motywujcych do pozostania na froncie jest przyja i wizi pomidzy towarzyszami broni. Ta forma motywacji ma stron pozytywn - nie chce si zawie kumpli, i negatywn - nie chce si wyj na tchrza przed ludmi, ktrych si kocha i szanuje ponad wszystko na wiecie. Dyscyplina nie ma tu znaczenia, bo opiera si na karaniu - a jak mona ukara frontowego onierza gorzej, ni wysyajc go na front? 25 Glenn Gray tumaczy to panujc w okopie tyrani biecej chwili. Przeszo, a co waniejsze, przyszo, nie istniej w okopie na pierwszej linii. W okopie onierz ma wicej czasu na mylenie i jest bardziej samotny ni jakikolwiek cywil w domowym zaciszu. Tu czasu nie mierzy si zegarkiem i kalendarzem 26 . Dla frontowego onierza, ktry osign kres swojej wytrzymaoci, najstraszniejsze wizienie na tyach zdaje si rajem. Bardziej liczy si to, czy bdzie si ywym tu i teraz, i czy to potrwa jeszcze przez najblisz minut. Gray zastanawia si te nad przyczynami, dla ktrych tylu onierzy nadstawiao karku dla zdobycia pamitek. W Brecourt Malarkey wybieg na pole pod ostrzaem kilku karabinw maszynowych, eby zabra polegemu Niemcowi co, co mu si wydawao kabur z Parabellum. W Holandii 5 padziernika Webster, kutykajc przez pole do punktu opatrunkowego pod ogniem osiemdziesitek-semek, zauway po drodze niemieck panterk, wspania pamitk. Zatrzyma si, podszed do niej i schyli si, eby j podnie - mimo blu przestrzelonej nogi, mimo strachu, mimo padajcych wok artyleryjskich

Fussell, op. cit., s. 282. Mona go dla przykadu zastrzeli. W Wehrmachcie za plecami niepewnych rekrutw z okupowanych terytoriw stali ich podoficerowie. Jeden z Polakw wcielonych si do niemieckiej armii dosta si do niewoli w sektorze Omaha. W czasie przesuchania pado pytanie o to, jak on i jego koledzy znieli intensywne bombardowanie artyleryjskie i lotnicze, bdce przygotowaniem do ldowania. Wasze bomby byy bardzo przekonujce, ale blisza ciau koszula, wic mj sierant stojcy za mn z pistoletem w rku przekona mnie znacznie skuteczniej. Amerykaska armia nie stosowaa jednak takich praktyk. 26 Gray, op. cit., s. 119.
25

24

pociskw, ktre w kadej chwili mogy go zabi, z pamitk czy bez. Gray stara si to wyjani w ten sposb: Pamitki maj dla onierzy przede wszystkim warto jako forma gwarancji tego, e ycie trwa poza niszczycielsk furi teraniejszoci. S obietnic, e czowiek przeyje, by mocje zaprezentowa innym i opowiedzie, jak wszed w ich posiadanie. 27 W sytuacji zagroenia ycia wikszo ludzi nie jest w stanie myle o niczym innym, jak tylko o tym, by przey. Ilustruje to proces diametralnie przeciwny tej zachannoci na pamitki: niefrasobliwe wrcz obchodzenie si z wszelkimi przedmiotami do nich nalecymi, lekkomylne podejcie do, na przykad, pienidzy. Uczestniczc w skrajnie niebezpiecznej kampanii, onierz znacznie atwiej od cywila akceptuje prawd, e ze wszystkiego, co posiada, tylko ycia nikt mu nie zwrci. Inn z takich rzeczy, ktre traci si bezpowrotnie, jest szacunek kumpli - ale wiee uzupenienie nie ma jeszcze kumpli do stracenia i nic nie jest w stanie utrzyma onierza w okopie. Gray opowiada o dezerterze, ktrego spotka w lesie we Francji w listopadzie 1944 roku. To by gral z Pensylwanii, przyzwyczajony do ycia na onie natury, siedzia tam ju od kilku tygodni i mia szczery zamiar przesiedzie do koca wojny: Wszyscy, z ktrymi si szkoliem, albo zginli, albo zostali przeniesieni. Byem cholernie samotny [...] Pociski paday coraz bliej i bliej, ju nie mogem tego znie. Baga Graya, eby zostawi go w spokoju. Gray odmwi, powiedzia, e o nim zamelduje, i zapewni go, e nie poniesie adnej kary. onierz odpar ze smutkiem, e wie o tym. Oni wcale nie potrzebowali go sami rozstrzeliwa, Niemcy na froncie zrobi to znacznie sprawniej i taszym kosztem. Przewidzia swoj przyszo precyzyjniej ni jakakolwiek Cyganka - wanie tak si stao po tym, jak Gray go wyda. 28 Na froncie dyscyplina zaamuje si nie tylko w czci dotyczcej ubioru, salutowania i spraw porzdkowych. Wiele rozkazw, gdy nadzr nad ich wykonaniem jest trudny, a wykonanie grozi mierci, jest ignorowanych. Webster ze szpitalnego ka pisa do domu: Starzy wyjadacze na podstawie wasnego gorzkiego dowiadczenia ucz si by samodzielni i podejmowa decyzje. Kiedy nasz porucznik kaza dowdcy druyny wzi omiu ludzi i zaatakowa bateri przeciwlotnicz, ktra ostrzeliwaa ldujce szybowce desantowe. Wyobracie sobie, dziewiciu ludzi z karabinami przeciw dziaom kalibru 88 i 40 mm! Sierant powiedzia Tak jest, panie poruczniku [dalej ocenzurowano]. Podejmujc swoj wasn decyzj, ocali nam ycie. Nowy po prostu wziby do rki karabin i rzuci si na olep przez pole z bagnetem na broni. Potem ten sam porucznik kaza dwm onierzom w
27 28

Gray, op. cit., s. 82. Gray, op. cit. s. 17-18.

biay dzie rozpoznawa niemieckie pozycje. Oni jednak nie byli w ciemi bici i [dalej ocenzurowano]. Weterani starali si pomaga nowicjuszom, ale bardzo bronili si przed nawizywaniem bliszych wizi, starali si nawet nie zapamitywa ich nazwisk, bo pewnie i tak nie na dugo im si ta wiedza przyda. Co nie znaczy, eby im nie wspczuli. Webster pisa do domu po Normandii: Nasze uzupenienia reprezentuj nowe pokolenie onierzy, osiemnastoletnich rekrutw, tak modych i przepenionych takim entuzjazmem, e wysyanie ich do walki zdaje si zbrodni. My, spadochroniarze, dostajemy najlepszy materia, ale to straszny los dla kogo, kto nigdy nie by poza domem i kogo wyrwali ze szkolnej awki, eby tu przysa. aden z onierzy kompanii E nie wcha prochu przed 6 czerwca, ale zaledwie cztery miesice pniej, 5 padziernika, wszyscy ci, ktrzy w czerwcu skakali w Normandii i wci jeszcze yli, byli starymi wiarusami z dwoma skokami bojowymi i dwiema kampaniami na koncie. Paru z nich ucieko ze szpitali, byle lecie z kolegami do Holandii. To przecie nie dlatego, eby tak kochali walk na froncie - doskonale zdawali sobie spraw z tego, e jeli nie polec z nimi teraz, nastpnym razem pjd w pole z gromad zupenie obcych sobie ludzi. Innej drogi nie byo, na europejskim teatrze dziaa wojennych szeregowy piechoty opuszcza front na dobre tylko w trumnie lub na inwalidzkim wzku. Skoro wic i tak musieli wraca ze szpitala na front, woleli wraca tam z ludmi, ktrych znali, szanowali i wiedzieli, czego si mona po nich spodziewa. Uzupenienia rzadko osigay tak wysoki poziom identyfikacji z oddziaem. Poza tym armia znacznie uprocia i skrcia proces szkolenia - nowicjusze nigdy nie osignli poziomu wyszkolenia weteranw Currahee. W Veghel Webster widzia, jak nowy, imieniem Max, trzymajc si za praw rk, lea, jczc, paczc i wydzierajc si w niebogosy. - Pom mi! Pom mi! Niech mi kto pomoe! - Co si stao? Dostae jeszcze gdzie? - Nie, nie. Boli! - To wstawaj i wiej do punktu opatrunkowego. Nic z tego. By w szoku i po prostu lea tam i jcza. [...] Ciekawa rzecz z takim szokiem. Jedni w szoku po tym, jak im urwie stop, s w stanie o wasnych siach przej kilka kilometrw do szpitala, a inni, jak Max, ledwie ich co dranie, na widok wasnej krwi zamieraj z przeraenia i nawet sami sobie nie chc pomc. Mwi, e szok to w gwnej mierze stan fizyczny ciaa, ale wedug mnie stan psychiczny, nastawienie czowieka ma

wielki wpyw na podatno na niego. Max nie by twardy, nie by agresywny, nie by zahartowany tak jak my. To, e tak wielu onierzy i oficerw zaamywao si pod brzemieniem cigego stresu, panujcej wok jatki, nie budzi niczyjego zdziwienia. Dziwi si raczej naley, e tak wielu ludzi si nie zaamao. Po odejciu pierwszego niewydarzonego nastpcy Wintersa kompani przej porucznik Fred Moose Heyliger, produkt wojennej podchorwki, ktry dowodzi plutonem modzierzy kompanii sztabowej w Normandii (gdzie awansowa na porucznika) i w Holandii. By oficerem kompanii E jeszcze w Stanach, dopiero w Anglii przeniesiono go do kompanii sztabowej. Winters bardzo go polubi od pierwszego wejrzenia. Heyliger by dobrym dowdc. W nocy obchodzi posterunki, sam chadza na patrole. Dba o ludzi najlepiej jak potrafi. Nigdy nie mg sobie pozwoli na chwil rozlunienia. Zawsze panowao napicie. Jego kompania bya rozsmarowana zbyt cienko, by uniemoliwi Niemcom penetrowanie linii frontu, i wci musia pamita o niebezpieczestwie kolejnej prby ataku na skal podobn do tej z 5 padziernika. Dobrze znosi t odpowiedzialno i wykonywa swoje obowizki. Kapral Walter Gordon ocenia z perspektywy lat, e Brytyjczycy s mistrzami intryg. Niekoniecznie chciabym, eby osaniali mnie ze skrzyda w natarciu na jakikolwiek powaniejszy cel, ale nacierabym natychmiast, wiedzc, e to oni ukadali plan. Oni s naprawd dobrzy w planowaniu. Sowa te odnosz si do Odsieczy, akcji, ktra miaa miejsce w nocy z 22 na 23 padziernika. Tydzie wczeniej pukownik O. Dobey, znany jako Szalony pukownik z Arnhem, oficer brytyjskiej 1 DPD, ktry uciek z niemieckiego szpitala, gdzie by leczony jako jeniec, przepyn przez Ren i nawiza kontakt z pukownikiem Sinkiem. Powiadomi go o tym, e na pnocnym brzegu dolnego Renu czeka stu dwudziestu piciu brytyjskich uciekinierw z niemieckiej niewoli, okoo dziesiciu spalonych bojownikw holenderskiego ruchu oporu i piciu amerykaskich lotnikw. Chcia ich stamtd ewakuowa na aliancki brzeg i potrzebowa do tego pomocy. Sink zgodzi mu si jej udzieli. Poniewa wybrany do forsowania Renu punkt lea w sektorze kompanii E, Sink wybra Heyligera na ochotnika do poprowadzenia patrolu wysyanego na poszukiwanie ukrywajcych si zbiegw. Gordon uj to nieco dosadniej: Jak zwykle my damy ludzi, a Brytyjczycy pomys ich uycia i bandae do ich poatania. Z brytyjskiego punktu widzenia to uczciwa transakcja. Dobey utrzymywa stay kontakt z holenderskim ruchem oporu przez... telefon. Z jakiego niezrozumiaego powodu Niemcy nie przerwali cywilnej cznoci telefonicznej. W

rozmowach ustalono termin operacji na noc z 22 na 23 padziernika. Amerykaski 81 dywizjon artylerii przeciwlotniczej mia wskaza pociskami smugowymi ze swoich Boforsw rejon forsowania. eby przyzwyczai Niemcw do ich widoku nad rzek, codziennie o pnocy dywizjon prowadzi ostrza pociskami smugowymi innego wybranego na chybi trafi odcinka nieprzyjacielskiego brzegu. W wyznaczon noc Heyliger, porucznik Welsh, Edward Shames i siedemnastu ludzi wybranych przez Heyligera podyo tras wyznaczon bia tam przez saperw przez koron wau nad brzeg rzeki, gdzie ju poprzedniego dnia ukryto w krzakach brytyjskie skadane odzie saperskie o pciennych burtach. Noc bya ciemna, pochmurna, widoczno ograniczona jeszcze przez padajc mawk. Drc z zimna, ratownicy zepchnli odzie na wod i chwil pniej na pnocny brzeg pomkny serie pociskw smugowych z dzia przeciwlotniczych. Z drugiego brzegu zawiecia w odpowiedzi czerwona latarka, nadajc liter V (jak Victory, Zwycistwo) alfabetem Morse'a. onierze starali si najciszej, jak to tylko moliwe, wiosowa na drugi brzeg. Przepynli rzek z biciem serc, ale bez adnych przygd. Wyskoczyli z odzi i rozsypali si na przeciwnym brzegu. Gordon rozstawi swj karabin maszynowy, szykujc si do obrony lewego skrzyda. Po prawej to samo zrobi kapral Francis Mellet. Szeregowy Stafford szed jako szperacz kolumny, ktra ruszya w gb nieprzyjacielskiego terytorium na spotkanie z Holendrami z ruchu oporu. Tu za nim poda porucznik Heyliger. Stafford skrada si bezgonie naprzd. Nikt nie strzela, nie byo adnych rakiet owietlajcych, cisza, spokj. Teren by im zupenie obcy, nieznany, do tego obsadzony przez nieprzyjaciela. Panowaa czarna noc. Ta cholerna, przeszywajca cisza sprawiaa, e serce podchodzio mi do garda, wspomina Stafford. Chwil pniej zrobi kolejny ostrony krok i tu spod ng, moe w odlegoci p metra przed nim, wzlecia w gr jaki spory ptak. Jestem przekonany, e serce mi stano w tym momencie. Zwolniem bezpiecznik karabinu i ju miaem strzela, kiedy porucznik Heyliger pooy mi do na ramieniu. Spokojnie, Stafford. Szli dalej i chwil potem spotkali Brytyjczykw. Pierwszy z nich uciska mnie i da mi swj czerwony beret, ktry mam do tej pory. Brytyjski brygadier podszed do Heyligera, poda mu rk i potraktowa komplementem, e w yciu nie widzia tak przystojnego amerykaskiego oficera. Heyliger pozosta jako niewzruszony i tylko powtarza, e maj si ustawi w rzd, i nad brzeg do odzi i zachowa cisz. Z przestrzeganiem tego ostatniego zalecenia byo najciej. Szeregowy Lester Hashey pamita, e jeden z brytyjskich spadochroniarzy przyzna

mu si, e w yciu nie przypuszcza, e kiedykolwiek tak go ucieszy widok pieprzonego jankesa. Porucznik Welsh, ktry dowodzi zaadunkiem nad brzegiem, po jakim czasie mia do ich radosnych okrzykw i bogosawiestw, wic zapowiedzia, e jak si zaraz nie zamkn, to sam ich pozabija, jeli Niemcy nie zd. W kocu uciekinierzy zaadowali si na odzie, Amerykanie wycofali si, osaniajc odwrt przez rzek, i wszystko byo gotowe do odbijania od brzegu. Gordon wrci ostatni i pyn w ostatniej powracajcej odzi. Jak wspomina, panowa w niej nastrj podniecenia i popiechu, wszyscy byli przekonani, e Niemcy lada moment ich zatopi. Nikt ich jednak nie zauway i o 1.30 bezpiecznie wyldowali na poudniowym brzegu rzeki, po czym przeszli przez ziemi niczyj u podna wau i skryli si za nim. Nazajutrz pukownik Sink wystosowa kolejn pochwa w rozkazie dziennym za odwan i pen powicenia akcj ratunkow: Gwnym czynnikiem powodzenia w realizacji tej operacji bya odwaga i spokj, wykazane przez zesp osaniajcy ewakuacj. Operacja bya tak doskonale zorganizowana i przeprowadzona, e nieprzyjaciel nawet nie wiedzia, e miaa miejsce. Udzielam pochway wszystkim uczestnikom operacji ewakuacyjnej za agresywnego ducha, sprawne wykonywanie rozkazw i oddanie subie. Nazwiska wyrnionych pochwa poniej. Znalazo si tam i nazwisko Gordona. Kiedy po latach zasugerowaem, e musi si czu dumny, e wtedy zgosi si na ochotnika i bra udzia w tak sprawnym przeprowadzeniu ryzykownej operacji, odpar, e poszed tylko dlatego, e Heyliger mu kaza. To nie bya adna ochotnicza akcja. Nie mwi, e nie zgosibym si do jej przeprowadzenia, chc tylko zaznaczy, e nie byem adnym cholernym ochotnikiem. Dwudziestego smego padziernika rejon broniony przez 101 DPD jeszcze powikszono. 506 pps przesun si dalej w lewo wzdu rzeki, naprzeciwko Arnhem. Kompania E obsadzia teraz przejty od Brytyjczykw rejon miejscowoci Driel 29 , na samym skraju terenu zajtego przez alianck ofensyw. Podczas przejmowania stanowisk Lipton i zastpca dowdcy batalionu Winters ucili sobie rozmwk z brytyjskim dowdc. Powiedzia im, e zobacz, jak Niemcy przesuwaj si i okopuj wzdu linii kolejowej na wschd od ich pozycji. Kompania E zajmowaa stanowiska na prawym skrzydle obrony 506 pps, w Driel, w takim punkcie, e jej jeden pluton obsadza okopy bronice podej z pnocy, drugi ze wschodu, a trzeci by w rezerwie. - Skoro ich widzicie, to czemu nie strzelacie? - Bo jak bdziemy strzela do nich, to oni zaczn strzela do nas. To proste, stary.
W pobliu Driel ldowaa w czasie operacji Market-Garden polska Samodzielna Brygada Strzelcw Spadochronowych pod dowdztwem generaa Stanisawa Sosabowskiego [przyp. tum.].
29

Winters i Lipton popatrzyli na siebie z niedowierzaniem. Kiedy kompania E przebywaa na froncie, zawsze staraa si zmusi Niemcw do siedzenia ze spuszczonymi gowami i w penej gotowoci do odparcia ich atakw. Nie inaczej byo w Driel. Artyleria strzelaa rwnie duo i rwnie celnie, co na wyspie. Niemcy, ktrzy obsadzili wzgrza po pnocnej stronie rzeki, nadal te zachowali przewag w kierowaniu ogniem artylerii, wic poruszanie si w cigu dnia byo rwnie trudne. Plutony na linii frontu po staremu yy w swoich okopach. Deszcz pada waciwie bez przerwy. Nikt nigdy nie zdoa si do koca wysuszy. Nie byo si jak goli, nie byo si gdzie my, nie byo adnych rozrywek. Ndzne ycie. Na tyach, w dowdztwie i dalej w gb alianckiego terytorium panoway nieco znoniejsze warunki. Artyleria i tam oczywicie dawaa si we znaki, ale byy gorce posiki i inne luksusy. onierze suchali niemieckiej rozgoni propagandowej, zwanej Arnhem Annie. Prcz amerykaskich piosenek nadawaa ona wezwania do przepynicia rzeki, poddania si i wygodnego ycia do koca wojny w obozie jenieckim. Zaopatrzenie przywozio te amerykaskie gazety: Stars And Stripes i Yank. Wznowiono wydawanie dywizyjnej jednodniwki The Kangaroo Khronicle. Komu byo mao tej lektury, mg czytywa rozrzucane regularnie przez Niemcw ulotki pod tytuem Czemu walczycie o ydowsk spraw? Od czasu do czasu na linii frontu zjawia si zesp z komrki wywiadu, zajmujcej si przesuchiwaniem jecw wojennych i wojn psychologiczn. Rozstawiali megafony, przez ktre z kolei wzywali do poddania si i przepynicia rzeki do walczcych po drugiej stronie Niemcw i przedstawicieli okupowanych krajw. Obie strony miay z propagandy, zarwno wasnej, jak przeciwnika, sporo uciechy. Winters si nudzi. ycie zastpcy dowdcy batalionu byo zawodem, wielkim zawodem. Najwiksz uciech w cigu caej suby w armii miaem jako dowdca kompanii. Bycie modszym oficerem w kompanii to cika, niewdziczna praca, czowiek dostawa w ko z obu stron, od swoich podwadnych i od kapitana Sobela. Za to potem jako dowdca kompanii sam sobie byem eglarzem, sterem i okrtem. To ja byem na pierwszej linii, mogem podejmowa i realizowa wasne decyzje - nikt si nie wtrca, liczyo si tylko dobro ludzi i wykonanie zadania. Jako zastpca dowdcy byem gwnie administratorem. Nie podejmowaem adnych decyzji, nie wydawaem adnych rozkazw, mogem tylko rekomendowa to czy tamto dowdcy batalionu lub szefowi rozpoznania. Zasugerowaem, e niektrzy ludzie na jego miejscu cieszyliby si z takiej zmiany. - Ja si nie cieszyem - odpar Winters.

*** 2 pluton porucznika Harry'ego Welsha obsadza wschodni sektor. Jego stanowisko dowodzenia znajdowao si w stodole, okoo pidziesiciu metrw na zachd od linii kolejowej, za ktr swoje stanowiska mieli ju Niemcy, Stan plutonu obniy si do niecaych dwch tuzinw ludzi, a wic nawet jeli udao mu si utrzymywa na subie nawet poow z nich, tych dwunastu onierzy miao broni tysica piciuset metrw linii frontu. Midzy posterunkami ziay przerwy szerokoci nawet i po dwiecie metrw, przez ktre Niemcy bez wikszego trudu mogli przenika po zmroku i regularnie korzystali z tej moliwoci. Te wypady miay charakter gwnie rozpoznawczy - Niemcy podobnie jak alianci pogodzili si z pozycyjnym charakterem dziaa bojowych i nie atakowali bez potrzeby. Chodzio im tylko o to, by wykry ewentualne wzmocnienie amerykaskich pozycji, zapowiadajce rych ofensyw. Po dowiadczeniach 5 padziernika porowato linii frontu niepokoia Wintersa. Kiedy ktrego dnia jeden z uczestnikw odsieczy chepi si, jak to fantastycznie przeniknli przez lini frontu nie zauwaeni, Winters achn si: - Niemcy zrobili z nami to samo. Zdoali przerzuci przez rzek dwie kompanie i pies z kulaw nog do nich nawet nie strzeli, zanim nie wyleli na wa. Czym si tu podnieca? Nowa praca nie przestawaa go frustrowa. Brakowao mu silnych wrae i niepokoi si atwoci, z ktr Niemcy przenikali przez amerykaskie stanowiska. Po poudniu 31 padziernika zadzwoni do Heyligera i zaproponowa, eby w nocy dokonali inspekcji posterunkw. Heyliger zgodzi si. O 21.00 Winters przyby do stanowiska dowodzenia kompanii E. Heyliger zadzwoni do Welsha, uprzedzajc go o tym, e wybiera si do niego z Wintersem. Winters wspomina t drog: Szlimy do Welsha rami przy ramieniu, ciek szerokoci moe dwch metrw. cieka biega szczytem garbu, z obu stron cigny si metrowej gbokoci rowy melioracyjne. W pewnej chwili z rowu po prawej stronie pad okrzyk Halt!. Heyliger by czowiekiem spokojnym, dowdc, ktry nie podnieca si z byle powodu. Kiedy wic Winters usysza, jak nerwowo oddycha i przeyka lin, poczu si gboko zaniepokojony. W jednej chwili zrozumia przyczyn nerwowoci Heyigera - dowdca kompanii zapomnia hasa! Otworzy usta, eby si przedstawi, ale w tej chwili z pobocza pady trzy strzay z karabinu Ml, oddane w bardzo szybkiej sekwencji z odlegoci nie wikszej ni 10 metrw. Moose Heyliger osun si na drog z jkiem. Winters zanurkowa do rowu po przeciwlegej stronie drogi. Obawia si, e natrafili na niemiecki patrol, gdy strzay pady

tak szybko, jakby strzelano z niemieckiego Sturmgewehra. Potem usysza szybko oddalajce si kroki. Winters wyczoga si z powrotem na drog, zapa Heyligera za ubranie i odcign na bok. Moose zosta trafiony dwoma z trzech pociskw. Jeden przebi prawe rami, ale rana bya czysta, przelotowa, koci nie uszkodzone i wygldaa niegronie. Znacznie gorzej miaa si sprawa z lew ydk, pocisk wyrwa sporo mini, skra zwisaa luno, a rana wydatnie krwawia. Winters wycign z torebki przy pasie opatrunek osobisty i zacz bandaowa ran nogi. Po chwili usysza zbliajce si z prawej strony drogi kroki. Siga wanie po karabin, kiedy usysza gos Welsha, ktry woa ich ciszonym gosem. Welsh i dwaj jego ludzie pomogli opatrzy Heyligera i zanieli go do stodoy zajmowanej przez dowdc plutonu. Tam dosta morfin i odniesiono go dalej, do dowdztwa batalionu. Do tej pory straci tyle krwi i dosta ju tyle morfiny, e jego cera nabraa woskowego odcienia, ktry napawa Wintersa niepokojem co do szans na przeycie. A jednak przey. W cigu tygodnia by ju w szpitalu w Anglii. Nadal leczc si, zosta awansowany na kapitana, a Brytyjczycy odznaczyli go Brytyjskim Krzyem Wojskowym (British Military Cross) za udzia w operacji ratunkowej na wyspie. Wojn jednak mia ju z gowy. onierz, ktry do niego strzela, by wyczerpany fizycznie i psychicznie, niepewny siebie i przestraszony. Ten incydent by kropl, ktra przelaa kielich. Stary weteran, nie aden rekrut, cakiem si zaama. Winters postanowi go nie kara, ale wkrtce potem przeniesiono go poza kompani. Sidmego listopada Heyliger pisa ze szpitalnego ka do Wintersa: Drogi Dicku. Le sobie brzuchem do gry i staram si bra to wszystko na spokojnie. Pisz, bo chc Ci podzikowa za to, e si mn zaje tej nocy, kiedy dostaem. Co za idiotyczny sposb na to, eby oberwa! Przywieli mnie tutaj goego jak witego tureckiego. Nie miaem nic. Wiem, e przechowujesz moje skrzyda i pistolet, ale tak naprawd bardziej mi zaley na ubraniach ze piwora i filmach, ktre byy w chlebaku.[...] Zaoyli mi gips na t ran i Jezu, Dick, jak ona mierdzi! Jakby mi kot nasra w ko. Nie mog si pozby tego cholernego smrodu. Krtki ten list, bo moja prawa rka jest jeszcze bardzo saba. Przypomnij mnie wszystkim.

Na miejsce Heyligera dowdc kompanii E zosta porucznik Norman S. Dike jr, z dowdztwa dywizji. Wysoki, smuky, przystojny, dobrze wyksztacony, przemawiajcy bardzo wojskowym tonem. Zrobi doskonae wraenie. Codzienny kontakt wynikajcy z penionych obowizkw zastpcy dowdcy batalionu zacieni stosunki czce Wintersa z kapitanem Nixonem, ktry tymczasem przeszed ze stanowiska oficera rozpoznania (S-2) batalionu na oficera operacyjnego (S-3). Ciko byoby znale innych dwch ludzi, ktrych tyle by dzielio. Winters wywodzi si z klasy redniej, Nixon by dziedzicem bajecznej fortuny. Winters odszed z domu, z Pensylwanii, tu po osigniciu penoletnoci, Nixon od modoci podrowa po Europie. Winters skoczy college na prowincji, Nixon by absolwentem Yale. Winters by abstynentem, Nixon za alkoholikiem. Mimo tego wszystkiego byli najbliszymi przyjacimi, bo czyo ich oddanie rzemiosu, ktrym si parali, i szczeglne do niego zdolnoci. Kady czonek kompanii E, z ktrym rozmawiaem, zbierajc materiay do tej ksiki, na pytanie o najlepszego bojowego dowdc bez wahania podawa nazwisko Wintersa. Na pytanie o najlepszego oficera sztabowego niezmiennie padaa odpowied Nixon. Winters tak go wspomina: Ciko go byo rano dobudzi. Pewnego dnia w listopadzie wstaem wczenie, a Lewisa nie mogem obudzi. Zapaem go za nogi i zarzuciem sobie jego stopy na ramiona. - Wstajesz? - Odwal si, daj mi spa. Pod kiem sta do poowy peny dzbanek na wod. Wci nie puszczajc stp, signem po niego i zaczem wylewa zawarto na jego twarz. Nixon z przeraeniem otworzy oczy. - Nie! Przesta! Za pno, reszta wanie leciaa w jego kierunku. Dopiero po chwili zorientowaem si, e Lewis uy dzbanka zamiast nocnika, kiedy nie chciao mu si wyj w nocy za potrzeb. Nixon zacz strasznie wrzeszcze, kl, a po chwili rykn miechem. Postanowilimy pojecha do Nijmegen i sprawdzi pogosk, wedle ktrej oficerowie mieli tam dostp do gorcego prysznica. Kampania holenderska trwaa nadal. Robio si coraz zimniej, co jeszcze pogarszao warunki bytowania przemoczonych na deszczu ludzi. Wreszcie, pod koniec listopada, pododdziay 101 DPD zaczy by luzowane przez jednostki kanadyjskie. Kolej na kompani E nadesza w nocy z 24 na 25 listopada. Rankiem spadochroniarze zaadowali si na ciarwki, ktre powiozy ich do Francji na odpoczynek, uzupenienie stanw i wymian

wyposaenia, a przede wszystkim do suchych ek i prysznicw, ktrych nie zaznali od szedziesiciu dziewiciu dni. Kompania skakaa w Holandii 17 wrzenia w sile stu pidziesiciu czterech onierzy, podoficerw i oficerw, z ktrych wyjedao teraz dziewidziesiciu omiu. Rany odnieli porucznicy Brewer, Compton, Heyliger i Charles Hudson oraz pidziesiciu czterech innych czonkw kompanii. Na zawsze w Holandii zostali William Dukeman jr, James Campbell, Vernon Menze, William Miller, James Miller, Robert van Klinken. W Normandii stracili szedziesiciu piciu ludzi, tak wic og strat kompanii E wynosi na koniec listopada stu dwudziestu ludzi - niektrzy zostali ranieni dwukrotnie, w obu kampaniach. Nie mieli dotd ani jednego zaginionego czy wzitego do niewoli. Ciarwki przejedajce drog do pieka przez Nijmegen, Uden, Veghel i Eindhoven witali wiwatujcy Holendrzy, skandujcy 17 wrzenia! 17 wrzenia!. onierze kompanii E nie czuli si wcale jak zwyciscy bohaterowie. Ich odczucia podsumowa Lipton: Arnhem Annie powtarzaa przez radio, e moemy sucha ich muzyki, ale nie bdziemy chodzi po ich ulicach. No i miaa, skubana, racj. Do Arnhem nie weszlimy.

10 ODPOCZYNEK I UZUPENIENIE STRAT

Mourmelon-le-Grand 26 listopada - 18 grudnia 1944 Dwudziestego szstego listopada o 4.00 kompania E dotara do obozu Mourmelon, na obrzeach miasteczka Mourmelon-le-Grand (w pobliu leaa jeszcze wie Mourmelon-lePetit), okoo trzydziestu kilometrw od miasta katedralnego i centrum produkcji win musujcych w Reims. Mourmelon byo miastem garnizonowym od dwch tysicy lat Juliusz Cezar i jego rzymskie legiony mieli w nim swj obz w 54 roku p.n.e. Od setek lat stacjonoway tam wojska francuskie i dzi nadal stacjonuj. Miasteczko pooone jest na rwninie pomidzy rzekami Marn od poudnia i Aisne od pnocy, na tradycyjnym szlaku najazdw, prowadzcym do Parya (albo do Renu, w zalenoci od tego, kto atakowa). Mourmelon widziao w owym czasie wiele bitew. Ostatnie wiksze walki w tym rejonie trway w czasie I wojny wiatowej. Kiedy trafili tam onierze 101 DPD, jej lady: okopy i leje po pociskach, byy nadal doskonale widoczne, a i dzi ich odnalezienie nie nastrcza zbyt wielkich trudnoci. Niedaleko std, pod Chateau-Thierry i w lesie Belleau, w roku 1918 toczyli boje ojcowie wielu z onierzy dywizji. Przejcie ze suby bojowej do garnizonowej dokonao si sprawnie i szybko. Pierwszego dnia rozkoszowano si gwnie gorcymi kpielami i prano bielizn oraz mundury. Drugiego dnia zarzdzono pierwszy marsz wiczebny. Trzeciego dnia odbya si ju inspekcja pomieszcze, capstrzyk z trbk, opuszczaniem flagi i armatnim salutem. Kiedy 30 listopada przywieziono poczt, morale wzroso o sto procent. Mona by si spodziewa, e po dwch miesicach z okadem walki na pierwszej linii frontu spadochroniarze bd przede wszystkim chcieli przespa z tydzie, by nadrobi wszystkie zarwane noce. Tymczasem ju po jednej czy dwch prbach tego fenomenu, jakim by dla onierza nie przerwany sen w nocy, chopcy zaczli szuka jakiego ujcia dla rozpierajcej ich energii i sposobu rozadowania napicia, w ktrym yli przez tyle czasu. Pierwszego grudnia wszyscy dostali przepustki do Reims. Co gorsza, na ten sam pomys wpado dowdztwo stacjonujcej nieopodal 82 DPD. By to jednak bardzo gupi pomys. Mieszanka okazaa si wybuchowa. Reims roio si wprawdzie od andarmerii, bo

stacjonowa tam sztab Eisenhowera, ale byo mnstwo alkoholu - a wic wkrtce take podchmielonych modych ludzi w bojowych nastrojach. Kiedy grupy onierzy z literami AA na naszywkach 30 napotkay grupy modych ludzi w mundurach z gow krzyczcego ora na rkawie 31 , z ust prowodyra tych pierwszych padao pytanie: - Co krzycz ory? A reszta wywrzaskiwaa odpowied: - Ratunku! Ratunku! Ratunku! Pici szy w ruch, zanim jeszcze wybrzmia trzeci okrzyk. Bijatyki trway przez trzy dni, po czym 4 grudnia anulowano przepustki do Reims. Przyczyn byo to, e, jak to uj jeden z weteranw, chopcy le si zachowywali w miecie. Dywizja postanowia zorganizowa onierzom inne moliwoci rozadowania nadmiaru energii: rozpoczy si parokilometrowe biegi, defilady, mnstwo gimnastyki. Urzdzono te dywizyjne zawody w baseballa, koszykwk i futbol amerykaski. Sprzt sportowy wypoyczano od Si Powietrznych Armii, ktre przywoziy go samolotami z Anglii. Przeprowadzono rwnie eliminacje do planowanego na pierwszy dzie wit Boego Narodzenia meczu o puchar Champagne Bowl pomidzy 506 i 502 pukami, na wzr corocznych rozgrywek o superpuchar ligi futbolu amerykaskiego, Ros Bowl. Zawodnicy wybrani do reprezentacji pukowej trenowali codziennie co najmniej trzy godziny. Dywizja zapewnia take inne rozrywki: dziaay trzy kina i klub Czerwonego Krzya. Jedzenie byo w zgodnej opinii doskonae. Kilka dni po przybyciu do Mourmelon onierze dostali zalegy od, ktry wypacano im w stowce, po kolacji. Plutonowy Malarkey pobra swoj wypat i idc do drzwi, zasta kilku onierzy grajcych w koci. Jaki gracz, ktremu wanie sprzyjao szczcie, zgromadzi przed sob pokany plik banknotw. Malarkey by przekonany, e dobra passa tamtego nie moe trwa wiecznie, wic zacz stawia przeciw niemu. W cigu kilku minut przern trzymiesiczne pobory i by z powrotem spukany do suchej nitki. Wyszed ze stowki, sam si dziwic swojej gupocie - przy czym chodzio mu nie o to, e si spuka, tylko o to, e straci pienidze, ani razu nawet nie dotykajc koci. W koszarach wpad na Skipa Mucka. Tam te gra w koci sza w najlepsze. Malarkey zapyta Mucka, czy ma zamiar wzi w niej udzia. Muck odpar, e nie, bo ma ju do
82 Dywizja Piechoty powstaa w roku 1917 jako pierwsza zoona z poborowych z caych Stanw Zjednoczonych, a nie z jakiego okrelonego terytorium, std nosia nazw Ali-American i jej znakiem byy dwie litery A. Dywizj powietrznodesantow staa si dopiero w 1942 roku [przyp. tum.]. 31 101 Dywizja Piechoty, utworzona w czasie I wojny, miaa za godo gow krzyczcego ora [przyp. tum.].
30

przegrywania caej wypaty pierwszego dnia po jej otrzymaniu. Poza tym, po oddaniu dugw z poprzednich gier zostao mu tylko szedziesit dolarw. Malarkey zdoa go jednak namwi, eby mu je poyczy, i za te pienidze wszed do gry. W cigu pitnastu minut mia pene garci francuskich frankw, brytyjskich funtw, amerykaskich dolarw, belgijskich frankw i holenderskich guldenw. (Przy takiej rnorodnoci walut przy stoach gry czsto dochodzio do sprzeczek o wartoci kursw. W jaki zagadkowy sposb wszyscy ci chopcy, ktrzy w szkole nienawidzili matematyki i starali si z niej urywa, tu jako nigdy nie mieli kopotw z liczeniem). Malarkey zabra wygran do klubu podoficerskiego i tam gra dalej, tym razem w grze, w ktrej brao aktywny udzia okoo dwudziestu hazardzistw. Wszed za odliczone z grubego zwitka szedziesit dolarw, sum poyczon od Mucka. Wygra. Postawi raz jeszcze - i znowu wygra. I jeszcze raz. I nastpny. W kocu pooy na st trzy tysice dolarw. I ponownie wygra. Ba si odej od stou z ponad szecioma tysicami dolarw - mia przed sob niemal ca wypat plutonu i gracze mogli mu solidnie przetrzepa skr, gdyby odszed, nie dajc im moliwoci rewanu. Odoy do kieszeni wszystkie banknoty francuskie o duych nominaach i gra, a przegra ca reszt - drobne franki, guldeny, dolary i funty. Kiedy wrci do koszar, odda Muckowi rwnowarto poyczonych szedziesiciu dolarw i dorzuci mu piset. Mia gest. W kocu sta go byo. W kieszeniach pozostaa mu jeszcze rwnowarto trzech tysicy szeciuset dolarw! Do uwiconej wiekami tradycji naleao znajdowanie wojsku zajcia, eby si nie nudzio. Wykorzystywano wic ich do poprawiania warunkw zakwa terowania. Kompleks koszarowy, w ktrym kwaterowali, poprzednio zajmoway dwie dywizje niemieckiej piechoty i kilka szwadronw kawalerii. Wszdzie ze cian zwieszay si niemieckie rozkazy dzienne, odezwy, plakaty propagandowe, tablice pogldowe i tym podobne. Wszystko to poznikao, stajnie oczyszczono z pozostaoci po koniach, naprawiono prycze, ulepszono anie i latryny, uporzdkowano cieki i chodniki. Pukowa kronika Currahee relacjonuje: A przez to wszystko jak ni osnowy cigny si oczekiwania zwizane ze spodziewanymi witecznymi przepustkami do Parya. Rano, w poudnie czy wieczorem wszdzie rozprawiano tylko o tym, jakie to uciechy czekaj onierzy w Miecie wiate. Polityka dywizji po dowiadczeniach londyskiego Blitzu po powrocie z Normandii przewidywaa teraz, e przepustki do Parya bd przyznawane po kolei poszczeglnym kompaniom, a nie caej dywizji naraz. Ci, ktrzy ju wrcili, opowiadali dziwy, przy ktrych

blady najbardziej pieprzne opowieci ojcw o tym, jak dokazywali w Paryu w latach 19181919. Ci, ktrych kompanie wci czekay na swoj kolej, bez koca dyskutowali, co, jak i ile razy zrobi, kiedy ich tam wreszcie puszcz. Niektrzy otrzymywali przepustki poza kolejnoci. Kilka z nich si zupenie zmarnowao. Dick Winters dosta przepustk, pojecha do Parya, wsiad do metra i dotar do koca linii, po czym okazao si, e wsiad do wagonika jadcego w niewaciwym kierunku, a ostatni pocig w przeciwnym kierunku ju odjecha. Tymczasem zapada noc, a miasto wbrew swej reputacji tono w egipskich zaiste ciemnociach - wci obowizywao zaciemnienie wprowadzone po kilku spazmatycznych niemieckich nalotach tu po wyzwoleniu. Na odlegym przedmieciu nie byo nic do roboty, ruszy wic piechot do hotelu, do ktrego doszed mocno po pnocy, po czym rano wrci pocigiem do Mourmelon. I tak wygldaa moja wspaniaa noc w tym cudownym miecie rozpusty, podsumowa po latach. Szeregowy Bradford Freeman, z powiatu Lowndes w stanie Missisipi, te dosta przepustk do Parya. Po czterdziestu szeciu atach skwitowa swoj jednodniow przepustk w nastpujcy sposb: Pojechaem tam, nie podobao mi si to, co zobaczyem, i wrciem do jednostki. O przepustkach mwiono wprawdzie bez przerwy, ale jakiego specjalnego popiechu w staraniu si o nie nie byo. Panowao przekonanie, e tym razem zostawi ich w spokoju co najmniej do wiosny, kiedy znowu pogoda bdzie sprzyja dziaaniom bojowym. Potem, na wiosn, pewnie bd skaka w Niemczech, za Renem. Wyjazd generaa Taylora do Ameryki, gdzie mia bra udzia w konferencjach na temat proponowanych zmian w wyposaeniu i organizacji amerykaskich wojsk powietrznodesantowych, jeszcze umocni to przekonanie. Kiedy 10 grudnia take genera brygady Gerald Higgins, zastpca Taylora, wraz z picioma innymi wysokimi oficerami ze sztabu dywizji polecieli do Anglii z seri odczytw o MarketGarden, przekonanie zamienio si w pewno. Dowdztwo nad dywizj obj genera brygady Anthony McAuliffe, dowdca dywizyjnej artylerii. Ze szpitali wracali weterani, z kraju napyway uzupenienia. Do kompanii powrci ranny w Holandii Buck Compton. Podporucznik Jack Foley, ktry dotar do Holandii w ostatnim tygodniu walk jako uzupenienie stanu kadry oficerskiej, zosta zastpc Comptona, dowdcy plutonu. Jego podwadni byli wedug Foleya mieszank dowiadczonych starych wiarusw, z ktrych cz miaa jednak za sob tylko Holandi i kompletnie zielonych rekrutw prosto z kraju.

Uzupenienia, osiemnasto, dziewitnastoletni chopcy, patrzyli na nich szeroko otwartymi z podziwu oczyma. Stare wiarusy miay moe rok, rzadziej dwa lata wicej od nich, ale todzioby patrzyli na nich z podziwem graniczcym z lkiem. Wikszo obnosia si z ostr amunicj i granatami, ktre powinni byli zda, opuszczajc stref dziaa bojowych, ale powszechnie zignorowano ten nakaz. Po obozie Mourmelon chodzili obwieszeni granatami, z dodatkowymi adownikami pozatykanymi w szelki i pasy none do karabinw, z noami bojowymi w pochwach przyszytych do spodni na udach, na mod brytyjsk, ze swoimi zdobytymi pistoletami u pasw. Przypominali band zawodowych zabijakw z francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Natomiast todzioby w opinii weteranw wygldali na sabeuszy. Dowdca kompanii, porucznik Dike, Welsh, Shames, Foley, Compton i inni oficerowie kompanii zabrali si rano do roboty, by podcign ich na tyle, eby mogli stanowi od biedy spjn si bojow. Do tego jednak potrzeba byo wspdziaania nowicjuszy i wiarusw - a z tym byway kopoty. Weterani po prostu nie byli w stanie powanie traktowa wicze po tym, czego dowiadczyli na froncie. Pod koniec drugiego tygodnia grudnia kompania odzyskaa szedziesit pi procent stanu szeregowych i podoficerw. Stan oficerw przedstawia si niemal dwukrotnie lepiej, sigajc stu dwunastu i p procenta etatu. Dike dowodzi kompani, Welsh by penicym obowizki jego zastpcy, w kadym plutonie byo po dwch porucznikw i mieli jeszcze jednego zapasowego podporucznika. Wida byo, e wodzowie przewiduj w nastpnej kampanii zwikszone straty wrd oficerw modszych i zawczasu si na nie przygotowuj. Welsh by teraz najduej sucym w kompanii oficerem, a przecie nie by w Toccoa. Tylko Welsh i Compton walczyli z kompani E w Normandii. Welsh, Compton, Dike, Shames i Foley mieli za sob dowiadczenia z Holandii. W tej sytuacji ciar zapewnienia cigoci tradycji 506 pps spoczywa na barkach korpusu podoficerskiego. Byli wrd niego ludzie, ktrzy zaczynali w Toccoa jako szeregowi: Lipton, Talbert, Martin, Luz, Perconte, Muck, Christenson, Randleman, Rader, Gordon, Toye, Guarnere, Carson, Boyle, Guth, Taylor, Malarkey i inni. W utrzymaniu wspdziaania kompanii E ze sztabem batalionu i puku bardzo pomagao to, e w wikszoci byy one obsadzone oficerami, ktrzy przewinli si przez kompani. Z niej wywodzili si: oficer operacyjny (S-3) puku, major Hester i jego szef zaopatrzenia (S-4), kapitan Matheson, zastpca dowdcy 2 batalionu, kapitan Winters i jego oficer operacyjny (S-3), kapitan Nixon. Ogem jednak, po p roku walk, kompania E miaa nowy komplet oficerw oraz szeregowych. Tylko serce i krgosup kompanii, jej korpus podoficerski, skada si nadal z

wychowankw Toccoa, ktrzy biegali na gr Currahee i z powrotem za kapitanem Sobelem w upalne sierpniowe dni 1942 roku. Wielu z weteranw tych biegw kurowao si w angielskich szpitalach. Niektrzy mieli ju nigdy nie biega. Inni, z czystymi postrzaami, wracali do zdrowia. W amerykaskim 110 Szpitalu Oglnym w pobliu Oxfordu na jednym oddziale leao trzech onierzy 1 plutonu kompanii E. Wszyscy: Webster, Liebgott i kapral Thomas McCreary odnieli rany 5 padziernika. Webster by ranny w nog, Liebgott w okie, McCreary w kark. Webster wykorzystywa czas, szlifujc styl. W pamitniku z tego okresu znajdujemy znowu kilka opisw jego kolegw: Liebgott, byy takswkarz z San Francisco, ylasty kurdupel wacy pidziesit pi kilogramw, najchudszy i najzabawniejszy (o ile nie chodzio o pienidze) czowiek w kompanii E. Poza tym by jednym z bardzo nielicznych ydw-spadochroniarzy. Wraz z trzydziestoletnim starcem McCrearym byli nestorami kompanii. McCreary, pogodny, yczliwy, gdyby wierzy jego opowieciom, karmiony by jako niemowlak butelk z piwem i wychowywa si w lokalu Motor Inn w Pittsburghu. [...] Najweselszym miejscem caego 110 Oglnego by oddzia amputacyjny. Chopcy, ktrzy tam leeli, jako jedyni mogli by pewni, e dla nich wojna ju si skoczya i w wikszoci dowcipkowali po caych dniach z radoci, rozmawiajc o powrocie do domu. Webster susznie napisa, e w wikszoci, a nie wszyscy. Cz z tych, ktrzy trafili tu z ranami za milion dolarw, teraz nie daliby za nie zamanego centa. Leo Boyle, ktry lea w tym samym szpitalu, ale na innym oddziale, pisa do Wintersa: Panie kapitanie, teraz, kiedy si wreszcie wziem do pisania, niech mnie szlag, jeli wiem, o czym pisa. Po dwch dowiadczeniach tego rodzaju mog stwierdzi, e przy odniesieniu rany szok nie ogranicza si do tego, co si przeywa w samym momencie po trafieniu. To take w duej czci wiadomo, e na jaki czas bdzie si poza tym wszystkim - a w moim przypadku na dugo. Nie spodziewam si, ebym mg stan na nogach przed witami. Kiedy jednak cakowicie wyzdrowiej - koci nie zostay uszkodzone, straciem tylko sporo mini i tkanki cznej, a dua powierzchnia rany trudno si goi. Panie kapitanie, mam nadziej, e dba Pan o siebie (w kadym razie bardziej, ni do tej pory widziaem), bo takich jak Pan jest niewielu i w razie czego nie byoby Pana kim zastpi.

Dalej pisa, e odwiedzili go Webster, Liebgott, Leo Matz, Paul Rogers, George Luz i Bili Guarnere, ktrzy byli pacjentami 110 Oglnego. Czterdzieci cztery lata pniej Boyle napisa: Nigdy si do koca nie pogodziem z tym, e ju nie bd spadochroniarzem, nie spotkam chopakw i nigdy wicej nie skocz. Skakanie wcigno mnie jak narkotyk. Czuem si oszukany i czsto dawaem si we znaki personelowi medycznemu w cigu dugich miesicy mojej rocznej rekonwalescencji w szpitalach. Liebgott wypisa si na wasne danie i wrci do jednostki. Podobnie McCreary, Guarnere i inni. Jak ju wczeniej pisaem, zrobili to nie dlatego, e uwielbiali walk, tylko z powodu przekonania, e jeli i tak maj wrci na front, to woleli to zrobi z kompani E. Webster napisa do rodzicw: Gdyby dano mi wybr, nigdy wicej w yciu nie wzibym broni do rki. Skoro nie mam wyboru, wracam do kompanii E i szykuj si do nastpnego skoku. A jeli miabym zgin, to mam nadziej, e nie bd si mczy. W innym licie pisa: wiadomo tego, e nie ma ucieczki, e bdziemy skaka w Niemczech, a potem powioz nas transportami prosto na Pacyfik, eby walczy w Chinach, nie pozostawia zbyt wiele miejsca na optymizm. Dla nas, tak samo jak dla piechoty, jedyna droga powrotu to nogami do przodu albo bez nich. Webstera przeniesiono na oddzia dla rekonwalescentw, a stamtd pod koniec grudnia do 12 Orodka Uzupenie w Tidworth, w Anglii. 12 OU, podobnie jak identyczny 10 OU, syn na cay europejski TDW z sadyzmu swojego dowdcy, jego nieudolnoci, szalejcego zupactwa, brudu, obrzydliwego jedzenia i w ogle warunkw, ktre przywodziy na myl raczej wizienie ni orodek, z ktrego uzupeniano stany jednostek frontowych. Najwyraniej armia staraa si stworzy rekonwalescentom powracajcym do zdrowia czy zdolnym choby do chodzenia tak straszne warunki, by wygldali poprawy zwizanej z powrotem na front. Jim Alley, ranny w Holandii, wyleczony w szpitalu w Anglii, uciek z 12 OU i autostopem dosta si do Hawru, stamtd do Mourmelon, gdzie dotar 15 grudnia, podobnie Guarnere i wielu innych. Webster nie poszed w ich lady. Ju dawno przyj jako naczeln zasad swego ycia w armii, by do niczego nie zgasza si na ochotnika. By intelektualist, na rwni obserwatorem i kronikarzem wojskowego ycia jak jego uczestnikiem. Pozosta chyba jedynym szeregowym, ktry przeszed Toccoa i nigdy nie nosi na rkawie podoficerskich paskw. Wielu oficerw namawiao go, by obj dowdztwo druyny, on niezmiennie

odmawia. By tu, by wypenia swoje obowizki, i robi to. Nigdy nie zawid w walce swoich towarzyszy, we Francji, w Holandii i potem w Niemczech, ale te nigdy nie pcha si nigdzie na ochotnika i odrzuca wszelkie propozycje awansu. W Mourmelon roso podniecenie. Odkd kompania zacza peni w miar ustabilizowan sub garnizonow, ludzie spodziewali si poczty i licytowali oczekiwaniami tego, co dostan w witecznych paczkach z domu. Planowano przepustki do Parya, a przy odrobinie szczcia paryska kolejka kompanii moga wypa w okresie noworocznym. W wita planowano mecz o Champagne Bowl, mia by pieczony indyk. Bukmacherzy przyjmowali zakady o wynik meczu, treningi zawodnikw staway si coraz dusze i intensywniejsze. Przyszo po witach rysowaa si ciekawie z punktu widzenia kompanii piechoty w czasie najwikszej wojny w historii wiata. Co najmniej do poowy marca front zamrze. Potem skocz w Niemczech, a po zakoczeniu wojny w Europie pojad pewnie nad Pacyfik skaka w Chinach, a moe nawet w Japonii. Ale to wszystko jeszcze odlega przyszo. Na razie kompania szykowaa si do spdzenia wit. W Mourmelon podoficerowie mieli w koszarach swoj wasn izb. Wieczorem 16 grudnia Martin, Guarnere i inni skombinowali skrzynk szampana, ktr zabrali do siebie. Wikszo nigdy dotd nie pia bbelkw. Martin otworzy kilka butelek naraz, plutonowi i sieranci nadstawili kubki od manierek, ktre napeni im po brzegi. Christenson skosztowa opiewanego w romansach trunku i by stanowczo zawiedziony: - Ty, Johnny, to to zwyka lemoniada! I w tym te duchu wypili skrzynk najprzedniejszego szampana, z wiadomymi rezultatami. Doszo do bjki. Martin wspomina: Przyznaj, e wziem w niej udzia. To bya rozrba na caego, taka z demolk sprztw. Porozwalalimy prycze, wszdzie walay si deski ze sterczcymi gwodziami. I na takie wanie gwodzie wlazem. Rany, to to bya prawdziwa bitwa! Szef kompanii, starszy sierant Carwood Lipton, wpad do podoficerskiej izby i zacz rozdziela walczcych: - Ludzie, opamitajcie si, wy macie dowodzi onierzami! eby sieranci robili taki burdel... By silniejszy od nich i trzewiejszy, wic jego ciosy byy celniejsze i wkrtce w izbie podoficerskiej zapanowa spokj. Zmusi ich jeszcze do uprztnicia izby i wysa spa, eby do rana wytrzewieli.

Winters i Nixon byli jedynymi oficerami, ktrzy pozostali tej nocy w dowdztwie batalionu. Reszta pojechaa na przepustk do Parya. Szeregowy Joe Lesniewski poszed do jednego z kin w Mourmelon. Grali tam film z Marlen Dietrich. Gordon i Carson pooyli si wczenie spa, szykujc si do porannego treningu futbolowego. Winters i Nixon otrzymali przez radio wiadomo, e wszystkie przepustki zostaj odwoane. W kinie zgas ekran i na scen przed nim wyszed oficer, oznajmiajc o niemieckiej ofensywie w Ardenach. W koszarach Carsona, Gordona i innych obudzi dyurny podoficer, biegajc od sali do sali, zapalajc wiata i ogaszajc o niemieckiej ofensywie. Nie spotka si z entuzjazmem budzonych. W stron drzwi posypay si mao przyjazne okrzyki i drobne przedmioty - buty, jak to w koszarach, zostay na korytarzu za drzwiami. Cicho tam!, Wynocha!, Spier...!, niech si martwi VIII Korpus czy 1 Armia. Wrcili do tak brutalnie przerwanego snu. To nie ich problem, oni dopiero co przyjechali z frontu i maj dosta przepustki na wita do Parya. Co ich moe obchodzi jaki lokalny kontratak, a w ogle to gdzie s te cholerne Ardeny? Rano, po apelu, zamiast treningu, porucznik Dike kaza im zosta w stowce po niadaniu. Nie byo adnych planowanych zaj. Musieli po prostu siedzie i czeka. Siedzieli wic i czekali. Najwyraniej jednak kopoty w odlegych Ardenach miay si sta problemem dla 82 i 101 DPD. Hitler rozpocz swoj ostatni strategiczn ofensyw za Zachodzie 16 grudnia, wybierajc rejon Ardenw, ktry ju raz, w 1940 roku, sta si osi zaskakujcego niemieckiego natarcia przeciw armii francuskiej. Amerykaski wywiad ocenia siy stojce 16 grudnia naprzeciw VIII Korpusu na cztery dywizje. W rzeczywistoci do 15 grudnia Niemcy cignli w rejon Eifel, po drugiej stronie Ardenw, a dwadziecia dwie dywizje. Udao im si osign zaskoczenie na skal porwnywaln z operacj Barbarossa w czerwcu 1941 roku czy Pearl Harbor. Atak z zaskoczenia powid si, jak wikszo podobnych w historii, bo by kompletnie pozbawiony sensu i sprzeczny ze zdrowym rozsdkiem. Zuycie resztek si pancernych w takiej ofensywie te nie miao jakiegokolwiek strategicznego sensu. Sam plan by od pocztku skazany na niepowodzenie - opieranie go na zaoeniu, e czogici zaopatrz si w zdobycznych amerykaskich skadach, to po prostu gupota. Atak z zaskoczenia powid si, jak wikszo podobnych w historii, bo obrocy zgrzeszyli nadmiern pewnoci siebie i nie docenili przeciwnika, przeceniajc swoje siy. Nawet po klsce Market-Garden sojusznicy nadal zakadali, e Niemcy trzymaj si na ostatnich nogach i wystarczy lekko pchn, by Trzecia Rzesza zawalia si jak domek z kart.

W dowdztwie Eisenhowera oficerowie myleli w kategoriach tego, co ich armie s w stanie zrobi Niemcom, a nie tego, co Niemcy s w stanie zrobi im. Panowa nastrj radosnego oczekiwania - niech no tylko wystawi tyek zza tej swojej Linii Zygfryda, to ju my z nimi zataczymy! To nastawienie byo zaraliwe i szerzyo si w Armii Stanw Zjednoczonych od naczelnego dowdcy teatru dziaa wojennych w d, do prostych onierzy. Plutonowy George Koskimaki ze 101 DPD zapisa w swoim pamitniku 17 grudnia: Kolejna spokojna niedziela.[...] Radio obwiecio, e Niemcy przypucili duy atak na 1 Armi. No, nareszcie zami kark 32 . Zaskoczenie osignito te dlatego, e szykujcy atak Niemcy doskonale go maskowali i podsuwali liczne dezinformacje. Udao im si zebra w Eifel dwie armie, a aliancki wywiad nawet tego nie spostrzeg. Umiejtnie operujc nateniem cznoci radiowej, skierowali uwag wywiadu Ike'a na obszar na pnoc od Ardenw, gdzie wszyscy spodziewali si niemieckiego kontrataku (bo adnemu z alianckich wodzw nawet przez myl nie przeszo, eby Niemcy zdolni byli w ogle do kontrofensywy). P roku wczeniej, przed D-Day, Ike i jego oficerowie mieli niemal doskonay obraz ugrupowania i zamiarw przeciwnika w Normandii. W grudniu, w wigili niemieckiego ataku, ani Ike, ani jego oficerowie nie mieli pojcia o tym, co dla nich szykuje nieprzyjaciel. Alianci mylili si zasadniczo w swoich opiniach na temat niemieckiej woli walki, poziomu zaopatrzenia, odwagi Hitlera, umiejtnoci ofensywnych i planistycznych niemieckich sztabowcw. aden z amerykaskich generaw w sztabie Ike'a nigdy nie musia si broni przed niemieck ofensyw. W rezultacie doszo do najwikszej bitwy na froncie zachodnim w cigu caej II wojny wiatowej, w ktrych udzia wziy najwiksze jak dotd siy amerykaskie uyte do jednej bitwy. Straty byy przeraajce: z szeciuset tysicy onierzy biorcych udzia w bitwie ardeskiej zgino niemal dwadziecia tysicy, nastpne dwadziecia tysicy trafio do niewoli, a czterdzieci tysicy odnioso rany. Dwie dywizje piechoty zostay doszcztnie rozbite. W jednej z nich, 106 DP, poddao si siedem i p tysica ludzi - kolejny smutny rekord, najwiksza liczba Amerykanw z jednego zwizku taktycznego, jaka kiedykolwiek poddaa si do niewoli. Zniszczono ponad osiemset amerykaskich czogw i pojazdw pancernych. Bitwa rozpocza si w zimny, mglisty poranek 16 grudnia. Niemcy zdoali przeama w wielu punktach sabo obsadzon lini obrony amerykaskiego VIII Korpusu. Hitler liczy na to, e za pogoda pozbawi przeciwnika jedynej nad nim przewagi - uziemi alianckie
32

Rapport i Northwood, Rendezvous with Destiny, s. 422.

lotnictwo. Na dole, w ludziach i czogach mia zdecydowan przewag. Liczy te na zaskoczenie, ktre osign, i na powoln reakcj Amerykanw. Zakada, e Eisenhowerowi dwa lub trzy dni zajmie zorientowanie si w powadze sytuacji, nastpne dwa lub trzy przekonanie do swojej opinii przeoonych i odwoanie ofensyw zaplanowanych na pnoc i poudnie od Ardenw. Kolejne wreszcie dwa lub trzy dni miao zaj cignicie w rejon walk znaczcych posikw. Przez te sze do dziewiciu dni mia zamiar doj ju do Antwerpii. I tu jego rachuby zawiody na caej linii. Eisenhower ju 17 grudnia rano podj najwaniejsze decyzje, ktre miay zasadnicze znaczenie dla caej bitwy ardeskiej. Podj je cakowicie samodzielnie, nie konsultujc ich z nikim spoza wasnego sztabu, ani w Londynie, ani w Waszyngtonie. Uzna wze drogowy w Bastogne za punkt, ktry musi by obroniony za wszelk cen. (Drogi zbiegaj si w Bastogne, gdy ley ono w wskim pasie dolin pomidzy stromymi zboczami gr). Z powodu przygotowa do ofensyw na pnoc i poudnie od Ardenw Ike nie dysponowa adnymi rezerwami strategicznymi, poza wypoczywajcymi po walkach w Holandii dywizjami spadochronowymi. Nie mia innego wyjcia, jak tylko wanie nimi zatka dziur w obronie i obsadzi Bastogne. Ostateczny cios ofensywie zadaa tajna bro Eisenhowera - dwuiptonowa ciarwka z napdem na wszystkie osie. Podczas gdy transport Wehrmachtu polega gwnie na trakcji konnej, Amerykanie mieli we Francji nieprzeliczone tysice ciarwek i przyczep. Przewoono nimi ludzi, zaopatrzenie, benzyn z pla Normandii na lini frontu. Z rozkazu Ike'a wszystkie dostpne ciarwki rzucono do cigania zaopatrzenia i przerzutu jednostek na front ardeski. Rezultaty tego rozkazu mona okreli jedynie sowem niewiarygodne. Tylko jeszcze tego samego 17 grudnia przewieziono tam jedenastoma tysicami kursw ponad szedziesit tysicy ludzi, wraz z amunicj, jedzeniem, paliwem, lekarstwami i wszelkim innym zaopatrzeniem. W cigu pierwszego tygodnia Eisenhower by w stanie przerzuci w rejon walk wier miliona ludzi i pidziesit tysicy pojazdw. To bya potga motoryzacji, osignicie, ktrego ju nigdy nie powtrzono w historii wojen. Ani w Korei, ani w Wietnamie, ani nawet w czasie wojny w Zatoce Perskiej armia amerykaska nie bya ju w stanie przetransportowa tak wielu ludzi i sprztu w takim tempie. Kompania E odegraa swoj rol w tym dramacie dziki wysikom Korpusu Transportowego i jego w wikszoci czarnym kierowcom ciarwek, synnego Red Ball Express. 17 grudnia o 20.30 do dowdztwa dywizji nadeszy rozkazy Eisenhowera, by 82 i

101 DPD ruszay natychmiast na pnoc w kierunku Bastogne. Puki, bataliony i kompanie postawiono w stan gotowoci bojowej. Rano miay przyjecha ciarwki, ktre zawioz je na front. Carson mia jeszcze zudzenia: - Beze mnie. Ja gram w pierwszy dzie wit mecz futbolowy. Porucznik Dike rozwia je bardzo szybko. Rozpoczy si gorczkowe przygotowania. W Mourmelon nie byo skadu amunicyjnego, ludzie posiadali tylko t amunicj, z ktr (nielegalnie) wrcili z Holandii. Kompanii brakowao zarwno ludzi, jak sprztu do penych stanw etatowych, a nawet racji ywnociowych. Cz onierzy nie miaa hemw (futbolowych byo w brd, ale stalowych brakowao). Kompanii brakowao dwch karabinw maszynowych wraz z obsugami. onierze nie mieli zimowych mundurw, ciepej bielizny ani wenianych skarpet. Ich buty nie byy ocieplane ani nawet impregnowane. Wszystko prbowano skd wyrwa w ostatniej chwili, ale z miernymi efektami. Kompania E wyruszaa na spotkanie Wehrmachtu prowadzcego swoj ostatni najwiksz ofensyw w tej wojnie w niepenym stanie osobowym, niedostatecznie wyposaona i z brakami w uzbrojeniu. Wyruszaa waciwie w ciemno. Skoro nawet sam genera McAuliffe nie wiedzia jeszcze, dokd mieli jecha, pukownik Sink nie mia nic do przekazania swoim dowdcom kompanii, w tym Dike'owi. Wszyscy wiedzieli tylko, e Niemcy wybili wielk dziur w amerykaskich liniach, wic kim trzeba j byo zatka i pado na spadochroniarzy. Pogoda wykluczaa desant z powietrza, zreszt i tak nie byoby skd cign na czas wystarczajcej liczby C-47 dla dwch dywizji. Zamiast tego Korpus Transportowy, dziaajc bardzo sprawnie w skrajnie nie sprzyjajcych warunkach, sprowadzi swoje ciarwki z caej Francji, ale gwnie z rejonu Hawru i Parya. andarmi zatrzymywali je na skrzyowaniach, rozadowywali i kazali jecha kierowcom, niektrym od dawna w drodze i wycieczonym, do Mourmelon po spadochroniarzy. ciganie ciarwek zaczo si o zmroku 17 wrzenia. Od 9.00 nastpnego dnia ciarwki i przyczepy przybyway nieprzerwanym strumieniem do Mourmelon, zabierajc ludzi. Ostatnie z trzystu osiemdziesiciu ciarwek, na ktre zaadowano onierzy 101 DPD, przybyy okoo 17.20. Do 20.00 w koszarach nie byo ju ani jednego onierza. Tu przed odjazdem kompanii E Malarkeya ogarna panika. Przypomnia sobie o ponad trzech i p tysicu dolarw, ktrymi wypcha kieszonki pasa amunicyjnego. Zapyta o rad porucznika Comptona. Compton skierowa go do dywizyjnego patnika. W kasie powiedzieli mu, e mog od niego przyj depozyt, ale bdzie go mg odebra dopiero po demobilizacji. Malarkey nie mia nic przeciwko. Przeliczyli pienidze, Malarkey dosta pokwitowanie i schowa je starannie. Wspi si na przyczep ciarwki szczliwy, e po

wojnie, kiedy pjdzie na studia w Uniwersytecie Oregonu, nie bdzie musia zmywa talerzy, eby zapaci czesne. W drog wyruszyli, jak wspomina szeregowy Freeman, upchnici jak sardynki. Winters uywa innego porwnania: Bylimy jak zwierzta, zapakowano nas jak bydo do wagonw kolejowych. Kiedy ciarwki wyruszyy, Carson pomyla o treningu przed meczem, ktrego tak wyczekiwa, o ich obecnej sytuacji i zacz piewa pod nosem piosenk, zaczynajc si od sw: Zaledwie jeden dzie, a ycie zmieni moe... To nie byy samochody przystosowane do przewozu ludzi - bez awek, a resory pozostawiay wiele do yczenia. Na kadym zakrcie lecieli z ng, na kadym wyboju podskakiwali. Ta podr bya szczeglnie cika dla nerek i pcherzy - ktrym mona byo uly tylko wwczas, kiedy stawali w korku przed skrzyowaniem - i dla ng, na ktrych stali. Zdecydowano si nawet na krok bez precedensu w historii frontowego transportu: odwoano zaciemnienie i pozwolono kierowcom wczy wiata, byle tylko mogli szybciej jecha w nocy. Zaciemnienie przywrcono dopiero na belgijskiej granicy. Kiedy wyruszyli w drog, VIII Korpus wreszcie zdecydowa si, gdzie zrobi z nich uytek. 82 DPD miaa jecha na pnocny skraj odcinka przeamania, pod St Vith, 101 DPD do samego Bastogne. Wiozce ich ciarwki zatrzymay si kilka kilometrw przed miastem. onierze zeskoczyli (czyli, jak to nazywali midzy sob, desantowali z klapy) z ciarwek na ziemi, wreszcie mogli si zaatwi, rozprostowa koci. Ponarzekali i ustawili si w kolumn, ktra pomaszerowaa do Bastogne. Z daleka ju syszeli, e tocz si tam walki. Znowu si zaczyna - mrukn pod nosem szeregowy Freeman. Kolumny pomaszeroway obiema stronami drogi, w kierunku linii frontu. rodkiem cigna bezadna wataha zdemoralizowanych onierzy z rozbitych jednostek, uciekajcych z frontu; przeraona masa przypominajca bardziej band ni wojsko. Parli do tyu, porzucajc wszystko, co im przeszkadzao w ucieczce: karabiny, paszcze, oporzdzenie, jakie toboy, ktre teraz zacielay drog i pobocze. Wielu biego w panice, wyczerpanych, z obdem w rozszerzonych ze strachu oczach, krzyczc do maszerujcych na front spadochroniarzy: Uciekajcie! Uciekajcie! Zabij was! Zamorduj! Maj wszystko, czogi, dziaa, karabiny maszynowe, samoloty, wszystko! To byo aosne. Wstydzilimy si za nich, wspomina Winters. Kompania E i reszta 2 batalionu wesza do Bastogne, witana przez mieszkacw czstujcych ich tym, co mieli, gwnie gorc kaw zboow. Wszystkich martwia sytuacja z amunicj.

- Gdzie, do cholery, jest amunicja? Czym mamy walczy? Goymi rkami? Kolbami? Bez nabojw nie da si walczy! Zaczli zabiera j hordzie ze rodka drogi. - Masz naboje? Granaty? Dawaj i spieprzaj, gdzie chcesz, tylko nie ptaj si pod nogami! Ci, ktrzy jeszcze kontaktowali, oddawali je chtnie. - Jasne, bracie, masz, bierz. Gordon sarkastycznie zauway, e oddajc amunicj, pozbywali si ostatnich zobowiza. No bo jake mieli teraz i do walki? Bez amunicji? Tymczasem maszerujcy na pnocny wschd z Bastogne onierze coraz wyraniej syszeli prcz dudnienia artylerii ogie z broni rcznej. Gdzie, do cholery, jest ta amunicja?! Podporucznik George C. Rice, odpowiedzialny za zaopatrzenie (S-4) Zespou Desobry Grupy Bojowej B 10 DPanc (ktra pod cikim ogniem przeciwnika wycofywaa si z Noville przez Foy), spotka onierzy kompanii i dowiedzia si od nich o brakach. Wskoczy do swojego jeepa i pojecha do Foy, skd wrci, wypakowawszy azika skrzyniami nabojw w adownikach do karabinu Ml i granatw. Rozda wszystko, co przywiz przechodzcym onierzom i kiedy przekona si, e to kropla w morzu potrzeb, wrci do Foy. Tym razem przyjecha, prowadzc rwnie wypakowanym jeepem ciarwk pen skrzy z nabojami. Cay adunek, wysypany z ciarwki przez jego ludzi, take rozszed si byskawicznie wrd przechodzcych onierzy. Wszyscy jak jeden m, szeregowi i oficerowie, padli na kolana, wygrzebujc ze niegu cenn amunicj. Odgosy walki i panika uciekajcych wyzwoliy w kadym przekonanie, e zblia si walka, w ktrej kady nabj jest na wag ycia. Wszyscy wypychali adownikami kieszonki pasw amunicyjnych, kieszenie spodni, kurtek, sypali je do chlebakw, nieraz zabierajc tyle, e mieli kopoty z powstaniem pod ciarem tego bogactwa. A Rice kursowa do Foy i z powrotem, a w kocu wszyscy chtni si zaopatrzyli. 33 W miar zbliania si do Foy odgosy bitwy si nasilay. 1 batalion 506 pps dotar w tym czasie dalej, do Noville, i ponis cikie straty w zacitych walkach o to miasteczko. Pukownik Sink postanowi pchn 3 batalion do Foy i uy 2 batalionu do obrony prawego skrzyda. Kompania E wesza na teren pokryty pasami lasu, oddzielajcymi odkryte pola. Z lewej jej stanowiska dochodziy od wschodu do drogi z Bastogne przez Foy do Noville. Z prawej miaa kompani F, kompania D bya w odwodzie.

33

Rapport i Northwood, op. cit, s. 462.

Odgosy bitwy zbliay si. Z tyu, na poudnie od Bastogne, Niemcy przecinali wanie szos i zamykali piercie okrenia wok miasta. Kompania nie miaa wsparcia ani artyleryjskiego, ani powietrznego. Brakowao nadal ywnoci, nie byo granatw modzierzowych ani zatamowanej amunicji do karabinw maszynowych, brakowao sprztu i wyposaenia, zimowej odziey, a przecie temperatura spadaa coraz bardziej poniej zera. Dziki podporucznikowi Rice'owi mieli chocia amunicj do karabinw Ml i granaty. Kronika puku Currahee zawiera tak oto wypowied oddajc to, co myleli wszyscy onierze kompanii E, 2 batalionu, i pewnie caego 506 puku: Nie bylimy specjalnie zachwyceni tym, e si tam znalelimy. Pogoski mwiy, e szkopy s wszdzie wok i mocno bij. Dalecy bylimy od myli o tym, e mona si wycofa, prawd mwic, w ogle nie postaa nam ona w gowie. Okopalimy si wic gboko, starannie, i czekalimy. Nie na jakich supermanw, tylko na wroga, ktremu ju dwa razy spucilimy manto i mielimy zamiar to powtrzy. Siedzisz w swoim dole, patrzysz w lewo, patrzysz w prawo na kolegw, ktrzy te szykuj si do walki i ufasz im. Wierzysz, e ani Bili z lewej, ani Joe z prawej ci nie zawiod. Wiesz, e moesz na nich polega. A w kocu, co ci innego pozostao?

11 OKRYLI NAS, DUPKI Bastogne 19 - 31 grudnia 1944 Dziewitnastego grudnia kompania E zaja pozycje na poudnie od Foy, tworzc cz piercienia obronnego wok Bastogne. Wewntrz piercienia znajdoway si: 101DPD, Grupa Bojowa B10 DPanc i 463 Dywizjon Artylerii Polowej. Przeciwko tym siom Niemcy rzucili a pitnacie dywizji, w tym cztery pancerne, wspierane przez cik artyleri. Walki byy zacite i pocigny za sob due straty. 19 i 20 grudnia 1 batalion 506 pps, wspierany przez Zesp Desobry Grupy Bojowej B z 10 DPanc walczy z niemieck 2 DPanc w Noville, na pnocny wschd od Foy. Do wycofania z Foy 20 grudnia batalion straci trzynastu oficerw oraz stu dziewidziesiciu dziewiciu szeregowych i podoficerw z oglnej liczby okoo szeciuset ludzi. Wraz z Zespoem Desobry zniszczy co najmniej trzydzieci nieprzyjacielskich czogw i zada przeciwnikowi straty: od piciuset do tysica zabitych i rannych. Co jednak znacznie waniejsze, przez czterdzieci osiem godzin powstrzyma niemieckie natarcie, dajc czas na wzmocnienie obrony Bastogne. Kompania E i reszta obrocw bardzo potrzebowali tego czasu w pynnej i skomplikowanej sytuacji, jaka panowaa w strefie obrony. Lewe skrzydo kompanii E opierao si o drog z Bastogne do Noville, za ktr zaczynay si stanowiska 3 batalionu. Kompania D na prawym skrzydle 2 batalionu bronia odcinka dochodzcego do stacji kolejowej w Halt, ale nie miaa stycznoci z ssiadujcym 501 pps. Winters obawia si, e batalion zaj niewaciwy rejon i wysa do sztabu puku Nixona, by to sprawdzi. Okazao si, e batalion jest rozmieszczony tam, gdzie powinien. Kompania E okopaa si na skraju lasu, powyej pastwisk agodnie opadajcych w kierunku wioski Foy, oddalonej o prawie kilometr. To by mody las sosnowy, pnie drzew sadzonych w rwnych rzdach miay po dwadziecia, dwadziecia pi centymetrw gruboci. Gwna rubie obrony wytyczona bya kilka metrw w jego gbi, na skraju lasu wykopano okopy dla wysunitych posterunkw. Winters rozoy si z dowdztwem batalionu tu za okopami kompanii, na poudniowym skraju lasu. Pierwsza noc bya spokojna. Walki toczyy si w Noville, cztery kilometry dalej.

O wicie 20 grudnia nad lasem i polami wisiaa gsta mga. Winters wsta, wygrzeba si ze swojego okopu i rozejrza si po okolicy. Mga, las, okopy, niemiecki onierz... Co?! Spojrza raz jeszcze. Nie byo wtpliwoci. Z lasu po lewej wychodzi niemiecki onierz w dugim paszczu, gbokim hemie, bez tornistra i karabinu. Wyszed na rodek polany. Dwaj onierze z ssiedniego okopu podrzucili do ramion karabiny, ale machn do nich rk, eby nie strzelali. We trzech ledzili kady ruch Niemca. A ten rozpi i zrzuci paszcz, spuci spodnie i kucn. Dali mu spokojnie zrobi, co trzeba, i dopiero kiedy skoczy, Winters zawoa po niemiecku: - Kommen Sie hier! Zaskoczony Niemiec podnis rce, widzc dwa wycelowane w siebie karabiny, i posusznie podszed do Wintersa. Kapitan przewrci mu kieszenie, ale jedyne, co znalaz, to kilka zdj i pajd czarnego kominiaka. Winters skomentowa: - Pomylcie tylko, szkop poszed si wysra, o wicie we mgle zgubi drog, przeszed przez nasze linie, koo stanowiska dowodzenia kompanii, i wylaz na tyy sztabu batalionu. Fajn mielimy obron tej pierwszej nocy, nie ma co. Nie tylko Niemcy gubili si tego pierwszego dnia. Sanitariusz Ralph Spina i szeregowy Ed Bab Heffron wybrali si do Bastogne po materiay opatrunkowe. W punkcie opatrunkowym Spina dosta tylko cz tego, co chcia (101 DPD ju pierwszego dnia brakowao rodkw medycznych - by to powany problem, ktry potem jeszcze si nasila). Bdc w miecie, skorzystali z okazji do zjedzenia ciepego posiku i w kocu, z ociganiem, bo przy piecu byo ciepo, ruszyli w powrotn drog. Robio si ciemno, wic Heffron, zaprawiony w nocnych marszach, zaproponowa pjcie na skrty przez las. Spina zgodzi si i ruszyli. Heffron prowadzi. W pewnej chwili wpad do jakiej dziury, z ktrej dobieg okrzyk zaskoczenia, po czym jaki gos spod ng Heffrona zapyta: - Hinkel, Hinkel, bist das Du? Heffron wyskoczy czym prdzej z niemieckiego okopu i biegiem ruszy w przeciwnym kierunku, krzyczc przez rami: - Hinkel? Takiego waa, szkopski palancie! Po jakim czasie odnaleli waciwy kierunek i tym razem udao im si bez dalszych przygd dotrze na pozycje kompanii E. Spina, relacjonujc ten incydent, powiedzia: A do dzisiaj, za kadym razem, kiedy spotykam Babe'a, nie omieszkam zapyta, co sycha u Hinkla i czy go ostatnio spotka.

Sanitariusze cieszyli si w kompaniach wielk popularnoci, szacunkiem i wdzicznoci. Ich jedyn broni bya apteczka. Na pierwszej linii nie mieli swoich staych okopw - szli wszdzie tam, gdzie kto ranny ich wzywa. Porucznik Foley mia specjalne sowa pochway dla szeregowego Eugene'a Roego. Zawsze by tam, gdzie go potrzebowano, i czsto zachodzilimy w gow, jak on si tam dostaje. Nigdy nie doczeka si adnego odznaczenia za swe mstwo, za odwane niesienie pomocy rannym. Przedstawiem go do odznaczenia Srebrn Gwiazd za jego wspania postaw w pewnej szczeglnie zacitej potyczce. Nie wiem, moe nie dobraem waciwych sw, moe porucznik Dike nie popar wniosku, a moe gdzie wyej kto to odoy na bok. Nie mam pojcia. W kadym razie do dzi uwaam, e jeli ktokolwiek zasuy na medal za walk w niegu i bocie, na mrozie, pod ogniem w niezliczonych atakach przez las i otwarte pola, to wanie nasz sanitariusz, Eugene Roe. Dwudziestego grudnia resztki 1 batalionu i Zespou Desobry wycofay si z Noville, przechodzc do odwodw dywizji. Kompania E oczekiwaa w napiciu na atak. Niemcy jednak ponieli tak wielkie straty w walce z 1 batalionem, e skierowali swoje natarcie na inne sektory linii obrony. Na stanowiska kompanii spado mnstwo pociskw artyleryjskich i modzierzowych, ale natarcia piechoty nie byo. Dwudziestego pierwszego grudnia pada mikki, suchy nieg. Pada i pada. Pitnacie centymetrw, trzydzieci centymetrw. Temperatura spada do kilkunastu stopni poniej zera, wia ostry - nawet tu, w lesie - wiatr. Ludzie marzli bardziej ni kiedykolwiek. Nadal mieli na nogach tylko letnie buty skoczka i ubrani byli w cienkie mundury i paszcze. Wysani do Bastogne cznicy wrcili z workami po mce i przecieradami, ktre day cho troch ciepa i pomogy w kamuflau. W okopach i na wysunitych posterunkach onierze owijali si kocami, okrcajc buty jutowymi workami. Na niegu jednak worki namakay, zimno przenikao do koci. Dreszcze stay si spraw rwnie naturaln, co oddychanie. onierze wygldali jak z obrazka - tyle e by to obrazek z ksiki do historii, ukazujcy powstacw Waszyngtona zimujcych w Valley Forge 34 . Jedyn rnic byo to, e nie mieli tu chat i nie mogli pali ognisk, a na gowy bez przerwy sypay im si pociski artyleryjskie. Pukownik Ralph Ingersoll, oficer wywiadu 1 Armii, tak opisuje dojmujce zimno ardeskiej bitwy: Jadc przez Ardeny, miaem na sobie wenian bielizn, weniany mundur, kombinezon czogowy, sweter, pancerniack wiatrwk ze cigaczami w mankietach, szaloSynne z przeraajcych warunkw lee zimowe, w ktrym Armia Kontynentalna Waszyngtona spdzia zim z 1777 na 1778 rok [przyp. tum.].
34

kominiark, paszcz z podpink, dwie pary grubych skarpet i buty polowe z zaoonymi na nie kaloszami - i wcale nie pamitam, eby mi cho raz byo ciepo 35 . onierze kompanii E nie mieli ani skarpet, ani kaloszy, ich stopy byy bez przerwy przemoczone i zmarznite, wic wkrtce zaczy si kopoty z trapic yjcych w okopach chorob, ktr poznali ju ich ojcowie - ze stop okopow. Kapral Carson wspomina, e uczono zapobiegania jej przez masowanie stp. Zdj wic buty i zacz masowa stopy. Kiedy to robi, nadlecia niemiecki pocisk i uderzy w drzewo nad nim. Odamki poszarpay mu stop i udo, trzeba go byo odesa do Bastogne. W szpitalu rozejrzaem si wok i w yciu nie widziaem tylu rannych w jednym miejscu. Zawoaem sanitariusza. - Stary, jak to si stao, e tu jest tylu rannych? Nie daoby si ich jako ewakuowa? - Nie syszae? - Czego? Nie mam o niczym pojcia. - Okryli nas, dupki. Genera McAuliffe zadba o to, by ranni mogli si pocieszy choby alkoholem. Sanitariusz roznis go po sali i Carsonowi przypada niewielka butelka likieru mitowego. Nawet nie wiedziaem, co to takiego, ale do tamtego dnia lubiem likier mitowy. W nocy Luftwaffe zbombardowaa Bastogne. Carson pamita, by dla ochrony przed wstrzsami stan na czworakach. Zrobio mu si niedobrze. Bogu dziki za to, e miaem hem. Wypiem ju prawie poow tego mitowego wistwa i to, co wyrzygaem, miao intensywnie zielony kolor. Kompania E jada gwnie elazne racje K, ktrych jednak w Mourmelon nie wydano dosy, by starczyy dla wszystkich onierzy. Kucharze prbowali dostarcza ciepe posiki na pierwsz lini po zmroku, ale zanim tam dotarli, jedzenie dawno ostygo. W dodatku dieta ta w wikszoci skadaa si z biaej fasoli, co prowadzio do, jak to uj plutonowy Rader, erupcji, ktrych intensywnoci nie sposb zapomnie. Kucharz Joe Domingus znalaz w miecie troch tuszczu cukierniczego i otrb, z ktrych zacz wypieka placki, ale one te byy ju zamarznite na ko, zanim dotary do okopw. onierze mieszali lemoniad w proszku ze swoich racji ze niegiem, robic sobie rodzaj sorbetu na deser. W dzie ycie na linii frontu byo ndzne, ale noce byy jeszcze gorsze. Ostrza nie trwa bez przerwy, ale co jaki czas otwieray ogie karabiny maszynowe. Wraz ze zmrokiem milkli snajperzy, dajcy si we znaki przez cay dzie, za to napit, wrcz dzwonic nocn cisz od czasu do czasu przerywa wist spadajcych pociskw modzierzowych. Huk ich
35

Rabh Ingersoll. Top Secret, New York, 1946.

wybuchw miesza si z krzykami rannych i rozkazami dowdcw, ktrzy kazali wypatrywa szturmu. A potem znowu pena napicia przeraajca cisza. Co dwie godziny podoficerowie dyurni budzili dwch onierzy i prowadzili ich na wysunite posterunki, eby zmienili dyurujcych tam kolegw. Christenson wspomina: Taka wycieczka na wysunity posterunek bya niesamowitym przeyciem. Wypatrujesz oczy w ciemnoci, usiujc rozpozna kad pojawiajc si w mroku sylwetk, nadstawiasz uszu na najmniejszy szmer, we wszystkim wietrzysz niebezpieczestwo. W kocu, ocigajc si, docierasz do posterunku. Wida dwie zamazane sylwetki. [...] I zawsze ta niepewno: nasi czy szkopy? Za kadym razem to samo napicie. [...] W kocu rozpoznajesz krgoci amerykaskiego hemu. Czujesz si jak idiota, e moge co podejrzewa, tamci dwaj wstaj, dwaj nowi ich zastpuj, a ty wracasz do swojego okopu tylko po to, eby za dwie godziny wsta i od nowa zacz ca szopk. W okopach onierze prbowali zasn cho na krtko, co byo trudne w panujcej tam ciasnocie (dwuosobowy okop indywidualny mia wymiary metr osiemdziesit na szedziesit centymetrw i okoo metra do ptora gbokoci). Ciasnota miaa przynajmniej t zalet, e obaj onierze mogli si nawzajem ogrzewa ciepem swoich cia. Heffron i jego ssiad z okopu, szeregowy Al Vittore, zdoali zasn drugiej nocy. Heffron obudzi si, gdy Vittore przez sen zarzuci na niego nog. Kiedy jednak chwil pniej zacz go gadzi po piersi, Heffron nie wytrzyma i szturchn go okciem w brzuch. Vittore obudzi si i zapyta, co si dzieje. Wci jeszcze senny doszed do siebie, suchajc potoku wyzwisk Heffrona i powoli doszo do niego, co si stao. Rozemia si, przeprosi i powiedzia, e nia mu si ona, ktr zostawi w Stanach. Heffron odpar: - Przepraszam ci, Al, nic na to nie mog poradzi. Mam na sobie buty, kombinezon, paszcz i nie mam zamiaru tego wszystkiego zdejmowa, bo i tak mi tyek zamarznie, zanim z niego skorzystasz. W innych okopach onierze rozadowywali napicie, prowadzc dugie rozmowy. Rader i Don Hoobler pochodzili z tego samego miasteczka na botnistym brzegu rzeki Ohio. Don i ja po caych nocach gadalimy o domu, naszych rodzinach, ludziach i miejscach, a przede wszystkim o tym, co my tu, do cholery, robimy w tym zamarznitym graj dole. Spina pamita dyskusje w okopie: o polityce, problemach wiata i naszych wasnych. Marzylimy o drinku i ciepym posiku, najchtniej w tej wanie kolejnoci. Planowalimy, co zrobimy, kiedy wrcimy do domu, a take wypady do Parya za tydzie czy dwa, z obowizkow wizyt w Follies Bergere. Ale przede wszystkim mwilimy o domu.

Sierant Toye, ktry ju wrci ze szpitala, bardzo nie lubi chwil ciszy pomidzy kolejnymi modzierzowymi nawaami. Zagusza je piewem, a najbardziej lubi piewa piosenk I'll be seeing you. Heffron kaza mu si zamkn, bo go szkopy usysz. Toye, niezraony, piewa dalej. Wedug Heffrona byo to straszne przeycie, bo Joe by od cholery lepszym onierzem ni piewakiem. Siedzenie w okopie byo ze, suba na wysunitym posterunku jeszcze gorsza, ale najgorzej byo i na patrol i samemu szuka guza. Kto to jednak musia robi. To wanie niech VIII Korpusu do aktywnego patrolowania oraz niezdolno do rozpoznania ugrupowania i zamiarw przeciwnika, po czci wynikajca z brakw w stanach osobowych oddziaw, umoliwia Niemcom skryte cignicie si i zaskakujcy atak 16 grudnia. Dwudziestego pierwszego grudnia porucznik Peacock posa sieranta Martina do okopw 1 plutonu. Sierant kademu napotkanemu plutonowemu i kapralowi przekazywa rozkaz zwoania odprawy podoficerw plutonu. Kiedy zebrali si na stanowisku dowodzenia Peacocka, dowdca plutonu, spity jak zawsze, ogosi: - Spocznij. Batalion chce wysa pluton na rozpoznanie walk i pado na nas. Przerwa, wszyscy milczeli, wic porucznik kontynuowa: - Wiemy, e szkopy s gdzie w tym lesie przed nami, ale nie wiadomo ani ilu, ani gdzie, nie mamy pojcia o rozmieszczeniu ich stanowisk i posterunkw. Naszym zadaniem bdzie zebra te informacje i jeli si uda, wzi jeca. Pytania? Pyta byo mnstwo. Christenson spyta: - Jaki jest plan naszego ataku? Mucka interesowao rozmieszczenie druyn, eby ich nie poharata ze swoich modzierzy. - A co bdzie, jak si pogubimy w tym lesie? - zastanawia si dowdca drugiej druyny, Randleman. Peacock nie mia gotowej odpowiedzi na adne z tych pyta. - Kiedy dotrzemy do lasu, bdziecie wiedzie, co robi. Christenson nie posiada si z oburzenia. Pomylaem: A to sukinsyn! Nie ma zielonego pojcia o tym, co robi, i wysya nas w pole. Nastpny spieprzony od gry do dou plan naszych drogich wodzw! SNAFU 36 , i tyle.
SNAFU - popularny wrd amerykaskich, a za ich przykadem wrd pozostaych zachodnich aliantw skrt wyraenia Situation Normal, All Fucked Up - czyli jak zwykle wszystko spieprzone [przyp. tum.].
36

- Wyruszamy o 13.00 - stwierdzi na koniec Peacock. Christenson by nie najlepszej myli o planowanym patrolu. O w mord! Ruszamy na patrol prowadzeni przez samego Pana Niezdecydowanego, mamy przej niemieckie linie bez adnego jasnego planu i w dodatku w biay dzie. Jeden wielki racy taktyczny bd. Swoje myli Christenson zachowa jednak dla siebie. Wrci do okopu. Kaza onierzom pobra amunicj i szykowa si do wyruszenia o 13.00. O 12.00 pluton wycofa si kilka metrw poza lini obrony, gdzie ojciec Maloney udzieli im absolucji. Kiedy ci, ktrzy mieli na to ochot, przystpili ju do komunii, kapelan yczy wszystkim powodzenia. Tu przed 13.00 pluton zebra si w lesie za wasnymi okopami. Wedug Christensona Peacock wyglda jak przeraony krlik. Nie mia adnych szczegowych rozkazw do wydania, nie zdradzi ani sowem, e ma jaki plan. Po prostu powiedzia: No dobra, ruszamy. Pluton skierowa si na skraj prawego skrzyda rejonu obrony batalionu, do linii kolejowej. Przeszli przez pozycje kompanii D i ruszyli przed siebie, majc tor kolejowy z prawej i las z lewej. Szli powoli, szeregiem, czsto si zatrzymujc. Okoo dwustu metrw przed wasnymi liniami Peacock ponownie wezwa do siebie podoficerw. Wyda rozkazy: kada druyna przeformuje si w kolumn dwjek, kolumny druyn ustawi si jedna obok drugiej, kada wyle przodem dwch szperaczy i rusz przez las, a wreszcie ktra nawie kontakt z nieprzyjacielem. Pluton si przeformowa i wszed do lasu. Kolumny natychmiast utraciy kontakt wzrokowy ze sob i ze szperaczami. nieg by mikki, nie zmroony, wic na szczcie nie chrzci pod stopami. Panowaa kompletna cisza. Po chwili przerwaa j seria z niemieckiego karabinu maszynowego. Szeregowy John Julian, szperacz 2 druyny, zosta trafiony w szyj, ranny zosta take szeregowy James Welling, szperacz 3 druyny. Obsugi karabinw maszynowych plutonu rozstawiy swoje Browningi i odpowiedziay ogniem. Szeregowy Robert Burr Smith z 1 druyny odda dug seri w kierunku, skd byo sycha niemieckie strzay. Kiedy przerwa, niemiecki karabin maszynowy strzela dalej. Christenson zawoa Martina. adnej odpowiedzi. Randlemana - to samo. Peacocka - te cisza. I tylko coraz wicej niemieckiego ognia. Christenson uzna wic, e 1 pluton zosta zdziesitkowany. Raz jeszcze zacz woa. Z lasu nadszed Bull Randleman i Christenson spyta go, czy wie co o Martinie i Peacocku. Randleman take ich nie widzia. Kolejna seria oprszya ich strconym z gazi niegiem. - Trzeba si std gdzie ruszy - doszed do wniosku Randleman.

Wraz z Christensonem zacz wzywa Martina. Bezskutecznie. - Spieprzajmy std - postanowi Christenson. Bull zgodzi si z nim. Zwoali swoich ludzi i zaczli odskok w kierunku torw kolejowych. Tam spotkali Martina, Peacocka i reszt plutonu. Patrol nie zakoczy si wielkim sukcesem. 1 pluton rozpozna stanowiska obronne Niemcw i stwierdzi, e linia jest sabo obsadzona, a wysunite posterunki szeroko rozrzucone, ale zapaci za to strat jednego zabitego (Julian) i jednego rannego. Nie przyprowadzili te jzyka. Noc spdzili w zimnych okopach, jedzc zimn fasol i otrbowe placki, zastanawiajc si, czy pogoda kiedykolwiek przejani si na tyle, eby 101 DPD moga przyj zrzut zaopatrzenia z powietrza. Dwa nastpne dni byy niemal identyczne. Kompania wysyaa swoje patrole, Niemcy swoje. Czasem kilka pociskw z modzierza. Sporadyczna wymiana ognia karabinw maszynowych. Mrz. Brak rodkw medycznych. Brak gorcych posikw. Cige dreszcze z zimna zeray energi, ktrej nie byo czym uzupeni. Podoficerowie niemal nie spali. O przeyciu decydowaa szybko reakcji, a oni byli skostniali z zimna. Wybuchy pociskw wrd gazi siay z gry deszczem zabjczych odamkw, drzazg, poamanych pni i gazi. onierze prbowali si przed nimi zabezpiecza, zadaszajc okopy balami drewnianymi, ale bez siekier bya to trudna robota. Jeden z nich poradzi sobie, uywajc do zadaszenia dwch czy trzech niemieckich trupw. Do biaej gorczki doprowadzaa ludzi bezsilno, niemono odpowiedzenia ogniem artylerii na niemiecki ostrza. Obsady wysunitych posterunkw kompanii z zazdroci patrzyy na nieprzerwany ruch niemieckich ciarwek i czogw, dowocych na lini frontu amunicj i jedzenie, ktrych im tak brakowao. W Bastogne Amerykanie mieli wiele dzia, w tym haubice kalibru 105 i 155 mm. Przez pierwszych kilka dni oblenia aktywnie uczestniczyy one w obronie, prowadzc ogie dookoa kompasu, we wszystkich kierunkach, z ktrych atakowano oblegane miasto. Zapasy amunicji wyczerpay si jednak okoo 23 grudnia. Winters dowiedzia si, e dziao, ktre miao wspiera lewe skrzydo jego obrony na drodze z Foy do Bastogne, miao zapas zaledwie trzech pociskw. Zachowywano je w rezerwie do obrony na wypadek pancernego ataku wzdu tej drogi. Innymi sowy zarwno kompania E, jak 2 batalion byy pozbawione wsparcia artylerii w chwili, kiedy do modzierzy w kompanii zostao po sze granatw, kademu onierzowi po jednym bandolierze do karabinu Ml i po skrzynce amunicji do karabinu maszynowego.

Tego dnia jednak ustay opady niegu, niebo si przejanio i C-47 zrzuciy zaopatrzenie: lekarstwa, jedzenie i amunicj. Amerykaska artyleria zacza znowu strzela, kadc kres bezczelnej niemieckiej krztaninie w biay dzie. Widok wybuchw na niemieckich pozycjach, dystrybucja racji ywnociowych i amunicji znacznie poprawiy morale obrocw. Zrzuty nie zdoay jednak zlikwidowa wszelkich niedostatkw. Amunicji karabinowej nadal brakowao do penej jednostki ognia do karabinw Ml i kaemw. Dwadziecia cztery tysice czterysta sze racji K, ktre dotary tego dnia do Bastogne, z ledwoci pokryy dzienne zapotrzebowanie. Nadal nie wystarczao te kocw dla wszystkich. Oficerowie z niepokojem wypatrywali oznak zaamania wrd onierzy. Kiedy Winters wyczu, e szeregowy Liebgott doszed do krawdzi, odesa go do stanowiska dowodzenia batalionu, gdzie peni obowizki cznika. Liebgott mg troch odpocz od napicia panujcego na pierwszej linii. Winters wspomina, e w tej sytuacji nawet pidziesit metrw za lini frontu robio olbrzymi rnic. Pokusa pozostania z tyu, kiedy wyrusza patrol, bya bardzo silna. Jeszcze silniejsza, eby si wyrwa z frontu do zacisznego szpitala na tyach z powodu stopy okopowej, odmroe czy biegunki. A jednak ludzie pozostawali na stanowiskach. Jak ocenia Winters: Gdyby wszyscy, ktrzy teoretycznie mieli pene prawo pj do szpitala, skorzystali z niego, linia frontu przestaaby w ogle istnie - zamieniaby si w lini wysunitych posterunkw. Silna bya te pokusa opuszczenia linii frontu na dobre, wskutek samookaleczenia. A do smej rano byo ciemno, cho oko wykol. Ciemno z powrotem robio si okoo 16.00. W cigu tych szesnastogodzinnych nocy w ciasnych, zimnych okopach (ktre jeszcze si kurczyy w nocy od narastajcego na cianach lodu) ciko byo nie myle o tym, jak atwo sobie wpakowa kul w stop. Troch blu, ktrego zreszt na tym mrozie i tak za bardzo nie odczuwano, i ju czowieka zanosz do Bastogne, gdzie czeka ciepy szpital, gorcy posiek, suche ko, cisza, spokj. Raj. Nikt z onierzy kompanii nie uleg tej pokusie, cho wielu miao z tym powane problemy. Jeden z nich zdj w nocy buty i skarpety, pragnc dozna odmroe, a w ich nastpstwie wyrwa si z pierwszej linii. Inni, czekajc na legalny powd do ewakuacji, pozostali na froncie. Winters wspomina: Kady czowiek, ktry oberwa na tyle mocno, e go trzeba byo ewakuowa, wydawa si z tego powodu szczliwy, a my cieszylimy si razem z nim. Dostawa bilet do szpitala, na tyy, a czasem nawet do domu i wraca ywy. A kiedy gin, mia zwykle bardzo spokojny wyraz twarzy. Jego cierpienie dobiego koca.

O wicie w wigili Boego Narodzenia Winters przeprowadzi inspekcj pierwszej linii obrony. Przechodzc koo kaprala Gordona, zauway, e gow mia owinit wielkim rcznikiem, na ktry nasadzi zewntrzn skorup hemu. Walter siedzia na krawdzi okopu, za swoim karabinem maszynowym. Wyglda, jakby ju zamarz na sopel lodu, ze wzrokiem tpo wbitym przed siebie, w las po drugiej stronie. Zatrzymaem si, obejrzaem si na niego przez rami i nagle uderzyo mnie co, czego przedtem w nim nie dostrzegaem. Na Boga, on dojrza! To dorosy mczyzna!. P godziny pniej, o 8.30, Gordon zaparzy sobie kubek kawy. Zmielon kaw mia zawsze przy sobie w kartonowym pojemniku transportowym, w ktre pakowane byy granaty w skrzynce. Nabraem niegu w kubek od manierki, stopiem go i zagrzaem na swoim malekim benzynowym prymusie, a nastpnie zaparzyem kubek wspaniaej kawy. Gordon odgarn nieg ze swojego karabinu maszynowego i stojcej obok skrzynki z tam, po czym poinstruowa swego amunicyjnego, szeregowego Stephena Grodzkiego, eby uwanie lustrowa przedpole, bo nie chce si pola kaw, gdyby nagle ni std, ni z owad zacza si strzelanina. W tym momencie gruchn strza niemieckiego snajpera. Pocisk trafi Gordona w lewe rami i wyszed przez prawe. Po drodze drasn rdze krgowy - na tyle jednak silnie, by spowodowa czciowy parali, od szyi w d. Gordon osun si na dno okopu. Kubek polecia razem ze mn i gorcy pyn rozla mi si na podoek. Po dzi dzie widz ten sup pary, podnoszcy si znad moich spodni i brzucha. Taylor i EarI McClung ruszyli na poszukiwania snajpera, ktry do niego strzeli. Znaleli go i zabili. Shifty Powers by w ssiednim okopie. Tak jak mia na to nadziej Shames, Powers wyzdrowia kompletnie po swoim zranieniu. Pochodzi z Wirginii i za modu niezliczone godziny spdza, polujc na wiewirki. Pozostaa mu po tych polowaniach niesamowita spostrzegawczo. Potrafi wyledzi najmniejsze poruszenie wrd gazi. Chwil po trafieniu Gordona, kiedy ruszya obawa na snajpera, zauway jaki ruch w koronie drzewa po drugiej stronie ki. Podrzuci karabin, strzeli i co si zakotowao wrd gazi. W kaskadzie strconego niegu spad z niego martwy Niemiec. Paul Rogers, najlepszy przyjaciel Gordona, Jim Alley i jeszcze jeden onierz 3 plutonu, ruszyli na ratunek rannemu koledze. Wycignli go z jego okopu i na paszczu odholowali w gb lasu, niby pokonanego gladiatora, ktrego cigaj z areny - jak potem skomentowa sam Gordon. Zasonici przed ogniem innych snajperw, uoyli go i pobienie zbadali. Po chwili pojawi si sanitariusz, szeregowy Roe. Na pierwszy rzut oka oceni, e sprawa jest powana. Poda mu morfin i zacz si szykowa do podania plazmy.

Pojawi si sierant Lipton, pytajc, czy moe w czym pomc. Twarz Waltera bya blada, popielata, oczy zamknite. Nie wygldao to najlepiej. Zamroona plazma z trudem, jak mu si wydawao, przepywaa przez kroplwk, wic wzi butelk z plazm od Roego i rozpiwszy kurtk, wsadzi j sobie pod pach, eby si ogrzaa. Patrzyem wanie po raz kolejny na twarz Waltera, kiedy otworzy oczy. - Jak si czujesz, Walter? - Lipton - odpar zadziwiajco silnym gosem - stoisz mi na rce. Odskoczyem jak oparzony, o mao nie wyrywajc mu z yy kroplwki, spoj rzaem w d i okazao si, e ma racj. Rzeczywicie staem na jego rce. Wkrtce pojawi si wezwany przez radio jeep, ktry zabra nosze z Gordonem do punktu opatrunkowego. Tymczasem trwa niemiecki atak, nasilaa si wymiana ognia. W kocu udao si go odeprze, zadajc przeciwnikowi due straty dziki celnemu ogniowi karabinw, karabinw maszynowych i modzierzy kompanii, przy wsparciu artylerii. Po walce Lipton naliczy na przedpolu trzydzieci osiem niemieckich trupw. Take porucznik Welsh zosta ranny i ewakuowany do Bastogne. Po poudniu w Wigili na pierwsz lini dotary yczenia od generaa McAuliffe'a. Spytacie, co w te wita wesoego? Ano rzeczywicie niewiele, ale moe chocia fakt, e udao nam si zatrzyma i odrzuci wszystko to, co Niemcy na nas rzucili z pnocy, wschodu, poudnia i zachodu. Po drugiej stronie frontu zidentyfikowano cztery dywizje pancerne, dwie piechoty i jedn spadochronow. [...] Niemcy nas okraj, ich radio nie milknie, wieszczc nasz zagad. Ich dowdca mia zada naszej kapitulacji, przysyajc nastpujce sowa bezczelnej arogancji [tu nastpoway cztery linijki tekstu proklamacji skierowanej do amerykaskiego dowdcy oblonego miasta Bastogne od niemieckiego dowdcy, dajcej kapitulacji na honorowych warunkach dla ratowania okronych wojsk amerykaskich od totalnej zagady. Datowane 22 grudnia]. Niemiecki dowdca otrzyma waciw odpowied na swj apel o treci nastpujcej: 22 grudnia 1944. Do niemieckiego dowdcy: GWNO! Dowdca amerykaski. Dajemy naszemu krajowi i naszym bliskim w domu cenny prezent gwiazdkowy, a szansa udziau w tym wspaniaym czynie zbrojnym, dziki ktremu jest to moliwe, wystarczy, by uczyni te wita naprawd wesoymi. A.C. McAuliffe, gen. bryg. 37 Ludzie na pierwszej linii byli zadowoleni jakby troch mniej od pana generaa. Ich wieczerza wigilijna skadaa si z zimnej biaej fasoli, podczas gdy sztab wyprawi uczt z
37

Rapport i Northwood, op. cit., s. 545.

pieczonym indykiem, podanym na stole przykrytym obrusem, udekorowanym ma choink, zastawionym porcelan i z piknymi sztucami 38 . Na pierwszej linii plutonowy Rader mia wyrzuty sumienia, e w Wigili bdzie musia wyznacza ludziom sub na wysunitych posterunkach. Kiedy podzieli si tymi wtpliwociami z kapralem Donem Hooblerem, koleg jeszcze z dziecistwa, ten zaproponowa: - To chod, sami je obsadzimy. Zrobimy chopakom prezent. Rader zgodzi si. Kiedy zapad zmrok, ruszyli naprzd. Byo strasznie zimno, a ostry wiatr sprawia, e temperatura sigaa pitnastu stopni poniej zera. Tej nocy wspominalimy swoje domy, nasze rodziny, wita i Wigilie z dziecistwa. Don by pewien, e wszyscy tam teraz modlili si za nas. W pierwszy dzie wit Niemcy znowu atakowali, ale na szczcie dla kompanii E - z drugiej strony Bastogne. Nastpnego dnia 3 Armia Pattona, z nacierajcym na czele 37 batalionem czogw podpukownika Creightona Abramsa, przeamaa niemieckie linie. 101 DPD nie bya ju otoczona, miaa bezporedni styczno z oddziaami amerykaskimi i otrzymywaa zaopatrzenie drog ldow. Ciarwki wkrtce dowiozy brakujc ywno, leki i amunicj. Ranni zostali ewakuowani na tyy. Powrci te genera Taylor. Przeprowadzi inspekcj linii frontu. Winters wspomina, e genera udzieli wwczas kilku byskotliwych rad. Przed opuszczeniem pozycji kompanii wskaza na las przed nami i nie znoszcym sprzeciwu gosem orzek: - Na ten las przed wami trzeba uwaa! A jak mu si do cholery zdawao, co mymy tu robili przez ten cay czas, kiedy on bawi w Waszyngtonie? (Winters w ogle mia alergi na Taylora. W innej rozmowie stwierdzi w pewnym momencie: - No i teraz wraca sobie pan genera Taylor z wczasw w Waszyngtonie... Przerwaem mu: - Nie, prosz pana, to nie jest fair w stosunku do Taylora.
Na stronie 549 Randezvous with Destiny zamieszczone jest zdjcie tej kolacji. Twarze oficerw s ponure, ale onierze susznie wskazuj na luksusowe (wszystko jest wzgldne, luksus te) otoczenie. Jednym z uczestnikw by ppk (potem gen. por.) Harry W.O. Kinnard. Dwadziecia lat po wojnie, udzielajc okolicznociowego wywiadu, Kinnard rzek: Nawet przez chwil nie przeszo nam przez myl, e moglibymy ulec. Przecie odpieralimy wszystkie ataki, ktre na nas przypuszczali. Bronilimy si w miecie, mielimy domy, byo nam ciepo. To oni atakowali z pl, brnc w niegu i marznc. Kady z yjcych jeszcze onierzy kompanii E przysa mi kopi tego wycinka, doczajc komentarze, z ktrych najagodniejszy by nastpujcy: Czy ten dupek by na pewno w tej samej bitwie, co my?. Wigilijna wieczerza Wintersa skadaa si z piciu ziaren biaej fasoli i kubka zimnego rosou.
38

- Doprawdy? - Przecie Taylor wrci do Waszyngtonu na rozkaz, mia przedstawi sytu... zaczem usprawiedliwia generaa, ale Winters uci mi w p sowa. - Nie zamierzaem by fair w stosunku do niego). Wraz z przerwaniem piercienia okrenia dotary pierwsze gazety. onierze 101 DPD dowiedzieli si z nich, e stali si yw legend. W dywizyjnej historii zapisano: Legenda ta rozprzestrzenia si dziki dostpnoci gazet i radia, dziki wiszcym w dziesitkach tysicy miejsc mapom linii frontu, ktre pokazyway jedyny stay punkt wrd szalejcej fali najwikszego odwrotu w historii amerykaskiej wojskowoci. W szerzeniu legendy pomagao take pragnienie znalezienia jakiego jasnego punktu, zachty do wytrwania i nadziei. Przez wiele dni ich obrona stanowia taki jasny punkt na horyzoncie penym wzbierajcych burzowych chmur. Departament Wojny szybciej, ni to mia w zwyczaju, ogosi numer dywizji, ktra odcita w oblonym miecie dawaa narodowi t nadziej i zacht. Jeszcze zanim min ten straszny miesic, jaki tam spdzili, cay kraj zna ich jako Bojowych Bkartw z Bastionu Bastogne. W ich historii byy wszelkie elementy, ktrych potrzebuje ludowa legenda - odwaga i mstwo wrd popochu i tchrzostwa, pogoda ducha i humor wrd cierpienia i niewygd, zmagania z wrog surow natur, mrz i braki w zaopatrzeniu, danie poddania i sowo Cambronne'a w odpowiedzi na nie, prawdziwe braterstwo w obliczu wroga [...] Ta odwaga i to braterstwo przekuy dywizj w spi, ktrego aden wrg nie by w stanie zama 39 . Oczywicie, obrocami Bastogne nie byli tylko spadochroniarze. Wraz z nimi walczyli tam i cierpieli czogici z Grupy Bojowej B 10 DPanc. Niedaleko od nich take 82 DPD toczya rwnie kosztowne i zacite walki na pnocnym skrzydle obrony - walki o znaczeniu nie mniejszym od tych, jakie trway wok Bastogne. Ich jednak nikt nie oblega i o nich prasa si nie rozpisywaa tak szeroko jak o walkach 101 DPD. Kombatanci 101 DPD mimo wszystko narzekaj na to, jak ich opisano w gazetach. Kade z opracowa o bitwie ardeskiej zawiera malowniczy obrazek 3 Armii Pattona przybywajcej oblonym w Bastogne spadochroniarzom z odsiecz niczym kawaleria ratujca w ostatniej chwili konwj wozw z osadnikami, otoczony przez Indian. aden onierz 101 DPD nie zgodzi si na takie porwnanie. Ich dywizja nie potrzebowaa adnego cholernego ratunku! Po przeamaniu oblenia spadochroniarze oczekiwali powrotu do Mourmelon, eby tam pawi si w blasku swej sawy i moe wreszcie pojecha na od dawna wymarzone
39

Rapport i Northwood, op. cit., s. 586.

przepustki sylwestrowe do Parya. Nic z tego nie wyszo. Bastogne byo walk odwrotow, a do wygrania wojny alianci musieli naciera, by nie pozwoli Niemcom osi i umocni si w ich fortyfikacjach za Renem - trzeba byo popdzi ich dalej w gb okupowanych terytoriw, by przygotowa grunt pod wiosenn ofensyw. Eisenhower chcia wykorzysta okazj do rozbicia Niemcw na otwartych przestrzeniach, skoro wyszli przed swoje umocnione pozycje. Stan jednak przed tym samym problemem, ktry zmusi go do uycia spadochroniarzy jako zwykej piechoty w poowie grudnia - brakowao mu onierzy. Naga prawda bya taka, e na froncie zachodnim Niemcy mieli nad aliantami przewag liczebn. Stany Zjednoczone nie zdoay na czas utworzy odpowiedniej liczby dywizji piechoty do prowadzenia wojny na dwa fronty. Byo to konsekwencj powzitej jeszcze przed wojn decyzji o hojnym szafowaniu odroczeniami dla poborowych pracujcych w przemyle zbrojeniowym i rolnictwie oraz odstpieniu od poboru jedynych ywicieli rodzin. Brakowao take pociskw artyleryjskich. We wrzeniu 1944 roku, w obliczu, jak si wszystkim zdawao, bliskiego koca wojny w Europie, anulowano zamwienia na produkcj amunicji, uznajc, e do zakoczenia wojny wystarcz zgromadzone ju zapasy. Biorc to wszystko pod uwag, Ike zdecydowa pozostawi 82 i 101 DPD na froncie. Wszystko rozbio si o zgranie dziaa w czasie. Eisenhower chcia naciera jeszcze przed Nowym Rokiem, ale Montgomery, dowodzcy skadajcymi si gwnie z wojsk amerykaskich siami na pnocy frontu ardeskiego, ociga si, wynajdujc coraz to nowe powody, a wreszcie cao planw trzeba byo odwoa. Dla kompanii E oznaczao to, e pozostaje w okopach na pierwszej linii. Warunki poprawiy si odrobin - ludzie otrzymali wreszcie zimowe buty i ciep bielizn, a czasem dostawali nawet gorce posiki. Mimo to mrz nie zela, nieg jak pada, tak pada, a Niemcy od czasu do czasu ostrzeliwali stanowiska kompanii ogniem broni maszynowej, modzierzy i artylerii; trzeba byo wysya wasne patrole i odpiera niemieckie. Dwudziestego dziewitego grudnia kompania E siedziaa na skraju tego samego lasu, ktry zaja dziewi dni wczeniej. Przejanio si i z okopw wyranie wida byo Foy u stp ich pozycji i lece za pasem pl Noville, dwa kilometry dalej wzdu drogi na pnoc. Shifty Powers zszed z czujki, by zameldowa si u sieranta Liptona. - Panie sierancie, pod Noville jest drzewo, ktrego tam nie byo wczoraj. Powers nie mia lornetki, ale Lipton mia. Sierant uwanie obejrza przez ni przedpole, ale nie zauway niczego niezwykego, nawet po tym, kiedy Powers, uywajc schematu dozorw, wyjani mu, na ktre miejsce ma zwrci szczegln uwag.

Znalezienie drzewa nie byo rzecz atw, po czci dlatego, e w miejscu, o ktrym mwi Powers, wzdu drogi rs do gsty szpaler drzew. Lipton zacz obserwowa podejrzane miejsce przez duszy czas i w kocu zauway jaki ruch w pobliu. Przyjrza si jeszcze uwaniej i dostrzeg lufy dzia. Kt podniesienia, dugo i brak hamulcw wylotowych wskazyway na osiemdziesitki-semki, dziaa przeciwlotnicze czsto uywane do ostrzeliwania celw naziemnych. Domyli si, e Niemcy ustawili tam w nocy ca bateri i przerw, przez ktr mona by j zauway, zamaskowali, stawiajc w niej drzewo, ktre wypatrzy Powers. Lipton wezwa obserwatora artyleryjskiego, ktry obejrza rejon i potwierdzi ich spostrzeenia. Przez radio wywoa bateri haubic kalibru 105 mm z Bastogne. Kiedy opisa, jaki ma dla nich cel, bez wahania oddano mu do dyspozycji ogie caej baterii, mimo brakw w zaopatrzeniu w amunicj artyleryjsk. eby wstrzela ca bateri w cel ogniem porednim, to znaczy w sytuacji, kiedy artylerzyci nie widz swojego celu, potrzebowa najpierw wstrzela jedno z dzia. Wybra punkt lecy w tej samej odlegoci, oddalony prawie o trzysta metrw w prawo od niemieckiej baterii, za to atwy do odnalezienia na mapie, po czym poda jego koordynaty artylerzystom w Bastogne. Tam przeliczono je i wedug nich nastawiono dziao. Pocisk uderzy idealnie w wyznaczony pagrek. Obserwator kaza teraz przenie ogie o trzysta metrw w lewo, bez zmiany kta podniesienia, a reszt baterii ustawi do strzelania snopem zbienym, wedug nastaw pierwszego dziaa, po czym wyda komendy do ostrzelania celu kilkoma salwami caej baterii haubic. Wrd drzew i niemieckich dzia zaczy si rozrywa pociski. Lipton z satysfakcj patrzy przez lornetk, jak niemieccy artylerzyci rozbiegaj si na wszystkie strony, najpierw prbujc ratowa co si da z baterii, a potem ju tylko wasn skr. Kiedy usta amerykaski ogie, widzia sanitariuszy wynoszcych nosze za noszami z rannymi. Nie mina godzina i miejsce byo zupenie opuszczone. A wszystko dziki temu, e Shifty goym okiem zauway w oddalonym ptora kilometra lesie drzewo, ktrego tam wczoraj nie byo, podsumowa Lipton. Pojawienie si tej baterii byo czci niemieckich wysikw prowadzcych do odzyskania Bastogne. Mimo niepowodzenia pierwotnego planu przejcia za Moz, Niemcy nadal potrzebowali Bastogne i prowadzcych przez nie drg, by utrzyma zajte w czasie ofensywy tereny lub choby zabezpieczy sobie tyy w czasie odwrotu. W tym celu zaciekle atakowali wski korytarz wiodcy do miasta od poudnia i wzmogli ataki ze wszystkich stron. Pod koniec roku w rejonie Bastogne walczyo ju osiem niemieckich dywizji pancernych, w

tym trzy dywizje Waffen-SS. Amerykaska 3 Armia generaa Pattona nacieraa na pnoc, w kierunku Bastogne, 1 Armia za pod dowdztwem generaa Coutneya Hodgesa (w tym czasie podporzdkowana Montgomery'emu) miaa ju wkrtce uderzy na rejon Bastogne z pnocy. Gdyby zdoay si spotka w por, bya szansa na odcicie Niemcw w utworzonym w ten sposb kotle ardeskim. Gdyby jednak Niemcy zatrzymali Pattona i zdobyli Bastogne, opanowaliby sie drg i wycofali si, zanim Amerykanie ponownie zacisnliby piercie wok nich. Tak przedstawiaa si sytuacja w sylwestra 1944 roku. O pnocy, dla uczczenia nadchodzcego roku zwycistwa i zademonstrowania Niemcom, jak bardzo rzeczy si zmieniy w Bastogne i okolicy w cigu ostatnich kilku dni, wszystkie dziaa artylerii na zapleczu i modzierze piechoty na linii frontu odday kilka salw, wysyajc tony stali i materiaw wybuchowych na niemieckie pozycje. Kapral Gordon wraz z tuzinem rannych z kompanii E zosta ewakuowany na tyy. Siedmiu ich kolegw pozostao w pytkich grobach gdzie w zamarznitych lasach. Dwanacie dni wczeniej na ciarwki w Mourmelon wsiadao stu dwudziestu jeden oficerw, podoficerw i szeregowych kompanii E. Teraz jej stan zdolnych do walki stopnia do niespena setki ludzi. Gordona odwieli sanitark do Sedanu, skd samolotem polecia do Anglii, a stamtd do szpitala w Walii. Przez cay czas by pod wpywem silnych rodkw przeciwblowych i uspokajajcych, sparaliowany, majaczy i mia halucynacje. Po drodze zapakowano go w gips sigajcy od pasa do czubka gowy - ze skorupy wystawaa tylko twarz. Ten pancerz go wprawdzie unieruchomi, ale take uniemoliwi opatrywanie ran po pocisku, ktry przebi plecy, wic w szpitalu zdjto gips, zastpujc go wycigiem w formie tak zwanych szczypiec Crutchfielda. eby go zaoy, w czaszce wierci si dwa otwory, w ktre wprowadza si groty szczypiec. Do szczypiec przymocowana jest linka biegnca przez krki, ktra stabilizuje krgosup bez potrzeby zakadania gipsu. Przez sze tygodni pozostawa bez ruchu, lec na plecach ze wzrokiem utkwionym w sufit. Wreszcie po tym czasie zaczo mu wraca czucie w czonkach. Lekarz, major M.L. Stadium, powiedzia mu, e gdyby pocisk zboczy o centymetr w jednym kierunku, chybiby i Gordon nawet by o nim nie wiedzia. Gdyby za zboczy o centymetr w drug stron, byoby ju po nim. Gordon uzna si za wielkiego szczciarza. Miaem farta. Ogromnego farta. Rana za milion dolarw. Chyba tylko kto, kto by na froncie pod Bastogne, mg opisa ran takimi sowami.

12 PUNKT KRYTYCZNY Bastogne 1 - 13 stycznia 1945 W czasie oblenia kompania E bronia si, biernie znoszc ciosy wroga. Najwiksz wad prowadzenia obrony w lesie jest to, e wysokie drzewa pozwalaj artylerii skutecznie razi bronicych si odamkami pociskw rozrywajcych si wysoko wrd pni i konarw. Miaa ona jednak i swoje zalety. Okoo Nowego Roku pola wok stanowisk obronnych kompanii pokrywaa sigajca miejscami trzydziestu centymetrw warstwa zmroonego niegu. Nawet najkrtsza droga do pokonania w lesie stawiaa przed onierzami piechoty wysokie wymagania. Nacierajc, trzeba byo brodzi w niegu, bez ustanku schylajc si pod gaziami, eby nie strci z nich niegu i nie zdradzi w ten sposb swojej pozycji. Widoczno na poziomie ziemi bya ograniczona do zaledwie kilku metrw. Nacierajcy ledwie widzia swoich ssiadw z lewej i prawej, a okop czy gniazdo karabinu maszynowego widzia dopiero, kiedy niemal do nich wpada. W lesie nie byo drg, domw ani innych punktw orientacyjnych, atakujcy mogli swoj pozycj okrela przez radio tylko w przyblieniu. Nacierajce druyny musiay i na azymut, a na kogo wpady - na swoich lub wroga, tego onierze nigdy nie mogli by pewni. Amunicj donosio si do okopw rcznie, jak zawsze, ale w lesie amunicyjni mieli tylko oglne pojcie, gdzie szuka tych, dla ktrych j nieli. Nacieranie przez otaczajce lasy pola te nie byo atwe. Istniaa tylko jedna droga, z Noville przez Foy do Bastogne, pokryta zmroonym niegiem lecym na warstwie lodu. Przy tym droga ta bya pod ostrzaem osiemdziesitek-semek, i w dodatku zaminowana. Jednak atakujcy nie mieli wyboru - pola wok drogi, jedyna alternatywna trasa natarcia, byy cakowicie odkryte i stanowiy jedn wielk strzelnic. Dobrze utrzymany las, ktry sta si od dwch tygodni domem kompanii E, nosi nazw Bois Jacques. Cign si na dwa kilometry w prawo (na wschd) od stanowisk kompanii E do linii kolejowej, ktra go przecinaa, i za ni. Rozcigajce si przed nim (czyli od pnocy) pola opaday lekko ku wsi Foy. Niemcy zajmowali pnocno-wschodni cz Bois Jacques, wcinajc si klinem w lini obronn obsadzon przez 101 DPD. To byy ich najdalej wysunite stanowiska, zaledwie o trzy kilometry od Bastogne. Zanim 101 DPD

moga przej do jakiejkolwiek liczcej si ofensywy, trzeba byo wypchn Niemcw z ich czci Bois Jacues i zaj Foy. Nastpnym celem ataku byby wtedy paskowy koo Noville. Nowy Rok upyn spokojnie, ale wieczorem dywizja wyznaczya 2 batalion 506 pps do ataku na Bois Jacques. W nocy kilka niemieckich samolotw zrzucio bomby na stanowiska kompanii E. Plutonowy Toye zosta ranny odamkiem w nadgarstek. To bya ju trzecia jego rana - przedtem zosta ranny w Normandii i w Holandii. Mg chodzi, wic sanitariusz po opatrzeniu wysa go do punktu opatrunkowego w Bastogne. Przed odejciem Toye poszed odwiedzi Malarkeya. Ten pokrci gow i stwierdzi z zazdroci: - Ty to masz, kurde, zawsze farta! Batalion przesun si przed witem na podstawy wyjciowe do ataku, wzdu linii kolejowej na prawym skraju obrony. Jego stanowiska zaj 1 batalion, trzymany dotd po cikich walkach w pierwszych dniach bitwy ardeskiej w odwodzie puku. Pododdziay drugiego batalionu ustawiy si w tyralier wzdu drogi z Foy do Bizory, oczekujc na rozkaz do ataku. (To byo to samo miejsce, z ktrego 1 pluton wyrusza na swoje rozpoznanie walk 22 grudnia). Na ich prawym skrzydle do ataku szykowa si batalion z 501 pps. Winters wyda komend Naprzd! i batalion ruszy przed siebie. Poruszanie si w gstym lesie wyczerpuje siy nawet spacerowiczw w lecie, a co dopiero grubo opatulonych i ciko obadowanych karabinami, granatami, modzierzami, karabinami maszynowymi, amunicj, racjami ywnociowymi i ca reszt ekwipunku nacierajcych onierzy. Przedzieranie si przez nieg i las powodowao obfite pocenie si. Pki si poruszali, nie stanowio to problemu. Wystarczy jednak krtki postj i czowiek w przemoczonym ubraniu przemarza do koci. Natychmiast po tym, jak weszli do lasu, usta wszelki kontakt pomidzy plutonami, druynami, a nawet pomidzy poszczeglnymi onierzami. nieg i drzewa pochaniay wszelkie dwiki, znikn nawet brzk ekwipunku, ktry dawa ludziom dowd na to, e nie byli sami, e koledzy szli nadal razem z nimi. Poczucie izolacji czyo si z napiciem, zwikszajc je jeszcze przy penym obawy wyczekiwaniu na nieunikniony kontakt z wrogiem. W pewnej chwili kompania E zostaa ostrzelana od czoa przez niemieckie karabiny maszynowe. Chwil pniej nad gowami onierzy zawistay pociski amerykaskiej artylerii wspierajcej natarcie. Zaraz potem odezwaa si take artyleria niemiecka. Nie prowadzia jednak ognia do baterii amerykaskich - jej pociski rozryway si wrd nacierajcych spadochroniarzy i drzew nad ich gowami. Nagle ogie z obu stron urwa si rwnie

raptownie, jak si zacz. Plutonowy Christenson oceni, e gsto lasu sprawiaa szkopom takie same problemy, jak nam. Mieli widoczno rwnie ograniczon jak my. Gdyby wiedzieli, e maj przed sob olbrzymi tyralier z dwch batalionw, ich artyleria i karabiny maszynowe strzelayby duej i intensywniej. Natarcie ruszyo naprzd. Znowu odezway si karabiny maszynowe, kiedy szperacze natknli si na czujki niemieckich stanowisk obronnych. Zacza take strzela amerykaska artyleria, wysyajc salw za salw. Niemiecki ogie ponownie narasta. Wzdu caej linii sycha byo okrzyki Dostaem! i wezwania o pomoc do sanitariuszy. A mimo to natarcie nadal posuwao si naprzd. Zewszd sycha byo strzay z karabinw i wybuchy granatw rcznych gsto rzucanych przez obie strony. Po przejciu okoo dziewiciuset metrw nacierajcy doszli do przecinki. Wikszo pododdziaw zatrzymaa si na jej skraju, ale niektrzy onierze przechodzili na drug stron, by upewni si, czy za ni nie kryj si Niemcy. Christenson wraz z kilkoma onierzami 1 plutonu stali na rodku przecinki, kiedy przed ich oczami ukaza si niespodziewany widok: drog nadjecha galopujcy na koniu niemiecki onierz. Spostrzeg ich w tej samej chwili, w ktrej oni zobaczyli jego, osadzi konia i zawrci, prbujc uciec. Kapral Hoobler podrzuci do ramienia karabin i odda trzy szybkie strzay, po czym umiechajc si i podskakujc na rodku drogi, zawoa: Dosta! Dosta!. Christenson patrzc na ten taniec zwycistwa mia nadziej, e jedcowi jednak udao si uciec. Z lewej strony przecinki doszed ich gos szeregowego Ralpha Trapazano: - Hej, Chris, mam tu szkopa! Christenson odszed pi metrw w lewo i zagbi si w las z gotowym do strzau odbezpieczonym karabinem w rkach. Dotar do Niemca z prawej strony. Sta tam krzepki osiek w panterce Waffen-SS, z pistoletem maszynowym trzymanym w lewej rce za magazynek. Druga rka zwisaa wzdu ciaa, ale lufa broni skierowana bya na Trapa, starczyo sign do spustu. Trap lea przed Niemcem, z karabinem wycelowanym w jego pier. Wida byo, e tamten trzewo ocenia sytuacj, ale na jego twarzy prno by szuka przeraenia. Sta tam i czeka na szans. Christenson wycelowa w Niemca i w szkolnej niemczynie kaza mu rzuci bro. Esesman powoli spojrza na niego i przekona si, e to nie przelewki. Widzc wycelowany w siebie karabin i palec cigajcy luz na spucie, upuci swj pistolet maszynowy, podnoszc rce do gry. Nastpnym razem, jak spotkasz takiego aroganckiego sukinsyna, to go kropnij i nie zawracaj mi dupy - rzuciem na odchodnym do Trapa.

Jak na razie kompania E miaa szczcie. Nacierajcy na prawo od nich 501 puk zosta zaatakowany ze skrzyda w czasie, gdy sam atakowa niemieckie pozycje. 26 puk grenadierw pancernych SS ze skadu elitarnej 12 DPanc SS Hitlerjugend uderzy na nich piechot ze wsparciem czogw i artyleii, zadajc powane straty. Na lewym skrzydle czogi i piechota z 9 DPanc SS Hohenstaufen zaatakoway 502 pps. A w pasie natarcia kompanii E cisza i spokj. Zapada zmrok. Wzdu linii podano rozkaz do okopywania si. Od czasu do czasu leciaa w ich kierunku seria z karabinu maszynowego, to znw kilka pociskw artyleryjskich akurat tyle, eby skoni onierzy do przykrycia na wszelki wypadek swoich okopw citymi z drzew gaziami. Trzeba byo w tym celu wyj z okopu i wystawi si na ogie. Kiedy odzyway si karabiny maszynowe lub nadlatywa pocisk modzierzowy, miakowie rzucali si biegiem do najbliszego okopu. Pki schronienie nie byo gotowe, adrenalina krya we krwi i ludzie byli zdolni do najwikszych wysikw. Kiedy tylko ich okop by ukoczony, walili si bezwadnie na dno, wyczerpani caym dniem wysiku i nerwowego napicia, w przepoconych ubraniach. Teraz dopiero zaczynali czu, jak zimno jest wok. Marzli, potem kostnieli, a w kocu zaczynay nimi trz dreszcze nie do opanowania. Christenson wspomina: I wanie wtedy, w chwili, kiedy bye pewien, e twoje ciao nie jest ju w stanie znie tego duej, przekonywae si, jak bardzo bye w bdzie. Hoobler wci by w doskonaym nastroju, w ktry wprowadzio go ustrzelenie Niemca. azi od jednego okopu do drugiego z rkami wbitymi w kieszenie i gada bez koca z kadym, komu chciao si jeszcze prowadzi rozmowy. W prawej kieszeni kurtki mia znalezione na pobojowisku Parabellum. W pewnej chwili rozleg si strza. To Parabellum, ktrym w czasie rozmowy bawi si w kieszeni, przypadkowo wypalio. Pocisk przeszed przez udo, uszkadzajc ttnic. Hoobler miota si w blu, krzyczc o pomoc. Szeregowy Holland, sanitariusz 1 plutonu, prbowa zabandaowa ran, ale krwotok by za silny. Krtko po przeniesieniu na kompanijny punkt opatrunkowy kapral Hoobler zmar. Mrona noc zdawaa si nie mie koca. wit zblia si bardzo powoli. Panowaa cisza, nikt nie strzela. Sierant Martin podszed do stanowisk 1 plutonu. Syncy z opanowania i spokoju w najgorszych chwilach, tym razem opryskliwie kaza wszystkim podoficerom zameldowa si u dowdcy plutonu za dziesi minut. Plutonowi Rader, Randleman, Muck i Christenson, kaprale Robert Marsh i Thomas McCreary zebrali si na stanowisku dowodzenia, peni najgorszych przeczu. Martin zasugerowa, eby usiedli. Na stanowisku byli obecni take porucznicy Stirling Horner, Peacock i Foley. Pierwszy zabra gos Horner:

- Wasz dowdca plutonu, porucznik Peacock, dosta w nagrod trzydziestodniowy urlop i wyjeda dzisiaj do Stanw. Dalej wyjani, e czowiek od kontaktw z pras w dowdztwie dywizji wymyli, eby jeden oficer z kadego puku biorcego udzia w bohaterskiej obronie Bastogne pojecha do kraju, aby wzi udzia w turze promocyjnej obligacji poyczki wojennej i innych przedsiwziciach propagandowych. Pukownik Sink zdecydowa, eby z ich puku wylosowa tego szczliwca. Wygra kapitan Nixon, drugi by wanie porucznik Peacock. Nixon orzek, e ju kiedy widzia Stany Zjednoczone i w zwizku z tym si tam nie wybiera, wic pado na porucznika Peacocka. Wszyscy w tym momencie spojrzeli na Peacocka, ktry zmiesza si i zacz mamrota pod nosem: - Dostaem ten urlop, bez wtpienia, dziki waszym bohaterskim czynom w Holandii i tutaj, wic, tego, no jedyne, co mi przychodzi do gowy, to e chc wam za to podzikowa i w ogle... Kapral McCreary zerwa si na rwne nogi, podbieg do Peacocka i ciskajc mu wylewnie do, odpar: - Panie poruczniku, jake si ciesz, jakie to szczcie, e pan nareszcie wraca do domu! Chopaki, to najlepsza wiadomo, jak dostaem od czasu opuszczenia Mourmelon! Peacock nie zrozumia oczywistej dla wszystkich poza nim ironii McCreary'ego i a si sponi z wdzicznoci. Zacz mwi, jak bardzo jest zaszczycony tym, e tacy bohaterowie tak go lubi i e pochwaa z ust jego ludzi jest najwyszym zaszczytem, na jaki mg kiedykolwiek liczy. Podoficerowie popatrzyli na siebie, wymieniajc znaczce umiechy. Ich rado z wyjazdu Peacocka nie miaa nic wsplnego z sympati dla porucznika. Wreszcie pozbywali si nieznonego ciaru, ktry spoczywa na ich barkach od czasu Holandii, przez ca kampani na wyspie i tu w Ardenach. Odczucia wszystkich Christenson wyrazi, wspominajc dowdc plutonu nastpujcymi sowami: Nikt nie stara si dobrze wypa bardziej od Peacocka, ale on si po prostu nie nadawa do tej roboty. Peacock obwieci, e dowodzenie plutonem przejmuje porucznik Foley. Po czym pozdrawiajc wszystkich i yczc im szczcia, wyszed i tyle go widzieli. *** Mniej wicej wtedy, kiedy wyjecha Peacock, ojciec John Maloney przywiz jeepem z punktu opatrunkowego w Bastogne Joego Toye'a. Wysadzi go przy drodze i stamtd Toye ruszy naprzd, na przeaj przez pole. Zauway go Winters i wskazujc na jego zwisajc na

temblaku rk, powiedzia, e nie musi przecie wraca na front. Toye odpar, e chce by razem z chopakami i poszed dalej. Tego dnia, 3 stycznia, po poudniu Winters wycofa z frontu 2 i 3 pluton oraz przydzielony im jako wsparcie zesp z bazookami z 10 DPanc. Pozostawi tam 1 pluton, ktry tymczasowo przeszed pod rozkazy kompanii D. Jak wszystkie kompanie 101 DPD miaa teraz poow stanu etatowego, wic potrzebowaa pomocy, eby utrzyma powierzony jej odcinek frontu. 2 i 3 pluton ruszy piechot z powrotem na stanowiska na skraju lasu z widokiem na Foy, w ktrych spdzi poprzednie dwa tygodnie. Okoo 15.30 prowadzcy pododdziay doszed do wniosku, e aby zdy obsadzi okopy przed zmrokiem, musz przej skrtem przez odkryte pole. Reszta posza w jego lady. Niemcy zauwayli ich przemarsz, ale nie reagowali. Wchodzc do lasu, natychmiast zauwayli, e niemiecka artyleria wstrzelaa si w ich stare pozycje. Okopy byy zasypane gaziami z drzew i przeorane wieymi lejami, wikszymi i gbszymi ni dotd, wskazujcymi na uycie artylerii kalibru co najmniej 150 mm. Nikt nie musia wydawa rozkazu - opatki od razu poszy w ruch, kady zajmowa si umocnieniem swego okopu. Sierant Lipton zapa za siekier i podbieg do kpy modych drzew, oddalonej o prawie pidziesit metrw od jego okopu. Rbic je, usysza z oddali odgosy odpale niemieckich dzia. Byo za daleko, eby biec z powrotem do swojego okopu, ale w pobliu zobaczy niewielki d, jakby kto zacz kopa okop i potem si rozmyli. By tak pytki, e lec w nim, Lipton mia gow od nosa wzwy nad ziemi. Dziki temu zauway rozbyski pierwszych pociskw eksplodujcych wrd konarw drzew. Huk by przeraajcy i oguszajcy. Ziemia draa i podskakiwaa pod nim, jakby to byo trzsienie ziemi. onierze z obsugi bazook nie mieli swoich okopw. Dwaj zginli ju od pierwszej salwy, wielu innych odnioso rany. Kanonada zaskoczya Toye'a na brzegu lasu. Natychmiast zacz wydawa swoim ludziom rozkazy, eby si kryli. Zawsze mi mwili, e jeli si syszy pocisk, to znaczy, e wszystko bdzie OK, e nic ci on nie zrobi. I tak byo. Tego pocisku, ktry mnie trafi, rzeczywicie nie syszaem, wspomina po latach. Wybuch tu nad nim, w konarach sosny. Odamki o mao nie oderway mu prawej nogi, poszarpay brzuch, klatk piersiow i oba ramiona. (Usunicie odamkw z klatki piersiowej wymagao dwch operacji. W kocu zdoano je wycign, ale dopiero wtedy, kiedy sprbowano je wyj przez plecy). Tak samo nagle jak si zacz, ostrza ucich. To by w zgodnej ocenie onierzy najgorszy ostrza artyleryjski, jaki kompania przesza w czasie wojny. Z caego lasu

dochodziy wezwania o pomoc medyczn. Lipton zostawi siekier i pobieg do swego okopu po karabin, spodziewajc si rychego ataku niemieckiej piechoty. Z ssiedniego okopu doszy go czyje krzyki. Wybuch ktrego z pociskw ci czterdziestocentymetrowy pie drzewa, ktry zwali si na ssiedni okop. Lipton prbowa je odcign, ale nie zdoa. W kocu nadesza pomoc. Im take nie udao si zepchn pnia, ale wykopali opatkami podkop z boku i szeregowy Shep Howell, zdrw, cay i umiechnity, wyczoga si spod pnia. Toye wzywa pomocy. Chcia, eby go kto zacign do okopu. Pierwszy dotar do niego Guarnere. W tej chwili ponownie rozpocz si ostrza. Niemcy dobrze wyliczyli. Tak jak przewidywali, po ustaniu ostrzau ludzie powychodzili z okopw, eby ratowa rannych i pociski zaskoczyy ich na zewntrz. Jeden z nich rozerwa si nad gow Guarnere'a. Odamki poszarpay mu praw nog. I znw po kilku minutach ostrza usta. Lipton wylaz ze swej jamy, kiedy usysza gos porucznika Dike'a. Do dzi sysz ten jego gboki, silny gos. Sta jakie dwadziecia pi metrw ode mnie, bez hemu i broni. - Sierancie Lipton! Prosz jako opanowa to, co si tutaj dzieje, a ja pjd po pomoc. Zawin si na picie i poszed w diaby. Nikt go od tej pory nie widzia. Lipton zacz zbiera tych, ktrych oszczdziy odamki. Niektrzy byli roztrzsieni do granic zaamania nerwowego, inni znowu zadziwiajco spokojni. Cz wysa do zajcia si rannymi, pozostaych skierowa do obrony na wypadek niemieckiego natarcia, ktre, jak by przekonany, za chwil si na nich zwali. A potem poszed sprawdzi, co si stao z Toye'em i Guarnere'em. Znalaz ich pod drzewem. Spojrza w d na Guarnere'a, ktry podnis na niego wzrok. - Lip, tym razem dostali starego Guarnere'a - powiedzia. Po chwili doczy do nich Malarkey. Wspomina, e zarwno Toye, jak Guarnere byli zupenie przytomni i cakiem spokojni. adnego skrcania si z blu, krzykw. Joe odezwa si: - Daj fajk, Malark. Przypaliem i podaem mu lucky strike'a. W czasie naszej rozmowy po latach Malarkey umilk. Kiedy po chwili zaczem go przynagla, eby kontynuowa opowie, Malarkey stwierdzi: - Nie chc o tym mwi.

Po kolejnej chwili milczenia jednak podj dalej opowiadanie: Joe zacign si, spojrza na mnie i zapyta: - Jezu, Malark, co czowiek musi w yciu przeskroba, eby zdechn w takim zasranym miejscu jak to? Noszowi zabrali najpierw Guarnere'a. Kiedy dwignli nosze z nim i odeszli par krokw, Bill unis si na okciu i zawoa do Toye'a: - A widzisz, mwiem, e wrc do Stanw przed tob! 2 plutonem dowodzi porucznik Buck Compton. y ze swymi podwadnymi bardzo blisko, cz oficerw uwaaa nawet, e za blisko. Malarkey wspomina: Compton by moim bliskim przyjacielem. Nie lubi symboli statusu oficera w Armii. Z nami, szeregowymi i podoficerami, utrzymywa znacznie blisze kontakty ni z reszt oficerw. Szczeglnie bliskie kontakty czyy go z Guarnere'em i Toye'em. Kiedy wyszed ze swojego okopu po drugiej nawale, ujrza wok straszny obraz. Pierwszymi rannymi, na ktrych si natkn, byli jego najblisi przyjaciele, Guarnere i Toye, z niemal powyrywanymi nogami, lecy w szybko barwicym si na czerwono niegu. Compton popatrzy na nich, po czym ruszy biegiem przed siebie, wzywajc sanitariuszy i w ogle jakkolwiek pomoc. Kiedy po jakim czasie doszed do siebie w batalionowym punkcie medycznym, okazao si, e ma zaawansowany przypadek stopy okopowej. Zosta ewakuowany. Porucznik Compton zdoby Srebrn Gwiazd za walk 6 czerwca 1944 roku w Brecourt. By ranny w Normandii i ponownie w Holandii. Znis mnie wszystkie walki midzy 17 grudnia a 3 stycznia. Zaama go dopiero widok zdziesitkowanego plutonu, ktrym dowodzi, i swoich obu najlepszych przyjaci niemal rozerwanych na strzpy. Peacock wyjecha, Dike uciek, Compton zosta ewakuowany, jeden z podporucznikw z uzupenie zgosi si do szpitala z powanym przypadkiem stopy okopowej (na ktr chorowali w tym czasie ju niemal wszyscy w kompanii), inny trafi tam z ran postrzaow doni, podejrzany o samookaleczenie w celu uniknicia walki - dowdca batalionu mia powody martwi si o to, e jego podwadni znaleli si na skraju zaamania nerwowego. Winters tak opisa swj stan w rozmowie ze mn: W Bastogne osignem to stadium, w ktrym onierz jest pewien, e dostanie. Oberw, prdzej czy pniej, ale na pewno. Pozostawao tylko mie nadziej, e nie bdzie ze mn bardzo le. Mimo to nigdy, nawet przez chwil, nie baem si, e si zaami. Nie, miaem tylko przewiadczenie o nieuchronnoci tego, e zostan ranny. Tak wic byem pewny, e nie wyjd cao, ale eby si zaama - co to, to nie. [Na chwil zamilk, po czym doda:] Ale to byo nie do wytrzymania

na dusz met. Widziae wszdzie wok poranionych i zabitych ludzi, wci, bez przerwy, codziennie, kadego dnia. To si cigno bez koca i nie miae pojcia, ile jeszcze bdzie trwao. Czy nie bdzie koca tej rzezi? Czy ja wreszcie kiedy wrc do domu? Dalej mwi, e to nic dziwnego, e pozbawieni snu i odpowiedniego wyywienia oficerowie, na ktrych dodatkowo spoczywao brzemi odpowiedzialnoci za swoich podwadnych, szafowania ich yciem, przy jednoczesnej niemonoci zapewnienia im godziwych warunkw, stres podejmowania decyzji, zaamywali si w takich warunkach. Polityk Armii Stanw Zjednoczonych byo utrzymywanie kompanii strzeleckich na froncie przez dugie okresy - w przypadku dywizji piechoty waciwie bez koca - i uzupenianie ich strat. Rezultatem owej bdnej polityki byo to, e onierz szed do walki nie z kolegami, z ktrymi si szkoli i przepyn ocean, ale z zupenie obcymi sobie ludmi. Dla weteranw za oznaczaa ona ndzne ycie na froncie waciwie bez koca, chyba e mier lub cika rana wyzwol go z tej niedoli. Wojna to wiat, w ktrym wszystko staje na gowie. Ludzie, ktrych nie znasz, a nawet w yciu nie widziae, flaki sobie wypruwaj, byle ci zabi lub okaleczy. Jeli im si uda, nie czeka ich za to kara, ale przeciwnie - chwal ich, daj ordery i nosz na rkach. Cay dzie siedzisz w dziurze w ziemi, unikajc wiata, yjesz i robisz swoje gwnie nocami. Dobre zdrowie to przeklestwo, bo przedua twoje cierpienie. Martwica stp, zapalenie puc, cika, nie do opanowania biegunka czy zamana noga s boskimi darami o bezcennej wartoci - na wag ycia. Czowiek moe w tym szalestwie wytrwa tylko jaki okrelony czas. Problemem jest ustalenie tego czasu dla kadego indywidualnie. Niektrzy zaamuj si niemal z miejsca. Psychiatrzy armii meldowali po Normandii, e dziesi do dwudziestu procent onierzy piechoty przeyo jak form zaamania nerwowego w cigu pierwszego tygodnia i albo zdezerterowao, albo trzeba ich byo ewakuowa (wielu z nich potem wrcio na front). Inni nie przeywaj widocznego gwatownego zaamania, ale ich skuteczno jako onierzy spada. Przeycia spotykajce onierza na froncie powoduj znacznie silniejsze przeycia emocjonalne ni nawet najbardziej intensywne przeycia znane cywilowi. onierz frontowy dowiadcza przeraenia, paniki, gniewu, alu, zagubienia, poczucia bezsiy, nieprzydatnoci na skal nieznan zwykemu czowiekowi i te uczucia wyciskaj z niego energi i odporno psychiczn jak wod ze cinitej gbki. Wojskowi psychiatrzy przygotowali oficjalny raport na ten temat, zatytuowany Combat Exhaustion (Wyczerpanie walk), w ktrym czytamy.

Nie zdarza si co takiego, jak przyzwyczajenie do warunkw frontowych. Kada chwila spdzona na froncie stwarza wielkie obcienie psychiczne o takiej intensywnoci, e po jakim czasie, wprost proporcjonalnym do intensywnoci przey i dugoci okresu wystawienia na nie, dochodzi do zaamania nerwowego [...] Konieczno ewakuowania z linii frontu ludzi z zaburzeniami psychicznymi jest rwnie nieunikniona, jak tych z cielesnymi ranami od odamkw i pociskw [...] Wikszo ludzi nie nadaje si do walki po spdzeniu na froncie stu czterdziestu do stu osiemdziesiciu dni. Panuje zgoda co do tego, e onierz osiga szczyt swoich moliwoci w cigu pierwszych dziewidziesiciu dni, po czym jego efektywno spada w sposb cigy, a do punktu krytycznego, po osigniciu ktrego staje si bezuyteczny jako onierz. 40 Trzeciego stycznia 1945 roku kompania E miaa za sob dwadziecia trzy dni na froncie w Normandii, siedemdziesit osiem w Holandii i pitnacie w Belgii, w sumie sto pitnacie dni walki. Statystycznie kompania zaczynaa si wic zblia do krawdzi zaamania, ktre mogo nadej w kadej chwili. Niemiecka piechota nie zaatakowaa ani tej nocy, ani potem rano. Sanitariusze zajli si rannymi. Ciaa zabitych pozostay tam, gdzie dopada ich mier - leay kilka dni, zamarznite na ko. Wrci porucznik Dike. Sytuacja zacza si normalizowa. Pitego stycznia kompania E zostaa przeniesiona do odwodw pukowych na poudnie od Foy. Tam dwch ludzi, penicy obowizki dowdcy batalionu i sierant - szef kompanii, zajo si rwnolegle tym samym problemem - kadr oficersk kompanii. Winters wspomina: Patrzyem na modszych oficerw mojej starej kompanii i nie mogem opanowa zgrzytania zbami. Porucznikw mielimy po prostu do kitu. Nie miaem do nich zaufania. Tylko co, do jasnej cholery, mogem na to poradzi? Wiedzia, e bdzie mia szczcie, jeli w ogle zdoa uzupeni stan kadry do penego etatu, ale nie mia adnego wpywu na poziom nowych. To bd ludzie prosto z kraju, po popiesznym przeszkoleniu, ktre jak sam wiedzia ze swego dowiadczenia w aden sposb nie przygotowywao ich na to, co tu zastan. Mieli prosto z marszu obj stanowiska dowdcze na froncie i z miejsca wej do walki, o ktrej nie mieli pojcia. O dowdcy kompanii mia zdanie rwnie ze, co o jego podwadnych: Dike trafi do nas jako faworyt kogo wysoko postawionego w dowdztwie dywizji. Mielimy zwizane rce. Winters nie widzia perspektyw szybkiego rozwizania tego nabrzmiaego problemu. Tymczasem za przypomnia sobie star wojskow maksym, w myl ktrej podoficerowie stanowili krgosup kadej armii.
40

Cytat za Johnem Keeganem, The Face of Battle, New York, 1976, s. 335-336.

Zanim wezwa ich na odpraw, zgosi si do niego sierant - szef kompanii, Lipton, i poprosi o chwil rozmowy na osobnoci. Winters wyznaczy mu spotkanie w lesie koo stanowiska dowodzenia batalionu, wieczorem. Kiedy si spotkali, Lipton zwierzy si z obaw o stan kadry oficerskiej kompanii i jego wpyw na skuteczno bojow, przedstawiajc diagnoz niemal sowo w sowo zgodn z przemyleniami samego Wintersa. Opisa sposb dowodzenia - czy raczej unikania dowodzenia - Dike'a, ze wszystkimi obciajcymi go szczegami, a swoje opowiadanie zakoczy sowami: Porucznik Dike bdzie kosztowa kompani wielu zabitych, panie kapitanie. Winters wysucha cierpliwie wszystkiego, zada kilka pyta, ale nie podzieli si z nim wasnymi przemyleniami na ten temat. Niedugo potem dostali uzupenienia. John Martin mwi: Nie mogem uwierzy. Nie mogem uwierzy w to, e po prostu dadz nam uzupenienia iwypchn z powrotem na front po tym wszystkim. Miaem nadziej, e... Jezu, nie wiem, e nas gdzie std zabior, dadz odpocz, przebra si i cho raz wysuszy, czy co takiego. Ale nie, macie uzupenienia i No, chopaki, idziemy. I to nie broni linii frontu, tylko do ataku! Mia racj. Ich las tworzy podkow wok wsi Foy. W ataku 3 stycznia Amerykanie opanowali prawe rami litery U, teraz przyszed czas na opanowanie reszty. Dziewitego stycznia kompania uczestniczya w operacji oczyszczania lasu na zachd od Foy z niedobitkw niemieckiej obrony. Pokonujc z rzadka napotykany saby opr, kompania osigna wyznaczon rubie i okopaa si na noc. W pewnej chwili wrd konarw wybuch jeden, po nim drugi i nastpne pociski artyleryjskie. Na stanowiska kompanii spadaa jedna nawaa ogniowa za drug. Kapral George Luz zosta zaskoczony ostrzaem na otwartej przestrzeni i ruszy sprintem do swojego okopu. Muck i szeregowy Alex Penkala zapraszali go do siebie, ale Luz postanowi dobiec do swojej wnki. Mimo latajcych wszdzie odamkw, gazi i caych drzew, podmuchw eksplozji, udao mu si tam dotrze i zanurkowa do swojego okopu. Lipton dzieli okop z plutonowym Bobem Mannem, radiooperatorem z dowdztwa kompanii. W pewnej chwili jeden z niemieckich pociskw uderzy tu koo ich okopu i nie wybuch, obrzucajc obu podoficerw ziemi i niegiem. Lipton podnis ostronie gow i popatrzy na dziur w ziemi, w ktrej znikn pocisk. Mann zapali papierosa. Lipton, ktry nigdy nie pali, poprosi o papierosa i tego wieczora zapali swojego pierwszego w yciu lucky strike'a 41 . Czy moga by lepsza okazja?
41

Lucky Strike (ang.) - dosownie szczliwy traf [przyp. tum.].

Kiedy ostrza usta, Luz wylaz ze swej dziury i poszed sprawdzi, co sycha u Mucka i Penkali, ktrzy zapraszali go do siebie, kiedy bieg, eby ukry si przed odamkami. Okazao si, e jeden z pociskw uderzy prosto w ich okop. Luz wycign opatk i zacz rozpaczliwie kopa. Jedyne, co znalaz, to resztki piwora i ludzkie szcztki. 101 DPD panowaa teraz nad caym lasem otaczajcym Foy, od wschodu, zachodu i poudnia. Tyle tylko, e to nie Foy byo celem ich natarcia, ale Noville i paskowy za nim. Genera Taylor chcia 9 stycznia zaatakowa bezporednio Noville, ale potrzebowa do tego wsparcia czogw i artylerii, a te mona byo cign tylko drog, ktra wioda przez Foy. Wie ju czterokrotnie wczeniej przechodzia z rk do rk. Zadanie zdobycia Foy powierzono 2 batalionowi 506 pps. Batalion wycofano z linii frontu na zachd od Foy i przesunito na poudnie. Do poprowadzenia ataku Winters wybra kompani E. Plan operacji by prosty. Natarcie miao i przez odsonite, pokryte kopnym niegiem puste pole szerokoci dwustu metrw w kierunku wsi, w ktrej z kadego okna mg strzela karabin maszynowy, chroniony przed ich ogniem cianami z cegie i kamieni. Nie byo miejsca na adne subtelnoci taktyczne, adne manewry, nic z tych rzeczy. Trzeba byo jak najszybciej przeby to przeklte pole, i podej na tyle blisko do okien, eby przez nie wrzuci granaty i uciszy obron. Kluczowym zagadnieniem bya szybko, z jak zdoaj pokona pole. Jeli ludzie dadz z siebie wszystko, rusz szybko, a ogie wasnych karabinw maszynowych i modzierzy bdzie odpowiednio celny i mocny, to wszystko powinno si uda. Jeli gdziekolwiek si zatrzymaj, bdzie ich to drogo kosztowao. Dywizja nakazaa, by atak rozpocz o 9.00. Wintersowi si to nie podobao. Argumentowa, e lepiej bdzie uderzy o wicie, eby ograniczy czas wystawienia si na ogie obrocw, ale zosta przegosowany. Obserwowa, jak jego dawna kompania rusza do ataku. U boku Wintersa sta dowdca plutonu z kompanii D, porucznik Ronald C. Speirs. Speirs by oficerem z do dwuznaczn reputacj. Szczupy, do wysoki, ciemnowosy, krzepki, o bardzo mskiej urodzie, wyglda jak dowdca i zachowywa si jak przystoi dowdcy. Jeden z kolegw z kompanii D opisa go jako twardego, agresywnego, odwanego i pomysowego dowdc plutonu piechoty. Przez kolegw nazywany by Sparky (Iskra), onierze woleli przezwisko Bloody (Krwawy). W batalionie by ju w Normandii, gdzie dorobi si Srebrnej Gwiazdy za dowodzenie atakiem na bagnety. Tyle dokumenty. Prcz tego kryy jeszcze opowieci o poruczniku Speirsie. Nie sposb byo znale nikogo, kto by to widzia na wasne oczy, ale kady sysza o tym z

dobrego rda. Jedni w owe opowieci wierzyli wicie, inni tylko w czci, ale nie byo onierza w kompanii E, ktry by zna Speirsa i zupenie nie dawa im wiary. Jedna z tych historyjek mwia o zdarzeniu z czasw kampanii w Normandii, kiedy to Speirs - jak wszyscy dowdcy plutonw - mia kopoty z pijastwem podwadnych. Ktrego dnia wyda rozkaz. Do ju si nachlalicie, koniec z tym. Od dzi adnego wina, koniaku, cydru, nic. onierze wysuchali i rozeszli si, umiechajc si pod nosem, jak zawsze, kiedy przeoony mwi co bez sensu. Nastpnego dnia natkn si na pijanego podoficera. Wyda mu jaki rozkaz, tamten co odszczekn, a wtedy Speirs cakiem na zimno i tak, jak si siga po gazet na widok brzczcej muchy, sign do kabury po pistolet. Wyj go, podnis i strzeli tamtemu midzy oczy. Od tamtej chwili, jakim przedziwnym zrzdzeniem losu, kopoty z pijastwem w plutonie ustay z miejsca, jak noem uci. Po Normandii opowiadano o Speirsie jeszcze jedn, bardziej mroczn histori. Ktrego dnia szed samotnie drog i napotka grup dziesiciu jecw. Pod stra kopali oni jaki d obok drogi. Speirs stan, wycign paczk papierosw i zacz czstowa jecw. Byli tak wdziczni, e zeskoczy do ich dou i da im ca paczk papierosw. Wycign zapalniczk i kademu przypali. Potem wyszed z powrotem na gr i stamtd przyglda si, jak pal i rozmawiaj. Po chwili, bez ostrzeenia i adnego powodu, cign z ramienia Thompsona, z ktrym si nigdy nie rozstawa, i zacz do nich strzela. Omiata luf wntrze dou, a wreszcie wszyscy jecy leeli na dnie rowu. Wartownik, ktry ich pilnowa, patrzy na niego przeraony. A Speirs zarzuci na rami Thompsona, odwrci si i bez sowa odszed. Tom Gibson, ktry mi to opowiada (ale syszaem t histori z kilku rde w niemal identycznej wersji, cho wszyscy zarzekali si, e tego nie widzieli), skomentowa: wicie wierz w to, e frontowy onierz ma pene prawo osdza drugiego frontowego onierza. Tylko onierz frontowej kompanii piechoty moe wiedzie, jak trudno w tych warunkach zachowa zdrowie psychiczne, zrobi swoje i zachowa jakie resztki honoru. Trzeba si nauczy wybacza innym i sobie pewne rzeczy, ktrych si dopuszcza w tych warunkach. Gibson powiedzia mi, e wielokrotnie po wojnie opowiada t histori, omijajc nazwiska, jako przykad tego, do czego czowieka moe doprowadzi wojna. Jak wszyscy wiemy, s takie wojenne opowieci, ktre zaczynaj y wasnym yciem. Rosn w oczach, nabieraj szczegw. Ale jedno jest pewne - niezalenie od tego, iloma wymysami potem obrastaj, musi by w nich ziarno prawdy, eby w ogle kto je po raz pierwszy opowiedzia.

Winters nie zaprzta sobie gowy Speirsem i jego reputacj. Obserwowa atak kompanii E. Speirs i inni oficerowie z kompanii, ktre nie uczestniczyy w tym boju, patrzyli razem z nim. Winters ustawi dwa karabiny maszynowe kompanii sztabowej, by wspieray ogniem natarcie, strzelajc ponad otwartym polem rozcigajcym si na szeroko dwustu metrw pomidzy skrajem zajmowanego przez nich lasu, a skrajem wsi 42 . Pokryte niegiem pola byy zupenie paskie i odsonite, jeli nie liczy kilku stogw siana i pojedynczych drzew. Porucznik Foley, dowodzcyl plutonem, tak opisywa sytuacj: Wiedzielimy, e Foy nie byo sprawdzane poprzedniego dnia ani aden patrol nie rozpoznawa go w nocy. W poprzednich dniach obserwowalimy wjedajce i wyjedajce z niego ciarwki i czogi. Widzielimy ju niejeden atak na Foy i kontratak stamtd. Widzielimy, jak kompania F, kiedy prbowaa broni tego miejsca, zostaa zdziesitkowana tak, e teraz dowodzi ni podporucznik. Nie mielimy pojcia, co jest przed nami. Kompania ruszya naprzd, rami przy ramieniu. Karabiny maszynowe otworzyy ogie wspierajcy natarcie. Z wioski pado tylko kilka pojedynczych strzaw. Pomimo to, wspomina Winters, to bya cika przeprawa dla brncych tyralier przez nieg ludzi. Ale linia trzymaa si rwno i natarcie miao nieze tempo. Atakujcy na lewym skrzydle 1 pluton dotar do skupiska obr i innych zabudowa gospodarskich na obrzeu wsi. Foley kaza sprawdzi szopy. Kiedy pluton (liczcy wwczas zaledwie dwudziestu dwch ludzi) wzi si za przetrzsanie obrek, zauwaono wskakujcych do jednej z nich trzech Niemcw. Foley kaza j otoczy, podszed do drzwi, kopn w nie i w najlepszej niemczynie, na jak go byo sta, zawoa gromkim gosem: Wyazi! Rce do gry!. adnej reakcji. Wycign granat obronny, zatknity yk w oczko szelek, wyj zawleczk i wrzuci granat do rodka. Po wybuchu Niemcy wygramolili si na zewntrz, zszokowani i pokrwawieni. Jeden okaza si porucznikiem, pozostali dwaj sierantami. Foley zacz ich wypytywa o miejsce przebywania ich onierzy. Jeden z sierantw sign za pazuch paszcza, drugi te, porucznik zawoa: Nein, Du Dummkopfl, ale byo ju za pno. Jeden z onierzy Foleya pocign za spust swojego Thompsona i dug seri zastrzeli wszystkich trzech. Po latach Foley tak podsumowa to zdarzenie: No to jecw ju nie mielimy, ale za to chopcy znaleli u tamtych dwch ukryte pod paszczami pistolety.
W 1991 roku stalimy w tym samym miejscu na wieo zoranym polu z Wintersem, Lipto-nem i Malarkeyem. Winters wskaza na stopy mojej ony, Moiry, i obwieci: O, tu sta jeden z tych karabinw maszynowych. Moira spojrzaa pod nogi i podaa mu podniesion z ziemi zaniedzia usk naboju karabinowego kalibru 7,62 mm.
42

Pluton biegiem ruszy za reszt kompanii. Dike tymczasem spojrza w lewo i nie widzia 1 plutonu. Jego pozostae dwa plutony nacieray sprawnie. Strzelano do nich, ale nie odnosili strat. Dike przestraszy si jednak luki na lewym skrzydle i popeni wielki bd z gatunku tych, za ktre paci si yciem swoich onierzy. Przekaza 2 i 3 plutonowi rcznymi sygnaami, eby zaprzestay dalszego natarcia i doczyy do sekcji dowodzenia za wielkim stogiem siana. Winters pilnie obserwowa natarcie z brzegu lasu: Nagle tyraliera stana, jakie siedemdziesit pi metrw od skraju wsi. Wszyscy przypadli do ziemi za tymi cholernymi stogami i diabli wiedz, po co tam siedzieli. Nie mogem wywoa Dike'a przez radio, eby si dowiedzie, co jest grane. Kompania siedzca na tyku w niegu zamienia si w jedn wielk tarcz strzelnicz. Zacz si niepokoi o to, jak dugo zdoa jeszcze przyciska do ziemi niemieck obron ogniem swoich karabinw maszynowych. 1 pluton doczy do reszty kompanii skulonej za stogami. Foley poszed do Dike'a po rozkazy. Ten nie mia pojcia, co dalej robi. Foley nalega, eby podj jak decyzj, w czym silnie popierali go Lipton i pozostali sieranci. Wreszcie Dike przedstawi plan dalszego natarcia. Zakada on, e 1 pluton Foleya okry wiosk z lewej, zajdzie Niemcw od tyu i zaatakuje. W tym czasie reszta kompanii, wci siedzc za stogami, bdzie mu udziela wsparcia ogniowego ze swoich modzierzy i karabinw maszynowych. Aby to wsparcie byo silniejsze, Foley mia mu zostawi swoje kaemy i modzierz. Rozkaz jest rozkazem i wkrtce osiemnastu spadochroniarzy z plutonu Foleya, bez adnej broni wsparcia, wyruszyo, brn w kopnym niegu, by oskrzydli obron Foy. Porucznik Foley i sierant Martin mieli tylko kilka minut na to, by wytyczy tras, ktr pluton powinien wyj na podstaw wyjciow do ataku. Wybrali w tym celu jedyn ciek, przy ktrej co mniej wicej dziesi metrw roso drzewo. Do cieki trzeba byo jednak przeby kilkanacie metrw cakiem odkrytym terenem. Ruszyli biegiem do cieki, jeden za drugim. Po chwili otworzyli do nich ogie snajperzy. Wzdu linii popyno wezwanie o sanitariuszy do rannych. Pluton zacz odpowiada ogniem, ale bez widocznego efektu. Foley dotar do najbliszego rannego. To by Smith, Kalifornijczyk. Jcza i krzycza, kiedy koo niego klknem i rozerwaem pakiet opatrunku osobistego, eby mu opatrzy ran. Zanim znalazem ran, zacz mi si spowiada. Wyobracie sobie! Mia do wyznania straszny grzech - razem z dwoma kolegami znaleli racj ywnociow z czekolad i papierosami, i j zabrali. No, po prostu zgroza!

Powiedziaem mu, e nie umiera i niech si nie wygupia. Rozciem spodnie, posypaem ran proszkiem i zabandaowaem. Nawet bardzo nie krwawi. Martin posa szeregowego Franka Perconte za nastpne drzewo, eby stamtd ostrzela budynki. Frank pobieg tam i prbowa si schowa za drzewem, ktre byo moe o palec szersze ni jego gowa. Na gow ukrycia starczyo, ale ta jego wielka dupa wystawaa na obie strony. No i za chwil w ni oberwa. (Kiedy Lipton natkn si pniej na Franka Perconte, on wci lea za tym drzewem w wielkiej plamie czerwonego niegu, ale w peni przytomny i trzyma si dobrze. - Perconte, bardzo le z tob? Jak rana? Frank szeroko si umiechn i z zachwytem powiedzia: - Lip, to pikna rana. To po prostu wspaniaa rana!). Martin wysa z kolei za drzewa szeregowego Harolda Webba. Foley nawiza czno radiow: - Ostrzeliwuje nas snajper, ale nie wiemy skd. Straciem piciu ludzi. Widzicie go? Odbir. Kto z dowdztwa kompanii odpowiedzia, e ogie jest prowadzony prawdopodobnie z pierwszego stogu po prawej stronie Foleya. Odpowied przysza natychmiast: - Rozwalcie sukinsyna! Jednoczenie cay pluton zacz strzela we wskazany stg. Zdaniem Liptona porucznik Dike zupenie nie mg si pozbiera. Zastyg w bezruchu za stogami i nie mia adnego planu ani nawet pomysu, co robi dalej. Winters widzia to rwnie wyranie. Wszyscy siedzieli skuleni za tymi stogami, bez adnego widocznego powodu. Mia do niemonoci wywoania kompanii przez radio. Bez przerwy krzycza do mikrofonu: Ruszcie si! Naprzd!. adnej odpowiedzi, adnej reakcji. Kompania cay czas niepotrzebnie tracia ludzi. Brakowao dowdcy, kogo, kto by ich pchn do ostatniego skoku przez reszt otwartego terenu, midzy zabudowania, gdzie walka przestaaby by ju tak jednostronna. Ale kompania nie miaa nikogo takiego. Winters zapa za karabin i ruszy biegiem przez pole, kierujc si do swojej dawnej kompanii, teraz na skutek nieudolnoci jego nastpcy czekajcej nie wiadomo na co, i 1 plutonu przygwodonego ogniem snajperw. Mia zamiar przej dowdztwo i poprowadzi ludzi do ataku. W poowie drogi ochon nieco. Jezu, nie moe tego zrobi! Przecie ma dowodzi caym cholernym batalionem, a nie jedn z jego kompanii, choby i swoj wasn. To ju nie bya robota dla niego. Zawrci i popdzi z powrotem. Kiedy tak wracaem, omal nie wpadem na Speirsa. Oto waciwy czowiek na waciwym miejscu, pomylaem.

- Speirs! Przejmij t kompani, odsu od dowodzenia Dike'a i poprowad ludzi do ataku. Speirs z miejsca ruszy biegiem, a Winters zaj si swoj robot. Porucznik Foley opowiada, z jakim skutkiem: Winters nakaza karabinom maszynowym przykry ogniem nasz [1 plutonu] ruch do tej przekltej cieki z drzewami, a modzierzystom kaza si zaj tymi stogami, z ktrych do nas strzelano. Poleciao na nie po kilka ogrkw, siano si zapalio i obu ciko rannych snajperw mielimy z gowy. Na prawym skrzydle dowdztwo puku pchno do walki kompani I (w skadzie dwudziestu piciu udzi). Sukces lub poraka w tej potyczce zaleay jednak od kompanii E. By to dla niej ostateczny sprawdzian. Zanim do niego doszo, kompania osigna dno swego upadku. Ani jej oficerowie, ani wikszo onierzy nie dorastaa do poziomu, jaki reprezentowaa kompania E w chwili zrzutu w Normandii. W1945 roku w kompanii nie byo ju ani jednego z oficerw, ktrzy ni dowodzili w D-Day. Take ponad poowa szeregowych nie widziaa Normandii. Trzon kompanii stanowili jej podoficerowie. W przewaajcej wikszoci byli to weterani z Toccoa i tylko dziki nim kompania przetrwaa pod komend Dike'a, odkd obj j w Holandii. Podoficerowie byli ludmi yjcymi w stanie cigego pogotowia i ostrego napicia. yli, walczyli i starali si zdusi w sobie odczucia, ktre ich nie opuszczay ani na minut. John Keegan pisze, e te odczucia to: Produkty siedzcego gboko w kadym czowieku strachu: strachu przed ranami, strachu przed mierci, strachu przed wystawianiem na niebezpieczestwo tych, za ktrych jest si odpowiedzialnym. Wiele te maj do powiedzenia najbrutalniejsze porywy ludzkiej pasji: nienawi, wcieko i dza mordu. 43 Wrd tej burzy uczu nikt nie mia kontroli nad mylami kbicymi si w ich gowach. Widzieli ju oficerw, ktrzy porzucali swoje pododdziay, zaszywali si gdzie na zapleczu, tchrzyli, czy te po prostu siadali bez ruchu i bez sowa (jak porucznik Dike w tym wanie momencie kryzysu). Moe nie wolno im byo porzuca swoich onierzy, ale na pewno wolno im byo nie dowodzi. Nikt ich do tego nie mg zmusi. Oni te nie mogli zmusi Dike'a do dziaania. Podoficerowie kompanii E byli ludmi z Toccoa, wszystkim, co w kompanii pozostao z tych upalnych dni lata 1942 roku i wysikw kapitana Sobela. Utrzymali kompani w kupie przez cay czarny okres nieudolnych dowdcw na grze i cikich strat na dole.

43

John Keegan, op. cit., s. 16.

A teraz nadszed czas prby. W 1942 roku pytano, czy uda si sformowa i wyszkoli armi obywatelsk na tyle, by bya w stanie stawi czoo Niemcom w dugiej kampanii w pnocno-zachodniej Europie. Nie tylko Hitler udzieli na to pytanie odpowiedzi przeczcej. Liczcej si odpowiedzi udzielono jednak znacznie pniej, na zanieonych polach Belgii w styczniu 1945 roku. Dla kompanii E nadszed czas najwaniejszej prby. Podoficerowie dobrze przygotowali j do tej prby. Rdze kompanii, weterani z Toccoa, byli gotowi dowodzi i by dowodzonymi. Porucznik Speirs, zziajany i zgoniony, potrzebowa wypowiedzie tylko dwa sowa do Dike'a: Przejmuj dowdztwo. Sierant Lipton i inni przedstawili mu sytuacj. apic na powrt oddech, wyda rozkazy: 2 pluton tdy, 3 pluton tamtdy, modzierze przenie ogie na skraj wioski, kaemy dugimi seriami ognia, cao naprzd! I ruszy biegiem przed siebie, nie ogldajc si, nie tumaczc nic, ufajc, e ludzie pjd za nim. I poszli. Speirs pisa w licie z 1991 roku: Pamitam te szerokie, paskie, odsonite pola wok Foy. Kady ruch ciga ogie. Zapamitaem, e niemiecka osiemdziesitka-semka strzelaa do mnie, kiedy biegem z lasu do stogw przej kompani. Takie zainteresowanie ze strony wroga naprawd zrobio na mnie wraenie. Stojc w tamtym miejscu z Wintersem i Malarkeyem, Lipton wspomina bieg Speirsa. Pamita te, e kiedy dotarli wreszcie do skraju zabudowa, Speirs zapyta go o stanowisko dowodzenia kompanii I. I tak biega, cay czas wzdu i w poprzek niemieckich linii, z lasu do nas, od nas do kompanii I, tam dogada si z jej dowdc, ustalajc wspdziaanie i znowu biegiem do nas. Rany boskie, ten facet by po prostu niesamowity! Kiedy pozostae plutony pod dowdztwem Speirsa zdoay wreszcie ruszy naprzd, 1 pluton Foleya zacz do nich wraca. Sierant Martin, popdzajc swoich onierzy, zauway, szeregowego Webba nadal klczcego za drzewem z uniesionym do ramienia karabinem, ale ani nie strzelajcego, ani nie biegncego razem z reszt. - Dalej, Webb, na co czekasz, gamoniu! Biegiem! adnej reakcji. Cholera, dalej do nas strzelali, wic podbiegem do tego drzewa zakosami. Drzewo, za duo powiedziane. Drzewko, gruboci mniej wicej doni. W kocu jako tam dobrnem i poniewa nie dawao si schowa za nim obok Webba, musiaem wyldowa mu niemal na gowie. Przy okazji przewrci si i wtedy zobaczyem, e nie y. Dosta prosto midzy oczy.

Kompania wdara si do Foy. onierze otworzyli na wszystkie strony ogie z najrnorodniejszej broni, jak spotyka si w kompanii piechoty: z karabinw, karabinkw, pistoletw maszynowych Thompsona, bazooki, erkaemw, lekkich karabinw maszynowych, modzierzy, rzucano granaty rczne i wystrzeliwano granaty nasadkowe. Mieli te wsparcie artylerii, wic wok rozptao si pieko gwidcych pociskw, wybuchajcych granatw, pociskw artyleryjskich, rakiet z bazooki, serii z broni maszynowej, odpalanych modzierzy, sypicego si szka, tynku, ziemi, ceglanego pyu, dachwek, kamieni i drewnianych belek. Mimo to opr Niemcw by nadal silny. Snajperzy zaczli znowu zbiera swoje ponure niwo. Zwaszcza jeden z nich by bardzo dokuczliwy i trafi dwch onierzy, trzymajc w szachu wane skrzyowanie uliczek. Jaki czas potem pojawi si tam Shifty Powers, czowiek, ktry wiele czasu za modu spdzi polujc na wiewirki wrd gr Wirginii. Jak ostry mia wzrok i jak wyczulony na najmniejsze nawet anomalie, mielimy si okazj przekona, kiedy wypatrzy niemieck bateri osiemdziesitek-semek, zamaskowan jednym, jedynym drzewem, ktrego tu wczoraj nie byo. Tym razem te dusz chwil wpatrywa si w okolic, po czym zawoa: Widz go! i strzeli. Lipton wspomina: I ju nie bylimy przygwodeni niczyim ogniem na tej krzywce. Moglimy naciera dalej. Obrona bya silna - 6 kompania 10 puku grenadierw pancernych z 9 Dywizji Pancernej - ale jej zadaniem bya tylko obrona tyw wycofujcych si do Noville wojsk niemieckich. Mimo to walczyli zaciekle, z uporem, bardzo umiejtnie utrzymujc otwart drog odwrotu i nie ulegajc do koca panice. Speirs i jego ludzie nacierali jednak nieprzerwanie, a w kocu zagrozili przeciciem drogi za niemieckimi stanowiskami i wreszcie trzy Tygrysy, wszystko, co pozostao z kompanii czogw, wycofay si wraz z nie wicej ni plutonem piechoty. W Foy poddao si okoo stu Niemcw, w przewaajcej wikszoci rannych. Kompania E zwycisko wysza ze swej prby. Zdobya Foy. Lipton i Popeye Wynn poszli szuka miejsca, z ktrego ostrzeliwa ich snajper uciszony przez Powersa. Po duszej chwili znaleli wreszcie snajpera, z dziur po kuli w rodku czoa. Wynn skomentowa: - Wiesz, co ci powiem, Lip? Nie opaca si strzela do Powersa, kiedy Shifty ma pod rk karabin... *** Byo wczesne popoudnie. Ekipa zdjciowa przyjechaa z kamer krci film o zwycistwie. Na skraju lasu Winters zauway dwch fotoreporterw, ktrzy robili zdjcia sanitariuszom znoszcym rannych z 1 plutonu. Kiedy podeszli na dwadziecia pi metrw do skraju lasu, ju daleko od jakiegokolwiek niebezpieczestwa, jeden z fotografw odoy

swj aparat i pobieg pomaga noszowym. Zapa za te nosze tak, e po chwili cay si upapra krwi, ktra obficie opryskaa mu rkaw i przd wieutkiej, czyciutkiej pikowanej kurtki zimowej. Potem, zatrzymujc noszowego, odwrci si do tego drugiego fotografa i zacz odgrywa rol ciko zmczonego, wlokc si z tymi noszami ostatnich par metrw do lasu. Ten drugi krci si wszdzie wok, pstrykajc mu zdjcie za zdjciem. Kiedy opuci aparat, eby zmieni film, ten pierwszy straci cae zainteresowanie pomaganiem sanitariuszom i po prostu zostawi nosze na niegu, wracajc po swj aparat. Wieczorem pukownik Sink zebra w dowdztwie wszystkich, ktrzy odegrali znaczc rol w ataku na Foy. Odpraw zacz, kierujc do Wintersa pytanie: - Co masz zamiar zrobi z kompani E? - Zdj Dike'a i zastpi go Speirsem, panie pukowniku. Sink zatwierdzi t decyzj i na tym odprawa si skoczya. Porucznik Foley te zgadza si z decyzj Wintersa: Cieszylimy si, e Dike wylecia, nie tylko dlatego, e zawid dzisiaj, gdy w skr dosta 1 pluton. Ju wtedy, kiedy 2 pluton ucierpia od tych rozrywajcych si wrd drzew pociskw, Norman Dekownik dobitnie dowid, e nie nadaje si na dowdc. Speirs szybko udowodni, e ma to wszystko, czego brakowao Dike'owi, a nawet jeszcze wicej. Udowodni to ju w pierwszej godzinie swego dowodzenia, przejmujc kompani E w czasie ataku na Foy.

13 ATAK

Noville 14 - 17 stycze 1945 Wie o tym ataku wkurzya mnie do gbi. Nie mogem uwierzy, e po tym wszystkim, co zrobilimy i przez co przeszlimy, po tych wszystkich stratach, ktre odnielimy, wysyaj nas do natarcia. To z daleka mierdziao wybujaym ego generaa Taylora, pokazwk dla Eisenhowera, majc dowie, e teraz, skoro pan genera wreszcie raczy wrci z Waszyngtonu, jego dywizja ruszy w kocu dup i przejdzie do ofensywy, wspomina Winters. I znowu, obiektywnie rzecz biorc, to uwaga nie fair w stosunku do Taylora. Atak 101 DPD by czci zakrojonego na wielk skal dziaania zaczepnego majcego na celu odcicie zajtego przez Niemcw terytorium. Siy amerykaskie z pnocnego skrzyda wyomu uczynionego przez grudniow ofensyw miay uderzy na poudnie, poczy si z 1 Armi i zamkn w kotle niemieckie jednostki pancerne. Taki by plan, potem jednak na skutek ocigania si dowodzcego amerykaskimi jednostkami na pnocy brytyjskiego marszaka Montgomery'ego Niemcy zdoali wycofa wikszo z nich i w projektowanym kotle zostay tylko resztki. Niemniej naleao si liczy, e nawet te resztki bd z caych si walczy o utrzymanie otwartej drogi odwrotu. Wysanie przetrzebionej kompanii do frontalnego ataku przez paskie onieone pole w samo poudnie byo za nie przejawem dzy sawy Taylora, lecz braku ludzi, odczuwanego przez Eisenhowera. Nie mia ju adnych rezerw, ktre mgby rzuci do tej walki, a tak korzystna do natarcia sytuacja moga si ju nigdy nie powtrzy. Ike musia wic sprbowa da sobie rad tym, co ju mia na linii frontu. Innymi sowy, kompania E miaa zapaci za polityk ograniczania poboru. To jej skutkiem by brak onierzy do prowadzenia wojny. Po upadku Foy kompania E wraz z reszt 2 batalionu zostaa przesunita do pukowych odwodw, na poudnie od wsi. Nazajutrz, 14 stycznia o 1.45, Niemcy przypucili kontratak, atakujc Foy szecioma czogami i kompani grenadierw pancernych. Kontratak zosta odrzucony, ale wkrtce Niemcy powrcili - teraz ju w sile czternastu czogw i

batalionu grenadierw - i tym razem udao im si wyprze 3 batalion 506 puku ze wsi. 2 batalion mia pomc j odbi, ale 3 batalion ze wsparciem artylerii poradzi sobie sam i do 9.30 Foy ponownie znalazo si w amerykaskich rkach. Dziaania te prowadzono w przeraajcych warunkach. Przez okolic przewala si kolejny zimny front atmosferyczny. W dzie temperatura utrzymywaa si na poziomie minus sze stopni Celsjusza, w nocy spadaa poniej pitnastu stopni. nieg pada niemal codziennie, i to tak obficie, e dywizja miaa problemy z dostarczaniem zaopatrzenia drog z Bastogne z powodu zasp. W rezultacie onierze kompanii E walczyli w warunkach niemal rwnie zych jak w pierwszym tygodniu oblenia. Brakowao jedzenia. Brakowao zimowych butw, kocw, piworw. Przecierada trzeba byo zuy na ubrania maskujce. Teren, przez ktry miaa naciera kompania E, by bardzo trudny do atakowania. Wok miasteczka rozcigay si szeroko paskie pola, otoczone gstym lasem, ktry dopiero trzeba byo rozpozna i oczyci z nieprzyjaciela. Niemcy zajmowali stanowiska obronne w miecie i na szczycie paskowyu, ktry si za nim rozciga. Solidne murowane budynki Noville daway schronienie snajperom i karabinom maszynowym, pozwalay ukry czogi. Pukownik Sink oznajmi Wintersowi, e 2 batalion bdzie mia zaszczyt poprowadzi atak na Noville. Wyrusz o 12.00, w samo poudnie 14 stycznia, z lasu na poudnie od Foy, okrajc Noville z lewej (czyli od zachodu). Zajm wiosk Recogne i stamtd przejd przez zanieone pola dzielce j od Cobru, nastpnej wioski lecej okoo kilometra na wschd od Noville. Na lewo od Wintersa 1 batalion mia wyruszy na pnoc i oczyci las. Winters nie by zachwycony otrzymanymi rozkazami. Jego ludzie mieli pokona w drodze do Cobru dwa kilometry otwartej, nienej przestrzeni, na ktrej kady ruch wida byo z daleka. Po diaba byo si tam pcha w rodku sonecznego dnia? Winters wola zaczeka do nocy i skoro wit ruszy naprzd, by jak najszybciej pokona odkryte pola. Ale co mia w tej sytuacji do powiedzenia byle kapitan? Eisenhower chcia atakowa, Montgomery chcia atakowa, Taylor chcia atakowa, Sink chcia atakowa, wic cztery kompanie 2 batalionu nie miay wyboru. Winters wypatrzy na mapie do gboki wwz cigncy si na poudniowy wschd od Noville, w kierunku Recogne. Gdyby wysa swoich ludzi prosto do niego, to im bliej Noville, tym wiksz mieliby oson przed ogniem. Dojcie do wwozu byo ryzykowne, ale potem dawao im wiksze szans na przeycie. Ustawi batalion rzdem, jednego onierza za drugim, i ruszyli, brnc przez nieg. To bya niebezpieczna wprawdzie, ale najkrtsza droga do wwozu.

1 batalion na lewym skrzydle kompanii E i resztki 2 batalionu wyruszyy razem w tej samej chwili, ale okrn drog przez pola. Po chwili wypatrzyy ich niemieckie czogi w Noville i otworzyy ogie z dzia kalibru 88 mm. 2 batalionu Niemcy nie widzieli - wwz speni swoje zadanie. Winters popatrzy w lewo, skd dochodziy odgosy wybuchw. Osiemdziesitkisemki dziesitkoway 1 batalion. W szkach lornetki ludzie latali w powietrzu, wyrzucani wybuchami. Po latach ogldaem w filmie Doktor ywago scen, w ktrej onierze brn przez niene pustkowie pod ogniem dzia ze skraju lasu. Musz przyzna, e ta scena zrobia na mnie ogromne wraenie - wszystko to ukazane byo bardzo realistycznie. Kompania E tymczasem miaa wasne problemy. Niemiecki karabin maszynowy z Noville zacz ostrzeliwa onierzy, ktrzy w drodze do wwozu musieli zwolni przy pokonywaniu strumienia pyncego przez pole. Speirs rozstawi swj karabin maszynowy i odpowiada ogniem. Za kadym razem, kiedy ich Browning wystrzeliwa seri, kilku onierzy mogo przeskoczy przez niebezpieczny teren, zanim Niemcy podnieli gowy i znowu zaczynali go ostrzeliwa. Strumie by na tyle wski, e wikszo onierzy bez problemu moga go przeskoczy. Szeregowy Tony Garcia, objuczony zapasem amunicji do modzierza, nie zdoa jednak dokona tej sztuki i skpa si w lodowatej wodzie. Kiedy dotarlimy do Noville, moje ubranie zamarzo i przy kadym ruchu amao si z trzaskiem. Dziki temu oszczdzono mi przynajmniej przyjemnoci pjcia na caonocny patrol w celu nawizania kontaktu z jednym z naszych oddziaw. Sierant skreli mnie z listy, mwic, e w tym stanie sycha mnie std a do Berlina. I zostaem w Noville, wspomina po latach. 44 2 batalion do 15.30 pokona pole i schroni si w wwozie. Do zmroku do tarli do poudniowo-wschodnich obrzey Cobru. Speirs zwoa odpraw dowdcw plutonw z szefem kompanii, Liptonem. Przedstawi plan wyznaczonego na rano ataku - dalej wwozem do Noville. 2 pluton mia naciera z lewej, 3 pluton z prawej. Na prawym skrzydle miay si pojawi wasne czogi, wspierajce natarcie z drogi Foy-Noville. Po odprawie Speirs wyznaczy Liptona, eby poprowadzi do natarcia 2 pluton. Lipton zebra swoich ludzi, eby wyznaczy im zadania na jutro. Winters przysuchiwa si jego odprawie. Lipton powiedzia im, e kiedy zbli si na osiemset
Garcia zachowa jeszcze inne wspomnienie z tego samego dnia: Jednym z najbardziej poruszajcych momentw caej wojny by dla mnie widok konia bezradnie stojcego w niegu z przedni nog poharatan przez odamki, z biaymi komi sterczcymi z rany. Jaki podoficer ulitowa si nad biednym zwierzciem i zastrzeli je. Brutalno jednego czowieka w stosunku do drugiego jest ju wystarczajco tragiczna, ale widok niewinnego zwierzcia cierpicego z powodu walki ludzi wydaje mi si jeszcze wiksz tragedi.
44

metrw do obrzey miasta, powinni szybko ruszy przed siebie drog, by dopa zabudowa i schroni si w nich przed ogniem. Po przekroczeniu granic miasteczka mieli przystpi do oczyszczania budynkw, dziaajc w zespoach - jeden strzela, drugi wrzuca granaty przez okno. Modzierzyci powinni by w pogotowiu, eby w razie potrzeby szybko przystpowa do ostrzeliwania niemieckich punktw oporu, a karabiny maszynowe bd prowadzi wsparcie ogniowe nacierajcej piechoty, ktra z kolei miaa unika zbijania si w grupy, i tak dalej. Winters odezwa si tylko raz, stwierdzajc, e jego zdaniem dystans do szybkiego natarcia musi wynosi nie osiemset, tylko tysic metrw. Kiedy koczyli odpraw, w powietrzu nis si odgos zapuszczanych silnikw i jadcych czogw. W panujcych ciemnociach nie byo moliwoci, eby rozpozna, czy to byy zapowiadane amerykaskie czogi na drodze Foy-Noville, czy te moe Niemcy si wycofywali. Winters zapamita t noc jako chyba najzimniejsz w yciu. Nie mieli adnego schronienia poza popiesznie kopanymi, pytkimi z racji kamienistego podoa, okopami. Ludzie, spoceni po intensywnym marszu do Cobru, dreli wstrzsani dreszczami nie do opanowania. Leeli na ziemi, zasypiali, a wkrtce budziy ich dreszcze. Ubrania zamarzay. Wikszo wolaa zrezygnowa z dalszych prb zasypiania. Byo tak le, e Winters w pewnej chwili nosi si nawet z zamiarem zmiany planw i atakowania w nocy, byle tylko duej tam nie marzli. Powstrzyma si przed tym jednak, obawiajc si, e w ciemnoci dojdzie do zamieszania i jego kompanie mog si powystrzela nawzajem. Lipton mia opory przed prowadzeniem 2 plutonu w nieznane. Postanowi rozpozna sytuacj w Noville sam wraz z radiooperatorem, skoro i tak nie mogli zasn. Dwaj uczestnicy patrolu dotarli do stodoy na obrzeach miasteczka, weszli do niej tylnymi drzwiami i macajc w ciemnoci drog, dotarli do drzwi frontowych wychodzcych na podwrko przy gwnej drodze prowadzcej przez Noville. Wszdzie wok panowaa cisza. Lipton wywoa przez radio Speirsa, powiedzia mu, gdzie s, i poprosi o zezwolenie na dalsze rozpoznanie sytuacji w miasteczku. Zameldowa, e widzi przed sob Shermany i zapyta, czy Speirs wie co o tym, e amerykaska bro pancerna zaja Noville. Speirs nie mia pojcia i kaza mu si rozejrze po okolicy. Lipton cicho podszed do czogw i stwierdzi, e byy zniszczone. Wok leay porozrzucane zamarznite ciaa Amerykanw. To byy wraki czogw zniszczonych w Noville 20 grudnia, niemal miesic wczeniej, kiedy Niemcy wyparli std Zesp Desobry z 10 DPanc. Niemcy wci byli w miecie. Lipton i jego radiooperator si wycofali. ***

Atak rozpocz si o wicie 15 stycznia. Z miejsca napotkali opr, najsilniejszy w pasie natarcia 3 plutonu po prawej stronie drogi, tam gdzie mieli dosta wsparcie czogw. 2 pluton szybko dotar do centrum Noville i wypalonych Shermanw. 3 pluton zdoby wypalony budynek i swoje stanowisko dowodzenia rozoy w nim jego dowdca. Przez radio uprzedzono, e na drodze pojawi si z dawna zapowiadane pancerne wsparcie ich natarcia. Porucznik Shames i sierant Alley z 3 plutonu wkrtce po tej zapowiedzi usyszeli za cianami swego stanowiska dowodzenia czogi. Chcc jak najszybciej wznowi natarcie plutonu, ktre zalego z powodu silnego oporu, Alley powiedzia Shamesowi, e przyczy si do czogistw, eby im wskazywa cele. Shames postanowi i razem z nim. Przez wypalone podwrka, przez przebite w cianach piwnicy przejcia wydostali si na ulic i skrcili za rg, skd sycha byo ryk czogowego silnika. Znaleli go za rozbit do poowy barykad, przesaniajc kadub i wie tak, e widoczne ponad ni byy tylko waz i stojcy w nim czogista. Alley podbieg do czogu, ale dowdca czogu nie widzia go, odwrcony plecami i pilnie wypatrujcy czego przez lornetk na przedpolu. Kiedy wreszcie j opuci, Alley, machajc gorczkowo rkami, krzykn: Jed za mn! Tdy!. Czogista odwrci si i wtedy Alley zauway, e to Niemiec! Wzili jego czog za amerykaski! Niemiec zakl, natychmiast znikn we wazie. Wiea zacza si obraca w ich kierunku, ale rozbita barykada nie pozwalaa mu do nich strzeli. Rzucili si do ucieczki z takim wigorem, e tylko nieg tryska spod ich butw. Niemiecki czog rykn silnikiem i zacz wyjeda zza barykady, cigajc ich. Amerykanie uskoczyli za rg ulicy. Shames zobaczy otwarte okno i w penym biegu skoczy w nie tygrysem, wpadajc gow naprzd. Alley przebieg moe trzy metry dalej i uskoczy w bram, wystawiajc z niej karabin, gotw otworzy ogie do grenadierw pancernych, ktrzy, jak by pewien, podaj za czogiem. Czog take skrci za rg, przejecha koo nich i ruszy dalej, dojedajc wkrtce do miejsca, w ktrym 2 pluton oczyszcza budynki wok placu ze spalonymi Shermanami. Lipton i jego ludzie dali nura pod zniszczone czogi lub uskoczyli za mury, kryjc si przed ogniem niemieckiej maszyny. Niemiec zatrzyma si u wylotu ulicy i metodycznie zacz ostrzeliwa wypalone Shermany, przesuwajc armat od jednego do drugiego. Lipton wspomina, e po kadym trafieniu Sherman nad nami podskakiwa w gr, jak nam si zdawao, na p metra. Kiedy skoczy, ruszy caym gazem drog na pnoc, szukajc tam bezpieczniejszego schronienia. Daleko nie ujecha - patrolujcy samolot myliwsko-bombowy P-47 dostrzeg go, ostrzela, po czym zniszczy rakiet.

Czog przewali si z hukiem koo niego i Alley ruszy na poszukiwanie porucznika Shamesa. Po chwili usysza jki i woania o pomoc. Dochodziy z okna, w ktre zanurkowa Shames. Alley zajrza do rodka i nie mg si powstrzyma od miechu: jego porucznik lea wbity w stert mebli, materacy, jakich spryn od ek i wszelkiego szmelcu wypeniajcego skadzik, ktry wybra na swoje schronienie przed czogiem. Okoo poudnia 2 batalion uchwyci Noville i zorganizowa obron okrn miasteczka. Miejscowo i otaczajce j wzgrza byy celem atakw 101 DPD od 20 grudnia. Teraz wreszcie znalazy si na powrt w amerykaskich rkach. Lipton pisa: Widzielimy Noville, wygldajc na pnoc z naszych stanowisk pod Foy od samego przyjazdu do Bastogne i bylimy wicie przekonani, e to bdzie ostateczny cel naszej kampanii bastoskiej. Jak zwykle si mylili. Genera Taylor postawi przed 2 batalionem jeszcze jedno zadanie - zaj i oczyci Rachamps lece dalej na pnoc, w kierunku na Houffalize. Rachamps znajdowao si w bok od szosy, po jej prawej (wschodniej) stronie, na dnie pytkiej niecki. Pokryte niegiem zbocza otaczajce Rachamps sprawiay wraenie, jakby mieli zdobywa rodek spodka, atakujc z jego obrzea. 2 batalion naciera z poudnia i poudniowego zachodu, wspdziaajc z lewej z 1 batalionem, ktry par ku miasteczku z pnocy. onierze obu batalionw, rozrzuceni na duej przestrzeni, zbliali si niepowstrzymanie do miasteczka. Niemcy stawiali niewielki opr, strzelaa gwnie artyleria, uywajc pociskw fosforowych. Kiedy jednak oba bataliony 506 puku doszy na obrzea Rachamps, wikszo obrocw wycofaa si. Wkraczajcych Amerykanw powita wzmagajcy si ogie artylerii. Plutonowy Earl Hale by jednym z pierwszych, ktrzy weszli do miasteczka. Wraz z Liebgottem schronili si w jakiej stodce, gdzie przy okazji zaskoczyli i wzili do niewoli szeciu oficerw SS. Hale ustawi ich w zbit gromadk i owiadczy, e jeli maj z Liebgottem zgin, to zabior ich ze sob. Po czym odszed na bok i usiad na ziemi, kadc na potwierdzenie swoich sw odbezpieczonego Thompsona na kolanach. W pewnej chwili tu koo stodoy wybuch pocisk i odamek trafi Hale'a, przewracajc go na ziemi. Nagle jeden z oficerw SS doby z buta ukrytego tam noa i podci mu gardo. Ostrze omino tchawic i ttnic szyjn, ale przecio przeyk i obficie popyna krew. Liebgott zastrzeli najpierw tego z noem, a potem wszystkich pozostaych. Sanitariusz Roe opatrzy Hale'a, ktry wkrtce zosta ewakuowany jeepem do Luksemburga. Tam zdumiony ran lekarz pozszywa go, niewiele jednak mogc poradzi na to, e blizna po

ciciu nie wygldaa najadniej. Nawet po zagojeniu mia z ni sporo kopotw i lekarz wyda mu na pimie zalecenie, eby nie nosi krawata. (Potem bardzo mu si przydao, kiedy w drodze powrotnej do jednostki natkn si na bardzo wymagajcego w zakresie przestrzegania waciwego umundurowania generaa Pattona. Patton, widzc onierza bez krawata, spad na niego niczym jastrzb i z waciw sobie gwatownoci zwymyla go ostro za to race naruszenie dyscypliny. Hale spokojnie poczeka, a generaowi wyczerpie si inwencja, po czym bez sowa wrczy dokument zawierajcy zalecenie lekarskie. Po raz chyba pierwszy w yciu Patton by tak zdumiony, e zapomnia jzyka w gbie). atwe zwycistwo w Rachamps byo dowodem na to, jak gruntowne zwycistwo odniosa 101 DPD nad dwunastoma elitarnymi dywizjami pancernymi i piechoty wroga. Dla Amerykanw pozbawionych zaopatrzenia ten miesic by znacznie gorszy ni dla Niemcw, ktrzy mieli go pod dostatkiem. 101 DPD przez pierwszy tydzie miaa tylko to, co na sobie, a i potem jej si nie przelewao. Te tygodnie stanowiy cik prb dla niedostatecznie ubranych, uzbrojonych i godnych spadochroniarzy. To bya wojna w jej najtwardszym, najstraszniejszym wydaniu. Godna, zmarznita, przetrzebiona i z brakami w uzbrojeniu dywizja musiaa stawi czoo najlepszym wojskom, jakie Niemcy mogli przeciwstawi aliantom w tej fazie wojny. Atakujce ich oddziay Wehrmachtu i Waffen-SS byy dobrze odywione, odpowiednio ubrane, uzbrojone po zby i znacznie liczniejsze od Amerykanw. To bya ostateczna prba woli walki, si obu mocarstw. Najlepsze, co mieli Amerykanie, staro si z najlepszym, co mieli Niemcy, przy wszelkich przewagach, jakie byy po niemieckiej stronie, od zaskoczenia poczwszy, na pogodzie, ktra uziemia alianckie lotnictwo, koczc. I 101 DPD t prb nie tylko przetrwaa, ale odniosa wielkie zwycistwo. Jeszcze wiksze przez to, co ze sob nioso w szerszym planie. Samo rozbicie najwikszej niemieckiej kontrofensywy na froncie zachodnim w czasie II wojny wiatowej i przeksztacenie tej rozpaczliwej prby odebrania aliantom inicjatywy strategicznej w, jak to uj Eisenhower, okazj do zabijania Niemcw na zachd od Renu ju byo wielkim osigniciem. Ale prcz tego Amerykanie udowodnili swoj wyszo nad Niemcami take w dziedzinie morale. Tym razem o zwycistwie zadecydowaa nie przewaga liczebna, wsparcie lotnictwa czy jako amerykaskiej broni. Przewaya lepsza umiejtno wspdziaania na podstawowym szczeblu, koordynacja dziaa, dowodzenie na najniszych szczeblach elementarz onierskiego rzemiosa, w ktrym Niemcy byli dotd niezrwnanymi mistrzami. I jeszcze co, kto wie, czy nie najwaniejsze - nieprzerwany acuch wzajemnego zaufania, ktry cign si w obie strony od okopw a na najwysze stopnie wojskowej hierarchii, od sztabu Ike'a a po okopy kompanii E. Niemcy nie mieli ju nic takiego. Przewaga morale

amerykaskiej

armii

wynikaa

cakowicie

odmiennych

metod

szkoleniowych,

skuteczniejszej selekcji dowdcw, a w ostatecznym rozrachunku po prostu z bardziej otwartej armii, bdcej odzwierciedleniem bardziej otwartego spoeczestwa. Demokracja, jak si okazao, potrafia przeksztaci modych ludzi w znacznie lepsz armi ni dyktatura hitlerowskich Niemiec. Incydent z walk o Rachamps, relacjonowany przez sieranta Radera, doskonale ilustruje kontrast pomidzy zdrowymi, zahartowanymi onierzami amerykaskimi a weteranami wielu frontw po drugiej stronie. Zaraz na samym pocztku o mao nie rozwaliem szkopskiego jeca. Sukinsyn patrzy na mnie hardo i jak mi si wydawao, namiewa si ze mnie. Szlag mnie trafi. O ty, taki owaki! Tak ci wesoo? Czekaj, wpakuj ci kulk, to si zasmucisz. Ju podnosz karabin, kiedy jeden z chopakw apie za luf. - Panie sierancie, co pan?! Ten facet si nie mieje, on tylko nie ma powiek! Okazao si, e faktycznie nie mia. Odmrozi je sobie w Rosji i po prostu odpady. I takich ludzi tam wysyali na front! Zwycistwo rozsawio imi 101 DPD. Legenda dywizji narodzia si ju po Normandii, w Holandii urosa jeszcze bardziej, ale swego szczytu signa po Bastogne. 101 DPD staa si najsawniejsz i najbardziej podziwian ze wszystkich osiemdziesiciu dziewiciu dywizji, ktre wystawiy Stany Zjednoczone w czasie II wojny wiatowej. Od tej pory jej onierze nosili na swym lewym ramieniu naszywk z gow krzyczcego ora z jeszcze wiksz dum ni wczeniej. W Rachamps Speirs zaoy stanowisko dowodzenia kompanii w klasztorze. Po raz pierwszy od opuszczenia Mourmelon miesic wczeniej kompania E spdzia noc pod dachem. Wieczorem mniszki sprowadziy do refektarza grup dwunasto i trzynastoletnich dziewczynek, ktre zapieway dla onierzy. Wida byo, e to nie ich pierwszy wystp dla onierzy. W programie byy piosenki belgijskie i francuskie, kilka angielskich i niemiecka Liii Marlene. Nastpnego ranka, 17 stycznia, 101 DPD przekazaa swoje pozycje na froncie luzujcej j wieej 17 DPD. Kompania E wsiada na ciarwki i pojechaa w kierunku Alzacji. Ciarwki wiozy ich drog, wok ktrej kryli przez ostatnie cztery tygodnie, przez Bastogne. Drugi ju raz mieli okazj obejrze to miasto. Po raz pierwszy widzieli je 19 grudnia, kiedy mijali w nim spanikowane kolumny uciekinierw z frontu, teraz, 17 stycznia, jechali przez miasto zajte przez alianckie wojska. Chocia nie znali dobrze Bastogne to, co w jego obronie przeyli, pozostao z nimi na zawsze. Jeli jeszcze kiedykolwiek ktry z onierzy kompanii E odczuwa w yciu chd,

gd czy by pozbawiony snu, mg sobie przypomnie Bastogne i pociesza si, e przecie tam byo jeszcze gorzej. Kompania E poniosa cikie straty. Tak cikie, e trudno do tej pory ustali dokadne liczby. W czasie pospiesznego wymarszu z Mourmelon nie sporzdzono listy onierzy kompanii. Uzupenienia napyway indywidualnie lub maymi grupkami i czsto nie nadano nawet wcign ich do dokumentacji, kiedy ju ginli lub odnosili rany. Ranni ubywali z szeregw, lecz czsto po kilku dniach wracali do linii, czego nie odnotowywano w dokumentach. Oglnie rzecz biorc - wszyscy mieli wtedy na gowie powaniejsze zmartwienia ni prowadzenie kartotek, jakkolwiek obrazoburczo by to brzmiao dla wojskowego ucha. Ocenia si, e kompania E trafia do Belgii w skadzie stu dwudziestu jeden oficerw, podoficerw i szeregowych, otrzymaa w trakcie walk okoo dwudziestu piciu onierzy z uzupenie, a mimo to wyjechaa z Belgii w sile zaledwie szedziesiciu trzech ludzi. Jedenastu onierzy polego: plutonowy Warren Muck, kapral Francis Mellet i Don Hoobler, szeregowi A.P. Herron, Kenneth Webb, Harold Webb, Carl Sowosko, John Shindell, Harold Hayes, Alex Penkala i John Julian. Najlepiej koszty bitwy ardeskiej dla kompanii E opisuje szeregowy Webster, ktry doczy do niej w czasie podry ciarwkami z powrotem do Alzacji. Swoj ran odnis na pocztku padziernika, w chwili, w ktrej to pisa, bya poowa stycznia: Kiedy zobaczyem, co pozostao z 1 plutonu, miaem ochot si rozpaka. Zostao zaledwie jedenastu z czterdziestu ludzi. Dziewiciu z nich to byy stare wiarusy, ktrzy skakali w Normandii albo w Holandii, albo i tu, i tam. Przeyli: McCreary, Liebgott, Marsh, Cobb, Wiseman, Lyall, Martin, Rader i Sholty. Mimo e w pozostaych dwch plutonach byo znacznie wicej ludzi ni w moim pierwszym, zebrane do kupy stanowiyby ledwie pluton, a i to od biedy, nie kompani. Straty nie ograniczay si do rannych i zabitych - kady czowiek w Bastogne na co cierpia. Ci, ktrych ominy pociski i odamki, te nie wyszli cao. W Bastogne nie byo zdrowych ludzi. Winters uj to tak: Nie przypuszczam, eby ktokolwiek, kto to przey, nie wynis stamtd jakich ukrytych ran. By moe to wanie one sprawiaj, e ludzie z kompanii E utrzymuj tak niezwykle bliskie wizi przez tyle lat. Znali si nawzajem tak dobrze jak tylko ci, ktrzy bdc wsplnie pod wozem i na wozie mog si pozna. Byli ze sob tak blisko jak tylko wsplne przeycie ekstremalnego zimna, godu, braku snu i ycia w bezustannym napiciu moe zbliy ludzi.

Zaznali tego samego strachu. Strachu nie tylko przed zranieniem czy mierci, ale najbardziej przeraajcego - e te wszystkie cierpienia, wyrzeczenia i wysiek pjd na marne. Glenn Gray napisa: Najwikszym strachem, jaki pamitam z lat wojny, i ktry wci jest gdzie przy mnie, bya obawa o to, e wszystko to, co robimy, jest pozbawione jakiegokolwiek sensu. [...] Jake czsto pisaem w pamitniku, e jeli to, co przeywam, nie bdzie miao jakiego pozytywnego wpywu na moje przysze ycie, to cay ten wysiek bdzie zmarnowany i nie jest wart blu, jaki sprawia. 45 Przeyli ardesk prb, bo stali si gromadk braci. Kompania przeya jako cao kryzys wrd niegw pod Foy tylko dlatego, e sierant Lipton i reszta podoficerw wywodzcych si z Toccoa zapewnili onierzom dowodzenie, cigo tradycji i jedno pododdziau, pomimo e ich dowdca zawid. Chocia ten dowdca, oficerowie i wikszo szeregowych bya ludmi nowymi w kompanii, pozostali w niej podoficerowie, ktrzy stanowili jej krgosup i dziki ktrym przey duch starej kompanii E. Bardzo wielk pomoc byo to, e zastpc dowdcy batalionu i przez wiksz cz bitwy penicym obowizki jej dowdcy (podpukownik Strayer spdza wikszo czasu w dowdztwie puku, penic obowizki oficera operacyjnego) by Winters, ktry wczeniej dowodzi kompani E. Speirs okaza si wymienitym kandydatem na stanowisko dowdcy kompanii. Sprawdzi si na nim doskonale, zdolny wykrzesa z onierzy to, co najlepsze. Ducha kompanii po Ardenach wietnie opisuje Webster. By on ju dwukrotnie ranny i dwukrotnie wraca do walki. Nie pozwoli rodzicom uy ich wpyww do wyreklamowania go choby z frontu, jeli nie w ogle z wojska. A jednoczenie broni si rkami i nogami przed przyjciem jakiegokolwiek stanowiska, na ktrym musiaby odpowiada za kogo. By intelektualist, absolwentem Uniwersytetu Harvarda, ktry podj decyzj, z jakiej perspektywy chce oglda II wojn wiatow, i trzyma si jej ze wszystkich si. By czowiekiem ksiki i bibliotek, wyksztaconym erudyt, pisarzem, wraliwym, chonnym, uwanym obserwatorem i interpretatorem otaczajcej go rzeczywistoci. Nagym zrzdzeniem losu (bo czyme innym byo otrzymanie karty powoania w panujcym systemie losowania poborowych) zosta rzucony w zupenie obcy mu wiat, w ktrym musia nawiza bliski, niemal intymny kontakt z niedouczonymi ciemniakami z najgbszej prowincji, jakimi farmerami z Poudnia, grnikami, drwalami, rybakami. Obija si z nimi na skrzyni ciarwki, je konserw z jednej puszki, dzieli wsplny okop, wysuchiwa historii ich ycia, pogldw na wszystko, odpowiada cierpliwie na niezliczone pytania, sucha bez
45

Gray, op. cit., s. 24.

przerwy jzyka, ktrego nie lubi i nie pochwala. Wyrasta o gow ponad umysowy poziom caej reszty. Nawet ci nieliczni, ktrzy przed wojn zdoali otrze si o wyksztacenie wysze, mieli co najwyej licencjaty, a i to zwykle z przedsibiorczoci albo pedagogiki. Gdyby pozosta cywilem, gdyby nie byo wojny, nawet nie wiedziaby, czy ich lubi czy nie - po prostu nie zdawaby sobie sprawy z ich istnienia. A jednak to z t gromadk ludzi, od ktrych wszystko go dzielio, wanie z nimi nawiza najgbsze i najtrwalsze przyjanie; przeyy one najsurowsze prby i najdusze rozki. Co wicej, nie tylko przyjani si z tymi ludmi, ale dumny jest ze swego poczucia wsplnoty i identyfikuje si z nimi. Oto jak relacjonuje swoj podr wraz z kompani do Alzacji: Brnc przez boto, dotarlimy do naszych ciarwek i wdrapalimy si na skrzynie. McCreary i Marsh zapalili papierosy. Martin zaartowa sobie z przechodzcego oficera. Zapytaem, co si stao z Hooblerem. Zgin w Bastogne. Biedny Hoobler, ktry tak kocha wojn, zosta martwy gdzie w niegu. A inni? Muck i jego kumpel, Penkala, ktrzy zawsze kopali sobie najgbszy okop, zginli w nim od bezporedniego trafienia. Sowosko dosta w gow, kiedy atakowali Foy. I tak dalej. Ktry z uzupenie, przyszed ju w Holandii, te zgin. Wielu ewakuowano z powodu chorb stp, wedug McCreary'ego podejrzanie wielu. Pluton ju nie by ten sam, co dawniej. Webster uwaa jednak, e si myl, e pluton pozosta bez zmian. W odrnieniu od nich dugo tua si po rozlicznych orodkach uzupenie, cierpic frustracj i samotno wrd mrowia obcych, jednakowo wygldajcych onierzy. Teraz by w domu, wrci do swojej kompanii, do swojego plutonu. Wspaniale byo znw by z kumplami, z ludmi, ktrych si znao i ktrym mona byo ufa. Suchajc rozmw tam, w ciarwce, czuem wewntrzne ciepo i odprenie, jak zagubione dziecko, ktre wrcio z zimnego, ciemnego lasu do jasnego domu penego mioci. W tym domu wok stou stao wiele pustych krzese. Ci, ktrzy je zajmowali, polegli, odnieli rany, zaamali si. Ale jak dowodzi reakcja Webstera, cho przybyo nowych domownikw, dziki dawnym oficerom kompanii E w sztabie batalionu i puku oraz podoficerom z Toccoa kompania bya wci tym samym penym braterskiej mioci domem, co dawniej.

14 PATROL Haguenau 18 stycznia - 23 lutego 1945 W poowie stycznia Niemcy podjli desperack prb odcignicia czci si alianckich z kota ardeskiego, by otoczone w nim wojska mogy sprbowa si przebi. W tym celu przeprowadzili kolejn ofensyw, tym razem w Alzacji - operacj Nordwind. Podobnie jak w poowie grudnia w Ardenach wybrali jako cel uderzenia sabo obsadzony sektor frontu. Alzacj zaja 3 Armia Pattona, ale po 16 grudnia przesunito j w Ardeny i jej stanowiska obsadzia stacjonujca bardziej na pnoc 7 Armia, ktra oprcz tego miaa do obrony wasny odcinek frontu. Kiedy rozpocza si ofensywa Nordwind, Eisenhowerowi znowu zabrako wojsk do jej zatrzymania i znowu jedynym oddziaem, ktry mia pod rk, bya 101 DPD. Wieci o tym, e onierzy dywizji raz jeszcze pakuj na ciarwki i wioz na pierwsz lini, towarzyszya mocno, jak si okazao, przesadzona pogoska: Niemcy znowu przerwali front. Winters pomyla wtedy: Mj Boe, czy oni naprawd nie maj w caej armii nikogo wicej do zatykania tych dziur? To bya duga podr. Alzacja znajdowaa si dwiecie szedziesit kilometrw na poudnie i nieco na wschd od Bastogne. Pogoda panowaa znw ndzna: zimno, pada nieg. Drogi oblodzone, niebezpieczne. Ciarwki poruszay si z prdkoci marszow rozumian dosownie jako prdko marszu czowieka. To miao swoje dobre strony: onierze mogli wyskoczy za potrzeb, zrobi swoje, dogoni ciarwk i wspi si na ni z powrotem. Stanowili przy tym nieodparcie komiczny widok: ubrany na cebulk onierz mia na sobie drelichowe spodnie polowe, weniane spodnie od munduru, gacie i bokserki. Wszystkie zapinane byy na guziki, adnych zamkw byskawicznych ani zatrzaskw. Sprbujcie to wszystko odpi, a potem zapi, nie zdejmujc rkawic! To czasami trwao, jak si wydawao, cae wieki. Konwj pojecha z Bastogne przez Bellefontaine, Virton, Etain, Toul, Nancy, do Drulingen, gdzie w kocu przybyli 20 stycznia. 506 puk trafi do odwodw dywizji. Po drodze sierant Lipton zachorowa, wstrzsay nim dreszcze, mia wysok gorczk. Kiedy w Drulingen poszed do lekarza, okazao si, e ma zapalenie puc i trzeba

go ewakuowa. Lipton odpar na to, e jest szefem kompanii i nie moe jecha, ale nikt go nie sucha. Poniewa zblia si wieczr, wic i tak nikt by go tej nocy nie odwiz na tyy, lekarz kaza mu si zameldowa z powrotem rano do transportu. Porucznik Speirs i sierant Lipton kwaterowali tej nocy razem w zajtym na kwater niemieckim domu (Alzacja jako prowincja graniczna pomidzy Niemcami i Francj miaa pogmatwane dzieje, przechodzc z rk do rk po kadej wojnie. W 1871 roku zajli j Niemcy, w 1919 odebrali Francuzi, by znowu straci w 1940 i odzyska w 1945). W pokoju byo tylko jedno ko. Speirs odda je Liptonowi. Lipton odpar, e to nie w porzdku. On jest sierantem, wic ko naley si oficerowi, a on si przepi w piworze na pododze. Speirs przesdzi spraw, wydajc w kocu rozkaz. Lipton poszed spa do ka. Gospodarze, starsi Niemcy, syszc jak kaszle, przynieli mu na kolacj strudel i butelk sznapsa. Lipton nigdy w yciu nie pi wczeniej alkoholu, ale teraz byo mu ju tak wszystko jedno, e wypi j ca, zakszajc strudlem. Alkohol ci go z ng i zapad w gboki sen. Rankiem stwierdzi, e gorczka przesza, wrcia mu energia, przesta nawet kasa. Lekarz wasnym oczom nie wierzy. Wieczorem mia przed sob ludzki wrak, roztrzsiony, z paajcymi oczyma, majaczcy, e nie moe opuci swoich podkomendnych, a rano prosz - mody czowiek, peen energii, z byskiem w oku. Po prostu cud! Speirs, ktremu cudowne ozdrowienie Liptona zdjo z gowy ciar szukania kogo na jego miejsce, powiedzia mu, e przedstawi go do promocji oficerskiej w uznaniu zasug bojowych i e pukownik Sink chce z nim rozmawia. Lipton uda si do dowdztwa puku, gdzie pukownik przez ponad godzin maglowa go pytaniami o dotychczasowy udzia w walkach. Kompanii E udao si pozosta w odwodzie przez blisko dwa tygodnie, niemal codziennie przenoszc si z wioski do wioski. Na dworze zaczo si ociepla. Soce przygrzewao coraz mocniej i zaczy si roztopy. Ziemia zamienia si w boto. Pewnego dnia do ich kolejnego miejsca postoju zajechaa ciarwka pena grubych zimowych butw, wenianych skarpet i filcowych wkadek do butw. - Teraz nam to przywozicie? Gdziecie si podziewali sze tygodni temu, kiedy ich potrzebowalimy w Bastogne?! - woali spadochroniarze do kierowcw. Warunki ycia bardzo si poprawiy. Zajechay ciarwki z kwatermistrzostwa, ktre zabray do prania brudne mundury, bielizn, koce, piwory. Przywieziono przewone prysznice o przepustowoci 215 ludzi na godzin. To, co zostao z kompanii E, zmiecio si

pod nimi w jednym przebiegu. Woda nie bya moe wrzca, ale te nie bya lodowata i to si liczyo. Zdarcie z siebie szeciotygodniowej warstwy brudu kosztowao niemao wysiku. Mieli nawet kino, w ktrym pokazywano Rhapsody in Blue, Buffalo Billa, Our Hearts Were Young and Gay. Docieray gazety: Stars And Stripes, Yank, dywizyjna Kangaroo Khronicle, przynoszc wieci z kraju i ze wiata. Te ostatnie nie byy pocieszajce - na Pacyfiku zanosio si jeszcze na dug wojn, co podsycao pogoski o tym, e po zaatwieniu sprawy w Europie czeka ich jeszcze dugi skok do Japonii. Pitego lutego kompania E wyruszya na front, przejmujc stanowiska w miecie Haguenau od luzowanych przez 506 puk piechoty spadochronowej pododdziaw 313 puku piechoty z 79 Dywizji Piechoty. Miasto liczyo dwadziecia tysicy ludnoci i byo najwikszym z dotd przez nich poznanych w kontynentalnej Europie. Carentan miao cztery tysice mieszkacw, Mourmelon okoo czterech i p tysica, Bastogne moe pi i p tysica. Haguenau leao po obu stronach rzeki Moder, dopywu Renu. Stanowiska kompanii E byy pooone na skraju prawego skrzyda odcinka linii frontu, obsadzanej przez 506 pps w miejscu, gdzie Moder czya si z kanaem skracajcym drog przez jej meandry. Nasze stanowiska byy na szczycie palca, wetknitego w niemieck lini, wspomina porucznik Foley. Kompania zajmowaa budynki na poudniowym brzegu rzeki, na pnocnym bronili si Niemcy. Rzeka bya wezbrana, nurt bardzo szybki, woda lekko wystpowaa z brzegw. Szeroko rzeki wahaa si od trzydziestu do najwyej stu metrw. Za dua na to, by przerzuci przez ni rcznym granatem, ale dla ognia z broni maszynowej, modzierzy i granatw karabinowych bya w sam raz. Obie strony miay wsparcie artylerii i obie czsto z niego korzystay. Niemcy kilka kilometrw za lini frontu ustawili dziao kolejowe, francusk armat kalibru 194 mm, ktrej pociski w gsto zabudowanym miecie zostawiay leje niemal tak wielkie, jak potne kuferki artylerii gwnej amerykaskich pancernikw w Normandii. Spadochroniarze przejli domy po piechociarzach z 79 DP. Webster i piciu innych onierzy 1 plutonu obsadzio placwk w domu stojcym na samym styku Moder i kanau. Webster wspomina: Zgodnie z najlepsz spadochroniarsk tradycj polegania raczej na wirusach ni sile ognia, nas szeciu z erkaemem zastpio w tym domu osiemnastu piechociarzy z chodzonym wod cekaemem i pcalwk. Odchodzcy onierze 79 DP chwalili ten sektor jako bardzo spokojny, miao tam nie by adnych atakw z obu stron, ale Webster zwrci uwag, e wynosili si stamtd w podejrzanym popiechu.

Budynek, ktry teraz zajmowaa 1 druyna 1 plutonu, by ruin. W cianach ziay wielkie dziury, pociski modzierzowe niemal doszcztnie zniosy dach, poamane okna, z ktrych szyby wyleciay ju wiele tygodni temu, na podogach po kostki zalegaa warstwa tynku, cegie i potuczonego szka, krokwie dachu wyrbane na opa, toalety zapchane odchodami, piwnice pene popiou, pyu, nieczystoci i pustych puszek po konserwach. Po obejrzeniu ich nowego domu kapral Tom McCreary wyrazi powszechne odczucie druyny, stwierdzajc Ale nas wrobili!. Niemniej po raz pierwszy mieli mieszka pod dachem na linii frontu, wic wzili si rano do roboty. Posprztali piwnice, w jednej stawiajc prycze i skadajc puszki z arciem, drug przeznaczyli na mietnik. Przy okazji znaleli lamp gazow i cakiem dobry piecyk. Podczyli si do pozostawionych przez Niemcw linii telefonicznych, organizujc sobie czno ze stanowiskiem dowodzenia 1 plutonu. A za potrzeb chodzili na drugie pitro, gdzie jedna z muszli bya pena tylko do poowy. George Luz, radiooperator dowdztwa 1 plutonu, wpad ktrego dnia z wizyt. McCreary z dum oprowadza po nowych wociach gocia, ktry jednak jako nie by zachwycony. - Mylicie, e to jest dobre? Ha, powinnicie zobaczy dowdztwo kompanii. Oni tam yj jak krlowie. - Rozejrza si jeszcze raz i doda: - Te sukinsyny. Webster podziela stosunek Luza do personelu dowdztwa kompanii. Pisa, e stara si tam bywa jak najrzadziej: Za duo tam byo gwiazdek i szeregowy nie mia u nich czego szuka. Podobnie jak na wyspie, nie byo mowy o poruszaniu si za dnia. Snajperzy czujnie wypatrywali kadej okazji, eby zastrzeli miaka, ktry mia odwag rzuci im wyzwanie. Kady ruch ciga strzay z naprzeciwka, a pojawienie si gdzie dwch czy trzech ludzi niezawodnie koczyo si nawa ogniow z modzierzy i osiemdziesiteksemek. Jak pisa Webster: Nasz rozrywk stao si jedzenie. Spdzalimy wicej czasu na przygotowywaniu, gotowaniu i jedzeniu posikw ni na czymkolwiek innym. Zadaniem kompanii byo utrzymywa lini frontu, patrolowa, a w wolnych chwilach kierowa ogniem artylerii. Druyna McCreary'ego obsadzaa punkt obserwacyjny nr 2. Przez ca dob co godzina zmieniali si dwaj onierze penicy tam sub. Jeden siedzia przy oknie na drugim pitrze, a drugi w piwnicy, przy telefonie. Z okna rozciga si wspaniay widok na ca zajmowan przez Niemcw cz miasta. Mogli na kade yczenie, choby dla kaprysu, cign ogie artylerii na dowolnie wybrany punkt wrogiego terytorium. Nigdy

dotd nie mieli takiego luksusu. Oczywicie, naleao z niego korzysta z umiarem, bo ich przeciwnik po drugiej stronie rzeki rozporzdza takimi samymi moliwociami. Ciko byo powiedzie, co stanowio wiksze zagroenie: modzierze, Osiemdziesitki-semki, ogie snajperw, karabiny maszynowe czy niemieckie dziao kolejowe. To ostatnie miao t cech, e cho nie syszeli jego odpalenia, sam pocisk o maej prdkoci pocztkowej sycha byo z daleka - lecc, haasowa jak wyadowany pocig towarowy na rozjazdach. Shifty Powers, wspominajc swoj sub na punkcie obserwacyjnym, twierdzi, e kiedy usysza leccy kuferek z dziaa kolejowego, zawsze mia czas zbiec do piwnicy, zanim tamten eksplodowa gdzie z wielkim hukiem. yli w cigym zagroeniu, bo trafienie z dziaa kolejowego w dom zabioby ich wszystkich, a jednak czuli si do pewnego stopnia jedynie obserwatorami, a nie uczestnikami wojny. Glenn Gray pisze: Rado z ogldania, rado z koleestwa i rado destrukcji s tajemnymi rozkoszami wojny. [...] Nigdy nie naley nie docenia atrakcji wojny jako spektaklu. 46 Gray przypomina przez te sowa, e ludzkie oko jest godne wrae, aknie nowoci, niezwykoci, rzeczy widowiskowych przez sw gwatowno. Wojna jest w stanie zaspokoi pod tym wzgldem nawet najbardziej wybredne gusta. Jej fajerwerki s wiksze, bardziej kolorowe ni najbardziej nawet wymylne pokazy ogni sztucznych z okazji wita niepodlegoci 4 lipca. Z ich punktu obserwacyjnego Webster oglda pociski artyleryjskie wybuchajce w obu czciach Haguenau, naloty P-47 z lewej i prawej strony. W nocy do koncertu i pokazw przyczay si ustawione po obu stronach baterie reflektorw przeciwlotniczych, ktrych wiato odbite od chmur miao owietla lini frontu. Obie strony na wezwanie swoich obserwatorw wystrzeliway rakiety - czowiek, ktry znalaz si w zasigu ich trupio bladego wiata zamiera w bezruchu, jeli mu ycie byo mie, a si wypaliy i dopiero wtedy mg ruszy dalej. Ze wszystkich stron biy karabiny maszynowe, w ktrych tamach co pity nabj by smugowy - sznury leccych wiateek doczay do reszty pokazw pirotechnicznych. Wybuchy wielkich pociskw artyleryjskich zaleway ca okolic byskiem eksplozji, a wzniecane przez nie poary rozwietlay wieczorne niebo, lc w nie prcz un take snopy iskier.

46

Gray, op. cit., s. 28-29.

Pomie w czasie wojny ma w sobie co niesamowitego. Wielki, szalejcy poar wydaje si czym obcym, nie z tego wiata - wrcz przeraajcym w miejscu, gdzie ludzie z obu stron frontu nie miej pokaza w nocy choby ognika na kocu papierosa. Wojna dba nie tylko o doznania wzrokowe. Tworzy i kultywuje take braterstwo broni, i to w stopniu o wiele wikszym ni trudy wsplnego szkolenia. 9 lutego Webster napisa do rodzicw: Jestem znowu w domu! Jego wspomnienia o subie na punkcie obserwacyjnym nr 2 napomykaj o niebezpieczestwach, ktre przeywa, ale koncentruj si na jego wasnych odczuciach w stosunku do reszty druyny. Gray te o tym pisa: Zagroenie amie bariery egoizmu i daje czowiekowi poczucie wsplnoty. To bycie wrd swoich, wrd kumpli, dodaje siy. W chwilach grozy wielu ludzi odczuwa, jak samotne byo dotd ich ycie i ile przez to stracili. [...] Takie otwarcie si na innych, wyjcie poza wasny egoizm powoduje powstanie poczucia wsplnoty i podobiestwa, z ktrym adne inne nie moe si rwna. 47 Pewnej nocy Webster i szeregowy Bob Marsh dostali rozkaz wyjcia na dach i dyurowania tam przy karabinie maszynowym na wypadek, gdyby udajcy si na drug stron rzeki patrol potrzebowa wsparcia ogniowego. Po zajciu stanowiska dostrzegli na wprost nich niemieckie dziao samobiene. Gdyby teraz musieli otworzy ogie, Niemcy mieliby ich jak na widelcu, nie potrzebowaliby nawet pomocy obserwatorw artyleryjskich. Mimo to pozostali na stanowisku i zdecydowani byli udzieli patrolowi wsparcia w potrzebie, bo ycie tych dwudziestu paru ludzi zaleao od nas, jak wyjani Webster, ostatni czowiek, po ktrym mona by si spodziewa takiej ochoty do nadstawiania karku za innych. To by jeden z tych bardzo rzadkich wypadkw, kiedy widziaem si w roli bohatera, nawet jeli miabym przy tym zgin. Trzeci z Grayowskich tajemnych rozkoszy jest rado niszczenia. Nie ma wtpliwoci co do tego, e czowiek uwielbia patrzy na zagad budynkw, pojazdw, sprztu. Ktokolwiek w to wtpi, niech znajdzie chwil, by obserwowa tum zbierajcy si w wielkim miecie wok budynku, ktry ma wanie zosta wyburzony. Jeli na dodatek ma si do tego uy materiaw wybuchowych, frekwencja jest murowana. onierzowi widok walcego si wgruzy budynku, w ktrym moe kry si wrg, sprawia tym wiksz rado. W czasie I wojny wiatowej niemiecki onierz, Ernst Junger, pisa w dzienniku:
47

Gray, op. cit., s. 43-46.

Nad polem bitwy zawisa potworna dza zagady. [...] Postronny obserwator na nasz widok musiaby niechybnie doj do wniosku, e padlimy ofiarami jakiego radosnego szau. 48 onierz na froncie koncentruje si na mierci, nie na yciu, i na niszczeniu, a nie budowaniu. Ukoronowaniem destrukcji jest zabicie innego czowieka. Snajper, ktry trafi Niemca po drugiej stronie rzeki, krzycza w radosnej ekstazie Dosta! Dosta! i odprawia taniec zwycistwa. Szeregowy Roy Cobb wypatrzy pewnego razu Niemca bezczelnie spacerujcego w biay dzie przed jak chatk, dwiecie metrw od ich stanowisk. Trafi go pierwszym strzaem. Drugi z obserwatorw, szeregowy Clarence Lyall, patrzc na t scen przez swoj lornetk, opowiada, e wielk frajd sprawi mu widok zaskoczonej miny trafionego onierza. Kiedy ranny prbowa si doczoga w jakie ukrycie, Cobb trafi go jeszcze dwukrotnie. Kademu trafieniu towarzyszyy wiwaty i okrzyki radoci. Kiedy raz spudowa o wos, zosta wygwizdany. Jak zwykle na pierwszej linii frontu, nie byo czasu przeszego ani przyszego, wszyscy yli jedynie mijajc chwil, ktrej znaczenie podkrelao wszechobecne zagroenie gwatown mierci w kadej chwili. Jak pisa do domu Webster: Tu ycie liczy si z dnia na dzie, na godziny i minuty. W tym czasie dostali uzupenienia. To byo niepokojce dywizj powietrznodesantow uzupenia si bowiem w obozach szkoleniowych na gbokich tyach po wycofaniu z walki, w oczekiwaniu na kolejny zrzut. Uzupenienia na linii frontu mogy oznacza tylko jedno: w najbliszym czasie nie bdzie adnego obozu na tyach. Maj zosta na froncie i dalej walczy jak zwyka piechota. Na punkt obserwacyjny numer 2 przybyo, jak zapisa Webster: Czterech bardzo wystraszonych, bardzo modych chopcw prosto ze szkolenia spadochronowego. [...] Byem przybity tym widokiem. Dlaczego armia, majc tylu wypasionych, dorosych nierobw na tyach, nie wspominajc o tych leniach z Si Powietrznych w Anglii, wysya do najgorszej na wiecie roboty, walki piechoty na pierwszej linii frontu, swoich najmodszych, najmniej dowiadczonych onierzy prosto ze szkolenia podstawowego? Jednym z nowych nabytkw by podporucznik Hank Jones, absolwent West Point (z promocji w dniu 6 czerwca 1944 roku, tej samej, w ktrej oficerskie szlify dosta John Eisenhower, syn Ike'a), ktry szko spadochronow ukoczy pod koniec grudnia. W poowie stycznia wypyn z Nowego Jorku, zszed na brzeg w Hawrze i w miesic pniej
48

Cytat za Gray, op. cit., s. 43-46.

trafi do Haguenau. Porucznik Foley nie by zbudowany umiejtnociami swego nowego kolegi: Nauczy tych gwniarzy machania rk do wtru sw Za mn! i wysa ich prosto na pierwsz lini frontu - to by najszybszy sposb na zapenienie ubytkw. Jones by zadziorny, prostolinijny, sympatyczny. I strasznie chcia si wykaza. *** Szansy doczeka si bardzo szybko, bo pukowy oficer rozpoznania (S-2), kapitan Nixon, zada jzyka w celu rozpoznania si przeciwnika po drugiej stronie rzeki. 12 lutego poprosi Wintersa, eby si zaj dostarczeniem dwch ywych jecw. Winters by wci kapitanem, co w stosunkach z dwoma pozostaymi dowdcami batalionw, oboma w stopniu podpukownika, stawiao go na z gry przegranej pozycji. Do pewnego stopnia kompensoway to stosunki w sztabie puku, gdzie podpukownik Strayer by teraz zastpc dowdcy puku, Nbcon S-2, a Matheson, te oficer z kompanii E, by S-4 (oficerem zaopatrzeniowym). Na prob Wintersa Matheson skombinowa mu kilka niemieckich pontonw, na ktrych mia si przeprawi amerykaski patrol. Po starej znajomoci wybra do przeprowadzenia tego patrolu kompani E. To mia by duy patrol, w sile dwudziestu ludzi, ktrych wybrano spord wszystkich plutonw i sekcji dowodzenia, oraz dwch mwicych po niemiecku onierzy z pukowego S-2. Porucznik Foley wzi z 1 plutonu Cobba, McCreary'ego, Wynna i Sholty'ego. Po sforsowaniu rzeki mieli si podzieli na dwa zespoy, jednym pod dowdztwem sieranta Kena Merciera, a drugim podporucznika Jonesa. Wybrani do patrolu spdzili dwa dni poza Haguenau, trenujc wiosowanie i kierowanie pontonami. 14 lutego Winters i Speirs wizytowali punkt obserwacyjny numer 2. Gospodarzom bardzo si to nie podobao, gdy stali na zewntrz, lornetujc niemieckie pozycje, wywijajc na wszystkie strony map, pokazujc palcami rne rzeczy po drugiej stronie rzeki. Webster wspomina: Z daleka wida byo, e co knuj. Siedzielimy wewntrz i kllimy jak cholera. Balimy si, e wypatrzy ich niemiecki obserwator artyleryjski i rozwal nasz przytulny domek. Plan uoony przez Wintersa i Speirsa wymaga od onierzy kompanii E wykazania si wieloma umiejtnociami, ktre posiedli w pocie czoa w czasie szkolenia. Szperaczem patrolu mia by kapral Earl McClung, p krwi Indianin, ktry potrafi, jak niosa fama, wywchiwa szkopw. Planowano, e patrol si zbierze na stanowisku dowodzenia kompanii D, gdzie do 22.00 bd pi kaw i je kanapki. Potem pod oson ciemnoci wyjd nad rzek i spuszcz na wod pierwszy ponton. Przepynie on na drugi brzeg, cignc lin,

ktr jego pasaerowie przywi do supa telefonicznego na pnocnym brzegu, eby pozostae pontony mogy si przeprawi, trzymajc si jej. Po sforsowaniu rzeki patrol podzieli si na dwie czci. Cz dowodzona przez podporucznika Jonesa skieruje si do miasta, a cz pod dowdztwem sieranta Merciera do domu, w ktrym, jak podejrzewano, mieci si niemiecki punkt obserwacyjny. Niezalenie od powodzenia ich gwnego zadania, wzicia jzyka, patrolowi zapewniono silne wsparcie w drodze powrotnej na amerykaski brzeg. Gdyby ktra z czci patrolu miaa kopoty lub wzia jeca, jej dowdca wyda gwizdkiem sygna do odwrotu. Gwizdek bdzie sygnaem dla obu sekcji do powrotu do odzi, a dla porucznika Speirsa i sieranta Malarkeya rozkazem otwarcia ognia osaniajcego powtrne forsowanie rzeki na pontonach. Wsparcie ogniowe odwrotu opracowano w najdrobniejszych szczegach. Kade rozpoznane lub podejrzewane niemieckie stanowisko miao przydzielony rodek ogniowy (karabin maszynowy, modzierz, artyleri, skoncentrowany ogie karabinowy), ktry mia je obezwadni lub zniszczy. Z dywizji cignito specjalnie w tym celu armat przeciwpancern kalibru 57 mm, ktr ustawiono w piwnicy, by niemiecka artyleria nie moga jej zniszczy ogniem porednim. Kompania D miaa ostrzeliwa Niemcw z wukaemu, ktry zwdzili 10 DPanc w Bastogne. Z tarasu punktu obserwacyjnego numer 2 mia za, w razie potrzeby, strzela karabin maszynowy 1 plutonu. Patrol mia si bowiem przeprawia przez rzek dokadnie pod oknami przytulnego domku 1 druyny 1 plutonu. Noc 15 lutego bya ciemna i spokojna. Ponad rzek poszyboway tylko dwa pociski owietlajce z modzierza i ze dwa pociski z osiemdziesiteksemek. Amerykaska artyleria milczaa w oczekiwaniu na gwizdek do odwrotu patrolu. Na danie Speirsa wyczono rozwietlajce zwykle niebo i lini frontu reflektory przeciwlotnicze. Amerykanie nie wystrzeliwali pociskw owietlajcych. aden karabin nie strzeli, ksiyc i gwiazdy zakryy chmury. Pierwszy ponton przeprawi si przez rzek bez problemu. Podobnie dwa nastpne. Czwarty, wiozcy McCreary'ego i Cobba, przewrci si do gry dnem na rodku rzeki. Prd znis ich jakie sto metrw niej, na amerykaski brzeg. Tam odwrcili ponton, wsiedli do niego ponownie i prbowali jeszcze raz, tylko po to, by ponownie si skpa. Tym razem odesza im ju ochota na powtrki - zwaszcza e prd znis ich daleko od miejsca forsowania - i wrcili na piechot, przemarznici, na punkt obserwacyjny numer 2. Jones i Mercier zebrali tych, ktrym udao si przepyn, podzielili ich i przystpili do wykonywania powierzonych zada. Z Mercierem poszed nowy nabytek kompanii F,

wieo upieczony, rozpierany przez ch walki oficer, ktry samowolnie, bez wiedzy i zgody zarwno Wintersa, jak Speirsa, przyczy si do patrolu. Kiedy grupa Merciera ruszya wzdu pnocnego brzegu rzeki, wszed na min przeciwpiechotn i zgin na miejscu. Jego kariera bojowa trwaa niecae dwadziecia cztery godziny. Mercier kontynuowa realizacj wyznaczonego zadania wraz z pozostaymi omioma ludmi. Kiedy dotarli do niemieckiego punktu obserwacyjnego, sierant Mercier wystrzeli granat nasadkowy w piwniczne okienko. W zamieszaniu po jego eksplozji reszta Amerykanw bez strat przeskoczya pod cian domu i wrzucia granaty rczne przez okna na parterze. Kiedy z kolei te wybuchay, napastnicy pod wodz Merciera wskoczyli do wntrza i skierowali si do piwnicy. Biegli dosownie w dym po eksplozji granatw, o czym bolenie przekona si szeregowy Eugene Jackson, przysany wraz z uzupenieniami w czasie walk w Holandii i nigdy nie uczony walki w terenie zurbanizowanym. Wyrwa si do przodu zbyt wczenie i zosta ugodzony w twarz oraz gow odamkami granatu, rzuconego przez jednego z kolegw. W piwnicy zastali kilku oguszonych eksplozjami Niemcw. Wybrali jednego rannego i dwch lekko kontuzjowanych onierzy, po czym wybiegli na zewntrz. Mercier wycign gwizdek i zad we z caych si. Na ten sygna z amerykaskiego brzegu rozptaa si kanonada o nateniu, jakiego nawet starzy frontowi onierze nie pamitali. Ziemia trzsa si nieprzerwanie od wybuchw. Cika artyleria z gbokich tyw, modzierze z podwrek, pepanc z piwnicy, kaemy z okien, dachw i tarasw otworzyy ogie na niemieckie stanowiska ogniowe i obserwacyjne. Webster, obserwujcy to imponujce widowisko z tarasu domu, tak je opisywa: Nagle zobaczylimy morze ognia, a piwnica domu, w ktrym kwaterowali Niemcy i ktry mielimy w razie potrzeby ostrzeliwa, zamienia si w czerwon kul pomieni. Kamie spad nam z serca. Nie musielimy ju bawi si w bohaterw z tym dziaem pancernym naprzeciwko. Wybuchy pociskw artyleryjskich na niemieckich ulicach i stanowiskach odbijay si w nisko wiszcych chmurach pomaraczowymi byskami. Z osiemset metrw na wprost przed nami wybuch wielki poar, pali si dom. Gdzie za nami pcalwka kompanii D odezwaa si dugimi seriami. Nieprzerwany strumie pociskw smugowych kreli agodny uk, opadajc na niemiecki brzeg rzeki, skd po chwili podobny, rwnie nieprzerwany strumie popyn na nasz stron z jakiej bezpiecznej, nie naruszonej dotd piwnicy. Mercier i jego ludzie pobiegli do pontonw, gdzie spotkali Jonesa wraz z jego sekcj. Ruszajc w drog, doszli do wniosku, e transport rannego Niemca bdzie zbyt niebezpieczny dla nich i zostawili go na brzegu. Jeden z nowych, szeregowy Allen Vest, doby pistoletu, eby go dobi, ale pozostali powstrzymali go. Ranny Niemiec nie stanowi dla nich

zagroenia, a nie byo sensu zdradza swojej pozycji strzaem. Cz uczestnikw patrolu uznaa, e bezpieczniej bdzie wrci wpaw, trzymajc si rozcignitej nad rzek liny, inni woleli wrci pontonami. Po przepyniciu rzeki uczestnicy patrolu pobiegli do punktu obserwacyjnego numer 2, popychajc przed sob obu jecw. Wbiegali wanie do piwnicy, gdy na podwrku eksplodowa pierwszy pocisk - pocztek niemieckiej naway ogniowej na stanowiska kompanii E. W piwnicy uczestnicy patrolu stoczyli si wok jecw. Modzi Amerykanie byli podekscytowani, wielu prbowao opowiada - wszyscy naraz i pod niesionymi, roztrzsionymi gosami - swoje przeycia. Adrenalina wci krya w ich yach. - Dajcie mi ich zabi! Dajcie mi ich zabi! - krzycza Vest, wymachujc pistoletem. Ktry z weteranw odepchn go na bok. - Wyno si std, gwniarzu! W sztabie puku chcieli ich ywcem, za to nadstawialimy tyek! W odrnieniu od swych zwycizcw, jecy, Unteroffizier (plutonowy) i Feldwebel (sierant), stanowili wedug Webstera par zadziwiajco spokojnych i opanowanych podoficerw. Stali jak skay, wydawaoby si obojtnie przyjmujc sytuacj panujc w niewielkim dusznym pomieszczeniu, penym napalonych maolatw wymachujcych im pod nosem broni. aden si nie poruszy, nie skrzywi, okiem nawet nie mrugn. Nigdy dotd nie widziaem tak opanowanych ludzi. Musz przyzna, e ci dwaj zrobili na mnie wielkie wraenie. W miar narastania eksplozji na zewntrz, pogarsza si stan szeregowego Jacksona, rannego odamkami granatu. Jackson zacz wy, potem krzycze: - Niech mnie kto dobije! Dobijcie mnie! Dobijcie! Nie znios tego! Nie znios! Chryste, nie wytrzymam! Na mio bosk, niech mnie kto dobije! Twarz mia pokryt krwi z rany w czole. Jeden z odamkw granatu przebi czaszk i utkwi w mzgu, przyprawiajc go o nieznone mczarnie. Sierant Martin wspomina: Nikt nie mia zamiaru go dobija, bo zawsze jest jaka nadzieja, ale nagle wzia mnie cholerna zo na tych pieprzonych szkopw, ktrych tu przycignlimy. Daem jednemu w pysk i kiedy upad, zaczem kopa, zajadle, ze wszystkich si i jak tylko mogem. Wszystkich nas cholernie nakrciy te emocje. Kto zadzwoni po sanitariusza z noszami do rannego. Eugene Roe odpowiedzia, e zaraz bdzie. A tymczasem Jackson dalej zawodzi:

- Zabijcie mnie! Zabijcie! Chc Merciera! Gdzie jest Mercier?! Mercier podszed do niego i wzi za rk, starajc si uspokoi. - Ju dobrze, jestem przy tobie. Uspokj si, wszystko bdzie dobrze. Kto zrobi Jacksonowi zastrzyk z morfiny. Zanim do tego doszo, oszala niemal z blu i trzeba go byo si przytrzymywa na pryczy, na ktrej lea. Pojawi si Roe z koleg i noszami. Kiedy nieli rannego na punkt opatrunkowy, Mercier cay czas szed obok noszy, trzymajc go za rk. Nie na wiele si to zdao. Jackson zmar, zanim dotarli na punkt opatrunkowy. Tej nocy Webstera nasza chandra, wyzierajca z kadego sowa, jakie zapisa w dzienniku: Nie mia nawet dwudziestu lat. Jeszcze nie zacz y. Skowyczc i zawodzc z blu, odda to swoje nie rozpoczte ycie na noszach. A tymczasem, jak donosz gazety, standard ycia w Ameryce si poprawia, tory wycigw konnych pkaj w szwach, nocne kluby robi kokosy, jak jeszcze nigdy dotd. W Miami Beach taki tok, e nigdzie nie mona dosta pokoju. Kogo tam obchodzi jaki gwniarz, ktrego szlag trafi gdzie tam, daleko? W kocu, czym si tu przejmowa? Mamy boom, powrt prosperity, tak si wygrywa wojny! A my siedzimy w okopach, czytamy o czarnorynkowych restauracjach, o tym, e producenci powracaj do produkcji cywilnych dbr konsumpcyjnych, i zachodzimy w gow, czy te ci umiechnici, szczliwi ludzie tam, w kraju, w ogle maj pojcie, jak cen strachu, rozlanej krwi i mierci w mczarniach pac onierze za ich wygran wojn? W czasie przerwy w niemieckim ostrzale wartownicy odeskortowali jecw do kapitana Wintersa w dowdztwie batalionu. Mercier z umiechem od ucha do ucha przekaza obu ywych jecw. Skopany przez Martina plutonowy piewa jak kanarek, sierant za milcza. Noc przestaa by spokojna. Obie strony strzelay ze wszystkiego, co miay pod rk. Na obu brzegach rzeki wybuchay wci nowe poary. Nad wod krzyoway si sznury pociskw smugowych. Kiedy strzelanina na chwil przycichaa, zaoga punktu obserwacyjnego numer 2 syszaa krzyki, jki i rzenie zza rzeki. To pozostawiony tam przez patrol ranny Niemiec dosta w puca. Webster i reszta zastanawiaa si, co robi: dobi go i oszczdzi cierpie, czy pozwoli umrze samemu. Webster by za ciosem aski, gdy pozostawiony przy yciu Niemiec mg wysanemu po niego patrolowi opowiedzie o tym, co dziao si wok punktu obserwacyjnego numer 2. A wtedy zobaczycie, bd do nas wali jeszcze bardziej, przewidywa.

Wymyli, e przepynie rzek, uywajc liny, pozostawionej przez patrol, i zabije Niemca noem. McCreary by przeciw. Wedug niego Niemcy uywaj swego rannego jako przynty i bd tam czekali wanie na tego rodzaju prb. Webster w kocu przyzna mu racj. Lepiej bdzie uy granatu, postanowili. W towarzystwie szeregowego Boba Marsha Webster ostronie posuwa si wzdu brzegu rzeki. Cay czas sysza rannego, ktry jcza, wzdycha i ka, wydajc przeraajce, wiszczce dwiki. Zrobio mi si go al. Umiera samotnie, daleko od domu, powoli, bez nadziei i mioci blinich, porzucony na brzegu smrodliwej, brudnej rzeczki, bez niczyjej pomocy. Marsh i Webster w kocu dotarli do miejsca dokadnie naprzeciwko tego, gdzie lea Niemiec. Wyjli zawleczki z granatw i rzucili je w poblie rannego. Jeden wybuch, drugi okaza si niewypaem. Niemiec dalej zawodzi. Amerykanie wrcili na swoje stanowisko po wicej granatw i sprbowali raz jeszcze. Tym razem oba granaty wybuchy, ale nadal nic si nie zmienio i przeraajcy koncert zza rzeki trwa nadal. W kocu dali sobie spokj i postanowili pozwoli mu umrze bez ich pomocy. Kiedy tu przed witem strzelanina ustaa na dobre, znowu usyszeli jki, krzyki i wisty zza rzeki. Po jakim czasie mieli ju do i Cobb zdecydowa, e duej tego nie zniesie. Zapa kilka granatw, pobieg nad rzek i tym razem jego granat trafi do celu, dobijajc w kocu cierpicego Niemca. W czasie tej nocy sierant Lipton zosta ranny odamkami pocisku modzierzowego w prawy policzek, tu pod okiem i w kark. Poszed do punktu opatrunkowego, gdzie ran pobienie zaszyto i obandaowano. Trzydzieci cztery lata pniej, kiedy odamek w karku zacz mu sprawia kopoty, konieczna okazaa si operacja, eby go usun. Nastpnego dnia Winters wezwa go do siebie i wrczy papiery zwalniajce ze suby z dniem 15 lutego sieranta Liptona i powoujce do suby czynnej z dniem 16 lutego podporucznika rezerwy Liptona. No i wyszo na to, e ran odniosem jako cywil! Ju mnie zwolnili ze suby jako sieranta, a jeszcze nie wrciem do niej jako podporucznik. Czsto si potem zastanawiaem, jak by to zaatwili, gdyby ten pocisk modzierzowy mnie zabi, a nie tylko porani.[...] Musz jednak przyzna, e ta promocja oficerska na polu bitwy bya najwyszym zaszczytem, jaki mnie w yciu spotka. Podporucznik Jones doskonale si sprawi w czasie swego pierwszego patrolu, bardzo rozsdnie pozwalajc Mercierowi zadecydowa o wyborze chwili do odwrotu. Tydzie pniej ju go w plutonie nie byo, awansowa na porucznika. Dowdca 1 plutonu, porucznik Foley, nie posiada si z oburzenia: Porucznik! Po jednym zasranym patrolu! No, ale Jones

by z West Point i zawodowi ju o swj narybek zadbali. Inni absolwenci West Point nie dali skrzywdzi kolegi z sygnetem Akademii. Raz jeszcze okazao si, e w wojsku, jak przychodzi co do czego, Bez piercienia nie masz cienia - niewane, czego dokona, liczy si, by by nasz. Jones trafi z kompanii liniowej do sztabu puku. Malarkey wspomina: Chodziy plotki, e zblia si koniec wojny, wic zawodowi, ktrzy mieli stanowi armi czasu pokoju, kryli si nawzajem. Ich ycie byo niezbdne dla ojczyzny. A rezerwa? No c, to ju jej problem. Pukownik Sink by tak zachwycony powodzeniem patrolu, e zarzdzi nastpny kolejnej nocy. Tymczasem jednak zacz pada gsty nieg i ponownie si ochodzio. nieg zamarz po wierzchu, grna warstwa staa si krucha, pod nogami amaa si z trzaskiem. Zimny wiatr rozpdzi chmury i ksiyc wieci jasno. Winters uzna, e w tych warunkach patrol byby samobjstwem i postanowi zignorowa rozkaz dowdcy puku. Sink i dwch oficerw sztabowych pojawio si w stanowisku dowodzenia 2 batalionu, by obserwowa przebieg zdarze. Przynieli ze sob butelk whisky i wida byo po nich, e to nie pierwsza tego wieczora. Winters powiedzia, e idzie nad rzek nadzorowa wyruszenie patrolu. Kiedy tam przyby, kaza onierzom czeka. Po wypiciu przyniesionej butelki pukownik i jego koledzy zasn, a patrol rano zamelduje, e po sforsowaniu rzeki i niemieckiej linii nie udao im si schwyta ywego jeca. Glenn Gray pisze: Dosta niewykonalny rozkaz od czowieka, ktry czsto nie ma pojcia o warunkach panujcych na pierwszej linii [...] to dla frontowego onierza chleb powszedni. Wielk zalet frontu w porwnaniu ze sub garnizonow jest to, e tu czsto niewykonanie rozkazu jest moliwe i uchodzi na sucho, gdy nadzr zwierzchnika nad jego wykonaniem nie moe by cisy w miejscu, ktre grozi nadzorujcemu mierci. Wielu nawet najbardziej posusznych onierzy odkryo, e na froncie rozkaz mona zinterpretowa na wasny sposb. 49 Nie tylko oficerowie potrzebowali si napi. Niektrych szeregowych pragnienie mczyo nie mniej dokuczliwie. Cobb i Wiseman wyruszyli za dnia - mimo zakazu poruszania si w dzie - na szaber po okolicznych domach. W jednym z nich znaleli piwnic pen sznapsa. Zapali po dwie butelki i pod ostrzaem snajpera zza rzeki pobiegli z powrotem ulic jak dwaj uczniacy z kradzionymi jabkami. Wiseman zosta ranny w kolano. Upad i stuk butelki. Cobb swoje uratowa, po czym wrci po koleg. cign go z ulicy i wskoczyli do piwnicy, gdzie zajli si rozpijaniem sznapsa. Jak stwierdzi sierant Martin: Midzy onierzami nie ma czego takiego jak
49

Glenn Gray, op. cit, s. 189.

napicie si po yku sznapsa. Gdy ktry dorwie si do flaszki, to nie przestanie, pki nie wysuszy jej do dna. Wiseman i Cobb wypili po butelce. Kiedy wrcili pijani do stanowiska dowodzenia 1 plutonu, Cobb wda si w bjk z Marshem. Walczcych rozdzieli porucznik Foley. Objecha Cobba za opuszczenie stanowiska w cigu dnia, zamanie rozkazw, pijastwo, wszczcie bjki i tak dalej. Cobb zacz pyskowa. Foley kaza mu si zamkn, a wtedy Cobb ruszy do niego z piciami. Dwch innych onierzy zapao go i rzucio na podog, zanim zdy zaatakowa przeoonego. Sierant Martin doby pistoletu. Foley kaza mu go schowa, a Cobba aresztowa i odprowadzi do sztabu puku. Wiseman te by w bojowym nastroju. Gono protestowa przeciw ewakuacji na tyy, zarzdzonej przez sanitariusza Eugene'a Roego. Mwi, e zostaje z kolegami i niech si od niego apiduch odwali, nic mu nie jest. Foley dokona obchodu stanowisk plutonu, po czym zasiad do sporzdzania wniosku o ukaranie Cobba przez sd wojenny. Sporzdzanie wniosku zajo mu kilka godzin. Potem zanis papiery do pukownika Sinka i opowiedzia o szczegach zajcia. Sink na odchodnym zauway: - Foley, oszczdziby sporo kopotu sobie i innym, gdyby gnoja po prostu zastrzeli na miejscu. Wiseman, wci pijany, nie dawa si opatrzy. Powiedzia, e bdzie rozmawia tylko z plutonowym Raderem i nikim wicej. Rader prbowa mu przemwi do rozsdku, ale bez powodzenia. Wiseman w kocu te trafi pod sd wojenny. Dla Radera ta tragedia bya kolejnym ciosem po tym, jak zgin Hoobler i w Bastogne zosta ranny Howell. Dwudziestego lutego kompani E przeniesiono do pukowych odwodw, a stanowiska 2 batalionu przej 3 batalion. W zaledwie kilka godzin po zejciu z linii kompanii E Niemcom udao si osign bezporednie trafienie w punkt obserwacyjny numer 2. Tego samego dnia Winters dosta awans na majora. 23 lutego spadochroniarzy zastpia w Haguenau 36 Dywizja Piechoty. 101 DPD zostaa przerzucona do Saverne, na tyy, gdzie szykowaa si na powrt do Mourmeion. Do tej pory dywizja rzadko kiedy miaa okazj by na tyach frontu. Kiedy onierze je zobaczyli, braki w zaopatrzeniu trapice ich na pierwszej linii przestay by zagadk. Zaczli si raczej zastanawia, jak to si dzieje, e a tyle zaopatrzenia docierao na front. W Haguenau dwa razy dostali po trzy butelki piwa na gow. Z papierosw docieray do nich tylko raleigh i chelsea, ktrych szczerze nienawidzili. Nie otrzymywali w ogle myda,

czasem paczk czy dwie gumy do ucia, raz past do zbw - pod dostatkiem byo tylko amunicji oraz racji ywnociowych C i K. Teraz, stacjonujc w pobliu skadu kwatermistrzowskiego, dowiedzieli si, dlaczego tak byo. Pierwsi swoj dziak zabierali dokerzy rozadowujcy statki przypywajce z Ameryki. Kolejarze bez zahamowa czstowali si przeznaczonymi dla onierzy na froncie batonikami Milky Way i piwem Schlitza, ktre w transporcie kolejowym bez przerwy si tuko. Kierowcy ciarwek brali lucky strike'i (ich ulubiona marka papierosw), a kiedy zaopatrzenie docierao do dowdztw jednostek, kwatermistrzom dywizji, puku i batalionu do podziau zostaway tylko resztki. onierz na froncie mia szczcie, e dostawa cho konserwy i papierosy raleigh. Shifty Powers wyfasowa nowego Garanda i ju wkrtce tego aowa. Do tej pory uywa karabinu, ktry wrczono mu w Toccoa. Kocha swojego starego zoma, ktry wiele z nim przeszed. Do tej pory zdawao mi si, e starczy go skierowa w danym kierunku i pocign za spust, a trafia, w co tylko chciaem. To by najlepiej strzelajcy karabin, jaki w yciu miaem, a jako myliwy znam si na rzeczy. Niestety, zna ju po nim byo wiek i zuycie, wic przy kadym przegldzie zbieraem ochrzan za wer, ktry si zrobi w lufie. W strzelaniu wcale nie przeszkadza, a by umiejscowiony tak, e ni cholery nie dawa si usun. Wytrzyma wszystkie prby z mojej strony. Majc ju do uwag o ten wer, Powers zda swego wiernego druha do magazynu i pobra nowy, lnicy wewntrz i na zewntrz karabin. I mwi wam, w stodo ze skurczybyka nie byem w stanie trafi. Najgorszy syf, z jakiego kiedykolwiek strzelaem!. Ale przynajmniej przesta dostawa nagany za zardzewia luf. Pukownik Sink rozesa rozkazy, w myl ktrych na tyach puk mia przechodzi intensywne szkolenie. Speirs uwaa to za idiotyzm i wcale nie kry si z tym przekonaniem. onierzom kompanii E powtarza, e wierzy w twardy trening w obozie szkoleniowym na dalekich tyach, zaart walk na froncie i odpoczynek na jego zapleczu. Mimo wszystko nie by w stanie uchroni kompanii przed dwoma pomysami dowdztwa puku. Pierwszym byo losowanie urlopu w Stanach. Jeden onierz z kadej kompanii mia dosta trzydziestodniowy urlop w domu. W losowaniu mogli bra udzia tylko ci, ktrzy byli w Normandii, Holandii, Bastogne i nie mieli adnych hakw w papierach. adnych chorb wenerycznych, samowolek, kar dyscyplinarnych, a ju Boe uchowaj, sdu wojennego. W tak zdefiniowanej loterii mogo wzi udzia zaledwie dwudziestu trzech onierzy w caej kompanii. Speirs wrzuci kartki z ich nazwiskami do hemu, zamiesza w nim i, odwracajc wzrok, wycign kartk z nazwiskiem Forresta Gutha. Przegrani grzecznie mu pogratulowali, Speirs powiedzia, e niechtnie si z nim rozstaje, ale yczy szczcia na

urlopie. Paru kolegw ucisno mu donie, reszta smutno odesza w swoj stron, jak to uj Webster: ...niczym ludzie, ktrym w drodze do pieka pozwolono obejrze kawaek raju. Drugim pomysem by przegld batalionu. Speirs podszed do sprawy filozoficznie i uzna, e naley unika tego, co nie jest niezbdne, a to, co rzeczywicie potrzebne, zrobi porzdnie i na wysoki poysk. Powiedzia swoim ludziom, e maj wyglda ostro. Karabiny wyczyszczone, mundury polowe wyprane, buty wypolerowane - na ile si da. Ustawiono wielki kocio, w ktrym szeregowi gotowali z kawakami myda swoje mundury. Przygotowania do przegldu zajmoway mnstwo czasu, wic szeregowy Hudson postanowi ich sobie zaoszczdzi. Gdy na zbirce do przegldu pojawi si w brudnym kombinezonie, Speirs obsobaczy go z gry na d. Ledwie skoczy dowdca kompanii, Hudson dosta kolejn bur od swojego dowdcy plutonu, porucznika Foleya. Gdy stan w szeregu, wzi si za niego z kolei penicy obowizki dowdcy druyny plutonowy Marsh. Hudson umiechn si potulnie i zapyta: - Kurcz, czego si mnie wszyscy czepiaj? Batalionowy przegld zaszczyci swoj obecnoci sam genera Taylor, jak zwykle w towarzystwie dywizyjnego fotoreportera wojennego. I oczywicie tak si zoyo, e genera stan na obowizkow pogawdk z podwadnymi akurat koo szeregowego Hudsona. Fotograf uwieczni Hudsona w brudnym mundurze, zapyta o nazwisko, adres domowy i wysa odbitki zdjcia do jego rodzicw i lokalnej gazety. Na zdjciu genera wyglda wspaniale, zaszczycajc chwil rozmowy frontowego onierza stojcego wrd gromady wymuskanych dekownikw gdzie na zapleczu frontu. Webster znowu mia temat do refleksji: I tak oto, jedyny onierz kompanii E w brudnym mundurze zosta jedynym, ktry mia zdjcie z generaem. Na razie jeszcze nie zdawalimy sobie z tego sprawy, ale wszyscy zaczlimy chodzi ostroniej, przybyy nam oczy z tyu gowy, uwaa na siebie, dba, eby sobie nie da zrobi krzywdy. Po Haguenau nabralimy wewntrznego przekonania, e moe jednak, na Boga, naprawd uda nam si przey, wyj z tego w jednym kawaku!, wspomina Winters po latach.

15 NAJLEPSZE, CO NAS MOGO SPOTKA Mourmelon-le-Grand 25 lutego - 2 kwietnia 1945 Dwudziestego pitego lutego onierze kompanii E zaznali atrakcji, ktra dla nich bya niezwykym przeyciem, a przecie chlebem powszednim dla ich ojcw - ruszyli przez Francj w wagonach 40 lub 8. Byy to kryte towarowe wagony kolejowe, mieszczce wedug napisu na boku czterdziestu onierzy lub osiem koni, std nazwa. Ta pierwsza podr kolej na kontynencie bardzo im si podobaa. Zrobio si sonecznie i ciepo, 40 lub 8 zostay wycielone som po kolana, jedzenia byo w brd, a co najwaniejsze - nikt do nich nie strzela. y, nie umiera. Webster podsumowa te wraenia w swoim dzienniku: I kiedy tak tuklimy si przez Francj, z nogami zwieszonymi na boki z drzwi wagonw, machajc rkami do mijanych rolnikw, pocigajc sznapsa z butelki, doszedem do wniosku, e nie ma to jak powrt z frontu. Nic na wiecie nie moe si rwna z t radoci. Wracali do Mourmelon, ale nie do koszar, ktre opucili w poowie grudnia. Tym razem zakwaterowano ich w duych dwunastoosobowych namiotach na biwaku mieszczcym si wedug Webstera: W aonie zapyziaym garnizonowym miasteczku Mourmelon, pustoszonym regularnie przez onierzy od czasw Cezara po dzie dzisiejszy, skadajcym si z szeciu barw, dwch burdeli i maego klubu Czerwonego Krzya. [...] Trudno w to uwierzy, ale Mourmelon byo gorsze nawet od Fayetteville w Karolinie Pnocnej. Pierwszym zadaniem, jakie przed nimi stano, byo doprowadzi siebie i ekwipunek do jakiego takiego porzdku. Mieli do dyspozycji prysznice, ale woda bya ledwie letnia. Dla onierzy, ktrzy nie mieli okazji porzdnie si wymy od dziesiciu tygodni, kiedy opucili Mourmelon, szansa na doszorowanie si wreszcie do czysta staa si prawdziw rozkosz. Potem wyfasowali now bielizn i mundury wyjciowe. Kiedy jednak mogli wreszcie pobra swoje worki koszarowe pozostawione w grudniu, ich rado przeistoczya si w furi. Dzielni tyowcy, ktrzy mieli pilnowa workw, podczas gdy oni nadstawiali za nich gowy na froncie, otworzyli szeroko drzwi magazynu przed chopcami z 17 DPD i razem rabowali, jakby si wiat koczy. Brakowao kombinezonw spadochronowych, koszul,

odznak pukowych, zapasowych butw spadochronowych, pamitkowych brytyjskich odznak i kombinezonw Denisona, paneli czasz, ktre pozwoliy im bezpiecznie ldowa w Normandii i Holandii, zdobycznej broni i wszelkich innych bezcennych pamitek. Niezadowolenie wzmg jeszcze reim szkolenia narzucony przez majora Wintersa. Nadeszy uzupenienia, onierze zupenie zieloni, ktrych trzeba byo wszystkiego nauczy. eby wczy ich w organizm kompanii, Winters uoy plan intensywnego szkolenia bojowego. To bya dokadna powtrka szkolenia podstawowego i starzy wyjadacze nienawidzili jej tak samo, jak kiedy oryginau. Webster mia wszystkiego tak do, e zapisa: Czasami, w chwilach, kiedy bardziej dostawalimy w ko, zaczynaem tskni za relatywnie witym spokojem na linii frontu. Jednym z nowicjuszy by szeregowy Patrick O'Keefe. Zgosi si na ochotnika do wojska po ukoczeniu siedemnastego roku ycia, przeszed szkolenie spadochronowe i w kocu stycznia wypyn z Nowego Jorku na pokadzie Queen Elizabeth. Przespa chwil, w ktrej mijali Irlandi, czego nie mg sobie darowa. Jego rodzice pochodzili z hrabstwa Kerry, pierwszej czci Irlandii, jak si widzi ze statku przypywajcego z drugiej strony Atlantyku. Przyby do Mourmelon w kilka dni po powrocie tam kompanii E. Nowi koledzy zrobili na nim piorunujce wraenie. To byli twardzi, zahartowani w boju wiarusi, ktrzy mieli mnie gboko gdzie. Po jakim czasie doszedem do wniosku, e to chyba rzeczywicie za wysokie progi na moje nogi. OKeefe, pomylaem, tym razem ugryze wicej, ni moesz pokn. O'Keefe zosta przydzielony do 1 plutonu, pod komend porucznika Foleya, do druyny plutonowego Christensona. Swojej trzeciej nocy w Mourmelon uczestniczy w nocnych wiczeniach kompanii, ktre rozpoczy si o pnocy. Idc na kocu rzdu w ciemn noc, w pewnej chwili straci z oczu onierza, za ktrym poda. Przeraony zacz si gorczkowo rozglda. Zza plecw usysza zrezygnowane westchnicie. Napi si cay jeszcze bardziej i zacz rozglda jeszcze intensywnej. Z tyu doszed go cichy gos: - W porzdku, synu, nic si nie bj. Klknij i popatrz nad lini horyzontu, to na pewno ich dostrzeesz. O'Keefe zrobi, jak mu nakazano i faktycznie niemal natychmiast dostrzeg reszt plutonu. Bkn Dzikuj i pogna za swoimi. Potem rozpozna gos, ktry sysza tej nocy.

To by sam major Winters, dowdca batalionu, ktry tej nocy prowadzi nocne wiczenia dla rekrutw, zamiast wraz z reszt sztabu nurza si w rozpucie Parya. W czasie tych samych wicze, tu przed witem, O'Keefe obj obowizki wysunitego szperacza. O brzasku mieli pozorowa natarcie na nieprzyjacielskie stanowiska po drugiej stronie odsonitego paskiego pola. O'Keefe dotar do ostatniego wzniesienia przed tym polem i da reszcie batalionu sygna do zatrzymania. Myl o tym, e on, osiemnastoletni szczawik, ma prowadzi gromad zaprawionych w boju weteranw, poraaa go. Bojc si tej odpowiedzialnoci, zasygnalizowa drugiemu, bardziej dowiadczonemu szperaczowi Do mnie!, by si z nim zamieni miejscami. Szeregowy Hickman przybieg natychmiast i zanim OKeefe zdy powiedzie sowo, podzieli si z nim swoj radoci: - Chopie, jak si ciesz, e mog to robi z tob. Wiesz, ja tu przyjechaem dopiero trzy tygodnie temu i jeszcze nic nie umiem... O'Keefe nie wypad z roli i nie wyprowadza go z bdu. Pobaliwym tonem starego wyjadacza odpar: - Dobra jest, may, nie kap ju tyle. Ja teraz przejd na ten pagrek tam przed nami, a ty zasuwaj do tyu i czekaj na mj sygna, eby go przekaza dalej. Chwil pniej O'Keefe by ju na krawdzi wzniesienia, skd wycofa si tu poniej szczytu i podnis nad gow trzymany w obu rkach karabin, sygnalizujc wykrycie obecnoci wroga. Porucznik Foley wyda rozkazy dla karabinw maszynowych i modzierzy, by wspieray natarcie i rozpocz si atak. Po kilku minutach oguszajcej kanonady Joe Liebgott z indiaskim okrzykiem bojowym na ustach i bagnetem na broni wdar si midzy nieprzyjacielskie stanowiska, prujc worki z piaskiem i robic swoimi bohaterskimi wyczynami wielkie wraenie na rekrutach, takich jak OKeefe. smego marca pukownik Sink zaj si normalizacj sytuacji personalnej w puku, powierzajc na stae stanowiska oficerom penicym obowizki duej ni dwa miesice. Podpukownik Strayer zosta oficjalnie zastpc dowdcy puku, major Winters obj po nim dowdztwo 2 batalionu. W sztabie te nastpiy pewne przetasowania. Major Matheson z oficera zaopatrzeniowego (S-4) puku zosta oficerem operacyjnym (S-3), zastpujc penicego te obowizki kapitana Nixona, ten za z kolei obj stanowisko oficera operacyjnego 2 batalionu. Porucznik Welsh wrci ze szpitala i obj stanowisko oficera rozpoznania (S-2) 2 batalionu. Stanowisko pukowego S-4 otrzyma po Mathesonie inny weteran kompanii E - kapitan Herbert M. Sobel.

Faktyczna degradacja kapitana Nixona z pukowego na batalionowego S-3 nastpia z uwagi na postpy jego choroby alkoholowej. Jak kady, kto dobrze pozna Nucona, pukownik Sink przyznawa, e jest on nie tylko geniuszem, ale na dodatek odwanym i rozsdnym onierzem (co nie zawsze idzie w parze). Cho jednak sam pi bez opamitania (dorobi si uywanego za jego plecami przydomka Bourbon Bob), nie mg znie cigej nietrzewoci Nucona. Zanim skierowa go do batalionu, wezwa do siebie Wintersa i zapyta, czy jest pewien, e da sobie z nim rad. Winters wierzy, e jako najbliszy przyjaciel bdzie w stanie okiezna jako Nbcona i Sink podpisa przeniesienie kapitana. Do marca 1945 roku byli oficerowie kompanii E opanowali kluczowe stanowiska zarwno w dowdztwie puku (zastpca dowdcy puku, pukowi S-3 i S-4), jak i batalionach (1 batalionem dowodzi podpukownik Hester, 2 batalionem za major Winters, a S-2 i S-3 byli oficerami kompanii E). Jeden z nich, Matheson, mia w przyszoci zosta generaem majorem i dowodzi 101DPD w Wietnamie. Trudno oprze si wraeniu, e kapitan Sobel w Toccoa, w lecie 1942 roku, rzeczywicie mg mie racj. Oczywicie Winters, ktrego stosunek do Sobela nigdy nie uleg zagodzeniu, z tym by si nie zgodzi. A jednak to wanie Sobel dostarczy mu, jak sam oceni, jednego z najbardziej satysfakcjonujcych momentw w yciu. Ktrego dnia w Mourmelon major Winters spotka na ulicy kapitana idcego z naprzeciwka. Sobel, widzc Wintersa, spuci wzrok, uda, e go nie zauway i poszed dalej, nie oddajc mu honorw. Kiedy si minli i odszed o krok czy dwa, Winters zatrzyma si i zawoa: - Kapitanie Sobel, jeli mnie pan nie lubi, to paska sprawa, ale regulamin mwi, e salutujemy stopniowi, a nie czowiekowi. Upokorzony Sobel mg na takie dictum odpowiedzie tylko jedno: - Tak jest, panie majorze. Przepraszam, panie majorze. Wypry si jak struna i odda wzorowy salut, po czym jak niepyszny czmychn dalej ulic. Webster i Martin, ktrzy byli wiadkami tej sceny, nie posiadali si z zachwytu (Webster zapisa: Uwielbiam patrze, jak oficerowie stawiaj si nawzajem do pionu), ale nawet nie w poowie tak jak sam Winters. Major Winters mia w Mourmelon jeszcze jedn przyjemno, i to codziennie. W szpitalu pracowali niemieccy jecy. Kadego wieczora wracali pod eskort do obozu jenieckiego, w marszu piewajc wojskowe piosenki. Winters wspomina: Maszerowali i piewali dumnie i z wigorem. To byo po prostu pikne. Boe, ale to byo wojsko!.

Nastpca Sobela i Wintersa na stanowisku dowdcy kompanii E, kapitan Speirs, nadal robi wraenie na kolegach oficerach i podwadnych. Webster zapisa: Speirs zapowiada si na oficera rwnie dobrego jak Winters. Wielu si ze mn nie zgadza, nienawidzc Speirsa i wypominajc mu, e w Normandii zabi jednego ze swoich onierzy, e by uparty i podejrzliwy, e podobnie jak Patton nie wierzy w istnienie jednostki chorobowej wycieczenie walk. W boju by jednak odwany, prawd mwic, na dwik gwidcych kul wstpowa w niego dzikus. Wasn krwi zapracowa na Srebrn Gwiazd, Brzow Gwiazd i trzy Fioletowe Serca. Speirs wierzy w zdrowy rozsdek podoficerw z dowiadczeniem bojowym i szkolenie z naciskiem na walk, a nie regulamin. Polubiem Speirsa. W korpusie podoficerskim te zachodziy zmiany. Sierant Floyd Talbert zastpi podporucznika Liptona na stanowisku szefa kompanii. Talbert, czowiek jowialny, by lubiany przez szeregowych za swoj pogard dla biurokracji i postpowanie zgodne raczej ze zdrowym rozsdkiem ni z regulaminem. Carson zosta pisarzem kompanijnym, Luz cznikiem dowdcy kompanii. Szefami plutonw byli teraz sami ludzie z Toccoa, wszyscy co najmniej raz ranni w boju - Earl Hale (1 pluton), Charles Grant (2) i Amos Taylor (3). Awans Hale'a spowodowa niesnaski w 1 plutonie. Nic do niego nie mieli, ale by czowiekiem z zewntrz (radiooperatorem dowdztwa kompanii). Wrd onierzy plutonu plotkowano, jakoby Hale poszed do Wintersa ze skarg, e ona mu w listach koki na gowie ciosa o kolejny pasek na rkawie i w rezultacie major go wyznaczy na szefa plutonu, eby mg awansowa. Niech budzi zwaszcza sposb, w jaki pominito w kolejce awansw Johnny'ego Martina. Webster przypuszcza, e: Przyczyn tego pominicia bya niech oficerw do jego swobodnego podejcia do przepisw, a przecie by to wrd ludzi z naszego plutonu czowiek najszybciej mylcy, najsprytniejszy, urodzony przywdca i najlepszy kandydat na szefa plutonu. Martin by tego samego zdania. Przeywszy trzy kampanie bez rany, pominity w awansie, uda si do lekarzy i przyzna do nie wykrytej a dotd wady kotki, ktra w ogle powinna go wykluczy ze suby wojskowej. Niedugo potem zosta ewakuowany do Stanw. Webster, zasmucony tym odejciem, napisa: Ludzie z Toccoa sypi si jak klonowe licie w listopadzie. Starych wyjadaczy opanowao w Mourmelon poczucie beznadziei, bezsilnoci i rozdranienia. Co my tu robimy, stare konie, bez koca maszerujc caymi nocami przez pola i ki, depczc zagony kalarepki i wspinajc si na poty, wci w polu na wiczeniach? Czy nie czas, eby si tym zajli modsi?

Weterani prbowali wykpiwa si z co ciszych wicze. Na porannym apelu zgaszali si jako chorzy. Speirs pyta, co im jest, wysuchiwa ich skarg na sabe zdrowie i przewracajc oczyma, odsya na jeden dzie do izby chorych. Dzie wolnego, leenie bykiem w czystej pocieli, bez koniecznoci podnoszenia niczego ciszego ni yka. Tak atwo byo sobie zaatwi ten urlop. A przecie aden z nich nie zrobi tego wicej ni dwa razy - nawet Webster wola wojn od bezczynnego leenia na plecach i czytania starych gazet. Trudy marcowe przyniosy onierzom 101 Dywizji Powietrznodesantowej ciko zapracowan nagrod. Dostpili zaszczytu wystpienia z defilad przed najwiksz grup ludzi z samych szczytw wiecznika, jak kiedykolwiek ogldali. Przyjechali do nich: Eisenhower, genera Taylor, genera porucznik Sir Frederick Morgan, genera porucznik Lewis Brereton, sekretarz prezydenta Roosevelta Stephen Early, genera major Matthew Ridgway i jeszcze wielu innych. W ramach przygotowa do wizyty, jak wspomina porucznik Foley Wszystko czyszczono i pucowano na wysoki poysk, malowano, kad bro rozoylimy, wyczycilimy i zoylimy na nowo. Kady musia przekopa worek z rzeczami w poszukiwaniu baretek i umieci je we waciwych miejscach na piersi. Po raz pierwszy pomalowano na nowo hemy, umieszczajc na boku godo 506 puku. Kiedy farba wyscha, kady hem by nacierany oliw do broni, eby wszystkie rwno byszczay w socu. W ramach przygotowa przez kilka dni z rzdu codziennie odbywali wiczebn defilad przed pust trybun. W dniu samej parady oficerowie oczywicie zgonili ludzi na plac defilad trzy godziny przed spodziewanym przyjazdem Ike'a i jego wity. I oczywicie ludzie klli w ywy kamie Eisenhowera, armi i jej sposb traktowania onierzy. Ike w kocu przyby. Przejecha samochodem przed frontem caej dywizji, po czym wdrapa si na trybun i wygosi przemwienie. Oznajmi w nim, e dywizja za sw postaw w bitwie o Bastogne otrzymaa pochwa prezydenck jako wyrniajcy si oddzia, stajc si pierwsz w historii Armii Stanw Zjednoczonych dywizj nagrodzon w ten sposb. W swoim krtkim przemwieniu nie szczdzi im pochwa i zacht do dalszego wytonego wysiku: Otrzymalicie [w Bastogne] wspania okazj do wykazania si i przeszlicie wszystkie prby, na jakie was tam wystawiono. [...] Jestem z was cholernie dumny.[...] Z kadym zaszczytem wie si jednak odpowiedzialno. Jako pionierzy nowej tradycji musicie by wiadomi tego, e kieruje si na was wiele oczu, pilnie ledzcych kady wasz krok. Sawa

opromienia was szczeglnie jasnym blaskiem, ale ten blask powoduje, e kade potknicie zdaje si wikszym ni w rzeczywistoci. Kiedy powiecie, e jestecie ze sto pierwszej, kady, na ulicy czy na froncie, bdzie od was oczekiwa cudw. Jeli jednak zachowacie ducha, ktry kierowa wami w Bastogne, jestem pewien, e stawicie czoo kadej prbie, na jak was wystawi przyszo w rwnie byskotliwy sposb. 50 Nawet Webster, stary cynik szczeglnie uczulony na armi i zachowanie swego prawa do narzekania, musia niechtnie przyzna, e mowa Eisenhowera zrobia na nim wraenie. Szeregowy Patrick S. O'Keefe wyrazi odczucia reszty, piszc: I nawet my, wiee uzupenienia, czulimy przepeniajc nas ogromn dum, kiedy maszerowalimy wtedy przed t trybun z Eisenhowerem i reszt szych. Porucznik Foley przey jeszcze jedn niespodziank tego dnia, troch mniej przyjemn. U boku generaa Taylora na trybunie zauway nie kogo innego, jak tylko byego dowdc ich kompanii, usunitego za nieudolno, Normana Dike'a, teraz awansowanego na kapitana. Sierant Hale, ten, ktremu esesman przeci gardo w Ardenach i potem dosta medyczn dyspens na chodzenie bez krawata, zosta odznaczony Brzow Gwiazd, ktr mia mu wrcza sam Eisenhower. Naczelny wdz oczywicie natychmiast zauway brak krawata i zapyta o jego przyczyn. Hale wyjani i opowiedzia o incydencie z Pattonem. Kiedy genera Taylor potwierdzi jego opowie, Ike wybuch serdecznym miechem i klepic Hale'a po ramieniu, powiedzia mu, e jest jedynym czowiekiem na caym europejskim teatrze dziaa wojennych, ktremu udao si wykrci taki numer. A potem posypay si przepustki i urlopy. Do Anglii, do Parya, na Riwier, do Brukseli, jednodniowe do Reims. Kapitan Speirs dosta urlop i wybra si do Anglii, do swojej nowo polubionej ony, Angielki, wdowy po polegym w pnocnej Afryce onierzu. Foley pojecha do Parya i chyba bawi si dobrze, ale po powrocie wyzna, e nic nie pamita. Przyjechaa trupa USO, tym razem przywoc wykonawcw naprawd pierwszej gildii, na czele z Marlen Dietrich. Garnizonowe ycie byo atwe, ale miao swoj cen - dosownie. Poza lini frontu armia ze wzmoon surowoci dbaa o wygld zewntrzny onierzy i przestrzeganie niezliczonych regulaminw oraz innych przepisw. Groenie wizieniem onierzowi, ktry w kadej chwili mg wrci na front, byo bardziej robieniem mu obietnic ni kar. W tej sytuacji postanowiono kara w sposb bardziej dotkliwy, szczeglnie dla onierzy wybierajcych si na przepustk do Parya czy gdziekolwiek.
50

Rapport i Northwood, op. cit, s. 697-699.

Szeregowy 101 DPD dostawa na tyach do rki pidziesit dolarw miesicznie odu, kolejne pidziesit dodatku desantowego i jeszcze dych dodatku frontowego, cznie sto dziesi dolarw, nie liczc indywidualnych dodatkw za odznaki strzeleckie, wysug i caej reszty wpacanej na konto w kraju. Genera Taylor ustanowi w Mourmelon sd dorany, bijcy winnych wykrocze mocno po kieszeni. Wykroczenie przeciw przepisom mundurowym kosztowao pi dolarw grzywny. Nielegalne Parabellum w kieszeni spodni kosztowao (prcz konfiskaty pistoletu) dwadziecia pi dolarw. Mandat za przekroczenie szybkoci wynosi dwadziecia dolarw. Bjki karano cofniciem przepustek i dwudziestoma picioma dolarami grzywny. W tym czasie trwao nadal intensywne szkolenie uzupenie. Po ukoczeniu cyklu w druynach i plutonach przechodzono do szkolenia na szczeblu kompanii i batalionu. Dywizja szykowaa si do kolejnego dziennego skoku bojowego - operacji Eclipse, desantu na Berlin i okolice. Nikt jednak nie mia po co skaka na Berlin, dopki alianci nie przekroczyli Renu. onierze od miesicy oczekiwali desantu za Ren, ale kiedy do niego wreszcie doszo, ani kompania E, ani caa dywizja nie wzia w nim udziau. Eisenhower zdecydowa si da szans odbycia chrztu bojowego wieej 17 Dywizji Powietrznodesantowej i wyznaczy j wraz z brytyjskimi 1 i 6 DPD do udziau w operacji Varsity, najwikszej operacji powietrznodesantowej wszystkich czasw. 82 i 101 DPD oszczdzano na Berlin. Pozbawienie uczestnictwa w operacji Varsity wikszo uzupenie odczua jako zawd. Nie po to przechodzili przez trudy szkolenia spadochronowego i wstpowali do najsynniejszej dywizji powietrznodesantowej wiata, eby teraz nie wzi ani razu udziau w bojowym zrzucie. W Mourmelon miejscowy oddzia Dowdztwa Transportu Lotniczego otworzy szkk spadochronow dla onierzy puku szybowcowego, chccych si przekwalifikowa, lub tyowcw pragncych naby uprawnienia do dodatku desantowego, a w kocu dla wszystkich chtnych, ktrzy chcieliby poskaka ze spadochronem. Porucznik Foley odby dwa skoki, ale po powrocie krci z niesmakiem gow, e to nie to, co prawdziwy zrzut. Dwudziestego czwartego marca onierze kompanii E z mieszanymi uczuciami odprowadzali wzrokiem C-47 startujce jeden za drugim z pobliskiego lotniska, krce nad nim i formujce znajomy szyk kolumny kluczy, po dziewi w rzdzie. Patrzc na odlatujce na pnoc samoloty, porucznik Foley czu al: To by pikny widok. Serce walio mi jak oszalae. Facet taki jak ja, z kompanii, ktra odbya ju dwa bojowe skoki, mia nieodparte przekonanie, e oto traci ostatni szans, by to jeszcze raz zrobi.

Cz starych wyjadaczy odczuwaa podobnie. Ku swemu bezbrzenemu zdumieniu Webster zazdroci onierzom 17 DPD. Ale bymy mieli radoch! A tak, pozostao nam jedynie sta na ziemi w tumie kumpli i wraz z nimi wiwatowa, pokazywa palcami V jak zwycistwo i krzycze Dalej chopaki! Dajcie im popali!. [...] Patrzc na niknce za horyzontem sylwetki, nasuchujc gasncego w oddali warkotu lotniczych silnikw, poczuem si nagle samotny i porzucony, pozostawiony w oddali. Nie wszyscy onierze kompanii E zostali pozostawieni w oddali. Jednym z tych, ktrzy polecieli owego 24 marca za Ren, by kapitan Nixon, S-2 2 batalionu, wyznaczony przez generaa Taylora na obserwatora operacji z ramienia 101 DPD. Na szczcie dla Nixona wyznaczono go w jego samolocie na wyrzucajcego. Samolot zosta trafiony i tylko cztery osoby, w tym Nixon, zdoay si z niego wydosta, zanim si rozbi. Nixon pozosta za Renem tylko jeden dzie. Ju 25 marca zosta odesany z powrotem za Ren i specjalnym samolotem przywieziony do 2 batalionu. Ten skok sprawi, e sta si jednym z dwch ludzi w caej dywizji, ktrzy mieli prawo nosi odznak spadochronow z trzema gwiazdkami za skoki bojowe - za Normandi, Holandi i Varsity. Drugim by sierant Wright, zwiadowca, ktry jeszcze w Toccoa zosta przeniesiony z kompanii E. Operacja Varsity napotkaa bardzo silny opr Niemcw, a co wicej, okazaa si zupenie niepotrzebna. W czasie jej trwania dywizje piechoty i wojsk pancernych amerykaskiej 1 Armii przewalay si ju z hurgotem przez zdobyty w Remagen most Ludendorffa, ruszajc potem na pnoc, by okry wojska niemieckie bronice przemysowego serca Niemiec, Zagbia Ruhry. Eisenhower chcia wzmocni piercie zaciskajcy si wok Zagbia Ruhry i znw jedynymi wojskami, jakie mia w odwodzie, byy 82 i 101 DPD. W kocu marca przyszy rozkazy - dywizja wracaa na front, tym razem nad Ren. Weterani byli zdecydowani nie ryzykowa bez potrzeby. Koniec wojny by tu-tu. Teraz mieli ju przekonanie o tym, w co z trudem mogli uwierzy po Bastogne - by moe uda im si wyj z tej wojny cao. Cieszyli si, e si wyrw z nudy suby garnizonowej, ale wiedzieli, jak o siebie dba i byli gotowi zrobi swoje - bez niepotrzebnego nadstawiania karku. Nikt nie mia ochoty na bohaterskie wyczyny. W odrnieniu od weteranw nowicjusze uwaali Mourmelon za wspaniae miejsce. wiczyli tu rami w rami z weteranami, dzie i noc, prowadzc szkolenie realistyczne, a nie wedug regulaminu, pod okiem czowieka bdcego legend w ich kompanii, majora Wintersa. Nauczyli si rzeczy, ktre w boju mogy im uratowa ycie. Poznali prawdziwych

bohaterw; ci zaakceptowali ich i nawet dopuszczali do swego towarzystwa. Byli dumni z tego, e trafili do tej kompanii, tego batalionu, tego puku, tej dywizji i ze wszystkich si pragnli dowie, e zasuyli na w zaszczyt. Tak wic kompania E bya gotowa do walki, kiedy w kocu marca nadeszy rozkazy do wymarszu. Nad Ren mieli jecha ciarwkami. Webster cieszy si, e opuszczaj Mourmelon, cho powrt na front napawa go obawami. By te zawiedziony, e podruj ciarwkami. Wolabym skaka jeszcze raz, ni jecha na front ciarwkami. W ataku powietrznodesantowym jest zawsze element niepewnoci - moe bdzie ciko, moe lekko, a moe akurat przeciwnika w ogle tam nie bdzie. To mi odpowiada znacznie bardziej ni prozaiczny atak piechoty na umocnione pozycje wroga, ktry doskonale wie, skd i kiedy ona nadchodzi. Szeregowy O'Keefe mia po raz pierwszy dowiadczy tego, co doznaj onierze w walce. Zachowa bardzo jasne wspomnienie tych chwil: Pod kurtkami polowymi mielimy lekkie swetry, spodnie wsunite w buty, noe okopowe przytroczone na prawym udzie, u pasw wisiay chlebaki. Do szelek na piersi przylepilimy tam do uszczelniania puszek z amunicj po dwa granaty: jeden obronny i jeden fosforowy. Mielimy manierki, opatrunki osobiste, elazne racje upchnite w workowatych bocznych kieszeniach spodni, na gowach stalowe hemy i na ramieniu karabin. Zamiast staromodnych pasw amunicyjnych z kieszonkami na adowniki dostalimy pasy do pistoletu, wskie, takie same jak oficerowie, a amunicj do karabinw nosilimy w brezentowych bandolierach przewieszonych przez pier. Plecaki zostawilimy na ciarwkach, a do chlebaka kady zapakowa niezbdne minimum rzeczy: zmian bielizny, par zapasowych skarpet, przybory do golenia, do szycia, papierosy i tym podobne. Po mszy odprawionej przez ojca Johna Maloneya, zakoczonej odpustem powszechnym, O'Keefe wdrapa si na ciarwk, ktra ruszya w kierunku Niemiec. Kompania E miaa pozna ju pity z kolei kraj. onierzom bardzo podobaa si Anglia i Anglicy (a zwaszcza Angielki). Nie polubili Francuzw, majc ich za niewdziczne, leniwe, ponure i brudne ajzy. Z racji pobytu w Belgii czyy ich specjalne stosunki z Belgami, ktrzy robili co mogli, eby im pomc w Ardenach. Pokochali Holendrw. Odwany, zaradny, wrcz oniemielajco wdziczny nard, z najlepiej zorganizowanym, najbardziej uytecznym ruchem oporu w caej Europie i piwnicami penymi smakoykw skrywanych przed Niemcami, ktrymi jednak ze swymi

wyzwolicielami dzielili si wrcz natarczywie. Czyci, pracowici, uczciwi ludzie zaskarbili sobie dozgonne uwielbienie tych Amerykanw, ktrzy mieli z nimi do czynienia. A teraz mieli pozna Niemcw. Po raz pierwszy bd obsadza lini frontu w gbi nieprzyjacielskiego terytorium, yjc wrd wrogiej ludnoci cywilnej. Jeli potwierdz si krce pogoski, poznaj ich naprawd z bliska, bo w Niemczech skoczy si biwakowanie pod pachtami namiotowymi. Odtd bd kwaterowa po niemieckich domach. Na razie mieli tylko stacjonowa na obrzeu kota, ale potem rusz wraz z ofensyw przez rodkowe Niemcy i wtedy otrzymaj szans na jeszcze blisze zapoznanie si z Niemcami oraz ich krajem. Zatrzymaj si kadej nocy w innej miejscowoci, w innym domu, ktrego mieszkacy dowiedz si kilka minut wczeniej o tym, e bd mieli goci na noc. Wkraczali tam jako zwycizcy, ktrym wpojono nieufno wobec wszystkiego, co powie lub zrobi Niemiec i ktrym zabraniano bratania si z pokonanymi, a na dobr spraw wszelkiego kontaktu z ludnoci cywiln. Poza Liebgottem i moe jeszcze kilkoma ciko byo jednak znale wrd nich ludzi paajcych nienawici do Niemcw. Wielu, acz niechtnie, podziwiao niemieckich onierzy, z ktrymi do tej pory przychodzio im walczy. Webster nie by jedynym, ktry powtpiewa, by okruciestwa goszone przez propagand mogy by prawd. Tak czy inaczej, wkrtce mieli si naocznie przekona, czy wszyscy Niemcy byli zajadymi hitlerowcami i czy hitlerowcy naprawd byli tak straszni, jak o tym bez przerwy trbiy alianckie gazety i radio.

16 POZNAWANIE WROGA Niemcy 2 - 30 kwietnia 1945 Reakcje kompanii E na kontakty z cywilnymi Niemcami zaleay od dowiadcze i wyobrae poszczeglnych onierzy. Niektrzy znaleli powody, by pogbi swoj nienawi, inni polubili kraj i jego mieszkacw, niemal wszyscy w kocu zmienili zdanie, a kady by na pewno zafascynowany Niemcami. Standardowa odpowied na pytanie, jak amerykaski onierz widzia obce narody, ktre pozna w czasie wojny, brzmi mniej wicej tak: Arabowie byli podli, kamcy, zodzieje, brudasy, obrzydliwi, naprawd bez adnej cechy, ktra mogaby jako zrekompensowa wyej wymienione. Wosi to kamcy, brudasy, zodzieje, ale byli wspaniali i potrafili te swoje wady nadrobi na wiele sposobw - jedno si tylko u nich nie zmieniao: nie mona im byo zaufa. Francuzi ze wsi okazali si ponurakami, leniami i niewdzicznikami, podczas gdy ich paryscy rodacy uchodzili za zachannych, przebiegych, ktrym wszystko jedno, kogo kantuj: niemieckich okupantw czy amerykaskich wyzwolicieli. Brytyjczykw uwaano za odwanych, zaradnych, ekscentrykw, penych rezerwy i nudnych. Holendrzy, jak ju wspomnielimy, wydawali si Amerykanom po prostu wspaniali we wszystkim - ale poza spadochroniarzami mao ktry Amerykanin by w Holandii, gdy leaa ona w brytyjskim sektorze frontu. Jakkolwiek dziwne moe to si wyda, narodem, ktry najbardziej przypad do gustu Amerykanom, z ktrym najbardziej si identyfikowali i najbardziej lubili zadawa byli... Niemcy. Czyci, porzdni, zadbani, pracowici, zdyscyplinowani, wyksztaceni, mieszczascy w swoich gustach i stylu ycia, przecitnemu amerykaskiemu onierzowi jawili si jako ludzie tacy sami jak my. Wielu z tych onierzy zauwayo, e ze wszystkich narodw, ktre poznali, tylko Niemcy i oni uwaali toalet spukiwan wod oraz biay papier toaletowy za co absolutnie normalnego i niezbdnego do ycia. Nie uszo ich uwagi take to, e odbudowa, a przynajmniej uprztanie gruzw w niemieckich miastach, zaczynaa si nazajutrz po przejciu bitwy. Jaki kontrast stanowio to w porwnaniu z Francj, gdzie w niemal rok po ldowaniu normandzkie miasteczka wci leay w gruzach. Podobnie jak w Anglii, take tu z uznaniem komentowali urod pci

przeciwnej, przy braku konkurencji ze strony miejscowych. Pokochali niemieckie jedzenie i piwo, ale nade wszystko pokochali niemieckie domy. Na swoim szlaku bojowym od Renu przez Bawari po Austri zatrzymywali si w wielu domach, czasem co noc w innym. W adnym miejscu nie trafili do domu bez prdu, biecej ciepej i zimnej wody, porzdnych ubikacji ze spukiwanym sedesem i papierem toaletowym, bez zapasu wgla do pieca. Webster wspomina: Schodzenie z warty do swojego domu byo doznaniem, jakiego prno by szuka wrd tego wszystkiego, co do tej pory przeyem w wojsku. Wchodzc w drzwi, zostawialimy na zewntrz wrog ciemno. Za zaciemniajcymi zasonami witao nas wiato, zapachy z kuchni i pogawdka ze wspgospodarzami. Kiedy zostawialimy na wieszaku przy drzwiach karabiny i peleryny, czowiek czu si niemal jak we wasnym domu. Na kuchni stoi dzbanek wieo zaparzonej kawy - prosz si czstowa. Siedzimy w pokoju, Reese opowiada o tym, jak na urlopie w Londynie posuwa jak Angielk, Janovek, Hickman, Collette i Sholty rn w blackjacka. Przed jedzeniem umyj rce! Niewielka grupka dobranych przyjaci, czysty, jasno owietlony dom, filianka kawy - po prostu raj. Byo nawet lepiej ni opisuje Webster. Po raz pierwszy od tak dawna, mimo e byli na froncie, nikt do nich nie strzela i oni nie musieli do nikogo strzela. Nic dziwnego, e polubili Niemcy. Ale jak dalej pisa Webster: Zastanawiajc si nad fenomenem powierzchownej sympatii do Niemiec i Niemcw, jak odczuwa amerykaski onierz, nie naley zapomina o tym, e zazna on tam wygd i komfortu, ktrych w wojsku dowiadczy tylko w kraju swych wrogw. Wraenia kompanii E z pobytu w Niemczech pokazuj co jeszcze - o ile lepiej przecitny Niemiec wyszed na wojnie od przecitnego Anglika, Francuza, Belga czy Holendra. Oczywicie, w 1945 roku ycie Niemcw w wielkich miastach leao w gruzach, razem z tymi miastami. Na wsi jednak i w maych miasteczkach, poza okolicami linii kolejowych i skrzyowa drg, domy zwykle ocalay, a wraz z nimi luksusy, ktrych zaznawali kwaterujcy tam amerykascy onierze. Nie kady amerykaski onierz ulega urokom Niemiec. Webster przyby do tego kraju, nie lubic Niemcw i uwaajc ich wszystkich za nazistw. Ale z drugiej strony sdzi, e wszystkie okruciestwa wobec ydw i horror obozw zagady jest jedynie produktem towarzyszcej kadej wojnie propagandy zohydzajcej przeciwnika. Kontakty z Niemcami nie wpyny na zmian jego nastawienia do nich. Uwaa ich wci za zbyt hardych. W

odrnieniu od Francuzw, ktrzy z kolei byli jego zdaniem narodem martwym i gnijcym, Niemcy byli: Przyczajonym, rannym tygrysem, ktry odpoczywa i lie rany, peen paajcej nienawici do myliwego i gotw ksa ponownie. Niechtnie i wbrew sobie musia jednak przyzna, e co go w tych ludziach pocigao. Niemcy, ktrych poznaem, sprawiaj wraenie czystych, efektywnie pracujcych i praworzdnych. napisa do rodzicw 14 kwietnia. Wielu z nich chodzio do kocioa. W Niemczech wszyscy rano wychodz z domu i id pracowa, nie jak Francuzi, ktrzy najchtniej siedzieliby na tyku cay boy dzie. Niemcy nie czekaj na zmiowanie boskie, tylko sami bior za opaty i zasypuj leje, okopy i rowy przeciwpancerne po przejciu frontu. S czystsi, bardziej postpowi i ambitniejsi zarwno od Anglikw, jak i Francuzw. Piszc o dowiadczeniach amerykaskich onierzy w Niemczech i wpywie poczucia, e to ludzie tacy, jak my, Glenn Gray zauwaa: Wrg nie mg si przecie jak za dotkniciem czarodziejskiej rdki zmieni z potwora w ludzi dajcych si lubi. Wikszo Amerykanw dochodzia wic do narzucajcego si wniosku: ci ludzie musieli w przeszoci by zalepieni strachem i nienawici w wyniku propagandy ich wasnego rzdu. 51 Rozkazy z samego szczytu zakazyway fraternizacji. Amerykascy onierze mieli nie rozmawia z adnymi Niemcami, nawet z maymi dziemi, poza sytuacjami wynikajcymi ze stosunkw czysto subowych. Ten absurdalny rozkaz, tak sprzeczny z ludzk natur, by oczywicie niemoliwy do wyegzekwowania. Oficerowie, zwaszcza ci, ktrzy sami nienawidzili Niemcw, prbowali go jednak przestrzega. Webstera bawia intensywno negatywnych uczu okazywanych przez porucznika Foleya. Zapisa w dzienniku: Tak si przej polityk niefraternizacji, e wyda rozkaz, by wszelkie niedopaki rozrywa i wysypywa z nich tyto, eby aden szkop nie mg czerpa przyjemnoci z palenia amerykaskiego tytoniu. Webster wspomina te, jak z porucznikiem Foleyem wybierali domy na kwatery dla wojska. Kiedy zaszlimy od tyu, na podwrko, by dokona bliszej inspekcji ewentualnej kwatery, naszym oczom ukaza si przeraajcy widok, ktry rozbudzi antyfraternizacyjny ferwor w poruczniku Foleyu: dwch onierzy prowadzio oywion i najwyraniej nie
51

Gray, op. cit., s. 152.

subow rozmow z dwiema Frdulein. Niepojte, przeraajce, zabronione, niegodne munduru! Porucznik Foley z miejsca ruszy do ataku, ukazujc im ca ohyd czynu, jakiego si dopucili, i wygoni ich z podwrka. Przez chwil wyglda tak, e nie zdziwibym si, widzc za chwil w jego rku miecz ognisty. Winowajcy, spuciwszy nosy na kwint, ale raczej na znak rezygnacji ni skruchy, z ponurymi minami odeszli w zapadajcy mrok. Warto tu przez chwil zatrzyma si, by spojrze na Amerykanw jako zdobywcw przez pryzmat kompanii E. Brali, co chcieli, ale aden nie posuwa si do gwatu, rabunku, nie szli przez Niemcy, znaczc sw drog ogniem i mieczem. Nie okazywali zbyt wiele szacunku dla prawa wasnoci, wyznaczajc kwatery po domach bez adnego odszkodowania, ale kiedy si wynosili, powracajcy Niemcy znajdowali swoje domy w stanie prawie nietknitym. Oczywicie, zdarzyo si kilka zgwace, czasem jakiego Niemca potraktowano pici czy kolb karabinu, czasem ogoocono jaki dom do szcztu, ale w porwnaniu do innych zwyciskich armii wkraczajcych na podbite terytoria, Amerykanie zachowywali si po prostu inaczej. Podbijani przez nich Niemcy na pewno wychodzili na tym lepiej ni ci, ktrzy trafili pod okupacj radzieck, ni okupowani przez tych samych Niemcw Polacy, czy Chiczycy podbijani przez Japoczykw. Webster opowiada histori, ktra dobrze ilustruje t rnic. Wybralimy si z Reese'em po jajka do oddalonej o ptora kilometra wsi, w ktrej nie byo Amerykanw. To znaczy, ja si wybraem po jajka, a Reese poszukiwa raczej okazji do podbojw wrd kobiet. Podobnie jak wczeniej McCreary'ego, Reese'a te mao obchodziy kury dziobice na podwrkach, za to oglda si za kad napotkan spdniczk, niezalenie od wieku i urody jej wacicielki. Ile razy zobaczy jakiego babiszona, apa mnie za rkaw i w podnieceniu mamrota: - Ty, patrz, jaka laska! Kurde, jaka w dech! Ty, Web, we co do niej zagadaj, no, bd przyjacielem! Jako e byem niemiay i sobie bym nic nie potrafi przygrucha, a co dopiero na wynos, ignorowaem te jego proby, tym bardziej e kobiety, o ktrych mwi, wydaway si rwnie namitne, co wieo obupana gra lodowa. Poza tym adna szanujca si Frau nie nawizywaaby - nomen omen - stosunkw w miejscu publicznym, na oczach ssiadek. Moe w domu i w nocy co by wskra, ale nie tu i teraz. W kocu trafilimy do gospodarstwa, gdzie na nasze powitanie wysza moda, dorodna, piersiasta dziewczyna. Reese zamieni si w jeden wielki serdeczny, radosny umiech. Kupiem troch jajek, a Reese nie mg si doczeka, a skocz, eby rozwin swoj ofensyw. Cay czas do niej puszcza oko, wdziczy si i przestpowa z nogi na nog. Poczstowa j papierosem, da czekolad i kiedy tak mio zdawaa si kwitn w cieniu racji D [nowo wprowadzone wojskowe racje ywnociowe] i

paczki papierosw chelsea, dyskretnie podaem tyy. Czekajc, zaywaem kpieli sonecznej. Reese wyszed niedugo potem i z tego, co powiedzia, nie mia raczej czego witowa. Mimo to, jak mwi, to by obiecujcy teren do fraternizacji. Potem prbowa biedak jeszcze raz wieczorem, zanim nadesza osiemnasta, a wraz z ni godzina policyjna. I znw wrci z pustymi rkami. Gyby Reese by onierzem niemieckim, japoskim czy radzieckim, ta opowie wygldaaby zupenie inaczej. *** Ciarwki zawiozy kompani E z Mourmelon na obrzea kota. 101 DPD zaja stanowiska na zachodnim brzegu Renu, na wysokoci Diisseldorfu. Sektor 2 batalionu cign si od Sturzelburga na pnocy po Worringen na poudniu, na styku ze stacjonujc na prawym skrzydle 82 DPD. Zajmowaa ona stanowiska na wysokoci Kolonii. Warunki suby odpowiaday bardziej obowizkom armii okupacyjnej ni walki na froncie. Plutony utrzymyway wysunite posterunki na brzegu rzeki, stacjonujc po wioskach w gbi swego odcinka frontu. Czasami niepokoia ich artyleria, ale nie za bardzo. Ognia z broni strzeleckiej nie prowadzono prawie wcale. onierze co noc penili sub na posterunkach wartowniczych. Tu szeregowy O'Keefe przeszed swj chrzest bojowy. Pewnej nocy wraz z innym wieym nabytkiem kompanii z Mourmelon, szeregowym Henry Lagerem, peni sub przy wale przeciwpowodziowym, ktrego koron biega droga. Na ich posterunek skada si okop obok wau i niewiele wicej. W pewnej chwili usyszeli warkot silnika i jakie dziwne dwiki, rytmiczne uderzenia metalu o metal. Nigdy wczeniej nie syszeli czego takiego i nie mieli pojcia, co te to moe by. - Zosta tu, ale zrb mi miejsce na wypadek, gdybym musia spieprza - szepnem do Lagera. - Id na gr, zobaczy, co to takiego. Wylazem na wa, a tam ciemno cho oko wykol. Nic nie widz, a ten dwik jest coraz bliej, coraz bliej, a w kocu sysz go tu koo siebie - ale dalej nic nie widz! I w tej chwili z mgy wyania si przd maego czogu. O jasna cholera, co teraz? Na wszelki wypadek robi krok do tyu, eby atwiej zanurkowa pod wa, do naszego okopu, ale trzymam si roli: - Sta! Kto idzie? - jeszcze krok do tyu. Czog stan i z wntrza rozleg si gos z brytyjskim akcentem: - To tylko my, dwaj Angole. Zgubilimy si.

Krok do przodu. - No dobra, jeden wyj, zbliy si do rozpoznania. Z czogu wygramoli si brytyjski sierant. - Boe, jak si ciesz, e ci widz, jankesie! Wjechalimy o pnocy na ten cholerny wa i nie mielimy pojcia, czy jedziemy w dobr stron, a zjecha nie byo dokd. - Co tak strasznie haasuje? - A, to? E, nic takiego. To tylko jedna z naszych gsienic. Pka. Moemy jecha najwyej trzy kilometry na godzin. Gsienica na razie dziaa, ale za kadym obiegiem tucze w kadub. O'Keefe zasugerowa, eby lepiej jeden z nich wylaz i szed przed czogiem, bo na nastpnym punkcie kontrolnym kto moe z nerww do nich wygarn. Sierant podzikowa za rad i powiedzia, e tak wanie zrobi, po czym czog odjecha, wci haasujc uszkodzon gsienic. OKeefe wrci do okopu, z zadowoleniem konstatujc, e Lager cay czas kry go z boku, celujc ze swego Ml. Ten may incydent da obu wartownikom wiar we wasne siy i zaufanie do siebie nawzajem. Uznali, e niele im to wyszo. Innej nocy, w innym miejscu nad rzek, O'Keefe peni sub z szeregowym Jamesem Wellingiem z Wirginii Zachodniej. Welling uchodzi za starca, mia trzydzieci lat i by najstarszym onierzem kompanii. Tej nocy peni wart z najmodszym, od paru ledwie tygodni osiemnastoletnim O'Keefe'em. Do kompanii obaj trafili w tym samym czasie, ale Welling by ju wczeniej onierzem i mia spore dowiadczenie bojowe z piechoty. Ranny w Ardenach, w szpitalu zgosi si na ochotnika do wojsk powietrznodesantowych, zaliczy wszystkie pi skokw kwalifikacyjnych do odznaki spadochronowej jednego dnia i teraz zosta onierzem 101 DPD. Na posterunku wartowniczym stali w sigajcym do pasa okopie, kiedy na drodze pojawia si dziesiciotonowa ciarwka. - Stj! - zawoa OKeefe i powtrzy trzy razy, ale wszystko na prno. Tu koo nich przemkn, zderzak w zderzak, konwj dziewiciu takich ciarwek. Nikt nie sysza wartownika w ryku silnikw. - Co si robi, jak krzyczysz Sta! i wiesz, e tamten ci nie syszy? - zapyta Wellinga. - Niewiele moesz zrobi - rozoy rce Welling.

P godziny pniej konwj przewali si z powrotem, ale tym razem liczy jedynie osiem pojazdw. - Ty, Jim, co tam jest przy tej drodze? - Nie wiem, nikt nic nie powiedzia. Kwadrans pniej pojawi si kapitan Speirs, wcieky jak cholera i z miejsca wydar si na Wellinga: - Dlaczego nie zatrzymalicie tych ciarwek?! Tam dalej jest zwalony most i jedna z nich zawisa na krawdzi! OKeefe nasucha si rnych opowieci o Speirsie, wic spodziewa si najgorszego, ale ku jego zdumieniu Welling w odpowiedzi sam zacz krzycze na kapitana: - Jak, do nagej krwi, miaem zatrzyma dziewi ciarwek walcych penym gazem? Rzuci si pod nie, czy co?! A poza tym kto mgby nam powiedzie, e tam jest zwalony most! Co my jestemy, wrki, czy co, do cholery?! Speirs musia mu chyba przyzna racj, bo zmieni temat. - A gdzie drugi wartownik? O'Keefe wyszed z cienia, z karabinem trzymanym na wysokoci bioder, cay czas skierowanym na rozmwc Wellinga. Najbardziej opanowanym i penym zawoalowanej groby gosem, na jaki go byo sta, spokojnie odpar: - Tu, panie kapitanie. Speirs zawin si na picie i znikn. Nastpnej nocy na ich posterunku pojawi si jeep bez wiate. Weling wyszed na drog. - Sta! Kto idzie? W jeepie siedzieli kapitan Speirs, jeszcze jaki kapitan i major z tyu. Welling poda haso. Speirs wypowiedzia pod nosem odzew. Welling nie usysza go dokadnie i raz jeszcze powtrzy haso. Speirs ponownie bkn odzew i Welling znowu nie usysza. Peen napicia i troch zdezorientowany OKeefe odszed krok do tyu i wycelowa karabin w majora z tyu. Przy okazji przyjrza mu si dokadniej i pozna Wintersa. Welling poda haso po raz trzeci, tym razem popierajc je szczkiem odbezpieczanego karabinu. Kapitan za kierownic wreszcie zrozumia, e wartownik nie dosysza odzewu i tym razem go niemal wykrzycza. Welling i O'Keefe opucili bro. Kapitan Speirs wyskoczy z jeepa i zacz ruga Wellinga, ktry i teraz nie da sobie w kasz dmucha, tylko uci kapitanowi w p zdania:

- Kiedy wydaj komend Sta!, oczekuj, e wezwany si zatrzyma. Kiedy podaj haso, mam sysze odzew. To dotyczy wszystkich, panie kapitanie. Speirs zacz wymienia, co zrobi z Wellingiem, gdy tylko ten skoczy-war-t, kiedy przerwa mu Winters: - Kapitanie Speirs, jedmy dalej. A kiedy odjedali, Winters zawoa do Wellinga: - Tak trzyma, Welling! Wybierali si te na patrole za Ren. Rzadko kiedy byo to zajcie niebezpieczne, poza samym momentem forsowania szerokiej na trzysta pidziesit metrw wezbranej po roztopach rzeki. Kiedy 8 kwietnia Winters dosta rozkaz wysa patrol na drug stron Renu, postanowi nadzorowa jego najniebezpieczniejsz faz z punktu obserwacyjnego na brzegu, by si upewni, e nikomu nic si nie stanie. Wyznaczy zadania, sprawdzi wspdziaanie z artyleri, ktra miaa w razie potrzeby kry ich odwrt, po czym ledzi przez lornetk postpy patrolu krok po kroku, a znalaz si na wschodnim brzegu. Towarzyszcy mu porucznik Welsh, nowy S-2 batalionu, by zdegustowany dyktowanymi przez majora warunkami bezpieczestwa. Jak wspomina major: Przeprowadzilimy wzorowy patrol bojowy i nie napotkalimy adnego oporu. Wszyscy wrcili bezpiecznie. Wikszo patroli bya tak bezbarwna jak ten. w stan do tego stopnia utrwali si jako norma, e kiedy oficer z uzupenie prowadzcy jeden z nastpnych patroli usysza kilkaset metrw w gbi nieprzyjacielskiego terytorium strza z karabinu, skierowany w ich stron, zameldowa przez radio, e napotka silny opr i zarzdzi natychmiastowy odwrt. Relacjonujcy to Malarkey wspomina dalej, e uczestnicy patrolu zareagowali na jego decyzj mieszanin zadowolenia i pogardy. Kilka dni pniej sielanka si skoczya. Patrolem dowodzi major William Leach, wieo awansowany i mianowany pukowym S-2 przez pukownika Sinka. W Mourmelon, kiedy ogoszono jego awans i nowy przydzia, nabijano si z niego niemiosiernie. Koledzy oficerowie pytali Kiedy wreszcie poprowadzisz patrol, Leach?. Major nigdy w yciu nie dowodzi w walce i w zwizku z tym nie mia adnych odznacze, nad czym strasznie bola. Winters charakteryzowa go jako dobrego sztabowca, ktry awansowa dziki ujmujcej osobowoci i umiejtnociom towarzyskim. Leach by zawodowcem i do zrobienia kariery w wojsku potrzebowa odznacze bojowych. W nocy 12 kwietnia Leach poprowadzi czteroosobowy patrol z sekcji S-2 sztabu puku. Popeni jeden, za to fatalny bd: nikogo nie powiadomi o tym, e idzie za rzek.

Posterunek wartowniczy z kompanii E usysza plusk wiose na rzece, kiedy wracali na amerykask stron. Poniewa nikt ich nie uprzedza o patrolu Leacha, uznali, e maj przed sob niemiecki patrol i ostrzelali nadpywajc d. Do ich ognia szybko doczyy karabiny maszynowe. Serie pociskw rozdary burty i trafiy wszystkich pasaerw, w tym majora. Ignorujc krzyki rannych, w wietle rakiet owietlajcych prowadzono ogie tak dugo, a ostatnie resztki odzi i ciaa zniky, zniesione prdem. Kilka dni pniej znaleziono je, wyrzucone na brzeg przez wod kilkaset metrw dalej w d rzeki. W ocenie kompanii E Leach i jego czterej onierze zginli w najgupszy, najbardziej niepotrzebny i nie do usprawiedliwienia sposb na skutek oczywistego i niewybaczalnego bdu dowdcy patrolu. Tego samego dnia nadesza wiadomo o mierci prezydenta Roosevelta. Winters zapisa w dzienniku: Dobra wiadomo: sierant Malley [z kompanii F] zosta szefem kompanii i awansowa. Za wiadomo: zmar prezydent Roosevelt. Webster pisa do rodzicw: Roosevelt w Biaym Domu by dla mnie czym oczywistym i staym, jak wiosna w maju czy lilie na Wielkanoc. Teraz, kiedy odszed, czuj si troch zagubiony. Eisenhower zaleci, by wszyscy dowdcy zarzdzili 14 kwietnia krtkie naboestwa aobne za dusz prezydenta. Kompania E odprawiaa te msze plutonami. Porucznik Foley, ktry, jak sam czsto mwi, nigdy nie by zakochany w Roosevelcie, zebra swj pluton. eby oszczdzi na czasie, nie woali kapelana. Foley mia w chlebaku Ewangeli wedug witego Jzefa, wic wyszuka w niej odpowiedni fragment. Odczyta go potem onierzom i po latach podawa si za jedynego, ktry pochowa Franklina D. po katolicku. Oglnie rzec biorc, kompania nudzia si setnie, pilnujc obrzey kota. Webster pisze: Czas cign si tak niemrawo, e przeoeni z nudw zaczli codziennie sprawdza nasze karabiny. Poza ich czyszczeniem, subami na skrzyowaniach drg w nocy i suchaniem wykadw porucznika Foleya o biecej sytuacji na frontach waciwie nie byo nic do roboty. Rozpierajca ich energia przy maym na ni zapotrzebowaniu rozbudzia na nowo rywalizacj sportow. Wykombinowali skd rakiety i zaczli gra w tenisa na korcie urzdzonym na podwrku, a na okolicznych polach powstao kilka boisk do softballa.

Webster nie by sportowcem, ale te si nudzi i ktrego razu z szeregowym Johnem Janovkiem wdrapali si na siedemdziesiciopiciometrowej wysokoci fabryczny komin, eby rozejrze si po okolicy. Wedug Webstera: Ruhra bya zupenie pozbawiona ycia, cho gdzie spojrze, wida byo fabryki, huty, stalownie, cukrownie, walcownie blach i mnstwo innych zakadw przemysowych. To wygldao jak Chicago, Pittsburgh i St. Louis razem wzite. Osiemnastego kwietnia usta zorganizowany niemiecki opr w Zagbiu Ruhry. Do niewoli poddao si ponad trzysta dwadziecia pi tysicy Niemcw. Po zajciu Zagbia kompanii E przypado w udziale pilnowanie obozu Dipisw 52 w Dormagen. Przebywali tam Polacy, Czesi, Belgowie, Holendrzy, Francuzi, Rosjanie i przedstawiciele niemal wszystkich innych narodw, ktre w czasie wojny znalazy si pod niemieck okupacj. Dziesitki tysicy przymusowych robotnikw mieszkao w barakach, podzieleni wedug pci, stoczeni, w wikszoci na krawdzi godu, we wszystkich grupach wiekowych. Po wyzwoleniu mieli w planie przede wszystkim nadrobi to, co stracili - w wypoczynku i zabawie, ktrych tak bardzo im brakowao w ostatnich latach. Webster pisze: Z zadowoleniem oddawali si nic nierobieniu. Pod niemieckim nadzorem ciko pracowali i mao jedli. Teraz gwnie odpoczywali. Ich szczcie, piewy i gotowo okazywania swej wdzicznoci na wszelkie moliwe sposoby zjednay im sympati spadochroniarzy. Przeklestwo kadej armii, suba kuchenna, naleao do przeszoci. Od tej pory aden onierz kompanii E nie zhabi si osobistym obraniem choby jednego ziemniaka, zmywaniem, sprztaniem kwater czy rejonw. Zawsze znalaz si dipis, ktry chtnie w tym wyrczy, zwaszcza e Amerykanie nigdy nie byli sknerami przy zapacie za jakiekolwiek usugi. Wielu onierzy znalazo sobie ordynansw wrd modych dipisw. Sierant Luz na dobr spraw adoptowa Maka, chuderlawego malca z Polski w o wiele za duych znoszonych buciorach. May sierota (rodzice zmarli w obozie pracy), wiecznie peen energii wiercipita o wielkich, czarnych oczach, zupenie zawojowa srogiego wiarusa. Sierant podarowa mu mundurek i zabra ze sob w podr po Niemczech, ktr odbywaa kompania na swym szlaku bojowym, po drodze uczc angielskiego ze szczeglnym uwzgldnieniem krtkich, onierskich sw, ktrych raczej nie uywa si w towarzystwie. Jak notuje kronika dywizji:
Dipisi - DPs, Displaced Persons - (ang.) osoby przemieszczone. Tym mianem okrelano byych robotnikw przymusowych przebywajcych w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec [przyp. tum.].
52

Pomimo srogich zakazw zabierania ze sob dipisw, po jakim czasie dywizja liczya sporo nadliczbowego personelu posugujcego si wyjtkowo aman angielszczyzn, cile unikajcego stawania w szyku na apelach; jego gwnym zajciem bya suba w kuchni i sprztanie rejonw. 53 Wkrtce kompania miaa wyruszy na wycieczk po Niemczech w warunkach przewyszajcych wszelkie luksusy, ktrych dotd zaznali. Co noc kwaterowali w wygodnych domach, woono ich po autostradach, ktrych byli jedynymi uytkownikami. Jadc powoli i wygodnie na duych, mikkich oponach, rozkoszowali si wspaniaymi krajobrazami i zapierajcymi dech w piersiach widokami: z jednej strony majestatyczne Alpy, z drugiej wiadectwo rozpadu najgroniejszej armii wiata, szeregi jecw prowadzone tymi samymi autostradami. I jakby jeszcze tego byo mao, tum osobistych sucych, zaspokajajcych na skinienie wszelkie potrzeby. Z jednym znaczcym wyjtkiem. Nie mieliby nic przeciwko temu, eby cz tych sucych bya pci przeciwnej, ale z modymi dipiskami szo im tak samo po grudzie jak z modymi Niemkami. Oczekiwali, e karton racji D i papierosy otworz im drog do kadego niewieciego serca i srodze si zawiedli. Zwaszcza onierze polskiego i czeskiego pochodzenia wiele sobie obiecywali po kontakcie z modymi rodaczkami. Spdzali z nimi niemal cay wolny czas i mocno wytali do ju ograniczone umiejtnoci jzykowe, szukajc szczcia u piersiastych gospodarskich crek z kraju ojcw. Wbrew jednak ich oczekiwaniom, dziewczyny pozostay wierne katolickiemu wychowaniu i rodkowoeuropejskiej tradycji, oszczdzajc swoje skarby na po lubie. Pobyt w obozie dipisw umocni Webstera w niechci do Niemcw. Co ci ludzie tu robili? Dlaczego si tu znaleli? Przecie nic nie zrobili, nie zajmowali si polityk, nie popenili adnych przestpstw, nie mieli nic. Nic, poza fizyczn si do pracy. I wanie dlatego tu trafili - bo Niemcy potrzebowali ich niewolniczej pracy. [...] Tacy byli Niemcy, to byo dla nich typowe. Zabrali tych ludzi si z domw i skazali na doywotnie roboty w fabrykach Trzeciej Rzeszy. Dzieci i starcw, niewinnych ludzi skazano na poniewierk w barakach za kolczastymi drutami, zmuszajc do dwunastogodzinnej pracy dla pracodawcy, ktry nie mia dla nich litoci ni zrozumienia, karmi zup z burakw, stchymi kartoflami i czarnym chlebem. To bya Trzecia Rzesza, to by ten ich Nowy Porzdek: haruj, pki nie zdechniesz. Z zimn krwi zamienili w niewolnikw ludno caej Europy. [...] Winni tego s wszyscy Niemcy razem wzici i kady z osobna.
53

Rapport i Northwood, op. cit., s. 715.

Ich suba wartownicza w obozie dipisw potrwaa zaledwie kilka dni. Po powrocie nad Ren Winters przywrci program dnia z okresu szkolenia, z apelami, inspekcj pomieszcze, gimnastyk, wiczeniami w walce wrcz, taktyk pododdziaw, terenoznawstwem i ca reszt. Dzie koczy si capstrzykiem. Porzdek dnia przypomina bardziej szkolenie podstawowe ni sub frontow i by komentowany w bardzo ostrych sowach. Jak zawsze poza frontem, rnice pomidzy oficerami i szeregowymi bardzo si zwikszyy. Zwaszcza porucznik Ralph D. Richey, ambitny zawodowiec z ostatnich uzupenie, ktry trafi na stanowisko oficera personalnego (S-l) batalionu, gra starym weteranom na nerwach. Pewnego dnia ustawi kompani do przegldu. Stara Niemka przejedaa tamtdy na rowerze i nie majc adnych zych intencji, przejechaa przed frontem dwuszeregu. Richey podbieg do niej i uderzy w twarz tak mocno, e spada z roweru. Kiedy paczc, zbieraa si z ziemi i podnosia rower, nawrzeszcza na ni i kaza si natychmiast wynosi, bo j zastrzeli. Starzy frontowcy patrzyli na ten pokaz niewczesnej bojowoci tyowego dekownika wyranie zdegustowani. Nastpnego dnia pod komend tego porucznika Richeya kompania E odbywaa omiokilometrowy marszobieg w penym oporzdzeniu. Nie pierwszy i nie ostatni w ich yciu taki marszobieg, wic onierze pozawijali rkawy i pozawieszali bro w jak najwygodniejszy sposb. Richey wpad w furi. Zatrzyma kompani, podpar si pod boki, stan przed frontem i zacz tyrad, godn kapitana Sobela: - W yciu nie widziaem takich ajz! Wojsko witej Jadwigi! Stu dwudziestu chopa i sto dwadziecia sposobw noszenia karabinu! I wam si, achmaniarze, zdaje, e wy jestecie wojskiem?! Ten incydent rozwcieczy Webstera, ktry na stronach dziennika da upust swojej zoci: Ten sukinsyn sprawi, e zaczynam si wstydzi munduru, ktry nosz. Naskakiwa na nas za to, e chcemy sobie uly w czasie marszobiegu? Co on sobie myli? Wiadomo co: To jest armia. Oficerowie s dentelmenami, panami ycia i mierci. Robi, co chc. adnego pyskowania! Jeste szeregowym mieciem, ja tu jestem od mylenia. Gdyby si do czegokolwiek nadawa, byby jak ja oficerem. A tak, jeste mierzw. Masz, ponie mj piwr. Pozamiataj na mojej kwaterze. Wyczy mi bro. Tak jest, sir. Dlaczego nie salutujecie, szeregowy? A, nie zauwaylicie? No to wracajcie pi krokw do tyu i tym razem zasalutujcie jak trzeba! Pieprzeni krlowie! Same przywileje, adnej odpowiedzialnoci.

Nie wszyscy oficerowie byli tacy jak Richey. Kapitan Speirs, cokolwiek by mwi o jego humorach i reputacji, dba o swoich ludzi. Wyczuwajc ich znudzenie, zorganizowa wycieczk do Kolonii. Chcia im pokaza miasto i skutki dywanowych bombardowa. Nie mg wybra lepiej - po Berlinie i Hamburgu wanie Kolonia bya najciej bombardowanym miastem Niemiec. Dwie rzeczy zrobiy wraenie na uczestnikach wycieczki. Po pierwsze, rozmiary zniszcze. Nie byo caego okna, kady koci by trafiony przynamniej jedn bomb, wszystkie przecznice przy gwnych ulicach zawalone gruzem do wysokoci pierwszego pitra. Monumentalna katedra w centrum miasta, cho uszkodzona, przetrwaa. Olbrzymi konny posg Bismarcka sta nadal, ale jego skierowany na Francj miecz zosta odcity odamkiem. Grupka spadochroniarzy zawdrowaa nad Ren, gdzie ogldali panoram miasta. Pokazywali palcami groteskowo poskrcane ruiny wiszcego mostu, jednego z symboli miasta, na rwni z katedr. Para starszych Niemcw, ktrzy stali obok, syszc miechy modych zdobywcw, gorzko zapakaa, krcc z gorycz gowami. Ich pikne miasto zostao zrujnowane, wszystkie wspaniae mosty leay zwalone w wodzie, a ci modzi barbarzycy namiewali si z tego. Po drugie, wraenie zrobili na nich ludzie. Porucznik Foley z niechtnym podziwem zanotowa: Mieszkacy z wasnej inicjatywy przystpili do uprztania gruzw i odbudowy miasta. Wzdu gwnych ulic le wszdzie rwne stosy wybranych z gruzw cegie, kostki brukowej, dachwek. We wszystkich domach wrze praca. S wci zburzone, ale uprztnite i najwyraniej gotowe do rozpoczcia odbudowy w kadej chwili. Zadziwiajce. Dziewitnasty kwietnia by wielkim dniem dla kompanii. Dywizyjny kwatermistrz przysa trzydzieci dwie pary skarpet na pluton, czyli mniej wicej po jednej dla kadego, oraz po trzy butelki coca-coli (z surowym nakazem rozliczenia si z butelek) i dwie amerykaskiego piwa na gow. Wypacono pobory za luty i marzec w okupacyjnych markach. To byy pierwsze marki, jakie dostali. Wraz z nimi przyszed rozkaz wymiany wszystkich posiadanych przez onierzy dolarw, frankw francuskich i belgijskich, funtw szterlingw i guldenw na okupacyjne marki. Dwudziestego drugiego kwietnia zapakowali si do niemieckiej wersji wagonw 40 lub 8. Spryskano je przedtem DDT i wypeniono som. Kady onierz dosta po pi racji K jako suchy prowiant na drog, co zapowiadao dug drog.

Jechali do Bawarii, w Alpy. Genera Bradley przenis 101DPD do 7 Armii. Jej celami natarcia byy Monachium, Innsbruck i przecz Brenner. Miaa dotrze do Alp, wyprzedzajc Niemcw, by uniemoliwi im stworzenie Reduty Alpejskiej, o ktrej bez przerwy mwi Hitler. Dowodzona z jego grskiej kwatery w Obersalzbergu, miaa by ostatnim punktem oporu i zarzewiem wojny partyzanckiej przeciw okupantom. Eisenhower obawia si, e Hitler moe zdoa si wydosta z Berlina do Obersalzbergu, skd dobrze chroniony i dysponujcy cznoci mg kierowa oporem Niemcw i podega do wojny partyzanckiej. Okazao si, e w rzeczywistoci Niemcy nie mieli ani powanych planw, ani wystarczajcych zapasw, by myle o stworzeniu Reduty, ktra bya jedynie figur propagandow. Wikszo dowdcw alianckich od pocztku to podejrzewaa, ale po tym, jak cztery miesice temu w Ardenach zawiodo ich przekonanie, e Niemcy s ju kaputt, woleli tym razem dmucha na zimne. Istniay wic obawy, ale w rzeczywistoci po swoim wypadzie do Berchtesgaden kompania E znalaza si ponad sto pidziesit kilometrw za lini frontu, na gbokich tyach, nie zagroona nawet przez minut. Podr przez Niemcy bya raczej wspania wycieczk krajoznawcz ni manewrem bojowym. Wycieczka rozpocza si dwustukilometrow podr kolejow przez cztery kraje. Zniszczenia poczynione w niemieckiej sieci kolejowej przez alianckie ataki powietrzne byy tak wielkie, e aby dosta si z Zagbia Ruhry do poudniowych Niemiec, trzeba byo pocig skierowa przez Holandi, Belgi, Luksemburg i Francj. onierze siadali, majtajc nogami w otwartych drzwiach wagonw, opalali si na ich dachach, spali, grali w karty, piewali. Popeye Wynn wykaza si wytrwaoci w tym piewaniu, intonujc w kko kolejne zwrotki popularnej na europejskim teatrze dziaa wojennych raczej do spronej piosenki Roli Me Over in the Clover (Przele mnie w koniczynie), mutacji znanej pieni I'm Working on the Railroad. W pewnej chwili pocig zbliy si na czterdzieci kilometrw do Bastogne. W dywizyjnej kronice zanotowano: Spotykane tu i wdzie lady zaartych walk toczonych trzy miesice wczeniej zjeyy wosy na gowie wielu weteranom walk w Ardenach. Jednoczenie zdumiewao ich pikno zielonych, agodnie pofadowanych k. W ich pamici ta kraina bya zimna, niena, pena przeraajcych ciemnych lasw. 54 Wrcili do Niemiec, docierajc pocigiem tylko do Ludwigshafen, na brzegu Renu. Tam przesiedli si z pocigu na amfibie DUKW. Te DUKW, na ktre si zapakowali, przybyy do Francji wraz z wojskami ldujcymi na Riwierze Francuskiej w sierpniu 1944
54

Rapport i Northwood, op. cit, s. 723.

roku. Kompania E widziaa je na wasne oczy po raz pierwszy. DUKW to pojazd wyjtkowy pod kadym wzgldem, ale poniewa jako amfibia by hybryd, ani Departament Wojny, ani Marynarka Wojenna nie popieray ich produkcji i z tam produkcyjnych zjechao zaledwie dwadziecia jeden tysicy tych wspaniaych maszyn. onierze kompanii E jak wszyscy, ktrzy mieli z amfibiami kiedykolwiek do czynienia, zakochali si w nich od pierwszego wejrzenia i woleliby, eby ich byo dwiecie dziesi tysicy, a i na dwa miliony sto tysicy nie powiedzieliby zapewne zego sowa. DUKW mg przewozi dwudziestu onierzy wraz z ich wyposaeniem we wzgldnym komforcie, z prdkoci do 5 wzw na wodzie i do 80 km/h na ldzie. Z racji wyposaenia w due, szerokie opony, jazda wydawaa si czyst przyjemnoci w porwnaniu z trzsc i szarpic dwuiptonwk, ktrej by przecie bliskim krewniakiem, nie wspominajc ju o pozbawionym na dobr spraw resorw jeepie. Webster wspomina, e na drodze DUKW agodnie koysze w gr i w d jak d na lekkiej fali. Nie mieli okazji wyprbowa amfibijnych zdolnoci DUKW, jako e Ren przebyli po mocie pontonowym, nazwanym imieniem Erniego Pyle'a, ukochanego przez onierzy Armii Stanw Zjednoczonych korespondenta wojennego, ktry by z nimi od ldowania w Afryce, przez Wochy i Normandi, po Ardeny, a zgin na Pacyfiku 18 kwietnia 1945 roku, w dniu oddania mostu do uytku. Przejechawszy most, skierowali si do Monachium. Po drodze jechali przez Heidelberg, ktry zachwyci Webstera: Kiedy zobaczyem nienaruszone budynki - wyobracie sobie: cae miasto nienaruszonych budynkw! - i pikn promenad nad rzek, po ktrej przechadzali si w socu cywile, byem gotw pozosta w Heidelbergu na zawsze. Zielone wzgrza, ciepe soce, chodna, zachcajco wygldajca rzeka, agodna atmosfera uniwersyteckiego miasta - Heidelberg oznacza raj na ziemi w kadym jzyku wiata! [...] Odtd konwj zacz szeroki objazd na poudnie, omijajc gry gwnymi i pobocznymi drogami. Z zachwytem patrzylimy na zapierajce dech w piersiach pikno Niemiec. Teraz rozumielimy, co mia na myli piszcy w New Yorker, e szkoda takiego piknego kraju dla Niemcw. Po poudniu Speirs wysa sierantw Carsona i Malarkeya przodem, eby wyszukali dla kompanii kwatery na noc w kolejnej wskazanej na mapie wsi. Najlepszy dom z najlepsz sypialni mieli zarezerwowa dla kapitana. Carson uczy si w szkole niemieckiego i pamita pite przez dziesite. To on mia wic wybiera domy, wali w drzwi i oznajmia mieszkacom, e maj pi minut na ich opuszczenie i nie wolno im zabiera pocieli.

- Daj im wicej jak pi minut - poucza Speirs - to wynios cay dom. Rzut wysunity kompanii E dociera do wsi i wyszukiwa duy, dwupitrowy dom nadajcy si na kwater dla kompanii, mogcy pomieci wszystkich onierzy razem. Carson podchodzi kolejno do drzwi mieszka, omota w nie i gromkim gosem obwieszcza: - Raus in fiinf Minuten! (Wynosi si w pi minut!) Oczyszczanie budynku szo sprawnie, Niemcy wynosili rzeczy, Niemki pakay i lamentoway, przeraone nagym najciem. Pewnego razu podszedem do nastpnych drzwi i wal w nie. Otwiera starsza pani. Spojrzaem na ni, ona spojrzaa na mnie. Boe, jakbym zobaczy wasn babci. Zrobio mi si gupio. - Bleiben Sie hier (Prosz zosta). Malarkey opowiada, co si dziao dalej: A potem przyjedaa reszta i Speirs znika na dwie czy trzy godziny. To by najwikszy upieca, jakiego znaem. Facet po prostu nie mg zasn spokojnie, pki nie sprawdzi, e w caym domu nie uchowa si jaki piercionek czy naszyjnik. Wszystkie upy wysya poczt do Londynu, do swojej ony. Potrzebowali kadej sumy pienidzy, jak tylko mogli zdoby - wanie urodzio im si dziecko. Wszyscy onierze kompanii, jak i wszyscy amerykascy onierze na europejskim teatrze dziaa wojennych, parali si szabrem. To byo cile zwizane z sam wojn. Tysice ludzi, ktrzy przez cae ycie nie poaszczyli si na cudz wasno, bardzo szybko si uczyo, e mog mie wszystko, po co tylko wycign rk. Rabunek by atwy, dochodowy, stanowi rozrywk i cakowicie mieci si w obyczajach kadej zwyciskiej armii od niepamitnych czasw. Najbardziej poszukiwane byy pistolety Parabellum, odznaki nazistowskie, zegarki, biuteria, pierwsze wydania Mein Kampf i drogie alkohole. Wszystko, co mia przy sobie jakikolwiek niemiecki onierz, byo do wzicia od rki. Na rabowanie cywilw marszczono brew, ale w kocu przymykano oko. Na pienidze mao kto si aszczy. Plutonowy Edward Heffron i sanitariusz Ralph Spina wpadli kiedy do domu, w ktrym zaskoczyli i wzili do niewoli szeciu niemieckich onierzy. Heffron i Spina natychmiast ich zrewidowali, konfiskujc zegarki, doskona lornetk i podobne rzeczy. W pewnej chwili zauwayli na pce stalow kasetk. Spina rozbi j - wewntrz znajdoway si marki, wypata odu dla wojska. Zabrali je. Jak stwierdzi sam Spina, dwch chopakw z poudniowej Filadelfii zrobio skok na kas przed wypat. Po powrocie na kwater nad butelk koniaku zastanawiali si, co te oni zrobi z tymi pienidzmi. Rano, jeszcze zanim wytrzewieli, poszli na msz do katolickiego kocioa i

budzc entuzjazm swoj szczodrobliwoci, dali up na tac. No, ma si rozumie, z wyjtkiem zwitku banknotw o najwikszych nominaach, ktry zachowalimy dla siebie. A tak pijani, eby o sobie zapomnie, to nie bylimy!. Brali pojazdy wszelkich typw, cywilne i wojskowe. Szeregowy Norman Neitzke, ktry doczy do kompanii w Haguenau, wspomina, jak to kiedy buchnli niemieck sanitark i dopiero po jakim czasie zauwayli, e z tyu jedzie z nimi rodzca Niemka i lekarz odbierajcy pord. Zatrzymali samochd i wynieli si zawstydzeni. Pewnego ranka porucznik Richey jakiej Niemce fotografujcej ich konwj wyrwa aparat, ale zamiast go sobie zachowa, rzuci nim o asfalt, a potem jeszcze wyj pistolet i dla pewnoci do niego strzeli. Tyle mu przyszo z tego bohaterskiego wyczynu, e u onierzy dorobi si natychmiast przydomku Kamerobjcy. Im dalej na poudnie dociera ich konwj, tym czciej nawizywali kontakt z nieprzyjacielem. Kontakt, a nie walk. Niemieccy onierze pojawiali si pojedynczo i w maych grupach, ostronie prbujc si podda. Potem zaczy si pojawia nieco wiksze grupki, potem jeszcze wiksze i w kocu pchao si do nich kapitulowa wicej szarozielonych mundurw, ni podejrzewali, e jeszcze istnieje. Kompania E znalaza si w samym rodku rozkadu niemieckiej armii. System zaopatrzenia leg w gruzach. Niemieccy onierze chcieli ju tylko doy spokojnej niewoli. Webster nie mg si nadziwi zmianie: Nie mog si przyzwyczai do widoku Niemcw, ktrych jeszcze niedawno tak trudno byo pokona i wzi ywcem, zbiegajcych si zewszd i wrcz natarczywie si dopraszajcych, eby ich bra do niewoli. Kiedy konwj dotar do autostrady wiodcej na wschd, do Monachium, ogoszono, e obie jezdnie s zarezerwowane do uytku wojsk alianckich. Oddzielajcym je pasem zieleni maszerowa nieprzerwany strumie onierzy niemieckich podajcych na zachd, do niewoli. Gordon Carson do dzi zachowa w pamici obraz tej drogi: Na pasie pomidzy jezdniami jak okiem sign cigny tysice niemieckich onierzy w penym oporzdzeniu i z broni. Wszyscy chcieli nam si poddawa, a my nawet si nie zatrzymalimy, tylko machalimy rk za siebie. Tam si poddawajcie, ajzy!. Webster uznawa widok Niemcw na rodkowym pasie autostrady za jedyny w swoim rodzaju spektakl. Szli i szli, wielkimi grupami, zobojtniali, bierni. W pewnej chwili ujrzelimy co niewiarygodnego: dwch naszych eskortujcych ze dwa i pl tysica Niemcw!

W tym momencie onierze kompanii przekonali si, e upadek Niemiec jest cakowity, kompletny i nieodwoalny. Wiosn obrona si nie pozbiera jak poprzedniej jesieni, nie bdzie nastpnego Cudu na Zachodzie, jak niemiecka propaganda nazwaa kontrofensyw ardesk. Napotykali odosobnione, sporadyczne przejawy oporu. Przed nadejciem aliantw systematycznie wysadzano w powietrze mosty. Czasem jaki fanatyczny oddziaek SS ostrzeliwa ich z drugiego brzegu. Takie przypadki byy jednak bardziej irytujce ni grone. Kiedy dochodzio do czego takiego, konwj zatrzymywa si w bezpiecznym miejscu i ciga przez radio ogie artyleryjski na rozpoznane stanowiska nieprzyjaciela, po czym czeka na saperw, eby odbudowali stary most lub zbudowali obok nowy. Wintersa uderzy fanatyzm Niemcw, dyscyplina kaca niemieckim saperom wci wysadza mosty, kiedy dla kadego idioty byo ju jasne, e to bez sensu. Zdumiewaa mnie absurdalno sytuacji. Oto mamy niemieck armi, ktra si poddaje, i t sam niemieck armi, ktra rwnoczenie wysadza mosty na jej trasie, eby zwolni tempo kapitulacji. Dwudziestego dziewitego kwietnia kompania nocowaa w Buchloe, u podna Alp, koo Landsbergu. Tam zobaczyli pierwszy obz koncentracyjny. To by obz pracy, jedna z wielu filii obozu w Dachau. May, nastawiony na produkcj dla frontu, a nie wielki obz zagady, ale to, co tam zobaczyli, wydawao im si potworne; nie byli w stanie zrozumie ludzkiego za, ktre doprowadzio do stworzenia czego tak przeraajcego. Tysice zagodzonych, ledwie ywych ludzkich szkieletw w pasiakach, setki trupw, wygldajcych niewiele gorzej od tych, ktrzy przeyli. Winters nakaza rozda winiom setki krgw sera, ktre znaleli w piwnicach budynku zajtego tej nocy na kwater, i zawiadomi przez radio o swoim przeraajcym odkryciu sztab dywizji, proszc o udzielenie szybkiej pomocy. Kompania stacjonowaa w Buchloe dwie noce. Bya wic obecna, kiedy rano przed obozow bram pojawiy si setki mieszkacw Landsbergu z motykami, kilofami, opatami i taczkami. Okazao si, e genera Taylor by tak wstrznity tym, co zobaczy w obozie, e wprowadzi w Landsbergu stan wyjtkowy i rozkaza caej ludnoci miasta w wieku od czternastu do osiemdziesiciu lat zameldowa si rano do pracy w obozie, pogrzeba ciaa ofiar i uprztn miejsce. Wieczorem widzieli ich powrt do miasta. Wstrznici do gbi ludzie o poszarzaych twarzach saniali si na nogach, wci jeszcze wymiotujc po drodze. Winters napisa po latach:

Wspomnienie tych wychudzonych, zagodzonych, oszoomionych ludzi, ktrzy, kiedy patrzylimy na nich przez druty, opuszczali oczy i gowy w taki sam sposb, w jaki czsto bity, le traktowany pies kuli si na sam widok czowieka, pozostawio u mnie i u innych uczucia, jakich nie sposb opisa i nie sposb usun z pamici. Na widok tych ludzi za drutami powiedziaem sam do siebie: Teraz ju wiem, po co to wszystko byo. Wiem, po co tu jestem!

17 SZAMPAN ADOLFA Berchtesgaden 1 - 8 maja 1945 W pierwszych dwch dniach maja kompania wyruszya z Monachium na poudnie, z wolna przebijajc si przez masy idcych w przeciwnym kierunku onierzy niemieckich. W peni uzbrojonych Niemcw z reguy byo znacznie wicej ni Amerykanw. Winters wspomina: Patrzylimy na siebie nawzajem z wielk ciekawoci. Jestem pewien, e w obu armiach w tych dniach dominowaa jedna wsplna myl: Odwalcie si ode mnie! Chc tylko, eby si to wreszcie skoczyo i ebym mg wrci cao do domu. Trzeciego maja pukownik Sink nakaza onierzom przygotowa si do dalszej drogi. O 9.30 nastpnego dnia mieli wyruszy do Berchtesgaden. Berchtesgaden stao si magnesem cigajcym onierzy wszystkich armii walczcych w poudniowych Niemczech, Austrii i pnocnych Woszech. Bawarskie miasteczko lece na poudnie od Salzburga byo Walhall nazistowskich bogw. Hitler mia tam na szczycie gry 1834 metry nad poziomem morza samotni zwan Adlerhorst, Orlim Gniazdem, wznoszc si ponad jego kwater w Obersalzbergu. Wielkim kosztem i wysikiem doprowadzono drog, ktr samochody mogy dojecha i zaparkowa zaledwie sto kilkadziesit metrw od samego domu. Z parkingu gocie dochodzili wykutym w skale korytarzem do sztolni, w ktrej kursowaa winda dowoca ich do samej willi. ciany tej windy wykadane byy mosinymi panelami. To wanie do Berchtesgaden Hitler przywozi kolejnych przywdcw Europy pod koniec lat trzydziestych, by tu ich ponia i zmusza do ustpstw. Berghof i Orle Gniazdo poznali: premier Francji Daladier, kanclerz Austrii Schuschnigg, prezydent Czechosowacji Hacha, brytyjski premier Chamberlain i niechtnie patrzcy na zabr Austrii woski dyktator Mussolini. Wtedy wszyscy si bali Hitlera. Teraz by martwy i strach si rozwia, co jeszcze zwikszyo zainteresowanie pokrcon osobowoci i ulubion kwater Fiihrera, by moe kryjc klucz do poznania jego charakteru. Prcz Hitlera do Berchtesgaden cignli inni bonzowie nazizmu, by by blisko wodza i nie da si zepchn w nieask przez intrygi jego

otoczenia. Swoje domy pobudowali w pobliu: Himmler, Gring, Goebbels, Bormann. Pilnujce ich oddziay SS miay tu wspaniae osiedle mieszkaniowe. Do Berchtesgaden cigano wikszo upw zdobytych w caej grabionej przez hitlerowcw Europie. To miejsce nafaszerowane byo zotem i walutami tuzina krajw, zabytkami i dzieami sztuki (sama tylko przewieziona tu z Karinhall kolekcja Gringa zawieraa pi pcien Rembrandta, obrazy van Gogha, Renoira i wielu innych mistrzw), drogimi alkoholami i wspaniaymi samochodami. Tak wic Berchtesgaden byo dla nich podwjnym magnesem: mistycznym orodkiem wadzy maniaka, ktry chcia podbi wiat, i najlepszym miejscem do szabrowania w caej Europie. Wszyscy chcieli si tu poywi - nacierajcy wraz ze 101 Dywizj Powietrznodesantow Francuzi, Brytyjczycy prcy z Woch, niemieccy przywdcy chccy zabezpieczy swoje skarby, i niemal kady Amerykanin, ktry postawi nog na kontynencie europejskim. Pierwsi lini mety tego wycigu mieli przekroczy onierze kompanii E 2 batalionu 506 puku piechoty spadochronowej ze 101 Dywizji Powietrznodesantowej. Czwartego maja konwj dywizji ruszy autostrad z Monachium do Salzburga, poprzedzany przez pojazdy 2 batalionu. Amerykanie minli Rosenheim i jezioro Chiem See. W Siegsdorfie skrcili w prawo na szos wiodc bezporednio do Berchtesgaden. Okoo czternastu kilometrw dalej natrafili na tyowe oddziay francuskiej 2 Dywizji Pancernej generaa Jacques'a Philippe'a Leclerca, tej samej, ktra pierwsza wesza wraz z Amerykanami do Parya. 2 Dywizja Pancerna miaa w tym czasie osania natarcie 101 DPD na jej prawym skrzydle, ale Amerykanie nie mogli z ni nawiza przez cay poprzedni tydzie adnego kontaktu. Francuzi byli gdzie jednego dnia, nastpnego ju zupenie gdzie indziej. Amerykanie sdzili, e dywizja zajmuje si gwnie upieniem Niemiec i dlatego nie ma czasu na wspdziaanie z innymi wojskami. W tym przypuszczeniu utwierdza ich podejrzanie intensywny ruch ciarwek podajcych do Francji, obadowanych tak, e a pkay osie. Wygldao wic na to, e dywizja Leclerca tym razem ostrzya sobie zby na Berchtesgaden odlege o zaledwie godzin jazdy na poudnie. Na drodze stan jednak Francuzom wysadzony most nad gbokim wwozem. Ich ciarwki zajte byy waniejszymi zadaniami ni przewoeniem skadanych mostw Baileya, tote musieli si zatrzyma - tym bardziej e z poudniowego brzegu ostrzeliwaa ich grupka fanatykw z SS. Kompania E, a wkrtce reszta batalionu, wymieszaa si z Francuzami, obserwujc bezsensowne fajerwerki - z tej odlegoci ani karabiny maszynowe, ani modzierze

esesmanw nie byy w stanie wyrzdzi im wikszej krzywdy. Wszyscy czekali na saperw 101 DPD, eby odbudowali cho prowizorycznie przepraw. Winters poprosi Sinka, by mu pozwoli pchn jeden pluton dnem wwozu i oskrzydli esesmanw, zmuszajc ich do wycofania i zaprzestania ostrzau. Sink odmwi. - Nie, Winters. Nie chc, eby komukolwiek co si stao. To wydawao si rozsdne. Nie byo sensu ryzykowa yciem onierzy w ostatnich dniach wojny. Z drugiej jednak strony Berchtesgaden znajdowao si w zasigu rki, po przeciwnej stronie wwozu. Po chwili Sink zmieni zdanie: - Winters, we cay swj batalion, cofnijcie si na autostrad i sprawdcie, czy uda si wam jako ich omin. Sprbuj dosta si do Berchtesgaden, za nim Francuzi te na to wpadn. A gdyby si udao, Winters mia zaj dla sztabu puku synny hotel Berchtesgaden Hof. Batalion cofn si boczn drog do autostrady, skrci na wschd, dojedajc do Bad Reichenhall, gdzie kolejny wysadzony most zatrzyma ich na noc. Rankiem 5 maja, nie napotykajc adnego oporu, prowadzony przez kompani E 2 batalion wjecha do Berchtesgaden i zaj miasteczko bez jednego wystrzau. Krajobraz by jak z bajki. Na tle nakrytych czapami niegu gr czerniay ciemne, gste, wysokopienne lasy, z ktrych wypyway lodowate, krysztaowe potoki, a wok bawarskie domy przypominajce chatki z piernika i urodziwi mieszkacy w kolorowych regionalnych strojach - uczta dla oczu. Wszelkie wygody dla ciaa i ducha zapewniay za: doskonae jedzenie, obfito alkoholi, pierwszorzdne kwatery i dostatek kobiet, ktrymi byy licznie obsadzone sieci cznoci Wehrmachtu i Luftwaffe. Przede wszystkim zajto si zabezpieczeniem kwater. Winters i Welsh podjechali pod Berchtesgaden Hof. Wchodzc w drzwi holu, zobaczyli plecy personelu znikajcego za rogiem. Weszli do gwnej jadalni, gdzie zastali kelnera pakujcego srebrn zastaw do wyoonej czerwonym atasem ptorametrowej walizki. Nic nie musieli mwi. Kelner na ich widok rzuci wszystko, co mia w rkach, i uciek. Obaj oficerowie podzielili si sztucami po rwno. Jeszcze czterdzieci pi lat pniej w ich domach jadem nimi kolacj. Po dokadnym spenetrowaniu reszty hotelu Winters postawi podwjn wart przy drzwiach, jak sam wspomina z absolutnie powan min, eby zapobiec dalszemu rabunkowi. Po chwili jednak pokrci z rezygnacj gow.

- Ale byem wtedy durny! Trzeba byo szeroko otworzy drzwi i pozwoli chopakom bra, co chcieli. Potem, kiedy zwalia si sztabowa szaracza, wynieli stamtd wszystko, co dao si oderwa od ciany. Winters wybra na kwater dowdztwa batalionu dom jakiego hitlerowskiego dostojnika, wiszcy na zboczu doliny nad drog do samego Berchtesgaden. Posa tam porucznika Cowinga, swego S-4, eby da mieszkacom kwadrans na jego opuszczenie. Cowing, nowicjusz z ostatniego uzupenienia, ktry dotar do batalionu w poowie lutego w Haguenau, nie mia dowiadczenia bojowego i okaza si nie najlepszym wyborem na emisariusza. Wrci po paru minutach i powiedzia: - Oni mwi, e si nie rusz, panie majorze. - Za mn! - rzuci poirytowany Winters i sam poszed do gwnych drzwi rezydencji. Zaomota w nie pici, a kiedy stana w nich kobieta, owiadczy jej tonem, ktry nie pozostawia wtpliwoci co do jego intencji: - Zajmujemy ten dom na kwater. Wynocie si, ale ju! Czy czuj si winny? Czy mam jakie wyrzuty sumienia z powodu zajcia si tego piknego domu? A skd! Od niemal roku tualimy si po Europie, pic w okopach Normandii, wycierajc si w bocie Holandii, marznc w niegach Bastogne, a kilka dni wczeniej widzielimy obz koncentracyjny. To przez tych ludzi cierpieli tamci i my te swoje przeszlimy. Nie miaem dla nich adnego wspczucia i nie byem im winien adnych wyjanie. Niech si ciesz, e wyszli z tego cao. Take szeregowi nie mieli adnych problemw z przejciem esesmaskiego kompleksu koszarowego utrzymanego w stylu bardziej alpejskich schronisk ni budynkw koszarowych. Wewntrz mieli wszystko, co najnowsze w dziedzinie budownictwa i wyposaenia wntrz, w tym umieszczon pod placem apelowym stumetrow kryt strzelnic karabinow. Jako wykoczenia, stolarki budowlanej i instalacji sanitarnych bya po prostu niezrwnana. Oficerowie i sieranci pozajmowali dla siebie pikne domy pobudowane przez hitlerowskich urzdnikw i oficerw na zboczach gr z widokiem na Berchtesgaden. Winters rozstawi w miecie posterunki wartownicze, gwnie w celu kierowania ruchem i odsyania zgaszajcych si wci setkami niemieckich onierzy do najbliszych obozw jenieckich. Na jednym z takich posterunkw peni wart szeregowy Heffron, kiedy na skrzyowaniu pojawia si kolumna trzydziestu jeden pojazdw, jadcych gdzie z gr na pnoc. Kolumn prowadzi genera Theodor Tolsdorf, dowdca niemieckiego LXXXII Korpusu.

Trzydziestopicioletni Prusak by znan postaci, utalentowanym oficerem, ktry w Wehrmachcie w czasie II wojny wiatowej pobi wszelkie rekordy w szybkoci awansowania. Tolsdorf zawsze dowodzi z pierwszej linii, nawet jako dowdca korpusu. Jedenacie razy ranny, nazywany by z racji kompletnego braku poszanowania dla ycia swego i swoich ludzi Tolsdorfem Szalonym. Dla kompanii E by jednak przede wszystkim dowdc 340 Dywizji Grenadierw Ludowych - przeciwnika z zaciekych walk 3 stycznia o Bois Jacques wok Foy i Noville. Tolsdorf oczekiwa, e bdzie mg si podda w stylu, w jakim walczy, z penymi honorami, i zachowa swoje przywileje w niewoli. Konwj, ktry prowadzi, peen by osobistych bagay zawierajcych spore iloci najlepszych alkoholi, cygar, papierosw. Jechali z nim jego sucy i cay harem eskiej obsugi ze sub pomocniczych. Heffron, pierwszy napotkany Amerykanin, zatrzyma kolumn pojazdw. Genera wyrazi yczenie oddania si do niewoli. Heffron wezwa swego podporucznika. Tolsdorf uzna go za zbyt niskiego rang. Kiedy podporucznik wyruszy na poszukiwania kogo starszego, Heffron przej inicjatyw we wasne rce i wyzwoli Parabellum generaa oraz jedn z jego walizek. Zawieraa ona, jak si okazao, kilka elaznych Krzyy i okoo piciuset pornograficznych fotografii ze zbiorw dowdcy korpusu. Potem Heffron wspomina: I prosz, zwyky chopak z poudniowej Filadelfii, a podda mi si szkopski genera!. Tymczasem szaber kwit na niespotykan skal. Wszdzie roio si od niemieckich onierzy - Wehrmachtu, Waffen-SS, Luftwaffe, oficerw, podoficerw, szeregowych, do wyboru, do koloru - szukajcych kogo, komu mogliby si podda. Kompanie 2 batalionu: D, E, F i sztabowa byy zwykle pierwszymi, ktre napotykali. Webster pisa do rodzicw 13 maja: Tym onierzom zabieralimy pistolety, noe, zegarki, zimowe kurtki podbijane futrem, panterki. Wikszo Niemcw znosia to pogodnie, ale zawsze znalaz si jaki sztywniak, ktremu nie podobao si uwolnienie go od nadmiernego balastu w postaci zegarka. Nawet jednak tacy zapalecy stygli z miejsca, zagldajc w luf podstawionego pod nos pistoletu. W swojej kolekcji mam teraz Parabellum, dwa Walthery P 38, pistolet maszynowy Schmeisser, dwie panterki, zimowy kombinezon maskujcy, kilka hitlerowskich flag, mniej wicej po metrze dugoci, i lotniczy zegarek. Samo Orle Gniazdo zostao doszcztnie zrujnowane przez lotnictwo bombowe. Synna winda zostaa unieruchomiona, ale weteranom codziennych wspinaczek biegiem na Currahee dostanie si bez niej na gr nie sprawio najmniejszych kopotw. Szeregowy Alton More

by jednym z pierwszych, ktrzy tego dokonali. Wrd gruzw wygrzeba dwa albumy ze zdjciami zagranicznych politykw, ktrzy odwiedzili Orle Gniazdo. Jeden z oficerw kompanii wypatrzy te albumy i zada ich od niego. More odmwi, na co oficer zagrozi mu sdem wojennym. More by onierzem z plutonu Malarkeya. Malarkey uda si do dowdztwa, eby przedstawi spraw Wintersowi. Po zapoznaniu si z sytuacj Winters kaza swojemu kierowcy odwie Malarkeya z powrotem do kompanii i przywie w drodze powrotnej szeregowego More'a ze wszystkimi rzeczami. Kiedy tak si stao, przenis go, czynic kierowc w sztabie batalionu. I dziki temu More mg zabra albumy ze sob do domu w Casper, w stanie Wyoming. Kiedy ju modzi Amerykanie zadbali o zakwaterowanie i nakradli wicej, ni byli w stanie unie czy kiedykolwiek zabra ze sob do domu, przysza kolej na znalezienie sobie jakiego pojazdu. Nie stanowio to najmniejszego problemu. Samochodw wszelkich typw i wielkoci byo w brd. Miasto pkao w szwach od limuzyn sztabowych, wojskowych ciarwek, azikw Volkswagena, cywilnych samochodw wcielonych do suby, a w garaach willi przytulonych do grskich zboczy czekao na swych wacicieli sporo luksusowych pojazdw, godnych rangi poprzednich mieszkacw. Sierant Hale jedzi wozem straackim Mercedesa, cieszc si jak dziecko z wraenia, jakie robi na mijanych dzwonki, syrena i byskajce niebieskie wiata. Talbertowi przypad w udziale jeden z trzyosiowych Mercedesw Hitlera z pancernymi drzwiami i kuloodpornymi szybami. Carson jedzi samochodem Gringa. To by najpikniejszy wz, jaki w yciu widziaem. Cieszylimy si jak dzieci, skakalimy po jego mikkich kanapach, jedzilimy po caym Berchtesgaden, tam i z powrotem. Spotkalimy kapitana Speirsa, ktry natychmiast wskoczy za kko, i ruszylimy za miasto, w gry, do tych piernikowych chatek jak z obrazka. Niestety, im wicej starszyzny zjedao do Berchtesgaden, kiedy 7 i 8 maja dojechay tam sztaby, tym trudniej byo utrzyma taki akomy ksek. Z dowdztwa puku przyszed rozkaz odprowadzenia tam Mercedesa. Carson i Bili Howell dalej si nim cieszyli, kiedy Speirs przynis t hiobow wie. Syszc j, Carson zapyta Howella, czy wierzy, e okna Mercedesa rzeczywicie s kuloodporne. Howell oczywicie nie by pewien, wic pozostawao jedynie si o tym przekona. Odeszli kilka krokw do tyu, wycelowali w tylne lewe okno i zaczli strzela. Pierwszy pocisk rzeczywicie nie przebi szyby, ale kiedy koczyli drugi omionabojowy adownik, tysice odamw zacielao tyln kanap, a z ramy smtnie zwisaa gumowa uszczelka. Tak powierzchowny eksperyment nie mg ich oczywicie przekona, wic

postanowili go kontynuowa. Odeszli, kiedy ostatnia szyba podzielia los pierwszej; minli po drodze kapitana ze sztabu, ktry mia odebra samochd. Talbert te musia si rozsta ze swoim samochodem i take si nie opar dzy wiedzy, prowadzc wasne eksperymenty. Mg pniej zameldowa Wintersowi, e cho przednia szyba wytrzymuje trafienie z karabinu pociskiem zwykym, to przeciwpancerny przebija j z atwoci. Winters podzikowa za podzielenie si t wan informacj, zgadzajc si, e nigdy nie wiadomo, kiedy wiadomo tego typu moe si okaza uyteczna. Pd do eksperymentowania opanowa wielu chwilowych posiadaczy piknych samochodw, na ktrych chcieli pooy rk ich przeoeni. Z jednego z Mercedesw spucili wod z chodnicy i uruchomili silnik, by si przekona, jak dugo popracuje, zanim si zatrze. Inny oczekujcy na przekazanie do sztabu samochd powicili na prby zderzeniowe, wyprzedzajc obecny trend o dobre dwadziecia lat. Wybrali w tym celu trzydziestometrowe urwisko, z ktrego zepchnli lnicego czarnym lakierem Horcha. Samochd nie zda testu - upadek spowodowa jego totaln ruin. Sztabowcy dostawali wic dane luksusowe samochody, ale nie mieli z nich wikszego poytku. Limuzyny docieray do nich z rozbitymi oknami, pozacieranymi silnikami (Talbert po przetestowaniu okna w swoim Mercedesie oprni jego chodnic i zbiornik oleju, po czym - bez powodzenia! - prbowa go zatrze, wjedajc na pierwszym biegu drog na parking pod Orle Gniazdo). Pozbawieni swej zdobyczy szeregowi pocieszyli si pozostawionymi przez Niemcw licznymi ciarwkami, azikami, motocyklami, samochodami pancernymi, ktre ich potrzebom odpowiaday w zupenoci, a nie kuy w oczy przeoonych. Paliwo byo tak samo za darmo, jak pojazdy: wystarczyo podjecha do jakiejkolwiek amerykaskiej jednostki, tankowano je tam bez pytania o cokolwiek. Winters wspomina: To byo uczucie nie z tej ziemi. Po prostu nie sposb sobie wyobrazi wadzy, jak tam dysponowalimy. Cokolwiek chcielimy, wystarczyo po to wycign rk i byo nasze. Po kwaterach i samochodach przysza kolej na alkohol. W kadej piwnicy byo wino, ale odkrycie najwikszego zapasu przypado w udziale jednemu z nielicznych abstynentw w batalionie, majorowi Wintersowi. 6 maja, myszkujc na wasn rk, Winters przypadkiem trafi do kasyna kwater oficerskich przy rezydencji Gringa. W gwnej sali zasta zwoki niemieckiego generaa majora w mundurze galowym z pistoletem w doni i dziur na wylot w obu skroniach. Pniej zidentyfikowano go jako generaa Kastnera. Winters rozglda si po budynku, kopniakiem otwierajc kolejne drzwi, kiedy nagle natrafi na widok, ktrego do dzi nie zapomnia: w otoczonej grubymi cianami piwnicy z

urzdzeniami klimatyzacyjnymi, mierzcej pitnacie na dziesi metrw, stay rega za regaem stojaki, z ktrych od podogi po sufit wystawao tysice butelek najprzedniejszych win wiata. Jak pniej oceniano, piwnica marszaka Rzeszy zawieraa okoo dziesiciu tysicy butelek. Winters ustawi podwjn wart przy wejciu do kasyna i jeszcze jeden podwjnie obsadzony posterunek przy wejciu do piwnicy. Wyda te rozkaz: ani kropli alkoholu do ust! Wprowadzi dla onierzy cis prohibicj na siedem dni. Oczywicie, zdawa sobie spraw, e nikt nie jest w stanie wyegzekwowa podobnego rozkazu. Wspominajc w 1990 roku, mwi: Nie oczekiwaem, e uda mi si go wyegzekwowa, nie jestem przecie idiot. Chciaem tylko da jasny sygna chopakom: sytuacja ma pozosta pod kontrol. Nie chc tu adnych pijackich burd. Po powrocie do sztabu wezwa do siebie kapitana Nixona. - Nix, otrzewiej troch, to ci poka co, czego jeszcze w yciu nie widziae. Nastpnego dnia rano kapitan Nixon zameldowa si u majora Wintersa trzewy i wieutki jak skowronek, pytajc: - Co mi obiecywae wczoraj pokaza, Dick? Winters bez sowa machn rk, e ma i za nim i wsiad do jeepa. Pojechali do kasyna oficerskiego, poprowadzi go do piwnicy i pokaza, co znalaz. Nixon myla, e umar i poszed do nieba. Tym bardziej, kiedy Winters powiedzia: - Bierz, co chcesz, a potem niech kada kompania i sztab batalionu przyle po ciarwce. Ty za to odpowiadasz. To byo spenienie snw alkoholika, raj, cud wymykajcy si prbom opisu. Nixon dosta prawo wyboru win spord jednej z najwspanialszych kolekcji na wiecie, a potem mia rozda reszt wszystkim znajomym i kompanom od kieliszka. C za wspaniaa okazja do witowania, tym bardziej e skoczya si wojna, a oni wci yli. Skutki najlepiej ilustruje zdjcie ukazujce kapitana Lewisa Nixona rankiem 8 maja. Kompania take nie moga sobie darowa takiego wita. Mimo rozkazu Wintersa i regularnej kolejki wart, onierze witowali na caego. Mieli co: 7 maja Niemcy skapituloway w Reims przed Eisenhowerem. Po caej Europie rozeszy si rozkazy: przerwa ogie, znie zaciemnienie, niech rozbynie wiato pokoju wrd wojennego mroku. Wie o kapitulacji Niemiec bya, jak to ogldnie uj Winston Churchill, hasem do najwikszego wybuchu radoci w historii ludzkoci. Kompania E zadbaa, by obchodom dnia zwycistwa w Berchtesgaden nie zabrako blichtru i wigoru. Kiedy ju wino Goringa znalazo si w bardziej odpowiednich rkach, jak wspomina Carson, wszdzie wok jak dzie dugi nioso si echo strzelajcych korkw od szampana.

Zabawa stawaa si coraz goniejsza, w miar jak do wystrzaw korkw od szampana przyczaa si palba z wszelkiej broni kompanii. Kapitan Speirs zacz si niepokoi, czy sytuacja nie wyrwie si spod kontroli. Sierant Mercier, ktrego OKeefe wspomina jako naszego najbardziej profesjonalnego onierza, wczuwajc si w nastrj chwili, przebra si w kompletny mundur galowy niemieckiego oficera, z monoklem w prawym oku wcznie, i w tym stroju wybra si na obchd wart. Jeden z wartownikw wpad na rwnie wietny pomys i pod karabinem odprowadzi jeca do kapitana Speirsa. Kapitan, zawczasu uprzedzony, zagra doskonale swoj rol. Kiedy onierze doprowadzili przed jego oblicze Niemca, pomagajc sobie bagnetami, kapitan nawet nie podnis wzroku znad papierw. Jeden z onierzy podszed do biurka, zasalutowa i zameldowa: - Panie kapitanie, zapalimy Niemca, ktry prbowa wysadzi sztab kompanii. Co z nim zrobi? - Jak to co? Wyprowadzi i rozstrzela - burkn znad papierw Speirs. Powiao groz. artownisie jakby lekko si stropili. - Ale panie kapitanie, to ja, Mercier - odezwa si jeniec. Speirs wreszcie unis oczy znad dokumentw na biurku. - Mercier, wyskakujcie z tego mapiego mundurka, ale ju! Niedugo potem kapitan Speirs zwoa zbirk caej kompanii. Powiedzia, e zauway, i pewni onierze, ktrzy przyszli do kompanii stosunkowo niedawno, wituj w sposb nie pozostajcy w adnej proporcji do ich wkadu w celebrowane tak hucznie zwycistwo. To si miao natychmiast skoczy, podobnie jak strzelanie z wszelkiej broni, a zwaszcza zdobycznej - gdy jej odgos powodowa zbytni nerwowo. Byy to jednak prby z gry skazane na niepowodzenie. Zreszt nawet sam Speirs nie opar si w kocu nastrojowi chwili. Pod koniec dnia siedzieli w kancelarii z szefem kompanii, sierantem Carsonem, oprniajc butelk szampana za butelk i wyrzucajc puste przez drzwi na taras. Kiedy wyszli na taras zaczerpn wieego powietrza, natrafili na stos butelek. - Ty, Carson, dobrze strzelasz z pistoletu? - Dobrze, a bo co? - A trafisz w szyjk od tej butelki? - zapyta kapitan, stawiajc jedn na balustradzie. Carson wyj Colta, wycelowa i strzeli, rozbijajc butelk. Po chwili Speirs sprbowa swoich si, z tym samym rezultatem, a potem, uporawszy si z reszt, zaczli strzela na wiwat.

Na odgos wystrzaw przybieg sierant Talbert, wcieky i te z pistoletem w rku, gotw choby strzela do amicych rozkaz dowdcy kompanii. Pierwszego zobaczy Carsona. - Carson, powiesz ci za to za dup! - obieca, po czym wyjani mu, e kapitan Speirs zakaza strzelania. W tej samej chwili zza Carsona wyszed kapitan z dymicym pistoletem w rku. Po kilku sekundach ciszy odezwa si dowdca kompanii: - Przepraszam, sierancie. To moja wina. Zdaje si, e zapomniaem o wasnym rozkazie. Webster, Luz i OKeefe dopiero teraz odnaleli drog do piwnicy marszaka. Byli ju mocno spnieni. Reszta batalionu bya tam przed nimi i Winters wycofa wart sprzed kasyna, pozostawiajc swobodny dostp do niej kademu chtnemu. Zanim oni trzej tu dotarli Volkswagenem Luza, przed kasyno nieprzerwanym sznurem zajeday poniemieckie ciarwki, samochody osobowe, motocykle z przyczepkami, a nawet transportery opancerzone, wywoc to, co jeszcze zostao. Stra tylna kompanii E znalaza jak skrzyni i zacza j wypycha butelkami. Webster wspomina: Byem zaskoczony, widzc jak pode i mode szampany tu pijano. Ani butelki porzdnego koniaku, o Napoleonie nie wspominajc, szampany gwnie z koca lat trzydziestych. Gust Adolfa szczerze mnie rozczarowa. Webster nie wzi pod uwag tego, e uprzedzi go Nixon, koneser i znawca, ktry wywiz std pi ciarwek najlepszych alkoholi do wasnego uytku, zanim reszta batalionu zacza je pldrowa. Samozwaczemu krytykowi pozostay ju tylko resztki, wic nic dziwnego, e nie by nimi zbudowany. No c, kto pno przychodzi, sam sobie szkodzi... Rozbawiony uwag Webstera Winters po latach skomentowa: I jeszcze raz absolwent Yale okaza swoj wyszo nad absolwentem Uniwersytetu Harvarda. Na zewntrz Webster, Luz i OKeefe natrafili na gromad pijanych Francuzw krzyczcych La guerre estfini! La guerre estfini!, klepicych ich po plecach, czstujcych winem, proszcych o papierosy i strzelajcych na wiwat ze wszystkiego, co mieli pod rk. Amerykanie rozdali papierosy, pociskali wycignite do nich rce, po czym odjechali do siebie najszybciej jak to moliwe. Ku ich zdumieniu okazao si, e aden nie straci portfela ani zegarka, samochd te nie wyglda na zbytnio rozgrabiony. Wida sojusznicy byli zbyt zajci witowaniem.

Po przyjedzie wyprawilimy przyjcie, jakich mao. Korki strzelay, szampan si la, butelki pkay. Radosny miech gboko z trzewi, wiwaty, okrzyki radoci, plczce si jzyki, pijackie mdroci i przyja ponad wszystko. Ma, jee si napij. Co jezd, kurna, tera moja kolej. Ja miaem wystszsz... Wyse... wyj ten koreg. Kurna, jak tu pknie. Sialalala! Polej! Chopaki, gzie jest Hitler? Szeba podzikowa sukinsynowi. Pijemy szampana Adolfa, to szeba, kurna, podzikowa gospodaszowi, no nie? Berchtesgaden, kocham ci!!! I tak skoczya si nasza wojna. Wszyscy w caej Europie witowali, zwycizcy i zwycieni. Pierwsi do witowania byli modzi chopcy w mundurach. Przeyli, mieli y - byo co witowa. Rankiem 8 maja OKeefe i Harry Lager poszli szuka jajek. Doszli do gospodarstwa na polanie w lesie. Z komina na dachu wznosia si do gry struka dymu. Wkopali drzwi do rodka, wpadajc do wntrza z karabinami gotowymi do strzau. Dwaj woscy dezerterzy, ktrzy si tam ukryli, o mao nie umarli ze strachu. Zerwali si na rwne nogi zza stou i zesztywnieli z przeraenia. Na stole staa butelka szampana. Stojcy bliej stou Woch zapa za butelk, skierowa j szyjk do trzymajcego go na muszce O'Keefe'a i wyraajc niemo zaproszenie do wypicia, zawoa: Pax! Napicie zostao przeamane. Wypili za pokj i Amerykanie ruszyli dalej na poszukiwanie jajek. Po chwili natrafili na kolejn chatk w lesie. O'Keefe wspomina: Bya piknie pooona. Na ganku sta mody mczyzna, mniej wicej w naszym wieku, ubrany po cywilnemu. Na nasz widok wyszed do nas, umiechn si i doskona angielszczyzn powiedzia: - Panowie, wojna si skoczya. Mwili przez radio. Nadal nieufny, mierzyem go uwanie wzrokiem i zauwayem, e mocno utyka na praw nog. Kiedy na ni spojrzaem, wyjani: - Walczyem w Afrikakorps, tam zostaem powanie ranny i odesano mnie do domu. Byem onierzem. Zaprosi nas do rodka, na lampk wina. Kiedy odmwilimy, powiedzia: - Zaczekajcie, zaraz wynios na zewntrz. Po chwili wrci z trzema kieliszkami wina. - Za koniec wojny - powiedzia, wznoszc swj. Za to si z nim napilimy. Byo w tym co normalnego, susznego, a jednoczenie penego godnoci i onierskiego.

Dostali jeszcze od swego gospodarza jajka, po czym wrcili do kwatery, gdzie uczcili koniec wojny wielk porcj jajecznicy i kolejnymi butelkami szampana Adolfa.

18 SPENIENIE ONIERSKICH SNW Austria 8 maja - 31 lipca 1945 Pnym popoudniem 8 maja Winters otrzyma rozkaz przygotowa 2 batalion do wymarszu jeszcze tej nocy do Zell am See w Austrii, okoo trzydziestu kilometrw na poudnie od Berchtesgaden, gdzie mia peni sub okupacyjn. Okoo 22.00 kolumna amfibii ruszya, po raz pierwszy rozcinajc mroki nocy wiatami reflektorw. Z tyu kadego pojazdu onierze nadal witowali koniec wojny, pijc, piewajc i grajc w karty. Kiedy rano konwj dotar do Zell am See, zwyciscy okupanci byli brudni, nie ogoleni, w pogniecionych i wyplamionych mundurach, w wikszoci pijani lub ciko skacowani. Miasto byo przepenione niemieckimi onierzami. Tu koczya si trasa odwrotu na poudnie - dalej byy ju tylko wysokie gry, za nimi Wochy, ale wszystkie prowadzce do nich przecze nadal zasypane niegiem i nieprzejezdne. Jak potem policzono, na obszarze, ktry obsadza niespena szeset osobowy 2 batalion, znajdowao si w tym czasie ponad dwadziecia pi tysicy uzbrojonych po zby niemieckich onierzy. Dysproporcja w wygldzie pomidzy zwycizcami a pokonanymi bya rwnie drastyczna, jak w liczebnoci. Zwycizcy wygldali jak gromada obdartych wczgw bez adnej dyscypliny, podczas gdy pokonani wci przypominali wojsko, porzdnie umundurowani, zdyscyplinowani, czyci i ogoleni. Winters, ledzc ciekawe spojrzenia Niemcw i cywilnych Austriakw, kierowane na jego onierzy, zgadywa, e musieli si zastanawia, jak na Boga mogli przegra wojn z tak band oberwacw. Dowdztwo batalionu rozoyo si w Kaprun, cztery kilometry na poudnie od Zell am See. Dolina czca obie miejscowoci naleaa do najsynniejszych na wiecie orodkw narciarskich, popularna bya zwaszcza wrd bogatych Niemcw. Warunki zakwaterowania, poczwszy od najtaszych kwater prywatnych po luksusowe hotele, wydaway si po prostu oszaamiajce. Wszystkie pokoje byy zajte przez niemieckich rannych. Wykwaterowano ich i odesano ciarwkami lub pocigami do szpitali i obozw w rejonie Monachium, by zrobi miejsce dla Amerykanw. Mieli pilowa porzdku, zgromadzi wszystich Niemcw w jednym miejscu, rozbroi i stopniowo odsya na pnoc do obozw jenieckich. Winters zacz swoje rzdy w Zell am

See ju rankiem 9 maja, zaraz po przyjedzie. Wezwa do siebie najstarszego stopniem niemieckiego oficera. Miaem dwadziecia siedem lat i jak wszyscy moi onierze, nosiem brudny, znoszony mundur polowy i poobtukiwany hem na gowie. Czuem si troch gupio, wydajc rozkazy wypronemu przede mn jak struna penemu pukownikowi, starszemu ode mnie o dwadziecia lat wymuskanemu oficerowi zawodowemu w odprasowanym mundurze wyjciowym z pen piersi odznacze bojowych. Mimo to wydawa mu rozkazy. Zleci dopilnowanie rozbrojenia wojsk i zoenie caej broni na lotnisku, w szkole i na kocielnym podwrcu. Oficerom pozwoli zachowa bro boczn, andarmerii take indywidualn bro dug. Zapowiedzia te na nastpny dzie inspekcj obozowisk i kuchni oraz przegld wojsk. Nazajutrz, 10 maja, Winters i Nixon pojechali jeepem na inspekcj, zaczynajc od wyznaczonych miejsc skadania broni. Widok, ktry tam zastali, sprawi, e zaniemwili z wraenia: we wszystkich trzech miejscach pitrzyy si olbrzymie stosy broni. Winters zorientowa si, jakim bdem byo uycie sformuowania wszelk bro. Mia na myli wojskow bro paln, a tymczasem pukownik zrealizowa jego polecenie dosownie i w rezultacie na stosach znalaza si fantastyczna kolekcja broni myliwskiej, sportowej, kordelasw myliwskich, szabel, antycznej broni najprzerniejszych rodzajw - nie liczc oczywicie kompletnego uzbrojenia dwch i p dywizji. Wedug oniemiaych oficerw byo jej do, eby rozpocz III wojn wiatow. Po inspekcji obozowisk i kuchni Winters by peen podziwu dla zdolnoci organizacyjnych pokonanego przeciwnika. Wojska stawiay si na apelach karnie, umundurowane jak na parad. Obozowiska byy uporzdkowane, z wytyczonymi alejkami, z polowymi aniami, porzdnymi sanitariatami. W kadym obozowisku znajdoway si kuchnie polowe, ogie rozpalony, w kotach gotowaa si kartoflanka, kucharze w czystych fartuchach krztali si wok nich, popdzajc szeregowych penicych sub kuchenn. Od tej pory codziennie rano w dowdztwie batalionu meldowa si posugujcy si swobodnie jzykiem angielskim oficer cznikowy, ktry skada meldunek sytuacyjny i odbiera rozkazy. Nie byo adnych kopotw. Jak mwi Winters: Dalimy im woln rk, a oni nas szanowali. Oficer cznikowy z czasem zacz goci coraz duej w dowdztwie, opowiadajc frontowe historie ze Wschodu i spod Bastogne. Ktrego dnia stwierdzi: - Nasze armie powinny poczy siy i razem zmie Rosj z powierzchni ziemi, pki nie jest za pno.

Winters poczu si troch nieswojo. Odpowiedziaem, e nie, dzikuj. Ja ju si nawojowaem i jedyne, czego chc, to wrci do domu i do cywilnego zajcia. Tego zreszt chcieli prawie wszyscy, a chyba nikt bardziej ni onierze niemieccy. Zanim jednak ktregokolwiek pucio si do domu, trzeba go byo przesucha i przewietli jego przeszo. Wrd szeregowych w olbrzymich obozowiskach roio si bowiem od nazistw, poprzebieranych w mundury szeregowych. Jednym z najbardziej znanych prbujcych takiej drogi ucieczki by na przykad Adolf Eichmann, ktry w mundurze kaprala Luftwaffe ukrywa si w obozie koo Berchtesgaden. Udao mu si uciec, zanim zosta rozpoznany, przedosta si wraz z rodzin do Argentyny i tam yo mu si dobrze, zanim zosta odnaleziony przez agentw izraelskiego wywiadu, porwany, osdzony, a nastpnie powieszony w Izraelu. Podporucznik Lipton suy jako dowdca plutonu karabinw maszynowych kompanii sztabowej 2 batalionu. Winters powierzy mu piecz nad obozem, w ktrym przebywao kilkuset jecw. Jednym z nich by profesor Ferdinand Porsche, konstruktor Volkswagena, oraz najlepszych niemieckich czogw, Pantery i Tygrysa. W poowie maja Lipton zakoczy przewietlanie okoo stu pidziesiciu jecw i wystpi o ich zwolnienie. Jeden z niemieckich oficerw poprosi, by mu pozwoli do nich przemwi, zanim wyjd przez bram obozu. Lipton zgodzi si. To bya do duga, ale bardzo dobra przemowa. Powiedzia im, e Niemcy przegray wojn, ale oni byli dobrymi onierzami i jest dumny, e mg nimi dowodzi. Teraz powinni wrci do domw i sprbowa odbudowa swoje ycie, gdy stoi przed nimi wielkie zadanie odbudowy Niemiec z ruin, do ktrego potrzeba kadej pary rk. Kiedy skoczy, onierze zgotowali mu dug owacj. Jeszcze inni nazici, ktrzy mieli powody obawia si o swoj skr, prbowali ukrywa si w grach. Jeden z dipisw zameldowa Speirsowi o czowieku, ktry dowodzi w okolicy obozem pracy przymusowej i dopuci si wielu okruciestw. Kapitan przeprowadzi wasne ledztwo, przesucha wielu wiadkw, ktrzy w peni potwierdzili to, co mwi dipis. Dalsze ledztwo pozwolio ustali, e poszukiwany przez nich komendant obozu ukrywa si w gospodarstwie swojej dalszej rodziny w okolicznej wiosce. Speirs wezwa sieranta Lyncha, przedstawi mu spraw i wyda rozkaz: - We Moone'a, Liebgotta i Siska, znajd skurwiela i zlikwiduj. Lynch zebra ludzi, wyjani im zadanie, wzili ciarowego Dodge'a i pojechali. W czasie drogi Moone zacz si zastanawia nad sytuacj, w ktrej si znalaz. By pewien, e kapitan Speirs nie mia prawa wydawa wyroku mierci na podstawie zezna dipisw. Z drugiej strony Speirs by jego dowdc kompanii, a Moone tylko szeregowym, ktry

wykonywa jego rozkaz. W kocu doszed do wniosku, e nie ma zamiaru bra udziau w tej z daleka mierdzcej imprezie. Jeli ktokolwiek bdzie musia do tamtego strzela, to na pewno nie on. Dotarli na farm i pochwycili wskazanego Niemca, ktry nie stawia oporu. Liebgott przesuchiwa go przez p godziny, po czym owiadczy, e nie ma wtpliwoci, e to czowiek, po ktrego przyjechali i e jest winien zarzucanych mu czynw. Pod luf wepchnli go na ciarwk i odjechali. Po drodze, w wwozie, zatrzymali pojazd. Tam wypchnli go z Dodge'a i Liebgott dwukrotnie do niego strzeli z pistoletu. Ranny wizie zacz skowycze i ucieka w gr zbocza. Lynch rozkaza Moone'owi go zabi. - Sam go sobie zabij. Wojna si skoczya. Skinny Sisk wyszed naprzd, podnis karabin i jednym strzaem w plecy powali uciekiniera. Po posortowaniu i odesaniu jecw oraz dipisw kolejnym zadaniem byo zebranie i zabezpieczenie zdobycznej broni, a take wasnego sprztu niepotrzebnego ju do prowadzenia dziaa bojowych. W miar postpw tej pracy ciarwki zabieray spisany sprzt i uzbrojenie do skadnic we Francji. Co gorsza, zaopatrzenie zaczo przypomina sobie o wyposaeniu wydawanym oficerom batalionu w czasie wojny. Wszystko szo pomylnie do momentu, w ktrym nadszed rozkaz zdania do magazynu drukowanych na jedwabiu ucieczkowych map Francji, ktre oficerowie otrzymali niemal rok wczeniej, przed desantem w Normandii 6 czerwca 1944 roku. Nieoddanie mapy rwnao si grzywnie w wysokoci siedemdziesiciu piciu dolarw. Te mapy byy wit relikwi weteranw z Normandii, oznak ich statusu i chyba adna nie wrcia do magazynu w przepisanym terminie. Z dowdztwa puku przyszed wic rozkaz zapacenia grzywny. Tym razem za cay batalion odpowiedzia Winters, ktry zacytowa autorowi wezwania odpowied generaa McAuliffe'a z Bastogne: Gwno!. Autor wezwania patniczego, kwatermistrz puku, kapitan Herbert M. Sobel, spuci z tonu i wicej nie wraca do sprawy. Z racji braku jakiegokolwiek oporu, czy wicej, wrcz entuzjastycznej wsppracy Niemcw i Austriakw, pod koniec trzeciego tygodnia maja amerykaski batalion nie mia ju waciwie nic do roboty. Wszelkie suby kuchenne, sprztanie rejonw i kwater oraz zadania budowlane spoczy w pewnych i wprawnych rkach miejscowej ludnoci, ktra chtnie je wykonywaa w zamian za pienidze, ywno i papierosy. Czas zacz si strasznie duy modym ludziom tsknicym za domem.

Winters zacz szuka im zajcia. Zbudowano stadion lekkoatletyczny, kort tenisowy i boisko do baseballa, potem strzelnic karabinow. Zaczto rozgrywa zawody sportowe na szczeblu kompanii, batalionw, pukw i dalej a po mistrzostwa caego europejskiego teatru dziaa wojennych. Oprcz rywalizacji sportowej toczyo si normalne ycie garnizonowe, z wszystkimi jego zajciami i codzienn musztr. Niektrzy onierze podeszli do sportu entuzjastycznie. Ci spord nich, ktrzy ywili nadziej na zawodow lub akademick karier sportow, mieli wspania okazj do treningu. Jeli osigali liczce si wyniki, zwalniano ich z innych obowizkw, mieszkali w oddzielnym bloku koszarowym dla sportowcw i mogli bez przeszkd codziennie trenowa lub startowa w zawodach wszelkich szczebli. Ci, ktrzy planowali zawodow sub wojskow, mieli teraz doskona okazj do uzupeniania wiadomoci i konfrontowania ich z praktyk w dyskusjach z dowiadczonymi frontowcami. Ale dla wikszoci, ktra nie bya ani sportowcami, ani nie widziaa dla siebie przyszoci w armii, nuda bya nie do zniesienia. Ich energia znajdowaa ujcie gwnie: w turystyce alpejskiej, polowaniu, piciu i pogoni za spdniczkami. Jezioro Zeller See, dugoci okoo czterech kilometrw i szerokoci dwch, prcz swych walorw widokowych stwarzao te doskonae warunki do pywania w dugie, coraz cieplejsze dni pnego maja i pocztkw czerwca. Webster pisa do matki 20 maja: Mj strj kpielowy zaczyna si rozazi w szwach. Czy moesz mi wysa, najpilniej jak to moliwe, nastpn par tych bajecznie kolorowych kpielwek od Abercrombie i Fitcha? Rozmiar 32, ale raczej slipy ni spodenki. Na zboczach gr za Kaprun pyszniy si synne na cay wiat trasy narciarskie. Wycig krzesekowy by wprawdzie kaputt, ale wspinaczka z deskami na gr bya okazj do dodatkowego treningu. Winters ustali grafik, wedle ktrego co trzy dni kolejny pluton wyjeda do orodka narciarskiego na kolejn tur urlopow. Tam mieli pen obsug austriackich pokojwek, kucharzy, instruktorw narciarskich, przewodnikw myliwskich. Warunki do uprawiania narciarstwa byy rwnie dobre, jak do polowania na kozice grskie. W niszych partiach gr pen par szo polowanie na jelenie, ktrych setki kryy po okolicznych lasach. Przed wojn byy to ulubione tereny owieckie europejskiej arystokracji, a e przez ca wojn mao kto tu polowa, plan odstrzau nie by realizowany i jelenie rozmnoyy si ponad miar. Spadochroniarze polowali po czci z zamiowania, po czci jednak z duo bardziej prozaicznych powodw - znowu, jak pod Bastogne, byli na samym kocu acucha zaopatrzeniowego armii, a czarny rynek rozrs si od tego czasu znacznie.

Trasa zaopatrzeniowa z portw w Cherbourgu i Hawrze bya jeszcze dusza ni z Normandii w Ardeny, a po drodze byo znacznie wicej chtnych do swojej dziaki, ktrzy mieli powan motywacj - ich cywilne dziewczyny miay rodziny, ktre trzeba byo wykarmi. W malownicze Alpy docieray wic ndzne resztki tego, co tam wysyano. onierze zorganizowali ekipy myliwych, ktre zajmoway si pozyskiwaniem dziczyzny do kota. Szeregowy Freeman znalaz wrd skonfiskowanej broni samopowtarzaln rutwke Browninga i uzupenia diet spor iloci przepirek i innego ptactwa. Jednak najwicej energii onierze zuywali, nadrabiajc stracony czas z kobietami. Webster pisze: Panienki, dupeczki, szpary, materace, zdziry, spdniczki, cichodajki, kurwiszony, cipki - oto co krlowao w umysach naszych chopcw. Kucharze mieli utrzymanki, plutonowe ogiery nie wychodziy ze stodoy, McCreary posuwa jak matk w miecie, Reese zainstalowa swoj u siebie na kwaterze i nie musia wychodzi, Carson ywi pikn, wyksztacon polsk blondyn (z ktr si potem oeni), szare plutonu kady wieczr spdzay w obozie dipisw, a chopaki co wieczr biegali do Zell am See, miasta najpikniejszych dziewczyn w Europie, by z opalonymi blondynkami realizowa swoje najbardziej wyrafinowane fantazje. Po trzech latach cigego gadania o bzykaniu nareszcie mieli okazj zrealizowa swoje marzenia, przebierajc w kobietach jak w ulgakach. Polityka niefraternizacji poniosa ostateczn i kompletn klsk. Na tych, ktrzy chcieli, i ktrych byo sta, czekay kobiety Rzymu, Parya, Zagbia Ruhry, ale jak dalej pisa Webster: W Austrii kobiety byy i czystsze, i adniejsze, i lepiej zbudowane, a poza tym najatwiejsze do zdobycia. Amerykascy onierze mieli uywanie za wszystkie czasy. Bez koca take la si alkohol. 28 maja Webster pisa do rodzicw: Od opuszczenia Berchtesgaden balujemy codziennie. Dwa dni temu robilimy porzdek w jakim poniemieckim magazynie i przy okazji poszy dwie skrzynki ginu, razem czterdzieci osiem butelek. Wasza paczka z sokiem pomaraczowym w proszku okazaa si bardzo przydatna. Kapitan Speirs egzekwowa bezwzgldnie tylko jeden rozkaz dotyczcy picia alkoholu - adnego pijastwa poza czterema cianami kwatery. Przestrzegania rozkazu pilnowali sieranci, ktrzy nie chcieli adnych wypadkw z pijanymi na subie czy wczcymi si po drogach i ciekach. Na kwaterze onierze mieli jednak woln rk i korzystali z tej wolnoci nad wyraz chtnie i pili, ile tylko mogli - a wikszo nawet jeszcze wicej.

Druyna Webstera miaa zawsze na podordziu dzbanek mroonej herbaty z ginem. Rezultaty nie day na siebie dugo czeka. O smej wieczorem Matthewsowi plta si jzyk, Marsh bekota co o swojej druynie. Sholty siedzia cicho na wyrku i do czego lub kogo godzinami si umiecha, Wynn mia si do rozpuku i krzykliwym gosem opowiada o Bastogne. McCreary, jak tylko zlaz z tej swojej matki, przechwala si, jaki to on jest odwany (Stary, nie ma w tej druynie odwaniejszego ode mnie. Pamitam, jak...). Skromne to moe nie byo, ale trzeba mu przyzna, e mwi wit prawd. Gilmore z furi prasowa ciuchy - ciekawy, acz podany objaw tego, e by w doskonaym nastroju. Hale chwia si, lecz szed nala nastpn kolejk. Chris, ktry nigdy nie rozrabia, po wypiciu kilku szklanek naszego specjau siada sobie spokojnie w kciku i milcza niewzruszenie. Rader zwykle przysypia na oparciu fotela. Ja w tym czasie ju smacznie spaem, zwalony z ng bez walki tym, co do tej pory wypiem. Rano budzili si ledwie ywi i dopiero po poudniu wzbierao w nich na tyle energii, by pomc ciau pokona wypity alkohol parti softballa lub pj popywa. Winters by abstynentem, ktry picia innych ani nie potpia, ani nie aprobowa. Jego dwaj najblisi przyjaciele, Nixon i Wesh, tgo popijali. adnego z nich nigdy nie potpi za picie w czasie wolnym od suby. Doskonale zdawa sobie spraw z tego, co prbowali zapi i zapomnie. Wystarczyo wyj ktrego popoudnia, kiedy jego onierze w samych kpielwkach grali w ciepym alpejskim socu w pik, i przyjrze im si. Rzadko ktry nie mia blizn po jakiej ranie. Niektrzy mieli ich po trzy, cztery, albo i wicej, na plecach, nogach, piersi, rkach. A przecie tam, w Kaprun, widziao si tylko tych, ktrzy nie zostali powanie ranni, na tyle by ju do nas nie wrci. Wkrtce bya jeszcze jedna okazja do przypomnienia ceny, jak kompania E zapacia za to, by znale si tu, gdzie si znalaza. 5 czerwca o 22.00 obchodzili pierwsz rocznic skoku w Normandii. Webstera uderzy kontrast: Rok temu o tej samej godzinie serce walio mi jak Gene Krupa na swojej perkusji, a odek miaem cinity w wze i bardzo pusty. [...] Teraz siedz sobie w przytulnej chatce w austriackich Alpach. W jednej rce mam wysok szklank mroonej herbaty zaprawionej ginem, w drugiej trzymam piro. Tak wielu chopakw, ktrzy startowali z nami wtedy z tego maego lotniska w Devonshire, ju nie yje, pogrzebanych na malowniczych cmentarzach SteMere Eglise, Son i Belgii, a ja jestem tu, i jestem im za to bardzo wdziczny. Dzi w nocy upamitnimy ich w sposb, ktry najbardziej by im odpowiada, wydajc wielkie, dzikie, haaliwe przyjcie.

Oficerowie te obchodzili t rocznic. Speirs korzysta obficie z zawartoci dwch skrzynek koniaku, ktre zwdzi jeszcze z kasyna Goringa, witujc w zaciszu swojej kwatery z pikn polsk dipisk i jej malek creczk. Pukownik Sink wyda seri pamitnych przyj w sztabie puku, ktry mieci si teraz w hotelu Zell. Jednego wieczora zaprosi tam wszystkich oficerw 506 puku na spotkanie z generaem Taylorem. To nie by chyba najlepszy pomys. Genera nie cieszy si popularnoci w dywizji, czego z uporem godnym lepszej sprawy stara si nie zauwaa. Pukownik Strayer, jak opowiada porucznik Foley, znany na og z mocnej gowy do trunkw, tym razem sta si swarliwy i by w bardzo bojowym nastroju. Na tyle bojowym, ucilijmy, by wszcz bjk na pici z generaem. Zarwno Foley, jak reszta modszych oficerw stana po stronie pukownika. Poniewa sami ju te mieli sporo w czubie, wpadli na doskonay, w ich mniemaniu, sposb odegrania si na generale. Poszli na parking i spucili wikszo benzyny z baku Mercedesa nalecego kiedy do Hitlera, ktrym przyjecha Taylor. Maszyna, jak si okazao, przetrwaa eksperymenty sieranta Talberta i dziaaa nadal, co wprawio onierzy w niejakie zdumienie. Uznali, e unieruchomienie generalskiej limuzyny gdzie w rodku nocy na odludnej drodze do Berchtesgaden bdzie wspaniaym dowcipem. Nastpnego dnia, w niedziel, pukownik Sink zwoa nadzwyczajn odpraw oficersk na placu przed hotelem. Ustawi ich w ordynku jak szeregowych na apelu i wygosi gniewn przemow. Da im wtedy popali. Nazwa ich postpowanie niegodnym munduru, kadc szczeglny nacisk na bjk i dowcip z samochodem. Wanie przed chwil rozmawia przez telefon z generaem Taylorem, ktry dopiero teraz dotar do swej kwatery, spdziwszy wiele godzin samotnie w samochodzie unieruchomionym na odludziu, podczas gdy jego szofer wyruszy z kanistrem na poszukiwanie benzyny. Foley, ktry ani myla si przyznawa do autorstwa kawau, wspomina, e Sink mia gdzie, czy przechodzcy szeregowi i podoficerowie sysz to, co mwi. By wcieky i nic go nie obchodzio, kto sucha, kiedy nas opieprza. To by pikny, klasyczny, wojskowy, pitrowy, kunsztowny opieprz, opeer, od ktrego niewiele pikniejszych dane mi byo wysucha. Sink nie potrafi si dugo gniewa i ten przypadek te nie by wyjtkiem. Ju tydzie pniej, 4 lipca, przygotowa huczne przyjcie pod goym niebem z okazji wita Niepodlegoci. Ale 4 lipca lao jak z cebra, podobnie nastpnego dnia. Niezraony Sink dwukrotnie przesun termin, a w kocu 6 lipca impreza dosza do skutku. Ju od samego rana trway zawody sportowe w rnych konkurencjach. Nad jeziorem kryy szybowce, korzystajc z grskich prdw wznoszcych. Dowdztwo Transportu

Lotniczego wypoyczyo pukowi C-47, z ktrego po poudniu wyskoczyo dwunastu spadochroniarzy, ldujc w jeziorze. W parku rozstawiono stoy uginajce si pod jedzeniem i napitkami. Miejscowa orkiestra dta w skrzanych portkach uprzyjemniaa gociom pobyt, grajc tradycyjne melodie. onierze domagali si amerykaskich przebojw, ale austriaccy muzycy nie mieli nut i nie opanowali jeszcze nowego repertuaru. Nikomu to nie przeszkadzao, wszyscy i tak taczyli. Dziewczta nosiy opaski DP (zakaz fraternizacji dotyczy tylko Niemek i Austriaczek, dipiski byy spod niego wyczone. Opaski DP, ktre miay odrnia zwierzyn own od zakazanego owocu, byy bardzo poszukiwane przez onierzy i wkrtce stay si elementem miejscowego stroju kobiecego na rwni ze sznurowanymi stanikami i filcowymi kapelusikami), ale jak wspomina Foley, nie spotkaem tam ani jednej prawdziwej dipiski. Grskie powietrze, sporty bez ogranicze, dostatek kobiet i alkoholu, atwa suba, dobre polowanie i bojowy pukownik z twardym karkiem, ktrego wszyscy kochali - o czyme jeszcze moe marzy prosty onierz? Dla onierzy kompanii E powinny to by najlepsze wakacje w ich yciu. A jednak, po kilku tygodniach, wszyscy mieli ich serdecznie dosy. Frustrowaa wojskowa biurokracja, nudzili si jak mopsy, pili stanowczo zbyt wiele, a nade wszystko - chcieli do domu. Powrt do kraju zalea od klasyfikacji punktowej, ktra stanowia w tej chwili waciwie jedyny temat rozmw i prowadzia do wielu napi. System punktowania wprowadzony przez Armi Stanw Zjednoczonych dawa onierzom punkty za kady miesic suby czynnej, punkty za udzia w kampaniach, punkty za odznaczenia, dodatkowe punkty dla onatych. Magiczn granic bya liczba osiemdziesiciu piciu punktw. Ci, ktrzy j osignli, mieli prawo do natychmiastowego powrotu do kraju i demobilizacji. Ci, ktrym ich brakowao, byli skazani na pozostanie w dywizji i grozi im udzia w Wielkim Skoku - do Chin lub Japonii. Po raz pierwszy od wstpienia do suby onierze zaczli si przejmowa uzyskanymi odznaczeniami. Brzowa Gwiazda bya na przykad warta pi punktw, a to, e nadawano j na tak niskim szczeblu, nieuchronnie prowadzio do naduy i faworyzowania. Porucznik Foley przypomina sobie przypadek adiutanta puku, ktry dosta podobno swoj Brzow Gwiazd za trafny wybr hotelu Zell na kwater pukownika Sinka. onierze kompanii E czuli si pokrzywdzeni jeszcze z innego powodu: w wojskach powietrznodesantowych odznaczeniami szafowano bardzo skpo, uznajc, e odwaga jest jednym z naturalnych atrybutw ochotnika. Bardzo trudno byo dosta cokolwiek poza Fioletowym Sercem. Webster pisze:

W caej 101 dywizji, na przykad, byo tylko dwch kawalerw Medalu Honoru: szeregowy i podpukownik z 502 puku, i to obaj pomiertnie. Major Winters, ktry zasuy na z okadem za swj atak na bateri w Normandii, dosta tylko Krzy za Wybitn Sub - i to jedyny w caym 2 batalionie. W naszej kompanii tylko Speirs i moe ze dwu, trzech innych, dostao Srebrne Gwiazdy, a najwyej tuzin innych dosuyo si Brzowej Gwiazdy, ktr w piechocie rozdawano garciami. Tylko Fioletowych Serc mielimy na kopy, lecz te uznawalimy nie za odznaczenie, ale za oznak rodzaju broni. Wikszo onierzy kompanii E moga si tylko pochwali Medalem Europejskiego Teatru Dziaa Wojennych z czterema gwiazdami za kampanie - ale taki sam dostawa kady kancelista, ktry przez ca wojn nie wyciubia nosa z magazynu. Webster pisa take o tym problemie: Taki na przykad McClung. Cichy, chudy, nie rzucajcy si w oczy, nikt go w ogle nie zauwaa. A mimo to chopaki z 3 plutonu zarzekaj si, e ukatrupi wicej Niemcw ni ktokolwiek w caym batalionie. McClung by w stanie wywietrzy szkopa, on na nich normalnie polowa jak inni na jelenie. Polowa przy okazji porannych atakw i w czasie nocnych patroli, wyazi z siebie, byle ich zabija. Ryzykowa wicej razy i wicej razy zgasza si na ochotnika do najniebezpieczniejszych zada ni ktokolwiek inny w kompanii. By na froncie przez wszystkie dni wszystkich kampanii, w Normandii, Holandii i Bastogne. I co z tego wszystkiego mia? Medal ETDW z czterema gwiazdkami, bo nigdy nawet nie zosta dranity. Do tej samej kategorii nalea plutonowy Shifty Powers. Jeden z najlepszych onierzy dywizji nie mia jednak adnych odznacze, nawet Fioletowego Serca, i przez to brakowao mu punktw. Niezadowolenie onierzy doszo ju jednak do tak niebezpiecznego poziomu, e genera Taylor zorganizowa dla rozadowania nastrojw loteri w kompaniach zwycizca wraca do domu z miejsca, niezalenie od iloci punktw. Powers nie chcia w niej bra udziau. Kiedy Rogers prbowa go nakania, odpar: - Daj spokj, Paul, w yciu nic nie wygraem. Rogers jednak postawi na swoim i nakoni w kocu Powersa do wrzucenia kartki ze swoim nazwiskiem do hemu. Kompanijna sierotka zamieszaa w kartkach i wycigna wanie Powersa. Inny onierz natychmiast zaproponowa mu tysic dolarw za odstpienie szczliwego losu. Powers wspomina: Przez chwil si nad tym zastanowiem. Tysic dolcw to jednak kupa forsy. W kocu jednak powiedziaem: - Nie, chyba pojad do domu.

Powers spakowa swoje upy, gwnie kolekcj pistoletw, zaatwi brakujce papierki, pobra zalegy od i pojecha wraz z dziesitk innych szczliwcw do Monachium. Po drodze, na zakrcie, inna wojskowa ciarwka uderzya czoowo w pojazd, ktrym jechali. Sia uderzenia wyrzucia Powersa do gry, a spadajc na jezdni, zama sobie kilka koci i dozna wstrzsu mzgu. I tak nie wyszed na tym najgorzej, bo inny ze szczliwcw zgin na miejscu. Powers wyldowa w szpitalu, gdzie ukradziono mu wypacone pienidze i pistolety. Do domu dotar w kocu goy jak wity turecki, statkiem szpitalnym, w wiele miesicy po powrocie reszty swoich kolegw, ktrzy wtedy zostali w Zell am See. Jakby nie do byo frustracji z powodu tego, e kancelici i kucharze dostawali tyle samo punktw co frontowi onierze, okazao si, e wojskowa biurokracja prowadzi ich akta bardzo pobienie. Wszyscy onierze spdzali wiele godzin na liczeniu swoich punktw, ale rzadko kiedy ich wyliczenie zgadzao si z tym, ktre przedstawiaa kancelaria puku. Webster doliczy si na przykad osiemdziesiciu siedmiu punktw, ale kancelici podliczyli go na zaledwie osiemdziesit. Genera Taylor postanowi pomc swoim weteranom. Odznaczy medalem Brzowej Gwiazdy wszystkich tych, ktrzy brali udzia w kampaniach: normandzkiej, holenderskiej i belgijskiej, bd w dwch poprzednich, a w trzeciej nie wzili udziau z powodu odniesionych ran. Decyzja ta poprawia nieco wizerunek generaa w oczach onierzy, ale realizacja spowodowaa powstanie jeszcze wikszych niesnasek, gdy od jej ogoszenia do sporzdzenia wnioskw, zatwierdzenia ich, wypisania dokumentw, nadania medali - a przede wszystkim najwaniejszych dla onierzy wicych si z tym piciu punktw upyno wiele tygodni. Cae to zamieszanie wywoao u onierzy gbokie niezadowolenie z armii. Werbownicy, ktrzy poszukiwali zasuonych podoficerw i oficerw rezerwy, chtnych do pozostania w subie zawodowej, spotykali si z bardzo chodnym przyjciem. Webster wyraa odczucia kolegw, piszc do rodzicw: Nienawidz armii z tak zaciekoci i tak gboko, e nie znajd dla niej dobrego sowa, pki yj. Czas spdzony w wojsku uwaam za zmarnowany w dziewidziesiciu procentach. Jedyne, co mog jej zawdzicza, to e nauczyem si dogadywa z innymi ludmi. Kiedy pukownik Sink zaproponowa wstpienie do zawodowej suby wojskowej Wintersowi, ten zastanowi si przez chwil, po czym zdecydowanie odmwi.

onierze, trapieni problemami z punktacj i powrotami, mieli wci zbyt wiele alkoholu, zbyt wiele broni i zbyt wiele zdobycznych samochodw. Wypadki drogowe z udziaem pijanych kierowcw stay si powanym problemem dla dywizji w Austrii, powodujc niemal tyle samo strat w ludziach, co niemieckie natarcia pod Bastogne. W cigu pierwszych trzech tygodni pobytu w Austrii doszo do siedemdziesiciu wypadkw, potem w cigu szeciu tygodni czerwca i lipca do jeszcze wikszej ich liczby. Zgino dwudziestu ludzi, rannych zostao ponad stu. Pewnej nocy sierant Robert Marsh odwozi z posterunku przy bocznej drodze szeregowego Johna Janoveka do kwatery plutonu. Janovek opiera si o drzwi szoferki ciarwki mimo ostrzee Marsha, e na ich zamku nie mona polega. W pewnej chwili najechali na pie drzewa i pod wpywem uderzenia drzwi si otworzyy, a wartownik wypad z szoferki, uderzajc gow w jezdni. Marsh odwiz go czym prdzej do szpitala w Zell am See, ale Janovek dozna zamania podstawy czaszki i lekarze nie byli mu w stanie pomc. Kapitan Speirs pozbiera jego osobiste rzeczy i wysa rodzicom zegarek, portfel, odznak spadochronow i chust z czaszy spadochronu. Webster zapisa: Tyle z nami przeszed. Skaka w Holandii, walczy pod Bastogne. Nie znosi armii, a teraz, kiedy wojna si skoczya, kiedy staa przed nim szansa na powrt do domu, zgin w tak idiotyczny sposb. Marsh by tego dnia trzewy. Kompania E szczycia si tym, e jej kierowcy i wartownicy zawsze peni swoj sub na trzewo. W innych kompaniach nie przykadano do tego a takiej wagi. OKeefe wspomina noc, kiedy wraz z szeregowym Lloydem Guyem obsadza posterunek w poowie drogi pomidzy Saalfelden a Zell am See. Drog pdzi otwarty niemiecki wz sztabowy i ani myla zwalnia przed naszym posterunkiem. Guy i ja wyskoczylimy mu przed mask, wzilimy na muszk i zmusilimy do zatrzymania. Wewntrz byo dwch goci w niemieckich mundurach, obu w sztok pijanych. - Co jest, kurna, czego nas zatrzymujecie? Swoi jad, nie wida? Okazao si, e to te spadochroniarze, tylko z innej kompanii. - Jasna cholera, o mao was nie rozwalilimy! W kocu askawie zgodzili si zwolni. Uprzedzilimy ich, e pitnacie kilometrw std jest nastpny posterunek, eby na niego uwaali, bo tam kto moe do nich wygarn. Obiecali raz jeszcze, e zwolni, i pojechali. A kiedy wrcilimy, okazao si, e ci dwaj idioci dalej gnali na zamanie karku. Kiedy dojedali do posterunku, Welling wezwa ich do zatrzymania dwa razy, bez skutku. Po trzecim Sta! bez adnej reakcji, strzeli do kierowcy - tylko raz, ale za to celnie.

Welling potem odwiedzi tego rannego w szpitalu. Tamten powiedzia, e nie ma do niego alu i w jego sytuacji pewnie by zrobi to samo. Sierant Chuck Grant, jeden z ojcw-zaoycieli kompanii, sucy w niej od czasw Toccoa, by wiecznie umiechnitym, pogodnym, kalifornijskim blondynem o atletycznej sylwetce, cieszcym si zasuonym (w Holandii wasnorcznie uciszy dziao kalibru 88 mm) szacunkiem i sympati kolegw. Ktrej nocy wiz zmian dwch szeregowych na posterunek wartowniczy przy drodze. Kiedy dojedali na miejsce, natknli si na jakie zamieszanie. Pijany onierz amerykaski sta z pistoletem w rku nad trupami dwch Niemcw. Zatrzyma ich, kiedy przejedali samochodem, i zada benzyny, bo jego wasny samochd stan z braku paliwa. On nie zna niemieckiego, oni angielskiego, wic kiedy natychmiast nie dosta tego, czego da, doszed do wniosku, e stawiaj opr i zastrzeli ich. Brytyjski major z wywiadu przypadkowo znalaz si tam w chwili, w ktrej doszo do strzelaniny. On i jego sierant wyskoczyli z jeepa, eby zobaczy, o co chodzi. Pijany Amerykanin wycelowa w nich bro i kaza si wynosi. W tej wanie chwili nadjecha Grant. Pijak strzeli do niego, kiedy przejeda, ale spudowa. Major chcia go rozbroi, wtedy onierz zastrzeli najpierw jego, a potem sieranta. W tym czasie nadbieg Grant, i tamten strzeli mu w gow, po czym rzuci si do ucieczki. Speirs bardzo ceni Granta. Powiadomiony przez wartownikw telefonicznie o incydencie, wskoczy z porucznikiem Foleyem do jeepa i pojechali na miejsce zdarzenia. Zabrali Granta na nosze i zawieli do pukowego szpitala w Zell am See. Lekarz na dyurze okaza si pijan ajz w obszarpanym mundurze. Nawet nie badajc Granta, po bardzo pobienych ogldzinach machn rk i powiedzia, e ju po nim. Wcieky Speirs zostawi rozpraw z pijanym doktorem na pniej, a na razie wskoczyli z powrotem do jeepa i ruszyli do Saalfelden. Speirs usysza gdzie przypadkiem, e wanie w Saalfelden przebywali sawni niemieccy lekarze, ewakuowani z Berlina. Wrd nich znalaz si neurochirurg. Lekarz ten operowa sieranta Granta niezwocznie i uratowa mu ycie. Wiadomo o strzelaninie obiega lotem byskawicy ca kompani E, ktra wyruszya gromadnie na poszukiwanie winowajcy. Odnaleziono go w Zell am See, kiedy prbowa zgwaci austriack dziewczyn. Okaza si wieym nabytkiem kompanii I z ostatnich uzupenie. Mimo jawnie okazywanej wrogoci kolegw Granta, pojmany sprawca dotar ywy do kwatery dowdztwa kompanii.

Zdaje si, e potem tego sam aowa. Wok niego zebrao si naraz p kompanii, kilkudziesiciu wciekych, dnych odwetu weteranw, grocych mu, klncych i od czasu do czasu posyajcych to cios pici, to kopniaka. Zanim zdyo doj do czego powaniejszego, prosto ze szpitala w Saalfelden wrci kapitan Speirs. Wprost z drzwi, skierowa swe kroki do winia. - Gdzie bro?! - zawoa. - Jaka bro? Speirs wyj z kabury pistolet, zapa go za luf i zdzieli nim pijaka w twarz na odlew. - Kiedy mwisz do oficera, dodawaj sir - powiedzia Speirs i przyoy mu z drugiej strony. Winowajca opad bezwadnie na krzeso. Do pokoju wbieg szeregowy Hack Hansen z drugiego plutonu Granta, ktry dzieli z nim okop we wszystkich kampaniach od swego przybycia do kompanii przed Market-Garden. On take doby pistoletu. - Ty skur...synu, zabijaem ju lepszych od ciebie! - wrzasn od progu, celujc mu prosto w twarz. Czterech onierzy musiao odciga wrzeszczcego i kopicego Hansena, domagajcego si prawa do zabicia winia. Tumaczy li mu, e szkoda jego ycia za takiego miecia, eby si opamita. Hansen jednak nadal si wyrywa i w kocu pocign za spust, ale okazao si, e pistolet nie by nabity. Gordon Carson wspomina: Trzeba byo zobaczy min tamtego... Teraz ju wszyscy rzucili si na winia i pobili do nieprzytomnoci. Zacignli go potem do aresztu pukowego, gdzie przekazali andarmom. Ci, kiedy si ockn, dooyli mu jeszcze od siebie pakami tak, e skra popkaa i polaa si krew. Nastpnego dnia Sink pojawi si w dowdztwie kompanii. - Gdzie Speirs? - Na pitrze, panie pukowniku! Sink poszed do pokoju kapitana, by pozna jego wersj przebiegu zdarze. Trwao to niemal godzin. Po odjedzie Sinka Speirs zeszed na d. Carson wspomina swoj rozmow z nim: - No i jak byo? - Ciko. - Ale co powiedzia pukownik? - e powinienem zastrzeli sukinsyna. Wszyscy znajcy renom Speirsa byli zaskoczeni tym, e tego nie zrobi. By moe mia wtpliwoci, czy pochwycono waciwego czowieka. Kiedy go o to zapytaem, odpar:

- Jeli chodzi o t spraw ze strzaem do sieranta Granta, to pewnie ma pan racj. Musiaem nie by pewien, czy to ten facet, bo przedtem nigdy nie miaem problemu z doranym wymiarem sprawiedliwoci. Zastanawiam si jednak nad jeszcze jednym moliwym wytumaczeniem. Przecie Speirs nie by pierwszym czowiekiem, ktry mia okazj zastrzeli pijanego onierza z kompanii I. Pierwsz okazj mia sam Grant i prawie kady z weteranw kompanii, z ktrym o tym rozmawiaem, aowa, e tego nie zrobi. Wielu z nich byo wtedy w dowdztwie, kiedy przywieziono winnego, wszyscy mieli bro, a przecie kiedy jeden z nich jej doby, czterech innych odcigno go i rozbroio. Kady z nich ju w przeszoci zabija. Postrzelony by ich koleg, towarzyszem broni, byli oburzeni, napompowani adrenalin. A mimo to potrafili si powcign i ograniczyli do pobicia zabjcy. Najwyraniej mieli ju po prostu do zabijania. *** Wkrtce po tym incydencie kapitan Speirs napisa obszerny list do sieranta Forresta Gutha, ktry ze szpitala w Anglii donosi o swoich obawach, e po powrocie do zdrowia trafi do innej dywizji. Speirs lubi Gutha, uwaa go za dobrego onierza i ceni za umiejtno utrzymywania broni w doskonaym stanie technicznym niezalenie od warunkw zewntrznych. Szczeglnie za ceni jego talenty majsterkowicza, ktrych owocem by specjalnie przerobiony dla Speirsa Ml Garand zdolny strzela seriami. Guth, eksperymentujc na zdawanych do remontu i spisanych ze stanu karabinach, odkry, co i pod jakim ktem naley podpiowa w zespole przerywacza, eby nie apa powracajcego kurka i pozwala odda seri strzaw. Winters te mia jeden z tych przerobionych przez Gutha zezomowanych karabinw i zachowa go po wojnie, zabierajc ze sob na kolejn wojn w Korei. Potem mu si gdzie zawieruszy, a Guth nie pamita ju teraz, jakich przerbek naleao dokona. Odpowied na list Gutha pozwala pozna drug stron osobowoci Speirsa. Oto srogi, bojowy dowdca, ktry nigdy nie mia problemw z doranym wymierzaniem sprawiedliwoci, napisa teraz do jednego ze swoich podoficerw dugi, peen plotek list o wszystkim, co si dziao w kompanii od czasu, gdy j opuci. List jest waciwie rodzajem kroniki towarzyskiej kompanii: Luz spad z motocykla i zrani si w rk, na szczcie niegronie. Sierantowi Talbertowi nie przypado do gustu mianowanie go przeze mnie szefem kompanii, wic daem mu 2 pluton po Lynchu. Plutonowy Alley znowu si zala i trzeba go byo zdegradowa. Porucznik Lipton jest na urlopie w Szkocji, pisze, e bardzo szczliwy. Czekam z

utsknieniem urlopu, eby w Anglii zobaczy si z on i dzieckiem. Sierant Powers wygra na loterii bilet do domu, ale po drodze ciarwka miaa wypadek i z popkan czaszk wyldowa w szpitalu. Plutonowy Strohl z 3 plutonu jest ju w drodze do Stanw. Chuck Grant zosta postrzelony przez pijanego Amerykanina i niedobrze z jego gow. Na razie jest w pobliskim niemieckim szpitalu i dochodzi do siebie. Sierant Malarkey wanie do nas wrci po dugiej nieobecnoci. Plutonowy Rhinehard wrci z Riwiery. McGrath odmwi wzicia urlopu, bo oszczdza pienidze. I tak dalej. Speirs informuje dalej Gutha o przysugujcej mu Brzowej Gwiedzie za udzia w kampaniach w Normandii, Holandii i w Ardenach oraz obiecuje go powiadomi o szczegach, kiedy tylko co bdzie wiadomo. Pod listem byo postscriptum: Clark dosta wanie papiery wykwalifikowanego zbrojmistrza i mogem odesa Burlingame'a do jego plutonu, bo nie by w stanie utrzyma Twojego szkopskiego generatora na chodzie. Na razie i tak nam zreszt niepotrzebny, bo tu w Austrii mamy, wyobra sobie, prd ze ciany i biec wod. A poza tym, wracajc do sprawy odznacze i przenosin, swoj baretk Pochway Prezydenckiej z Liciem Dbowym masz prawo nosi w kadym oddziale, do ktrego trafisz zasuye na ni w 101 DPD. Kompania rozpadaa si z dnia na dzie. Genera Taylor rozkaza zebra w 501 puku stacjonujcym w Berchtesgaden wszystkich onierzy z du liczb punktw, ktrzy jeszcze nie wrcili do kraju. 501 puk wycofano z czynnej suby, przeksztacajc w zbiorczy puk dla wszystkich wracajcych do Stanw Zjednoczonych weteranw dywizji. Starzy onierze kompanii pojechali wic do Berchtesgaden, inni przebywali w szpitalach albo ju pojechali do domw. Teraz rekruci, ktrzy trafili do kompanii w Mourmelon czy Haguenau, stali si w niej dziadkami. Genera Taylor odby kolejn podr do Ameryki. Kiedy z niej powrci pod koniec czerwca, oznajmi, e dywizja po zimowych wakacjach w kraju zostanie wiosn skierowana na Pacyfik. Tymczasem za miaa, na polecenie prosto z Departamentu Wojny, wznowi intensywne szkolenie bojowe. Wznowi, a wic na dobr spraw przej je od nowa, skoro ponad trzy czwarte jej obecnego skadu nie wchao prochu. Ponownie do rozkadu dnia wrciy gimnastyka i musztra, nauka o broni, obejmujca nomenklatur i wspdziaanie czci karabinu Ml, rcznego karabinu maszynowego Browninga i karabinka Ml. Wrciy dzienne i nocne marsze drogowe i przeajowe, sygnalizacja rczna, taktyka druyny i plutonu. Wrciy atrakcje ycia koszarowego:

inspekcja rejonw i pomieszcze, sprawdzanie przyborw toaletowych, wyposaenia osobistego, oporzdzenia, salutowanie i dyscyplina. Uczyli si od nowa pierwszej pomocy, higieny bytowania w polu, czytania map, terenoznawstwa, strzelali na sucho, tydzie spdzili w polu na nauce triangulacji, coraz wicej czasu spdzali na strzelnicy karabinowej. Webster, ktrego kancelici okradli z siedmiu punktw, zaywa tych rozkoszy razem z nowicjuszami. I tak to szo, i szo, a jednoczenie narastaa nasza zo i obrzydzenie. Wrci porucznik Peacock, jak si okazao, jeszcze wikszy zupak ni dotd. Jego przeginanie pay ze szkoleniem dao nam si tak bardzo we znaki, e ludzie, ktrzy byli z nim w Holandii i Bastogne, nie byli nawet w stanie patrzy na sukinsyna, eby si nie porzyga. Byem tak wcieky i zrozpaczony tym wszystkim, e gdybym mia mniej punktw, pewnie zgosibym si na ochotnika do walki na Pacyfiku, eby tylko pozby si tego buca i nie by zmuszonym do jeszcze jednego dnia unitarki pod jego wiatym dowdztwem. W poowie lipca weterani Normandii zniknli z kompanii na dobre, poza nieszczsnym Websterem, ktry nadal nie by w stanie wywalczy w kancelarii sztabu puku uznania swoich osiemdziesiciu siedmiu punktw. Do odjedajcych do 501 puku onierzy pukownik Sink wygosi mow poegnaln: Z alem patrz na wasz odjazd, bo bylicie mi przyjacimi i towarzyszami broni przez tak dugo. Wikszo z was miaa w tej czy innej chwili okazj zazna mego gniewu. Mam nadziej, e nie chowacie do mnie urazy i e byem sprawiedliwy. Staraem si nim by. Niech was Bg prowadzi w dalsz drog. Niech ten sam, ktry prowadzi was za rk w Normandii, Holandii, Bastogne i Niemczech, patrzy na was askawym okiem i ma na was baczenie, pki nie nadejdzie pora na ostatni Wielki Skok. Pod koniec lipca dywizja wyruszya wagonami 40 lub 8 z powrotem do Francji. Kompania E zaja koszary w Joigny, maym miasteczku na poudnie od Parya. Winters, Speirs, Foley i inni pojechali na urlopy do Anglii. W tym czasie, 6 i 8 sierpnia zrzucono na Japoni bomby atomowe, uwalniajc onierzy od obaw o kolejn kampani na Pacyfiku. Od tej chwili w wojskach powietrznodesantowych zacz si wielki ruch. onierze z ma iloci punktw zostali przeniesieni do 17 DPD, pozostali do 82 DPD. Gazeta dywizyjna, Screaming Eagle narzekaa: Nasza dywizja przypomina teraz bardziej orodek uzupenie ni dumn, bojow dywizj z pen chway histori. 55 Jedenastego sierpnia pukownik Sink zosta przeniesiony na stanowisko zastpcy dowdcy dywizji. 22 sierpnia z dywizj - a raczej tym, co z niej zostao - poegna si genera
55

Rapport i Northwood, op. cit, s. 775.

Taylor, ktrego mianowano komendantem Akademii Wojskowej Stanw Zjednoczonych w West Point. Niedugo potem 506 puk spakowa si i zosta przeniesiony do 82 DPD w Berlinie. Podobno pukownik Sink paka, kiedy jego chopcy maszerowali na stacj kolejow w Joigny, by wyruszy w podr do 82 DPD. Webster uwaa, e to bardzo prawdopodobne, gdy Sink by sercem i dusz naszego puku. Pniej, w 1946 roku, szykujc do druku wspomnienia, ktrych nikt nie chcia wyda, napisa takie oto zakoczenie losw swego puku: Nasz pikny granatowy, jedwabny sztandar pukowy z wyhaftowanymi konturem gry Currahee, byskawic i szecioma spadochronami zosta zwinity, spakowany w pokrowiec i od tej pory pokrywa si kurzem gdzie na pce Archiwum Narodowego w Waszyngtonie, Trzydziestego listopada 1945 roku 101 DPD zostaa rozwizana. Kompania E przestaa istnie. Narodzia si w lipcu 1942 roku w Toccoa w stanie Georgia. Jej istnienie dobiego kresu niemal rwno w trzy lata pniej, w austriackim Zell am See. W cigu tych trzech lat jej onierze widzieli wicej, przeyli wicej i dali z siebie wicej, ni wikszo ludzi widzi, przeywa i daje z siebie w cigu caego ycia. Uznali armi tak, jak poznali, za instytucj nudn, nieczu, pen bezmylnego zupactwa, i nauczyli si jej nienawidzi. Poznali brzydot, zniszczenie i mier, nierozerwalnie zwizane z walk, i je take nienawidzili. Wszystko byo dla nich lepsze ni ta krwawa rzenia, brud i smrd, niemoliwe do spenienia wymagania stawiane ciau wszystko, poza zawodem, jaki sprawiliby kolegom. Bo odnaleli na wojnie najblisze braterstwo, jakie kiedykolwiek poznali. Odkryli rado samozaparcia, powicania siebie i swojej wygody dla innych. Przekonali si, e mog pokocha zupenie obcego faceta, z ktrym dzielili okop, bardziej od siebie samego. Zobaczyli na wasne oczy, jak ludzie kochajcy ycie ponad wszystko, oddawali je za innych bez mrugnicia okiem. Mieli trzech dowdcw, ktrych nigdy nie zapomn: Herberta Sobela, Richarda Wintersa i Ronalda Speirsa. Kady z nich pozostawi swj lad, ale Winters, ktry by z kompani od pierwszego do ostatniego z jej tysica dziewidziesiciu piciu dni istnienia, mia na nich najwikszy wpyw. Dla kombatantw kompanii E to zawsze bya, jest i bdzie kompania Dicka Wintersa. Zwaszcza dla kompanijnych podoficerw. Ci, ktrzy w ostatnich dniach walki byli kapralami i sierantami, zaczynali jako szeregowi w Toccoa. Cae trzy lata swojej suby spdzili w kompanii E. Oficerowie przychodzili i odchodzili, cz po odejciu do batalionu i

puku nadal utrzymywaa z ni wi, inni nie, ale tylko Winters i podoficerowie byli z ni na co dzie, obecni w kadym dniu istnienia kompanii, jeli nie ciaem (bo akurat leczeni w szpitalach), to chocia duchem. To oni wsplnie trzymali j w kupie, zwaszcza w okropnych dniach ardeskiego kryzysu, wrd ostrzau artylerii i bdw nieudolnych oficerw usiujcych bez powodzenia przej sched po Wintersie. Przywdcami tej kadry podoficerskiej, de facto lub tylko z racji awansu na starszych sierantw i szefw kompanii, byli kolejno Wiliam Evans, James Diel, Carwood Lipton i Floyd Talbert. Trzydziestego wrzenia 1945 roku sierant Talbert przebywa w szpitalu w Fort Benjamin Harrison w stanie Indiana. Stamtd napisa list do Wintersa. Nie mia daru sowa jak literat Webster, ale pisa od serca, wyraajc to, co czuli wszyscy onierze kiedykolwiek sucy pod rozkazami Wintersa w kompanii E. Pisa, e bardzo chciaby kiedy jeszcze si z nim spotka, bo ma mu wiele do powiedzenia. Pierwsze, co chciabym ci powiedzie, Dick, to e [...] jeste kochany i nigdy nie zostaniesz zapomniany przez adnego z onierzy, ktrzy kiedykolwiek suyli pod tob, czy raczej z racji sposobu, w jaki dowodzie - z tob. Jeste dla mnie najwspanialszym onierzem, jakiego miaem okazj w yciu spotka. [...] Czowiek dostaje na wojnie to, czego nie zazna nigdzie indziej. Wojna bardzo umocnia moj wiar w siebie i zaufanie we wasne zdolnoci. Zreszt, po co ja ci to pisz, sam to wiesz jeszcze lepiej ode mnie. Chyba ju skocz. Jeste najlepszym przyjacielem, jakiego miaem, i chciabym tylko, ebymy si poznali z innej okazji. W walce bye moim idolem, moim natchnieniem, od Ciebie czerpaem si. Pewien may major, ktrego obaj znamy, scharakteryzowa Ci krtko - najlepszy i najodwaniejszy onierz, jakiego poznaem. Bardzo szanuj jego opini. On te by wielkim onierzem, ale przekazaem mu, e dla mnie Ty bye najwikszy. Wiesz ju teraz, e za Tob poszedbym nawet do pieka. Bo kiedy byem z Tob, miaem pewno, e wszystko jest pod kontrol i nie ma si czego ba. Winters ywi do swoich wsptowarzyszy rwnie ciepe uczucia. W 1991 roku podsumowa histori kompanii i znaczenie jej istnienia w nastpujcych sowach: 101 Dywizja Powietrznodesantowa skadaa si z kilkudziesiciu dobrych, solidnych, godnych zaufania kompanii. Kompania E 506 puku piechoty spadochronowej wyrnia si jednak spord nich dziki szczeglnej wizi, ktra czya jej onierzy. To wspaniae poczucie wsplnoty, bliskoci, elitarnoci wzio swj pocztek pod elaznym kuakiem kapitana Sobela w Toccoa. Pod jego rzdami onierze przekonali si, e

tylko w najbliszej wsplnocie uda im si przey. Jego rzdy doprowadziy w kocu podoficerw kompanii na krawd buntu, jeszcze zacieniajc t wsplnot. Po stresach szkolenia nadeszy stresy walki w Normandii, gdzie dziaania kompanii umoliwiy zdobycie przej wiodcych w gb ldu z odcinka desantowego Utah i w konsekwencji powodzenie wanej czci caej operacji. Nagrod za ten sukces byy kolejne trudne zadania. Kompania E dostawaa je bez przerwy w Normandii, Holandii, pod Bastogne, w Niemczech. Nadzwyczajna wi pomidzy onierzami kompanii E, ktra powstaa w wyniku wszystkich wsplnie przeywanych stresw, przetrwaa wojn i lata, jakie po niej przyszy.

19 POWOJENNE LOSY 1945-1991 Czterdziestu omiu onierzy kompanii E oddao ycie za ojczyzn. Ponad stu odnioso rany, cz z nich cikie, niektrzy dwukrotnie, kilku trzykrotnie, jeden czterokrotnie. Wikszo przeya stres zwizany z walk, niektrzy przypacili to zaamaniem nerwowym. Wszyscy oddali wojnie najlepsze lata swego ycia. Stali si wyszkolonymi zabjcami, przemoc bya ich instynktown reakcj. Niewielu z nich zdyo ukoczy jakie szkoy przed wojn, jedyne umiejtnoci zawodowe, jakie posiedli, to te, ktrych wojna uczy frontowego onierza piechoty. Wychodzc z wojska, byli zdecydowani nadrobi stracony czas. Rzucili si do szk, korzystajc ze stypendiw dla kombatantw, przyznanych im w ramach GI Bill of Rights, ustawy o uprawnieniach kombatantw, powszechnie uznawanej za najlepsze prawo, jakie kiedykolwiek od czasw konstytucji uchwali Kongres Stanw Zjednoczonych. Poenili si i mieli dzieci najszybciej, jak to tylko byo moliwe. Potem zajli si zdobywaniem sobie miejsca w yciu. Odnieli w tej dziedzinie wielkie sukcesy, gwnie dziki wasnej determinacji, ambicji i cikiej pracy, po czci za take dziki temu, co wynieli ze suby wojskowej. To armia nauczya ich polegania na sobie i wiary w siebie, samodyscypliny i posuszestwa, to ona im udowodnia, e s w stanie znie wicej, ni im si kiedykolwiek zdawao, nauczya ich wsppracowa z zupenie obcymi ludmi. Poszli na ochotnika do wojsk spadochronowych, bo chcieli by z najlepszymi i chcieli si sta najlepszymi. Udao si im. W cywilnym yciu take nie poprzestawali na maym, wymagali najwicej i tam te im si udao. Przedstawiciele generacji urodzonych pomidzy 1910 a 1928 rokiem maj charaktery jak z kamienia. Byli dziemi Wielkiego Kryzysu, toczyli najwiksz wojn w dziejach ludzkoci, a po niej uczestniczyli w odbudowie wiata i powojennym boomie gospodarczym. Przyjli pomoc, oferowan im przez GI Bill of Rights, ale nigdy nie wycigali rki po jamun. Wszystko musieli zrobi na swj sposb, tylko sobie mogli to zawdzicza. Kilku dorobio si fortun, kilku doszo do wadzy, niemal wszyscy si pobudowali, zaoyli rodziny i yli dostatnio, korzystajc z wolnoci, za ktr walczyli.

Opowie o powojennych losach wypada zacz od najciej rannych. Kapral Walter Gordon zosta sparaliowany w wyniku rany plecw, odniesionej pod Bastogne. Po szeciu tygodniach unieruchomienia w wycigu w szpitalu w Anglii zacz odzyskiwa czucie w koczynach. Bardzo pomg mu doktor Stadium, ktry zwyk stawa w nogach jego ka, kiedy wykonywa wiczenia, i prowokowa go, wymylajc od prniakw i obibokw. Gordon wcieka si, kl doktora i napina minie, zmuszajc do wzmoonego wysiku. Stadium nie dawa mi spokoju i ani przez chwil nie pomylaem, e mgbym zosta bezradnym kalek na ca reszt ycia. Po zdjciu wycigu Stadium zacz go na nowo uczy chodzi, czy raczej na razie choby powczy nogami. Na wiosn 1945 roku Gordona zaliczono w poczet rannych chodzcych i wysano statkiem szpitalnym do Ameryki, gdzie powoli wraca do siebie w Szpitalu Oglnym Lawsona w Atlancie. Tam doczeka koca wojny w Europie. Chodzi, skarc si na bl plecw, siedzia, cierpic bl plecw, spa z tym blem. Nie by zdolny do jakiejkolwiek fizycznej pracy, a ju na pewno armia nie miaaby z niego adnego poytku. W poowie czerwca jego ojciec pyta, kiedy go wreszcie zwolni z wojska. Jedyne, co mu mg odpowiedzie, to nie wiem, zgodnie z prawd. Szesnastego czerwca wezwano go na badanie lekarskie. Mody lekarz obwieci mu, e zostaje przeniesiony do Fort Benning, do lekkiej suby. Gordon doskonale rozumia powody tego ruchu: Rany tego typu leczy si bardzo powoli, wic gdyby teraz zwolnili do cywila weterana o tak wielkim stopniu trwaej utraty zdrowia, musieliby paci bardzo wysokie odszkodowanie. Przez tych kilka miesicy, na ktre mnie zatrzymywali, mj stan znacznie mg si poprawi. I o to chodzio. Gordon zadzwoni do ojca, by mu przekaza t wiadomo. Wywoaa ona dug, gniewn tyrad. Wytkn w niej, e zostaem dwukrotnie ranny i w tej chwili byem, jak stwierdzi, kalek. Uzna, e ju zrobiem to, co do mnie naleao, i e czas najwyszy, ebym wraca do domu. Zanim skoczy, powiedzia mi, co mam przekaza lekarzowi wojskowemu. Posuchaem, cho nie bez zaenowania. Spotkaem si z doktorem i zaczem od tego, e to, co mam do powiedzenia, to sowa mojego starego, a nie moje wasne, i e ja nie mam z tym nic wsplnego. - No, wykrztusz wreszcie! - niecierpliwie machn rk lekarz, dajc do zrozumienia, e jest bardzo zapracowany. - Ojciec powiedzia, e mam panu przekaza, e jeli wyle mnie pan gdzie kolwiek indziej ni do domu, to on tam pojedzie, zabierze mnie, zawiezie do Waszyngtonu i jeli si

to okae konieczne, ebycie si ode mnie odczepili, rozbierze mnie do pasa na rodku sali Senatu. Doktorkowi mina zrzeda. Z oczu wyzieray mu myli, jakie w tej chwili zapewne przewaliy mu si przez gow: O Boe, tylko nie to! Tylko tego mi jeszcze trzeba - senator z Missisipi grzebicy w moich papierach. To to z miejsca bilet na Pacyfik. Zabierzcie go std!. Gono za powiedzia: - Dobra. Natychmiastowe zwolnienie z pen niezdolnoci. Moe by? A potem dopilnowa, ebym dosta nowe sorty mundurowe, eby dentysta zaplombowa mi wszystkie dziury, a kasa zapacia zalege pobory. Gordon poszed na studia prawnicze na Uniwersytecie Cumberland, w Lebanon w stanie Tennessee. Ze stypendium z GI Bill of Rights i dwustu dolarami miesicznie renty inwalidzkiej, by, jak sam wspomina, bogatym studentem. Dodajmy, e i dobrym. Zda adwokackie egzaminy aplikanckie, zanim jeszcze ukoczy studia, tak wic by dyplomowanym adwokatem wci jeszcze chodzcym na zajcia. Po uzyskaniu dyplomu pracowa w kilku duych firmach nafciarskich z poudnia Luizjany. W 1951 roku na wakacjach w meksykaskim Acapulco spotka Betty Ludeau. Pobrali si rok pniej, przeprowadzili do Lafayette w Luizjanie i urodzio im si picioro dzieci, w tym cztery crki. Zrozumiaem, e moja pensja nie wystarczy na utrzymanie rodziny na poziomie, o ktrym mylaa Betty, wic zaczem pracowa na wasny rachunek. Zaj si rynkiem wysokiego ryzyka - nabywaniem i sprzeda praw do eksploatacji z ropy naftowej, a wic do pewnego stopnia spekulowaniem przyszymi zyskami. Okazao si, e ma do tego smykak i odnis sukces. Gordonowie maj dzi dom w Lafayette i mieszkania w Pass Christian w stanie Missisipi, Nowym Orleanie i Acapulco. Walter nadal miewa ble i chodzi z trudem, ale ma wspaniae dzieci i wnuki, z ktrych si cieszy. Z Barbar wci si kochaj, artuj z siebie nawzajem. To byo naprawd dobre ycie. - Co znaczya dla pana suba w wojsku? - zapytaem go na koniec naszego trzydniowego maratonu wspomnie. - To byy najwaniejsze lata mojego ycia. Miay na mnie olbrzymi wpyw. Nawizaem przyjanie, ktre do dzi s dla mnie najwaniejsze. Mam olbrzymie szczcie, e wyszedem z tego ywy, ale jeszcze wiksze, e dane mi to byo przey w gronie tak wspaniaych ludzi. W grudniu 1991 roku Gordon przeczyta w wychodzcej w Gulfport gazecie Sun Herald, e wczesny burmistrz Eindhoven, Jan Ritsema, odmwi spotkania z generaem Normanem Schwarzkopfem, poniewa, jak si wyrazi, dowdca wojsk ONZ w Zatoce

Perskiej mia zbyt wiele krwi na rkach. Ritsema powiedzia o Schwarzkopfie, e to czowiek, ktry wymyli najbardziej skuteczny sposb zabicia moliwie najwikszej liczby ludzi. Gordon wzi wtedy za piro i napisa do burmistrza list: Szanowny Panie Burmistrzu. Siedemnastego wrzenia 1944 roku braem udzia w wielkiej operacji powietrznodesantowej przeprowadzonej w celu wyzwolenia Paskiego kraju. Jako onierz kompanii E 506 pps ldowaem ze spadochronem w pobliu miasteczka Son. Nastpnego dnia ruszylimy na poudnie, by wyzwoli Eindhoven. Wykonujc to zadanie, ponielimy straty, czyli mwic po ludzku, a nie jzykiem armii, wielu z nas zgino, jeszcze wicej odnioso rany. Przez ponad dwa miesice bronilimy zajtych pozycji. ylimy w jamach kopanych w ziemi, w stodoach i oborach, jak zwierzta, radzc sobie najlepiej jak potrafilimy. Pogoda bya paskudna, zimno i mokro. Pomimo tych przeciwnoci, wykonalimy swoje zadanie i utrzymalimy teren, ktry tak ciko wywalczylimy. Wtedy obywatele Holandii nie dzielili Paskiej awersji do przelewu krwi, gdy chodzio o krew niemieckich okupantw Paskiego miasta. Jake krtka jest ludzka pami. Historia nieraz przecie dowioda, e Holandia moe sta si upem swojego potnego ssiada, Niemiec, kiedy tylko ci bd cierpie z powodu weekendowej nudy i toku na polach golfowych. Prosz, eby Paski kraj nie da si podbi Liechtensteinowi czy Watykanowi, bo tym razem nie mam zamiaru wraca, eby was wyzwala. Od tej chwili radcie sobie sami. Z powaaniem, Walter Gordon, kapral. Sierant Joe Toye tak opisuje swoje dalsze losy: Po tym, jak zostaem ranny (to byo ju moje czwarte Fioletowe Serce) pod Bastogne, przeszedem szereg operacji. Najwaniejsz z nich bya amputacja prawej nogi powyej kolana. Potem miaem jeszcze dwie inne operacje, w celu usunicia odamkw z klatki piersiowej. Oeniem si 15 grudnia 1945 roku, w szpitalu w Atlantic City. Do cywila zostaem zwolniony 8 lutego 1946 roku. Przyznano mu osiemdziesicioprocentow trwa utrat zdrowia. Przed wojn by formierzem w odlewni, ale z drewnian nog nie mg wrci do tej pracy. Zatrudniono go w tkalni w Reading, w Pensylwanii, a potem dwadziecia lat przepracowa w stalowni koncernu Betlehem Steel jako lusarz narzdziowy. Mia trzech synw i crk. Zabieraem swoich chopcw na ryby, na polowania, ale sam nigdy nie nosiem broni - baem si wypadku z broni, w razie gdybym si potkn. Bo z t sztuczn nog to ju tak jest, e jak j co zatrzyma, to lecisz czowieku na eb, na szyj,

nie ma mocnych. Wic nigdy nie nosiem broni na polowaniu. Ale zabieraem ich na polowania na jelenie i na ryby. Co roku wyjedalimy pod namiot do Kanady. Od 1946 roku w dziedzinie protez koczyn dokona si olbrzymi postp. Toye uwaa, e w szpitalach Urzdu do spraw Kombatantw lekarze traktowali go zawsze dobrze i nikt nie skpi mu najnowszych urzdze protetycznych. Narzeka tylko na jedno. Kiedy chcia dosta dwie protezy, jedn nieco wiksz w miejscu, gdzie styka si z kikutem, doktorzy powiedzieli, e jedna mi wystarczy. No i dobra, niech bdzie, tylko e musz bardzo pilnowa, eby nie uty i nie schudn, bo to cholerstwo przestanie pasowa. Sierant Bill Guarnere take straci nog powyej kolana pod Bastogne. Po zwolnieniu ze suby w lecie 1945 roku przyznano mu osiemdziesit procent trwaej utraty zdrowia. Oeni si, mia dziecko, pracowa jako drukarz, sprzedawca, urzdnik Urzdu do spraw Kombatantw, a potem ciela, wci z t swoj sztuczn nog. W jego papierach powstao wiele zamieszania, przez ktre straci sporo pienidzy i czasu na przepychanki z Urzdem do spraw Kombatantw. W 1967 roku wreszcie przyznano mu sto procent utraty zdrowia i mg przej na pen rent. Z miejsca wyrzuci z ulg sztuczn nog i od dwudziestu czterech lat porusza si o kulach. Porusza si na nich szybciej i sprawniej ni niejeden modszy od niego czowiek na dwch zdrowych nogach. Mieszka na poudniu Filadelfii, gdzie dorasta, ze swoj on Fran. Maj picioro dzieci, a jego najstarszy syn by spadochroniarzem w Wietnamie. Bardzo aktywnie dziaa w stowarzyszeniu weteranw 101DPD i podtrzymuje wizi pomidzy czonkami kompanii E. Sierantowi Chuckowi Grantowi, postrzelonemu w gow przez pijanego onierza w Austrii ju po wojnie, ycie uratowali niemieccy lekarze. Powoli doszed do siebie, cho pocisk uszkodzi mu mzg na tyle, e ma trudnoci z mwieniem i sparaliowane lewe rami. Po zwolnieniu ze suby z powodw zdrowotnych z uznaniem penej niezdolnoci do pracy mieszka w San Francisco, gdzie prowadzi may sklepik z cygarami. Przez lata regularnie uczszcza na spotkania kompanii E i udziela si w stowarzyszeniu weteranw 101 DPD. Mike Ranney nominowa go na delegata 506 pps w zarzdzie stowarzyszenia 101 DPD. Zosta wybrany i peni swoje obowizki zaszczytnie. Zmar w roku 1984. Porucznik Fred Moose Heyliger, dwukrotnie postrzelony przez wasnego podwadnego w Holandii, kiedy zapomnia hasa, zosta ewakuowany do szpitala w Glasgow, po czym odpyn na z Queen Elizabeth do Nowego Jorku. W cigu kolejnych dwch i p roku by jeszcze trzykrotnie przenoszony subowo do kolejnych garnizonw. Zanim zosta zwolniony do cywila w lutym 1947 roku, przeszed operacj przeszczepu skry i tkanki nerwowej. Po powrocie do cywila skorzysta ze stypendium w ramach GI Bill of Rights i

zapisa si na Uniwersytet Massachusetts, gdzie w roku 1950 dosta dyplom z dziedziny ogrodnictwa. Przez niemal czterdzieci nastpnych lat pracowa jako konsultant i dostawca w rnych firmach zajmujcych si zakadaniem ozdobnych ogrodw oraz utrzymywaniem pl golfowych. Ma dwch synw oraz crk, i wytrwale oddaje si swoim pasjom: polowaniu z ukiem, ornitologii i podrom z namiotem. Sierant Leo Boyle zosta zwolniony do cywila 22 czerwca 1945 roku, po niemal dziewiciu miesicach spdzonych w szpitalach w Belgii, Anglii i Stanach. Przy zwolnieniu orzeczono tylko trzydzieci procent trwaej utraty zdrowia. Pracowa jako hamulcowy na kolei, ale jego nogi nie byy w stanie znie tego zajcia na dusz met. Odszed wic do innej pracy, na poczt, gdzie sortowa listy, ale jego nogi nie wytrzymay rwnie tej roboty. Do tego czasu byem ju tak chory i byo mi tak le, e zgosiem si do szpitala Urzdu do spraw Kombatantw. Po paru dniach zebraa si tam komisja lekarska, podniosa mi kategori utraty zdrowia do pidziesiciu procent, po czym wypisano mnie ze szpitala, nie zajmujc si ani troch tym, co miabym robi w przyszoci. Boyle skorzysta ze stypendium kombatanckiego i zapisa si na wydzia politologii Uniwersytetu Oregoskiego, ktry ukoczy z odznaczeniem jako prymus swojego roku. Po ukoczeniu studiw zosta nauczycielem w szkole redniej, a potem zacz pracowa z dziemi opnionymi w rozwoju. To bya wspaniaa praca przynoszca wielk satysfakcj. Pomidzy tymi dziemi a nauczycielem zawsze tworzya si gorca, bardzo serdeczna atmosfera. Kiedy odszed na emerytur w 1979 roku, zosta uhonorowany medalem stowarzyszenia Phi Delta Kappa za szczeglne osignicia w pracy z dziemi szczeglnej troski. Take dwaj inni onierze kompanii, jej ostatni sierant - szef i jej pierwszy dowdca, zostali ofiarami wojny. Sierantowi Floydowi Talbertowi wojna pozostawia blizny i szramy na ciele, z ktrymi radzi sobie doskonale, oraz wspomnienia, ktre w kocu wziy nad nim gr. Powoli stoczy si, zostajc alkoholikiem i wczg. y z tego, co upolowa i zowi, zarabia na ycie jako traper i przewodnik myliwski w pnocnej Kalifornii. Przeszed ca seri atakw serca. Talbert by jednym z niewielu czonkw kompanii E, ktrzy po jej rozwizaniu po prostu zniknli. W 1980 roku Gordon potrzebowa pomocy swego lokalnego kongresmana i syna George'a Luza, Steve'a, eby go odnale.

Sierant Ranney przyczy si do tych poszukiwa i w kocu udao im si odnale Talberta w Redding, w Kalifornii. Namwili go, by wzi udzia w spotkaniu weteranw kompanii E w San Diego w roku 1981. Ranney rozesa jego adres do pozostaych kolegw. Winters i inni napisali do niego listy. W swojej trzystronicowej odpowiedzi na list Wintersa Talbert wraca do wsplnych wspomnie: Pamitasz, jak prowadzie nas do Carentan? Widok Ciebie na rodku tej drogi, jak si miotae, eby nas popchn do przodu, by naprawd ponad moje siy! [...] A pamitasz, jak si cofalimy w Holandii? Porucznik Peacock rzuci na drog swj karabinek i powiedzia, e si dalej nie rusza. Przysigam na Boga, e wziem go wtedy na muszk, kazaem podnie bro i rusza dalej. Zrobi, co mu kazaem. Lubiem go. By szczerym oficerem, wszystko robi wedug regulaminu, ale on po prostu nie by onierzem. Wszystko pozostawao midzy nami w porzdku, pki pozwala mi dowodzi ludmi. [...] Dick, ja bym tak mg bez koca. Nigdy, z nikim na ziemi do tej pory nie rozmawiaem o tym wszystkim. To, comy przeyli, jest dla mnie wite. Twj na wieki oddany onierz, Floyd Talbert Do listu doczy swoj aktualn fotografi. Wyglda na niej jak traper z Dzikiego Zachodu. Piszc odpowied, Winters kaza mu si ogoli i ostrzyc, zanim pojawi si na spotkaniu. Zrobi to, ale pojawi si na nim w zachmanionym myliwskim ubraniu - bo innego po prostu nie mia. Nastpnego dnia z samego rana Gordon i Don Moone zabrali go do sklepu z msk odzie i ubrali od stp do gw. Dugo si nie nacieszy swoimi odnalezionymi przyjacimi i nowym ubraniem - zmar, jeszcze zanim skoczy si rok 1981. Epitafium napisa mu Gordon: Niemal wszyscy onierze kompanii E odnieli rany, jedni powaniejsze, inni lejsze. Jedni z nas kulej, inni niedowidz czy niedosysz, ale niemal wszyscy zdoalimy jako dostosowa nasze ycie do tych niedogodnoci i w kocu je sobie uoy. Tab toczy do koca codzienny konflikt z demonem, ktry czai si w jego piersi. Drogo zapaci za swoj wiern sub ojczynie. Wiksz cen mgby zapaci tylko, gdyby odda jej w ofierze swe ycie. Dick Winters zoy mu ostatni i najwyszy hod: Jeli chciabym wybra jednego, i tylko jednego, onierza, z ktrym miabym wykona jakiekolwiek zadanie na wojnie, to byby wanie Talbert. Kapitan Herbert M. Sobel nie odnis adnych ran fizycznych, ale wojna ciko zrania go psychicznie. On take po wojnie znikn. Oeni si, mia dwch synw, potem si rozwid i straci kontakt ze swoimi dziemi. Pracowa jako ksigowy w wytwrni osprztu

elektrotechnicznego w Chicago. Na pocztku lat szedziesitych major Clarence Hester, ktry przyjecha pewnego dnia w delegacji do Chicago, umwi si z nim na obiad. Sobel mia wiele alu do onierzy kompanii E i w ogle do ycia. Dwadziecia lat pniej Guarnere prbowa go odnale. Natrafi jedynie na jego siostr, od ktrej dowiedzia si, e Sobel jest w bardzo zym stanie psychicznym i e wini za to kompani E. Mimo to Guarnere opaci za niego skadki w stowarzyszeniu weteranw 101 DPD, liczc na to, e moe uda si go przycign do tej organizacji. Na prno. Wkrtce kapitan Sobel strzeli sobie w gow, ale nawet to mu si nie udao. Zmar we wrzeniu 1988 roku. Jego pogrzeb by smutnym wydarzeniem. Nie pojawia si na nim ani jego bya ona, ani jego dzieci, ani aden z byych onierzy kompanii E. Sierant Skinny Sisk take z trudem wyzwoli si od wojennych wspomnie. W lipcu 1991 roku pisa do Wintersa, wyjaniajc, co si z nim do tej pory dziao: Po wojnie prbowaem zapi ten wagon szkopw, ktrych ukatrupiem w Holandii, i tych fanatycznych nazistw, ktrych wyprawiem do Walhalli w Alpach. Stary Moe Alley powiedzia kiedy, ebym si tak nie stara z tym zabijaniem, bo przyjdzie dzie, w ktrym kady z nich i wszyscy razem wskocz mi do ka. Stary Moe jak zwykle mia racj. Po wojnie miaem mnstwo koszmarw i zaczem pi na umr. Po kilku latach staczania si do mojego pokoju wesza czteroletnia crka mojej siostry (reszta rodziny nie moga ze mn wytrzyma, bo albo byem nawalony, albo kac mnie mczy) i powiedziaa, e Jezus mnie kocha i ona mnie kocha, i e jeli klkn i ukorz si, Pan Bg przebaczy mi moje winy i mier tych wszystkich ludzi, ktrych wci na nowo zabijaem w swoich koszmarach. Ta maa dziewczynka przemwia do mnie. Odesaem j do mamusi i od razu, tam i wtedy, uklkem, pooyem czoo na starym ku mojej matki, po czym zaczem prosi Boga o przebaczenie i ulg w cierpieniach. Ukorzyem si, a Bg zesa mi przebaczenie za wojn i za wszystko to, czego si dopuciem w yciu wczeniej i po niej. Pod koniec 1949 roku zostaem wywicony na pastora i uwierz mi Dick, od tego czasu tylko raz komu przyoyem, bo naprawd mu si naleao. Mam czworo dzieci, dziewicioro wnukw i dwoje prawnukw. Jeli Bg pozwoli i Jezus si wstrzyma z powoaniem mnie do siebie, mam nadziej, e zobaczymy si wszyscy na przyszorocznym spotkaniu. Jeli nie, ha, trudno. Zobaczymy si, kiedy przyjdzie czas na ostatni skok. Znasz mnie, wiesz, e nie zawaham si w drzwiach. Wkad kompanii E w obronno ojczyzny nie usta z jej rozwizaniem. Cz z jej onierzy pozostaa w subie zawodowej. Porucznik S.L. Matheson, jeden z pierwszych oficerw kompanii, ktry szybko odszed z niej do sztabu puku, zrobi najwiksz karier w

wojsku: zosta dwugwiazdkowym generaem i dowodzi 101 Dywizj Powietrznodesantow. Bob Brewer doczeka si stopnia pukownika, suc po wojnie gwnie w Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA) na Dalekim Wschodzie. Ed Shames dochrapa si pukownikowskich orw w rezerwie. Sierant Clarence Lyall suy zawodowo jako spadochroniarz. Dwa razy skaka bojowo w Korei i w 1954 roku zosta przydzielony jako doradca wojskowy do francuskiego 29 puku spadochronowego, ktry obsadza obz warowny w Dien Bien Phu. Lyall zdoa si stamtd wydosta na dwa tygodnie przed kapitulacj. Jest jednym z niewielu yjcych spadochroniarzy, ktrzy nabyli prawo do noszenia czterech gwiazd za skoki bojowe, a ju na pewno jednym z niewielu, ktrzy maj w swoich papierach udzia zarwno w bitwie ardeskiej, jak i Dien Bien Phu - przynajmniej z tych, ktrzy w obu bitwach walczyli po tej samej stronie frontu. Sierant Robert Burr Smith take pozosta w wojskach powietrznodesantowych, gdzie doczeka si promocji oficerskiej i awansowa, dosugujc si w kocu stopnia podpukownika - bardzo rzadkie osignicie dla byego podoficera w czasie pokoju. Dowodzi oddziaem rezerwy Si Specjalnych w San Francisco. W grudniu 1979 roku pisa do Wintersa: Moje zwizki z rezerw doprowadziy mnie w kocu do kontaktu z pewn agend rzdow, z ramienia ktrej przez osiem lat siedziaem w Laosie jako cywilny doradca wojskowy do duej jednostki miejscowego pospolitego ruszenia. Do 1974 roku regularnie skakaem ze spadochronem, pki nie zaczem z nudw prbowa lotniarstwa, ktre stao si moj wielk pasj. [...] W chwili obecnej peni obowizki specjalnego doradcy dowdcy Delta Force, jednostki antyterrorystycznej, stacjonujcej w Fort Bragg. Zajmuj si tu (co za niespodzianka!) operacjami powietrznodesantowymi, treningiem strzeleckim i taktyk maych pododdziaw. Mam tu biuro na Buckner Road, dokadnie naprzeciwko budynku, w ktrym kwaterowalimy ostatniej nocy przed wyruszeniem do Anglii. Stara buda wyglda tak, jakbymy z niej wczoraj wyszli, i jest nadal na co dzie uywana. [...] Ciekawa rzecz z t wspczesn armi, Dick. Su w Delta Force, jednostce cieszcej si opini, wedug mnie cakowicie zasuenie, najlepszego oddziau caej Armii Stanw Zjednoczonych. Tymczasem, porwnujc j ca i kadego jej onierza z osobna z kompani E, gotw bybym w kadej chwili wrci do mojej kompanii z czasw wojny. Przez te trzy lata osignlimy w niej co, do czego nawet trzydzieci lat pokojowego szkolenia nigdy nie doprowadzi.

By wyznaczony do udziau w tajnej operacji w Iranie, majcej doprowadzi do uwolnienia amerykaskich zakadnikw z Teheranu w roku 1980, ale kiedy wie o tym dotara do Langley, CIA postawia weto - zna zbyt wiele tajemnic Agencji. I w ten sposb omina mnie zapewne najwiksza przygoda w moim yciu, Dick. yem z tymi chopcami przez niemal dwa lata, pracowaem z nimi, szkoliem ich i naprawd byo mi przykro, kiedy musiaem pozosta w kraju, [tu Smith zacz rozwaania o dowodzeniu i roli przywdztwa] [...] Dick, cieszye si powszechnym szacunkiem i admiracj stu dwudziestu onierzy, waciwie cywilw poprzebieranych w mundury, ktrzy szli za tob na pewn mier. Ja byem w wojsku przez wikszo mojego dorosego ycia. Przez ten czas spotkaem tylko garstk wielkich onierzy, z ktrych mniej wicej poow w czasie II wojny wiatowej, a z niej dwch we wasnej kompanii - ciebie i Billa Guarnere'a. Reszta z nas bya w porzdku [...], oglnie rzecz biorc nieli onierze, paru nawet troch lepszych, ale przez cae ycie dowiedziaem si o opanowaniu w sytuacjach stresowych wicej, ni bym mg chcie, i musz powiedzie, e ty na pewno si nim odznaczae w najwyszym stopniu z nas wszystkich. W1980 roku Smith, oblatujc eksperymentaln lotni wasnej konstrukcji, rozbi si i dozna powanych zama i obrae wewntrznych. Przy okazji operacji puc lekarze odkryli zaawansowany nowotwr. Rader, ktry wycign Smitha z zalanego wod pola 6 czerwca 1944 roku, odwiedzi go w szpitalu. Dwaj starsi panowie wytali pami, bawic si w gr nazwisk - jeden podawa nazwisko czowieka z Toccoa, drugi mia go krtko opisa. Niedugo potem Smith zmar. Sierant Amos Buck Taylor take zwiza si z CIA, spdzajc wier wieku w Wydziale Dalekowschodnim Dyrekcji Operacji Tajnych, czciowo w Waszyngtonie, czciowo w terenie. Nie mwi o tym wiele, poza krtk wzmiank nastpujcej treci: Najwikszym zagroeniem dla nas w tej czci wiata s komunistyczne Chiny, no i oczywicie Zwizek Radziecki. To daje jakie pojcie o tym, czym si zajmowaem. I tyle na ten temat. Kiedy w 1945 roku kapitan Speirs wrci do Anglii, okazao si, e jego wdowa, z ktr si oeni i mia syna, wcale nie bya wdow. Jej m odnalaz si w obozie jenieckim i wrci. Pani Speirs wolaa swego pierwszego ma od Speirsa i razem z nim zatrzymali wszystkie upy, ktre tak sumiennie grabi i przysya z Niemiec kapitan. Speirs postanowi pozosta w Armii Stanw Zjednoczonych, penic sub zawodow. Wykona bojowy skok w Korei i dowodzi tam frontow kompani piechoty. W

roku 1956 rozpocz kurs jzyka rosyjskiego w Monterey w Kalifornii, po czym suy przez pewien czas w Poczdamie jako oficer cznikowy midzy armiami obu supermocarstw. W roku 1958 zosta amerykaskim czonkiem rady zarzdzajcej berliskim wizieniem w Spandau, gdzie odsiadywa swoje doywocie Rudolf Hess. W 1962 roku pojecha do Laosu na czele amerykaskiej misji doradczej przy Krlewskiej Armii Laotaskiej. Dzi, kiedy wci jeszcze yjcy onierze kompanii E dzwoni do niego i zaczynaj rozmow od sw: - Pan mnie pewnie nie pamita, ale suylimy razem na wojnie... Speirs zwykle odpowiada: - Ale na ktrej? Jego syn Robert, ktry urodzi si w czasie wojny w Anglii, jest majorem puku King's Royal Rifle Corps, synnych zielonych kurtek, stanowic rado i dum sdziwego oficera kompanii E. *** David Webster nie by w stanie zrozumie, jak ktokolwiek mgby zosta z wasnej woli w wojsku. Chcia by pisarzem. Przeprowadzi si do Kalifornii, i tu chwyta si najrniejszych prac, by zarobi na utrzymanie, pisujc w wolnych chwilach artykuy i ksik o swoich wojennych dowiadczeniach. Artykuy drukowao mu wiele pism i gazet, najbardziej prestiowym by Saturday Evening Post, ale nie mg znale wydawcy na swoj ksik. W kocu zosta reporterem, najpierw wychodzcej w Los Angeles gazety Daily News, potem prestiowego The Wall Street Journal. W roku 1951 polubi Barbar Stoessel, artystk, siostr Waltera J. Stoessela, amerykaskiego ambasadora w Polsce, Zwizku Radzieckim i Niemczech Zachodnich. Webster mia zawsze bzika na punkcie rekinw. Barbara wspomina: Dla niego rekin by symbolem wszystkiego, co tajemnicze i grone na morzu. Zacz zbiera materiay do ksiki o rekinach. Chcia mie wiadomoci z pierwszej rki, wic nauczy si nurkowa i pywa pod wod z rekinami, wiele te zowi na link z hakiem, polujc na nie ze swojej trzymetrowej aglwki, ktr ochrzci Tusitala, co po hawajsku ma znaczy Bajarz, czowiek, ktry opowiada historie. Napisa w kocu t ksik i dwadziecia dziewi razy prbowa j opublikowa, ale nie potrafi przekona adnego wydawcy, e ktokolwiek moe chcie czyta o rekinach. Dziewitego wrzenia 1961 roku Webster wypyn z Santa Monica na kolejn wypraw z lin, hakiem na rekiny i kubem krwistej przynty. Nigdy ju z niej nie powrci.

Nastpnego dnia odnaleziono zalan wod Tusitala okoo piciu mil morskich od brzegu. Brakowao jednego wiosa i steru. Ciaa nigdy nie znaleziono. Po mierci Webstera Barbarze udao si wreszcie wyda jego ksik (Myth and Maneater, W.W. Norton & Co, 1963). Potem przyszo wydanie brytyjskie i australijskie w broszurowej oprawie. Dell wyda masow edycj jego ksiki, kiedy na ekrany kin weszy w roku 1975 Szczki. Trzech sierantw kompanii dorobio si sporych pienidzy. John Martin poszed za stypendium kombatanckie na studia na Uniwersytecie Ohio, po czym wrci na kolej. Zosta dyrektorem, mia samochd subowy, sekretark, zarabia na swoj emerytur, a jednoczenie na boku dorabia si na spekulacji gruntami i budowie domw pod wynajem. W 1961 roku rzuci to wszystko i wbrew zaciekym protestom ony i dzieci, ktre wtedy uczyy si w szkoach rednich, przenis si do Phoenix w Arizonie i zacz budowa domy. Jego firma miaa kapita zakadowy w wysokoci omiu tysicy dolarw i wszyscy uwaali, e zwariowa. Pod koniec pierwszego roku zrobi jednak takie pienidze, e samego podatku zapaci od tego wicej, ni przez cae ycie zarobi na kolei. Wkrtce zacz samodzielnie finansowa budow caych osiedli apartamentowcw i domw opieki. Jego interesy z wolna objy take Teksas i Montan. W 1970 roku kupi ranczo w grach zachodniej Montany, zajmujc si hodowl i handlem bydem, o czym marzy, odkd jako dziecko oglda pierwsze westerny. Dzi jest multimilionerem. Nadal kocha ryzyko, cho ju nie wyskakuje w locie z samolotw. Wielokrotnie odrzuci propozycje sprzedania swego przedsibiorstwa. Jego prezesem jest dzi nadal John Martin, a ona Patricia wiceprezesem i skarbnikiem. Oboje s take dyrektorami i jedynymi akcjonariuszami firmy. Don Moone za swoje stypendium kombatanckie ukoczy Grinell College i pracowa w reklamie. W szybkim czasie zrobi tam karier. W 1973 roku zosta prezesem wielkiej nowojorskiej agencji reklamowej Ketchum, MacLeod and Grove, Inc. Cztery lata pniej, w wieku pidziesiciu jeden lat, przeszed na emerytur, zbudowa dom na Florydzie i od tej pory yje tam w luksusie. Podporucznik Carwood Lipton ukoczy studia inynierskie w Marshall College (dzi uniwersytet), a w tym czasie jego ona Jo Anne urodzia mu trzech synw. Lipton pracowa w Owens-Illinois, Inc. W firmie regularnie awansowa i w 1971 roku przenis si do Londynu, gdzie z ramienia swojej firmy peni obowizki dyrektora do spraw produkcji w omiu hutach szka w Anglii i Szkocji. W 1974 roku przenis si do Genewy w Szwajcarii, skd kierowa oddziaem firmy w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Rok pniej owdowia, kiedy Jo Anne zmara na atak serca. W nastpnym roku Lipton oeni si ponownie, z Marie Hope

Mahoney. Marie bya najblisz przyjacik Jo Anne, podobnie bliskie wizi czyy Carwooda z jej zmarym mem. Niedugo potem Lipton zadebiutowa jako pisarz - na polecenie prezesa rady nadzorczej United Glass, Ltd. napisa podrcznik zarzdzania prac zespoow, LeadingPeople (Kierowanie ludmi). Na czym, jak na czym, ale na tym zna si doskonale. Odszed na emerytur w roku 1983. Napisa do mnie: Obecnie yj sobie wygodnie na emeryturze, w Southern Pines, w pnocnej Kalifornii. Jeszcze w czasie szkolenia w Camp Mackall postanowiem, e po wojnie wanie tu chc zamieszka. Moje hobby to podre po caym wiecie, golf, modelarstwo, praca w drewnie i czytanie. Lewis Nixon nie musia si dorabia, by zawsze bogaty. Po wojnie przej wielkie imperium przemysowe i rolnicze ojca, kierujc nim i niemal bez przerwy podrujc po wiecie. Obecnie jego gwn pasj jest czytanie. *** Porucznik Buck Compton pozosta w subie publicznej, wic dorobi si raczej sawy ni pienidzy. W latach 1947 do 1951 by detektywem w policji miejskiej Los Angeles, po czym spdzi dwadziecia lat w biurze prokuratora okrgowego. W roku 1968 kierowa ledztwem w sprawie Sirhana Sirhana, zabjcy Roberta Kennedy'ego, i potem oskara go w sdzie. W dwa lata pniej gubernator stanowy, Ronald Reagan, mianowa go zastpc sdziego Kalifornijskiego Sdu Apelacyjnego. Z on Donn maj dwie crki i jedn wnuczk. Pozosta najlepszym sportowcem w kompanii, tyle e teraz uprawia gwnie golfa, za to na mistrzowskim poziomie. Sierant Mike Ranney ukoczy studia dziennikarskie na Uniwersytecie Dakoty Pnocnej, po czym z powodzeniem zajmowa si prac reportera, wydawcy gazety i w kocu doradcy do spraw publicznego wizerunku wielu firm. On i jego ona Julia dochowali si piciu crek i siedmiorga wnukw. Od 1980 wydaje pismo, ktrego regularno wydawania najlepiej charakteryzuje jego tytu: Spazmatyczny Biuletyn Kompanii E. Mona w nim przeczyta: Marzec 1982: Kontyngent pensylwaski zebra si u Dicka Wintersa, atakujc z zaskoczenia niespodziewanym przyjciem urodzinowym Harry'ego Welsha. Fenstermaker, Strohl, Guarnere i Guth bawili si doskonale. 1980: Tegoroczne letnie spotkanie kompanii E w Nashville zapowiada si na najliczniejsze w jej dziejach. Do tej pory udzia potwierdzili: Dick Winters, Harry Welsh, Moose Heyliger i Buck Compton z oficerw, Chuck Grant, Paul Rogers, Walter Scott Gordon,

Tipper, Guarnere, Rader, Heffron, Ranney, Johnny Martin, George Luz, Perconte, Jim Alley i wyobracie sobie - sam Burr Smith! 1983: Don Moone odszed na emerytur ze swojej agencji reklamowej i mieszka na Florydzie. On, Gordon i Carwood Lipton spotkali si w Nowym Orleanie. Z niewielkimi wyjtkami wszyscy ci ludzie nie mieli ze sob adnych zawodowych powiza. aden z nich nie mieszka w tym samym miecie, mao ktry w tym samym stanie, co reszta kolegw - tu wyjtkiem bya jedynie Pensylwania. Pomimo tych trudnoci pozostawali ze sob w staym kontakcie. W styczniu 1981 roku Moone pisa do Wintersa, by podzikowa mu za yczenia witeczne i prezent pod choink, donoszc przy okazji o swoim odkryciu: Odnalezienie wreszcie Talberta jest wspania wiadomoci. Natychmiast do niego zadzwoniem i kiedy ju skoczylimy nawzajem obrzuca si obelgami, porozmawialimy. Zawsze bardzo lubiem Taba. W dawnych czasach bardzo mi pomg, zaj si mn i opiekowa. W Nowy Rok, o szstej rano mojego czasu, Tab zadzwoni do mnie z yczeniami. By narbany, ale mwi z sensem. Przyzna, e ma problemy z butelk, jak podejrzewalimy, ale poza specjalnymi okazjami jest w stanie normalnie funkcjonowa. Zgaduj, e ten Nowy Rok, to bya jedna z tych specjalnych okazji. W sylwestra o trzeciej rano dzwoni do mnie z kolei Malarkey, ktry te, zdaje si, mia ju niele w czubie. Ranney odszed na emerytur, by zaj si pisaniem poezji i pamitnikw, ale zanim zdy zacz, umar we wrzeniu 1988 roku. Poza Heyligerem, Martinem, Guarnere'em i Toye'em wielu innych take pracowao w firmach budowlanych, produkcyjnych czy podobnych. Kapitan Clarence Hester kierowa firm dekarsk w Sacramento, w Kalifornii. Sierant Robert Popeye Wynn by monterem konstrukcji stalowych na budowach wieowcw i mostw. Szeregowy John Plesha pracowa w Zarzdzie Autostrad stanu Waszyngton. Sierant Denver Bull Randleman zosta dyrektorem firmy specjalizujcej si w cikich konstrukcjach budowlanych w Luizjanie. Sierant Walter Hendrix czterdzieci pi lat spdzi w brany kamieniarskiej, zajmujc si szlifowaniem i polerowaniem granitu. Sierant Burton Pat Christenson przez trzydzieci osiem lat w firmie telekomunikacyjnej Pacific Telephone and Telegraph Company budowa nowe linie telefoniczne, potem kierowa ich tworzeniem, a w kocu zaj si uczeniem zawodu swoich nastpcw. Sierant Jim Alley by ciel, potem pracowa przy budowie tamy wysokowodnej na granicy amerykasko-kanadyjskiej, by w kocu otworzy wasn firm budowlan w Kalifornii.

Jeszcze kilku innych, poza Leo Boylem, zostao nauczycielami. Po dwudziestoletniej subie w Armii Stanw Zjednoczonych sierant Leo Hashey uczy ratownikw w szkole Czerwonego Krzya w Portland, w stanie Oregon. Dosuy si tam w kocu stanowiska dyrektora do spraw nauczania bezpieczestwa i higieny. Sierant Robert Rader przez ponad trzydzieci lat by nauczycielem dzieci specjalnej troski w szkole redniej specjalnej w Paso Robles, w Kalifornii. Kapitan Harry Welsh oeni si natychmiast po powrocie do Stanw, a panna moda, Kitty Grogan, miaa na sobie sukni uszyt z czaszy jego zapasowego spadochronu, z ktrym skaka w D-Day w Normandii i nie rozstawa si do koca wojny. Poszed na studia, potem uczy, potem skoczy studia podyplomowe, zosta pedagogiem szkolnym, a w kocu dyrektorem administracyjnym szkoy redniej. Sierant Forrest Guth naucza fachu drukarskiego, potem stolarstwa, elektrotechniki, elektroniki, by realizatorem dwiku przedstawie szkolnych teatrw w Norfolk w Wirginii oraz Wilmington w stanie Delaware, a do emerytury. Szeregowy Ralph Stafford pisze: Skoczyem studia w 1953 roku i zaczem uczy w szstej klasie szkoy w Fort Worth w Teksasie. Uczyem przez trzy lata, potem zostaem dyrektorem szkoy podstawowej i byem nim przez dwadziecia siedem lat, kochajc t prac jak adn inn. Wybrano mnie na przewodniczcego V okrgu Zwizku Nauczycielstwa Stanu Teksas (Dallas - Fort Worth, dwadziecia tysicy czonkw). W roku 1950 daem si wycign na polowanie kilku kumplom-straakom. Pierwszego ptaka trafiem bez problemu, z podrzutu i potem miaem cholerne wyrzuty sumienia, patrzc na niego, kiedy pies pooy mi go pod nogi. Co zawini ten biedny ptaszek, ebym go zaraz musia zabija? Nic mi nie zrobi, zreszt co on by mi mg zrobi? Wrciem do samochodu i zostaem w nim, pki reszta nie wrcia. To by ostatni raz, kiedy byem na polowaniu. Sierant Ed Tipper studiowa najpierw na Uniwersytecie Michigan, a potem kontynuowa swoje studia na Uniwersytecie Kolorado. Przez ponad trzydzieci lat by nauczycielem w szkole na przedmieciach Denver. Po przejciu na emerytur wyjechaem do Kostaryki, odwiedzi jednego z dawnych uczniw. Tam poznaem Rosit, modsz ode mnie o trzydzieci cztery lata. Po niemal rocznych zalotach w zupenie starym stylu pobralimy si, pomimo zaciekego oporu wszystkich, ktrych znaem, z wyjtkiem Dicka Wintersa. Ciko si byo z nimi nie zgadza, zwaszcza z argumentem, e maestwo z szedziesiciojednoletnim starcem oznaczao prawdopodobnie konieczno rezygnacji z wasnych dzieci, co dla kadej Latynoski jest

powanym problemem. Dziesi miesicy po lubie przysza na wiat nasza creczka Kerry. Rosy podja studia medyczne na uniwersytecie w Guadalajarze i tam w 1989 roku dostaa dyplom lekarski. Niedugo przed napisaniem tego listu by operowany na raka. Moja ona, crka i ja wanie przeprowadzilimy si do nowego domu. To moe dziwne, eby siedemdziesiciolatek kupowa nowy dom, ale w naszej rodzinie mamy motto: Na nic nigdy nie jest za pno. Sierant Rob Bain ukoczy Western Washington College (obecnie uniwersytet) w 1950 roku. W tym samym roku oeni si, mia czworo dzieci i przez dwadziecia pi lat by nauczycielem i dyrektorem administracyjnym szkoy w Anchorage na Alasce. Letnie wakacje spdza jako rybak, z sieci w rku w po pas lodowatej wodzie, uganiajc si za wspaniaymi ososiami. Ed Tipper podsumowuje t wyliczank pytaniem: Czy to moe by tylko przypadek, e a tylu byych onierzy kompanii E zostao nauczycielami? Moe przejcie przez okres absolutnej destrukcji i przemocy wzbudzio w nich tsknot za czym kreatywnym, by odreagowa to, co przeyli, by reszt ycia spdzi dla rwnowagi na budowaniu, a nie niszczeniu? To by si potwierdzao na naszych spotkaniach: liczba budowniczych i nauczycieli wrd naszych kolegw bije na gow inne zawody. Szeregowy Bradford Freeman wrci na wie. W 1990 roku Winters pisa do niego, e czsto jedzi na poudnie spotyka si z Walterem Gordonem i chciaby przy okazji zajrze do niego, eby obejrze farm. Freeman odpisa: Bybym ogromnie zaszczycony, gdyby zechcia mnie Pan odwiedzi, bdc kiedykolwiek w Missisipi. Jeli bdzie to w lecie, mamy tu wspaniay cie, w ktrym mona spokojnie siedzie. Jeli to bdzie w zimie, mamy porzdny piec i zapas wgla. Jedyne zajcia, jakim jeszcze moe si oddawa na wsi czowiek w moim wieku, to uprawianie ogrdka i koszenie trawy w lecie, a potem karmienie krw i wi w zimie. Reszt czasu spdzam, polujc i owic ryby. W przerwach patrz na barki pynce po naszej rzece Tombigbee. Przesyam zdjcie domu i naszych krw. Na ganku znajdziemy sobie znakomite miejsce, eby posiedzie i pogada. Pozostaj z nadziej, e ktrego dnia zaszczyci mnie Pan swoj wizyt. Winters odwiedzi go. To bya bardzo udana wizyta. Poprosi potem Freemana, eby opisa na potrzeby tej ksiki swoje koleje losu po wojnie. Freeman skonstatowa: - To, co napisaem, nie wyglda moe zbyt imponujco, ale przeyem dobre ycie i z nikim bym si nie zamieni. Major Richard Winters take spisa dla mnie swoj powojenn histori.

Po zwolnieniu ze suby wojskowej 29 listopada 1945 roku Lewis Nixon zaprosi mnie do Nowego Jorku i przedstawi swoim rodzicom. Jego ojciec zaproponowa mi prac i tak zostaem dyrektorem personalnym Zakadw Azotowych Nixona w Nixon, w stanie New Jersey. Wykonujc t prac, skorzystaem ze stypendium kombatanckiego, skoczyem studia w zakresie zarzdzania na Uniwersytecie Rutgersa. Po uzyskaniu dyplomu w 1950 roku zostaem mianowany dyrektorem generalnym zakadw w Nixon. W 1948 roku oeniem si z Esthel Estoppey. Mamy dwoje dzieci. Tim skoczy anglistyk ma Uniwersytecie Stanu Pensylwania, a Jill skoczya Albright College. W czasie wojny koreaskiej powoano mnie z rezerwy do suby czynnej. W Fort Dix, w New Jersey, zostaem oficerem planowania i szkolenia (S-3) sztabu puku. Po demobilizacji wrciem do Pensylwanii, sprzedawaem produkty farmaceutyczne dla zwierzt i mieszanki witaminowe firmom produkujcym pasze. W 1951 roku kupiem farm u podna Blue Mountain, jakie dziesi kilometrw na wschd od Indiantown Gap. Tam znalazem cisz i spokj, ktre sobie obiecaem w D-Day. Ten opis w typowy dla Wintersa sposb przemilcza jego osignicia. yje skromnie na swojej farmie lub w maym domku w Hershey, ale jest czowiekiem bogatym. Karier i dostatek zawdzicza stworzeniu i udanemu wprowadzeniu na rynek nowych pasz dla byda z dodatkami witaminowymi oraz innych produktw hodowlanych, ktre zrewolucjonizoway przemys spoywczy. To chyba najagodniejszy czowiek, jakiego znam. W lipcu 1990 roku, kiedy skoczy mi opowiada o tym, jak znieli siami jednego plutonu niemieck kompani na wale przeciwpowodziowym 5 padziernika 1944 roku, ruszylimy na spacer wok stawu na jego farmie. Stado okoo trzydziestu kanadyjskich gsi wystartowao z niego, pozostawiajc za sob jedn, ktra paczliwie ggaa za reszt. Winters wyjani mi, e miaa zamane skrzydo. Powiedziaem wtedy: - Moe lepiej byoby j zastrzeli, zanim jaki lis zadusi. Wrzuci do zamraarki i bdzie jak znalaz na wito Dzikczynienia. Popatrzy na mnie osupiay. - Jak mgbym zrobi co takiego? - zapyta, przeraony sam myl o podobnym barbarzystwie. Major Winters nie jest dzi zdolny nawet do myli o zadaniu gwatu jakiejkolwiek ywej istocie. Nigdy nie podnosi gosu, gardzi wyolbrzymianiem swego udziau w wojnie, tak powszechnym u niektrych kombatantw, pozerstwem i chepliwoci. Osign w yciu dokadnie to, czego chcia, spokj i cisz, ktr sobie obiecywa, kadc si spa w nocy z 6

na 7 czerwca 1944 roku. Oraz dozgonny szacunek i mio wszystkich tych, ktrymi dowodzi w kompanii E w latach II wojny wiatowej. W jednym z wyda swego Spazmatycznego Biuletynu Mike Ranney napisa: Wracajc mylami do dni kompanii E, przypominam sobie odpowied, jakiej udzieliem wiele lat temu wnuczkowi, ktry przyszed do mnie i zapyta: - Dziadku, czy ty bye w czasie wojny bohaterem? Odparem mu wtedy: - Nie, ale suyem w kompanii bohaterw. Podzikowania i rda Jesieni 1988 roku weterani kompanii E 506 puku piechoty spadochronowej 101 Dywizji Powietrznodesantowej odbywali swj zjazd w Nowym Orleanie. Jako dyrektor Centrum Eisenhowera Uniwersytetu Nowego Orleanu, wraz z moim zastpc Ronem Drezem, pojechaem do ich hotelu, by nagrywa relacje o D-Day do naszego archiwum. To bya doskonaa okazja, tym bardziej e kompania E odegraa tamtego dnia bardzo wan rol, miaym atakiem unieszkodliwiajc niemieck bateri, ktra blokowaa dostp z odcinka Utah w gb ldu. Kiedy major Richard Winters, jeden z jej pierwszych oficerw, potem dowdca, a wreszcie dowdca 2 batalionu, przeczyta stenogram z tych relacji, by niemile zaskoczony pewnymi niecisymi i przesadnymi stwierdzeniami. Nalega, bym sprostowa niecisoci. W lutym 1990 roku Winters, Forrest Guth i Carwood Lipton zebrali si w Pass Christian w stanie Missisipi u Waltera Gordona. Jako e mieszkam w Bay St. Louis, naprzeciw Pass Christian po drugiej stronie zatoki, Gordon jest moim ssiadem. Zadzwoni do mnie i zapyta, czy nie chciabym wpa, eby jeszcze porozmawia z weteranami kompanii E. Jasne, e chciaem! Tyle e w tym celu zaprosiem ich do siebie. Spdzilimy wspaniae, bardzo owocne popoudnie w moim gabinecie nad rozoonymi mapami, przy wczonym magnetofonie. Potem, przy pieczeni mojej ony Moiry, panowie wspominali o swoich pniejszych dowiadczeniach w Normandii, w Holandii, Belgii, Niemczech i Austrii. Wszyscy czytali moj poprzedni ksik, Pegasus Bridge; Centrum Eisenhowera dawao j kademu weteranowi, ktry zgodzi si zoy swoj relacj do jego zbiorw. To Winters podsun mi pomys, e historia kompanii E mogaby si sta kanw kolejnej ksiki. W owym czasie koczyem prace nad trzecim i ostatnim tomem biografii Richarda Nixona. Pomys Wintersa pad na yzn gleb z kilku powodw. Po pierwsze, po grzebaniu si w kulisach polityki, miaem ochot na powrt do historii militarnej. Planowaem ksik o D-Day, ale jako e zamierzano j wyda na okrg

pidziesit rocznic ldowania, w 1994 roku, nie byo sensu zaczyna jej przed 1992. Dotarem ju do takiego punktu w swoim yciu, w ktrym dzie spdzony bez pisania wpdza mnie w melancholi, wic szukaem jakiego tematu, ktry pozwoliby mi rozgrza piro przed tamt monografi, napisa co krtkiego o II wojnie wiatowej, co miaoby na dodatek jaki zwizek z D-Day. Historia kompanii E nadawaa si wic idealnie. Zbierajc materiay do Pegasus Bridge, poznaem histori brytyjskiej 6 Dywizji Powietrznodesantowej, ktra samotnie utrzymywaa lewy skraj rejonu desantowania operacji Neptune. Korcio mnie zagbienie si w historii pojedynczej kompanii 101 DPD, ktra penia podobne zadanie na jego prawym skraju. Istniao co jeszcze, co zachcao mnie do tematu. To bya ta niezwyka wi czca czterech starszych panw siedzcych po drugiej stronie naszego stou. Od wierci wieku yj z przepytywania weteranw o ich wojenne przeycia, ale czego takiego jeszcze nie widziaem. Kiedy mwili o innych kolegach ze swojej kompanii, o licznych spotkaniach, ktre odbywali od dziesicioleci, jasne byo dla mnie, e ich wojenne braterstwo trwa nieprzerwanie, przez wszystkie te lata, ktre miny od tamtego czasu. Nadal byli niczym bracia. Mimo e los ich rozrzuci po caej Ameryce i poza ni, znali na wyrywki ony, dzieci i wnuki swoich kolegw, ich problemy i sukcesy. Regularnie si odwiedzali, utrzymywali stay kontakt telefoniczny i listowny. Pomagali sobie w biedzie i potrzebie. A czyy ich zaledwie trzy lata wsplnych przey w czasie wojny, i to na skutek przypadku, ktry sprawi, e Armia Stanw Zjednoczonych zetkna ich ze sob w jednej kompanii. Bardzo mnie zaciekawio, skd si wzia ta tak zadziwiajco trwaa wi i zaya blisko. To przecie co, co kada armia na wiecie stara si stworzy, ale tak nieczsto si udaje - i rzadko w takim stopniu jak w tej kompanii. Jedynym sposobem zaspokojenia mojej ciekawoci byo zabra si do roboty i napisa jej histori. W maju 1990 roku Drez pojecha na spotkanie kompanii E w Orlando na Florydzie, gdzie nakrci ponad osiem godzin filmu na wideo z zapisem wywiadu z byymi onierzami kompanii E. W tym samym miesicu przez trzy dni maglowaem pytaniami Gordona. W lipcu pojechaem do Wintersa na jego farm w Pensylwanii, gdzie znowu przesuchiwaem go przez cztery dni. Czwartego dnia, zjechao si tam szeciu innych jego kolegw z kompanii, mieszkajcych na Wschodnim Wybrzeu. Potem jesieni 1990 roku spdziem weekend w domu Carwooda Liptona w Southern Pines, przepytujc jego i Billa Guarnere'a, ktry do nas doczy. Prosto stamtd poleciaem do Oregonu, by nastpny weekend spdzi z Donem Malarkeyem i grup kombatantw z Zachodniego Wybrzea.

Z tuzinem innych weteranw kompanii toczyem dugie rozmowy telefoniczne, prowadziem te obfit korespondencj z niemal wszystkimi yjcymi jeszcze byymi onierzami kompanii E. Z mojej namowy dziesiciu z nich napisao swoje wojenne pamitniki liczce od dziesiciu do ponad dwustu stron. Nadsyano mi kopie listw pisanych w czasie wojny i po niej, wycinkw prasowych i prowadzonych przez nich dziennikw. W listopadzie 1990 roku pojechaem wraz z Moir, by zapozna si z miejscami, w ktrych walczya kompania E w Normandii i Belgii. Rozmawiaem tam z Francuzami, ktrzy mieszkali w okolicy, kiedy toczyy si te walki. W lipcu 1991 roku ponownie je objechalimy, tym razem w towarzystwie Wintersa, Liptona i Malarkeya. Wraz z Moir i Wintersem spdzilimy popoudnie u pukownika barona Fredericka von der Heydte, w jego domu w okolicach Monachium. Pani Barbara Embree, wdowa po Websterze, przekazaa mi kopie jego listw do domu i wspomnienia spisane z myl o wydaniu po wojnie. Webster by pilnym obserwatorem oraz doskonaym pisarzem. Jego wkad w powstanie tej ksiki jest wprost nieoceniony. Bardzo przydaa si take pukowa kronika Currahee!, sporzdzona przez porucznika Jamesa Mortona i opublikowana przez dzia kontaktw ze spoeczestwem sztabu 506 puku piechoty spadochronowej w 1945 roku. Jej egzemplarz podarowa mi Don Malarkey, za co tym wiksze dziki, e to obecnie biay kruk. Randezvous with Destiny, historia 101 DPD pira Leonarda Rapporta i Arthura Northwooda, pozwolia mi osadzi dziaania kompanii w szerszych ramach, podajc te wiele istotnych faktw, liczb, detali, informacji o panujcym nastroju. Inne rda wymienione s w tekcie. Kiedy pisaem Pegasus Bridge, zdecydowaem nie pokazywa mojego rkopisu dowdcy kompanii D puku piechoty Oxfordshire and Buckinghamshire Light Infantry, majorowi Johnowi Howardowi, ani adnemu z pozostaych trzydziestu onierzy piechoty szybowcowej, z ktrymi rozmawiaem w czasie tworzenia ksiki. Musiaem zdy przed szybko zbliajcym si terminem oddania tekstu i nie mogem powici miesicy, ktre tego typu konsultacje by pochony. Weterani bardzo czsto potrafi do upadego si spiera o jakie szczegy mao istotne z punktu widzenia wydarze, a rzadko wnosz co naprawd wanego do opisu gwnych wypadkw. aden z nich nie przyznaby, e napisaem absolutnie wyczerpujc i absolutnie zgodn z prawd relacj i obawiaem si, e gdyby zobaczyli maszynopis, utknbym w nieskoczonych sporach, czy to albo tamto si zdarzyo i jaki miao wedug kadego z nich przebieg. Uznaem, e moim zadaniem jest, polegajc na wasnym osdzie, wybra najbardziej prawdopodobn wersj zdarze. Odrzuci to, co mogo by naturaln u starych onierzy

przesad i rozwin, co nadmierna skromno kazaa innym zbagatelizowa jako tuzinkowy incydent. Mwic krtko, uwaaem, e wprawdzie to ich historia, ale ksika jest moja. John Howard by bardzo zawiedziony, e nie mia okazji zasugerowa poprawek i zmian. W czasie, ktry upyn od wydania Pegasus Bridge, zdoa mnie przekona, e to on mia racj, a ja si myliem. Gdybym mia czas i pozwoli Johnowi i innym przejrze to, co napisaem, zasugerowa poprawki i ustosunkowa si do moich stwierdze, moja ksika byaby peniejsza i po prostu lepsza. Tym razem chciaem unikn powtrzenia tego samego bdu i maszynopis ksiki rozesaem wszystkim yjcym onierzom kompanii E. Otrzymaem od nich mnstwo opinii, sprostowa i sugestii. Zwaszcza Winters i Lipton zadali sobie szczeglnie duo trudu, dosownie linijka po linijce przegldajc i komentujc moje dzieo. Ta ksika jest wic w duej mierze nie moim, a naszym, grupowym dzieem. Nie twierdzimy, e jest pen i wyczerpujc histori kompanii E, bo to niemoliwe z uwagi na czas zacierajcy wspomnienia i brak relacji ludzi, ktrzy nie doyli naszych czasw - zginli na wojnie lub zmarli po niej. Uwaamy jednak, e poprzez cige sprawdzanie i przegldanie tekstu, przez konsultacje telefoniczne i korespondencj, wizyty na polach bitew, udao nam si uj jej histori najcilej, jak to byo moliwe. Powstawanie tej ksiki byo dla mnie pamitnym przeyciem. Kiedy skoczya si II wojna wiatowa, miaem dziesi lat. Jak wielu Amerykanw w moim wieku, podziwiaem nie, wrcz ubstwiaem - naszych onierzy. Mylaem wtedy i myl tak nadal, e dokonali rzeczy nadludzkiej, wrcz wymykajcej si jakimkolwiek pochwaom. Poznanie tak wielu z nich, zwaszcza Krzyczcych Orw, onierzy najsynniejszej z naszych dywizji, byo dla mnie zaszczytem. Szczyc si take tym, e weterani uczynili mnie honorowym czonkiem kompanii E. Jako e ju wczeniej zostaem w podobny sposb honorowym czonkiem kompanii D puku Ox and Bucks, jestem kryty z obu stron. eby mi si tylko nie przewrcio w gowie od tych zaszczytw. Stephen E. Ambrose Eisenhowerplatz, Bay St. Louis padziernik 1990 - maj 1991 The Cabin, Dunbar, Wisconsin maj-wrzesie 1991