Sunteți pe pagina 1din 102

A CONQUISTA DO PO

Piotr Kropotkin

ndice
Nossas riquezas 3 O e!"estar para todos # O Co!unis!o anarquista $$ A e%propria&'o $( Os )*)eres +$ O a,o-a!ento 3. O )estido 3/ 0ias e !eios 3( As necessidades de ,u%o 31 O tra a,2o a3rad4)e, /( O co!u! acordo ,i)re /5 O -e&6es (( O assa,aria!ento co,eti)ista 7+ Consu!o e produ&'o 71 Di)is'o do tra a,2o #+ A descentra,iza&'o das ind8strias #3 A a3ricu,tura ##

Nossas Riquezas
1 A 2u!anidade ca!in2ou 3rande trec2o desde aque,as re!otas idades durante as quais o 2o!e! )i)ia das casua,idades da ca&a e n'o dei%a)a a seus 9i,2os !ais 2eran&a do que u! re983io so as penas: po res instru!entos de s*,e% e a natureza: contra a que tin2a! que ,utar para se3uir sua !esquin2a e%ist;ncia< No entanto: nesse con9uso per*odo de !i,2ares e !i,2ares de anos: o 3;nero 2u!ano acu!u,ou inacredit4)eis tesouros< Cu,ti)ou o so,o: drenou os p=ntanos: 9ez troc2as nos osques: a riu ca!in2os> edi9icou: in)entou: o ser)ou: pensou> criou instru!entos co!p,icados: arrancou seus se3redos ? natureza: do!ou o )apor: tanto que: ao nascer: o 9i,2o do 2o!e! ci)i,izado encontra 2o-e a seu ser)i&o u! capita, i!enso: acu!u,ado por seus predecessores< @ esse capita, ,2e per!ite o ter riquezas que supera! aos son2os dos orientais e! seus contos das !i, e u!a noites< Ainda s'o !ais pas!osos os prod*3ios rea,izados na ind8stria< Co! esses seres inte,i3entes que se c2a!a! !4quinas !odernas: ce! 2o!ens 9a rica! co! que )estir a dez !i, 2o!ens durante dois anos< Nas !inas de car)'o e! or3anizadas: ce! 2o!ens e%trae! cada ano co! ust*)e, para que se esquente! dez !i, 9a!*,ias nu! c,i!a ri3oroso< @ se na ind8stria: na a3ricu,tura e no con-unto de nossa or3aniza&'o socia, sA apro)eita a u! pequen*ssi!o n8!ero o ,a or de nossos antepassados: n'o B !enos )erdadeiro do que a 2u!anidade inteira poderia 3ozar u!a e%ist;ncia de riqueza e de ,u%o se! !ais do que co! os ser)os de 9erro e de a&o que possui< So!os ricos: !uit*ssi!o !ais do que cre!os< Cicos pe,o que possu*!os -4> ainda !ais ricos pe,o que pode!os conse3uir co! os instru!entos atuais> in9inita!ente !ais ricos pe,o que pudBsse!os o ter de nosso so,o: de nossa ci;ncia e de nossa 2a i,idade tBcnica: se se ap,icasse! a tentar o e!"estar de todos< 2 So!os ricos nas sociedades ci)i,izadas< Por que 24: pois: essa !isBria e! torno nossoD Porque esse tra a,2o penoso e e! rutecedor das !assas: porque essa inse3uran&a do a!an2' EatB para o tra a,2ador !e,2or retri u*doF no !eio das riquezas 2erdadas do onte!: e apesar dos poderosos !eios de produ&'o que daria! a todos o e!"estar a !udan&a de a,3u!as 2oras de tra a,2o cotidianoD Os socia,istas o dissera! e repetido atB a saciedade< Porque tudo o necess4rio para a produ&'o 9oi a&a! arcado por a,3uns e! decorr;ncia desta ,on3a 2istAria de saques: 3uerras: i3nor=ncia e opress'o e! que )i)eu a 2u!anidade antes de aprender a do!ar as 9or&as da natureza< Porque: a!parando"se e! pretendidos direitos adquiridos no passado: 2o-e se apropria! dois ter&os do produto do tra a,2o 2u!ano: di,apidando"os do !odo !ais insensato e escanda,oso< Porque reduzindo ?s !assas no ponto de n'o ter co! que )i)er u! !;s ou u!a se!ana: n'o per!ite! ao 2o!e! tra a,2ar sen'o consentindo e!

dei%ar"se tirar a parte do ,e'o< Porque ,2e i!pede! produzir o que precisa e ,2e 9or&a! a produzir: n'o o necess4rio para os de!ais: sen'o o que !aiores ene9*cios pro!ete ao acaparador< Conte!p,e"se u! pa*s: ci)i,izado< Cortara!"se os osques que antan2o o co ria!: drenara!"se os p=ntanos: saneou"se o c,i!aG -4 B 2a it4)e,< O so,o: que e! outros te!pos sA produzia 3rosseiras er)as: 9ornece 2o-e ricos cereais< As roc2as: repro)adas so re os )a,es do Heio Dia: 9or!a! sacadas por onde trepa! as )in2as de dourado 9ruto< P,antas si,)estres que antes n'o da)a! sen'o u! 9ruto 4spero ou u!as ra*zes n'o co!est*)eis: 9ora! trans9or!adas / por reiterados cu,ti)os e! sa orosas 2orta,i&as: e! 4r)ores carre3adas de 9rutas e%traordin4rias< Hi,2ares: de ca!in2os co! ase de pedra e 9Brreos carriis su,ca! a terra: 9ura! as !ontan2as> nos a ruptos des9i,adeiros asso ia a ,oco!oti)a< Os rios se 9izera! na)e34)eis> as costas sondadas e es!erada!ente reproduzidas e! !apas: s'o de 94ci, acesso> portos arti9iciais: tra a,2osa!ente constru*dos e res3uardados contra os 9urores do oceano: d'o re983io aos na)ios< Per9ura!"se as roc2as co! po&os pro9undos> ,a irintos de 3a,erias su terr=neas se estende! a,i onde 24 car)'o que sacar ou !inerais que reco,2er< @! todos os pontos onde se entrecruza! ca!in2os rotara! e crescera! cidades: contendo todos os tesouros da ind8stria: das artes e das ci;ncias< Cada 2ectare de so,o que ,a)ra!os e! @uropa: 9oi re3ada co! o suor de !uitas ra&as> cada ca!in2o te! u!a 2istAria de ser)id'o pessoa,: de tra a,2o so re"2u!ano: de so9ri!entos do po)o< Cada ,B3ua de )ia 9Brrea: cada !etro de t8ne,: rece era! sua por&'o de san3ue 2u!ano< Os po&os das !inas conser)a! ainda 9rescas as i!press6es 9eitas na roc2a pe,o ra&o do arrenador< De u! a outro pi,ar pudera! assina,ar"se as 3a,erias su terr=neas pe,a tu! a de u! !ineiro: arre atado na 9,or da idade pe,a e%p,os'o de 34s: o a9unda!ento ou a inunda&'o: e 94ci, B adi)in2ar quantas ,43ri!as: pri)a&6es e !isBrias se! no!e custou cada u!a dessas tu! as ? 9a!*,ia que )i)ia co! o e%*3uo sa,4rio do 2o!e! enterrado so os entu,2os< As cidades> en,a&adas entre si co! carriis de 9erro e ,in2as de na)e3a&'o: s'o or3anis!os que )i)era! sBcu,os< Ca)ai seu so,o: e encontrareis en9iadas so repostas de ruas: casas: teatros: circos e edi9*cios p8 ,icos< Apro9undai e! sua 2istAria: e )ereis co!o a ci)i,iza&'o da cidade: sua ind8stria: seu 3;nio: crescera! ,enta!ente e a!adurecera! pe,o concurso de todos seus 2a itantes antes de c2e3ar a ser o que s'o 2o-e< @ ainda a3ora: o )a,or de cada casa: de cada ate,i;: de cada 94 rica: de cada ar!azB!: sA B produto do ,a or acu!u,ado de !i,26es de tra a,2adores sepu,tados so terra: e n'o se !antB! sen'o pe,o es9or&o de ,e3i6es de 2o!ens que 2a ita! nesse ponto do a,'o< Que seria dos docks de Iondres: ou dos 3randes azares de Paris: se n'o esti)esse! situados nesses 3randes centros do co!Brcio internaciona,D Que seria de nossas !inas: de nossas 94 ricas: de nossos esta,eiros e de nossas )ias 9Brreas: se! o c8!u,o de !ercadorias transportadas diaria!ente por !ar e por terraD Hi,26es de seres 2u!anos tra a,2ara! para criar esta ci)i,iza&'o da que 2o-e nos 3,oria!os< Outros !i,26es: disse!inados por todos os =! itos do a,'o: tra a,2a! para sustent4",a< Se! e,es: n'o 9icaria! !ais do que entu,2os

de,a dentro de cinquenta anos< AtB o pensa!ento: atB a in)en&'o: s'o 9atos co,eti)os: produto do passado e do presente< Hi,2ares de in)entores preparara! o in)ento de cada u!a dessas !4quinas: nas quais ad!ira o 2o!e! seu 3;nio< Hi,2ares de escritores: poetas e s4 ios tra a,2ara! para e,a orar o sa er: e%tin3uir o erro e criar essa at!os9era de pensa!ento cient*9ico: se! a qua, n'o ti)esse podido aparecer nen2u!a das !ara)i,2as de nosso sBcu,o< Has esses !i,2ares de 9i,Aso9os: poetas: s4 ios e in)entores: n'o 9a,a! sido ta! B! inspirados pe,o ,a or dos sBcu,os anterioresD N'o 9ora! durante sua )ida a,i!entados e sustentados: assi! no 9*sico co!o no !ora, por ,e3i6es de tra a,2adores e artes'os de todas c,assesD N'o adquirira! sua 9or&a i!pu,si)a no que ,2es rodea)aD Certa!ente: o 3;nio de u! Se3uin: de u! HaJer e de u! Kro)e: 9izera! !ais por ,an&ar a ind8stria a no)as )ias que todos os capitais do !undo< @stes !es!os 3;nios s'o 9i,2os de ind8stria: i3ua, que da ci;ncia: porque 9oi necess4rio que !i,2ares de !4quinas de )apor trans9or!asse!: ano apAs ano: ? )ista de todos: o ca,or e! 9or&a din=!ica: e esta 9or&a e! so!: e! ,uz e e! e,etricidade: antes de que essas inte,i3;ncias 3eniais c2e3asse! a proc,a!ar a ori3e! !ec=nica e a unidade das 9or&as 9*sicas< @ se nAs: os 9i,2os do sBcu,o LIL: ao 9i! co!preende!os esta ideia e sou e!os ap,ic4",a: B ta! B! porque para isso est4)a!os preparados pe,a e%peri;ncia cotidiana< Ta! B! os pensadores do sBcu,o passado a tin2a! entre)isto e enunciado: !as 9icou se! co!preender: porque o sBcu,o L0III n'o tin2a crescido co!o nAs: -unto ? !4quina de )apor< Pense"se nas ( dBcadas que ti)esse! decorrido ainda e! i3nor=ncia dessa ,ei que nos per!itiu re)o,ucionar a ind8stria !oderna: se Matt n'o ti)esse encontrado e! So2o tra a,2adores 24 eis para construir co! !eta, seus p,anos teAricos: aper9ei&oar todas suas partes: e aprisionando"o dentro de u! !ecanis!o co!p,eto 9azer por 9i! o )apor !ais dAci, do que o ca)a,o: !ais !ane-4)e, do que a 43ua< Cada !4quina te! a !es!a 2istAriaG ,on3a 2istAria de noites e! a,)o e de !isBria> de desi,us6es e de a,e3rias: de !e,2oras parciais ac2adas por )4rias 3era&6es de o reiros descon2ecidos que )in2a! adicionar ao pri!iti)o in)ento essas pequenas nonadas se! as quais per!aneceria estBri, a ideia !ais 9ecunda< Ainda !aisG cada no)a in)en&'o B u!a s*ntese resu,tante de !i, in)entos anteriores no i!enso ca!po da !ec=nica e da ind8stria< Ci;ncia e ind8stria: sa er e ap,ica&'o: desco erta e rea,iza&'o pr4tica que conduz a no)as in)en&6es: tra a,2o ou cere ra, e tra a,2o !anua,: ideia e ,a or dos ra&os: tudo se en,a&a< Cada desco erta: cada pro3resso: cada au!ento da riqueza da 2u!anidade: te! sua ori3e! no con-unto do tra a,2o !anua, e cere ra,: passado e presente< @nt'o: que direito assiste a nin3uB! para apropriar"se a !enor part*cu,a desse i!enso tudo e dizerG Isto B !eu e n'o )ossoD 3 Has sucedeu que tudo quanto per!ite ao 2o!e! produzir e acrescentar suas 9or&as produti)as 9oi a&a! arcado por a,3uns< O so,o: que precisa!ente adquire seu )a,or das necessidades de u!a

popu,a&'o que cresce se! cessar: pertence 2o-e a !inorias que pode! i!pedir e i!pede! ao po)o o cu,ti)4",o ou ,2e i!pede! o cu,ti)4",o se3undo as necessidades !odernas< As !inas: que representa! o tra a,2o de !uitas 3era&6es e seu )a,or n'o deri)a sen'o das necessidades da ind8stria e a densidade da popu,a&'o: pertence! ta! B! a uns poucos: e esses poucos ,i!ita! a e%tra&'o do car)'o: ou a pro* e! e! sua tota,idade se encontra! u!a co,oca&'o !ais )anta-osa para suas capitais< Ta! B! a !aquinaria B propriedade sA de a,3uns: e ainda que ta, ou qua, !4quina representa se! d8)ida a,3u!a os aper9ei&oa!entos contri u*dos por tr;s 3era&6es de tra a,2adores: n'o por isso dei%a de pertencer a a,3uns patronos> e se os netos do !es!o in)entor que construiu: ce! anos te! a pri!eira !4quina de 9azer encai%es: se apresentasse! 2o-e nu!a !anu9atura de Nasi,ea ou de Nottin32a! e rec,a!asse! seus direitos: ,2es 3ritaria!G Harc2ai")os de aqui> esta !4quina n'o B )ossaO @ se quisesse! to!ar posse de,a: ,2es 9uzi,aria!< Os transportes 9erro)i4rios: que n'o seria! !ais do que in8ti, 9erro )e,2o se! a densa popu,a&'o de @uropa: se! sua ind8stria: seu co!Brcio e suas !udan&as: pertence! a a,3uns acionistas: i3norantes qui&4 de onde se encontra! os ca!in2os que ,2es d'o rendas superiores ?s de u! rei da Idade HBdia< @ se os 9i,2os dos que !orrera! a !i,2ares ca)ando as trinc2eiras e a rindo os t8neis se reunisse! u! dia e 9osse!: andra-osos e 9a!intos: a pedir p'o aos acionistas: encontraria! as aionetas e a !etra,2adoras para dispers4",os e de9ender os direitos adquiridos< @! )irtude desta or3aniza&'o !onstruosa: quando o 9i,2o do tra a,2ador entra na )ida: n'o ac2a ca!po que cu,ti)ar: !4quina que conduzir: ne! !ina que aco!eter co! o zapapico: se n'o cede a u! a!o a !aior parte do que e,e produza< Te! que )ender sua 9or&a para o tra a,2o por u!a ra&'o !esquin2a e inse3ura< Seu pai e seu a)P tra a,2ara! e! ro&ar aque,e ca!po: e! edi9icar aque,a 94 rica: e! aper9ei&o4",a< Se e,e o tB! per!iss'o para dedicar"se ao cu,ti)o desse ca!po: B a condi&'o de ceder a quarta parte do produto a seu a!o: e outra quarta ao 3o)erno e aos inter!edi4rios< @ esse i!posto que ,2e ,ucra! o @stado: o capita,ista: o sen2or e o ne3ociante: ir4 crescendo se! cessar< Se se dedica ? ind8stria: se ,2e per!itir4 que tra a,2e a condi&'o de n'o rece er !ais do que o ter&o ou a !etade do produto: sendo o resto para aque,e a que! a ,ei recon2ece co!o propriet4rio da !4quina< C,a!a!os contra o ar'o 9euda, que n'o per!itia ao cu,ti)ador tocar a terra: a !enos de entre3ar",2e o quarto da co,2eita< @ o tra a,2ador: co! o no!e de ,i)re contrata&'o: aceita 7 o ri3a&6es 9eudais: porque n'o encontraria condi&6es !ais aceit4)eis e! nen2u!a parte< Co!o tudo B propriedade de a,3u! a!o: te! que ceder ou !orrer"se de 9o!e< De ta, estado de coisas resu,ta que toda nossa produ&'o B u! contrassenso< Ao ne3Acio n'o ,2e co!o)e! as necessidades da saciedade> seu 8nico o -eti)o B au!entar os ene9*cios do ne3ociante< De aqui as cont*nuas 9,utua&6es da ind8stria: as crises e! estado crPnico< N'o podendo os #

O e!"estar para todos


1 O e!"estar para todos n'o B u! son2o< Q poss*)e,: rea,iz4)e,: depois do que 9izera! nossos antepassados para 9azer 9ecunda nossa 9or&a de tra a,2o< Sa e!os que os produtores: que !a, 9or!a! o ter&o dos 2a itantes nos pa*ses ci)i,izados: produze! -4 o su9iciente para que e%ista certo e!"estar no ,ar de cada 9a!*,ia< Sa e!os: ade!ais: que se todos quantos es an-a! 2o-e os 9rutos do tra a,2o a,2eio se )isse! o ri3ados a ocupar seus ,azeres e! tra a,2os 8teis: nossa riqueza cresceria e! propor&'o !8,tip,a do n8!ero de ra&os produtores< @ e! 9i!: sa e!os que: na contra!'o da teoria do pont*9ice da ci;ncia ur3uesa EHa,t2usF: o 2o!e! acrescenta sua 9or&a produti)a co! !uita !ais rapidez do do que e,e !es!o se !u,tip,ica< Quanto !aior n8!ero de 2o!ens 24 nu! territArio: tanto !ais r4pido B o pro3resso de suas 9or&as produtoras< Ro-e: ? !edida que se desen)o,)e a capacidade de produzir: au!enta nu!a propor&'o surpreendente o n8!ero de )adios e inter!edi4rios< Ao re)Bs do que se dizia e! outros te!pos entre socia,istas: de que o capita, c2e3aria a reconcentrar"se e! cedo e! t'o pequeno n8!ero de !'os: que sA seria !ister desapropriar a a,3uns !i,ion4rios para entrar e! posse das riquezas co!uns: cada )ez B !ais consider4)e, o n8!ero dos que )i)e! a costa do tra a,2o a,2eio< Na Sran&a n'o 24 dez produtores diretos por cada trinta 2a itantes< Toda a riqueza a3r*co,a do pa*s B o ra de !enos de sete !i,26es de 2o!ens: e nas dois 3randes ind8strias das !inas e dos tecidos conta!"se !enos de dois !i,26es quin2entos !i, o reiros< Qua, B a ci9ra dos e%p,oradores do tra a,2oD Na In3,aterra Ese! @scAcia e Ir,andaF: u! !i,2'o trinta !i, o reiros: 2o!ens: !u,2eres e !eninos: 9a rica! todos os tecidos> u! pouco !ais de !eio !i,2'o e%p,ode! as !inas: !enos de !eio !i,2'o ,a)ra! a terra: e os estat*sticos t;! que e%a3erar as ci9ras para o ter u! !4%i!o de oito !i,26es de produtores para )inte e seis !i,26es de 2a itantes< @! rea,idade: s'o de seis a sete !i,26es de tra a,2adores que! cria! as riquezas en)iadas ?s quatro partes do !undo< @ quantos s'o os rentistas ou os inter!edi4rios que adiciona! a suas rendas as que se ad-udica! 9azendo pa3ar ao consu!idor de cinco a !ais )inte )ezes do que pa3ara! ao produtorD Os que detB! o capita, reduze! constante!ente a produ&'o: i!pedindo o produzir< N'o 9a,e!os desses tone,adas de ostras ,an&adas ao !ar para i!pedir que a ostra c2e3ue a ser u! a,i!ento da p,e e e dei%e de ser u!a 3u,osei!a prApria da 3ente aco!odada> n'o 9a,e!os dos !i, e !i, o -etos de ,u%o tratados do !es!o !odo que as ostras< Cecorde!os t'o sA co!o se ,i!ita a produ&'o das coisas necess4rias a todo !undo< @%Brcitos de !ineiros n'o dese-a! !ais do que e%trair todos os dias car)'o e en)i4",o a que! tirita de 9rio< Has co! 9requ;ncia a terceira parte ou dois ter&os disso e%Brcitos )e!"se i!pedidos de tra a,2ar !ais de tr;s dias por se!ana: para que se !anten2a! a,tos os pre&os<

Hi,2ares de tece,6es n'o pode! !ane-ar os teares: ao passo que suas !u,2eres e seus 9i,2os n'o t;! sen'o 9arrapos para co rir"se e as tr;s quartas partes dos europeus n'o conta! co! )estido que !ere&a ta, no!e< Centenas de a,tos 9ornos: !i,2ares de !anu9aturas per!anece! re3u,ar!ente inati)os> outros n'o tra a,2a! !ais do que a !etade do te!po: e e! cada na&'o ci)i,izada 24 se!pre u!a popu,a&'o de uns dois !i,26es de indi)*duos que pede! tra a,2o e n'o o encontra!< Hi,26es de 2o!ens seria! 9e,izes co! trans9or!ar os espa&os 5 incu,tos ou !au cu,ti)ados e! ca!pos co ertos de ricos cereais< Has esses )a,entes o reiros t;! que se3uir parados porque os possuidores da terra: da !ina: da 94 rica: pre9ere! dedicar os capitais a e!prBsti!os aos turcos ou e3*pcios: ou e! a&6es de ouro da Pata3Pnia: que tra a,2e! para e,es os 9e,4s e3*pcios: os ita,ianos e!i3rados do pa*s de seu nasci!ento ou os coo,ies c2ineses< @sta B a ,i!ita&'o consciente e direta da produ&'o< Has 24 ta! B! u!a ,i!ita&'o indireta e inconsciente: que consiste e! 3astar o tra a,2o 2u!ano e! o -etos in8teis e! a so,uto: ou destinados t'o sA a satis9azer a nBscia )aidade dos ricos< Naste citar os !i,2ares de !i,26es 3astados por @uropa e! ar!a!ento: se! !ais 9i! do que conquistar !ercados para i!por a ,ei econP!ica aos )izin2os e 9aci,itar a e%p,ora&'o no interior> os !i,26es pa3os cada ano aos ser)idores p8 ,icos de todo 9uste: cu-a !iss'o B !anter o direito das !inorias a 3o)ernar a )ida econP!ica da na&'o> os !i,26es 3astados e! -u*zes: c4rceres: po,*cias e tudo esse e! ru,2o que c2a!a! -usti&a> e! 9i!: os !i,26es e!pre3ados e! propa3ar por !eio da i!prensa crias noci)as e not*cias 9a,sas: e! pro)eito dos partidos: dos persona3ens po,*ticos e das co!pan2ias de e%p,oradores< Ainda se 3asta !ais tra a,2o inuti,!ente aqui para !anter a quadra: a rec,us'o e a ser)id'o do!Bstica do rico> a,i para responder aos capric2os das ra!eiras de a,to copete e ao depra)ado ,u%o dos )iciosos e,e3antes> e! outra parte: para 9or&ar ao consu!idor a que co!pre o que n'o ,2e 9az 9a,ta ou i!por",2e co! rec,a!es u! arti3o de !4 qua,idade> a,B! para produzir su st=ncias a,i!ent*cias noci)as e! a so,uto para o consu!idor: !as pro)eitosas para o 9a ricante e o e%pendedor< O que se desperdi&a desta !aneira astaria para dup,icar a produ&'o 8ti,: ou para criar !anu9aturas e 94 ricas que e! cedo inundaria os ar!azBns co! todas as pro)is6es de que carece! dois ter&os da na&'o< De aqui resu,ta que dos !es!os que e! cada na&'o se dedica! aos tra a,2os produti)os: a quarta parte pe,o !enos se )ee! o ri3ados co! re3u,aridade a u! dese!pre3o de tr;s ou quatro !eses por ano: e outra quarta parte: se n'o a !etade: n'o pode produzir co! seu ,a or outros resu,tados que di)ertir aos ricos ou e%p,odir ao p8 ,ico< Has para que o e!"estar c2e3ue a ser u!a rea,idade: B preciso que o i!enso capita, dei%e de ser considerado co!o u!a propriedade pri)ada: do que o especu,ador dispon2a a seu dese-o< Q !ister que o rico instru!ento da produ&'o se-a propriedade co!u!: a 9i! de que o esp*rito co,eti)o saque de,e os !aiores ene9*cios para todos< I!p6e"se a e%propria&'o< O e!"estar de todos co!o 9i!> a e%propria&'o co!o !eio<

2 A e%propria&'oG ta, B o pro ,e!a proposto pe,a 2istAria ante nAs os 2o!ens de 9ins do sBcu,o LIL< De)o,u&'o ? co!unidade de tudo o que sir)a para conse3uir o e!"estar< Has este pro ,e!a n'o pode reso,)er"se pe,a )ia ,e3is,ati)a< O po re e o rico co!preende! que ne! os 3o)ernos atuais ne! os que pudesse! sur3ir de u!a re)o,u&'o po,*tica seria! capazes de reso,);",o< Sente"se a necessidade de u!a re)o,u&'o socia,: e ne! a ricos ne! a po res se ,2es ocu,ta que essa re)o,u&'o est4 prA%i!a< Durante o curso deste 8,ti!o !eio sBcu,o se co!pro)ou a e)o,u&'o nos esp*ritos> !as co!pri!ida pe,a !inoria: isto B: pe,as c,asses possuidoras: e n'o tendo podido to!ar corpo: B necess4rio que aparte por !eio da 9or&a os o st4cu,os e que se rea,ize co! )io,;ncia por !eio da re)o,u&'o< De onde )ir4 a re)o,u&'oD Co!o se anunciar4D Q u!a incA3nita< Has os que o ser)a! e !edita! n'o se equi)oca!G tra a,2adores e e%p,oradores: re)o,ucion4rios e conser)adores: pensadores e 2o!ens pr4ticos: todos con9essa! que est4 c2a!ando a nossas portas< Todos estuda!os !uito o ,ado dra!4tico das re)o,u&6es: e pouco sua o ra )erdadeira!ente re)o,ucion4ria: ou !uitos de entre nAs n'o )e! nesses 3randes !o)i!entos !ais que o 1 apare,2o c;nico: a ,uta dos pri!eiros dias: as arricadas< Has essa ,uta: essa pri!eira ri3a: ter!ina !uito cedo> sA depois da derrota dos anti3os 3o)ernos co!e&a a o ra rea, da re)o,u&'o< Incapazes e i!potentes: atacados por todas partes: cedo se os ,e)a o sopro da insurrei&'o< @! poucos dias dei%ou de e%istir a !onarquia ur3uesa de $5/5: e quando u! carro de a,u3ue, ,e)a)a Iuis Se,ipe da Sran&a -4 n'o ,2e i!porta)a u! apito o e% rei< O 3o)erno de T2iers desapareceu e! poucas 2oras: a $5 de !ar&o de $5#$: dei%ando Paris dona de seus destinos< @ no entanto: $5/5 e $5#$ n'o 9ora! !ais do que insurrei&6es< Ante u!a re)o,u&'o popu,ar: os 3o)ernantes se ec,ipsa! co! surpreendente rapidez< Cecorde!os a Co!una< Desaparecido o 3o)erno: o e%Brcito -4 n'o o edece a seus c2e9es: )aci,ante pe,a onda do ,e)anta!ento popu,ar< Cruzando"se de ra&os: a tropa dei%a 9azer: ou co! a reta3uarda e! a,to se une aos insurrectos< A po,*cia: co! os ra&os ca*dos: n'o sa e se de)e co,ar ou se 3ritar T0i)a a Co!unaOU< @ os a3entes de orde! p8 ,ica se !ete! e! suas casas Ta esperar o no)o 3o)ernoU< Os inc2ados ur3ueses 9aze! a !a,a e se p6e! a o! arrecado< SA 9ica o po)o< Ten2o aqui co!o se anuncia u!a re)o,u&'oG Proc,a!e"se a Co!una e! )4rias 3randes cidades< Hi,2ares de 2o!ens est'o nas ruas: e )'o pe,a noite aos c,u es i!pro)isados: per3untando"seG TQue )a!os 9azerDU: e discutindo co! ardor os ne3Acios p8 ,icos< Todo !undo se interessa ne,es> os indi9erentes da )Bspera s'o qui&4 os !ais ze,osos< Por todas partes !uita oa )ontade: u! )i)o dese-o de asse3urar a )itAria< Produze!"se as 3randes a ne3a&6es< O po)o dese-a sA !arc2ar adiante< Se3uro que ter4 )in3an&as satis9eitas< Has isso ser4 u! acidente da ,uta e n'o a re)o,u&'o< Os socia,istas 3o)erna!entais: os radicais: os 3;nios descon2ecidos do -orna,is!o: os oradores pretensiosos: corre! ? pre9eitura: aos !inistBrios: para to!ar posse das po,tronas a andonadas< Ad!ira!"se ante os espe,2os !inisteriais e estuda! o dar ordens co! u!a 3ra)idade ? a,tura de sua

no)a posi&'o< I2es 9az 9a,ta u! distinti)o )er!e,2o: u! kepis 3a,oneado e u! 3esto !a3istra, para i!por"se ao e% parceiro de reda&'o ou de ate,i;O Os outros se !ete! entre pape,otes co! a !e,2or )ontade de co!preender a,3u!a coisa< Cedi3e! ,eis: ,an&a! decretos de 9rases sonoras: que nin3uB! se cuidar4 de e%ecutar< Para dar"se ares de u!a autoridade que n'o t;!: procura! a can&'o das anti3as 9or!as de 3o)erno< @,eitos ou ac,a!ados: re8ne!"se e! par,a!entos ou e! conse,2os da Co!una< A,i se encontra! 2o!ens pertencentes a dez: a )inte esco,as di9erentes que n'o s'o cape,as particu,ares: co!o costu!a dizer"se: sen'o que corresponde! a !aneiras di)ersas de conce er a e%tens'o: o a,cance e os de)eres da re)o,u&'o< Posi i,istas: co,eti)istas: radicais: -aco inos: ,anquistas: 9or&ada!ente reunidos: perde! o te!po e! discutir< As pessoas 2onradas se con9unde! co! os a! iciosos: que sA pensa! e! do!inar e e! desprezar ? !u,tid'o da qua, sur3ira!< C2e3ando todos co! ideias dia!etra,!ente opostas: )ee!"se o ri3ados a 9or!ar a,ian&as 9ict*cias para constituir !aiorias que n'o dura! ne! u! dia> disputa!: trata!"se uns a outros de reacion4rios: de autorit4rios: de ri ones> s'o incapazes de entender"se a respeito de nen2u!a !edida sBria: e ape3a! a perder o te!po e! discutir o a3ens> n'o conse3ue! 9azer !ais do que dar a ,uz proc,a!es a,tissonantes: tudo se to!a pe,o sBrio: enquanto a )erdadeira 9or&a do !o)i!ento est4 na rua< Durante esse te!po: o po)o so9re< Para!"se as 94 ricas: os ate,i;s est'o 9ec2ados: o co!Brcio: $. carrua3ens: onde e%i e! as !u,2eres suas ,u%uosas 3a,as: Co espierre 9az quest'o dos Vaco inos discutire! sua !e!Aria a respeito da constitui&'o in3,esaO Quando o tra a,2ador so9re e! $5/5 co! a para,isa&'o 3era, da ind8stria: o 3o)erno pro)isArio e a C=!ara discute! a respeito das pens6es !i,itares e o tra a,2o durante esta Bpoca de crise< @ se a,3u! car3o de)e 9azer"se ? Co!una de Paris: nascida so os c=nones dos prussianos: e que sA durou setenta dias: B o n'o ter co!preendido que a re)o,u&'o co!uneira n'o podia triun9ar se! co! atentes e! a,i!entados e que co! seis reais di4rios n'o se podia ao !es!o te!po ater"se nas !ura,2as e !anter a sua 9a!*,ia< 3 O po)o so9re e per3untaG TQue 9azer para sair do ato,eiroDU Cecon2ecer e proc,a!ar que cada qua, te! antes de !ais nada o direito de )i)er: e que a sociedade de)e repartir entre todo !undo: se! e%ce&'o: os !eios de e%ist;ncia de que disp6e< Sazer de sorte que: desde o pri!eiro dia da re)o,u&'o: sai a o tra a,2ador que u!a no)a era se a re ante e,e> que daqui por diante nin3uB! se )er4 o ri3ado a dor!ir e! ai%o das pontes: -unto aos pa,4cios: a per!anecer e! -e-u! enquanto ten2a a,i!entos: a tiritar de 9rio perto dos co!Brcios de pe,es< Se-a tudo de todos: tanto e! rea,idade co!o e! princ*pio: e produza"se ao 9i! na 2istAria u!a re)o,u&'o que pense nas necessidades do po)o antes de ,er",2e a carti,2a de seus de)eres< Isto n'o poder4 rea,izar"se por decretos: sen'o t'o sA pe,a to!ada de posse i!ediata: e9eti)a: de tudo o necess4rio para a )ida de todos> ta, B a 8nica !aneira e! )erdade cient*9ica de proceder: a 8nica que co!preende e dese-a a !assa do po)o<

To!ar posse: e! no!e do po)o su ,e)ado: dos ce,eiros de tri3o: dos ar!azene! atestados de roupa e das casas 2a it4)eis< N'o es an-ar nada: or3anizar"se e! se3uida para enc2er os es)azia!entos: de9rontar a todas as necessidades: satis9az;",as todas> produzir: n'o -4 para dar ene9*cios: se-a a que! 9or: sen'o para 9azer que )i)a e se desen)o,)a a sociedade< Nasta dessas 9Ar!u,as a! *3uas: co!o o Tdireito ao tra a,2oU: ten2a!os o )a,or de recon2ecer que o e!"estar de)e rea,izar"se a todo custo< Quando os tra a,2adores rec,a!a)a! e! $5/5 o Tdireito ao tra a,2oU: or3aniza)a!"se ate,i;s nacionais ou !unicipais e se en)ia)a aos 2o!ens a 9ati3ar"se nesses ate,i;s por duas pesetas di4rias< Quando pedia! a or3aniza&'o do tra a,2o: respondia!",2esG TPaci;ncia: a!i3os> o 3o)erno )ai ocupar"se disso: e a* tendes 2o-e duas pesetas< Descansai: rudes tra a,2adores: que 9arto )os a9anastes toda a )idaOU @ enquanto: aponta)a!"se os c=nones: con)oca)a!"se atB as 8,ti!as reser)as do e%Brcito: desor3aniza)a" se aos prAprios tra a,2adores por !i, !eios que se con2ece! co!o a pa,!a da !'o os ur3ueses< @ quando !enos o pensa)a!: diri3ira!",2esG TOu ides co,onizar o W9rica: ou !etra,2a!os )oc;sOU Huito di9erente ser4 o resu,tado se os tra a,2adores rei)indica! o direito do e!"estarO Por isso !es!o proc,a!a! seu direito a apoderar"se de toda a riqueza socia,> a to!ar as casas e insta,ar"se ne,as co! arran-o ?s necessidades de cada 9a!*,ia> a to!ar os )*)eres acu!u,ados e consu!i",os de sorte que con2e&a! a 9artura tanto co!o con2ece! a 9o!e< Proc,a!a! seu direito a todas as riquezas: e B !ister que con2e&a! o que s'o os 3randes 3ozos da arte e da ci;ncia: 9arto te!po a&a! arcados pe,os ur3ueses< @ quando a9ir!a! seu direito ao e!"estar: dec,ara! seu direito a decidir e,es !es!os o que te! de ser seu e!"estar: o que B preciso para asse3ur4",o e o que daqui por diante de)e a andonar"se co!o despro)ido de )a,or< O direito ao e!"estar B a possi i,idade de )i)er co!o seres 2u!anos e de criar os 9i,2os para 9azer",2es !e! ros i3uais de u!a sociedade superior ? nossa: ao passo que o direito ao tra a,2o B o direito a continuar se!pre sendo u! escra)o assa,ariado: u! 2o!e! de ,a or: 3o)ernado e e%p,odido pe,os ur3ueses do !an2'< O direito ao e!"estar B a re)o,u&'o socia,> o direito ao tra a,2o B: no !4%i!o: u! pres*dio industria,< $$

O comunismo anarquista
1 Toda sociedade que ro!pa co! a propriedade pri)ada se )er4 no caso de or3anizar"se e! co!unis!o anarquista< Te)e u! te!po e! que u!a 9a!*,ia de a,de'os podia considerar o tri3o que cu,ti)a)a e as )esti!entas de ,' tecidas e! casa co!o produtos de seu prAprio tra a,2o< Ainda ent'o: esta cren&a n'o era de todo correta< Tin2a ca!in2os e pontes 9eitas e! co!u!: p=ntanos dessecados por u! tra a,2o co,eti)o e pastos co!uns cercados por cercas )i)as que todos custea)a!< U!a !e,2ora nas artes de tecer ou no !odo de tin3ir os tecidos: apro)eita)a a todos> naque,a Bpoca: u!a 9a!*,ia ca!ponesa n'o

podia )i)er sen'o a condi&'o de encontrar apoio na cidade: no !unic*pio< Os ita,ianos que !orria! de cA,era ca)ando o cana, de Suez: ou de ane!ia no t8ne, de San Kotardo: e os a!ericanos cei9ados pe,as 3ranadas na 3uerra a o,icionista da ind8stria a,3odoeira na Sran&a e na In3,aterra n'o !enos do que as -o)ens que se )o,ta! c,orAticas nas !anu9aturas de Hanc2ester ou de Cuan: ou o en3en2eiro autor de a,3u!a !e,2ora na !aquinaria de tecer< Situando"nos neste ponto de )ista 3era, e sintBtico da produ&'o: n'o pode!os ad!itir co!o os co,eti)istas que u!a re!unera&'o proporciona, ?s 2oras de tra a,2o contri u*das por cada u! na produ&'o das riquezas: possa ser u! idea,: ne! sequer u! passo adiante para esse idea,< Se! discutir aqui se rea,!ente o )a,or de !udan&a das !ercadorias se !ede na sociedade atua, pe,a quantidade de tra a,2o necess4rio para produzi",as Ese3undo o a9ir!ara! S!it2 e Cicardo: cu-a tradi&'o se3uiu Har%F: aste"nos dizer que o idea, co,eti)ista nos pareceria irrea,iz4)e, nu!a sociedade que considerasse os instru!entos de produ&'o co!o u! patri!Pnio co!u!< Naseada neste princ*pio: )er"se"ia o ri3ada a a andonar no ato qua,quer 9or!a de sa,4rio< @sta!os con)ictos de que o indi)idua,is!o !iti3ado do siste!a co,eti)ista n'o poderia e%istir -unto co! o co!unis!o parcia, da posse por todos do so,o e dos instru!entos do tra a,2o< U!a no)a 9or!a de posse requer u!a no)a 9or!a de retri ui&'o< U!a 9or!a no)a de produ&'o n'o poderia !anter a anti3a 9or!a de consu!o: co!o n'o poderia !o,dar"se ?s 9or!as anti3as de or3aniza&'o po,*tica< O sa,4rio nasceu da apropria&'o pessoa, do so,o e dos instru!entos para a produ&'o por parte de a,3uns< @ra a condi&'o necess4ria para o desen)o,)i!ento da produ&'o capita,ista> !orrer4 co! e,a: ainda que se trate de dis9ar&4",a so a 9or!a de T Pnus de tra a,2oU< A posse co!u! dos instru!entos de tra a,2o trar4 consi3o necessaria!ente o 3ozo e! co!u! dos 9rutos do ,a or co!u!< Sustenta!os: n'o sA que B dese-4)e, o co!unis!o: sen'o que atB as atuais sociedades: 9undadas no indi)idua,is!o: )ee!"se o ri3adas de cont*nuo a ca!in2ar para o co!unis!o< O desen)o,)i!ento do indi)idua,is!o: durante os tr;s 8,ti!os sBcu,os: e%p,ica"se: so retudo: pe,os es9or&os do 2o!e!: que quis pre)enir"se contra os poderes do capita, e do @stado< Creu"se por u! !o!ento X e assi! o pre3ara! os que 9or!u,a)a! seu pensa!ento por e,e X que podia ,i ertar"se por co!p,eto do @stado e da sociedade< THediante o din2eiro X dizia X posso co!prar tudo o que precise<U Has o indi)*duo to!ou !au ca!in2o: e a 2istAria !oderna ,2e conduz a con9essar que se! o concurso de todos n'o pode nada: ainda que ti)esse o stinadas de ouro suas arcas< Vunto a essa corrente indi)idua,ista )e!os e! toda a 2istAria !oderna: por u!a parte: a tend;ncia a conser)ar tudo o que 9ica do co!unis!o $+ parcia, da anti3uidade: e por outra a resta e,ecer o princ*pio co!unista nas !i, !ani9esta&6es da )ida< Quanto os !unic*pios dos sBcu,os L: LI e LII conse3uira! e!ancipar"se do sen2or ,aico ou re,i3ioso: dera! i!ediata!ente 3rande e%tens'o ao tra a,2o e! co!u!: ao consu!o e! co!u!< A cidade era a que 9reta)a na)ios e despac2a)a cara)anas para o co!Brcio ,on3*nquo: cu-os ene9*cios era! para todos e n'o para os indi)*duos> ta! B! co!pra)a as pro)is6es para seus 2a itantes< As i!press6es dessas

institui&6es se !anti)era! atB o sBcu,o LIL: e os po)os conser)a! re,i3iosa!ente a recorda&'o de,as e! suas ,endas< Tudo isso desapareceu< Has o !unic*pio rura, ainda ,uta por !anter os 8,ti!os )est*3ios desse co!unis!o: e o conse3ue enquanto o @stado n'o )erte sua a ru!adora espada na a,an&a< Ao !es!o te!po sur3e!: so !i, di)ersos aspectos: no)as or3aniza&6es aseadas no !es!o princ*pio da cada u! se3undo suas necessidades: porque se! certa dose de co!unis!o n'o poderia! )i)er as sociedades atuais< A ponte: por cu-o passo pa3a)a! e! outro te!po os transeuntes: 9ez"se de uso co!u!< O ca!in2o que anti3a!ente se pa3a)a a tanto a ,B3ua: -4 n'o e%iste !ais do que e! Oriente< Os !useus: as i ,iotecas ,i)res: as esco,as 3ratuitas: as co!idas co!uns para os !eninos: os parques e os -ardins a ertos para todos: as ruas e!pedradas e a,u!iadas: ,i)res para todo !undo> o 43ua en)iada a do!ic*,io e co! tend;ncia 3era, a n'o ter e! conta a quantidade consu!ida: ten2o aqui outras tantas institui&6es 9undadas no princ*pio de YTo!ai o que preciseisZ< Os ondes e transportes 9erro)i4rios introduze! -4 o i,2ete de adu o !ensa, ou anua,: se! ter e! conta o n8!ero de )ia3ens: e recente!ente toda u!a na&'o: Run3ria: introduziu e! sua rede de transportes 9erro)i4rios o i,2ete por zonas: que per!ite percorrer quin2entos ou !i, qui,P!etros pe,o !es!o pre&o< Depois de de isto n'o 9a,ta !uito para o pre&o uni9or!e: co!o ocorre no ser)i&o posta,< @! todas estas ino)a&6es: e outras !i,: 24 a tend;ncia a n'o !edir o consu!o< R4 que! quer percorrer !i, ,B3uas: e outro so!ente quin2entas< @ssas s'o necessidades pessoais: e n'o 24 raz'o a,3u!a para 9azer pa3ar a u! dup,a que a outro sA porque se-a !ais duas )ezes intensa sua necessidade< R4 ta! B! a tend;ncia a pPr as necessidades do indi)*duo aci!a da a)a,ia&'o dos ser)i&os que ten2a prestado ou que preste a,3u! dia ? sociedade< C2e3a"se a considerar a sociedade co!o u! todo cada u!a de cu-as partes est4 t'o inti!a!ente paquerada ?s de!ais: que o ser)i&o prestado a ta, ou qua, indi)*duo B u! ser)i&o prestado a todos< Quando ides a u!a i ,ioteca p8 ,ica X por e%e!p,o: as de Iondres ou Ner,in": o i ,iotec4rio n'o )os per3unta que ser)i&o destes ? sociedade para dar")os o ,i)ro ou os ce! ,i)ros que ,2e pe&ais: e se B necess4rio: a-uda")os a procur4",os no cat4,o3o< Hediante u! direito pri!eira!ente 8nico: a sociedade cient*9ica a re seus !useus: -ardins: i ,iotecas: ,a oratArios: e d4 9estas anuais a cada u! de seus !e! ros: -4 se-a u! Dar[in ou u! si!p,es a9icionado< @! S'o Peters ur3o: se perse3uis u! in)ento: ides a u! ate,i; especia,: onde )os o9erece! ,u3ar: u! anco de carpinteiro: u! torno de !ec=nico: todas as 9erra!entas necess4rias: todos os instru!entos de precis'o: contanto que sai ais !ane-4",os: e se )os dei%a tra a,2ar tudo o que a3radeis< A* est'o as 9erra!entas> interessai a a!i3os por )ossa ideia: associai")os a outros a!i3os de di)ersos o9*cios se n'o pre9eris tra a,2ar sAs> in)entai a !4quina ou n'o in)enteis nada: isso B coisa )ossa< U!a ideia )os conduz: e isso asta< Os !arin2os de u!a 9a,8a de sa,)a!ento n'o per3unta! seus t*tu,os aos !arin2eiros de u! na)io n4u9ra3o> ,an&a! sua e! arca&'o: arrisca! sua )ida entre as ondas 9uri undas: e a,3u!as )ezes !orre! por sa,)ar a uns 2o!ens a que! n'o con2ece! sequer< @ para que precisa! con2ec;",osD YI2es 9aze! 9a,ta nossos ser)i&os: s'o seres 2u!anosG isso asta: seu direito

9ica assentado< \Sa,)e!o",osOZ $3 Que a!an2' u!a de nossas 3randes cidades: t'o e3o*stas e! te!pos correntes: se-a )isitada por u!a ca,a!idade qua,quer X por e%e!p,o: u! ,u3ar X e essa !es!a cidade decidir4 que as pri!eiras necessidades que se t;! de satis9azer s'o as dos !eninos e os )e,2os: se! in9or!ar"se dos ser)i&os que ten2a! prestado ou preste! ? sociedade> B preciso antes de !ais nada !ant;",os: cuidar aos co! atentes independente!ente da )a,entia ou da inte,i3;ncia de!onstradas por cada u! de,es: e 2o!ens e !u,2eres a !i,2ares ri)a,izar'o e! a ne3a&'o por cuidar aos 9eridos< @%iste a tend;ncia< Acentua"se quanto 9ica! satis9eitas as !ais i!periosas necessidades de cada u!: ? !edida que au!enta a 9or&a produtora da 2u!anidade> acentua"se ainda !ais cada )ez do que u!a 3rande ideia ocupa o posto das !esquin2as preocupa&6es de nossa )ida cotidiana< O dia e! que de)o,)esse! os instru!entos de produ&'o a todos: e! que as tare9as 9osse! co!uns e o tra a,2o X ocupando o ,u3ar de 2onra na sociedade X produzisse e! !ais do necess4rio para todos: co!o du)idar de que esta tend;ncia a,ar3ar4 sua es9era de a&'o atB c2e3ar a ser o princ*pio !es!o da )ida socia,D Por esses ind*cios so!os do parecer de que: quando a re)o,u&'o ten2a que rantado a 9or&a que !antB! o siste!a atua,: nossa pri!eira o ri3a&'o ser4 rea,izar i!ediata!ente o co!unis!o< Has nosso co!unis!o n'o B o dos 9a,ansterianos ne! o dos teAricos autorit4rios a,e!'es: sen'o o co!unis!o anarquista: o co!unis!o se! 3o)erno: o dos 2o!ens ,i)res< @sta B a s*ntese dos dois 9ins perse3uidos pe,a 2u!anidade atra)Bs das idadesG a ,i erdade econP!ica e a ,i erdade po,*tica< 2 To!ando a anarquia co!o idea, da or3aniza&'o po,*tica: n'o 9aze!os !ais do que 9or!u,ar ta! B! outra pronunciada tend;ncia da 2u!anidade< Cada )ez que o per!itia o curso do desen)o,)i!ento das sociedades europeias: estas sacudia! o -u3o da autoridade e es o&a)a! u! siste!a aseado nos princ*pios da ,i erdade indi)idua,< @ )e!os na 2istAria que os per*odos durante os quais 9ora! derru ados os 3o)ernos e! consequ;ncia de re)o,u&6es parciais ou 3erais: 9ora! Bpocas de repentino pro3resso no terreno econP!ico e inte,ectua,< V4 B a independ;ncia dos !unic*pios: cu-os !onu!entos X 9ruto do tra a,2o ,i)re de associa&6es ,i)resX n'o 9ora! superados desde ent'o> -4 B o ,e)anta!ento dos ca!poneses: que 9ez a Ce9or!a e pPs e! peri3o o Papado> -4 a sociedade X ,i)re nos pri!eiros te!pos X 9undada ao outro ,ado do At,=ntico pe,os descontenta!entos que 9u3ira! da )e,2a @uropa< @ se o ser)a!os o desen)o,)i!ento presente das na&6es ci)i,izadas: )e!os u! !o)i!ento cada )ez !ais acentuado e! pro, de ,i!itar a es9era de a&'o do 3o)erno e dei%ar cada )ez !aior ,i erdade ao indi)*duo< @sta B a e)o,u&'o atua,: ainda que di9icu,tada pe,o 94rra3o de institui&6es e preocupa&6es 2erdadas do passado< O !es!o que todas as e)o,u&6es: n'o espera !ais do que a re)o,u&'o para )arrer as )e,2as ru*nas que ,2e ser)e! de o st4cu,o: to!ando ,i)re )oo na sociedade re3enerada< Depois de ter tentado ,on3o te!po reso,)er o inso,8)e, pro ,e!a de in)entar u! 3o)erno que To ri3ue ao indi)*duo ? o edi;ncia: se! cessar de o edecer aque,e ta! B! ? sociedadeU: a 2u!anidade: tenta ,i ertar"se de toda

espBcie de 3o)erno e satis9azer suas necessidades de or3aniza&'o: !ediante o ,i)re acordo entre indi)*duos e 3rupos que persi3a! os !es!os 9ins< A independ;ncia de cada !*ni!a unidade territoria, B -4 u!a necessidade apre!iante> o co!u! acordo su stitui ? ,ei: e passando aci!a das 9ronteiras: re3u,a os interesses particu,ares co! a !ira posta nu! 9i! 3era,< Tudo o que e! outro te!po se te)e co!o 9un&'o do 3o)erno se ,2e disputa 2o-e: aco!odando"se !ais 9aci,!ente e !e,2or se! sua inter)en&'o< @studando os pro3ressos 9eitos neste sentido: )e!o"nos ,e)ados a a9ir!ar que a 2u!anidade tende a reduzir a zero a a&'o dos 3o)ernos: isto B: a a o,ir o @stado: essa personi9ica&'o da in-usti&a: da opress'o e do !onopA,io< Certa!ente que a ideia de u!a sociedade se! @stado pro)ocar4 pe,o !enos tantas o -e&6es co!o a econo!ia po,*tica de u!a sociedade se! capita, pri)ado< Todos $/ 9o!os a!a!entados co! preconceitos a respeito das 9un&6es pro)idenciais do @stado< Toda nossa educa&'o: desde o ensino das tradi&6es ro!anas atB o cAdi3o de Nizancio: que se estuda co! o no!e de direito ro!ano: e as di)ersas ci;ncias pro9essadas nas uni)ersidades: acostu!a!"nos a acreditar no 3o)erno e nas )irtudes do @stado pro)id;ncia< Para !anter este preconceito se in)entara! e ensinado siste!as 9i,osA9icos< Co! o !es!o 9i! se ditara! ,eis< Toda a po,*tica se 9unda nesse princ*pio: e cada po,*tico: qua,quer que se-a seu !atiz: diz se!pre ao po)oG TD4"!e o poder> quero e posso ,i)rar"te das !isBrias que pesa! so re tiOU A ri qua,quer ,i)ro de socio,o3ia: de -urisprud;ncia: e encontrareis ne,e se!pre ao 3o)erno: co! sua or3aniza&'o e seus atos: ocupando t'o 3rande ,u3ar: que nos acostu!a!os a crer que 9ora do 3o)erno e dos 2o!ens de @stado -4 n'o 24 nada< A i!prensa repete e! todos os tons a !es!a cantine,a< Co,unas inteiras se consa3ra! ?s discuss6es par,a!entares: ?s intri3as dos po,*ticos> !a, se se ad)erte a i!ensa )ida cotidiana de u!a na&'o e! a,3u!as ,in2as que trata! de u! assunto econP!ico: a propAsito de u!a ,ei: ou na se&'o de not*cias ou na de aconteci!entos do dia< @ quando ,edes esses -ornais: o que !enos pensais B no i!enso n8!ero de seres 2u!anos que nasce! e !orre!: tra a,2a! e conso!e!: con2ece! as dores: pensa! e cria!: a,B! desses persona3ens de estor)o: a que! se 3,ori9ica atB o ponto de que suas so! ras: en3randecidas por nossa i3nor=ncia: cu ra! e ocu,te! ? 2u!anidade< @ no entanto: quanto passa do pape, i!presso ? )ida !es!a: quanto se -o3a u!a o,2ade,a ? sociedade: sa,ta ? )ista a parte in9initesi!a, que ne,a representa o 3o)erno< Na,zac tin2a 9eito notar -4 quantos !i,26es de ca!poneses per!anece! durante toda sua )ida se! con2ecer nada do @stado: e%ceto os i!postos que est'o o ri3ados a pa3ar",2e< Diaria!ente se 9aze! !i,26es de tratos se! que inter)en2a o 3o)erno: e os !aiores de,es Xos do co!Brcio e a o,sa X se 9aze! de !aneira que ne! sequer se poderia in)ocar ao 3o)erno se u!a das partes contratantes ti)esse a inten&'o de n'o cu!prir seus co!pro!issos< Sa,ai co! u! 2o!e! que con2e&a o co!Brcio: e )os dir4 que as !udan&as operadas todos os dias entre co!erciantes seria! de a so,uta i!possi i,idade se n'o ti)esse! por ase a con9ian&a !8tua< O costu!e de cu!prir sua pa,a)ra: o dese-o de n'o perder o

crBdito: asta! a!p,a!ente para sustentar essa 2onradez co!ercia,< O !es!o que se! o !enor arrependi!ento en)enena a seus paroquianos co! in9ectas dro3as co ertas de etiquetas po!posas: te! co!o e!pen2o de 2onra o cu!prir seus co!pro!issos< Pois e!> se essa !ora,idade re,ati)a pPde desen)o,)er"se: atB nas condi&6es atuais: quando o enriqueci!ento B o 8nico ce,u,ar e o 8nico o -eti)o: pode!os du)idar que n'o pro3rida rapida!ente: quanto -4 n'o se-a a ase 9unda!enta, da sociedade a apropria&'o dos 9rutos do ,a or a,2eioD R4 outro ras3o caracter*stico de nossa 3era&'o: que ainda 9a,a !e,2or e! pro, de nossas idBias: e B o cont*nuo cresci!ento do ca!po das e!presas de)idas ? iniciati)a pri)ada e o prodi3ioso desen)o,)i!ento de todo 3;nero de a3rupa&6es ,i)res< @stes 9atos s'o inu!er4)eis: e t'o 2a ituais: que 9or!a! a ess;ncia da se3unda !etade deste sBcu,o: ainda que os escritores de socia,is!o e de po,*tica os i3nora!: pre9erindo 9a,ar"nos se!pre das 9un&6es do 3o)erno< @stas or3aniza&6es: ,i)res e )ariadas atB o in9inito: s'o u! produto t'o natura,: cresce! co! tanta rapidez e se a3rupa! co! tanta 9aci,idade: s'o u! resu,tado t'o necess4rio do cont*nuo cresci!ento das necessidades do 2o!e! ci)i,izado e su stitue! co! tantas )anta3ens ? in3er;ncia 3o)erna!enta,: que de)e!os recon2ecer ne,as u! 9ator cada )ez !ais i!portante na )ida das co!unidades< Se n'o se estende! ainda ao con-unto das !ani9esta&6es da )ida: B porque ac2a! u! o st4cu,o insuper4)e, na !isBria do tra a,2ador: nas castas da sociedade atua,: na apropria&'o pri)ada do capita, co,eti)o: no @stado< A o,indo esses o st4cu,os: )ere!os co rir o i!enso do!*nio da ati)idade dos 2o!ens ci)i,izados< A 2istAria dos 8,ti!os cinquenta anos B u!a pro)a da i!pot;ncia do 3o)erno representati)o para dese!pen2ar as 9un&6es co! que se ,2e quis re)estir< A,3u! dia se citar4 o sBcu,o LIL co!o a data do a orto do par,a!entaris!o< @sta i!pot;ncia B t'o e)idente para todos: s'o t'o pa,p4)eis as 9a,tas do par,a!entaris!o e os )*cios 9unda!entais do princ*pio $( representati)o: que os poucos pensadores que 9izera! sua cr*tica EV< Stuart Hi,,: Ia)erdaisF n'o ti)era! !ais do que traduzir o descontenta!ento popu,ar< Q a surdo no!ear a,3uns 2o!ens e dizer",2esG TSazei"nos ,eis a respeito de todas as !ani9esta&6es de nossa )ida: ainda que cada u! de )oc;s as i3noreU< Co!e&a"se a co!preender que o 3o)erno das !aiorias par,a!entares si3ni9ica o a andono de todos os assuntos do pa*s aos que 9or!a! as !aiorias na C=!ara e nas e,ei&6es aos que n'o t;! opini'o< A uni'o posta, internaciona,: as uni6es de transportes 9erro)i4rios: as sociedades s4 ias: d'o o e%e!p,o de so,u&6es ac2adas pe,o ,i)re acordo: e! )ez de por a ,ei< Quando 3rupos disse!inados pe,o !undo quere! c2e3ar 2o-e a or3anizar"se para u! 9i! qua,quer: n'o no!eia! u! par,a!ento internaciona, de deputados para tudo e a que! se ,2es di3aG T0otai"nos ,eis> as o edecere!osU< Quando n'o se pode! entender direta!ente ou por correspond;ncia: en)ia! de,e3ados que con2e&a! a quest'o especia, que )ai tratar"se: e ,2es dize!G TTentai pPr")os de acordo a respeito de ta, assunto: e )o,tai ,o3o n'o co! u!a ,ei no o,so: sen'o co! u!a proposi&'o de acordo: que aceitare!os ou n'o aceitare!osU< Assi! B co!o 9aze! as 3randes sociedades industriais e

cient*9icas: as associa&6es de todas c,asses: que 24 e! 3rande n8!ero e! @uropa e nos @stados Unidos< @ assi! de)er4 9azer a sociedade ,i ertada< Para rea,izar a e%propria&'o: ,2e ser4 a so,uta!ente i!poss*)e, or3anizar"se so o princ*pio da representa&'o par,a!entar< U!a sociedade 9undada na ser)id'o poder4 con9or!ar"se co! a !onarquia a so,uta> u!a sociedade aseada no sa,4rio e na e%p,ora&'o das !assas pe,os detentores do capita,: aco!oda"se co! o par,a!entaris!o< Has u!a sociedade ,i)re que )o,te a entrar e! posse da 2eran&a co!u!: ter4 que procurar no ,i)re 3rupa!ento e na ,i)re 9edera&'o dos 3rupos u!a or3aniza&'o no)a que con)en2a ? no)a 9ase econP!ica da 2istAria<

A Expropriao
1 Conta"se: que e! $5/5: ao )erse a!ea&ado Cot2sc2i,d e! sua 9ortuna pe,a re)o,u&'o: in)entou a se3uinte 9arsaG TAd!ita!os que !in2a 9ortuna se ten2a adquirido a costa dos de!ais< Di)idida entre tantos !i,26es de europeus: tocaria! duas pesetas a cada pessoa< Pois e!> co!pro!eto"!e a de)o,)er a cada qua, suas duas pesetas se !e as pedeU< Dito isto: e de)ida!ente pu ,icado: nosso !i,ion4rio se passea)a ca,!o pe,as ruas de Sranc9ort< Tr;s ou quatro transeuntes ,2e pedira! suas duas pesetas: se as entre3ou co! sardPnica sorriso: e 9icou 9eita a -u3arreta< A 9a!*,ia do !i,ion4rio ainda est4 e! posse de seus tesouros< Pouco !ais ou !enos assi! raciocina! as ca e&as sA,idas da ur3uesia quando nos dize!G T\A2: a e%propria&'oO Co!preendido< Tira! )oc;s a todos os so retudos: p6e!"nos nu! !ont'o: e cada qua, se acerca a pe3ar u!: sa,)o o surrar"se a adana por que! pe3a o !e,2orU< O que precisa!os n'o B pPr nu! !ont'o os so retudos para distri u*",os depois: e isso que os que tiritan de 9rio ainda encontraria! e! isso a,3u!a )anta3e!< Ta! B! n'o te!os que nos repartir as duas pesetas de Cot2sc2i,d< O que precisa!os B or3anizar"nos de ta, 9or!a: que cada ser 2u!ano: ao )ir ao !undo: pudesse estar se3uro de aprender u! tra a,2o produti)o: e! pri!eiro ter!o acostu!ar"se a e,e: e depois poder ocupar"se desse tra a,2o se! pedir per!iss'o ao propriet4rio e ao patrono e se! pa3ar aos acaparadores da terra e das $7 !4quinas a parte do ,e'o so retudo o que produza< Quanto ?s riquezas de todas c,asses: detentadas pe,os CoI2sc2i,ds ou os 0ander i,t: nos ser)iria! para or3anizar !e,2or nossa produ&'o e! co!u! O dia e! que o tra a,2ador do ca!po possa arar a terra se! pa3ar a !etade do que produz> o dia e! que as !4quinas necess4rias para preparar o so,o para as 3randes co,2eitas este-a! ? ,i)re disposi&'o dos cu,ti)adores> o dia e! que o o reiro do ate,i; produza para a co!unidade e n'o para o !onopA,io: os tra a,2adores n'o ir'o -4 2arapientos: e n'o ter4 !ais Cot2sc2i,ds ne! outros e%p,oradores< Nin3uB! ter4 -4 necessidade de )ender sua 9or&a de tra a,2o por u! sa,4rio que sA representa u!a parte do tota, do que produz< TSe-a Xnos dir'o"

< Has de 9ora )os )ir'o os Cot2sc2i,ds< Podereis i!pedir que u! indi)*duo que ten2a acu!u,ado !i,26es e! C2ina: )4 esta e,ecer"se entre )oc;s: que se rodeie de ser)idores e tra a,2adores assa,ariados: que os e%p,oda e se enrique&a a costa de,esD N'o podeis 9azer a re)o,u&'o e! toda a terra ao !es!o te!po< Ides esta e,ecer a,9=nde3as e! )ossas 9ronteiras: para re3istrar ti que! c2e3ue! e apoderar"se do ouro que tra3a!DU \Teria que )erG po,*cias anarquistas disparando contra os passa3eirosO Pois e!> no 9undo deste racioc*nio 24 u! urdo erro: e B que nin3uB! se per3untou nunca de onde pro)e! as 9ortunas dos ricos< U! pouco de re9,e%'o astaria para de!onstrar que a ori3e! dessas 9ortunas est4 na !isBria dos po res< Onde n'o ten2a !iser4)eis: n'o ter4 -4 ricos para e%p,od*",os< Si%ai")os u! pouco na Idade HBdia: na que co!e&a! a sur3ir 3randes 9ortunas< U! ar'o 9euda, se apoderou de u! 9Brti, )a,e< Has enquanto essa ca!pina n'o se po)oe: nosso ar'o n'o pode c2a!ar"se rico< Que )ai 9azer nosso ar'o para enriquecer"seD \Procurar co,onosO No entanto: se cada a3ricu,tor ti)esse u! peda&o de terra ,i)re de Pnus e ade!as as 9erra!entas e o 3ado su9icientes para o ,a or: que! iria a roturar as terras do ar'oD Cada qua, 9icaria nas suas< Has 24 popu,a&6es inteiras de !iser4)eis< Uns 9ora! arruinados pe,as 3uerras: outros pe,as secas: pe,a peste> n'o t;! estas ne! aperos< EO 9erro era custoso na Idade HBdia> !ais custosa ainda u!a esta de ,a or<F Todos os !iser4)eis procura! !e,2ores condi&6es< U! dia );e! no ca!in2o: na ,inde das terras de nosso ar'o: u! poste indicando co! certos si3nos co!preens*)eis que o ,a)rador que se insta,e nessas terras rece er4 co! o so,o instru!entos e !ateriais para edi9icar u!a c2o&a e se!ear seu ca!po: se! que e! certo n8!ero de anos ten2a que pa3ar nen2u! c=non< @sse n8!ero de anos se indica co! outras tantas cruzes no poste 9rontero: e o ca!pon;s entende o que si3ni9ica! essas cruzes< @nt'o )'o ?s terras do ar'o os !iser4)eis> tra&a! ca!in2os: desecan os p=ntanos: ,e)anta! a,deias< AOS no)e anos: o ar'o ,2es i!por4 u! arrenda!ento: cinco anos !ais tarde ,2es co rar4 tri utos: que dup,icar4 depois: e o ,a)rador aceitar4 essas no)as condi&6es porque e! outra parte n'o as ac2ar4 !e,2ores: @ pouco a pouco: co! a-uda da ,ei 9eita pe,os ,etrados: a !isBria do ca!pon;s se con)erte e! !anancia, de riqueza para o sen2or> e n'o sA para o sen2or: sen'o para toda u!a nu)e! de usureros que descarre3a so re as a,deias: e que se !u,tip,ica! tanto !ais quanto !aior B o e!po reci!ento do ,a)rador< Assi! passa)a na Idade HBdia< @ n'o sucede 2o-e o !es!oD Se ti)esse terras ,i)res que o ca!pon;s pudesse cu,ti)ar a seu dese-o: iria pa3ar !i, pesetas por 2ectare ao sen2or )isconde que se di3na ceder",2e u!a parce,aD Iria pa3ar u! arrenda!ento oneroso: que ,2e tira o ter&o do que produzD Iria 9azer"se co,ono para entre3ar a !etade da co,2eita ao propriet4rioD Has co!o nada te!: aceita todas as condi&6es co! ta, d poder )i)er cu,ti)ando o so,o: e enriquece ao Sen2or< @! p,eno sBcu,o LIL: co!o na Idade HBdia: a po reza do ca!pon;s B riqueza para os propriet4rios de ens ra*zes<

2 $# O a!oo do so,o se enriquece co! a !isBria dos ,a)radores< O !es!o sucede co! o industria,< Conte!p,ai u! ur3u;s: que de u!a !aneira ou outra se encontra possuidor de u! tesouro de quin2entas !i, pesetas< Certa!ente: pode 3astar"se esse din2eiro a raz'o de cinquenta !i, pesetas ao ano: pouquissi!a coisa no 9undo: dado o ,u%o capric2oso e insensato que )e!os nestes dias< Has ent'o ao ca o de dez anos n'o ,2e 9icar4 nada< Assi!: pois: co!o 2o!e! Tpr4ticoU: pre9ere 3uardar intacta sua 9ortuna e criar"se ade!ais u!a onita renda anua,< Isso B !uito sin3e,o e! nossa sociedade: precisa!ente porque e! nossas cidades e po)os 9or!i3a! tra a,2adores que n'o t;! para )i)er u! !;s: ne! sequer u!a quinzena< Nosso ur3u;s 9unda u!a 94 rica: os anqueiros se apressa! a prestar",2e outras quin2entas !i, pesetas: so retudo se te! 9a!a de ser 24 i,: e co! seu !i,2'o poder4 9azer tra a,2ar a quin2entos o reiros< Se nos contornos n'o ti)esse !ais do que 2o!ens e !u,2eres cu-a e%ist;ncia esti)esse 3arantida: que! iria tra a,2ar para nosso ur3u;sD Nin3uB! consentiria e! 9a ricar",2e: por u! sa,4rio de dois ou tr;s pesetas ao dia: o -etos co!erciais por )a,or de cinco a dez pesetas< Por des3ra&a: os airros po res da cidade e dos po)os prA%i!os est'o c2eios de 3ente cu-os 9i,2os c2ora! adiante da despensa )azia< Por isso: quanto se a re a 94 rica )'o correndo os tra a,2adores e! aucados< N'o 9aze! 9a,ta !ais do que ce! e se apresenta! !i,< @ quanto 9unciona a 94 rica: o patrono se e! o,sa: ,i!po de pA e pa,2a: u! !i,2ar de pesetas anuais por cada par de ra&os que tra a,2a! para e,e< Nosso patrono o tB! assi! u!a onita renda< Se e,e3eu u! ra!o industria, ,ucrati)a: e se B pronto: en3randecer4 pouco a pouco seu 9a rica e au!entar4 suas rendas: dup,icando o n8!ero dos 2o!ens: a que! e%p,ode< @nt'o c2e3ar4 a ser u! persona3e! na co!arca< Poder4 pa3ar a,!o&os a outros not4)eis: aos )ereadores: ao sen2or deputado< Poder4 casar sua 9ortuna co! outra 9ortuna: e co,ocar !ais tarde )anta-osa!ente a seus 9i,2os e o ter depois a,3u!a concess'o do @stado< Se ,2e pedir'o 9orneci!entos para o e%Brcito ou para a pro)*ncia: e continuar4 arredondando seu tesouro atB que u!a 3uerra: ou o si!p,es ru!or de,a: ou u!a -o3ada de o,sa ,2e per!ita! dar u! 3rande 3o,pe de !'o< As no)e dBci!as partes das co,ossais 9ortunas dos @stados Unidos Eassi! o re,atou RenrJ Keor3e e! seus Pro ,e!as sociaisF de)e!"se a u!a 3rande ri onada 9eita co! a cu!p,icidade do @stado< @! @uropa: os no)e dBci!os das 9ortunas: e! nossas !onarquias e e! nossas rep8 ,icas: t;! a !es!a ori3e!< Toda a ci;ncia de adquirir riquezas est4 e! issoG encontrar certo n8!ero de 9a!intos: pa3ar,2es tr;s pesetas e 9azer",2es produzir dez> a!ontoar assi! u!a 9ortuna e acrecent4",a e! se3uida por a,3u! 3rande 3o,pe de !'o co! a-uda do @stado< N'o )a,e a pena 9a,ar das !odernas 9ortunas atri u*das pe,os econo!istas ? poupan&a: pois a poupan&a: por si sA: n'o

produz nada: enquanto o din2eiro poupado n'o se e!pre3a e! e%p,odir aos 9a!intos< Supon2a!os u! sapateiro a que! se ,2e retri ua e! seu tra a,2o: que ten2a oa parAquia e que: a 9or&a de pri)a&6es: c2e3ue a poupar cerca de duas pesetas di4rias: \cinquenta pesetas ao !;sO Supon2a!os que nosso sapateiro n'o este-a nunca en9er!o> que )*r3u,a e!: apesar de seu a9' pe,a poupan&a> que n'o se case ou que n'o ten2a 9i,2os> que n'o se !orra de tisis> ad!ita!os quanto queirais< Pois e!> ? idade de cinquenta anos n'o ter4 poupado ne! quinze !i, pesetas: e n'o ter4 de que )i)er durante sua )e,2ice: quando -4 n'o possa tra a,2ar< Certa!ente n'o B e! co!o se 9aze! as 9ortunas< Supon2a!os outro sapateiro< Quanto ten2a poupadas u!as pesetas: as ,e)ar4 co! cuidado ? cai%a de poupan&as: e esta se as prestar4 ao ur3u;s que trata de !ontar u!a e%p,ora&'o de 2o!ens desca,&os< Depois to!ar4 u! aprendiz: o 9i,2o de u! !iser4)e,: que se ter4 por 9e,iz se ao ca o de cinco anos aprende o o9*cio e conse3ue 3an2ar"se a )ida< O aprendiz ,2e Tproduzir4U a nosso sapateiro e se este te! c,iente,a: se apressar4 a to!ar outro: e !ais adiante u! terceiro aprendiz< Depois ter4 dois ou tr;s o9iciais: 9e,izes se co ra! tr;s pesetas di4rias por u! tra a,2o que )a,e seis< @ se nosso sapateiro Tte! sorteU: isto B: se B astante pi,2o: seus o9iciais e aprendizes ,2e produzir'o u!a )intena de pesetas a,B! de seu prAprio tra a,2o< $5 Poder4 a,ar3ar seu ne3Acio: se enriquecer4 pouco a pouco e n'o ter4 necessidade de pri)ar"se do estrita!ente necess4rio< Dei%ar4 a seu 9i,2o u!a 9ortunita< Ten2o aqui o que c2a!a! T9azer poupan&as: ter 24 itos de so riedadeU< No 9undo: B ,isa e c,ara!ente e%p,odir aos precisados< O co!Brcio parece u!a e%ce&'o da re3ra< TSu,ano Xse nos dir4X co!pra c24 na C2inesa: i!porta"o a Sran&a e rea,iza u! ene9*cio do 3. por $.. de seu din2eiro< N'o e%p,odiu a nin3uB!<U @: no entanto: o caso B an4,o3o< \Se nosso 2o!e! ti)esse trazido o c24 so re suas costas: santo e !uito o!O Antan2o: nas ori3ens da Idade HBdia: dessa !aneira precisa!ente se 9azia o co!Brcio< Por isso n'o se conse3uia! -a!ais as pas!osas 9ortunas de nossos dias> !a, se o !ercador de ent'o podia 3uardar a,3u!as !oedas depois de u!a )ia3e! c2eios de pena,idades e peri3os< I!pu,s4 a,e a dedicar"se ao co!Brcio !enos o a9' de ,ucro do que o 3osto ?s )ia3ens e a)enturas< Ro-e o siste!a B !ais sin3e,o< O co!erciante que te! capita, n'o precisa !o)er"se da escri)anin2a para enriquecer"se< Te,e3ra9*a a u! co!isionista a orde! de co!prar ce! tone,adas de c24> 9reta u! na)io: e ?s poucas se!anas te! e! seu poder o carre3a!ento< Ne! sequer corre o risco da tra)essia: porque est'o asse3urados seu c24 e o na)io< @ se 3astou ce! !i, pesetas: reco,2er4 cento trinta !i,: a n'o ser que ten2a querido especu,ar co! a,3u!a !ercadoria no)a: e! cu-o caso se arrisca a dup,icar sua 9ortuna ou a perd;",a por inteiro< Has: co!o pPde encontrar 2o!ens que se ten2a! reso,)ido a 9azer a tra)essia: ir a C2ina e )o,tar: tra a,2ar de 9ir!e: suportar 9adi3as e arriscar sua )ida por u! sa,4rio ruinD

Co!o pPde encontrar nos docks carre3adores e descar3adores: a que! pa3a)a o preciso nada !ais que para n'o os dei%ar !orrer de 9o!e enquanto tra a,2a)a!D Co!oD \Porque est'o na !isBriaO Ide a u! porto de !ar: )isitai os ca9etuc2os dos er&os: o ser)ai a esses 2o!ens que )'o dei%ar"se e! aucar: co,ando"se !uito prA%i!o dos docks: que assa,ta! desde o a,)a: para ser ad!itidos a tra a,2ar nos na)ios< 0ede esses !arin2eiros: contentes de enro,arse para u!a )ia3e! ,on3*nqua: depois de se!anas e !eses de espera> toda sua )ida a passara! de na)io e! na)io e su ir4 ainda a outros: atB que a,3u! dia desapare&a! entre as ondas< Hu,tip,icai os e%e!p,os: e,e3ei"os onde )os pare&a: !editai so re a ori3e! de todas as 9ortunas 3randes ou pequenas: proceda! do co!Brcio: da anca> da ind8stria ou do so,o< @! todas partes co!pro)areis que a riqueza de uns est4 9or!ada por !isBria de outros< U!a sociedade anarquista n'o teria que te!er ao Cot2sc2i,d descon2ecido que 9ora a esta e,ecer"se de repente e! seu seio< Se cada !e! ro da co!unidade sa e que depois de a,3u!as 2oras de tra a,2o produti)o ter4 direito a todos os prazeres que proporciona a ci)i,iza&'o: aos pro9undos 3ozes que a ci;ncia e a arte d'o a que! a cu,ti)a!: n'o ir4 )ender sua 9or&a de tra a,2o por u!a !esquin2a pitanza> nin3uB! se o9erecer4 para enriquecer ao susodic2o Cot2sc2i,d< Suas !oedas de duas pesetas ser'o rode,as !et4,icas: 8teis para di)ersos usos: !as incapazes de produzir crian&as< A e%propria&'o de)e co!preender tudo quanto per!ita apropriar"se o tra a,2o a,2eio< A 9Ar!u,a B sin3e,a e 94ci, de co!preender< N'o quere!os despo-ar a nin3uB! de seu so retudo: se n'o que dese-a!os de)o,)er aos tra a,2adores tudo o que per!ite e%p,od*",os: n'o i!porta a que!< @ 9are!os todos os es9or&os para que: n'o ,2e 9a,tando a nin3uB! nada: n'o ten2a ne! u! sA 2o!e! que< )e-ase o ri3ado a )ender seus ra&os para e%istir e,e e seus 9i,2os< Ten2o aqui co!o entende!os a e%propria&'o e nosso de)er durante a re)o,u&'o: cu-a c2e3ada espera!os: n'o p4ra de aqui a duzentos anos: sen'o nu! 9uturo prA%i!o< 3 A idBia anarquista e! 3enera, e a da e%propria&'o e! particu,ar: encontra! !uitas !ais si!patias do que se cr; entre os 2o!ens independentes de car4ter e aque,es para que! a ociosidade n'o B o supre!o idea,< TNo entanto Xnos dize! co! 9req];ncia nossos a!i3os": $1 \3uardai")os de ir de!asiado ,on3eO \V4 que a 2u!anidade n'o !uda nu! dia: n'o )ades de!asiado de pressa e! )ossos pro-etos de e%propria&'o e de anarqu*aO Arriscar*eis n'o 9azer nada duradouro<U Pois e!> o que te!e!os e! !atBria de e%propria&'o B n'o ir de!asiado ,on3e< Pe,o contr4rio: te!e!os que a e%propria&'o se 9a&a nu!a esca,a de!asiado pequena para ser duradoura> que o arranque re)o,ucion4rio se deten2a ? !etade de seu ca!in2o> que se 3aste e! !edidas a !Bdias que n'o poderia! contentar a nin3uB!: e que produzindo u! desa a!ento 9or!id4)e, na sociedade e u!a suspens'o de suas 9un&6es: n'o 9osse!: no entanto: )i4)eis: se!eando o descontenta!ento 3era, e trazendo 9ata,!ente o

triun9o da rea&'o< @9eti)a!ente: 24 esta e,ecidas e! nossas sociedades re,aciones que B !ateria,!ente i!poss*)e, !odi9icar se sA e! parte se toca a e,as< As di)ersas roda3ens de nossa or3aniza&'o econP!ica est'o en3renados t'o inti!a!ente entre se: que n'o pode !odi9icar"se u! sA se! !odi9ic4",os e! seu con-unto> isto se ad)ertir4 quanto se queira desapropriar: se-a o que 9or< Supon2a!os que nu!a re3i'o qua,quer se 9a&a u!a e%propria&'o: ,i!itada: por e%e!p,o: aos 3randes sen2ores territoriais se! tocar ?s 94 ricas Eco!o n'o te! !uito pediu RenrJ Keor3eF que e! ta, ou qua, cidade se desaproprie! as casas: se! pPr e! co!u! os )*)eres: ou que nu!a re3i'o industria, se desaproprie! 94 ricas se! tocar ?s 3randes propriedades territoriais< O resu,tado ser4 se!pre o !es!oG transtorno i!enso de )ida econP!ica: se! !eios de reor3aniz4",a so re ases no)as< Para,isa&'o da ind8stria e do tr49ico: se! )o,tar aos princ*pios da -usti&aG i!possi i,idade de que a sociedade reconstitua u! tudo 2ar!Pnico< Se o a3ricu,tor se ,i)ra do 3rande propriet4rio territoria, se! que a ind8stria se ,i)re do capita,ista: o industria, do co!erciante do anqueiro: n'o ter4 9eito nada< O cu,ti)ador so9re 2o-e: n'o sA por ter que pa3ar a renda ao propriet4rio do so,o: sen'o pe,o con-unto das condi&6es atuais> so9re o i!posto que ,2e co ra o industria,: que! ,2e 9az pa3ar tr;s pesetas por u!a en%ada que sA )a,e a quarta parte e! co!para&'o co! o tra a,2o a3ricu,tor> contri ui&6es i!postas pe,o @stado: que n'o pode e%istir se! u!a 9or!id4)e, 2ierarquia de ser)idores p8 ,icos> 3astos de sustenta&'o do e%Brcito que !antB! o @stado: porque industriais de todas as na&6es est'o e! perpBtua ,uta pe,os !ercados: e qua,quer dia pode estourar a 3uerra e! consequ;ncia de disputar+. Tudo se en,a&a e! nossas sociedades: e B i!poss*)e, re9or!ar a,3o se! que o con-unto se que rante< O dia e! que se 9ira ? propriedade pri)ada e! qua,quer de suas 9or!as: ter4 que a 9erir e! todas as de!ais< O i!por4 o !es!o triun9o da re)o,u&'o< Se u!a 3rande cidade p6e so!ente !'o nas casas ou nas 94 ricas: a !es!a 9or&a das coisas a ,e)ar4 a n'o recon2ecer a anqueiros direito a co rar do !unic*pio cinquenta !i,26es de i!posto: so a 9or!a de interesses por e!prBstitos anteriores< Se )er4 o ri3ada a pPr"se e! re,a&'o co! os cu,ti)adores: e 9or&ada!ente os i!pu,sionar4 a ,i ertar"se dos possuidores do so,o< Para poder co!er e produzir: ter4 que desapropriar os ca!in2os de 9erro< Por 8,ti!o: para e)itar o es an-e dos )*)eres e n'o 9icar a 3ra&a dos acaparadores de tri3o: co!o a pre9eitura de $#13: con9iar4 aos !es!os cidad'os o cuidado de enc2er seus ar!azBns de )*)eres e repartir os produtos< No entanto: a,3uns socia,istas tratara! de esta e,ecer u!a distin&'o: dizendoG TQuerer"nos que se e%prop*en o so,o: o su so,o: a 94 rica: a !anu9atura> s'o instru!entos de produ&'o: e -usto B )er ne,es u!a propriedade p8 ,icaU: !as a,B! disso 24 o -etos de consu!o: o a,i!ento: o )estido: a 2a ita&'o: que de)e! ser propriedade pri)ada< O ,eito: a 2a ita&'o: a casa: s'o ,u3ares de )a3=ncia para o que nada produz< Has para o tra a,2ador: u!a pe&a

ca,deada e c,ara B t'o instru!ento de produ&'o co!o a !4quina ou a 9erra!enta< Q o ,u3ar onde restaura seus !8scu,os e ner)os: que se des3astar'o a!an2' no tra a,2o< O descanso do produtor B necess4rio para que 9uncione a !4quina< Isto B ainda !ais e)idente para o a,i!ento< Os pretendidos econo!istas de que 9a,a!os: nunca dei%ara! de dizer que o car)'o quei!ado por u!a !4quina 9i3ura entre os o -etos t'o necess4rios para a produ&'o co!o as pri!eiras !atBrias< Co!o pode e%c,uir"se dos o -etos indispens4)eis para o produtor o a,i!ento: se! o qua, n'o poderia 9azer nen2u! es9or&o a !4quina 2u!anaD Ser4 ta,)ez u! resto de !eta9*sica re,i3iosaD A co!ida a undante e re3a,ona do rico B u! consu!o ,u%o< Has a co!ida do produtor B u! dos o -etos i!prescind*)eis para a produ&'o: co! o !es!o t*tu,o que o car)'o quei!ado pe,a !4quina de )apor< Outro tanto sucede co! o )estido: porque se os econo!istas que distin3ue! entre os o -etos de produ&'o e os de consu!o )estisse! a esti,o dos se,)a3ens de No)a KuinB: co!preender*a!os tais reser)as< Has 3entes que n'o poderia! escre)er u!a ,in2a se! ,e)ar ca!isa posta: n'o est'o e! seu ,u3ar ao 9azer u!a distin&'o t'o 3rande entre sua ca!isa e sua p,u!a< A ,usa e os sapatos: se! os quais n'o poderia ir u! o reiro a seu tra a,2o: a -aqueta que se p6e ao conc,uir a -ornada e o onB co! que se res3uarda a ca e&a: s'o",2e t'o necess4rios co!o o !arte,o e o Junque< Queira"se ou n'o: assi! entende o po)o a re)o,u&'o< Quanto ten2a )arrido os 3o)ernos: tratar4: antes de !ais nada: de asse3urar"se u! a,o-a!ento s'o: u!a a,i!enta&'o su9iciente e o )estido necess4rio: se! pa3ar 3a e,as< @ o po)o ter4 raz'o< Sua !aneira de atuar estar4 in9inita!ente !ais con9or!e co! a ci;ncia do que a dos econo!istas que 9aze! tantos distin3os entre o instru!ento de produ&'o e os arti3os de consu!o< Co!preender4 que precisa!ente por a* de)e co!e&ar a re)o,u&'o: e -o3ar4 os a,icerces da 8nica ci;ncia econP!ica que pode rec,a!ar o t*tu,o de ci;ncia: e que pudesse c2a!ar"se estudo das necessidades da 2u!anidade e !eios econP!icos de satis9az;",as< +$

Os vveres
1 Se a prA%i!a re)o,u&'o te! de ser u!a re)o,u&'o socia,: se distin3uir4 dos anteriores ,e)anta!entos: n'o sA por seus 9ins: sen'o ta! B! por seus procedi!entos< Sins no)os requere! procedi!entos no)os< O po)o se ate para derru ar o anti3o re3i!e: e derra!a seu san3ue precioso< Depois de ro!per a ar3o,a: )o,ta ? so! ra< U! 3o)erno co!posto de 2o!ens !ais ou !enos 2onrados se constitui e se encarre3a de or3anizar a rep8 ,ica e! $#13 o tra a,2o e! $5/5: o !unic*pio ,i)re e! $5#$ < I! uido esse 3o)erno nas ideias -aco inas: preocupa"se das quest6es po,*ticas antes de !ais nadaG reor3aniza&'o da !4quina do poder: puri9ica&'o do pessoa, ad!inistrati)o: separa&'o da I3re-a e o @stado: ,i erdades c*)icas: e assi! sucessi)a!ente< Q )erdade que os c,u s o reiros )i3ia! aos no)os 3o)ernantes< Co! 9req];ncia i!p6e! suas idBias<

Has ainda nesses c,u s: se-a! ur3ueses ou tra a,2adores os que peroran: se!pre do!ina a idBia ur3uesa< Sa,a"se !uito de quest6es po,*ticas: !as se esquece a quest'o do p'o< Quando estoura a re)o,u&'o: ine)ita)e,!ente para o tra a,2o: detB!" se a circu,a&'o dos produtos: esconde!"se os capitais< O patrono n'o te! nada que te!er nessas Bpocas> )i)e de suas rendas: se B que n'o especu,a co! a !isBria> !as o assa,ariado se ); reduzido a )i)er apertado< Anuncia"se a escassez< Aparece a !isBria: u!a !isBria co!o n'o se tin2a )isto co! o anti3o re3i!e< TS'o os 3irondinos que! nos !ata! de 9o!eU: dizia"se pe,os arra a,des e! $#13< @ se 3ui,2otina)a aos 3irondinos: dando p,enos poderes ? Hontan2a: ? Pre9eitura de Paris< A Pre9eitura preocupa)a"se: e9eti)a!ente: do p'o> despre3a)a 2erAicos es9or&os para a,i!entar a Paris< Souc2B e Co,,ot d^Rer ois cria)a! depAsitos e! IJon: !as se dispun2a de !in8scu,a quantidade de 3r'os para enc2;",os< As !unicipa,idades ,uta)a! para conse3uir tri3o< @n9orca)a"se aos ta2oneros acaparadores do 3r'o: !as se3uia 9a,tando o p'o< @nt'o a e!preendia! co! os rea,istas: 3ui,2otinando a doze: quinze di4rios: criadas e duquesas: so retudo criadas: porque as duquesas esta)a! e! Co ,enza< Has ainda que 3ui,2otinase! a ce! duques e )iscondes cada )inte e quatro 2oras: nada teria !udado< A !isBria ia e! au!ento: V4 que era preciso se!pre co rar: u! sa,4rio para )i)er: e o sa,4rio n'o aparecia: que ti)esse! podido 9azer !ais !i, cad4)eres ou !enosD @nt'o o po)o co!e&a)a a cansarse< T \Ne! )ai )ossa re)o,u&'oO Xcoc2ic2a)a o reacion4rio ao ou)ido do tra a,2ador> \nunca ti)estes tanta !isBriaO U @ pouco a pouco se tranq]i,iza)a o rico: sa*a de seu esconderi-o: se !o9a a dos desca,&os co! seu po!poso ,u%o: )est*ase de currutaco e dizia aos tra a,2adoresG T\0a!os: asta de necedadesO Que 3an2astes co! a re)o,u&'oD \V4 B 2ora de aca ar co! e,aOU @ co! o cora&'o opri!ido: e%austo -4 de paci;ncia: o re)o,ucion4rio c2e3a)a a dizerseG T\Outra )ez perdida a re)o,u&'oO:U Se )o,ta)a a seu tu3urio e dei%a)a 9azer< @nt'o a rea&'o se !ostra)a a,ti)a: rea,izando seu 3o,pe de @stado< Horta a re)o,u&'o: -4 n'o ,2e 9ica)a sen'o pisotear seu cad4)er< \@ pisote4 a,o de 9ir!eO Derra!a)a!"se ondas de san3ue o terror ranco cei9a)a ca e&as: po)oa)a os c4rceres: e enquanto se3uia! seu curso as or3ias da 3ranu-er*a e,e)ada< Ten2o aqui a i!a3e! de todas nossas re)o,u&6es< @! $5/5: o tra a,2ador parisiense pun2a Ttr;s !eses de !isBriaU ao ser)i&o da Cep8 ,ica: e ao ca o dos tr;s !eses: n'o podendo -4 !ais: 9azia seu postrer es9or&o desesperado: es9or&o a9o3ado pe,a !atan&a< @ e! $5#$ conc,u*a a Co!una por 9a,ta de co! atentes< N'o tin2a esquecido decretar a separa&'o da I3re-a e do @stado> !as n'o pensou atB 9arto tarde e! asse3urar a ++ todos o p'o< @ )iu"se e! Paris aos 3o!osos ur,asse dos 9ederados: dizendo",2esG T\I! ecis: ide 9azer")os !atar por seis reais: enquanto nAs nos )a!os de 9rancac2e,a ao restaurante de !odaOU Co!preendia"se a 9a,ta nos 8,ti!os dias< Sez"se a sopa co!una,: !as era de!asiado tarde< \Os )ersa,,eses esta)a! -4 dentro das !ura,2asO T\P'o> a re)o,u&'o precisa de p'oO

\Ocupa!"se outros e! ,an&ar circu,ares co! 9rases ri! o! antesO \Pon2a!"se outros nos o! ros tantos 3a,6es co!o possa! ,e)ar e! ci!aO \Peroren outros a respeito das ,i erdades po,*ticasOU Nossa tare9a consistir4 e! 9azer de !aneira que nos pri!eiros dias da re)o,u&'o: e enquanto dure esta: n'o ten2a u! sA 2o!e! no territArio insurrecto que! ,2e 9a,te o p'o: ne! u!a sA !u,2er o ri3ada a 9or!ar 9i,a adiante da ta2ona para reco,2er a o,a de sa,)ado que ,2e queira! arro-ar de es!o,a: ne! u! sA !enino a que! ,2e 9a,te o necess4rio para sua dB i, constitui&'o< 2 So!os utopistas: B coisa sa ida< @9eti)a!ente: t'o utopistas: que ,e)a!os nossa utopia atB crer que a re)o,u&'o de)e e pode 3arantir a todos o a,o-a!ento: o )estido e o p'o< Q preciso asse3urar o p'o ao po)o su ,e)ado: B !ister que a quest'o do p'o preceda a todas as de!ais< Se se reso,)e e! interesse do po)o: a re)o,u&'o ir4 por o! ca!in2o< Q se3uro que a prA%i!a re)o,u&'o estourasse no !eio de u!a 9or!id4)e, crise industria,< Desde 9az u!a d8zia de anos nos encontra!os e! p,ena e9er)esc;ncia: e a situa&'o te! que se a3ra)ar< Tudo contri ui a issoG a participa&'o das na&6es -o)ens que entra! no pa,anque para conquistar os anti3os !ercados: as 3uerras: os i!postos se!pre crescentes: as d*)idas dos @stados: o inse3uro do !an2': as 3randes e!presas ,on3*nquas< Neste !o!ento de9eituosa o tra a,2o a !i,26es de tra a,2adores e! @uropa< Pior ser4 quando ten2a estourado a re)o,u&'o e se ten2a propa3ado co!o o 9o3o nu! re3ueiro de pA,)ora< O n8!ero de o reiros se! tra a,2o dup,icar4 quanto se ,e)ante! arricadas e! @uropa e nos @stados Unidos< Que )ai 9azer para asse3urar o p'o a essas !u,tid6esD V4 que se a rira! ate,i;s e! $#51 e e! $#13> -4 que se recorreu ao !es!o !eio e! $5/5> -4 que Napo,e'o III conse3uiu durante dezoito anos conter ao pro,etariado parisiense dando",2e tra a,2os que )a,e! 2o-e a Paris sua d*)ida de dois !i,26es de pesetas e seu i!posto !unicipa, de no)enta pesetas por ca e&a> -4 que este e%ce,ente !eio se e!pre3a)a e! Co!a e atB e! @3ito 9az quatro !i, anos> -4 que dBspotas: reis e i!peradores arro-ara! se!pre u! peda&o de p'o ao po)o para ter te!po de reco,2er o c2icote: B natura, que as 3entes pr4ticas preconize! esse !Btodo de perpetuar o sa,4rio< \A que ro!per"se a ca e&a: quando se disp6e do !Btodo ensaiado pe,os 9araAs de @3itoO Has se a re)o,u&'o ti)esse a des3ra&a de se3uir esse ca!in2o: esta)a perdida< Quando o +# de 9e)ereiro de $5/5 se a ria! os ate,i;s nacionais: os o reiros se! tra a,2o n'o era! !ais do que oito !i, e! Paris> quinze dias depois: era! -4 quarenta e no)e !i,> e! cedo ia! ser ce! !i,: se! contar os que ia! de pro)*ncias< Has naque,a Bpoca: a ind8stria e o co!Brcio n'o ocupa)a! e! Sran&a a !etade dos ra&os que 2o-e< @ sa ido B que e! te!po de re)o,u&'o o que !ais padece B o tr49ico: B a ind8stria< Nasta pensar sA no n8!ero de o reiros que tra a,2a! direta e indireta!ente para a e%porta&'o: no n8!ero de ra&os e!pre3ados nas ind8strias de ,u%o que t;! por c,iente,a a !inoria ur3uesa< A re)o,u&'o e! @uropa B a suspens'o i!ediata da !etade das 94 ricas e

!anu9aturas> representa !i,26es de tra a,2adores arro-ados ? rua -unto co! suas 9a!*,ias< Q e)idente: co!o -4 o disse Proud2on: que o ataque a propriedade trar4 a co!p,eta desor3aniza&'o de todo o re3i!e aseado na e!presa particu,ar e no sa,4rio< A sociedade !es!a se ,ado o ri3ado a pPr !'o no con-unto da produ&'o e a reor3aniz4",a se3undo as necessidades do con-unto da popu,a&'o< Has co!o esta reor3aniza&'o n'o B poss*)e, nu! dia ne! e! !ais: co!o e%i3e certo per*odo de adapta&'o: durante o qua, !i,26es de 2o!ens se )eria! pri)ados de !eios de e%ist;ncia: que te! de 9azer"seD +3 N'o 24 !ais do que u!a so,u&'o )erdadeira!ente pr4tica: e B recon2ecer o i!enso da tare9a que se i!p6e: e e! )ez de -o3ar u! re!endo a u!a situa&'o que se 9ez i!poss*)e,: proceder a reor3anizar a produ&'o se3undo os no)os princ*pios< Ser4 preciso que o po)o to!e i!ediata!ente posse todos os )*)eres que ten2a nos !unic*pios insurrectos: in)entariando"os e cuidando que: se! es an-ar nada: apro)eite! todos os recursos acu!u,ados para atra)essar o per*odo de crise: e durante esse te!po entender"se co! os o reiros das 94 rica o9erecendo,2es as pri!eiras !atBrias que ,2es 9a,te! e 3arantindo",2es a e%ist;ncia durante a,3uns !eses: a 9i! de que produza! o que precisa o cu,ti)ador< N'o esque&a!os que se Sran&a tece seder*as para os anqueiros a,e!'es: as i!peratrizes de C8ssia e das i,2as Sand[ic2: e que se Paris 9az !ara)i,2as de -u3ueter*a para os ricos do !undo inteiro: dois ter&os dos ca!poneses 9ranceses carece! de ,ustres para a,u!iar"se e das 9erra!entas !ec=nicas necess4rias 2o-e na a3ricu,tura< @ por 8,ti!o: 9azer )a,er as terras i!produti)as e !e,2orar as que n'o produze! ne! sequer a quarta ne! ainda a dBci!a parte do que produzir'o quando este-a! su !etidas ao cu,ti)o intensi)o de 2orta e -ardina3e!< 3 U! 2o!e! ou u! 3rupo de 2o!ens que possue! o capita, necess4rio !onta! u!a e!presa industria,> encarre3a!"se de a astecer a !anu9atura ou a 94 rica de !atBrias"pri!as: de or3anizar a produ&'o: de )ender os produtos: de pa3ar aos o reiros u! sa,4rio 9i%o: e por 8,ti!o: e! o,sa!"se o e%cesso de )a,or ou os ene9*cios: co! o prete%to de indenizar"se do risco que correra!: das osci,a&6es de pre&os que te! a !ercadoria no !ercado< Por sa,)ar este siste!a: os atuais detentores do capita, estaria! dispostos a 9azer certas concess6es: por e%e!p,o: repartir u!a parte dos ene9*cios co! os tra a,2adores ou esta e,ecer u!a esca,a de sa,4rios que ,2es o ri3ue a e,e)4",os quando so e! os 3an2os> nu!a pa,a)ra: consentiria! certos sacri9*cios co! a condi&'o que se ,2es dei%asse o direito de diri3ir e ad!inistrar a ind8stria e de arrecadar os ene9*cios de,a< O co,ecti)is!o: se3undo sa er"nos: introduz i!portantes !odi9ica&6es nesse re3i!e: !as se! dei%ar de !anter o sa,4rio< SA que su stitui o patrono pe,o @stado: isto B: co! o 3o)erno representati)o: naciona, ou co!una,< Os representantes da na&'o ou do !unic*pio: seus

de,e3ados ou seus ser)idores p8 ,icos s'o que! se encarre3a! da 3er;ncia da ind8stria: e ao !es!o te!po se reser)a! o direito de e!pre3ar e! pro)eito de todos o e%cesso de )a,or da produ&'o< Ade!ais: esta e,ece"se neste siste!a u!a distin&'o !uito su ti,: !as c2eia de conseq];ncias: entre o tra a,2o do pe'o e do 2o!e! que 9ez u!a aprendiza3e! prB)ia< O tra a,2o do pe'o n'o B aos o,2os do co,ecti)ista !ais do que u! tra a,2o si!p,es: ao passo que o artes'o: o en3en2eiro: o s4 io: etcBtera: pratica! o que Har% c2a!a u! tra a,2o co!posto e t;! direito a u! sa,4rio !ais a,to< Has pe6es e en3en2eiros: tece,6es e s4 ios: s'o assa,ariados do @stado> Ttodos ser)idores p8 ,icosU: dizia! u,ti!a!ente para dourar a p*,u,a< Pois e!> o !aior ser)i&o do que a prA%i!a re)o,u&'o poder4 prestar ? 2u!anidade ser4 o de criar u!a situa&'o na qua, se 9a&a i!poss*)e, e inap,ic4)e, todo siste!a de sa,4rio: e onde se i!pon2a: co!o 8nica so,u&'o aceit4)e,: o co!unis!o: ne3a&'o do siste!a do sa,4rio< Ainda ad!itindo que se-a poss*)e, a !odi9ica&'o co,ecti)ista se se 9az por 3raus durante u! per*odo prAspero e ca,!o: isso ser4 i!poss*)e, e! per*odo re)o,ucion4rio: Porque ao dia se3uinte de to!ar as ar!as sur3ir4 a necessidade de a,i!entar a !i,26es de seres< Pode 9azer"se u!a re)o,u&'o po,*tica se! que se re)ire a ind8stria> !as u!a re)o,u&'o na qua, o po)o pon2a a !'o na propriedade produzir4 ine)ita)e,!ente u!a s8 ita para,iza&'o do co!Brcio e da produ&'o< Os !i,26es do @stado n'o astaria! para assa,ariar aos !i,26es de 2o!ens de9eituosos de tra a,2o< +/ N'o nos cansare!os de 9azer quest'o de esse pontoG a reor3aniza&'o da ind8stria so re no)as ases n'o se 9ar4 nuns quantos dias: e o pro,et4rio n'o poder4 pPr anos de !isBria ao ser)i&o dos teAricos do sa,4rio< Para atra)essar o per*odo das di9icu,dades: rec,a!ar4 o que se!pre rec,a!ou e! tais ocorr;nciasG a Co!unidade dos )*)eres: o raciona!ento< Se o e!pu%o do po)o n'o B astante 9orte: se ,2e 9uzi,ar4< Para que o co,ecti)is!o possa esta e,ecer"se: precisa: antes de !ais nada: orde!: discip,ina: o edi;ncia< @ co!o os capita,istas ad)ertir'o !uito cedo que 9azer 9uzi,ar ao po)o pe,os que se c2a!a! re)o,ucion4rios B o !e,2or !eio de desa3rad4",o co! a re)o,u&'o: prestar'o certa!ente seu apoio aos de9ensores da orde!: ainda aos co,ecti)istas< V4 )er'o !ais tarde o !eio de ac2atar a estes a sua )ez< N'o esque&a!os co!o triun9ou a rea&'o do sBcu,o passado< Pri!eiro se 3ui,2otinou aos 2e ertistas: a que! c2a!a)a Hi3net Tos anarquistasU< N'o de!orara! e! se3u*",os os dantonianos< @ quando os ro espierristas ti)era! 3ui,2otinado a estes re)o,ucion4rios: tocou",2es o turno de su ir ta! B! ao pat* u,o< Co! o qua,: desa3radado o po)o e )endo perdida a re)o,u&'o: dei%ou 9azer aos reaccion4rios< Se Ta orde! 9ica resta e,ecidaU: os co,ecti)istas 3ui,2otinara! aos anarquistas: os posi i,istas 3ui,2otinara! aos co,eti)istas: que a sua )ez ser'o 3ui,2otinados pe,os reacion4rios< A re)o,u&'o teria que )o,tar a co!e&ar< Has tudo induz a crer que o e!pu%o do po)o ser4 astante 9orte: e que quando se 9a&a a

re)o,u&'o ter4 3an2ado terreno a idBia do co!unis!o anarquista< @ se o e!pu%o B astante 9orte: os assuntos to!ar'o outro 3iro< @! )ez de saquear a,3u!as ta2onas: para -e-uar a!an2': o po)o das cidades insurrectas ocupar4 os ce,eiros de tri3o: os !atadouros: os ar!azBns de co!est*)eis: nu!a pa,a)ra: todos os )*)eres< Cidad'os de oa )ontade se dedicar'o no ato a in)entariar o que se encontre e! cada ar!azB! e e! cada ce,eiro< @! )inte e quatro 2oras o !unic*pio insurrecto sa er4 o que Paris ainda n'o sa e: apesar de suas -untas de estat*stica: e o que nunca sou e durante o ,u3arG quantas pro)is6es encerra< @! duas )ezes )inte e quatro 2oras se ter'o i!presso !i,26es de e%e!p,ares de quadros e%atos de todos os )*)eres: dos ,u3ares onde est'o ar!azenados e das 9or!as de distri u*",os< @! cada !a&' de casas: e! cada rua e e! cada airro: se or3anizar'o )o,unt4rios que sa er'o entender"se e pPr"se a par de seus tra a,2os< Que n'o )in3a! a interpor"se as aJonetas -aco inasG que os teAricos sedicentes cientistas n'o )in3a! a e! ru,24",o tudo ou !ais e! do que e! ru,2e! quanto queira! contanto que n'o ten2a! direito a !an3onear: e co! esse ad!ir4)e, esp*rito or3anizador espont=neo que te! o po)o e! t'o a,to 3rau: e! todas essas capas sociais: e que t'o raras )ezes ,2e per!ite! e%ercitar: sur3ir4 ainda e! p,ena e9er)esc;ncia re)o,ucion4ria u! i!enso ser)i&o ,i)re!ente constitu*do para 9ornecer a cada u! os )*)eres indispens4)eis< Que o po)o ten2a ,i)res as !'os: e e! oito dias o ser)i&o dos )*)eres se 9ar4 co! u!a re3u,aridade ad!ir4)e,< Precisa"se n'o ter )isto -a!ais ao po)o ,a orioso !'os ? o ra> precisa"se ter tido toda a )ida os narizes entre os pape,otes para du)idar disso< \Sa,ai do esp*rito or3anizador desse 3rande descon2ecido: o po)o: aos que o )ira! e! Paris nas -ornadas das arricadas: ou e! Iondres quando a 8,ti!a 3rande 3re)e: que tin2a que a,i!entar a !eio !i,2'o de 9a!intos: e )os dir'o qu'o superior B aos o9icinistasO Ainda que ti)esse que so9rer durante quinze dias ou u! !;s )erdadeiro desorde! parcia, e re,ati)o: pouco i!porta< Se!pre ser4 para as !assas !e,2or do que o que 2o-e e%iste< Ade!ais: e! te!pos de re)o,u&'o se co!e c2orizo e p'o se! !ur!urar: rindo"se: ou !ais e! discutindo< 4 +( Pe,a !es!a 9or&a das coisas: o po)o das 3randes cidades se )er4 o ri3ado a apoderar"se de todos os )*)eres: procedendo do si!p,es ao co!posto: para satis9azer as necessidades de todos os 2a itantes< Has: co! que ases poderia or3anizar"se o des9rute dos )*)eres e! co!u!D N'o 24 duas !aneiras di9erentes de 9az;",o co! equidade: sen'o u!a sA: que responde aos senti!entos de -usti&a e B rea,!ente pr4ticaG o siste!a adotado -4 pe,os !unic*pios a3r4rios e! @uropa< Si%ai")os e! n'o i!porta que !unic*pio rura,< Se possui u! !orro: enquanto n'o 9a,te ,en2a !i8da: cada qua, te! direito a pe3ar quanta queira: se! !ais

conserto do que a opini'o p8 ,ica de suas con)ecinos< Quanto ? ,en2a 3orda: co!o toda B pouca: recorre"se ao raciona!ento< O !es!o sucede co! as de2esas oJa,es< @nquanto 24 de so ra para todo o !unic*pio: nin3uB! o,2a o que t;! pastado as )acas de cada )izin2o: ne! o n8!ero de )acas que )'o aos pastos< SA se recorre ? parti,2a ou ao raciona!ento quando os prados s'o insu9icientes< Toda a Su*&a e !uitos !unic*pios de Sran&a e de A,e!an2a onde 24 prados !unicipais pratica! esse siste!a< @ se ides aos pa*ses da @uropa orienta,: onde se encontra e! a und=ncia a ,en2a 3orda ou n'o de9eituosa so,o: )ereis aos a,deanos cortar as 4r)ores nos !orros co! arran-o a suas necessidades: cu,ti)ar tanto terreno co!o ,2es 9az 9a,ta: se! pensar e! racionar a ,en2a 3orda ne! e! di)idir a terra e! parce,as< No entanto: se racionar4 a ,en2a 3orda e se repartir4 o so,o se3undo as necessidades de cada )izin2o quanto 9a,te! u!a e outro: co!o -4 sucede e! C8ssia< Nu!a pa,a)ra: se! ta%a o que a unde> a ra&'o o que 9a&a 9a,ta !edir e repartir< De trezentos cinquenta !i,26es de 2o!ens que )i)e! e! @uropa: duzentos !i,26es se3ue! ainda estas pr4ticas inteira!ente naturais< O !es!o siste!a pre)a,ece ta! B! nas 3randes cidades: pe,o !enos para u! o -eto de consu!o que se encontra a,i e! a und=nciaG o 43ua a do!ic*,io< @nquanto asta! as o! as para a astecer as casas se! te!or a que 9a,te o 43ua: a nen2u!a co!pan2ia se ,2e ocorre a idBia de re3u,a!entar o e!pre3o que se 9a&a do 43ua e! cada casa< \que to!e! a que queira!O @ se se te!e que 9a,te o 43ua e! Paris durante os 3randes ca,ores: as co!pan2ias sa e! !uito e! que asta u!a si!p,es ad)ert;ncia de quatro ,in2as posta nos -ornais: para que os parisienses reduza! seu consu!o de 43ua e n'o a es an-e! de!asiado< Has se decidida!ente c2e3asse a 9a,tar o 43ua: que seriaD Se recorreria ao raciona!ento< @ esta !edida B t'o natura,: est4 t'o na !ente de todos: que )e!os a Paris e! $5#$ rec,a!ar e! duas ocasi6es o raciona!ento dos )*)eres durante os dois ,u3ares que sustentou< R4 que entrar e! deta,2es e esta e,ecer quadros a respeito do !odo co!o poderia 9uncionar o raciona!ento: para pro)ar que seria in9inita!ente !ais -usto que o que 2o-e e%isteD Co! esses quadros: esses deta,2es: n'o c2e3ar*a!os a con)encer aos ur3ueses: que considera! ao po)o co!o u!a a3,o!era&'o de se,)a3ens que se ro!peria! os narizes enquanto n'o 9uncionasse o 3o)erno< Has B preciso n'o ter )isto nunca ao po)o de,i erar para du)idar ne! u! sA !inuto de que se 9osse dono de 9azer o raciona!ento n'o o 9aria co! arran-o aos !ais puros princ*pios de -usti&a e de equidade< Ide dizer nu!a reuni'o popu,ar que as perdizes de)e! reser)ar"se para os de,icados 2o,3azanes da aristocracia e o p'o ne3ro para os en9er!os dos 2ospitais: e )os asso iar'o< Has dizei nessa !es!a reuni'o: pre3ai por todas as esquinas que o a,i!ento !ais de,icado de)e reser)ar"se p'o os dB eis: e e! pri!eiro ,u3ar para os en9er!os< Dizei que se ti)esse e! Paris nada !ais que dez perdizes e u!a sA cai%a de 3arra9as de H4,a3a: de)ia! en)iar"se aos dor!itArios dos con)a,ecientes> dizei isso<<< Dizei que o !enino )e! e! se3uida do

en9er!o< \Para e,e o ,eite das )acas e das ca ras: se n'o 24 astante para todosO Para o !enino e o )e,2o o 8,ti!o ocado de carne: e para o 2o!e! ro usto o p'o a secas: caso de )er"se reduzidos a ta, e%tre!o< Dizei que se de u!a su st=ncia a,i!ent*cia n'o 24 su9icientes quantidades e 24 que racionar,a: se reser)ar'o as 8,ti!as ra&6es para que! !ais as precise> dizei isto: e )ereis se n'o conse3ues o consenti!ento un=ni!e< Os teAricos pedir'o que se introduza e! se3uida a cozin2a naciona, e a sopa de ,enti,2as< +7 In)ocasse! as )anta3ens de econo!izar co! ust*)e, e )*)eres: esta e,ecendo i!ensas cozin2as: onde todo !undo 9osse a to!ar sua ra&'o de ca,do: de p'o e de )erdura< N'o ne3a!os essas )anta3ens< Sa e!os !uito e! as econo!ias de tra a,2o e co! ust*)e, rea,izadas pe,a 2u!anidade renunciando ao !oin2o a ra&o e depois ao 9orno e! que antan2o cozia cada u! seu p'o< Co!preende!os que seria !ais econP!ico 9azer ca,do para ce! 9a!*,ias ao !es!o te!po: e! ,u3ar de acender ce! 2orni,,os di9erentes< Ta! B! sa e!os que 24 !i, !aneiras de preparar as atatas: !as que estas n'o seria! piores porque se cozesse! nu!a sA !ar!ita para ce! 9a!*,ias ao !es!o te!po< Co!preende!os que consistindo a )ariedade da cozin2a so retudo no car4ter indi)idua, do sazona!ento por cada !u,2er de sua casa: a coc&'o e! co!u! de u! quinta, de atatas n'o i!pediria que cada u!a as sazonasse a seu !odo< @ sa e!os que co! ca,do de carne se pode! 9azer ce! sopas di9erentes: para satis9azer ce! 3ostos pessoais< Sa e!os tudo isto: e no entanto: a9ir!a!os que nin3uB! te! direito a 9or&ar ? !u,2er de sua casa a to!ar cozidas -4 as atatas no depAsito !unicipa,: se pre9ere coz;",as e,a e! sua !ar!ita: e! seu ,ar< @ so retudo: quere!os que cada u! possa consu!ir seu a,i!ento co!o ,2e p,azca: no seio da a!izade: ou no restaurante se o pre9ere< Certa!ente que sur3ir'o 3randes cozin2as e! )ez dos restaurantes onde 2o-e se en)enena ? 3ente< A parisiense est4 acostu!ada -4 a co!prar ca,do no a&ou3ue para 9azer u!a sopa a seu 3osto> e o dona de casa e! Iondres sa e que pode 9azer assar a carne e atB o a)e co! atatas na ta2ona por poucos quartos: econo!izando assi! te!po e car)'o< @ quando a cozin2a co!u! n'o se-a u! ,u3ar de 9raude: 9a,si9ica&'o e en)enena!ento: )ir4 o costu!e de diri3ir"se a esse 9orno para ter preparadas as partes 9unda!entais da co!ida: sa,)o dar",2es o 8,ti!o toque a cada qua, a seu 3osto< Has 9azer disso u!a ,ei: i!por"se o de)er de adquirir -4 cozido o a,i!ento: seria t'o repu,si)o para o 2o!e! do sBcu,o LIL co!o as idBias de con)ento ou de quarte,: idBias !a,sanas nascidas e! cBre ros per)ertidos pe,o co!ando !i,itar ou de9or!ados por u!a educa&'o re,i3iosa< Que! ter4 direito aos )*)eres co!unsD @sta ser4 de se3uro a pri!eira quest'o que se propon2a< @nquanto os tra a,2os n'o este-a! or3anizados: enquanto dure o per*odo de e9er)esc;ncia e se-a i!poss*)e, distin3uir entre o 2o,3az4n pre3ui&oso e o desocupado in)o,unt4rio: os a,i!entos dispon*)eis de)e! ser para todos: se! e%ce&'o

a,3u!a< Os que se ten2a! resistido ar!a ao ra&o ? )itAria popu,ar ou conspirado contra e,a se apressa! por si !es!os a ,i)rar de sua presen&a ao territArio insurrecto< Has nos parece que o po)o: se!pre ini!i3o de repres4,ias e !a3n=ni!o: partir4 o p'o co! todos os que se ten2a! 9icado e! seu seio: se-a! e%propiadores ou desapropriados< Inspirando"se nesta idBia: a re)o,u&'o n'o perder4 nada> e quando se reto!e o tra a,2o: se )er4 aos co! atentes da )Bspera encontrar"se -untos no !es!o ate,i;< _ Has ao ca o de u! !;s 9a,tar'o os )*)eres Xnos 3rita! -4 os cr*ticos< _ \He,2or do que !e,2orO Xcontesta!os"< Isso pro)ar4 que pe,a pri!eira )ez e! sua )ida o pro,etario ter4 co!ido para satis9azer a 9o!e< Quanto aos !eios de su stituir o que se ten2a consu!ido: essa B precisa!ente a quest'o que )a!os desen)o,)er< 5 Por que !eios poderia pro)er a sua a,i!enta&'o u!a cidade e! p,ena re)o,u&'o socia,D Q e)idente que os procedi!entos a que se recorra depender'o do car4ter da re)o,u&'o nas pro)*ncias: e! co!o nas na&6es )izin2as< Se toda a na&'o: e !e,2or ainda: @uropa inteira: pudesse 9azer u!a sA )ez a re)o,u&'o socia, e ,an&ar"se e! p,eno co!unis!o: se 9aria e! conson=ncia< Has se sA a,3uns !unic*pios e! @uropa ensaia! o co!unis!o: ter4 que e,e3er outros procedi!entos< Q !uito de dese-ar que toda @uropa se ,e)ante ao !es!o te!po: que +# e! todas partes se desaproprie e inspire! nos princ*pios co!unistas< Se!e,2ante ,e)anta!ento 9aci,itaria !uit*ssi!o a tare9a de nosso sBcu,o< Has tudo induz a supor que n'o suceder4 assi!< N'o du)ida!os de que a re)o,u&'o a arque toda @uropa< Se u!a das quatro 3randes capitais do continente: Paris: 0iena: Nru%e,as ou Ner,i!: ,e)anta"se e derru a a seu 3o)erno: B quase se3uro que as outras tr;s 9ar'o outro tanto co! poucas se!anas de di9eren&a< Ta! B! B pro)4)e, que nas pen*nsu,as i Brica e it4,ica: e atB e! Iondres e Peters ur3o: n'o se 9ar4 esperar a re)o,u&'o< Has ser4 e! todas partes i3ua, o car4ter que adquiraD Se-a"nos per!itido o du)id4",o< Hais do que pro)4)e, ser4 do que e! todas partes se rea,ize! atos de e%propria&'o e! !aior ou !enor esca,a: e esses atos: praticados por u!a das 3randes na&6es europBias: e%ercer'o seu in9,u%o e! todas as de!ais< Has os co!e&os da re)o,u&'o o9erecer'o 3randes di9eren&as ,ocais e seu desen)o,)i!ento n'o ser4 se!pre id;ntico nos di)ersos pa*ses< @! $#51"$#13: os ,a)radores 9ranceses e!pre3ara! quatro anos e! a o,ir de9initi)a!ente os direitos 9eudais: e os ur3ueses e! derru ar a !onarquia< N'o o esque&a!os: e espere!os )er ? re)o,u&'o e!pre3ar certo te!po e! dese! ru,2ar"se: e n'o ca!in2ar ao !es!o passo e! todas partes< Ta! B! B du)idoso: so retudo ao princ*pio: que to!e u! car4ter 9ranca!ente socia,ista e! todas as na&6es europBias< Cecorde!os que A,e!an2a ainda est4 e! p,eno i!pBrio autorit4rio e que seus partidos !ais a)an&ados son2a! co! a rep8 ,ica -aco ina de $5/5 e a Tor3aniza&'o do tra a,2oU de Iuis

N,anc: ao passo que o po)o 9ranc;s quer pe,o !enos o !unic*pio ,i)re: se n'o B o !unic*pio co!unista< Tudo induz a crer que A,e!an2a ir4 !ais ,on3e do que Sran&a na prA%i!a re)o,u&'o< Ao 9azer Sran&a sua re)o,u&'o ur3uesa do sBcu,o L0II: 9oi !ais ,on3e do que a In3,aterra do sBcu,o L0II> ao !es!o te!po que o poder rea,: a o,iu o poder da aristocracia sen2oria,: que ainda B u!a 9or&a poderosa entre os in3,eses< Has se A,e!an2a )ai !ais ,on3e e o 9az !e,2or do que a Sran&a e! $5/5: certa!ente a idBia que inspire os co!e&os de sua re)o,u&'o ser4 a de $5/5: co!o a idBia que inspirar4 a re)o,u&'o e! C8ssia ser4 a de $#51: !odi9icada atB certo ponto pe,o !o)i!ento inte,ectua, de nosso sBcu,o< A re)o,u&'o to!ar4 u! car4ter di9erente nas di)ersas na&6es de @uropa> n'o ser4 i3ua, o n*)e, atin3ido co! respeito ? socia,iza&'o dos produtos< Se deduz de aqui que as na&6es !ais a)an&adas ten2a! de !edir seu passo pe,o das na&6es atrasadas e esperar a do que a re)o,u&'o co!unista ten2a !adurado e! todas as na&6es ci)i,izadasD \@)idente!ente que n'oO @ ainda que assi! se quisesse: ia ser i!poss*)e,G a 2istAria n'o espera aos atrasados< Por outra parte: n'o cre!os que nu! !es!o pa*s se 9a&a a re)o,u&'o co! o con-unto que soa! a,3uns socia,istas< Q pro)4)e, que se u!a das cinco ou seis 3randes cidades de Sran&a: Paris: IJon: Harse,2a: Ii,,e: Saint @tienne: Nurdeos: proc,a!a a Co!una: as outras se3uir'o seu e%e!p,o e )4rias cidades popu,osas 9ar'o outro tanto< Pro)a)e,!ente ta! B! )4rias cuencas !ineiras e certos centros industriais n'o de!orar'o e! ,icenciar a seus patronos e constituirse e! a3rupa&6es ,i)res< Has !uitos po)os rurais n'o c2e3ara! ainda a isto> -unto aos !unic*pios insurrectos per!anecer'o ? e%pectati)a e continuar'o )i)endo so o re3i!e indi)idua,ista< N'o )endo ao a,3uaci, ne! ao co rador ir rec,a!ar os i!postos: os ca!poneses n'o ser'o 2ostis aos insurrectos> apro)eitando"se da situa&'o: a3uardar'o para a-ustar",2es as contas aos e%p,oradores ,ocais< Has co! esse esp*rito pr4tico que caracterizou se!pre aos ,e)anta!entos a3r4rios Erecorde!os o apai%onado ,a or de $#5+F: se a9anar'o por cu,ti)ar a terra: a!ando"a tanto !ais quanto que 9icar4 ,i)re de i!postos e de 2ipotecas< Quanto ao e%terior: por todas partes ter4 re)o,u&'o: !as co! )ariados aspectosG c4 unit4ria: ,4 9edera,ista: e! todas partes !ais ou !enos socia,ista: !as se! uni9or!idade< 6 +5 Has )o,te!os a nossa cidade su ,e)ada e )e-a!os e! que condi&6es ter4 que pro)er a seu a asteci!ento< Onde encontrar os )*)eres necess4rios: se a na&'o inteira n'o aceitou ainda o co!unis!oD Ta, B o pro ,e!a que se prop6e< @,e-a!os u!a 3rande cidade 9rancesa: por e%e!p,o: a capita,< Paris conso!e cada ano !i,26es de quinta,es de cereais: 3(.<... ois e )acas: +..<... ezerras: 3..<... porcos e !ais de +<...<... de carneiros: se! contar outros ani!ais< Ade!ais: Paris precisa uns 5<...<... qui,os de an2a: $#+<...<... de o)os e tudo o de!ais nas !es!as propor&6es< As 9arin2as e os cereais c2e3a! dos @stados Unidos: C8ssia:

Run3ria: It4,ia: @3ito e as ndias< O 3ado de A,e!an2a: It4,ia: @span2a e atB de Cu!ania e C8ssia< Quanto aos de!ais co!est*)eis: n'o 24 pa*s no !undo que n'o contri ua< 0e-a!os: antes de !ais nada: co!o se poderia a astecer de )*)eres a Paris: ou a qua,quer outra 3rande cidade: co! os produtos que se cu,ti)a! nas ca!pi`as 9rancesas e que os a3ricu,tores sA dese-a! entre3ar ao consu!o< Para os autorit4rios: a quest'o n'o apresenta nen2u!a di9icu,dade< Pri!eiro criaria! u! 3o)erno 9orte!ente centra,ista: ar!ado co! todos os Ar3'os de coer&'oG po,*cia: e%Brcito: 3ui,2otina< @sse 3o)erno !andaria 9azer a estat*stica de quanto se co,eta e! Sran&a: di)idiria o pa*s e! certo n8!ero de< distritos de a,i!enta&'o e ordenaria que ta, a,i!ento e e! ta, quantidade se transportasse a ta, ,u3ar: entre3asse"se ta, dia e! ta, esta&'o: rece esse"o ta, ser)idor p8 ,ico: ar!azenasse"se e! ta, ar!azB!: e assi! sucessi)a!ente< Se!e,2ante estado de coisas pode son2ar"se co! a p,u!a na !'o: !as na pr4tica B!ateria,!ente i!poss*)e,> seria preciso n'o contar co! o esp*rito de independ;ncia da 2u!anidade< Isso seria a insurrei&'o 3era,G tr;s ou quatro 0endBes e! ,u3ar de u!a: a 3uerra das a,deias contra as cidades< Sran&a inteira insurreccionada contra a cidade que ousasse i!p,antar este re3i!e< @! $#13 o ca!po sitiou por 9o!e ?s 3randes cidades e !atou a re)o,u&'o< No entanto: est4 pro)ado que a produ&'o de cereais e! Sran&a n'o tin2a di!inu*do e! $#1+"$#13> atB tudo induz a crer que tin2a au!entado< Has depois de to!ar posse de 3rande parte das terras sen2oriais e de ter co,2ido nessas terras: os ur3ueses ca!poneses n'o quisera! )ender seu tri3o por atri u*dos< Kuardara!"no: esperando o a,&a dos pre&os ou o pa3a!ento e! !oedas de ouro< @ ne! as !edidas !ais ri3orosas dos con)encionais para o ri3ar aos acaparadores a )ender o tri3o: ne! as e%ecu&6es de pena capita,: pudera! nada contra essa 3re)e< No entanto: sa ido B que aos co!iss4rios da Con)en&'o se ,2es da)a u!a 2i3a 3ui,,otinar aos acaparadores: ne! ao po)o en9orc4",os de u! ,a!pi'o: e no entanto: o tri3o per!anecia nos ar!azBns e o po)o das cidades passa)a 9o!e< Has: que ,2es o9erecia! aos cu,ti)adores dos ca!pos e! !udan&a de seus rudes ,a oresD \Atri u*dosO Uns pape,uc2os cu-o )a,or ai%a)a de dia e! dia> uns i,2etes que !arca)a! quin2entas ,i ras e! carateres i!pressos: !as se! nen2u! )a,or rea,< Co! u! i,2ete de !i, ,i ras n'o tin2a para co!prar u! par de otas> e se co!preende que o ,a)rador n'o se con9or!asse de -eito nen2u! co! trocar u! ano de tra a,2o por u! peda&o de pape, que n'o ,2e per!itia co!prar"se u!a ,usa< O que de)e o9erecer"se ao ca!pon;s n'o B pape,: sen'o a !ercadoria que precisa i!ediata!enteG a !4quina de que a3ora se pri)a co! pena> o )estido que ,2e res3uarda da inte!pBrie> o ,ustre e o petrA,eo que su stitua! seu ca o de )e,a> a p4: a en%ada: o arado: e! 9i!: tudo do que 2o-e carece o ,a)rador: n'o porque n'o co!preenda sua necessidade: sen'o porque e! sua e%ist;ncia de pri)a&6es e de ,a or e%tenuante: !i, o -etos 8teis s'o inaccesi ,es para e,e por causa de seu pre&o< Dediquese a cidade a produzir essas coisas que ,2e 9a,ta! ao ca!pon;s: e! ,u3ar de 9azer

9uti,idades para en9eites das ur3uesas< Que as !4quinas de costurar de Paris 9a&a! )estidos de tra a,2o e do!in3ueros para os ,a)radores: e! )ez de equipes de noi)a> que a 94 rica construa !4quinas a3r*co,as: p4s e arados: e! )ez de esperar a que os in3,eses nos os !ude! a !udan&a de nosso )in2o< @n)ie a cidade ?s a,deias: n'o co!iss4rios co! 9ai%as )er!e,2as +1 ou !u,tico,ores para co!unicar ao ,a)rador o decreto de que entre3ue suas pro)is6es a ta, ,u3ar: sen'o que os 9a&a )isitar por a!i3os: por ir!'os: para dizer",2esG TTrazei"nos )ossos produtos: e pe3ai e! nossos ar!azBns todas as coisas !anu9aturadas que )os p,azcan<U @ ent'o a9,uir4n de todas partes os )*)eres< O ca!pon;s 3uardar4 o que precise para )i)er: !as en)iar4 o resto aos tra a,2adores das cidades: nas quais Xpor )ez pri!eira no curso da 2istAriaX )er4 ir!'os e n'o e%p,oradores< A nosso parecer: a* est4 tudoG e! o9erecer ao cu,ti)ador: a !udan&a de seus produtos: n'o papBis !o,2ados Ese-a o que queira o que ,e)e! insiroF: sen'o os !es!os o -etos de consu!o necess4rios para o cu,ti)ador< Se assi! se 9az: a9,uir4n os )*)eres ?s cidades< Se n'o se 9az assi!: tere!os nas cidades a 9o!e co! todas suas conseq];ncias<# Todas as 3randes cidades co!pra! o tri3o: a 9arin2a e carne: n'o sA nas pro)*ncias: sen'o ta! B! no estran3eiro< Da* en)ia! a Paris as especiarias: o pescado e os co!est*)eis de ,u%o a!B! de consider4)eis quantidades de tri3o e de carne< Has e! te!po de re)o,u&'o n'o ter4 que contar para nada Eou o !enos poss*)e,F co! o estran3eiro< Se o tri3o russo: o arroz ita,iano ou *ndio e os )in2os de @span2a e de Run3ria a9,uJen 2o-e aos !ercados da @uropa ocidenta,: n'o B porque os pa*ses e%pedidores possua! co! e%cesso ou porque rote! por si !es!os esses produtos< @! C8ssia o ca!pon;s tra a,2a atB dezesseis 2oras di4rias e -e-ua de tr;s a seis !eses ao ano: co! o 9i! de e%portar o tri3o conque pa3a ao sen2or e ao @stado< Ro-e se apresenta a po,*cia nas a,deias russas quanto est4 entro-ada a !ies: e )ende a 8,ti!a )aca: a 8,ti!a ca)a,aria do a3ricu,tor: por atrasos de contri ui&6es e de rendas aos sen2ores: quando o ,a)rador n'o se presta a !a,)ender o tri3o aos e%portadores< Tanto: que sA 3uarda o tri3o para no)e !eses e a,iena o resto co! o 9i! de que n'o ,2e )enda! a )aca por quinze pesetas< Para )i)er atB a no)a co,2eita prA%i!a: tr;s !eses se o ano B o! ou seis quando 9oi !au: !istura crosta de 4,a!o ranco a sua 9arin2a: enquanto e! Iondres sa oreia! os o,os 9eitos co! seu tri3o< Has quanto )in3a a re)o,u&'o: o ,a)rador se 3uardasse o p'o para e,e e para seus 9i,2os< O !es!o 9ar'o os a,deanos ita,ianos e 28n3aros: ta! B! espera!os que o indost4nico apro)eitar4 estes ons e%e!p,os: e! co!o os tra a,2adores dos Nonanza9ar!s e! A!Brica: a !enos de do que estes do!*nios n'o este-a! -4 desor3anizados pe,a crise< Assi!: pois: n'o ter4 que contar co! as i!porta&6es de tri3o e !i,2o procedentes do e%terior< @stando ci!entada toda nossa ci)i,iza&'o ur3uesa na e%p,ora&'o das ra&as in9eriores e dos pa*ses atrasados na ind8stria: o pri!eiro ene9*cio da re)o,u&'o ser4 a!ea&ar esta ci)i,iza&'o:

per!itindo e!ancipar"se ?s c2a!adas ra&as in9eriores< Has esse i!enso ene9*cio se !ani9estar4 por u!a di!inui&'o )erdadeira e consider4)e, das entradas de )*)eres que a9,uJen para as 3randes cidades de Occidente< Co! respeito ao interior: B !ais di9*ci, pre)er a !arc2a dos ne3Acios< Por u!a parte: o cu,ti)ador se apro)eitar4 se3ura!ente da re)o,u&'o para endere&ar suas costas encur)adas so re o so,o< @! )ez das quatorze ou dezesseis 2oras que tra a,2a 2o-e: ter4 raz'o para n'o tra a,2ar sen'o a !etade: o que supor4 u! descenso na produ&'o dos principais )*)eresG o tri3o e a carne< Has: por outra parte: ter4 au!ento de produ&'o quanto o cu,ti)ador -4 n'o se )e-a o ri3ado a tra a,2ar para !anter 3andu,es< Se roturar4n no)os terrenos: se por'o e! !arc2a !4quinas !ais per9eitas< TVa!ais te)e ,a or t'o )i3oroso co!o a de $#1+: quando o ca!pon;s te)e reco rado dos sen2ores a terra que desde tanto te!po apeteciaU: diz Hic2e,et 9a,ando da 3rande re)o,u&'o< Daqui a pouco ser4 acess*)e, a cada a3ricu,tor o cu,ti)o intensi)o: quando se pon2a ao a,cance da co!unidade a !aquinaria aper9ei&oada e os adu os qu*!icos< Has tudo induz a crer que nu! princ*pio poder4 di!inuir a produ&'o a3r*co,a e! Sran&a e 9ora de,a< Q preciso que as 3randes cidades cu,ti)e! a terra: co!o o 9aze! os po)os rurais< R4 que )ir parar ao que a io,o3ia c2a!aria a Tinte3ra&'o das 9un&6esU< Depois de ter di)idido o tra a,2o: B preciso inte3rarG ta, B a !arc2a se3uida por toda a natureza< Terra n'o de9eituosa< Ao redor das 3randes cidades e%iste! os parques e -ardins dos sen2ores: !i,26es de 2ectares que sA espera! o tra a,2o inte,i3ente do cu,ti)ador para rodear: por e%e!p,o: a Paris de p,an*cies e! !ais 9Brteis e produti)as do que as estepes co ertas de !anti,,o: !as desecadas pe,o so, do su, de C8ssia< \Nra&osO A que 3. quereis que se dedique! os dois !i,26es de parisienses do u! e do outro se%o quando -4 n'o ten2a! que re)estir e recrear aos pr*ncipes russos: aos oJardos ro!anos e ?s sen2oras da anca de Ner,i!D Dispondo de toda a !aquinaria do sBcu,o: da inte,i3;ncia e do con2eci!ento tBcnico do 3$ O din2eiro 3astado pe,o pretendido propriet4rio n'o era produto de seu prAprio tra a,2o< Tin2a"o acu!u,ado: co!o todas as riquezas: pa3ando aos tra a,2adores os dois ter&os ou a !etade do que ,2es correspondia< O )a,or de u!a casa e! certos airros de Paris B de u! !i,2'o de pesetas: n'o porque conten2a e! seus !uros u! !i,2'o de tra a,2o: sen'o porque: desde 9az sBcu,os: os o reiros: os artistas: os pensadores: os s4 ios e os ,iteratos contri u*ra! a 9azer de Paris o que B 2o-eG u! centro industria,: co!ercia,: po,*tico: art*stico e: cientista> porque te! u! passado> porque 3ra&as ? ,iteratura: s'o con2ecidas suas ruas o !es!o e! pro)*ncias que no estran3eiro> porque B produto do tra a,2o de dezoito sBcu,os: de !Bdia centena de 3era&6es: de toda a na&'o 9rancesa< Que! te! direito a apropriar"se da !enor parte desse terreno: ou o 8,ti!o dos edi9*cios: se! co!eter u!a !ani9esta< in-usti&aD Que! te! direito a )ender a !enor parce,a do patri!Pnio co!u!D

A idBia do a,o-a!ento 3ratuito se !ani9estou c,ara!ente durante o ,u3ar de Paris: quando se pedia a anu,a&'o pura e si!p,es dos inqui,inatos rec,a!ados pe,os propriet4rios< Ta! B! se !ani9estou durante a Co!una de $5#$: quando o Paris o reiro espera)a do Conse,2o da Co!una u!a reso,u&'o enBr3ica a o,indo: os a,u3ue,es< Co! re)o,u&'o e se! e,a: o tra a,2ador precisa u! re983ioG o a,o-a!ento< Has por !au e por anti2i3iBnico que se-a: 24 se!pre u! propriet4rio que ,2e pode e%pu,sar de,e< 0erdade B que co! a re)o,u&'o: o caseiro -4 n'o encontrar4 curia,es ne! a,3uaci,es para pPr os trastes na rua< Has \que! sa e se a!an2' o no)o 3o)erno: por re)o,ucion4rio que pretenda ser: n'o reconstituir4 a 9or&a e ,an&ar4 contra os po res a -aur*a po,ic*acaO No entanto: B preciso que o tra a,2ador sai a que o n'o pa3ar ao caseiro sA B apro)eitar"se da desor3aniza&'o do poder< Q preciso que sai a que a 2a ita&'o 3ratuita est4 recon2ecida e! princ*pio e sancionada: di3a!o",o assi!: pe,o consenti!ento popu,ar> que o a,o-a!ento 3ratuito B u! direito ,e3a,!ente proc,a!ado pe,o po)o< 0a!os esperar que esta !edida: que t'o per9eita!ente responde ao senti!ento de -usti&a de todo 2o!e! 2onrado: ato!e!"na os socia,istas que se !istura! co! os ur3ueses nu! 3o)erno pro)isArioD \Podria!os esperar sentados: atB a )o,ta da rea&'oO Os re)o,ucion4rios sinceros tra a,2ar'o co! o po)o para que se-a u! 9ato a e%propria&'o das casas< Tra a,2ar'o para criar u!a corrente de idBias nesta dire&'o> tra a,2ar'o para pP",as e! pr4tica> e quando este-a! !aduras: o po)o proceder4 ? e%propria&'o das casas: se! prestar ou)idos ?s teorias: que n'o dei%ar'o de pre3ar",2e a respeito de indeniza&'o aos propriet4rios e outros despropAsitos< 2 Se se 9az popu,ar a idBia da e%propria&'o: ao ,e)4",a a ca o n'o se despeda&ar4 contra os insuper4)eis o st4cu,os co! que nos a!ea&a!< 0erdade B que os sen2ores 3a,oneados que )'o ocupar as po,tronas a andonadas dos !inistBrios e da pre9eitura n'o dei%ar'o de acu!u,ar di9icu,dades< Sa,ar'o de conceder indeniza&6es aos propriet4rios: de 9or!ar estat*sticas: de redi3ir ,on3os dita!es: t'o ,on3os: que poderia! durar atB o !o!ento e! que o po)o: ac2atado pe,a !isBria da 3re)e 9or&ada: n'o estando sacando nada e perdendo a 9B na re)o,u&'o: dei%aria ,i)re o ca!po aos reaccion4rios e conc,uiria por 9azer odiosa a todo !undo a e%propria&'o o9icinesca< Has se o po)o n'o passa pe,os so9is!as co! que tratar'o de des,u! r4",o> se co!preende que a )ida no)a procedi!entos no)os: e rea,iza a o ra por suas prAprias !'os: ent'o poder4 9azer"se a e%propria&'o se! 3randes di9icu,dades< THas: co!o poderia 9azer"seDU: nos per3untar'o< Cepu3na"nos tra&ar co! seus !enores deta,2es p,anos de e%propria&'o< Sa e!os de ante!'o que tudo quanto u! 2o!e! ou u! 3rupo possa! pro-etar 2o-e: ser4 superado pe,a )ida 2u!ana< V4 disse!os que esta o 9ar4 tudo !e,2or e co! !ais sin3e,eza que quanto pudesse ditar"se de ante!'o< Por isso: ao 3+ osque-ar o !Btodo se3undo o qua, pudesse! 9azer"se se! inter)en&'o do 3o)erno a

e%propria&'o e a parti,2a das riquezas desapropriadas: sA quere!os responder aos que dec,ara! i!poss*)e, a coisa< Has )o,ta!os a recordar que de -eito nen2u! nos propo!os preconizar ta, ou qua, siste!a de or3anizar"se< O 8nico que nos i!porta B de!onstrar que a e%propria&'o pode 9azer"se pe,a iniciati)a popu,ar: e que n'o pode 9azer"se de nen2u!a outra !aneira< Q de supor que desde os pri!eiros atos de e%propria&'o sur3ir'o no airro: na rua: na !a&' de casas: 3rupos de cidad'os de oa )ontade que o9ere&a! seus ser)i&os para in9or!ar"se do n8!ero de quartos desa,qui,ados: daque,es e! que se a!ontoa! 9a!*,ias nu!erosas: das 2a ita&6es !a,sanas e das casas que: sendo 9arto espa&osas para seus ocupantes: poderia! ser ocupadas por aque,es a que! ,2es 9a,ta ar e! seus cuc2itri,es< @! poucos dias: esses )o,unt4rios 9or!ar'o e! cada rua e e! cada airro prontas co!p,etas de todas os quartos saud4)eis e !a,sanos: estreitos e espa&osos: das 2a ita&6es in9ectas e das !oradas suntuosas< Se co!unicar'o ,i)re!ente suas ,istas: e e! poucos dias se dispor4 de estat*sticas co!p,etas< A estat*stica e! usteira pode 9a ricar"se nos escritArios> a estat*stica )erdadeira e e%ata n'o pode pro)ir !ais do que do indi)*duo: re!ontando"se do si!p,es ao co!posto< Depois disto: se! esperar nada de nin3uB!: esses cidad'os ir'o e! procura de seus ca!aradas que 2a ita! e! tu3urios: e ,2es dir'o sin3e,a!enteG T@sta )ez: co,e3as: a re)o,u&'o )ai de)eras< 0inde esta tarde a ta, ,u3ar> todo o airro estar4 a,i para a parti,2a das 2a ita&6es< Se n'o )os con);! )ossos cuc2itri,es: e,e3ereis u!a das 2a ita&6es de cinco pe&as que 24 dispon*)eis< @ quanto co,oqueis a,i os !A)eis: ne3Acio conc,u*do< \O po)o ar!ado se as entender4 co! que! queira ir -o3ar")os de casaO U THas todo !undo querer4 ter u! quarto de )inte pe&asU: nos dir'o< N'o> isso n'o B )erdadeiro< O po)o nunca pediu ter a ,ua dentro de u! cu o de 43ua< Pe,o contr4rio: cada )ez que )e!os a i3ua,it4rios ter que consertar u!a in-usti&a: c2a!a"nos o atendi!ento o o! sentido e o instinto -usticeiro de que est'o ani!adas as !assas< Se )iu nunca rec,a!ar o i!poss*)e,D Se )iu nunca ao po)o de Paris ri3ar"se quando ia e! procura de sua ra&'o de p'o ou de ,en2a durante os dois ,u3aresD Sor!4 ase 9i,a co! u!a resi3na&'o que n'o se cansa)a! de ad!irar os correspondentes dos -ornais estran3eiros: e no entanto: sa ia"se que os c2e3ados u,ti!a!ente passaria! o dia se! p'o e se! 9o3o< 0erdade B que 24 instintos e3o*stas nos indi)*duos iso,ados de nossas sociedades> sa e!o",o !uito e!< Has ta! B! sa e!os que o !e,2or !odo de acordar e a,i!entar esses instintos seria o con9iar a quest'o dos a,o-a!entos a u! escritArio qua,quer< @nt'o si! que se a riria! passo as !4s pai%6es: dando"se tudo por in9,u;ncia< A !enor desi3ua,dade 9aria pPr o 3rito nas nu)ens> a !enor )anta3e! concedida a a,3uB! 9aria 9a,ar de su orno: \e co! raz'oO Has quando o po)o !es!o: reunido por ruas: por airros: por distritos: encarre3ue"se de 9azer !udar"se aos 2a itantes dos tu3urios ?s 2a ita&6es 9arto espa&osas dos ur3ueses: to!ar*anse co! ondade os pequenos incon)enientes e as pequenas desi3ua,dades< Cara )ez

se ape,a e! )'o aos ons instintos das !assas< A,3u!as )ezes se 9ez assi! durante as re)o,u&6es: quando se trata)a de sa,)ar o arco e! peri3o: e nunca te)e erro e! isso< O tra a,2ador respondeu se!pre ao ape,o co! 3randes a ne3a&6es< Apesar de tudo: ter4 pro)a)e,!ente in-usti&as< R4 e! nossa sociedade indi)*duos a que! nen2u! 3rande aconteci!ento 9ar4 sair dos carriis e3o*stas< Has a quest'o n'o B sa er se ter4 ou n'o in-usti&as< Trata"se de sa er co!o se poder4 ,i!itar seu n8!ero< Pois e!> o !es!o a 2istAria que a e%peri;ncia da 2u!anidade e a psico,o3ia das sociedades: a9ir!a! que o !eio !ais equitati)o B con9iar as coisas aos !es!os interessados< SA e,es poder'o ter e! conta e re3u,arizar os !i, deta,2es que ine)ita)e,!ente se ,2e escaparia! a todo parti,2a o9icinesco< 3 33 Quando os pedreiros: os canteros Enu!a pa,a)ra: os construtoresF: sai a! que t;! se3ura a su sist;ncia: co! !uito 3osto reto!ar'o por poucas 2oras di4rias o tra a,2o a que est'o )ezeiros< Dispor'o de outra !aneira as 3randes 2a ita&6es: que e%i3e! u! estado !aior de ser)id'o do!Bstica< @ e! poucos !eses ter'o sur3ido casas e! !ais 2i3iBnicas do que as de nossos dias e aos que n'o este-a! su9iciente!ente e! insta,ados: poder4 dizer",2es o !unic*pio anarquistaG T\Paci;ncia: co,e3asO Pa,4cios saud4)eis: cP!odos e 9or!osos: superiores a quanto edi9ica)a! os capita,istas: )'o ,e)antar"se no so,o da cidade ,i)re< Ser'o para os que !ais o precise!< O !unic*pio anarquista n'o edi9ica co! a !ira das rendas< Os !onu!entos que eri-a para seus cidad'os: produto do esp*rito co,eti)o: ser)ir'o de !ode,o ? 2u!anidade inteira e ser'o )ossos<U Se o po)o su ,e)ado desapropria as casas e proc,a!a o a,o-a!ento 3ratuito: a co!unidade das 2a ita&6es e o direito de cada 9a!*,ia a u! a,o-a!ento 2i3iBnico a re)o,u&'o ter4 to!ado desde o princ*pio u! car4ter co!unista e se ter4 ,an&ado por u!a senda da que n'o ser4 94ci, 9az;",a sair t'o cedo< Ter4 dado u! 3o,pe de !orte ? propriedade indi)idua,< A e%propria&'o das casas ,e)a assi! e! 3er!e toda a re)o,u&'o socia,< Do !odo co!o se 9a&a depender4 o car4ter dos aconteci!entos< Ou a ri!os u! ca!in2o a!p,o e 3rande ao co!unis!o anarquista: ou 9ica!os pata,eando entre o ,odo do indi)idua,is!o autorit4rio< V4 que a toda costa se tratar4 de sustentar a iniq]idade: B se3uro que e! no!e da -usti&a nos 9a,ar'o: e%c,a!andoG TN'o B u!a in9=!ia que os parisienses se apodere! para e,es das 9or!osas casas e dei%e! as c2o&as para os ,a)radoresDU N'o nos dei%e!os en3anar< @sses rai)osos apoiantes da -usti&a: por u! ras3o de seu car4ter: esquece! a 3rande desi3ua,dade de que se 9aze! de9ensores< @squece! que e! Paris !es!o o tra a,2ador se as9i%ia e! seu tu3urio Xe,e: sua !u,2er e seus 9i,2os": ao passo que desde sua -ane,a ); o pa,4cio do rico< @squece! que 3era&6es inteiras perece! nos airros popu,osos por 9a,ta de ar e de so,: e que o pri!eiro de)er da re)o,u&'o ter4 que ser o consertar essa in-usti&a< N'o nos deten2a!os nestas rec,a!a&6es

interessadas< Sa e!os que a desi3ua,dade: que rea,!ente e%istir4 entre Paris e as a,deias: B das que t;! de di!inuir cada dia que passe< Na a,deia n'o dei%ar'o de consu!ir"se a,o-a!entos !ais s'os do que os de 2o-e: quando o ,a)rador dei%e de ser a esta de Pnus do propriet4rio: do 9a ricante: do usurero e do @stado< Para e)itar u!a in-usti&a te!por4ria e repar4)e,> 24 que sustentar a in-usti&a que e%iste desde 9az sBcu,osD Ta! B! se nos dir4G TA* tendes u! po re dia o: que a 9or&a de pri)a&6es conse3uiu co!prar u!a casa o su9iciente 3rande para que ne,a cai a sua 9a!*,ia< \Q t'o 9e,izO Ireis -o3ar",2e ? ruaDU \Certa!ente que n'oO Se sua casa !a, asta para a,o-ar a sua 9a!*,ia: que a 2a ite< \que cu,ti)e o 2uerteci,,o ao pB de suas -ane,asO @! caso de necessidade: nossos -o)ens atB ir'o -o3ar",2e u!a !'o< Has se e! sua casa 24 u! quarto a,u3ado a outra pessoa: o po)o ir4 e! procura desta e ,2e dir4G TCo,e3a: sa es que -4 n'o de)es nada ao caseiroD Sica"te no quarto e n'o d;s u! c;nti!o< V4 n'o 24 que te!er aos a,3uaci,es daqui por diante< \Triun9ou a socia,O @ se o propriet4rio ocupa e,e sA )inte pe&as e 24 no airro u!a !'e co! cinco 9i,2os e! utidos nu! sA cuartuc2o: o po)o ir4 )er se entre as )inte pe&as 24 a,3u!a que depois de arru!ada possa dar u! o! a,o-a!ento ? !'e dos cinco 9i,2os< N'o ser4 isso !ais -usto do que dei%ar ? !'e e os cinco !eninos no ta uco e ao sen2or a suas ,ar3as no pa,4cioD Ade!ais: o sen2or se acostu!ar4 !uito cedo> quando -4 n'o dispon2a de criadas para arru!ar",2e as )inte pe&as: sua ur3uesa se por4 contente ao )erse ,i)re da !etade de suas 2a ita&6es< TIsto ser4 u! transtorno co!p,etoU: e%c,a!ar'o os de9ensores do orde!< T\U!a de !udan&as se! 9i!O \I3ua, seria -o3ar a todo !undo ? rua @ sortear as 2a ita&6esOU @sta!os con)ictos de que se n'o o !an3onea nen2u! 3o)erno e se con9ia toda a trans9or!a&'o aos 3rupos 9or!ados espontanea!ente para essa tare9a: as !udan&as ser'o !enos nu!erosas que as ocorridas nu! sA ano por e9eito da rapacidad dos propriet4rios< 3/ @! pri!eiro ter!o: e! todas as cidades i!portantes 24 t'o 3rande n8!ero de 2a ita&6es desocupadas: que quase astaria! para a,o-ar ? !aioria dos 2a itantes dos cuc2itri,es< Quanto aos pa,4cios e aos andares suntuosos: !uitas 9a!*,ias o reiras n'o os quereria!: pois n'o )a,e! nada se n'o pode! arru!4",os u! 3rande n8!ero de criados< Por isso os ocupantes )er*anse o ri3ados e! cedo a procurar 2a ita&6es !enos ,u%uosas: onde as sen2oras anqueras 3uisaran por si !es!as< @ pouco a pouco: se! que ti)esse que aco!pan2ar ao anqueiro co! u! piquete a u! sAt'o e ao inqui,ino do sAt'o ao pa,4cio do anqueiro: a popu,a&'o se repartir4 a!istosa!ente as 2a ita&6es que e%ista! co! o !enor za9arranc2o poss*)e,< N'o se ); nos !unic*pios rurais distri uir"se os ca!pos: !o,estando t'o pouco aos possuidores de parce,as: que sA e,o3ios !erece! o o! sentido e a sa3acidade de procedi!entos a que recorre o !unic*pioD O !ir russo 9az !enos !udan&as de u! ca!po a outro do que a propriedade indi)idua, co! seus p,eitos ante a curia< \@ se nos quer 9azer crer que os 2a itantes de u!a 3rande cidade europBia tin2a! de ser !ais rutos ou !enos

or3anizadores do que os a,deanos russos ou os *ndiosO Ade!ais: toda re)o,u&'o traz consi3o certo transtorno da )ida cotidiana: e os que espera! atra)essar u!a 3rande crise se! que ?s ur3uesas se as aparte de sua pane,a: corre! peri3o de 9icar co! u! pa,!o de narizes< O po)o co!ete disparate so re disparate quando te! que e,e3er nas urnas entre os !a-aderos que aspira! ? 2onra de represent4",o e se encarre3a! de 9az;",o tudo: de sa ;",o tudo: de or3aniz4",o tudo< Has quando precisa or3anizar o que con2ece: o que ,2e ata`e direta!ente: 94",o !e,2or do que todos os escritArios poss*)eis< N'o se )iu durante a Co!una e na 8,ti!a 3re)e de IondresD N'o se ); todos os dias e! cada !unic*pio rura,D """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

O vesti o
Se se considera! as casas co!o patri!Pnio co!u! da cidade e se procede ao raciona!ento dos )*)eres: B preciso dar u! passo !ais< R4 que se ocupar necessaria!ente do )estido: e a 8nica so,u&'o poss*)e, ser4 a de apoderar"se de todos os azares de roupas: e! no!e do po)o: e a rir as portas a todos co! o 9i! de que cada u! possa to!ar as que precisa< A co!unidade dos )estidos e o direito para to!ar cada u! o que ,2e 9a&a 9a,ta nos ar!azBns !unicipais ou ped*",o aos ate,i;s de con9ec&'o: se i!por'o quanto o princ*pio co!unista se ten2a ap,icado ?s casas e aos )*)eres< Q indu it4)e, que para isso n'o precisare!os despo-ar de seus so retudos a todos os cidad'os: a!ontoar todos os tra-es e sorte4",os: co!o pretende! nossos en3en2osos cr*ticos< Cada qua, n'o ter4 !ais do que conser)ar seu so retudo: se te! a,3u!: e atB B !uito pro)4)e, que se te! dez nin3uB! pretenda tirar"se< Se pre9erir4 o )estido no)o ao que o ur3u;s ten2a ,e)ado -4 posto: e ter4 su9icientes )estidos no)os para n'o requisitar os )e,2os< Se 9izBsse!os a estat*stica das roupas acu!u,adas nos ar!azBns das 3randes cidades: )er*a!os que e! Paris: IJon: Nurdeos e Harse,2a 24 de so ra para que o !unic*pio possa presentear u! )estido no)o a cada cidad'o e a cada cidad'< Ade!ais: se n'o todo !undo encontrasse roupa de seu 3osto: os ate,i;s !unicipais 3( enc2eria! e! cedo esse es)azia!ento< Sa ida B a rapidez co! que tra a,2a! nossos ate,i;s de con9ec&'o: pro)istos de !4quinas aper9ei&oadas e or3anizados para produzir e! 3rande esca,a< THas todo !undo querer4 u! casaco de: !arta ci e,ina: e todas as !u,2eres pedir'o u! )estido de )e,udoU: e%c,a!a! nossos ad)ers4rios< N'o o cre!os< N'o todo !undo pre9ere o )e,udo ne! son2a co! u! casaco de !arta ci e,ina< Se 2o-e !es!o se propusesse ?s parisienses que e,e3esse! cada qua, u! )estido: teria !uitas que pre9eriria! u! )estido ,iso a todos os en9eites capric2osos de nossas cortesanas< Os 3ostos )aria! co! as Bpocas: e o que predo!ine durante a re)o,u&'o ser4 de se3uro !uito sin3e,o< A sociedade: co!o o indi)*duo: te! suas 2oras de co)ardia: !as ta! B! te! seus !inutos de 2ero*s!o< Por !iser4)e, que se-a: quando se encana,,a co!o a3ora na perse3ui&'o dos interesses

!esquin2os e necia!ente pessoais: !uda de aspecto nas 3randes Bpocas< N'o quere!os e%a3erar o pro)4)e, pape, dessas oas pai%6es: ne! asea!os ne,as nosso idea, de sociedade< Has n'o e%a3era!os se ad!iti!os que nos a-udar'o a atra)essar os pri!eiros !o!entos: ou se-a os !ais di9*ceis< N'o Pode!os contar co! a continuidade desses sacri9*cios na )ida di4ria: !as pode!os esper4",os nos princ*pios: e n'o se precisa !ais< Se a re)o,u&'o se 9az co! o esp*rito de que 9a,a!os: a ,i)re iniciati)a dos indi)*duos encontrar4 )asto ca!po de a&'o para e)itar as intro!iss6es dos e3o*stas< @! cada rua e cada airro poder'o sur3ir 3rupos que se encarre3ue! do concerniente ao )estido< Sar'o o in)ent4rio do que possua a cidade su ,e)ada: e con2ecer'o: pouco !ais ou !enos: de que recursos disp6e< @ B !uito pro)4)e, que a respeito do )estir os cidad'os adote! o !es!o princ*pio que co! respeito ao co!erG TTo!ar do !ont'o o que a unde> repartir o que este-a e! quantidade ,i!itadaU< N'o podendo o9erecer a cada cidad'o u! casaco de !arta ci e,ina e a cada cidad' u! tra-e de )e,udo: a sociedade distin3uir4 pro)a)e,!ente entre o supBr9,uo e o necess4rio: co,ocando entre o pri!eiro o )e,udo e a !arta: se! pre-u*zo de )er se o que 2o-e B supBr9,uo pode )u,3arizarse a!an2'< Karantindo o necess4rio a cada 2a itante da cidade anarquista: se poder4 dei%ar ? ati)idade pri)ada o cuidado de proporcionar aos dB eis e en9er!os o que pro)isiona,!ente se considere co!o o -eto de ,u%o: de pro)er aos !enos ro ustos do que n'o entre no consu!o cotidiano de todos< T\Has isso B a ni)e,a&'o: o 24 ito cinza do 9rade: o desapareci!ento de todos os o -etos de arte: de tudo o que e! e,eza a )idaOU: nos dir'o< \Certa!ente que n'oO @ aseando"nos se!pre no que -4 e%iste: )a!os de!onstrar co!o u!a sociedade anarquista poderia satis9azer os 3ostos !as art*sticos de seus cidad'os: se! entre3ar por isso 9ortunas de !i,ion4rio co!o 2o-e< """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

!ias e meios
1 Se u!a sociedade asse3ura a todos seus !e! ros o necess4rio: se ,ado o ri3ado a apoderar"se de tudo o indispens4)e, para produzirG so,o: !4quinas: 94 ricas: !eios de transporte: etcBtera< N'o dei%ar4 de desapropriar aos atuais detentadores do capita,: para de)o,)er"se ? co!unidade< b or3aniza&'o ur3uesa: n'o sA se a acusa de que o capita,ista a&a! arca u!a 37 3rande parte dos ene9*cios de cada e!presa industria, e co!ercia,: o que ,2e per!ite )i)er se! tra a,2ar< O car3o principa, contra e,a B que a produ&'o inteira to!ou u!a dire&'o a so,uta!ente 9a,sa: -4 que n'o se rea,iza co! o 9i! de asse3urar o e!"estar de todos: e isso B o que a condena&'o< Q i!poss*)e, que a produ&'o !ercanti, se 9a&a para todos< Quer;",o: seria pedir ao capita,ista que se sa*sse de suas atri ui&6es e enc2esse u!a 9un&'o que n'o

pode enc2er se! dei%ar de ser o que BG u! particu,ar e!preendedor: que perse3ue seu enronqueci!iento< Os econo!istas nos recordar'o o e!"estar re,ati)o de certa cate3oria de o reiros: -o)ens: ro ustos: 24 eis e! certos ra!os especiais da ind8stria< Se!pre nos assina,a! co! or3u,2o essa !inoria< Has esse e!"estar Epatri!Pnio de uns poucosF: o t;! se3uroD A!an2': o descuido: a i!pre)is'o ou a a)idez de seus a!oos arro-ar'o qui&4 a esses pri)i,e3iados ? rua e pa3ar'o ent'o co! !eses e anos de di9icu,dades ou !isBria o per*odo de e!"estar que tin2a! des9rutado< \Quantas ind8strias !aiores Etecidos: 9erros: a&8cares: etcBteraF: se! 9a,ar de ind8strias e9;!eras: )i!os parar e ,an3uidecer u!a depois de outra: -4 pe,o e9eito de especu,a&6es: -4 e! consequ;ncia de !udan&as naturais de ,u3ar do tra a,2o: -4 por causa de concorr;ncias pro!o)idas pe,os !es!os capita,istasO Todas as ind8strias principais de tecidos e de !ec=nica passara! recente!ente por essas crises< Que dire!os ent'o daque,as cu-a caracter*stica B a periodicidade dos dese!pre3osD Que dire!os ta! B! do pre&o a que se co!pra o e!"estar re,ati)o de a,3u!as cate3orias de o reirosD Que se o te)e a costa da ru*na da a3ricu,tura: pe,a desa)er3on2ada e%p,ora&'o do ca!pon;s e pe,a !isBria das: !assasD De9ronte dessa dB i, !inoria de tra a,2adores que 3oza! de certo e!"estar: \quantos !i,26es de seres 2u!anos )i)e! apertado: se! sa,4rio se3uro: dispostos a apresentar"se onde os c2a!e!O \Quantos ,a)radores tra a,2ar'o quatorze 2oras di4rias por u!a !*sera co!idaO O capita, despue ,a os ca!pos: e%p,ode as co,Pnias e os po)os cu-a ind8stria est4 pouco desen)o,)ida e condena&'o ? i!ensa !aioria dos o reiros a per!anecer se! educa&'o tBcnica: co!o tra a,2adores !Bdios atB e! seu !es!o o9*cio< O estado 9,oreciente de u!a ind8stria se conse3ue ine%ora)e,!ente pe,a ru*na de outras dez< @ isto n'o B u! acidente: B u!a necessidade do re3i!e capita,ista< Para c2e3ar a retri uir !edia!ente a a,3u!as cate3orias de o reiros: 2o-e B preciso que o ,a)rador se-a a esta de Pnus da sociedade> B preciso que as cidades dei%e! desertos os ca!pos> B preciso que os pequenos o9*cios se a3,o!ere! nos airros i!undos das 3randes cidades e 9a rique! quase por nada os !i, o -etos de escasso )a,or que p6e! os produtos das 3randes !anu9aturas ao a,cance dos co!pradores de curto sa,4rio< Para que o !au pano possa despac2ar"se )estindo aos tra a,2adores po re!ente pa3os: B !ister que o a,9aiate se contente co! u! sa,4rio de pordiosero< Q !ister que os pa*ses atrasados do Oriente se-a! e%p,odidos pe,os do Ocidente: para que e! a,3u!as ind8strias pri)i,e3iadas o tra a,2ador ten2a u!a espBcie de e!"estar: ,i!itado pe,o re3i!e capita,ista< O !a, da or3aniza&'o atua, n'o reside: pois: e! que o Te%cesso de )a,orU da produ&'o passe ao capita,ista: co!o tin2a! dito Cod ertus e Har%: estreitando assi! o conceito socia,ista e as !iras de con-unto a respeito do re3i!e capita,ista< O !es!o e%cesso de )a,or B conseq];ncia de causas !as 9undas< O !au est4 e! que possa ter u! Te%cesso de )a,orU qua,quer: e! )ez de u! si!p,es e%cesso de produto n'o consu!ido por cada 3era&'o: porque

para que ten2a Te%cesso de )a,orU se precisa que 2o!ens: !u,2eres e !eninos se )e-a! o ri3ados pe,a 9o!e a )ender sua 9or&a de tra a,2o por u!a parte !*ni!a do que essa 9or&a produz: e so retudo: do que B capaz de produzir< Has este !au durar4 enquanto o necess4rio para a produ&'o se-a propriedade de a,3uns so!ente< SAru! de Desen)o,)i!ento Inte3rado e Sustent4)e, i!p,antado> ConsArcio Inter!unicipa, de Desen)o,)i!ento Inte3rado e Sustent4)e, i!p,antado> Siste!a de Co!unica&'o p8 ,ica 3# e! 9ase de i!p,e!enta&'o co! resu,tados concretos a,can&ados e PA,os de Produ&'o de Pescados estruturados e e! 9ase de i!p,e!enta&'o: co! unidades -4 i!p,antadas< 2 Quantas 2oras di4rias de tra a,2o de)er4 desen)o,)er o 2o!e! para asse3urar a sua 9a!*,ia u!a a,i!enta&'o nutriti)a: u!a casa con)eniente e os )estidos necess4riosc Isto preocupou !uito aos socia,istas: os quais ad!ite! 3era,!ente que astar'o quatro ou cinco 2oras di4rias "por suposto: a condi&'o de que todo !undo tra a,2e"< A 9ins do sBcu,o passado: Nen-a!*n S,ank,in pun2a co!o ,i!ite cinco 2oras> e se a necessidade de co!odidades au!entou desde ent'o: ta! B! au!entou co! !uita !ais rapidez a 9or&a de produ&'o< Nas 3randes 3ran-as do Oeste a!ericano: que t;! d8zias de !i,2as: !as cu-o terreno B e! !ais po re do que o so,o !e,2orado dos pa*ses ci)i,izados: sA se o t;! de doze a dezoito 2ecto,itros por 2ectare: isto B: a !etade do rendi!ento das 3ran-as de @uropa e dos estados do Ieste a!ericano< @: no entanto: 3ra&as ?s !4quinas: que per!ite! a dois 2o!ens ,a)rar nu! dia dois 2ectares e !eia: ce! 2o!ens produze! nu! ano tudo o necess4rio para entre3ar a do!ic*,io o p'o de dez !i, pessoas durante u! ano inteiro< I2e astaria a u! 2o!e! tra a,2ar nas !es!as condi&6es durante trinta 2oras: ou se-a seis !Bdias -ornadas de cinco 2oras cada u!a: para ter p'o todo o ano: e trinta !Bdias -ornadas para asse3urar"se a u!a 9a!*,ia de cinco pessoas< Se se recorresse ao cu,ti)o intensi)o: !enos de sessenta !Bdias -ornadas de tra a,2o poderia! asse3urar a toda a 9a!*,ia o p'o: a carne: as 2orta,i&as atB as 9rutas de ,u%o< @studando os pre&os a que resu,te! 2o-e as casas de o reiros edi9icadas nas 3randes cidades: pode asse3urar"se que para ter nu!a 3rande cidade in3,esa u!a casita iso,ada: co!o as que se 9aze! para os tra a,2adores: astaria! de !i, quatrocentas a !i, oitocentas -ornadas de tra a,2o de cinco 2oras< @ co!o u!a casa desta c,asse dura pe,o !enos cinquenta anos: resu,ta que de )inte e oito a trinta e seis !Bdias -ornadas por ano asta! para que a 9a!*,ia ten2a u! a,o-a!ento 2i3iBnico: astante e,e3ante e pro)isto de todas as co!odidades necess4rias: enquanto a,u3ando o !es!o a,o-a!ento: o o reiro o pa3a ao patrono co! de setenta e cinco a ce! -ornadas de tra a,2o ao ano< Ad)irta!os que estas ci9ras representa! o !4%i!u! do que custa 2o-e o a,o-a!ento e! In3,aterra: dada a )iciosa or3aniza&'o de nossas sociedades< @! NB,3ica se edi9icara! cidades o reiras e! !ais aratas<Sica o )estir: no qua, B quase i!poss*)e, o c4,cu,o: por

n'o ser apreci4)eis os ene9*cios rea,izados so re os pre&os por u!a nu)e! de inter!edi4rios< I!a3inai o pano: por e%e!p,o: e so!ai tudo o que 9ora! co rando"se o propriet4rio do prado: o dono de carneiros: o co!erciante e! ,'s e de!ais inter!edi4rios: atB as co!pan2ias de transportes 9erro)i4rios: os 2i,adores e tece,6es: co!erciantes de roupas 9eitas: !eticu,osas para a )enda e co!isionistas: e )os 9or!ardes idBia do que se pa3a por u! )estido a u!a cater)a de ur3ueses< Por isso B a so,uta!ente i!poss*)e, dizer quantas -ornadas de tra a,2o representa u! so retudo pe,o que pa3ais ce! pesetas nu! 3rande azar de Paris< O )erdadeiro B que co! as !4quinas atuais se c2e3a! a 9a ricar quantidades )erdadeira!ente incr*)eis< A,3uns e%e!p,os astar'o< Nos @stados Unidos: #($ !anu9aturas de a,3od'o E9ia&'o e tecidoF: co! $#(<... o reiros e o reiras: produze! $<131</..<... !etros de te,as de a,3od'o: e ade!ais u!a 3rand*si!a quantidade de 9ia&6es< As te,as so!ente d'o u!a !Bdia superior a $$:... !etros e! trezentas -ornadas de tra a,2o de no)e 2oras e !eia cada u!a: ou se-a: /. !etros e! dez 2oras< Ad!itindo que u!a 9a!*,ia use +.. !etros por ano: o que sBria !uito: equi)a,e isto a cinquenta 2oras de tra a,2o: ou se-a! dez !Bdias -ornadas de 35 cinco 2oras cada u!a< @ ade!ais se teria! as 9ia&6es: isto B: 9io para costurar e 9io para tra!ar o pano e 9a ricar te,as de urdidura de ,' e tra!a de a,3od'o< Quanto aos resu,tados do tecido sA a estat*stica o9icia, dos @stados Unidos indica que se e! $5#. u! o reiro tra a,2ando de treze a quatorze 2oras di4rias: para 1<(.. !etros de te,a ranca de a,3od'o por ano: treze anos depois tecia +#<... !etros tra a,2ando nada !ais que cinquenta e cinco 2oras por se!ana< AtB nas te,as esta!padas Einc,usi)e o tecido e a esta!pa&'oF o tin2a!"se +1<$(. !etros e! dois !i, seiscentas sessenta e no)e 2oras ao ano: ou se-a uns $$ !etros por 2ora< Assi!: para ter os +.. !etros de te,as de a,3od'o: rancas e esta!padas: astaria tra a,2ar !enos de )inte 2oras por ano< Con)B! ad)ertir que a pri!eira !atBria c2e3a a essas !anu9aturas quase ta, co!o sai dos ca!pos: e que a sBrie das trans9or!a&6es para con)ert;",a e! te,a ter!ina nesse per*odo de )inte 2oras por pe&a< Has para co!prar esses +.. !etros no co!Brcio: u! o reiro e! retri u*do te! que 9ornecer: ro!o !*ni!u!: de dez a quinze -ornadas de dez 2oras de tra a,2o cada u!a: ou se-a: de ce! a cento cinquenta 2oras< O ca!pon;s in3,;s: precisaria tra a,2ar u! !;s ou a,3o !ais para per!itir"se esse ,u%o< @ste e%e!p,o !ani9esta que co! cinquenta !Bdias -ornadas de tra a,2o anuais: nu!a sociedade e! or3anizada: se poderia )estir !e,2or do que 2o-e se )este! os ur3ueses de pouca i!port=ncia< Co! tudo isso: astara!"nos sessenta !Bdias -ornadas de cinco 2oras de tra a,2o para proporcionar"nos os produtos da terra: quarenta para a 2a ita&'o e cinquenta para o )estido: o qua, n'o so!a !ais do que !eio ano: -4 que: deduzindo as 9estas: o ano representa trezentas -ornadas de tra a,2o< Sica! outras cento cinquenta !Bdias -ornadas

,a or4)eis: que poderia! e!pre3ar"se nas outras necessidades da )idaG )in2o: a&8car: ca9B ou c24: !A)eis: transportes: etcBtera< Quando nas na&6es ci)i,izadas conta!os o n8!ero dos que nada produze!: dos que tra a,2a! e! ind8strias noci)as te,e9one!as a desaparecer e dos que ser)e! de inter!edi4rios in8teis: )e!os que e! cada na&'o podia dup,icar"se o n8!ero dos produtores propria!ente ditos< @ se e! ,u3ar de dez pessoas: 9osse! )inte as dedicadas a produzir o necess4rio: e se a sociedade cuidasse !ais de econo!izar as 9or&as 2u!anas: essas )inte pessoas n'o teria! que tra a,2ar !ais de cinco 2oras di4rias: se! que di!inu*sse e! nada a produ&'o< Nastaria reduzir o es an-o da 9or&a 2u!ana ao ser)i&o das 9a!*,ias ricas: ou dessa ad!inistra&'o que te! u! ser)idor p8 ,ico por cada dez 2a itantes: e uti,izar tais 9or&as no au!ento de produti)idade da na&'o: para ,i!itar as 2oras de tra a,2o a quatro e ainda a tr;s: a condi&'o de contentar"se co! a produ&'o atua,< Suponde u!a sociedade de )4rios !i,26es de 2a itantes dedicados ? a3ricu,tura e a u!a 3rande )ariedade de ind8strias: e que todos os !eninos aprenda! a tra a,2ar o !es!o co! as !'os que co! o cBre ro< Supon2a!os que todos os adu,tos: e%ceto as !u,2eres ocupadas e! educar aos !eninos: co!pro!ete!"se a tra a,2ar cinco 2oras di4rias desde a idade de )inte ou )inte e dois anos atB a de quarenta e cinco a cinquenta: e que se e!pre3ue! e! ocupa&6es e,eitas entre qua,quer dos tra a,2os 2u!anos considerados co!o necess4rios< @ssa sociedade poderia: e! !udan&a: 3arantir o e!"estar a todos seus !e! ros: isto B: u!as co!odidades e! !ais reais das que te! 2o-e a c,asse !Bdia< @ cada tra a,2ador desta sociedade disporia de outras cinco 2oras di4rias para consa3r4",as ?s ci;ncias: ?s artes e ?s necessidades indi)iduais que n'o entre! na cate3oria das i!prescind*)eis: sa,)o inc,uir !ais adiante nesta cate3oria: quando au!entasse a produti)idade do 2o!e!: tudo o que ainda se considera 2o-e co!o ,u%uoso ou inacess*)e,< """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 31

As necessi a es e "uxo
1 O 2o!e! n'o B u! ser que possa )i)er e%c,usi)a!ente para co!er: e er e dor!ir< Satis9eitas as e%i3;ncias !ateriais: se apresentar'o co! !ais ardor as necessidades as quais pode se atri uir u! car4ter art*stico< Tantos indi)*duos equi)a,e! a outros tantos dese-os: os quais s'o !ais )ariados quanto !ais ci)i,izada est4 a sociedade e !ais desen)o,)ido o indi)*duo< Ro-e !es!o se );e! 2o!ens e !u,2eres que se pri)a! do necess4rio por adquirir qua,quer 9rus,er*a ou proporcionar"se u! prazer: u! 3oze inte,ectua, ou !ateria,< U! crist'o: u! asceta: pode! repro)ar esses dese-os de ,u%o: !as: e! rea,idade tais 9rus,er*as s'o precisa!ente o que ro!pe a !onotonia da e%ist;ncia e a 9az a3rad4)e,< No presente: quando a centenas de !i,2ares de seres 2u!anos ,2es 9a,ta p'o: car)'o: roupa e casa: o ,u%o constitui

u! cri!eG para satis9az;",o: B necess4rio que o 9i,2o do tra a,2ador care&a de p'o< Has nu!a sociedade onde nin3uB! pade&a 9o!e: ser'o !ais )i)as as necessidades do que 2o-e c2a!a!os ,u%o< @ co!o n'o pode! ne! de)e! asse!e,2ar"se todos os 2o!ens: ter4 se!pre: e B de dese-ar que os ten2a: 2o!ens e !u,2eres cu-as necessidades se-a! superiores< N'o todo !undo pode ter necessidade de u! te,escApio: pois ainda que a instru&'o 9osse 3enera,: 24 pessoas que pre9ere! os estudos !icroscApicos ao do cBu despeda&ado< R4 que! a3rada! das est4tuas: co!o outros dos ,en&os dos !aestros> ta, indi)*duo n'o te! !ais a! i&'o do que a de possuir u! e%ce,ente piano: ao passo que ta, outro se contenta co! u!a )io,a< Ro-e: que! te! necessidades art*sticas: n'o pode satis9az;",as a !enos de ser 2erdeiro de u!a 3rande 9ortuna> !as tra a,2ando de 9ir!e e apropriando"se de u! capita, inte,ectua, que ,2e per!ita se3uir u!a pro9iss'o ,i era,: se!pre te! a esperan&a de satis9azer a,3u! dia !ais ou !enos seus 3ostos< Por isso: a nossas ideais sociedades co!unistas costu!a acusar"se de ter por 8nico o -eti)o a )ida !ateria, de cada indi)*duo: dizendo"nosG Ta,)ez ten2ais p'o para todos: !as e! )ossos ar!azBns !unicipais n'o tereis 9or!osas pinturas: instru!entos de Atica: !A)eis de ,u%o: 3a,as> nu!a pa,a)ra: essas !i, coisas que ser)e! para satis9azer a in9inita )ariedade dos 3ostos 2u!anos< @ por isso !es!o supri!is toda possi i,idade de proporcionar")os se-a o que 9or: e%ceto o p'o e a carne que o !unic*pio co!unista possa o9erecer a todos: e a te,a cinza co! que )istais a todas )ossas cidad's< Ten2o aqui a o -e&'o que se diri3e contra todos os siste!as co!unistas: o -e&'o que -a!ais sou era! co!preender os 9undadores de todas as no)as sociedades que ia! esta e,ecer"se nos desertos a!ericanos< Cria! que tudo est4 dito se a co!unidade pPde adquirir astante pano para )estir a todos seus sAcios e u!a sa,a de concertos onde os ir!'os possa! e%ecutar ocados de !8sica ou representar de )ez e! quando u!a piececi,,a teatra,< @squecia! que o sentido art*stico e%iste o !es!o no cu,ti)ador que no ur3u;s: e que se )aria! as 9or!as do senti!ento se3undo a di9eren&a de cu,tura: seu 9undo se!pre B o !es!o< Se3uir4 id;ntica senda o !unic*pio anarquistaD @)idente!ente que n'o: contanto que co!preenda e trate de satis9azer todas as necessidades do esp*rito 2u!ano ao !es!o te!po que asse3ure a produ&'o de tudo o necess4rio para a )ida !ateria,< 2 /. Con9essa!os co! 9ranqueza que ao pensar nos a is!os de !isBria e so9ri!ento que nos rodeia!: ao ou)ir as 9rases aterradoras dos o reiros que percorre! as ruas pedindo tra a,2o: repu3na"nos discutir esta quest'oG nu!a sociedade onde nin3uB! ten2a 9o!e: co!o 9are!os para satis9azer a ta, ou qua, pessoa dese-osa de possuir u!a porce,ana de Sd)res ou u! )estido de )e,udoD Tenta&6es nos d'o de dizer por 8nica respostaG Asse3ure!os o pri!eiro o p'o: e depois -4 9a,are!os da porce,ana e do )e,udo< Has -4 que B preciso recon2ecer que

a,B! dos a,i!entos o 2o!e! te! outras necessidades: e -4 que a 9or&a do anarquis!o est4 precisa!ente e! que co!preende todas as 9acu,dades 2u!anas e todas as pai%6es: se! i3norar nen2u!a: )a!os dizer e! poucas pa,a)ras co!o poderia conse3uir"se satis9azer todas as necessidades inte,ectuais e art*sticas do 2o!e!< V4 disse!os que tra a,2ando quatro ou cinco 2oras di4rias atB a idade de quarenta e cinco a cinquenta anos: o 2o!e! poderia co!oda!ente produzir tudo o necess4rio para 3arantir o e!"estar ? sociedade< Has a -ornada do 2o!e! 2a ituado ao tra a,2o e )a,endo"se de !4quinas: n'o B de cinco 2oras: sen'o de dez: trezentos dias ao ano toda sua )ida< Assi! destrAi sua sa8de e e! ota sua inte,i3;ncia< No entanto: quando pode )ariar as ocupa&6es: e so retudo a,ternar o ,a or !anua, co! o tra a,2o inte,ectua,: est4 ocupado co! 3osto e se! 9ati3ar"se dez e doze 2oras< Associando"se co! outros: essas cinco ou seis 2oras ,2e daria! p,ena possi i,idade de proporcionar"se quanto quisesse: a,B! do necess4rio asse3urado a todos< @nt'o se 9or!ar'o 3rupos co!postos de escritores: ca-istas: i!pressores: 3ra)adores e desen2istas: ani!ados todos e,es de u! propAsito co!u!G a propa3a&'o de suas idBias predi,etas< Ro-e o escritor sa e que 24 u!a esta de Pnus: o o reiro: a que! por tr;s ou quatro pesetas di4rias pode con9iar a i!press'o de seus ,i)ros> !as n'o se cuida de sa er que B u!a tipo3ra9ia< Se o ca-ista se en)enena co! o po,)i,,o de c2u! o: se o !o&o que d4 ao )o,ante da !4quina !orre de ane!ia: n'o 24 outros !iser4)eis para su stitu*",osD Has quando -4 n'o ten2a 9a!intos prontos a )ender seus ra&os por u!a ruin pitanza: quando o e%p,odido de onte! ten2a rece ido instru&'o e possa dar a ,uz suas idBias no pape, e co!unicar"se aos de!ais: 9or&ado ser4 que os ,iteratos e os s4 ios se associe! entre si para i!pri!ir seus )ersos e sua prosa< @nquanto o escritor considere a ,usa e o tra a,2o !anua, co!o u! ind*cio de in9erioridade: ,2e parecer4 asso! roso isso de que u! autor co!pon2a e,e !es!o seu ,i)ro co! carateres de c2u! o: N'o te! o 3in4sio e o -o3o de do!inou para descansar de suas 9adi3asD Has quando ten2a desaparecido o opro io e! que se te! o tra a,2o !anua,> quando todos se )e-a! o ri3ados a 9azer uso de seus ra&os: n'o tendo so re que! descarre3ar"se desse de)er: \o2O ent'o os escritores e seus ad!iradores de u! e outro se%o aprender'o !uito cedo a !ane-ar o co!ponedor ou apare,2o de carateres> con2ecer'o os apreciadores da o ra que se i!pri!a: o 3ozo de ir todos -untos a co!po",a e );",a sair 9or!osa: co! sua )ir3ina, pureza: atirando"a nu!a !4quina rotati)a< @ssas !a3ni9icas !4quinas Xinstru!ento de sup,*cio para o !enino que as !o)e 2o-e desde a !an2' ? noiteX c2e3ar'o a ser u! !anancia, de 3ozes para os que as e!pre3ue! co! o 9i! de dar )oz ao pensa!ento de seus autores 9a)oritos< Perder4 co! isso a,3o a ,iteraturaD Ser4 !enos poeta o poeta depois de ter tra a,2ado nos ca!pos ou co,a orado co! suas !'os para !u,tip,icar sua o raD Perder4 o no)e,ista u! pouco de seu con2eci!ento do cora&'o 2u!ano depois de ter"se codeado co! o 2o!e! na

94 rica: no osque: no tra&ado de u! ca!in2o e no ate,i;D Sazer estas per3untas B contest4",as< Certos ,i)ros ser'o qui&4 !enos )o,u!osos: !as se i!pri!ir'o !enos p43inas para dizer !ais< Ta,)ez se pu ,ique !enos pape, !anc2ado: !as o que se i!pri!a ser4 !e,2or ,ido e !ais apreciado< O ,i)ro se diri3ir4 a u! circu,o !ais )asto de ,eitores !ais instr*dos: !ais aptos para -u,34",o< Ade!ais: a arte da tipo3ra9ia: que pro3rediu t'o pouco desde Kuten er3: est4 ainda na in9=ncia< Ainda se in)este! duas 2oras e! co!por co! ,etras !A)eis o que se escre)e e! dez !inutos: e se procura! procedi!entos !ais e%peditos para !u,tip,icar o pensa!ento< Se encontrar'o< \A2O Se cada /$ escritor ti)esse que inter)ir na i!press'o de seus ,i)ros: \quantos pro3ressos ti)esse 9eito -4 a tipo3ra9iaO N'o estar*a!os ainda co! os tipos !o)*)eis do sBcu,o L0II 3 Q u! son2o o conce er u!a sociedade e! que: c2e3ando todos a ser produtores: rece endo todos u!a instru&'o que ,2es per!ita cu,ti)ar as ci;ncias ou as artes e tendo todos te!po para 9az;",o: associe!"se entre si para pu ,icar suas o ras: contri uindo sua parte de tra a,2o !anua,D Nestes !o!entos se conta! -4 por !i,2ares e !i,2ares as sociedades cient*9icas: ,iter4rias e outras< @stas sociedades s'o a3rupa&6es )o,unt4rias entre pessoas que se interessa! por ta, ou qua, ra!o do sa er: sAcias para pu ,icar seus tra a,2os< Os autores que co,a ora! nas co,e&6es cient*9icas n'o s'o pa3os< Ditas co,e&6es n'o se )ende!G en)ia!"se 3ratuita!ente a todos os =! itos do !undo: a outras sociedades que cu,ti)a! os !es!os ra!os do sa er< Certos !e! ros da sociedade insere! u!a nota de u!a p43ina resu!indo ta, ou qua, o ser)a&'o: outros pu ,ica! tra a,2os e%tensos: 9ruto de ,on3os anos de estudo: ao passo que outros se ,i!ita! a con9er*",os co!o ponto de partida para no)as in)esti3a&6es< S'o associa&6es entre autores e ,eitores para a produ&'o de tra a,2os e! que todos t;! interesse< 0erdade B que a sociedade cient*9ica Eo !es!o que o -orna, de u! anqueiroF diri3e"se ao editor: que e! auca o reiros para rea,izar o tra a,2o da i!press'o< As 3entes que e%erce! pro9iss6es ,i erais !enospreza! o tra a,2o !anua, que: e9eti)a!ente: est4 2o-e e! condi&6es e! rutecedoras e! a so,uto< Has u!a sociedade que conceda a cada u! de seus !e! ros a instru&'o a!p,a: 9i,osA9ica e cient*9ica sa er4 or3anizar o tra a,2o corpora, de !aneira que se-a or3u,2o da 2u!anidade: e a sociedade s4 ia c2e3ar4 a ser u!a associa&'o de pesquisadores: de a9icionados e de o reiros: os quais con2e&a! u! o9*cio !anua, e se interesse! pe,a ci;ncia< Por e%e!p,o: se se ocupa! na 3eo,o3ia: todos contri uir'o a e%p,orar as capas terrestres: Todos contri uir'o sua parte ?s in)esti3a&6es< Dez !i, o ser)adores e! ,u3ar de cento 9ar'o !ais nu! ano que se 9az 2o-e e! )inte< @ quando se trate de pu ,icar os di)ersos tra a,2os: dez !i, 2o!ens e !u,2eres: )ersados nos di9erentes o9*cios: estar'o dispostos a tra&ar os !apas: 3ra)ar os desen2os: co!por o te%to e i!pri!*",o<

A,e3re!ente dedicar'o todos -untos seus ,azeres: e! )er'o ? e%p,ora&'o e e! in)erno ao tra a,2o de ate,i;< @ quando apare&a! seus tra a,2os n'o encontrar4 -4 so!ente ce! ,eitores: sen'o que ter4 dez !i,: todos e,es interessados na o ra co!u!< Ro-e !es!o: quando In3,aterra quis 9azer u! 3rande dicion4rio de sua ,*n3ua: n'o esperou a que nascesse u! IittrB para consa3rar sua )ida a esse ,a or< C2a!ou e! sua a-uda aos )o,unt4rios: e !i, pessoas se o9erecera! espont=nea e 3ratuita!ente para re3istrar as i ,iotecas e ter!inar e! poucos anos u! tra a,2o para o qua, n'o teria astado a )ida inteira de u! 2o!e!< @! todos os ra!os da ati)idade inte,i3ente aparece a !es!a tend;ncia: e seria preciso con2ecer !uito pouco a 2u!anidade para n'o adi)in2ar que o por)ir se anuncia nessas tentati)as de tra a,2o co,eti)o e! )ez do tra a,2o indi)idua,< Para que essa o ra 9osse )erdadeira!ente co,eti)a: ti)esse sido !ister or3aniz4",a de !aneira que cinco !i, )o,unt4rios: autores: i!pressores e corretores ti)esse! tra a,2ado e! co!u!> !as -4 se deu esse passo para diante: 3ra&as ? iniciati)a da i!prensa socia,ista: que nos o9erece e%e!p,os de tra a,2o !anua, e inte,ectua, co! inados< Ocorre co! 9req];ncia )er o autor de u! articu,o co!po",o e,e !es!o para os -ornais de co! ate< No 9uturo: quando u! 2o!e! ten2a que dizer a,3o 8ti,: a,3u!a pa,a)ra superior ?s idBias de seu sBcu,o: n'o procurar4 u! editor que se di3ne adiantar",2e o capita, necess4rio< Procurar4 co,a oradores entre os que con2e&a! o o9*cio e ten2a! co!preendido o a,cance da no)a o ra: e -untos /+ pu ,icar'o o ,i)ro ou o -orna,< A ,iteratura e o -orna,is!o dei%ar'o de ser ent'o u! !eio de 9azer 9ortuna e de )i)er a e%pensas da !aioria< R4 a,3uB! que con2e&a a ,iteratura e o -orna,is!o e n'o a,!e-e u!a Bpoca e! que a ,iteratura possa por 9i! ,i ertar"se dos que a prote3ia! e! outro te!po: dos que a e%p,ode! 2o-e e da !u,tid'o que: co! raras e%ce&6es: a pa3a e! raz'o direta de seu )u,3aris!o e da 9aci,idade co! que se aco!oda ao !au 3osto da !aioriaD 4 A ,iteratura: a ci;ncia e a arte de)e! se ser)idos por )o,unt4rios< SA co! essa condi&'o conse3uir'o ,i ertar"se do -u3o do @stado: do capita, e da !edian*a ur3uesa que os a9o3a!< Que !Bdios te! 2o-e o s4 io para 9azer as in)esti3a&6es que ,2e interessa!D \So,icitar o au%*,io do @stado: que n'o pode conceder"se sen'o ao u! por cento dos aspirantes: e que nen2u! o tB! !ais que se co!pro!etendo ostensi)e,!ente a ir por ca!in2os de u,2ados e a !arc2ar pe,os carriis anti3osO Ie! rar nos do Instituto de Sran&a condenando a Dar[in: da Acade!ia de S'o Peters ur3o recusando a HendB,Be9: e da Sociedade Cea, de Iondres ne3ando"se a pu ,icar: co!o pouco cient*9ica: a !e!Aria de Vou,e que contin2a a deter!ina&'o do equi)a,ente !ec=nico do ca,or< Por isso: todas as 3randes in)esti3a&6es: todos os !o)i!entos re)o,ucion4rios da ci;ncia 9ora! 9eitos 9ora das acade!ias e das uni)ersidades: -4 por 3entes o astante rica para

ser independentes: co!o Dar[in e Iie,,: -4 por 2o!ens que !ina)a! sua sa8de tra a,2ando co! escassez e !uito co! 9req];ncia na !isBria: de9eituosos de ,a oratArio: perdendo in9inito te!po e n'o podendo proporcionar"se os instru!entos ou os ,i)ros necess4rios para continuar suas in)esti3a&6es: !as perse)erantes contra todas as esperan&as e !uitas )ezes !orrendo de pena< Seu no!e B ,e3i'o< Por outra parte: B t'o !au o siste!a de au%*,ios concedidos pe,o @stado: que e! todo te!po a ci;ncia tentou ,i)rar"se de,es< Precisa!ente por isso est'o @uropa e A!Brica c2eias de !i,2ares de sociedades s4 ias: or3anizadas e sustentadas por )o,unt4rios< A,3u!as adquirira! u! desen)o,)i!ento t'o e%traordin4rio: que todos os recursos das sociedades su )encionadas e todas as riquezas dos anqueiros n'o astaria! para co!prar seus tesouros< Nen2u!a institui&'o 3o)erna!enta, B t'o rica co!o a Sociedade eoo,A3ica de Iondres: ? que sA sustenta! quotas )o,unt4rias< N'o co!pra os ani!ais que a !i,2ares po)oa! seus -ardins: sen'o que se os en)ia! outras sociedades e co,ecionadoras do !undo inteiroG u! dia u! e,e9ante: presente da Sociedade eoo,A3ica de No! aJ> outro dia u! rinoceronte e u! 2ipopAta!o: o9erecidos por natura,istas e3*pcios: e esses !a3n*9icos presentes se reno)a!: de cont*nuo: c2e3ando se! cessar dos quatro pontos do a,'o a)es: rBpteis: co,e&6es de insetos: etcBtera< Ta,es en)ies co!preende! co! 9req];ncia ani!ais que n'o se co!praria! por todo o ouro do !undo> a,3uns de,es 9ora! capturados co! risco da )ida por u! )ia-ante: e se os d4 ? Sociedade porque est4 se3uro de que a,i os cuidar'o e!< O pre&o pri!eira!ente pa3o pe,os )isitantes Ee s'o inu!er4)eisF asta para sustentar aque,a i!ensa co,e&'o zoo,A3ica< Pode dizer"se dos in)entores e! 3enera, o que disse!os dos s4 ios< que! i3nora a costa de que so9ri!entos pudera! ,e)ar"se a ca o todas as 3randes in)en&6esD Noites e! a,)o: pri)a&'o de p'o para a 9a!*,ia: 9a,ta de instru!entos e pri!eiras !atBrias para as e%peri;ncias: ta, B a 2istAria de todos os que dotara! ? ind8stria do que constitui o 8nico -usto or3u,2o de nossa ci)i,iza&'o< Has que se precisa para sair dessas condi&6es que todo !undo est4 con9or!e e! considerar !4sD @nsaiou"se a patente e se con2ece! os resu,tados< O in)entor 9a!into a )ende por u! pun2ado de pesetas: e o que n'o 9ez !ais do que prestar o capita, se e! o,sa os ene9*cios do in)ento: co! 9req];ncia enor!es< Ade!ais: o pri)i,B3io iso,a ao in)entor> o ri3a",2e a ter e! se3redo suas in)esti3a&6es: que !uitas )ezes sA conduze! a u! tardio 9racasso: ao passo que a su3est'o !ais sin3e,a: 9eita por outro cBre ro !enos a sorto pe,a idBia 9unda!enta,: /3 asta a,3u!as )ezes para 9ecundar a in)en&'o e 9az;",a pr4tica< Co!o tudo o autorit4rio: o pri)i,B3io de in)en&'o n'o 9az !ais do que entorpecer os pro3ressos da ind8stria< O que se precisa para 9a)orecer o 3;nio das desco ertas B: e! pri!eiro ter!o: acordar as idBias> a aud4cia para conce er: que co! nossa educa&'o n'o 9az !ais do que ,an3uidecer> o sa er derra!ado a !'os c2eias: que centup,ica o n8!ero dos pesquisadores: e por 8,ti!o: a

consci;ncia de que a 2u!anidade )ai dar u! passo para diante: porque quase se!pre inspirou o entusias!o ou a,3u!as )ezes a i,us'o do e! a todos os 3randes ien2ec2ores< A,i ir'o tra a,2ar e! seus son2os: depois de ter cu!prido seus de)eres para co! a sociedade> a,i passar'o seus cinco ou seis 2oras ,i)res> a,i 9ar'o suas e%peri;ncias> a,i se encontrar'o co! outros ca!aradas: e%perientes e! outros ra!os da ind8stria e que )'o ta! B! a estudar a,3u! pro ,e!a di9*ci,> poder'o a-udar"se uns a outros: i,ustrar"se !utua!ente: 9azer rotar ao c2oque das idBias e de sua e%peri;ncia a so,u&'o dese-ada< \@ isto n'o B u! son2oO So,anoJ e Karadok: de Peters ur3o: rea,izou"o -4: pe,o !enos e! parte: desde o ponto de )ista tBcnico< Q u! ate,i; ad!ira)e,!ente pro)isto de 9erra!entas e a erto a todo !undo> ne,e se pode dispor 3ratuita!ente dos instru!entos e da 9or&a !otriz> sA a !adeira e os !etais 24 que os pa3ar pe,o pre&o a que custa!< Has os o reiros n'o )'o a,i atB pe,a noite: des9a,ecidos por dez 2oras de tra a,2o nos ate,i;s< @ ocu,ta! cuidadosa!ente suas in)en&6es a todas as !iradas: coi idos pe,a patente e pe,o capita,is!o: !a,di&'o da sociedade atua,: o st4cu,o co! que se trope&a no ca!in2o do pro3resso inte,ectua, e !ora,< 5 @ a arteD Por todos ,ados c2e3a! quei%as a respeito da decad;ncia da arte< @9eti)a!ente: dista!os !uito dos 3randes !aestros do Cenasci!ento< A tBcnica da arte 9ez recente!ente i!ensos pro3ressos> !i,2ares de pessoas dotadas de certo ta,ento cu,ti)a! todos seus ra!os> !as a arte parece 9u3ir do !undo ci)i,izado< A tBcnica pro3ride: !as a inspira&'o 9req]enta !enos do que antes os estudos dos artistas< De onde tin2a de )ir: e9eti)a!enteD SA u!a 3rande idBia pode inspirar a arte< @! nosso idea,: arte B sinPni!a de cria&'o: de)e o,2ar adiante> !as sa,)o rar*si!as e%ce&6es: o artista de pro9iss'o per!anece sendo 9arto i3norante: de!asiado ur3u;s para entre)er os no)os 2orizontes< @ssa inspira&'o n'o pode sair dos ,i)ros> te! que se to!ar da )ida: e n'o pode d4",a a sociedade atua,< Os Ca9ae, e os Huri,,o pinta)a! nu!a Bpoca e! que a usca de u! idea, no)o ainda se aco!oda)a co! )e,2as tradi&6es re,i3iosas< Pinta)a! para decorar 3randes i3re-as: que ta! B! representa)a! a o ra piedosa de !uitas 3era&6es< A as*,ica: co! seu aspecto !isterioso e sua 3randeza> que a paquera)a )ida !es!a da cidade: podia inspirar ao pintor< Tra a,2a)a para u! !onu!ento popu,ar> diri3iase a u!a !u,tid'o: e a !udan&a rece ia de,a a inspira&'o< @ ,2e 9a,a)a no !es!o sentido que a na)e: os pi,ares: os )itrais pintados: as est4tuas e as portas escu,pidas< Ro-e: a 2onra !aior a que aspira pintor B a )er seu ,en&o co! u! !arco de !adeira dourada pendurado nu! !useu Xu!a espBcie de prenderia": onde se )er4: co!o se ); no Huseu do Prado: a Ascens'o: de Huri,,o: -unto Hendi3o: de 0e,4zquez: e os cac2orros: de Se,ipe II< \Po re 0e,4zquez e po re Huri,,oO \Po res est4tuas 3re3as que )i)ia! nas acrApo,is de suas cidades: e que se a9o3a! 2o-e so os panos )er!e,2os Iou)reO Quando u! escu,tor 3re3o cince,a a o !4r!ore: trata)a e%pressar o esp*rito e o cora&'o da cidade< Todas as pai%6es desta: todas suas tradi&6es de 3,Aria de)ia! re)i)er na o ra< Has

2o-e: a cidade u!a cessou de e%istir> n'o !ais co!un2'o de idBias< A cidade nada !ais B do que u! re)o,ti-o casua, de 3entes que n'o se con2ece!: que n'o t;! nen2u! interesse co!u!: sa,)o o enriquecer"se uns a e%pensas de outros> n'o e%iste a p4tria<<< Que p4tria co!u! pode! ter o anqueiro internaciona, e o trapeiroD SA quando u!a cidade: u! // territArio: u!a na&'o ou u! 3rupo de na&6es ten2a! recuperado sua unidade na )ida socia,: B quando a arte poder4 e er sua inspira&'o co! a idBia co!u! de cidade ou da 9edera&'o< @nt'o o arquiteto conce er4 o !onu!ento da cidade: que -4 n'o ser4 u! te!pere: u! c4rcere ne! u!a 9orta,eza> ent'o o pintor: o escu,tor: o cince,ador: o decorador: etcBtera: sa er'o onde pPr seus ,en&os: suas est4tuas suas decora&6es: to!ando toda sua 9or&a de e%ecu&'o nos !es!os !ananciais de )ida e ca!in2ando todos -untos 3,oriosa!ente para o por)ir< Has atB ent'o: a arte n'o poder4 !ais do que )e3etar< H@IROC@"IOS ,en&os dos pintores !odernos s'o ainda os que reproduze! a natureza: a a,deia: o )a,e: o !ar co! seus peri3os: a !ontan2a co! seus esp,endores< Has: co!o poder4 o pintor e%pressar a poesia do tra a,2o dos ca!pos: se sA a conte!p,ou ou i!a3inado: e nunca a pro)ou e,e !es!o> se n'o o con2ece !ais do que co!o u! a)e de passa3e! con2ece os pa*ses so re os quais se cierne e! suas e!i3ra&6es> se e! todo o )i3or de sua 9or!osa -u)entude n'o 9oi desde o a,)a por tr4s do arado> se n'o pro)ou o 3oze de cei9ar as er)as co! u! a!p,o corte de 9oice -unto a ro ustos reco,2edores do 2eno: ri)a,izando e! r*os co! rison2as !o&as que enc2e! os ares co! seus cantaresD O a!or ? terra e ao que cresce so re a terra n'o se adquire 9azendo estudos a pince,> sA se adquire pondo"se ao ser)i&o de,a< @ se! a!4",a: co!o pint4",aD Por isso: tudo o que neste sentido pudera! reproduzir os !e,2ores pintores: B ainda t'o i!per9eito e co! 9req];ncia 9a,so< Quase se!pre senti!enta,is!oG a,i n'o 24 9or&a< Q preciso ter )isto ? )o,ta do tra a,2o a posta do so,< Q preciso ter sido ,a)rador co! o ,a)rador para 3uardar nos o,2os seus esp,endores< Q preciso ter estado no !ar co! o pescador a todas 2oras do dia e da noite: ter pescado u! !es!o: ,utando contra as ondas: arrostrado a te!pestade: e depois de rude ,a or: ter sentido a a,e3ria de ,e)antar u!a pesada rede ou o pesar de )o,tar de es)azia!ento para co!preender a poesia da pesca< Q preciso ter passado pe,a 94 rica: con2ecendo as 9adi3as: os so9ri!entos e ta! B! as satis9a&6es do tra a,2o criador> ter 9or-ado o !eta, aos 9u,3urantes resp,endores dos a,tos 9ornos> B preciso ter sentido )i)er a !4quina: para sa er o que B a 9or&a do 2o!e! e traduz*",a nu!a o ra de arte< @! 9i!: B preciso su!ir"se na e%ist;ncia popu,ar para atre)er"se a retrat4",a< Para que a arte se desen)o,)a: de)e re,acionar"se co! a ind8stria por !i, transi&6es inter!edi4rias: de sorte que: por diz;",o assi!: 9ique! con9undidos: co!o t'o e! o de!onstrara! Cuskin e o 3rande poeta socia,ista Horris< Tudo o que rodeia ao 2o!e! e! seu do!ic*,io: na rua: no interior e o e%terior dos !onu!entos p8 ,icos: de)e ser de pura 9or!a art*stica< Has esta n'o poder4 rea,izar"se !ais do que nu!a cidade onde todos

des9rute! de e!"estar e te!po ,i)re< @nt'o se )er'o sur3ir associa&6es de arte: nas quais possa cada u! dar pro)a de suas capacidades> porque a arte n'o pode passar"se se! u!a in9inidade de tra a,2os sup,e!entares pura!ente !anuais e tBcnicos< @stas associa&6es art*sticas se encarre3ar'o de e! e,ezar os ,ares de seus !e! ros: co!o o 9izera! esses a!4)eis )o,unt4rios: os pintores -o)ens de @di! ur3o: decorando as paredes e os tetos do 3rande 2ospita, dos po res da cidade< O pintor ou escu,tor que ten2a produzido u!a o ra de senti!ento pessoa, e *nti!o: a o9erecer4 ? !u,2er a que! a!oa ou a u! a!i3o< Seita co! a!or: ser4 in9erior sua o ra ?s que satis9aze! 2o-e a )aidade dos ur3ueses e dos anqueiros porque custara! !uito din2eiroD O !es!o suceder4 co! todas as satis9a&6es que se procura! por 9ora do necess4rio< Que! apete&a u! piano de cauda: entrar4 na associa&'o dos 9a ricantes de instru!ento de !8sica< @ dedicando",2e parte de suas !Bdias -ornadas ,i)res: !uito cedo ter4 o piano de seus son2os< Se se interessa pe,os estudos astronA!icos: in3ressar4 na associa&'o dos astrPno!os: co! seus 9i,Aso9os: seus o ser)adores: seus ca,cu,istas: seus artistas e! instru!entos astronA!icos: seus s4 ios e seus a9icionados: e ter4 o te,escApio que dese-a 9ornecendo u!a parte de tra a,2o na o ra co!u!: pois u! o ser)atArio astronA!ico requer 3randes ,a ores: tra a,2os de pedreiro: de carpinteiro: de 9undidor: de !ec=nico: sendo o artista que! d4 suas 8,ti!as per9ei&6es ao instru!ento de precis'o< /( Nu!a pa,a)ra: as cinco ou sete 2oras di4rias de que cada qua, dispor4 depois de ter consa3rado a,3u!as ? produ&'o do necess4rio: astaria! a!p,a!ente para satis9azer todas as necessidades de ,u%o: in9inita!ente )ariadas< Hi,2ares de sAcios se encarre3aria! de ocuparse disso< O que a3ora B pri)i,B3io de u!a !in8scu,a !inoria: seria assi! acess*)e, para todos< Cessando de ser o ,u%o u! apare,2o nBscio e 3rit'o dos ur3ueses: se con)erteria nu!a satis9a&'o art*stica<

O tra#a"$o a%ra &ve"


1 Quando os socia,istas a9ir!a! que u!a sociedade e!ancipada do capita, sa eria 9azer a3rad4)e, o tra a,2o e supri!iria todo ser)i&o repu3nante e !a,sano: se ,2es rie! e! seus narizes< @ no entanto: 2o-e !es!o pode! )er"se pas!osos pro3ressos neste sentido: e e! todas partes onde se produzira! tais pro3ressos: os patronos se con3ratu,ara! da econo!ia de 9or&a o tida dessa !aneira< No entanto: co!o raras e%ce&6es: encuBntranse -4 a,3uns ate,i;s 9a ris t'o e! arru!ados: que daria )erdadeiro 3osto tra a,2ar ne,es se o tra a,2o n'o durasse !ais de quatro ou cinco 2oras di4rias e se cada qua, ti)esse 9aci,idade de )ari4",o a seu dese-o< R4 u!a 94 rica X dedicada: por des3ra&a: a ta,entos de 3uerraX que nada dei%a que dese-ar desde o ponto de

)ista da or3aniza&'o sanit4ria e inte,i3ente< Ocupa )inte 2ectares de terreno: quinze das quais est'o co! co erta de )idro< O so,o: de ti-o,o re9rat4rio: );"se t'o ,i!po co!o o de u!a casita de !ineiro> e u! esquadro de 9uncion4rios: que n'o 9aze! outra coisa: ,i!pa! es!erada!ente a tec2u! re en)idra&ada< A,i se 9or-a! arras de a&o atB de )inte tone,adasG de i!port=ncia: e estando a trinta passos de u! i!enso 9orno: cu-as c2a!as t;! u!a te!peratura a !ais de $<... 3raus: n'o se adi)in2a sua presen&a sen'o quando a i!ensa oca do 9orno dei%a passo a u! !onstro de a&o< @ esse !onstro o !ane-a! sA tr;s ou quatro tra a,2adores se! !ais do que a rir c4 ou acu,,4 u!a torneira: 9azendo !o)er i!ensas 3ruas pe,a press'o do 43ua dentro de tu as< @ntra"se predisposto a ou)ir o ru*do ensordecedor dos !a&os co,ossais: e se desco re que n'o 24 !a&o a,3u!< Os i!ensos can26es de ce! tone,adas e os ei%os dos )apores trasat,4nticos se 9or-a! pe,a press'o 2idr4u,ica: e o o reiro se ,i!ita a 9azer 3irar a c2a)e de u!a torneira para co!pri!ir o a&o: prens4ndo,o e! )ez de 9or-4",o: o qua, d4 u! !eta, e! !ais 2o!o3Bneo: se! que ra-as: qua,quer que se-a a espessura das pe&as< @spera"se u! rec2ina!iento 3era,: e se );e! !4quinas que corta! !assas de a&o de dez !etros de ,on3itude se! 9azer !ais ru*do do que o necess4rio para cortar u! quei-o< @ quando e%press4)a!os nossa ad!ira&'o ao en3en2eiro que nos aco!pan2a)a: respondiaG T\Q u!a si!p,es quest'o de poupan&aO @sta !4quina que esco)a o a&o ,e)a e! ser)i&o quarenta e dois anos< N'o ti)esse ser)ido ne! dez se suas partes: !ais a-ustadas ou dB eis: se entrec2ocasen: rec2inasen a cada 3o,pe da esco)a< TOs a,tos 9ornosD Seria u! 3asto in8ti, dei%ar irradiar a9ora o ca,or: e! )ez de uti,iz4",o< Por que torrar aos 9undidores: quando o ca,or perdido por irradia&'o representa tone,adas de car)'oD UOs !a&os de pi,An: que 9azia! rete! ,ar os edi9*cios e! cinco ,B3uas ? redonda: \outro es an-oO Sor-a"se !e,2or por press'o que por c2oque: e custa !enos> 24 !enos perda< UO espa&o concedido a cada ate,i;: a c,areza da 94 rica: sua ,i!peza: tudo isso B u!a sin3e,a quest'o de poupan&a< Tra a,2a"se !e,2or quando se ); c,aro e n'o 24 apreturas< U0erdade B que est4)a!os !uito estreitos antes de )ir aqui< @ B que o so,o resu,ta terri)e,!ente caro nos arredores das 3randes cidades< \Se s'o rapaces os propriet4riosO U O !es!o sucede co! as !inas< Ainda que sA se-a por eo,a ou pe,os -ornais: -4 se sa e o que a !ina B 2o-e< Pois e!> a !ina do por)ir estar4 e! )enti,ada: co! u!a te!peratura /7 t'o per9eita!ente re3u,ar co!o a de u! 3a inete de tra a,2o: se! ca)a,os condenados a !orrer e! ai%o de terra: 9azendo"se a tra&'o su terr=nea por !eio de u! ca o auto!otor posto e! !o)i!ento desde a oca do po&o> os )enti,adores estar'o se!pre e! !arc2a: e nunca ter4 e%p,os6es< @sta !ina n'o B u! son2o> );e!"se -4 e! In3,aterra: e nAs )isita!os una< Ta! B! aqui B u!a si!p,es quest'o de econo!ia esse o! orde!< A !ina de que 9a,a!os: apesar de sua i!ensa pro9undidade de /3. !etros: 9ornece !i, tone,adas di4rias de 2u,,a co! duzentos tra a,2adores so!ente: ou se-a cinco tone,adas por dia e por tra a,2ador:

enquanto a !Bdia nos dois !i, po&os de In3,aterra )e! a ser de trezentas tone,adas por ano e por tra a,2ador< @ste assunto 9oi tratado -4 co! !uita 9req];ncia pe,os -ornais socia,istas: e se 9or!ou opini'o< A 94 rica: o ate,i;: a !ina: pode! ser t'o s'os: t'o !a3n*9icos co!o os !e,2ores ,a oratArios das uni)ersidades !odernas: e quanto !e,2or or3anizados este-a! desde esse ponto de )ista: !ais produti)o resu,tar4 o tra a,2o 2u!ano< Pode du)idar"se de que nu!a sociedade de i3uais: e! que os ra&os n'o este-a! o ri3ados a )ender"se: o tra a,2o ser4 rea,!ente u! prazer: u!a distra&'oD A tare9a repu3nante ou !a,sana de)er4 desaparecer porque B e)idente que nestas condi&6es B noci)a para a sociedade inteira< Podia! entre3ar"se a e,a os escra)os> o 2o!e! ,i)re aspira a no)as condi&6es de u! tra a,2o a3rad4)e, e in9inita!ente !ais produti)o< As e%ce&6es de 2o-e ser'o a re3ra do !an2'< 2 U!a sociedade re3enerada pe,a re)o,u&'o sa er4 9azer que desapare&a a escra)atura do!Bstica: essa postrera 9or!a da escra)atura: a !ais tenaz qui&4: porque ta! B! B a !ais anti3a< SA que n'o o 9ar4 do !odo son2ado pe,os 9a,ansterianos: ne! da !aneira co!o 9req]ente!ente se o i!a3ina! os co!unistas< O 9a,ansterio repe,e a !i,26es de seres 2u!anos< O 2o!e! !enos e%pansi)o e%peri!enta certa!ente a necessidade de reunir"se co! seus se!e,2antes para u! tra a,2o co!u!: tanto !ais atraente quanto que se te! consci;ncia de 9azer parte do i!enso tudo< Has n'o sucede assi! nas 2oras dedicadas ao descanso e ? inti!idade< O 9a,ansterio: e ainda o 9a!i,isterio: n'o o t;! e! conta: ou e! trata! de responder a esta necessidade co! a3rupa&6es arti9iciosas< O 9a,ansterio: que n'o B e! rea,idade sen'o u! i!enso 2ote,: pode a3radar a a,3uns e ainda a todos e! certos !o!entos de sua )ida: !as a 3rande !aioria pre9ere a )ida de 9a!*,ia: por suposto da 9a!*,ia do por)ir> pre9ere a 2a ita&'o iso,ada: e os nor!andos an3,o"sa%6es c2e3a! atB a pre9erir a casita de quatro: seis ou oito pe&as: na qua, pode! )i)er separada!ente a 9a!*,ia ou a a3,o!era&'o de a!i3os< Outros socia,istas repudia! o 9a,ansterio< Has quando se ,2es per3unta co!o poderia or3anizar"se o tra a,2o do!Bstico: responde!G TCada qua, 9ar4 seu prAprio tra a,2o> !in2a !u,2er dese!pen2a e! o da casa> as ur3uesas 9ar'o outro tantoU< @ se B u! ur3u;s a9icionado ao socia,is!o que! 9a,a: dir4 a sua !u,2er co! u! sorriso en3ra&adoG TN'o B )erdade: querida: que passarias co! 3osto se! criada nu!a sociedade socia,istaD N'o B )erdadeiro que 9arias o !es!o que a !u,2er de nosso e%ce,ente a!i3o Pa ,o ou a de Vuan o carpinteiro: a que! con2ecesDU Ao que a !u,2er contesta co! u! sorriso a3ridoce e u! T04 que si!: queridoU: dizendo aparte que: por 9ortuna: isso n'o suceder4 t'o cedo< Has a !u,2er ta! B! rec,a!a seu posto na e!ancipa&'o da 2u!anidade< V4 n'o quer ser a esta de Pnus da casa< Nastante B que ten2a que dedicar tantos anos de sua )ida ? cria&'o de seus 9i,2os< \V4 n'o quer ser !ais a cozin2eira: a tra-inadora: a arrendera da casaO @ co!o as a!ericanas to!ara! a dianteira

nesta o ra de rei)indica&'o: s'o 3erais as quei%as nos @stados Unidos pe,a 9a,ta de !u,2eres que se dedique! aos tra a,2os do!Bsticos< A sen2ora pre9ere a arte: a po,*tica: a ,iteratura ou o sa,'o de -o3o> a o reira 9az outro tanto: e -4 n'o se encontra! criadas de ser)ir< Nos @stados Unidos: s'o raras as so,teiras e casadas que consinta! e! aceitar a escra)atura do /# a)enta,< Se )os ,ustr4is os sapatos: -4 sa eis cu4n rid*cu,o B esse tra a,2o< Pode ter nada !ais est8pido do que es9re3ar )inte ou trinta )ezes u! sapato co! a esco)aD Q preciso que u!a dBci!a parte da popu,a&'o europBia se )enda por u! -er3An e a,i!ento insu9iciente: para 9azer esse ser)i&o e! rutecedor> B preciso que a !es!a !u,2er se concept8e co!o u!a escra)a: para que se si3a praticando cada !an2' se!e,2ante opera&'o por d8zias de !i,26es de ra&os< No entanto: os ca e,eireiros t;! !4quinas para esco)ar os cr=nios ,isos e as ca e,eiras crespas< N'o era !uito sin3e,o ap,icar o !es!o princ*pio ? outra e%tre!idadeD Isso B o que se 9ez< Ro-e: a !4quina de ,ustrar o ca,&ado B de uso 3era, nas 3randes 9ondas a!ericanas e europBias< Ta! B! se di9unde 9ora de,as< Nas 3randes esco,as de In3,aterra: di)ididas e! se&6es co! cinquenta a duzentos co,e3iais internos cada u!a: encontrou"se !ais sin3e,o ter u! sA esta e,eci!ento que todas as !an2's e! etuna os !i, pares de sapatos> isto e)ita o sustentar u!a centena de criadas dedicadas especia,!ente a essa opera&'o est8pida< O esta e,eci!ento reco,2e pe,a noite os sapatos e os de)o,)e pe,a !an2' a do!ic*,io: ,ustrados a !4quina< \Sre3ar a ,ou&aO Onde ter4 u!a !u,2er que n'o ten2a 2orror a essa tare9a: ,on3a e su-a ao !es!o te!po: e que se!pre se 9az a !'o: unica!ente porque o tra a,2o da escra)a do!Bstica n'o se te! e! conta para nadaD @! A!Brica se encontrou a,3o !e,2or< V4 24 certo n8!ero de cidades nas quais o 43ua quente se en)ia a do!ic*,io: co!o o 43ua 9ria entre nAs< Nestas condi&6es: o pro ,e!a era de u!a 3rande sin3e,eza: e o reso,)eu u!a !u,2er: a sen2ora Cockrane< Sua !4quina ,a)a )inte d8zias de pratos: aen%u3a"os e os seca e! !enos de tr;s !inutos< U!a 94 rica de I,,inois constrAi essas !4quinas: que se )ende! a u! pre&o acess*)e, para as casas re3u,ares< @ quanto ?s casas !odestas: en)iar'o sua ,ou&a ao esta e,eci!ento o !es!o que os sapatos< AtB B pro)4)e, que u!a !es!a e!presa se dedique a estes dois ser)i&osG o de e! etunar e o de 9re3ar< Ii!par as 9acas> es9o,ar"se a pe,e e retorcer"se as !'os ,a)ando a roupa para espre!er o 43ua de,a> )arrer os so,os ou esco)ar os tapetes ,e)antando nu)ens de pA: que B preciso tirar e! se3uida co! su!o tra a,2o dos ,u3ares onde )ai posar"seG tudo isto se 9az ainda: porque a !u,2er se3ue sendo escra)a< Has co!e&a a desaparecer: por 9azer"se todas essas 9un&6es in9inita!ente !e,2or a !4quina: e as !4quinas de todas c,asses se introduzir'o no do!ic*,io pri)ado quando a distri ui&'o da e,etricidade a do!ic*,io per!ita pP",as todas e! !o)i!ento: se! 3astar o !enor es9or&o !uscu,ar< As !4quinas custa! !uito pouco: e se ainda as pa3a!os t'o caras: B porque n'o s'o de uso 3era,: e so retudo: porque u! #( por

$.. se o ,e)ara! -4 esses sen2ores que especu,a! co! o so,o: as pri!eiras !atBrias: a 9a rica&'o: a )enda: a patente: o i!posto e outras coisas pe,o esti,o: e todos e,es t;! pressa por pPr carro< O por)ir n'o B ter e! cada casa u!a !4quina de ,i!par o ca,&ado: outra para 9re3ar os pratos: outra para ,a)ar a roupa ranca: e assi! sucessi)a!ente< O por)ir B do ca,or*9ero co!u!: que en)ie o ca,or a cada quarto de todo u! airro e e)ite acender ,u!e< Isto se 9az -4 e! a,3u!as cidades a!ericanas< U!a 3rande casa Centra, en)ia 43ua quente a todas as casas: a todos os andares< O 43ua circu,a pe,os tu os: e para re3u,ar a te!peratura: sA 24 que dar )o,tas a u!a c2a)e< @ se se quer ter ade!ais 9o3o nu!a estadia deter!inada: pode acender"se o 34s especia, de ca,e9a&'o en)iado desde u! depAsito centra,< Todo esse i!enso ser)i&o de ,i!par c2a!inBs e 9azer ,u!e: -4 sa e a !u,2er quanto te!po a sor)e: e est4 e! )ia de desaparecer< A )e,a de para9ina: o ,ustre de petrA,eo e atB o isqueiro de 34s passara! -4< R4 cidades inteiras onde asta apertar u! ot'o para que sur-a a ,uz: e e! 8,ti!o ter!o: B quest'o de econo!ia e de sa er )i)er o ,u%o do ,ustre e,Btrico< Por 8,ti!o Ese!pre e! A!BricaF: trata"se -4 de 9or!ar sociedades para supri!ir a quase tota,idade do tra a,2o do!Bstico< Nastaria criar ser)i&os caseiros para cada !a&' de casas< U!a carro&a iria reco,2er a do!ic*,io os cestos de ca,&ado para e! etunar: de ,ou&a para 9re3ar: de roupa ranca para ,a)ar: de !enudencias para re!endar Ese )a,e! a penaF: de /5 tapetes para esco)ar: e ao dia se3uinte: pe,a !an2' te!por'o: de)o,)eria e! 9eita o ,a or que se ,2e ti)esse con9iado< A,3u!as 2oras !ais tarde: apareceria! e! )ossa !esa o ca9B quente e os o)os cozidos e! seu ponto< @9eti)a!ente: entre !eio dia e as duas da tarde 24 de se3uro !ais de )inte !i,26es de a!ericanos e outros tantos in3,eses co!endo todos e,es oi ou cordeiro assado: porco cozido: atatas cozidas e )erduras da esta&'o< @ pe,o ai%o 24 oito !i,26es de 9o3os acendidos durante dois ou tr;s 2oras para assar essa carne e cozer essas 2orta,i&as> oito !i,26es de !u,2eres dedicadas a preparar essa co!ida: que qui&4 n'o consista e! !ais de dez pratos di9erentes< T\Cinquenta ,ares acendidos: onde astaria u! sAOU: e%c,a!a)a te!po atr4s u!a a!ericana< Co!ei e! )ossa !esa> e! 9a!*,ia co! )ossos 9i,2os: se quereis< Has por 9a)or: para que essas cinquenta !u,2eres perdendo a !an2' e! 9azer a,3u!as %*caras de ca9B e e! preparar aque,e a,!o&o t'o sin3e,oD Por que esses cinquenta 9o3os: quando co! u! sA e duas pessoas astaria para cozer todos esses ocados de carne e todas as 2orta,i&asD @,e3ei )oc;s !es!os )osso assado de oi ou de carneiro: se sois de pa,adar de,icado> sazonai as )erduras a )osso 3osto: se pre9eris ta, ou qua, !o,2o< Has n'o ten2ais !ais do que u!a cozin2a t'o espa&osa e u! sA 2orni,,o t'o e! disposto co!o )os 9a&a 9a,ta< @!ancipar ? !u,2er n'o B a rir para e,a as portas da uni)ersidade: do 9oro e do par,a!ento< A !u,2er !anu!itida descar3a se!pre e! outra !u,2er o peso dos tra a,2os do!Bsticos< @!ancipar ? !u,2er B ,i ert4",a do

tra a,2o e! rutecedor da cozin2a e do ,a)adouroG B or3anizar"se de !aneira que ,2e per!ita criar e educar a seus 9i,2os: se ,2e parece: conser)ando te!po de so ra para to!ar parte na )ida socia,<

O comum acor o "ivre


1 Ra ituados co!o esta!os por 2eredit4rios preconceitos: por u!a educa&'o e u!a instru&'o a so,uta!ente 9a,sas: a n'o )er e! todas partes !ais do que 3o)erno: ,e3is,a&'o e !a3istratura: c2e3a!os a crer que os 2o!ens ia! destro&ar"se uns a outros co!o 9eras o dia e! que o po,izonte n'o esti)esse co! os o,2os postos e! nAs: e que so re)iria o caos se a autoridade desaparecesse< @ se! ad)ert*",o: passa!os -unto a !i, a3rupa&6es 2u!anas que se constitue! ,i)re!ente: se! nen2u!a inter)en&'o da ,ei: e que conse3ue! rea,izar coisas in9inita!ente superiores ?s que se rea,iza! so a tute,a 3o)erna!enta,< Trezentos cinquenta !i,26es de europeus se a!a! ou se odeia!: tra a,2a! ou )i)e! de suas rendas: so9re! ou 3oza!< Has sua )ida e seus 9atos Eaparte da ,iteratura: do teatro e do esporteF: per!anece! i3norados para os -ornais se n'o inter)iera! de u!a !aneira ou outra os 3o)ernos< /1 O !es!o sucede co! a 2istAria< Con2ece!os os !enores deta,2es da )ida de u! rei ou de u! par,a!ento> conser)ara!"nos todos os discursos: ons e !aus: pronunciados nesses !entideros: Tdiscursos que -a!ais in9,u*ra! no )oto de u! sA !e! roU: co!o dizia u! par,a!entar )eterano< As )isitas dos reis: o o! ou !au 2u!or dos po,iticastros: seus -o3os de pa,a)ras e suas intri3as: tudo isso se 3uardou co! su!o cuidado para a posteridade< Has nos custa as !aiores 9adi3as do !undo reconstituir a )ida de u!a cidade da Idade HBdia: con2ecer o !ecanis!o desse i!enso co!Brcio de !udan&a que se rea,iza)a entre as cidades anse4ticas ou sa er co!o edi9icou sua catedra, a cidade de Couen< Se a,3u! s4 io dedicou sua )ida a estud4",o: suas o ras 9ica! descon2ecidas: e as 2istArias Tpar,a!entaresU: isto B: 9a,sas: -4 que n'o 9a,a! sen'o de u! sA aspecto da )ida das sociedades: !u,tip,ica!"se: co!pra!"se e )ende!: ensina!"se nas esco,as< @ nAs: \ne! sequer ad)erti!os a prodi3iosa tare9a que ,e)a a ca o diaria!ente a a3rupa&'o espont=nea dos 2o!ens: e que constitui a o ra capita, de nosso sBcu,oO Q de p,ena e)id;ncia que na atua, sociedade: aseada na propriedade indi)idua,: isto B: na espo,ia&'o e no indi)idua,is!o: curto de a,cances e por tanto est8pido: os 9atos deste 3;nero s'o por necessidade ,i!itados> ne,a: o co!u! acordo n'o B per9eita!ente ,i)re: e co! 9req];ncia 9unciona para u! 9i! !esquin2o: quando n'o e%ecr4)e,< Has o que nos i!porta n'o B ac2ar e%e!p,os que se3uir ?s ce3as: e que ta! B! n'o poderia 9ornecer"nos a sociedade atua,< O que nos 9az 9a,ta B destacar que: apesar do indi)idua,is!o autorit4rio que nos as9i%ia: 24 se!pre no con-unto de nossa )ida u!a parte

!uito )asta onde n'o se 9az !ais do que por ,i)re acordo co!u!: e que B e! !ais 94ci, do que se cr; passar se! 3o)erno< Sa ido B que @uropa possui u!a rede de )ias 9Brreas de +5.<1.. qui,P!etros: e que por essa rede se pode circu,ar 2o-e se! deten&6es e atB se! !udar de )a3'o Equando se )ia-a e! tre! e%pressoF de Norte a Sur: de Poente a Ie)ante: de Hadri a Peters ur3o e de Ca,ais a Constantinop,a< @ ainda 24 !aisG u! )u,to depositado nu!a esta&'o 9erro)i4ria ir4 a poder do destinat4rio: assi! este-a e! Turquia ou no Wsia Centra,: se! !ais 9or!a,idade por parte do re!etente do que a de escre)er o ponto de destine nu! peda&o de pape,< @ste resu,tado podia o ter"se de duas !aneiras< U! Napo,e'o: u! Nis!arck: u! potentado qua,quer: conquistar @uropa: e desde Paris: Ner,i! ou Co!a tra&ar no !apa a dire&'o das )ias 9Brreas e re3u,ar a !arc2a dos trens< O idiota coroado de Nico,4s I son2ou 9az;",o assi!< Quando ,2e apresentara! pro-etos de ca!in2os de 9erro entre Hoscou e Peters ur3o: pe3ou u!a re3ra e atirou no !apa de C8ssia u!a ,in2a reta entre suas duas capitais: dizendoG TTen2o aqui o tra&adoU< @ o ca!in2o se 9ez e! ,in2a reta: e!pi,2ando pro9undas torrenteras e e,e)ando pontes )erti3inosas: que 9oi preciso a andonar ao ca o de a,3uns anos: custando o qui,P!etro: por !eio"ter!o: dois ou tr;s !i,26es de pesetas< Ieste B u! dos !eios> !as e! outras partes se 9ez de outra 9or!a< Os transportes 9erro)i4rios se constru*ra! a ra!ais: en,a&ando"se depois estes entre se: e depois: as ce! di)ersas co!pan2ias propriet4rias desses ra!ais tratara! de concertarse para 9azer concordar seus trens ? c2e3ada e ? sa*da e para 9azer circu,ar por seus carriis carros de todas proced;ncias: se! descarre3ar as !ercadorias ao passar de u!a rede a outra< Tudo isto se 9ez de co!u! acordo ,i)re: cruzando"se cartas e propostas: por !eio de con3ressos onde ia! os de,e3ados a discutir ta, ou qua, quest'o especia, ou a ,e3is,ar> e depois dos con3ressos: os de,e3ados re3ressa)a! suas co!pan2ias: n'o co! u!a ,ei: sen'o co! u! pro-eto de contrato para rati9ic4",o ou e,i!in4",o< @sta i!ensa rede de transportes 9erro)i4rios en,a&ados entre si: e esse prodi3ioso tr49ico a que d'o ,u3ar: constitue! de )erdadeiro o ras3o !ais asso! roso de nosso sBcu,o e se de)e! ao con);nio ,i)re< Se 9az cinquenta anos a,3uB! o ti)esse pre)isto e predito: nossos a)Ps ,2e ti)esse! crido ,ouco ou i! eci,: e teria! e%c,a!adoG T\Nunca conse3uireis que se entenda! ce! co!pan2ias de acionistasO Isso B u!a utopia: isso B u! conto de 9adas que nos cont4is< SA podia i!po",o u! 3o)erno centra,: co! u! diretor de r*os<U Pois e!> o !ais interessante dessa or3aniza&'o B \do que n'o 24 nen2u! 3o)erno centra europeu dos transportes 9erro)i4riosO \NadaO \N'o 24 !inistro dos ca!in2os de 9erro: n'o 24 ditador: ne! sequer u! par,a!ento continenta,: ne! ainda u!a -unta direti)aO Tudo se 9az por contrato< (. Has: co!o pode! passar"se se! tudo isso os transportes 9erro)i4rios de @uropaD Co!o conse3ue! 9azer )ia-ar a !i,26es de )ia-antes e !ontan2as de !ercadorias atra)Bs de todo

u! continenteD Se as co!pan2ias propriet4rias dos ca!in2os de 9erro pudera! entender"se: por que n'o se tin2a! de concertar de i3ua, !odo os tra a,2adores ao apreender"se das ,in2as 9BrreasD @ se a co!pan2ia de Peters ur3o a 0arsA)ia e a de Paris a Ne,9ort pode! 9azer de concerto se! per!itir"se o ,u%o de criar u! 3erente de a! as a u! te!po: por que no seio de nossas sociedades: constitu*da cada u!a de,as por u! 3rupo de tra a,2adores ,i)res: teria necessidade de u! 3o)ernoD 2 @stes e%e!p,os t;! seu ,ado de9eituoso: porque B i!poss*)e, citar u!a sA or3aniza&'o isenta da e%p,ora&'o do dB i, pe,o 9orte: do po re pe,o rico< Por isso os estadistas n'o dei%ar'o de dizer"nos: de se3uro: co! a ,A3ica que os distin3ueG T\V4 )eis que a inter)en&'o do @stado B necess4ria para pPr 9i! a essa e%p,ora&'oOU SA que: esquecendo as ,i&6es da 2istAria: n'o nos dir'o atB que ponto contri uiu o @stado !es!o a a3ra)ar ta, situa&'o: criando o pro,etariado e entre3ando"o aos e%p,oradores< @ esquecer'o ta! B! dizer"nos se B poss*)e, aca ar co! a e%p,ora&'o enquanto suas causas pri!eiras Xo capita, indi)idua, e a !isBria: criada arti9icia,!ente e! seus dois ter&os pe,o @stadoX continue! e%istindo< A propAsito do co!p,eto acordo entre as co!pan2ias 9erro)i4rias: B de pre)er que nos di3a!G TN'o )eis co!o as co!pan2ias de transportes 9erro)i4rios estru-an e !a,trata! a seus e!pre3ados e aos )ia-antesD \Preciso B que inter)en2a o @stado para prote3er ao p8 ,icoOU Has disse!os e repetido 9artas )ezes que enquanto ten2a capita,istas se perpetuar'o esses a usos de poder< Precisa!ente o @stado: o pretendido ien2ec2or: B que! deu ?s co!pan2ias esse terr*)e, poderio de que 2o-e 3oza!< N'o criou as concess6es: as 3arantiasD N'o en)iou suas tropas contra os e!pre3ados dos ca!in2os de 9erro 3re)istasD @ ao princ*pio Eisso ainda se ); e! C8ssiaF: n'o estendeu o pri)i,B3io atB o ponto de proi ir ? i!prensa o !encionar os desastres 9erro)i4rios para n'o depreciar as a&6es de que sa*a 9iadoraD N'o 9a)oreceu: e9eti)a!ente: o !onopA,io que consa3rou Treis da BpocaU aos 0ander i,t co!o aos Po,Jako99: aos diretores do Paris",Jon"Hediterr=neo e aos do San KotardoD Assi!: pois: se po!os co!o e%e!p,o o t4cito acordo esta e,ecido entre as co!pan2ias de transportes 9erro)i4rios: n'o B co!o u! idea, de 3o)erno econP!ico: ne! ainda co!o u! idea, de or3aniza&'o tBcnica< Q para de!onstrar que se capita,istas se! !ais propAsito do que o de au!entar suas rendas a costa de todo !undo: pode! conse3uir e%p,odir as )ias 9Brreas se! 9undar para isso u! escritArio internaciona,: n'o poder'o 9azer o !es!o: e ainda !e,2or: sociedades de tra a,2adores: se! no!ear u! !inistBrio dos ca!in2os de 9erro europeusD Pudesse ta! B! dizer"se que o co!u! acordo de que 9a,a!os n'o B inteira!ente ,i)reG que as 3randes co!pan2ias i!p6e! sua ,ei ?s pequenas< Pudesse! citar"se: por e%e!p,o: ta, rica co!pan2ia que o ri3a aos )ia-antes de Ner,i! a Nasi,ea a passar por Co,Pnia e Sranc9ort: e! )ez de se3uir o ca!in2o de Ieipzi3> ta, outra que i!p6e ?s !ercadorias rodeios de ce! e duzentos qui,P!etros Ee! ,on3os tra-etosF para 9a)orecer a poderosos acionistas> e! 9i!: ta, outra que arru*na ,in2as secund4rias<

Nos @stados Unidos: )ia-antes e !ercadorias se );e! a,3u!as )ezes o ri3ados a se3uir in)eros*!eis tra&ados: para que a9,uJan os dA,ares ao o,so de u! 0ander i,t< Nossa resposta ser4 a !es!a< @nquanto e%ista o capita,: se!pre poder4 opri!ir o 3rande ao pequeno< Has a opress'o n'o sA resu,ta do capita,< Kra&a: so retudo: ao sustento do @stado: ao !onopA,io que o @stado acredite e! seu 9a)or: B co!o certas 3randes co!pan2ias opri!e! ?s pequenas< Har% de!onstrou !uito e! co!o a ,e3is,a&'o in3,esa 9ez tudo o poss*)e, para arruinar a pequena ind8stria: reduzir ao ca!pon;s ? !isBria e proporcionar aos 3randes industriais ata,26es de 9a!B,icos: 9or&ados a tra a,2ar por qua,quer sa,4rio< @%ata!ente o ($ !es!o sucede co! a ,e3is,a&'o re,ati)a aos ca!in2os de 9erro< Iin2as estratB3icas: ,in2as su )encionadas: ,in2as !onopo,izadoras do correio internaciona,G tudo se pPs e! -o3o a ene9*cio dos pei%es 3ordos do a3iotis!o< Quando Cost2c2i,d X!erecedor de todos os @stados europeusX co!pro!ete sua capita, e! deter!inado ca!in2o de 9erro: seus 9iBis )asa,os: os !inistros: se as arru!ar'o para 9azer",2e 3an2ar ainda !ais< Nos @stados Unidos Xessa de!ocracia que os autorit4rios nos prop6e! a,3u!as )ezes por idea,X !istura"se a 9raude !ais escanda,osa e! tudo o concerniente a transportes 9erro)i4rios< Se ta, ou qua, co!pan2ia !ata a seus co!petidores co! u!a tari9a !uito ai%a: B porque se co!pensa por outra parte co! os terrenos que: !ediante 3or-etas: concedeu",2e o @stado< Ta! B! aqui o @stado dup,ica: centup,ica a 9or&a do 3rande capita,< @ quando )e!os aos sindicatos de transportes 9erro)i4rios Eoutro produto do co!u! acordo ,i)reF conse3uir a,3u!as )ezes prote3er ?s pequenas co!pan2ias contra as 3randes: n'o nos 9ica !ais que nos asso! rar da 9or&a intr*nseca do con);nio ,i)re: apesar da o!nipotencia do 3rande capita, co! o au%*,io do @stado< @9eti)a!ente: as pequenas co!pan2ias )i)e! apesar da parcia,idade do @stado> e se e! Sran&a Xpa*s de centra,iza&'oX n'o )e!os !ais do que cinco ou seis 3randes co!pan2ias: na Kr'"Nretan2a se conta! !ais de cento dez: que se entende! ?s !i, !ara)i,2as: e co! se3uran&a est'o !e,2or or3anizadas: para o r4pido transporte de !ercadorias e )ia-antes que os transportes 9erro)i4rios 9ranceses e a,e!'es< Ade!ais: n'o B essa a quest'o< O 3rande capita,: 9a)orecido pe,o @stado: pode se!pre ac2atar ao pequeno: se ,2e te! conta< O que nos ocupa B istoG o co!u! acordo entre as centenas de co!pan2ias 9erro)i4rias ?s que pertence! os ca!in2os de 9erro de @uropa se esta e,eceu direta!ente: se! a inter)en&'o de u! 3o)erno centra, que i!pon2a a ,ei ?s di)ersas sociedades: sen'o que se !ante)e por !eio de con3ressos co!postos de de,e3ados que discute! entre se e su !ete! a seus co!itentes pro-etos e n'o ,eis< Ieste B u! princ*pio no)o: que di9ere por co!p,eto do princ*pio 3o)erna!enta,: !on4rquico ou repu ,icano: a so,uto ou par,a!entar< Q u!a ino)a&'o que se introduz: ainda co! ti!idez: nos costu!es de @uropa> !as o por)ir B seu< 3

Huitas )ezes ,e!os nos escritos dos socia,istas de @stado e%c,a!a&6es por este esti,oG T@ que! se encarre3ar4 na sociedade 9utura de re3u,arizar o tr49ico nos canaisD Se a u! de )ossos co,e3as anarquistas se ,2e passasse pe,a ca e&a atra)essar sua arca nu! cana, e i!pedir o tr=nsito a !i,2ares de arcas: que! ,2e 9aria entrar e! raz'oDU Con9essa!os que a suposi&'o B u! pouco capric2osa< Has se poderia adicionarG T@ se: por e%e!p,o: ta, ou qua, !unic*pio ou 3rupo )o,unt4rio quisesse! 9azer passar suas arcas antes que as outras: di9icu,taria! o passo do cana, para arcar ta,)ez pedras: enquanto o tri3o destinado a outro !unic*pio 9icaria na estacada< Que! re3u,arizaria: pois: a !arc2a das arcas: a n'o ser o 3o)ernoDU Sa ido B o que s'o os canais e! Ro,andaG constitue! seus ca!in2os< Ta! B! se ca e o tr49ico que se 9az por esses canais< O que se transporta entre nAs por u!a carreteira ou u! transporte 9erro)i4rio: transporta"se e! Ro,anda pe,os canais< I4 B onde teria que andar a 3o,pes para 9azer passar suas arcas antes que as outras< \I4 teria que inter)ir o 3o)erno para pPr orde! no tr49icoO Pois e!: n'o< Hais pr4ticos: os 2o,andeses: desde 9az ,on3o te!po sou era! arru!ar"se de outro !odo: criando 32i,das: sindicatos de arqueros: associa&6es ,i)res: 9i,2as das necessidades !es!as da na)e3a&'o< O passo das arcas se 9azia se3undo certo orde! de inscri&'o: se3uindo"se unas a outras por turno: se! adiantar"se: so pena de )er"se e%c,u*das do sindicato< Nen2u!a se estaciona)a !ais de certo n8!ero de dias nos portos de e! arque: e se nesse te!po n'o ac2a)a !ercadorias que transportar: tanto pior para e,aG sa*a de es)azia!ento e dei%a)a o posto ?s recB! )indas< @)it4 ase assi! a a3,o!era&'o: ainda que 9icasse intacta a concorr;ncia entre (+ os e!pres4rios: conseq];ncia da propriedade indi)idua,< Supri!i esta: e o co!u! acordo seria !as cordia, ainda: !ais equitati)o para todos< Por suposto: o propriet4rio de cada arca podia ad2erise ou n'o ao sindicatoG isso era assunto seu: !as a !aioria pre9eria! a9i,iarse< Os sindicatos apresenta! ade!ais t'o 3randes )anta3ens: que se di9undira! pe,o Cin: o Meser e o Oder: atB Ner,i!< Os arqueros n'o esperara! a que o 3rande Nis!arck 9a&a a ane%a&'o da Ro,anda ? A,e!an2a e no!e u! O er Raupt Kera,"Stats Cana,"Na)i3ations"Cat2 co! u! n8!ero de 3a,6es correspondente ? ,on3itude de seu t*tu,o< Pre9erira! concertarse internaciona,!ente< @ ainda !ais< Krande n8!ero de arcos de )e,a que presta! ser)i&o entre os portos a,e!'es e os de @scandina)ia: e! co!o os de C8ssia: aderira!"se ta! B! a esses sindicatos: co! o 9i! de esta e,ecer certa 2ar!onia no cruza!ento dos arcos< Tendo sur3ido ,i)re!ente tais associa&6es e sendo )o,unt4ria a ades'o a e,as: n'o t;! que )er nada co! os 3o)ernos< Q poss*)e,: B !uito pro)4)e, e! todo caso: que ta! B! aqui o 3rande capita, opri!a ao pequeno< Pode ser ta! B! que o sindicato ten2a tend;ncias a eri3ir"se e! !onopA,io: so retudo co! o precioso patronato do @stado: que n'o dei%ar4 de !isturar"se e! isso< SA que n'o esque&a!os que esses sindicatos representa! u!a

associa&'o cu-os !e! ros n'o t;! !ais do que interesses pessoais> !as se cada ar!ador se )isse o ri3ado: pe,a socia,iza&'o da produ&'o: do consu!o e da !udan&a: a 9azer parte de outra: ce! associa&6es precisas para co rir suas necessidades: !udaria! de aspecto as coisas< Poderoso no 43ua o 3rupo dos ate,eros: sentir*ase dB i, e! terra 9ir!e e !oderaria suas pretens6es: para concertarse co! os transportes 9erro)i4rios: as !anu9aturas e outros 3rupos< V4 que 9a,a!os de na)ios e arcas: cite!os u!a das !ais 9or!osas or3aniza&6es que sur3ira! e! nosso sBcu,o: u!a daque,as que co! !ais -ustos t*tu,os pode! or3u,2ar"nosG B a associa&'o in3,esa de Sa,)a!ento de n4u9ra3os EIi9e otat AssociationsF< Sa ido B que todos os anos )'o despeda&ar"se !ais de !i, na)ios nas costas de In3,aterra< @! a,ta !ar: u! o! arco rara )ez te!e a te!pestade< Vunto ?s costas ,2e a3uarda! os peri3osG !ar a3itado que ,2e ro!pe o codastre: rac2as de )ento que ,2e arre ata! !astros e )e,as: correntes que ,2e 9aze! in3o)ern4)e,: reci9es e ai%ios so re os quais )ai enca,2ar< Inc,usi)e quando e! outros te!pos os 2a itantes das costas acendia! 9o3ueiras para atrair aos na)ios para os esco,2os e apoderar"se de seu carre3a!ento: se3undo costu!e: se!pre 9izera! tudo o poss*)e, para sa,)ar ?s tripu,a&6es< Ao )er a u! na)io e! !au transe: ,an&a)a! suas cascas de noz e diri3*anse e! socorro dos n4u9ra3os: para encontrar !uito co! 9req];ncia e,es !es!os a !orte entre as ondas< Cada c2o&a a or,a do !ar te! suas ,endas do 2ero*s!o: despre3ado pe,a !u,2er i3ua, que pe,o 2o!e!: para sa,)ar ?s tripu,a&6es e! )ia de perderse< O @stado e os s4 ios 9izera! a,3u!a coisa para di!inuir o n8!ero dos sinistros< Os 9arAis: os sinais: os !apas: as ad)ert;ncias !eteoro,A3icas o reduzira!: certa!ente: !uito< Has se!pre 9ica! cada ano u! !i,2ar de e! arca&6es e !uitos !i,2ares de )idas 2u!anas que sa,)ar< Por isso: a,3uns 2o!ens de oa )ontade pusera! !'os ? o ra< Nons !arin2os: e,es !es!os i!a3inara! u! ote de sa,)a!ento que pudesse desa9iar ? tor!enta se! pPr"se por !ontera ne! ir"se a pique: e iniciara! a,3u! sino para interessar ao p8 ,ico na e!presa: encontrar o din2eiro necess4rio: construir arcos e situ4",os nas costas: e! todas partes onde possa! prestar ser)i&os< Co!o essas 3entes n'o era! -aco inos: n'o se diri3ira! ao 3o)erno< Tin2a! co!preendido que para rea,izar e! sua e!presa ,2es era necess4rio o concurso: o entusias!o dos !arin2os: seu con2eci!ento dos ,u3ares: sua a ne3a&'o so retudo< @ para encontrar 2o!ens que ao pri!eiro sina, se ,ance! de noite ao caos das ondas: se! dei%ar"se deter pe,as tre)as ne! pe,os ro!pientes: e ,utando cinco: seis: dez 2oras: contra o !ar a3itado antes de a ordar ao na)io n4u9ra3o: 2o!ens dispostos a -o3ar"se a )ida para sa,)ar a dos de!ais: precisa"se o senti!ento de so,idariedade: o esp*rito de sacri9*cio que n'o se co!pra co! 3a,6es< Assi!: pois: te)e u! !o)i!ento inteira!ente espont=neo: produto do con);nio ,i)re e da iniciati)a indi)idua,< Centenas de 3rupos ,ocais se or3anizara! ao ,on3o das costas< Os iniciadores ti)era! o o! sentido de n'o -o3ar"se de (3

!aestros: procurara! ,uzes nas c2o&as dos pescadores< U! ,orde en)iou )inte e cinco !i, pesetas para construir u! ote de sa,)a!ento a u! deter!inado po)o da costa> aceptAse o donati)o: !as dei%ando a e,ei&'o dos pescadores e !arin2os daque,a ,oca,idade o ,u3ar onde tin2a de situar"se o ote< Os pianos das no)as e! arca&6es n'o se 9izera! no A,!irantaz3o< TV4 que i!porta X ,e!os no re,atArio da Associa&'oX que os sa,)adores ten2a! p,ena con9ian&a na e! arca&'o que tripu,a!: a -unta se i!p6e antes de !ais nada o de)er de dar aos otes a 9or!a e os pertrec2os que possa! dese-ar os prAprios sa,)adores<U Por isso cada ano introduz u! aper9ei&oa!ento no)o< \Tudo pe,os )o,unt4rios: que se or3aniza! e! -untas ou 3rupos ,ocaisO \Tudo pe,a a-uda !8tua e pe,o co!u! acordoO \Que anarquistasO Por isso n'o pede! nada aos contri uintes: e o ano passado se ,2es dera! $<.#7<... pesetas de quotas )o,unt4rias e espont=neas< @! $5#$ a Associa&'o possu*a duzentos no)enta e tr;s otes de sa,)a!ento< @sse !es!o ano sa,)ou seiscentos u! n4u9ra3os e trinta e tr;s na)ios< Desde sua 9unda&'o sa,)ou trinta e duas !i, seiscentos setenta e u! seres 2u!anos< Tendo perecido e! $557 entre as ondas tr;s otes de sa,)a!ento co! todos seus 2o!ens: present4ronse centenas de no)os )o,unt4rios a inscr* irse: a constituir"se e! 3rupos ,ocais: e essa a3ita&'o deu por resu,tado o que se constru*sse! )inte otes sup,e!entares< Ad)irta!os de passa3e! que a Associa&'o en)ia cada ano aos pescadores e !arin2os e%ce,entes arA!etros a u! pre&o tr;s )ezes !enor que seu )a,or rea,: propa3a os con2eci!entos !eteoro,A3icos e te! aos interessados a par das )aria&6es ruscas pre)istas pe,os s4 ios< Cepeti!os que as pequenas -untas ou 3rupos ,ocais n'o t;! or3aniza&'o 2ier4rquica e se co!p6e! unica!ente de )o,unt4rios para o sa,)a!ento e de pessoas que se interessa! por essa o ra< A -unta centra,: que B !ais e! u! centro de correspond;ncia: n'o inter)B! e! a so,uto< 0erdade B que quando no !unic*pio se trata de )otar a respeito de u! assunto de educa&'o ou de i!posto ,oca,: essas -untas n'o to!a! parte co!o tais nas de,i era&6es X!odBstia que: por des3ra&a: n'o i!ita! os e,eitos de u!a pre9eitura"< Has> por outra parte: essas oas 3entes n'o ad!ite! que que! n'o t;! arrostrado nunca as tor!entas: i!pon2a!",2es ,eis a respeito do sa,)a!ento< AO pri!eiro sina, de apuro: )'o: se conciertan e -o3a! adiante< Nada de 3a,6es: !uita oa )ontade< I!a3inai")os que a,3uB! )os ti)esse dito 9az )inte e cinco anosG TT'o capaz co!o B o @stado para 9azer !atar )inte !i, 2o!ens nu! dia e que saia! 9eridos outros cinquenta !i,: B incapaz para prestar socorro a suas prAprias )*ti!as< Por tanto: enquanto e%ista a 3uerra: 9az 9a,ta que inter)en2a a iniciati)a pri)ada e que os 2o!ens de oa )ontade se or3anize! internaciona,!ente para essa o ra 2u!anit4ria<U \Que di,8)io de ur,as ti)esse c2o)ido so re que! ti)esse ousado e!pre3ar esta ,in3ua3e!O @! pri!eiro ter!o: ti)esse!",2e tratado de utApico: e se depois se ti)esse di3nado a rir a oca: ti)esse!",2e respondidoG TPrecisa!ente 9a,tar'o )o,unt4rios a,i onde !ais se dei%e sentir sua necessidade< 0ossos 2ospitais ,i)res estar'o todos centra,izados e! ,u3ar se3uro: ao passo que se carecer4 do indispens4)e, nas

a! u,=ncias< As ri)a,idades nacionais se as arru!ar'o de !aneira que os po res so,dados !orrer'o se! socorroU< Tantos oradores: outras tantas re9,e%6es de desa,ento< \Que! de nAs n'o ou)iu perorar nesse to!O Pois e!> -4 sa e!os o que passa< Or3anizara!"se ,i)re!ente sociedades da Cruz 0er!e,2a e! todas partes: e! cada pa*s: e! !i,2ares de ,oca,idades: e ao estourar a 3uerra de $5#."#$: os )o,unt4rios pusiBronse ? o ra< Ro!ens e !u,2eres 9ora! a o9erecer seus ser)i&os< Or3aniz4ronse a !i,2ares os 2ospitais e as a! u,=ncias: correra! trens a ,e)ar a! u,=ncias: )*)eres: roupas: !edica!entos para os 9eridos< As co!iss6es in3,esas en)iara! co! oios inteiros de a,i!entos: )estidos: 9erra!entas: 3r'o para se!ear: ani!ais de tiro: \atB arados de )apor para a-udar ? ,a ranza dos departa!entos asso,ados pe,a 3uerraO Con9eri t'o sA A Cruz 0er!e,2a: por Kusta)o HoJnier: e )os asso! rar4 rea,!ente o i!enso da tare9a ,e)ada a ca o< A a ne3a&'o dos )o,unt4rios da Cruz 0er!e,2a 9oi superior a todo enco!io< SA pedia! ocupar os postos d4 !aior peri3o< @ ao passo que os !Bdicos assa,ariados pe,o @stado 9u3ia! co! seu estado !aior ao apro%i!ar"se os prusianos: os )o,unt4rios da Cruz (/ 0er!e,2a continua)a! suas ,ides so as a,as: suportando as ruta,idades dos o9iciais is!arckistas e napo,ePnicos: es an-ando os !es!os cuidados aos 9eridos de todas as naciona,idadesG 2o,andeses e ita,ianos: suecos e e,3as> atB -aponeses e c2ineses: entend*anse ?s !i, !ara)i,2as< Distri u*a! seus 2ospitais e a! u,=ncias se3undo as necessidades do !o!ento> so retudo ri)a,iza)a! na 2i3iene de seus 2ospitais< \Quantos 9ranceses 9a,a! ainda co! pro9unda 3ratid'o dos ternos cuidados que rece era! por parte de ta, ou qua, )o,unt4rio: 2o,and;s ou a,e!'o: nas a! u,=ncias da Cruz 0er!e,2aO \Que ,2e i!porta ao autorit4rioO Seu idea, B o !Bdico do re3i!ento: o assa,ariado do @stado< \Ao dia o: pois: a Cruz 0er!e,2a co! seus 2ospitais 2i3iBnicos: se os en9er!eiros n'o s'o ser)idores p8 ,icosO Ten2o aqui u!a or3aniza&'o nascida onte! e que conta neste !o!ento seus !e! ros por centenas de !i,2ar> que possui a! u,=ncias: 2ospitais: trens: e,a ora procedi!entos no)os para tratar as 9eridas: e que se de)e ? iniciati)a de uns quantos 2o!ens de cora&'o< Se nos dir4 ta,)ez que os @stados ta! B! sup6e! a,3o nessa or3aniza&'oD Si> os @stados pusera! a !'o para apoderar"se de,a< As -untas direti)as est'o presididas por esses a que! os ,acaJos c2a!a! pr*ncipes de san3ue rea,< I!peradores e rain2as es an-a! seu patronato ?s -untas nacionais< Has n'o B a esse patronaz3o ao que se de)e o triun9o da or3aniza&'o: sen'o ?s !i, -untas ,ocais de cada na&'o: ? ati)idade de seus indi)*duos: ? a ne3a&'o de todos os que trata! de a,i)iar ?s )*ti!as da 3uerra< \@ ainda seria !uito !aior essa a ne3a&'o se o @stado n'o inter)iesse a so,uta!ente e! nadaO @! todo caso: n'o 9oi por ordens de nen2u!a -unta direti)a internaciona, pe,o que in3,eses e -aponeses: suecos e c2ineses se apressara! a en)iar socorros aos 9eridos de $5#$< Os 2ospitais se ,e)anta)a! no territArio in)adido: e as a! u,=ncias ia! aos ca!pos de

ata,2a: n'o por ordens de nen2u! !inistBrio internaciona,: sen'o por iniciati)a dos )o,unt4rios de cada pa*s< U!a )ez no ,u3ar: n'o se atirara! das 3re`as: co!o pre)ia! os -aco inosG todos se pusera! ? o ra: se! distin&'o de naciona,idades< N'o aca ar*a!os se quisBsse!os !u,tip,icar os e%e!p,os to!ados da arte de e%ter!inar aos 2o!ens< Naste"nos so!ente citar as sociedades inu!er4)eis a que so retudo de)e o e%Brcito a,e!'o sua 9or&a: que n'o depende sA de sua discip,ina: co!o e! 3enera, se cr;< @ssas sociedades pu,u,an e! A,e!an2a e t;! por o -eti)o propa3ar os con2eci!entos !i,itares< Nu! dos 8,ti!os con3ressos da A,ian&a !i,itar a,e!' EKrie3er undF )ira!"se de,e3ados de dois !i, quatrocentas cinquenta e duas sociedades 9ederadas entre si: co! cento cinquenta e u! !i, setecentos doze !e! ros< Sociedades de tiro: de -o3os !i,itares: de -o3os estratB3icos: de estudos topo3r49icosG ten2o aqui os ate,i;s onde se e,a ora! os con2eci!entos tBcnicos do e%Brcito a,e!'o: e n'o nas esco,as de re3i!ento< Q u!a rede 9or!id4)e, de sociedades de todas c,asses: que en3,o a! !i,itares e paisanos: 3eA3ra9os e 3inastas: ca&adores e tBcnicos> sociedades que espontanea!ente se or3aniza!: 9edera!"se> discute! e )'o 9azer e%p,ora&6es ao ca!po< @stas associa&6es )o,unt4rias e ,i)res s'o as que constitue! a )erdadeira 9or&a do e%Brcito a,e!'o< Seu o -eti)o B detest4)e,G a sustenta&'o do i!pBrio< Has o que nos i!porta re3istrar B que o @stado Xapesar de seu 3rand*si!a !iss'o: que B a or3aniza&'o !i,itarX co!preendeu que seu desen)o,)i!ento sBria tanto !ais )erdadeiro quanto !ais se a andone ao ,i)re acordo dos 3rupos e ? ,i)re iniciati)a dos indi)*duos< AtB e! !atBria 3uerreira se recorre ao ,i)re acordo co!u!: e para con9ir!ar nosso aserto: aste !encionar os trezentos !i, )o,unt4rios in3,eses: a Associa&'o naciona, in3,esa de Arti,2aria e a sociedade que> est4 or3anizando"se para a de9esa das costas de In3,aterra: que se se constitui ser4 e! !ais ati)a do que o !inistBrio de Harin2a co! seus cora&ados que d'o orzadas: e seus aJonetas que se do ra! co!o c2u! o< @! todas partes a dica o @stado: a andona suas 9un&6es sacrosantas aos particu,ares< @! todas partes se apodera de seus do!*nios a or3aniza&'o ,i)re< Has todos os 9atos que aca a!os de citar !a, per!ite! entre)er o que o co!u! acordo ,i)re nos reser)a no )indouro: quando -4 n'o ten2a @stado< (( ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

O#'e(es
1 N'o te!os por que ocupar"nos e! recusar as o -e&6es que se 9aze! ao co!unis!o autorit4rioG nAs !es!os ,e)anta!os ata de,as< Sarto so9rera! as na&6es ci)i,izadas na ,uta que tin2a de conc,uir pe,a !anu!isiAn do indi)*duo para poder rene3ar de seu passado e to,erar u! 3o)erno que )iesse i!por"se atB nos !enores deta,2es da )ida do cidad'o: ainda

que esse 3o)erno n'o ti)esse outro o -eti)o que o e! da co!unidade< Se a,3u!a )ez c2e3asse a constituir"se u!a sociedade co!unista autorit4ria: n'o duraria: e e! cedo se )eria o ri3ada: pe,o descontenta!ento 3era,: a disso,)er"se ou a reor3anizar"se so re princ*pios de ,i erdade: 0a!os ocupar"nos de u!a sociedade co!unista anarquista: de u!a sociedade que recon2e&a a ,i erdade p,ena e co!p,eta do indi)*duo: n'o ad!ita nen2u!a autoridade e n'o e!pre3ue )io,;ncia a,3u!a para 9or&ar ao 2o!e! ao tra a,2o< O que 9az esta ,i3eireza tanto !ais surpreendente B do que atB na econo!ia po,*tica capita,ista se encontra! -4 a,3uns escritores conduzidos pe,a 9or&a das coisas a pPr e! d8)ida este a%io!a dos 9undadores de sua ci;ncia: a%io!a se3undo o qua, a a!ea&a da 9o!e seria o !e,2or esti!u,ante do 2o!e! para o tra a,2o ou produti)o< Co!e&a! a ad)ertir que entra na produ&'o )erdadeiro e,e!ento co,eti)o: 9arto descuidado atB nossos dias: e que pudesse ser e! !ais i!portante do que a perspecti)a do 3an2o pessoa,< A qua,idade in9erior do ,a or assa,ariada: a 2orr*)e, perda de 9or&a 2u!ana nos tra a,2os da a3ricu,tura e da ind8stria !odernas: o n8!ero se!pre crescente de 2o,3azanes que 2o-e tenta! descarre3arse so re os o! ros dos de!ais: a 9a,ta de certo atrati)o na produ&'o: que se 9az cada )ez !as !ani9esta: tudo co!e&a a preocupar atB aos econo!istas da esco,a c,4ssica< A,3uns de,es se per3unta! se n'o errara! o ca!in2o ao raciocinar a respeito de u! ser i!a3in4rio: idea,izado e! 9eio: a que! se supun2a 3uiado e%c,usi)a!ente pe,a isca do 3an2o ou do sa,4rio< @sta 2eresia penetra atB nas uni)ersidades: a)entura"se nos ,i)ros de ortodo%ia econo!ista< O qua, n'o i!pede que u! 3rand*si!o n8!ero de re9or!adores socia,istas continue! sendo apoiantes da re!unera&'o indi)idua, e de9ender a )etusta cidade,a do asa,aria!iento: quando seus de9ensores de antan2o a entre3a! -4 pedra por pedra ao assa,tante< Assi!: pois: te!e"se que: se! 9or&4",a a isso: a !assa n'o queira tra a,2ar< Has: n'o ou)i!os -4 e! nossa )ida e%pressar essas !es!as aprensiones pe,os escra)istas dos @stados Unidos antes da !anu!isiAn dos ne3ros: e pe,os sen2ores russos antes da !anu!isiAn dos ser)osD Se! o c2icote n'o tra a,2ar4 o ne3ro: dizia! os escra)istas< Ion3e da )i3i,=ncia do a!oo: o ser)o dei%ar4 incu,tos os ca!pos: dizia! os oJardos russos< Cantine,a dos sen2ores 9ranceses de $#51: cantine,a da Idade HBdia: cantine,a t'o )e,2a co!o o !undo: ou)i!o",a se!pre que se trata de consertar u!a in-usti&a na 2u!anidade< @ a rea,idade )e! dar",2e todas as )ezes u! so,ene !entis< O ca!pon;s isentado e! $#1+ ,a)ra)a co! u!a ener3ia 9eroz: descon2ecida por seus antepassados> o ne3ro ,i erto tra a,2a !ais do que seus pais: e o ,a)rador russo: depois de ter 2onrado a ,ua de !e, da !anu!isiAn (7 9este-ando as se%tas"9eiras co!o os do!in3os: )o,tou co! tanto !ais a9' quanto !ais co!p,eta 9oi sua: ,i erdade< A,i onde n'o ,2e 9a,ta terra: ,a)ra co! encarniza!iento: e! co!o soa< O estri i,2o escra)ista pode ser )4,ido para os propriet4rios de escra)os< Quanto

aos escra)os !es!os: sa e! o que )a,e e con2ece! seus !oti)os< Por outra parte: que! sen'o os econo!istas nos ensina! que se o assa,ariado cu!pre de qua,quer !odo sua tare9a: e! !udan&a o tra a,2o intenso e produti)o sA B o ra do 2o!e! que acrece seu e!"estar e! propor&'o de seus es9or&osD Todos os c=nticos entoados e! ,oor da propriedade se reduze! precisa!ente a este a%io!a< Porque Xcoisa not4)e,X quando querendo ce,e rar os ene9*cios da propriedade: os econo!istas nos !ostra! co!o u!a terra incu,ta: u! p=ntano ou u! pedre3a, se co re! de ricas !ieses co! o suor do ca!pon;s propriet4rio: n'o pro)a! de nen2u! !odo sua tese e! 9a)or da propriedade< Ao ad!itir que a 8nica 3arantia para n'o ser despo-ado dos 9rutos de seu tra a,2o B o possuir o instru!ento para tra a,2ar Xo qua, B )erdadeiro": sA pro)a! que o 2o!e! n'o produz rea,!ente sen'o quando tra a,2a co! certa ,i erdade: quando suas ocupa&6es s'o e!^ certo !odo G e,ecti)as: quando n'o te! )i3i,ante que ,2e !o,este: e por 8,ti!o: quando ); que seu tra a,2o ,2e apro)eita co!o a outros que 9aze! o !es!o que e,e: e n'o a u! 2o,3az4n qua,quer< Isso B tudo o que pode deduzir"se de sua ar3u!enta&'o: e B o que ta! B! a9ir!a!os nAs< Quanto ? 9or!a de posse do instru!ento de tra a,2o: isso n'o inter)B! !ais do que indireta!ente e! sua de!onstra&'o para asse3urar ao cu,ti)ador do que nin3uB! ,2e arre atar4 o ene9*cio de seus produtos ne! de suas !e,2oras< @ para apoiar sua tese e! 9a)or da propriedade contra qua,quer outra 9or!a de posse: n'o de)esse! !ostrar"nos os econo!istas que a terra n'o produz nunca t'o ricas !ieses so a 9or!a de posse co!unista co!o quando a posse B pessoa,D Pois e!: n'o B assi!> ad)erte"se o contr4rio< To!ai co!o e%e!p,o u! !unic*pio do cantAn de 0aud: na Bpoca e! que todos os 2o!ens do po)o )'o e! in)erno a cortar ,en2a no osque que pertence a todos< (# Tudo o que 2o-e se possa descarre3ar e! outros o ,a or indispens4)e, para a e%ist;ncia se apressa a 9az;",o: e B coisa ad!itida que se!pre suceder4 assi!< Pois e!> o tra a,2o indispens4)e, para a e%ist;ncia B essencia,!ente !anua,< Por !ais artistas e s4 ios do que se-a!os: nen2u! de nAs pode passar"se se! os produtos o tidos pe,o tra a,2o dos ra&osG p'o: )estidos: ca!in2os: arcos: ,uz: ca,or: etcBtera< Ainda !aisG por e,e)ada!ente art*sticos ou suti,!ente !eta9*sicos que se-a! nossos 3ozes: n'o 24 ne! uno que n'o se 9unde no tra a,2o !anua,< @ precisa!ente desse ,a or X9unda!ento da )idaX B do que cada qua, trata de descarre3ar"se< Co!preende!o",o per9eita!ente> assi! de)e ser 2o-e< Porque 9azer u! tra a,2o !anua, si3ni9ica na atua,idade encerrar"se dez e doze 2oras a,)os nu! ate,i; !a,sano e per!anecer dez: trinta anos: toda a )ida: a!arrado ? !es!a ,ide< Isso si3ni9ica condenar(5 aprestar tecidos: e enquanto seu 9i,2o c2eia a !'o tarros de 3ra%a ou a3uarda 2oras inteiras na esquina da ca,e a que u! transeunte ,2e 9a&a 3an2ar u! rea,< Se 9a,ais co! o diretor de u!a 94 rica e! or3anizada: )os e%p,icar4 candorosa!ente que B di9*ci, encontrar 2o-e u!

o reiro 24 i,: )i3oroso: enBr3ico: co! arranque para o tra a,2o< Se se apresenta a,3u!: entre os )inte ou trinta que );! cada se3unda"9eira a pedir tra a,2o: est4 se3uro de ser rece ido: ainda que esti)Bsse!os reso,)idos a di!inuir o n8!ero de ra&os< Se ,2e recon2ece a pri!eira )ista e se ,2e aceita se!pre: co! o propAsito de despedir o dia se3uinte u! 9uncion4rio )e,2o ou !enos ati)o< @ esse a que! se aca a de despedir: todos os que o ser'o a!an2': )'o re9or&ar esse i!enso e%Brcito de reser)a do capita, Xos o reiros se! tra a,2oX que n'o se c2a!a sen'o nos !o!entos de pressas ou para )encer a resist;ncia dos 3re)istas< @sse re9u3o das !e,2ores 94 ricas: esse tra a,2ador !Bdio: )ai unir"se co! o ta! B! 9or!id4)e, e%Brcito dos o reiros )e,2os ou pouco 24 eis que circu,a de cont*nuo nas 94 ricas secund4rias: as que !a, co re! 3astos e sae! do passo co! 9raudes e a`a3azas postas ao co!prador: e so retudo ao consu!idor dos pa*ses re!otos< @ se 9a,ais co! o !es!o tra a,2ador: sa ereis que a re3ra 3era, dos ate,i;s B que o o reiro n'o 9a&a nunca tudo o que B capaz de 9azer< \Des3ra&ado do que ao entrar nu!a 94 rica in3,esa n'o se3uisse este conse,2o que ,2e d'o seus co,e3asO Porque os tra a,2adores sa e! que se nu! !o!ento de 3enerosidade cede! ?s inst=ncias de u! patrono e consente! e! 9azer intensi)o o tra a,2o para conc,uir enco!endas apre!iantes: esse tra a,2o ner)oso se eri3ir4 daqui por diante co!o re3ra na esca,a dos sa,4rios< Por isso: e! no)e 94 ricas de cada dez: pre9ere! n'o produzir nunca tanto co!o poderia!< @! certas ind8strias se ,i!ita a produ&'o: co! o 9i! de !anter a,tos os pre&os: e as )ezes corre a orde! de CocannJ: que si3ni9icaG \A !4 pa3a: !au tra a,2o 3 Os que estudara! e! sBrio a quest'o: n'o ne3a! nen2u!a das )anta3ens do co!unis!o X por suposto: a condi&'o de que se-a per9eita!ente ,i)re: isto B: anarquista"< Cecon2ece! que o tra a,2ador pa3o e! din2eiro: ainda que se dis9arce co! o no!e de Pnus nas associa&6es o reiras 3o)ernadas pe,o @stado: 3uardaria o se,o do asa,aria!iento e conser)aria todos seus incon)enientes< Co!preende! que n'o de!oraria e! so9rer por essa causa o siste!a inteiro: ainda que a sociedade entrasse e! posse dos instru!entos para produzir< Ad!ite! que: 3ra&as ? educa&'o inte3ra, dada a todos os !eninos: aos 24 itos ,a oriosos das sociedades ci)i,izadas: co! a ,i erdade de e,e3er e )ariar as ocupa&6es e o atrati)o do tra a,2o 9eito por i3uais para e!"estar de todos: nu!a sociedade co!unista n'o ia! 9a,tar produtores que e! cedo trip,icaria! e decup,icar*an a 9ecundidade do so,o e daria! no)o i!pu,so ? ind8stria< Has o peri3o Xdize! nossos contradictoresX )ir4 dessa !inoria de pre3ui&osos que n'o querer'o tra a,2ar: apesar das e%ce,entes condi&6es que 9ar'o a3rad4)e, o tra a,2o: ou que n'o por'o e! isso re3u,aridade e const=ncia< Ro-e: a perspecti)a da 9o!e o ri3a aos !ais re9rat4rios a !arc2ar ao passo dos outros< Pois e!> a re!unera&'o se3undo o tra a,2o 9eito: n'o B o 8nico siste!a que per!ite e%ercer essa 9or&a: se! !enosca ar os senti!entos do tra a,2adorD Porque qua,quer outro !eio i!p,icaria a cont*nua inter)en&'o de u!a

autoridade: que e! cedo repu3naria ao 2o!e! ,i)re< @sta o -e&'o entra na cate3oria dos racioc*nios co! os quais se trata de -usti9icar o @stado: a ,ei pena,: o -uiz e o carcereiro< V4 que Xdize! os autorit4riosX 24 3entes Xu!a escassa !inoriaX que n'o se su !ete! aos costu!es sociais: preciso B !anter o @stado: por custoso que se-a: e a autoridade: o tri una, e o c4rcere: ainda que estas !es!as institui&6es se-a! u!a 9onte de no)os !a,es de todas c,asses< (1 Ta! B! pudBsse!os ,i!itar"nos a responder o que tantas )ezes repeti!os a propAsito da autoridade e! 3enera,G Para e)itar u! !a, poss*)e,: recorreis a u! !eio que B u! !a, !aior e que se con)erte e! ori3e! desses !es!os a usos que dese-ais re!ediar< Porque n'o esque&ais que o asa,aria!iento Xa i!possi i,idade de )i)er de outro !odo que )endendo sua 9or&a de tra a,2oX B o que criou o siste!a capita,ista atua,: cu-os )*cios co!e&ais a recon2ecer< Ta! B! pudBsse!os 9azer notar que este racioc*nio B u! si!p,es a,e3ado para de9ender o que e%iste< O asa,aria!iento atua, n'o se instituiu para re!ediar os incon)enientes do co!unis!o< Q outro sua ori3e!: co!o o do @stado e o da propriedade< Nasceu da escra)atura e da ser)id'o i!postas pe,a 9or&a: e nada !ais B do que u!a !odi9ica&'o !odernizada de,as< Por isso ta, ar3u!ento n'o te! !ais )a,or do que aque,es co! os quais se trata de -usti9icar a propriedade e o @stado< N'o B e)idente que se u!a sociedade 9undada no princ*pio do tra a,2o ,i)re se )isse rea,!ente a!ea&ada pe,os 2o,3azanes: poderia pPr"se e! 3uarda contra e,es se! criar u!a or3aniza&'o autorit4ria ou recorrer ao asa,aria!ientoD Supon2a!os u! 3rupo de certo n8!ero de )o,unt4rios que se una! nu!a e!presa qua,quer: para cu-o o! resu,tado ri)a,ize! todos e! ze,o: sa,)o uno dos sAcios que 9a,te co! 9req];ncia a seu posto< Se de)er4 por causa de,e disso,)er o 3rupo: no!ear u! presidente que i!pon2a !u,tas ou distri uir: co!o na acade!ia: 9ic2as de assist;nciaD Q e)idente que n'o se 9ar4 ne! o uno ne! o outro: sen'o que u! dia se ,2e dir4 ao ca!arada que a!ea&a -o3ar a perder a e!presaG A!i3o: nos a3radaria que tra a,2asses conosco> !as co!o co! 9req];ncia 9a,tas de teu posto ou descuidas tua tare9a: de)e!os separar"nos< \0;"te e! procura de outros co,e3as que se con9or!e! co! teu 2o,3azaner*aO Pretende"se: pe,o 3era,: que o patrono o!nisciente e seus )i3i,antes !ant;! a re3u,aridade e a qua,idade do tra a,2o na 94 rica< @! rea,idade: nu!a e!presa: por pouco co!p,icada que se-a: cu-a !ercadoria passe por !uitas !'os antes de ter!inar"se: a !es!a 94 rica: o con-unto dos tra a,2adores: B que! )e,a por e! condi&6es do tra a,2o< Por isso as !e,2ores 94 ricas in3,esas da ind8stria pri)ada t;! t'o poucos contra!aestres: !uitos !enos: por !eio"ter!o: que as 94 ricas 9rancesas: e inco!para)e,!ente !enos do que as 94 ricas in3,esas do @stado< Quando u!a co!pan2ia de transportes 9erro)i4rios: 9ederada co! outras

co!pan2ias: 9a,ta a seus co!pro!issos: atrasa seus trens e dei%a detidas as !ercadorias e! suas esta&6es: as outras co!pan2ias a!ea&a! co! rescindir os contratos: e isso costu!a astar< Se cr; 3era,!ente: ou pe,o !enos se ensina: que o co!Brcio n'o B 9ie, a seus co!pro!issos sen'o so a a!ea&a dos tri unais> n'o 24 nada disso< De dez )ezes no)e: o co!erciante que ten2a 9a,tado a sua pa,a)ra n'o co!parecer4 ante u! -uiz< Onde o co!Brcio B !uito ati)o: co!o e! Iondres: o 9ato de que u! de)edor ten2a o ri3ado a ,iti3ar: asta ? !aioria dos co!erciantes para a ster"se daqui por diante de ter ne3Acios co! que! ,2es ten2a 9eito recorrer ao ad)o3ado< U!a associa&'o: por e%e!p,o: que estipu,asse co! cada u! de seus !e! ros o contrato se3uinte: n'o teria 2o,3azanesG @sta!os dispostos a 3arantir"te o 3oze de nossas casas: de nossos ar!azBns: ruas: !eios de transporte: esco,as: !useus: etcBtera: a condi&'o de que de )inte e cinco a quarenta e cinco ou cinquenta anos de idade consa3res quatro ou cinco 2oras di4rias a u! dos tra a,2os que se recon2ece! co!o necess4rios para )i)er< @,e3e tu !es!o quando queiras os 3rupos de que tens de 9azer parte ou constitui u! no)o: contanto que se encarre3ues de produzir o necess4rio< @ durante o resto de teu te!po: re8nete co! que! te p,azca co! a !ira de qua,quer recreio de arte: de ci;ncia a teu 3osto< Hi, duzentas ou !i, quin2entas 2oras de tra a,2o ao ano nu! dos 3rupos que produze! o a,i!ento: o )estido e o a,o-a!ento: ou se e!pre3a! na sa,u ridade p8 ,ica: os transportes: etcBtera: B tudo o que te pedi!os para 3arantir"te quanto produza! ou produzira! esses 3rupos< Has se nen2u! dos !i,2ares de 3rupos de nossa 9edera&'o quer rece er"te: qua,quer que se-a o !oti)o: se Bs a so,uta!ente incapaz de produzir nada 8ti, ou te ne3as a 9az;",o: 7. )i)e co!o u! iso,ado ou co!o os en9er!osO Se so!os astante ricos para n'o te ne3ar o necess4rio: co! !uito 3osto to dare!osG Bs 2o!e! e tens direito a )i)er< V4 que queres co,ocar"te e! condi&6es especiais e sair das 9i,as: B !ais do que pro)4)e, do que e! tuas re,a&6es cotidianas co! os outros cidad'os te ressintas disso< Te o,2ar'o co!o u! so re)i)ente da sociedade ur3uesa: a n'o ser que teus a!i3os: considerando"te co!o u! 3;nio: apresse!"se a ,i)rar"te de toda o ri3a&'o !ora, para co! a sociedade: 9azendo por ti o tra a,2o necess4rio para a )ida< @ e! 9i!: se isso n'o te a3rada: )ete pe,o !undo e! procura de outras condi&6es< Ou e!: encontra partid4rios e constitui co! e,es outros 3rupos que se or3anize! co! no)os princ*pios< NAs pre9eri!os os nossos< 4 Dize"se !uito co! 9req];ncia entre os tra a,2adores: que os ur3ueses s'o uns 2o,3azanes< @9eti)a!ente: 24 astante: !as s'o a e%ce&'o< Pe,o contr4rio: e! cada e!presa ind8stria< 24 a se3uran&a de encontrar u! ou )4rios ur3ueses que tra a,2a! !uito< 0erdade B que a !aioria de,es apro)eita! sua situa&'o pri)i,e3iada para ad-udicar"se os tra a,2os !enos

penosos: e que tra a,2a! e! condi&6es 2i3iBnicas de a,i!ento: ar: etcBtera: que ,2es per!ite! dese!pen2ar sua tare9a se! u! e%cesso de 9adi3a< Precisa!ente: essas s'o as condi&6es que pedi!os para todos os tra a,2adores se! e%ce&'o< Preciso isto B ta! B! que: 3ra&as a sua posi&'o pri)i,e3iada: os ricos 9aze! co! 9req];ncia u! tra a,2o a so,uta!ente in8ti, ou atB noci)o para a sociedade< I!peradores: !inistros: c2e9es de escritArios: diretores de 94 ricas: co!erciantes: anqueiros: etcBtera: o ri3a!"se a e%ecutar durante a,3u!as 2oras di4rias u! tra a,2o que encontra! !ais ou !enos a orrecedor: pois todos pre9ere! suas 2oras de 2o,3anza a essa tare9a o ri3atAria< @ se no 1. por $.. dos cases essa tare9a B 9unesta: n'o a encontra! por isso !enos 9ati3osa< Has precisa!ente porque os ur3ueses e!pre3a! a !aior ener3ia e! 9azer o !au Ea sa iendas ou n'oF e e! de9ender sua posi&'o pri)i,e3iada: por isso )encera! ? no reza sen2oria, e continua! do!inando ? !assa do po)o< Se 9osse! 2o,3azanes 9az !uito te!po que -4 n'o e%istiria!: e ti)esse! desaparecido co!o os aristocratas de san3ue< Nu!a sociedade que sA ,2es e%i3isse quatro ou cinco 2oras di4riasG de tra a,2o 8ti,: a3rad4)e, e 2i3iBnico: dese!pen2aria! per9eita!ente sua tare9a e n'o a3]entaria!: se! re9or!4",as: as 2orr*)eis condi&6es nas quais !ant;! 2o-e o tra a,2o< Se u! Pasteur passasse cinco 2oras nada !ais nos es3otos: e! cedo encontraria o !eio de 9az;",as t'o saud4)eis co!o seu ,a oratArio acterio,A3ico< Quanto ? 2o,3azaner*a da !aior parte dos tra a,2adores: os econo!istas e os 9i,4ntropos s'o os 8nicos que 9a,a! disso< Sa,ai disso a u! industria, inte,i3ente: e )os dir4 que se aos tra a,2adores se ,2es pusesse na ca e&a )a3uear: n'o teria !ais re!Bdio do que 9ec2ar todas as 94 ricas: pois nen2u!a !edida de se)eridade e nen2u! siste!a de espiona3e! poderia i!ped*",o< Tin2a que )er no 7$ Pre3ui&osos enquanto n'o encontrara! seu )erdadeiro ca!in2o: e ,a oriosos tenazes !ais tarde< Dar[in: Step2enson e tantos outros 9i3ura)a! entre esses pre3ui&osos< Sarto co! 9req];ncia: o pre3ui&oso nada !ais B do que u! 2o!e! a que! repu3na 9azer toda sua )ida a diecioc2a)a parte de u! a,9inete ou a centBsi!a parte de u! re,A3io: quando se encontra co! u!a e%u erancia de ener3ia que quisesse 3astar e! outra coisa< Ta! B! co! 9req];ncia B u! re e,de que se su ,e)a contra a idBia de estar toda sua )ida a!arrado a esse anco: tra a,2ando para proporcionar !i, 3ozes ao patrono: sa endo que B !uito !enos est8pido do que e,e: e se! outra raz'o que ter nascido nu! cuc2itri,: e! )ez de ter )indo ao !undo nu! pa,4cio< @! 9i!: o! n8!ero de pre3ui&osos n'o con2ece! o o9*cio e! que se );e! o ri3ados a 3an2ar"se a )ida< 0endo a o ra i!per9eita que sai de suas !'os: es9or&ando"se e! )'o e! 9az;",a !e,2or e co!preendendo do que nunca o conse3uir'o por causa dos !a,es 24 itos de tra a,2o -4 adquiridos: to!a! Adio a seu o9*cio e atB ao tra a,2o e! 3enera,: por n'o sa er outro< Hi,2ares de o reiros e de artistas a ortados se ac2a! neste caso< So u!a sA deno!ina&'o: a pre3ui&a: a3rupara!"se toda u!a sBrie de resu,tados de)idos a causas di9erentes: cada u!a das quais pudesse con)erter"se nu! !anancia, de ens

e! )ez de ser u! !a, para a sociedade< Aqui: co!o na cri!ina,idade: co!o e! todas as quest6es concernientes ?s 9acu,dades 2u!anas: reunira!"se 9atos que nada t;! de co!u! entre si< Diz7+

O assa"ariamento co"etivista
1 @! seus p,anos de reconstru&'o da sociedade: os co,ecti)istas co!ete!: a nosso parecer: dois erros< Sa,a! de a o,ir o re3i!e capita,ista: !as no entanto quereria! !anter duas institui&6es que constitue! o 9undo desse re3i!eG o 3o)erno representati)o e o asa,aria!iento< Do concerniente ao 3o)erno que se diz representati)o: astante 9a,a!os< Q para nAs e! a so,uto inco!preens*)e, que 2o!ens inte,i3entes Xe n'o 9a,ta! no partido co,ecti)istaX possa! continuar sendo apoiantes dos par,a!entos nacionais ou !unicipais: depois de todas as ,i&6es que a 2istAria nos deu so re esse particu,ar e! Sran&a: In3,aterra: A,e!an2a: Su*&a e os @stados Unidos< @nquanto )e!os a9undar"se e! todas partes o re3i!e par,a!entar e sur3ir a critica dos princ*pios !es!os do siste!aG Xn'o sA de suas ap,ica&6es": co!o B que socia,istas re)o,ucion4rios de9ende! esse siste!a: condenado a !orrerD Se es9uerzan: nu!a pa,a)ra: e! procurar o in2a,,a ,e> !as tido que recon2ecer que se 9oi por !au ca!in2o: e desaparece a con9ian&a nu! 3o)erno representati)o< O !es!o sucede co! o asa,aria!iento> porque depois ter proc,a!ado a a o,i&'o da propriedade pri)ada e a posse e! co!u! dos instru!entos de tra a,2o: co!o pode rec,a!ar"se so u!a ou outra 9or!a que se sustente o asa,aria!ientoD @ no entanto: isso B o que 9aze! os co,ecti)istas ao preconizar os Pnus de tra a,2o< Co!preende"se que os socia,istas in3,eses de co!e&os deste sBcu,o ten2a! in)entado os Pnus de tra a,2o< Trata)a! si!p,es!ente de pPr de acordo o capita, e o tra a,2o: recusando toda idBia de tocar co! )io,;ncia a propriedade dos capita,istas< Se !ais tarde 9ez seu esse in)ento Proud2on: ta! B! se co!preende< @! seu siste!a !utua,ista: trata)a de 9azer !enos o9ensi)o o capita,: apesar da !anuten&'o da propriedade indi)idua,: que a orrecia no 9undo do a,!a: !as que conceptua a necess4ria co!o 3arantia do indi)*duo contra o @stado< Ta! B! n'o estran2a que econo!istas !ais ou !enos ur3ueses assi! !es!o ad!ita! os Pnus de tra a,2o< Pouco ,2es i!porta que tra a,2ador se ,2e pa3ue e! Pnus do tra a,2o ou e! !oedas co! e9i3ie da rep8 ,ica ou do i!pBrio< O que t;! e!pen2o e! sa,)ar da prA%i!a cat4stro9e B a propriedade indi)idua, de casas 2a itadas: do so,o e das 94 ricas> e! todo caso: a de casas 2a itadas e o capita, necess4rio para a produ&'o industria,< @ para conser)ar essa propriedade: os Pnus de tra a,2o dese!pen2aria! !uito e! seu pape,< Contanto que o Pnus de tra a,2o possa !udar"se por -Aias e carrua3ens: o propriet4rio de casas o aceitar4 co! 3osto e! troca do a,u3ue,< @ enquanto a casa 2a itada: o ca!po e a 94 rica perten&a! a propriet4rios indi)iduais de qua,quer !odo ter4 que ,2es pa3ar por

tra a,2ar e! seus ca!pos ou e! suas 94 ricas e 2a itar e! suas casas< Ta! B! ser4 preciso pa3ar ao tra a,2ador e! ouro: pape, !oeda ou Pnus ca! i4)eis por toda c,asse de arti3os de co!Brcio< Has: co!o pode de9ender"se esta no)a 9or!a do asa,aria!iento Xo Pnus de tra a,2oX se se ad!ire que a casa: o ca!po e a 94 rica -4 n'o s'o propriedade pri)ada: sen'o que pertence! ao !unic*pio ou ? na&'oD+ @%a!ine!os !as de)a3ar este siste!a de retri uir o tra a,2o: 73 en3randecido pe,os co,ecti)istas 9ranceses: a,e!'es: in3,eses e ita,ianos< Ceduz"se pouco !ais ou !enos a istoG todo !undo tra a,2a nos ca!pos: 94 ricas: esco,as: 2ospitais: etcBtera> a -ornada de tra a,2o a re3u,a o @stado: a que! pertence! a terra: as 94 ricas: as )ias de co!unica&'o: etcBtera< Cada -ornada de tra a,2o se !uda por u! Pnus de tra a,2o que supon2a!os ,e)e i!pressas estas pa,a)rasG oito 2oras de tra a,2o< Co! este Pnus o o reiro pode adquirir nos ar!azBns do @stado ou das di)ersas corpora&6es toda c,asse de !ercadorias< O Pnus B di)is*)e,> de sorte que se pode co!prar u!a 2ora de carne: dez !inutos de 9As9oros ou !eia 2ora de 9u!o< @! )ez de dizer )inte c;nti!os de sa 'o depois da re)o,u&'o co,ecti)ista se diriaG cinco !inutos de sa 'o< A !aioria dos co,ecti)istas: 9iBis ? distin&'o esta e,ecida pe,os econo!istas ur3ueses Ee por Har%F entre o tra a,2o qua,i9icado e o tra a,2o si!p,es: dize!"nos ade!ais do que o tra a,2o qua,i9icado ou pro9issiona, de)er4 pa3ar"se certo n8!ero de )ezes !ais do que o tra a,2o si!p,es< Assi!: u!a 2ora de tra a,2o de !Bdico de)er4 considerar"se co!o equi)a,ente a dois ou tr;s 2oras do ca)ador< TO tra a,2o pro9issiona, ou qua,i9icado ser4 u! !8,tip,o do tra a,2o si!p,es Xnos diz o co,ecti)ista Kroen,und": porque esse tra a,2o requer u!a aprendiza3e! !ais ou !enos ,on3o<U Outros co,ecti)istas: tais co!o os !ar%istas 9ranceses: n'o 9aze! ta, distin&'o< TProc,a!a! a i3ua,dade dos sa,4rios<U O doutor: o !aestro de esco,a e o pro9essor ser'o pa3os Ee! Pnus de tra a,2oF pe,a !es!a tari9a que o ca)ador< Oito 2oras de )isita de 2ospita, )a,er'o o !es!o que oito 2oras passadas e! tra a,2os de ca)ar: na !ina: ou a 94 rica< A,3uns 9aze! u!a concess'o !aisG ad!ite! que o tra a,2o desa3rad4)e, ou !a,sano Xta, co!o o dos es3otosX poder4 pa3ar"se co! arran-o a u!a ta%a !ais a,ta do que o tra a,2o a3rad4)e,< TU!a 2ora de ser)i&o no es3oto Xdize!X se contar4 co!o duas 2oras de tra a,2o do pro9essorU Adicione!os que certos co,ecti)istas ad!ite! o pa3a!ento e! con-unto: por corpora&6es< Assi!: u!a corpora&'o diriaG TAqui 24 ce! tone,adas de a&o< Para produz*",as 9o!os ce! tra a,2adores: e e!pre3a!os dez dias< Tendo sido nossa -ornada a de oito 2oras: so!a! oito !i, 2oras de tra a,2o para ce! tone,adas de a&o: ou se-a oito 2oras a tone,ada<U Depois do qua, o @stado ,2es pa3aria oito !i, Pnus de tra a,2o de u!a 2ora cada u!: e esses oito !i, Pnus se repartiria! entre os !e! ros da 94 rica co!o ,2es parecesse< Por outra par,e: tendo e!pre3ado ce! !ineiros )inte dias para e%trair oito !i, tone,adas de

car)'o: o car)'o )a,eria duas 2oras a tone,ada: e os dezesseis !i, Pnus de u!a 2ora cada u!: perce idos pe,a corpora&'o dos !ineiros: se distri uiria! entre e,es se3undo suas aprecia&6es< Se os !ineiros protestasse! e dissesse! que a tone,ada de a&o n'o de)e custar !ais do que seis 2oras de tra a,2o e! ,u3ar de oito> se o pro9essor quisesse 9azer"se pa3ar sua -ornada dup,a que a en9er!eira: ent'o inter)iria o @stado e arru!aria suas di9eren&as< Ta, B: e! poucas pa,a)ras: a or3aniza&'o que os co,ecti)istas quere! 9azer sur3ir da re)o,u&'o socia,< Co!o se );: seus princ*pios s'oG propriedade co,eti)a dos instru!entos de tra a,2o e re!unera&'o de cada u! se3undo o te!po e!pre3ado e! produzir: tendo e! conta a produti)idade de seu tra a,2o< Quanto ao re3i!e po,*tico: seria o par,a!entaris!o: !odi9icado pe,o !andato i!perati)o e o re9erendu!: isto B: o p,e iscito por si ou por n'o< Di3a!os: e! pri!eiro ter!o: que este siste!a nos parece tota,!ente i!pratic4)e,< Os co,ecti)istas co!e&a! por proc,a!ar u! princ*pio re)o,ucion4rio Xa a o,i&'o da propriedade pri)adaX e o ne3a! e! se3uida de proc,a!4",o: !antendo u!a or3aniza&'o da produ&'o e do consu!o que nasceu da propriedade pri)ada< Proc,a!a! u! princ*pio re)o,ucion4rio e i3nora! as conseq];ncias que ine)ita)e,!ente de)e trazer consi3o< @squece! que o 9ato !es!o de a o,ir a propriedade indi)idua, dos instru!entos de tra a,2o Eso,o: 94 ricas: )ias de co!unica&'o: capitaisF te! que ,an&ar ? sociedade por )ias a so,uta!ente no)as> que de)e re)irar de aci!a a produ&'o: o !es!o e! seu o -eto que e! seus !eios> que todas as re,a&6es cotidianas entreG indi)*duos de)e! !odi9icar"se desde o !o!ento que se considere! co!o posse co!u! a terraF a !4quina e tudo o de!ais< TN'o 24 propriedade pri)adaU: dize!> e e! se3uida se apressa! a !anter a propriedade pri)ada e! suas !ani9esta&6es cotidianas< TSois u!a co!unidade quanto ? produ&'o> os ca!pos: as 9erra!entas: as !4quinas: tudo o que se 9ez atB 2o-e: !anu9aturas: transportes 9erro)i4rios: portos: !inas: etcBtera> tudo B )osso< N'o se 9ar4 a !enor distin&'o a respeito da parte que toca a cada u! nessa propriedade co,eti)a< UHas desde o dia se3uinte: )os disputareis co! toda !inuciosidad a parte que ides to!ar na cria&'o de no)as !4quinas: na constitui&'o de no)as !inas< Tratareis de pesar co! e%atid'o a parte que corresponda a cada u! na no)a produ&'o< Contareis )ossos !inutos de tra a,2o e )e,areis para que u! !inuto de )osso )izin2o n'o possa co!prar !ais produtos do que u! !inuto )osso< U@ -4 que a 2ora n'o !ede nada: -4 que e! ta, !anu9atura u! tra a,2ador pode )i3iar seis teares ao !es!o te!po> enquanto e! ta, outra 94 rica n'o )i3ia !ais do que duas: pesareis a 9or&a !uscu,ar: a ener3ia cere ra, e a ener3ia ner)osa que ten2ais 3astado< Ca,cu,areis estrita!ente os anos de aprendiza3e! para )a,orizar a parte de cada u! na produ&'o 9utura< Tudo isso depois de dec,arar que n'o tendes de nen2u! !odo e! conta a participa&'o que possa ter tido na produ&'o passada<U Pois e!> para nAs B e)idente que u!a sociedade n'o pode or3anizar"se co! arran-o a dois princ*pios opostos e! a so,uto: que se contradize! de

cont*nuo< @ a na&'o ou o !unic*pio que se desse! ta, or3aniza&'o: )er*anse o ri3ados a )o,tar ? propriedade pri)ada ou trans9or!ar"se i!ediata!ente e! sociedade co!unista< 3 Disse!os que certos escritores co,ecti)istas pede! que se esta e,e&a u!a distin&'o entre o tra a,2o qua,i9icado ou pro9issiona, e o tra a,2o si!p,es< Pretende! que a 2ora de tra a,2o do en3en2eiro: do arquiteto ou do !Bdico: de)e contar"se por dois ou tr;s 2oras do tra a,2o do 9erreiro: do pedreiro ou da en9er!eira< @ a !es!a distin&'o dize! que de)e 9azer"se entre toda espBcie de o9*cios que e%i-a! u!a aprendiza3e! !ais ou !enos ,on3o e o dos si!p,es pe6es< Pois e!> esta e,ecer ta, distin&'o B !anter todas as desi3ua,dades da sociedade atua,: B tra&ar de ante!'o u!a ,in2a di)isAria entre os tra a,2adores e os que pretende! 3o)ern4,os: B di)idir a sociedade e! duas c,asses !uito di9erentesG a aristocracia do sa er: aci!a da p,e e de !'os ca,,osas> a u!a ao ser)i&o da outra> a u!a tra a,2ando co! seus ra&os para a,i!entar e )estir aos que se apro)eita! do te!po que ,2es so ra para aprender a do!inar a que! os a,i!enta!< Isso B ade!ais reco,2er u! dos ras3os distinti)os da sociedade atua, e dar",2e a san&'o da re)o,u&'o socia,> B eri3ir e! princ*pio u! a uso que se condena 2o-e na )e,2a sociedade que se derru a< Sa e!os tudo o que se )ai responder"nos < Nos 9a,ar'o do Tsocia,is!o cient*9icoU< Nos citar'o os econo!istas ur3ueses Xe ta! B! a Har%X para de!onstrar que a esca,a dos sa,4rios te! sua raz'o de ser: -4 que Ta 9or&a de tra a,2oU do en3en2eiro custou !ais ? sociedade do que Ta 9or&a de tra a,2oU do ca)ador< @9eti)a!ente: n'o tratara! os econo!istas de de!onstrar"nos que se ao en3en2eiro se ,2e pa3a )inte )ezes !ais do que ao ca)ador: B porque os 3astos necess4rios para 9azer u! en3en2eiro s'o !ais quantiosos que os necess4rios para 9azer u! ca)ador^ @ n'o pretendeu Har% que a !es!a distin&'o B i3ua,!ente ,A3ica entre di)ersos ra!os do tra a,2o !anua,D Tin2a que conc,uir assi!: -4 que tin2a aceitado a doutrina de Cicardo a respeito do )a,or e sustentado que os produtos se !uda! e! propor&'o da quantidade de tra a,2o socia,!ente necess4rio para sua produ&'o< Has ta! B! sa e!os a que ater"nos a respeito deste assunto< Sa e!os que se ao en3en2eiro: ao s4 io e ao doutor se ,2es pa3a 2o-e dez ou ce! )ezes !ais do que ao a3ricu,tor e dez )ezes !ais do que ? o reira de u!a 94 rica de 9As9oros: n'o B por seus T3astos de produ&'oU: sen'o por< u! !onopA,io de educa&'o ou pe,o !onopA,io da ind8stria< O en3en2eiro: o s4 io e o doutor e%p,ode! sin3e,a!ente u! capita, Xseu dip,o!aX co!o o ur3u;s e%p,ode u!a 7( 94 rica ou co!o o no re e%p,odia seus per3a!in2os< Quanto ao patrono que pa3a ao en3en2eiro )inte )ezes !ais do que ao tra a,2ador: 94",o e! )irtude deste senci,,*si!o c4,cu,oG se o en3en2eiro pode econo!izar",2e ce! !i, pesetas ao ano na produ&'o: pa3a",2e )inte !i, pesetas< @ se ); u! contra!aestre X24 i, e! 9azer suar aos o reirosX que ,2e econo!ize dez !i, pesetas na !'o de o ra: apressa"se a dar",2e duas ou tr;s !i, pesetas

anuais< A9rou%a u! !i,2ar de pesetas !ais onde conta 3an2ar dez> esta B a ess;ncia do re3i!e capita,ista< O !es!o sucede co! as di9eren&as entre os di)ersos o9icios !anuais< N'o se nos )in3a 9a,ando dos T3astos de produ&'o que custa a 9or&a de tra a,2oU: e dizendonos que u! estudante que passou a,e3re sua -u)entude na uni)ersidade te! direito a u! sa,4rio !ais dez )ezes a,to que o 9i,2o do !ineiro que se es3otou na !ina desde a idade de onze anos: ou que u! tece,'o te! direito a u! sa,34",o tr;s ou !ais quatro )ezes a,to que o a3ricu,tor< Os 3astos necess4rios para produzir u! tece,'o n'o s'o !ais quatro )ezes consider4)eis que os 3astos necess4rios para produzir u! ,a)rador< O tece,'o se ene9icia sin3e,a!ente das )anta3ens e! que se ac2a a ind8stria e! @uropa co! re,a&'o aos pa*ses que ainda n'o t;! ind8stria< Nin3uB! ca,cu,ou nunca esses 3astos de produ&'o< @ se u! 2o,3az4n custa e! !ais ? sociedade do que u! tra a,2ador: 9a,ta sa er se tendo"o tudo e! conta X!orta,idade dos !eninos o reiros: ane!ia que os destrAi e !ortes pre!aturasX u! ro usto -orna,eiro n'o custa !ais ? sociedade do que u! artes'o< Querer'o 9azer"nos crer: por e%e!p,o: que o sa,4rio de peseta e !eia que se pa3a ? o reira parisiense: os trinta c;nti!os da ca!ponesa de Au)ernia: que 9ica ce3a 9azendo encai%es: ou as duas pesetas di4rias do ca!pon;s representa! seus 3astos de produ&'o< Sa e!os que co! 9req];ncia se tra a,2a por !enos disso> !as ta! B!: que se 9az e%c,usi)a!ente porque 3ra&as a nossa !a3ni9ica or3aniza&'o: 24 que se !orrer de 9o!e se! esses sa,4rios irrisArios< Ta! B! n'o dei%ar'o de dizer"nos que a esca,a co,ecti)ista dos sa,4rios seria: no entanto: u! pro3resso< Hais )a,er4 )er a certos o reiros co rar u!a so!a duas ou tr;s )ezes !aior do que a da 3enera,idade: que )er aos !inistros e! o,sar"se nu! dia o que o tra a,2ador n'o conse3ue 3an2ar nu! ano< Se!pre seria isso u! passo para a i3ua,dade< Para nAs: esse passo seria u! pro3resso ao re)Bs< Introduzir nu!a sociedade no)a a distin&'o entre o tra a,2o si!p,es e o tra a,2o pro9issiona,: -4 disse!os que conduziria a 9azer sancionar pe,a re)o,u&'o e eri3ir e! princ*pio u! 9ato ruta, que so9re!os 2o-e: !as encontrando"o: n'o o stante: in-usto< Seria i!itar ?que,es que e! / de a3osto de $#51 proc,a!a)a! co! 9rases e9ectistas a a o,i&'o dos direitos 9eudais: !as o dia 3 de a3osto sanciona)a! esses !es!os direitos i!pondo aos ,a)radores 9oros para a onar"se aos sen2ores: a que! pun2a! so a sa,)a3uardia da re)o,u&'o< Seria ta! B! i!itar ao 3o)erno russo: ao rec,a!ar: quando a e!ancipa&'o dos ser)os: que a terra pertenceria na sucessi)o aos sen2ores: ao passo que antes era u! a uso o dispor de terras pertencentes aos ser)os< Ou e!: para to!ar u! e%e!p,o !ais con2ecido: quando a Co!una de $5#$ decidiu pa3ar aos !e! ros de seu conse,2o quinze pesetas di4rias: enquanto os 9ederados nas !ura,2as n'o co ra)a! !ais do que peseta e !eia: esta decis'o 9oi ac,a!ada co!o u! ato de a,ta de!ocracia i3ua,it4ria< @! rea,idade: a Co!una n'o 9azia !ais do que rati9icar a )e,2a desi3ua,dade entre o ser)idor p8 ,ico e o so,dado: o 3o)erno e o 3o)ernado< Por parte de u!a c=!ara oportunista: se!e,2ante decis'o ti)esse podido parecer ad!ir4)e,> !as a

Co!una 9a,ta)a assi! a seu princ*pio re)o,ucion4rio: e por isso !es!o se condena)a< Na sociedade atua,: quando )e!os pa3ar"se a u! !inistro ce! !i, pesetas ao ano: enquanto o tra a,2ador te! que se contentar co! !i, ou !enos> quando )e!os ao contra!aestre pa3o dois ou tr;s )ezes !ais do que o o reiro: e que entre os !es!os o reiros 24 todas as 3rada&6es: desde dez pesetas di4rias atB os trinta c;nti!os da ca!ponesa: desapro)a!os o a,to sa,4rio do !inistro: !as ta! B! a di9eren&a entre as dez pesetas do o reiro e os trinta c;nti!os da po re !u,2er: e dize!osG T\A ai%o os pri)i,B3ios da educa&'o: i3ua, que os do nasci!entoOU So!os anarquistas: precisa!ente porque tais pri)i,B3ios nos su ,e)a!< Ten2o 77 aqui por que: co!preendendo certos co,ecti)istas a i!possi i,idade de !anter a esca,a dos sa,4rios nu!a sociedade inspirada pe,o sopro da re)o,u&'o: apressa!"se a proc,a!ar que os sa,4rios ser'o i3uais< Has se despeda&a! contra no)as di9icu,dades: e sua i3ua,dade dos sa,4rios B u!a utopia t'o irrea,iz4)e, co!o a esca,a dos outros co,ecti)istas< U!a sociedade que se ten2a apoderado de toda a riqueza socia, e proc,a!ado que todos t;! direito a e,a X qua,quer que 9osse a participa&'o que e! cri4",a ti)esse! to!ado antes": se )er4 o ri3ada a a andonar toda idBia de asa,aria!iento: se-a e! !oeda: se-a e! Pnus de tra a,2o: so qua,quer 9or!a que se apresente< 4 TA cada u! se3undo suas o rasU: dize! os co,ecti)istas: ou se-a: se3undo sua parte de ser)i&os prestados ? sociedade< \@ ta, princ*pio se reco!enda para pPr"se e! pr4tica quando a re)o,u&'o ten2a posto e! co!u! os instru!entos de tra a,2o e tudo o necess4rio para a produ&'oO Pois e!> se a re)o,u&'o socia, ti)esse a des3ra&a de proc,a!ar este princ*pio: seria i!pedir o desen)o,)i!ento da 2u!anidade> sBria a andonar: se! reso,);",o: o i!enso pro ,e!a socia, que nos ,e3ara! os sBcu,os anteriores< @9eti)a!ente: nu!a sociedade co!o a nossa: onde )e!os que quanto !ais tra a,2a o 2o!e! !enos se ,2e retri ui: este princ*pio pode parecer ao cedo co!o u!a aspira&'o para a -usti&a< Has no 9undo: nada !ais B do que a consa3ra&'o das in-usti&as do passado< Por esse princ*pio co!e&ou o asa,aria!iento: para )ir parar ?s odiosas desi3ua,dades e a o!ina&6es da sociedade atua,< Porque desde o dia e! que co!e&ara! a )a,orizar e! !oeda ou e! qua,quer outra espBcie de sa,4rio os ser)i&os prestados> desde o dia e! que se disse que cada u! sA teria aqui,o que conse3uisse 9azer"se pa3ar por suas o ras: esta)a escrita de ante!'o: encerrada e! 3er!e neste princ*pio: toda a 2istAria da sociedade capita,ista co! a-uda do @stado< Os ser)i&os prestados ? sociedade: se-a! tra a,2os nos ca!pos ou nas 94 ricas: se-a! ser)i&os !orais: n'o pode! )a,orizar"se e! unidades !onet4rias: n'o pode ter !edida e%ata do )a,or do que i!propria!ente se c2a!ou )a,or de !udan&a: ne! do )a,or da uti,idade: co! respeito ? produ&'o< Se )e!os dois indi)*duos que tra a,2a! u! e outro durante anos cinco 2oras di4rias: e! ene9*cio da co!unidade e e! di9erentes tra a,2os que ,2es a3rade! o !es!o:

pode!os dizer e! resu!o que seus tra a,2os s'o quase equi)a,entes< Has n'o pode 9raccionarse seu tra a,2o e dizer que o produto de cada -ornada: 2ora ou !inuto de tra a,2o do u! )a,e pe,o produto de cada !inuto e 2ora do outro< Se pode dizer 3rosso !odo que o 2o!e! que durante sua )ida se pri)ou de descanso durante dez 2oras di4rias: deu ? sociedade e! !ais do que que! sA se pri)ou de descanso cinco 2oras di4rias ou n'o se pri)ou nunca< Has n'o se pode to!ar o que 9ez durante duas 2oras e dizer que esse produto )a,e duas )ezes !ais do que o produto de u!a 2ora de tra a,2o de outro indi)*duo e re!uner4",o e! propor&'o< @ntrai nu!a !ina de car)'o e )ede aque,e 2o!e! apostado -unto ? i!ensa !4quina que 9az su ir e ai%ar a -au,a< Te! na !'o a a,a)anca que detB! e in)este a !arc2a da !4quina: a ai%a: e a -au,a retrocede e! seu ca!in2o nu! a rir e 9ec2ar de o,2os: ,an&ando"a aporta ou a ai%o co! u!a )e,ocidade )erti3inosa< Huito atencioso: se3ue co! a )ista na parede u! indicador que ,2e !ostra nu!a esca,ita e! que ,u3ar do po&o se encontra a -au,a a cada instante de sua !arc2a> e quanto o indicador c2e3a a certo n*)e,: detB! de repente o i!pu,so da -au,a: ne! u! !etro !ais aci!a ou !ais a ai%o da ,in2a requerida< @ !a, descarre3ara! os recipientes c2eios de car)'o e co,ocado os es)azia!entos: in)este a a,a)anca e en)ia de no)o a -au,a ao espa&o< Durante oito ou dez 2oras se3uidas !antB! esse prodi3ioso atendi!ento< Que se distraia u! !o!ento: e a -au,a ir4 despeda&ar"se e ro!per as rodas: destro&ar o ca o: ac2atar aos 2o!ens suspender todo o tra a,2o da !ina< Que perca tr;s se3undos por cada 3o,pe de a,a)anca: e a e%tra&'o Xnas !inas aper9ei&oadas !odernasX se reduzir4 de )inte a cinquenta tone,adas di4rias< Q e,e que! presta o !aior ser)i&o na !inaD Q ta,)ez o !o&o que ,2e d4 desde a ai%o 7# o sina, de que su a o e,e)adorD Q o !ineiro que a cada instante arrisca a )ida no 9undo do po&o e que u! dia 9icar4 !orto pe,o 3ris8D Ou o en3en2eiro que por u! si!p,es erro de so!a e! seus c4,cu,os pode perder a capa de car)'o ou 9azer arrancar pedraD Ou o propriet4rio que co!pro!eteu todo seu patri!Pnio e que ta,)ez disse: contra todas as pre)is6esG TCa)ai aqui> encontrareis e%ce,ente car)'oU< Todos os tra a,2adores interessados na !ina contri ue! na !edida de suas 9or&as: de sua ener3ia: de seu sa er: de sua inte,i3;ncia e de sua 2a i,idade: a e%trair o car)'o< @ pode!os dizer que todos t;! direito a )i)er: a satis9azer suas necessidades e atB seus capric2os depois de que este-a se3uro para tudo o necess4rio Has: co!o )a,orizar suas o rasD @ ade!ais: o car)'o que e%trae! B o ra suaD N'o B ta! B! o ra desses 2o!ens que constru*ra! o transporte 9erro)i4rio que conduz ? !ina e os ca!in2os que irradia! de todas suas esta&6esD N'o B ta! B! o ra dos que ,a)rara! e se!eado o ca!pos: e%tra*do o 9erro: cortado a !adeira no osque: 9a ricado as !4quinas onde se quei!asse o car)'o: e assi! sucessi)a!enteD N'o pode 9azer"se nen2u!a distin&'o entre as o ras de u!< Hed*",as pe,o resu,tado nos ,e)a

ao a surdo< Sraccionar,as e !ed*",as pe,as 2oras de tra a,2o nos conduz ao a surdo< SA 9ica u!a coisaG poder as necessidades aci!a das o ras e recon2ecer o direito ? )ida e! pri!eiro ter!o: ao e!"estar depois: para todos os que to!e! qua,quer parte na produ&'o< Has e%a!ine!os qua,quer outro ra!o da ati)idade 2u!ana: to!ai o con-unto das !ani9esta&6es da e%ist;ncia< Que! de nAs pode rec,a!ar u!a retri ui&'o !ais quantiosa por suas o rasD O !Bdico que adi)in2ou a doen&a: ou a en9er!eira que asse3ura a cura co! seus cuidados 2i3iBnicosD Q o in)entor da pri!eira !4quina de )apor: ou o !o&o: que: cansado u! dia de atirar da corda que ent'o se usa)a para 9azer entrar o )apor so o pist'o: atou essa corda ? a,a)anca da !4quina e 9oi -o3ar co! seus ca!aradas: se! i!a3inar"se que tin2a in)entado o !ecanis!o essencia, de toda !4quina !oderna: a )4,)u,a auto!4ticaD Q o in)entor da ,oco!oti)a: ou aque,e o reiro de Ne[cast,e que su3eriu a idBia de su stituir por tra)essas de !adeira as pedras que antan2o se pun2a! e! ai%o dos carriis e que 9azia! descarri,ar aos trens por 9a,ta de e,asticidadeD Q o !aquinista da ,oco!oti)aD O 2o!e! que co! seus sinais detB! os trensD O 3uarda3u-as que ,2es d4 passo ?s )iasD A que! de)e!os o ca o trasat,4nticoD Ser4 o en3en2eiro que se o stina)a e! a9ir!ar que o ca o trans!itia os despac2os: ao passo que os s4 ios e,etricistas o dec,ara)a! i!poss*)e,D Ao s4 io HaurJ: que aconse,2ou a andonar os ca os 3ordos por outros t'o de,3ados co!o u!a canaD Ou a esses )o,unt4rios )indos n'o se sa e de onde: que passa)a! noite e dia so re co erta e%a!inando !inuciosa!ente cada !etro de ca o para tirar os c,a)es que os acionistas das co!pan2ias !ar*ti!as 9azia! 9incar necia!ente na capa ais,adora do ca o: para dei%4",o 9ora de ser)i&oD T\As o ras de cada u!OU As sociedades 2u!anas n'o )i)eria! duas 3era&6es se3uidas: desapareceria! dentro de cinquenta anos: se cada qua, n'o desse in9inita!ente !ais do que se ,2e retri ua e! !oeda: e! Pnus ou e! reco!pensas c*)icas< Se e%tin3uiria a ra&a se a !'e n'o 3astasse sua )ida por conser)ar a de seus 9i,2os: se o 2o!e! n'o desse a,3o se! interesse: so retudo onde n'o espera nen2u!a reco!pensa< @ se a sociedade ur3uesa decai: se esta!os 2o-e nu! eco se! sa*da do qua, n'o pode!os passar se! aco!eter a 9o3o e 9erro as institui&6es do passado: B precisa!ente por u! e%cesso de c4,cu,os: por cu,pa de ternos dei%ado conduzir a n'o dar sen'o para rece er> B por ter querido 9azer da sociedade u!a co!pan2ia co!ercia, aseada no de)e e ter< Os co,ecti)istas o sa e!< Co!preende! )a3a!ente que n'o poderia e%istir sociedade nen2u!a se ,e)asse ao e%tre!o o princ*pio de Ta cada u! se3undo suas o rasU< Co!preende! que as necessidades Xn'o 9a,a!os dos capric2os": as necessidades do indi)*duo n'o se!pre responde! a suas o ras< Por isso nos diz De PaepeG T@ste princ*pio Xe!inente!ente indi)idua,ista" se ate!perar*a pe,a inter)en&'o socia, para a educa&'o dos !eninos e -o)ens Einc,uindo ne,a a !anuten&'oF 75 e pe,a or3aniza&'o socia, da e%ist;ncia dos ac2acosos e en9er!os: do retiro para os tra a,2adores: anci'os: etcBteraU Co!preende! que o 2o!e! de quarenta anos e co! tr;s

9i,2os te! outras necessidades que o -o)e! de )inte anos< Co!preende! que a !u,2er que a!a!enta a sua criatura e passa noites e! a,)o a sua ca eceira: n'o pode 9azer tantas o ras co!o o 2o!e! que dor!iu p,acida!ente< Parece! co!preender que o 2o!e! e a !u,2er: consu!idos ta,)ez a 9or&a de ter tra a,2ado pe,a sociedade: pode! sentir"se incapazes de 9azer tantas o ras co!o os que passara! suas 2oras ? arto,a e e! o,sado seus Pnus e! situa&6es pri)i,e3iadas de estat*sticos do @stado< @ se apressa! a ate!peras seu princ*pio: dizendoG T\Si> a sociedade criar4 e educar4 a seus 9i,2osO \Si> assistir4 aos )e,2os e in)4,idosO \Se> as necessidades ser'o a !edida dos 3astos que a sociedade se i!por4 para ate!perar o princ*pio das o rasOU De !aneira que: depois de ter ne3ado o co!unis!o e ter"se ur,ado a suas ,ar3as da 9Ar!u,aG TA cada u! se3undo suas necessidadesU: sa*!os ta! B! co! que aos 3randes econo!istas se ,2es esquecera! Xpouca coisaX as necessidades dos produtores< @ se apressa! a recon2ec;",as< SA que ao @stado ,2e incu! ir4 apreci4",as: co!pro)ar se as necessidades s'o desproporcionadas co! as o ras< O @stado dar4 es!o,a< Da* ? ,ei de po res e ao [ork"2ouse in3,;s n'o 24 !ais do que u! passo< N'o 24 !ais do que u! sA passo: porque atB essa sociedade !adrasta contra a qua, nos su ,e)a!os: )iu"se o ri3ada ate!perar seu princ*pio do indi)idua,is!o: te)e que 9azer concess6es e! sentido co!unista e so a !es!a 9or!a de caridade< Ta! B! e,a distri ui co!idas da cac2orra 3arota para e)itar o saque de suas ,o-as< Ta! B! constrAi 2ospitais: co! 9req];ncia !uito !aus: !as as )ezes esp,;ndidos: para e)itar os estra3os das doen&as conta3iosas< Ta! B!: depois de n'o ter pa3o as 2oras de tra a,2o: reco,2e os 9i,2os daque,es a que! reduziu ? 8,ti!a das !isBrias< Ta! B! te! e! conta as necessidades pe,a caridade< V4 disse!os que a !isBria 9oi a causa pri!eira das riquezas: que! criou: ao pri!eiro capita,ista> porque antes de acu!u,ar o Te%cesso de )a,orU de que tanto a3rada 9a,ar: era preciso que ti)esse !iser4)eis que se a)inieran a )ender sua 9or&a de tra a,2o para n'o se !orrer de 9o!e< A !isBria B que! 9ez aos ricos< @ se os pro3ressos 9ora! r4pidos no curso da Idade HBdia: B porque as in)as6es e as 3uerras que se3uira! ? cria&'o dos @stados e o enronqueci!iento pe,a e%p,ora&'o e! Oriente: ro!pera! os ,a&os que e! outros te!pos unia! ?s co!unidades a3r*co,as e ur anas e as conduzira! a proc,a!ar: ea )ez da so,idariedade que antes pratica)a!: esse princ*pio do asa,aria!iento: t'o 3rato aos e%p,oradores< @ tin2a de sair esse princ*pio da re)o,u&'o: e atre)er"se a c2a!4,a co! o no!e de Tre)o,u&'o socia,U: esse no!e t'o 3rato aos 9a!intos: aos que so9re!: aos opri!idosD N'o suceder4 assi!: porque o dia e! que: as )e,2as institui&6es se desapru!e! so o !ac2ado dos pro,etarios: se ou)ir'o )ozes que 3rite!G T\P'o: casa e e!"estar para todosOU @ essas )ozes ser'o escutadas: O po)o dir4G TCo!ece!os por satis9azer a sede de )ida: de a,e3ria: de ,i erdade: que nunca apa3a!os< @ quando todos ten2a!os pro)ado essa dita: pore!os !'os ? o raG de!o,i&'o dos 8,ti!os )est*3ios do re3i!e ur3u;s: de seu !ora, to!ada nos ,i)ros de conta i,idade: de sua 9i,oso9ia do Tde)e e terU: de suas institui&6es do

teu e do !io< TDe!o,indo: edi9icare!osU: co!o dizia Proud2on> edi9icare!os e! no!e do co!unis!o e da anarqu*a< """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""" 71

)onsumo e *ro uo
1 Considerando a sociedade e sua or3aniza&'o po,*tica desde u! ponto de )ista !uito di9erente ao das esco,as autorit4rias: -4 que parti!os do indi)*duo ,i)re para c2e3ar a u!a sociedade ,i)re: e! )ez de co!e&ar pe,o @stado para descer atB o indi)*duo: se3ui!os o !es!o !Btodo co! respeito ?s quest6es econP!icas< @studare!os as necessidades do indi)*duo e os !eios a que recorre para satis9az;",as: antes de discutir a produ&'o: a !udan&a: o i!posto: o 3o)erno: etcBtera< Ta,)ez se di3a que isto B ,A3icoG que antes de satis9azer necessidades B preciso criar o que possa satis9az;",as: que B preciso produzir para consu!ir< Has antes de produzir: se-a o que 9or: n'o precisa sentir sua necessidadeD N'o B a necessidade que! desde o princ*pio i!pu,sionou ao 2o!e! a ca&ar: a criar 3ado: a cu,ti)ar o so,o: a 9azer utens*,ios e !ais tarde ainda a in)entar e 9azer !4quinasD N'o B assi! !es!o o estudo das necessidades o que de)esse re3er ? produ&'oD Pe,o !enos: t'o ,A3ico seria co!e&ar por a* para )er depois co!o B preciso arru!ar"se para atender a essas necessidades por !eio da produ&'o< Has quanto a considerar"nos desde este ponto de )ista: a econo!ia po,*tica !uda tota,!ente de aspecto< Dei%a de ser u!a si!p,es descri&'o de 9atos e se con)erte e! ci;ncia> co! o !es!o t*tu,o que a 9isio,o3ia< Se a pode de9inirG o estudo das necessidades co! a !enor perda poss*)e, de 9or&as 2u!anas< Seu )erdadeiro no!e seria 9isio,o3ia da sociedade< Constitui u!a ci;ncia para,e,a ? 9isio,o3ia das p,antas ou dos ani!ais: a qua, B ta! B! o estudo das necessidades da p,anta ou do ani!a, e dos !eios !ais )anta-osos de satis9az;",as< Na sBrie das ci;ncias socio,A3icas: a econo!ia das sociedades 2u!anas )e! to!ar o posto ocupado na sBrie das ci;ncias io,A3icas pe,a 9isio,o3ia dos seres or3anizados< NAs dize!os TTen2o aqui seres 2u!anos reunidos e! sociedade< Todos sente! a necessidade de 2a itar e! casas 2i3iBnicas> -4 n'o ,2es satis9az a c2o&a de u! se,)a3e!: sen'o que e%i3e! u! casaco sA,ido e !ais ou !enos cP!odo< Trata"se de sa er se: dada a produti)idade do tra a,2o 2u!ano: poder4 ter cada u! sua casa: e da* B o que ,2es i!pede t;,a U< @ e! se3uida )e!os que cada 9a!*,ia e! @uropa poderia per9eita!ente ter u!a casa co! co!odidades: co!o as que se edi9ica! e! In3,aterra ou e! NB,3ica ou na cidade de Pu,,!an: ou e! u! andar correspondente< Has os no)e dBci!os dos europeus n'o possu*ra! nunca u!a casa 2i3iBnica: porque e! todo te!po o 2o!e! do po)o a tido que tra a,2ar ao dia: quase de cont*nuo: para satis9azer as necessidades dos 3o)ernantes: e -a!ais

te)e a necess4ria 9o,3a de te!po e de din2eiro para edi9icar ou 9azer edi9icar a casa de seus son2os< @ n'o ter4 casa: e )i)er4 nu! tu3urio: enquanto n'o !ude! as atuais condi&6es< V4 se ); que procede!os ao in)Bs dos econo!istas que eterniza! as pretendidas ,eis da produ&'o: e sacando a conta das casas que se edi9ica! cada ano: de!onstra! que n'o astando as casas no)a!ente edi9icadas para satis9azer toda a de!anda: os no)e dBci!os dos europeus de)e! 2a itar e! ta ucos< Passe!os ao a,i!ento< Depois de ter enu!erado os ene9*cios da di)is'o do tra a,2o: pretende! os econo!istas que esta di)is'o e%i3e que uns se dedique! ? a3ricu,tura e outros ? ind8stria !anu9atureira< Os a3ricu,tores produze! tanto: as #. !anu9aturas quanto: a !udan&a se 9az de ta, !odo> ana,isa! a )enda: o ene9*cio: o produto ,iquido ou super )a,oriza&'o: o sa,4rio: o i!posto: a anca: e assi! sucessi)a!ente< Has depois de t;",os se3uido atB a,i: n'o Xesta!os !ais adiantados> e se ,2es per3unta!osG TCo!o B que a tantos !i,26es de seres 2u!anos ,2es 9a,ta o p'o: quando cada 9a!*,ia poderia produzir tri3o para a,i!entar a dez: )inte e atB ce! pessoas ao =nusDU: responde!nos co! o !es!o estri i,2oG TDi)is'o do tra a,2o: sa,4rio: super )a,oriza&'o: capita,U: etcBtera: c2e3ando a sacar por conseq];ncia que a produ&'o B insu9iciente para satis9azer todas as necessidades: conseq];ncia que: ainda que 9osse )erdadeira: n'o responde e! !odo a,3u! ? per3untaG TPode ou n'o pode: tra a,2ando: produzir o p'o que precisaD @ se n'o pode: que se o i!pedeDU A trezentos cinquenta !i,26es de europeus ,2es 9az 9a,ta cada ano tanto de p'o: tanto de carne: )in2o: ,eite: o)os e an2a> precisa! tantas casas: tantas roupas> B o !*ni!u! de suas necessidades< Pode! produzir tudo issoD Se o pode!: ,2es 9icar4 9o,3a para proporcionar"se ,u%o: o -etos de arte: de ci;ncia e de recreio> nu!a pa,a)ra: tudo o que n'o entra na cate3oria do estrita!ente necess4rioD Se a resposta B a9ir!ati)a: que ,2es i!pede ir adianteD Que de)e 9azer"se para ap,anar os o st4cu,osD Se precisa te!poD \que se o to!e!O Has n'o perca!os de )ista o o -eti)o de toda produ&'o: que B a satis9a&'o das necessidades< Se as necessidades !ais i!periosas do 2o!e! 9ica! se! satis9azer: que de)er4 9azer"se para au!entar a produti)idade do tra a,2oD N'o 24 outras causasD N'o ser4 a,3u!a de,as o que tendo perdido de )ista a produ&'o: as necessidades do 2o!e!: to!ou u!a dire&'o a so,uta!ente 9a,sa e sua or3aniza&'o B de9eituosaD @ -4 que assi! o co!pro)a!os: e9eti)a!ente: procure!os o !eio de reor3anizar a produ&'o de !aneira que responda e! rea,idade a todas as necessidades< Q e)idente que quando a ci;ncia da 9isio,o3ia socia, trate da produ&'o< atua, nas na&6es ci)i,izadas: no !unic*pio indost4nico ou entre os se,)a3ens: se poder'o e%por os 9atos de outro !odo que os econo!istas de 2o-e: co!o u! si!p,es cap*tu,o descriti)o: an4,o3o aos cap*tu,os descriti)os da zoo,o3ia ou da ot=nica< Has ad)irta!os que se esse cap*tu,o se 9izesse desde o ponto de )ista da econo!ia das 9or&as

na satis9a&'o das necessidades: 3an2aria e! c,areza tanto co!o e! )a,or cient*9ico< Pro)aria atB a e)id;ncia o terr*)e, es an-e das 9or&as 2u!anas pe,o siste!a atua,: e ad!it*",a conosco que enquanto dure n'o 9icar'o satis9eitas nunca as necessidades da 2u!anidade< 0;"se que o ponto de )ista 9icaria !udado por co!p,eto< Por tr4s do tear que tece tantos !etros de ,en&o: por tr4s da !4quina que 9ura tantas p,acas de a&o e por tr4s do arca de )o,u!es onde se sepu,ta! os di)idendos: se )eria ao 2o!e!: ao autor da produ&'o: e%c,u*do quase se!pre do anquete que preparou para os outros< Co!prender*ase ta! B! que as pretendidas ,eis do )a,or: da !udan&a: etcBtera: sA s'o a e%press'o co! 9req];ncia 9a,sa Xpor ser 9a,so seu ponto de partidaX de 9atos tais co!o ocorre! a3ora: !as que poderia! suceder e suceder'o de u! !odo !uito di9erente: quando a produ&'o se or3anize de !aneira que cu ra todas as necessidades da sociedade< 2 A so reproducciAn B u!a pa,a)ra que esta!os ou)indo de cont*nuo< N'o 24 u! sA econo!ista: acad;!ico ou candidato: que n'o ten2a sustentado tese pro)ando que as crises econP!icas resu,ta! do e%cesso de produ&'o> que nu! !o!ento dado se produze! !ais te,as de a,3od'o: panos: re,A3ios: dos que 9aze! 9a,ta< N'o se acusou de rapacidad aos capita,istas que se e!pen2a! e! produzir !ais do consu!o poss*)e,D Pois e!> ta, racioc*nio !ani9esta sua 9a,sidade quanto se a9unda na quest'o< @9eti)a!ente: no!eai u!a !ercadoria: entre as de uso uni)ersa,: da qua, se produza !ais do necess4rio< @%a!inai u! por u! todos os arti3os e%pedidos pe,os pa*ses de 3rande e%porta&'o: e )ereis que quase todos se produze! e! quantidades insu9icientes atB para os 2a itantes do pa*s que os e%porta< #$ N'o B u! e%cedente de tri3o o que en)ia a @uropa o ca!pon;s russo< As !aiores co,2eitas de tri3o e de centeio na C8ssia europBia d'o o preciso para a popu,a&'o< @: pe,o 3era,: o ca!pon;s se pri)a e,e !es!o do necess4rio quando )ende seu tri3o ou seu centeio para pa3ar o i!posto e a renda< N'o B u! e%cedente de car)'o o que e! In3,aterra se en)ia a todos os =! itos do a,'o: -4 que n'o ,2e 9ica! !ais do que setecentos cinquenta qui,os por ano e 2a itante para o consu!o do!Bstico interior: tendo e! conta que !i,26es de in3,eses se pri)a! de 9o3o e! in)erno ou n'o o sustenta! !ais do que o preciso para 9er)er u! pouco de 2orta,i&a< De 9ato En'o 9a,e!os dos arti3os de ,u%oF n'o 24 no pa*s de !aior e%porta&'o: In3,aterra: !ais do que u!a sA !ercadoria de uso 3era,: os tecidos de a,3od'o: cu-a produ&'o ta,)ez se-a astante quantiosa para superar ?s necessidades< @ quando se pensa nos 2arapos que su stitue! ? roupa ranca e de )estir e! !ais da terceira parte dos 2a itantes do Ceino Unido: est4 u! tentado a per3untar"se se as te,as de a,3od'o e%portadas n'o representar'o pouco !ais ou !enos as necessidades reais da popu,a&'o< Pe,o 3era,: n'o B u! e%cedente o que se e%porta: ainda que as pri!eiras e%porta&6es ti)esse! tido esta ori3e!<

A 94 u,a do sapateiro que anda)a desca,&o B )erdadeira tanto para as na&6es co!o para aque,e artes'o< O que se e%porta B o necess4rio: e sucede assi! porque os tra a,2adores n'o pode! co!prar co! sA seu sa,4rio o que produzira! pa3ando rendas: ene9*cios: interesses ao capita,ista e ao anqueiro< Todos os econo!istas nos dize! que se 24 u!a ,ei econP!ica e! esta e,ecida B estaG TO 2o!e! produz !ais do que conso!eU< Depois de ter )i)ido dos produtos do tra a,2o: se!pre ,2e 9ica u! re!anente< U!a 9a!*,ia de cu,ti)adores produz co! que a,i!entar a !uitas 9a!*,ias: e assi! pe,o esti,o< Para nAs: essa 9rase t'o repetida carece de sentido< Ta,)ez 9ora e%ata se de)esse si3ni9icar que cada 3era&'o dei%a a,3o ?s 9uturas< U! cu,ti)ador p,anta u!a 4r)ore que )i)er4 trinta: quarenta anos: u! sBcu,o: e cu-os netos ainda pe3ar'o o 9ruto< Se te! roturado u! 2ectare de so,o )ir3e!: outro tanto cresceu a 2eran&a das 3era&6es por )ir< O ca!in2o: a ponte: o cana,: a casa e seus !A)eis: s'o outras tantas riquezas ,e3adas ?s 3era&6es se3uintes< Has n'o se trata disso< Dize!"nos que o ,a)rador produz !ais tri3o do que conso!e< Pudesse dizer"se !ais e! do que: tendo",2e tirado u!a oa parte de seus produtos o @stado so a 9or!a de i!posto: o sacerdote e! 9or!a de renda: criou"se toda u!a c,asse de 2o!ens que e! outros te!pos consu!ia! o que produzia! Xsa,)o a parte dei%ada para i!pre)istos ou os 3astos 9eitos e! 4r)ores: ca!in2os: etcBtera": !as que 2o-e se );e! o ri3ados a a,i!entar"se de castan2as ou de !i,2o: a e er a3uapiB: tendo",2es tirado o resto o @stado: o propriet4rio: o sacerdote e o usurero< Pre9eri!os dizerG O cu,ti)ador conso!e !enos do que produz: porque se ,2e o ri3a a acostarse so re pa,2a e )ender a p,u!a> a contentar"se co! a3uapiB e )ender o )in2o> a co!er centeio e )ender o tri3o< Ad)irta!os ta! B! que to!ando por ponto de partida as necessidades do indi)*duo: c2e3a"se 9ata,!ente ao co!unis!o co!o or3aniza&'o: que per!ite satis9azer todas essas necessidades da !aneira !ais co!p,eta e econP!ica< Ao passo que partindo da produ&'o atua, e propondo"se nada !ais que o ene9*cio ou a super )a,oriza&'o: !as se! per3untar"se se a produ&'o responde ? satis9a&'o das necessidades: c2e3a"se 9ata,!ente ao capita,is!o: ou no !4%i!o ao co,ecti)is!o E-4 que u! e outro n'o s'o !ais do que 9or!as di9erentes do asa,aria!ientoF< @9eti)a!ente: quando se considera! as necessidades do indi)*duo e da sociedade e os !eios a que o 2o!e! recorreu para satis9az;",as durante suas di)ersas 9ases de desen)o,)i!ento: con)ence"se u! do necess4rio de so,idarizar os es9or&os: e! )ez de a andon4",os ?s casua,idades da produ&'o atua,< Se co!preende que a apropria&'o por a,3uns de todas as riquezas n'o consu!idas: trans!itindo"as de u!a 3era&'o a outra: )ai contra o interesse 3era,< Co!pro)a"se que desta !aneira as necessidades das tr;s quartas partes da sociedade corre! o risco de n'o 9icar satis9eitas: e que o e%cessi)o 3asto de 9or&a 2u!ana n'o B sen'o !ais in8ti, e !ais cri!inosa< Por 8,ti!o: co!preende"se que o e!pre3o !ais )anta-oso de todos os produtos B o que satis9az as necessidades !ais apre!iantes: e que o )a,or de uti,idade n'o depende de u!

#+ si!p,es capric2o: co!o se a9ir!ou co! 9req];ncia: sen'o da satis9a&'o que d4 a necessidades reais< ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

+iviso o tra#a"$o
A econo!ia po,*tica se ,i!itou se!pre a co!pro)ar os 9atos que )ia produzir"se na sociedade e a -usti9ic4",os e! interesse da c,asse do!inante< O !es!o 9az co! respeito ? di)is'o do tra a,2o criada pe,a ind8striaG tendo"a encontrado )anta-osa para os capita,istas: con)erteu"a e! princ*pio< T0ede esse 9erreiro de po)o Xdizia Ada! S!it2: o pai da econo!ia po,*tica !oderna"< Se nunca se 2a ituou a 9azer c,a)es: a duras penas 9a ricar4 duzentos ou trezentos di4rios< Has se esse !es!o 9erreiro n'o 9az !ais do que pre3os: produzir4 9aci,!ente atB dois !i, trezentos no curso de u!a sA -ornada<U @ S!it2 se apressa)a a sacar esta conseq];nciaG TDi)ida!os o tra a,2o: especia,ize!os cada )ez !ais> ten2a!os 9erreiros que sA sai a! 9azer ca e&as ou pontas de c,a)es: e dessa !aneira produzire!os !ais e nos enriquecere!os<U Quanto a sa er se o 9erreiro condenado por toda a )ida a n'o 9azer !ais do que ca e&as de pre3o perder4 o interesse pe,o tra a,2o> se n'o estar4 inteira!ente a 3ra&a do patrono co! esse o9*cio ,i!itado> se n'o ter4 quatro !eses de dese!pre3o 9or&ado ao ano> se n'o ai%ar4 seu sa,4rio quando 9aci,!ente se ,2e possa su stituir co! u! aprendiz: Ada! S!it2 n'o pensa)a e! nada disso ao e%c,a!arG T\0i)a a di)is'o do tra a,2oO @ ainda que u! Sis!ondi ou u! V< N< SaJ ad)ertia! !ais tarde do que a di)is'o do tra a,2o: e! ,u3ar de enriquecer ? na&'o: sA enriquecia aos ricos: e que reduzido o tra a,2ador a 9azer toda sua )ida a diecioc2a)a parte de u! a,9inete: e! rutecia #3 @)idente!ente: esta!os di)ididos e! duas c,assesG por u!a parte: os produtores que conso!e! !uito pouco e est'o dispensados de pensar: porque precisa! tra a,2ar: e tra a,2a! !a, porque seu cBre ro per!anece inati)o> e por outra parte: os consu!idores que produze! pouco t;! o pri)i,B3io de pensar pe,os outros: e pensa! !a, porque descon2ece! todo u! !undo: o dos tra a,2adores !anuais< Os o reiros da terra n'o sa e! nada da !4quinaG os que ser)e! as !4quinas i3nora! todo o tra a,2o dos ca!pos< O idea, da ind8stria !oderna B o !enino ser)indo u!a !4quina que n'o pode ne! de)e co!preender: e )i3i,antes que ,2e !u,te! se distrai u! !o!ento seu atendi!ento< AtB se trata de supri!ir por co!p,eto o tra a,2ador a3r*co,a< O idea, da a3ricu,tura industria, B U! 2o!e! a,u3ado por tr;s !eses e que conduza u! arado de )apor ou u!a tri,,adora< A di)is'o do tra a,2o B o 2o!e! co! rAtu,o e se,o para toda sua )ida co!o anudador nu!a !anu9atura: )i3i,ante nu!a ind8stria: i!pe,edor de u! carretAn e! ta, ,u3ar de u!a !ina: !as se! idBia nen2u!a

de con-unto de !4quinas: ne! de ind8stria: ne! de !ina< O que se 9ez co! os 2o!ens: quis 9azer"se ta! B! co! as na&6es< A 2u!anidade se di)idir4 e! 94 ricas nacionais: cada u!a co! sua especia,idade< C8ssia est4 destinada pe,a natureza a cu,ti)ar tri3o: In3,aterra a 9azer tecidos de a,3od'o: NB,3ica a 9a ricar panos: ao passo que Su*&a 9or!a ni`eras e institutrices< @! cada na&'o se especia,izaria ta! B!G IJon a 9a ricar seder*as: a Au)ernia encai%es e Paris arti3os de capric2o< Isto era: se3undo os econo!istas> o9erecer u! ca!po i,i!itado ? produ&'o: ao !es!o te!po que ao consu!o u!a era de tra a,2o e de i!ensa 9ortuna que se a ria para o !undo< Has essas )astas esperan&as se des)anece! ? !edida que o sa er tBcnico se di9unde no uni)erso< Tudo ia e! enquanto In3,aterra era a 8nica que 9a rica)a te,as de a,3od'o e tra a,2a)a os !etais: enquanto sA Paris 9azia rinquedos art*sticos podia pre3ar"se o que se c2a!a)a a di)is'o do tra a,2o: se! te!or a,3u! de )er"se des!entido< Pois e!> u!a no)a corrente induz ?s na&6es ci)i,izadas a ensaiar e! seu interior todas as ind8strias: ac2ando )anta3ens e! 9a ricar o que antes rece ia! dos de!ais pa*ses: e as !es!as co,Pnias tende! a passar se! sua !etrApo,e< Co!o as desco ertas da ci;ncia uni)ersa,izan os procedi!entos tBcnicos: B in8ti, e! adiante pa3ar ao e%terior por u! pre&o e%cessi)o o que B t'o 94ci, produzir e! casa< Has esta re)o,u&'o na ind8stria: n'o d4 u!a estocada a 9undo asa teoria da di)is'o do tra a,2o: que se cria t'o so,ida!ente esta e,ecidaD ffffffffffffffffffffffffffffffffffffffff

A escentra"izao as in ,strias
1 Ao conc,uir as 3uerras napo,ePnicas: In3,aterra quase tin2a conse3uido arruinar a 3rande ind8stria que nascia e! Sran&a a 9ins do sBcu,o passado< Sica)a dona dos !ares e se! sBrios #/ co!petidores< Apro)eitou"se disso para constituir u! !onopA,io industria,: e i!pondo ?s na&6es )izin2as seus pre&os para as !ercadorias que e,a sA podia 9a ricar: a!ontoou riquezas so re riquezas e sou e sacar partido dessa situa&'o pri)i,e3iada e de todas suas )anta3ens< Assi!: Sran&a -4 n'o B tri ut4ria de In3,aterra< A sua )ez tratou de !onopo,izar certos ra!os do co!Brcio e%terior: tais co!o as seder*as e a con9ec&'o> disso o te)e i!ensos ene9*cios: !as est4 a ponto de perder para se!pre esse !onopA,io: co!o In3,aterra est4 a ponto de perder para se!pre o !onopA,io dos tecidos e atB das 9ia&6es de a,3od'o< Harc2ando para Oriente: a ind8stria se dete)e e! A,e!an2a< Saz trinta anos: A,e!an2a era tri ut4ria de In3,aterra e de Sran&a na !aior parte dos produtos da 3rande ind8striaG V4 n'o sucede isso e! nossos dias< No curso dos 8,ti!os )inte e cinco< anos: e so retudo depois da 3uerra: A,e!an2a re9or!ou tota,!ente sua ind8stria< As no)as 94 ricas possue! as !e,2ores !4quinas> as !ais recentes !odas da arte industria, e! Hanc2ester para as te,as de a,3od'o:

ou e! IJon para os tecidos de seda: etcBtera: rea,izara!"se nas no)as 94 ricas a,e!'s< Se 9oi precisas duas ou tr;s 3era&6es de tra a,2adores para encontrar a !aquinaria !oderna e! IJon ou e! Hanc2ester: A,e!an2a a to!ada aper9ei&oada do tudo< As esco,as tBcnicas: adequadas ?s necessidades da ind8stria: 9ornece! aos !anu9atureiros u! e%Brcito de 9uncion4rios inte,i3entes: de en3en2eiros pr4ticos: que sa e! tra a,2ar co! as !'os e co! a ca e&a< A ind8stria a,e!' co!e&a no ponto preciso onde c2e3ara! Hanc2ester e IJon: depois de cinquenta anos de es9or&os: de ensaios e de sonda3ens< Da* resu,ta que A,e!an2a: 9azendo"o tudo t'o e! e! sua casa: di!inui de ano e! ano suas i!porta&6es de Sran&a e de In3,aterra< V4 B seu ri)a, para a e%porta&'o e! Wsia e e! W9rica: e ainda !ais nos !es!os !ercados de Iondres e de Paris< As 3entes curtas de )ista pode! )oci9erar contra o tratado de Sranc9ort: pode! e%p,icar a concorr;ncia a,e!' por pequenas di9eren&as de tari9as de transportes 9erro)i4rios< Pode! dizer que o a,e!'o tra a,2a por nada: detendo"se nas peque`eces de cada quest'o e esquecendo os 3randes 9atos 2istAricos< Has n'o B !enos )erdadeiro do que a 3rande ind8stria Xantes pri)i,B3io de In3,aterra e Sran&aX deu u! passo para Oriente< @ncontrou e! A,e!an2a u! pa*s -o)e!: c2eios de 9or&a: e u!a ur3uesia inte,i3ente: 4)ida de enriquecer"se a sua )ez co! o co!Brcio e%terior< @nquanto A,e!an2a se e!ancipa)a da tute,a in3,esa e 9rancesa e 9a rica)a e,a !es!a seus tecidos de a,3od'o: suas te,as: suas !4quinas: nu!a pa,a)ra: todos os produtos !anu9aturados> a 3rande ind8stria se i!p,anta)a a sua )ez e! C8ssia: onde o desen)o,)i!ento das !anu9aturas B tanto !ais asso! roso quanto que nascera! onte!< Na Bpoca da a o,i&'o da ser)id'o: e! $57$: C8ssia n'o tin2a quase ind8stria< Todas as !4quinas: os tri,2os: as ,oco!oti)as: as te,as de ,u%o que precisa)a: )in2a!",2e de Occidente< 0inte anos !ais tarde: possu*a -4 !ais de oitenta e cinco !i, !anu9aturas: e as !ercadorias produzidas por e,a tin2a! cuadrup,icado de )a,or< As anti3as 9erra!entas 9ora! su stitu*das por co!p,eto< Quase todo o a&o e!pre3ado 2o-e: os tr;s quartos do 9erro: os dois ter&os do car)'o: todas as ,oco!oti)as: todos os )a36es: todos os carriis: quase todos os na)ios de )apor se 9izera! e! C8ssia< De pa*s condenado X se3undo dizia! os econo!istasX a continuar sendo a3r*co,a: C8ssia se con)erteu nu! pa*s industria,< N'o pede quase nada a In3,aterra: !uito pouco A A,e!an2a< Os econo!istas 9aze! respons4)eis destes 9atos ?s a,9=nde3as: !as os produtos !anu9aturados e! C8ssia se )ende! ao !es!o pre&o que os in3,eses e! Iondres< Co!o o capita, n'o con2ece p4tria: os capita,istas a,e!'es e in3,eses: se3uidos de en3en2eiros e contra!aestres de suas na&6es: i!p,antara! e! C8ssia e e! Po,Pnia !anu9aturas que ri)a,iza! co! as !e,2ores !anu9aturas in3,esas: pe,a e%ce,;ncia dos produtos< A o,idas a!an2' as a,9=nde3as: as !anu9aturas sA 3an2ar'o co! isso< Neste !es!o !o!ento os en3en2eiros rit=nicos est'o e! )ia de dar o 3o,pe de 3ra&a ?s i!porta&6es de panos e ,'s de OccidenteG !onta! no !eio dia de C8ssia i!ensas !anu9aturas de ,': co! as !4quinas !ais per9eitas de Nra29ord: e dentro de dez anos C8ssia -4 n'o i!portar4 !ais do que a,3u!as

pe&as de panos in3,eses e ,'s 9rancesas: co!o !ostras< A 3rande ind8stria n'o sA !arc2a para Oriente> ta! B! se estende pe,as pen*nsu,as do Su,< A e%posi&'o de Tur*n !ostrou -4 e! $55/ os pro3ressos da ind8stria ita,iana: e n'o nos dei%e!os en3anarG o Adio entre as duas ur3uesias: 9rancesa e ita,iana: n'o te! !ais ori3e! do que sua ri)a,idade industria,< #( It4,ia se e!ancipa da tute,a 9rancesa e co!pete co! os co!erciantes 9ranceses na cuenca !editerr=nea e e! Oriente< Por isso: e n'o por outra coisa: correr4 u! dia o san3ue na 9ronteira ita,iana: a n'o ser que a re)o,u&'o n'o poupe esse san3ue precioso< Ta! B! pudBsse!os !encionar os r4pidos pro3ressos de @span2a na senda da 3rande ind8stria< Has 9i%e!o"nos !ais e! no Nrasi,< N'o ,2e tin2a! condenado os econo!istas a cu,ti)ar para se!pre o a,3od'o: e%port4",o e! ruto e rece er a !udan&a tecidos de a,3od'o i!portadosD @9eti)a!ente: 9az )inte anos o Nrasi, n'o tin2a sen'o no)e !*seras !anu9aturas de a,3od'o: co! trezentos oitenta e cinco 2usi,,os< Ro-e te! quarenta e seis> cinco de,as possue! quarenta !i, 2usi,,os e -o3a! ao !ercado trinta !i,26es de !etros de te,a de a,3od'o cada ano< AtB HB-ico se p6e a 9a ricar essas te,as: e! )ez de i!port4",as de @uropa< @ quanto aos @stados Unidos: ,i ertara!"se da tute,a europBia< A 3rande ind8stria se desen)o,)eu a,i triun9a,!ente< Has a ndia B que! tin2a que dar o !ais ri,2ante !entis aos apoiantes da especia,iza&'o das ind8strias nacionais< Con2ecida B a se3uinte teoriaG 9aze! de9eituosa co,Pnias ?s 3randes na&6es europBias< @stas co,Pnias en)iar'o ? !etrApo,e produtos e! ruto: 9i ras de a,3od'o: ,' e! ruto: especiarias: etcBtera< @ a !etrApo,e ,2es en)iar4 esses produtos !anu9aturados: te,as passadas: 9erro )e,2o e! 9or!a de !4quinas ca*das e! desuso: nu!a pa,a)ra: toda aqui,o que n'o precisa: que ,2e custa pouco ou nada e que n'o por isso dei%ar4 de )ender a u! pre&o e%or itante< Ta, era a teoriaG ta, 9oi durante ,on3o te!po a pr4tica< Kan2a)a!"se 9ortunas e! Iondres e e! Hanc2ester: enquanto se arruina)a! as ndias< Ide ao Huseu Indico e! Iondres e )ereis riquezas inacredit4)eis: insensatas: a!ontoadas e! Ca,cut4 e e! No! aJ pe,os ne3ociantes in3,eses< Has outros ne3ociantes e outros capita,istas in3,eses i3ua,!ente: conce era! a idBia !uito natura, de que seria !ais sin3e,o e%p,odir aos 2a itantes da ndia direta!ente e 9azer essas te,as de a,3od'o nas !es!as ndias: e! ,u3ar de i!port4",as de In3,aterra anua,!ente por quin2entos ou seiscentos !i,26es de pesetas< Ao princ*pio n'o 9oi !ais do que u!a seriB de 9racassos< Os tece,6es *ndios Xartistas e! seu o9*cioX n'o podia! 2a ituar"se ao re3i!e da 94 rica< As !aquinas re!etidas de Ii)erpoo, era! !4s> ta! B! tin2a que ter e! conta o c,i!a e adaptar"se a no)as condi&6es: 2o-e satis9eitas todas: e a ndia in3,esa truBcase nu!a ri)a, cada )ez !ais a!ea&adora das !anu9aturas da !etrApo,e< Ro-e possui oitenta !anu9aturas de a,3od'o: que e!pre3a! -4 cerca de sessenta !i, tra a,2adores: e que e! $55( tin2a! 9a ricado -4 !ais de $</(.<... tone,adas !Btricas de tecidos< @%porta

anua,!ente a C2ina: ?s ndias 2o,andesas e ao W9rica por )a,or de cerca de ce! !i,26es de pesetas desses !es!os a,3od6es rancos que se dizia ser a especia,idade de In3,aterra< @ enquanto os tra a,2adores in3,eses t;! dese!pre3o 9or&ado e cae! na !isBria: as !u,2eres *ndias: pa3as a raz'o de sessenta c;nti!os ao dia: s'o que! 9aze! a !4quina as te,as de a,3od'o que se )ende! nos portos do e%tre!o Oriente< @! resu!o: n'o est4 ,on3e o dia Xe os !anu9atureiros inte,i3entes n'o o dissi!u,a!X e! que n'o se sa er4 que 9azer dos ra&os que se ocupa! e! In3,aterra e! 9a ricar tecidos de a,3od'o para e%port4",os< @ isso n'o B tudo> de re,atArios !uito sBries resu,ta que dentro de dez anos a ndia n'o co!prar4 ne! u!a sA tone,ada de 9erro a In3,aterra< 0encera!"se as pri!eiras di9icu,dades para e!pre3ar a 2u,,a e o 9erro das ndias: e 94 ricas ri)ais das in3,esas ,e)4ntanse -4 nas costas do Oceano *ndico< A co,Pnia 9azendo concorr;ncia ? !etrApo,e por seus produtos !anu9aturadosG ten2o aqui o 9enP!eno deter!inante da econo!ia do sBcu,o LIL< @ por que n'o tin2a de 9az;",oD Que ,2e 9a,taD O capita,D O capita, )ai a todas partes onde se encontra! !iser4)eis a que! e%p,odir< O sa erD O sa er n'o con2ece as arreiras nacionais< Os con2eci!entos tBcnicos do o reiroD Has: ta,)ez B in9erior o o reiro *ndio a esses no)enta e dois !i, !eninos e !eninas !enores de quinze anos que tra a,2a! neste !o!ento nas !anu9aturas t;%teis de In3,aterraD 2 #7 Depois de ter -o3ado u!a o,2ade,a ?s ind8strias nacionais: seria interesant*si!o 9azer o !es!o co! as ind8strias especia,izadas< Te!os: por e%e!p,o: a seda: produto e!inente!ente 9ranc;s na pri!eira !etade deste sBcu,o< Sa ido B co!o IJon se 9ez o centro da ind8stria da seda: co,etada ao princ*pio no Heio dia: !as que pouco a pouco se pediu a It4,ia: a @span2a: ao Wustria: ao C4ucaso: ao Vap'o: para 9azer seder*as< De cinco !i,26es de qui,os de seda crua trans9or!ada e! tecidos na re3i'o ,ionesa e! $5#(: sA quatrocentos !i, qui,os era! de seda 9rancesa< Has -4 que IJon tra a,2a)a co! sedas i!portadas: por que n'o tin2a! de 9azer o !es!o Su*&a: A,e!an2a e C8ssiaD A arte da seda se desen)o,)eu pouco a pouco nos po)os do cantAn de euric2< Nas,iea se 9ez u! 3rande centro sedero< A ad!inistra&'o do C4ucaso con)idou a !u,2eres de Harse,2a e o reiros de IJon a ir ensinar aos 3eor3ianos o cu,ti)o aper9ei&oado do )er!e de seda e aos ca!poneses do C4ucaso a arte de trans9or!ar a seda e! te,as< Wustria ,2es i!itou< A,e!an2a: co! a-uda de o reiros ,ioneses: !ontou i!ensos ate,i;s de seder*as< Os @stados Unidos 9izera! outro tanto e! Paterson<<< @ 2o-e a ind8stria da seda -4 n'o B ind8stria 9rancesa< Saze!"se seder*as e! A,e!an2a: e! Wustria: nos @stados Unidos: e! In3,aterra< Os ca!poneses do C4ucaso tece! e! in)erno ,en&os de seda a u! pre&o que dei%aria se! p'o aos o reiros de IJon< It4,ia en)ia seder*as a Sran&a> e IJon: que e%porta)a e! $5#."#/ por )a,or de quatrocentos sessenta !i,26es de pesetas: -4 n'o e%porta

!ais do que duzentos trinta e tr;s< Huito cedo n'o en)iar4 ao estran3eiro !ais do que os tecidos superiores ou a,3u!as no)idades: para ser)ir de !ode,os aos a,e!'es: russos e -aponeses< O !es!o sucede co! todas as ind8strias< NB,3ica -4 n'o te! o !onopA,io dos panosG 9aze!"se e! A,e!an2a: C8ssia: Wustria: os @stados Unidos< Su*&a e o Vura 9ranc;s -4 n'o t;! o !onopA,io da re,o-oaria> 9a rica!"se re,A3ios e! todas partes< @scAcia n'o re9ina -4 os a&8cares para C8ssia> i!porta"se a&8car russo e! In3,aterra< Ainda que It4,ia n'o te! 9erro ne! 2u,,a: 9or-a e,a !es!a seus cora&ados e constrAi as !4quinas de na)ios de )apor< A ind8stria qu*!ica -4 n'o B !onopA,io de In3,aterra> 9az"se 4cido su,98rico e eonza e! todas partes< As !4quinas de todas c,asses: 9a ricadas nos arredores de euric2: 2ac*anse notar na 8,ti!a @%posi&'o uni)ersa,< Sui&a: que n'o te! 2u,,a ne! 9erro Xnada !ais que e%ce,entes esco,as tBcnicasX 9az !4quinas !e,2ores e !ais aratas que In3,aterra< Ten2o aqui o que 9ica da teoria das !udan&as< Cada na&'o ac2a )anta3e! e! co! inar dentro de seu territArio a a3ricu,tura co! a !aior )ariedade poss*)e, de 94 ricas e !anu9aturas< A especia,iza&'o de que os econo!istas nos 9a,ara! era oa para enriquecer a a,3uns capita,istas> !as n'o te! raz'o de ser: e pe,o contr4rio: B !uito )anta-oso que cada pa*s possa cu,ti)ar seu tri3o e seus ,e3u!es e 9a ricar todos os produtos !anu9aturados que conso!e< @sta di)ersidade B a !e,2or pro)a do co!p,eto desen)o,)i!ento da produ&'o pe,o concurso !8tuo e de cada u! dos e,e!entos do pro3resso: enquanto a especia,iza&'o B a conten&'o do pro3resso< 3 @9eti)a!ente: B insensato e%portar o tri3o e i!portar as 9arin2as: e%portar a ,' e i!portar pano: e%portar o 9erro e i!portar as !4quinas: n'o sA porque esses transportes ocasiona! 3astos in8teis: sen'o so retudo porque u! pa*s que n'o te! desen)o,)ida ,aa ind8stria 9ica por 9or&a atrasado e! a3ricu,tura> porque u! pa*s que n'o te! 3randes 94 ricas para tra a,2ar o a&o: )ai ta! B! atrasado e! todas as de!ais ind8strias> e! 9i!: porque 3rande n8!ero de capacidades industriais e tBcnicas 9ica! se! e!pre3o< Tudo se en,a&a 2o-e no !undo da produ&'o< V4 n'o B poss*)e, cu,ti)ar a terra se! !4quinas> se! potentes rie3os: se! transportes 9erro)i4rios: se! 94 ricas de adu os< @ para ter essas ## !4quinas adequadas ?s condi&6es ,ocais: esses transportes 9erro)i4rios: esses arte9atos de 9erro: etcBtera: B preciso que se desen)o,)a certo esp*rito de in)en&'o: certa 2a i,idade tBcnica que n'o pode! !ani9estar"se enquanto a en%ada e a 3rade do arado se-a! os 8nicos instru!entos de cu,ti)o< Para que o ca!po este-a e! cu,ti)ado: para que d; as prodi3iosas co,2eitas que o 2o!e! te! direito a pedir",2e: B preciso que a seu a,cance 2u!een !uitas 94 ricas e !anu9aturas< A )ariedade das ocupa&6es e das capacidades que de,a sur3e!: inte3radas co! a !ira de u! 9i! co!u!G eis a )erdadeira 9or&a do pro3resso< @ a3ora

i!a3ine!os u!a cidade: u! territArio: )asto ou e%*3uo: pouco i!porta qua,> que d'o os pri!eiros passos na senda da re)o,u&'o socia,< TNada !udar4 Xse nos disse a,3u!as )ezes": Se desapropriar'o os ate,i;s e 94 ricas: se proc,a!ar'o propriedade naciona, ou !unicipa,: e cada u! )o,tar4 a seu tra a,2o de costu!e< A re)o,u&'o 9icar4 9eita<U Pois e!: n'o> a re)o,u&'o socia, n'o se 9ar4 co! essa sin3e,eza< V4 o disse!os< Que a!an2' estoure a re)o,u&'o e! Paris: e! IJon ou e! qua,quer outra cidade> que a!an2' se pon2a !'o: e! Paris ou n'o i!porta onde: nas 94 ricas: as casas ou a anca: e toda a produ&'o atua, de)er4 !udar de aspecto por esse sA 9ato< Di!inu*da a entrada de )*)eres e au!entado o consu!o> se! tra a,2o tr;s !i,26es de 9ranceses que se ocupa)a! na e%porta&'o> n'o c2e3ando !i, coisas que: 2o-e se rece e! de pa*ses ,on3*nquos ou prA%i!os> repro)adas te!poraria!ente as ind8strias de ,u%o: que 9ar'o os 2a itantes para ter que co!er ao ca o de seis !esesD Os cidad'os de)er'o 9azer"se a3ricu,tores< N'o ? !oda do ca!pon;s que se derren3a co! o arado para reco,2er !a, seu a,i!ento anua,: sen'o se3uindo os princ*pios da a3ricu,tura intensi)a: 2orte,ana: ap,icados e! )astas propor&6es por !eio das !e,2ores !4quinas que o 2o!e! in)entou e possa in)entar< Se cu,ti)ar4: !as n'o co!o a esta de Pnus do Cana,> se reor3anizar4 o cu,ti)o: n'o dentro de dez anos: sen'o i!ediata!ente: no !eio das ,utas re)o,ucion4rias: so pena de sucu! ir ante o ini!i3o< Se cu,ti)ar4> !as ta! B! ter4 que produzir !i, coisas que te!os costu!e de pedir ao estran3eiro< @ n'o esque&a!os que para os 2a itantes do territArio insurrecto: ser4 estran3eiro todo aque,e que n'o ,2e ten2a se3uido e! sua re)o,u&'o< Ter4 que sa er passar se! esse estran3eiro: e passar4< Sran&a in)entou o a&8car de eterra a quando c2e3a a 9a,tar",2e o a&8car de cana e! consequ;ncia do ,oqueio continenta,< Paris encontrou o sa,itre e! suas 3rutas: quando n'o ,2e c2e3a)a de nen2u!a parte< Ser*a!os in9eriores a nossos a)Ps: que !a, si,a eia! as pri!eiras pa,a)ras da ci;nciaD """""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""""

A A%ricu"tura
1 #5 Cada )ez que se 9a,a da a3ricu,tura i!a3inasse se!pre o ca!pon;s encur)ado so re a este)a: -o3ando a es!o u! tri3o !au cernido e esperando co! =nsia o que ,2e tra3a a oa ou !4 esta&'o< Ao passo que u!a 9a!*,ia antes precisa)a ter pe,o !enos sete ou oito 2ectares para )i)er co! os produtos do so,o Xe -4 se sa e co!o )i)e! os ca!poneses": -4 n'o se pode a3ora ne! ainda dizer qua, B a !*ni!a e%tens'o de terreno necess4ria para dar a u!a 9a!*,ia tudo o que se pode e%trair da terra: o necess4rio e o de ,u%o: cu,ti)ando"a co! arran-o aos procedi!entos do cu,ti)o intensi)o< Se se nos per3untasse qua, B o n8!ero de pessoas que pode! )i)er !uito e! nu!a ,B3ua quadrada: se! i!portar nen2u! produto a3r*co,a nos

seria di9*ci, contestar< Saz dez anos podia -4 a9ir!ar"se que u!a popu,a&'o de ce! !i,26es conse3uiria )i)er !uito e! dos produtos do so,o 9ranc;s se! i!portar nada< Has 2o-e: ao )er os pro3ressos rea,izados recente!ente o !es!o e! Sran&a que e! In3,aterra: e ao conte!p,ar os no)os 2orizontes que se a re! ante nAs: dire!os que cu,ti)ando a terra co!o a cu,ti)a! -4 e! !uitos ,u3ares: ainda e! terrenos po res ce! !i,26es de 2a itantes nos cinquenta !i,26es de 2ectares do so,o 9ranc;s seria! ainda u!a curt*ssi!a propor&'o do que esse so,o pudesse a,i!entar< Pode considerar"se co!o a so,uta!ente de!onstrado que se Paris e os dois departa!entos do Sena e do Sena e Oise se or3anizasse! a!an2' e! co!unidade anarquista onde todos tra a,2asse! co! seus ra&os: e se o uni)erso inteiro se ne3asse a en)iar",2es u! sA ce,e!*n de tri3o: u!a sA ca e&a de 3ado: u!a sA anasta de 9ruta: e n'o ,2es dei%asse !ais do que o territArio de a! os departa!entos: poderia! produzir e,es !es!os n'o sA o tri3o: a carne e as 2orta,i&as necess4rias: sen'o ta! B! todas as 9rutas de ,u%o: e! quantidades su9icientes para a popu,a&'o ur ana e rura,< @ ade!ais a9ir!a!os do que o 3asto tota, de tra a,2o 2u!ano seria !uito !enor do que o e!pre3ado atua,!ente para a,i!entar a essa popu,a&'o co! tri3o co,etado e! Au)ernia ou e! C8ssia: co! os ,e3u!es produzidos pe,o cu,ti)o e! 3rande e! todas partes e co! as 9rutas !aduradas no Heio dia< Nunca se te)e e! conta o tra a,2o in)estido pe,os )iticu,tores do Heio dia para cu,ti)ar a )in2a: ne! pe,os ,a)radores russos ou 28n3aros para cu,ti)ar o tri3o: por 9Brteis que se-a! suas pradarias e seus ca!pos< Co! seus atuais procedi!entos de cu,ti)o e%tensi)o: to!a!"se in9inita!ente !ais tra a,2o do necess4rio para o ter os !es!os produtos pe,o cu,ti)o intensi)o: ainda e! c,i!as !uit*ssi!o !enos eni3nos e nu! so,o natura,!ente !enos rico< 2 Nos seria i!poss*)e, citar aqui a !assa dos dates nos quais 9unda!os nossas a9ir!a&6es< Para !aiores re,atArios: re!ete!os aos ,eitores aos arti3os que pu ,ica!os e! in3,;s: !as so retudo a que! ,2es interesse o assunto ,2es reco!enda!os que ,eia! a,3u!as e%ce,entes o ras pu ,icadas e! Sran&a< Quanto aos 2a itantes das 3randes cidades: que ainda n'o t;! nen2u!a ideia rea, do que pode ser a a3ricu,tura: aconse,2a!os",2es que percorra! a pB as ca!pi`as i!ediatas e estude! seu cu,ti)o< Que o ser)e!: que 9a,e! co! os 2orte,6es: e u! !undo no)o se a rir4 ante e,es< Assi! poder'o entre)er o que ser4 o cu,ti)o europeu no sBcu,o LL e da* 9or&a ter4 a re)o,u&'o socia, quando se con2e&a o se3redo de o ter da terra tudo quando se ,2e pede< Sa ido B e! que !iser4)eis condi&6es se encontra a a3ricu,tura e! @uropa< Se o Cu,ti)ador do so,o n'o B des)a,i-ado pe,o propriet4rio territoria,: o B pe,o @stado< O propriet4rio: o @stado e o usurero: rou a! ao cu,ti)ador co! a renda: a contri ui&'o e o rBdito< A so!a rou ada )aria e! cada pa*sG nunca B !enor do que a quarta parte: e !uito

co! 9requ;ncia B a !etade do produto ruto @! Sran&a: a a3ricu,tura pa3a ao @stado // por #1 $.. do produto ruto< R4 !ais< A parte do propriet4rio e a do @stado )'o se!pre e! a!ento< T'o cedo co!o por prod*3ios de tra a,2o: de in)en&'o ou de iniciati)a: o te)e !aiores co,2eitas o cu,ti)ador: au!enta e! propor&'o o tri uto que de)er4 ao @stado: ao propriet4rio ou ao usurero< Se do ra o n8!ero de 2ecto,itros reco,2idos por 2ectare: dup,icar4 a renda: e portanto os i!postos: que o @stado se apressar4 a e,e)ar ainda !ais se so e! os pre&os< @! todas partes o cu,ti)ador do so,o tra a,2a de doze a dezesseis 2oras di4rias> e! todas partes ,2e arre ata! essas tr;s a)es de rapina tudo o que pudesse poupar> e! todas partes ,2e rou a! o que poderia ser)ir",2e para !e,2orar o cu,ti)o< Por isso per!anece estacion4ria a a3ricu,tura< SA conse3uir4 dar u! passo adiante e! condi&6es e%cepcionais por u!a disputa entre seus tr;s )a!piros: por u! es9or&o de inte,i3;ncia ou por u! au!ento de tra a,2o< @ ainda n'o disse!os nada do tri uto que cada cu,ti)ador pa3a ao industria,: que! ,2e )ende por trip,o ou cu4drup,e do que custa! cada !4quina: cada azadAn: cada tone, de adu o qu*!ico< N'o esque&a!os ta! B! n'o os inter!edi4rios: que se ,e)a! a parte do ,e'o nos produtos do so,o< Nas pradarias de A!Brica Eque sA d'o !esquin2as co,2eitas de sete a doze 2ecto,itros por 2ectare: quando periAdicas e 9requentes secas n'o as pre-udica!F: quin2entos 2o!ens que tra a,2a! oito !eses do ano produze! o a,i!ento anua, de cinquenta !i, pessoas< Os resu,tados se o t;! a,i por u!a 3rande econo!ia< Naque,as )astas p,an*cies: que n'o pode a arcar a )ista: est'o or3anizadas quase !i,itar!ente a ,a ranza: acei9a"a e a tri,2aG nada de idas e )indas in8teis: nada de perder o te!po< Tudo se 9az co! a e%atid'o de u! des9i,e< Ieste B o cu,ti)o e! 3rande: e%tensi)o< Has 24 ta! B! o cu,ti)o intensi)o: e! a-udaG do qua, );! e )ir'o !ais cada )ez as !4quinas< Prop6e"se so retudo cu,ti)ar e! u! espa&o ,i!itado: a on4",o e corri3i",o: concentrar o tra a,2o e o ter o !aior rendi!ento poss*)e,< @ste 3;nero de cu,ti)o se estende cada ano: e ao passo que se contenta! co! u!a co,2eita !Bdia de dez a doze 2ecto,itros no cu,ti)o e! 3rande no Heio dia de Sran&a e nas terras 9Brteis do Oeste a!ericano: co,eta!"se pe,o re3u,ar trinta e seis e atB cinquenta: ou as )ezes cinquenta e seis 2ecto,itros: no Norte de Sran&a< O consu!o anua, de u! 2o!e! se o tB! assi! da super9*cie de u!a docea)a parte do 2ectare< @ quanto !as intensidade se d4 ao cu,ti)o: !enos tra a,2o se 3asta para o ter o 2ecto,itro de tri3o< A !4quina su stitui ao 2o!e! nos tra a,2os preparatArios e 9az de u!a )ez para se!pre !e,2oras: tais co!o o des43ue e o despedre3a!iento: que per!ite! dup,icar as co,2eitas 9uturas< A,3u!as )ezes: nada !ais que u! ,a or pro9undo per!ite o ter de u! so,o !Bdio e%ce,entes co,2eitas de ano e! ano: se! esterco,ar nunca< Assi! se 9ez durante )inte anos e! Cot2a!stead: cerca de Iondres< N'o 9a&a!os no)e,as a3r*co,as< Deten2a!o"nos naque,a co,2eita de quarenta 2ecto,itros: que n'o requer u! so,o

e%cepciona,: sen'o sin3e,a!ente raciona, cu,ti)o: e )e-a!os o que isto si3ni9ica< Os tr;s !i,26es seiscentos !i, indi)*duos que 2a ita! nos departa!entos do Sena e do Sena e Oise conso!e! ao ano para a,i!entar"se u! pouco !enos de oito !i,26es de 2ecto,itros de cereais: principa,!ente de tri3o< @! nossa 2ipAtese: para o ter esta co,2eita: precisaria! cu,ti)ar duzentas !i, 2ectares: das seiscentas dez !i, que possue!< Q e)idente que n'o as cu,ti)ar'o co! azadAn< Isso e%i3iria de!asiado te!poG duzentas quarenta -ornadas de cinco 2oras por 2ectare< He,2oraria! !ais e! de u!a )ez para se!pre o so,o desa3uando o que de)esse desa3uar"se: ap,anando o que se precise ap,anar: despedre3ando o terreno: ainda que nesse tra a,2o preparatArio ti)esse que e!pre3ar cinco !i,26es de -ornadas de cinco 2oras: ou se-a: !eio"ter!o: )inte e cinco -ornadas por 2ectare< @! se3uida ,a)raria! co! arado de )apor de )ertedera pro9unda: e depois co! arado dup,o: in)estindo e! cada ,a or quatro -ornadas< N'o pe3ar'o a se!ente a es!o: sen'o esco,2endoa co! 2arnero de )apor< N'o se!ear'o a )o,eo: sen'o a 3o,pe: e! ,in2a< @ co! tudo isso: n'o se ter'o e!pre3ado ne! )inte e cinco -ornadas de cinco 2oras por 2ectare: se o tra a,2o se 9az e! oas condi&6es< Se durante tr;s ou quatro anos se dedica! dez !i,26es de -ornadas a u! o! cu,ti)o: se poderia! conse3uir !ais tarde co,2eitas de quarenta e de cinquenta 5. 2ecto,itros n'o e!pre3ando !ais do que a o,2ai do te!po< Assi!: pois: n'o se ter'o in)estido !ais do que quinze !i,26es de -ornadas para dar p'o a essa popu,a&'o de tr;s !i,26es seiscentos !i, 2a itantes< @ todos os tra a,2os seria! tais: que cada qua, poderia dese!pen24",os: se! ter para isso !8scu,os de a&o ne! ter tra a,2ado nunca na terra antes< A iniciati)a e a distri ui&'o 3era, dos tra a,2os seria! dos que sa e! o que requer a terra< Pois e!> quando se pensa que no caos atua,: se! contar os desocupados da 2o,3azaner*a e,e)ada: 24 cerca de ce! !i, 2o!ens parados e! seus respecti)os o9*cios: );"se que a 9or&a perdida e! nossa or3aniza&'o atua, astaria por si sA para dar: por u! cu,ti)o raciona,: o p'o necess4rio para os tr;s ou quatro !i,26es de 2a itantes de a! os departa!entos< Cepeti!os que isto n'o B no)e,a: e ne! sequer 9a,a!os do cu,ti)o )erdadeira!ente intensi)o: que d4 resu,tados e! !ais pas!osos< N'o ca,cu,a!os co! arran-o ao tri3o o tido por Hr< Ra,,et e! tr;s anos: e e! que u! sA 3r'o despontado produziu u!a !ata co! !ais de dez !i, 3r'os: o que per!it*",a e! caso necess4rio reco,2er todo o tri3o para u!a 9a!*,ia de cinco pessoas no espa&o de u!a centena de !etros quadrados< Pe,o contr4rio: sA cita!os o que 9aze! -4 nu!erosos 3ran-eiros e! Sran&a: In3,aterra: NB,3ica: S,andes: etcBtera: e o que poderia 9azer"se desde !an2': co! a e%peri;ncia e sa er -4 adquiridos pe,a pr4tica e! 3rande< 3 Os in3,eses: que co!e! !uita carne: conso!e! por !eio"ter!o u! pouco !enos de ce! qui,os por adu,to e anoG supondo que todas as carnes consu!idas 9osse! de oi ce An:

so!aria u! pouco !enos de u! ter&o de oi< U! oi por ano para cinco pessoas Einc,uindo os !eninosF B -4 u!a ra&'o su9iciente< Para tr;s !i,26es e !eio de 2a itantes daria u! consu!o anua, de setecentas !i, ca e&as de 3ado< Ro-e: co! o siste!a de pastoreio: precisa!"se pe,o !enos dois !i,26es de 2ectares para a,i!entar seiscentas sessenta !i, ca e&as de 3ado< No entanto: co! pradarias !odest*si!a!ente re3adas por !eio de 43ua !anancia, Eco!o se criara! recente!ente e! !i,2ares de 2ectares no sudoeste de Sran&aF: s'o su9icientes quin2entas !i, 2ectares< Has se se pratica o cu,ti)o intensi)o: p,antando eterra a co!o a,i!ento: sA se precisa a quarta parte desse espa&o: isto B: cento )inte e cinco !i, 2ectares< @ quando se recorre ao !i,2o: ensi,4ndo,o co!o os 4ra es: o tB!"se todo o 9orra3e! necess4rio Xn u!a super9*cie de oitenta e oito !i, 2ectares< Nos arredores de Hi,'o: onde uti,iza! as 43uas dos es3otos para re3ar as pradarias: e! no)e !i, 2ectares de irri3a&'o se o tB! a,i!ento para quatro a seis ca e&as de 3an2ado o)ino: e e! a,3u!as parce,as 9a)orecidas se co,etara! atB quarenta e cinco tone,adas de 2eno seco por 2ectare: o qua, d4 a,i!ento anua, para no)e )acas ,eiteiras< Tr;s 2ectares por ca e&a de 3ado e! pastoreio e no)e ois ou )acas por 2ectareG ten2o aqui os e%tre!os da a3ricu,tura !oderna< Na i,2a de KuerneseJ: nu! tota, de quatro !i, 2ectares uti,izados: cerca da !etade E!i, no)ecentos 2ectaresF est'o co ertas de cereais e de 2ortas: e sA 9ica! duas !i, ce! para prados> nessas duas !i, ce! 2ectares se a,i!enta! !i, quatrocentos oitenta ca)a,os: sete !i, duzentas sessenta ca e&as de 3ado o)ino: no)ecentos carneiros e quatro !i, duzentos porcos: o qua, 9az tr;s ca e&as de 3an2ado o)ino por 2ectare: se! contar os ca)a,os: os carneiros e os porcos< Q in8ti, adicionar que a 9erti,idade do so,o se 9az corri3indo"o co! a,3as e adu os qu*!icos< 0o,tando a nossos tr;s !i,26es e !eio de 2a itantes da cidade de Paris: );"se que a super9*cie necess4ria para criar esse 3ado desce desde dois !i,26es de 2ectares atB oitenta e oito !i,< Pois e!> n'o to!e!os as ci9ras !ais ai%as: sen'o as do cu,ti)o intensi)o ordin4rio> adicione!os o terreno necess4rio para o 3ado !enor e pon2a!os cento sessenta !i, 2ectares ou duzentas !i,: das quatrocentas dez !i, 2ectares que nos 9ica!: depois de ter 5$ pro)isto o p'o necess4rio para a popu,a&'o< Pon2a!os por ,on3o cinco !i,26es de -ornadas para pPr esse espa&o e! condi&6es de produ&'o< Assi!: pois: e!pre3ando )inte !i,26es de -ornadas de tra a,2o por ano: a !etade para !e,2oras per!anentes: tere!os se3uros o p'o e a carne: se! contar ade!ais co! as a)es de p4tio: porcos ce ados: coe,2os: etcBtera: e se! contar co! que: tendo e%ce,entes ,e3u!es e 9rutos: a popu,a&'o consu!ir4 !enos carne do que os in3,eses: que supre! co! a a,i!enta&'o ani!a, sua po reza e! a,i!entos )e3etais< 0inte !i,26es de -ornadas de cinco 2oras: quantas 9aze! por 2a itanteD Huito pouca coisa< Nu!a popu,a&'o de tr;s !i,26es e !eio de)e ter pe,o !enos u! !i,2'o duzentos !i, )ar6es adu,tos e outras tantas 9;!eas< Pois e!> para asse3urar p'o e carne para todos astaria!

dezessete -ornadas de tra a,2o por ano: para os 2o!ens nada !ais< Adicionai tr;s !i,26es de -ornadas para o ter o ,eite< Adicionai outro tanto: e tudo isso n'o c2e3a a )inte e cinco -ornadas de cinco 2oras Xquest'o de di)ertir"se u! pouco no ca!poX para ter estes tr;s produtos principaisG p'o: carne e ,eite< Saia!os de Paris e )isite!os u! desses esta e,eci!entos de cu,ti)o 2ort*co,a que a poucos qui,P!etros das acade!ias 9aze! prod*3ios i3norados pe,os s4 ios econo!istas> por e%e!p,o: o de H< Ponce: autor de u!a o ra a respeito do assunto: que! n'o 9az !istBrio do que ,2e produz a terra e o re)e,ou co! deta,2es< H< Ponce: e so retudo seus o reiros: tra a,2a! co!o ne3ros< S'o oito para cu,ti)ar pouco !ais de u! 2ectare< Tra a,2a! de doze a quinze 2oras di4rias: isto B: trip,o do que se de)e< Ainda que 9osse! )inte e quatro os o reiros: n'o teria a !ais< Pro)a)e,!ente responder4 a isso H< Ponce que -4 que pa3a a tre!enda quantidade de duas !i, quin2entas pesetas anuais de renda e de i!posto por seus onze !i, !etros quadrados: e dois !i, quin2entas pesetas pe,o adu o co!prado nos quartBis: est4 o ri3ado a e%p,odir< T@%p,odido eu: e%p,odo a !in2a )ezU: seria pro)a)e,!ente sua resposta< A insta,a&'o ,2e custou trinta !i, pesetas: das quais !ais da !etade s'o se3ura!enteG tri uto aos )ar6es 2o,3azanes da ind8stria< @! resu!o: sua insta,a&'o n'o representa !ais de tr;s !i, -ornadas de tra a,2o: pro)a)e,!ente !uito !enos< 0e-a!os suas co,2eitasG dez !i, qui,os de cenouras: dez !i, qui,os de ce o,as: ra anetes: e outras !enudencias: seis !i, cou)es: tr;s !i, cou)es"9,ores: cinco !i, canastras de to!ates: cinco !i, d8zias de 9rutas esco,2idas: cento cinquenta e quatro !i, sa,adas> u! tota, de cento )inte e cinco !i, qui,os de 2orta,i&as e 9rutas nu!a super9*cie de cento dez !etros de ,on3itude por ce! !etros de ,ar3ura: o qua, d4 !ais de cento dez tone,adas de )erdura por 2ectare< U! 2o!e! n'o co!e !ais de trezentos qui,os de ,e3u!es e 9rutas por ano: e o 2ectare de u! 2orte,'o d4 as su9icientes para sentir e! a !esa de trezentos cinquenta adu,tos< De !odo que )inte e quatro pessoas ocupadas todo o ano e! cu,ti)ar u! 2ectare de terra: tra a,2ando cinco 2oras di4rias: produziria! 2orta,i&as e 9rutas su9icientes para trezentos cinquenta adu,tos: o qua, equi)a,e a quin2entos indi)*duos de todas idades< Cu,ti)ando co!o H< Ponce Xe 24 que! ,2e e%cedeu e! resu,tadosX trezentos cinquenta indi)*duos que dedicasse! cada u! pouco !ais de ce! 2oras por ano: teria! )erduras e 9rutas para quin2entas pessoas< @ssa produ&'o n'o B e%cepciona,< So os !uros de Paris a conse3ue! cinco !i, 2orte,6es nu!a super9*cie de no)ecentos 2ectares> sA que se );e! reduzidos ao estado de estas de Pnus para pa3ar u!a renda !Bdia de duas !i, pesetas por 2ectare< Has estes dados: n'o pro)a! que sete !i, 2ectares Edas duzentas dez que nos 9ica! dispon*)eisF astaria! para dar todas as 2orta,i&as necess4rias e u!a oa pro)is'o de 9ruta aos tr;s !i,26es e !eio de 2a itantes de a! os departa!entosD A quantidade de tra a,2o para produz*",as seria de cinquenta !i,26es de -ornadas de cinco

2oras Eou se-a cinquenta dias ao ano para os adu,tos )ar6es sAsF: to!ando por tipo o tra a,2o dos 2orte,6es< Cedo )ere!os reduzir"se esta quantidade: se se recorre aos procedi!entos usuais e! Ha,2a e e! KuerneseJ< 4 5+ Os 2orte,6es se );e! o ri3ados a reduzir"se ao estado de !4quinas e a renunciar a todos os 3ozes da )ida: para o ter suas Co,2eitas 9a u,osas< Has prestara! u! i!enso ser)i&o ? 2u!anidade: ensinando"nos que o so,o se 9az< Saze!"no e,es: co! as capas de esterco que ser)ira! -4 para dar o ca,or necess4rio> ?s p,antas -o)ens e a pri!*cias ou te!por's< Saze! o so,o e! t'o 3randes quantidades: que cada ano se );e! o ri3ados a re)end;",o e! parte< Se! isso su iria o n*)e, de suas 2ortas duas a tr;s cent*!etros ao ano< Saze!"no t'o e!: que nos contratos recentes E0arra nos o diz no arti3o Rorte,6es: do Dicion4rio de A3ricu,turaF o 2orte,'o estipu,a que se ,e)ar4 consi3o seu so,o quando a andone a parce,a que cu,ti)a< O so,o ,e)ado e! carro&as: co! os !A)eis e os astidoresG ten2o aqui a resposta que os cu,ti)adores pr4ticos dera! aos des)airos de u! Cicardo: que representa)a a renda co!o u! !eio de co!pensar as )anta3ens naturais do so,o< TO so,o )a,e o que )a,2a o 2o!e!U: ta, B a di)isa dos -ardineiros e 2orte,6es< @ no entanto: os 2uertanos parisienses e ruaneses se 9ati3a! tr*p,ice que seus co,e3as de KuerneseJ e de In3,aterra para o ter id;nticos resu,tados< Ap,icando a ind8stria ? a3ricu,tura: 9aze! o c,i!a a,B! do so,o< @9eti)a!ente: todo o cu,ti)o 2ort*co,a se 9unda nestes dois princ*piosG Pri!eiro< Se!ear e! ai%o de astidores: criar as p,antas -o)ens nu! so,o rico: nu! espa&o ,i!itado: onde se as possa cuidar e! e rep,antar,as !ais tarde quando ten2a! desen)o,)ido e! os quei%os de suas ra*zes< Nu!a pa,a)ra: 9azer co!o co! os ani!aisG cuid4",as desde seu !ais terna idade< @ se3undo< Para !adurar cedo as co,2eitas: esquentar o so,o e o ar: co rindo as p,antas co! astidores ou co! sinos de )idro: e produzindo no so,o 3rande ca,or co! a 9er!enta&'o do esterco< Cep,anta!iento e te!peratura !ais a,ta do que a do arG ten2o aqui a ess;ncia do cu,ti)o 2ort*co,a: u!a )ez que se ten2a 9eito arti9icia,!ente o so,o< V4 te!os )isto que a pri!eira destas duas condi&6es se pPs e! pr4tica e sA requer a,3uns aper9ei&oa!entos de deta,2e< @ para rea,izar a se3unda se trata de esquentar o ar e a terra: su stituindo o esterco por 43ua quente que circu,e e! tu a3ens de 9undi&'o: -4 no so,o e! ai%o dos astidores: -4 no interior dos in)ernadouros< @ isto B o que se 9ez< O 2orte,'o parisiense pede ao ter!osi9An o ca,or que antes pedia ao esterco< @ o -ardineiro in3,;s edi9ica estu9as< @! outros te!pos: a estu9a era u! ,u%o de rico< Ceser)a)a"se para as p,antas e%Aticas e de en9eite< Has 2o-e se )u,3ariza< Rectares inteiros est'o co ertas de )idro nas i,2as de Ha,2a e de KuerneseJ: se! contar os !i,2ares de estu9as pequenas que se );e! e! KuerneseJ e! cada 3ran-a: e! cada -ardi!< Nos arredores de Iondres co!e&a! a en)idra&ar"se ca!pos inteiros: e nos su ur anos se insta,a! cada ano !i,2ares de estu9as pequenas< Saze!"se de

todas c,asses: desde o in)ern4cu,o de paredes de 3ranito atB o !odesto casaco de ta e,as de pin2eiro e teto de )idro: que: apesar de todas as san3ui-ue,as capita,istas: sA custa de quatro a cinco pesetas o !etro quadrado< @squenta"se ou n'o E asta o casaco: se n'o se trata de produzir te!pranecesF: e a,i se cr*an: n'o u)as ne! 9,ores tropicais: sen'o atatas: cenouras: er)i,2as ou -udias ternas< Assi! se e!ancipa do c,i!a: dispensando"se do ,a orioso tra a,2o de 9azer ca!as> -4 n'o se co!pra! !ont6es de esterco: cu-o pre&o so e e! propor&'o da crescente de!anda< @ se supri!e e! parte o tra a,2o 2u!anoG sete ou oito 2o!ens asta! para cu,ti)ar o 2ectare en)idra&ado: e o ter os !es!os resu,tados que e! casa de H< Ponce: e! Ha,2a: sete 2o!ens que tra a,2a! !enos de sessenta 2oras por se!ana: o t;!: e! espa&os in9initesi!ais: co,2eitas que e! outros te!pos e%i3ia! 2ectares de terreno< Por e%e!p,oG trinta e quatro pe6es e u! -ardineiro: cu,ti)ando quatro 2ectares so )idro Epon2a!os e! seu ,u3ar setenta 2o!ens que tra a,2e! cinco 2oras di4riasF: o tB! cada u! )inte e cinco !i, qui,os de u)as )endi!iadas desde $ de !aio: oitenta !i, qui,os de to!ates: trinta !i, qui,os de atatas e! a ri,: seis !i, qui,os de er)i,2as e duas !i, qui,os de -udias )erdes e! !aio: ou se-a cento quarenta e tr;s !i, qui,os de 9rutas e 2orta,i&as: se! contar u!a co,2eita !uito 3rande e! certas estu9as: ne! u! i!enso in)ernadouro de en9eite: ne! as co,2eitas de toda c,asse de pequenos cu,ti)os ao ar ,i)re entre as estu9as< 53 \Cento quarenta e tr;s tone,adas de 9rutas e 2orta,i&as te!por's co! que a,i!entar e! todo o ano a !i, quin2entas pessoasO @ isso n'o requer !ais do que )eintiuna !i, -ornadas de tra a,2o: ou se-a duzentas dez 2oras de tra a,2o por ano para !eio !i,2ar de adu,tos< Adicione"se a e%tra&'o de u!as !i, tone,adas de car)'o que se quei!a! anua,!ente nessas estu9as para esquentar quatro 2ectares: e sendo a e%tra&'o !Bdia e! In3,aterra de tr;s tone,adas por -ornada de dez 2oras e por o reiro: o que so!a u! tra a,2o sup,e!entar de sete a oito 2oras anuais para cada u! dos antedic2os quin2entos adu,tos< V4 disse!os a tend;ncia de 9azer do in)ernadouro estu9a u!a si!p,es 2orta so )idro< @ quando se ap,ica a este uso co! casacos de )idro senci,,*si!os e esquentados ,i3eira!ente durante tr;s !eses: o t;!"se co,2eitas 9a u,osas de 2orta,i&as> por e%e!p,o: quatrocentos cinquenta 2ecto,itros de atatas por 2ectare: co!o pri!eira co,2eita a 9i! de a ri,< Depois do qua,: corri3ido o so,o: o t;!"se no)as co,2eitas desde !aio a 9i! de outu ro: co! u!a te!peratura quase tropica,: de)ida nada !ais que ao casaco do )idro< Ro-e: para o ter quatrocentos cinquenta 2ecto,itros de atatas: requer"se ,a)rar cada ano u!a super9*cie de )inte 2ectares ou !ais: p,antar e !ais tarde reca,zar as p,antas: arrancar a !4 er)a co! azadAn: e assi! sucessi)a!ente< Co! o casaco )idriado: e!pre3asse: ta,)ez ao princ*pio: !Bdia -ornada de tra a,2o por !etro quadrado: e 9ato isto: econo!iza"se a !etade ou tr;s quartas partes do tra a,2o no 9uturo<

5 Se3undo o tin2a pre)isto I< de Ia)er3ne 9az trinta anos: a tend;ncia da a3ricu,tura !oderna B reduzir tudo o poss*)e, o espa&o cu,ti)ado: criar o so,o e o c,i!a: concentrar o tra a,2o e reunir todas as condi&6es necess4rias para a )ida das p,antas: tudo o qua, per!ite o ter !as produtos co! !enos tra a,2o e !aior se3uran&a< Depois de ter estudado os casacos !ais sin3e,os de )idro e! KuerneseJ: a9ir!a!os que se 3asta !uito !enos tra a,2o para o ter so crista,er*as atatas e! a ri, do que o necess4rio para co,2er ao ar ,i)re: tr;s !eses !ais tarde: ca)ando: u!a super9*cie Cinco )ezes !aior: re3ando"a e escardando a !4 er)a: etcBtera< Q co!o co! as 9erra!entas ou as !4quinas: que econo!iza! e! !ais o custo prB)io de,as< No norte de In3,aterra: na 9ronteira de @scAcia: onde o car)'o t'o sA custa quatro pesetas a tone,ada na !es!a oca da !ina: 9az !ais de trinta anos que se dedica! ao cu,ti)o da )ideira e! in)ernadouro< Ao princ*pio essas u)as: !aduras e! -aneiro: )endia!se pe,o cu,ti)ador a raz'o de )inte e cinco pesetas a ,i ra: e se re)endia! a cinquenta para a !esa de Napo,e'o III< Ro-e: o !es!o produtor n'o as )ende !ais do que a tr;s pesetas a ,i ra> nos o diz e,e !es!o nu! arti3o recente de u! -orna, de 2orticu,tura< @ B que: co!petidores seus: en)ia! tone,adas e tone,adas de u)as a Iondres e A Paris< Kra&as ? aratura do car)'o e a u! cu,ti)o inte,i3ente: a u)a cresce e! in)erno no Norte e )ia-a para o Heio dia: e! sentido oposto aos produtos ordin4rios< @! !aio: as u)as in3,esas e de Ha,2a se )ende! pe,os -ardineiros a duas pesetas a ,i ra: e ainda este pre&o se sustenta: co!o o de cinquenta pesetas 9az trinta anos: pe,o escasso da concorr;ncia< @! outu ro: as u)as cu,ti)adas nas cercanias de Iondres Xse!pre so )idro: !as co! u! pouco de ca,deo arti9icia,X se )ende! ao !es!o pre&o que as u)as co!pradas por ,i ras nos )in2edos de Su*&a ou do Cin: isto B: por u!as quantas pe&as de cinco c;nti!os< 5/ pois equi)a,eria a querer esquentar a rua< Os cuidados que requer s'oG podar a )ideira !eia 2ora ao ano e -o3ar u! capazo de esterco ao pB da cepa: p,antada e! ar3i,a )er!e,2a 9ora do casaco< Por outra parte: se se )a,oriza! os cuidados que se d'o ao )in2edo nas or,as do Cin ou do Ie!an: as p,anicies constru*das pedra por pedra nas rincos dos ri azos: o transporte do esterco e as )ezes atB da terra a a,turas deG duzentos a trezentos pBs: c2e3a"se ? conc,us'o de que o tra a,2o necess4rio para cu,ti)ar a )ideira B !ais consider4)e, e! Su*&a ou nas !ar3ens do Cin que so )idro nas a9ueras de Iondres< Isto parece paradA%ico por enquanto: pois pe,o 3era, se cr; que a )isa cresce por si sA no !eio dia de @uropa e que o tra a,2o do )i`ador n'o custa nada< Has os -ardineiros e os 2orticu,tores: ,on3e de des!entir"nos: con9ir!a! nossos asertos< TO cu,ti)o !ais )anta-oso e! In3,aterra B o cu,ti)o das )in2asU: diz u! -orna,ista pr4tico: o redator do Vourna, d^Rorticu,ture: in3,;s< @ -4 se sa e que os pre&os t;! sua e,oqu;ncia< Traduzindo estes dados ? ,in3ua3e! co!unista: pode!os a9ir!ar que o 2o!e! ou a !u,2er que dedique! de seu

te!po de so ra u!a )intena de 2oras por ano para cuidar dois ou tr;s cepas so )idro e! qua,quer c,i!a de @uropa: co,2er'o tanta u)a co!o possa! co!er sua 9a!*,ia e a!i3os< @ isto se ap,ica n'o sA ? )ideira: sen'o a todas os 9rut*9eros< Nastaria que u! 3rupo de tra a,2adores suspendesse durante a,3uns !eses a produ&'o de certo n8!ero de o -etos de ,u%o: para trans9or!ar ce! 2ectares de p,an*cie de Kenne)i,,iers nu!a sBrie de 2ortos: cada u! co! sua depend;ncia de estu9as de )idro para os se!i,,eros e p,antas -o)ens: e que co risse outros cinquenta 2ectares de in)ern4cu,os econP!icos para o ter 9rutas: dei%ando os deta,2es de or3aniza&'o a -ardineiros e 2orte,6es e%perientes< @ssas cento cinquenta 2ectares rec,a!aria! cada ano uns tr;s !i,26es seiscentas !i, 2oras de tra a,2o< Ce! -ardineiros co!petentes poderia! dedicar cinco 2oras di4rias a este tra a,2o: e o resto o pode 9azer qua,quer que sai a !ane-ar u!a en%ada: o ancin2o: a o! a de re3ar ou )i3iar u! 9orno< @sse tra a,2o daria tudo o necess4rio e o de ,u%o e! !atBria de 9rutas e 2orta,i&as para setenta e cinco !i, ou 3ene !i, pessoas< Ad!iti que entre e,as 24 trinta e seis !i, adu,tos dese-osos deG tra a,2ar na 2orta< Cada u! sA teria que se dedicar ce! 2oras ao ano: e n'o se3uidas< @stas 2oras de tra a,2o seria! !ais e! de recreio: entre a!i3os co! os 9i,2os: e! so er os -ardins: !ais 9or!osos pro)a)e,!ente do que os pensi,es da ,end4ria Se!*ra!is< 6 Cada )ez que 9a,a!os da re)o,u&'o: o tra a,2ador 3ra)e: que )iu !eninos de9eituosos de a,i!ento: 9ranze as so rance,2as e nos repete o stinadoG T@ o p'oD N'o 9a,tar4 se todo !undo co!e atB 9artar"seD @ da* 9are!os se os terratenientes: i3norantes e e!purrados pe,a rea&'o: produze! a 9o!e na cidade: co!o o 9izera! as andas ne3ras e! $#13DU \Que o tente! os propriet4rios ruraisO @nt'o: as 3randes cidades passar'o se! os ca!pos< @! que se e!pre3ar'o essas centenas de !i,2ares de tra a,2adores que se as9i%ia! 2o-e nos pequenos ate,i;s e nas !anu9aturas o dia e! que reco re! a ,i erdadeD Continuar'o depois da re)o,u&'o encerrados nas 94 ricas i3ua, que antesD Se3uir'o 9azendo 3u,osei!as de ,u%o para a e%porta&'o: quando qui&4 )e-a! es3otar"se o tri3o: escassear a carne: desaparecer as 2orta,i&as se! su stituir"seD \C,aro que n'oO \Sair'o da cidade e ir'o aos ca!posO Co! a-uda da !4quina: que per!itir4 aos !as dB eis de nAs to!ar parte no tra a,2o: ,e)ar'o a re)o,u&'o ao cu,ti)o de u! passado escra)o: co!o a ,e)ar'o ?s institui&6es e ?s idBias< Aqui se co rir'o de )idro centenas de 2ectares: e a !u,2er e o 2o!e! de !'os de,icadas cuidar'o das p,antas -o)ens< A,i se ,a)rar'o outras centenas de 2ectares co! o arado de )apor de )ertedera 9unda: se !e,2orar'o co! adu os: ou se enriquecer'o co! u! so,o arti9icia, o tido pu,)erizando roc2as< A,e3res ,e3i6es de ,a)radores de ocasi'o co rir'o de !ieses esses 2ectares: 3uiados e! seu tra a,2o pe,os que con2ece! a a3ricu,tura e pe,o ta,ento 3rande e pr4tico de u! po)o que se acorda de ,on3o son2o e ao que a,u!ia e 3uia esse 9aro, ,u!inoso que se c2a!a a 9e,icidade de todos< @ e! dois ou tr;s !eses: as co,2eitas te!por's )ir'o 5( a,i)iar as necessidades !ais apre!iantes e pro)er ? a,i!enta&'o de u! po)o que: ao ca o de tantos sBcu,os de espera: poder4 por 9i! saciar a 9o!e< @nquanto: o 3;nio popu,ar: que se su ,e)a e con2ece suas necessidades: tra a,2ar4 e! e%peri!entar os no)os !eios de cu,ti)o que se pressente! -4 no

2orizonte< Se e%peri!entar4 co! a ,uz "esse a3ente descon2ecido do !oti)o que 9az !adurar a ce)ada e! quarenta e cinco dias so a ,atitude de gakustkX concentrada ou arti9icia,: e a ,uz ri)a,izar4 co! o ca,or para ace,erar o cresci!ento das p,antas< U! Honc2ot do por)ir in)entar4 a !4quina que te! de 3uiar aos raios do so, e 9az;",os tra a,2ar: se! que se-a preciso descer ?s pro9undidades da terra e! procura do ca,or so,ar ar!azenado na 2u,,a< Se e%peri!entar4 re3ar a terra co! cu,ti)os de !icroor3anis!os Xcria t'o raciona, e nascida onte!": e que per!itir4 dar ao so,o as pequenas cB,u,as )i)as t'o necess4rias para as p,antas: -4 para a,i!entar ?s raici,,as: -4 para desco!por e 9azer assi!i,4)eis as partes constituti)as do so,o< Se e%peri!entar4<<< Has n'o> n'o )a!os !ais ,on3e: porque entrar*a!os no do!*nio da no)e,a< Sique!os"nos dentro da rea,idade dos dates co!pro)ados< Co! os procedi!entos de cu,ti)o -4 e! uso: ap,icados e! 3rande e )itoriosos na ,uta contra a concorr;ncia !ercanti,: pode!os o ter a co!odidade e o ,u%o a !udan&a de u! tra a,2o a3rad4)e,< O prA%i!o por)ir !ostrar4 o que 24 de pr4tico nas 9uturas conquistas que 9aze! entre)er as recentes desco ertas cient*9icos< Ii!ite!o"nos a3ora a inau3urar a no)a senda: que consiste no estudo das necessidades e dos !eios para satis9az;",as< O 8nico que ? re)o,u&'o pode 9a,tar",2e B o atre)i!ento da iniciati)a< @! rutecidos por nossas institui&6es e! nossas esco,as> escra)izados ao passado na idade !adura: e atB a tu! a: n'o nos atre)e!os a pensar< Se trata de u!a idBiaD Antes de 9or!ar opini'o: ire!os con9erir ,i racos de 9az ce! anos para sa er que pensa)a! os anti3os !aestros< Se ? re)o,u&'o n'o ,2e 9a,ta! aud4cia no pensar e iniciati)a para atuar n'o ser'o os )*)eres os que ,2e 9a,te!< De todas as 3randes -ornadas da 3rande re)o,u&'o: a !ais 9or!osa e 3rande: que 9icar4 3ra)ada para se!pre nos esp*ritos: 9oi a dos 9ederados que desde todas partes 9ora! e tra a,2ara! no terreno do Ca!po de Harte para preparar a 9esta< Aque,e dia Sran&a 9oi u!a> ani!ada pe,o no)o esp*rito: entre)iu o por)ir que se a ria ante e,a co! o tra a,2o e! co!u! da terra< @ co! o tra a,2o e! co!u! da terra reco rar'o sua unidade as sociedades isentadas e se apa3ar'o os Adios: as opress6es que as tin2a! di)idido< Podendo e! adiante conce er a so,idariedade: esse i!enso poder que centup,ica a ener3ia e as 9or&as criadoras do 2o!e!: a no)a sociedade !arc2ar4 ? conquista do por)ir co! todo o )i3or da -u)entude< Cessando de produzir para co!pradores descon2ecidos: e procurando e! seu !es!o seio necessidades e 3ostos que satis9azer: a sociedade asse3urar4 a!p,a!ente a )ida e o e!"estar a cada u! de seus !e! ros: ao !es!o te!po que a satis9a&'o !ora, que d4 o tra a,2o ,i)re!ente e,eito e ,i)re!ente rea,izado e o 3oze de poder )i)er e! 9az;",o a e%pensas da )ida de outros< Inspirados e! no)a aud4cia: sustentada pe,o senti!ento da so,idariedade: ca!in2ar'o todos -untos ? conquista dos e,e)ados prazeres da sa edoria e da cria&'o art*stica< U!a sociedade assi! inspirada: n'o ter4 que te!er disensiones interiores ne! ini!i3os e%teriores< bS co,i3a&6es do passado contrapor4 seu a!or ao no)o orde!: iniciati)a audaz de cada u! e de todos: c2e3ando a ser 2erc8,ea sua 9or&a co! o acordar de seu 3;nio< Ante essa 9or&a irresist*)e,: os Treis con-uradosU nada poder'o< Ter'o que se inc,inar ante e,a: unir"se ? carro&a da 2u!anidade: rodando para os no)os 2orizontes que te! entrea erto a C@0OIUhO SOCIAI<

S-ar putea să vă placă și