Sunteți pe pagina 1din 121

9

FABIO GUIMARE5 BEN5OU55AN











A PARTICIPAO DO E5TADO NA
ATIVIDADE EMPRE5ARIAL ATRAVE5 DA5
"GOLDEN 5HARE5"












NOVA LIMA
FACULDADE DE DIREITO MILTON CAMPO5
2006
10
FABIO GUIMARE5 BEN5OU55AN








A PARTICIPAO DO E5TADO NA
ATIVIDADE EMPRE5ARIAL ATRAVE5 DA5
"GOLDEN 5HARE5"
Disseilao apiesenlada ao Cuiso de
Mesliado da IacuIdade de Diieilo MiIlon
Canpos, cono iequisilo paiciaI a
olleno do lluIo de Meslie en Diieilo.
iea de concenliao: Diieilo ConeiciaI
Oiienladoi: Iiof. Vincius }ose Maiques
Conlijo







NOVA LIMA
FACULDADE DE DIREITO MILTON CAMPO5

2006
11










DEDICATRIA



A ninha esposa, Chiislianne, peIo anoi e
caiinho, senpie, e peIa pacincia nesles anos de
Mesliado, e aos neus fiIhos, RafaeIa e }oige
IeIipe,

Aos neus pais, Lddy e ZeIna, e ninha iin,
IIavia, poi ludo.





12










AGRADECIMENTO5



Ao neu oiienladoi, Iiofessoi Di. Vincius }ose Maiques Conlijo, que desde o
incio aciedilou nesle lialaIho, peIa seiiedade e dedicao na efeliva oiienlao
desla disseilao,

Ao Di. Ieinando Nello oileux, peIa anizade e conslanle incenlivo
piofissionaI, e peIa opoilunidade de liocai as piineiias ideias solie o lena,

A ninha piina, SiIvia IonleneIIe Dunans Canelli, aIuna do Cuiso de Diieilo
da IUC-Rio, peIo naleiiaI lilIiogifico coIhido duianle o seneslie Ielivo que
passou na Univeisidade de Nolie Dane (LUA).
13
RE5UMO



O piesenle lialaIho se piope a esludai o insliunenlo da gc|dcn snarc cono
foina de inleiveno eslalaI na alividade econnica, poi neio de un
necanisno socieliio ciiado en enpiesas piivalizadas. Aps aloidai aspeclos
da evoIuo hisliica da inleifeincia eslalaI na alividade enpiesaiiaI, e
assinaIai a oiigen da gc|dcn snarc, piocuia eslaleIecei seus piincipais oljelivos
e podeies confeiidos ao seu liluIai, apiesenlando, ainda, a conceiluao
pioposla peIa douliina, nacionaI e esliangeiia. A seguii, anaIisa aIgunas gc|dcn
snarcs ciiadas no nlilo euiopeu paia, en seguida, lialai de aIgunas aes
piefeienciais de cIasse especiaI liasiIeiias. Aloida as ieaes douliiniias e
juiispiudenciais ao necanisno no diieilo conpaiado, en especiaI, as decises
do TiilunaI de }uslia Luiopeu. Tiala, ainda, da inlioduo do insliunenlo no
diieilo liasiIeiio, con a anIise de sua conslilucionaIidade, seus oljelivos
usuaInenle piocuiados peIo iefeiido oidenanenlo, len cono aIguns aspeclos
de oiden adninislialiva da decoiienles, lais cono a iesponsaliIidade da
Adninisliao, e a foina de o Iodei IlIico exeicei lais pieiiogalivas.










14
AB5TRACT



This essay ains lo anaIyze gc|dcn snarc aiiangenenls as a vay of Slale
inleivenlionisn in econonic aclivily, lhiough a coipoiale insliunenl in
piivalized conpanies. Renaiking lhe hisloiicaI Iinks lelveen Slale and piivale
econony, il shovs gc|dcn snarcs hisloiicaI oiigins, lesides eslalIishing ils nain
puiposes and poveis confeiied lo ils hoIdei, foIIoved ly nalionaI and
inleinalionaI definilions. Aflei anaIyzing sone Luiopean gc|dcn snarcs, il
dedicales lo lhe exan of sone iaziIian ones. Iuilheinoie, il iefIecls upon
docliinaI and juiispiudenliaI ieaclions lo lhe nechanisn of conpaied Iav,
especiaIIy decisions of lhe Luiopean juslice couil. In addilion, il deaIs vilh lhe
inlioduclion of such insliunenl in lhe iaziIian Lav, vilh lhe fuilhei anaIysis
of ils conslilulionaIily, lhe oljeclives usuaIIy laigeled ly ils oideiing, as veII as
sone adninislialive aspecls vhich nay deiive fion il, i.e., adninislialive
iesponsiliIily and lhe vay in vhich pulIic povei acluaIIy enalIes such
pieiogalives lo happen.


15
Disseilao inliluIada "A partIcIpan dn cstadn na atIvIdadc cmprcsarIa!
atravs das "GOLDEN 5HARE5, de auloiia de FabIn GuImarcs
Bcnsnussan, apiovada peIa lanca exaninadoia consliluda peIos seguinles
piofessoies:



_________________________________________________________________
Prnf. Dr. VInIcIus Jnsc Marqucs GnntIjn - OrIcntadnr
Facu!dadc dc DIrcItn MI!tnn Campns



_______________________________________________
Prnf. Dr.



_______________________________________________
Prnf. Dr.



_________________________________________________________________
Iiof. Di.
Cooidenadoi do Cuiso de Mesliado da IacuIdade MiIlon Canpos


Nova Lina, de de 2OO6
16
5UMRIO


1 INTRODUO.......................................................
2 A ATIVIDADL LMIRLSARIAL DO LSTADO...........................................
2.1 A Conpanhia e o Lslado: evoIuo hisliica...............................
2.2 Ioinas de inleiveno eslalaI na econonia: do Lslado pioduloi ao Lslado
ieguIadoi...............................................................
2.3 Deseslalizao e o Iiocesso de Iiivalizao....................................
3 O INSTITUCIONALISMO DA SOCILDADL ANNIMA, ILRTINLNCIA NO LSTUDO
DA IARTICIIAO DO LSTADO NAS COMIANHIAS IRIVATIZADAS................
4 AS ALS IRLILRLNCIAIS DL CLASSL LSILCIAL (GO|D|N
SHAR|S)............................................................................
4.1 Oiigens....................................................
4.2 Oljelivos.................................................
4.3Conceiluao.................................................
4.4 Os piiviIegios confeiidos ao seu liluIai........................................
4.5 Inpaclo econnico e suas conseqncias juidicas.......................... .......
4.6 O ConlioIe IlIico da Iiopiiedade Iiivada: novos conloinos a dislino
enlie piopiiedade e conlioIe.............................................................
4.7 Reaes ao necanisno. O enlendinenlo adolado peIo TiilunaI de }uslia
Luiopeu..................................................................
5 AS GO|D|N SHAR|S RASILLIRAS.........................................
5.1 O esgolanenlo do nodeIo das giandes eslalais e a Consliluio de 1988 e o inicio do
piocesso de piivalizao..................................................................................
5.2 A oiigen das Cc|dcn Snarcs liasiIeiias.......................................
5.3 AIgunas Cc|dcn Snarcs liasiIeiias.........................................
5.3.1 Lnpiesa iasiIeiia de Aeionulica - LMRALR...................................
5.3.2 Conpanhia VaIe do Rio Doce - CVRD....................................
5.4 As Cc|dcn Snarcs e a Consliluio de 1988....................................
17
5.5 O velo...................................................
5.6 A iesponsaliIidade do Lslado-conlioIadoi no exeiccio das pieiiogalivas a eIe confeiidas poi
neio das Cc|dcn Snarcs................................................................................................
6 CONCLUSLS......................................................
7 RLILRLNCIAS..............................................................................................................
8 AILNDICLS.................................................
A Inlensidade das Gc|dcn Snarcs
... Quadio Gc|dcn Snarcs/seloi econnico
LvoIuo do nneio de eslalais liasiIeiias
18














ensoussan, Ialio Cuinaies
474 A pailicipao do eslado na alividade enpiesaiiaI aliaves das Gc|dcn
Snarcs. / Ialio Cuinaies ensoussan. - Nova Lina, 2OO6.
p.

Oiienladoi: Vinicius }ose Maiques Conlijo
Disseilao (nesliado) - IacuIdade de Diieilo MiIlon Canpos.
1 Diieilo coneiciaI- Tese. 2. Diieilo econnico. 3. CoIden Shaies.
CDU: 347.736





19
1 INTRODUO


A piesena do Lslado na alividade enpiesaiiaI e fenneno que nunca
deixou de sei olseivado, ao Iongo da hisliia, ainda que apiesenle
diveisos giaus de inlensidade e eficincia. O esludo do diieilo socieliio,
naicadanenle o das sociedades anninas, peinile afiinai con
seguiana que en nenhun nonenlo foi fianqueada peIo Lslado lolaI
Iileidade paia sua aluao.

No iasiI, poi exenpIo, aps un peiodo que se iniciou en neados do
secuIo passado, e que peiduiou ale o incio da decada de 197O, assisliu-se
a ciiao de diveisas enpiesas eslalais de giande poile, aluando en
ieas consideiadas eslialegicas, cono a eneigelica e a de
leIeconunicaes.

As duas Ilinas decadas do SecuIo passado, conludo, foian naicadas,
lanlo no iasiI quanlo no ieslo do nundo, poi un inlenso piocesso de
IileiaIizao econnica e poIlica, sendo una de suas facelas o
novinenlo de piivalizaes.

No enlanlo, laI novinenlo, que leve diveisas juslificalivas econnicas,
financeiias, poIlicas e ideoIgicas, en nonenlo aIgun significou, ou
pielendeu significai, un lolaI aIheanenlo do Iodei IlIico da vida
econnica. Houve, sin, deceilo, una sulslanciaI nudana na foina
aliaves da quaI o Lslado inleiven na alividade enpiesaiiaI, de acoido
con o que juIgou sei ieIevanle paia o inleiesse plIico de un nodo
20
geiaI, e nesno do inleiesse da Adninisliao, en pailicuIai.

Assin, o Iodei IlIico, aqui e aIhuies, conquanlo piessionado no
senlido de se ieliiai da expIoiao diiela da alividade econnica,
piocuiou nanlei un ceilo giau de ingeincia nas sociedades nas quais
pailicipava, poi una vasla gana de iazes: poIlicas, eslialegicas e
nesno neianenle coneiciais.

Nesle senlido, ciiou viios insliunenlos, denlie os quais a
opeiacionaIizao de un sislena ieguIaliio, laslanle esludado peIa
douliina liasiIeiia
1
, en especiaI aps a ciiao de diveisas agncias
(cono a Agncia NacionaI do IeliIeo e a Agncia NacionaI de Lneigia
LIeliica).

Ln nuilos casos, no enlanlo, essa inleiveno ocoiieu de foina ainda
nais diiela, aliaves da ciiao, nas conpanhias que possua, de aes de
cIasse especiaI, conunenle idenlificadas peIa leininoIogia ingIesa, gc|dcn
snarcs. A douliina, aqui, e laslanle escassa, desloando da inlensidade de
esludos enconliados na Luiopa. A iigoi, lanlen no se veiifica en nossa
juiispiudncia quaIquei discusso a iespeilo de evenluais Iiniles a essa
foina de aluao do Lslado acionisla ninoiiliio.

Inpoila olseivai, nesle senlido, que o piocesso de piivalizao no pode
sei consideiado enceiiado, dada a exislncia de inneias enpiesas nas
quais o Lslado se enconlia na posio de acionisla conlioIadoi.

1
CI: SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa. Dcscs|a|izaac, prita|izaac, ccnccss5cs c |crcciriza5cs. 3.
ed. Rio de }aneiio: Lnen }iis, 2OOO, MLLLO, C. A. . de. Cursc dc dirci|c adninis|ra|itc. 17.
ed. So IauIo: MaIheiios, 2OO4.
21
De un nodo laslanle geneiico, liala-se de necanisno de pieseivao da
ingeincia do Lslado na esliuluia socieliia da conpanhia piivalizada,
confeiindo-Ihe una seiie de pieiiogalivas, poi una seiie de iazes.
Aliaves desle necanisno, o Iodei IlIico, ao nesno lenpo en que se
desoneiava dos nus da conduo das diveisas sociedades enpiesiias
que delinha, passava a delei un podei de supeiviso e nesno de
oidenao deslas conpanhias, lendo en visla seu ieIevanle oljelo sociaI,
ainda que apenas en una fase iniciaI de liansio enlie os nodeIos de
geslo plIica e os nodeIos piivados.

A siluao ciiada poi laI necanisno, no enlanlo, liaz aIgunas discusses
no nlilo do diieilo socieliio, len cono no do diieilo econnico.
Quanlo a esle Ilino, so inlensas as discusses a iespeilo dos Iiniles a
que eslaiia sujeilo o Iodei IlIico quando da ciiao deslas
pieiiogalivas, sejan eIas o diieilo de velo en deleininadas naleiias ou o
diieilo de noneao de diiigenles, denlie oulias.

A piesenle disseilao len poi oljelo o esludo desle insliunenlo
especfico de inleiveno eslalaI na alividade enpiesaiiaI, poi neio da
pailicipao ninoiiliia do Lslado en sociedades nas quais, ale
iecenlenenle, delinha a naioiia do capilaI sociaI, caiacleiizando
veidadeiianenle una excepcionaI foina de inleiveno inlia-socieliia.
A pailii desle enquadianenlo leiico sei o necanisno esludado.

No sei aloidado, poilanlo, o que SaIono IiIho
2
denonina de segunda
especie de gc|dcn snarc, aqueIa pievisla, no oidenanenlo liasiIeiio, no

2
SALOMO IILHO, CaIixlo. O nctc dirci|c sccic|4ric. So IauIo: MaIheiios, 2OO2. p. 114
22
ailigo 18, da Lei 6.4O4/76, poi no guaidai ieIao con o lena da
inleiveno eslalaI na alividade enpiesaiiaI, nas se apiesenlando cono
inpoilanle necanisno paia a iecupeiao da enpiesa.

Ioi oulio Iado, no se podei exinii do esludo desla foina de aluao
eslalaI denlio do diieilo socieliio, una vez que, en una anIise
pieIininai, h un cIaio confIilo enlie a ao especiaI e os piincpios que
iegen esle iano do diieilo
3
.

Deslaca-se, desde Iogo, o cailei nuIlidiscipIinai do piesenle esludo,
una vez que seio aloidados aspeclos no apenas de diieilo coneiciaI,
nas lanlen de diieilo econnico e nesno de diieilo conslilucionaI e
adninislialivo, o que apenas iefoia a ideia de que a oiden juidica da
sociedade conlenpoinea se caiacleiiza peIa inleipeneliao do diieilo
plIico e do diieilo piivado, de foina a loinai supeiada a cIssica
dicolonia enlie os dois ianos do diieilo, que nada possua de
cienlfico e que len cada vez nais seu inleiesse didlico poslo en
dvida.

3
RODRICULS, Nuno Cunha. Gc|dcn-Snarcs, as enpiesas pailicipadas e os piiviIegios do
eslado. Coinlia: Coinlia Ldiloia, 2OO4. p. 14. O auloi, ainda, ieconhece o falo de esses
podeies confeiidos ao Lslado acionisla ninoiiliio se apiesenlaien excepcionais, associado a
dininula pailicipao socieliia, condicionando a aluao da conpanhia, loinando-os, en una
peispecliva jus-ccncrcia|is|a, ccn|ra na|ura.
23
2 A ATIVIDADL LMIRLSARIAL DO LSTADO

2.1 A CnmpanhIa c n Estadn: Evn!un HIstrIca

A lusca da oiigen hisliica da conpanhia, laiefa conquanlo fascinanle,
iefoge lolaInenle ao nlilo da piesenle disseilao. Inleiessa, nesle
nonenlo, denonsliai a piesena naicanle do Iodei IlIico na
alividade desla sociedade, ao Iongo dos secuIos. Lsla piesena ceilanenle
vaiiou de foina, inlensidade e eficincia, nas e aIgo que senpie pde sei
olseivado e, nesno agoia, no incio do SecuIo XXI, apenas aIguns anos
aps un peiodo naicado poi inlensas aIienaes de pailicipaes
socieliias peIos Lslados das nais diveisas configuiaes sociais,
econnicas e poIlicas, apenas adquiie novos foinalos.

De incio, cale olseivai que o pipiio diieilo coneiciaI (cuja eIaloiao
foi, acina de ludo, piodulo do desenvoIvinenlo consueludiniio no neio
coipoialivo, eIaloiado peIos pipiios coneicianles denlio de una esfeia
de aulononia, desde o SecuIo XII) lona novo inpuIso a pailii do SecuIo
XVI, nonenlo posleiioi ao da foinao dos giandes Lslados Nacionais,
quando as fonles desse iano do diieilo no nais se enconlian na
aulononia das coipoiaes de ofcio. IeIo conliiio, nesse nonenlo, o
diieilo coneiciaI passa a fazei paile do diieilo conun. H agoia o
inleiesse do Lslado na foinao de un neicado nacionaI. No poi oulia
iazo, o cenlio piopuIsoi do diieilo coneiciaI, que na piineiia fase se
enconliava nas cidades ilaIianas, desIoca-se paia as giandes nonaiquias
24
nacionais, noladanenle Iiana, IngIaleiia e Iases aixos
4
.

A auloiidade ieaI inpe una discipIina pulIicisla, sujeilando o sislena
coipoialivo. A indsliia, iniciaInenle de inicialiva de coneicianles que
oiganizavan ailesos e lialaIhadoies a donicIio, passa a iecelei
incenlivos e piiviIegios do Rei. Nesle peiodo, lanlen, enconlia-se a fase
iniciaI do desenvoIvinenlo da sociedade annina
5
.

Assin e que, enlie os SecuIos XVI e XVII, suigiian as chanadas
conpanhias Iicenciadas nedianle cailas ieais, que iepiesenlaian un
esfoio conjunlo enlie goveinos e coneicianles paia a expIoiao das
novas ieas descoleilas. Lslas cailas ieais Ihes confeiian diieilos
excIusivos de coneicio, e as conpanhias peilencian a un s lenpo aos
seloies plIico e piivado
6
. Requio chega nesno a considei-Ias
veidadeiias sociedades nodeinanenle conhecidas cono sociedades de
econonia nisla, foinadas de capilais plIicos e piivados, con a
finaIidade de cunpiii oljelivos de inleiesse plIico, de foina
descenliaIizada.
7
A iesponsaliIidade Iinilada eia a pioleo ao
coneicianle que apoilava giandes sonas a enpieilada, face aos iiscos
envoIvidos.

A consliluio deslas sociedades eia pionovida peIo Lslado cono

4
ASCARLLLI, TuIIio. O desenvoIvinenlo hisliico do diieilo coneiciaI e o significado da
unificao do diieilo piivado. Rctis|a dc Dirci|c Mcrcan|i|, v. 37, n. 114, p. 237-252, ali./jun.
1999: Lnfiaquece-se, anle a foinao de un neicado nacionaI suigido da nonaiquia, o
sislena coipoialivo, lanlen enlo sujeilo a auloiidade ieaI, que inpe una discipIina
ninuciosa e pulIicisla, que conslilui a paile piedoninanle do oidenanenlo coneiciaIisla.p.
239-24O.
5
ASCARLLLI, 1999, p. 24O.
6
MICKLLTHWAIT, }ohn, WOOLDRIDCL, Adiian. Ccnpannia. lieve hisliico de una ideia
ievoIucioniia. Rio de }aneiio: Oljeliva, 2OO3. p. 45.
7
RLQUIO, Rulens. Cursc dc dirci|c ccncrcia|. So IauIo: Saiaiva, 1992. v. 2, p. 4
25
descenliaIizao poIlica, sociaI e econnica de suas funes, seivindo
cono insliunenlo paia o exeiccio da poIlica neicanliIisla e coIoniaIisla,
dininuindo os iiscos do jogo dipIonlico enlie as coiles euiopeias
8
. A
Conpanhia das Indias Ocidenlais (lcs|indiscnc Ccnpagnic), poi exenpIo,
foia ouloigado peIo soleiano hoIands o podei de efeluai paclos e
aIianas con pincipes e naluiais dos pases, nos Iiniles da ouloiga que
ieceleian na caila ieaI de consliuii foilaIezas, ciiai exeicilos e noneai
funcioniios paia os seivios necessiios a conseivao das piaas.
9

LxenpIo concielo desle podei e a peinula poi eIa ieaIizada en 1667,
enliegando aos ingIeses un pequeno enlieposlo coneiciaI denoninado
Nova Ansleid (aluaI iIha de Manhallan), en lioca da iIha de Run,
pioduloia de noz-noscada.
1O


} nesla elapa iniciaI do desenvoIvinenlo das conpanhias e possveI
olseivai una difeiena de lialanenlo confeiido, de un Iado, poi
IngIaleiia e Iases aixos e, do oulio, peIa Iiana, no que diz iespeilo a
esfeia de Iileidade ieseivada ao pailicuIai nesla enpieilada. Confoine
ensina AscaieIIi, a sociedade annina, nos dois piineiios pases, d-se de
foina nais Iivie, da nesna foina cono se apiesenla a alividade
econnica nesles Lslados, j na Iiana, nais esliilanenle Iigada a
poIlica neicanliIisla, ieveIa-se nais inlensanenle una conexo enlie
eIenenlos plIicos e piivados.
11


Con a RevoIuo Iiancesa, foi concedida anpIa Iileidade aos

8
RLQUIO, 1992, p. 3. Muilas vezes, o Lslado aluava poi neio das conpanhias paia a
ieaIizao de seus oljelivos poIlicos.
9
RLQUIO, 1992, p. 3- 4.
1O
MICKLLTHWAIT, WOOLDRIDCL, 2OO3, p. 49.
11
ASCARLLLI, 1999. p. 241.
26
indivduos, o que incIua a Iileidade de coneicio. Lsla Iileidade Iogo foi
sulsliluda poi un iegine inleinediiio, conunenle denoninado de
elapa da auloiizao goveinanenlaI. Ieicelia-se a lenso envoIvendo os
Lslados e as sociedades anninas da epoca, que luscavan o fin do
iegine de piiviIegios, en lioca de un iegine de anpIa Iileidade de
consliluio.

Ln neados do SecuIo XIX, acenluou-se o novinenlo peIa Iileiao das
conpanhias. Na Iiana, ao Iado das sociedades anninas que, desde o
Cdigo de Coneicio, necessilavan de auloiizao goveinanenlaI,
suigen a pailii de 18O7 as chanadas sociedades en conandila poi aes,
onde os scios adninisliadoies eian iesponsveis iIinilada e
sulsidiaiianenle peIas oliigaes sociais, len cono a Iinilao aos
scios no adninisliadoies, o que peiniliu sua lolaI Iileidade de
consliluio e funcionanenlo, podendo se faIai na chanada felie das
conandilas
12
. Apenas se exigia que a sociedade fosse iegisliada. Ln 1867,
eslaleIece a pIena Iileidade paia as sociedades coneiciais, denlie as
quais, a sociedade annina.

Nos Lslados Unidos, poi seu luino, os Lslados passaian a IileiaIizai o
conlioIe solie as conpanhias, lasicanenle paia evilai peidas de
negcios en polenciaI. Nesle pas, olseivou-se incIusive una coiiida
enlie os eslados, cada quaI concedendo naioi Iileidade as conpanhias
paia que os negcios conlinuassen. Ln 1819, una deciso da Supiena
Coile solie o s|a|us da IacuIdade Dailnoulh afiinou que lodas as
coipoiaes possuan diieilos piivados, incIusive conlia nodificaes

12
RLQUIO, 1992, p. 4.
27
capiichosas no conledo das suas cailas de Iicena, en 183O, o Lslado de
Massachusells decidiu que o piiviIegio da iesponsaliIidade Iinilada no
se iesliingiiia as conpanhias que se dedicassen a olias plIicas.
13
O
piocesso en nuilo se asseneIhava a chanada gueiia fiscaI que se
olseiva no iasiI.

Na IngIaleiia, o Ccnpanq Ac| de 1844 dispensava a necessidade de
auloiizao especiaI paia o funcionanenlo das conpanhias, laslando-
Ihes o sinpIes iegislio. Conludo, no incIua a Iinilao da
iesponsaliIidade, o que na pilica se nosliava incuo paia alendei a
necessidade de se incienenlai a pailicipao deslas sociedades. Lsla
faIha foi coiiigida en 1855, juslanenle peIa pieocupao do goveino
ingIs en evilai a peida de negcios en favoi da Iiana e dos Lslados
Unidos. A denanda peIa Iinilao da iesponsaliIidade eia lananha que
Ievava os ingIeses a consliluien as conpanhias nesles dois oulios pases,
e o Ccnpanq Ac| desle ano concedeu a aInejada Iinilao as conpanhias
incoipoiadas lais cono definidas na Iei de 1844, sujeilas a exigncias de
capilaI que foian ievogadas poi oulia Iei, en 1856
14
.

Iouco depois, en 1863, a Iiana adolou una Iei que peinilia o
eslaleIecinenlo de sociedades anninas con iesponsaliIidade Iinilada
alsoIula, desde que o capilaI no uIliapassasse deleininado vaIoi (vinle

13
M|CK||THlA|T, lOO|DR|DG|, 2003, p. 79.
14
MICKLLTHWAIT, WOOLDRIDCL, 2OO3, p. 84-86. Os auloies denonslian cono a queslo
eia consideiada veidadeiianenle vilaI paia os inleiesses do Lslado: O goveino lanlen se
pieocupava con a queslo nenos alsliala da peida de negcios en favoi de pases
esliangeiios. No incio da decada de 185O, ceica de 2O fiinas ingIesas se eslaleIeceian na
Iiana en foina de conandila poi aes |...j 'A denanda de iesponsaliIidade Iinilada e lo
giande aigunenlava Ldvaid IIeydeII-ouveiie, vice-piesidenle da }unla de Coneicio en
1855, 'que as conpanhias fieqenlenenle se consliluen en Iaiis ou nos Lslados Unidos. Con
essa aigunenlao, IIeydeII-ouveiie conseguiu foiai a adoo de una Lei de
ResponsaliIidade Linilada en 1855.
28
niI fiancos), en 1867, essa Iinilao deixa de exislii. Ln 187O, foi a vez
da AIenanha adolai nedidas que inpuIsionassen a ciiao e o
eslaleIecinenlo das conpanhias. No se pode ignoiai que esla coiiida
leve papeI de deslaque no sucesso econnico desses pases nas decadas
seguinles.

No iasiI, conven iessaIlai, duianle o peiodo coIoniaI, olseiva-se o
suiginenlo de conpanhias poi neio de caila ieaI, paia cada caso, e
Rulens Requio deslaca a ciiao do anco do iasiI S.A, aliaves de
aIvai de D. }oo VI, en 18O8. O nesno auloi deslaca os seguinles
naicos IegisIalivos nesla evoIuo: o Cdigo ConeiciaI de 185O, que en
seu ailigo 295, eslaleIecia a necessidade de auloiizao paia o
funcionanenlo da sociedade annina, e o Decielo 8.821, de 3O de
dezenlio de 1882, que insliluiu o iegine da pIena Iileidade de
consliluio das conpanhias liasiIeiias
15
.

Inpoila olseivai que o que se noslia decisivo en quaIquei epoca e, na
ieaIidade, o inleiesse do Lslado en conlioIai e, sinuIlaneanenle,
eslinuIai esla nolveI concenliao de capilais paia inpuIsionai sua
pipiia econonia. Isso no inpIica afiinai que esles lis sislenas ou
elapas hisliicas do desenvoIvinenlo da conpanhia sejan excIudenles
enlie si: nesno hoje, quando piedonina o sislena da Iileidade,
enconlian-se exenpIos dos oulios dois iegines anleiioies, cono a
necessidade de auloiizao goveinanenlaI paia as insliluies
financeiias e a consliluio de piiviIegios poi ocasio da ciiao (e en
nuilos casos ainda hoje sulsislenles) das eslalais liasiIeiias (nonopIios

15
RLQUIO, 1992, p. 8.
29
cono no caso da Ieliolias).

Na ieaIidade, a conpanhia cedo se nosliou un insliunenlo de lananha
inpoilncia paia o capilaIisno, que deixou nesno de sei consideiada
una sociedade cono oulia quaIquei. A poupana popuIai podia, aliaves
deIas, pailicipai dos giandes enpieendinenlos, sen que o inveslidoi se
vincuIasse aIen da sona inveslida
16
. Sua ciiao e seu funcionanenlo
foian naicados cIaianenle peIas opes poIlicas adoladas peIo Lslado
en cada peiodo hisliico.

Denonsliao do que anles foi afiinado esl no falo de que, na
IngIaleiia, en neados do SecuIo XIX, foi inlenso o delale solie o peifiI
da conpanhia: una associao piivada, sujeila as Ieis do Lslado, nas
apesai disso sen oulia oliigao que no a de ollei Iucios e iepaili-Ios
enlie seus scios ou, peIo conliiio, una sociedade veidadeiianenle
plIica, que deve lei sua condula paulada de acoido con o inleiesse
sociaI` Na ieaIidade, e a discusso, que sei oljelo do pixino capluIo,
aceica da naluieza conlialuaI ou inslilucionaI da sociedade annina.

2.2. Fnrmas dc Intcrvcnn Estata! na EcnnnmIa: dn Estadn
Prndutnr an Estadn Rcgu!adnr

Na Iio de CeIso Anlnio andeiia de MeIIo, a inleiveno do Lslado no
donnio econnico pode ocoiiei de lis foinas: cono agenle noinalivo
e ieguIadoi da alividade econnica, discipIinando os conpoilanenlos
dos agenles econnicos (pailicuIaies), cono fonenladoi da alividade

16
RLQUIO, 1992, p. 6.
30
piivada, aliaves de eslnuIos e lenefcios e, poi fin, cono aloi diielo do
ceniio econnico, aliaves de pessoas juidicas ciiadas paia esle fin.
17


Na ieaIidade, adola-se, aqui, o posicionanenlo de Lios Roleilo Ciau,
paia quen a alividade econnica en senlido esliilo e a pieslao do
seivio plIico so especies do gneio alividade econnica en senlido
anpIo.
18

Diz-se aluao indiiela do Lslado quando esle peinanece de foia do
exeiccio da alividade econnica piopiianenle dila, nas edila noinas
aliaves das quais inpuIsiona nedidas de fonenlo ou de dissuaso,
noinas de conledo financeiio ou fiscaI, concedendo lenefcios fiscais ou
inpondo caigas liiluliias nais ou nenos oneiosas.
19


A inleiveno do Lslado que se Iinila a coiiigii as inpeifeies e
incapacidades do neicado, lendo cono noile o inleiesse plIico, se d
poi neio da alividade ieguIaliia.

Lslas foinas de inleiveno senpie esliveian piesenles, en quaIquei
Lslado, a queslo que se coIoca e a foina piepondeianle de aluao
eslalaI na alividade enpiesaiiaI. Assin, no se pode esludai esle
ieIacionanenlo sen lialai de una piofunda liansfoinao ocoiiida nas
Ilinas decadas, e que na oiden conslilucionaI liasiIeiia foi consagiada
con a Consliluio da ReplIica de 1988, significando a ieliiada do

17
MLLLO, C.A. . de. Cursc dc dirci|c adninis|ra|itc. So IauIo: MaIheiios, 2OO4. p. 641
18
CRAU, L. R. A crdcn cccncnica na Ccns|i|uiac dc 1988. So IauIo: MaIheiios, 1998, p.137 c|
scq.
19
VILIRA, CaliieIa IaIco. Inleiveno do eslado no donnio econnico: nodaIidades e
peispeclivas. In: SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa, MARSHALL, CaiIa C. (Cooid.). Dirci|c
|nprcsaria| Puo|icc. Rio de }aneiio: Lnen }iis, 2OO2. p. 145
31
Lslado cono agenle pioduloi ou, peIo nenos, una sulslanciaI ieduo
desle papeI, en un piocesso de deseslalizao.

Diz-se que, quando o Lslado piesla seivio plIico, ou ieguIa a sua
pieslao, no pialica alo de inleiveno, pois esl aluando en iea de
sua liluIaiidade, sujeilando-se, pois, a un iegine juidico diveiso
daqueIe apIicveI as enpiesas piivadas, ou seja, inleiveno e a aluao
na alividade econnica en senlido esliilo
2O
.

O LileiaIisno, ao quaI a ideia ocidenlaI de Lslado esl lo aiiaigada,
nasceu, afiina IauIo Heniique Rocha Scoll, cono una nova viso gIolaI
do nundo, conjugando o iacionaIisno dos SecuIos XVII e XVIII, que
siluou o Honen cono o cenlio da sociedade, con o IileiaIisno
econnico de Adan Snilh.
21


A concepo de Lslado nodeino poi eIe Iegada ao conslilucionaIisno, ao
nenos en un piineiio nonenlo, apiesenlava cIaianenle as funes que
deveiian sei poi eIe assunidas: liala-se dos iefIexos nais inedialos da
nova oiden advinda a pailii da RevoIuo Iiancesa, aInejando a
aquisio de diieilos individuais que Iinilassen o ailliio do Lslado, ao
quaI negava pailicipao no conlexlo econnico, a sei pieenchido peIa
inicialiva piivada.
22
Confoine j olseivado no ilen anlecedenle desle
capluIo, e nesle peiodo hisliico en que as conpanhias so Iileiladas,
de un nodo geiaI, do sislena de auloiizao poi paile do Iodei IlIico,

2O
CRAU, 1998, p. 136.
21
SCOTT, IauIo Heniique Rocha. Dirci|c ccns|i|ucicna| cccncnicc. cs|adc c ncrna|izaac da
cccncnia. Ioilo AIegie: Ialiis, 2OOO, p. 4O. Cilado poi: IARIAS, Saia }ane Leile de. LvoIuo
Hisliica dos Iiincpios Lconnicos da Consliluio. In: SOUTO, MARSHALL, 2OOO, p. 91.
22
IARIAS, S .}. L. de. LvoIuo Hisliica dos Iiincpios Lconnicos da Consliluio. In:
SOUTO, 2OOO. p.93.
32
que assin passou a agii en seu pipiio lenefcio, adaplando-se a
evoIuo do capilaIisno.

L o piedonnio da ideia segundo a quaI as Ieis naluiais do neicado
seiian suficienles paia o desenvoIvinenlo da alividade econnica,
juslificando, pois, un pielendido alsenlesno eslalaI de quaIquei
exeiccio de podei, deixando os agenles econnicos en iegine de anpIa
Iileidade. Lsla ausncia foi a lnica do peiodo, o que no invaIida a
olseivao anleiioinenle desenvoIvida, no senlido de que o Lslado,
nesle nesno peiodo, luscava no una inlionisso na vida enpiesaiiaI
ou econnica de foina diiela, nas sin, indiielanenle, piocuiando
gaianlii un anlienle poIlico e econnico piopcio ao suiginenlo e
desenvoIvinenlo de giandes sociedades, e aqui inleiessa especificanenle
a giande concenliao de capilais iepiesenladas peIas conpanhias.

No enlanlo, no finaI do SecuIo XIX, coneou a pievaIecei a peicepo
segundo a quaI o neicado eslava sulnelido aos giandes giupos
econnicos, o que geiava siluaes nuilas vezes alusivas e piejudiciais a
econonia, e conliadiliias en ieIao ao pipiio ideiio IileiaI cIssico,
cono os piincpios da Iivie inicialiva e da Iivie concoiincia.
23


Sen dvida, o SecuIo XX piesenciou aconlecinenlos que foiaian un
giau de pailicipao do Lslado na vida econnica que viiia a sulveilei

23
Nesse nonenlo hisliico, cIanou-se peIa pailicipao do Lslado, ciiando-se lodo un
anlienle caiecedoi de una pIanificao noinaliva de conledo conslilucionaI. Con efeilo, a
ineficincia do IileiaIisno econnico Ievou a un inenso caos, no quaI o Lslado e a sociedade
civiI esliveian neiguIhados duianle quase un SecuIo (MARSHALL, C. C. Cursc dc dirci|c
ccns|i|ucicna|. Rio de }aneiio: Ioiense Univeisiliia, 2OOO. p. 95 cilada poi: IARIAS, S. }. L.
LvoIuo hisliica dos piincpios econnicos da consliluio. In: SOUTO, MARSHALL, 2OOO,
p. 96).
33
poi conpIelo o chanado IileiaIisno cIssico, con sua leoiia de lolaI
aIheanenlo do Iodei IlIico. A ciise econnica e financeiia piesenciada
na Luiopa e geiada peIa Iiineiia Cueiia MundiaI, o suiginenlo de
douliinas poIlicas de conleslao ao capilaIisno e seus piincpios lsicos
de Iileidade de inicialiva e de gaianlia da piopiiedade, foian a
supeiao desla posluia.

Suige o chanado Lslado inleivencionisla, ou Lslado SociaI, cujo naico
hisliico e senpie a Consliluio de Weinai, de 1919, aIen da nexicana
de 1917, Iegilinado a aluai solie a piopiiedade piivada paia condicionai
o exeiccio de diieilos a deleininados fins sociais
24
. Cono deslaca Saia
}ane Leile de Iaiias, passa-se a adnilii a ingeincia eslalaI solie dois
vaIoies fundanenlais ao capilaIisno, a piopiiedade piivada e a Iileidade
econnica, con o suiginenlo de ideias cono a funo sociaI do conlialo
e da piopiiedade.
25
A ideia do Lslado inleivencionisla iepiesenla a
consagiao da ieIevncia conslilucionaI de quesles ieIalivas aos
piincpios e noinas fundanenlais a alividade econnica. Lsles
condicionanenlos agoia passan a possuii cailei de noina fundanenlaI.
Lsla configuiao de un Lslado inleivencionisla (Lslado do en-Lslai,
ou lc||farc S|a|c) len cono aspeclo cenliaI o ieconhecinenlo da
piopiiedade piivada e da Iivie inicialiva, nas e deslacada e exigida a
aleno a una funo sociaI do delenloi de iiqueza.
26


Confoine Iio de Nuno Cunha Rodiigues, a evoIuo do pensanenlo

24
SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa. Dcscs|a|izaac, Prita|izaac, Ccnccss5cs c Tcrcciriza5cs. Rio de
}aneiio: Lnen }uiis, 2OOO, p. 1.
25
IARIAS, 2OO1, p. 99.
26
VILIRA, CaliieIa IaIco. Inleiveno do eslado no donnio econnico: nodaIidades e
peispeclivas. In: SOUTO, MARSHALL, 2OOO , p. 139.
34
econnico Ievou a que aluaInenle se consideie que Lslado e neicado
so dois quadios inslilucionais conpIenenlaies, que deven se
hainonizai. Assin, cale ao Lslado definii os oljelivos de inleiesse geiaI,
indicando ao neicado as iegias peIas quais esle se iegei, ao nesno
lenpo en que sua inleiveno se Iinilai exalanenle a coiiigii eslas
inpeifeies e incapacidades.
27


Ieicele-se, assin, inpIicilanenle, o piincpio da sulsidiaiiedade,
quando se liala de expIoiao diiela da alividade econnica peIo Lslado:
o piocesso econnico cale piinaiianenle a Iivie inicialiva, calendo ao
Iodei IlIico o desenpenho de laiefas supIelivas ou sulsidiiias. Na
Iio de }ose CasaIla Nalais:
a ao econnica do Lslado, nuna econonia de disposio
piivada dos neios de pioduo, dos lens e seivios, e, poi
naluieza, sulsidiiia ou supIeliva, o que naluiaInenle inpIica
ou piessupe, en leinos do sislena econnico-sociaI (gIolaI),
que o supoile financeiio daqueIe no decoiia da sua acluao
econnica posilivanenle assunida cono agenle econnico,
nas do seu podei liiluliio ou inposilivo
28


Da nesna foina, Andie de Lauladie
29
j se nanifeslava no senlido de
una iegia geiaI de alsleno do Lslado, decoiienle do piincpio da
Iileidade do coneicio e da indsliia, que inpedia as adninisliaes do

27
RODRICULS, N. C. 2OO4. p. 139.
28
NAAIS, }ose CasaIla. O Principic dc |s|adc |isca|. In: Lsludos }uidicos e Lconnicos en
Honenagen ao Iiofessoi }oo LunliaIes, Coinlia: Coinlia Ldiloies, 2OO3, p. 376-377, cilado
poi RODRICULS, Nuno Cunha. Gc|dcn-Snarc- As |nprcsas Par|icipadas c cs Priti|cgics dc
|s|adc cnquan|c Accicnis|a Mincri|4ric. Coinlia: Coinlia Ldiloia, 2OO4. p. 31
29
LAUADLRL, Andie de. Dirci|c Puo|icc |ccncnicc. Coinlia: AInedina, 1985, p. 265, cilado
poi RODRICULS, N. C. 2OO4. p. 32, nola 58. No se ignoia, conludo, a exislncia de auloies que
negan cailei sulsidiiio a alividade econnica do Lslado, cono poi exenpIo, }OSL AIONSO
DA SILVA, paia quen no se liala aqui de pailicipao supIenenlai ou sulsidiiia da
inicialiva piivada. Se ocoiieien aqueIas exigncias, sei Ieglina a pailicipao eslalaI diiela na
alividade econnica, independenlenenle de cogilai-se de piefeincia ou de suficincia da
inicialiva piivada. (SILVA, }ose Afonso da. Cursc dc dirci|c ccns|i|ucicna| pcsi|itc. So IauIo:
MaIheiios, 2OO1. p. 782)
35
Lslado de se encaiiegaien da geslo de alividades indusliiais e
coneiciais, a inleiveno, paia esle auloi, sonenle eslaiia Iegilinada poi
aIguna juslificaliva, exislncia de un lexlo IegaI, ausncia ou
insuficincia da inicialiva piivada en un seloi econnico en concielo
ou, poi fin, Iigao enlie esla alividade e un seivio plIico.

Assin, eslaiia a aluao enpiesaiiaI do Lslado Iinilada, poi essa
coiienle douliiniia, ao inleiesse plIico. Na Consliluio da ReplIica
de 1988, esla ideia paiece iguaInenle piesenle, dado o conledo do ailigo
173, segundo o quaI, iessaIvados os casos poi eIa expiessanenle
pievislos, a expIoiao diiela de alividade econnica peIo Lslado s sei
peinilida quando necessiia aos inpeialivos da seguiana nacionaI ou o
ieIevanle inleiesse coIelivo, confoine definidos en Iei. Nas paIavias de
Nuno Cunha Rodiigues, e o inleiesse plIico o fundanenlo e o Iinile da
inicialiva econnica plIica.
3O


Sonenle a consecuo desse inleiesse plIico juslifica, poilanlo, o
exeiccio de alividade econnica peIo Lslado que vise a olleno do
Iucio. Nuno Cunha Rodiigues deslaca que o diieilo conuniliio euiopeu
no adnile hiplese en que a aluao do Lslado na econonia no vise a
olleno de Iucio, enlendendo que, nas siluaes en que isso no
ocoiiei, eslai-se-ia dianle de auxIios concedidos peIo Lslado sen anpaio
juidico.
31
Ioi oulio Iado, piossegue, no seiia Ieglino o exeiccio de
alividade econnica plIica que vise apcnas ao Iucio, dissociado de
quaIquei fundanenlao no inleiesse plIico, o que iepugnaiia a pipiia
iazo de sei da Adninisliao.

3O
RODRGU|S, N. C. , 2OO4, p. 42.
31
|dcn, p. 43.
36
Lssa olseivao no escapou a Ilio Kondei Conpaialo que, ao lialai
das sociedades de econonia nisla neIas aponla una giande conliadio,
una vez que as conpanhias expIoian enpiesas Iucialivas, ao passo que
o Lslado, peIo iegine econnico consagiado na Consliluio, no visa ao
Iucio. A funo da enpiesa eslalaI no e a geiao do Iucio nas, nos
leinos do ailigo 173, da Consliluio, a pieseivao da seguiana
nacionaI ou a oiganizao de seloi que no possa sei desenvoIvido con
eficcia no iegine de conpelio e de inicialiva piivada. Desla foina, ao
Lslado conlioIadoi se coIoca o diIena de peiseguii o inleiesse plIico
anles e acina da expIoiao Iucialiva ou, ao conliiio, alenlai ao
inleiesse plIico apenas quando esle se coIoca en confIilo con o oljelivo
noinaI da pioduo do Iucio.
32


Assin, e confoine iespeilveI oiienlao douliiniia, paiece cIaio que o
Lslado devei, nas suas ieIaes con a sociedade (noladanenle en
leinos econnicos), iegei-se poi un inpIcilo piincpio da
sulsidiaiiedade de inleiveno, na nedida en que a inleiveno diiela
do Lslado nesle seloi e excepcionaI. L cIaia a piefeincia poi necanisnos
indiielos de inleiveno plIica - enlendida cono aqueIa foina de
inleiveno aliaves da quaI o Iodei IlIico enquadia ou condiciona o
conpoilanenlo dos agenles econnicos deIe independenles, ou seja,
aliaves de una aluao piedoninanlenenle ieguIaliia.
33



A peicepo de que o Lslado no possui neios de pionovei, eIe pipiio,

32
COMIARATO, Ilio Kondei, SALOMO IILHO, CaIixlo. O pcdcr dc ccn|rc|c na sccicdadc
ancnina. Rio de }aneiio: Ioiense, 2OO5. p. 372.
33
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 34. O auloi cila exlensa douliina poiluguesa solie o lena. Lnlie
os auloies liasiIeiios, veja lanlen: SOUTO, M. }. V., 2OOO, p. 4.
37
o lo aInejado lc||farc S|a|c, passou enlo a adolai un nodeIo diveiso,
de inleiveno ponluaI no inleiesse da sociedade, e de foina sulsidiiia,
ou seja, apenas quando insuficienle ou ineficaz a sociedade civiI en
alend-Io con eficincia.

Islo ludo paia dizei que o Lslado assisle a una piofunda iefoina na
concepo de seu papeI na vida econnica, en lusca de un indefinveI
lananho adequado, ieseivando a sociedade civiI ludo aquiIo que
piescinda do seu apaialo.
34


A sulsidiaiiedade da aluao do Lslado no canpo econnico, desla
foina, inpIica a supeiao da anliga ciena segundo a quaI haveiia una
idenlidade conpIela enlie plIico e eslalaI. Reconhece-se, poilanlo, que
alividades piivadas poden, quando guiadas poi finaIidades sociais,
peiseguii oljelivos consideiados plIicos, leis a coIelividade. Olseive-
se, nesle senlido, que j Renalo AIessi eslaleIeceu de foina laslanle
apiopiiada essa dislino, ao sepaiai o inleiesse plIico piopiianenle
dilo (ou inleiesses piiniios do Lslado) do inleiesse secundiio,
individuaI do Lslado, que sonenle podeiian sei luscados quando
coincidenles con os inleiesses piiniios.
35


A piofessoia CaiIa MaishaII iesune con piopiiedade:
O nodeIo que se seguiu ao Lslado IileiaI conlou con a
pailicipao quase alsoIula do Lslado, lanlen
denoninado Lslado naxinaIisla, o que lanlen no
olleve sucesso. Iosleiioinenle, aIguns pases

34
COMLS, CuiIheine Lenos SanlAnna. Conloinos }uidicos da ReguIao Noinaliva. In:
SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa e MARSHALL, C. C. (Cooid.) Dirci|c cnprcsaria| puo|icc. Rio de
}aneiio: Lunen }uiis, 2OO2. p.199.
35
Cilado poi: MLLLO, C. A. . de. Cursc dc dirci|c adninis|ra|itc. So IauIo: MaIheiios, 2OO4. p.
57.
38
expeiinenlaian oulio nodeIo, chanado Lslado-
enpiesiio, que, lanlen nosliou-se ineficienle.
AluaInenle faIa-se en neoIileiaIisno, que seiia una
lenlaliva de iessuscilai o IileiaIisno, ieeIaloiando-se os
nolivos que ensejaian sua ciise. No h, conludo, un
nodeIo que se possa dizei que e peifeilo. Da a lusca
incessanle dos goveinos na lenlaliva de 'aceilai o padio
de goveinaliIidade suficienle
36
.

Iode-se peicelei a opo peIa aIienao de suas pailicipaes socieliias
cono una nudana na foina de aluao do Lslado na econonia. Se
anles, aluava de foina diiela (inleiveno pioduliva), passa a aluai de
foina indiiela (inleiveno ieguIadoia). Lsla funo ieguIadoia, poi seu
luino, envoIve diveisas facelas, exlia ou inlia-socieliias. Nas piineiias,
poden sei incIudas as alividades exeicidas poi neio das agncias, de
cailei fiscaIizaliio e noinalivo, que se apIican a lodos os aloies da
alividade econnica en queslo. Cono foina de ieguIao inlia-
socieliia, len-se a inleiveno do Iodei IlIico, de foina excepcionaI,
cono acionisla ninoiiliio poi neio da gc|dcn snarc
37
. Lsla Ilina foina
de aluao sei o oljelo cenliaI do piesenle esludo.

2.3. DcscstatIzan c n Prnccssn dc PrIvatIzan

A ideia segundo a quaI un pIanejanenlo econnico poi paile do Iodei
IlIico, visando a pionoo do enpiego e da eslaliIidade sociaI e
econnica das conlaIidas econonias aps a Segunda Cueiia MundiaI,
que vigoiou poi aIgunas decadas, coneou a cedei a una oulia, que Ihe
negava eficcia e uliIidade. No e oljelo do piesenle esludo a adoo de

36
MARSHALL. CaiIa. Dirci|c ccns|i|ucicna|, douliina e pilica. Rio de }aneiio: Lunen }uiis,
1996. p. 8.
37
RODRICULS, 2OO4, p. 13-14.
39
una posluia ideoIgica conliiia ou favoiveI a quaIquei deslas
coiienles, o que exigiiia, incIusive, consideiaes nuilo nais conpIexas
aceica de lenas econnicos, poIlicos e nesno fiIosficos. No se pode
negai, conludo, que a pailii da decada de 197O, un iefIuxo das ideias
IileiaIizanles.

Na Iio do Iiofessoi }oo osco LeopoIdino da Ionseca
38
, aIguns
leiicos coneaian a queslionai os iesuIlados da inleiveno do Lslado
na alividade econnica, e concIuian que os cuslos da inleiveno foian
naioies do que os que leiian ocoiiido se se livesse deixado o neicado
aluai peIos seus pipiios necanisnos, seja peIo excessivo ciescinenlo
dos igos eslalais encaiiegados desla inleiveno, seja peIa nanifesla
ineficincia piovocada peIo esgolanenlo da capacidade eslalaI de inveslii
en novas lecnoIogias, o que iesuIlou na deleiioiao do seivio plIico a
sei pieslado.)

O piofessoi da Univeisidade de AIleila, Richaid aunan, coIoca cono
naico leiico os DnIs Tratadns snbrc Gnvcrnn, de }ohn Locke, olia en
que o fiIsofo ingIs descieve os Iiniles da ao do goveino cono a
pieseivao da seguiana do piopiieliio individuaI e sua Iileidade,
paia depois cilai Richaid Iipes, paia quen a piopiiedade e ingiedienle
indispensveI lanlo paia a piospeiidade quanlo paia a Iileidade
39
.

O fenneno foi olseivado na giande naioiia dos pases, nesno poique,
hisloiicanenle, esl inseiido en un conlexlo de desinlegiao da Unio

38
FONSECA, Joo Bosco Leopoldino da. Dirci|c cccncnicc. Rio de }aneiio: Ioiense, 2OO1. p. 253
39
AUMAN, Richaid. |crcucrd |n. Lav and Conlenpoiaiy IiolIens, v. 63, n. 4, p. 3-4 , Oulono
de 2OOO.
40
Sovielica e dos pases do enlo chanado lIoco sociaIisla. TaIvez ale poi
esla iazo, foi apiesenlado as sociedades cono condio indispensveI
paia o piogiesso econnico e sociaI.

Ceilo e que insliluies cono o Iundo Moneliio InleinacionaI (IMI) e o
anco MundiaI desenpenhaian papeI inpoilanle ao incenlivai,
eneigicanenle, a adoo de poIlicas desla naluieza, piincipaInenle nos
pases nenos desenvoIvidos, conquanlo adnilan que aIguns deIes no
eslaiian piepaiados paia una sulslanciaI liansfeincia de enpiesas do
Lslado paia un seloi piivado nuilas vezes incipienle ou nesno
inexislenle.
4O


Ioi sei a oiigen do insliunenlo da gc|dcn snarc, o Reino Unido apiesenla
especiaI inleiesse paia a piesenle disseilao.

Con a viliia conseivadoia en 1979, iniciou-se no Reino Unido o
piocesso de piivalizao que, nos anos seguinles, seiia adolado poi
inneios oulios pases. Nesle pas, houve cIaia opo peIo goveino de
Maigaielh Talchei peIa ciena nos necanisnos do neicado, en
deliinenlo a ideia de necanisnos cenliaIizados peIo Lslado. Assin, a
poIlica de piivalizaes seiia una poIlica a sei adolada con
naluiaIidade. Oulio aspeclo que piecisa sei deslacado e a ciise econnica
peIa quaI aliavessava o pas, en especiaI enlie o finaI da decada de 197O e
incio da de 198O, ocasio en que se concIuiu peIa necessidade de
piofundos coiles de gaslos plIicos.


4O
AUMAN, R., 2OOO, p.8
41
AIen disso, oulio aspeclo foi consideiado: as conpanhias eslalais
consliluan un piolIena lanlen poIlico, e a esliuluia exislenle paia
seu funcionanenlo nosliava-se ineficaz lanlo no que dizia iespeilo aos
oljelivos sociais aInejados peIo Iodei IlIico, quanlo a sua eficincia
(en leinos enpiesaiiais). Inleivenes poIlicas afelavan
consideiaveInenle seu desenpenho, geiando necessidades pieenenles
de capilaIizao
41
.

Lvidenlenenle, o piocesso de piivalizao liilnico, conquanlo possa sei
consideiado o naico iniciaI desle novinenlo, no pde sei apIicado
indisciininadanenle paia os denais pases que o aconpanhaian na
IileiaIizao da econonia. O Iiofessoi Tony Iiossei, da Univeisidade de
CIasgov, ieconhece a exislncia de vaiiveis no Lesle Luiopeu, poi
exenpIo, que no podeiian sei olseivadas nos pases ocidenlais:
A piineiia coisa a se enlendei solie o piocesso de
piivalizaes no Lesle Luiopeu e que, en conliaposio a
oulios pases, piivalizao, en un anlienle de econonia
de liansio, no significa sinpIesnenle liansfeiii a
piopiiedade do Lslado paia pailicuIaies. L un piocesso
aliaves do quaI, fundanenlaInenle, a pipiia insliluio
de piopiiedade e ieinlioduzida no Lesle Luiopeu.
42


A nolivao paia o desencadeanenlo do piocesso de piivalizao foi
lasicanenle de oiden poIlica e econnica. Ln lieve snlese, Maicos
}uiuena ViIIeIa Soulo apiesenla os piincipais aigunenlos de diveisos

41
CRAHAM, Cosno. Prita|iza|icn, lhe Uniled Kingdon Lxpeiience. 8rcc|in ]curna| cf
|n|crna|icna| |au, v. 21, p.91, 1995-1996.
42
IRYDMAN, Ronan, RAIACZYNSKI, Andiej. Apud. IROSSLR, Tony. Sccia| |ini|s |c
Prita|iza|icn. |n. iookIin }ouinaI of InleinalionaI Lav, v. 21, p. 215, 1995-1996. (liaduo Iivie).
No oiiginaI: The fiisl lhing lo undeisland aloul lhe piivalizalion piocess in Laslein Luiope is
lhal, in lhe enviionnenl of lhe liansilionaI econonies, is nol a sinpIe liansfei of ovneiship
fion lhe slale lo piivale individuaIs. Il is ialhei a piocess ly vhich lhe veiy inslilulion of
piopeily, in lhe sense in vhich Iavyeis and econonisls enpIoy lhe lein, is ieinlioduced inlo
Lasl Luiopean Socielies.
42
pases a juslificai o piocesso. Assin, iessaIla que na IngIaleiia houve
efelivanenle una opo fiIosfica en definii que no cale ao Lslado a
pioduo de iiqueza ou a geiao de Iucios, nas sin zeIai peIo len-eslai
sociaI denlio de un iegine de Iileidade ao pailicuIai. } en IoilugaI,
deslaca o nesno auloi, a necessidade piinoidiaI foi o financianenlo do
seloi plIico e o enpiego de iecuisos paia sanai enpiesas plIicas no
piivalizveis, denlio de un esfoio de adequao paia o ingiesso na
Unio Luiopeia.
43


Adola-se, aqui, a ideia segundo a quaI a piivalizao e una das especies
de un gneio - a deseslalizao, que significa a ieliiada da piesena do
Lslado de alividades ieseivadas conslilucionaInenle a inicialiva piivada
ou de seloies en que esla possa aluai con naioi eficincia: denlie as
foinas de deseslalizao, aIen da piivalizao, cila a desieguIanenlao,
a concesso, a peinisso e a leiceiiizao
44
.

Nesle pailicuIai, o auloi faz consideiaes aceica das juslificalivas do
piocesso liasiIeiio de piivalizaes. Idenlifica una nolivao fiIosfica,
no senlido de que a alividade pioduliva cale efelivanenle a inicialiva
piivada, o que, aIis, eslaiia consagiado na pipiia Consliluio da
ReplIica de 1988, ieoidenando a inleiveno eslalaI na alividade
econnica, naquiIo que enlende cono una concepo de Lslado
inleinediiia enlie a fiIosofia IileiaI e aqueIa inleivencionisla de neados
do SecuIo XX. No enlanlo, iessaIla, h lanlen un naicanle aspeclo
piagnlico, con vislas ao enxuganenlo da esliuluia do Lslado e ao

43
SOUTO, M. }. V., 2000, p. 5.
44
SOUTO, 2OOO, p. 9.
43
equacionanenlo das finanas plIicas.
45


Nuno Cunha Rodiigues, ao lialai do caso poilugus, afiina que foian
peiseguidos os seguinles oljelivos: aunenlo da conpelilividade da
econonia poiluguesa, dinanizao do seu neicado de capilais,
ieesliuluiao e iefoio de aIguns seloies piodulivos, neIhoiia da
siluao financeiia de aIgunas enpiesas plIicas, ieduo do
endividanenlo plIico e - o que inleiessa solienaneiia ao piesenle
lialaIho - a defesa dos inleiesses paliinoniais do Lslado.
46


Inpoila deslacai, ainda, que no foian poucos os que lialaian a
piivalizao cono paile inlegianle de un piocesso naioi e laIvez nesno
iiiesislveI, o da gIolaIizao econnica quase una veidade ieveIada,
envoIvendo neicados nundiais e conpIexas iedes de finanas,
infoinaes, pioduo, disliiluio e seivios
47
.

Lvidenlenenle, no se ignoiaian, na Iileialuia, os cuslos sociais do
piocesso de piivalizao, consideiao essa que se enconlia no ceine da
ciiao e da uliIizao das gc|dcn snarcs. No exenpIo ingIs, a associao
enlie piivalizao e desenpiego foi exaceilada peIo falo de aIgunas
alividades se enconliaien concenliadas en deleininadas iegies ou
cidades, o que hisloiicanenle leiia ciiado una naioi dependncia das
conunidades Iocais ao seloi plIico, e una decoiienle faIla de
aIleinalivas en un seloi piivado quase inexislenle. A piivalizao veio
aconpanhada de foiles ondas de denisses, con oljelivos de

45
Iden, p. 5, 1O.
46
Iden, p. 127-128.
47
AUMAN, Richaid. Ioievoid. |au and Ccn|cnpcrarq Prco|cns, v. 4, p.2, 2OOO.
44
ieesliuluiao enpiesaiiaI, agiavando a siluao dessas IocaIidades.
Iiossei deslaca os seloies de caivo e ao na IngIaleiia
48
.

No caso liasiIeiio, e inevilveI a conpaiao con cidades cono VoIla
Redonda, que poi decadas foi sede da Conpanhia Sideiigica NacionaI,
e que sofieu evidenle esvazianenlo aps a piivalizao, diga-se ainda,
un dos piineiios casos de deseslalizao piocedidos no incio da decada
de 199O. De loda foina, en lodos os pases, olseivou-se una foile
pieocupao en se ollei apoio popuIai, ou peIo nenos, paia dininuii
sua oposio ao piocesso de ieliiada do Lslado da alividade econnica.
Lsle inpoilanle faloi Ievou diveisos goveinos a lusca de nedidas
econnicas aIleinalivas, de foina a enconliai apoio popuIai. No capluIo
4, sei anaIisada a lenlaliva de uliIizai a gc|dcn snarc paia ninoiai os
efeilos poIlicos da piivalizao.

48
IROSSLR, Tony. 1995-1996, p. 227.
45
3 O IN5TITUCIONALI5MO DA 5OCIEDADE
ANONIMA: PERTINENCIA NO E5TUDO DA
PARTICIPAO DO E5TADO NA5
COMPANHIA5 PRIVATIZADA5


Confoine veiificado no capluIo anleiioi, as sociedades anninas
suigen no nundo juidico, en un piineiio nonenlo, a pailii de alos
eslalais de soleiania (as giandes conpanhias coIoniais), posleiioinenle,
sulnelidas a un alo de poIcia adninislialiva (sislena de auloiizao),
finaInenle, a pailii do SecuIo XIX, foi consagiada a Iileidade de
consliluio das sociedades anninas, o que, no sislena IileiaI enlo
doninanle, significava un iegine conlialuaI Iivienenle pacluado enlie
as pailes, que a pailii da se sulnelian a Iei.
49


De un nodo geiaI, as sociedades coneiciais suigen no anlienle juidico
poi neio de un alo de vonlade de seus pailicipanles, conlialo sociaI. A
naluieza conlialuaI e denonsliada a pailii de una seiie de caiacleislicas
e aspeclos deslas pessoas juidicas: a piesena de un vncuIo enlie os
scios (affcc|ic sccic|a|is), que se ienen en assenlIeias, a necessidade de
pieslao de conlas peiiodicanenle aos scios, denlie diveisos aspeclos.
5O


Con efeilo, e possveI idenlificai no SecuIo XIX o dogna da aulononia
da vonlade cono ideia cenliaI do diieilo piivado e, nesse senlido, assin
cono o casanenlo, a sociedade e un conlialo. Mesno hoje, a giande
naioiia dos lipos socieliios apiesenla essa configuiao conlialuaI, e

49
DUCOULOUX-IAVARD, C. Sccic|c Ancnqnc, Aklien CeseIIschafl, Sociel pei Azioni. Iaiis:
Vuileil, 1992. p. 5.
5O
Iden, p. 8. A auloia apiesenla un quadio, as fIs. 8 e 9, conpaialivo enlie a sociedade-
conlialo e a sociedade-insliluio.
46
poi essa iazo, viias iegias a eIas apIicveis peilencen a lecnica
conlialuaI - quesles cono o consenlinenlo, a capacidade das pailes,
denlie oulias.

No enlanlo, no que diz iespeilo as sociedades anninas, ainda en
neados do SecuIo XIX, na Ci-ielanha, suige o seguinle
queslionanenlo: a conpanhia eia una associao piivada, sujeila a Iei do
Lslado, nas sen oulias oliigaes que no a de geiai Iucios, ou, peIo
conliiio, eslai-se-ia dianle de una sociedade plIica que deveiia agii
sol o inleiesse geiaI`
51
A queslo e exlienanenle ieIevanle, e nesle
nonenlo lasla olseivai que, enquanlo na IngIaleiia a ideia lsica eia a
de que a conpanhia exislia paia dai Iucios, na AIenanha e no }apo, poi
oulio Iado, suigen oljelivos cono o de afiinao nacionaI e inleiesse
sociaI. Lsle falo e ainda nais nolveI a epoca da Segunda Cueiia, quando
a Kiupp e a I.C. Iailen se agiegaian a nquina eslalaI na AIenanha de
HilIei
52
, aIen do uso poIlico da VoIksvagen na piopaganda do iegine.

Afiina CaIixlo SaIono IiIho que o sislena ilaIiano e liadicionaInenle
conlialuaIslico, na nedida en que nega que o inleiesse sociaI possa sei
hieiaiquicanenle supeiioi ao dos scios. O inleiesse sociaI, assin, e
depuiado de quaIquei eIenenlo exleino a sociedade, definindo-se
senpie cono o inleiesse dos scios. }aegei defendia que o inleiesse sociaI
no consliluiiia un conceilo alslialo, peIo conliiio: cono o conlialo
sociaI e de execuo conlnua e o inleiesse sociaI e o inleiesse do giupo de

51
MICKLLTHWAIT, }., WOOLDRIDCL, A., 2OO3, p. 89. Os auloies olseivan que as
conpanhias foian denoninadas de pequenas ieplIicas (Roleil Love). Cilan, ainda, IauI
Diuckei, paia quen essa foina socieliia consliluiu a piineiia insliluio aulnona en
cenlenas de anos, a piineiia a ciiai un cenlio de podei que eslava no inleiioi da sociedade e ao
nesno lenpo independenle do goveino cenliaI.
52
MICKLLTHWAIT, WOOLDRIDCL, 2OO3, p. 139.
47
scios, o inleiesse sociaI h de sei conslanlenenle ievislo e
evenluaInenle desconsideiado de nodo expIcilo, quando se lialai de
deciso unnine dos scios. Oulios auloies, pieocupados con una faIla
de definio posiliva do que viiia a sei esse inleiesse sociaI leininaian
poi ieduzi-Io a naxinizao dos Iucios.
53


Cilando diveisos auloies, CaIixlo SaIono IiIho afiina que esla
concepo e coeienle con a soIuo ilaIiana de desapaiecinenlo da
sociedade con a exlino da pIuiaIidade de scios, o que j no ocoiie na
AIenanha, pas en que a leoiia inslilucionaIisla nais se desenvoIveu, e
onde se visIunlia a sociedade unipessoaI.
54


Una veiso nais nodeina do conlialuaIisno no ignoiou o falo de que a
sociedade aleila no pode lei seu inleiesse definido excIusivanenle en
loino dos scios aluais. Do conliiio, haveiia inconpaliliIidade con a
exislncia de un neicado de capilais, que len cono piessuposlo a
exislncia de acionisla fuluio e inceilo.

Assin, }aegei ievisou sua leoiia e passou a aceilai esla segunda coiienle,
idenlificando o inleiesse sociaI na peispecliva conlialuaIisla da
naxinizao do vaIoi de venda das aes do scio, un inleiesse sociaI,
poilanlo, piedefinido e idenlificado con o inleiesse do giupo de scios
aluais, quaIquei que fosse
55
. SaIono IiIho, ainda que ieconhea que
escndaIos socieliios senpie exisliian ao Iongo da evoIuo das
conpanhias e dos neicados de capilais, iesponsaliIiza esla peispecliva,

53
SALOMO IILHO, CaIixlo. O nctc dirci|c sccic|4ric. So IauIo: MaIheiios, 2OO2. p. 27-28.
54
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 28.
55
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 3O.
48
doninanle na pilica e douliina noile-aneiicanas, poi una lendncia a
una inleipielao peinissiva das iegias conlleis, en un novinenlo
que len cono snloIo o caso Lnion.
56


Na Iio de CaIixlo SaIono IiIho, o conlialuaIisno, lanlo a veiso
cIssica quanlo a nodeina, paile da viso da sociedade cono
insliunenlo de passagen e oiganizao dos inleiesses pailicuIaies dos
scios, iepiesenlando un ieloino a leoiia ficcionisla da pessoa juidica -
ieais seiian apenas os inleiesses dos seus conponenles - os scios
57
.

Ioi fin, a leoiia inslilucionaIisla, eIaloiada na AIenanha, que sofieu
nodificaes ao Iongo do Ilino SecuIo.

A ideia da sociedade-insliluio pode sei liilulada, en sua foinuIao
leiica, ao aIeno Ollo Cieike. Na AIenanha, o sislena noinalivo foi
inslauiado peIa Rcfcrnnctc||c dcs Ncrddcu|scncn 8undcs, de 187O, e peIa
Handc|s Gcsc|zoucn, de 19OO. A pulIicidade sulseqenle a concIuso do
conlialo de sociedade, seguia-se un conlioIe peIa auloiidade judiciiia.
Iaia Cieike, poilanlo, os pailicuIaies no poden, poi si nesnos, ciiai
un novo sujeilo de diieilo. Iaia eIe, a sona das vonlades dos scios no
se soliepunha a sociedade, e o paclo que a oiigina no eia, en alsoIulo,
de naluieza conlialuaI, nas sin, un alo coIelivo (Gcsan|a||), aliaves do
quaI os scios adeiian individuaInenle a un coipo sociaI (Kcpcrscnaf|),
que visava ao inleiesse de lodos
58
.

56
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 29. Solie as nais conhecidas ciises e escndaIos, vei
MICKLLTHWAIT, WOOLDRIDCL, 2OO3, p. 2O3 c| scq.
57
COMIARATO, Ilio Kondei, SALOMO IILHO, CaIixlo. O pcdcr dc ccn|rc|c na sccicdadc
ancnina. Rio de }aneiio: Ioiense, 2OO5, p. 332.
58
DUCOULOUX-IAVARD, C., 1992, p. 6.
49
Oulios auloies passaian a insislii nesle aspeclo, con lase na leoiia geiaI
do diieilo aIeno segundo a quaI o alo juidico apiesenla dois nonenlos
en sua eIaloiao: na piineiia fase, piepondeiaiia o aspeclo
convencionaI - eIaloiao dos eslalulos peIos fundadoies, nesla fase, a
sociedade no seiia ainda un sujeilo de diieilo e no possui, ainda, pIena
capacidade juidica, o que sonenle ocoiieiia a pailii da segunda fase,
quando se deslacaiia o papeI do Iodei IlIico, poi neio da inleiveno
do }udiciiio paia sua honoIogao. Lsla foinaIidade a eIevaiia a
condio de insliluio, inveslindo seus diiigenles de funes Iegais, cuja
finaIidade seiia, cIaio, a peisecuo de inleiesse geiaI.
59


Ralhenau desenvoIveu una consliuo que luscava liaduzii en leinos
juidicos a funo econnica, de inleiesse plIico, e no nais neianenle
piivado cono nas leoiias conlialuaIislas, da nacioenpiesa. VaIe
iessaIlai o anlienle aIeno nesle peiodo hisliico - a ReplIica de
Weinai, a AIenanha desliuda peIa Iiineiia Cueiia MundiaI. L,
pievaIeceu desde o incio a ideia segundo a quaI cada giande sociedade
eia idenlificada cono un insliunenlo paia o ienascinenlo econnico do
pas
6O
.

A leoiia foi adolada aliaves da A||icngcsc|z de 1937, que asseguiou a
adninisliao piepondeincia solie a AssenlIeia de acionislas. Ioi essa

59
DUCOULOUX-IAVARD, C., 1992, p. 6. A auloia, conludo, no idenlifica quais seiian esses
auloies.
6O
De acoido con CaIixlo SALOMO IILHO, loda a consliuo da leoiia de Ralhenau e
diiigida a liaduzii en leinos juidicos a funo econnica, de inleiesse plIico e no
neianenle piivado, da nacioenpiesa. Isso se fez aliaves da vaIoiizao do papeI do igo de
adninisliao da sociedade poi aes, vislo cono igo neulio, aplo a defesa do
Un|crncnncnsin|crcssc (inleiesse enpiesaiiaI). Iiocede-se a una degiadao ieIaliva da
inpoilncia da AssenlIeia, o que infIuenciai solieludo os diieilos dos scios
ninoiiliios.2002, p. 32.
50
iazo nesno, enliou en ciise a pailii da decada de 195O, ciilicada poi
conduzii a una independncia (e iiiesponsaliIidade) da adninisliao
en ieIao aos acionislas. A noina de 1937 passou a no ieconhecei os
diieilos individuais dos acionislas, consagiados desde o Cdigo CiviI
daqueIe pas.

A iefoina da Iei, en 1965, veio a iefoiai o papeI dos acionislas e os
diieilos dos ninoiiliios.
61


No inleivaIo enlie essas duas noinas, suigiian Ieis que ieguIanenlavan
a pailicipao opeiiia nos igos de diieo das giandes enpiesas, o
que viiia a loinai a giande pailicuIaiidade do nodeIo socieliio aIeno.
H, assin, a pieocupao en se luleIai un inleiesse sociaI no-iedulveI
ao inleiesse do giupo de scios, e idenlificveI ao inleiesse a nanuleno
da enpiesa. Na Iio de SaIono IiIho, difeienlenenle do
inslilucionaIisno oiiginiio, pulIicslico, que cuIninou con a Iei de 1937,
liala-se de un inslilucionaIisno de cailei oiganizalivo, inlioduzindo
nos igos socieliios iepiesenlaes de inleiesses efelivanenle dislinlos
e conliaposlos.
62


No iasiI, a Lei 6.4O4, de 1976, iefIele una pieocupao inslilucionaIisla,
ainda que laslanle diveisa da veilenle aIen. Lnquanlo o oidenanenlo
juidico, desde o Cdigo ConeiciaI de 185O, e lanlen na anliga
ieguIanenlao confeiida as sociedades Iiniladas, confeie lialanenlo
conlialuaI as diveisas foinas de sociedades, lialando de conlialo sociaI e
de scios (ailigos 3OO e 3O2, anlos do Cdigo ConeiciaI), ieseivou a

61
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 32.
62
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 35.
51
conpanhia cailei nilidanenle inslilucionaI, que iIuslia de foina
inequvoca o ieconhecinenlo de que se liala de un oiganisno de
inleiesse plIico, Ievando incIusive a ingeincia do Lslado nos alos de
sua foinao e aluao.
63
O ailigo 116, poi exenpIo, e expiesso en
afiinai que os conlioIadoies ln deveies de IeaIdade con a conpanhia,
os denais acionislas, os enpiegados e a conunidade.

Nesle conlexlo, a Lei 1O.3O3, de 2OO1, inseiiu paigiafo nico ao ailigo
14O da Lei 6.4O4, de 1976, facuIlando a sociedade annina, nedianle
pieviso do eslalulo sociaI, incIuii no ConseIho de Adninisliao
nenlios iepiesenlanles dos enpiegados, que seio escoIhidos poi
eIeio diiela.

A pieocupao do IegisIadoi eia evidenle: incenlivai a giande enpiesa,
aliaves da concenliao enpiesaiiaI e da faciIilao da capilaIizao
aliaves do neicado acioniio, o que Ievou a necessidade de ciiai iegias
que peinilissen a pioleo dos inveslidoies conlia o ailliio dos
conlioIadoies. Islo, poi sua vez, acaiielou necessaiianenle na
pieocupao en piolegei o pequeno acionisla, as ninoiias acioniias, o
que foi feilo, ainda na Iio de SaIono IiIho, poi neio da
inslilucionaIizao dos podeies e deveies do scio conlioIadoi e dos
adninisliadoies, cilando, ainda, o paigiafo nico do ailigo 116 da Lei
6.4O4/76.
64

Iaigiafo nico. O acionisla conlioIadoi deve usai o
podei con o fin de fazei a conpanhia ieaIizai o seu
oljelo e cunpiii sua funo sociaI, e len deveies e
iesponsaliIidades paia con os denais acionislas da

63
CARVALHOSA, Modeslo. Ccncn|4rics a |ci dc sccicdadcs ancninas. So IauIo: Saiaiva, 2OO2.
v.2, p. 7.
64
SALOMO IILHO, 2OO2, p. 37.
52
enpiesa, os que neIa lialaIhan e paia con a conunidade
en que alua, cujos diieilos e inleiesses deve IeaInenle
iespeilai e alendei.

Modeslo CaivaIhosa deslaca diveisos aspeclos que evidencian a
naluieza inslilucionaI, e no neianenle conlialuaI, da conpanhia
65
.
Lsles aspeclos poden sei visIunliados na pioleo eslalaI dos inleiesses
dos acionislas e dos ciedoies, do inleiesse plIico, aIen da pieocupao
en insliunenlaIizai neios de pioleo conlia o aluso do podei
econnico, no sen anles deslacai seu aspeclo auloiiliio, una vez que
oiiginaiianenle iesliingia o diieilo de volo aos conlioIadoies, negando o
seu exeiccio paia os acionislas delenloies de aes ao poiladoi (ailigo
112, en sua iedao oiiginaI, no nais en vigoi).

Ilio Kondei Conpaialo, ao anaIisai os deveies e iesponsaliIidades do
conlioIadoi da conpanhia, lece aIgunas olseivaes a iespeilo da
dicolonia enlie conlialuaIisno e inslilucionaIisno, en especiaI quando
apiofunda os esludos solie inleiesse sociaI. Afiina que a Iei de 1976
consagiou o alandono da leoiia do excIusivo alendinenlo dos inleiesses
acioniios, inpondo-se o iespeilo aos inleiesses da conunidade ou da
econonia nacionaI (ailigo 117, 1), len cono as exigncias do len
plIico e da funo sociaI da enpiesa (ailigo 154), o que, no enlanlo,
no significa dizei que esse seja seu nico escopo.
66


65
CARVALHOSA, 2OO2, p. 7 el seq.
66
COMIARATO, Ilio Kondei, SALOMO IILHO, CaIixlo. O pcdcr dc ccn|rc|c na sccicdadc
ancnina. Rio de }aneiio: Ioiense, 2OO5, p. 371. O auloi, nuilo piopiianenle, escIaiece quaIquei
dvida a esse iespeilo: TaI no significa, escusa diz-Io, que doiavanle loda conpanhia se
liansfoine en igo plIico e lenha poi oljelivo piinoidiaI, seno nico, o vaslo inleiesse
coIelivo. Mas significa que no olslanle a afiinao IegaI de seu escopo Iucialivo (ail. 2), deve
esle cedei o passo aos inleiesses conuniliios e nacionais, en quaIquei hiplese de confIilo. A
Iileidade individuaI da inicialiva enpiesiia no loina alsoIulo o diieilo ao Iucio, coIocando-o
acina do cunpiinenlo dos giandes deveies de oiden econnica e sociaI, iguaInenle
expiessos na Consliluio.
53
O cailei inslilucionaIisla da conpanhia e, poilanlo, un dos
piessuposlos leiicos - quando no lanlen IegisIalivos - da eIaloiao
dos necanisnos, poi paile do Iodei IlIico, paia a nanuleno de
aIgun podei poIlico nas enpiesas piivalizadas. Na oiigen do
necanisno, esl una concepo de sociedade annina diveisa daqueIa
segundo a quaI seiia a nesna nais una especie socieliia, denlie as
viias especies conlialuais exislenles. A ciiao de piiviIegios ao Iodei
IlIico poi neio de aes piefeienciais, as gc|dcn snarcs, paile da ideia da
necessidade de se alendei ao inleiesse plIico - e aqui, no se eslaiia
lialando apenas do inleiesse do Lslado cono pessoa juidica, nas aqueIe
inleiesse plIico piiniio.

Diveisas iazes Ievaian o Iodei IlIico a ciiai insliunenlos de conlioIe
de deleininados aspeclos das enpiesas piivalizadas, a piesenle
disseilao cenlia-se en un deIes, exeicido poi neio da nanuleno,
peIo Lslado piivalizanle, de una pailicipao ninoiiliia, en una
posio supeiioi aqueIa coiiespondenle a sua ieaI pailicipao no capilaI
da sociedade, en condies de iguaIdade con os denais acionislas
piivados.

Lssa pailicipao ninoiiliia do Lslado esl vincuIada a piossecuo do
inleiesse plIico, o que inpe, desde Iogo, que o oljelo sociaI dessa
conpanhia iefIila o inlinseco inleiesse a juslificai esla foina de
pailicipao. L que o Lslado piocuia insliunenlos que Ihe peinilan o
conlioIe de deleininados aspeclos ieIevanles das enpiesas piivalizadas,
en un conlexlo de giaduaI liansio de un nodeIo de geslo plIica
54
paia oulio de geslo piivada.
67


67
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 255. O auloi cila deciso do TiilunaI ConslilucionaI de IoilugaI,
acido 365/91, de 7 de agoslo de 1991, que enlendeu que o inleiesse plIico no podeiia
deixai de sei acauleIado no piocesso de piivalizao, inleiesse cuja pieseivao o pipiio
IegisIadoi consideiou cono un dos oljelivos essenciais desle nesno piocesso. Refoia, assin,
a ideia de que a piivalizao visa a pieseivao do inleiesse plIico, e no sua vioIao.
55
4 A5 AE5 PREFERENCIAI5 DE CLA55E E5PECIAL
(GOLDEN SHARES)

4.1 OrIgcns

L possveI aponlai, con seguiana, a oiigen das gc|dcn snarcs no
oidenanenlo liilnico. A douliina, nacionaI e esliangeiia, e unssona
nesle senlido, conquanlo auloies cono Modeslo CaivaIhosa disculan o
nonenlo hisliico en que leiian iniciaInenle suigido
68
.

Todos, no enlanlo, ieconhecen que foi a pailii do goveino conseivadoi
da Iiineiia-Minislia Talchei que o insliunenlo passou a se desenvoIvei
e, Iogo en seguida, a sei adolado poi oulias IegisIaes poi lodo o
nundo, chegando ao oidenanenlo liasiIeiio. De falo, a pailii de 1979,
apiesenlou-se un anlicioso piogiana de piivalizaes, na Ci-
ielanha, aliindo-se a inicialiva piivada seloies liadicionaInenle
plIicos.

O exenpIo liilnico foi quase que inedialanenle adolado en diveisos
pases. IniciaInenle, peIa Iiana, que hisloiicanenle senpie olseivou
una foile pailicipao eslalaI en sua econonia e, en seguida, peIos
denais pases euiopeus. Con a aleiluia poIlica e econnica olseivada
no Lesle Luiopeu a pailii de 1988-1989, viios goveinos dessa iegio

68
CARVALHOSA, Modeslo. Ccncn|4rics a |ci dc Sccicdadcs Ancninas.. So IauIo: Saiaiva, 2OO2,
v.1, p. 229. O auloi ieconhece a oiigen liilnica do insliunenlo nas, quanlo ao nonenlo de
sua ciiao, afiina: sua oiigen ienonla aos lenpos da II Cueiia MundiaI (1939-1945), lendo
sido uliIizado cono insliunenlo de vedao as pailicipaes esliangeiias a epoca do nazi-
fascisno. Iiossegue afiinando sua piesena na IegisIao desse pas desde a decada de 193O.
No enlanlo, ao nenos na olia oia cilada, no faz iefeincia as fonles lilIiogificas desla
infoinao.
56
iniciaian agiessivos piogianas de piivalizao e de IileiaIizao
econnica. Ln nuilos casos, vaIeian-se de seneIhanles necanisnos de
defesa dos inleiesses plIicos, lendo en visla, piincipaInenle, a
conslalao da pialicanenle inexislenle alividade econnica piivada
aps decadas de igidos sislenas sociaIislas.

Oulios exenpIos poden sei enconliados en quase lodos os conlinenles:
o iasiI adolou as chanadas gc|dcn snarcs, iniciaInenle, en sua IegisIao
especfica paia as piivalizaes, paia posleiioinenle incoipoi-Ias na
pipiia Iei das sociedades anninas.
69
Na Nova ZeIndia, uliIizada no
piocesso de piivalizao da Nev ZeaIand Aii, foi conhecida cono Kiui
snarc, ieseivando paia o goveino podeies seneIhanles aqueIes
concedidos ao goveino liilnico.
7O
Mesno na fiica enconlian-se
apIicaes concielas do necanisno, onde ieslou nais evidenle a
necessidade de pioleo de anligas eslalais do conpoilanenlo piedaliio
das conpanhias esliangeiias, en face de seloies piivados nacionais
pialicanenle inexislenles.
71


Anles, poien, cale una olseivao: ainda que foia do conlexlo das
piivalizaes e, poilanlo, foia do nlilo desla disseilao, no deixa de
sei inleiessanle iegisliai que nesno os Lslados Unidos da Aneiica
possuen necanisnos defensivos, seneIhanles en aIguns aspeclos as
gc|dcn snarcs. Nos leinos da Lnenda Lxon-IIoiio (1988), o Conil de

69
Solie o caso liasiIeiio, a piesenle disseilao lialai en capluIo especfico.
7O
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 259.
71
Ioi o caso da piivalizao da Asnan|i Gc|dfic|ds Ccrpcra|icn (ACC) peIo goveino de Cana, en
1994. In: LLLISON, Kofi. |n |nc Ma||cr cf |nc Gc|dcn Snarc. DisponveI en:
<vvv.ghanavel.con/ChanaHoneIage/fealuies/ailikeI.
php
`ID=2133O>. Acesso en: 2 jan.
2OO3. O auloi cila lanlen a quase inexislenle esliuluia ieguIaliia desle pas cono
deleininanle paia a lonada dessa deciso peIo goveino.
57
Inveslinenlos Lsliangeiios nos Lslados Unidos (en ingIs, CIIUS) delen
podei de velai a aquisio de quaIquei conpanhia noile-aneiicana se se
configuiai aneaa a seguiana nacionaI.
72
H, poilanlo, a disposio do
Iodei IlIico, lanlen un necanisno de defesa de seus inleiesses.

4.2 ObjctIvns

Confoine j aloidado na piesenle disseilao, e ceilo que o insliunenlo
da ao piiviIegiada foi de giande inpoilncia paia a nanuleno de
foinas de ingeincia nas enpiesas piivalizadas. Cale, agoia, apiofundai
a anIise.

A gc|dcn snarc suigiu cono un insliunenlo que concedia ao Lslado un
conjunlo de piiviIegios que no coiiespondia a pailicipao socieliia poi
eIe delida. Na ieaIidade, luscava-se, aliaves desle necanisno,
saIvaguaidai o inleiesse nacionaI ieIalivo as enpiesas en piocesso de
piivalizao. A necessidade a sei alendida eia a de gaianlii o conlioIe de
deleininadas decises ieIevanles das enpiesas piivalizadas, a
inlioduo do insliunenlo das gc|dcn snarcs peiniliu ao Lslado,
sinuIlaneanenle, aIienai quase lodo o capilaI sociaI que possua neslas
conpanhias e nanlei un conlioIe pecuIiai, incalveI aos denais enles
piivados, solie esla nesna enpiesa.

O iesuIlado foi a nanuleno de consideiveI infIuncia, peIo Iodei
IlIico, a despeilo de lei o nesno aIienado a naioi paile de suas aes.


72
ORTOLOTTI, einaido, SINISCALCO, Donenico. Tnc Cna||cngcs cf Prita|iza|icn, an
inleinalionaI anaIysis. Oifoid: Oxfoid Iiess Univeisily, 2OO4. p. 9O.
58
No Reino Unido, conludo, a gc|dcn snarc foi visla, ao nenos iniciaInenle,
cono una foina pailicuIai de volo pIiino, piescindindo, desla foina,
de una inleiveno IegisIaliva pievia. Lssa foi, incIusive, a aigunenlao
uliIizada peIo goveino paia sua defesa, juslificando sua deleno da
gc|dcn snarc no piocesso C-98/O1 (Conisso ts. Reino Unido). Assin,
iesuIlaiia da aulononia piivada das pailes, podendo sei aliiludas ao
Lslado ou a oulio enle piivado, de foina a condicionai a aluao da
sociedade.

No enlanlo, houve gc|dcn snarcs ciiadas poi neio de aIleiao IegisIaliva,
no nlilo das piivalizaes, que concedia podeies especiais ao goveino
no que loca a apiovao e aIleiao dos eslalulos das conpanhias - en
especiaI, ieIacionadas ao seloi aeiopoiluiio (Airpcr|s Ac|, de 1986),
nesses casos, a inleiveno ocoiiia peIa pipiia condio de auloiidade
plIica, o que a dislinguia das aes especiais ciiadas eslalulaiianenle.

Assin, foian aIleiados os eslalulos das diveisas conpanhias que, de
foina geiaI, passaian a incIuii a possiliIidade de noneao de
adninisliadoies e diieilo de velo en deleininadas naleiias pievianenle
eslaleIecidas. Ln un piineiio nonenlo, chegou-se a ieseivai ao Lslado
o diieilo especiaI de exigii que os gesloies piincipais das enpiesas
piivalizadas fossen de nacionaIidade liilnica.
73





73
RODRICULS, 2OO4, p. 267. O auloi cila cono exenpIos a Cao|c and lirc|css, piivalizada en
1981, e a 8ri|isn Tc|cccn (1984), deslacando, ainda, que esle diieilo especiaI foi eIininado a pailii
do ingiesso do Ias na Unio Luiopeia, face as exigncias decoiienles da Iivie ciicuIao de
pessoas.
59
Lsse insliunenlo de defesa de inleiesses plIicos iapidanenle foi
adolado poi oulios pases, que piocuiaian adaplai o necanisno as suas
pipiias ieaIidades e necessidades. A Iiana foi o segundo pas a acoIh-
Io, ciiando, assin, a chanada ac|icn spccifiquc, aliaves da Iei 86-912, de 6
de agoslo de 1986, seo 1O, cono condio paia a piivalizao de
sessenla e cinco conpanhias, enuneiadas na Iei 86-793, de 2 de juIho de
1986.

De acoido con os alos cilados, a ciiao da ao dependia
excIusivanenle do Minislio da Lcononia, quando necessiio paia
piolegei inleiesses nacionais
74
, e cessava seus efeilos aps cinco anos da
sua ciiao.
75
Quesles poIlicas e econnicas inpediian que o piogiana
de piivalizao fiancs piosseguisse - a ciise da loIsa no finaI de 1987 e a
nudana de goveino ocoiiida en 1988 que Ievou o Iiesidenle Milleiand,
nesse ano de sua ieeIeio, a fazei douliina na naleiia de piivalizaes,
conhecida cono ni-ni: nen piivalizaes, nen nacionaIizaes.
76


Iosleiioinenle, a iefeiida Iei foi aIleiada, peIa Iei 93-923, de 19 de juIho
de 1993, apeifeioando o insliunenlo, doiavanle ciiado en quaIquei
enpiesa conslanle de una Iisla anexa, aliaves de decielo especfico e
dislinlo daqueIe de piivalizao, desde que eslivesse piesenle o inleiesse
nacionaI.

De incio, h que se iegisliai a dificuIdade de se piecisai e se definii o

74
Seo 1O, paigiafo 2, da Iei de 6 de agoslo de 1986.
75
ILZARD, AIice. The CoIden Shaie of Iiivalized Conpanies. 8rcc||in ]curna| cf |n|crna|icna|
|au, v. 21, p. 65, 1995-1996. Vei, lanlen RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 276 c| scq.
76
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 277, deslacando, ainda, que a incapacidade do Lslado paia
disponiliIizai iecuisos as enpiesas plIicas Ievou ao piosseguinenlo do piogiana de
piivalizaes, a despeilo desla douliina.
60
que viiia a sei esse inleiesse nacionaI, no se podendo ignoiai o aIlo giau
de indeleininao da expiesso, invaiiaveInenle aIcanada peIas
conjunluias poIlicas e econnicas.

Mas a Iei foi cIaia ao eslaleIecei o conledo da chanada ao especfica,
que pode sei assin iesunido: podei de noneao de iepiesenlanles do
Lslado paia os igos de adninisliao e de fiscaIizao, sen podei
deIileialivo, diieilo de velo solie aIienao de alivos que ponhan en
iisco o inleiesse nacionaI e necessidade de auloiizao pievia do Minislio
da Lcononia paia a aIienao de pailicipaes sociais, de acoido con o
decielo que a insliluiu.
77


A pailii deslas duas expeiincias, o insliunenlo da ao piiviIegiada se
expandiu paia os nais difeienles pases, cono IoilugaI, eIgica, aIen do
Lesle Luiopeu, fiica e Aneiica Lalina, cono foina de possiliIilai a
inpIenenlao de poIlicas de deseslalizao e piivalizao, sen peidei
lodo e quaIquei conlioIe solie suas - en geiaI - naioies e nais
inpoilanles enpiesas. A seguii, seio anaIisados os piincipais oljelivos
desla inpIenenlao.

Na Iio de Rodiigues, no se pode ignoiai que essa ao peiniliu ao
Lslado a gaianlia, poi un deleininado peiodo, de foinas de conlioIe
solie as enpiesas piivalizadas que, poi sua vez, peiniliian a foinao
de un consenso sociaI en favoi das poIlicas de piivalizao.
78


Ocoiie que aIguns aspeclos deven sei iessaIlados nesle nonenlo. O

77
RODRICULS, 2OO4, p. 279.
78
RODRICULS, 2OO4, p. 3O3.
61
piineiio deIes ieside na peicepo da piedoninncia da uliIizao do
insliunenlo en aIguns poucos seloies. IniciaInenle, conludo, h que se
peicelei que o insliunenlo foi uliIizado na piivalizao no apenas de
enpiesas que desenpenhavan alividade econnica piopiianenle dila,
nas lanlen, seivios plIicos.

Assin, en un piineiio nonenlo, o insliunenlo seive ao piopsilo de
defesa dos inleiesses nacionais de seloies eslialegicos, foinando un
veidadeiio escudo conlia aquisies hoslis poi paile de inveslidoies
indesejveis, dando a conpanhia iecen-piivalizada un peiodo de
lenpo Iinilado paia se adaplai as exigncias do neicado, e ao enle
deseslalizanle lenpo paia deleininai os naicos ieguIaliios da
alividade econnica en queslo.

No Reino Unido, ainda que no haja, de un nodo geiaI, Iinilao
lenpoiaI paia a exislncia do necanisno oia esludado, esle foi, de falo,
seu oljelivo.
79
Na Iiana, iguaInenle, con a pecuIiaiidade de a IegisIao
oiiginaI pievei una Iinilao de cinco anos paia sua conveiso
aulonlica en ao oidiniia (1986) paia, nos leinos da iedao en
vigoi a pailii de 1993, nanlei a iefeiida conveiso, excelo nas hipleses
en que a independncia nacionaI eslivei envoIvida.
8O



79
IUTLK, Chiisline OCiady. |ini|cd 8u| Nc| |cs|. A Ccnncn| cn Tnc |C]s Gc|dcn Snarc
Dccisicn. Ioidhan Lav Reviev, v. 72, 2OO3-2OO4. p. 2223. A auloia cila decIaiao do enlo
Secieliio de Lneigia liilnico, NigeI Lavson, nesle senlido: |nc tcrq cxis|cncc cf |ncsc pcucrs
ui|| ac| as |nc ncs| fcrnidao|c dc|crrcn| |c anqcnc unc |rics |c |a|c ctcr ccn|rc| cf |nc ocard, cf |nc
ccnpanq cr |nc najcri|q cf i|s snarcs, and unc |nc gctcrnncn| ccnsidcrs |c oc unacccp|ao|c.Tiaduo
Iivie: a exislncia desles podeies aluai cono o nais foinidveI neio de conleno a quaIquei
un que piocuie assunii o conlioIe da adninisliao, da conpanhia ou da naioiia das aes, e
que o goveino consideie inaceilveI.
8O
ILZARD, A., 1995-1996, p. 95.
62
Oulios oljelivos foian peicelidos ao Iongo das Ilinas decadas, en
especiaI, o de pioleo do inleiesse nacionaI poi paile dos goveinos. Ln
aIguns casos, foi adolado cono poIlica nacionaI lanlen cono defesa
conlia aquisies poi paile de eslalais do nesno seloi econnico, de
oulios pases. Assin, a Lspanha e a IlIia juslificaian a ciiao e deleno
de gc|dcn snarc no seloi eneigelico cono insliunenlo de defesa conlia
una possveI aquisio, peIa LIecliicile de Iiance, eslalaI fiancesa.
81


AIgunas siluaes denonslian cIaia pieocupao con a seguiana
nacionaI. L piincpio caideaI da Rc||s Rcqcc VS|| (dedicada a eneigia
nucIeai e a consliuo de sulnaiinos) que a iefeiida conpanhia deve
peinanecei sol conlioIe do Reino Unido.
82
Ainda no nesno pas, e de se
olseivai o caso dos eslalulos da Sca|in|, que possui diveisos navios e cujo
capilaI peilence najoiilaiianenle a S|cna, de capilaI sueco. O goveino
liilnico pode iequisilai a fiola en caso de uigncia - confIilo leIico - e
os acionislas suecos no poden aIienai nais de 25 da fiola.
83


Ln oulias siluaes, nola-se una lenlaliva de se aIcanai iesuIlados que
no dizen iespeilo, en un piineiio nonenlo, a conpanhia diielanenle,
nas aos seus enpiegados e a conunidade en geiaI - aIen, olvianenle,
das evidenles inpIicaes poIlicas decoiienles. Ioi o que ocoiieu no
Reino Unido na aquisio da iiloiI peIa iilish IelioIeun.

O inleiessanle, nesle caso, foi o falo de o goveino liilnico, aps nuila
hesilao, usai sua gc|dcn snarc cono insliunenlo de piesso, visando a

81
IUTLK, 2OO3-2OO4, p. 2224-2225.
82
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 27O, nola 597.
83
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 269.
63
olleno de ceilas concesses poi paile da iilish IelioIeun, denlie as
quais un conpionisso aliaves do quaI o nneio de enpiegados en
Aleideen e CIasgov (Lsccia), consideiando as duas conpanhias en
conjunlo, no seiia dininudo cono iesuIlado da aquisio pielendida.
Adenais, a adquiienle no dispoiia de paile sulslanciaI do capilaI da
adquiiida. Ln lioca, o goveino no exeiceiia suas pieiiogalivas cono
liluIai da gc|dcn snarc, podendo incIusive cogilai de conveil-Ia en ao
oidiniia aps deleininado peiodo.

No enlanlo, dezoilo neses depois, aps una ieviso de sua eslialegia
gIolaI, a iilish IelioIeun anunciou pIanos paia o coile de 97O poslos de
lialaIho na Lsccia e a venda de nais de 84O niIhes de Iilias esleiIinas
do capilaI da adquiiida paia a noile-aneiicana Oiyx Lneigy, o que Ievou
o Lneigy SeIecl Connillee a iniciai piocedinenlos invesligaliios aceica
desses evenlos. Ao finaI, o goveino liilnico no adolou quaIquei
nedida de ielaIiao, e piefeiiu alandonai sua gc|dcn snarc a iiloiI,
deciso anunciada no IaiIanenlo na Cnaia dos Conuns.
84


Ioi fin, noslia-se liI, paia a conpieenso do lena, a peicepo
segundo a quaI as gc|dcn snarcs eslo foilenenle concenliadas en
deleininados seloies, cono o de defesa, leIeconunicaes, eneigia e
lianspoiles, confoine anIise de oiloIollI e SiniscaIco, o que iessaIla o

84
CRAHAM, C.,1995-1996, p. 199. O auloi, no enlanlo, olseiva iionicanenle, que o anncio foi
feilo en una sexla-feiia, dia en que a naioiia dos nenlios escoceses do IaiIanenlo no se
enconlia na Cnaia: |...j |nc gcrtcrnncn| nas ncu aoandcncd |nc gc|dcn snarc in 8ri|ci|, na|ing |nc
anncunccncn| cn a |ridaq in |nc Hcusc cf |nc Ccnncns, a daq uncn ncs| Scc||isn MPs arc nc| in
lcs|nins|cr. Na liaduo Iivie: o goveino alandonou sua gc|dcn snarc na iiloiI, anunciando
sua deciso nuna sexla-feiia, na Cnaia dos Conuns, dia en que a naioiia dos paiIanenlaies
escoceses no se enconlia en Weslninslei.
64
aspeclo de insliunenlo defensivo dos inleiesses nacionais.
85


4.3 CnnccItuan

Dianle do que foi exposlo, a douliina cosluna apiesenlai conceiluaes
de gc|dcn snarcs no nuilo dislinlas enlie si, senpie iessaIlando seus
aspeclos nais ieIevanles.

Assin e que, na douliina liasiIeiia, enconlianos en CaivaIhosa que as
aes piefeienciais de cIasse especiaI - leininoIogia uliIizada peIa Iei
liasiIeiia, en seu ailigo 17, 7 - consliluen insliunenlo diielo de
poIlica plIica, que pode sulsliluii, en ceila nedida, a funo
desenpenhada peIas agncias ieguIadoias, una vez que eslas aluan
exleinanenle a enpiesa, ao passo que, aliaves da gc|dcn snarc, o Iodei
IlIico alua inleinanenle, na pipiia enpiesa, aluando na defesa da
coIelividade e solie o neicado
86
.

Da nesna foina, o piofessoi Osnai iina Coiia-Lina asseveia lialai-
se a gc|dcn snarc de saIulai nedida de oiden plIica, que visa a
asseguiai ao Lslado una especie de conpailiIhanenlo do conlioIe da
enpiesa eslalaI, poi eIe aIienado.
87


Lsla consideiao lanlen no fugiu, na douliina esliangeiia, a

85
ORTOLOTTI, ., SINISCALCO, D., 2OO4, p. 9O. O quadio consla do Apndice I desla
disseilao.
86
CARVALHOSA, M., 2OO2, p. 231.
87
CORRLA-LIMA, Osnai iina. Sccicdadc Ancnina. eIo Hoiizonle: DeI Rey, 2OO3. p.1O6.
Confoine o cilado piofessoi: o 7 do ail. 17 piev a hiplese de o Lslado, que aIiena o
conlioIe de una enpiesa eslalaI, sulscievei ao piefeienciaI de cIasse especiaI, de
piopiiedade excIusiva, con podei de velo a deleininadas deIileiaes da assenlIeia geiaI
('ao douiada - ao de ouio ou gc|dcn snarc).
65
Rodiigues, que enxeiga na gc|dcn snarc una foina excepcionaI de aluao
inlia-socieliia, con a deleno de capilaI sociaI, ciiada peIa via
IegisIaliva peIo Lslado, possiliIilando-Ihe o conlioIe lenpoiiio de
aIguns aspeclos das conpanhias piivalizadas, de foina a vialiIizai una
liansio giaduaI de un nodeIo de geslo plIica paia oulio de geslo
piivada.
88
Concede-se, assin, ao Lslado un conjunlo de podeies especiais
que Ihe peinile, na condio de acionisla, exeicei foinas de conlioIe
inlia-socieliio que no seiian adnilidas aliaves da neia pailicipao
socieliia ninoiiliia.
89


O cilado piofessoi apiesenla, en seguida, a sua conceiluao: seiian
aes delidas peIo Iodei IlIico que, no nlilo da piossecuo do
inleiesse plIico e do inleiesse nacionaI, Ihe peinilen velai,
independenlenenle do capilaI sociaI delido, deIileiaes ieIalivas a
deleininadas naleiias, devidanenle lipificadas no eslalulo da sociedade
cujo capilaI e, najoiilaiianenle, delido poi pessoas de diieilo piivado.
9O

O piofessoi }ohannes AdoIff deslaca o falo de os podeies confeiidos a
auloiidade plIica seien, sol a lica puia do diieilo socieliio, apenas
disponiliIizados ao acionisla najoiiliio.
91



88
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 255.
89
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 351.
9O
RODRICULS, N. C., 2OO4, p. 352.
91
ADOLII, }ohannes. Tuin of lhe Tide` The CoIden Shaie }udgenenls of lhe Luiopean Couil of }uslice
and lhe LileiaIizalion of lhe Luiopean CapilaI Maikels. Gcrnan |au ]curna|, v. 3, n. 8, p.-1, Aug. 2OO2:
Theie is a cIeai dislinclion lelveen lhis aiiangenenls and liadilionaI nalionaIizalion lechniques: lhese
nev, hyliid sliucluies seek infIuence vheie connilnenl has leen vilhdiavn. TypicaIIy, lhey affoid
poveis lo a pulIic aulhoiily lhal aie, undei lhe appIicalIe coipoiale Iav, onIy avaiIalIe lo a najoiily
shaiehoIdei. They do so pieciseIy vhen a Menlei Slale leininales lhe lellei pail of ils financiaI exposuie
ly vay of piivalizalion. Thus, lhese aiiangenenls Iead lo a sepaialion of conlioI and iesiduaI iisk.
Tiaduo Iivie: H una cIaia dislino enlie eslas consliues e a nacionaIizao liadicionaI: aqueIas
novas e hliidas esliuluias luscan asseguiai a infIuncia onde a pailicipao foi ieliiada. LIas confeien a
una auloiidade plIica podeies que so, peIa Iei socieliia, confeiidos apenas ao acionisla najoiiliio.
Isso ocoiie quando un Lslado-Menlio enceiia a naioi paile de sua exposio financeiia peIa
piivalizao. Logo, eslas consliues conduzen a sepaiao enlie conlioIe e iisco iesiduaI.
66
Nesle senlido, faz Rodiigues una dislino enlie a gc|dcn snarc e as j
conhecidas aes piefeienciais. Aps olseivai que a leininoIogia ao
piefeienciaI especiaI j foia uliIizada ale 199O, deslaca o falo de que as
especies ciladas no se confunden. O eIenenlo que as dislingue e
juslanenle sua naluieza in|ui|u pcrscnac, laseada na ieaIizao do
inleiesse plIico que Iegilina essa pailicipao lo especiaI do Iodei
IlIico, na ieaIidade, deiiogando en paile o iegine socieliio apIicveI
a lodas as conpanhias e nesno a lodas as sociedades.
92
H incIusive
quen veja no necanisno en esludo podeies diaconianos sen paiaIeIo
na Iei socieliia.
93


Iaia SaIono IiIho, anaIisando o diieilo liasiIeiio, liala-se de un
necanisno ieguIaliio-socieliio que peinile o conlioIe exleino de
diieilo peIo enle deseslalizanle. Assin, piossegue, peinile-se aciescenlai
o insliunenlo socieliio a discipIina ieguIaliia, inleinaIizando o
inleiesse plIico, deslacando, ainda, que a ideia se apioxina da leoiia
inslilucionaIisla pulIicisla desenvoIvida poi Ralhenau e lialada
anleiioinenle.
94


oiloIelli e SiniscaIco definen a gc|dcn snarc cono un conpIexo de
podeies gaianlidos ao Lslado e iesliies eslaluliias en conpanhias
piivalizadas.
95


92
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 355: Oia, a liluIaiidade, peIo Lslado ou poi oulias enlidades
plIicas a eIe equipaiadas, de iegines especiais de diieilo adninislialivo no seio de sociedades
coneiciais - nxine no caso de aces piiviIegiadas (goIden-shaies) -, equivaIei a ouloiga de
piiviIegios susceplveis de disloicei o iegine geiaI das sociedades coneiciais, o que podei
liaduzii una vioIao da Iileidade de enpiesa conslilucionaInenle consagiada, Iileidade que,
eslando en causa un neio de pioduo, se ieconduz a Iileidade de inicialiva piivada.
93
CRAHAM, C. 1995-1996, p.197.
94
COMIARATO, I. K., SALOMO IILHO, C., 2OO5, p. 196-197 (Nola: 37).
95
|dcn, p. 89.
67
IeIo acina exposlo, paiece evidenle que a ciiao das gc|dcn snarcs liaz
novas inpIicaes ao lena da sepaiao enlie piopiiedade e conlioIe da
conpanhia.

Nesle senlido deve sei enlendida a gc|dcn snarc, que se afiguia un
insliunenlo de vialiIizao da geslo piivada de inleiesses plIicos.
Assin, ao liansfeiii a piopiiedade paia giupos piivados, o Lslado
vialiIiza una geslo nais eficienle, ao nesno lenpo en que se
desincunle dos pesados nus decoiienles do exeiccio da alividade
econnica, iesguaidando, no enlanlo, o inleiesse plIico, paia cuja
defesa peinanecei o Iodei IlIico na posio de conlioIadoi. L esse
inleiesse que juslifica a deiiogao do iegine geiaI de diieilo socieliio.

Tiala-se, pois, de una foina de inleiveno eslalaI na alividade
enpiesaiiaI, luscando, aliaves da geslo piivada, a consecuo de
inleiesses plIicos.

4.4 Os prIvI!gIns cnnfcrIdns an scu tItu!ar

Cuida-se, aqui, de sislenalizai quais, efelivanenle, seiian essas
pieiiogalivas confeiidas ao Iodei IlIico enquanlo acionisla ninoiiliio
liluIai da gc|dcn snarc.

UsuaInenle, iefeiidas aes confeien os seguinles piiviIegios ao seu
delenloi (Iodei IlIico): o diieilo de noneai nenlios paia os igos de
diieo e o diieilo de sei ouvido (paia velai ou no) pievianenle a
deleininadas deIileiaes aceica de inleiesses consideiados ieIevanles
68
nas conpanhias piivalizadas, cono aIleiao de none, oljelo sociaI, sede
sociaI, dissoIuo, aquisio e aIienao de sulsidiiias, aIienao de
palicipao do capilaI sociaI, denlie oulios.

L inpoilanle, conludo, colejai esses podeies con os seloies de alividades
das conpanhias piivalizadas. De acoido con oiloIolli e SiniscaIco, un
seloi sei consideiado eslialegico se un anpIo inleiesse nacionaI pudei
sei idenlificado na alividade da conpanhia. Assin, deslacan os auloies
os seguinles seloies: aeioespaciaI e defesa, peliIeo e gs (ci| and gas),
eIeliicidade, leIeconunicaes e lianspoiles.
96


Confoine denonsliado (Apcndicc A), a naioi fieqncia de gc|dcn snarcs
e enconliada nos seloies aeioespaciaI e de defesa, indulilaveInenle
essenciais a seguiana nacionaI, e que foian foilenenle alingidos peIo
novinenlo de piivalizao das Ilinas decadas.
97
Da nesna foina, so
os seloies en que se peicele a naioi inlensidade de pieiiogalivas
asseguiadas ao Lslado delenloi desla ao. Ieicele-se, ainda, una nenoi
aliangncia do iefeiido insliunenlo en seloies cono o de lianspoiles.

oiloIolli e SiniscaIco liazen, ainda, quadio exenpIificalivo conlendo
quaienla enpiesas piivalizadas de 14 pases nenlios da Oiganizao
paia a Coopeiao peIo DesenvoIvinenlo Lconnico - OCDL - (Apcndicc
8), paia denonsliai que no h un consenso no que diz iespeilo a
inlensidade dos podeies confeiidos ao Lslado poi neio das gc|dcn snarcs.


96
ORTOLOTTI, ., SINISCALCO, D., 2OO4, p. 91.
97
A afiinao e vIida, lanlen, paia o iasiI, que Ievou a calo o piocesso de deseslalizao da
Lnpiesa iasiIeiia de Aeionulica (Lnliaei), e confoine sei neIhoi anaIisado no capluIo
seguinle desla disseilao.
69
4.5 Impactn ccnnmIcn c suas cnnscqncIas jurdIcas

Indaga-se se o eslaleIecinenlo de una gc|dcn snarc en un edilaI de
piivalizao ii piovocai una dininuio do vaIoi de neicado da
conpanhia. Rodiigues coIoca con pieciso a queslo a sei enfienlada: o
Lslado, enquanlo acionisla, visa a defesa de un inleiesse plIico que
pode no coincidii con o inleiesse dos denais scios e nesno da
conpanhia.
98
A Oiganizao paia a Coopeiao e DesenvoIvinenlo
Lconnico conslalou que a uliIizao de gc|dcn snarcs peIo goveino
ioneno dininuiu sulslanciaInenle o vaIoi de neicado das conpanhias
piivalizadas.
99


No enlanlo, esse nesno auloi coIoca en dvida a afiinao segundo a
quaI a gc|dcn snarc acaiielaiia necessaiianenle una dininuio do vaIoi
da conpanhia. LxenpIifica seu iaciocnio con as nolaes de ra|ing paia
efeilos de ciedilo, una vez que o neicado ieconheceiia una funo de
gaianlia na neia piesena do Lslado - que o pipiio auloi ieconhece no
sei, nuilas vezes, efeliva.
1OO


Invesligando a queslo, SiniscaIco e Iaccio chegaian a concIuso
seneIhanle. Lsla seiia una queslo leiica, e una viso poIlica a coIoca
nos seguinles leinos: nas conpanhias conlioIadas peIo goveino, a
adninisliao eslaiia voIlada paia inleiesses de oiden poIlica, cono a
nanuleno de aIlas laxas de enpiego, o que se conliape ao inleiesse de

98
RODRICULS, N. C. 2OO4, p.228, 355.
99
A infoinao consla do ailigo Arcund |nc lcr|d in 80 |dcas - Prita|iza|icn. 62. Gc|dcn Gca|,
exliado do slio do Inslilulo Adan Snilh (DisponveI en:
vvv.adansnilh.oig/8Oideas/idea/62.hln . Acesso en: 19 naio 2OO4.
1OO
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 355p. 23O, nola 52O.
70
naxinizao da eficincia e, conseqenlenenle, do vaIoi da pipiia
conpanhia. Assin, a inleifeincia poIlica afelaiia de foina negaliva seu
vaIoi de neicado.
1O1


No enlanlo, os auloies peiceleian un efeilo posilivo na associao enlie
o conlioIe peIo Iodei IlIico e a piopiiedade piivalizada. No haveiia
dininuio do vaIoi da conpanhia, peIo conliiio: una fonle de ganhos,
paia eslas conpanhias ieIulanlenenle piivalizadas eslaiia na
possiliIidade de olleno de ajuda goveinanenlaI.
1O2


A queslo paiece no enconliai una nica e definiliva iesposla. Sonenle
o eslaleIecinenlo de naicos ieguIaliios que ofeiean seguiana ao
inveslidoi, aIiado a un piocedinenlo que defina a foina aliaves da quaI
o Iodei IlIico ii se nanifeslai aceica do exeiccio ou no das
pieiiogalivas a eIe confeiidas peIa gc|dcn snarc, podei possiliIilai ao
inveslidoi a peispecliva de una naioi pioleo de seus pipiios
inleiesses e, consequenlenenle, un naioi vaIoi de neicado paia a
conpanhia a sei piivalizada con a deleno, peIo enle eslalaI, de
seneIhanle necanisno de inleiveno.

1O1
SINISCALCO, Donenico, IACCIO, Maia. Rc|uc|an| Prita|iza|icn. p. 4. DisponveI en:
<vvv.feen.il/Ieen/Iul/IulIicalions/WIapeis/defauIl.hln>. Acesso en: 3 ali. 2OO6. Sile
da Iundazione Lni Lniico Mallei
1O2
SINISCALCO, IACCIO, 2OO6, p. 4. Afiinan os auloies havei docunenlado que 14,29 das
conpanhias piivalizadas desla foina ieceleian esle lipo de ajuda, conlia 6,52 das enpiesas
lolaInenle piivalizadas. A pesquisa aliangeu 1O4 conpanhias piivalizadas de pases
nenlios da OCDL, enlie 1996 e 2OOO.
71
4.6 O Cnntrn!c Pb!Icn da PrnprIcdadc PrIvada, nnvns
cnntnrnns dIstInn cntrc prnprIcdadc c cnntrn!c

Una queslo se inpe, na anIise da pailicipao ninoiiliia do Lslado
nas conpanhias piivalizadas, e foi foinuIada poi oiloIolli e SiniscaIco:
os goveinos ieaInenle liansfeiiian a piopiiedade e o conlioIe de suas
eslalais paia o seloi piivado`
1O3


Afiinan os auloies, Iogo en seguida, que o piocesso de piivalizao foi
inconpIelo, no senlido en que consisliu, lasicanenle, de aIienaes
paiciais do capilaI delido peIos enles eslalais, que peinaneceian na
condio de infIuenles acionislas en diveisas conpanhias piivalizadas.
O Lslado, a despeilo da piivalizao, peinanece no conlioIe, diielo ou
indiielo, de inneios seloies eslialegicos, juslanenle naqueIes en que
aluan suas nais vaIiosas enpiesas.
1O4
L ieconhecen os auloies que a
queslo no foi ainda definilivanenle iesoIvida, una vez que no e
possveI salei se isso iepiesenla apenas una elapa do piocesso de
desinvesliduia do Iodei IlIico, caninhando paia una conpIela
IileiaIizao e piivalizao ou se, ao conliiio, essa siluao ii peiduiai
a Iongo piazo.
1O5


SiniscaIco e Iaccio denoninan esla opo adolada peIos Lslados de
piivalizao ieIulanle, caiacleiizada peIa liansfeincia da piopiiedade

1O3
ORTOLOTTI, SINISCALCO, 2OO4, p. 79. No oiiginaI: Hovevei, a fundanenlaI queslion
ienains unexpIained: did lhe goveinnenls ieaIIy liansfei lhe ovneiship and conlioI of SOLs lo
lhe piivale secloi` Tiaduo Iivie: No enlanlo, una queslo fundanenlaI peinanence sen
iesposla: houve, efelivanenle, liansfeincia de piopiiedade e de conlioIe das sociedades
eslalais paia o seloi piivado`.
1O4
ORTOLOTTI, SINISCALCO, 2OO4, p. 79
1O5
ORTOLOTTI, SINISCALCO, 2OO4, p. 83.
72
sen a coiiespondenle liansfeincia dos diieilos de conlioIe
1O6
.

No esludo nencionado, piosseguen afiinando que iesla disseninada a
uliIizao de iesliies ao conlioIe poi neio de gc|dcn snarcs, en especiaI
nas conpanhias onde o Iodei IlIico no nais delen a naioiia do
capilaI, de foina que os goveinos peinanecen no conlioIe da naioiia
das enpiesas piivalizadas, o que seiia suipieendenle, dada a ideia
convencionaI segundo a quaI as Ilinas decadas Ievaian a una dislica
ieviso do papeI do Lslado na alividade econnica. Assin, apesai do
significalivo piocesso de aIienao de alivos, os goveinos peinaneceian
con inpoilanles insliunenlos de conlioIe na naioiia dessas enpiesas.
1O7


4.7 Rcacs an mccanIsmn. O cntcndImcntn adntadn pc!n TrIbuna!
dc JustIa Eurnpcu

Una vez eslaleIecidos o conceilo, a aliangncia e a inlensidade das
gc|dcn snarcs, inleiessa, agoia, peiquiiii aceica das ieaes suigidas na
Luiopa conlia esse insliunenlo. Muilos auloies se posicionaian conlia
esse expedienle. Iaia Doninique Caiieau e Roleil TieuhoId, liala-se de
una nonsliuosidade poique un accionisla de una sociedade dividida
en niIhes de lluIos pode lIoqueai ceilas decises fundanenlais paia a
enpiesa, peIa sinpIes iazo de sei o Lslado
1O8
, paia Dieyfus,
sociedades indefinidas, veidadeiios nonslios juidicos, sujeilos ao
diieilo das enpiesas piivadas, Duiuply indaga se as juslificalivas
uliIizadas paia a ciiao do iefeiido insliunenlo no ieconendaiian a

1O6
SINISCALCO, IACCIO, Rc|uc|an| Prita|iza|icn, 2OO6, p. 2.
1O7
SINISCALCO, IACCIO, Rc|uc|an| Prita|iza|icn, 2OO6, p. 2.
1O8
RODRICULS, 2OO4, p. 283.
73
nanuleno de lais sociedades no seloi plIico, ou seja, neIhoi seiia no
se cogilai de sua piivalizao
1O9
.

No enlanlo, auloies cono Iezaid enlenden de foina diveisa. Iaia a
auloia, anaIisando o nodeIo adolado na Iiana, no se liala de una
aneaa ao neicado financeiio, nas un insliunenlo a seivio do Lslado
LileiaI de dispoi da piopiiedade enquanlo nanlen un giau de conlioIe
con o oljelivo de asseguiai a independncia nacionaI.
11O


A ieao juiispiudenciaI no laidou a se nanifeslai. Desde 2OOO, o
TiilunaI de }uslia Luiopeu decidiu seis casos consideiados
paiadignlicos, e que peinilen exliaii un enlendinenlo daqueIa
inslncia aceica do lena. Assin, e possveI afiinai que exislen hoje, no
nlilo euiopeu, painelios paia que oulios pases, se assin enlendeien
convenienle, eslaleIean seneIhanles necanisnos en seus piocessos de
piivalizao. A queslo loina-se nais inpoilanle quando se alenla a
iecenle expanso da Unio Luiopeia, con a adeso de diveisos pases do
cenlio e do Iesle euiopeu, e as pielenses de uIgiia, Ronnia, Tuiquia
e oulias ieplIicas da anliga IugosIvia.

No conlexlo euiopeu, h que se deslacai a exislncia de aIgunas noinas
e piincpios que vieian a deIinilai a foina de uliIizao das gc|dcn
snarcs. A ciiao e conlnua inlegiao da Unio Luiopeia e un dos nais
inleiessanles piocessos olseivados nos SecuIos XX e XXI, e suas
aspiiaes foian decIaiadas, piineiianenle, no Tialado de Rona, de
1957. As oliigaes conuniliias fiequenlenenle enliaian en confIilo

1O9
RODRICULS, 2OO4, p. 284.
11O
ILZARD, 1995-1996, p. 95.
74
con as Ieis nacionais dos Lslados-nenlios, e desde 1964 o TiilunaI e
cIaio ao eslaleIecei a piinazia da Iei conuniliia solie as Ieis
nacionais.
111


A Unio Luiopeia esl fundada en qualio Iileidades consideiadas
fundanenlais: do Iivie novinenlo de pessoas, de lens, de seivios e
eslaleIecinenlos e de capilais, esle Ilino consagiado nais laide, peIo
Tialado de Maasliichl (1993), que enendou o lexlo oiiginaI do Tialado
de Rona.
112
Assin, a iedao oiiginaI (ailigo 56) oliigava os Lslados-
nenlios a, piogiessivanenle, eIininaien as iesliies exislenles ao
novinenlo de capilaI enlie os pases inlegianles do lIoco. A pailii de
1994, con a enliada en vigoi do j cilado Tialado de Maasliichl, esla
Iileidade passou a sei expiessanenle consagiada cono una efeliva
oliigao dos Lslados-nenlios.
113


Na Iio de CavaIda e IaiIeani, a foina de exeiccio das Iileidades
fundanenlais supe una Iileiao de novinenlos de capilais. Assin,
afiinan, a Iileidade de eslaleIecinenlo piessupe o diieilo de un
inveslidoi euiopeu de pailicipai de oulia enpiesa eslaleIecida en oulio
Lslado-nenlio, de ciiai fiIiais. Da nesna foina, a Iileidade de
pieslao de seivios en seloies sensveis, cono o lanciio e o de

111
IUTLK, 2OO3-2OO4, p. 2226. A auloia idenlifica o caso Ccs|a t. |N|| e afiina que a
inlensificao do piocesso de inlegiao loina esle lipo de confIilo cada vez nais iecoiienle: en
2OO2, foian pioposlas novenla e lis aes conlia Lslados-nenlios poi vioIaes as oliigaes
do Tialado, en novenla, o TiilunaI confiinou a ocoiincia da aponlada vioIao.
112
IUTLK, 2003-2OO4, p. 2228.
113
AilicIe 56. 1. Wilhin lhe fianevoik of lhe piovisions sel oul in lhis Chaplei, aII iesliiclions
on lhe novenenl of capilaI lelveen Menlei Slales and lelveen Menlei Slales and olhei
counliies shaII le piohililed. Na liaduo Iivie: No nlilo das disposies do piesenle
capluIo, so pioilidas lodas as iesliies aos novinenlos de capilais enlie Lslados-Menlios e
enlie Lslados-Menlios e pases leiceiios.
75
seguios, piessupe una Iileidade de novinenlao de capilais.
114


O Tialado, lodavia, eslaleIeceu aIgunas excees - en seu ailigo 58 (1)
aInea l, piev a possiliIidade de os Lslados-nenlios lonaien nedidas
juslificadas poi iazes de oiden plIica ou de seguiana plIica (que a
iigoi so de difciI definio) que podeio condicionai a Iivie ciicuIao
de capilais.

Inpoila anolai, nesle conlexlo, a exislncia de noinas conuniliias
secundiias, as chanadas Diielivas. Tis foian eslaleIecidas con o
oljelivo de peinilii a piogiessiva Iileiao dos novinenlos de capilais
no espao euiopeu.

Inleiessa, no caso, a de nneio 88/361, do ConseIho de 24 de junho de
1988, que consideia que o conceilo de novinenlos de capilais pievislo no
nencionado ailigo 56, 1, do Tialado, aliange os inveslinenlos diielos,
enlendidos cono a pailicipao en enpiesas novas ou exislenles con
visla a ciiai ou nanlei Iaos econnicos duiadouios. Ao finaI do Anexo
I, conslan nolas expIicalivas, no senlido de que exisle una pailicipao
con cailei de inveslinenlo diielo en sociedades poi aes quando o
Iole de aes que se enconlia na posse de una pessoa, de oulia sociedade
ou de quaIquei oulio delenloi d a esses acionislas a possiliIidade de
pailicipaien efelivanenle na geslo dessa sociedade ou en seu
conlioIe.
115



114
CAVALDA, Chiislian, IARLLANI, CiIleil. Drci| dcs Affaircs dc |Unicn |urcpccnnc. Iaiis:
Lilec, 2OO2. p. 127.
115
RODRICULS, 2OO4, p. 319 c| scq.
76
Afiina Iulek que a noina do ailigo 58, ao aliii aIgunas excees,
acalou poi liazei inceileza e inseguiana, dadas as infinilas
possiliIidades de inleipielao.
116
De falo, a noo de iazes de oiden
plIica ou de seguiana plIica podeiia, cono conceilo juidico
indeleininado, Ievai os Lslados-nenlios a deiiogaien, en
deleininadas condies e disciicionaiianenle, a pIena apIicao da
noina conuniliia. Lfelivanenle, isso foi lenlado nas, confoine sei
anaIisado agoia, coule ao TiilunaI de }uslia Luiopeu a deIinilao de
lais conceilos.

Ieicele-se que aqui se inseie a piolIenlica das gc|dcn snarcs, que peIa
sua pipiia naluieza acalan poi ciiai iesliies a inveslinenlos e a Iivie
ciicuIao de capilais.
117
Ln nuilos casos, ii iesliingii o peicenluaI do
capilaI sociaI que un inveslidoi podei possuii, individuaInenle.

As gc|dcn snarcs foian conlesladas quase que inedialanenle, e o TiilunaI
Luiopeu, cono j adianlado, foi inslado a decidii aceica da possiliIidade
de sua ciiao, len cono os Iiniles dos podeies confeiidos ao enle
plIico.

No piocesso CnmIssn v. Pnrtuga!
118
, e en que pese se lialai de una

116
IUTLK, Chiisline OCiady. , 2OO3-2OO4, p. 2234.
117
CAVALDA, Chiislian, IARLLANI, CiIleil., 2OO3-2OO4, p. 13O. Segundo os auloies, Ie fail
que Ies Llals soclioienl ainsi Ie piiviIge de conliIei, nne siIs sonl ninoiilaiies, dans Ie
capilaI, IevoIulion de Iaclivile de Ienleipiise ou son aclionnaiial, esl a pricri une iesliiclion a Ia
Iileile de nouvenenl des capilaux, cai ILlal peul ainsi lIoquei une piise de pailicipalion.
Celle iesiiclion peul neannoins iepondie a un inpeialif dinleil geneiaI el lie Iegilinee, si
eIIe y esl piopoilionneIIe. Tradun !Ivrc: O falo de os Lslados se ouloigaien o piiviIegio de
conlioIai, nesno que ninoiiliios, a evoIuo da alividade da enpiesa ou seu quadio
socieliio e, en piincpio, una iesliio a Iileidade de novinenlo de capilais. Lsla iesliio
pode, no enlanlo, iespondei a un inpeialivo de inleiesse geiaI e sei, assin, Iegilinada, se
piopoicionaI.
118
Tiala-se do piocesso C-367/98, acido de 4 de junho de 2OO2.
77
deciso anaIisada poi diveisos auloies no esludo da gc|dcn snarc
119
, o
TiilunaI cuidou no piopiianenle desla nova cIasse de ao, nas a
possiliIidade de o Lslado fixai Iiniles a deleno de capilaI sociaI a
enlidades esliangeiias en enpiesas que seiian piivalizadas. Aqui, a Lei
Quadio de Iiivalizaes (Lei 11/9O, de 5 de AliiI), en seu ailigo 13, 3,
deleininava que os dipIonas que opeiassen a liansfoinao de
enpiesas plIicas en enpiesas piivadas podeiian Iinilai o nonlanle
de aes passveis de aquisio peIo conjunlo de enlidades esliangeiias
ou cujo capilaI seja najoiilaiianenle delido poi enlidades esliangeiias.

As aigunenlaes liazidas peIo goveino poilugus (que adniliu a
vioIao, nas afiinou que no fazia efelivo uso dessa aliiluio e que,
adenais, eslas deveiian sei inleipieladas no senlido de se iefeiiien a
inveslidoies exliaconuniliios, len cono a exislncia de inleiesses
geiais) no foian adnilidas peIo TiilunaI, e o Lslado foi condenado poi
no cunpiii a noina conlida no j nencionado ailigo 56 do Tialado.
12O


Ieicele-se, no enlanlo, a inpoilncia dessa deciso, una vez que a
deleno de gc|dcn snarcs liaz a possiliIidade de os Lslados fixaien
Iiniles a deleno de pailicipaes acioniias. No pixino capluIo, sei
anaIisado o caso liasiIeiio e un exenpIo de ao que confeie ao Lslado a
pieiiogaliva de velai a aquisio, acina de deleininado peicenluaI do
capilaI de suas enpiesas, poi paile de inveslidoies esliangeiios. A
iesliio a Iileidade de ciicuIao de capilais e evidenle (ainda que, no

119
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2256, RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 319,
exenpIificalivanenle.
12O
Ac. 367/98 e RODRICULS, N. C. 2OO4,. p. 319. O auloi, no enlanlo, ieconhece que o
oidenanenlo juidico-conuniliio peinile, excepcionaInenle, a disciininao enlie nacionais
e esliangeiios, en enpiesas que exeian, ainda que ocasionaInenle podeies de auloiidade
plIica. Vei nola 713, p. 314.
78
caso liasiIeiio, seja possveI afiinai inexislii un diieilo a seneIhanle
Iileidade, ao nenos de foina expiessa).

Ioi oulio Iado, o TiilunaI leve opoilunidade de se nanifeslai solie as
gc|dcn snarcs piopiianenle dilas en diveisas ocasies, deslacando-se,
aqui, lis casos:

No piocesso CnmIssn v. Frana
121
, o oljelo foi a ac|icn spccifiquc ciiada
poi ocasio da piivalizao da Sccic|c Na|icna|c ||f-Aqui|anc, que
ieseivava ceilos diieilos ao Minislio da Lcononia. O eslalulo sociaI
gaianlia ao Minislio o diieilo de se opoi a decises socieliias iefeienles
a disposio das aes, aIen do diieilo de aponlai dois nenlios da
adninisliao. Na evenluaIidade de un inveslidoi desejai aunenlai o
nneio de suas aes, deveiia ollei pievia auloiizao daqueIa
auloiidade.

Aqui, no enlanlo, ao conliiio do ocoiiido no caso poilugus, eslava
piesenle o iequisilo da piesena de inleiesse nacionaI inequvoco. Desde
1984, o TiilunaI enlende que o seloi de peliIeo e de inpoilncia
fundanenlaI paia a exislncia dos pases, una vez que no apenas sua
indsliia, nas ale os seivios plIicos essenciais e a solievivncia de
seus halilanles deIe dependen, de foina que una inleiiupo de seu
foinecinenlo pode coIocai en iisco a seguiana plIica.
122


Desla foina, o oljelivo de gaianlii o foinecinenlo de peliIeo e un

121
Tiala-se do piocesso C-483/99, acido de 4 de junho de 2OO2.
122
OCRADY , Chiisline, 2OO3, p. 2261. Tiala-se do caso (C-72/83, Canps OiI Llda. v. Minisleiio
da Indsliia). O goveino iiIands luscava a adoo de nedidas que inpedissen que sua nica
iefinaiia de peliIeo fechasse, o que o loinaiia inleiianenle dependenle de oulios pases.
79
inleiesse Ieglino que pode juslificai una iesliio a Iileidade de
capilais. A queslo passava, poilanlo, a una segunda anIise: a do
funcionanenlo do esquena pioposlo peIa ac|icn fiancesa. Ln oulias
paIavias, as excees deveiian sei uliIizadas en casos genuna e
suficienlenenle giaves a seguiana nacionaI. O TiilunaI enlendeu que o
sislena fiancs no indicava ao inveslidoi se a auloiizao seiia
concedida ou iecusada, no havia cono asseguiai-Ihe un nnino de
lianspaincia na deciso ninisleiiaI. Assin, dada a alsoIula
disciicionaiiedade, o TiilunaI enlendeu que a ac|icn spccifiquc vioIava a
noina conuniliia.
123


Na Iio de Rodiigues, a anpIilude do podei disciicioniio concedido
peIa ao ao Lslado podeiia consliluii ofensa a Iivie ciicuIao de capilais
que podeiia Ievai a sua excIuso, peIo que iiia aIen do oljelivo indicado
peIo goveino fiancs. O TiilunaI se deleve na faIla de ciileiios oljelivos e
piecisos na esliuluia ciiada.
124


Ieicele-se, no enlanlo, una aleiluia, cIaia e inequvoca, no senlido de
sei possveI aIguna iesliio a Iileidade de novinenlao de capilais. A
uliIizao do insliunenlo da gc|dcn snarc seiia pIenanenle acalada no
juIganenlo seguinle.

No caso CnmIssn v. B!gIca
125
, o TiilunaI enlendeu pIenanenle
alendidas as noinas conuniliias.


123
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2262. Vei, ainda, o acido iefeiido.
124
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 316, nola 717.
125
Tiala-se do piocesso C-5O3/99, juIgado en 4 de junho de 2OO2.
80
O Decielo ieaI de 1O de junho de 1994 ciiou una gc|dcn snarc na Sccic|c
Na|icna|c dc Transpcr| par Cana|isa|icns (SNTC) e oulio, de 16 de junho do
nesno ano, iefeienle a Sccic|c dc Dis|riou|icn du Gaz (Dis|rigaz), anlas
aluanles no seloi de disliiluio de gs e eneigia.

Anlas eian nuilo siniIaies, gaianlindo ao Lslado o diieilo de sei
nolificado de (a) quaIquei cesso, (l) quaIquei afelao a lluIo de
gaianlia e (c) quaIquei aIleiao do deslino das canaIizaes da sociedade
que consliluan giandes infia-esliuluias de lianspoile inleino de
piodulos eneigelicos (na piineiia sociedade) ou quaIquei aIleiao do
deslino dos alivos eslialegicos da sociedade (na segunda), aIen do diieilo
de noneai dois nenlios do ConseIho de Adninisliao, con podeies
de piopoi ao Minislio a anuIao de quaIquei deciso consideiada
conliiia a poIlica eneigelica do pas, no piazo de qualio dias. O
Minislio, poi sua vez, leiia o piazo de oilo dias paia se nanifeslai, o
decuiso do piazo sen nanifeslao da auloiidade loinava efeliva aqueIa
deIileiao. No caso de anuIao, haveiia ainda o diieilo de apeIai ao
ConseIho de Lslado leIga, paia ollei a nuIidade da deciso ninisleiiaI.
126


TaI cono no caso fiancs, o TiilunaI ieconheceu a exislncia de inleiesse
nacionaI que juslificasse a nedida iesliiliva a Iivie ciicuIao de capilais
(gaianlia de supiinenlo de eneigia e pioleo a poIlica eneigelica
nacionaI). A queslo a sei exaninada, poilanlo, eia oulia - a da
piopoicionaIidade do sislena leIga das gc|dcn snarcs.

De acoido con o TiilunaI, qualio eIenenlos foian deleclados: en

126
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2262-2263.
81
piineiio Iugai, no se exigia pievia auloiizao - o alo pialicado eia
sulnelido posleiioinenle a apieciao da auloiidade eslalaI - o que foi
denoninado de sislena de oposio. O nus eia, poilanlo, do goveino
leIga paia inpedii deleininada deciso, e no do inveslidoi.

Ln segundo Iugai, eslava cIaio que esle podei do Lslado sonenle seiia
exeicido en casos especficos - cono a aIleiao da iede de disliiluio
de eneigia.

AIen disso, o goveino sonenle inleiviiia quando os oljelivos de sua
poIlica eneigelica eslivessen efelivanenle en iisco.

Ioi fin, esla deciso eslava sujeila a iecuiso poi paile do inveslidoi.

Desla foina, enlendeu-se que as gc|dcn snarcs leIgas salisfazian o
piincpio da piopoicionaIidade, iepiesenlando una Ieglina iesliio a
Iivie ciicuIao de capilais. O TiilunaI juIgou inpiocedenle a ao
novida peIa Conisso, consideiando Ieglina a iesliio a Iileidade de
ciicuIao de capilais opeiada peIo goveino leIga.
127


A inpoilncia desle juIgado e evidenle. Cono ale o nonenlo foi o nico
caso juIgado favoiaveInenle ao Iodei IlIico peIo TiilunaI, deixa aleila
a possiliIidade de os goveinos adolaien nedidas piolelivas do inleiesse
nacionaI, seivindo cIaianenle cono nodeIo paia fuluias gc|dcn snarcs.
128



127
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 318, nola 718.
128
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2262, nola 363.
82
Ioi fin, deslaca-se o caso CnmIssn v. RcInn UnIdn
129
. Os seivios
aeiopoiluiios foian piivalizados en 1986, aliaves do Airpcr|s Ac|, que
ciiou una gc|dcn snarc na AA (iilish Aiipoil Aulhoiily). Aqui,
Iinilava-se o peicenluaI de aes que podeiian sei adquiiidos poi un
acionisla. Apenas pessoas auloiizadas podeiian delei nais de 15 das
aes con diieilo a volo. O goveino no aIegou en nenhun nonenlo
lialai-se de nedida assecuialiia da seguiana nacionaI. O TiilunaI
enlendeu lialai-se de injuslificveI iesliio as Iileidades conuniliias.
13O


No nonenlo, oulios casos aguaidan nanifeslao do TiilunaI. Assin, a
Conisso piops ao conlia o goveino aIeno en 4 de naio de 2OO5,
aigunenlando que a chanada Vc||suagcn-Gcsc|z (Vl Gcsc|z) vioIaiia o
Tialado. A cilada Iei eslaleIece, poi exenpIo, a Iinilao do diieilo de
volo de cada acionisla a 2O do capilaI sociaI, inpondo, ainda, que ceilas
deIileiaes sejan adoladas peIo nnino de 8O. De acoido con o
goveino aIeno, a Iei seiia una veiso das gc|dcn snarcs. DificiInenle o
TiilunaI enlendei vilaI paia a seguiana e o inleiesse nacionais una
indsliia aulonoliIslica
131
.

Assin, pode-se afiinai que o insliunenlo das gc|dcn snarcs ven sendo
acoIhido, ao nenos en lese - a ideia da ingeincia do Lslado na alividade
enpiesaiiaI das conpanhias piivalizadas, en si, no iepiesenlaiia
quaIquei vioIao a oiden juidica euiopeia. A queslo esl na
eIaloiao de un aicalouo que peinila a pieseivao de inleiesses
efelivanenle ieIevanles e confiia seguiana aos inveslidoies piivados.

129
Tiala-se do acido C-98/O1, juIgado en 13 de naio de 2OO3.
13O
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2276.
131
IUTLK, Chiisline OCiady, 2OO3-2OO4, p. 2277.
83
5 A5 GOLDEN SHARES BRA5ILEIRA5

5.1 O csgntamcntn dn mndc!n das grandcs cstataIs, a CnnstItuIn
dc 1988 c n IncIn dn prnccssn dc prIvatIzan

No iasiI, o Lslado senpie leve un papeI de inpoilanle agenle da
alividade enpiesaiiaI. So inneios os exenpIos de aluao diiela do
Lslado no exeiccio da alividade econnica.
Na Iio de Mauio Rodiigues Ienleado, hisloiicanenle a pailicipao do
Lslado en alividades econnicas piivadas pode sei idenlificada con a
ciiao do anco do iasiI S/A, piineiia sociedade de econonia nisla
fundada peIo AIvai de 12.1O.18O8, do Iincipe Regenle, ao quaI se
seguiian, en oiden cionoIgica, o anco do Lslado de So IauIo S/A, o
anco Mineiio da Iioduo e o anco de Ciedilo da oiiacha
132
.
Lsle piocesso de nacionaIizao da alividade econnica lonou naioi
enveigaduia a pailii da Segunda Cueiia MundiaI, quando iazes de
seguiana nacionaI Ievaian a ciiao de nossas naioies enpiesas. Assin,
sol a egide da Consliluio de 1937, foi ciiada una seiie de sociedades de
econonia nisla, voIladas a alividades econnicas lsicas ou de infia-
esliuluia indusliiaI e de seivios, cono o Inslilulo de Resseguios do
iasiI (Decielo-Lei 1.186, de 193O), a Conpanhia Sideiigica NacionaI
(Decielo-Lei n. 3.OO2, de 1941), a Conpanhia VaIe do Rio Doce (Decielo-
Lei n. 4.352, de 1942), a Conpanhia NacionaI de IcaIis (Decielo-Lei n.

132
ILNTLADO, Mauio Rodiigues. RefIexes solie a Iiivalizao, Iaiceiias e a IoIlica
Lconnica. DisponveI en:<vvv.uepg.li/ij/a1valO1.hln,>. Acesso en: 16 fev. 2OO6.
84
5.684, de 1943), a Conpanhia HidioeIeliica do So Iiancisco (Decielo-Lei
n. 8.O81, de 1945), a Iliica NacionaI de Moloies S/A (Decielo-Lei n.
8.699, de 1946), a ILTRORS (Lei n. 2OO4, de 1953), LLLTRORS (Lei
n. 3.89O-A, de 1961), e, nuna elapa uIleiioi, a TLLLRS (Lei n. 5.792,
de 1972) e a SIDLRRS (Lei n. 5.919, de 1973).
A Consliluio de 1934 foi a piineiia a lialai, especificanenle, da
chanada Oiden Lconnica e SociaI de foina expiessa. Ln seu ailigo
115, piescievia que a oiden econnica devia sei oiganizada confoine os
piincpios da }uslia e as necessidades da vida nacionaI, de nodo que
possiliIilasse a lodos exislncia digna. Soulo afiina que os ailigos
seguinles eslaleIecian aIguns insliunenlos paia essa inleiveno: o
nonopIio (ail. 116), a nacionaIizao dos lancos (ail. 117) e das ninas e
jazidas nineiais (ail. 119, 4).
133
Nesle senlido, cono piineiia
Consliluio eIaloiada aps a Iiineiia Cueiia MundiaI, aconpanhou a
lendncia olseivada en oulios pases, cono Mexico e AIenanha, onde as
Consliluies passaian a esliuluiai no apenas a oiden poIlica e civiI,
nas lanlen a oiden econnico-sociaI.

A Consliluio de 1937 adnilia a inleiveno eslalaI no donnio
econnico paia supiii as deficincias da inicialiva piivada e cooidenai os
faloies de pioduo, inseiindo nas ieIaes individuais a ideia de
inleiesses nacionais, iepiesenlados peIo Lslado.
134


A Consliluio de 1946, na Iio de MaishaII, adnilia a inleiveno do
Lslado no donnio econnico, len cono o nonopIio en deleininados

133
SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa. Aspcc|cs juridiccs dc p|ancjancn|c cccncnicc. Rio de }aneiio:
Lunen }uiis, 2OOO, p. 18.
134
IARIAS, 2OO1, p. 1O6.
85
segnenlos, senpie con lase no inleiesse plIico e lendo cono Iinile os
diieilos fundanenlais neIa asseguiados
135
.

} o lexlo de 1967 eslaleIecia a juslia sociaI cono finaIidade da oiden
econnica, con lase nos piincpios da Iileidade de inicialiva, da
vaIoiizao do lialaIho cono condio da dignidade hunana, da funo
sociaI da piopiiedade, da hainonia e da soIidaiiedade enlie faloies de
pioduo, do desenvoIvinenlo econnico, da iepiesso ao aluso do
podei econnico, caiacleiizado peIo donnio de neicados, a eIininao
da concoiincia e o aunenlo aililiiio dos Iucios.
136
Adnilia lis foinas
de inleiveno eslalaI na piopiiedade e no donnio econnico: peIo
condicionanenlo do uso da piopiiedade a funo sociaI (ail. 16O), peIa
inleiveno coiieliva do donnio econnico, incIuindo-se, aqui, o
nonopIio (ail. 163) e, finaInenle, poi neio da expIoiao diiela -
conquanlo supIeliva - da alividade econnica da inicialiva piivada (ail.
17O, 3 e 4).

A giande expanso da alividade enpiesaiiaI do Lslado liasiIeiio neslas
decadas, no enlanlo, apiesenlava disloies. Ln lese de douloianenlo,
Mailinevski exenpIifica as diveisas foinas de uliIizao, peIo Lslado, de
suas eslalais, afiinando que nenhuna ieIao apiesenlavan con as
finaIidades que deven sei luscadas peIa alividade enpiesaiiaI
137
.

135
MARSHALL, 2OOO, p. 1O4.
136
IARIAS, 2OO1, p. 1O7.
137
MARTINLWSKI, A. L. Mudanas nc ccn|rc|c gcrcncia| dc cnprcsas orasi|ciras cs|a|ais c
prita|izadas. cs|udc dc cascs. Rio de }aneiio: COIILAD/UIR}, 2OO3. p. 6-7. Segundo o auloi: As
enpiesas eslalais foian, ainda, duianenle afeladas peIa ciise canliaI do incio da decada de 8O. Ocoiie que lais enpiesas
foian usadas, ale 1982, paia conliaii enpieslinos exleinos aIen de suas necessidades, de foina a financiai os ciescenles
deficils en conla coiienle do pas. O aunenlo das laxas de juios inleinacionais e a significaliva desvaIoiizao canliaI fez
con que as despesas financeiias das enpiesas ciescessen laslanle. Sone-se a isso o falo de que, desde 1975, os pieos dos
lens e seivios pioduzidos peIas eslalais foian ieduzidos en leinos ieais con a finaIidade de conlioIai a infIao e - a
pailii de 1982 - paia sulsidiai a expoilao de lens nanufaluiados. |...j o uso das enpiesas eslalais cono insliunenlo de
86
Assin, e no que inleiessa nais diielanenle a piesenle disseilao, a
Consliluio de 1988, en seu ailigo 17O, faz conslai que a oiden
econnica, fundada na vaIoiizao do lialaIho hunano e na Iivie
inicialiva, len poi fin asseguiai a lodos exislncia digna, confoine os
dilanes da juslia sociaI, olseivados os piincpios que passa a aiioIai,
denlie os quais: soleiania nacionaI, piopiiedade piivada, funo sociaI
da piopiiedade e Iivie concoiincia.

Nesle senlido, o aluaI lexlo conslilucionaI deIinilou o papeI do Lslado
cono agenle ieguIadoi da alividade econnica, o que pode sei exliado
da Ieiluia de seu ailigo 173 e j aloidado nesla disseilao. Assin, foia
das hipleses en que haja pieslao de seivio plIico ou de expIoiao
diiela da alividade econnica paia alendei aos inpeialivos da seguiana
nacionaI ou a ieIevanle inleiesse coIelivo, no poden exislii enpiesas
eslalais. As nicas excees eslo pievislas no pipiio lexlo
conslilucionaI, que deIinilou diveisas ieas de nonopIio do Iodei
IlIico en ieIao ao len econnico envoIvido (ailigos 2O, VIII e IX e
176) ou a sua expIoiao (ailigos 177, 21, XI e XXIII e 25, 2). A naleiia
sofieu piofundas aIleiaes peIas Lnendas n 5, 8 e 9.

Afiina Rodiigo Ieieiia de MeIIo que a Consliluio piev: (a) oljelo
econnico nonopoIizado con expIoiao excIusiva poi enlidade da
Adninisliao IlIica, diiela ou indiiela - as alividades nucIeaies
(ailigo 21, XXIII c/c 177,5) e (l) oljelo econnico nonopoIizado con
expIoiao aliiluveI a inicialiva piivada - polenciais de eneigia eIeliica,
iecuisos nineiais, leIeconunicaes, seivio IocaI de gs canaIizado e

poIlica nacioeconnica Ievaiia a giaduaI e conlnua deleiioiao do seu desenpenho, con a
expanso da denanda iepiinida e a peida de quaIidade dos seus seivios.
87
peliIeo (ail. 2O, VIII e IX, 21, XI, 25,2 e 177,1)
138
.
Iailiu-se da peicepo de giaves disloies na ale enlo vigenle ideia da
piedoninncia da pailicipao eslalaI na alividade econnica
139
.
Lssa opo do consliluinle piocuiou devoIvei a inicialiva piivada un
espao que, en siluao de noinaIidade, a eIa conpele, ieloinando o
Lslado as suas funes lpicas, en especiaI no que diz iespeilo aos
seivios essenciais, lais cono sade plIica, seguiana, educao e
saneanenlo.
14O


L nesle conlexlo que foi concelido un piogiana de deseslalizao,
infIuenciado poi expeiincias de diveisos oulios Lslados, e que leve
cono insliunenlo noinalivo lsico a Lei 8.O31, de 12 de aliiI de 199O,
iesuIlado da conveiso da Medida Iiovisiia 155, de 15 de naio de
199O. Nas paIavias de }oo osco LeopoIdino da Ionseca
141
, o Lslado no
e eIininado, nas assune funes novas. Ocoiie o ieoidenanenlo da

138
MLLLO, Rodiigo Ieieiia de. Prita|izaac. Ccn4ric ]uridicc. Revisla CL}, voI. 2, n. 6,
selenlio/dezenlio de 1998. DisponveI en:<vvv.cjf.gov.li/ievisla/nuneio6/ailigo7.hln>
Acesso en: 17 fev. 2OO6. O auloi piossegue: Dessa foina, enconlian-se conslilucionaInenle
aliiludos excIusivanenle ao Iodei IlIico - sol as suas diveisas foinas - apenas os oljelos
econnicos desciilos no ilen a nencionado, podendo lodos os denais sei oljelo de
deseslalizao, poi neio da aliiluio de concesses ou peinisses de seivio plIico,
nedianle aIienao de conlioIe acioniio das enpiesas eslalais fedeiais expIoiadoias dos
iespeclivos seivios ou sinpIesnenle peIo alandono da alividade peIo Lslado.
139
ILNTLADO, 2OO6, p. CoIoca o auloi: O piocesso de inleiveno eslalaI na alividade
econnica piivada veio a sei posleiioinenle disloicido, noinenle no iegine inslauiado a
pailii de 1964, con a assuno do conlioIe de enpiesas nedianle a capilaIizao de ciedilos
delidos poi agenles do Iodei IlIico (solieludo con o NDLS), que conlinuaian a aluai sol o
conando do Lslado nas en iegine de concoiincia con o seloi piivado, sen ieIevanle
"in|crcssc cc|c|itc' paia lanlo, esle len caiacleiizado nas conpanhias acina ciladas (chegando a
sei incIudas, denlie as quase 5OO enpiesas eslalais exislenles no nlilo fedeiaI, os segnenlos
de holeIaiia, infoinlica elc., paia no cilai as pailicipaes en nveI dos Lslados-nenlios da
Iedeiao). Disso decoiieu a hipeiliofia da nquina goveinanenlaI, con o aunenlo da dvida
eslalaI, inleina e exleina, ludo en deliinenlo do ieguIai exeiccio de funes plIicas
essenciais, cono a seguiidade e a assislncia sociaI, sade, halilao, educao e cuIluia
(Consliluio IedeiaI, ails. 194, 196, 2O3, 2O5 e 215.
14O
SOUTO, 2OOO, p. 4.
141
IONSLCA, }.. L. da, 2OO1, p.255.
88
posio eslialegica do Lslado na econonia, liansfeiindo paia a inicialiva
piivada alividades indevidanenle expIoiadas peIo seloi plIico. O
Supieno TiilunaI IedeiaI assin se nanifeslou a iespeilo do piogiana
de piivalizao nacionaI:
Definida, peIo IegisIadoi consliluinle, a opo peIo iegine
capilaIisla de pioduo, e eslaleIecidas as nicas hipleses de
aluao do Lslado na expIoiao de alividade econnica
(quando o exigii a seguiana nacionaI ou inleiesse coIelivo
ieIevanle - ail. 173), nada nais naluiaI do que a inicialiva do
IegisIadoi oidiniio, no senlido de insliluii un piogiana de
piivalizao paia as cenlenas de enpiesas dedicadas a
alividades no excepcionadas, cono fez, edilando a Lei
8.O31/9O, de nodo a olviai os inconvenienles de piovidncias
casuslicas, de efeilo ielaidalivo
142
.

No e oljelo da piesenle disseilao o esludo do piogiana de
piivalizao liasiIeiio. No enlanlo, a cilada Iei adquiie especiaI
ieIevncia nesle nonenlo poi se lialai do piineiio dipIona noinalivo
nacionaI a lialai do necanisno denoninado gc|dcn snarc, con o oljelivo
especfico de opeiacionaIizai esse nesno piogiana de piivalizaes.

5.2 A nrIgcm das go|den shares brasI!cIras

Confoine j nencionado, a Lei 8.O31, de 12 de aliiI de 199O, insliluiu o
Iiogiana NacionaI de Deseslalizao. Ln seu ailigo 8, assin piescievia:
Ailigo 8. Senpie que houvei iazes que o juslifiquen, a
Unio delei, diiela ou indiielanenle, aes de cIasse
especiaI do capilaI sociaI de enpiesas piivalizadas, que
Ihe confiian podei de velo en deleininadas naleiias, as
quais deveio sei caiacleiizadas nos eslalulos sociais das
enpiesas, de acoido con o eslaleIecido no ail. 6, inciso
XIII e 1 e 2 desla Lei.


142
SOUTO, 2OOO, p. 28. Tiala-se de exceilo do volo do iIuslie Minislio IInai CaIvo, na ao
diiela de inconslilucionaIidade 562-DI, aconpanhado peIos Minislios CaiIos VeIIoso e Neii da
SiIveiia.
89
O disposilivo IegaI foi ieguIanenlado aliaves do Decielo 99.463/9O:
Ailigo 4O. Havendo iazes que o juslifique, a Unio delei
aes de cIasse especiaI do capilaI sociaI da sociedade
piivalizada, que confeiiio podei de velo de
deleininadas naleiias pievislas no iespeclivo eslalulo.
1. As aes de cIasse especiaI sonenle podeio sei
sulsciilas ou adquiiidas peIa Unio.

A Lei 8.O31 foi ievogada peIa Lei 9.491/97, que anpIiou o aIcance deslas
novas aes, agoia no nais Iiniladas ao podei de velo:
Ailigo 8. Senpie que houvei iazes que o juslifique, a
Unio delei, diiela ou indiielanenle, aes de cIasse
especiaI do capilaI da enpiesa ou insliluio financeiia
oljelo da deseslalizao, que Ihes confiia podeies
especiais en deleininadas naleiias, as quais deveio sei
caiacleiizadas nos seus eslalulos sociais.

Assin, e confoine olseivado poi CaivaIhosa, oiiginaiianenle a gc|dcn
snarc enconliava-se pievisla na IegisIao especfica do piogiana de
piivalizaes, e no na Iei socieliia. RessaIla, incIusive, que nen nesno
nas conpanhias fechadas havia pieviso de aes de cIasse especiaI con
diieilo a velo solie deleininadas naleiias
143
.

O auloi apioxina a gc|dcn snarc a ao con volo pIuiaI, vedada peIa
noina socieliia (ailigo 11O, 2, da Lei 6.4O4, de 1976), e que consisle en
un piiviIegio confeiido a deleininadas aes, que Ihes aliilui un
nneio naioi de volos en ieIao as denais aes enilidas. Ioilanlo, o
piincpio socieliio da deIileiao da naioiia, anleiioinenle

143
CARVALHOSA, M., 2OO2, p. 227. Afiina o auloi: Assin, as ccnpannias fccnadas sonenle
podian ciiai aes de cIasses especiais paia as funes expiessanenle pievislas no ail. 16 da Iei
socieliia, enquanlo as ccnpannias aocr|as sonenle podian ciiai cIasses especiais paia aes
piefeienciais. AIen disso, nos leinos da Lei n. 6.4O4/76, nas conpanhias aleilas ou fechadas,
sonenle os liluIaies de aes piefeienciais poden lei en assenlIeia especiaI de
piefeienciaIislas o dirci|c dc tc|c en deleininadas aIleiaes eslaluliias e, assin nesno,
apenas quando eslas sejan de seu esliilo inleiesse, cono piev o paigiafo nico do ail. 18 da
Lei 6.4O4/76. (It!Icns nn nrIgIna!).
90
excepcionado na IegisIao especfica das piivalizaes, agoia enconlia-se
inseiidas na pipiia noina socieliia
144
.

A novidade sonenle seiia incoipoiada ao diieilo socieliio liasiIeiio con
a edio da Lei 1O.3O3, de 2OO1, o que Ievou, ainda na Iio de CaivaIhosa,
a sulveiso do piincpio fundanenlaI do diieilo socieliio da deIileiao
poi naioiia do capilaI sociaI
145
.

O cilado dipIona IegaI inseiiu un 7 ao ailigo 17, da Lei 6.4O4/76, assin
iedigido:
Ailigo 17. |...j
7. Nas conpanhias oljelo de deseslalizao podei sei
ciiada ao piefeienciaI de cIasse especiaI, de piopiiedade
excIusiva do enle deseslalizanle, a quaI o eslalulo sociaI
podei confeiii os podeies que especificai, incIusive o
podei de velo as deIileiaes da assenlIeia-geiaI nas
naleiias que especificai.

Desla foina, aIgunas aIleiaes sulslanciais so peicelidas con a Lei
1O.3O3: poden sei as gc|dcn snarcs ciiadas lanlen peIos Lslados e
Municpios quando da piivalizao das suas conpanhias eslalais, so
necessaiianenle piefeienciais, poden confeiii oulios podeies,
devidanenle especificados no eslalulo e, poi fin, as iefeiidas aes so
de piopiiedade excIusiva do enle deseslalizanle, que no pode liansfei-
Ias a leiceiios, sejan esles pailicuIaies ou nesno oulias pessoas juidicas
de diieilo plIico.

Lsle ailigo, na opinio de Conpaialo e SaIono IiIho, possiliIila o
conlioIe exleino de diieilo peIo enle deseslalizanle. O oljelivo e

144
CARVALHOSA, M. 2OO2, p.228.
145
CARVALHOSA, M. 2OO2, p. 228.
91
possiliIilai que scios capilaIislas possan fonenlai o desenvoIvinenlo
das enpiesas con pailicipao de capilaI que no iepiesenle
endividanenlo paia essas, en conliapailida, h o inleiesse do Iodei
IlIico deseslalizanle en podei pailicipai, poi neio do velo, de decises
eslialegicas - o que j foi aloidado no capluIo anleiioi
146
.

5.3 A!gumas go|den shares brasI!cIras

A gc|dcn snarc, con as pieiiogalivas confeiidas ao enle deseslalizanle,
deve eslai ninuciosanenle especificada no edilaI de piivalizao. Lsla e
a foina aliaves da quaI o inleiessado lei cincia, desde o incio, que
aqueIa sociedade que esl sendo ofeiecida a inicialiva piivada
peinanecei, con naioi ou nenoi exlenso, sol conlioIe exleino do
Iodei IlIico en deleininadas quesles, senpie aqueIas nais
ieIevanles.

A olseivao de Rodiigues e apIicveI ao diieilo liasiIeiio: segundo esle
auloi, una vez que a gc|dcn snarc liala da aluao enpiesaiiaI do Lslado,
fundada no inleiesse plIico, asseguiando-Ihe foinas de conlioIe
juidico-adninislialivo inlia-socieliio - e, nesse senlido, podeiia sei
consideiada veidadeiia noina de diieilo adninislialivo - una foina de
conlioIe juidico-adninislialivo alpico solie a sociedade, deiiogando o
iegine geiaI de diieilo socieliio
147
.

As pailicuIaiidades das diveisas conpanhias piivalizadas oliigan a
una anIise en concielo de aIguns casos, una vez no sei possveI a

146
COMIARATO, SALOMO IILHO, 2OO2, p. 197.
147
RODRICULS, 2OO4, p. 354.
92
idenlificao de un nodeIo unifoine.

A Conpanhia LIelionecnica CLLMA, indsliia de noloies
aeionulicos, leve sua gc|dcn snarc ciiada ainda sol o iegine da Lei
8.O31/9O. A Unio delinha una nica ao oidiniia de cIasse especiaI,
que Ihe confeiia as pieiiogalivas de velo seguinles: (a) aIleiao do oljelo
sociaI, (l) aIleiao da cIusuIa eslaluliia que Iinilava a 3O do capilaI
volanle a pailicipao das conpanhias aeieas e de seus conlioIadoies,
conlioIadas, coIigadas e adninisliadoies, len cono Iinilava a 1O do
capilaI volanle a pailicipao de cada conpanhia aeiea en conjunlo con
seus conlioIadoies, conlioIadas, coIigadas e adninisliadoies (eslas
disposies vigoiaiian poi cinco anos a pailii da vigncia do eslalulo
sociaI, ou seja, nesle pailicuIai, a gc|dcn snarc confeiia pieiiogalivas
Iiniladas no seu aspeclo lenpoiaI, nilidanenle paia seivii cono
insliunenlo de ieguIao do neicado) e (c) a aIleiao do ConseIho de
Adninisliao (a Unio e os enpiegados linhan o diieilo de indicai dois
nenlios e os iespeclivos supIenles)
148
.

No enlanlo, o piesenle esludo ii se delei en duas enpiesas eslalais de
giande poile e que, piivalizadas apiesenlan conpelilividade nos
neicados nacionaI e inleinacionaI: a Lnpiesa iasiIeiia de Aeionulica
(Lnliaei) e a Conpanhia VaIe do Rio Doce (CVRD).

148
CARVALHOSA, M., 2OO2, p. 231.
93

5.3.1 Emprcsa BrasI!cIra dc AcrnnutIca - EMBRAER

A Conisso Diieloia do Iiogiana NacionaI de Deseslalizao, nedianle
o edilaI IND-A-O5/94-LMRALR, eslaleIeceu que a aIienao de aes
da Lnpiesa iasiIeiia de Aeionulica S.A. a pessoas fsicas ou juidicas
esliangeiias ficaiia Iinilada a 4O
149
. Ioi deIileiado, ainda, que nedianle
aIleiao dos Lslalulos Sociais, poi neio de assenlIeia geiaI
exliaoidiniia a sei ieaIizada anles do IeiIo de piivalizao, seiia ciiada
una gc|dcn snarc, de piopiiedade da Unio.

Refeiida ao consla do ailigo 5 do Lslalulo SociaI:

Art. 5
O capilaI sociaI sulsciilo e inlegiaIizado da EMBRAER e
de R$ 3.136.968.129,42 (lis liIhes, cenlo e liinla e seis
niIhes, novecenlos e sessenla e oilo niI, cenlo e vinle e
nove ieais e quaienla e dois cenlavos), dividido en
716.424.846 (selecenlos e dezesseis niIhes, qualiocenlos e
vinle e qualio niI e oilocenlos e quaienla e seis) aes,
sen vaIoi noninaI, sendo 242.544.447 (duzenlos e
quaienla e dois niIhes, quinhenlos e quaienla e qualio
niI e qualiocenlos e quaienla e sele) aes oidiniias, 1
(una) ao oidiniia de cIasse especiaI, e 473.88O.398
(qualiocenlos e selenla e lis niIhes, oilocenlos e oilenla
niI e liezenlos e novenla e oilo) aes piefeienciais
nIcn
A ao oidiniia de cIasse especiaI sei oliigaloiianenle
delida peIa Unio IedeiaI (ailigo 8 da Lei 9.491/97).


149
CapluIo 1, sulilen 1.2.1., do iefeiido LdilaI.
94
Nos leinos do ailigo 7, do Lslalulo SociaI, aliilui-se, poi neio do
iefeiido insliunenlo defensivo, podei de velo nas seguinles naleiias:
Art. 7
A ao de cIasse especiaI lei podei de velo nas seguinles
naleiias:
I. Mudana de denoninao da sociedade e oljelo sociaI,
II. AIleiao e/ou apIicao da Iogonaica da enpiesa,
III. Ciiao e/ou aIleiao de piogianas niIilaies, que
envoIvan ou no a ReplIica Iedeialiva do iasiI,
IV. Capacilao de leiceiios en lecnoIogia paia
piogianas niIilaies,
V. Inleiiupo de foinecinenlo de peas de nanuleno e
ieposio de aeionaves niIilaies,
VI. Tiansfeincia do conlioIe acioniio, e
VII. Quaisquei nodificaes desle ailigo e do ailigo 16 e
seus paigiafos 1 e 2 ou quaisquei diieilos aliiludos
poi esle Lslalulo a ao de cIasse especiaI.

O ailigo 16, poi sua vez, confeie a Unio a pieiiogaliva de indicai
nenlio do ConseIho de Adninisliao da iefeiida conpanhia:
Art. 16
O ConseIho de Adninisliao sei conposlo de no
nnino O9 (nove) e, no nxino, 18 (dezoilo) nenlios e
seus iespeclivos supIenles, lodos acionislas, eIeilos peIa
AssenlIeia CeiaI, peIo piazo de 3 (lis) anos, peinilida a
ieeIeio.
1
A Unio IedeiaI lei diieilo de indicai un dos nenlios
do ConseIho de Adninisliao e iespeclivo supIenle,
95
vincuIado a ao oidiniia de cIasse especiaI de sua
liluIaiidade
15O
.
O acoido de acionislas, poi sua vez:
ARTIGO IV - RcstrIcs an dIrcItn dc vntn dns acInnIstas
4.1 O ConseIho de Adninisliao da Conpanhia sei
conposlo de 9 (nove) a 13 (lieze) nenlios efelivos e seus
iespeclivos supIenles, sendo un iepiesenlanle dos
enpiegados, ainda que no acionislas ou sen deleien
volo suficienle paia laI, nais un de enpiegados se viei a
sei enlendido peIas Iailes que ln eIes esse diieilo, nutrn
dn Gnvcrnn Fcdcra!, na qua!Idadc dc dctcntnr da
"Gn!dcn 5harc", e oulio do anco do iasiI - anco de
Inveslinenlos S.A., na quaIidade de iepiesenlanle dos
acionislas ninoiiliios, se assin o iequeiei e enquanlo
delivei nneio suficienle de ONs da Conpanhia, paia,
junlanenle con oulios acionislas ninoiiliios, eIegei un
nenlio do ConseIho de Adninisliao. O Diieloi
Iiesidenle da Conpanhia sei convocado a pailicipai das
ieunies, sen diieilo a volo
151
.

Ieicele-se, aqui, a pieocupao en piolegei inleiesses Iigados a pipiia
defesa nacionaI. O pipiio LdilaI, en seu ilen 1.2.3, pioilia a
pailicipao, no IeiIo, de concoiienles da iefeiida enpiesa.


Suigiu un queslionanenlo, que foi diiinido peIa Advocacia-CeiaI da
Unio, aceica do falo de o Lslalulo SociaI no se iefeiii a Iinilao da
pailicipao esliangeiia no capilaI sociaI da LMRALR aps a ieaIizao
do IeiIo. O giupo que, en conjunlo, assuniu o conlioIe da conpanhia,
suslenlou, con lase en Iaiecei da Iavia de Luiz Leonaido Canlidiano,

15O
Todos os disposilivos do Lslalulo SociaI foian ollidos no slio da conpanhia. DisponveI
en: < vvv.enliaei.con.li> Acesso en: 2O fev. 2OO6. (GrIfns nnssns).
151
O nesno se pode dizei da olleno do disposilivo conslanle do Acoido de Acionislas.
96
que o Iinile de pailicipao do capilaI esliangeiio eia apIicveI apenas ao
IeiIo de deseslalizao, e que, enceiiado esle piocedinenlo, nenhuna
oulia iesliio leiia sido inposla peIo Iodei IlIico en ieIao a essa
naleiia
152
.

O coiiespondenle Acoido de Acionislas, iniciaInenle fiinado en 24 de
juIho de 1997, no se iefeiia a quaIquei scio esliangeiio. Iosleiioinenle,
aps Teino Adilivo, cogila-se da adnisso de scio eslialegico,
afiinando-se que esle podeiia adquiiii ale vinle poi cenlo das aes
oidiniias da Conpanhia, no inlegiando seu conlioIe.

Ioi no havei, desla foina, liansfeincia de conlioIe, foi auloiizada a
incIuso do iefeiido scio eslialegico - na ieaIidade, un giupo fiancs
consliludo peIas euiopeias DassauIl Avialion, LADS, Safian e ThaIes. No
enlanlo, o enlendinenlo fiinado peIa Unio, aliaves do iefeiido Iaiecei,
foi no senlido de que, se as iesliies foian ciiadas cono condies de
negcio, con a evidenle finaIidade de piolegei os inleiesses nacionais,
dada a posio eslialegica desle segnenlo, len cono da pipiia
Conpanhia, e se una deIas, especificanenle a Iinilao da pailicipao
do capilaI esliangeiio, foi incIuda con o evidenle oljelivo de inpedii
que o capilaI esliangeiio assunisse o seu conlioIe, seiia alenlaliio a
Igica, ao piincpio da iazoaliIidade e nesno ao lon senso concIuii que
seneIhanles iesliies podeiian desapaiecei Iogo aps a piivalizao,

152
RASIL, Advocacia-CeiaI da Unio. Iaiecei n ACU/LA-O1/2OOO, de Iavia do ConsuIloi da
Unio, Di. Luiz AIleilo da SiIva, e adolado peIo Iaiecei n CQ-215. IulIicado no Diiio OficiaI
da Unio de 2O de janeiio de 2OOO, p. 2.
97
vaIendo, en oulias paIavias, apenas paia o IeiIo
153
.

Assin, ieslou enlendido, ao nenos no nlilo do Lxeculivo IedeiaI, que
as pieiiogalivas que conslan do edilaI de Iicilao pievaIecen, ainda
que, evenluaInenle, no se enconlien ieafiinadas no eslalulo sociaI da
conpanhia.

5.3.2 CnmpanhIa Va!c dn RIn Dncc - CVRD

Dispe o Lslalulo SociaI da conpanhia:
CAPTULO II - DO CAPITAL E DA5 AE5
j...]
Art. 5 - O CapilaI SociaI e de R$14.OOO.OOO.OOO,OO
(qualoize liIhes de ieais) coiiespondendo a 1.165.677.168
(hun liIho, cenlo e sessenla e cinco niIhes, seiscenlos e
selenla e sele niI e cenlo e sessenla e oilo) aes
esciiluiais, sendo R$9.OO7.O32.395,62 (nove liIhes, sele
niIhes, liinla e dois niI, liezenlos e novenla e cinco ieais
e sessenla e dois cenlavos), divididos en 749.949.429
(selecenlos e quaienla e nove niIhes, novecenlos e
quaienla e nove niI e qualiocenlos e vinle e nove) aes
oidiniias e R$4.992.967.6O4,38 (qualio liIhes,
novecenlos e novenla e dois niIhes, novecenlos e
sessenla e sele niI, seiscenlos e qualio ieais e liinla e oilo
cenlavos), divididos en 415.727.739 (qualiocenlos e
quinze niIhes, selecenlos e vinle e sele niI e selecenlos e
liinla e nove) aes piefeienciais cIasse A, incIuindo O3
(lis) de cIasse especiaI, lodas sen vaIoi noninaI.
2 - As aes piefeienciais da cIasse especiaI peilenceio
excIusivanenle a Unio IedeiaI. AIen dos denais diieilos

153
RASIL, 2000, ilen 156 do iefeiido Iaiecei. ConcIuiu-se que: 16O. Desse nodo, en ieIao a
capilaI esliangeiio, a Unio no s pode velai a liansfeincia do conlioIe acioniio da
LMRALR, do nesno nodo que pode en ieIao a capilaI nacionaI, cono deve velai essa
liansfeincia, caso venha a sei pielendida. A no sei que Iei especfica posleiioi, ou o
LxceIenlssino Senhoi Iiesidenle da ReplIica, poi iazes de Lslado, venha a ieliiai a
exigncia iefeienle a Iinilao do ieconhecinenlo de que o exeiccio do conlioIe acioniio da
LMRALR peIo capilaI esliangeiio, ao conliiio da ideia que piesidiu a piivalizao da
Conpanhia, no configuiaiia iisco aos supeiioies inleiesses do Ias.
98
que Ihe so expiessa e especificanenle aliiludos no
piesenle Lslalulo SociaI, as aes piefeienciais da cIasse
especiaI leio os nesnos diieilos das aes piefeienciais
cIasse "A".

L o ailigo 7:
Art. 7 - A ao de cIasse especiaI lei diieilo de velo
solie as seguinles naleiias:
I - aIleiao da denoninao sociaI,
II - nudana da sede sociaI,
III - nudana no oljelo sociaI no que se iefeie a
expIoiao nineiaI,
IV - Iiquidao da sociedade,
V - aIienao ou enceiianenlo das alividades de quaIquei
una ou do conjunlo das seguinles elapas dos sislenas
inlegiados de nineiio de feiio da sociedade: (a) depsilos
nineiais, jazidas, ninas, (l) feiiovias, (c) poilos e
leininais nailinos,
VI - quaIquei nodificao dos diieilos aliiludos as
especies e cIasses das aes de enisso da sociedade
pievislos nesle Lslalulo SociaI,
VII - quaIquei nodificao desle Ailigo 7 ou de
quaisquei dos denais diieilos aliiludos nesle Lslalulo
SociaI a ao de cIasse especiaI.

No houve, quando da piivalizao, quaIquei pieviso que confeiisse ao
Iodei IlIico a pieiiogaliva de noneai nenlio do ConseIho de
Adninisliao e/ou do ConseIho IiscaI. No h possiliIidade, poilanlo,
de a Unio vii a exigii seneIhanle piiviIegio - a nenos, e cIaio, que
ocoiia nodificao no Lslalulo SociaI nesse senlido, iessaIlando-se desde
j que a naioiia do capilaI volanle peilence a inicialiva piivada. A
siluao e diveisa daqueIa anaIisada no que se iefeie a LMRALR - no
h quaIquei pieviso nesle senlido, seja no edilaI de piivalizao, seja no
Lslalulo SociaI vigenle a epoca da deseslalizao.

Desla foina, e possveI afiinai que o Coveino liasiIeiio, ao oplai poi
99
un piogiana de deseslalizao que incIuiu a piivalizao de aIgunas de
suas conpanhias, no descuidou, ao nenos en lese, de inleiesses
nacionais consideiados ieIevanles.

5.4 As Go|den Shares c a CnnstItuIn dc 1988

Lvidenlenenle, una anIise da conslilucionaIidade das noinas que
ciiaian as gc|dcn snarcs no iasiI devei se delei en aspeclos oulios que
no aqueIes apieciados peIo TiilunaI de }uslia Luiopeu.

Confoine j aloidado anleiioinenle, paiece cIaio que o consliluinle
consagiou a ideia do chanado Lslado ieguIadoi, en conliaposio ao
Lslado pioduloi.

Ainda que o oljelivo desle lialaIho no seja a anIise ninuciosa do
piincpio da Iivie inicialiva, pode-se afiinai que esle iepiesenla a
afiinao do vaIoi Iileidade piojelado no canpo econnico
154
.

Iaia Ieinando Nello oileux, a Iileidade fundanenlaI de expIoiao da
alividade econnica foi confeiida, excIusivanenle, a inicialiva piivada, a
enpiesa eslalaI, nesla configuiao conslilucionaI, sonenle lei acesso ao
neicado nas condies do ailigo 173 da Consliluio - e ainda assin,
sulnelendo-se, de lodas as foinas, as Ieis geiais que ieguIan a
concoiincia (inciso II do 1 do nesno ailigo 173)
155
.

154
SOUZA, Hoicio Auguslo Mendes de. A inleiveno do eslado no donnio econnico a Iuz
da juiispiudncia. |n. SOUTO, M. }. V., MARSHAL, C., 2OO2, p. 55.
155
OITLUX, Ieinando Nello. Inleiveno do Lslado no Donnio Lconnico na Consliluio
IedeiaI de 1988. in. CRLCO, Maico AuieIio (Cooid.). Ccn|rioui5cs dc in|crtcnac nc dcninic
cccncnicc c figuras afins. So IauIo: DiaIelica, 2OO1. p. 72.
100
Ioi oulio Iado, e salido que o diieilo a Iileidade de inicialiva - cono
quaIquei diieilo - no deve e no pode sei vislo cono alsoIulo. Ceilo e
que a Consliluio de 1988 piescieve que a piopiiedade alendei sua
funo sociaI (ailigo 5, XXIII), piincpio esse ieafiinado,
especificanenle, cono piincpio de oiden econnica no ailigo 17O,
incisos II e III. De se deslacai, ainda, que o paigiafo nico desle nesno
ailigo eslaleIece a Iileidade de exeiccio da alividade econnica,
independenlenenle de auloiizao do Iodei IlIico, saIvo nos casos
expiessos en Iei.

Inleiessanle o posicionanenlo adolado poi RacheI Slajn, da Univeisidade
de So IauIo. Segundo a auloia, paia gaianlii a Iivie inicialiva, a
Iileidade de acesso aos neicados, o consliluinle de 1988, aliaves do
cilado ailigo 17O, vaIoiiza a concoiincia e o iespeilo ao lialaIho, a
vaIoiizao da dignidade pessoaI
156
. Nesle senlido, cale ao diieilo
discipIinai a esliuluia de foina a definii luleIas e gaianlias paia que a
possiliIidade de salisfao das necessidades individuais no Ieve a
injuslias sociais, con iegias que discipIinen a piopiiedade e sua
aliiluio, a ciicuIao Icila e ieguIai da iiqueza e a definio das
iesponsaliIidades dos opeiadoies
157
.

Oia, as alividades desenpenhadas en desconfoinidade con esses

156
STA}N, RacheI. Tccria ]uridica da |nprcsa. a|itidadc cnprcs4ria c ncrcadcs. So IauIo: AlIas,
2OO4, p. 26. Mais adianle, a auloia, aps afiinai a necessidade de o juiisla eslaleIecei vncuIos
nais eslieilos enlie diieilo e econonia cono neio paia o enfienlanenlo de quesles ieIevanles
no nlilo do diieilo coneiciaI, piossegue: cono o diieilo e sislena aleilo, e infIuenciado peIo
neio que o pioduz, e no pode ignoiai que a aluao dos agenles econnicos, ciiando paia si
novas foinas de ieIacionanenlo, deven sei capladas peIo oidenanenlo paia que se lenha
seguiana quanlo a eficcia dos efeilos daqueIas noinas piivadas, aIen dos Iiniles
inleisuljelivos inedialos ou diielos (pgina 28).
157
STA}N, 2004, p. 64.
101
piincpios deven sei iepuladas inconslilucionais. L que, se o diieilo
conslilucionaI de exeiccio de una alividade econnica Icila no se
suloidina a nanifeslao eslalaI uniIaleiaI, disciicioniia, lanlen no
olsla o exeiccio da funo de poIcia solie essas nesnas alividades
158
. A
inleiveno do Lslado na alividade econnica no e, pois, un fin en si
nesna, nas un insliunenlo paia o cunpiinenlo dos fins a eIe
aliiludos peIa pipiia Consliluio - aqueIes eslaleIecidos no ailigo 3,
denlie os quais a consliuo de una sociedade Iivie, jusla e soIidiia e a
gaianlia do desenvoIvinenlo nacionaI.

Oia, se cale ao Lslado pIanejai, incenlivai e fiscaIizai a alividade
econnica, paiece necessiio confeiii-Ihe insliunenlos paia lanlo. No
se pode ignoiai, nesle senlido, a inpoilncia de un necanisno de defesa
do inleiesse nacionaI cono o iepiesenlado peIa ao piefeienciaI de
cIasse especiaI - a gc|dcn snarc.

Desla foina, seneIhanle insliunenlo no paiece, ao nenos en lese,
alenlaliio a Consliluio: os diieilos de piopiiedade, e da Iivie
inicialiva, cono lodos os diieilos, no so consideiados alsoIulos ou
iIinilados. IeIo conliiio, deven sei exeicidos nos quadios definidos
peIa Consliluio e peIa Iei, Ievando senpie en consideiao o inleiesse
geiaI
159
. O que, no enlanlo, esl a neiecei naioies alenes poi paile da
douliina e da juiispiudncia, e a queslo dos Iiniles poivenluia
exislenles nesla inleiveno eslalaI. Apenas paia se lei una ideia, se e, de
falo, oljelivo do Ias a ciiao de una conunidade Ialino-aneiicana de

158
SOUZA, 2OO2, p. 62.
159
RODRICULS, 2OO4, p. 356. O auloi iefeie-se, aqui, ao diieilo poilugus, nas a olseivao
paiece vIida lanlen ao oidenanenlo juidico liasiIeiio.
102
naes, e possveI que, a seneIhana do ocoiiido no espao euiopeu,
aIgunas disposies sejan consideiadas alusivas, cono, poi exenpIo,
aqueIa que peinile o velo a pailicipao esliangeiia acina de
deleininados Iiniles.

Ioi oulio Iado, paiece lvia a necessidade de se ciiai piocedinenlos paia
que o exeiccio deslas pieiiogalivas eslalais seja devidanenle
desenpenhado. Ln oulios leinos, significa dizei que, paia se pieseivai
vaIoies cono a seguiana juidica, esse podei deve sei exeicido da foina
nais lianspaienle possveI. No se pode ignoiai a dificuIdade, nesla
naleiia, de una oljelivao, una vez que se esl dianle de conceilos
indeleininados.

As piineiias Ieis solie o assunlo, no conlexlo dos piogianas de
deseslalizao, iefeiian-se a iazes que juslifiquen a ciiao das gc|dcn
snarcs. } a noina da Iei socieliia no liaz esla ideia lo anpIa, nas, poi
oulio Iado, paiece no apiesenlai quaIquei Iinilao a alividade do
Iodei IlIico en ciiai iefeiidas pieiiogalivas.

Conludo, no se pode ignoiai o falo de, a iigoi, os painelios paia essa
aluao se enconliaien no lexlo conslilucionaI, nais especificanenle no
j cilado ailigo 17O, len cono denais disposilivos da Oiden Lconnica.
A queslo piincipaI e, enlo, idenlificai, no caso concielo, inleiesse
ieIevanle que juslifique, poi exenpIo, o exeiccio do podei de velo.

Iailindo da ideia segundo a quaI no h, en piincpio, inconpaliliIidade
enlie a ciiao das gc|dcn snarcs e a oiden conslilucionaI liasiIeiia, passa-
se, a seguii, a aloidai aIguns aspeclos ieIevanles a vida da conpanhia
103
piivalizada.


5.5 O vctn

IniciaInenle, deve-se aveiiguai a naluieza do velo - diieilo confeiido ao
Iodei IlIico delenloi de pailicipao ninoiiliia na conpanhia.

Iaiece vIido ao oidenanenlo liasiIeiio a ideia de se lialai de un alo
adninislialivo. Isso poique, na Iio de Rodiigues, lialai-se-ia de un alo
juidico uniIaleiaI (velo) pialicado no exeiccio do podei adninislialivo
(podei de velo adninislialivo), poi un igo da Adninisliao ou poi
oulia enlidade plIica ou piivada paia laI haliIilada poi Iei (scio-
plIico ou o seu iepiesenlanle IegaI) e que liaduz una deciso lendenle
a pioduzii efeilos juidicos solie una siluao individuaI e conciela (a
deciso ou a deIileiao)
16O
.

Lnlie ns, a iIao e vIida, de acoido con a definio de alo
adninislialivo enconliada na douliina. Assin, na Iio de HeIy Lopes
MeiieIIes, alo adninislialivo e loda nanifeslao uniIaleiaI de vonlade
da Adninisliao IlIica que, agindo nessa quaIidade, lenha poi fin
inedialo adquiiii, iesguaidai, liansfeiii, nodificai, exlinguii e decIaiai
diieilos, ou inpoi oliigaes aos adninisliados ou a si pipiia
161
.

Ao anaIisai o que chana de alo adninislialivo en acepo esliila, CeIso

16O
RODRICULS, 2004, p. 397. O auloi cila o adninislialivisla poilugus Diogo Iieilas do
AnaiaI.
161
MLIRLLLLS, HeIy Lopes. Dirci|c Adninis|ra|itc 8rasi|circ. So IauIo: MaIheiios, 1998. p. 131.
104
Anlnio andeiia de MeIIo ofeiece a seguinle noo: decIaiao
uniIaleiaI do Lslado no exeiccio de pieiiogalivas plIicas, nanifeslada
nedianle conandos concielos conpIenenlaies a Iei (ou,
excepcionaInenle, a pipiia Consliluio, a de nodo pIenanenle
vincuIado) expedidos a lluIo de Ihe dai cunpiinenlo e sujeilos a
conlioIe de Iegilinidade poi igo juiisdicionaI
162
.

No enlanlo, enlie ns, no h quaIquei pieviso de una
piocedinenlaIizao paia o exeiccio, peIo Iodei IlIico, das
pieiiogalivas que Ihe sejan confeiidas peIa gc|dcn snarc, H que se
alenlai ao falo - aqui j lialado - de a juiispiudncia euiopeia lei
deslacado o esquena eIaloiado peIo Iodei IlIico na eIgica paia, a un
s lenpo, asseguiai a pievaIncia do inleiesse nacionaI ieIevanle, sen
conludo piivai o pailicuIai de ciileiios nininanenle oljelivos.

O nodeIo leIga podeiia sei adaplado ao oidenanenlo liasiIeiio,
laslando que se pievisse, na pipiia Iei socieliia, a deIinilao de piazo
paia que o Iodei IlIico se nanifeslasse, concIusiva e
fundanenladanenle, solie a deIileiao da assenlIeia. O Iodei IlIico
podeiia fianqueai a conpanhia a possiliIidade de apiesenlai suas iazes
peIas quais enlendeiia incalveI o velo, ou nesno sua desnecessidade
(ou seja, ainda que a naleiia eslivesse de falo sujeila a apieciao eslalaI,
no caso concielo, no haveiia iazo paia se consideiai en iisco o
inleiesse nacionaI ieIevanle que o juslifica). UIliapassado o piazo sen
quaIquei nanifeslao eslalaI, a opeiao eslaiia definilivanenle
auloiizada, e o podei de velo enlendido cono no exeicido.

162
MLLLO, C. A. . de. Cursc dc dirci|c adninis|ra|itc. So IauIo: MaIheiios, 2OO4. p. 354.
105
5.6 A rcspnnsabI!Idadc dn Estadn-cnntrn!adnr nn cxcrccIn das
prcrrngatIvas a c!c cnnfcrIdas pnr mcIn das "Go|den Shares"

Tiala-se, aqui, de especuIai a iespeilo da hiplese de o alo adninislialivo
consislenle no velo a una deleininada deIileiao da conpanhia sei
consideiado nuIo, no caso liasiIeiio, peIo }udiciiio. A queslo ainda no
foi enfienlada na juiispiudncia liasiIeiia e, nesno na Luiopa, no se
enconlian anolaes especficas
163
.

A queslo, aqui, piessupe que, nas naleiias especficas de que liala a
gc|dcn snarc, exeice o Iodei IlIico papeI seneIhanle ao de un
conlioIadoi.

NaqueIas naleiias especficas cujas deIileiaes passan peIa sua
apiovao poi neio do exeiccio das pieiiogalivas do velo, e que,
poilanlo, assune a condio de conlioIadoi, h que se aveiiguai aceica
de evenluaI apIicao da noina socieliia eslaluda na Lei 6.4O4/76, nais
especificanenle, o ailigo 117.

A douliina nacionaI
164
eslaleIece lis leoiias a iespeilo da
iesponsaliIidade civiI da Adninisliao IlIica: a da cuIpa
adninislialiva, a do iisco adninislialivo e a do iisco inlegiaI.

No enlanlo, a Iio de CeIso Anlnio andeiia de MeIIo e peilinenle.
Segundo o iIuslie Iiofessoi, laseando-se na douliina de AIessi, no h

163
A olseivao, no que loca ao diieilo euiopeu, e de RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 411.
164
STOCCO, R. Rcspcnsaoi|idadc citi| c sua in|crprc|aac jurisprudcncia|. So IauIo: Revisla dos
Tiilunais, 1999. p. 5O2. MLIRLLLLS, H. L., 1998, p. 532.
106
faIai en iesponsaliIidade, piopiianenle dila, quando o Lslado deliIila,
enfiaquece ou saciifica un diieilo de oulien (no caso, os scios da
conpanhia), ao exeicilai un podei (denlie os quais, o de velo) que a
oiden juidica Ihe confeie (aqui, no apenas as Ieis que eslaleIeceian o
piocesso de piivalizao, nas lanlen a pipiia Iei socieliia, len cono
os disposilivos do Lslalulo SociaI e do LdilaI de Iiivalizao),
auloiizando-o a pialicai un alo cujo conledo inlinseco consisle piecisa
e exalanenle en ingiessai na esfeia aIheia paia incidii solie o diieilo de
aIguen
165
.

Na douliina poiluguesa, Rodiigues afiina que o podei de velo geia una
expeclaliva na esfeia dos scios piivados ieIalivanenle a un polenciaI
exeiccio, peIo Iodei IlIico, das pieiiogalivas a eIe confeiidas peIa
gc|dcn snarc, en un conjunlo pie-deleininado de naleiias, que nada
nais liaduz que una Ieglina ieduo da Iileidade da inicialiva piivada.
Tiala-se de un alo adninislialivo Ieglino, cujo exeiccio senpie esleve
pievislo. Da, concIui, no havei quaIquei possiliIidade de se
iesponsaliIizai o Lslado, nas hipleses de exeiccio de velo consideiado

165
MLLLO, C. A. . de., 2OO4, p. 877. O auloi piossegue: H casos en que o Lslado e
auloiizado peIo Diieilo a pilica de ceilos alos que no ln poi conledo pipiio saciificai
diieilo de oulien. Sen enlaigo, o exeiccio desles alos pode vii a alingii diieilos aIheios,
vioIando-os, cono neio sulpiodulo, cono sinpIes iesuIlado ou seqeIa de una ao Ieglina.
|...j Ieicele-se que a siluao e inleiianenle dislinla dos casos en que a Iei auloiiza a
desapiopiiai, desliuii pievenlivanenle ceilos lens elc. Con efeilo: aqui a noina auloiizadoia
Iegilina un conpoilanenlo cujo aIcance no e oulio seno saciificai o diieilo a sei alingido
107
vIido
166
.

No ieslando dvidas aceica da caiacleiizao de aIguna foina de
conlioIe poi paile do Iodei IlIico no uso das pieiiogalivas a eIe
confeiidas peIa gc|dcn snarc, h que se indagai se sei possveI inpulai ao
Lslado a iesponsaliIidade poi evenluais danos poi eIe causados nessa
condio. Aqui, h que se anaIisai o disposlo no ailigo 159, da Lei
6.4O4/76:
Ail. 159. Conpele a conpanhia, nedianle pievia
deIileiao da assenlIeia-geiaI, a ao de
iesponsaliIidade civiI conlia o adninisliadoi, peIos
piejuzos causados ao seu paliinnio.
1 A deIileiao podei sei lonada en assenlIeia-geiaI
oidiniia e, se pievisla na oiden do dia, ou foi
conseqncia diiela de assunlo neIa incIudo, en
assenlIeia-geiaI exliaoidiniia.
2 O adninisliadoi ou adninisliadoies conlia os quais
deva sei pioposla ao ficaio inpedidos e deveio sei
sulsliludos na nesna assenlIeia.
3 QuaIquei acionisla podei pionovei a ao, se no
foi pioposla no piazo de 3 (lis) neses da deIileiao da
assenlIeia-geiaI.
4 Se a assenlIeia deIileiai no pionovei a ao,
podei eIa sei pioposla poi acionislas que iepiesenlen
5 (cinco poi cenlo), peIo nenos, do capilaI sociaI.
5 Os iesuIlados da ao pionovida poi acionisla
defeien-se a conpanhia, nas esla devei indeniz-Io, ale

166
RODRICULS, N. C. 2OO4, p. 419. Discoida-se, no enlanlo, da concIuso desle auloi:
Tanlen no seio invocveis noinas de diieilo piivado apIicveis en siluaes anIogas -
iefeiino-nos, nesle Ilino caso, a hiplese de o velo do Lslado peIa deleno de una ao
piiviIegiada ('gc|dcn-snarc) sei consideiado alusivo, paia efeilos do disposlo no ailigo 58, n 1,
aInea l, do CSC -, hiplese que iejeilanos peIa ciicunslncia de o iegine decoiienle da
deleno daqueIas aces, sendo de naluieza adninislialiva, sei consagiado poi aclo IegisIalivo
que deiioga o iegine geiaI pievislo no CSC.
108
o Iinile daqueIes iesuIlados, de lodas as despesas en que
livei incoiiido, incIusive coiieo noneliia e juios dos
dispndios ieaIizados.
6 O juiz podei ieconhecei a excIuso da
iesponsaliIidade do adninisliadoi, se convencido de que
esle agiu de loa-fe e visando ao inleiesse da conpanhia.
7 A ao pievisla nesle ailigo no excIui a que coulei
ao acionisla ou leiceiio diielanenle piejudicado poi alo
de adninisliadoi.

A ideia da ciiao da gc|dcn shaie peIo enle deseslalizanle foi juslanenle
a de Iinilai a aluao do adninisliadoi en ieas ou naleiias
consideiadas peIo Iodei IlIico cono sensveis, cono vilais ao inleiesse
nacionaI. Se a especie de gc|dcn snarc eslaleIecida peIo ailigo 18 - que,
iepila-se, foge ao nlilo desla disseilao - e a de piolegei a
adninisliao do seu efelivo conlioIadoi, paia o inleiesse da pipiia
conpanhia, aqui a siluao e inveisa - pielende-se piolegei o inleiesse
nacionaI da adninisliao
167
.

Iaiece que a siluao, en nosso diieilo, no difeie daqueIa apiesenlada
poi Rodiigues: o iegine decoiienle da deleno dessa ao e de naluieza
adninislialiva, consagiado poi expiessa pieviso IegaI, que deiioga,
nesle senlido, as noinas do iegine geiaI do diieilo socieliio.
Lvidenlenenle, a siluao e aIleiada na hiplese de o podei de velo sei

167
SALOMO IILHO, CaIixlo, 2OO2, p. 114: Lsse insliunenlo e e len sido iecenlenenle
uliIizado cono eficaz neio de iecupeiao de enpiesas en dificuIdades. Nesses casos,
fieqenlenenle a inagen do conlioIadoi enconlia-se lo desgaslada que paia a olleno de
ciedilo e fundanenlaI no apenas una nudana da adninisliao, nas una nudana de
conlioIe. A gc|dcn snarc foinece enlo insliunenlo eficaz e ieIalivanenle indoIoi paia o
conlioIadoi, j que ao nesno lenpo en que gaianle que esse no possa infIuii na
adninisliao, peidendo viiluaInenle lodos os seus podeies, no inpIica peida do
'paliinnio do conlioIadoi, i.c., diIuio ou ieduo de sua pailicipao de capilaI na
conpanhia.
109
consideiado, peIo Iodei }udiciiio, alusivo. Aqui h un alo
adninislialivo consideiado iIcilo. Ao que ludo indica, podei se cogilai
en iesponsaliIizao da Adninisliao IlIica poi evenluais piejuzos
poi eIa acaiielados. Nesle senlido, paiece pIenanenle apIicveI a
douliina adninislialivisla da iesponsaliIidade do Lslado, aqui, poi alo
iIcilo.

IinaInenle, aloida-se, nesle nonenlo, una queslo que evenluaInenle
pode suigii, que e a possiliIidade de o Iodei IlIico, scio ninoiiliio
nas delenloi de ao piefeienciaI de cIasse especiaI, vii a piopoi
anuIao de deIileiao de assenlIeia geiaI da conpanhia poi
inolseivncia do velo poi eIe exeicido. A siluao no e de difciI
visuaIizao - laslando, cono exenpIo, a ideia de una deIileiao
lonada sen a oiliva do Iodei IlIico ou - pioi - a despeilo do velo
apiesenlado peIo Iodei IlIico.

Iaiece inequvoca a Iegilinidade do Iodei IlIico paia piopoi a
iespecliva ao de anuIao das deIileiaes da assenlIeia, olseivado,
evidenlenenle, o piazo piesciicionaI eslaleIecido peIo ailigo 286, da Lei
6.4O4/76. Inleiessa olseivai que, a faIla do eslaleIecinenlo de un
piocedinenlo que cuide da foina de uliIizao da gc|dcn snarc, seiia esse
o piazo paia o Iodei IlIico anuIai aqueIa deciso conliiia ao inleiesse
plIico que juslifica e fundanenla a exislncia desse inpoilanle
necanisno de defesa
168
.

168
Cf. CORRLA-LIMA, O. ., 2OO3, p. 518-519: A iiieguIaiidade de convocao da assenlIeia geiaI, peIo esquena acina,
geiaiia una nuIidade alsoIula (a Iei piescieve a foina paia a convocao da assenlIeia geiaI no ail. 124, e e nuIo o alo
juidico que no se ieveslii da foina piesciila en Iei - Cdigo CiviI de 1916, ail. 145). No enlanlo, laI nuIidade e lialada no
ail. 286 cono ieIaliva (anuIaliIidade) e sanveI: no ajuizada a ao no piazo piesciicionaI de dois anos, a conlai da
deIileiao , iepula-se sanada a iiieguIaiidade da convocao. |...j A ao sei a anuIaliia e, se no foi ajuizada no piazo
piesciicionaI de dois anos, a conlai da deIileiao, a assenlIeia geiaI iepulai-se- vIida e peifeila.
110
No deixa de sei una noina que Iinila, no lenpo, a pieiiogaliva do
Lslado de infIuii na alividade econnica da conpanhia piivalizada.
111
6 CONCLU5E5


Ao leinino da piesenle disseilao, as seguinles concIuses so
apiesenladas:

1 A alividade enpiesaiiaI, hisloiicanenle, senpie sofieu ingeincia do
Iodei IlIico, en especiaI aqueIa desenpenhada peIas sociedades
anninas. De falo, a conpanhia cedo iepiesenlou un giande cenlio
de podei, econnico e poIlico, falo que len eslieila ieIao con o
desenvoIvinenlo da chanada leoiia inslilucionaIisla.

2 A despeilo disso, o Lslado, piincipaInenle no Ilino SecuIo, ao se
afaslai da configuiao IileiaI cIssica, passou a exeicei diielanenle a
alividade econnica. Lsse nodeIo do Lslado pioduloi, no enlanlo,
passou a sei nais foilenenle queslionado, poi iazes de oiden
econnica, poIlica e nesno fiIosfica.

3 A pailii da decada de 197O, iniciou-se, piineiianenle na Luiopa, un
foile novinenlo de ieliiada do Lslado da alividade econnica, poi
neio de un piocesso de deseslalizao. Un aspeclo desse novinenlo
foi o piocesso de piivalizaes.

4 No enlanlo, seiia un equvoco inaginai que a ieliiada do Lslado da
alividade econnica significou o lolaI aIheanenlo, peIo Iodei
IlIico, do piocesso piodulivo. IeIo conliiio, piocuiou o Lslado
ciiai insliunenlos nais eficienles de inleiveno na alividade
112
econnica.

5 Un desses insliunenlos ven a sei o que se denonina peIa expiesso
ingIesa gc|dcn snarc. O Reino Unido desenvoIveu o iefeiido
insliunenlo, que concede ao goveino podeies de noneai nenlios da
Adninisliao e de velai deleininadas deIileiaes que envoIvan
inleiesses eslialegicos (aIleiao da sede sociaI, do oljelo sociaI,
aIienao de conlioIe acioniio). O necanisno, que foi iniciaInenle
adolado peIo goveino conseivadoi da Iiineiia-Minislia TATCHLR,
Iogo foi adolado, con aIgunas vaiianles, poi diveisos oidenanenlos,
lanlo na Luiopa quanlo en oulios conlinenles.

6 Aliaves desse insliunenlo, os goveinos piocuiaian no apenas
asseguiai o inleiesse nacionaI, nas lanlen aiiefecei evenluais
oposies poIlicas as piivalizaes, aIen de consliluii un
insliunenlo de piesso paia a olleno de deleininados oljelivos
poIlicos e econnicos, cono a nanuleno de nveis de enpiego. No
enlanlo, peicele-se que nen senpie esses inleiesses foian
pIenanenle alingidos.

7 Nesle conlexlo, ao piocedei ao piocesso de deseslalizao, o Iodei
IlIico, aqui e aIhuies, enlendeu que, en deleininados casos, no
seiia convenienle deixai o exeiccio da alividade econnica nas nos
da inicialiva piivada sen quaIquei necanisno que Ihe possiliIilasse
un nnino de ingeincia. Assin, piocuiou se ceicai de necanisnos
que peinilissen sua aluao na alividade agoia piivada, senpie con
vislas ao inleiesse nacionaI. SeneIhanles necanisnos exislen
incIusive no oidenanenlo noile-aneiicano, que confeie a auloiidade
113
plIica conpelenle podei de velai deleininadas alividades poi
pessoas consideiadas indesejadas, sol o aspeclo da seguiana
nacionaI.

8 Na Unio Luiopeia, a gc|dcn snarc foi inedialanenle inpugnada peIa
Conisso Luiopeia, que neIa via fIagianle desiespeilo as noinas que
consagiavan piincpios cono o da Iileidade de eslaleIecinenlo e o da
Iileidade da novinenlao de capilais. A juiispiudncia do TiilunaI
de }uslia Luiopeu, no enlanlo, en juIganenlos iecenles, decidiu que o
iefeiido insliunenlo no e, poi si s, alenlaliio as noinas euiopeias,
que peinilen a adoo de nedidas iesliilivas ao capilaI en siluaes
consideiadas de ieIevanle inleiesse nacionaI. H, pois, o
ieconhecinenlo, no nlilo euiopeu, de una naigen de Iileidade que
peinile aos Lslados a aconodao de aIguns inleiesses consideiados
ieIevanles, sen que isso signifique, necessaiianenle, infiao as Ieis
conuniliias.

9 Lnlendeu o TiilunaI Luiopeu que o ceine da queslo se enconlia na
ciiao de necanisnos que peinilan, a un s lenpo, a defesa de
inleiesses efelivanenle ieIevanles e a gaianlia, ao inveslidoi, de que o
Lslado exeiceiia as pieiiogalivas de una foina oljeliva. Assin,
ieconheceu cono vIida gc|dcn snarc ciiada na eIgica.

1O No iasiI, a adoo da gc|dcn snarc ocoiieu, en un piineiio nonenlo,
poi neio da IegisIao iefeienle ao piogiana de deseslalizao (Lei
8.O31, de 199O), sendo posleiioinenle consagiada peIa Iei socieliia
(ailigo 17, 7, da Lei 6.4O4, de 1976). Ioi efelivanenle uliIizado o
iefeiido insliunenlo defensivo dos inleiesses nacionais en
114
piivalizaes de sociedades inpoilanles, cono a LMRALR e a
CVRD.

11 No h, ale o nonenlo, queslionanenlo aceica de sua
conslilucionaIidade. De quaIquei foina, o lialanenlo confeiido peIa
Consliluio de 1988 a oiden econnica peinile afiinai que, ao
nenos en lese, o piocesso de piivalizao e, nesle conlexlo, a ciiao
de podeies especiais ao Iodei IlIico deseslalizanle, no se noslian
conliiios a configuiao de un Lslado ieguIadoi, en sulsliluio ao
Lslado pioduloi.

12 No enlanlo, da nesna foina que no e loda e quaIquei inleiveno do
Lslado na alividade econnica que lei iespaIdo conslilucionaI - nos
leinos do ailigo 173, da Consliluio, no se podei inaginai que
lodas as conpanhias piivalizadas podeio ensejai a ciiao de una
ao piefeienciaI de cIasse especiaI. H que se piocuiai, no seu
eslaleIecinenlo, un efelivo inleiesse nacionaI ieIevanle que juslifique
a peinanncia do Iodei IlIico cono agenle con aluao decisiva
nos iunos da conpanhia agoia piivada.

13 AnaIisando o velo peicele-se sua naluieza de alo adninislialivo,
enlendido cono decIaiao uniIaleiaI do Lslado no exeiccio de
pieiiogalivas plIicas, nanifeslada nedianle conandos concielos
conpIenenlaies a Iei (ou, excepcionaInenle, a Consliluio, a de
nodo pIenanenle vincuIado) expedidos a lluIo de Ihe dai
cunpiinenlo e sujeilo a conlioIe de Iegilinidade poi igo
juiisdicionaI.

115
14 Ainda anaIisando o sislena liasiIeiio, e de se iessaIlai que aIgunas
quesles deveio sei enfienladas. Una deIas e a iesponsaliIidade do
Lslado, que nas naleiias solie as quais exeice podei de velo, alua
cono conlioIadoi. No ieslando invaIidada essa aluao, no caso
concielo, paiece inapIicveI o iegine geiaI das sociedades, en especiaI
a noina conlida no ailigo 159, da Lei 6.4O4, de 1976.

15 Lvidenlenenle, una vez decIaiada iIegaI ou inconslilucionaI a aluao
poi neio da gc|dcn snarc, no caso concielo, paiece calveI a
iesponsaliIizao do Lslado poi evenluais piejuzos causados a
conpanhia ou a acionisla, peIo exeiccio do indevidanenle aliiludo
podei de velo. H, aqui, a siluao da iesponsaliIizao do Lslado poi
alo iIcilo.

16 Ioi oulio Iado, e a faIla do eslaleIecinenlo de un piocedinenlo a
iespeilo da foina cono o Iodei IlIico liasiIeiio ii exeicei as
pieiiogalivas de velo, paiece pIenanenle apIicveI a noina iefeienle
ao piazo piesciicionaI paia a pioposiluia da iespecliva ao de
anuIao das deIileiaes da assenlIeia, eslaleIecido peIo ailigo 286,
da Lei 6.4O4, de 1976. Lsle seiia o Iinile lenpoiaI paia que o Lslado
inpugnasse a deciso da conpanhia que vioIa, no seu enlendei, o
inleiesse nacionaI e, ao nesno lenpo, confeiiiia a conpanhia e ao
inveslidoi un nnino de seguiana juidica paia a alividade
enpiesaiiaI.

17 Desla foina afiguia-se a gc|dcn snarc, lanlo no iasiI cono no diieilo
conpaiado, un Ieglino e inpoilanle insliunenlo de defesa dos
inleiesses nacionais efelivanenle ieIevanles, possiliIilando-se, desla
116
foina, a ieliiada do Lslado da aluao diiela na alividade econnica.
No iasiI, essa nodificao do peifiI do Lslado enconlia-se
conslilucionaInenle deleininada.
117
7 REFERENCIA5


1 ADOLII, }ohannes. Tuin of lhe Tide` The CoIden Shaie
}udgenenls of lhe Luiopean Couil of }uslice and lhe LileiaIizalion of
lhe Luiopean CapilaI Maikels. Gcrnan |au ]curna|, t. 3, n. 8, ago.
2OO2. DisponveI en: <http://www.germanlawjournal.com/article.php?id170~.
Acesso em: 16 Iev. 2006.

2 ASCARLLLI, TuIIio. O desenvoIvinenlo hisliico do diieilo coneiciaI
e o significado da unificao do diieilo. Rctis|a dc Dirci|c Mcrcan|i|,
|ndus|ria|, |ccncnicc c |inanccirc, v.37, n.114, p. 237-252, ali./jun. 1999.

3 ASSOCIAO RASILLIRA DL NORMAS TLCNICAS. N8R 10520:
infoinao e docunenlao: cilaes en docunenlos. Rio de }aneiio,
2OO2

4 ASSOCIAO RASILLIRA DL NORMAS TLCNICAS. N8R 14724:
Infoinao e docunenlao: lialaIhos acadnicos: apiesenlao. Rio
de }aneiio, 2OO2.

5 ASSOCIAO RASILLIRA DL NORMAS TLCNICAS. N8R 6023:
infoinao e docunenlao: iefeincias: eIaloiao. Rio de }aneiio,
2OO2.

6 ASSOCIAO RASILLIRA DL NORMAS TLCNICAS. N8R 6028.
Rcsuncs. Rio de }aneiio, 199O.
118
7 ASSOCIAO RASILLIRA DL NORMAS TLCNICAS.-ANT-
Ncrnas A8NT scorc dccuncn|aac: coIelnea de noinas. Rio de }aneiio,
1989.

8 AUMAN, Richaid. Ioievoid. |au and Ccn|cnpcrarq Prco|cns, v. 63,
n. 4, p. 1-11. Oulono 2OOO.

9 ASTOS. CeIso Rileiio. Cursc dc dirci|c ccns|i|ucicna|. 13. ed. So
IauIo: Saiaiva, 199O.

1O OITLUX, Ieinando Nello. Inleiveno do Lslado no donnio
Lconnico na Consliluio IedeiaI de 1988. |n. CRLCO, Maico
AuieIio (Cooid.). Ccn|rioui5cs dc in|crtcnac nc dcninic cccncnicc c
figuras afins. So IauIo: DiaIelica, 2OO1.

11 ORA, }ose LdvaIdo Tavaies. Dirci|c sccic|4ric. Rio de }aneiio:
Renovai, 2OO3.

12 ORCLS, }oo Lunpio. Cursc dc dirci|c ccncrcia| |crrcs|rc. 5. ed. Rio
de }aneiio: Ioiense, 1991.

13 ORTOLOTTI, einaido, SINISCALCO, Donenico. Tnc Cna||cngcs cf
Prita|iza|icn. an inleinalionaI anaIysis. Oxfoid: Oxfoid Iiess
Univeisily, 2OO4.

14 RASIL, Advocacia-CeiaI da Unio. Iaiecei n ACU/LA-O1/2OOO, de
Iavia do ConsuIloi da Unio, Di. Luiz AIleilo da SiIva, e adolado peIo
119
Iaiecei n CQ-215. Di4ric Oficia| da Uniac, p. 2, 2O jan. 2OOO.

15 CARVALHOSA, Modeslo. Ccncn|4rics a |ci dc sccicdadcs ancninas.. 4.
ed. So IauIo: Saiaiva, 2OO2. v.1

16 COMIARATO, Ialio Kondei, SALOMO IILHO, CaIixlo. O pcdcr dc
ccn|rc|c na sccicdadc ancnina. 4. ed. Rio de }aneiio: Ioiense, 2OO5.

17 CORRLA-LIMA, Osnai iina. Sccicdadc ancnina. 2. ed. eIo
Hoiizonle: DeI Rey, 2OO3.

18 DUCOULOUX-IAVARD, C. Sccic|c Ancnqnc. A||icn Gcsc||scnaf|.
Sccic|a Pcr Azicni. Iaiis: Vuileil, 1992.

19 LLLISON, Kofi. |n |nc Ma||cr cf |nc Gc|dcn Snarc, exliado do si|c
<vvv.ghanavel.con/ChanaHoneIage/fealuies/ailikeI.
php
`ID=213
3O>. Acesso en: 2 jan. 2OO3.

2O IARIAS, Saia }ane Leile de. LvoIuo hisliica dos piincpios
econnicos da consliluio. In: SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa,
MARSHALL, CaiIa C. (Cooid.). Dirci|c cnprcsaria| puo|icc. Rio de
}aneiio: Lunen }uiis, 2OO2.

21 IONSLCA, }oo osco LeopoIdino da. Dirci|c cccncnicc. Rio de
}aneiio: Ioiense, 2OO1.

22 IRANA, }nia Lessa el aI. Manua| para ncrna|izaac dc puo|ica5cs
|ccnicc-cicn|ificas. 7. ed. eIo Hoiizonle: Ld. da UIMC, 2OO4.
120
23 CAVALDA, Chiislian, IARLLANI, CiIleil. Drci| dcs affaircs dc |unicn
curcpccnnc. 4. ed. Iaiis: Lilec, 2OO2.

24 COMLS, CuiIheine Lenos SanlAnna. Conloinos juidicos da
ieguIao noinaliva. In: SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa,
MARSHALL, CaiIa C. (Cooid.). Dirci|c cnprcsaria| puo|icc. Rio de
}aneiio: Lunen }uiis, 2OO2.

25 COMLS, OiIando. |n|rcduac ac dirci|c citi|. 13. ed., Rio de }aneiio:
Ioiense, 1999.

26 CRAHAM, Cosno. Iiivalizalion, lhe Uniled Kingdon Lxpeiience.
8rcc||in ]curna| cf |n|crna|icna| |au, v.21, p. 185-211, 1995-1996.

27 CRAU, Lios Roleilo. A Ordcn cccncnica na Ccns|i|uiac dc 1988. 4. ed.
So IauIo: MaIheiios, 1998.

28 MACILL, Onai Seiva. Principic dc suosidiaricdadc c jurisdiac
ccns|i|ucicna|. eIo Hoiizonle: Mandanenlos, 2OO4.

29 MARSHALL. CaiIa. Dirci|c ccns|i|ucicna|, dcu|rina c pr4|ica. Rio de
}aneiio: Lnen }iis, 1996.

3O MARTINLWSKI, Andie Lus. Mudanas nc ccn|rc|c gcrcncia| dc
cnprcsas orasi|ciras cs|a|ais c prita|izadas. esludo de casos. Rio de
}aneiio: COIILAD/UIR}, 2OO3.

31 MARTINS, Iian. Cursc dc dirci|c ccncrcia|. 23. ed. Rio de }aneiio:
121
Ioiense, 1999.

32 MARTINS, Ives Candia da SiIva, ASTOS, CeIso Rileiio. Ccncn|4rics
a ccns|i|uiac orasi|cira. So IauIo: Saiaiva, 1989. v. 2.

33 MAXIMILIANO, CaiIos. Hcrncncu|ica c ap|icaac dc dirci|c. 16. ed. Rio
de }aneiio: Ioiense, 1996.

34 MLIRLLLLS, HeIy Lopes. Dirci|c adninis|ra|itc orasi|circ. So IauIo:
MaIheiios, 1998.

35 MLLLO, CeIso Anlnio andeiia de. Cursc dc dirci|c adninis|ra|itc.
17. ed. So IauIo: MaIheiios, 2OO4.

36 MLLLO, Rodiigo Ieieiia de. Iiivalizao: Ceniio }uidico. Rctis|a
C|], v.2, n.6, sel./dez. 1998. DisponveI en:
<vvv.cjf.gov.li/ievisla/nuneio6/ailigo7.hln>. Acesso en: 17 fev.
2OO6.

37 MLRLL, IhiIippe. Drci| Ccnncrcia|, socieles conneiciaIes. 9. ed.
Iaiis: DaIIoz, 2OO3.

38 MICKLLTHWAIT, }ohn, WOOLDRIDCL, Adiian. Ccnpannia. lieve
hisliia de una ideia ievoIucioniia. Rio de }aneiio: Oljeliva, 2OO3.

39 ILNTLADO, Mauio Rodiigues. RefIexes solie a piivalizao,
paiceiias e a poIlica econnica. DisponveI en:
<vvv.uepg.li/ij/a1valO1.hln> Acesso en: 16 fev. 2OO6.
122
4O ILRLIRA, Caio Miio da SiIva. |ns|i|ui5cs dc dirci|c citi|. 12. ed. Rio
de }aneiio: Ioiense, 199O. v. 1.

41 ILZARD, AIice. The CoIden Shaie of Iiivalized Conpanies. 8rcc||in
]curna| cf |n|crna|icna| |au, v. 21, p. 86-95, 1995-1996.

42 IROSSLR, Tony. SociaI Iinils lo piivalizalion. 8rcc||in ]curna| cf
|n|crna|icna| |au, t. 21, p. 213-242, 1995-1996.

43 IUTLK, Chiisline OCiady. Liniled ul Nol Losl: A Connenl on lhe
LC}s CoIden Shaie decisions. |crdnan |au Rcticu, v. 72, p. 2219-2285,
2OO3-2OO4.

44 RLQUIO, Rulens. Cursc dc dirci|c ccncrcia|. 18. ed. So IauIo:
Saiaiva, 1992. v. 2.

45 RLQUIO, Rulens. Cursc dc dirci|c ccncrcia|. 21. ed. So IauIo:
Saiaiva, 1993. v. 1.

46 RODRICULS, Nuno Cunha. Gc|dcn-Snarcs, as enpiesas pailicipadas
e os piiviIegios do eslado enquanlo accionisla ninoiiliio. Coinlia:
Coinlia Ldiloia, 2OO4.

47 SALOMO IILHO, CaIixlo. O nctc dirci|c sccic|4ric. 2. ed. So IauIo:
MaIheiios, 2OO2.

48 SILVA, }ose Afonso da. Cursc dc dirci|c ccns|i|ucicna| pcsi|itc. 13. ed.
So IauIo: MaIheiios, 1997.
123
49 SINISCALCO, Donenico, IACCIO, Maia. Rc|uc|an| prita|iza|icn.
DisponveI en:
<vvv.feen.il/Ieen/Iul/IulIicalions/WIapeis/defauIl.hln>.
Acesso en: 3 ali. 2OO6.

5O SOUTO, Maicos }uiuena ViIIeIa. Dcscs|a|izaac, prita|izaac, ccnccss5cs
c |crcciriza5cs. 3. ed. Rio de }aneiio: Lnen }iis, 2OOO.

51 SOUZA, Hoicio Auguslo Mendes de. A inleiveno do Lslado no
donnio econnico a Iuz da juiispiudncia. In: SOUTO, Maicos
}uiuena ViIIeIa e MARSHALL, CaiIa C. (Cooid.). Dirci|c cnprcsaria|
puo|icc. Rio de }aneiio: Lnen }iis, 2OO2.

52 STA}N, RacheI. Tccria juridica da cnprcsa. So IauIo: AlIas, 2OO4.

53 STOCCO, Rui. Rcspcnsaoi|idadc citi| c sua in|crprc|aac jurisprudcncia|.
So IauIo: Revisla dos Tiilunais, 1999.

54 TLMLR, MicheI. ||cncn|cs dc dirci|c ccns|i|ucicna|. 12. ed. So IauIo:
MaIheiios, 1996.

55 TLILDINO, Cuslavo }ose Mendes. Tcnas dc dirci|c citi|. 2 ed. Rio de
}aneiio: Renovai, 2OO1.

56 TLILDINO, Cuslavo }ose Mendes. (Cooid.) Prco|cnas dc dirci|c citi|
ccns|i|ucicna|. . Rio de }aneiio: Renovai, 2OOO.

57 VAN CALNLCLM, R. C. Una in|rcduac nis|crica ac dirci|c pritadc.
124
Tiaduo de CaiIos Lduaido Lina Machado. 2. ed. So IauIo:
Mailins Ionles, 2OOO.
58 VILIRA, CaliieIa IaIco. Inleiveno do Lslado no Donnio
Lconnico: ModaIidades e Ieispeclivas. In: SOUTO, Maicos }uiuena
ViIIeIa e MARSHALL, CaiIa C. (Cooid.). Dirci|c cnprcsaria| puo|icc.
Rio de }aneiio: Lnen }iis, 2OO2.
125
8 AILNDICLS

AILNDICL A


SETOR COMPANHIAS
PRIVATIZADAS
COMPANHIAS
COM COLDEA
SHARES ()
INTENSIDADE
DAS COLDEA
SHARES
Petrolfero
15 47 2.9
Eletricidade
18 55 2.6
Aeroespacial
e Defesa
6 83 3.4
Transportes
21 38 2.1


Fonte: BORTOLOTTI, Bernardo; SINISCALCO, Domenico. The Challenges of
Privati:ation An International Analvsis, p. 95.
126

AILNDICL

Ias

Conpanhia

1


2 3



4



5



6



7



8



Lni

x

x


x


x





4


LneI

x x

x x 4

TeIecon IlIia

x x

x x



4

IlIia

Iinneccanica

x x X x x 5
4.3



iilish Lneigy

x x X x x 5
Scollish Iovei

x x 2

Scollish & Soulhein
Lneigy

x x 2
NalionaI Ciid Cioup

x x 2
Viiidian Cioup

x x 2
RoIIs Royce

x X x 3
iilish Aeiospace

x X x 3
aa pIc

x X x 3

Reino Unido


RaiIliack Cioup

x 1
2.6
TolaIfina LIf

x

x x







3
Iiana
ThaIes x

x x

x





4

3.5


RepsoI Ypf



x

x





2

Lndesa



x







1
TeIefnica

x 1

Lspanha


India Syslenas

x X 2
1.4






127
Ileiia

x 1
LIecliicidade de
IoilugaI



x X





2

IoilugaI

IoilugaI TeIecon

x x X x x 5
3.O


usliia
Veilund

x

x



x



3

3.O

TeIeDannaik







x



1
Dinanaica
Copenhagen Aiipoils

x 1
1.O


KIN

x

X 2
KLM AiiIines x x 2
HoIanda

TNT IC
x X 2
2.O
eIgica

Disliigaz

x

x

X x 4 4.O
HeIIenic IelioIeun



x

X x 3




Ciecia

Ole

x X x 3
3.O
TeIeslia Coip





x 1 AusliIia
.

Qanlas Aiivays

x x x 3
2.O
IelioCanada

x



x x 3
AIleila Lneigy

x 1
Nova Scolia I.H.

x x x 3
TeIus Coip.

x x x x 4

Canad

Aii Canad

x x x 3
2.8
}apo

NTT





x 1 1.O
TeIecon Coip



x

x x 3 Nova
ZeIndia
Aii Nev ZeaIand


3.O




128
Legenda:
1 - podei paia aponlai nenlio da Diieloiia ou do ConseIho de Adninisliao,
2 - podeies de velo de fuses e aquisies,
3 - oulios podeies de velo,
4 - Iinile de pailicipao no capilaI sociaI,
5 - Iinilaes ao diieilo de volo (voling caps)
6 - conlioIe nacionaI (hipleses en que o eslalulo sociaI piole a aquisio, poi
esliangeiios, de posies de conlioIe),
7 - inlensidade das gc|dcn snarcs (1 a 6),
8 - nedia das inlensidades das gc|dcn snarcs do Ias.



































129


AILNDICL C

EVOLUO DO NMERO DE E5TATAI5
(posio en Ieveieiio/2OO6)

ANO N DE EMPRE5A5
2OO6 (feveieiio) 135
2OO5 137
2OO4 131
2OO3 131
2OO2 1O6
2OO1 1O5
2OOO 1O3
1999 96
1998 93
1997 127
1996 136
1995 138
1994 145
1993 155
1992 16O
1991 174
199O 186
1989 2O2
1988 258
1987 255
1986 254
1985 252

Ionle: sile do Minisleiio do IIanejanenlo - Cooidenao e
ConlioIe das Lslalais - DLST
Ln O1.O2.2OO6

S-ar putea să vă placă și