Sunteți pe pagina 1din 92

Vrias Histrias

Texto-fonte: Obra Completa, Machado de Assis, vol. II, Rio de Janeiro: Nova Aguilar, 199 . !u"licado original#ente $or %ae##ert& '. (ditores, Rio de Janeiro e# 1)9*.

NDICE A+,(RT-N'IA A 'ART.MANT( (NTR( /ANT./ 0N/ 1RA2./ 0M 3.M(M '4%(1R( A +(/(JA+A +A/ 5(NT(/ A 'A0/A /('R(TA TRI. (M %6 M(N.R A+7. ( (,A . (N8(RM(IR. . +I!%.M6TI'. MARIANA '.NT. +( (/'.%A 0M A!9%.5. +. !A0%A ,I,(R: . ';N(5. .0 M(TA8</I'A +. (/TI%.

ADVERTNCIA Mon ami, faisons toujours des contes... Le temps se passe, et le conte de la vie s'ach ve, sans !u'on s'en aper"oive. +iderot. #s vrias histrias !ue formam este volume foram escolhidas entre outras, e podiam ser acrescentadas, se n$o conviesse limitar o livro %s suas tre&entas p'inas. ( a !uinta cole"$o !ue dou ao p)blico. #s palavras de *iderot !ue v$o por ep+'rafe no rosto desta cole"$o servem de desculpa aos !ue acharem e,cessivos tantos contos. ( um modo de passar o tempo. -$o pretendem sobreviver como os do filsofo. -$o s$o feitos da!uela mat.ria, nem da!uele estilo !ue d$o aos de M.rim.e o carter de obras/primas, e colocam os de 0oe entre os primeiros escritos da #m.rica. O tamanho n$o . o !ue fa& mal a este '1nero de histrias, . naturalmente a !ualidade2 mas h sempre uma !ualidade nos contos, !ue os torna superiores aos 'randes romances, se uns e outros s$o med+ocres3 . serem curtos. M. +( A.

A CARTOMANTE 3a#let o"serva a 3or=cio >ue h= #ais coisas no c?u e na terra do >ue sonha a nossa filosofia. (ra a #es#a ex$lica@Ao >ue dava a "ela Rita ao #o@o 'a#ilo, nu#a sexta-feira de nove#"ro de 1)*9, >uando este ria dela, $or ter ido na v?s$era consultar u#a carto#anteB a diferen@a ? >ue o faCia $or outras $alavras. D Ria, ria. .s ho#ens sAo assi#B nAo acredita# e# nada. !ois sai"a >ue fui, e >ue ela adivinhou o #otivo da consulta, antes #es#o >ue eu lhe dissesse o >ue era. A$enas co#e@ou a "otar as cartas, disse-#e: EA senhora gosta de u#a $essoa...E 'onfessei >ue si#, e entAo ela continuou a "otar as cartas, co#"inou-as, e no fi# declarou-#e >ue eu tinha #edo de >ue vocF #e es>uecesse, #as >ue nAo era verdade... D (rrou: interro#$eu 'a#ilo, rindo. D NAo diga isso, 'a#ilo. /e vocF sou"esse co#o eu tenho andado, $or sua causa. ,ocF sa"eB G= lhe disse. NAo ria de #i#, nAo ria... 'a#ilo $egou-lhe nas #Aos, e olhou $ara ela s?rio e fixo. Jurou >ue lhe >ueria #uito, >ue os seus sustos $arecia# de crian@aB e# todo o caso, >uando tivesse algu# receio, a #elhor carto#ante era ele #es#o. +e$ois, re$reendeu-aB disse-lhe >ue era i#$rudente andar $or essas casas. ,ilela $odia sa"F-lo, e de$ois... D Hual sa"er: tive #uita cautela, ao entrar na casa. D .nde ? a casaI D A>ui $erto, na Rua da 5uarda ,elhaB nAo $assava ningu?# nessa ocasiAo. +escansaB eu nAo sou #aluca. 'a#ilo riu outra veC: D Tu crFs deveras nessas coisasI $erguntou-lhe. 8oi entAo >ue ela, se# sa"er >ue traduCia 3a#let e# vulgar, disse-lhe >ue havia #uita coisa #isteriosa e verdadeira neste #undo. /e ele nAo acreditava, $aciFnciaB #as o certo ? >ue a carto#ante adivinhara tudo. Hue #aisI A $rova ? >ue ela agora estava tran>Jila e satisfeita. 'uido >ue ele ia falar, #as re$ri#iu-se. NAo >ueria arrancar-lhe as ilusKes. Ta#"?# ele, e# crian@a, e ainda de$ois, foi su$ersticioso, teve u# arsenal inteiro de crendices, >ue a #Ae lhe incutiu e >ue aos vinte anos desa$arecera#. No dia e# >ue deixou cair toda essa vegeta@Ao $arasita, e ficou sL o tronco da religiAo, ele, co#o tivesse rece"ido da #Ae a#"os os ensinos, envolveu-os na #es#a dMvida, e logo de$ois e# u#a sL nega@Ao total. 'a#ilo nAo acreditava e# nada. !or >uFI NAo $oderia diCF-lo, nAo $ossuNa u# sL argu#ento: li#itava-se a negar tudo. ( digo #al, $or>ue negar ? ainda afir#ar, e ele nAo for#ulava a incredulidadeB diante do #ist?rio, contentou-se e# levantar os o#"ros, e foi andando. /e$arara#-se contentes, ele ainda #ais >ue ela. Rita estava certa de ser a#adaB 'a#ilo, nAo sL o estava, #as via-a estre#ecer e arriscar-se $or ele, correr Os carto#antes, e, $or #ais >ue a re$reendesse, nAo $odia deixar de sentir-se lisonGeado. A casa do encontro era na antiga Rua dos 1ar"onos, onde #orava u#a co#$rovinciana de Rita. (sta desceu $ela Rua das Mangueiras, na dire@Ao de

1otafogo, onde residiaB 'a#ilo desceu $ela da 5uarda ,elha, olhando de $assage# $ara a casa da carto#ante. ,ilela, 'a#ilo e Rita, trFs no#es, u#a aventura e nenhu#a ex$lica@Ao das origens. ,a#os a ela. .s dois $ri#eiros era# a#igos de infPncia. ,ilela seguiu a carreira de #agistrado. 'a#ilo entrou no funcionalis#o, contra a vontade do $ai, >ue >ueria vF-lo #?dicoB #as o $ai #orreu, e 'a#ilo $referiu nAo ser nada, at? >ue a #Ae lhe arranGou u# e#$rego $M"lico. No $rincN$io de 1)*9, voltou ,ilela da $rovNncia, onde casara co# u#a da#a for#osa e tontaB a"andonou a #agistratura e veio a"rir "anca de advogado. 'a#ilo arranGou-lhe casa $ara os lados de 1otafogo, e foi a "ordo rece"F-lo. D 4 o senhorI excla#ou Rita, estendendo-lhe a #Ao. NAo i#agina co#o #eu #arido ? seu a#igo, falava se#$re do senhor. 'a#ilo e ,ilela olhara#-se co# ternura. (ra# a#igos deveras. +e$ois, 'a#ilo confessou de si $ara si >ue a #ulher do ,ilela nAo des#entia as cartas do #arido. Real#ente, era graciosa e viva nos gestos, olhos c=lidos, "oca fina e interrogativa. (ra u# $ouco #ais velha >ue a#"os: contava trinta anos, ,ilela vinte e nove e 'a#ilo vinte e seis. (ntretanto, o $orte grave de ,ilela faCia-o $arecer #ais velho >ue a #ulher, en>uanto 'a#ilo era u# ingFnuo na vida #oral e $r=tica. 8altava-lhe tanto a a@Ao do te#$o, co#o os Lculos de cristal, >ue a natureCa $Ke no "er@o de alguns $ara adiantar os anos. Ne# ex$eriFncia, ne# intui@Ao. 0nira#-se os trFs. 'onvivFncia trouxe inti#idade. !ouco de$ois #orreu a #Ae de 'a#ilo, e nesse desastre, >ue o foi, os dois #ostrara#-se grandes a#igos dele. ,ilela cuidou do enterro, dos sufr=gios e do invent=rioB Rita tratou es$ecial#ente do cora@Ao, e ningu?# o faria #elhor. 'o#o daN chegara# ao a#or, nAo o sou"e ele nunca. A verdade ? >ue gostava de $assar as horas ao lado dela, era a sua enfer#eira #oral, >uase u#a ir#A, #as $rinci$al#ente era #ulher e "onita. Odor di femmina: eis o >ue ele as$irava nela, e e# volta dela, $ara incor$or=-lo e# si $rL$rio. %ia# os #es#os livros, ia# Guntos a teatros e $asseios. 'a#ilo ensinou-lhe as da#as e o xadreC e Gogava# Os noitesB D ela #al, D ele, $ara lhe ser agrad=vel, $ouco #enos #al. At? aN as coisas. Agora a a@Ao da $essoa, os olhos tei#osos de Rita, >ue $rocurava# #uita veC os dele, >ue os consultava# antes de o faCer ao #arido, as #Aos frias, as atitudes insLlitas. 0# dia, faCendo ele anos, rece"eu de ,ilela u#a rica "engala de $resente, e de Rita a$enas u# cartAo co# u# vulgar cu#$ri#ento a l=$is, e foi entAo >ue ele $Qde ler no $rL$rio cora@Ao, nAo conseguia arrancar os olhos do "ilhetinho. !alavras vulgaresB #as h= vulgaridades su"li#es, ou, $elo #enos, deleitosas. A velha cale@a de $ra@a, e# >ue $ela $ri#eira veC $asseaste co# a #ulher a#ada, fechadinhos a#"os, vale o carro de A$olo. Assi# ? o ho#e#, assi# sAo as coisas >ue o cerca#. 'a#ilo >uis sincera#ente fugir, #as G= nAo $Qde. Rita, co#o u#a ser$ente, foi-se acercando dele, envolveu-o todo, feC-lhe estalar os ossos nu# es$as#o, e $ingoulhe o veneno na "oca. (le ficou atordoado e su"Gugado. ,exa#e, sustos, re#orsos, deseGos, tudo sentiu de #isturaB #as a "atalha foi curta e a vitLria delirante. Adeus, escrM$ulos: NAo tardou >ue o sa$ato se aco#odasse ao $?, e aN fora# a#"os, estrada fora, "ra@os dados, $isando folgada#ente $or ci#a de ervas e $edregulhos, se# $adecer nada #ais >ue algu#as saudades, >uando estava# ausentes u# do outro. A confian@a e esti#a de ,ilela continuava# a ser as #es#as.

0# dia, $or?#, rece"eu 'a#ilo u#a carta anQni#a, >ue lhe cha#ava i#oral e $?rfido, e diCia >ue a aventura era sa"ida de todos. 'a#ilo teve #edo, e, $ara desviar as sus$eitas, co#e@ou a rarear as visitas O casa de ,ilela. (ste notou-lhe as ausFncias. 'a#ilo res$ondeu >ue o #otivo era u#a $aixAo frNvola de ra$aC. 'andura gerou astMcia. As ausFncias $rolongara#-se, e as visitas cessara# inteira#ente. !ode ser >ue entrasse ta#"?# nisso u# $ouco de a#or-$rL$rio, u#a inten@Ao de di#inuir os o"s?>uios do #arido, $ara tornar #enos dura a aleivosia do ato. 8oi $or esse te#$o >ue Rita, desconfiada e #edrosa, correu O carto#ante $ara consult=-la so"re a verdadeira causa do $rocedi#ento de 'a#ilo. ,i#os >ue a carto#ante restituiu-lhe a confian@a, e >ue o ra$aC re$reendeu-a $or ter feito o >ue feC. 'orrera# ainda algu#as se#anas. 'a#ilo rece"eu #ais duas ou trFs cartas anQni#as, tAo a$aixonadas, >ue nAo $odia# ser advertFncia da virtude, #as des$eito de algu# $retendenteB tal foi a o$iniAo de Rita, >ue, $or outras $alavras #al co#$ostas, for#ulou este $ensa#ento: D a virtude ? $regui@osa e avara, nAo gasta te#$o ne# $a$elB sL o interesse ? ativo e $rLdigo. Ne# $or isso 'a#ilo ficou #ais sossegadoB te#ia >ue o anQni#o fosse ter co# ,ilela, e a cat=strofe viria entAo se# re#?dio. Rita concordou >ue era $ossNvel. D 1e#, disse elaB eu levo os so"rescritos $ara co#$arar a letra co# as das cartas >ue l= a$arecere#B se algu#a for igual, guardo-a e rasgo-a... Nenhu#a a$areceuB #as daN a algu# te#$o ,ilela co#e@ou a #ostrar-se so#"rio, falando $ouco, co#o desconfiado. Rita deu-se $ressa e# diCF-lo ao outro, e so"re isso deli"erara#. A o$iniAo dela ? >ue 'a#ilo devia tornar O casa deles, tatear o #arido, e $ode ser at? >ue lhe ouvisse a confidFncia de algu# negLcio $articular. 'a#ilo divergiaB a$arecer de$ois de tantos #eses era confir#ar a sus$eita ou denMncia. Mais valia acautelare#-se, sacrificando-se $or algu#as se#anas. 'o#"inara# os #eios de se corres$ondere#, e# caso de necessidade, e se$arara#-se co# l=gri#as. No dia seguinte, estando na re$arti@Ao, rece"eu 'a#ilo este "ilhete de ,ilela: E,e# G=, G=, O nossa casaB $reciso falar-te se# de#ora.E (ra #ais de #eio-dia. 'a#ilo saiu logoB na rua, advertiu >ue teria sido #ais natural cha#=-lo ao escritLrioB $or >ue e# casaI Tudo indicava #at?ria es$ecial, e a letra, fosse realidade ou ilusAo, afigurou-se-lhe trF#ula. (le co#"inou todas essas coisas co# a notNcia da v?s$era. D ,e# G=, G=, O nossa casaB $reciso falar-te se# de#ora, D re$etia ele co# os olhos no $a$el. I#aginaria#ente, viu a $onta da orelha de u# dra#a, Rita su"Gugada e lacri#osa, ,ilela indignado, $egando da $ena e escrevendo o "ilhete, certo de >ue ele acudiria, e es$erando-o $ara #at=-lo. 'a#ilo estre#eceu, tinha #edo: de$ois sorriu a#arelo, e e# todo caso re$ugnava-lhe a id?ia de recuar, e foi andando. +e ca#inho, le#"rou-se de ir a casaB $odia achar algu# recado de Rita, >ue lhe ex$licasse tudo. NAo achou nada, ne# ningu?#. ,oltou O rua, e a id?ia de estare# desco"ertos $arecia-lhe cada veC #ais verossN#ilB era natural u#a denMncia anQni#a, at? da $rL$ria $essoa >ue o a#ea@ara antesB $odia ser >ue ,ilela conhecesse agora tudo. A #es#a sus$ensAo das suas visitas, se# #otivo a$arente, a$enas co# u# $retexto fMtil, viria confir#ar o resto. 'a#ilo ia andando in>uieto e nervoso. NAo relia o "ilhete, #as as $alavras estava# decoradas, diante dos olhos, fixasB ou entAo, D o >ue era ainda $ior, D era#-lhe #ur#uradas ao ouvido, co# a $rL$ria voC de ,ilela. E,e# G=, G=, O nossa casaB $reciso falar-te se# de#ora.E +itas assi#, $ela voC do outro, tinha# u# to# de

#ist?rio e a#ea@a. ,e#, G=, G=, $ara >uFI (ra $erto de u#a hora da tarde. A co#o@Ao crescia de #inuto a #inuto. Tanto i#aginou o >ue se iria $assar, >ue chegou a crF-lo e vF-lo. !ositiva#ente, tinha #edo. (ntrou a cogitar e# ir ar#ado, considerando >ue, se nada houvesse, nada $erdia, e a $recau@Ao era Mtil. %ogo de$ois reGeitava a id?ia, vexado de si #es#o, e seguia, $icando o $asso, na dire@Ao do %argo da 'arioca, $ara entrar nu# tNl"uri. 'hegou, entrou e #andou seguir a trote largo. EHuanto antes, #elhor, $ensou eleB nAo $osso estar assi#...E Mas o #es#o trote do cavalo veio agravar-lhe a co#o@Ao. . te#$o voava, e ele nAo tardaria a entestar co# o $erigo. Huase no fi# da Rua da 5uarda ,elha, o tNl"uri teve de $arar, a rua estava atravancada co# u#a carro@a, >ue caNra. 'a#ilo, e# si #es#o, esti#ou o o"st=culo, e es$erou. No fi# de cinco #inutos, re$arou >ue ao lado, O es>uerda, ao $? do tNl"uri, ficava a casa da carto#ante, a >ue# Rita consultara u#a veC, e nunca ele deseGou tanto crer na li@Ao das cartas. .lhou, viu as Ganelas fechadas, >uando todas as outras estava# a"ertas e $eGadas de curiosos do incidente da rua. +ir-se-ia a #orada do indiferente +estino. 'a#ilo reclinou-se no tNl"uri, $ara nAo ver nada. A agita@Ao dele era grande, extraordin=ria, e do fundo das ca#adas #orais e#ergia# alguns fantas#as de outro te#$o, as velhas cren@as, as su$ersti@Kes antigas. . cocheiro $ro$Qs-lhe voltar O $ri#eira travessa, e ir $or outro ca#inho: ele res$ondeu >ue nAo, >ue es$erasse. ( inclinava-se $ara fitar a casa... +e$ois feC u# gesto incr?dulo: era a id?ia de ouvir a carto#ante, >ue lhe $assava ao longe, #uito longe, co# vastas asas cinCentasB desa$areceu, rea$areceu, e tornou a esvair-se no c?re"roB #as daN a $ouco #oveu outra veC as asas, #ais $erto, faCendo uns giros concFntricos... Na rua, gritava# os ho#ens, safando a carro@a: D Anda: agora: e#$urra: v=: v=: +aN a $ouco estaria re#ovido o o"st=culo. 'a#ilo fechava os olhos, $ensava e# outras coisasB #as a voC do #arido sussurrava-lhe a orelhas as $alavras da carta: E,e#, G=, G=...E ( ele via as contor@Kes do dra#a e tre#ia. A casa olhava $ara ele. As $ernas >ueria# descer e entrar... 'a#ilo achou-se diante de u# longo v?u o$aco... $ensou ra$ida#ente no inex$lic=vel de tantas coisas. A voC da #Ae re$etia-lhe u#a $or@Ao de casos extraordin=rios: e a #es#a frase do $rNnci$e de +ina#arca re"oava-lhe dentro: E3= #ais coisas no c?u e na terra do >ue sonha a filosofia...E Hue $erdia ele, se...I +eu $or si na cal@ada, ao $? da $orta: disse ao cocheiro >ue es$erasse, e r=$ido enfiou $elo corredor, e su"iu a escada. A luC era $ouca, os degraus co#idos dos $?s, o corri#Ao $egaGosoB #as ele nAo viu ne# sentiu nada. Tre$ou e "ateu. NAo a$arecendo ningu?#, teve id?ia de descerB #as era tarde, a curiosidade fustigavalhe o sangue, as fontes lateGava#-lheB ele tornou a "ater u#a, duas, trFs $ancadas. ,eio u#a #ulherB era a carto#ante. 'a#ilo disse >ue ia consult=-la, ela fF-lo entrar. +ali su"ira# ao sLtAo, $or u#a escada ainda $ior >ue a $ri#eira e #ais escura. (# ci#a, havia u#a salinha, #al alu#iada $or u#a Ganela, >ue dava $ara o telhado dos fundos. ,elhos trastes, $aredes so#"rias, u# ar de $o"reCa, >ue antes au#entava do >ue destruNa o $restNgio. A carto#ante fF-lo sentar diante da #esa, e sentou-se do lado o$osto, co# as costas $ara a Ganela, de #aneira >ue a $ouca luC de fora "atia e# cheio no rosto de 'a#ilo. A"riu u#a gaveta e tirou u# "aralho de cartas co#$ridas e enxovalhadas. (n>uanto as "aralhava, ra$ida#ente, olhava $ara ele, nAo de rosto, #as $or "aixo dos olhos. (ra u#a #ulher de >uarenta anos, italiana, #orena e #agra, co# grandes olhos sonsos e agudos. ,oltou trFs cartas so"re a #esa, e disse-lhe:

D ,eGa#os $ri#eiro o >ue ? >ue o traC a>ui. . senhor te# u# grande susto... 'a#ilo, #aravilhado, feC u# gesto afir#ativo. D ( >uer sa"er, continuou ela, se lhe acontecer= algu#a coisa ou nAo... D A #i# e a ela, ex$licou viva#ente ele. A carto#ante nAo sorriu: disse-lhe sL >ue es$erasse. R=$ido $egou outra veC das cartas e "aralhou-as, co# os longos dedos finos, de unhas descuradasB "aralhou-as "e#, trans$Qs os #a@os, u#a, duas, trFs veCesB de$ois co#e@ou a estendF-las. 'a#ilo tinha os olhos nela curioso e ansioso. D As cartas diCe#-#e... 'a#ilo inclinou-se $ara "e"er u#a a u#a as $alavras. (ntAo ela declarou-lhe >ue nAo tivesse #edo de nada. Nada aconteceria ne# a u# ne# a outroB ele, o terceiro, ignorava tudo. NAo o"stante, era indis$ens=vel #uita cautela: fervia# inveGas e des$eitos. 8alou-lhe do a#or >ue os ligava, da "eleCa de Rita... 'a#ilo estava deslu#"rado. A carto#ante aca"ou, recolheu as cartas e fechou-as na gaveta. D A senhora restituiu-#e a $aC ao es$Nrito, disse ele estendendo a #Ao $or ci#a da #esa e a$ertando a da carto#ante. (sta levantou-se, rindo. D ,=, disse elaB v=, ra'a&&o innamorato... ( de $?, co# o dedo indicador, tocou-lhe na testa. 'a#ilo estre#eceu, co#o se fosse a #Ao da $rL$ria si"ila, e levantou-se ta#"?#. A carto#ante foi O cQ#oda, so"re a >ual estava u# $rato co# $assas, tirou u# cacho destas, co#e@ou a des$enc=-las e co#F-las, #ostrando duas fileiras de dentes >ue des#entia# as unhas. Nessa #es#a a@Ao co#u#, a #ulher tinha u# ar $articular. 'a#ilo, ansioso $or sair, nAo sa"ia co#o $agasseB ignorava o $re@o. D !assas custa# dinheiro, disse ele afinal, tirando a carteira. Huantas >uer #andar "uscarI D !ergunte ao seu cora@Ao, res$ondeu ela. 'a#ilo tirou u#a nota de deC #il-r?is, e deu-lha. .s olhos da carto#ante fuCilara#. . $re@o usual era dois #il-r?is. D ,eGo "e# >ue o senhor gosta #uito dela... ( faC "e#B ela gosta #uito do senhor. ,=, v=, tran>Jilo. .lhe a escada, ? escuraB $onha o cha$?u... A carto#ante tinha G= guardado a nota na algi"eira, e descia co# ele, falando, co# u# leve sota>ue. 'a#ilo des$ediu-se dela e#"aixo, e desceu a escada >ue levava O rua, en>uanto a carto#ante, alegre co# a $aga, tornava aci#a, cantarolando u#a "arcarola. 'a#ilo achou o tNl"uri es$erandoB a rua estava livre. (ntrou e seguiu a trote largo. Tudo lhe $arecia agora #elhor, as outras coisas traCia# outro as$ecto, o c?u estava lN#$ido e as caras Goviais. 'hegou a rir dos seus receios, >ue cha#ou $uerisB recordou os ter#os da carta de ,ilela e reconheceu >ue era# Nnti#os e

fa#iliares. .nde ? >ue ele lhe desco"rira a a#ea@aI Advertiu ta#"?# >ue era# urgentes, e >ue fiCera #al e# de#orar-se tantoB $odia ser algu# negLcio grave e gravNssi#o. D ,a#os, va#os de$ressa, re$etia ele ao cocheiro. ( consigo, $ara ex$licar a de#ora ao a#igo, engenhou >ual>uer coisaB $arece >ue for#ou ta#"?# o $lano de a$roveitar o incidente $ara tornar O antiga assiduidade... +e volta co# os $lanos, re"oava#-lhe na al#a as $alavras da carto#ante. (# verdade, ela adivinhara o o"Geto da consulta, o estado dele, a existFncia de u# terceiroB $or >ue nAo adivinharia o restoI . $resente >ue se ignora vale o futuro. (ra assi#, lentas e contNnuas, >ue as velhas cren@as do ra$aC ia# tornando ao de ci#a, e o #ist?rio e#$olgava-o co# as unhas de ferro. Rs veCes >ueria rir, e ria de si #es#o, algo vexadoB #as a #ulher, as cartas, as $alavras secas e afir#ativas, a exorta@Ao: D ,=, v=, ra'a&&o innamoratoB e no fi#, ao longe, a "arcarola da des$edida, lenta e graciosa, tais era# os ele#entos recentes, >ue for#ava#, co# os antigos, u#a f? nova e vivaC. A verdade ? >ue o cora@Ao ia alegre e i#$aciente, $ensando nas horas feliCes de outrora e nas >ue havia# de vir. Ao $assar $ela 5lLria, 'a#ilo olhou $ara o #ar, estendeu os olhos $ara fora, at? onde a =gua e o c?u dAo u# a"ra@o infinito, e teve assi# u#a sensa@Ao do futuro, longo, longo, inter#in=vel. +aN a $ouco chegou O casa de ,ilela. A$eou-se, e#$urrou a $orta de ferro do Gardi# e entrou. A casa estava silenciosa. /u"iu os seis degraus de $edra, e #al teve te#$o de "ater, a $orta a"riu-se, e a$areceu-lhe ,ilela. D +escul$a, nAo $ude vir #ais cedoB >ue h=I ,ilela nAo lhe res$ondeuB tinha as fei@Kes deco#$ostasB feC-lhe sinal, e fora# $ara u#a saleta interior. (ntrando, 'a#ilo nAo $Qde sufocar u# grito de terror: D ao fundo so"re o cana$?, estava Rita #orta e ensangJentada. ,ilela $egou-o $ela gola, e, co# dois tiros de revLlver, estirou-o #orto no chAo.

ENTRE SANTOS Huando eu era ca$elAo de /. 8rancisco de !aula Scontava u# $adre velhoT aconteceu-#e u#a aventura extraordin=ria. Morava ao $? da igreGa, e recolhi-#e tarde, u#a noite. Nunca #e recolhi tarde >ue nAo fosse ver $ri#eiro se as $ortas do te#$lo estava# "e# fechadas. Achei-as "e# fechadas, #as lo"riguei luC $or "aixo delas. 'orri assustado O $rocura da rondaB nAo a achei, tornei atr=s e fi>uei no adro, se# sa"er >ue fiCesse. A luC, se# ser #uito intensa, era-o de#ais $ara ladrKesB al?# disso notei >ue era fixa e igual, nAo andava de u# lado $ara outro, co#o seria a das velas ou lanternas de $essoas >ue estivesse# rou"ando. . #ist?rio arrastou-#eB fui a casa "uscar as chaves da sacristia So sacristAo tinha ido $assar a noite e# NiterLiT, "enCi-#e $ri#eiro, a"ri a $orta e entrei. . corredor estava escuro. %evava co#igo u#a lanterna e ca#inhava devagarinho, calando o #ais >ue $odia o ru#or dos sa$atos. A $ri#eira e a segunda $orta >ue co#unica# co# a igreGa estava# fechadasB #as via-se a #es#a luC e, $orventura, #ais intensa >ue do lado da rua. 8ui andando, at? >ue dei co# a terceira $orta a"erta. !us a u# canto a lanterna, co# o #eu len@o $or ci#a, $ara >ue #e nAo visse# de dentro, e a$roxi#ei-#e a es$iar o >ue era. +etive-#e logo. 'o# efeito, sL entAo adverti >ue viera inteira#ente desar#ado e >ue ia correr grande risco a$arecendo na igreGa se# #ais defesa >ue as duas #Aos. 'orrera# ainda alguns #inutos. Na igreGa a luC era a #es#a, igual e geral, e de u#a cor de leite >ue nAo tinha a luC das velas. .uvi ta#"?# voCes, >ue ainda #ais #e atra$alhara#, nAo cochichadas ne# confusas, #as regulares, claras e tran>Jilas, O #aneira de conversa@Ao. NAo $ude entender logo o >ue diCia#. No #eio disto, assaltou-#e u#a id?ia >ue #e feC recuar. 'o#o na>uele te#$o os cad=veres era# se$ultados nas igreGas, i#aginei >ue a conversa@Ao $odia ser de defuntos. Recuei es$avorido, e sL $assado algu# te#$o, ? >ue $ude reagir e chegar outra veC O $orta, diCendo a #i# #es#o >ue se#elhante id?ia era u# dis$arate. A realidade ia dar-#e coisa #ais asso#"rosa >ue u# di=logo de #ortos. (nco#endei-#e a +eus, "enCi-#e outra veC e fui andando, sorrateira#ente, encostadinho O $arede, at? entrar. ,i entAo u#a coisa extraordin=ria. +ois dos trFs santos do outro lado, /. Jos? e /. Miguel SO direita de >ue# entra na igreGa $ela $orta da frenteT, tinha# descido dos nichos e estava# sentados nos seus altares. As di#ensKes nAo era# as das $rL$rias i#agens, #as de ho#ens. 8alava# $ara o lado de c=, onde estAo os altares de /. JoAo 1atista e /. 8rancisco de /ales. NAo $osso descrever o >ue senti. +urante algu# te#$o, >ue nAo chego a calcular, fi>uei se# ir $ara diante ne# $ara tr=s, arre$iado e trF#ulo. 'o# certeCa, andei "eirando o a"is#o da loucura, e nAo caN nele $or #isericLrdia divina. Hue $erdi a consciFncia de #i# #es#o e de toda outra realidade >ue nAo fosse a>uela, tAo nova e tAo Mnica, $osso afir#=-loB sL assi# se ex$lica a te#eridade co# >ue, dali a algu# te#$o, entrei #ais $ela igreGa, a fi# de olhar ta#"?# $ara o lado o$osto. ,i aN a #es#a coisa: /. 8rancisco de /ales e /. JoAo, descidos dos nichos, sentados nos altares e falando co# os outros santos. Tinha sido tal a #inha estu$efa@Ao >ue eles continuara# a falar, creio eu, se# >ue eu se>uer ouvisse o ru#or das voCes. !ouco a $ouco, ad>uiri a $erce$@Ao delas e $ude co#$reender >ue nAo tinha# interro#$ido a conversa@AoB distingui-as, ouvi clara#ente as $alavras, #as nAo $ude colher desde logo o sentido. 0# dos santos, falando $ara o lado do altar-#or, feC-#e voltar a ca"e@a, e vi entAo >ue /. 8rancisco de !aula, o orago da igreGa, fiCera a #es#a coisa >ue os outros e falava $ara eles, co#o eles falava# entre si. As voCes nAo su"ia# do to# #?dio e, contudo, ouvia#-se "e#, co#o se as ondas sonoras tivesse# rece"ido u# $oder

#aior de trans#issAo. Mas, se tudo isso era es$antoso, nAo #enos o era a luC, >ue nAo vinha de $arte nenhu#a, $or>ue os lustres e casti@ais estava# todos a$agadosB era co#o u# luar, >ue ali $enetrasse, se# >ue os olhos $udesse# ver a luaB co#$ara@Ao tanto #ais exata >uanto >ue, se fosse real#ente luar, teria deixado alguns lugares escuros, co#o ali acontecia, e foi nu# desses recantos >ue #e refugiei. J= entAo $rocedia auto#atica#ente. A vida >ue vivi durante esse te#$o todo, nAo se $areceu co# a outra vida anterior e $osterior. 1asta considerar >ue, diante de tAo estranho es$et=culo, fi>uei a"soluta#ente se# #edoB $erdi a reflexAo, a$enas sa"ia ouvir e conte#$lar. 'o#$reendi, no fi# de alguns instantes, >ue eles inventariava# e co#entava# as ora@Kes e i#$lora@Kes da>uele dia. 'ada u# notava algu#a coisa. Todos eles, terrNveis $sicLlogos, tinha# $enetrado a al#a e a vida dos fi?is, e desfi"rava# os senti#entos de cada u#, co#o os anato#istas escal$ela# u# cad=ver. /. JoAo 1atista e /. 8rancisco de !aula, duros ascetas, #ostrava#-se Os veCes enfadados e a"solutos. NAo era assi# /. 8rancisco de /alesB esse ouvia ou contava as coisas co# a #es#a indulgFncia >ue $residira ao seu fa#oso livro da 4ntrodu"$o % Vida *evota. (ra assi#, segundo o te#$era#ento de cada u#, >ue eles ia# narrando e co#entando. Tinha# G= contado casos de f? sincera e casti@a, outros de indiferen@a, dissi#ula@Ao e versatilidadeB os dois ascetas estava# a #ais e #ais anoGados, #as /. 8rancisco de /ales recordava-lhes o texto da (scritura: #uitos sAo os cha#ados e $oucos os escolhidos, significando assi# >ue ne# todos os >ue ali ia# O igreGa levava# o cora@Ao $uro. /. JoAo a"anava a ca"e@a. D 8rancisco de /ales, digo-te >ue vou criando u# senti#ento singular e# santo: co#e@o a descrer dos ho#ens. D (xageras tudo, JoAo 1atista, atalhou o santo "is$o, nAo exagere#os nada. .lha D ainda hoGe aconteceu a>ui u#a coisa >ue #e feC sorrir, e $ode ser, entretanto, >ue te indignasse. .s ho#ens nAo sAo $iores do >ue era# e# outros s?culosB desconte#os o >ue h= neles rui#, e ficar= #uita coisa "oa. 'rF isto e h=s de sorrir ouvindo o #eu caso. D (uI D Tu, JoAo 1atista, e tu ta#"?#, 8rancisco de !aula, e todos vLs haveis de sorrir co#igo: e, $ela #inha $arte, $osso faCF-lo, $ois G= intercedi e alcancei do /enhor a>uilo #es#o >ue #e veio $edir esta $essoa. D Hue $essoaI D 0#a $essoa #ais interessante >ue o teu escrivAo, Jos?, e >ue o teu loGista, Miguel... D !ode ser, atalhou /. Jos?, #as nAo h= de ser #ais interessante >ue a adMltera >ue a>ui veio hoGe $rostrar-se a #eus $?s. ,inha $edir-#e >ue lhe li#$asse o cora@Ao da le$ra da luxMria. 1rigara onte# #es#o co# o na#orado, >ue a inGuriou tor$e#ente, e $assou a noite e# l=gri#as. +e #anhA, deter#inou a"andon=-lo e veio "uscar a>ui a for@a $recisa $ara sair das garras do de#Qnio. 'o#e@ou reCando "e#, cordial#enteB #as $ouco a $ouco vi >ue o $ensa#ento a ia deixando $ara re#ontar aos $ri#eiros deleites. As $alavras $aralela#ente, ia# ficando se# vida. J= a ora@Ao era #orna, de$ois fria, de$ois inconscienteB os l="ios, afeitos O reCa,

ia# reCandoB #as a al#a, >ue eu es$iava c= de ci#a, essa G= nAo estava a>ui, estava co# o outro. Afinal $ersignou-se, levantou-se e saiu se# $edir nada. D Melhor ? o #eu caso. D Melhor >ue istoI $erguntou /. Jos? curioso. D Muito #elhor, res$ondeu /. 8rancisco de /ales, e nAo ? triste co#o o dessa $o"re al#a ferida do #al da terra, >ue a gra@a do /enhor ainda $ode salvar. ( $or >ue nAo salvar= ta#"?# a esta outraI %= vai o >ue ?. 'alara#-se todos, inclinara#-se os "ustos, atentos, es$erando. A>ui fi>uei co# #edoB le#"rou-#e >ue eles, >ue vFe# tudo o >ue se $assa no interior da gente, co#o se fQsse#os de vidro, $ensa#entos recQnditos, inten@Kes torcidas, Ldios secretos, "e# $odia# ter-#e lido G= algu# $ecado ou g?r#en de $ecado. Mas nAo tive te#$o de refletir #uitoB /. 8rancisco de /ales co#e@ou a falar. D Te# cin>Jenta anos o #eu ho#e#, disse ele, a #ulher est= de ca#a, doente de u#a erisi$ela na $erna es>uerda. 3= cinco dias vive aflito $or>ue o #al agrava-se e a ciFncia nAo res$onde $ela cura. ,ede, $or?#, at? onde $ode ir u# $reconceito $M"lico. Ningu?# acredita na dor do /ales Sele te# o #eu no#eT, ningu?# acredita >ue ele a#e outra coisa >ue nAo seGa dinheiro, e logo >ue houve notNcia da sua afli@Ao desa"ou e# todo o "airro u# aguaceiro de #otes e dichotesB ne# faltou >ue# acreditasse >ue ele ge#ia anteci$ada#ente $elos gastos da se$ultura. D 1e# $odia ser >ue si#, $onderou /. JoAo. D Mas nAo era. Hue ele ? usur=rio e avaro nAo o negoB usur=rio, co#o a vida, e avaro, co#o a #orte. Ningu?# extraiu nunca tAo i#$lacavel#ente da algi"eira dos outros o ouro, a $rata, o $a$el e o co"reB ningu?# os a#uou co# #ais Celo e $rontidAo. Moeda >ue lhe cai na #Ao dificil#ente torna a sairB e tudo o >ue lhe so"ra das casas #ora dentro de u# ar#=rio de ferro, fechado a sete chaves. A"reo Os veCes, $or horas #ortas, conte#$la o dinheiro alguns #inutos, e fecha-o outra veC de$ressaB #as nessas noites nAo dor#e, ou dor#e #al. NAo te# filhos. A vida >ue leva ? sLrdidaB co#e $ara nAo #orrer, $ouco e rui#. A fa#Nlia co#$Ke-se da #ulher e de u#a $reta escrava, co#$rada co# outra, h= #uitos anos, e Os escondidas, $or sere# de contra"ando. +iCe# at? >ue ne# as $agou, $or>ue o vendedor faleceu logo se# deixar nada escrito. A outra $reta #orreu h= $ouco te#$oB e a>ui vereis se este ho#e# te# ou nAo o gFnio da econo#iaB /ales li"ertou o cad=ver... ( o santo "is$o calou-se $ara sa"orear o es$anto dos outros. D . cad=verI D /i#, o cad=ver. 8eC enterrar a escrava co#o $essoa livre e #iser=vel, $ara nAo acudir Os des$esas da se$ultura. !ouco e#"ora, era algu#a coisa. ( $ara ele nAo h= $oucoB co# $ingos dU=gua ? >ue se alaga# as ruas. Nenhu# deseGo de re$resenta@Ao, nenhu# gosto no"ili=rioB tudo isso custa dinheiro, e ele diC >ue o dinheiro nAo lhe cai do c?u. !ouca sociedade, nenhu#a recrea@Ao de fa#Nlia. .uve e conta anedotas da vida alheia, >ue ? regalo gratuito. D 'o#$reende-se a incredulidade $M"lica, $onderou /. Miguel. D NAo digo >ue nAo, $or>ue o #undo nAo vai al?# da su$erfNcie das coisas. . #undo nAo vF >ue, al?# de caseira e#inente educada $or ele, e sua confidente de #ais de vinte anos, a #ulher deste /ales ? a#ada deveras $elo #arido. NAo te

es$antes, MiguelB na>uele #uro as$?rri#o "rotou u#a flor descorada e se# cheiro #as flor. A "otPnica senti#ental te# dessas ano#alias. /ales a#a a es$osaB est= a"atido e desvairado co# a id?ia de a $erder. 3oGe de #anhA, #uito cedo, nAo tendo dor#ido #ais de duas horas entrou a cogitar no desastre $rLxi#o. +eses$erando da terra, voltou-se $ara +eusB $ensou e# nLs, e es$ecial#ente e# #i# >ue sou o santo do seu no#e. /L u# #ilagre $odia salv=-laB deter#inou vir a>ui. Mora $erto, e veio correndo. Huando entrou traCia o olhar "rilhante e es$eran@adoB $odia ser a luC da f?, #as era outra coisa #uito $articular, >ue vou diCer. A>ui $e@o-vos >ue redo"reis de aten@Ao. ,i os "ustos inclinare#-se ainda #aisB eu $rL$rio nAo $ude es>uivar-#e ao #ovi#ento e dei u# $asso $ara diante. A narra@Ao do santo foi tAo longa e #iMda, a an=lise tAo co#$licada, >ue nAo as $onho a>ui integral#ente, #as e# su"stPncia. D Huando $ensou e# vir $edir-#e >ue intercedesse $ela vida da es$osa, /ales teve u#a id?ia es$ecNfica de usur=rio, a de $ro#eter-#e u#a $erna de cera. NAo foi o crente, >ue si#"oliCa desta #aneira a le#"ran@a do "enefNcioB foi o usur=rio >ue $ensou e# for@ar a gra@a divina $ela ex$ecta@Ao do lucro. ( nAo foi sL a usura >ue falou, #as ta#"?# a avareCaB $or>ue e# verdade, dis$ondo-se O $ro#essa, #ostrava ele >uerer deveras a vida da #ulher D intui@Ao de avaroB D des$ender ? docu#entar: sL se >uer de cora@Ao a>uilo >ue se $aga a dinheiro, disse-lho a consciFncia $ela #es#a "oca escura. /a"eis >ue $ensa#entos tais nAo se for#ula# co#o outros, nasce# das entranhas do car=ter e fica# na $enu#"ra da consciFncia. Mas eu li tudo nele logo >ue a>ui entrou alvoro@ado, co# o olhar fMlgido de es$eran@aB li tudo e es$erei >ue aca"asse de "enCer-se e reCar. D Ao #enos, te# algu#a religiAo, $onderou /. Jos?. D Algu#a te#, #as vaga e econQ#ica. NAo entrou nunca e# ir#andades e ordens terceiras, $or>ue nelas se rou"a o >ue $ertence ao /enhorB ? o >ue ele diC $ara conciliar a devo@Ao co# a algi"eira. Mas nAo se $ode ter tudoB ? certo >ue ele te#e a +eus e crF na doutrina. D 1e#, aGoelhou-se e reCou. D ReCou. (n>uanto reCava, via eu a $o"re al#a, >ue $adecia deveras, con>uanto a es$eran@a co#e@asse a trocar-se e# certeCa intuitiva. +eus tinha de salvar a doente, $or for@a, gra@as O #inha interven@Ao, e eu ia intercederB ? o >ue ele $ensava, en>uanto os l="ios re$etia# as $alavras da ora@Ao. Aca"ando a ora@Ao, ficou /ales algu# te#$o olhando, co# as #Aos $ostasB afinal falou a "oca do ho#e#, falou $ara confessar a dor, $ara Gurar >ue nenhu#a outra #Ao, al?# da do /enhor, $odia atalhar o gol$e. A #ulher ia #orrer... ia #orrer... ia #orrer... ( re$etia a $alavra, se# sair dela. A #ulher ia #orrer. NAo $assava adiante. !restes a for#ular o $edido e a $ro#essa nAo achava $alavras idQneas, ne# a$roxi#ativas, ne# se>uer dM"ias, nAo achava nada, tAo longo era o descostu#e de dar algu#a coisa. Afinal saiu o $edidoB a #ulher ia #orrer, ele rogava-#e >ue a salvasse, >ue $edisse $or ela ao /enhor. A $ro#essa, $or?#, ? >ue nAo aca"ava de sair. No #o#ento e# >ue a "oca ia articular a $ri#eira $alavra, a garra da avareCa #ordia-lhe as entranhas e nAo deixava sair nada. Hue a salvasse... >ue intercedesse $or ela... No ar, diante dos olhos, recortava-se-lhe a $erna de cera, e logo a #oeda >ue ela havia de custar. A $erna desa$areceu, #as ficou a #oeda, redonda, luCidia, a#arela, ouro $uro, co#$leta#ente ouro, #elhor >ue o dos casti@ais do #eu altar, a$enas dourados. !ara onde >uer >ue virasse os olhos, via a #oeda, girando, girando, girando. ( os olhos a a$al$ava#, de longe, e trans#itia#-lhe a sensa@Ao

fria do #etal e at? a do relevo do cunho. (ra ela #es#a, velha a#iga de longos anos, co#$anheira do dia e da noite, era ela >ue ali estava no ar, girando, Os tontasB era ela >ue descia do teto, ou su"ia do chAo, ou rolava no altar, indo da ($Nstola ao (vangelho, ou tilintava nos $ingentes do lustre. Agora a sM$lica dos olhos e a #elancolia deles era# #ais intensas e $ura#ente volunt=rias. ,i-os alongare#-se $ara #i#, cheios de contri@Ao, de hu#ilha@Ao, de desa#$aroB e a "oca ia diCendo algu#as coisas soltas, D +eus, D os anGos do /enhor, D as "entas chagas, D $alavras lacri#osas e trF#ulas, co#o $ara $intar $or elas a sinceridade da f? e a i#ensidade da dor. /L a $ro#essa da $erna ? >ue nAo saNa. Rs veCes, a al#a, co#o $essoa >ue recolhe as for@as, a fi# de saltar u# valo, fitava longa#ente a #orte da #ulher e re"olcava-se no deses$ero >ue ela lhe havia de traCerB #as, O "eira do valo, >uando ia a dar o salto, recuava. A #oeda e#ergia dele e a $ro#essa ficava no cora@Ao do ho#e#. . te#$o ia $assando. A alucina@Ao crescia, $or>ue a #oeda, acelerando e #ulti$licando os saltos, #ulti$licava-se a si #es#a e $arecia u#a infinidade delasB e o conflito era cada veC #ais tr=gico. +e re$ente, o receio de >ue a #ulher $odia estar ex$irando, gelou o sangue ao $o"re ho#e# e ele >uis $reci$itar-se. !odia estar ex$irando... !edia-#e >ue intercedesse $or ela, >ue a salvasse... A>ui o de#Qnio da avareCa sugeria-lhe u#a transa@Ao nova, u#a troca de es$?cie, diCendo-lhe >ue o valor da ora@Ao era su$erfino e #uito #ais excelso >ue o das o"ras terrenas. ( o /ales, curvo, contrito, co# as #Aos $ostas, o olhar su"#isso, desa#$arado, resignado, $edia-#e >ue lhe salvasse a #ulher. Hue lhe salvasse a #ulher, e $ro#etia-#e treCentos, D nAo #enos, D treCentos $adre-nossos e treCentas ave-#arias. ( re$etia enf=tico: treCentos, treCentas, treCentos... 8oi su"indo, chegou a >uinhentos, a #il $adre-nossos e #il ave-#arias. NAo via esta so#a escrita $or letras do alfa"eto, #as e# algaris#os, co#o se ficasse assi# #ais viva, #ais exata, e a o"riga@Ao #aior, e #aior ta#"?# a sedu@Ao. Mil $adrenossos, #il ave-#arias. ( voltara# as $alavras lacri#osas e trF#ulas, as "entas chagas, os anGos do /enhor... 1.VVV D 1.VVV D 1.VVV. .s >uatro algaris#os fora# crescendo tanto, >ue enchera# a igreGa de alto a "aixo, e co# eles, crescia o esfor@o do ho#e#, e a confian@a ta#"?#B a $alavra saNa-lhe #ais r=$ida, i#$etuosa, G= falada, #il, #il, #il, #il ... ,a#os l=, $odeis rir O vontade, concluiu /. 8rancisco de /ales. ( os outros santos rira# efetiva#ente, nAo da>uele grande riso desco#$osto dos deuses de 3o#ero, >uando vira# o coxo ,ulcano servir O #esa, #as de u# riso #odesto, tran>Jilo, "eato e catLlico. +e$ois, nAo $ude ouvir #ais nada. 'aN redonda#ente no chAo. Huando dei $or #i# era dia claro... 'orri a a"rir todas as $ortas e Ganelas da igreGa e da sacristia, $ara deixar entrar o sol, ini#igo dos #aus sonhos.

UNS BRAOS In=cio estre#eceu, ouvindo os gritos do solicitador, rece"eu o $rato >ue este lhe a$resentava e tratou de co#er, de"aixo de u#a trovoada de no#es, #alandro, ca"e@a de vento, estM$ido, #aluco. D .nde anda >ue nunca ouve o >ue lhe digoI 3ei de contar tudo a seu $ai, $ara >ue lhe sacuda a $regui@a do cor$o co# u#a "oa vara de #ar#elo, ou u# $auB si#, ainda $ode a$anhar, nAo $ense >ue nAo. (stM$ido: #aluco: D .lhe >ue l= fora ? isto #es#o >ue vocF vF a>ui, continuou, voltando-se $ara +. /everina, senhora >ue vivia co# ele #arital#ente, h= anos. 'onfunde-#e os $a$?is todos, erra as casas, vai a u# escrivAo e# veC de ir a outro, troca os advogados: ? o dia"o: 4 o tal sono $esado e contNnuo. +e #anhA ? o >ue se vFB $ri#eiro >ue acorde ? $reciso >ue"rar-lhe os ossos... +eixeB a#anhA hei de acord=-lo a $au de vassoura: +. /everina tocou-lhe no $?, co#o $edindo >ue aca"asse. 1orges ex$etorou ainda alguns i#$ro$?rios, e ficou e# $aC co# +eus e os ho#ens. NAo digo >ue ficou e# $aC co# os #eninos, $or>ue o nosso In=cio nAo era $ro$ria#ente #enino. Tinha >uinCe anos feitos e "e# feitos. 'a"e@a inculta, #as "ela, olhos de ra$aC >ue sonha, >ue adivinha, >ue indaga, >ue >uer sa"er e nAo aca"a de sa"er nada. Tudo isso $osto so"re u# cor$o nAo destituNdo de gra@a, ainda >ue #al vestido. . $ai ? "ar"eiro na 'idade Nova, e $Q-lo de agente, escrevente, ou >ue >uer >ue era, do solicitador 1orges, co# es$eran@a de vF-lo no foro, $or>ue lhe $arecia >ue os $rocuradores de causas ganhava# #uito. !assavase isto na Rua da %a$a, e# 1)WV. +urante alguns #inutos nAo se ouviu #ais >ue o tinir dos talheres e o ruNdo da #astiga@Ao. 1orges a"arrotava-se de alface e vacaB interro#$ia-se $ara virgular a ora@Ao co# u# gol$e de vinho e continuava logo calado. In=cio ia co#endo devagarinho, nAo ousando levantar os olhos do $rato, ne# $ara coloc=-los onde eles estava# no #o#ento e# >ue o terrNvel 1orges o desco#$Qs. ,erdade ? >ue seria agora #uito arriscado. Nunca ele $Qs os olhos nos "ra@os de +. /everina >ue se nAo es>uecesse de si e de tudo. Ta#"?# a cul$a era antes de +. /everina e# traCF-los assi# nus, constante#ente. 0sava #angas curtas e# todos os vestidos de casa, #eio $al#o a"aixo do o#"roB dali e# diante ficava#-lhe os "ra@os O #ostra. Na verdade, era# "elos e cheios, e# har#onia co# a dona, >ue era antes grossa >ue fina, e nAo $erdia# a cor ne# a #acieC $or vivere# ao arB #as ? Gusto ex$licar >ue ela os nAo traCia assi# $or faceira, senAo $or>ue G= gastara todos os vestidos de #angas co#$ridas. +e $?, era #uito vistosaB andando, tinha #eneios engra@adosB ele, entretanto, >uase >ue sL a via O #esa, onde, al?# dos "ra@os, #al $oderia #irar-lhe o "usto. NAo se $ode diCer >ue era "onitaB #as ta#"?# nAo era feia. Nenhu# adornoB o $rL$rio $enteado consta de #ui $oucoB alisou os ca"elos, a$anhou-os, atou-os e fixou-os no alto da ca"e@a co# o $ente de tartaruga >ue a #Ae lhe deixou. Ao $esco@o, u# len@o escuroB nas orelhas, nada. Tudo isso co# vinte e sete anos floridos e sLlidos. Aca"ara# de Gantar. 1orges, vindo o caf?, tirou >uatro charutos da algi"eira, co#$arou-os, a$ertou-os entre os dedos, escolheu u# e guardou os restantes. Aceso o charuto, fincou os cotovelos na #esa e falou a +. /everina de trinta #il coisas >ue nAo interessava# nada ao nosso In=cioB #as en>uanto falava, nAo o desco#$unha e ele $odia devanear O larga.

In=cio de#orou o caf? o #ais >ue $Qde. (ntre u# e outro gole alisava a toalha, arrancava dos dedos $edacinhos de $ele i#agin=rios ou $assava os olhos $elos >uadros da sala de Gantar, >ue era# dois, u# /. !edro e u# /. JoAo, registros traCidos de festas encaixilhados e# casa. ,= >ue disfar@asse co# /. JoAo, cuGa ca"e@a #o@a alegra as i#agina@Kes catLlicas, #as co# o austero /. !edro era de#ais. A Mnica defesa do #o@o In=cio ? >ue ele nAo via ne# u# ne# outroB $assava os olhos $or ali co#o $or nada. ,ia sL os "ra@os de +. /everina, D ou $or>ue sorrateira#ente olhasse $ara eles, ou $or>ue andasse co# eles i#$ressos na #e#Lria. D 3o#e#, vocF nAo aca"a #aisI "radou de re$ente o solicitador. NAo havia re#?dioB In=cio "e"eu a Mlti#a gota, G= fria, e retirou-se, co#o de costu#e, $ara o seu >uarto, nos fundos da casa. (ntrando, feC u# gesto de Canga e deses$ero e foi de$ois encostar-se a u#a das duas Ganelas >ue dava# $ara o #ar. 'inco #inutos de$ois, a vista das =guas $rLxi#as e das #ontanhas ao longe restituNa-lhe o senti#ento confuso, vago, in>uieto, >ue lhe doNa e faCia "e#, algu#a coisa >ue deve sentir a $lanta, >uando a"otoa a $ri#eira flor. Tinha vontade de ir e#"ora e de ficar. 3avia cinco se#anas >ue ali #orava, e a vida era se#$re a #es#a, sair de #anhA co# o 1orges, andar $or audiFncias e cartLrios, correndo, levando $a$?is ao selo, ao distri"uidor, aos escrivAes, aos oficiais de Gusti@a. ,oltava O tarde, Gantava e recolhia-se ao >uarto, at? a hora da ceiaB ceava e ia dor#ir. 1orges nAo lhe dava inti#idade na fa#Nlia, >ue se co#$unha a$enas de +. /everina, ne# In=cio a via #ais de trFs veCes $or dia, durante as refei@Kes. 'inco se#anas de solidAo, de tra"alho se# gosto, longe da #Ae e das ir#AsB cinco se#anas de silFncio, $or>ue ele sL falava u#a ou outra veC na ruaB e# casa, nada. E+eixe estar, D $ensou ele u# dia D fuGo da>ui e nAo volto #ais.E NAo foiB sentiu-se agarrado e acorrentado $elos "ra@os de +. /everina. Nunca vira outros tAo "onitos e tAo frescos. A educa@Ao >ue tivera nAo lhe $er#itia encar=-los logo a"erta#ente, $arece at? >ue a $rincN$io afastava os olhos, vexado. (ncarou-os $ouco a $ouco, ao ver >ue eles nAo tinha# outras #angas, e assi# os foi desco"rindo, #irando e a#ando. No fi# de trFs se#anas era# eles, #oral#ente falando, as suas tendas de re$ouso. AgJentava toda a tra"alheira de fora, toda a #elancolia da solidAo e do silFncio, toda a grosseria do $atrAo, $ela Mnica $aga de ver, trFs veCes $or dia, o fa#oso $ar de "ra@os. Na>uele dia, en>uanto a noite ia caindo e In=cio estirava-se na rede SnAo tinha ali outra ca#aT, +. /everina, na sala da frente, reca$itulava o e$isLdio do Gantar e, $ela $ri#eira veC, desconfiou algu#a coisa. ReGeitou a id?ia logo, u#a crian@a: Mas h= id?ias >ue sAo da fa#Nlia das #oscas tei#osas: $or #ais >ue a gente as sacuda, elas torna# e $ousa#. 'rian@aI Tinha >uinCe anosB e ela advertiu >ue entre o nariC e a "oca do ra$aC havia u# $rincN$io de rascunho de "u@o. Hue ad#ira >ue co#e@asse a a#arI ( nAo era ela "onitaI (sta outra id?ia nAo foi reGeitada, antes afagada e "eiGada. ( recordou entAo os #odos dele, os es>ueci#entos, as distra@Kes, e #ais u# incidente, e #ais outro, tudo era# sinto#as, e concluiu >ue si#. D Hue ? >ue vocF te#I disse-lhe o solicitador, estirado no cana$?, ao ca"o de alguns #inutos de $ausa. D NAo tenho nada. D NadaI !arece >ue c= e# casa anda tudo dor#indo: +eixe# estar, >ue eu sei de u# "o# re#?dio $ara tirar o sono aos dor#inhocos...

( foi $or ali, no #es#o to# Cangado, fuCilando a#ea@as, #as real#ente inca$aC de as cu#$rir, $ois era antes grosseiro >ue #au. +. /everina interro#$ia-o >ue nAo, >ue era engano, nAo estava dor#indo, estava $ensando na co#adre 8ortunata. NAo a visitava# desde o NatalB $or >ue nAo iria# l= u#a da>uelas noitesI 1orges redargJia >ue andava cansado, tra"alhava co#o u# negro, nAo estava $ara visitas de $arola, e desco#$Qs a co#adre, desco#$Qs o co#$adre, desco#$Qs o afilhado, >ue nAo ia ao col?gio, co# deC anos: (le, 1orges, co# deC anos, G= sa"ia ler, escrever e contar, nAo #uito "e#, ? certo, #as sa"ia. +eC anos: 3avia de ter u# "onito fi#: D vadio, e o cQvado e #eio nas costas. A tari#"a ? >ue viria ensin=-lo. +. /everina a$aCiguava-o co# descul$as, a $o"reCa da co#adre, o cai$oris#o do co#$adre, e faCia-lhe carinhos, a #edo, >ue eles $odia# irrit=-lo #ais. A noite caNra de todoB ela ouviu o tlic do la#$iAo do g=s da rua, >ue aca"ava# de acender, e viu o clarAo dele nas Ganelas da casa fronteira. 1orges, cansado do dia, $ois era real#ente u# tra"alhador de $ri#eira orde#, foi fechando os olhos e $egando no sono, e deixou-a sL na sala, Os escuras, consigo e co# a desco"erta >ue aca"a de faCer. Tudo $arecia diCer O da#a >ue era verdadeB #as essa verdade, desfeita a i#$ressAo do asso#"ro, trouxe-lhe u#a co#$lica@Ao #oral, >ue ela sL conheceu $elos efeitos, nAo achando #eio de discernir o >ue era. NAo $odia entender-se ne# e>uili"rar-se, chegou a $ensar e# diCer tudo ao solicitador, e ele >ue #andasse e#"ora o fedelho. Mas >ue era tudoI A>ui estacou: real#ente, nAo havia #ais >ue su$osi@Ao, coincidFncia e $ossivel#ente ilusAo. NAo, nAo, ilusAo nAo era. ( logo recolhia os indNcios vagos, as atitudes do #ocinho, o acanha#ento, as distra@Kes, $ara reGeitar a id?ia de estar enganada. +aN a $ouco, Sca$ciosa natureCa:T refletindo >ue seria #au acus=-lo se# funda#ento, ad#itiu >ue se iludisse, $ara o Mnico fi# de o"serv=-lo #elhor e averiguar "e# a realidade das coisas. J= nessa noite, +. /everina #irava $or "aixo dos olhos os gestos de In=cioB nAo chegou a achar nada, $or>ue o te#$o do ch= era curto e o ra$aCinho nAo tirou os olhos da xNcara. No dia seguinte $Qde o"servar #elhor, e nos outros oti#a#ente. !erce"eu >ue si#, >ue era a#ada e te#ida, a#or adolescente e virge#, retido $elos lia#es sociais e $or u# senti#ento de inferioridade >ue o i#$edia de reconhecer-se a si #es#o. +. /everina co#$reendeu >ue nAo havia recear nenhu# desacato, e concluiu >ue o #elhor era nAo diCer nada ao solicitadorB $ou$ava-lhe u# desgosto, e outro O $o"re crian@a. J= se $ersuadia "e# >ue ele era crian@a, e assentou de o tratar tAo seca#ente co#o at? ali, ou ainda #ais. ( assi# feCB In=cio co#e@ou a sentir >ue ela fugia co# os olhos, ou falava =s$ero, >uase tanto co#o o $rL$rio 1orges. +e outras veCes, ? verdade >ue o to# da voC saNa "rando e at? #eigo, #uito #eigoB assi# co#o o olhar geral#ente es>uivo, tanto errava $or outras $artes, >ue, $ara descansar, vinha $ousar na ca"e@a deleB #as tudo isso era curto. D ,ou-#e e#"ora, re$etia ele na rua co#o nos $ri#eiros dias. 'hegava a casa e nAo se ia e#"ora. .s "ra@os de +. /everina fechava#-lhe u# $arFntesis no #eio do longo e fastidioso $erNodo da vida >ue levava, e essa ora@Ao intercalada traCia u#a id?ia original e $rofunda, inventada $elo c?u unica#ente $ara ele. +eixava-se estar e ia andando. Afinal, $or?#, teve de sair, e $ara nunca #aisB eis a>ui co#o e $or>uF. +. /everina tratava-o desde alguns dias co# "enignidade. A rudeCa da voC $arecia aca"ada, e havia #ais do >ue "randura, havia desvelo e carinho. 0# dia reco#endava-lhe >ue nAo a$anhasse ar, outro >ue nAo "e"esse =gua fria de$ois do caf? >uente, conselhos, le#"ran@as, cuidados de a#iga e #Ae, >ue lhe lan@ara# na al#a ainda #aior in>uieta@Ao e confusAo. In=cio chegou ao extre#o de

confian@a de rir u# dia O #esa, coisa >ue Ga#ais fiCeraB e o solicitador nAo o tratou #al dessa veC, $or>ue era ele >ue contava u# caso engra@ado, e ningu?# $une a outro $elo a$lauso >ue rece"e. 8oi entAo >ue +. /everina viu >ue a "oca do #ocinho, graciosa estando calada, nAo o era #enos >uando ria. A agita@Ao de In=cio ia crescendo, se# >ue ele $udesse acal#ar-se ne# entenderse. NAo estava "e# e# $arte nenhu#a. Acordava de noite, $ensando e# +. /everina. Na rua, trocava de es>uinas, errava as $ortas, #uito #ais >ue dantes, e nAo via #ulher, ao longe ou ao $erto, >ue lha nAo trouxesse O #e#Lria. Ao entrar no corredor da casa, voltando do tra"alho, sentia se#$re algu# alvoro@o, Os veCes grande, >uando dava co# ela no to$o da escada, olhando atrav?s das grades de $au da cancela, co#o tendo acudido a ver >ue# era. 0# do#ingo, D nunca ele es>ueceu esse do#ingo, D estava sL no >uarto, O Ganela, virado $ara o #ar, >ue lhe falava a #es#a linguage# o"scura e nova de +. /everina. +ivertia-se e# olhar $ara as gaivotas, >ue faCia# grandes giros no ar, ou $airava# e# ci#a dU=gua, ou avoa@ava# so#ente. . dia estava lindNssi#o. NAo era sL u# do#ingo cristAoB era u# i#enso do#ingo universal. In=cio $assava-os todos ali no >uarto ou O Ganela, ou relendo u# dos trFs folhetos >ue trouxera consigo, contos de outros te#$os, co#$rados a tostAo, de"aixo do $assadi@o do %argo do !a@o. (ra# duas horas da tarde. (stava cansado, dor#ira #al a noite, de$ois de haver andado #uito na v?s$eraB estirou-se na rede, $egou e# u# dos folhetos, a 0rincesa Ma'alona, e co#e@ou a ler. Nunca $Qde entender $or >ue ? >ue todas as heroNnas dessas velhas histLrias tinha# a #es#a cara e talhe de +. /everina, #as a verdade ? >ue os tinha#. Ao ca"o de #eia hora, deixou cair o folheto e $Qs os olhos na $arede, donde, cinco #inutos de$ois, viu sair a da#a dos seus cuidados. . natural era >ue se es$antasseB #as nAo se es$antou. (#"ora co# as $=l$e"ras cerradas viu-a des$render-se de todo, $arar, sorrir e andar $ara a rede. (ra ela #es#a, era# os seus #es#os "ra@os. 4 certo, $or?#, >ue +. /everina tanto nAo $odia sair da $arede, dado >ue houvesse ali $orta ou rasgAo, >ue estava Gusta#ente na sala da frente ouvindo os $assos do solicitador >ue descia as escadas. .uviu-o descerB foi O Ganela vF-lo sair e sL se recolheu >uando ele se $erdeu ao longe, no ca#inho da Rua das Mangueiras. (ntAo entrou e foi sentar-se no cana$?. !arecia fora do natural, in>uieta, >uase #alucaB levantando-se, foi $egar na Garra >ue estava e# ci#a do a$arador e deixou-a no #es#o lugarB de$ois ca#inhou at? O $orta, deteve-se e voltou, ao >ue $arece, se# $lano. /entou-se outra veC, cinco ou deC #inutos. +e re$ente, le#"rou-se >ue In=cio co#era $ouco ao al#o@o e tinha o ar a"atido, e advertiu >ue $odia estar doenteB $odia ser at? >ue estivesse #uito #al. /aiu da sala, atravessou rasgada#ente o corredor e foi at? o >uarto do #ocinho, cuGa $orta achou escancarada. +. /everina $arou, es$iou, deu co# ele na rede, dor#indo, co# o "ra@o $ara fora e o folheto caNdo no chAo. A ca"e@a inclinava-se u# $ouco do lado da $orta, deixando ver os olhos fechados, os ca"elos revoltos e u# grande ar de riso e de "eatitude. +. /everina sentiu "ater-lhe o cora@Ao co# vee#Fncia e recuou. /onhara de noite co# eleB $ode ser >ue ele estivesse sonhando co# ela. +esde #adrugada >ue a figura do #ocinho andava-lhe diante dos olhos co#o u#a tenta@Ao dia"Llica. Recuou ainda, de$ois voltou, olhou dois, trFs, cinco #inutos, ou #ais. !arece >ue o sono dava O adolescFncia de In=cio u#a ex$ressAo #ais acentuada, >uase fe#inina, >uase $ueril. E0#a crian@a:E disse ela a si #es#a, na>uela lNngua se# $alavras >ue todos traCe#os conosco. ( esta id?ia a"ateu-lhe o alvoro@o do sangue e dissi$ou-lhe e# $arte a turva@Ao dos sentidos.

E0#a crian@a:E ( #irou-o lenta#ente, fartou-se de vF-lo, co# a ca"e@a inclinada, o "ra@o caNdoB #as, ao #es#o te#$o >ue o achava crian@a, achava-o "onito, #uito #ais "onito >ue acordado, e u#a dessas id?ias corrigia ou corro#$ia a outra. +e re$ente estre#eceu e recuou assustada: ouvira u# ruNdo ao $?, na saleta do engo#adoB foi ver, era u# gato >ue deitara u#a tigela ao chAo. ,oltando devagarinho a es$i=-lo, viu >ue dor#ia $rofunda#ente. Tinha o sono duro a crian@a: . ru#or >ue a a"alara tanto, nAo o feC se>uer #udar de $osi@Ao. ( ela continuou a vF-lo dor#ir, D dor#ir e talveC sonhar. Hue nAo $ossa#os ver os sonhos uns dos outros: +. /everina ter-se-ia visto a si #es#a na i#agina@Ao do ra$aCB ter-se-ia visto diante da rede, risonha e $aradaB de$ois inclinar-se, $egar-lhe nas #Aos, lev=-las ao $eito, cruCando ali os "ra@os, os fa#osos "ra@os. In=cio, na#orado deles, ainda assi# ouvia as $alavras dela, >ue era# lindas, c=lidas, $rinci$al#ente novas, D ou, $elo #enos, $ertencia# a algu# idio#a >ue ele nAo conhecia, $osto >ue o entendesse. +uas, trFs e >uatro veCes a figura esvaNa-se, $ara tornar logo, vindo do #ar ou de outra $arte, entre gaivotas, ou atravessando o corredor, co# toda a gra@a ro"usta de >ue era ca$aC. ( tornando, inclinava-se, $egava-lhe outra veC das #Aos e cruCava ao $eito os "ra@os, at? >ue, inclinando-se, ainda #ais, #uito #ais, a"rochou os l="ios e deixou-lhe u# "eiGo na "oca. A>ui o sonho coincidiu co# a realidade, e as #es#as "ocas unira#-se na i#agina@Ao e fora dela. A diferen@a ? >ue a visAo nAo recuou, e a $essoa real tAo de$ressa cu#$rira o gesto, co#o fugiu at? O $orta, vexada e #edrosa. +ali $assou O sala da frente, aturdida do >ue fiCera, se# olhar fixa#ente $ara nada. Afiava o ouvido, ia at? o fi# do corredor, a ver se escutava algu# ru#or >ue lhe dissesse >ue ele acordara, e sL de$ois de #uito te#$o ? >ue o #edo foi $assando. Na verdade, a crian@a tinha o sono duroB nada lhe a"ria os olhos, ne# os fracassos contNguos, ne# os "eiGos de verdade. Mas, se o #edo foi $assando, o vexa#e ficou e cresceu. +. /everina nAo aca"ava de crer >ue fiCesse a>uiloB $arece >ue e#"rulhara os seus deseGos na id?ia de >ue era u#a crian@a na#orada >ue ali estava se# consciFncia ne# i#$uta@AoB e, #eia #Ae, #eia a#iga, inclinara-se e "eiGara-o. 8osse co#o fosse, estava confusa, irritada, a"orrecida, #al consigo e #al co# ele. . #edo de >ue ele $odia estar fingindo >ue dor#ia a$ontou-lhe na al#a e deu-lhe u# calafrio. Mas a verdade ? >ue dor#iu ainda #uito, e sL acordou $ara Gantar. /entou-se O #esa l?$ido. 'on>uanto achasse +. /everina calada e severa e o solicitador tAo rNs$ido co#o nos outros dias, ne# a ris$ideC de u#, ne# a severidade da outra $odia# dissi$ar-lhe a visAo graciosa >ue ainda traCia consigo, ou a#ortecer-lhe a sensa@Ao do "eiGo. NAo re$arou >ue +. /everina tinha u# xale >ue lhe co"ria os "ra@osB re$arou de$ois, na segunda-feira, e na ter@a-feira, ta#"?#, e at? s="ado, >ue foi o dia e# >ue 1orges #andou diCer ao $ai >ue nAo $odia ficar co# eleB e nAo o feC Cangado, $or>ue o tratou relativa#ente "e# e ainda lhe disse O saNda: D Huando $recisar de #i# $ara algu#a coisa, $rocure-#e. D /i#, senhor. A /ra. +. /everina... D (st= l= $ara o >uarto, co# #uita dor de ca"e@a. ,enha a#anhA ou de$ois des$edir-se dela. In=cio saiu se# entender nada. NAo entendia a des$edida, ne# a co#$leta #udan@a de +. /everina, e# rela@Ao a ele, ne# o xale, ne# nada. (stava tAo "e#: falava-lhe co# tanta a#iCade: 'o#o ? >ue, de re$ente... Tanto $ensou >ue aca"ou

su$ondo de sua $arte algu# olhar indiscreto, algu#a distra@Ao >ue a ofenderaB nAo era outra coisaB e da>ui a cara fechada e o xale >ue co"ria os "ra@os tAo "onitos... NAo i#$ortaB levava consigo o sa"or do sonho. ( atrav?s dos anos, $or #eio de outros a#ores, #ais efetivos e longos, nenhu#a sensa@Ao achou nunca igual O da>uele do#ingo, na Rua da %a$a, >uando ele tinha >uinCe anos. (le #es#o excla#a Os veCes, se# sa"er >ue se engana: D ( foi u# sonho: u# si#$les sonho:

UM HOMEM CLEBRE

D Ah: o senhor ? >ue ? o !estanaI $erguntou /inhaCinha Mota, faCendo u# largo gesto ad#irativo. ( logo de$ois, corrigindo a fa#iliaridade: D +escul$e #eu #odo, #as... ? #es#o o senhorI ,exado, a"orrecido, !estana res$ondeu >ue si#, >ue era ele. ,inha do $iano, enxugando a testa co# o len@o, e ia a chegar O Ganela, >uando a #o@a o feC $arar. NAo era "aileB a$enas u# sarau Nnti#o, $ouca gente, vinte $essoas ao todo, >ue tinha# ido Gantar co# a viMva 'a#argo, Rua do Areal, na>uele dia dos anos dela, cinco de nove#"ro de 1)WX... 1oa e $atusca viMva: A#ava o riso e a folga, a$esar dos sessenta anos e# >ue entrava, e foi a Mlti#a veC >ue folgou e riu, $ois faleceu nos $ri#eiros dias de 1)W*. 1oa e $atusca viMva: 'o# >ue al#a e diligFncia arranGou ali u#as dan@as, logo de$ois do Gantar, $edindo ao !estana >ue tocasse u#a >uadrilha: Ne# foi $reciso aca"ar o $edidoB !estana curvou-se gentil#ente, e correu ao $iano. 8inda a >uadrilha, #al teria# descansado uns deC #inutos, a viMva correu nova#ente ao !estana $ara u# o"s?>uio #ui $articular. D +iga, #inha senhora. D 4 >ue nos to>ue agora a>uela sua $olca -$o 5ula Comi'o, -honh6. !estana feC u#a careta, #as dissi#ulou de$ressa, inclinou-se calado, se# gentileCa, e foi $ara o $iano, se# entusias#o. .uvidos os $ri#eiros co#$assos, derra#ou-se $ela sala u#a alegria nova, os cavalheiros correra# Os da#as, e os $ares entrara# a saracotear a $olca da #oda. +a #odaB tinha sido $u"licada vinte dias antes, e G= nAo havia recanto da cidade e# >ue nAo fosse conhecida. Ia chegando O consagra@Ao do asso"io e da cantarola noturna. /inhaCinha Mota estava longe de su$or >ue a>uele !estana >ue ela vira O #esa de Gantar e de$ois ao $iano, #etido nu#a so"recasaca cor de ra$?, ca"elo negro, longo e cacheado, olhos cuidosos, >ueixo ra$ado, era o #es#o !estana co#$ositorB foi u#a a#iga >ue lho disse >uando o viu vir do $iano, aca"ada a $olca. +aN a $ergunta ad#irativa. ,i#os >ue ele res$ondeu a"orrecido e vexado. Ne# assi# as duas #o@as lhe $ou$ara# fineCas, tais e tantas, >ue a #ais #odesta vaidade se contentaria de as ouvirB ele rece"eu-as cada veC #ais enfadado, at? >ue, alegando dor de ca"e@a, $ediu licen@a $ara sair. Ne# elas, ne# a dona da casa, ningu?# logrou retF-lo. .ferecera#-lhe re#?dios caseiros, algu# re$ouso, nAo aceitou nada, tei#ou e# sair e saiu. Rua fora, ca#inhou de$ressa, co# #edo de >ue ainda o cha#asse#B sL afrouxou, de$ois >ue do"rou a es>uina da Rua 8or#osa. Mas aN #es#o es$erava-o a sua grande $olca festiva. +e u#a casa #odesta, O direita, a $oucos #etros de distPncia, saNa# as notas da co#$osi@Ao do dia, so$radas e# clarineta. +an@avase. !estana $arou alguns instantes, $ensou e# arre$iar ca#inho, #as dis$Qs-se a andar, estugou o $asso, atravessou a rua, e seguiu $elo lado o$osto ao da casa do "aile. As notas fora#-se $erdendo, ao longe, e o nosso ho#e# entrou na Rua do Aterrado, onde #orava. J= $erto de casa, viu vir dois ho#ens: u# deles, $assando renteCinho co# o !estana, co#e@ou a asso"iar a #es#a $olca, riGa#ente, co# "rio, e o outro $egou a te#$o na #Msica, e aN fora# os dois a"aixo, ruidosos e alegres, en>uanto o autor da $e@a, deses$erado, corria a #eter-se e# casa. (# casa, res$irou. 'asa velha, escada velha, u# $reto velho >ue o servia, e >ue veio sa"er se ele >ueria cear. D NAo >uero nada, "radou o !estana: fa@a-#e caf? e v= dor#ir.

+es$iu-se, enfiou u#a ca#isola, e foi $ara a sala dos fundos. Huando o $reto acendeu o g=s da sala, !estana sorriu e, dentro dUal#a, cu#$ri#entou uns deC retratos >ue $endia# da $arede. 0# sL era a Lleo, o de u# $adre, >ue o educara, >ue lhe ensinara lati# e #Msica, e >ue, segundo os ociosos, era o $rL$rio $ai do !estana. 'erto ? >ue lhe deixou e# heran@a a>uela casa velha, e os velhos trastes, ainda do te#$o de !edro I. 'o#$usera alguns #otetes o $adre, era doido $or #Msica, sacra ou $rofana, cuGo gosto incutiu no #o@o, ou ta#"?# lhe trans#itiu no sangue, se ? >ue tinha# raCAo as "ocas vadias, coisa de >ue se nAo ocu$a a #inha histLria, co#o ides ver. .s de#ais retratos era# de co#$ositores cl=ssicos, 'i#arosa, MoCart, 1eethoven, 5lucY, 1ach, /chu#ann, e ainda uns trFs, alguns gravados, outros litografados, todos #al encaixilhados e de diferente ta#anho, #as $ostos ali co#o santos de u#a igreGa. . $iano era o altarB o evangelho da noite l= estava a"erto: era u#a sonata de 1eethoven. ,eio o caf?B !estana engoliu a $ri#eira xNcara, e sentou-se ao $iano. .lhou $ara o retrato de 1eethoven, e co#e@ou a executar a sonata, se# sa"er de si, desvairado ou a"sorto, #as co# grande $erfei@Ao. Re$etiu a $e@a, de$ois $arou alguns instantes, levantou-se e foi a u#a das Ganelas. Tornou ao $ianoB era a veC de MoCart, $egou de u# trecho, e executou-o do #es#o #odo, co# a al#a alhures. 3aZdn levou-o O #eia-noite e O segunda xNcara de caf?. (ntre #eia-noite e u#a hora, !estana $ouco #ais feC >ue estar O Ganela e olhar $ara as estrelas, entrar e olhar $ara os retratos. +e >uando e# >uando ia ao $iano, e, de $?, dava uns gol$es soltos no teclado, co#o se $rocurasse algu# $ensa#entoB #as o $ensa#ento nAo a$arecia e ele voltava a encostar-se O Ganela. As estrelas $arecia#-lhe outras tantas notas #usicais fixadas no c?u O es$era de algu?# >ue as fosse descolarB te#$o viria e# >ue o c?u tinha de ficar vaCio, #as entAo a terra seria u#a constela@Ao de $artituras. Nenhu#a i#age#, desvario ou reflexAo traCia u#a le#"ran@a >ual>uer de /inhaCinha Mota, >ue entretanto, a essa #es#a hora, ador#ecia, $ensando nele, fa#oso autor de tantas $olcas a#adas. TalveC a id?ia conGugal tirou O #o@a alguns #o#entos de sono. Hue tinhaI (la ia e# vinte anos, ele e# trinta, "oa conta. A #o@a dor#ia ao so# da $olca, ouvida de cor, en>uanto o autor desta nAo cuidava ne# da $olca ne# da #o@a, #as das velhas o"ras cl=ssicas, interrogando o c?u e a noite, rogando aos anGos, e# Mlti#o caso ao dia"o. !or >ue nAo faria ele u#a sL >ue fosse da>uelas $=ginas i#ortaisI Rs veCes, co#o >ue ia surgir das $rofundeCas do inconsciente u#a aurora de id?ia: ele corria ao $iano, $ara avent=-la inteira, traduCi-la, e# sons, #as era e# vAo: a id?ia esvaNa-se. .utras veCes, sentado, ao $iano, deixava os dedos correre#, O ventura, a ver se as fantasias "rotava# deles, co#o dos de MoCart: #as nada, nada, a ins$ira@Ao nAo vinha, a i#agina@Ao deixava-se estar dor#indo. /e acaso u#a id?ia a$arecia, definida e "ela, era eco a$enas de algu#a $e@a alheia, >ue a #e#Lria re$etia, e >ue ele su$unha inventar. (ntAo, irritado, erguia-se, Gurava a"andonar a arte, ir $lantar caf? ou $uxar carro@a: #as daN a deC #inutos, ei-lo outra veC, co# os olhos e# MoCart, a i#it=-lo ao $iano. +uas, trFs, >uatro horas. +e$ois das >uatro foi dor#irB estava cansado, desani#ado, #ortoB tinha >ue dar li@Kes no dia seguinte. !ouco dor#iuB acordou Os sete horas. ,estiu-se e al#o@ou. D Meu senhor >uer a "engala ou o cha$?u-de-solI $erguntou o $reto, segundo as ordens >ue tinha, $or>ue as distra@Kes do senhor era# fre>Jentes. D A "engala.

D Mas $arece >ue hoGe chove. D 'hove, re$etiu !estana #a>uinal#ente. D !arece >ue si#, senhor, o c?u est= #eio escuro. !estana olhava $ara o $reto, vago, $reocu$ado. +e re$ente: D (s$era aN. 'orreu O sala dos retratos, a"riu o $iano, sentou-se e es$al#ou as #Aos no teclado. 'o#e@ou a tocar algu#a coisa $rL$ria, u#a ins$ira@Ao real e $ronta, u#a $olca, u#a $olca "uli@osa, co#o diCe# os anMncios. Nenhu#a re$ulsa da $arte do co#$ositorB os dedos ia# arrancando as notas, ligando-as, #eneando-asB dir-se-ia >ue a #usa co#$unha e "ailava a u# te#$o. !estana es>uecera as discN$ulas, es>uecera o $reto, >ue o es$erava co# a "engala e o guarda-chuva, es>uecera at? os retratos >ue $endia# grave#ente da $arede. 'o#$unha sL, teclando ou escrevendo, se# os vAos esfor@os da v?s$era, se# exas$era@Ao, se# nada $edir ao c?u, se# interrogar os olhos de MoCart. Nenhu# t?dio. ,ida, gra@a, novidade, escorria#-lhe da al#a co#o de u#a fonte $erene. (# $ouco te#$o estava a $olca feita. 'orrigiu ainda alguns $ontos, >uando voltou $ara Gantar: #as G= a cantarolava, andando, na rua. 5ostou delaB na co#$osi@Ao recente e in?dita circulava o sangue da $aternidade e da voca@Ao. +ois dias de$ois, foi lev=-la ao editor das outras $olcas suas, >ue andaria# G= $or u#as trinta . . editor achou-a linda. D ,ai faCer grande efeito. ,eio a >uestAo do tNtulo. !estana, >uando co#$Qs a $ri#eira $olca, e# 1)W1, >uis dar-lhe u# tNtulo $o?tico, escolheu este: 0in'os de 7ol. . editor a"anou a ca"e@a, e disse-lhe >ue os tNtulos devia# ser, G= de si, destinados O $o$ularidade, ou $or alusAo a algu# sucesso do dia, D ou $ela gra@a das $alavrasB indicou-lhe dois: # Lei de 89 de 7etembro, ou Candon'as -$o :a&em :esta. D Mas >ue >uer diCer Candon'as -$o :a&em :estaI $erguntou o autor. D NAo >uer diCer nada, #as $o$ulariCa-se logo. !estana, ainda donCel in?dito, recusou >ual>uer das deno#ina@Kes e guardou a $olca, #as nAo tardou >ue co#$usesse outra, e a co#ichAo da $u"licidade levou-o a i#$ri#ir as duas, co# os tNtulos >ue ao editor $arecesse# #ais atraentes ou a$ro$riados. Assi# se regulou $elo te#$o adiante. Agora, >uando !estana entregou a nova $olca, e $assara# ao tNtulo, o editor acudiu >ue traCia u#, desde #uitos dias, $ara a $ri#eira o"ra >ue ele lhe a$resentasse, tNtulo de es$avento, longo e #eneado. (ra este: 7enhora *ona, ;uarde o 7eu 5alaio. D ( $ara a veC seguinte, acrescentou, G= trago outro de cor. (x$osta O venda, esgotou-se logo a $ri#eira edi@Ao. A fa#a do co#$ositor "astava O $rocuraB #as a o"ra e# si #es#a era ade>uada ao gFnero, original, convidava a dan@=-la e decorava-se de$ressa. (# oito dias, estava c?le"re. !estana, durante os $ri#eiros, andou deveras na#orado da co#$osi@Ao, gostava de a cantarolar "aixinho, detinha-se na rua, $ara ouvi-la tocar e# algu#a casa, e Cangava-se >uando nAo a tocava# "e#. +esde logo, as or>uestras de teatro a executara#, e

ele l= foi a u# deles. NAo desgostou ta#"?# de a ouvir asso"iada, u#a noite, $or u# vulto >ue descia a Rua do Aterrado. (ssa lua-de-#el durou a$enas u# >uarto de lua. 'o#o das outras veCes, e #ais de$ressa ainda, os velhos #estres retratados o fiCera# sangrar de re#orsos. ,exado e enfastiado, !estana arre#eteu contra a>uela >ue o viera consolar tantas veCes, #usa de olhos #arotos e gestos arredondados, f=cil e graciosa. ( aN voltara# as n=useas de si #es#o, o Ldio a >ue# lhe $edia a nova $olca da #oda, e Gunta#ente o esfor@o de co#$or algu#a coisa ao sa"or cl=ssico, u#a $=gina >ue fosse, u#a sL, #as tal >ue $udesse ser encadernada entre 1ach e /chu#ann. ,Ao estudo, inMtil esfor@o. Mergulhava na>uele JordAo se# sair "atiCado. Noites e noites, gastou-as assi#, confiado e tei#oso, certo de >ue a vontade era tudo, e >ue, u#a veC >ue a"risse #Ao da #Msica f=cil... D As $olcas >ue vAo $ara o inferno faCer dan@ar o dia"o, disse ele u# dia, de #adrugada, ao deitar-se. Mas as $olcas nAo >uisera# ir tAo fundo. ,inha# O casa de !estana, O $rL$ria sala dos retratos, irro#$ia# tAo $rontas, >ue ele nAo tinha #ais >ue o te#$o de as co#$or, i#$ri#i-las de$ois, gost=-las alguns dias, a"orrecF-las, e tornar Os velhas fontes, donde lhe nAo #anava nada. Nessa alternativa viveu at? casar, e de$ois de casar. D 'asar co# >ue#I $erguntou /inhaCinha Mota ao tio escrivAo >ue lhe deu a>uela notNcia. D ,ai casar co# u#a viMva. D ,elhaI D ,inte e sete anos. D 1onitaI D NAo, ne# feia, assi#, assi#. .uvi diCer >ue ele se ena#orou dela, $or>ue a ouviu cantar na Mlti#a festa de /. 8rancisco de !aula. Mas ouvi ta#"?# >ue ela $ossui outra $renda, >ue nAo ? rara, #as vale #enos: est= tNsica. .s escrivAes nAo devia# ter es$Nrito, D #au es$Nrito, >uero diCer. A so"rinha deste sentiu no fi# u# $ingo de "=lsa#o, >ue lhe curou a dentadinha da inveGa. (ra tudo verdade. !estana casou daN a dias co# u#a viMva de vinte e sete anos, "oa cantora e tNsica. Rece"eu-a co#o a es$osa es$iritual do seu gFnio. . celi"ato era, se# dMvida, a causa da esterilidade e do transvio, diCia ele consigoB artistica#ente considerava-se u# arruador de horas #ortasB tinha as $olcas $or aventuras de $eti#etres. Agora, si#, ? >ue ia engendrar u#a fa#Nlia de o"ras s?rias, $rofundas, ins$iradas e tra"alhadas. (ssa es$eran@a a"otoou desde as $ri#eiras horas do a#or, e desa"rochou O $ri#eira aurora do casa#ento. Maria, "al"uciou a al#a dele, d=-#e o >ue nAo achei na solidAo das noites, ne# no tu#ulto dos dias. +esde logo, $ara co#e#orar o consLrcio, teve id?ia de co#$or u# noturno. 'ha#ar-lhe-ia #ve, Maria. A felicidade co#o >ue lhe trouxe u# $rincN$io de ins$ira@AoB nAo >uerendo diCer nada O #ulher, antes de $ronto, tra"alhava Os escondidasB coisa difNcil, $or>ue Maria, >ue a#ava igual#ente a arte, vinha tocar co# ele, ou ouvi-lo so#ente, horas e horas, na sala dos retratos. 'hegara# a faCer alguns concertos se#anais, co# trFs artistas, a#igos do !estana. 0# do#ingo,

$or?#, nAo se $Qde ter o #arido, e cha#ou a #ulher $ara tocar u# trecho do noturnoB nAo lhe disse o >ue era ne# de >ue# era. +e re$ente, $arando, interrogou-a co# os olhos. D Aca"a, disse MariaB nAo ? 'ho$inI !estana e#$alideceu, fitou os olhos no ar, re$etiu u# ou dois trechos e ergueu-se. Maria assentou-se ao $iano, e, de$ois de algu# esfor@o de #e#Lria, executou a $e@a de 'ho$in. A id?ia, o #otivo era# os #es#osB !estana achara-os e# algu# da>ueles "ecos escuros da #e#Lria, velha cidade de trai@Kes. Triste, deses$erado, saiu de casa, e dirigiu-se $ara o lado da $onte, ca#inho de /. 'ristLvAo. D !ara >ue lutarI diCia ele. ,ou co# as $olcas... ,iva a $olca: 3o#ens >ue $assava# $or ele, e ouvia# isto, ficava# olhando, co#o $ara u# doido. ( ele ia andando, alucinado, #ortificado, eterna $eteca entre a a#"i@Ao e a voca@Ao... !assou o velho #atadouroB ao chegar O $orteira da estrada de ferro, teve id?ia de ir $elo trilho aci#a e es$erar o $ri#eiro tre# >ue viesse e o es#agasse. . guarda fF-lo recuar. ,oltou a si e tornou a casa. !oucos dias de$ois, D u#a clara e fresca #anhA de #aio de 1)W*, D era# seis horas, !estana sentiu nos dedos u# frF#ito $articular e conhecido. (rgueu-se devagarinho, $ara nAo acordar Maria, >ue tossira toda noite, e agora dor#ia $rofunda#ente. 8oi $ara a sala dos retratos, a"riu o $iano, e, o #ais surda#ente >ue $Qde, extraiu u#a $olca. 8F-la $u"licar co# u# $seudQni#oB nos dois #eses seguintes co#$Qs e $u"licou #ais duas. Maria nAo sou"e nadaB ia tossindo e #orrendo, at? >ue ex$irou, u#a noite, nos "ra@os do #arido, a$avorado e deses$erado. (ra noite de Natal. A dor do !estana teve u# acr?sci#o, $or>ue na viCinhan@a havia u# "aile, e# >ue se tocara# v=rias de suas #elhores $olcas. J= o "aile era duro de sofrerB as suas co#$osi@Kes dava#-lhe u# ar de ironia e $erversidade. (le sentia a cadFncia dos $assos, adivinhava os #ovi#entos, $orventura lM"ricos, a >ue o"rigava algu#a da>uelas co#$osi@KesB tudo isso ao $? do cad=ver $=lido, u# #olho de ossos, estendido na ca#a... Todas as horas da noite $assara# assi#, vagarosas ou r=$idas, M#idas de l=gri#as e de suor, de =guas-da-colQnia e de %a"arra>ue, saltando se# $arar, co#o ao so# da $olca de u# grande !estana invisNvel. (nterrada a #ulher, o viMvo teve u#a Mnica $reocu$a@Ao: deixar a #Msica, de$ois de co#$or u# <e!uiem, >ue faria executar no $ri#eiro anivers=rio da #orte de Maria. (scolheria outro e#$rego, escrevente, carteiro, #ascate, >ual>uer coisa >ue lhe fiCesse es>uecer a arte assassina e surda. 'o#e@ou a o"raB e#$regou tudo, arroGo, $aciFncia, #edita@Ao, e at? os ca$richos do acaso, co#o fiCera outrora, i#itando MoCart. Releu e estudou o <e!uiem deste autor. !assara#-se se#anas e #eses. A o"ra, c?lere a $rincN$io, afrouxou o andar. !estana tinha altos e "aixos. .ra achava-a inco#$leta, nAo lhe sentia a al#a sacra, ne# id?ia, ne# ins$ira@Ao, ne# #?todoB ora elevava-se-lhe o cora@Ao e tra"alhava co# vigor. .ito #eses, nove, deC, onCe, e o <e!uiem nAo estava concluNdo. Redo"rou de esfor@osB es>ueceu li@Kes e a#iCades. Tinha refeito #uitas veCes a o"raB #as agora >ueria concluN-la, fosse co#o fosse. HuinCe dias, oito, cinco... A aurora do anivers=rio veio ach=-lo tra"alhando. 'ontentou-se da #issa reCada e si#$les, $ara ele sL. NAo se $ode diCer se todas as l=gri#as >ue lhe viera# sorrateira#ente aos olhos, fora# do #arido, ou se algu#as era# do co#$ositor. 'erto ? >ue nunca #ais tornou ao <e!uiem.

E!ara >uFIE diCia ele a si #es#o. 'orreu ainda u# ano. No $rincN$io de 1)W), a$areceu-lhe o editor. D %= vAo dois anos, disse este, >ue nos nAo d= u# ar da sua gra@a. Toda a gente $ergunta se o senhor $erdeu o talento. Hue te# feitoI D Nada. D 1e# sei o gol$e >ue o feriuB #as l= vAo dois anos. ,enho $ro$or-lhe u# contrato: vinte $olcas durante doCe #esesB o $re@o antigo, e u#a $orcentage# #aior na venda. +e$ois, aca"ado o ano, $ode#os renovar. !estana assentiu co# u# gesto. !oucas li@Kes tinha, vendera a casa $ara saldar dNvidas, e as necessidades ia# co#endo o resto, >ue era assaC escasso. Aceitou o contrato. D Mas a $ri#eira $olca h= de ser G=, ex$licou o editor. 4 urgente. ,iu a carta do I#$erador ao 'axiasI .s li"erais fora# cha#ados ao $oderB vAo faCer a refor#a eleitoral. A $olca h= de cha#ar-se: 5ravos % =lei"$o *ireta> NAo ? $olNticaB ? u# "o# tNtulo de ocasiAo. !estana co#$Qs a $ri#eira o"ra do contrato. A$esar do longo te#$o de silFncio, nAo $erdera a originalidade ne# a ins$ira@Ao. TraCia a #es#a nota genial. As outras $olcas viera# vindo, regular#ente. 'onservara os retratos e os re$ertLriosB #as fugia de gastar todas as noites ao $iano, $ara nAo cair e# novas tentativas. J= agora $edia u#a entrada de gra@a, se#$re >ue havia algu#a "oa L$era ou concerto de artista, ia, #etia-se a u# canto, goCando a>uela $or@Ao de coisas >ue nunca lhe havia# de "rotar do c?re"ro. 0#a ou outra veC, ao tornar $ara casa, cheio de #Msica, des$ertava nele o #aestro in?ditoB entAo, sentava-se ao $iano, e, se# id?ia, tirava algu#as notas, at? >ue ia dor#ir, vinte ou trinta #inutos de$ois. Assi# fora# $assando os anos, at? 1))X. A fa#a do !estana dera-lhe definitiva#ente o $ri#eiro lugar entre os co#$ositores de $olcasB #as o $ri#eiro lugar da aldeia nAo contentava a este '?sar, >ue continuava a $referir-lhe, nAo o segundo, #as o cent?si#o e# Ro#a. Tinha ainda as alternativas de outro te#$o, acerca de suas co#$osi@KesB a diferen@a ? >ue era# #enos violentas. Ne# entusias#o nas $ri#eiras horas, ne# horror de$ois da $ri#eira se#anaB algu# $raCer e certo fastio. Na>uele ano, a$anhou u#a fe"re de nada, >ue e# $oucos dias cresceu, at? virar $erniciosa. J= estava e# $erigo, >uando lhe a$areceu o editor, >ue nAo sa"ia da doen@a, e ia dar-lhe notNcia da su"ida dos conservadores, e $edir-lhe u#a $olca de ocasiAo. . enfer#eiro, $o"re clarineta de teatro, referiu-lhe o estado do !estana, de #odo >ue o editor entendeu calar-se. . doente ? >ue instou $ara >ue lhe dissesse o >ue eraB o editor o"edeceu. D Mas h= de ser >uando estiver "o# de todo, concluiu. D %ogo >ue a fe"re decline u# $ouco, disse o !estana. /eguiu-se u#a $ausa de alguns segundos. . clarineta foi $? ante $? $re$arar o re#?dioB o editor levantou-se e des$ediu-se. D Adeus.

D .lhe, disse o !estana, co#o ? $rov=vel >ue eu #orra $or estes dias, fa@o-lhe logo duas $olcasB a outra servir= $ara >uando su"ire# os li"erais. 8oi a Mnica $ilh?ria >ue disse e# toda a vida, e era te#$o, $or>ue ex$irou na #adrugada seguinte, Os >uatro horas e cinco #inutos, "e# co# os ho#ens e #al consigo #es#o.

A DESEJADA DAS GENTES D Ah: conselheiro, aN co#e@a a falar e# verso. D Todos os ho#ens deve# ter u#a lira no cora@Ao, D ou nAo seGa# ho#ens. Hue a lira ressoe a toda a hora, ne# $or >ual>uer #otivo, nAo o digo eu, #as de longe e# longe, e $or algu#as re#iniscFncias $articulares... /a"e $or >ue ? >ue lhe $are@o $oeta, a$esar das .rdena@Kes do Reino e dos ca"elos grisalhosI ? $or>ue va#os $or esta 5lLria adiante, costeando a>ui a /ecretaria de (strangeiros... %= est= o outeiro c?le"re... Adiante h= u#a casa... D ,a#os andando. D ,a#os... +ivina HuintNlia: Todas essas caras >ue aN $assa# sAo outras, #as fala#-#e da>uele te#$o, co#o se fosse# as #es#as de outroraB ? a lira >ue ressoa, e a i#agina@Ao faC o resto. +ivina HuintNlia: D 'ha#ava-se HuintNliaI 'onheci de vista, >uando andava na (scola de Medicina, u#a linda #o@a co# esse no#e. +iCia# >ue era a #ais "ela da cidade. D 3= de ser a #es#a, $or>ue tinha essa fa#a. Magra e altaI D Isso. Hue fi# levouI D Morreu e# 1)X9. ,inte de a"ril. Nunca #e h= de es>uecer esse dia. ,ou contarlhe u# caso interessante $ara #i#, e creio >ue ta#"?# $ara o senhor. .lhe, a casa era a>uela... Morava co# u# tio, chefe de es>uadra refor#adoB tinha outra casa no 'os#e ,elho. Huando conheci HuintNlia... Hue idade $ensa >ue teria, >uando a conheciI D /e foi e# 1)XX... D (# 1)XX. D +evia ter vinte anos. D Tinha trinta. D TrintaI D Trinta anos. NAo os $arecia, ne# era nenhu#a ini#iga >ue lhe dava essa idade. (la $rL$ria a confessava e at? co# afeta@Ao. Ao contr=rio, u#a de suas a#igas afir#ava >ue HuintNlia nAo $assava dos vinte e seteB #as co#o a#"as tinha# nascido no #es#o dia, diCia isso $ara di#inuir-se a si $rL$ria. D Mau, nada de ironiasB olhe >ue a ironia nAo faC "oa ca#a co# a saudade. D Hue ? a saudade senAo u#a ironia do te#$o e da fortunaI ,eGa l=B co#e@o a ficar sentencioso. Trinta anosB #as e# verdade, nAo os $arecia. %e#"ra-se "e# >ue era #agra e altaB tinha os olhos co#o eu entAo diCia, >ue $arecia# cortados da ca$a da Mlti#a noite, #as a$esar de noturnos, se# #ist?rios ne# a"is#os. A voC era "randNssi#a, u# tanto a$aulistada, a "oca larga, e os dentes, >uando ela si#$les#ente falava, dava#-lhe O "oca u# ar de riso. Ria ta#"?#, e fora# os risos dela, de $arceria co# os olhos, >ue #e doera# #uito durante certo te#$o. D Mas se os olhos nAo tinha# #ist?rios...

D Tanto nAo os tinha# >ue cheguei ao $onto de su$or >ue era# as $ortas a"ertas do castelo, e o riso o clari# >ue cha#ava os cavaleiros. J= a conhecNa#os, eu e o #eu co#$anheiro de escritLrio, o JoAo NL"rega, a#"os $rinci$iantes na advocacia, e Nnti#os co#o ningu?# #aisB #as nunca nos le#"rou na#or=-la. (la andava entAo no galari#B era "ela, rica, elegante, e da $ri#eira roda. Mas u# dia, no antigo Teatro !rovisLrio entre dois atos dos !uritanos, estando eu nu# corredor, ouvi u# gru$o de #o@os >ue falava# dela, co#o de u#a fortaleCa inex$ugn=vel. +ois confessara# haver tentado algu#a coisa, #as se# frutoB e todos $as#ava# do celi"ato da #o@a >ue lhes $arecia se# ex$lica@Ao. ( chalaceava#: u# diCia >ue era $ro#essa at? ver se engordava $ri#eiroB outro >ue estava es$erando a segunda #ocidade do tio $ara casar co# eleB outro >ue $rovavel#ente enco#endara algu# anGo ao $orteiro do c?uB trivialidades >ue #e a"orrecera# #uito, e da $arte dos >ue confessava# tF-la corteGado ou a#ado, achei >ue era u#a grosseria se# no#e. No >ue eles estava# todos de acordo ? >ue ela era extraordinaria#ente "elaB aN fora# entusiastas e sinceros. D .h: ainda #e le#"ro:... era #uito "onita. D No dia seguinte, ao chegar ao escritLrio, entre duas causas >ue nAo vinha#, contei ao NL"rega a conversa@Ao da v?s$era. NL"rega riu-se do caso, refletiu, e de$ois de dar alguns $assos, $arou diante de #i#, olhando, calado. D A$osto >ue a na#orasI $erguntei-lhe. D NAo, disse eleB ne# tuI !ois le#"rou-#e u#a coisa: va#os tentar o assalto O fortaleCaI Hue $erde#os co# issoI NadaB ou ela nos $Ke na rua, e G= $ode#os es$er=-lo, ou aceita u# de nLs, e tanto #elhor $ara o outro >ue ver= o seu a#igo feliC. D (st=s falando s?rioI D Muito s?rio. D NL"rega acrescentou >ue nAo era sL a "eleCa dela >ue a faCia atraente. Note >ue ele tinha a $resun@Ao de ser es$Nrito $r=tico, #as era $rinci$al#ente u# sonhador >ue vivia lendo e construindo a$arelhos sociais e $olNticos. /egundo ele, os tais ra$aCes do teatro evitava# falar dos "ens da #o@a, >ue era# u# dos feiti@os dela, e u#a das causas $rov=veis da desconsola@Ao de uns e dos sarcas#os de todos. ( diCia-#e: D (scuta, ne# diviniCar o dinheiro, ne# ta#"?# "ani-loB nAo va#os crer >ue ele d= tudo, #as reconhe@a#os >ue d= algu#a coisa e at? #uita coisa, D este relLgio, $or exe#$lo. 'o#"ata#os $ela nossa HuintNlia, #inha ou tua, #as $rovavel#ente #inha, $or>ue sou #ais "onito >ue tu. D 'onselheiro, a confissAo ? graveB foi assi# "rincando...I D 8oi assi# "rincando, cheirando ainda aos "ancos da acade#ia, >ue nos #ete#os e# negLcio de tanta $ondera@Ao, >ue $odia aca"ar e# nada, #as deu #uito de si. (ra u# co#e@o estouvado, >uase u# $assate#$o de crian@as, se# a nota da sinceridadeB #as o ho#e# $Ke e a es$?cie dis$Ke. 'onhecNa#o-la, $osto nAo tiv?sse#os encontros fre>JentesB u#a veC >ue nos dis$use#os a u#a a@Ao co#u#, entrou u# ele#ento novo na nossa vida, e dentro de u# #Fs est=va#os "rigados. D 1rigadosI D .u >uase. NAo tNnha#os contado co# ela, >ue nos enfeiti@ou a a#"os, violenta#ente. (# algu#as se#anas G= $ouco fal=va#os de HuintNlia, e co# indiferen@aB trat=va#os de enganar u# ao outro e dissi#ular o >ue sentNa#os. 8oi assi# >ue as nossas rela@Kes se dissolvera#, no fi# de seis #eses, se# Ldio, ne# luta, ne# de#onstra@Ao externa, $or>ue ainda nos fal=va#os, onde o acaso nos reuniaB #as G= entAo tNnha#os "anca se$arada. D 'o#e@o a ver u#a $ontinha do dra#a...

D Trag?dia, diga trag?diaB $or>ue daN a $ouco te#$o, ou $or desengano ver"al >ue ela lhe desse, ou $or deses$ero de vencer, NL"rega deixou-#e sL e# ca#$o. ArranGou u#a no#ea@Ao de GuiC #unici$al l= $ara os sertKes da 1ahia, onde definhou e #orreu antes de aca"ar o >uatriFnio. ( Guro-lhe >ue nAo foi o inculcado es$Nrito $r=tico de NL"rega >ue o se$arou de #i#B ele, >ue tanto falara das vantagens do dinheiro, #orreu a$aixonado co#o u# si#$les [erther. D Menos a $istola. Ta#"?# o veneno #ataB e o a#or de HuintNlia $odia diCer-se algu#a coisa $arecido co# issoB foi o >ue o #atou, e o >ue ainda hoGe #e dLi... Mas, veGo $elo seu dito >ue o estou a"orrecendo... D !elo a#or de +eus. Juro-lhe >ue nAoB foi u#a gra@ola >ue #e esca$ou. ,a#os adiante, conselheiroB ficou sL e# ca#$o. D HuintNlia nAo deixava ningu?# estar sL e# ca#$o, D nAo digo $or ela, #as $elos outros. Muitos vinha# ali to#ar u# c=lix de es$eran@as, e ia# cear a outra $arte. (la nAo favorecia a u# #ais >ue a outroB #as era lhana, graciosa e tinha essa es$?cie de olhos derra#ados >ue nAo fora# feitos $ara ho#ens ciu#entos. Tive ciM#es a#argos e, Os veCes, terrNveis. Todo argueiro #e $arecia u# cavaleiro, e todo cavaleiro u# dia"o. Afinal acostu#ei-#e a ver >ue era# $assageiros de u# dia. .utros #e #etia# #ais #edo, era# os >ue vinha# dentro da luva das a#igas. 'reio >ue houve duas ou trFs negocia@Kes dessas, #as se# resultado. HuintNlia declarou >ue nada faria se# consultar o tio, e o tio aconselhou a recusa, D coisa >ue ela sa"ia de ante#Ao. . "o# velho nAo gostava nunca da visita de ho#ens, co# receio de >ue a so"rinha escolhesse algu# e casasse. (stava tAo acostu#ado a traCF-la ao $? de si, co#o u#a #uleta da velha al#a aleiGada, >ue te#ia $erdF-la inteira#ente. D NAo seria essa a causa da isen@Ao siste#=tica da #o@aI D ,ai ver >ue nAo. D . >ue noto ? >ue o senhor era #ais tei#oso >ue os outros... D ...Iludido, a $rincN$io, $or>ue no #eio de tantas candidaturas #alogradas, HuintNlia $referia-#e a todos os outros ho#ens, e conversava co#igo #ais larga#ente e #ais inti#a#ente, a tal $onto >ue chegou a correr >ue nos cas=va#os. D Mas conversava# de >uFI D +e tudo o >ue ela nAo conversava co# os outrosB e era de faCer $as#ar >ue u#a $essoa tAo a#iga de "ailes e $asseios, de valsar e rir, fosse co#igo tAo severa e grave, tAo diferente do >ue costu#ava ou $arecia ser. D A raCAo ? clara: achava a sua conversa@Ao #enos insossa >ue a dos outros ho#ens. D ."rigadoB era #ais $rofunda a causa da diferen@a, e a diferen@a ia-se acentuando co# os te#$os. Huando a vida c= e#"aixo a a"orrecia #uito, ia $ara o 'os#e ,elho, e ali as nossas conversa@Kes era# #ais fre>Jentes e co#$ridas. NAo lhe $osso diCer, ne# o senhor co#$reenderia nada, o >ue fora# as horas >ue ali $assei, incor$orando na #inha vida toda a vida >ue Gorrava dela. Muitas veCes >uis diCer-lhe o >ue sentia, #as as $alavras tinha# #edo e ficava# no cora@Ao. (screvi cartas so"re cartasB todas #e $arecia# frias, difusas, ou inchadas de estilo.

+e#ais, ela nAo dava enseGo a nada, tinha u# ar de velha a#iga. No $rincN$io de 1)XW adoeceu #eu $ai e# Ita"oraNB corri a vF-lo, achei-o #ori"undo. (ste fato reteve-#e fora da 'orte uns >uatro #eses. ,oltei $elos fins de #aio. HuintNlia rece"eu-#e triste da #inha tristeCa, e vi clara#ente >ue o #eu luto $assara aos olhos dela... D Mas >ue era isso senAo a#orI D Assi# o cri, e dis$us a #inha vida $ara des$os=-la. Nisto, adoeceu o tio grave#ente. HuintNlia nAo ficava sL, se ele #orresse, $or>ue, al?# dos #uitos $arentes es$alhados >ue tinha, #orava co# ela agora, na casa da Rua do 'atete, u#a $ri#a, +. Ana, viMvaB #as, ? certo >ue a afei@Ao $rinci$al ia-se e#"ora e nessa transi@Ao da vida $resente O vida ulterior $odia eu alcan@ar o >ue deseGava. A #ol?stia do tio foi "reveB aGudada da velhice, levou-o e# duas se#anas. +igo-lhe a>ui >ue a #orte dele le#"rou-#e a de #eu $ai, e a dor >ue entAo senti foi >uase a #es#a. HuintNlia viu-#e $adecer, co#$reendeu o du$lo #otivo, e, segundo #e disse de$ois, esti#ou a coincidFncia do gol$e, u#a veC >ue tNnha#os de o rece"er se# falta e tAo "reve. A $alavra $areceu-#e u# convite #atri#onialB dois #eses de$ois cuidei de $edi-la e# casa#ento. +. Ana ficara #orando co# ela e estava# no 'os#e ,elho. 8ui ali, achei-as Guntas no terra@o, >ue ficava $erto da #ontanha. (ra# >uatro horas da tarde de u# do#ingo. +. Ana, >ue nos $resu#ia na#orados, deixou-nos o ca#$o livre. D (nfi#: D No terra@o, lugar solit=rio, e $osso diCer agreste, $roferi a $ri#eira $alavra. . #eu $lano era Gusta#ente $reci$itar tudo, co# #edo de >ue, cinco #inutos de conversa #e tirasse# as for@as. Ainda assi#, nAo sa"e o >ue #e custouB custaria #enos u#a "atalha, e Guro-lhe >ue nAo nasci $ara guerras. Mas a>uela #ulher #agrinha e delicada i#$unha-se-#e, co#o nenhu#a outra, antes e de$ois... D ( entAoI D HuintNlia adivinhara, $elo transtorno do #eu rosto, o >ue lhe ia $edir, e deixou#e falar $ara $re$arar a res$osta. A res$osta foi interrogativa e negativa. 'asar $ara >uFI (ra #elhor >ue fic=sse#os a#igos co#o dantes. Res$ondi-lhe >ue a a#iCade era, e# #i#, desde #uito, a si#$les sentinela do a#orB nAo $odendo #ais contF-lo, deixou >ue ele saNsse. HuintNlia sorriu da #et=fora, o >ue #e doeu, e se# raCAoB ela, vendo o efeito, feC-se outra veC s?ria e tratou de $ersuadir-#e de >ue era #elhor nAo casar. D (stou velha, disse elaB vou e# trinta e trFs anos. D Mas se eu a a#o assi# #es#o, re$li>uei, e disse-lhe u#a $or@Ao de coisas, >ue nAo $oderia re$etir agora. HuintNlia refletiu u# instanteB de$ois insistiu nas rela@Kes de a#iCadeB disse >ue, $osto >ue #ais #o@o >ue ela, tinha a gravidade de u# ho#e# #ais velho e ins$irava-lhe confian@a co#o nenhu# outro. +eses$eran@ado, dei algu#as $assadas, de$ois sentei-#e outra veC e narrei-lhe tudo. Ao sa"er da #inha "riga co# o a#igo e co#$anheiro da acade#ia, e a se$ara@Ao e# >ue fica#os, sentiu-se, nAo sei se diga, #agoada ou irritada. 'ensurou-nos a a#"os, nAo valia a $ena >ue cheg=sse#os a tal $onto. D A senhora diC isso $or>ue nAo sente a #es#a coisa. D Mas entAo ? u# delNrioI D 'reio >ue si#B o >ue lhe afian@o ? >ue ainda agora, se fosse necess=rio, se$arar-#e-ia dele u#a e ce# veCesB e creio $oder afir#ar-lhe >ue ele faria a #es#a coisa. A>ui olhou ela es$antada $ara #i#, co#o se olha $ara u#a $essoa cuGas faculdades $arece# transtornadasB de$ois a"anou a ca"e@a, e re$etiu >ue fora u# erroB nAo valia a $ena. D 8i>ue#os a#igos, disse-#e, estendendo a #Ao. D 4 i#$ossNvelB $ede-#e coisa su$erior Os #inhas for@as, nunca $oderei ver na senhora u#a si#$les a#igaB nAo deseGo i#$or-lhe nadaB dir-lhe-ei at? >ue ne# #ais insisto, $or>ue nAo

aceitaria outra res$osta agora. Troca#os ainda algu#as $alavras, e retirei-#e... ,eGa a #inha #Ao. D Tre#e-lhe ainda... D ( nAo lhe contei tudo. NAo lhe digo a>ui os a"orreci#entos >ue tive, ne# a dor e o des$eito >ue #e ficara#. (stava arre$endido, Cangado, devia ter $rovocado a>uele desengano desde as $ri#eiras se#anasB #as a cul$a foi da es$eran@a, >ue ? u#a $lanta daninha, >ue #e co#eu o lugar de outras $lantas #elhores. No fi# de cinco dias saN $ara Ita"oraN, onde #e cha#ara# alguns interesses do invent=rio de #eu $ai. Huando voltei, trFs se#anas de$ois, achei e# casa u#a carta de HuintNlia. D .h: D A"ri-a alvoro@ada#ente: datava de >uatro dias. (ra longaB aludia aos Mlti#os sucessos, e diCia coisas #eigas e graves. HuintNlia afir#ava ter es$erado $or #i# todos os dias, nAo cuidando >ue eu levasse o egoNs#o at? nAo voltar l= #ais, $or isso escrevia-#e, $edindo >ue fiCesse dos #eus senti#entos $essoais e se# eco u#a $=gina de histLria aca"adaB >ue ficasse sL o a#igo, e l= fosse ver a sua a#iga. ( concluNa co# estas singulares $alavras: EHuer u#a garantiaI Juro-lhe >ue nAo casarei nunca\. 'o#$reendi >ue u# vNnculo de si#$atia #oral nos ligava u# ao outroB co# a diferen@a >ue o >ue era e# #i# $aixAo es$ecNfica, era nela u#a si#$les elei@Ao de car=ter. 4ra#os dois sLcios, >ue entrava# no co#?rcio da vida co# diferente ca$ital: eu, tudo o >ue $ossuNaB ela, >uase u# L"olo. Res$ondi O carta dela nesse sentidoB e declarei >ue era tal a #inha o"ediFncia e o #eu a#or, >ue cedia, #as de #= vontade, $or>ue, de$ois do >ue se $assara entre nLs, ia sentir-#e hu#ilhado. Ris>uei a $alavra ridNculo, G= escrita, $ara $oder ir vF-la se# este vexa#eB "astava o outro. D A$osto >ue seguiu atr=s da cartaI 4 o >ue eu faria, $or>ue essa #o@a, ou eu #e engano ou estava #orta $or casar co# o senhor. D +eixe a sua fisiologia usualB este caso ? $articularNssi#o. D +eixe-#e adivinhar o restoB o Gura#ento era u# anCol #NsticoB de$ois, o senhor, >ue o rece"era, $odia deso"rig=-la dele, u#a veC >ue a$roveitasse co# a a"solvi@Ao. Mas, enfi#, correr O casa dele. D NAo corriB fui dois dias de$ois. No intervalo, res$ondeu ela O #inha carta co# u# "ilhete carinhoso, >ue re#atava co# esta id?ia: EnAo fale de hu#ilha@Ao, onde nAo houve $M"lico.E 8ui, voltei u#a e #ais veCes e resta"elecera#-se as nossas rela@Kes. NAo se falou e# nadaB ao $rincN$io, custou-#e #uito $arecer o >ue era dantesB de$ois, o de#Qnio da es$eran@a veio $ousar outra veC no #eu cora@AoB e, se# nada ex$ri#ir, cuidei >ue u# dia, u# dia tarde, ela viesse a casar co#igo. ( foi essa es$eran@a >ue #e retificou aos #eus $rL$rios olhos, na situa@Ao e# >ue #e achava. .s "oatos de nosso casa#ento correra# #undo. 'hegara# aos nossos ouvidosB eu negava for#al#ente e s?rioB ela dava de o#"ros e ria. 8oi essa fase da nossa vida a #ais serena $ara #i#, salvo u# incidente curto, u# di$lo#ata austrNaco ou nAo sei >ue, ra$agAo, elegante, ruivo, olhos grandes e atrativos, e fidalgo ainda $or ci#a. HuintNlia #ostrou-se-lhe tAo graciosa, >ue ele cuidou estar aceito, e tratou de ir adiante. 'reio >ue algu# gesto #eu, inconsciente, ou entAo u# $ouco da $erce$@Ao fina >ue o c?u lhe dera, levou de$ressa o desengano O lega@Ao austrNaca. !ouco de$ois ela adoeceuB e foi entAo >ue a nossa inti#idade cresceu de vulto. (la, en>uanto se tratava, resolveu nAo sair, e isso #es#o lhe dissera# os #?dicos. %= $assava eu #uitas horas diaria#ente. .u elas tocava#, ou Gog=va#os os trFs, ou entAo lia-se algu#a coisaB a #aior $arte das veCes

convers=va#os so#ente. 8oi entAo >ue a estudei #uitoB escutando as suas leituras vi >ue os livros $ura#ente a#orosos achava-os inco#$reensNveis, e, se as $aixKes aN era# violentas, largava-os co# t?dio. NAo falava assi# $or ignoranteB tinha notNcia vaga das $aixKes, e assistira a algu#as alheias. D +e >ue #ol?stia $adeciaI D +a es$inha. .s #?dicos diCia# >ue a #ol?stia nAo era talveC recente, e ia tocando o $onto #elindroso. 'hega#os assi# a 1)X9. +esde #ar@o desse ano a #ol?stia agravou-se #uitoB teve u#a $e>uena $arada, #as $ara os fins do #Fs chegou ao estado deses$erador. Nunca vi de$ois criatura #ais en?rgica diante da i#inente cat=strofeB estava entAo de u#a #agreCa trans$arente, >uase fluidaB ria, ou antes, sorria a$enas, e vendo >ue eu escondia as #inhas l=gri#as, a$ertava-#e as #Aos agradecida. 0# dia, estando sL co# o #?dico, $erguntou-lhe a verdadeB ele ia #entirB ela disse-lhe >ue era inMtil, >ue estava $erdida. D !erdida, nAo, #ur#urou o #?dico. D Jura >ue nAo estou $erdidaI D (le hesitou, ela agradeceulho. 0#a veC certa >ue #orria, ordenou o >ue $ro#etera a si #es#a. D 'asou co# o senhor, a$ostoI D NAo #e rele#"re essa triste ceri#QniaB ou antes, deixe-#e rele#"r=-la, $or>ue #e traC algu# alento do $assado. NAo aceitou recusas ne# $edidos #eusB casou co#igo O "eira da #orte. 8oi no dia 1) de a"ril de 1)X9. !assei os Mlti#os dois dias, at? ]V de a"ril ao $? da #inha noiva #ori"unda, e a"racei-a $ela $ri#eira veC feita cad=ver. D Tudo isso ? "e# es>uisito. D NAo sei o >ue dir= a sua fisiologia. A #inha, >ue ? de $rofano, crF >ue a>uela #o@a tinha ao casa#ento u#a aversAo $ura#ente fNsica. 'asou #eio defunta, Os $ortas do nada. 'ha#e-lhe #onstro, se >uer, #as acrescente divino.

A CAUSA SECRETA 5arcia, e# $?, #irava e estalava as unhasB 8ortunato, na cadeira de "alan@o, olhava $ara o tetoB Maria %uNsa, $erto da Ganela, concluNa u# tra"alho de agulha. 3avia G= cinco #inutos >ue nenhu# deles diCia nada. Tinha# falado do dia, >ue estivera excelente, D de 'atu#"i, onde #orava o casal 8ortunato, e de u#a casa de saMde, >ue adiante se ex$licar=. 'o#o os trFs $ersonagens a>ui $resentes estAo agora #ortos e enterrados, te#$o ? de contar a histLria se# re"u@o. Tinha# falado ta#"?# de outra coisa, al?# da>uelas trFs, coisa tAo feia e grave, >ue nAo lhes deixou #uito gosto $ara tratar do dia, do "airro e da casa de saMde. Toda a conversa@Ao a este res$eito foi constrangida. Agora #es#o, os dedos de Maria %uNsa $arece# ainda trF#ulos, ao $asso >ue h= no rosto de 5arcia u#a ex$ressAo de severidade, >ue lhe nAo ? ha"itual. (# verdade, o >ue se $assou foi de tal natureCa, >ue $ara faCF-lo entender ? $reciso re#ontar O orige# da situa@Ao. 5arcia tinha-se for#ado e# #edicina, no ano anterior, 1)*1. No de 1)*V, estando ainda na (scola, encontrou-se co# 8ortunato, $ela $ri#eira veC, O $orta da /anta 'asaB entrava, >uando o outro saNa. 8eC-lhe i#$ressAo a figuraB #as, ainda assi#, tF-la-ia es>uecido, se nAo fosse o segundo encontro, $oucos dias de$ois. Morava na rua de +. Manoel. 0#a de suas raras distra@Kes era ir ao teatro de /. Janu=rio, >ue ficava $erto, entre essa rua e a $raiaB ia u#a ou duas veCes $or #Fs, e nunca achava aci#a de >uarenta $essoas. /L os #ais intr?$idos ousava# estender os $assos at? a>uele recanto da cidade. 0#a noite, estando nas cadeiras, a$areceu ali 8ortunato, e sentou-se ao $? dele. A $e@a era u# dra#alhAo, cosido a facadas, ouri@ado de i#$reca@Kes e re#orsosB #as 8ortunato ouvia-a co# singular interesse. Nos lances dolorosos, a aten@Ao dele redo"rava, os olhos ia# avida#ente de u# $ersonage# a outro, a tal $onto >ue o estudante sus$eitou haver na $e@a re#iniscFncias $essoais do viCinho. No fi# do dra#a, veio u#a farsaB #as 8ortunato nAo es$erou $or ela e saiuB 5arcia saiu atr=s dele. 8ortunato foi $elo 1eco do 'otovelo, Rua de /. Jos?, at? o %argo da 'arioca. Ia devagar, ca"is"aixo, $arando Os veCes, $ara dar u#a "engalada e# algu# cAo >ue dor#iaB o cAo ficava ganindo e ele ia andando. No %argo da 'arioca entrou nu# tNl"uri, e seguiu $ara os lados da !ra@a da 'onstitui@Ao. 5arcia voltou $ara casa se# sa"er #ais nada. +ecorrera# algu#as se#anas. 0#a noite, era# nove horas, estava e# casa, >uando ouviu ru#or de voCes na escadaB desceu logo do sLtAo, onde #orava, ao $ri#eiro andar, onde vivia u# e#$regado do arsenal de guerra. (ra este >ue alguns ho#ens conduCia#, escada aci#a, ensangJentado. . $reto >ue o servia acudiu a a"rir a $ortaB o ho#e# ge#ia, as voCes era# confusas, a luC $ouca. +e$osto o ferido na ca#a, 5arcia disse >ue era $reciso cha#ar u# #?dico. D J= aN ve# u#, acudiu algu?#. 5arcia olhou: era o $rL$rio ho#e# da /anta 'asa e do teatro. I#aginou >ue seria $arente ou a#igo do feridoB #as, reGeitou a su$osi@Ao, desde >ue lhe ouvira $erguntar se este tinha fa#Nlia ou $essoa $rLxi#a. +isse-lhe o $reto >ue nAo, e ele assu#iu a dire@Ao do servi@o, $ediu Os $essoas estranhas >ue se retirasse#, $agou aos carregadores, e deu as $ri#eiras ordens. /a"endo >ue o 5arcia era viCinho e estudante de #edicina $ediu-lhe >ue ficasse $ara aGudar o #?dico. (# seguida contou o >ue se $assara. D 8oi u#a #alta de ca$oeiras. (u vinha do >uartel de Moura, onde fui visitar u# $ri#o, >uando ouvi u# "arulho #uito grande, e logo de$ois u# aGunta#ento. !arece >ue eles ferira# ta#"?# a u# suGeito >ue $assava, e >ue entrou $or u#

da>ueles "ecosB #as eu sL vi a este senhor, >ue atravessava a rua no #o#ento e# >ue u# dos ca$oeiras, ro@ando $or ele, #eteu-lhe o $unhal. NAo caiu logoB disse onde #orava e, co#o era a dois $assos, achei #elhor traCF-lo. D 'onhecia-o antesI $erguntou 5arcia. D NAo, nunca o vi. Hue# ?I D 4 u# "o# ho#e#, e#$regado no arsenal de guerra. 'ha#a-se 5ouvFa. D NAo sei >ue# ?. M?dico e su"delegado viera# daN a $oucoB feC-se o curativo, e to#ara#-se as infor#a@Kes. . desconhecido declarou cha#ar-se 8ortunato 5o#es da /ilveira, ser ca$italista, solteiro, #orador e# 'atu#"i. A ferida foi reconhecida grave. +urante o curativo aGudado $elo estudante, 8ortunato serviu de criado, segurando a "acia, a vela, os $anos, se# $ertur"ar nada, olhando fria#ente $ara o ferido, >ue ge#ia #uito. No fi#, entendeu-se $articular#ente co# o #?dico, aco#$anhou-o at? o $ata#ar da escada, e reiterou ao su"delegado a declara@Ao de estar $ronto a auxiliar as $es>uisas da $olNcia. .s dois saNra#, ele e o estudante ficara# no >uarto. 5arcia estava atQnito. .lhou $ara ele, viu-o sentar-se tran>Jila#ente, estirar as $ernas, #eter as #Aos nas algi"eiras das cal@as, e fitar os olhos no ferido. .s olhos era# claros, cor de chu#"o, #ovia#-se devagar, e tinha# a ex$ressAo dura, seca e fria. 'ara #agra e $=lidaB u#a tira estreita de "ar"a, $or "aixo do >ueixo, e de u#a tF#$ora a outra, curta, ruiva e rara. Teria >uarenta anos. +e >uando e# >uando, voltava-se $ara o estudante, e $erguntava algu#a coisa acerca do feridoB #as tornava logo a olhar $ara ele, en>uanto o ra$aC lhe dava a res$osta. A sensa@Ao >ue o estudante rece"ia era de re$ulsa ao #es#o te#$o >ue de curiosidadeB nAo $odia negar >ue estava assistindo a u# ato de rara dedica@Ao, e se era desinteressado co#o $arecia, nAo havia #ais >ue aceitar o cora@Ao hu#ano co#o u# $o@o de #ist?rios. 8ortunato saiu $ouco antes de u#a horaB voltou nos dias seguintes, #as a cura feC-se de$ressa, e, antes de concluNda, desa$areceu se# diCer ao o"se>uiado onde #orava. 8oi o estudante >ue lhe deu as indica@Kes do no#e, rua e nM#ero. D ,ou agradecer-lhe a es#ola >ue #e feC, logo >ue $ossa sair, disse o convalescente. 'orreu a 'atu#"i daN a seis dias. 8ortunato rece"eu-o constrangido, ouviu i#$aciente as $alavras de agradeci#ento, deu-lhe u#a res$osta enfastiada e aca"ou "atendo co# as "orlas do cha#"re no Goelho. 5ouvFa, defronte dele, sentado e calado, alisava o cha$?u co# os dedos, levantando os olhos de >uando e# >uando, se# achar #ais nada >ue diCer. No fi# de deC #inutos, $ediu licen@a $ara sair, e saiu. D 'uidado co# os ca$oeiras: disse-lhe o dono da casa, rindo-se. . $o"re-dia"o saiu de l= #ortificado, hu#ilhado, #astigando a custo o desd?#, forceGando $or es>uecF-lo, ex$lic=-lo ou $erdo=-lo, $ara >ue no cora@Ao sL ficasse a #e#Lria do "enefNcioB #as o esfor@o era vAo. . ressenti#ento, hLs$ede novo e exclusivo, entrou e $Qs fora o "enefNcio, de tal #odo >ue o desgra@ado nAo teve #ais >ue tre$ar O ca"e@a e refugiar-se ali co#o u#a si#$les id?ia. 8oi assi# >ue o $rL$rio "enfeitor insinuou a este ho#e# o senti#ento da ingratidAo.

Tudo isso asso#"rou o 5arcia. (ste #o@o $ossuNa, e# g?r#en, a faculdade de decifrar os ho#ens, de deco#$or os caracteres, tinha o a#or da an=lise, e sentia o regalo, >ue diCia ser su$re#o, de $enetrar #uitas ca#adas #orais, at? a$al$ar o segredo de u# organis#o. !icado de curiosidade, le#"rou-se de ir ter co# o ho#e# de 'atu#"i, #as advertiu >ue ne# rece"era dele o ofereci#ento for#al da casa. Huando #enos, era-lhe $reciso u# $retexto, e nAo achou nenhu#. Te#$os de$ois, estando G= for#ado e #orando na Rua de Mata-cavalos, $erto da do 'onde, encontrou 8ortunato e# u#a gQndola, encontrou-o ainda outras veCes, e a fre>JFncia trouxe a fa#iliaridade. 0# dia 8ortunato convidou-o a ir visit=-lo ali $erto, e# 'atu#"i. D /a"e >ue estou casadoI D NAo sa"ia. D 'asei-#e h= >uatro #eses, $odia diCer >uatro dias. ,= Gantar conosco do#ingo. D +o#ingoI D NAo esteGa forGando descul$asB nAo ad#ito descul$as. ,= do#ingo. 5arcia foi l= do#ingo. 8ortunato deu-lhe u# "o# Gantar, "ons charutos e "oa $alestra, e# co#$anhia da senhora, >ue era interessante. A figura dele nAo #udaraB os olhos era# as #es#as cha$as de estanho, duras e friasB as outras fei@Kes nAo era# #ais atraentes >ue dantes. .s o"s?>uios, $or?#, se nAo resgatava# a natureCa, dava# algu#a co#$ensa@Ao, e nAo era $ouco. Maria %uNsa ? >ue $ossuNa a#"os os feiti@os, $essoa e #odos. (ra es"elta, airosa, olhos #eigos e su"#issosB tinha vinte e cinco anos e $arecia nAo $assar de deCenove. 5arcia, O segunda veC >ue l= foi, $erce"eu >ue entre eles havia algu#a dissonPncia de caracteres, $ouca ou nenhu#a afinidade #oral, e da $arte da #ulher $ara co# o #arido uns #odos >ue transcendia# o res$eito e confinava# na resigna@Ao e no te#or. 0# dia, estando os trFs Guntos, $erguntou 5arcia a Maria %uNsa se tivera notNcia das circunstPncias e# >ue ele conhecera o #arido. D NAo, res$ondeu a #o@a. D ,ai ouvir u#a a@Ao "onita. D NAo vale a $ena, interro#$eu 8ortunato. D A senhora vai ver se vale a $ena, insistiu o #?dico. 'ontou o caso da Rua de +. Manoel. A #o@a ouviu-o es$antada. Insensivel#ente estendeu a #Ao e a$ertou o $ulso ao #arido, risonha e agradecida, co#o se aca"asse de desco"rir-lhe o cora@Ao. 8ortunato sacudia os o#"ros, #as nAo ouvia co# indiferen@a. No fi# contou ele $rL$rio a visita >ue o ferido lhe feC, co# todos os $or#enores da figura, dos gestos, das $alavras atadas, dos silFncios, e# su#a, u# estMrdio. ( ria #uito ao cont=-la. NAo era o riso da do"reC. A do"reC ? evasiva e o"lN>uaB o riso dele era Govial e franco. E/ingular ho#e#:E $ensou 5arcia. Maria %uNsa ficou desconsolada co# a Co#"aria do #aridoB #as o #?dico restituiulhe a satisfa@Ao anterior, voltando a referir a dedica@Ao deste e as suas raras >ualidades de enfer#eiroB tAo "o# enfer#eiro, concluiu ele, >ue, se algu# dia fundar u#a casa de saMde, irei convid=-lo.

D ,aleuI $erguntou 8ortunato. D ,aleu o >uFI D ,a#os fundar u#a casa de saMdeI D NAo valeu nadaB estou "rincando. D !odia-se faCer algu#a coisaB e $ara o senhor, >ue co#e@a a clNnica, acho >ue seria "e# "o#. Tenho Gusta#ente u#a casa >ue vai vagar, e serve. 5arcia recusou nesse e no dia seguinteB #as a id?ia tinha-se #etido na ca"e@a ao outro, e nAo foi $ossNvel recuar #ais. Na verdade, era u#a "oa estr?ia $ara ele, e $odia vir a ser u# "o# negLcio $ara a#"os. Aceitou final#ente, daN a dias, e foi u#a desilusAo $ara Maria %uNsa. 'riatura nervosa e fr=gil, $adecia sL co# a id?ia de >ue o #arido tivesse de viver e# contato co# enfer#idades hu#anas, #as nAo ousou o$or-se-lhe, e curvou a ca"e@a. . $lano feC-se e cu#$riu-se de$ressa. ,erdade ? >ue 8ortunato nAo curou de #ais nada, ne# entAo, ne# de$ois. A"erta a casa, foi ele o $rL$rio ad#inistrador e chefe de enfer#eiros, exa#inava tudo, ordenava tudo, co#$ras e caldos, drogas e contas. 5arcia $Qde entAo o"servar >ue a dedica@Ao ao ferido da Rua +. Manoel nAo era u# caso fortuito, #as assentava na $rL$ria natureCa deste ho#e#. ,ia-o servir co#o nenhu# dos fP#ulos. NAo recuava diante de nada, nAo conhecia #ol?stia aflitiva ou re$elente, e estava se#$re $ronto $ara tudo, a >ual>uer hora do dia ou da noite. Toda a gente $as#ava e a$laudia. 8ortunato estudava, aco#$anhava as o$era@Kes, e nenhu# outro curava os c=usticos. D Tenho #uita f? nos c=usticos, diCia ele. A co#unhAo dos interesses a$ertou os la@os da inti#idade. 5arcia tornou-se fa#iliar na casaB ali Gantava >uase todos os dias, ali o"servava a $essoa e a vida de Maria %uNsa, cuGa solidAo #oral era evidente. ( a solidAo co#o >ue lhe du$licava o encanto. 5arcia co#e@ou a sentir >ue algu#a coisa o agitava, >uando ela a$arecia, >uando falava, >uando tra"alhava, calada, ao canto da Ganela, ou tocava ao $iano u#as #Msicas tristes. Manso e #anso, entrou-lhe o a#or no cora@Ao. Huando deu $or ele, >uis ex$eli-lo, $ara >ue entre ele e 8ortunato nAo houvesse outro la@o >ue o da a#iCadeB #as nAo $Qde. !Qde a$enas tranc=-loB Maria %uNsa co#$reendeu a#"as as coisas, a afei@Ao e o silFncio, #as nAo se deu $or achada. No co#e@o de outu"ro deu-se u# incidente >ue desvendou ainda #ais aos olhos do #?dico a situa@Ao da #o@a. 8ortunato #etera-se a estudar anato#ia e fisiologia, e ocu$ava-se nas horas vagas e# rasgar e envenenar gatos e cAes. 'o#o os guinchos dos ani#ais atordoava# os doentes, #udou o la"oratLrio $ara casa, e a #ulher, co#$lei@Ao nervosa, teve de os sofrer. 0# dia, $or?#, nAo $odendo #ais, foi ter co# o #?dico e $ediu-lhe >ue, co#o coisa sua, alcan@asse do #arido a cessa@Ao de tais ex$eriFncias. D Mas a senhora #es#a... Maria %uNsa acudiu, sorrindo: D (le natural#ente achar= >ue sou crian@a. . >ue eu >ueria ? >ue o senhor, co#o #?dico, lhe dissesse >ue isso #e faC #alB e creia >ue faC...

5arcia alcan@ou $ronta#ente >ue o outro aca"asse co# tais estudos. /e os foi faCer e# outra $arte, ningu?# o sou"e, #as $ode ser >ue si#. Maria %uNsa agradeceu ao #?dico, tanto $or ela co#o $elos ani#ais, >ue nAo $odia ver $adecer. Tossia de >uando e# >uandoB 5arcia $erguntou-lhe se tinha algu#a coisa, ela res$ondeu >ue nada. D +eixe ver o $ulso. D NAo tenho nada. NAo deu o $ulso, e retirou-se. 5arcia ficou a$reensivo. 'uidava, ao contr=rio, >ue ela $odia ter algu#a coisa, >ue era $reciso o"serv=-la e avisar o #arido e# te#$o. +ois dias de$ois, D exata#ente o dia e# >ue os ve#os agora, D 5arcia foi l= Gantar. Na sala dissera#-lhe >ue 8ortunato estava no ga"inete, e ele ca#inhou $ara ali: ia chegando O $orta, no #o#ento e# >ue Maria %uNsa saNa aflita. D Hue ?I $erguntou-lhe. D . rato: . rato: excla#ou a #o@a sufocada e afastando-se. 5arcia le#"rou-se >ue, na v?s$era, ouvira ao 8ortunado >ueixar-se de u# rato, >ue lhe levara u# $a$el i#$ortanteB #as estava longe de es$erar o >ue viu. ,iu 8ortunato sentado O #esa, >ue havia no centro do ga"inete, e so"re a >ual $usera u# $rato co# es$Nrito de vinho. . lN>uido fla#eGava. (ntre o $olegar e o Nndice da #Ao es>uerda segurava u# "ar"ante, de cuGa $onta $endia o rato atado $ela cauda. Na direita tinha u#a tesoura. No #o#ento e# >ue o 5arcia entrou, 8ortunato cortava ao rato u#a das $atasB e# seguida desceu o infeliC at? a cha#a, r=$ido, $ara nAo #at=-lo, e dis$Qs-se a faCer o #es#o O terceira, $ois G= lhe havia cortado a $ri#eira. 5arcia estacou horroriCado. D Mate-o logo: disse-lhe. D J= vai. ( co# u# sorriso Mnico, reflexo de al#a satisfeita, algu#a coisa >ue traduCia a delNcia Nnti#a das sensa@Kes su$re#as, 8ortunato cortou a terceira $ata ao rato, e feC $ela terceira veC o #es#o #ovi#ento at? a cha#a. . #iser=vel estorcia-se, guinchando, ensangJentado, cha#uscado, e nAo aca"ava de #orrer. 5arcia desviou os olhos, de$ois voltou-os nova#ente, e estendeu a #Ao $ara i#$edir >ue o su$lNcio continuasse, #as nAo chegou a faCF-lo, $or>ue o dia"o do ho#e# i#$unha #edo, co# toda a>uela serenidade radiosa da fisiono#ia. 8altava cortar a Mlti#a $ataB 8ortunato cortou-a #uito devagar, aco#$anhando a tesoura co# os olhosB a $ata caiu, e ele ficou olhando $ara o rato #eio cad=ver. Ao descF-lo $ela >uarta veC, at? a cha#a, deu ainda #ais ra$ideC ao gesto, $ara salvar, se $udesse, alguns farra$os de vida. 5arcia, defronte, conseguia do#inar a re$ugnPncia do es$et=culo $ara fixar a cara do ho#e#. Ne# raiva, ne# LdioB tAo-so#ente u# vasto $raCer, >uieto e $rofundo, co#o daria a outro a audi@Ao de u#a "ela sonata ou a vista de u#a est=tua divina, algu#a coisa $arecida co# a $ura sensa@Ao est?tica. !areceu-lhe, e era verdade, >ue 8ortunato havia-o inteira#ente es>uecido. Isto $osto, nAo estaria fingindo, e devia ser a>uilo #es#o. A cha#a ia #orrendo, o rato $odia ser >ue tivesse ainda u# resNduo de vida, so#"ra de so#"raB 8ortunato a$roveitou-o $ara cortar-lhe o focinho e $ela Mlti#a veC chegar a carne ao fogo. Afinal deixou cair o cad=ver no $rato, e arredou de si toda essa #istura de cha#usco e sangue.

Ao levantar-se deu co# o #?dico e teve u# so"ressalto. (ntAo, #ostrou-se enraivecido contra o ani#al, >ue lhe co#era o $a$elB #as a cLlera evidente#ente era fingida. E'astiga se# raivaE, $ensou o #?dico, E$ela necessidade de achar u#a sensa@Ao de $raCer, >ue sL a dor alheia lhe $ode dar: ? o segredo deste ho#e#E. 8ortunato encareceu a i#$ortPncia do $a$el, a $erda >ue lhe traCia, $erda de te#$o, ? certo, #as o te#$o agora era-lhe $reciosNssi#o. 5arcia ouvia sL, se# diCer nada, ne# lhe dar cr?dito. Rele#"rava os atos dele, graves e leves, achava a #es#a ex$lica@Ao $ara todos. (ra a #es#a troca das teclas da sensi"ilidade, u# diletantis#o sui 'eneris, u#a redu@Ao de 'alNgula. Huando Maria %uNsa voltou ao ga"inete, daN a $ouco, o #arido foi ter co# ela, rindo, $egou-lhe nas #Aos e falou-lhe #ansa#ente: D 8racalhona: ( voltando-se $ara o #?dico: D 3= de crer >ue >uase des#aiouI Maria %uNsa defendeu-se a #edo, disse >ue era nervosa e #ulherB de$ois foi sentar-se O Ganela co# as suas lAs e agulhas, e os dedos ainda trF#ulos, tal >ual a vi#os no co#e@o desta histLria. 3Ao de le#"rar-se >ue, de$ois de tere# falado de outras coisas, ficara# calados os trFs, o #arido sentado e olhando $ara o teto, o #?dico estalando as unhas. !ouco de$ois fora# GantarB #as o Gantar nAo foi alegre. Maria %uNsa cis#ava e tossiaB o #?dico indagava de si #es#o se ela nAo estaria ex$osta a algu# excesso na co#$anhia de tal ho#e#. (ra a$enas $ossNvelB #as o a#or trocou-lhe a $ossi"ilidade e# certeCaB tre#eu $or ela e cuidou de os vigiar. (la tossia, tossia, e nAo se $assou #uito te#$o >ue a #ol?stia nAo tirasse a #=scara. (ra a tNsica, velha da#a insaci=vel, >ue chu$a a vida toda, at? deixar u# "aga@o de ossos. 8ortunato rece"eu a notNcia co#o u# gol$eB a#ava deveras a #ulher, a seu #odo, estava acostu#ado co# ela, custava-lhe $erdF-la. NAo $ou$ou esfor@os, #?dicos, re#?dios, ares, todos os recursos e todos os $aliativos. Mas foi tudo vAo. A doen@a era #ortal. Nos Mlti#os dias, e# $resen@a dos tor#entos su$re#os da #o@a, a Nndole do #arido su"Gugou >ual>uer outra afei@Ao. NAo a deixou #aisB fitou o olho "a@o e frio na>uela deco#$osi@Ao lenta e dolorosa da vida, "e"eu u#a a u#a as afli@Kes da "ela criatura, agora #agra e trans$arente, devorada de fe"re e #inada de #orte. (goNs#o as$?rri#o, fa#into de sensa@Kes, nAo lhe $erdoou u# sL #inuto de agonia, ne# lhos $agou co# u#a sL l=gri#a, $M"lica ou Nnti#a. /L >uando ela ex$irou, ? >ue ele ficou aturdido. ,oltando a si, viu >ue estava outra veC sL. +e noite, indo re$ousar u#a $arenta de Maria %uNsa, >ue a aGudara a #orrer, ficara# na sala 8ortunato e 5arcia, velando o cad=ver, a#"os $ensativosB #as o $rL$rio #arido estava fatigado, o #?dico disse-lhe >ue re$ousasse u# $ouco. D ,= descansar, $asse $elo sono u#a hora ou duas: eu irei de$ois. 8ortunato saiu, foi deitar-se no sof= da saleta contNgua, e ador#eceu logo. ,inte #inutos de$ois acordou, >uis dor#ir outra veC, cochilou alguns #inutos, at? >ue se levantou e voltou O sala. 'a#inhava nas $ontas dos $?s $ara nAo acordar a $arenta, >ue dor#ia $erto. 'hegando O $orta, estacou asso#"rado.

5arcia tinha-se chegado ao cad=ver, levantara o len@o e conte#$lara $or alguns instantes as fei@Kes defuntas. +e$ois, co#o se a #orte es$iritualiCasse tudo, inclinou-se e "eiGou-a na testa. 8oi nesse #o#ento >ue 8ortunato chegou O $orta. (stacou asso#"radoB nAo $odia ser o "eiGo da a#iCade, $odia ser o e$Nlogo de u# livro adMltero. NAo tinha ciM#es, note-seB a natureCa co#$Q-lo de #aneira >ue lhe nAo deu ciM#es ne# inveGa, #as dera-lhe vaidade, >ue nAo ? #enos cativa ao ressenti#ento. .lhou asso#"rado, #ordendo os "ei@os. (ntretanto, 5arcia inclinou-se ainda $ara "eiGar outra veC o cad=verB #as entAo nAo $Qde #ais. . "eiGo re"entou e# solu@os, e os olhos nAo $udera# conter as l=gri#as, >ue viera# e# "or"otKes, l=gri#as de a#or calado, e irre#edi=vel deses$ero. 8ortunato, O $orta, onde ficara, sa"oreou tran>Jilo essa ex$losAo de dor #oral >ue foi longa, #uito longa, deliciosa#ente longa.

TRIO EM L MENOR

NDICE 'A!<T0%. !RIM(IR. 'A!<T0%. II 'A!<T0%. III 'A!<T0%. I,

CAPTULO PRIMEIRO ADAGIO CANTABILE Maria Regina aco#$anhou a avL at? o >uarto, des$ediu-se e recolheu-se ao seu. A #uca#a >ue a servia, a$esar da fa#iliaridade >ue existia entre elas, nAo $Qde arrancar-lhe u#a $alavra, e saiu, #eia hora de$ois, diCendo >ue NhanhA estava #uito s?ria. %ogo >ue ficou sL, Maria Regina sentou-se ao $? da ca#a, co# as $ernas estendidas, os $?s cruCados, $ensando. A verdade $ede >ue diga >ue esta #o@a $ensava a#orosa#ente e# dois ho#ens ao #es#o te#$o, u# de vinte e sete anos, Maciel D outro de cin>Jenta, Miranda. 'onvenho >ue ? a"o#in=vel, #as nAo $osso alterar a fei@Ao das coisas, nAo $osso negar >ue se os dois ho#ens estAo na#orados dela, ela nAo o est= #enos de a#"os. 0#a es>uisita, e# su#aB ou, $ara falar co#o as suas a#igas de col?gio, u#a des#iolada. Ningu?# lhe nega cora@Ao excelente e claro es$NritoB #as a i#agina@Ao ? >ue ? o #al, u#a i#agina@Ao adusta e co"i@osa, insaci=vel $rinci$al#ente, avessa O realidade, so"re$ondo Os coisas da vida outras de si #es#asB daN curiosidades irre#edi=veis. A visita dos dois ho#ens S>ue a na#orava# de $oucoT durou cerca de u#a hora. Maria Regina conversou alegre#ente co# eles, e tocou ao $iano u#a $e@a cl=ssica, u#a sonata, >ue feC a avL cochilar u# $ouco. No fi# discutira# #Msica. Miranda disse coisas $ertinentes acerca da #Msica #oderna e antigaB a avL tinha a religiAo de 1ellini e da -orma, e falou das toadas do seu te#$o, agrad=veis, saudosas e $rinci$al#ente claras. A neta ia co# as o$iniKes do MirandaB Maciel concordou $olida#ente co# todos. Ao $? da ca#a, Maria Regina reconstruNa agora tudo isso, a visita, a conversa@Ao, a #Msica, o de"ate, os #odos de ser de u# e de outro, as $alavras do Miranda e os "elos olhos do Maciel. (ra# onCe horas, a Mnica luC do >uarto era a la#$arina, tudo convidava ao sonho e ao devaneio. Maria Regina, O for@a de reco#$or a noite, viu

ali dois ho#ens ao $? dela, ouviu-os, e conversou co# eles durante u#a $or@Ao de #inutos, trinta ou >uarenta, ao so# da #es#a sonata tocada $or ela: l=, l=, l=...

CAPTULO II ALLEGRO MA NON TROPPO No dia seguinte a avL e a neta fora# visitar u#a a#iga na TiGuca. Na volta a carruage# derru"ou u# #enino >ue atravessava a rua, correndo. 0#a $essoa >ue viu isto, atirou-se aos cavalos e, co# $erigo de si $rL$ria, conseguiu detF-los e salvar a crian@a, >ue a$enas ficou ferida e des#aiada. 5ente, tu#ulto, a #Ae do $e>ueno acudiu e# l=gri#as. Maria Regina desceu do carro e aco#$anhou o ferido at? O casa da #Ae, >ue era ali ao $?. Hue# conhece a t?cnica do destino adivinha logo >ue a $essoa >ue salvou o $e>ueno foi u# dos dois ho#ens da outra noiteB foi o Maciel. 8eito o $ri#eiro curativo, o Maciel aco#$anhou a #o@a at? O carruage# e aceitou o lugar >ue a avL lhe ofereceu at? a cidade. (stava# no (ngenho ,elho. Na carruage# ? >ue Maria Regina viu >ue o ra$aC traCia a #Ao ensangJentada. A avL in>uiria a #iMdo se o $e>ueno estava #uito #al, se esca$ariaB Maciel disse-lhe >ue os feri#entos era# leves. +e$ois contou o acidente: estava $arado, na cal@ada, es$erando >ue $assasse u# tNl"uri, >uando viu o $e>ueno atravessar a rua $or diante dos cavalosB co#$reendeu o $erigo, e tratou de conGur=-lo, ou di#inuN-lo. D Mas est= ferido, disse a velha. D 'oisa de nada. D (st=, est=, acudiu a #o@aB $odia ter-se curado ta#"?#. D NAo ? nada, tei#ou eleB foi u# arranhAo, enxugo isto co# o len@o. NAo teve te#$o de tirar o len@oB Maria Regina ofereceu-lhe o seu. Maciel, co#ovido, $egou nele, #as hesitou e# #acul=-lo. ,=, v=, diCia-lhe elaB e vendo-o acanhado, tirou-lho e enxugou-lhe, ela #es#a, o sangue da #Ao. A #Ao era "onita, tAo "onita co#o o donoB #as $arece >ue ele estava #enos $reocu$ado co# a ferida da #Ao >ue co# o a#arrotado dos $unhos. 'onversando, olhava $ara eles disfar@ada#ente e escondia-os. Maria Regina nAo via nada, via-o a ele, via-lhe $rinci$al#ente a a@Ao >ue aca"ava de $raticar, e >ue lhe $unha u#a aur?ola. 'o#$reendeu >ue a natureCa generosa saltara $or ci#a dos h="itos $ausados e elegantes do #o@o, $ara arrancar O #orte u#a crian@a >ue ele ne# conhecia. 8alara# do assunto at? a $orta da casa delasB Maciel recusou, agradecendo, a carruage# >ue elas lhe oferecia#, e des$ediu-se at? O noite. D At? a noite: re$etiu Maria Regina. D (s$erou-o ansiosa. (le chegou, $or volta de oito horas, traCendo u#a fita $reta enrolada na #Ao, e $ediu descul$a de vir assi#B #as dissera#-lhe >ue era "o# $Qr algu#a coisa e o"edeceu. D Mas est= #elhor: D (stou "o#, nAo foi nada.

D ,enha, venha, disse-lhe a avL, do outro lado da sala. /ente-se a>ui ao $? de #i#: o senhor ? u# herLi. Maciel ouvia sorrindo. Tinha $assado o N#$eto generoso, co#e@ava a rece"er os dividendos do sacrifNcio. . #aior deles era a ad#ira@Ao de Maria Regina, tAo ingFnua e ta#anha, >ue es>uecia a avL e a sala. Maciel sentara-se ao lado da velha, Maria Regina defronte de a#"os. (n>uanto a avL, resta"elecida do susto, contava as co#o@Kes >ue $adecera, a $rincN$io se# sa"er de nada, de$ois i#aginando >ue a crian@a teria #orrido, os dois olhava# u# $ara o outro, discreta#ente, e afinal es>uecida#ente. Maria Regina $erguntava a si #es#a onde acharia #elhor noivo. A avL, >ue nAo era #No$e, achou a conte#$la@Ao excessiva, e falou de outra coisaB $ediu ao Maciel algu#as notNcias de sociedade.

CAPTULO III ALLEGRO APPASSIONATO Maciel era ho#e#, co#o ele #es#o diCia e# francFs, tr s r.panduB sacou da algi"eira u#a $or@Ao de novidades #iMdas e interessantes. A #aior de todas foi a de estar desfeito o casa#ento de certa viMva. D NAo #e diga isso: excla#ou a avL. ( elaI D !arece >ue foi ela #es#a >ue o desfeC: o certo ? >ue esteve anteonte# no "aile, dan@ou e conversou co# #uita ani#a@Ao. .h: a"aixo da notNcia, o >ue feC #ais sensa@Ao e# #i# foi o colar >ue ela levava, #agnNfico... D 'o# u#a cruC de "rilhantesI $erguntou a velha. 'onhe@oB ? #uito "onito. D NAo, nAo ? esse. Maciel conhecia o da cruC, >ue ela levara O casa de u# MascarenhasB nAo era esse. (ste outro ainda h= $oucos dias estava na loGa do Resende, u#a coisa linda. ( descreveu-o todo, nM#ero, dis$osi@Ao e facetado das $edrasB concluiu diCendo >ue foi a GLia da noite. D !ara tanto luxo era #elhor casar, $onderou #aliciosa#ente a avL. D 'oncordo >ue a fortuna dela nAo d= $ara isso. .ra, es$ere: ,ou a#anhA, ao Resende, $or curiosidade, sa"er o $re@o $or >ue o vendeu. NAo foi "arato, nAo $odia ser "arato. D Mas $or >ue ? >ue se desfeC o casa#entoI D NAo $ude sa"erB #as tenho de Gantar s="ado co# o ,enancinho 'orreia, e ele conta-#e tudo. /a"e >ue ainda ? $arente delaI 1o# ra$aCB est= inteira#ente "rigado co# o "arAo... A avL nAo sa"ia da "rigaB Maciel contou-lha de $rincN$io a fi#, co# todas as suas causas e agravantes. A Mlti#a gota no c=lice foi u# dito O #esa de Gogo, u#a alusAo ao defeito do ,enancinho, >ue era canhoto. 'ontara#-lhe isto, e ele ro#$eu inteira#ente as rela@Kes co# o "arAo. . "onito ? >ue os $arceiros do "arAo acusara#-se uns aos outros de tere# ido contar as $alavras deste. Maciel declarou >ue era regra sua nAo re$etir o >ue ouvia O #esa do Gogo, $or>ue ? lugar e# >ue h= certa fran>ueCa.

+e$ois feC a estatNstica da Rua do .uvidor, na v?s$era, entre u#a e >uatro horas da tarde. 'onhecia os no#es das faCendas e todas as cores #odernas. 'itou as $rinci$ais toilettes do dia. A $ri#eira foi a de Mme. !ena Maia, "aiana distinta, tr s pschutt. A segunda foi a de Mlle. !edrosa, filha de u# dese#"argador de /Ao !aulo, adorable. ( a$ontou #ais trFs, co#$arou de$ois as cinco, deduCiu e concluiu. Rs veCes es>uecia-se e falava francFsB $ode #es#o ser >ue nAo fosse es>ueci#ento, #as $ro$LsitoB conhecia "e# a lNngua, ex$ri#ia-se co# facilidade e for#ulara u# dia este axio#a etnolLgico D >ue h= $arisienses e# toda a $arte. +e ca#inho, ex$licou u# $ro"le#a de voltarete. D A senhora te# cinco trunfos de es$adilha e #anilha, te# rei e da#a de co$as... Maria Regina ia desca#"ando da ad#ira@Ao no fastio: agarrava-se a>ui e ali, conte#$lava a figura #o@a do Maciel, recordava a "ela a@Ao da>uele dia, #as ia se#$re escorregandoB o fastio nAo tardava a a"sorvF-la. NAo havia re#?dio. (ntAo recorreu a u# singular ex$ediente. Tratou de co#"inar os dois ho#ens, o $resente co# o ausente, olhando $ara u#, e escutando o outro de #e#LriaB recurso violento e doloroso, #as tAo eficaC, >ue ela $Qde conte#$lar $or algu# te#$o u#a criatura $erfeita e Mnica. Nisto a$areceu o outro, o $rL$rio Miranda. .s dois ho#ens cu#$ri#entara#-se fria#enteB Maciel de#orou-se ainda uns deC #inutos e saiu. Miranda ficou. (ra alto e seco, fisiono#ia dura e gelada. Tinha o rosto cansado, os cin>Jenta anos confessava#-se tais, nos ca"elos grisalhos, nas rugas e na $ele. /L os olhos continha# algu#a coisa #enos caduca. (ra# $e>uenos, e escondia#-se $or "aixo da vasta arcada do so"rolhoB #as l=, ao fundo, >uando nAo estava# $ensativos, centelhava# de #ocidade. A avL $erguntou-lhe, logo >ue Maciel saiu, se G= tinha notNcia do acidente do (ngenho ,elho, e contou-lho co# grandes encareci#entos, #as o outro ouvia tudo se# ad#ira@Ao ne# inveGa. D NAo acha su"li#eI $erguntou ela, no fi#. D Acho >ue ele salvou talveC a vida a u# desal#ado >ue algu# dia, se# o conhecer, $ode #eter-lhe u#a faca na "arriga. D .h: $rotestou a avL. D .u #es#o conhecendo, e#endou ele. D NAo seGa #au, acudiu Maria ReginaB o senhor era "e# ca$aC de faCer o #es#o, se ali estivesse. Miranda sorriu de u# #odo sardQnico. . riso acentuou-lhe a dureCa da fisiono#ia. (goNsta e #au, este Miranda $ri#ava $or u# lado Mnico: es$iritual#ente, era co#$leto. Maria Regina achava nele o tradutor #aravilhoso e fiel de u#a $or@Ao de id?ias >ue lutava# dentro dela, vaga#ente, se# for#a ou ex$ressAo. (ra engenhoso e fino e at? $rofundo, tudo se# $edantice, e se# #eter-se $or #atos cerrados, antes >uase se#$re na $lanNcie das conversa@Kes ordin=riasB tAo certo ? >ue as coisas vale# $elas id?ias >ue nos sugere#. Tinha# a#"os os #es#os gostos artNsticosB Miranda estudara direito $ara o"edecer ao $aiB a sua voca@Ao era a #Msica. A avL, $revendo a sonata, a$arelhou a al#a $ara alguns cochilos. +e#ais, nAo $odia ad#itir tal ho#e# no cora@AoB achava-o a"orrecido e anti$=tico. 'alou-se no fi# de alguns #inutos. A sonata veio, no #eio de u#a conversa@Ao >ue Maria

Regina achou deleitosa, e nAo veio senAo $or>ue ele lhe $ediu >ue tocasseB ele ficaria de "o# grado a ouvi-la. D ,ovL, disse ela, agora h= de ter $aciFncia... Miranda a$roxi#ou-se do $iano. Ao $? das arandelas, a ca"e@a dele #ostrava toda a fadiga dos anos, ao $asso >ue a ex$ressAo da fisiono#ia era #uito #ais de $edra e fel. Maria Regina notou a gradua@Ao, e tocava se# olhar $ara eleB difNcil coisa, $or>ue, se ele falava, as $alavras entrava#-lhe tanto $ela al#a, >ue a #o@a insensivel#ente levantava os olhos, e dava logo co# u# velho rui#. (ntAo ? >ue se le#"rava do Maciel, dos seus anos e# flor, da fisiono#ia franca, #eiga e "oa, e afinal da a@Ao da>uele dia. 'o#$ara@Ao tAo cruel $ara o Miranda, co#o fora $ara o Maciel o coteGo dos seus es$Nritos. ( a #o@a recorreu ao #es#o ex$ediente. 'o#$letou u# $elo outroB escutava a este co# o $ensa#ento na>ueleB e a #Msica ia aGudando a fic@Ao, indecisa a $rincN$io, #as logo viva e aca"ada. Assi# TitPnia, ouvindo na#orada a cantiga do tecelAo, ad#irava-lhe as "elas for#as, se# advertir >ue a ca"e@a era de "urro.

CAPTULO IV MINUETTO +eC, vinte, trinta dias $assara# de$ois da>uela noite, e ainda #ais vinte, e de$ois #ais trinta. NAo h= cronologia certaB #elhor ? ficar no vago. A situa@Ao era a #es#a. (ra a #es#a insuficiFncia individual dos dois ho#ens, e o #es#o co#$le#ento ideal $or $arte delaB daN u# terceiro ho#e#, >ue ela nAo conhecia. Maciel e Miranda desconfiava# u# do outro, detestava#-se a #ais e #ais, e $adecia# #uito, Miranda $rinci$al#ente, >ue era $aixAo da Mlti#a hora. Afinal aca"ara# a"orrecendo a #o@a. (sta viu-os ir $ouco a $ouco. A es$eran@a ainda os feC rela$sos, #as tudo #orre, at? a es$eran@a, e eles saNra# $ara nunca #ais. As noites fora# $assando, $assando... Maria Regina co#$reendeu >ue estava aca"ado. A noite e# >ue se $ersuadiu "e# disto foi u#a das #ais "elas da>uele ano, clara, fresca, lu#inosa. NAo havia luaB #as nossa a#iga a"orrecia a lua, D nAo se sa"e "e# $or >ue, D ou $or>ue "rilha de e#$r?sti#o, ou $or>ue toda a gente a ad#ira, e $ode ser >ue $or a#"as as raCKes. (ra u#a das suas es>uisitices. Agora outra. Tinha lido de #anhA, e# u#a notNcia de Gornal, >ue h= estrelas du$las, >ue nos $arece# u# sL astro. (# veC de ir dor#ir, encostou-se O Ganela do >uarto, olhando $ara o c?u, a ver se desco"ria algu#a delasB "aldado esfor@o. NAo a desco"rindo no c?u, $rocurou-a e# si #es#a, fechou os olhos $ara i#aginar o fenQ#enoB astrono#ia f=cil e "arata, #as nAo se# risco. . $ior >ue ela te# ? $Qr os astros ao alcance da #AoB $or #odo >ue, se a $essoa a"re os olhos e eles continua# a fulgurar l= e# ci#a, grande ? o desconsolo e certa a "lasfF#ia. 8oi o >ue sucedeu a>ui. Maria Regina viu dentro de si a estrela du$la e Mnica. /e$aradas, valia# "astanteB Guntas, dava# u# astro es$lFndido. ( ela >ueria o astro es$lFndido. Huando a"riu os olhos e viu >ue o fir#a#ento ficava tAo alto, concluiu >ue a cria@Ao era u# livro falho e incorreto, e deses$erou. No #uro da ch=cara viu entAo u#a coisa $arecida co# dois olhos de gato. A $rincN$io teve #edo, #as advertiu logo >ue nAo era #ais >ue a re$rodu@Ao externa dos dois astros >ue ela vira e# si #es#a e >ue tinha# ficado i#$ressos na retina. A retina desta #o@a faCia refletir c= fora todas as suas i#agina@Kes. Refrescando o vento recolheu-se, fechou a Ganela e #eteu-se na ca#a.

NAo dor#iu logo, $or causa de duas rodelas de o$ala >ue estava# incrustadas na $aredeB $erce"endo >ue era ainda u#a ilusAo, fechou os olhos e dor#iu. /onhou >ue #orria, >ue a al#a dela, levada aos ares, voava na dire@Ao de u#a "ela estrela du$la. . astro desdo"rou-se, e ela voou $ara u#a das duas $or@KesB nAo achou ali a sensa@Ao $ri#itiva e des$enhou-se $ara outraB igual resultado, igual regresso, e ei-la a andar de u#a $ara outra das duas estrelas se$aradas. (ntAo u#a voC surgiu do a"is#o, co# $alavras >ue ela nAo entendeu: D 4 a tua $ena, al#a curiosa de $erfei@AoB a tua $ena ? oscilar $or toda a eternidade entre dois astros inco#$letos, ao so# desta velha sonata do a"soluto: l=, l=, l=...

ADO E EVA 0#a senhora de engenho, na 1ahia, $elos anos de #il setecentos e tantos, tendo algu#as $essoas Nnti#as O #esa, anunciou a u# dos convivas, grande la#"areiro, u# certo doce $articular. (le >uis logo sa"er o >ue eraB a dona da casa cha#ou-lhe curioso. NAo foi $reciso #aisB daN a $ouco estava# todos discutindo a curiosidade, se era #asculina ou fe#inina, e se a res$onsa"ilidade da $erda do $araNso devia ca"er a (va ou a AdAo. As senhoras diCia# >ue a AdAo, os ho#ens >ue a (va, #enos o GuiC-de-fora, >ue nAo diCia nada, e 8rei 1ento, car#elita, >ue interrogado $ela dona da casa, +. %eonor: D (u, senhora #inha, toco viola, res$ondeu sorrindoB e nAo #entia, $or>ue era insigne na viola e na har$a, nAo #enos >ue na teologia. 'onsultado, o GuiC-de-fora res$ondeu >ue nAo havia #at?ria $ara o$iniAoB $or>ue as coisas no $araNso terrestre $assara#-se de #odo diferente do >ue est= contado no $ri#eiro livro do !entateuco, >ue ? a$Lcrifo. (s$anto geral, riso do car#elita >ue conhecia o GuiC-de-fora co#o u# dos #ais $iedosos suGeitos da cidade, e sa"ia >ue era ta#"?# Govial e inventivo, e at? a#igo da $ulha, u#a veC >ue fosse curial e delicadaB nas coisas graves, era gravNssi#o. D 8rei 1ento, disse-lhe +. %eonor, fa@a calar o /r. ,eloso. D NAo o fa@o calar, acudiu o frade, $or>ue sei >ue de sua "oca h= de sair tudo co# "oa significa@Ao. D Mas a (scritura... ia diCendo o #estre-de-ca#$o JoAo 1ar"osa. D +eixe#os e# $aC a (scritura, interro#$eu o car#elita. Natural#ente, o /r. ,eloso conhece outros livros... D 'onhe@o o autFntico, insistiu o GuiC-de-fora, rece"endo o $rato de doce >ue +. %eonor lhe oferecia, e estou $ronto a diCer o >ue sei, se nAo #anda# o contr=rio. D ,= l=, diga. D A>ui est= co#o as coisas se $assara#. (# $ri#eiro lugar, nAo foi +eus >ue criou o #undo, foi o +ia"o... D 'ruC: excla#ara# as senhoras. D NAo diga esse no#e, $ediu +. %eonor. D /i#, $arece >ue... ia intervindo frei 1ento. D /eGa o Tinhoso. 8oi o Tinhoso >ue criou o #undoB #as +eus, >ue lhe leu no $ensa#ento, deixou-lhe as #Aos livres, cuidando so#ente de corrigir ou atenuar a o"ra, a fi# de >ue ao $rL$rio #al nAo ficasse a deses$eran@a da salva@Ao ou do "enefNcio. ( a a@Ao divina #ostrou-se logo $or>ue, tendo o Tinhoso criado as trevas, +eus criou a luC, e assi# se feC o $ri#eiro dia. No segundo dia, e# >ue fora# criadas as =guas, nascera# as te#$estades e os furacKesB #as as "risas da tarde "aixara# do $ensa#ento divino. No terceiro dia foi feita a terra, e "rotara# dela os vegetais, #as sL os vegetais se# fruto ne# flor, os es$inhosos, as ervas >ue #ata# co#o a cicutaB +eus, $or?#, criou as =rvores frutNferas e os vegetais >ue nutre# ou encanta#. ( tendo o Tinhoso cavado a"is#os e cavernas na terra, +eus feC o sol, a lua e as estrelasB tal foi a o"ra do >uarto dia. No >uinto fora#

criados os ani#ais da terra, da =gua e do ar. 'hega#os ao sexto dia, e a>ui $e@o >ue redo"re# de aten@Ao. NAo era $reciso $edi-loB toda a #esa olhava $ara ele, curiosa. ,eloso continuou diCendo >ue no sexto dia foi criado o ho#e#, e logo de$ois a #ulherB a#"os "elos, #as se# al#a, >ue o Tinhoso nAo $odia dar, e sL co# ruins instintos. +eus infundiu-lhes a al#a, co# u# so$ro, e co# outro os senti#entos no"res, $uros e grandes. Ne# $arou nisso a #isericLrdia divinaB feC "rotar u# Gardi# de delNcias, e $ara ali os conduCiu, investindo-os na $osse de tudo. 0# e outro caNra# aos $?s do /enhor, derra#ando l=gri#as de gratidAo. E,ivereis a>uiE, disse-lhes o /enhor, Ee co#ereis de todos os frutos, #enos o desta =rvore, >ue ? a da ciFncia do 1e# e do Mal\. AdAo e (va ouvira# su"#issosB e ficando sLs, olhara# u# $ara o outro, ad#iradosB nAo $arecia# os #es#os. (va, antes >ue +eus lhe infundisse os "ons senti#entos, cogitava de ar#ar u# la@o a AdAo, e AdAo tinha N#$etos de es$anc=la. Agora, $or?#, e#"e"ia#-se na conte#$la@Ao u# do outro, ou na vista da natureCa, >ue era es$lFndida. Nunca at? entAo vira# ares tAo $uros, ne# =guas tAo frescas, ne# flores tAo lindas e cheirosas, ne# o sol tinha $ara nenhu#a outra $arte as #es#as torrentes de claridade. ( dando as #Aos $ercorrera# tudo, a rir #uito, nos $ri#eiros dias, $or>ue at? entAo nAo sa"ia# rir. NAo tinha# a sensa@Ao do te#$o. NAo sentia# o $eso da ociosidadeB vivia# da conte#$la@Ao. +e tarde ia# ver #orrer o sol e nascer a lua, e contar as estrelas, e rara#ente chegava# a #il, dava-lhes o sono e dor#ia# co#o dois anGos. Natural#ente, o Tinhoso ficou danado >uando sou"e do caso. NAo $odia ir ao $araNso, onde tudo lhe era avesso, ne# chegaria a lutar co# o /enhorB #as ouvindo u# ru#or no chAo entre folhas secas, olhou e viu >ue era a ser$ente. 'ha#ou-a alvoro@ado. D ,e# c=, ser$e, fel rasteiro, $e@onha das $e@onhas, >ueres tu ser a e#"aixatriC de teu $ai, $ara reaver as o"ras de teu $aiI A ser$ente feC co# a cauda u# gesto vago, >ue $arecia afir#ativoB #as o Tinhoso deu-lhe a fala, e ela res$ondeu >ue si#, >ue iria onde ele a #andasse, D Os estrelas, se lhe desse as asas da =guia D ao #ar, se lhe confiasse o segredo de res$irar na =gua D ao fundo da terra, se lhe ensinasse o talento da for#iga. ( falava a #aligna, falava O toa, se# $arar, contente e $rLdiga da lNnguaB #as o dia"o interro#$eu-a: D Nada disso, ne# ao ar, ne# ao #ar, ne# O terra, #as tAo-so#ente ao Gardi# de delNcias, onde estAo vivendo AdAo e (va. D AdAo e (vaI D /i#, AdAo e (va. D +uas "elas criaturas >ue vi#os andar h= te#$os, altas e direitas co#o $al#eirasI D Justa#ente. D .h: detesto-os. AdAo e (vaI NAo, nAo, #anda-#e a outro lugar. +etesto-os: /L a vista deles faC-#e $adecer #uito. NAo h=s de >uerer >ue lhes fa@a #al... D 4 Gusta#ente $ara isso.

D +everasI (ntAo vouB farei tudo o >ue >uiseres, #eu senhor e $ai. Anda, diCe de$ressa o >ue >ueres >ue fa@a. Hue #orda o calcanhar de (vaI Morderei... D NAo, interro#$eu o Tinhoso. Huero Gusta#ente o contr=rio. 3= no Gardi# u#a =rvore, >ue ? a da ciFncia do 1e# e do MalB eles nAo deve# tocar nela, ne# co#er-lhe os frutos. ,ai, entra, enrosca-te na =rvore, e >uando u# deles ali $assar, cha#a-o de #ansinho, tira u#a fruta e oferece-lhe, diCendo >ue ? a #ais sa"orosa fruta do #undoB se te res$onder >ue nAo, tu insistir=s, diCendo >ue ? "astante co#F-la $ara conhecer o $rL$rio segredo da vida. ,ai, vai... D ,ouB #as nAo falarei a AdAo, falarei a (va. ,ou, vou. Hue ? o $rL$rio segredo da vida, nAoI D /i#, o $rL$rio segredo da vida. ,ai, ser$e das #inhas entranhas, flor do #al, e se te saNres "e#, Guro >ue ter=s a #elhor $arte na cria@Ao, >ue ? a $arte hu#ana, $or>ue ter=s #uito calcanhar de (va >ue #order, #uito sangue de AdAo e# >ue deitar o vNrus do #al... ,ai, vai, nAo te es>ue@as... (s>uecerI J= levava tudo de cor. 8oi, $enetrou no $araNso, rasteGou at? a =rvore do 1e# e do Mal, enroscou-se e es$erou. (va a$areceu daN a $ouco, ca#inhando soCinha, es"elta, co# a seguran@a de u#a rainha >ue sa"e >ue ningu?# lhe arrancar= a coroa. A ser$ente, #ordida de inveGa, ia cha#ar a $e@onha O lNngua, #as advertiu >ue estava ali Os ordens do Tinhoso, e, co# a voC de #el, cha#ou-a. (va estre#eceu. D Hue# #e cha#aI D /ou eu, estou co#endo desta fruta... D +esgra@ada, ? a =rvore do 1e# e do Mal: D Justa#ente. 'onhe@o agora tudo, a orige# das coisas e o enig#a da vida. Anda, co#e e ter=s u# grande $oder na terra. D NAo, $?rfida: D N?scia: !ara >ue recusas o res$lendor dos te#$osI (scuta-#e, faCe o >ue te digo, e ser=s legiAo, fundar=s cidades, e cha#ar-te-=s 'leL$atra, +ido, /e#Nra#isB dar=s herLis do teu ventre, e ser=s 'orn?liaB ouvir=s a voC do c?u, e ser=s +?"oraB cantar=s e ser=s /afo. ( u# dia, se +eus >uiser descer O terra, escolher= as tuas entranhas, e cha#ar-te-=s Maria de NaCar?. Hue #ais >ueres tuI RealeCa, $oesia, divindade, tudo trocas $or u#a estulta o"ediFncia. Ne# ser= sL isso. Toda a natureCa te far= "ela e #ais "ela. 'ores das folhas verdes, cores do c?u aCul, vivas ou $=lidas, cores da noite, hAo de refletir nos teus olhos. A #es#a noite, de $orfia co# o sol, vir= "rincar nos teus ca"elos. .s filhos do teu seio tecerAo $ara ti as #elhores vestiduras, co#$orAo os #ais finos aro#as, e as aves te darAo as suas $lu#as, e a terra as suas flores, tudo, tudo, tudo... (va escutava i#$assNvelB AdAo chegou, ouviu-os e confir#ou a res$osta de (vaB nada valia a $erda do $araNso, ne# a ciFncia, ne# o $oder, nenhu#a outra ilusAo da terra. +iCendo isto, dera# as #Aos u# ao outro, e deixara# a ser$ente, >ue saiu $ressurosa $ara dar conta ao Tinhoso... +eus, >ue ouvira tudo, disse a 5a"riel:

D ,ai, arcanGo #eu, desce ao $araNso terrestre, onde vive# AdAo e (va, e traCe-os $ara a eterna "e#-aventuran@a, >ue #erecera# $ela re$ulsa Os instiga@Kes do Tinhoso. ( logo o arcanGo, $ondo na ca"e@a o el#o de dia#ante, >ue rutila co#o u# #ilhar de sLis, rasgou instantanea#ente os ares, chegou a AdAo e (va, e disse-lhes: D /alve, AdAo e (va. ,inde co#igo $ara o $araNso, >ue #erecestes $ela re$ulsa Os instiga@Kes do Tinhoso. 0# e outro, atQnitos e confusos, curvara# o colo e# sinal de o"ediFnciaB entAo 5a"riel deu as #Aos a a#"os, e os trFs su"ira# at? O estPncia eterna, onde #irNades de anGos os es$erava#, cantando: D (ntrai, entrai. A terra >ue deixastes, fica entregue Os o"ras do Tinhoso, aos ani#ais feroCes e #al?ficos, Os $lantas daninhas e $e@onhentas, ao ar i#$uro, O vida dos $Pntanos. Reinar= nela a ser$ente >ue rasteGa, "a"uGa e #orde, nenhu#a criatura igual a vLs $or= entre tanta a"o#ina@Ao a nota da es$eran@a e da $iedade. ( foi assi# >ue AdAo e (va entrara# no c?u, ao so# de todas as cNtaras, >ue unia# as suas notas e# u# hino aos dois egressos da cria@Ao... ... Tendo aca"ado de falar, o GuiC-de-fora estendeu o $rato a +. %eonor $ara >ue lhe desse #ais doce, en>uanto os outros convivas olhava# uns $ara os outros, e#"as"acadosB e# veC de ex$lica@Ao, ouvia# u#a narra@Ao enig#=tica, ou, $elo #enos, se# sentido a$arente. +. %eonor foi a $ri#eira >ue falou: D 1e# diCia eu >ue o /r. ,eloso estava logrando a gente. NAo foi isso >ue lhe $edi#os, ne# nada disso aconteceu, nAo ?, 8rei 1entoI D %= o sa"er= o /r. JuiC, res$ondeu o car#elita sorrindo. ( o GuiC-de-fora, levando O "oca u#a colher de doce: D !ensando "e#, creio >ue nada disso aconteceuB #as ta#"?#, +. %eonor, se tivesse acontecido, nAo estarNa#os a>ui sa"oreando este doce, >ue est=, na verdade, u#a coisa $ri#orosa. 4 ainda a>uela sua antiga doceira de Ita$agi$eI

O ENFERMEIRO !arece-lhe entAo >ue o >ue se deu co#igo e# 1)*V, $ode entrar nu#a $=gina de livroI ,= >ue seGa, co# a condi@Ao Mnica de >ue nAo h= de divulgar nada antes da #inha #orte. NAo es$erar= #uito, $ode ser >ue oito dias, se nAo for #enosB estou desenganado. .lhe, eu $odia #es#o contar-lhe a #inha vida inteira, e# >ue h= outras coisas interessantes, #as $ara isso era $reciso te#$o, Pni#o e $a$el, e eu sL tenho $a$elB o Pni#o ? frouxo, e o te#$o asse#elha-se O la#$arina de #adrugada. NAo tarda o sol do outro dia, u# sol dos dia"os, i#$enetr=vel co#o a vida. Adeus, #eu caro senhor, leia isto e >ueira-#e "e#B $erdoe-#e o >ue lhe $arecer #au, e nAo #altrate #uito a arruda, se lhe nAo cheira a rosas. !ediu-#e u# docu#ento hu#ano, ei-lo a>ui. NAo #e $e@a ta#"?# o i#$?rio do 5rAo-Mogol, ne# a fotografia dos Maca"eusB $e@a, $or?#, os #eus sa$atos de defunto e nAo os dou a ningu?# #ais. J= sa"e >ue foi e# 1)*V. No ano anterior, ali $elo #Fs de agosto, tendo eu >uarenta e dois anos, fiC-#e teLlogo D >uero diCer, co$iava os estudos de teologia de u# $adre de NiterLi, antigo co#$anheiro de col?gio, >ue assi# #e dava, delicada#ente, casa, ca#a e #esa. Na>uele #Fs de agosto de 1)X9, rece"eu ele u#a carta de u# vig=rio de certa vila do interior, $erguntando se conhecia $essoa entendida, discreta e $aciente, >ue >uisesse ir servir de enfer#eiro ao coronel 8elis"erto, #ediante u# "o# ordenado. . $adre falou-#e, aceitei co# a#"as as #Aos, estava G= enfarado de co$iar cita@Kes latinas e fLr#ulas eclesi=sticas. ,i# O 'orte des$edir-#e de u# ir#Ao, e segui $ara a vila. 'hegando O vila, tive #=s notNcias do coronel. (ra ho#e# insu$ort=vel, estMrdio, exigente, ningu?# o aturava, ne# os $rL$rios a#igos. 5astava #ais enfer#eiros >ue re#?dios. A dois deles >ue"rou a cara. Res$ondi >ue nAo tinha #edo de gente sA, #enos ainda de doentesB e de$ois de entender-#e co# o vig=rio, >ue #e confir#ou as notNcias rece"idas, e #e reco#endou #ansidAo e caridade, segui $ara a residFncia do coronel. Achei-o na varanda da casa estirado nu#a cadeira, "ufando #uito. NAo #e rece"eu #al. 'o#e@ou $or nAo diCer nadaB $Qs e# #i# dois olhos de gato >ue o"servaB de$ois, u#a es$?cie de riso #aligno alu#iou-lhe as fei@Kes, >ue era# duras. Afinal, disse-#e >ue nenhu# dos enfer#eiros >ue tivera, $restava $ara nada, dor#ia# #uito, era# res$ondKes e andava# ao faro das escravasB dois era# at? gatunos: D ,ocF ? gatunoI D NAo, senhor. (# seguida, $erguntou-#e $elo no#e: disse-lho e ele feC u# gesto de es$anto. 'olo#"oI NAo, senhor: !rocL$io Jos? 5o#es ,alongo. ,alongoI achou >ue nAo era no#e de gente, e $ro$Qs cha#ar-#e tAo-so#ente !rocL$io, ao >ue res$ondi >ue estaria $elo >ue fosse de seu agrado. 'onto-lhe esta $articularidade, nAo sL $or>ue #e $arece $int=-lo "e#, co#o $or>ue a #inha res$osta deu de #i# a #elhor id?ia ao coronel. (le #es#o o declarou ao vig=rio, acrescentando >ue eu era o #ais si#$=tico dos enfer#eiros >ue tivera. A verdade ? >ue vive#os u#a lua-de-#el de sete dias. No oitavo dia, entrei na vida dos #eus $redecessores, u#a vida de cAo, nAo dor#ir, nAo $ensar e# #ais nada, recolher inGMrias, e, Os veCes, rir delas, co# u# ar de resigna@Ao e confor#idadeB re$arei >ue era u# #odo de lhe faCer corte. Tudo i#$ertinFncias de #ol?stia e do te#$era#ento. A #ol?stia era u# ros=rio delas,

$adecia de aneuris#a, de reu#atis#o e de trFs ou >uatro afec@Kes #enores. Tinha $erto de sessenta anos, e desde os cinco toda a gente lhe faCia a vontade. /e fosse sL ra"ugento, v=B #as ele era ta#"?# #au, deleitava-se co# a dor e a hu#ilha@Ao dos outros. No fi# de trFs #eses estava farto de o aturarB deter#inei vir e#"oraB sL es$erei ocasiAo. NAo tardou a ocasiAo. 0# dia, co#o lhe nAo desse a te#$o u#a fo#enta@Ao, $egou da "engala e atirou-#e dois ou trFs gol$es. NAo era $reciso #aisB des$edi#e i#ediata#ente, e fui a$rontar a #ala. (le foi ter co#igo, ao >uarto, $ediu-#e >ue ficasse, >ue nAo valia a $ena Cangar $or u#a ra"ugice de velho. Instou tanto >ue fi>uei. D (stou na de$endura, !rocL$io, diCia-#e ele O noiteB nAo $osso viver #uito te#$o. (stou a>ui, estou na cova. ,ocF h= de ir ao #eu enterro, !rocL$ioB nAo o dis$enso $or nada. 3= de ir, h= de reCar ao $? da #inha se$ultura. /e nAo for, acrescentou rindo, eu voltarei de noite $ara lhe $uxar as $ernas. ,ocF crF e# al#as de outro #undo, !rocL$ioI D Hual o >uF: D ( $or >ue ? >ue nAo h= de crer, seu "urroI redargJiu viva#ente, arregalando os olhos. (ra# assi# as $aCesB i#agine a guerra. 'oi"iu-se das "engaladasB #as as inGMrias ficara# as #es#as, se nAo $iores. (u, co# o te#$o, fui caleGando, e nAo dava #ais $or nadaB era "urro, ca#elo, $eda@o d^asno, idiota, #oleirAo, era tudo. Ne#, ao #enos, havia #ais gente >ue recolhesse u#a $arte desses no#es. NAo tinha $arentesB tinha u# so"rinho >ue #orreu tNsico, e# fins de #aio ou $rincN$ios de Gulho, e# Minas. .s a#igos ia# $or l= Os veCes a$rov=-lo, a$laudi-lo, e nada #aisB cinco, deC #inutos de visita. Restava euB era eu soCinho $ara u# dicion=rio inteiro. Mais de u#a veC resolvi sairB #as, instado $elo vig=rio, ia ficando. NAo sL as rela@Kes fora#-se tornando #elindrosas, #as eu estava ansioso $or tornar O 'orte. Aos >uarenta e dois anos nAo ? >ue havia de acostu#ar-#e O reclusAo constante, ao $? de u# doente "ravio, no interior. !ara avaliar o #eu isola#ento, "asta sa"er >ue eu ne# lia os GornaisB salvo algu#a notNcia #ais i#$ortante >ue levava# ao coronel, eu nada sa"ia do resto do #undo. (ntendi, $ortanto, voltar $ara a 'orte, na $ri#eira ocasiAo, ainda >ue tivesse de "rigar co# o vig=rio. 1o# ? diCer Svisto >ue fa@o u#a confissAo geralT >ue, nada gastando e tendo guardado integral#ente os ordenados, estava ansioso $or vir dissi$=-los a>ui. (ra $rov=vel >ue a ocasiAo a$arecesse. . coronel estava $ior, feC testa#ento, desco#$ondo o ta"eliAo, >uase tanto co#o a #i#. . trato era #ais duro, os "reves la$sos de sossego e "randura faCia#-se raros. J= $or esse te#$o tinha eu $erdido a escassa dose de $iedade >ue #e faCia es>uecer os excessos do doenteB traCia dentro de #i# u# fer#ento de Ldio e aversAo. No $rincN$io de agosto resolvi definitiva#ente sairB o vig=rio e o #?dico, aceitando as raCKes, $edira#-#e >ue ficasse algu# te#$o #ais. 'oncedi-lhes u# #FsB no fi# de u# #Fs viria e#"ora, >ual>uer >ue fosse o estado do doente. . vig=rio tratou de $rocurar-#e su"stituto. ,ai ver o >ue aconteceu. Na noite de vinte e >uatro de agosto, o coronel teve u# acesso de raiva, atro$elou-#e, disse-#e #uito no#e cru, a#ea@ou-#e de u# tiro, e aca"ou atirando-#e u# $rato de #ingau, >ue achou frioB o $rato foi cair na $arede, onde se feC e# $eda@os. D 3=s de $ag=-lo, ladrAo: "radou ele.

Res#ungou ainda #uito te#$o. Rs onCe horas $assou $elo sono. (n>uanto ele dor#ia, sa>uei u# livro do "olso, u# velho ro#ance de d^Arlincourt, traduCido, >ue l= achei, e $us-#e a lF-lo, no #es#o >uarto, O $e>uena distPncia da ca#aB tinha de acord=-lo O #eia-noite $ara lhe dar o re#?dio. .u fosse de cansa@o, ou do livro, antes de chegar ao fi# da segunda $=gina ador#eci ta#"?#. Acordei aos gritos do coronel, e levantei-#e estre#unhado. (le, >ue $arecia delirar, continuou nos #es#os gritos, e aca"ou $or lan@ar #Ao da #oringa e arre#ess=-la contra #i#. NAo tive te#$o de desviar-#eB a #oringa "ateu-#e na face es>uerda, e tal foi a dor >ue nAo vi #ais nadaB atirei-#e ao doente, $us-lhe as #Aos ao $esco@o, luta#os, e esganei-o. Huando $erce"i >ue o doente ex$irava, recuei aterrado, e dei u# gritoB #as ningu?# #e ouviu. ,oltei O ca#a, agitei-o $ara cha#=-lo O vida, era tardeB arre"entara o aneuris#a, e o coronel #orreu. !assei O sala contNgua, e durante duas horas nAo ousei voltar ao >uarto. NAo $osso #es#o diCer tudo o >ue $assei, durante esse te#$o. (ra u# atordoa#ento, u# delNrio vago e estM$ido. !arecia-#e >ue as $aredes tinha# vultosB escutava u#as voCes surdas. .s gritos da vNti#a, antes da luta e durante a luta, continuava# a re$ercutir dentro de #i#, e o ar, $ara onde >uer >ue #e voltasse, a$arecia recortado de convulsKes. NAo creia >ue esteGa faCendo i#agens ne# estiloB digo-lhe >ue eu ouvia distinta#ente u#as voCes >ue #e "radava#: assassino: assassino: Tudo o #ais estava calado. . #es#o so# do relLgio, lento, igual e seco, su"linhava o silFncio e a solidAo. 'olava a orelha O $orta do >uarto na es$eran@a de ouvir u# ge#ido, u#a $alavra, u#a inGMria, >ual>uer coisa >ue significasse a vida, e #e restituNsse a $aC O consciFncia. (staria $ronto a a$anhar das #Aos do coronel, deC, vinte, ce# veCes. Mas nada, nadaB tudo calado. ,oltava a andar O toa na sala, sentava-#e, $unha as #Aos na ca"e@aB arre$endia-#e de ter vindo. D EMaldita a hora e# >ue aceitei se#elhante coisa:E excla#ava. ( desco#$unha o $adre de NiterLi, o #?dico, o vig=rio, os >ue #e arranGara# u# lugar, e os >ue #e $edira# $ara ficar #ais algu# te#$o. Agarrava-#e O cu#$licidade dos outros ho#ens. 'o#o o silFncio aca"asse $or aterrar-#e, a"ri u#a das Ganelas, $ara escutar o so# do vento, se ventasse. NAo ventava. A noite ia tran>Jila, as estrelas fulgurava#, co# a indiferen@a de $essoas >ue tira# o cha$?u a u# enterro >ue $assa, e continua# a falar de outra coisa. (ncostei-#e ali $or algu# te#$o, fitando a noite, deixando-#e ir a u#a reca$itula@Ao da vida, a ver se descansava da dor $resente. /L entAo $osso diCer >ue $ensei clara#ente no castigo. Achei-#e co# u# cri#e Os costas e vi a $uni@Ao certa. A>ui o te#or co#$licou o re#orso. /enti >ue os ca"elos #e ficava# de $?. Minutos de$ois, vi trFs ou >uatro vultos de $essoas, no terreiro es$iando, co# u# ar de e#"oscadaB recuei, os vultos esvaNra#-se no arB era u#a alucina@Ao. Antes do alvorecer curei a contusAo da face. /L entAo ousei voltar ao >uarto. Recuei duas veCes, #as era $reciso e entreiB ainda assi#, nAo cheguei logo O ca#a. Tre#ia#-#e as $ernas, o cora@Ao "atia-#eB cheguei a $ensar na fugaB #as era confessar o cri#e, e, ao contr=rio, urgia faCer desa$arecer os vestNgios dele. 8ui at? a ca#aB vi o cad=ver, co# os olhos arregalados e a "oca a"erta, co#o deixando $assar a eterna $alavra dos s?culos: E'ai#, >ue fiCeste de teu ir#AoIE ,i no $esco@o o sinal das #inhas unhasB a"otoei alto a ca#isa e cheguei ao >ueixo a $onta do len@ol. (# seguida, cha#ei u# escravo, disse-lhe >ue o coronel a#anhecera #ortoB #andei recado ao vig=rio e ao #?dico. A $ri#eira id?ia foi retirar-#e logo cedo, a $retexto de ter #eu ir#Ao doente, e, na verdade, rece"era carta dele, alguns dias antes, diCendo-#e >ue se sentia #al. Mas adverti >ue a retirada i#ediata $oderia faCer des$ertar sus$eitas, e fi>uei. (u

#es#o a#ortalhei o cad=ver, co# o auxNlio de u# $reto velho e #No$e. NAo saN da sala #ortu=riaB tinha #edo de >ue desco"risse# algu#a coisa. Hueria ver no rosto dos outros se desconfiava#B #as nAo ousava fitar ningu?#. Tudo #e dava i#$aciFncias: os $assos de ladrAo co# >ue entrava# na sala, os cochichos, as ceri#Qnias e as reCas do vig=rio. ,indo a hora, fechei o caixAo, co# as #Aos trF#ulas, tAo trF#ulas >ue u#a $essoa, >ue re$arou nelas, disse O outra co# $iedade: D 'oitado do !rocL$io: a$esar do >ue $adeceu, est= #uito sentido. !areceu-#e ironiaB estava ansioso $or ver tudo aca"ado. /aN#os O rua. A $assage# da #eia escuridAo da casa $ara a claridade da rua deu-#e grande a"aloB receei >ue fosse entAo i#$ossNvel ocultar o cri#e. Meti os olhos no chAo, e fui andando. Huando tudo aca"ou, res$irei. (stava e# $aC co# os ho#ens. NAo o estava co# a consciFncia, e as $ri#eiras noites fora# natural#ente de desassossego e afli@Ao. NAo ? $reciso diCer >ue vi# logo $ara o Rio de Janeiro, ne# >ue vivi a>ui aterrado, e#"ora longe do cri#eB nAo ria, falava $ouco, #al co#ia, tinha alucina@Kes, $esadelos... D +eixa l= o outro >ue #orreu, diCia#-#e. NAo ? caso $ara tanta #elancolia. ( eu a$roveitava a ilusAo, faCendo #uitos elogios ao #orto, cha#ando-lhe "oa criatura, i#$ertinente, ? verdade, #as u# cora@Ao de ouro. (, elogiando, convencia-#e ta#"?#, ao #enos $or alguns instantes. .utro fenQ#eno interessante, e >ue talveC lhe $ossa a$roveitar, ? >ue, nAo sendo religioso, #andei diCer u#a #issa $elo eterno descanso do coronel, na igreGa do /acra#ento. NAo fiC convites, nAo disse nada a ningu?#B fui ouvi-la, soCinho, e estive de Goelhos todo o te#$o, $ersignando-#e a #iMdo. +o"rei a es$Lrtula do $adre, e distri"uN es#olas O $orta, tudo $or inten@Ao do finado. NAo >ueria e#"air os ho#ensB a $rova ? >ue fui sL. !ara co#$letar este $onto, acrescentarei >ue nunca aludia ao coronel, >ue nAo dissesse: E+eus lhe fale n^al#a:E ( contava dele algu#as anedotas alegres, ro#$antes engra@ados... /ete dias de$ois de chegar ao Rio de Janeiro, rece"i a carta do vig=rio, >ue lhe #ostrei, diCendo-#e >ue fora achado o testa#ento do coronel, e >ue eu era o herdeiro universal. I#agine o #eu $as#o. !areceu-#e >ue lia #al, fui a #eu ir#Ao, fui aos a#igosB todos lera# a #es#a coisa. (stava escritoB era eu o herdeiro universal do coronel. 'heguei a su$or >ue fosse u#a ciladaB #as adverti logo >ue havia outros #eios de ca$turar-#e, se o cri#e estivesse desco"erto. +e#ais, eu conhecia a $ro"idade do vig=rio, >ue nAo se $restaria a ser instru#ento. Reli a carta, cinco, deC, #uitas veCesB l= estava a notNcia. D Huanto tinha eleI $erguntava-#e #eu ir#Ao. D NAo sei, #as era rico. D Real#ente, $rovou >ue era teu a#igo. D (ra... (ra... Assi#, $or u#a ironia da sorte, os "ens do coronel vinha# $arar Os #inhas #Aos. 'ogitei e# recusar a heran@a. !arecia-#e odioso rece"er u# vint?# do tal es$LlioB era $ior do >ue faCer-#e es"irro alugado. !ensei nisso trFs dias, e es"arrava se#$re na considera@Ao de >ue a recusa $odia faCer desconfiar algu#a coisa. No fi# dos trFs dias, assentei nu# #eio-ter#oB rece"eria a heran@a e d=-la-ia toda, aos "ocados e Os escondidas. NAo era sL escrM$uloB era ta#"?# o #odo de

resgatar o cri#e $or u# ato de virtudeB $areceu-#e >ue ficava assi# de contas saldas. !re$arei-#e e segui $ara a vila. (# ca#inho, O $ro$or@Ao >ue #e ia a$roxi#ando, recordava o triste sucessoB as cercanias da vila tinha# u# as$ecto de trag?dia, e a so#"ra do coronel $arecia-#e surgir de cada lado. A i#agina@Ao ia re$roduCindo as $alavras, os gestos, toda a noite horrenda do cri#e... 'ri#e ou lutaI Real#ente, foi u#a luta, e# >ue eu, atacado, defendi-#e, e na defesa... 8oi u#a luta desgra@ada, u#a fatalidade. 8ixei-#e nessa id?ia. ( "alanceava os agravos, $unha no ativo as $ancadas, as inGMrias... NAo era cul$a do coronel, "e# o sa"ia, era da #ol?stia, >ue o tornava assi# ra"ugento e at? #au... Mas eu $erdoava tudo, tudo... . $ior foi a fatalidade da>uela noite... 'onsiderei ta#"?# >ue o coronel nAo $odia viver #uito #aisB estava $or $oucoB ele #es#o o sentia e diCia. ,iveria >uantoI +uas se#anas, ou u#aB $ode ser at? >ue #enos. J= nAo era vida, era u# #ola#"o de vida, se isto #es#o se $odia cha#ar ao $adecer contNnuo do $o"re ho#e#... ( >ue# sa"e #es#o se a luta e a #orte nAo fora# a$enas coincidentesI !odia ser, era at? o #ais $rov=velB nAo foi outra coisa. 8ixei#e ta#"?# nessa id?ia... !erto da vila a$ertou-se-#e o cora@Ao, e >uis recuarB #as do#inei-#e e fui. Rece"era#-#e co# $ara"?ns. . vig=rio disse-#e as dis$osi@Kes do testa#ento, os legados $ios, e de ca#inho ia louvando a #ansidAo cristA e o Celo co# >ue eu servira ao coronel, >ue, a$esar de =s$ero e duro, sou"e ser grato. D /e# dMvida, diCia eu olhando $ara outra $arte. (stava atordoado. Toda a gente #e elogiava a dedica@Ao e a $aciFncia. As $ri#eiras necessidades do invent=rio detivera#-#e algu# te#$o na vila. 'onstituN advogadoB as coisas correra# $lacida#ente. +urante esse te#$o, falava #uita veC do coronel. ,inha# contar-#e coisas dele, #as se# a #odera@Ao do $adreB eu defendia-o, a$ontava algu#as virtudes, era austero... D Hual austero: J= #orreu, aca"ouB #as era o dia"o. ( referia#-#e casos duros, a@Kes $erversas, algu#as extraordin=rias. Huer >ue lhe digaI (u, a $rincN$io, ia ouvindo cheio de curiosidadeB de$ois, entrou-#e no cora@Ao u# singular $raCer, >ue eu sincera#ente "uscava ex$elir. ( defendia o coronel, ex$licava-o, atri"uNa algu#a coisa Os rivalidades locaisB confessava, si#, >ue era u# $ouco violento... 0# $oucoI (ra u#a co"ra assanhada, interro#$ia-#e o "ar"eiroB e todos, o coletor, o "otic=rio, o escrivAo, todos diCia# a #es#a coisaB e vinha# outras anedotas, vinha toda a vida do defunto. .s velhos le#"rava#-se das crueldades dele, e# #enino. ( o $raCer Nnti#o, calado, insidioso, crescia dentro de #i#, es$?cie de tFnia #oral, >ue $or #ais >ue a arrancasse aos $eda@os reco#$unha-se logo e ia ficando. As o"riga@Kes do invent=rio distraNra#-#eB e $or outro lado a o$iniAo da vila era tAo contr=ria ao coronel, >ue a vista dos lugares foi $erdendo $ara #i# a fei@Ao tene"rosa >ue a $rincN$io achei neles. (ntrando na $osse da heran@a, converti-a e# tNtulos e dinheiro. (ra# entAo $assados #uitos #eses, e a id?ia de distri"uN-la toda e# es#olas e donativos $ios nAo #e do#inou co#o da $ri#eira veCB achei #es#o >ue era afeta@Ao. Restringi o $lano $ri#itivoB distri"uN algu#a coisa aos $o"res, dei O #atriC da vila uns $ara#entos novos, fiC u#a es#ola O /anta 'asa da MisericLrdia, etc.: ao todo trinta e dois contos. Mandei ta#"?# levantar u# tM#ulo ao coronel, todo de #=r#ore, o"ra de u# na$olitano, >ue a>ui esteve at? 1)**, e foi #orrer, creio eu, no !araguai.

.s anos fora# andando, a #e#Lria tornou-se cinCenta e des#aiada. !enso Os veCes no coronel, #as se# os terrores dos $ri#eiros dias. Todos os #?dicos a >ue# contei as #ol?stias dele, fora# acordes e# >ue a #orte era certa, e sL se ad#irava# de ter resistido tanto te#$o. !ode ser >ue eu, involuntaria#ente, exagerasse a descri@Ao >ue entAo lhes fiCB #as a verdade ? >ue ele devia #orrer, ainda >ue nAo fosse a>uela fatalidade... Adeus, #eu caro senhor. /e achar >ue esses a$onta#entos vale# algu#a coisa, $ague-#e ta#"?# co# u# tM#ulo de #=r#ore, ao >ual dar= $or e$it=fio esta e#enda >ue fa@o a>ui ao divino ser#Ao da #ontanha: E1e#-aventurados os >ue $ossue#, $or>ue eles serAo consolados\.

O DIPLOMTICO A $reta entrou na sala de Gantar, chegou-se O #esa rodeada de gente, e falou "aixinho O senhora. !arece >ue lhe $edia algu#a coisa urgente, $or>ue a senhora levantou-se logo. D 8ica#os es$erando, +. AdelaideI D NAo es$ere, nAo, /r. RangelB v= continuando, eu entro de$ois. Rangel era o leitor do livro de sortes. ,oltou a $=gina, e recitou u# tNtulo: E/e algu?# lhe a#a e# segredo.E Movi#ento geralB #o@as e ra$aCes sorrira# uns $ara os outros. (sta#os na noite de /Ao JoAo de 1)X , e a casa ? na Rua das Mangueiras. 'ha#a-se JoAo o dono da casa, JoAo ,iegas, e te# u#a filha, Joaninha. 0sa-se todos os anos a #es#a reuniAo de $arentes e a#igos, arde u#a fogueira no >uintal, assa#-se as "atatas do costu#e, e tira#-se sortes. Ta#"?# h= ceia, Os veCes dan@a, e algu# Gogo de $rendas, tudo fa#iliar. JoAo ,iegas ? escrivAo de u#a vara cNvel da 'orte. D ,a#os. Hue# co#e@a agoraI disse ele. 3= de ser +. 8elis#ina. ,a#os ver se algu?# lhe a#a e# segredo. +. 8elis#ina sorriu a#arelo. (ra u#a "oa >uarentona, se# $rendas ne# rendas, >ue vivia es$iando u# #arido $or "aixo das $=l$e"ras devotas. (# verdade, o graceGo era duro, #as natural. +. 8elis#ina era o #odelo aca"ado da>uelas criaturas indulgentes e #ansas, >ue $arece# ter nascido $ara divertir os outros. !egou e lan@ou os dados co# u# ar de co#$lacFncia incr?dula. NM#ero deC, "radara# duas voCes. Rangel desceu os olhos ao "aixo da $=gina, viu a >uadra corres$ondente ao nM#ero, e leu-a: diCia >ue si#, >ue havia u#a $essoa, >ue ela devia $rocurar do#ingo, na igreGa, >uando fosse O #issa. Toda a #esa deu $ara"?ns a +. 8elis#ina, >ue sorriu co# desd?#, #as interior#ente es$eran@ada. .utros $egara# nos dados, e Rangel continuou a ler a sorte de cada u#. %ia es$evitada#ente. +e >uando e# >uando, tirava os Lculos e li#$ava-os co# #uito vagar na $onta do len@o de ca#"raia, D ou $or ser ca#"raia, D ou $or exalar u# fino cheiro de "ogari. !resu#ia de grande #aneira, e ali cha#ava#-lhe Eo di$lo#=ticoE. D Ande, seu di$lo#=tico, continue. Rangel estre#eceuB es>uecera-se de ler u#a sorte, e#"e"ido e# $ercorrer a fila de #o@as >ue ficava do outro lado da #esa. Na#orava algu#aI ,a#os $or $artes. (ra solteiro, $or o"ra das circunstPncias, nAo de voca@Ao. (# ra$aC teve alguns na#oricos de es>uina, #as co# o te#$o a$areceu-lhe a co#ichAo das grandeCas, e foi isto >ue lhe $rolongou o celi"ato at? os >uarenta e u# anos, e# >ue o ve#os. 'o"i@ava algu#a noiva su$erior a ele e O roda e# >ue vivia, e gastou o te#$o e# es$er=-la. 'hegou a fre>Jentar os "ailes de u# advogado c?le"re e rico, $ara >ue# co$iava $a$?is, e >ue o $rotegia #uito. Tinha nos "ailes a #es#a $osi@Ao su"alterna do escritLrioB $assava a noite vagando $elos corredores, es$iando o salAo, vendo $assar as senhoras, devorando co# os olhos u#a #ultidAo de es$=duas #agnNficas e talhes graciosos. InveGava os ho#ens, e co$iava-os. /aNa dali excitado e resoluto. (# falta de "ailes, ia Os festas de igreGa, onde $oderia ver algu#as das $ri#eiras #o@as da cidade. Ta#"?# era certo no saguAo do $a@o i#$erial, e# dia de corteGo, $ara ver entrar as grandes da#as e as $essoas da corte, #inistros, generais, di$lo#atas, dese#"argadores, e conhecia tudo e todos,

$essoas e carruagens. ,oltava da festa e do corteGo, co#o voltava do "aile, i#$etuoso, ardente, ca$aC de arre"atar de u# lance a $al#a da fortuna. . $ior ? >ue entre a es$iga e a #Ao h= o tal #uro do $oeta, e o Rangel nAo era ho#e# de saltar #uros. +e i#agina@Ao faCia tudo, ra$tava #ulheres e destruNa cidades. Mais de u#a veC foi, consigo #es#o, #inistro de (stado, e fartou-se de cortesias e decretos. 'hegou ao extre#o de acla#ar-se i#$erador, u# dia, ] de deCe#"ro, ao voltar da $arada no largo do !a@oB i#aginou $ara isso u#a revolu@Ao, e# >ue derra#ou algu# sangue, $ouco, e u#a ditadura "en?fica, e# >ue a$enas vingou alguns $e>uenos desgostos de escrevente. '= fora, $or?#, todas as suas $roeCas era# f="ulas. Na realidade, era $acato e discreto. Aos >uarenta anos desenganou-se das a#"i@KesB #as a Nndole ficou a #es#a, e, nAo o"stante a voca@Ao conGugal, nAo achou noiva. Mais de u#a o aceitaria co# #uito $raCerB ele $erdia-as todas O for@a de circuns$ec@Ao. 0# dia, re$arou e# Joaninha, >ue chegava aos deCenove anos e $ossuNa u# $ar de olhos lindos e sossegados, D virgens de toda a conversa@Ao #asculina. Rangel conhecia-a desde crian@a, andara co# ela ao colo, no !asseio !M"lico, ou nas noites de fogo da %a$aB co#o falar-lhe de a#orI Mas, $or outro lado, as rela@Kes dele na casa era# tais, >ue $odia# facilitar-lhe o casa#entoB e, ou este ou nenhu# outro. +esta veC, o #uro nAo era alto, e a es$iga era "aixinhaB "astava esticar o "ra@o co# algu# esfor@o, $ara arranc=-la do $?. Rangel andava neste tra"alho desde alguns #eses. NAo esticava o "ra@o, se# es$iar $ri#eiro $ara todos os lados, a ver se vinha algu?#, e, se vinha algu?#, disfar@ava e ia-se e#"ora. Huando chegava a estic=-lo, acontecia >ue u#a lufada de vento #eneava a es$iga ou algu# $assarinho andava ali nas folhas secas, e nAo era $reciso #ais $ara >ue ele recolhesse a #Ao. Ia-se assi# o te#$o, e a $aixAo entranhava-se-lhe, causa de #uitas horas de angMstia, a >ue seguia# se#$re #elhores es$eran@as. Agora #es#o traC ele a $ri#eira carta de a#or, dis$osto a entreg=-la. J= teve duas ou trFs ocasiKes "oas, #as vai se#$re es$a@andoB a noite ? tAo co#$rida: (ntretanto, continua a ler as sortes, co# a solenidade de u# =ugure. Tudo, e# volta, ? alegre. 'ochicha# ou rie#, ou fala# ao #es#o te#$o. . tio Rufino, >ue ? o gaiato da fa#Nlia, anda O roda da #esa co# u#a $ena, faCendo cLcegas nas orelhas das #o@as. JoAo ,iegas est= ansioso $or u# a#igo, >ue se de#ora, o 'alisto. .nde se #eteria o 'alistoI D Rua, rua, $reciso da #esaB va#os $ara a sala de visitas. (ra +. Adelaide >ue tornavaB ia $Qr-se a #esa $ara a ceia. Toda a gente e#igrou, e andando ? >ue se $odia ver "e# co#o era graciosa a filha do escrivAo. Rangel aco#$anhou-a co# grandes olhos na#orados. (la foi O Ganela, $or alguns instantes, en>uanto se $re$arava u# Gogo de $rendas, e ele foi ta#"?#B era a ocasiAo de entregar-lhe a carta. +efronte, nu#a casa grande, havia u# "aile, e dan@ava-se. (la olhava, ele olhou ta#"?#. !elas Ganelas via# $assar os $ares, cadenciados, as senhoras co# as suas sedas e rendas, os cavalheiros finos e elegantes, alguns condecorados. +e >uando e# >uando, u#a faNsca de dia#antes, r=$ida, fugitiva, no giro da dan@a. !ares >ue conversava#, dragonas >ue reluCia#, "ustos de ho#e# inclinados, gestos de le>ues, tudo isso e# $eda@os, atrav?s das Ganelas, >ue nAo $odia# #ostrar todo o salAo, #as adivinhava-se o resto. (le ao #enos conhecia tudo, e diCia tudo O filha do escrivAo. . de#Qnio das grandeCas, >ue $arecia dor#ir, entrou a faCer as suas arle>uinadas no cora@Ao do nosso ho#e#, e ei-lo >ue tenta seduCir ta#"?# o cora@Ao da outra.

D 'onhe@o u#a $essoa >ue estaria ali #uito "e#, #ur#urou o Rangel. ( Joaninha, co# ingenuidade: D (ra o senhor. Rangel sorriu lisonGeado, e nAo achou >ue diCer. .lhou $ara os lacaios e cocheiros, de li"r?, na rua, conversando e# gru$os ou reclinados no teGadilho dos carros. 'o#e@ou a designar carros: este ? do .linda, a>uele ? do Marangua$eB #as aN ve# outro, rodando, do lado da Rua da %a$a, e entra na Rua das Mangueiras. !arou defronte: salta o lacaio, a"re a $ortinhola, tira o cha$?u e $erfila-se. /ai de dentro u#a calva, u#a ca"e@a, u# ho#e#, duas co#endas, de$ois u#a senhora rica#ente vestidaB entra# no saguAo, e so"e# a escadaria, forrada de ta$ete e ornada e#"aixo co# dois grandes vasos. D Joaninha, /r. Rangel... Maldito Gogo de $rendas: Justa#ente >uando ele for#ulava, na ca"e@a, u#a insinua@Ao a $ro$Lsito do casal >ue su"ia, e ia assi# $assar natural#ente O entrega da carta... Rangel o"edeceu, e sentou-se defronte da #o@a. +. Adelaide, >ue dirigia o Gogo de $rendas, recolhia os no#esB cada $essoa devia ser u#a flor. (st= claro >ue o tio Rufino, se#$re gaiato, escolheu $ara si a flor da a"L"ora. Huanto ao Rangel, >uerendo fugir ao trivial, co#$arou #ental#ente as flores, e >uando a dona da casa lhe $erguntou $ela dele, res$ondeu co# do@ura e $ausa: D Maravilha, #inha senhora. D . $ior ? nAo estar c= o 'alisto: sus$irou o escrivAo. D (le disse #es#o >ue vinhaI D +isseB ainda onte# foi ao cartLrio, de $ro$Lsito, avisar-#e de >ue viria tarde, #as >ue contasse co# eleB tinha de ir a u#a "rincadeira na Rua da 'arioca... D %icen@a $ara dois: "radou u#a voC no corredor. D .ra gra@as: est= aN o ho#e#: JoAo ,iegas foi a"rir a $ortaB era o 'alisto, aco#$anhado de u# ra$aC estranho, >ue ele a$resentou a todos e# geral: D EHueirLs, e#$regado na /anta 'asaB nAo ? #eu $arente, a$esar de se $arecer #uito co#igoB >ue# vF u#, vF outro...E Toda a gente riuB era u#a $ilh?ria do 'alisto, feio co#o o dia"o, D ao $asso >ue o HueirLs era u# "onito ra$aC de vinte e seis a vinte e sete anos, ca"elo negro, olhos negros e singular#ente es"elto. As #o@as retraNra#-se u# $oucoB +. 8elis#ina a"riu todas as velas. D (st=va#os Gogando $rendas, os senhores $ode# entrar ta#"?#, disse a dona da casa. Joga, /r. HueirLsI HueirLs res$ondeu afir#ativa#ente e $assou a exa#inar as outras $essoas. 'onhecia algu#as, e trocou duas ou trFs $alavras co# elas. Ao JoAo ,iegas disse >ue desde #uito te#$o deseGava conhecF-lo, $or causa de u# favor >ue o $ai lhe deveu outrora, negLcio de foro. JoAo ,iegas nAo se le#"rava de nada, ne# ainda de$ois >ue ele lhe disse o >ue eraB #as gostou de ouvir a notNcia, e# $M"lico, olhou $ara todos, e durante alguns #inutos regalou-se calado.

HueirLs entrou e# cheio no Gogo. No fi# de #eia hora, estava fa#iliar da casa. Todo ele era a@Ao, falava co# dese#"ara@o, tinha os gestos naturais e es$ontPneos. !ossuNa u# vasto re$ertLrio de castigos $ara Gogo de $rendas, coisa >ue encantou a toda a sociedade, e ningu?# os dirigia #elhor, co# tanto #ovi#ento e ani#a@Ao, indo de u# lado $ara outro, concertando os gru$os, $uxando cadeiras, falando Os #o@as, co#o se houvesse "rincado co# elas e# crian@a. D +. Joaninha a>ui, nesta cadeiraB +. 'es=ria, deste lado, e# $?, e o /r. 'a#ilo entra $or a>uela $orta... Assi#, nAo: olhe, assi# de #aneira >ue... Teso na cadeira, o Rangel estava atQnito. +onde vinha esse furacAoI ( o furacAo ia so$rando, levando os cha$?us dos ho#ens, e des$enteando as #o@as, >ue ria# de contentes: HueirLs da>ui, HueirLs dali, HueirLs de todos os lados. Rangel $assou da estu$efa@Ao O #ortifica@Ao. (ra o cetro >ue lhe caNa das #Aos. NAo olhava $ara o outro, nAo se ria do >ue ele diCia, e res$ondia-lhe seco. Interior#ente, #ordia-se e #andava-o ao dia"o, cha#ava-o "o"o alegre, >ue faCia rir e agradava, $or>ue nas noites de festa tudo ? festa. Mas, re$etindo essas e $iores coisas, nAo chegava a reaver a li"erdade de es$Nrito. !adecia deveras, no #ais Nnti#o do a#or-$rL$rioB e o $ior ? >ue o outro $erce"eu toda essa agita@Ao, e o $?ssi#o ? >ue ele $erce"eu >ue era $erce"ido. Rangel, assi# co#o sonhava os "ens, assi# ta#"?# as vingan@as. +e ca"e@a, es$atifou o HueirLsB de$ois cogitou a $ossi"ilidade de u# desastre >ual>uer, u#a dor "astava, #as coisa forte, >ue levasse dali a>uele intruso. Nenhu#a dor, nadaB o dia"o $arecia cada veC #ais l?$ido, e toda a sala fascinada $or ele. A $rL$ria Joaninha, tAo acanhada, vi"rava nas #Aos de HueirLs, co#o as outras #o@asB e todos, ho#ens e #ulheres, $arecia# e#$enhados e# servi-lo. Tendo ele falado e# dan@ar, as #o@as fora# ter co# o tio Rufino, e $edira#-lhe >ue tocasse u#a >uadrilha na flauta, u#a sL, nAo se lhe $edia #ais. D NAo $osso, dLi-#e u# calo. D 8lautaI "radou o 'alisto. !e@a# ao HueirLs >ue nos to>ue algu#a coisa, e verAo o >ue ? flauta... ,ai "uscar a flauta, Rufino. .u@a# o HueirLs. NAo i#agina# co#o ele ? saudoso na flauta: HueirLs tocou a Casta *iva. Hue coisa ridNcula: diCia consigo o RangelB D u#a #Msica >ue at? os #ole>ues asso"ia# na rua. .lhava $ara ele, de rev?s, $ara considerar se a>uilo era $osi@Ao de ho#e# s?rioB e concluNa >ue a flauta era u# instru#ento grotesco. .lhou ta#"?# $ara Joaninha, e viu >ue, co#o todas as outras $essoas, tinha a aten@Ao no HueirLs, e#"e"ida, na#orada dos sons da #Msica, e estre#eceu, se# sa"er $or >uF. .s de#ais se#"lantes #ostrava# a #es#a ex$ressAo dela, e, contudo, sentiu algu#a coisa >ue lhe co#$licou a aversAo ao intruso. Huando a flauta aca"ou, Joaninha a$laudiu #enos >ue os outros, e Rangel entrou e# dMvida se era o ha"itual acanha#ento, se algu#a es$ecial co#o@Ao... 0rgia entregar-lhe a carta. 'hegou a ceia. Toda a gente entrou confusa#ente na sala, e feliC#ente $ara o Rangel, cou"e-lhe ficar defronte de Joaninha, cuGos olhos estava# #ais "elos >ue nunca e tAo derra#ados, >ue nAo $arecia# os do costu#e. Rangel sa"oreou-os calada#ente, e reconstruiu todo o seu sonho >ue o dia"o do HueirLs a"alara co# u# $i$arote. 8oi assi# >ue tornou a ver-se, ao lado dela, na casa >ue ia alugar, "er@o de noivos, >ue ele enfeitou co# os ouros da i#agina@Ao. 'hegou a tirar u# $rF#io na loteria e a e#$reg=-lo todo e# sedas e GLias $ara a #ulher, a linda Joaninha, D Joaninha Rangel, D +. Joaninha Rangel, D +. Joana ,iegas Rangel, D ou +. Joana 'Pndida ,iegas Rangel... NAo $odia tirar o 'Pndida...

D ,a#os, u#a saMde, seu di$lo#=tico... fa@a u#a saMde da>uelas... Rangel acordouB a #esa inteira re$etia a le#"ran@a do tio RufinoB a $rL$ria Joaninha $edia-lhe u#a saMde, co#o a do ano $assado. Rangel res$ondeu >ue ia o"edecerB era sL aca"ar a>uela asa de galinha. Movi#ento, cochichos de louvorB +. Adelaide, diCendo-lhe u#a #o@a >ue nunca ouvira falar o Rangel: D NAoI $erguntou co# $as#o. NAo i#aginaB fala #uito "e#, #uito ex$licado, $alavras escolhidas, e uns "onitos #odos... 'o#endo, ia ele dando re"ate a algu#as re#iniscFncias, frangalhos de id?ias, >ue lhe servia# $ara o arranGo das frases e #et=foras. Aca"ou e $Qs-se de $?. Tinha o ar satisfeito e cheio de si. Afinal, vinha# "ater-lhe O $orta. 'essara a farandolage# das anedotas, das $ilh?rias se# al#a, e vinha# ter co# ele $ara ouvir algu#a coisa correta e grave. .lhou e# derredor, viu todos os olhos levantados, es$erando. Todos nAoB os de Joaninha enviesava#-se na dire@Ao do HueirLs, e os deste vinha# es$er=-los a #eio ca#inho, nu#a cavalgada de $ro#essas. Rangel e#$alideceu. A $alavra #orreu-lhe na gargantaB #as era $reciso falar, es$erava# $or ele, co# si#$atia, e# silFncio. ."edeceu #al. (ra Gusta#ente u# "rinde ao dono da casa e O filha. 'ha#ava a esta u# $ensa#ento de +eus, trans$ortado da i#ortalidade O realidade, frase >ue e#$regara trFs anos antes, e devia estar es>uecida. 8alava ta#"?# do santu=rio da fa#Nlia, do altar da a#iCade, e da gratidAo, >ue ? a flor dos cora@Kes $uros. .nde nAo havia sentido, a frase era #ais es$eciosa ou retu#"ante. Ao todo, u# "rinde de deC #inutos "e# $uxados, >ue ele des$achou e# cinco, e sentou-se. NAo era tudo. HueirLs levantou-se logo, dois ou trFs #inutos de$ois $ara outro "rinde, e o silFncio foi ainda #ais $ronto e co#$leto. Joaninha #eteu os olhos no rega@o, vexada do >ue ele iria diCerB Rangel teve u# arre$io. D . ilustre a#igo desta casa, o /r. Rangel D disse HueirLs, D "e"eu Os duas $essoas cuGo no#e ? o do santo de hoGeB eu "e"o O>uela >ue ? a santa de todos os dias, a +. Adelaide. 5randes a$lausos acla#ara# esta le#"ran@a, e +. Adelaide, lisonGeada, rece"eu os cu#$ri#entos de cada conviva. A filha nAo ficou e# cu#$ri#entos. D Ma#Ae: #a#Ae: excla#ou, levantando-seB e foi a"ra@=-la e "eiG=-la trFs e >uatro veCesB D es$?cie de carta $ara ser lida $or duas $essoas. Rangel $assou da cLlera ao desPni#o, e, aca"ada a ceia, $ensou e# retirar-se. Mas a es$eran@a, de#Qnio de olhos verdes, $ediu-lhe >ue ficasse, e ficou. Hue# sa"eI (ra tudo $assageiro, coisas de u#a noite, na#oro de /Ao JoAoB afinal, ele era a#igo da casa, e tinha a esti#a da fa#NliaB "astava >ue $edisse a #o@a, $ara o"tFla. ( de$ois esse HueirLs $odia nAo ter #eios de casar. Hue e#$rego era o dele na /anta 'asaI TalveC algu#a coisa reles... Nisto, olhou o"li>ua#ente $ara a rou$a de HueirLs, enfiou-se-lhe $elas costuras, escrutou o "ordadinho da ca#isa, a$al$ou os Goelhos das cal@as, a ver-lhe o uso, e os sa$atos, e concluiu >ue era u# ra$aC ca$richoso, #as $rovavel#ente gastava tudo consigo, e casar era negLcio s?rio. !odia ser ta#"?# >ue tivesse #Ae viMva, ir#As solteiras... Rangel era sL. D Tio Rufino, to>ue u#a >uadrilha. D NAo $ossoB flauta de$ois de co#er faC indigestAo. ,a#os a u# vNs$ora.

Rangel declarou >ue nAo $odia Gogar, estava co# dor de ca"e@aB #as Joaninha veio a ele e $ediu-lhe >ue Gogasse co# ela, de sociedade. D EMeia cole@Ao $ara o senhor, e #eia $ara #i#E, disse ela, sorrindoB ele sorriu ta#"?# e aceitou. /entara#-se ao $? u# do outro. Joaninha falava-lhe, ria, levantava $ara ele os "elos olhos, in>uieta, #exendo #uito a ca"e@a $ara todos os lados. Rangel sentiuse #elhor, e nAo tardou >ue se sentisse inteira#ente "e#. Ia #arcando O toa, es>uecendo alguns nM#eros, >ue ela lhe a$ontava co# o dedo, D u# dedo de ninfa, diCia ele consigoB e os descuidos $assara# a ser de $ro$Lsito, $ara ver o dedo da #o@a, e ouvi-la ralhar: E. senhor ? #uito es>uecidoB olhe >ue assi# $erde#os o nosso dinheiro...E Rangel $ensou e# entregar-lhe a carta $or "aixo da #esaB #as nAo estando declarados, era natural >ue ela a rece"esse co# es$anto e estragasse tudoB cu#$ria avis=-la. .lhou e# volta da #esa: todos os rostos estava# inclinados so"re os cartKes, seguindo atenta#ente os nM#eros. (ntAo, ele inclinou-se O direita, e "aixou os olhos aos cartKes de Joaninha, co#o $ara verificar algu#a coisa. D J= te# duas >uadras, cochichou ele. D +uas, nAoB tenho trFs. D TrFs, ? verdade, trFs. (scute... D ( o senhorI D (u duas. D Hue duas o >uFI /Ao >uatro. (ra# >uatroB ela #ostrou-lhas inclinada, ro@ando >uase a orelha $elos l="ios deleB de$ois, fitou-o rindo e a"anando a ca"e@a: E. senhor: o senhor:E Rangel ouviu isto co# singular deleiteB a voC era tAo doce, e a ex$ressAo tAo a#iga, >ue ele es>ueceu tudo, agarrou-a $ela cintura, e lan@ou-se co# ela na eterna valsa das >ui#eras. 'asa, #esa, convivas, tudo desa$areceu, co#o o"ra vA da i#agina@Ao, $ara sL ficar a realidade Mnica, ele e ela, girando no es$a@o, de"aixo de u# #ilhAo de estrelas, acesas de $ro$Lsito $ara alu#i=-los. Ne# carta, ne# nada. !erto da #anhA fora# todos $ara a Ganela ver sair os convidados do "aile fronteiro. Rangel recuou es$antado. ,iu u# a$erto de dedos entre o HueirLs e a "ela Joaninha. Huis ex$lic=-lo, era# a$arFncias, #as tAo de$ressa destruNa u#a co#o vinha# outras e outras, O #aneira das ondas >ue nAo aca"a# #ais. 'ustava-lhe entender >ue u#a sL noite, algu#as horas "astasse# a ligar assi# duas criaturasB #as era a verdade clara e viva dos #odos de a#"os, dos olhos, das $alavras, dos risos, e at? da saudade co# >ue se des$edira# de #anhA. /aiu tonto. 0#a sL noite, algu#as horas a$enas: (# casa, aonde chegou tarde, deitou-se na ca#a, nAo $ara dor#ir, #as $ara ro#$er e# solu@os. /L consigo, foise-lhe o a$arelho da afeta@Ao, e G= nAo era o di$lo#=tico, era o energM#eno, >ue rolava na ca#a, "radando, chorando co#o u#a crian@a, infeliC deveras, $or esse triste a#or do outono. . $o"re-dia"o, feito de devaneio, indolFncia e afeta@Ao, era, e# su"stPncia, tAo desgra@ado co#o .telo, e teve u# desfecho #ais cruel. .telo #ata +esdF#onaB o nosso na#orado, e# >ue# ningu?# $ressentira nunca a $aixAo enco"erta, serviu de teste#unha ao HueirLs, >uando este se casou co# Joaninha, seis #eses de$ois.

Ne# os aconteci#entos, ne# os anos lhe #udara# a Nndole. Huando ro#$eu a guerra do !araguai, teve id?ia #uitas veCes de alistar-se co#o oficial de volunt=riosB nAo o feC nuncaB #as ? certo >ue ganhou algu#as "atalhas e aca"ou "rigadeiro.

MARIANA

NDICE 'A!<T0%. !RIM(IR. 'A!<T0%. II 'A!<T0%. III

CAPTULO PRIMEIRO EHue ser= feito de MarianaIE $erguntou (varisto a si #es#o, no largo da 'arioca, ao des$edir-se de u# velho a#igo, >ue lhe feC le#"rar a>uela velha a#iga. (ra e# 1)9V. (varisto voltara da (uro$a, dias antes, a$Ls deCoito anos de ausFncia. Tinha saNdo do Rio de Janeiro e# 1)W], e contava de#orar-se at? 1)W ou 1)WX, de$ois de ver algu#as cidades c?le"res ou curiosasB #as o viaGante $Ke e !aris dis$Ke. 0#a veC entrando na>uele #undo, e# 1)W_, (varisto deixou-se ir ficando, al?# do $raCo deter#inadoB adiou a viage# u# ano, outro ano, e afinal nAo $ensou #ais na volta. +esinteressara-se das nossas coisasB ulti#a#ente ne# lia os Gornais da>uiB era u# estudante $o"re da 1ahia, >ue os ia "uscar e#$restados, e lhe referia de$ois u#a ou outra notNcia de vulto. /enAo >uando, e# nove#"ro de 1))9, entra-lhe e# casa u# reprter $arisiense, >ue lhe fala de revolu@Ao no Rio de Janeiro, $ede infor#a@Kes $olNticas, sociais, "iogr=ficas. (varisto refletiu. D Meu caro senhor, disse ao re$Lrter, acho #elhor ir eu #es#o "usc=-las. NAo tendo $artido, ne# o$iniKes, ne# $arentes $rLxi#os, ne# interesses Stodos os seus haveres estava# na (uro$aT, #al se ex$lica a resolu@Ao sM"ita de (varisto $ela si#$les curiosidade, e contudo nAo houve outro #otivo. Huis ver o novo as$ecto das coisas. Indagou da data de u#a $ri#eira re$resenta@Ao no Od.on, co#?dia de u# a#igo, calculou >ue, saindo no $ri#eiro $a>uete e voltando trFs $a>uetes de$ois, chegaria a te#$o de co#$rar "ilhete e entrar no teatroB feC as #alas, correu a 1ord?us, e e#"arcou. EHue ser= feito de MarianaI re$etia agora, descendo a Rua da Asse#"l?ia. TalveC #orta... /e ainda viver, deve estar outraB h= de andar $elos seus >uarenta e cinco... 0$a: >uarenta e oitoB era #ais #o@a >ue eu uns cinco anos. Huarenta e oito... 1ela #ulherB grande #ulher: "elos e grandes a#ores:E Teve deseGo de vF-la. Indagou discreta#ente, sou"e >ue vivia e #orava na #es#a casa e# >ue a deixou, Rua do (ngenho ,elhoB #as nAo a$arecia desde alguns #eses, $or causa do #arido, >ue estava #al, $arece >ue O #orte.

D (la ta#"?# deve estar escangalhada, disse (varisto ao conhecido >ue lhe dava a>uelas infor#a@Kes. D 3o#e#, nAo. A Mlti#a veC >ue a vi, achei-a frescalhona. NAo se lhe d= #ais de >uarenta anos. ,ocF >uer sa"er u#a coisaI 3= $or aN roseiras #agnNficas, #as os nossos cedros de 1)*V a 1)*X $arece >ue nAo nasce# #ais. D Nasce#B vocF nAo os vF, $or>ue G= nAo so"e ao %N"ano, retor>uiu (varisto. 'rescera-lhe o deseGo de ver Mariana. Hue olhos teria# u# $ara o outroI Hue visKes antigas viria# transfor#ar a realidade $resenteI A viage# de (varisto, cu#$re sa"F-lo, nAo foi de recreio, senAo de cura. Agora >ue a lei do te#$o fiCera sua o"ra, >ue efeito $roduCiria neles, >uando se encontrasse#, o es$ectro de 1)W], a>uele triste ano da se$ara@Ao >ue >uase o $Qs doido, e >uase a deixou #ortaI

CAPTULO II +ias de$ois a$eava-se ele de u# tNl"uri O $orta de Mariana, e dava u# cartAo ao criado, >ue lhe a"riu a sala. (n>uanto es$erava circulou os olhos e ficou i#$ressionado. .s #Lveis era# os #es#os de deCoito anos antes. A #e#Lria, inca$aC de os reco#$or na ausFncia, reconheceu-os a todos, assi# co#o a dis$osi@Ao deles, >ue nAo #udara. Tinha# o as$ecto vetusto. As $rL$rias flores artificiais de u#a grande Garra, >ue estava so"re u# a$arador, havia# des"otado co# o te#$o. Tudo ossos dis$ersos, >ue a i#agina@Ao $odia enfaixar $ara restaurar u#a figura, a >ue sL faltasse a al#a. Mas nAo faltava a al#a. !endente da $arede, $or ci#a do cana$?, estava o retrato de Mariana. Tinha sido $intado >uando ela contava vinte e cinco anosB a #oldura, dourada u#a sL veC, descascando e# alguns lugares, contrastava co# a figura ridente e fresca. . te#$o nAo descolara a for#osura. Mariana estava ali, traGada O #oda de 1)*X, co# os seus lindos olhos redondos e na#orados. (ra o Mnico alento vivo da salaB #as sL ele "astava a dar O decre$itude a#"iente a fugidia #ocidade. 5rande foi a co#o@Ao de (varisto. 3avia u#a cadeira defronte do retrato, ele sentou-se nela, e ficou a #irar a #o@a de outro te#$o. .s olhos $intados fitava# ta#"?# os naturais, $orventura ad#irados do encontro e da #udan@a, $or>ue os naturais nAo tinha# o calor e a gra@a da $intura. Mas $ouco durou a diferen@aB a vida anterior do ho#e# restituiu-lhe a verdura exterior, e os olhos e#"e"era#-se uns nos outros, e todos nos seus velhos $ecados. +e$ois, vagarosa#ente, Mariana desceu da tela e da #oldura, e veio sentar-se defronte de (varisto, inclinou-se, estendeu os "ra@os so"re os Goelhos e a"riu as #Aos. (varisto entregou-lhes as suas, e as >uatro a$ertara#-se cordial#ente. Nenhu# $erguntou nada >ue se referisse ao $assado, $or>ue ainda nAo havia $assadoB a#"os estava# no $resente, as horas tinha# $arado, tAo instantPneas e tAo fixas, >ue $arecia# haver sido ensaiadas na v?s$era $ara esta re$resenta@Ao Mnica e inter#in=vel. Todos os relLgios da cidade e do #undo >ue"rara# discreta#ente as cordas, e todos os reloGoeiros trocara# de ofNcio. Adeus, velho la'o de %a#artine: (varisto e Mariana tinha# ancorado no oceano dos te#$os. ( aN viera# as $alavras #ais doces >ue Ga#ais dissera# l="ios de ho#e# ne# de #ulher, e as #ais ardentes ta#"?#, e as #udas, e as tresloucadas, e as ex$irantes, e as de ciM#e, e as de $erdAo. D (st=s "o#I

D 1o#B e tuI D Morria $or ti. 3= u#a hora >ue te es$ero, ansiosa, >uase chorandoB #as "e# vFs >ue estou risonha e alegre, tudo $or>ue o #elhor dos ho#ens entrou nesta sala. !or >ue te de#oraste tantoI D Tive duas interru$@Kes e# ca#inhoB e a segunda #uito #aior >ue a $ri#eira. D /e tu #e a#asses deveras, gastarias dois #inutos co# as duas, e estarias a>ui h= trFs >uartos de hora. Hue riso ? esseI D A segunda interru$@Ao foi teu #arido. Mariana estre#eceu. D 8oi a>ui $erto, continuou (varistoB fala#os de ti, ele $ri#eiro, a $ro$Lsito nAo sei de >uF, e falou co# "ondade, >uase >ue co# ternura. 'heguei a crer >ue era u# la@o, u# #odo de ca$tar a #inha confian@a. Afinal des$edi#o-nosB #as eu ainda fi>uei es$iando, a ver se ele voltavaB nAo vi ningu?#. AN est= a causa da #inha de#oraB aN tens ta#"?# a causa dos #eus tor#entos. D NAo venhas outra veC co# essa eterna desconfian@a, atalhou Mariana sorrindo, co#o na tela, h= $ouco. Hue >uer vocF >ue eu fa@aI `avier ? #eu #aridoB nAo hei de #and=-lo e#"ora, ne# castig=-lo, ne# #at=-lo, sL $or>ue eu e vocF nos a#a#os. D NAo digo >ue o #atesB #as tu o a#as, Mariana. D A#o-te e a ningu?# #ais, res$ondeu ela, evitando assi# a res$osta negativa, >ue lhe $areceu de#asiado crua. 8oi o >ue $ensou (varistoB #as nAo aceitou a delicadeCa da for#a indireta. /L a negativa rude e si#$les $oderia content=-lo. D Tu o a#as, insistiu ele. Mariana refletiu u# instante. D !ara >ue h=s de revolver a #inha al#a e o #eu $assadoI disse ela. !ara nLs, o #undo co#e@ou h= >uatro #eses, e nAo aca"ar= #ais D ou aca"ar= >uando vocF se a"orrecer de #i#, $or>ue eu nAo #udarei nunca... (varisto aGoelhou-se, $uxou-lhe os "ra@os, "eiGou-lhe as #Aos, e fechou nelas o rostoB final#ente, deixou cair a ca"e@a nos Goelhos de Mariana. 8icara# assi# alguns instantes, at? >ue ela sentiu os dedos M#idos, ergueu-lhe a ca"e@a e viu-lhe os olhos rasos de =gua. Hue eraI D Nada, disse eleB adeus. D Mas >ue foiI: D Tu o a#as, tornou (varisto, e esta id?ia a$avora-#e, ao #es#o te#$o >ue #e aflige, $or>ue eu sou ca$aC de #at=-lo, se tiver certeCa de >ue ainda o a#as. D ,ocF ? u# ho#e# singular, retor>uiu Mariana, de$ois de enxugar os olhos de (varisto co# os ca"elos, >ue des$enteara Os $ressas, $ara servi-lo co# o #elhor

len@o do #undo. Hue o a#oI NAo, G= nAo o a#o, aN tens a res$osta. Mas G= agora h=s de consentir >ue te diga tudo, $or>ue a #inha Nndole nAo ad#ite #eias confidFncias. +esta veC foi (varisto >ue estre#eceuB #as a curiosidade #ordia-lhe a ele o cora@Ao, e# tal #aneira, >ue nAo houve #ais te#er, senAo aguardar e escutar. A$oiado nos Goelhos dela, ouviu a narra@Ao, >ue foi curta. Mariana referiu o casa#ento, a resistFncia do $ai, a dor da #Ae, e a $erseveran@a dela e de `avier. (s$erara# deC #eses, fir#es, ela G= #enos $aciente >ue ele, $or>ue a $aixAo >ue a to#ou tinha toda a for@a necess=ria $ara as decisKes violentas. Hue de l=gri#as verteu $or ele: Hue de #aldi@Kes lhe saNra# do cora@Ao contra os $ais, e fora# sufocadas $or ela, >ue te#ia a +eus, e nAo >uisera >ue essas $alavras, co#o ar#as de $arricNdio, a condenasse#, $ior >ue ao inferno, O eterna se$ara@Ao do ho#e# a >ue# a#ava. ,enceu a constPncia, o te#$o desar#ou os velhos, e o casa#ento se feC, l= se ia# sete anos. A $aixAo dos noivos $rolongou-se na vida conGugal. Huando o te#$o trouxe o sossego, trouxe ta#"?# a esti#a. .s cora@Kes era# har#Qnicos, as recorda@Kes da luta $ungentes e doces. A felicidade serena veio sentar-se O $orta deles, co#o u#a sentinela. Mas "e# de$ressa se foi a sentinelaB nAo deixou a desgra@a, ne# ainda o t?dio, #as a a$atia, u#a figura $=lida, se# #ovi#ento, >ue #al sorria e nAo le#"rava nada. 8oi $or esse te#$o >ue (varisto a$areceu aos seus olhos e a arre"atou. NAo a arre"atou ao a#or de ningu?#B #as $or isso #es#o nada tinha >ue ver co# o $assado, >ue era u# #ist?rio, e $odia traCer re#orsos... D Re#orsosI interro#$eu ele. D !odias su$or >ue eu os tinhaB #as nAo os tenho, ne# os terei Ga#ais. D ."rigado: disse (varisto a$Ls alguns #o#entosB agrade@o-te a confissAo. NAo falarei #ais de tal assunto. NAo o a#as, ? o essencial. Hue linda ?s tu >uando Guras assi#, e #e falas do nosso futuro: /i#, aca"ouB agora a>ui estou, a#a-#e: D /L a ti, >uerido. D /L a #i#I Ainda u#a veC, Gura: D !or estes olhos, res$ondeu ela, "eiGando-lhe os olhosB $or estes l="ios, continuou, i#$ondo-lhe u# "eiGo nos l="ios. !ela #inha vida e $ela tua: (varisto re$etiu as #es#as fLr#ulas, co# iguais ceri#Qnias. +e$ois, sentou-se defronte de Mariana co#o estava a $rincN$io. (la ergueu-se entAo, $or sua veC, e foi aGoelhar-se-lhe aos $?s, co# os "ra@os nos Goelhos dele. .s ca"elos caNdos en>uadrava# tAo "e# o rosto, >ue ele sentiu nAo ser u# gFnio $ara co$i=-la e leg=-la ao #undo. +isse-lhe isso, #as a #o@a nAo res$ondeu $alavraB tinha os olhos fitos nele, su$licantes. (varisto inclinou-se, cravando nela os seus, e assi# ficara#, rosto a rosto, u#a, duas, trFs horas, at? >ue algu?# veio acord=-los: D 8aC favor de entrar.

CAPTULO III (varisto teve u# so"ressalto. +eu co# u# ho#e#, o #es#o criado >ue rece"era o seu cartAo de visita. %evantou-se de$ressaB Mariana recolheu-se O tela, >ue $endia da $arede, onde ele a viu outra veC, traGada O #oda de 1)*X, $enteada e tran>Jila. 'o#o nos sonhos, os $ensa#entos, gestos e atos #edira#-se $or outro te#$o,

>ue nAo o te#$oB feC-se tudo e# cinco ou seis #inutos, >ue tantos fora# os >ue o criado des$endeu e# levar o cartAo e traCer o convite. (ntretanto, ? certo >ue (varisto sentia ainda a i#$ressAo das carNcias da #o@a, vivera real#ente entre 1)*9 e 1)W], $or>ue as trFs horas da visAo fora# ainda u#a concessAo ao te#$o. Toda a histLria ressurgira co# os ciM#es >ue ele tinha de `avier, os seus $erdKes e as ternuras recN$rocas. /L faltou a crise final, >uando a #Ae de Mariana, sa"endo de tudo, coraGosa#ente se inter$Qs e os se$arou. Mariana resolveu #orrer, chegou a ingerir veneno, e foi $reciso o deses$ero da #Ae $ara restituN-la O vida. `avier >ue entAo estava na $rovNncia do Rio, nada sou"e da>uela trag?dia, senAo >ue a #ulher esca$ara da #orte, $or causa de u#a troca de #edica#entos. (varisto >uis ainda vF-la antes de e#"arcar, #as foi i#$ossNvel. D ,a#os, disse ele agora ao criado >ue o es$erava. `avier estava no ga"inete $rLxi#o, estirado e# u# cana$?, co# a #ulher ao lado e algu#as visitas. (varisto $enetrou ali cheio de co#o@Ao. A luC era $ouca, o silFncio grandeB Mariana tinha $resa u#a das #Aos do enfer#o, a o"serv=-lo, a te#er a #orte ou u#a crise. Mal $Qde levantar os olhos $ara (varisto e estenderlhe a #AoB voltou a fitar o #arido, e# cuGo rosto havia a #arca do longo $adeci#ento, e cuGo res$irar $arecia o $relMdio da grande L$era infinita. (varisto, >ue a$enas vira o rosto de Mariana, retirou-se a u# canto, se# ousar #irar-lhe a figura, ne# aco#$anhar-lhe os #ovi#entos. 'hegou o #?dico, exa#inou o enfer#o, reco#endou as $rescri@Kes dadas, e retirou-se $ara voltar de noite. Mariana foi co# ele at? O $orta, interrogando "aixo e $rocurando ler no rosto a verdade >ue a "oca nAo >ueria diCer. 8oi entAo >ue (varisto a viu "e#B a dor $arecia al>ue"r=-la #ais >ue os anos. 'onheceu-lhe o Geito $articular do cor$o. NAo descia da tela, co#o a outra, #as do te#$o. Antes >ue ela tornasse ao leito do #arido, (varisto entendeu retirar-se ta#"?#, e foi at? a $orta. D !e@o-lhe licen@a... /into nAo $oder falar agora a seu #arido. D Agora nAo $ode serB o #?dico reco#enda re$ouso e silFncio. /er= noutra ocasiAo... D NAo vi# h= #ais te#$o vF-lo $or>ue sL h= $ouco ? >ue sou"e... ( nAo cheguei h= #uito. D ."rigada. (varisto estendeu-lhe a #Ao e saiu a $asso a"afado, en>uanto ela voltava a sentarse ao $? do doente. Ne# os olhos ne# a #Ao de Mariana revelara# e# rela@Ao a ele u#a i#$ressAo >ual>uer, e a des$edida feC-se co#o entre $essoas indiferentes. 'erto, o a#or aca"ara, a data era re#ota, o cora@Ao envelhecera co# o te#$o, e o #arido estava a ex$irarB #as, refletia ele, co#o ex$licar >ue, ao ca"o de deCoito anos de se$ara@Ao, Mariana visse diante de si u# ho#e# >ue tanta $arte tivera e# sua vida, se# o #enor a"alo, es$anto, constrangi#ento >ue fosseI (is aN u# #ist?rio. 'ha#ava-lhe #ist?rio. Ainda agora, O des$edida, sentira ele u# a$erto, u#a coisa, >ue lhe feC a $alavra trQ$ega, >ue lhe tirou as id?ias e at? as si#$les fLr#ulas "anais de $esar e de es$eran@a. (la, entretanto, nAo rece"eu dele a #enor co#o@Ao. ( le#"rando-se do retrato da sala, (varisto concluiu >ue a arte era su$erior O natureCaB a tela guardara o cor$o e a al#a... Tudo isso "orrifado de u# des$eitoCinho acre. `avier durou ainda u#a se#ana. Indo faCer-lhe segunda visita, (varisto assistiu O #orte do enfer#o, e nAo $Qde furtar-se O co#o@Ao natural do #o#ento, do lugar e das circunstPncias. Mariana, desgrenhada ao $? do leito, tinha os olhos #ortos de vigNlia e de l=gri#as. Huando `avier, de$ois de longa agonia, ex$irou, #al se ouviu

o choro de alguns $arentes e a#igosB u# grito agudNssi#o de Mariana cha#ou a aten@Ao de todosB de$ois o des#aio e a >ueda da viMva. +urou alguns #inutos a $erda dos sentidosB tornada a si, Mariana correu ao cad=ver, a"ra@ou-se a ele, solu@ando deses$erada#ente, diCendo-lhe os no#es #ais >ueridos e ternos. Tinha# es>uecido de fechar os olhos ao cad=verB daN u# lance $avoroso e #elancLlico, $or>ue ela, de$ois de os "eiGar #uito, foi to#ada de alucina@Ao e "radou >ue ele ainda vivia, >ue estava salvoB e, $or #ais >ue >uisesse# arranc=-la dali, nAo cedia, e#$urrava a todos, cla#ava >ue >ueria# tirar-lhe o #arido. Nova crise a $rostrouB foi levada Os carreiras $ara outro >uarto. Huando o enterro saiu no dia seguinte, Mariana nAo estava $resente, $or #ais >ue insistisse e# des$edir-seB G= nAo tinha for@as $ara acudir O vontade. (varisto aco#$anhou o enterro. /eguindo o carro fMne"re, #al chegava a crer onde estava e o >ue faCia. No ce#it?rio, falou a u# dos $arentes de `avier, confiando-lhe a $ena >ue tivera de Mariana. D ,F-se >ue se a#ava# #uito, concluiu. D Ah: #uito, disse o $arente. 'asara#-se $or $aixAoB nAo assisti ao casa#ento, $or>ue sL cheguei ao Rio de Janeiro #uitos anos de$ois, e# 1)W B achei-os, $or?#, tAo unidos co#o se fosse# noivos, e assisti at? agora O vida de a#"os. ,ivia# u# $ara o outroB nAo sei se ela ficar= #uito te#$o neste #undo. E1)W E, $ensou (varistoB Edois anos de$oisE. Mariana nAo assistiu O #issa do s?ti#o diaB u# $arente, D o #es#o do ce#it?rio, D re$resentava-a na>uela triste ocasiAo. (varisto sou"e $or ele >ue o estado da viMva nAo lhe $er#itia arriscar-se O co#e#ora@Ao da cat=strofe. +eixou $assar alguns dias, e foi faCer a sua visita de $Fsa#esB #as, tendo dado o cartAo, ouviu >ue ela nAo rece"ia ningu?#. 8oi entAo a /Ao !aulo, voltou cinco ou seis se#anas de$ois, $re$arou-se $ara e#"arcarB antes de $artir, $ensou ainda e# visitar Mariana, D nAo tanto $or si#$les cortesia, co#o $ara levar consigo a i#age#, D deteriorada e#"ora, D da>uela $aixAo de >uatro anos. NAo a encontrou e# casa. ,oltava Cangado, #al consigo, achava-se i#$ertinente e de #au gosto. A $ouca distPncia viu sair da igreGa do (s$Nrito /anto u#a senhora de luto, >ue lhe $areceu Mariana. (ra MarianaB vinha a $?B ao $assar $ela carruage# olhou $ara ele, feC >ue o nAo conhecia, e foi andando, de #odo >ue o cu#$ri#ento de (varisto ficou se# res$osta. (ste ainda >uis #andar $arar o carro e des$edir-se dela, ali #es#o, na rua, u# #inuto, trFs $alavrasB co#o, $or?#, hesitasse na resolu@Ao, sL $arou >uando G= havia $assado a igreGa, e Mariana ia u# grande $eda@o adiante. A$eou-se, nAo o"stante, e desandou o ca#inhoB #as, fosse res$eito ou des$eito, trocou de resolu@Ao, #eteu-se no carro e $artiu. D TrFs veCes sincera, concluiu, $assados alguns #inutos de reflexAo. Antes de u# #Fs estava e# !aris. NAo es>uecera a co#?dia do a#igo, a cuGa $ri#eira re$resenta@Ao no Od.on ficara de assistir. 'orreu a sa"er delaB tinha caNdo redonda#ente. D 'oisas de teatro, disse (varisto ao autor, $ara consol=-lo. 3= $e@as >ue cae#. 3= outras >ue fica# no re$ertLrio.

CONTO DE ESCOLA A escola era na Rua do 'osta, u# so"radinho de grade de $au. . ano era de 1) V. Na>uele dia D u#a segunda-feira, do #Fs de #aio D deixei-#e estar alguns instantes na Rua da !rincesa a ver onde iria "rincar a #anhA. 3esitava entre o #orro de /. +iogo e o 'a#$o de /ant^Ana, >ue nAo era entAo esse $ar>ue atual, constru@Ao de 'entleman, #as u# es$a@o rMstico, #ais ou #enos infinito, alastrado de lavadeiras, ca$i# e "urros soltos. Morro ou ca#$oI Tal era o $ro"le#a. +e re$ente disse co#igo >ue o #elhor era a escola. ( guiei $ara a escola. A>ui vai a raCAo. Na se#ana anterior tinha feito dois suetos, e, desco"erto o caso, rece"i o $aga#ento das #Aos de #eu $ai, >ue #e deu u#a sova de vara de #ar#eleiro. As sovas de #eu $ai doNa# $or #uito te#$o. (ra u# velho e#$regado do Arsenal de 5uerra, rNs$ido e intolerante. /onhava $ara #i# u#a grande $osi@Ao co#ercial, e tinha Pnsia de #e ver co# os ele#entos #ercantis, ler, escrever e contar, $ara #e #eter de caixeiro. 'itava-#e no#es de ca$italistas >ue tinha# co#e@ado ao "alcAo. .ra, foi a le#"ran@a do Mlti#o castigo >ue #e levou na>uela #anhA $ara o col?gio. NAo era u# #enino de virtudes. /u"i a escada co# cautela, $ara nAo ser ouvido do #estre, e cheguei a te#$oB ele entrou na sala trFs ou >uatro #inutos de$ois. (ntrou co# o andar #anso do costu#e, e# chinelas de cordovAo, co# a Ga>ueta de "ri# lavada e des"otada, cal@a "ranca e tesa e grande colarinho caNdo. 'ha#ava-se !olicar$o e tinha $erto de cin>Jenta anos ou #ais. 0#a veC sentado, extraiu da Ga>ueta a "oceta de ra$? e o len@o ver#elho, $Q-los na gavetaB de$ois relanceou os olhos $ela sala. .s #eninos, >ue se conservara# de $? durante a entrada dele, tornara# a sentar-se. Tudo estava e# orde#B co#e@ara# os tra"alhos. D 7eu !ilar, eu $reciso falar co# vocF, disse-#e "aixinho o filho do #estre. 'ha#ava-se Rai#undo este $e>ueno, e era #ole, a$licado, inteligFncia tarda. Rai#undo gastava duas horas e# reter a>uilo >ue a outros levava a$enas trinta ou cin>Jenta #inutosB vencia co# o te#$o o >ue nAo $odia faCer logo co# o c?re"ro. Reunia a isso u# grande #edo ao $ai. (ra u#a crian@a fina, $=lida, cara doenteB rara#ente estava alegre. (ntrava na escola de$ois do $ai e retirava-se antes. . #estre era #ais severo co# ele do >ue conosco. D . >ue ? >ue vocF >uerI D %ogo, res$ondeu ele co# voC trF#ula. 'o#e@ou a li@Ao de escrita. 'usta-#e diCer >ue eu era dos #ais adiantados da escolaB #as era. NAo digo ta#"?# >ue era dos #ais inteligentes, $or u# escrM$ulo f=cil de entender e de excelente efeito no estilo, #as nAo tenho outra convic@Ao. Note-se >ue nAo era $=lido ne# #ofino: tinha "oas cores e #Msculos de ferro. Na li@Ao de escrita, $or exe#$lo, aca"ava se#$re antes de todos, #as deixava-#e estar a recortar nariCes no $a$el ou na t="ua, ocu$a@Ao se# no"reCa ne# es$iritualidade, #as e# todo caso ingFnua. Na>uele dia foi a #es#a coisaB tAo de$ressa aca"ei, co#o entrei a re$roduCir o nariC do #estre, dando-lhe cinco ou seis atitudes diferentes, das >uais recordo a interrogativa, a ad#irativa, a du"itativa e a cogitativa. NAo lhes $unha esses no#es, $o"re estudante de $ri#eiras letras >ue eraB #as, instintiva#ente, dava-lhes essas ex$ressKes. .s outros fora# aca"andoB nAo tive re#?dio senAo aca"ar ta#"?#, entregar a escrita, e voltar $ara o #eu lugar.

'o# fran>ueCa, estava arre$endido de ter vindo. Agora >ue ficava $reso, ardia $or andar l= fora, e reca$itulava o ca#$o e o #orro, $ensava nos outros #eninos vadios, o 'hico Telha, o A#?rico, o 'arlos das (scadinhas, a fina flor do "airro e do gFnero hu#ano. !ara cM#ulo de deses$ero, vi atrav?s das vidra@as da escola, no claro aCul do c?u, $or ci#a do Morro do %ivra#ento, u# $a$agaio de $a$el, alto e largo, $reso de u#a corda i#ensa, >ue "oGava no ar, u#a coisa so"er"a. ( eu na escola, sentado, $ernas unidas, co# o livro de leitura e a gra#=tica nos Goelhos. D 8ui u# "o"o e# vir, disse eu ao Rai#undo. D NAo diga isso, #ur#urou ele. .lhei $ara eleB estava #ais $=lido. (ntAo le#"rou-#e outra veC >ue >ueria $edir#e algu#a coisa, e $erguntei-lhe o >ue era. Rai#undo estre#eceu de novo, e, r=$ido, disse-#e >ue es$erasse u# $oucoB era u#a coisa $articular. D 7eu !ilar... #ur#urou ele daN a alguns #inutos. D Hue ?I D ,ocF... D ,ocF >uFI (le deitou os olhos ao $ai, e de$ois a alguns outros #eninos. 0# destes, o 'urvelo, olhava $ara ele, desconfiado, e o Rai#undo, notando-#e essa circunstPncia, $ediu alguns #inutos #ais de es$era. 'onfesso >ue co#e@ava a arder de curiosidade. .lhei $ara o 'urvelo, e vi >ue $arecia atentoB $odia ser u#a si#$les curiosidade vaga, natural indiscri@AoB #as $odia ser ta#"?# algu#a coisa entre eles. (sse 'urvelo era u# $ouco levado do dia"o. Tinha onCe anos, era #ais velho >ue nLs. Hue #e >uereria o Rai#undoI 'ontinuei in>uieto, re#exendo-#e #uito, falandolhe "aixo, co# instPncia, >ue #e dissesse o >ue era, >ue ningu?# cuidava dele ne# de #i#. .u entAo, de tarde... D +e tarde, nAo, interro#$eu-#e eleB nAo $ode ser de tarde. D (ntAo agora... D !a$ai est= olhando. Na verdade, o #estre fitava-nos. 'o#o era #ais severo $ara o filho, "uscava-o #uitas veCes co# os olhos, $ara traCF-lo #ais a$erreado. Mas nLs ta#"?# ?ra#os finosB #ete#os o nariC no livro, e continua#os a ler. Afinal cansou e to#ou as folhas do dia, trFs ou >uatro, >ue ele lia devagar, #astigando as id?ias e as $aixKes. NAo es>ue@a# >ue est=va#os entAo no fi# da RegFncia, e >ue era grande a agita@Ao $M"lica. !olicar$o tinha decerto algu# $artido, #as nunca $ude averiguar esse $onto. . $ior >ue ele $odia ter, $ara nLs, era a $al#atLria. ( essa l= estava, $endurada do $ortal da Ganela, O direita, co# os seus cinco olhos do dia"o. (ra sL levantar a #Ao, des$endur=-la e "randi-la, co# a for@a do costu#e, >ue nAo era $ouca. ( daN, $ode ser >ue algu#a veC as $aixKes $olNticas do#inasse# nele a $onto de $ou$ar-nos u#a ou outra corre@Ao. Na>uele dia, ao #enos, $areceu-#e >ue lia as folhas co# #uito interesseB levantava os olhos de >uando e# >uando, ou to#ava u#a $itada, #as tornava logo aos Gornais, e lia a valer. No fi# de algu# te#$o D deC ou doCe #inutos D Rai#undo #eteu a #Ao no "olso das cal@as e olhou $ara #i#.

D /a"e o >ue tenho a>uiI D NAo. D 0#a $ratinha >ue #a#Ae #e deu. D 3oGeI D NAo, no outro dia, >uando fiC anos... D !ratinha de verdadeI D +e verdade. Tirou-a vagarosa#ente, e #ostrou-#e de longe. (ra u#a #oeda do te#$o do rei, cuido >ue doCe vint?ns ou dois tostKes, nAo #e le#"roB #as era u#a #oeda, e tal #oeda >ue #e feC $ular o sangue no cora@Ao. Rai#undo revolveu e# #i# o olhar $=lidoB de$ois $erguntou-#e se a >ueria $ara #i#. Res$ondi-lhe >ue estava ca@oando, #as ele Gurou >ue nAo. D Mas entAo vocF fica se# elaI D Ma#Ae de$ois #e arranGa outra. (la te# #uitas >ue vovQ lhe deixou, nu#a caixinhaB algu#as sAo de ouro. ,ocF >uer estaI Minha res$osta foi estender-lhe a #Ao disfar@ada#ente, de$ois de olhar $ara a #esa do #estre. Rai#undo recuou a #Ao dele e deu O "oca u# gesto a#arelo, >ue >ueria sorrir. (# seguida $ro$Qs-#e u# negLcio, u#a troca de servi@osB ele #e daria a #oeda, eu lhe ex$licaria u# $onto da li@Ao de sintaxe. NAo conseguira reter nada do livro, e estava co# #edo do $ai. ( concluNa a $ro$osta esfregando a $ratinha nos Goelhos... Tive u#a sensa@Ao es>uisita. NAo ? >ue eu $ossuNsse da virtude u#a id?ia antes $rL$ria de ho#e#B nAo ? ta#"?# >ue nAo fosse f=cil e# e#$regar u#a ou outra #entira de crian@a. /a"Na#os a#"os enganar ao #estre. A novidade estava nos ter#os da $ro$osta, na troca de li@Ao e dinheiro, co#$ra franca, $ositiva, to#a l=, d= c=B tal foi a causa da sensa@Ao. 8i>uei a olhar $ara ele, O toa, se# $oder diCer nada. 'o#$reende-se >ue o $onto da li@Ao era difNcil, e >ue o Rai#undo, nAo o tendo a$rendido, recorria a u# #eio >ue lhe $areceu Mtil $ara esca$ar ao castigo do $ai. /e #e te# $edido a coisa $or favor, alcan@=-la-ia do #es#o #odo, co#o de outras veCesB #as $arece >ue era a le#"ran@a das outras veCes, o #edo de achar a #inha vontade frouxa ou cansada, e nAo a$render co#o >ueria, D e $ode ser #es#o >ue e# algu#a ocasiAo lhe tivesse ensinado #al, D $arece >ue tal foi a causa da $ro$osta. . $o"re-dia"o contava co# o favor, D #as >ueria assegurarlhe a efic=cia, e daN recorreu O #oeda >ue a #Ae lhe dera e >ue ele guardava co#o relN>uia ou "rin>uedoB $egou dela e veio esfreg=-la nos Goelhos, O #inha vista, co#o u#a tenta@Ao... Real#ente, era "onita, fina, "ranca, #uito "rancaB e $ara #i#, >ue sL traCia co"re no "olso, >uando traCia algu#a coisa, u# co"re feio, grosso, aCinhavrado... NAo >ueria rece"F-la, e custava-#e recus=-la. .lhei $ara o #estre, >ue continuava a ler, co# tal interesse, >ue lhe $ingava o ra$? do nariC. D Ande, to#e, diCia-#e "aixinho o filho. ( a $ratinha fuCilava-lhe entre os dedos, co#o se fora dia#ante...

(# verdade, se o #estre nAo visse nada, >ue #al haviaI ( ele nAo $odia ver nada, estava agarrado aos Gornais lendo co# fogo, co# indigna@Ao... D To#e, to#e... Relancei os olhos $ela sala, e dei co# os do 'urvelo e# nLsB disse ao Rai#undo >ue es$erasse. !areceu-#e >ue o outro nos o"servava, entAo dissi#uleiB #as daN a $ouco deitei-lhe outra veC o olho, e D tanto se ilude a vontade: D nAo lhe vi #ais nada. (ntAo co"rei Pni#o. D +F c=... Rai#undo deu-#e a $ratinha, sorrateira#enteB eu #eti-a na algi"eira das cal@as, co# u# alvoro@o >ue nAo $osso definir. '= estava ela co#igo, $egadinha O $erna. Restava $restar o servi@o, ensinar a li@Ao e nAo #e de#orei e# faCF-lo, ne# o fiC #al, ao #enos consciente#enteB $assava-lhe a ex$lica@Ao e# u# retalho de $a$el >ue ele rece"eu co# cautela e cheio de aten@Ao. /entia-se >ue des$endia u# esfor@o cinco ou seis veCes #aior $ara a$render u# nadaB #as contanto >ue ele esca$asse ao castigo, tudo iria "e#. +e re$ente, olhei $ara o 'urvelo e estre#eciB tinha os olhos e# nLs, co# u# riso >ue #e $areceu #au. +isfarceiB #as daN a $ouco, voltando-#e outra veC $ara ele, achei-o do #es#o #odo, co# o #es#o ar, acrescendo >ue entrava a re#exer-se no "anco, i#$aciente. /orri $ara ele e ele nAo sorriuB ao contr=rio, franCiu a testa, o >ue lhe deu u# as$ecto a#ea@ador. . cora@Ao "ateu-#e #uito. D !recisa#os #uito cuidado, disse eu ao Rai#undo. D +iga-#e isto sL, #ur#urou ele. 8iC-lhe sinal >ue se calasseB #as ele instava, e a #oeda, c= no "olso, le#"rava-#e o contrato feito. (nsinei-lhe o >ue era, disfar@ando #uitoB de$ois, tornei a olhar $ara o 'urvelo, >ue #e $areceu ainda #ais in>uieto, e o riso, dantes #au, estava agora $ior. NAo ? $reciso diCer >ue ta#"?# eu ficara e# "rasas, ansioso >ue a aula aca"asseB #as ne# o relLgio andava co#o das outras veCes, ne# o #estre faCia caso da escolaB este lia os Gornais, artigo $or artigo, $ontuando-os co# excla#a@Kes, co# gestos de o#"ros, co# u#a ou duas $ancadinhas na #esa. ( l= fora, no c?u aCul, $or ci#a do #orro, o #es#o eterno $a$agaio, guinando a u# lado e outro, co#o se #e cha#asse a ir ter co# ele. I#aginei-#e ali co# os livros e a $edra e#"aixo da #angueira, e a $ratinha no "olso das cal@as, >ue eu nAo daria a ningu?#, ne# >ue #e serrasse#B guard=-la-ia e# casa, diCendo a #a#Ae >ue a tinha achado na rua. !ara >ue #e nAo fugisse, ia-a a$al$ando, ro@ando-lhe os dedos $elo cunho, >uase lendo $elo tato a inscri@Ao, co# u#a grande vontade de es$i=-la. D .h: seu !ilar: "radou o #estre co# voC de trovAo. (stre#eci co#o se acordasse de u# sonho, e levantei-#e Os $ressas. +ei co# o #estre, olhando $ara #i#, cara fechada, Gornais dis$ersos, e ao $? da #esa, e# $?, o 'urvelo. !areceu-#e adivinhar tudo. D ,enha c=: "radou o #estre. 8ui e $arei diante dele. (le enterrou-#e $ela consciFncia dentro u# $ar de olhos $ontudosB de$ois cha#ou o filho. Toda a escola tinha $aradoB ningu?# #ais lia, ningu?# faCia u# sL #ovi#ento. (u, con>uanto nAo tirasse os olhos do #estre, sentia no ar a curiosidade e o $avor de todos.

D (ntAo o senhor rece"e dinheiro $ara ensinar as li@Kes aos outrosI disse-#e o !olicar$o. D (u... D +F c= a #oeda >ue este seu colega lhe deu: cla#ou. NAo o"edeci logo, #as nAo $ude negar nada. 'ontinuei a tre#er #uito. !olicar$o "radou de novo >ue lhe desse a #oeda, e eu nAo resisti #ais, #eti a #Ao no "olso, vagarosa#ente, sa>uei-a e entreguei-lha. (le exa#inou-a de u# e outro lado, "ufando de raivaB de$ois estendeu o "ra@o e atirou-a O rua. ( entAo disse-nos u#a $or@Ao de coisas duras, >ue tanto o filho co#o eu aca"=va#os de $raticar u#a a@Ao feia, indigna, "aixa, u#a vilania, e $ara e#enda e exe#$lo Na#os ser castigados. A>ui $egou da $al#atLria. D !erdAo, seu #estre... solucei eu. D NAo h= $erdAo: +F c= a #Ao: dF c=: va#os: se#-vergonha: dF c= a #Ao: D Mas, seu #estre... D .lhe >ue ? $ior: (stendi-lhe a #Ao direita, de$ois a es>uerda, e fui rece"endo os "olos uns $or ci#a dos outros, at? co#$letar doCe, >ue #e deixara# as $al#as ver#elhas e inchadas. 'hegou a veC do filho, e foi a #es#a coisaB nAo lhe $ou$ou nada, dois, >uatro, oito, doCe "olos. Aca"ou, $regou-nos outro ser#Ao. 'ha#ou-nos se#-vergonhas, desaforados, e Gurou >ue se re$etNsse#os o negLcio, a$anharNa#os tal castigo >ue nos havia de le#"rar $ara todo o se#$re. ( excla#ava: !orcalhKes: tratantes: faltos de "rio: (u, $or #i#, tinha a cara no chAo. NAo ousava fitar ningu?#, sentia todos os olhos e# nLs. Recolhi-#e ao "anco, solu@ando, fustigado $elos i#$ro$?rios do #estre. Na sala ar>ueGava o terrorB $osso diCer >ue na>uele dia ningu?# faria igual negLcio. 'reio >ue o $rL$rio 'urvelo enfiara de #edo. NAo olhei logo $ara ele, c= dentro de #i# Gurava >ue"rar-lhe a cara, na rua, logo >ue saNsse#os, tAo certo co#o trFs e dois sere# cinco. +aN a algu# te#$o olhei $ara eleB ele ta#"?# olhava $ara #i#, #as desviou a cara, e $enso >ue e#$alideceu. 'o#$Qs-se e entrou a ler e# voC altaB estava co# #edo. 'o#e@ou a variar de atitude, agitando-se O toa, co@ando os Goelhos, o nariC. !ode ser at? >ue se arre$endesse de nos ter denunciadoB e na verdade, $or >ue denunciar-nosI (# >ue ? >ue lhe tir=va#os algu#a coisaI ETu #e $agas: tAo duro co#o osso:E diCia eu co#igo. ,eio a hora de sair, e saN#osB ele foi adiante, a$ressado, e eu nAo >ueria "rigar ali #es#o, na Rua do 'osta, $erto do col?gioB havia de ser na Rua %arga de /. Joa>ui#. Huando, $or?#, cheguei O es>uina, G= o nAo viB $rovavel#ente escondera-se e# algu# corredor ou loGaB entrei nu#a "otica, es$iei e# outras casas, $erguntei $or ele a algu#as $essoas, ningu?# #e deu notNcia. +e tarde faltou O escola. (# casa nAo contei nada, ? claroB #as $ara ex$licar as #Aos inchadas, #enti a #inha #Ae, disse-lhe >ue nAo tinha sa"ido a li@Ao. +or#i nessa noite, #andando ao dia"o os dois #eninos, tanto o da denMncia co#o o da #oeda. ( sonhei co# a

#oedaB sonhei >ue, ao tornar O escola, no dia seguinte, dera co# ela na rua, e a a$anhara, se# #edo ne# escrM$ulos... +e #anhA, acordei cedo. A id?ia de ir $rocurar a #oeda feC-#e vestir de$ressa. . dia estava es$lFndido, u# dia de #aio, sol #agnNfico, ar "rando, se# contar as cal@as novas >ue #inha #Ae #e deu, $or sinal >ue era# a#arelas. Tudo isso, e a $ratinha... /aN de casa, co#o se fosse tre$ar ao trono de Jerusal?#. !i>uei o $asso $ara >ue ningu?# chegasse antes de #i# O escolaB ainda assi# nAo andei tAo de$ressa >ue a#arrotasse as cal@as. NAo, >ue elas era# "onitas: Mirava-as, fugia aos encontros, ao lixo da rua... Na rua encontrei u#a co#$anhia do "atalhAo de fuCileiros, ta#"or O frente, rufando. NAo $odia ouvir isto >uieto. .s soldados vinha# "atendo o $? r=$ido, igual, direita, es>uerda, ao so# do rufoB vinha#, $assara# $or #i#, e fora# andando. (u senti u#a co#ichAo nos $?s, e tive N#$eto de ir atr=s deles. J= lhes disse: o dia estava lindo, e de$ois o ta#"or... .lhei $ara u# e outro ladoB afinal, nAo sei co#o foi, entrei a #archar ta#"?# ao so# do rufo, creio >ue cantarolando algu#a coisa: <ato na casaca... NAo fui O escola, aco#$anhei os fuCileiros, de$ois enfiei $ela /aMde, e aca"ei a #anhA na !raia da 5a#"oa. ,oltei $ara casa co# as cal@as enxovalhadas, se# $ratinha no "olso ne# ressenti#ento na al#a. ( contudo a $ratinha era "onita e fora# eles, Rai#undo e 'urvelo, >ue #e dera# o $ri#eiro conheci#ento, u# da corru$@Ao, outro da dela@AoB #as o dia"o do ta#"or...

UM APLOGO (ra u#a veC u#a agulha, >ue disse a u# novelo de linha: D !or >ue est= vocF co# esse ar, toda cheia de si, toda enrolada, $ara fingir >ue vale algu#a coisa neste #undoI D +eixe-#e, senhora. D Hue a deixeI Hue a deixe, $or >uFI !or>ue lhe digo >ue est= co# u# ar insu$ort=velI Re$ito >ue si#, e falarei se#$re >ue #e der na ca"e@a. D Hue ca"e@a, senhoraI A senhora nAo ? alfinete, ? agulha. Agulha nAo te# ca"e@a. Hue lhe i#$orta o #eu arI 'ada >ual te# o ar >ue +eus lhe deu. I#$ortese co# a sua vida e deixe a dos outros. D Mas vocF ? orgulhosa. D +ecerto >ue sou. D Mas $or >uFI D 4 "oa: !or>ue coso. (ntAo os vestidos e enfeites de nossa a#a, >ue# ? >ue os cose, senAo euI D ,ocFI (sta agora ? #elhor. ,ocF ? >ue os coseI ,ocF ignora >ue >ue# os cose sou eu, e #uito euI D ,ocF fura o $ano, nada #aisB eu ? >ue coso, $rendo u# $eda@o ao outro, dou fei@Ao aos "a"ados... D /i#, #as >ue vale issoI (u ? >ue furo o $ano, vou adiante, $uxando $or vocF, >ue ve# atr=s, o"edecendo ao >ue eu fa@o e #ando... D Ta#"?# os "atedores vAo adiante do i#$erador. D ,ocF ? i#$eradorI D NAo digo isso. Mas a verdade ? >ue vocF faC u# $a$el su"alterno, indo adianteB vai sL #ostrando o ca#inho, vai faCendo o tra"alho o"scuro e Nnfi#o. (u ? >ue $rendo, ligo, aGunto... (stava# nisto, >uando a costureira chegou O casa da "aronesa. NAo sei se disse >ue isto se $assava e# casa de u#a "aronesa, >ue tinha a #odista ao $? de si, $ara nAo andar atr=s dela. 'hegou a costureira, $egou do $ano, $egou da agulha, $egou da linha, enfiou a linha na agulha, e entrou a coser. 0#a e outra ia# andando orgulhosas, $elo $ano adiante, >ue era a #elhor das sedas, entre os dedos da costureira, =geis co#o os galgos de +iana D $ara dar a isto u#a cor $o?tica. ( diCia a agulha: D (ntAo, senhora linha, ainda tei#a no >ue diCia h= $oucoI NAo re$ara >ue esta distinta costureira sL se i#$orta co#igoB eu ? >ue vou a>ui entre os dedos dela, unidinha a eles, furando a"aixo e aci#a... A linha nAo res$ondia nadaB ia andando. 1uraco a"erto $ela agulha era logo enchido $or ela, silenciosa e ativa, co#o >ue# sa"e o >ue faC, e nAo est= $ara ouvir $alavras loucas. A agulha vendo >ue ela nAo lhe dava res$osta, calou-se

ta#"?#, e foi andando. ( era tudo silFncio na saleta de costuraB nAo se ouvia #ais >ue o plic/plic/plic/plic da agulha no $ano. 'aindo o sol, a costureira do"rou a costura, $ara o dia seguinteB continuou ainda nesse e no outro, at? >ue no >uarto aca"ou a o"ra, e ficou es$erando o "aile. ,eio a noite do "aile, e a "aronesa vestiu-se. A costureira, >ue a aGudou a vestir-se, levava a agulha es$etada no cor$inho, $ara dar algu# $onto necess=rio. ( en>uanto co#$unha o vestido da "ela da#a, e $uxava a u# lado ou outro, arrega@ava da>ui ou dali, alisando, a"otoando, acolchetando, a linha, $ara #ofar da agulha, $erguntou-lhe: D .ra agora, diga-#e, >ue# ? >ue vai ao "aile, no cor$o da "aronesa, faCendo $arte do vestido e da elegPnciaI Hue# ? >ue vai dan@ar co# #inistros e di$lo#atas, en>uanto vocF volta $ara a caixinha da costureira, antes de ir $ara o "alaio das #uca#asI ,a#os, diga l=. !arece >ue a agulha nAo disse nadaB #as u# alfinete, de ca"e@a grande e nAo #enor ex$eriFncia, #ur#urou O $o"re agulha: D Anda, a$rende, tola. 'ansas-te e# a"rir ca#inho $ara ela e ela ? >ue vai goCar da vida, en>uanto aN ficas na caixinha de costura. 8aCe co#o eu, >ue nAo a"ro ca#inho $ara ningu?#. .nde #e es$eta#, fico. 'ontei esta histLria a u# $rofessor de #elancolia, >ue #e disse, a"anando a ca"e@a: D Ta#"?# eu tenho servido de agulha a #uita linha ordin=ria:

D. PAULA NAo era $ossNvel chegar #ais a $onto. +. !aula entrou na sala exata#ente >uando a so"rinha enxugava os olhos cansados de chorar. 'o#$reende-se o asso#"ro da tia. (ntender-se-= ta#"?# o da so"rinha, e# se sa"endo >ue +. !aula vive no alto da TiGuca, donde raras veCes desceB a Mlti#a foi $elo Natal $assado, e esta#os e# #aio de 1))]. +esceu onte#, O tarde, e foi $ara casa da ir#A, Rua do %avradio. 3oGe, tAo de$ressa al#o@ou, vestiu-se e correu a visitar a so"rinha. A $ri#eira escrava >ue a viu, >uis ir avisar a senhora, #as +. !aula ordenou-lhe >ue nAo, e foi $? ante $?, #uito devagar, $ara i#$edir o ru#or das saias, a"riu a $orta da sala de visitas, e entrou. D Hue ? istoI excla#ou. ,enancinha atirou-se-lhe aos "ra@os, as l=gri#as viera#-lhe de novo. A tia "eiGou-a #uito, a"ra@ou-a, disse-lhe $alavras de conforto, e $ediu, e >uis >ue lhe contasse o >ue era, se algu#a doen@a, ou... D Antes fosse u#a doen@a: antes fosse a #orte: interro#$eu a #o@a. D NAo digas tolicesB #as >ue foiI anda, >ue foiI ,enancinha enxugou os olhos e co#e@ou a falar. NAo $Qde ir al?# de cinco ou seis $alavrasB as l=gri#as tornara#, tAo a"undantes e i#$etuosas, >ue +. !aula achou de "o# aviso deix=-las correr $ri#eiro. (ntretanto, foi tirando a ca$a de rendas $retas >ue a envolvia, e descal@ando as luvas. (ra u#a "onita velha, elegante, dona de u# $ar de olhos grandes, >ue devia# ter sido infinitos. (n>uanto a so"rinha chorava, ela foi cerrar cautelosa#ente a $orta da sala, e voltou ao cana$?. No fi# de alguns #inutos, ,enancinha cessou de chorar, e confiou O tia o >ue era. (ra nada #enos >ue u#a "riga co# o #arido, tAo violenta, >ue chegara# a falar de se$ara@Ao. A causa era# ciM#es. +esde #uito >ue o #arido e#"irrava co# u# suGeitoB #as na v?s$era O noite, e# casa do '..., vendo-a dan@ar co# ele duas veCes e conversar alguns #inutos, concluiu >ue era# na#orados. ,oltou a#uado $ara casaB de #anhA, aca"ado o al#o@o, a cLlera estourou, e ele disse-lhe coisas duras e a#argas, >ue ela re$eliu co# outras. D .nde est= teu #aridoI $erguntou a tia. D /aiuB $arece >ue foi $ara o escritLrio. +. !aula $erguntou-lhe se o escritLrio era ainda o #es#o, e disse-lhe >ue descansasse, >ue nAo era nadaB dali a duas horas tudo estaria aca"ado. 'al@ava as luvas ra$ida#ente. D Titia vai l=I D ,ou... !ois entAoI ,ou. Teu #arido ? "o#, sAo arrufos. 1V I ,ou l=B es$era $or #i#, >ue as escravas nAo te veGa#. Tudo isso era dito co# volu"ilidade, confian@a e do@ura. 'al@adas as luvas, $Qs o #antelete, e a so"rinha aGudou-a, falando ta#"?#, Gurando >ue, a$esar de tudo, adorava o 'onrado. 'onrado era o #arido, advogado desde 1)W . +. !aula saiu, levando #uitos "eiGos da #o@a. Na verdade, nAo $odia chegar #ais a $onto. +e ca#inho, $arece >ue ela encarou o incidente, nAo digo desconfiada, #as curiosa,

u# $ouco in>uieta da realidade $ositivaB e# todo caso ia resoluta a reconstruir a $aC do#?stica. 'hegou, nAo achou o so"rinho no escritLrio, #as ele veio logo, e, $assado o $ri#eiro es$anto, nAo foi $reciso >ue +. !aula lhe dissesse o o"Geto da visitaB 'onrado adivinhou tudo. 'onfessou >ue fora excessivo e# algu#as coisas, e, $or outro lado, nAo atri"uNa O #ulher nenhu#a Nndole $erversa ou viciosa. /L issoB no #ais, era u#a ca"e@a de vento, #uito a#iga de cortesias, de olhos ternos, de $alavrinhas doces, e a leviandade ta#"?# ? u#a das $ortas do vNcio. (# rela@Ao O $essoa de >ue# se tratava, nAo tinha dMvida de >ue era# na#orados. ,enancinha contara sL o fato da v?s$eraB nAo referiu outros, >uatro ou cinco, o $enMlti#o no teatro, onde chegou a haver tal ou >ual escPndalo. NAo estava dis$osto a co"rir co# a sua res$onsa"ilidade os desaCos da #ulher. Hue na#orasse, #as $or conta $rL$ria. +. !aula ouviu tudo, caladaB de$ois falou ta#"?#. 'oncordava >ue a so"rinha fosse levianaB era $rL$rio da idade. Mo@a "onita nAo sai O rua se# atrair os olhos, e ? natural >ue a ad#ira@Ao dos outros a lisonGeie. Ta#"?# ? natural >ue o >ue ela fiCer de lisonGeada $are@a aos outros e ao #arido u# $rincN$io de na#oro: a fatuidade de uns e o ciM#e do outro ex$lica# tudo. !ela $arte dela, aca"ava de ver a #o@a chorar l=gri#as sinceras, deixou-a consternada, falando de #orrer, a"atida co# o >ue ele lhe dissera. ( se ele $rL$rio sL lhe atri"uNa leviandade, $or >ue nAo $roceder co# cautela e do@ura, $or #eio de conselho e de o"serva@Ao, $ou$andolhe as ocasiKes, a$ontando-lhe o #al >ue faCe# O re$uta@Ao de u#a senhora as a$arFncias de acordo, de si#$atia, de "oa vontade $ara os ho#ensI NAo gastou #enos de vinte #inutos a "oa senhora e# diCer essas coisas #ansas, co# tAo "oa so#"ra, >ue o so"rinho sentiu a$aCiguar-se-lhe o cora@Ao. Resistia, ? verdadeB duas ou trFs veCes, $ara nAo resvalar na indulgFncia, declarou O tia >ue entre eles tudo estava aca"ado. (, $ara ani#ar-se, evocava #ental#ente as raCKes >ue tinha contra a #ulher. A tia, $or?#, a"aixava a ca"e@a $ara deixar $assar a onda, e surgia outra veC co# os seus grandes olhos sagaCes e tei#osos. 'onrado ia cedendo aos $oucos e #al. 8oi entAo >ue +. !aula $ro$Qs u# #eio-ter#o. D ,ocF $erdoa-lhe, faCe# as $aCes, e ela vai estar co#igo, na TiGuca, u# ou dois #esesB u#a es$?cie de desterro. (u, durante este te#$o, encarrego-#e de lhe $Qr orde# no es$Nrito. ,aleuI 'onrado aceitou. +. !aula, tAo de$ressa o"teve a $alavra, des$ediu-se $ara levar a "oa nova O outra, 'onrado aco#$anhou-a at? O escada. A$ertara# as #AosB +. !aula nAo soltou a dele se# lhe re$etir os conselhos de "randura e $rudFnciaB de$ois, feC esta reflexAo natural: D ( vAo ver >ue o ho#e# de >ue# se trata ne# #erece u# #inuto dos nossos cuidados... D 4 u# tal ,asco Maria !ortela... +. !aula e#$alideceu. Hue ,asco Maria !ortelaI 0# velho, antigo di$lo#ata, >ue... NAo, esse estava na (uro$a desde alguns anos, a$osentado, e aca"ava de rece"er u# tNtulo de "arAo. (ra u# filho dele, chegado de $ouco, u# $elintra... +. !aula a$ertou-lhe a #Ao, e desceu ra$ida#ente. No corredor, se# ter necessidade de aGustar a ca$a, fF-lo durante alguns #inutos, co# a #Ao trF#ula e u# $ouco de alvoro@o na fisiono#ia. 'hegou #es#o a olhar $ara o chAo, refletindo. /aiu, foi ter co# a so"rinha, levando a reconcilia@Ao e a cl=usula. ,enancinha aceitou tudo.

+ois dias de$ois fora# $ara a TiGuca. ,enancinha ia #enos alegre do >ue $ro#eteraB $rovavel#ente era o exNlio, ou $ode ser ta#"?# >ue algu#as saudades. (# todo caso, o no#e de ,asco su"iu a TiGuca, se nAo e# a#"as as ca"e@as, ao #enos na da tia, onde era u#a es$?cie de eco, u# so# re#oto e "rando, algu#a coisa >ue $arecia vir do te#$o da /toltC e do #inist?rio !aran=. 'antora e #inist?rio, coisas fr=geis, nAo o era# #enos >ue a ventura de ser #o@a, e onde ia# essas trFs eternidadesI JaCia# nas ruNnas de trinta anos. (ra tudo o >ue +. !aula tinha e# si e diante de si. J= se entende >ue o outro ,asco, o antigo, ta#"?# foi #o@o e a#ou. A#ara#-se, fartara#-se u# do outro, O so#"ra do casa#ento, durante alguns anos, e, co#o o vento >ue $assa nAo guarda a $alestra dos ho#ens, nAo h= #eio de escrever a>ui o >ue entAo se disse da aventura. A aventura aca"ouB foi u#a sucessAo de horas doces e a#argas, de delNcias, de l=gri#as, de cLleras, de arrou"os, drogas v=rias co# >ue enchera# a esta senhora a ta@a das $aixKes. +. !aula esgotou-a inteira e e#"orcou-a de$ois $ara nAo #ais "e"er. A saciedade trouxe-lhe a a"stinFncia, e co# o te#$o foi esta Mlti#a fase >ue feC a o$iniAo. Morreu-lhe o #arido e fora# vindo os anos. +. !aula era agora u#a $essoa austera e $ia, cheia de $restNgio e considera@Ao. A so"rinha ? >ue lhe levou o $ensa#ento ao $assado. 8oi a $resen@a de u#a situa@Ao an=loga, de #istura co# o no#e e o sangue do #es#o ho#e#, >ue lhe acordou algu#as velhas le#"ran@as. NAo es>ue@a# >ue elas estava# na TiGuca, >ue ia# viver Guntas algu#as se#anas, e >ue u#a o"edecia O outraB era tentar e desafiar a #e#Lria. D Mas nLs deveras nAo volta#os O cidade tAo cedoI $erguntou ,enancinha rindo, no outro dia de #anhA. D J= est=s a"orrecidaI D NAo, nAo, isso nunca, #as $ergunto... +. !aula, rindo ta#"?#, feC co# o dedo u# gesto negativoB de$ois, $erguntou-lhe se tinha saudades c= de "aixo. ,enancinha res$ondeu >ue nenhu#asB e $ara dar #ais for@a O res$osta, aco#$anhou-a de u# descair dos cantos da "oca, a #odo de indiferen@a e desd?#. (ra $Qr de#ais na carta, +. !aula tinha o "o# costu#e de nAo ler Os carreiras, co#o >ue# vai salvar o $ai da forca, #as devagar, enfiando os olhos entre as sNla"as e entre as letras, $ara ver tudo, e achou >ue o gesto da so"rinha era excessivo. E(les a#a#-se:E $ensou ela. A desco"erta avivou o es$Nrito do $assado. +. !aula forceGou $or sacudir fora essas #e#Lrias i#$ortunasB elas, $or?#, voltava#, ou de #anso ou de assalto, co#o ra$arigas >ue era#, cantando, rindo, faCendo o dia"o. +. !aula tornou aos seus "ailes de outro te#$o, Os suas eternas valsas >ue faCia# $as#ar a toda a gente, Os #aCurcas, >ue ela #etia O cara das so"rinhas co#o sendo a #ais graciosa coisa do #undo, e aos teatros, e Os cartas, e vaga#ente, aos "eiGosB #as tudo isso D e esta ? a situa@Ao D tudo isso era co#o as frias crQnicas, es>ueleto da histLria, se# a al#a da histLria. !assava-se tudo na ca"e@a. +. !aula tentava e#$arelhar o cora@Ao co# o c?re"ro, a ver se sentia algu#a coisa al?# da $ura re$eti@Ao #ental, #as, $or #ais >ue evocasse as co#o@Kes extintas, nAo lhe voltava nenhu#a. 'oisas truncadas: /e ela conseguisse es$iar $ara dentro do cora@Ao da so"rinha, $ode ser >ue achasse ali a sua i#age#, e entAo... +esde >ue esta id?ia $enetrou no es$Nrito de

+. !aula, co#$licou-lhe u# $ouco a o"ra de re$ara@Ao e cura. (ra sincera, tratava da al#a da outra, >ueria vF-la restituNda ao #arido. Na constPncia do $ecado ? >ue se $ode deseGar >ue outros $e>ue# ta#"?#, $ara descer de co#$anhia ao $urgatLrioB #as a>ui o $ecado G= nAo existia. +. !aula #ostrava O so"rinha a su$erioridade do #arido, as suas virtudes e assi# ta#"?# as $aixKes, >ue $odia# dar u# #au desfecho ao casa#ento, $ior >ue tr=gico, o re$Mdio. 'onrado, na $ri#eira visita >ue lhes feC, nove dias de$ois, confir#ou a advertFncia da tiaB entrou frio e saiu frio. ,enancinha ficou aterrada. (s$erava >ue os nove dias de se$ara@Ao tivesse# a"randado o #arido, e, e# verdade, assi# eraB #as ele #ascarou-se O entrada e conteve-se $ara nAo ca$itular. ( isto foi #ais salutar >ue tudo o #ais. . terror de $erder o #arido foi o $rinci$al ele#ento de restaura@Ao. . $rL$rio desterro nAo $Qde tanto. ,ai senAo >uando, dois dias de$ois da>uela visita, estando a#"as ao $ortAo da ch=cara, $restes a sair $ara o $asseio do costu#e, vira# vir u# cavaleiro. ,enancinha fixou a vista, deu u# $e>ueno grito, e correu a esconder-se atr=s do #uro. +. !aula co#$reendeu e ficou. Huis ver o cavaleiro de #ais $ertoB viu-o dali a dois ou trFs #inutos, u# galhardo ra$aC, elegante, co# as suas finas "otas lustrosas, #uito "e#-$osto no seli#B tinha a #es#a cara do outro ,asco, era o filhoB o #es#o Geito da ca"e@a, u# $ouco O direita, os #es#os o#"ros largos, os #es#os olhos redondos e $rofundos. Nessa #es#a noite, ,enancinha contou-lhe tudo, de$ois da $ri#eira $alavra >ue ela lhe arrancou. Tinha#-se visto nas corridas, u#a veC, logo >ue ele chegou da (uro$a. HuinCe dias de$ois, foi-lhe a$resentado e# u# "aile, e $areceu-lhe tAo "e#, co# u# ar tAo $arisiense, >ue ela falou dele, na #anhA seguinte, ao #arido. 'onrado franCiu o so"rolho, e foi este gesto >ue lhe deu u#a id?ia >ue at? entAo nAo tinha. 'o#e@ou a vF-lo co# $raCerB daN a $ouco co# certa ansiedade. (le falava-lhe res$eitosa#ente, diCia-lhe coisas a#igas, >ue ela era a #ais "onita #o@a do Rio, e a #ais elegante, >ue G= e# !aris ouvira elogi=-la #uito, $or algu#as senhoras da fa#Nlia Alvarenga. Tinha gra@a e# criticar os outros, e sa"ia diCer ta#"?# u#as $alavras sentidas, co#o ningu?#. NAo falava de a#or, #as $erseguia-a co# os olhos, e ela, $or #ais >ue afastasse os seus, nAo $odia afast=los de todo. 'o#e@ou a $ensar nele, a#iudada#ente, co# interesse, e >uando se encontrava#, "atia-lhe #uito o cora@AoB $ode ser >ue ele lhe visse entAo, no rosto, a i#$ressAo >ue faCia. +. !aula, inclinada $ara ela, ouvia essa narra@Ao, >ue aN fica a$enas resu#ida e coordenada. Tinha toda a vida nos olhosB a "oca #eio a"erta, $arecia "e"er as $alavras da so"rinha, ansiosa#ente, co#o u# cordial. ( $edia-lhe #ais, >ue lhe contasse tudo, tudo. ,enancinha criou confian@a. . ar da tia era tAo Gove#, a exorta@Ao tAo #eiga e cheia de u# $erdAo anteci$ado, >ue ela achou ali u#a confidente e a#iga, nAo o"stante algu#as frases severas >ue lhe ouviu, #escladas Os outras, $or u# #otivo de inconsciente hi$ocrisia. NAo digo c=lculoB +. !aula enganava-se a si #es#a. !ode#os co#$ar=-la a u# general inv=lido, >ue forceGa $or achar u# $ouco do antigo ardor na audiFncia de outras ca#$anhas. D J= vFs >ue teu #arido tinha raCAo, diCia elaB foste i#$rudente, #uito i#$rudente... ,enancinha achou >ue si#, #as Gurou >ue estava tudo aca"ado. D Receio >ue nAo. 'hegaste a a#=-lo deverasI D Titia...

D Tu ainda gostas dele: D Juro >ue nAo. NAo gostoB #as confesso... si#... confesso >ue gostei... !erdoe#e tudoB nAo diga nada a 'onradoB estou arre$endida... Re$ito >ue a $rincN$io u# $ouco fascinada... Mas >ue >uer a senhoraI D (le declarou-te algu#a coisaI D+eclarouB foi no teatro, u#a noite, no Teatro %Nrico, O saNda. Tinha costu#e de ir "uscar-#e ao ca#arote e conduCir-#e at? o carro, e foi O saNda... duas $alavras... +. !aula nAo $erguntou, $or $udor, as $rL$rias $alavras do na#orado, #as i#aginou as circunstPncias, o corredor, os $ares >ue saNa#, as luCes, a #ultidAo, o ru#or das voCes, e teve o $oder de re$resentar, co# o >uadro, u# $ouco das sensa@Kes delaB e $ediu-lhas co# interesse, astuta#ente. D NAo sei o >ue senti, acudiu a #o@a cuGa co#o@Ao crescente ia desatando a lNnguaB nAo #e le#"ro dos $ri#eiros cinco #inutos. 'reio >ue fi>uei s?riaB e# todo o caso, nAo lhe disse nada. !areceu-#e >ue toda gente olhava $ara nLs, >ue teria# ouvido, e >uando algu?# #e cu#$ri#entava sorrindo, dava-#e id?ia de estar ca@oando. +esci as escadas nAo sei co#o, entrei no carro se# sa"er o >ue faCiaB ao a$ertar-lhe a #Ao, afrouxei "e# os dedos. Juro-lhe >ue nAo >ueria ter ouvido nada. 'onrado disse-#e >ue tinha sono, e encostou-se ao fundo do carroB foi #elhor assi#, $or>ue eu nAo sei >ue diria, se tiv?sse#os de ir conversando. (ncostei-#e ta#"?#, #as $or $ouco te#$oB nAo $odia estar na #es#a $osi@Ao. .lhava $ara fora atrav?s dos vidros, e via sL o clarAo dos la#$iKes, de >uando e# >uando, e afinal ne# isso #es#oB via os corredores do teatro, as escadas, as $essoas todas, e ele ao $? de #i#, cochichando as $alavras, duas $alavras sL, e nAo $osso diCer o >ue $ensei e# todo esse te#$oB tinha as id?ias "aralhadas, confusas, u#a revolu@Ao e# #i#... D Mas, e# casaI D (# casa, des$indo-#e, ? >ue $ude refletir u# $ouco, #as #uito $ouco. +or#i tarde, e #al. +e #anhA, tinha a ca"e@a aturdida. NAo $osso diCer >ue estava alegre ne# tristeB le#"ro-#e >ue $ensava #uito nele, e $ara arred=-lo $ro#eti a #i# #es#a revelar tudo ao 'onradoB #as o $ensa#ento voltava outra veC. +e >uando e# >uando, $arecia-#e escutar a voC dele, e estre#ecia. 'heguei a le#"rar-#e >ue, O des$edida, lhe dera os dedos frouxos, e sentia, nAo sei co#o diga, u#a es$?cie de arre$endi#ento, u# #edo de o ter ofendido... e de$ois vinha o deseGo de o ver outra veC... !erdoe-#e, titiaB a senhora ? >ue >uer >ue lhe conte tudo. A res$osta de +. !aula foi a$ertar-lhe #uito a #Ao e faCer u# gesto de ca"e@a. Afinal achava algu#a coisa de outro te#$o, ao contato da>uelas sensa@Kes ingenua#ente narradas. Tinha os olhos ora #eio cerrados, na sonolFncia da recorda@Ao, D ora agu@ados de curiosidade e calor, e ouvia tudo, dia $or dia, encontro $or encontro, a $rL$ria cena do teatro, >ue a so"rinha a $rincN$io lhe ocultara. ( vinha tudo o #ais, horas de Pnsia, de saudade, de #edo, de es$eran@a, desalentos, dissi#ula@Kes, N#$etos, toda a agita@Ao de u#a criatura e# tais circunstPncias, nada dis$ensava a curiosidade insaci=vel da tia. NAo era u# livro, nAo era se>uer u# ca$Ntulo de adult?rio, #as u# $rLlogo, D interessante e violento. ,enancinha aca"ou. A tia nAo lhe disse nada, deixou-se estar #etida e# si #es#aB de$ois acordou, $egou-lhe na #Ao e $uxou-a. NAo lhe falou logoB fitou $ri#eiro, e de $erto, toda essa #ocidade, in>uieta e $al$itante, a "oca fresca, os olhos ainda

infinitos, e sL voltou a si >uando a so"rinha lhe $ediu outra veC $erdAo. +. !aula disse-lhe tudo o >ue a ternura e a austeridade da #Ae lhe $oderia diCer, falou-lhe de castidade, de a#or ao #arido, de res$eito $M"licoB foi tAo elo>Jente >ue ,enancinha nAo $Qde conter-se, e chorou. ,eio o ch=, #as nAo h= ch= $ossNvel de$ois de certas confidFncias. ,enancinha recolheu-se logo, e, co#o a luC era agora #aior, saiu da sala co# os olhos "aixos, $ara >ue o criado lhe nAo visse a co#o@Ao. +. !aula ficou diante da #esa e do criado. 5astou vinte #inutos, ou $ouco #enos, e# "e"er u#a xNcara de ch= e roer u# "iscoito, e a$enas ficou sL, foi encostar-se O Ganela, >ue dava $ara a ch=cara. ,entava u# $ouco, as folhas #ovia#-se sussurrando, e, con>uanto nAo fosse# as #es#as do outro te#$o, ainda assi# $erguntava#-lhe: E!aula, vocF le#"ra-se do outro te#$oIE Hue esta ? a $articularidade das folhas, as gera@Kes >ue $assa# conta# Os >ue chega# as coisas >ue vira#, e ? assi# >ue todas sa"e# tudo e $ergunta# $or tudo. ,ocF le#"ra-se do outro te#$oI %e#"rar, le#"ravaB #as a>uela sensa@Ao de h= $ouco, reflexo a$enas, tinha agora cessado. (# vAo re$etia as $alavras da so"rinha, fareGando o ar agreste da noite: era sL na ca"e@a >ue achava algu# vestNgio, re#iniscFncias, coisas truncadas. . cora@Ao e#$acara de novo, o sangue ia outra veC co# a andadura do costu#e. 8altava-lhe o contato #oral da outra. ( continuava, a$esar de tudo, diante da noite, >ue era igual Os outras noites de entAo, e nada tinha >ue se $arecesse co# as do te#$o da /toltC e do Mar>uFs de !aran=B #as continuava, e l= dentro as $retas es$alhava# o sono contando anedotas, e diCia#, u#a ou outra veC, i#$acientes: D/inh= velha hoGe deita tarde co#o dia"o:

VIVER! 8i# dos te#$os. A3A/,(R0/, sentado e# u#a rocha, fita longa#ente o horiConte, onde $assa# duas =guias cruCando-se. Medita, de$ois sonha. ,ai declinando o dia. A3A/,(R0/. D 'hego O cl=usula dos te#$osB este ? o li#iar da eternidade. A terra est= desertaB nenhu# outro ho#e# res$ira o ar da vida. /ou o Mlti#oB $osso #orrer. Morrer: deliciosa id?ia: /?culos de s?culos vivi, cansado, #ortificado, andando se#$re, #as ei-los >ue aca"a# e vou #orrer co# eles. ,elha natureCa, adeus: '?u aCul, i#enso c?u for a"erto $ara >ue des@a# os es$Nritos da vida nova, terra ini#iga, >ue #e nAo co#este os ossos, adeus: . errante nAo errar= #ais. +eus #e $erdoar=, se >uiser, #as a #orte consola-#e. A>uela #ontanha ? =s$era co#o a #inha dorB a>uelas =guias, >ue ali $assa#, deve# ser fa#intas co#o o #eu deses$ero. Morrereis ta#"?#, =guias divinasI !R.M(T(0. D 'erto >ue os ho#ens aca"ara#B a terra est= nua deles. A3A/,(R0/. D .u@o ainda u#a voC... ,oC de ho#e#I '?us i#$lac=veis, nAo sou entAo o Mlti#oI (i-lo >ue se a$roxi#a... Hue# ?s tuI 3= e# teus grandes olhos algu#a coisa $arecida co# a luC #isteriosa dos arcanGos de IsraelB nAo ?s ho#e#... !R.M(T(0. D NAo. A3A/,(R0/. D Ra@a divinaI !R.M(T(0. D Tu o disseste. A3A/,(R0/. D NAo te conhe@oB #as >ue i#$orta >ue te nAo conhe@aI NAo ?s ho#e#B $osso entAo #orrerB $ois sou o Mlti#o, e fecho a $orta da vida. !R.M(T(0. D A vida, co#o a antiga Te"as, te# ce# $ortas. 8echas u#a, outras se a"rirAo. 4s o Mlti#o da tua es$?cieI ,ir= outra es$?cie #elhor, nAo feita do #es#o "arro, #as da #es#a luC. /i#, ho#e# derradeiro, toda a $le"e dos es$Nritos $erecer= $ara se#$reB a flor deles ? >ue voltar= O terra $ara reger as coisas. .s te#$os serAo retificados. . #al aca"ar=B os ventos nAo es$alharAo #ais, ne# os ger#es da #orte, ne# o cla#or dos o$ri#idos, #as tAo so#ente a cantiga do a#or $erene e a "Fn@Ao da universal Gusti@a... A3A/,(R0/. D Hue i#$orta O es$?cie >ue vai #orrer co#igo toda essa delNcia $Lstu#aI 'rF-#e, tu >ue ?s i#ortal, $ara os ossos >ue a$odrece# na terra as $Mr$uras de /idQnia nAo vale# nada. . >ue tu #e contas ? ainda #elhor >ue o sonho de 'a#$anella. Na cidade deste havia delitos e enfer#idadesB a tua exclui todas as lesKes #orais e fNsicas. . /enhor te ou@a: Mas deixa-#e ir #orrer. !R.M(T(0. D ,ai, vai. Hue $ressa tens e# aca"ar os teus diasI A3A/,(R0/. D A $ressa de u# ho#e# >ue te# vivido #ilheiros de anos. /i#, #ilheiros de anos. 3o#ens >ue a$enas res$irara# $or deCenas deles, inventara# u# senti#ento de enfado, tedium vitae, >ue eles nunca $udera# conhecer, ao #enos e# toda a sua i#$lac=vel e vasta realidade, $or>ue ? $reciso haver calcado, co#o eu, todas as gera@Kes e todas as ruNnas, $ara ex$eri#entar esse $rofundo fastio da existFncia. !R.M(T(0. D Milheiros de anosI

A3A/,(R0/. D Meu no#e ? Ahasverus: vivia e# Jerusal?#, ao te#$o e# >ue ia# crucificar Jesus 'risto. Huando ele $assou $ela #inha $orta, afrouxou ao $eso do #adeiro >ue levava aos o#"ros, e eu e#$urrei-o, "radando-lhe >ue nAo $arasse, >ue nAo descansasse, >ue fosse andando at? O colina, onde tinha de ser crucificado... (ntAo u#a voC anunciou-#e do c?u >ue eu andaria se#$re, continua#ente, at? o fi# dos te#$os. Tal ? a #inha cul$aB nAo tive $iedade $ara co# a>uele >ue ia #orrer. NAo sei #es#o co#o isto foi. .s fariseus diCia# >ue o filho de Maria vinha destruir a lei, e >ue era $reciso #at=-loB eu, $o"re ignorante, >uis real@ar o #eu Celo e daN a a@Ao da>uele dia. Hue de veCes vi isto #es#o, de$ois, atravessando os te#$os e as cidades: .nde >uer >ue o Celo $enetrou nu#a al#a su"alterna, feC-se cruel ou ridNculo. 8oi a #inha cul$a irre#issNvel. !R.M(T(0. D 5rave cul$a, e# verdade, #as a $ena foi "en?vola. .s outros ho#ens lera# da vida u# ca$Ntulo, tu leste o livro inteiro. Hue sa"e u# ca$Ntulo de outro ca$NtuloI NadaB #as o >ue os leu a todos, liga-os e conclui. 3= $=ginas #elancLlicasI 3= outras Goviais e feliCes. R convulsAo tr=gica $recede a do riso, a vida "rota da #orte, cegonhas e andorinhas troca# de cli#a, se# Ga#ais a"andon=-lo inteira#enteB ? assi# >ue tudo se concerta e restitui. Tu viste isso, nAo deC veCes, nAo #il veCes, #as todas as veCesB viste a #agnificFncia da terra curando a afli@Ao da al#a, e a alegria da al#a su$rindo O desola@Ao das coisasB dan@a alternada da natureCa, >ue d= a #Ao es>uerda a JL e a direita a /ardana$alo. A3A/,(R0/. D Hue sa"es tu da #inha vidaI NadaB ignoras a vida hu#ana. !R.M(T(0. D Ignoro a vida hu#anaI deixa-#e rir: (ia, ho#e# $er$?tuo, ex$licate. 'onta-#e tudoB saNste de Jerusal?#... A3A/,(R0/. D /aN de Jerusal?#. 'o#ecei a $eregrina@Ao dos te#$os. Ia a toda $arte, >ual>uer >ue fosse a ra@a, o culto ou a lNnguaB sLis e neves, $ovos "=r"aros e cultos, ilhas, continentes, onde >uer >ue res$irasse u# ho#e#, aN res$irei eu. Nunca #ais tra"alhei. Tra"alho ? refMgio, e nAo tive esse refMgio. 'ada #anhA achava co#igo a #oeda do dia... ,edeB c= est= a Mlti#a. Ide, >ue G= nAo sois $recisa Satira a moeda ao lon'e T. NAo tra"alhava, andava a$enas, se#$re, se#$re, se#$re, u# dia e outro dia, u# ano e outro ano, e todos os anos, e todos os s?culos. A eterna Gusti@a sou"e o >ue feC: so#ou a eternidade co# a ociosidade. As gera@Kes legava#-#e u#as Os outras. As lNnguas >ue #orria# ficava# co# o #eu no#e e#"utido na ossada. 'o# o volver dos te#$os, es>uecia-se tudoB os herLis dissi$ava#-se e# #itos, na $enu#"ra, ao longeB e a histLria ia caindo aos $eda@os, nAo lhe ficando #ais >ue duas ou trFs fei@Kes vagas e re#otas. ( eu viaas de u# #odo e de outro #odo. 8alaste e# ca$NtuloI 8eliCes os >ue sL lera# a vida e# u# ca$Ntulo. .s >ue se fora#, O nascen@a dos i#$?rios, levara# a i#$ressAo da $er$etuidade delesB os >ue ex$irara# >uando eles decaNa#, enterrara#-se co# a es$eran@a da reco#$osi@AoB #as sa"es tu o >ue ? ver as #es#as coisas, se# $arar, a #es#a alternativa de $ros$eridade e desola@Ao, desola@Ao e $ros$eridade, eternas ex?>uias e eternas aleluias, auroras so"re auroras, ocasos so"re ocasosI !R.M(T(0. D Mas nAo $adeceste, creioB ? algu#a coisa nAo $adecer nada. A3A/,(R0/. D /i#, #as vi $adecer os outros ho#ens, e, $ara o fi#, o es$et=culo da alegria dava-#e a #es#a sensa@Ao >ue os discursos de u# doido. 8atalidades do sangue e da carne, conflitos se# fi#, tudo vi $assar a #eus olhos, a $onto >ue a noite #e feC $erder o gosto ao dia, e aca"o nAo distinguindo as flores das urCes. Tudo se #e confunde na retina enfarada.

!R.M(T(0. D !essoal#ente nAo te doeu nadaB e eu >ue $adeci $or te#$os inM#eros o efeito da cLlera divinaI A3A/,(R0/. D TuI !R.M(T(0. D !ro#eteu ? o #eu no#e. A3A/,(R0/. D Tu !ro#eteuI !R.M(T(0. D ( >ual foi o #eu cri#eI 8iC de lodo e =gua os $ri#eiros ho#ens, e de$ois, co#$adecido, rou"ei $ara eles o fogo do c?u. Tal foi o #eu cri#e. JM$iter, >ue entAo regia o .li#$o, condenou-#e ao #ais cruel su$lNcio. Anda, so"e co#igo a este rochedo. A3A/,(R0/. D 'ontas-#e u#a f="ula. 'onhe@o esse sonho helFnico. !R.M(T(0. D ,elho incr?dulo: Anda ver as $rL$rias correntes >ue #e agrilhoara#B foi u#a $ena excessiva $ara nenhu#a cul$aB #as a divindade orgulhosa e terrNvel... 'hega#os, olha, a>ui estAo elas... A3A/,(R0/. D . te#$o >ue tudo rLi nAo as >uis entAoI !R.M(T(0. D (ra# de #Ao divinaB fa"ricou-as ,ulcano. +ois e#iss=rios do c?u viera# atar-#e ao rochedo, e u#a =guia, co#o a>uela >ue l= corta o horiConte, co#ia-#e o fNgado, se# consu#i-lo nunca. +urou isto te#$os >ue nAo contei. NAo, nAo $odes i#aginar este su$lNcio... A3A/,(R0/. D NAo #e iludesI Tu !ro#eteuI NAo foi entAo u# sonho da i#agina@Ao antigaI !R.M(T(0. D .lha "e# $ara #i#, $al$a estas #Aos. ,F se existo. A3A/,(R0/. D Mois?s #entiu-#e. Tu !ro#eteu, criador dos $ri#eiros ho#ensI !R.M(T(0. D 8oi o #eu cri#e. A3A/,(R0/. D /i#, foi o teu cri#e, artNfice do infernoB foi o teu cri#e inex$i=vel. A>ui devias ter ficado $or todos os te#$os, agrilhoado e devorado, tu, orige# dos #ales >ue #e afligira#. 'areci de $iedade, ? certoB #as tu, >ue #e trouxeste O existFncia, divindade $erversa, foste a causa original de tudo. !R.M(T(0. D A #orte $rLxi#a o"scurece-te a raCAo. A3A/,(R0/. D /i#, ?s tu #es#o, tens a fronte olN#$ica, forte e "elo titAo: ?s tu #es#o... /Ao estas as cadeiasI NAo veGo o sinal das tuas l=gri#as. !R.M(T(0. D 'horei-as $ela tua ra@a. A3A/,(R0/. D (la chorou #uito #ais $or tua cul$a. !R.M(T(0. D .uve, Mlti#o ho#e#, Mlti#o ingrato: A3A/,(R0/. D !ara >ue >uero eu $alavras tuasI Huero os teus ge#idos, divindade $erversa. A>ui estAo as cadeias. ,F co#o as levanto nas #AosB ouve o tinir dos ferros... Hue# te desagrilhoou outroraI !R.M(T(0. D 3?rcules.

A3A/,(R0/. D 3?rcules... ,F se ele te $resta igual servi@o, agora >ue vais ser nova#ente agrilhoado. !R.M(T(0. D +eliras. A3A/,(R0/. D . c?u deu-te o $ri#eiro castigoB agora a terra vai dar-te o segundo e derradeiro. Ne# 3?rcules $oder= #ais ro#$er estes ferros. .lha co#o os agito no ar, O #aneira de $lu#asB ? >ue eu re$resento a for@a dos deses$eros #ilen=rios. Toda a hu#anidade est= e# #i#. Antes de cair no a"is#o, escreverei nesta $edra o e$it=fio de u# #undo. 'ha#arei a =guia, e ela vir=B dir-lhe-ei >ue o derradeiro ho#e#, ao $artir da vida, deixa-lhe u# regalo de deuses. !R.M(T(0. D !o"re ignorante, >ue reGeitas u# trono: NAo, nAo $odes #es#o reGeit=-lo. A3A/,(R0/. D 4s tu agora >ue deliras. (ia, $rostra-te, deixa-#e ligar-te os "ra@os. Assi#, "e#, nAo resistir=s #aisB ar>ueGa $ara aN. Agora as $ernas... !R.M(T(0. D Aca"a, aca"a. /Ao as $aixKes da terra >ue se volta# contra #i#B #as eu, >ue nAo sou ho#e#, nAo conhe@o a ingratidAo. NAo arrancar=s u#a letra ao teu destino, ele se cu#$rir= inteiro. Tu #es#o ser=s o novo 3?rcules. (u, >ue anunciei a glLria do outro, anuncio a tuaB e nAo ser=s #enos generoso >ue ele. A3A/,(R0/. D +eliras tuI !R.M(T(0. D A verdade ignota aos ho#ens ? o delNrio de >ue# a anuncia. Anda, aca"a. A3A/,(R0/. D A glLria nAo $aga nada, e extingue-se. !R.M(T(0. D (sta nAo se extinguir=. Aca"a, aca"aB ensina ao "ico adunco da =guia co#o #e h= de devorar a entranhaB #as escuta... NAo, nAo escutes nadaB nAo $odes entender-#e. A3A/,(R0/. D 8ala, fala. !R.M(T(0. D . #undo $assageiro nAo $ode entender o #undo eternoB #as tu ser=s o elo entre a#"os. A3A/,(R0/. D +iCe tudo. !R.M(T(0. D NAo digo nadaB anda, a$erta "e# estes $ulsos, $ara >ue eu nAo fuGa, $ara >ue #e aches a>ui O tua volta. Hue te diga tudoI J= te disse >ue u#a ra@a nova $ovoar= a terra, feita dos #elhores es$Nritos da ra@a extintaB a #ultidAo dos outros $erecer=. No"re fa#Nlia, lMcida e $oderosa, ser= a $erfeita co#unhAo do divino co# o hu#ano. .utros serAo os te#$os, #as entre eles e estes u# elo ? $reciso, e esse elo ?s tu. A3A/,(R0/. D (uI !R.M(T(0. D Tu #es#o, tu, eleito, tu, rei. /i#, Ahasverus, tu ser=s rei. . errante $ousar=. . des$reCado dos ho#ens governar= os ho#ens. A3A/,(R0/. D TitAo artificioso, iludes-#e... Rei, euI

!R.M(T(0. D Tu rei. Hue outro seriaI . #undo novo $recisa de u#a tradi@Ao do #undo velho, e ningu?# $ode falar de u# a outro co#o tu. Assi# nAo haver= interru$@Ao entre as duas hu#anidades. . $erfeito $roceder= do i#$erfeito, e a tua "oca dir-lhe-= as suas origens. 'ontar=s aos novos ho#ens todo o "e# e todo o #al antigo. Reviver=s assi# co#o a =rvore a >ue cortara# as folhas secas, e conserva tAo-so#ente as vi@osasB #as a>ui o vi@o ? eterno. A3A/,(R0/. D ,isAo lu#inosa: (u #es#oI !R.M(T(0. D Tu #es#o. A3A/,(R0/. D (stes olhos... estas #Aos... vida nova e #elhor... ,isAo excelsa: TitAo, ? Gusto. Justa foi a $enaB #as igual#ente Gusta ? a re#issAo gloriosa do #eu $ecado. ,iverei euI eu #es#oI ,ida nova e #elhorI NAo, tu #ofas de #i#. !R.M(T(0. D 1e#, deixa-#e, voltar=s u# dia, >uando este i#enso c?u for a"erto $ara >ue des@a# os es$Nritos da vida nova. A>ui #e achar=s tran>Jilo. ,ai. A3A/,(R0/. D /audarei outra veC o solI !R.M(T(0. D (sse #es#o >ue ora vai a cair. /ol a#igo, olho dos te#$os, nunca #ais se fechar= a tua $=l$e"ra. 8ita-o, se $odes. A3A/,(R0/. D NAo $osso. !R.M(T(0. D !odF-lo-=s de$ois >uando as condi@Kes da vida houvere# #udado. (ntAo a tua retina fitar= o sol se# $erigo, $or>ue no ho#e# futuro ficar= concentrado tudo o >ue h= #elhor na natureCa, en?rgico ou sutil, cintilante ou $uro. A3A/,(R0/. D Jura >ue #e nAo #entes. !R.M(T(0. D ,er=s se #into. A3A/,(R0/. D 8ala, fala #ais, conta-#e tudo. !R.M(T(0. D A descri@Ao da vida nAo vale a sensa@Ao da vidaB tF-la-=s $rodigiosa. . seio de A"raAo das tuas velhas (scrituras nAo ? senAo esse #undo ulterior e $erfeito. %= ver=s +avid e os $rofetas. %= contar=s O gente estu$efata, nAo sL as grandes a@Kes do #undo extinto, co#o ta#"?# os #ales >ue ela nAo h= de conhecer, lesAo ou velhice, dolo, egoNs#o, hi$ocrisia, a a"orrecida vaidade, a ino$in=vel tolei#a e o resto. A al#a ter=, co#o a terra, u#a tMnica incorru$tNvel. A3A/,(R0/. D ,erei ainda este i#enso c?u aCul: !R.M(T(0. D .lha co#o ? "elo. A3A/,(R0/. D 1elo e sereno co#o a eterna Gusti@a. '?u #agnNfico, #elhor >ue as tendas de 'edar, ver-te-ei ainda e se#$reB tu recolher=s os #eus $ensa#entos, co#o outroraB tu #e dar=s os dias claros e as noites a#igas... !R.M(T(0. D Auroras so"re auroras. A3A/,(R0/. D (ia, fala, fala #ais. 'onta-#e tudo. +eixa-#e desatar-te estas cadeias...

!R.M(T(0. D +esata-as, 3?rcules novo, ho#e# derradeiro de u# #undo, >ue vais ser o $ri#eiro de outro. 4 o teu destinoB ne# tu ne# eu, ningu?# $oder= #ud=-lo. 4s #ais ainda >ue o teu Mois?s. +o alto do Ne"o, viu ele, $restes a #orrer, toda a terra de JericL, >ue ia $ertencer O sua $osteridadeB e o /enhor lhe disse: ETu a viste co# teus olhos, e nAo $assar=s a ela.E Tu $assar=s a ela, AhasverusB tu ha"itar=s JericL. A3A/,(R0/. D !Ke a #Ao so"re a #inha ca"e@a, olha "e# $ara #i#B incute-#e a tua realidade e a tua $redi@AoB deixa-#e sentir u# $ouco da vida nova e $lena... Rei dissesteI !R.M(T(0. D Rei eleito de u#a ra@a eleita. A3A/,(R0/. D NAo ? de#ais $ara resgatar o $rofundo des$reCo e# >ue vivi. .nde u#a vida cus$iu la#a, outra vida $or= u#a aur?ola. Anda, fala #ais... fala #ais... SContinua sonhando. #s duas 'uias apro,imam/se.T 0#a =guia. D Ai, ai, ai, deste Mlti#o ho#e#, est= #orrendo e ainda sonha co# a vida. A outra. D Ne# ele a odiou tanto, senAo $or>ue a a#ava #uito.

O CNEGO OU METAFSICA DO ESTILO D E,e# do %N"ano, es$osa #inha, ve# do %N"ano, ve#... As #andr=goras dera# o seu cheiro. Te#os Os nossas $ortas toda a casta de $o#"os...E D E(u vos conGuro, filhas de Jerusal?#, >ue se encontrardes o #eu a#ado, lhe fa@ais sa"er >ue estou enfer#a de a#or...E (ra assi#, co# essa #elodia do velho dra#a de Jud=, >ue $rocurava# u# ao outro na ca"e@a do 'Qnego Matias u# su"stantivo e u# adGetivo... NAo #e interro#$as, leitor $reci$itadoB sei >ue nAo acreditas e# nada do >ue vou diCer. +i-lo-ei, contudo, a des$eito da tua $ouca f?, $or>ue o dia da conversAo $M"lica h= de chegar. Nesse dia, D cuido >ue $or volta de ]]]], D o $aradoxo des$ir= as asas $ara vestir a Ga$ona de u#a verdade co#u#. (ntAo esta $=gina #erecer=, #ais >ue favor, a$oteose. 3Ao de traduCi-la e# todas as lNnguas. As acade#ias e institutos farAo dela u# $e>ueno livro, $ara uso dos s?culos, $a$el de "ronCe, corte-dourado, letras de o$ala e#"utidas, e ca$a de $rata fosca. .s governos decretarAo >ue ela seGa ensinada nos gin=sios e liceus. As filosofias >uei#arAo todas as doutrinas anteriores, ainda as #ais definitivas, e a"ra@arAo esta $sicologia nova, Mnica verdadeira, e tudo estar= aca"ado. At? l= $assarei $or tonto, co#o se vai ver. Matias, cQnego honor=rio e $regador efetivo, estava co#$ondo u# ser#Ao >uando co#e@ou o idNlio $sN>uico. Te# >uarenta anos de idade, e vive entre livros e livros $ara os lados da 5a#"oa. ,iera# enco#endar-lhe o ser#Ao $ara certa festa $rLxi#aB ele >ue se regalava entAo co# u#a grande o"ra es$iritual, chegada no Mlti#o $a>uete, recusou o encargoB #as instara# tanto, >ue aceitou. D ,ossa ReverendNssi#a faC isto "rincando, disse o $rinci$al dos festeiros. Matias sorriu #anso e discreto, co#o deve# sorrir os eclesi=sticos e os di$lo#atas. .s festeiros des$edira#-se co# grandes gestos de venera@Ao, e fora# anunciar a festa nos Gornais, co# a declara@Ao de >ue $regava ao (vangelho o 'Qnego Matias Eu# dos orna#entos do clero "rasileiroE. (ste Eorna#ento do cleroE tirou ao cQnego a vontade de al#o@ar, >uando ele o leu agora de #anhAB e sL $or estar aGustado, ? >ue se #eteu a escrever o ser#Ao. 'o#e@ou de #= vontade, #as no fi# de alguns #inutos G= tra"alhava co# a#or. A ins$ira@Ao, co# os olhos no c?u, e a #edita@Ao, co# os olhos no chAo, fica# a u# e outro lado do es$aldar da cadeira, diCendo ao ouvido do cQnego #il coisas #Nsticas e graves. Matias vai escrevendo, ora devagar, ora de$ressa. As tiras sae#lhe das #Aos, ani#adas e $olidas. Algu#as traCe# $oucas e#endas ou nenhu#as. +e re$ente, indo escrever u# adGetivo, sus$ende-seB escreve outro e risca-oB #ais outro, >ue nAo te# #elhor fortuna. A>ui ? o centro do idNlio. /u"a#os O ca"e@a do cQnego. 0$a: '= esta#os. 'ustou-te, nAo, leitor a#igoI 4 $ara >ue nAo acredites nas $essoas >ue vAo ao 'orcovado, e diCe# >ue ali a i#$ressAo da altura ? tal, >ue o ho#e# fica sendo coisa nenhu#a. .$iniAo $Pnica e falsa, falsa co#o Judas e outros dia#antes. NAo creias tu nisso, leitor a#ado. Ne# 'orcovados, ne# 3i#alaias vale# #uita coisa ao $? da tua ca"e@a, >ue os #ede. '= esta#os. .lha "e# >ue ? a ca"e@a do cQnego. Te#os O escolha u# ou outro dos he#isf?rios cere"raisB #as va#os $or este, >ue ? onde nasce# os su"stantivos. .s adGetivos nasce# no da es>uerda. +esco"erta #inha, >ue, ainda assi#, nAo ? a $rinci$al, #as a "ase dela, co#o se vai ver. /i#, #eu senhor, os adGetivos nasce# de u#

lado, e os su"stantivos de outro, e toda a sorte de voc="ulos est= assi# dividida $or #otivo da diferen@a sexual... D /exualI /i#, #inha senhora, sexual. As $alavras tF# sexo. (stou aca"ando a #inha grande #e#Lria $sico-l?xico-lLgica, e# >ue ex$onho e de#onstro esta desco"erta. !alavra te# sexo. D Mas, entAo, a#a#-se u#as Os outrasI A#a#-se u#as Os outras. ( casa#-se. . casa#ento delas ? o >ue cha#a#os estilo. /enhora #inha, confesse >ue nAo entendeu nada. D 'onfesso >ue nAo. !ois entre a>ui ta#"?# na ca"e@a do cQnego. (stAo Gusta#ente a sus$irar deste lado. /a"e >ue# ? >ue sus$iraI ? o su"stantivo de h= $ouco, o tal >ue o cQnego escreveu no $a$el, >uando sus$endeu a $ena. 'ha#a $or certo adGetivo, >ue lhe nAo a$arece: E,e# do %N"ano, ve#...E ( fala assi#, $ois est= e# ca"e@a de $adreB se fosse de >ual>uer $essoa do s?culo, a linguage# seria a de Ro#eu: EJulieta ? o sol... ergue-te, lindo sol.E Mas e# c?re"ro eclesi=stico, a linguage# ? a das (scrituras. Ao ca"o, >ue i#$orta# fLr#ulasI Na#orados de ,erona ou de Jud= fala# todos o #es#o idio#a, co#o acontece co# o thaler ou o dLlar, o flori# ou a li"ra, >ue ? tudo o #es#o dinheiro. !ortanto, va#os l= $or essas circunvolu@Kes do c?re"ro eclesi=stico, atr=s do su"stantivo >ue $rocura o adGetivo. /Nlvio cha#a $or /Nlvia. (scutaiB ao longe $arece >ue sus$ira ta#"?# algu#a $essoaB ? /Nlvia >ue cha#a $or /Nlvio. .uve#-se agora e $rocura#-se. 'a#inho difNcil e intrincado >ue ? este de u# c?re"ro tAo cheio de coisas velhas e novas: 3= a>ui u# "ur"urinho de id?ias, >ue #al deixa ouvir os cha#ados de a#"osB nAo $erca#os de vista o ardente /Nlvio, >ue l= vai, >ue desce e so"e, escorrega e saltaB a>ui, $ara nAo cair, agarra-se a u#as raNCes latinas, ali a"ordoa-se a u# sal#o, acol= #onta nu# $entP#etro, e vai se#$re andando, levado de u#a for@a Nnti#a, a >ue nAo $ode resistir. +e >uando e# >uando, a$arece-lhe algu#a da#a D adGetivo ta#"?# D e oferecelhe as suas gra@as antigas ou novasB #as, $or +eus, nAo ? a #es#a, nAo ? a Mnica, a destinada ab eterno $ara este consLrcio. ( /Nlvio vai andando, O $rocura da Mnica. !assai, olhos de toda cor, for#a de toda casta, ca"elos cortados O ca"e@a do /ol ou da NoiteB #orrei se# eco, #eigas cantilenas sus$iradas no eterno violinoB /Nlvio nAo $ede u# a#or >ual>uer, adventNcio ou anQni#oB $ede u# certo a#or no#eado e $redestinado. Agora nAo te assustes, leitor, nAo ? nadaB ? o cQnego >ue se levanta, vai O Ganela, e encosta-se a es$airecer do esfor@o. %= olha, l= es>uece o ser#Ao e o resto. . $a$agaio e# ci#a do $oleiro, ao $? da Ganela, re$ete-lhe as $alavras do costu#e e, no terreiro, o $avAo enfuna-se todo ao sol da #anhAB o $rL$rio sol, reconhecendo o cQnego, #anda-lhe u# dos seus fi?is raios, a cu#$ri#ent=-lo. ( o raio ve#, e $=ra diante da Ganela: E'Qnego ilustre, a>ui venho traCer os recados do sol, #eu senhor e $ai.E Toda a natureCa $arece assi# "ater $al#as ao regresso da>uele gal? do es$Nrito. (le $rL$rio alegra-se, entorna os olhos $or esse ar $uro, deixa-os ir fartare#-se de verdura e fres>uidAo, ao so# de u# $assarinho e de u# $ianoB de$ois fala ao $a$agaio, cha#a o Gardineiro, assoa-se, esfrega as #Aos, encostase. NAo lhe le#"ra #ais ne# /Nlvio ne# /Nlvia.

Mas /Nlvio e /Nlvia ? >ue se le#"ra# de si. (n>uanto o cQnego cuida e# coisas estranhas, eles $rossegue# e# "usca u# do outro, se# >ue ele sai"a ne# sus$eite nada. Agora, $or?#, o ca#inho ? escuro. !assa#os da consciFncia $ara a inconsciFncia, onde se faC a ela"ora@Ao confusa das id?ias, onde as re#iniscFncias dor#e# ou cochila#. A>ui $ulula a vida se# for#as, os ger#ens, e os detritos, os rudi#entos e os sedi#entosB ? o desvAo i#enso do es$Nrito. A>ui caNra# eles, O $rocura u# do outro, cha#ando e sus$irando. +F-#e a leitora a #Ao, agarre-se o leitor a #i#, e escorregue#os ta#"?#. ,asto #undo incLgnito. /Nlvio e /Nlvia ro#$e# $or entre e#"riKes e ruNnas. 5ru$os de id?ias, deduCindo-se O #aneira de silogis#os, $erde#-se no tu#ulto de re#iniscFncias da infPncia e do se#in=rio. .utras id?ias, gr=vidas de id?ias, arrasta#-se $esada#ente, a#$aradas $or outras id?ias virgens. 'oisas e ho#ens a#alga#a#-seB !latAo traC os Lculos de u# escrivAo da cP#ara eclesi=sticaB #andarins de todas as classes distri"ue# #oedas etruscas e chilenas, livros ingleses e rosas $=lidasB tAo $=lidas, >ue nAo $arece# as #es#as >ue a #Ae do cQnego $lantou >uando ele era crian@a. Me#Lrias $ias e fa#iliares cruCa#-se e confunde#-se. '= estAo as voCes re#otas da $ri#eira #issaB c= estAo as cantigas da ro@a >ue ele ouvia cantar Os $retas, e# casaB farra$os de sensa@Kes esvaNdas, a>ui u# #edo, ali u# gosto, acol= u# fastio de coisas >ue viera# cada u#a $or sua veC, e >ue ora GaCe# na grande unidade i#$al$=vel e o"scura. D ,e# do %N"ano, es$osa #inha... D (u vos conGuro, filhas de Jerusal?#... .uve#-se cada veC #ais $erto. (is aN chega# eles Os $rofundas ca#adas de teologia, de filosofia, de liturgia, de geografia e de histLria, li@Kes antigas, no@Kes #odernas, tudo O #istura, dog#a e sintaxe. A>ui $assou a #Ao $anteNsta de /$inoCa, Os escondidasB ali ficou a unhada do +outor Ang?licoB #as nada disso ? /Nlvio ne# /Nlvia. ( eles vAo rasgando, levados de u#a for@a Nnti#a, afinidade secreta, atrav?s de todos os o"st=culos e $or ci#a de todos os a"is#os. Ta#"?# os desgostos hAo de vir. !esares so#"rios, >ue nAo ficara# no cora@Ao do cQnego, c= estAo, O laia de #anchas #orais, e ao $? deles o reflexo a#arelo ou roxo, ou o >ue >uer >ue seGa da dor alheia e universal. Tudo isso vAo eles cortando, co# a ra$ideC do a#or e do deseGo. 'a#"aleias, leitorI NAo ? o #undo >ue desa"aB ? o cQnego >ue se sentou agora #es#o. (s$aireceu O vontade, tornou O #esa do tra"alho, e relF o >ue escreveu, $ara continuarB $ega da $ena, #olha-a, desce-a ao $a$el, a ver >ue adGetivo h= de anexar ao su"stantivo. Justa#ente agora ? >ue os dois co"i@osos estAo #ais $erto u# do outro. As voCes cresce#, o entusias#o cresce, todo o C?ntico $assa $elos l="ios deles, tocados de fe"re. 8rases alegres, anedotas de sacristia, caricaturas, fac?cias, dis$arates, as$ectos estMrdios, nada os ret?#, #enos ainda os faC sorrir. ,Ao, vAo, o es$a@o estreita-se. 8icai aN, $erfis #eio a$agados de $as$alhKes >ue fiCera# rir ao cQnego, e >ue ele inteira#ente es>ueceuB ficai, rugas extintas, velhas charadas, regras de voltarete, e vLs ta#"?#, c?lulas de id?ias novas, de"uxos de conce$@Kes, $L >ue tens de ser $irP#ide, ficai, a"alroai, es$erai, deses$erai, >ue eles nAo tF# nada convosco. A#a#-se e $rocura#-se. !rocura#-se e acha#-se. (nfi#, /Nlvio achou /Nlvia. ,ira#-se, caNra# nos "ra@os u# do outro, ofegantes de canseira, #as re#idos co# a $aga. 0ne#-se, entrela@a# os "ra@os, e regressa# $al$itando da inconsciFncia $ara a consciFncia. EHue# ? esta >ue so"e do deserto, fir#ada so"re o seu a#adoIE, $ergunta /Nlvio,

co#o no C?nticoB e ela, co# a #es#a l="ia erudita, res$onde-lhe >ue E? o selo do seu cora@AoE, e >ue Eo a#or ? tAo valente co#o a $rL$ria #orteE. Nisto, o cQnego estre#ece. . rosto ilu#ina-se-lhe. A $ena, cheia de co#o@Ao e res$eito, co#$leta o su"stantivo co# o adGetivo. /Nlvia ca#inhar= agora ao $? de /Nlvio, no ser#Ao >ue o cQnego vai $regar u# dia destes, e irAo Guntinhos ao $relo, se ele coligir os seus escritos, o >ue nAo se sa"e.

FIM

S-ar putea să vă placă și