Panevropski univerzitet APEIRON Banja Luka Fakultet informacionih tehnologija

Prof. dr LAZO ROLJI

ELEKTRONSKO POSLOVANJE JAVNOG SEKTORA eUPRAVA (III dio)

Banja Luka, januar 2010. godine

Sadraj
2.1.1. Opis modela poslovanja prema drugoj klasifikacija ............................................ 3 2.1.2. Opis modela elektronske trgovine na osnovu relacija izmeu uesnika .............. 4 2.1.3. Opis modela elektronske trgovine na osnovu vrste poslovanja ......................... 11 2.1.4. Opis modela elektronskog trita prema funkciji klasinog trita koju podravaju ........................................................................................................................ 18 2.1.5. Opis poslovnih modela klasifikovanih prema virtuelnoj prostornoj razmjetenosti ................................................................................................................... 20

2.1.1. Opis modela poslovanja prema drugoj klasifikacija Jedna druga klasifikacija (Slovenija) poslovne modele svrstava u nekoliko osnovnih kategorija na slijedei nain:

virtualna trgovina direktna prodaja proizvoda [amazon.com, emka.si], o razpoloivosti i cijenama proizvoda Dobit se ostvaruje iz oglaavanja i usmjeravaanja stranki prodavcu [edmunds.com, avto.net],

posrednik informacija

posrednik transakcija posrednik pri on-line kupovini ili prodaji Dobit se ostvaruje iz provizije [expedia.com]

on-line trnica virtuelno okruenje za susretanje kupaca i prodavaca, on-line drabe Dobit se ostvaruje iz provizije [ebay.com].

ponudilac sadraja vijesti, multimedijski sadraj (muzika, video) [24ur.com, cnn.com, mp3.com] Dobit se ostvaruje iz oglaavanja, ili iz plaanja za pristup.

on-line ponudilac usluga (platljive) on-line usluge za stranke [xdrive.com, email.si] Dobit se ostvaruje iz narudbi, oglaavanja, posredovanja informacija o (potencijalnim) strankama.

virtualna zajednica on-line prostor za susret i razmjenu informacija [ivillage.com,

freehost386.com] Dobit se ostvaruje iz oglaavanja. portal pristupna taka za Internet opti ili specijalizovani [yahoo.com, matkurja.com]

syndicator
3

integracija informacija iz razliitih izvora [news.google.com] radi daljnje prodaje/posredovanja Dobit se ostvaruje iz oglaavanja.

pretraivai omoguuju pretraga.com] traenje informacije na Internetu [google.com, najdi.si,

2.1.2. Opis modela elektronske trgovine na osnovu relacija izmeu uesnika Oblici elektronske trgovine, klasifikovani na osnovu relacija izmeu uesnika, mogu se podijeliti na slijedee: B2C (Business to Consumer), B2B (Business to Business), C2C (Consumer to Consumer), B2C2B (Business to Consumer to Business), C2B2C (Consumer to Business to Consumer), Mobilna trgovina (M-Commerce).

B2C model je oblik poslovanja na Internetu koji daju direktan interfejs izmeu preduzea i potroaa. Primjer B2C aplikacije je sajt maloprodaje proizvoda ili usluga. Sajt u sebi objedinjuje slijedee karakteristike: Omoguava posjetiocu da pretrauje katalog (bazu podataka), Omoguava onlajn kupovinu i kreiranje sopstvene shopping kartice, Omoguava personalizaciju sajta tako da kupac uvijek na vrijeme bude obavjeten o novim artiklima u bazi, Vodi kupce kroz kupovinu putem kreditnih kartica i obetbjeuje sigurnost kupovine korienjem SSL1 protokola, Sajt je brz i nema mnogo komplikovane grafike,

SSL-eng. Secure Sockets Layer - komunikacioni protokol. Razvijen je od Netscape za prenos privatnih dokumenata putem Interneta. SSL koristi kriptografski sistem koji koristi dva kljua za ifriranje podataka javni klju poznat svima i privatni ili tajni klju poznat samo primaocu poruke. Oba web pretraivaa, i Netscape Navigator i Internet Explorer imaju SSL podrku, i mnoge web stranice koriste ovaj protokol za dobivanje povjerljivih podataka o korisnicima, kao to su brojevi kreditnih kartica. Prema konvenciji, URL-ovi koji zahtjevaju neku SSL konekciju poinju sa https: umjesto http:. 4

 Onlajn prodavnica otvorena je 24 asa svih sedam dana u nedelji za kupce sa cijele planete. Za preduzea koja imaju posrednike u distribuciji, reklami i prodaji proizvoda, B2C model nije efikasan.

B2B model u osnovi je automatizovana razmjena informacija izmeu razliitih organizacija (u okviru jedne kompanije, korporacije ili razliitih kompanija i korporacija). B2B tehnologije: olakavaju transakcije za prodaju roba i usluga izmeu organizacija omoguavaju integraciju lanca nabavke on-line pribavljanje robe jedne firme za drugu. B2E (Business to Employees) model je E-commerce model kojim organizacija prua usluge (srvise), informacije i druge proizvode svojim zaposlenima. Zaposleni elektronskim putem naruuju sredstva i materijal koji im je poreban za rad. Zaposleni preko ovog modela kupuju proizvode svoje organizacije sa popustom, povoljnije dobijaju osiguranje, uzimaju asove obuke. Primjeri ovog modela su: Online training Online banking. C2C je noviji oblik trgovine. To je model elektronske trgovine po kojem potroai trguju direktno sa drugim potroaima. Kompanija koja podrava ove transakcije mora nai neki netradicionalni nain za naplatu usluge. Kompanija koja podrava ove transakcije naplatu usluga vri na neki netradicionalan nain, kao to je, obino, mali procenat od transakcije, lanarina za uslugu ili neki vid kombinacije ova dva naina. C2B Ovo je model kod kojeg osobe koriste Internet kako bi prodale proizvode ili pruile usluge organizacijama i-ili kako bi traile prodavce koji nude proizvode i usluge koje su njima potrebne. Primjer ovog modela je sajt www.priceline.com.

Slika 11: Primjer C2B modela e-trgovine - Mapa sajta priceline.com

B2B2C (Business to Business to Customer); Ovo je noviji model elektronske trgovine. Ovo je korienje modela B2B koji podrava poslovanje preduzaa po modelu B2C. Ovaj model doprinosi uspjehu B2B i zadovoljava potencijalnu tranju B2C. Aplikacija koja povezuje jedan on-line katalog sa drugim moe se smatrati kao B2B2C aplikacijom.

Slika 12: Logika B2B2C modela e-trgovine

B2C2B predstavlja noviji model elektronske trgovine. Model B2C2B definisan je kao korienje modela B2B kao podrke poslovanju kompanija po modelu B2C. B2B prua mogunost B2C kompanijama da smanje trokove i poboljaju B2C usluge. Aplikacijom
6

B2C2B moe se smatrati aplikacija koja povezuje jedan onlajn katalog sa drugim jer doprinosi uspjehu obadva oblika poslovanja.

C2B2C (Customer to Business to Customer) je model elektronske trgovine koji povezuje potroae koristei onlajn preduzee kao posrednika. Primjer ovog tipa aplikacije je sajt koji omoguava transakcije (kupovinu, prodaju, zamjenu) polovnih automobila izmeu korisnika ali takoe sadri katalog novih automobila (npr. www.autotrader.com).

Slika 13. Primjer C2B2C aplikacije - Mapa sajta autotrader.com

M-Commerce mobilna trgovina predstavlja svaku transakciju novane vrijednosti koja je realizovana preko mobilne telekomunikacione mree. Ona moe obuhvatiti sve transakcije koje spadaju u elektronsku trgovinu tipa B2B ili B2C. Aplikacije koje se primjenjuju u oblasti mobilne trgovine omoguavaju korisnicima da putem mobilnih telefona (beino) obave kupovinu razliitih proizvoda i usluga.

Slika 14: Logika funkcionisanja modela mobilne trgovine Ureaji i servisi pomou kojih se obavlja mobilno poslovanje su: PDA (Personal digital assistant) depni beini raunar, SMS (Short Message Service) tehnologija koja omoguava slanje kratkih tekstualnih poruka na neki mobilni telefon, EMS (Enhanced Messaging Service) SMS ekstenzija koja podrava proste animacije, male slike, melodije, MMS (Multimedia Messaging Service) omoguava isporuku multimedijalnih informacija, Smartphone Internet mobilni telefoni koji podravaju mobilne aplikacije.

Aplikacije mobilnog poslovanja mogu biti: Mobilne finansijske aplikacije (B2C, B2B) Mobilno reklamiranje (B2C) Mobilno upravljanje inventarom (B2C, B2B) Proaktivni servis menadment (B2C, B2B) Proizvod, lokacija i kupovina (B2C, B2B) Beini reininjering (B2C, B2B) Mobilna aukcija i povratna aukcija (B2C) Mobilni servisi za zabavu (B2C)
8

Mobilna kancelarija (B2C) Mobilno uenje na daljinu (B2C) Beino skladite podataka (B2C, B2B) Mobilna muzika na zahtev (B2C).

Mobilno poslovanje se realizuje kroz: Mobilna radna mjesta Menadment odnosa sa potroaima Logistiku mobilnog poslovanja Menadment putovanja Mobile Procurement; to je nain nabavke putem Interneta koji omoguava drugaiji odnos izmeu kupca i prodavca, trokova. Supply Chain Management (upravljanje lancima snabdjevanja) podrazumijeva dostavljanje pravog proizvoda, na pravo mjesto u pravo vrijeme i po pravoj cijeni. smanjenje administracije i

Prednosti mobilnog poslovanja mogu biti: Uteda u novcu, Uteda u vremenu, Poboljan kvalitet informacija, i Poveano zadovoljstvo i lojalnost potroaa.

Modeli elektronske uprave: Kako smo ranije naveli, postoje 4 vrste modela elektronske uprave i to: G2B, G2C, G2G i G2E.

Slika 15: Komunikacija u elektronskoj upravi u BiH

G2B (Government to Business) model predstavlja saradnju vlade i poslovnih subjekata kao i drugih pravnih lica. Predstavlja najveu mogunost za poveanje efikasnosti ekonomije. Njime se postie skraenje vremena izvrenja sloenih transakcija i stvara dobra podloga za kvalitetno odluivanje.

G2C (Government to Citizens) je model e-Uprave (eGovernment) preko koga vlada obezbjeuje dobra, servise i informacije poslovnim licima i graanima. Graani danas oekuju mnogo vie nego ranije. Oni zahtjevaju tane i njima prilagoene informacije. ele da ih javna uprava tretira kao osobe i da djelotvorno reaguje na pojedine okolnosti i ivotne situacije svakog pojedinca. Informacijsko drutvo od javne uprave trai da se potpuno reformie i nudi joj priliku da pobolja svoje usluge, povea efikasnost i ponovno zaslui povjerenje graana. Za graane to znai da je dovoljan samo telefonski poziv ili Internet za pristup potrebnim informacijama. Servis je dostupan 24 asa dnevno. Single touch point jednim ulaskom na Internet korisnik pristupa svim potrebnim informacijama. Korisnik plaa administrativnu taksu i plaanje se obavlja preko Interneta. Graani na ovaj nain mogu da: Pronau informacije koje su im potrebne
10

 Postavljaju pitanja i primaju odgovore Plaaju takse i raune Primaju isplate i dokumenta.

Primjer G2C aplikacije je Electronic benefits transfer (EBT): Jedna smart kartica preko koje se pristupa keu i drugim beneficijama. Primaocu se vri elektronski transfer novca na bankovni raun ili se iznos skida sa smart kartice. Smanjuje se broj nelegalnih radnji.

G2G (Government to Government). Ovo je nain e-poslovanja kojim javni sektor efikasno koriste Internet servise na svim nivoima upravljanja: Izmeu lokalnih organa uprave i entiteta Izmeu kantona i entiteta Izmeu Distrikta Brko i vlada kantona Izmeu entitetske vlade i Savjeta ministara i ministarstava na nivou BiH i Pri meuresornom upravljanju.

G2E (Government to Employees) je model elektronske uprave kod kojeg se informacione i komunikacione tehnologije koriste u cilju saradnje i koordinacije zaposlenih u vladinim organima. Ovakav model omoguava: Bolju komunikaciju izmeu zaposlenih Blagovremeno obavjetavanje i protok informacija Potrebe e-obrazovanja u vladi i javnim slubama i Upravljanje znanjem.

2.1.3. Opis modela elektronske trgovine na osnovu vrste poslovanja Prema vrsti poslovanja modeli elektronskog poslovanja mogu se svrstati kao: Aukcijski modeli Portal modeli, Dynamic Pricing modeli, i Online trading and lending modeli.
11

Aukcijski modeli elektronske trgovine organizovani su kao forumi za onlajn kupovinu na kojima Internet korisnici mogu da se prijave kao licitanti ili kao pradavci. Prodavac alje podatke o predmetu prodaje, minimalnu cijenu i krajnji rok za zavretak aukcije. Licitant pretrauje sajt, pregleda trenutne licitatorske aktivnosti i licitira. Postoje sajtovi koji pretrauju postojee aukcijske sajtove i nalaze najniu cijenu. Iako aukcijski sajtovi zahtjevaju komisionu prodaju, oni su samo forum za onlajn kupovinu i prodaju, a njihovi vlasnici dobijaju procenat od obadvije strane (npr. autobytel.com, eBuy.com, PriceLine.com, Marcata.com).

Slika 16: Mapa aukcijskog sajta autobytel.com

12

Slika 17: Mapa aukcijskog sajta eBay.com

Portal modeli spadaju u specijalnu kategoriju brokera informacijama. Oni predstavljaju praktino ulaz u svijet informacija na Internetu. U argonu informatiara Internet portalima se nazivaju Internet sajtovi koji se esto koriste kao polazna osnova za pristup drugim sajtovima. Portal modeli su sistem integrisanih programa napravljenih da bi korisnici to lake doli do nekog podatka. Portal sajtovi daju posjetiocima ansu da na jednom mjestu nau skoro sve to trae. Oni obino nude vijesti iz razliitih oblasti, sportske informacije, vremenske prognoze, kao i mogunost pretraivanja Interneta. Ovi programi omoguuju besplatan e-mail, chat, forume, oglase po kategorijama i naravno program za pretraivanje. Najei dodatak veini portala je onlajn kupovina. Portali su podijeljeni na tri vrste: Horizontalne, koji agregiraju informacije o irokom opsega tema, tj. koji daju mnotvo informacija iz raznih oblasti na jednom mjestu, i Vertikalne, koji nude veliki broj informacija koje se tiu jedne oblasti, tj. koji su specijalizovani za jednu uu oblast, Afinitetni, koji su kao vertikalini ali tano usmjereni ka specifinom segmentu trita ili ka odreenom dogaaju. Cilj portala je da obezbjedi udobnost i osjeaj zajednitva (komune) korisnicima portala, da im omogui utedu vremena u njihovim naporima pretrage. Vlasnicima portala, portal donosi povean saobraaj na sajtu, odreenu kontrolu saobraaja, rezultati pretrage se u odreenoj mjeri mogu preusmjeravati. Ovo dalje omoguava da se posjetioci sajta to vie zadravaju na
13

tom portalu, da se obraaju za odgovore na pitanja, i omoguuje da korisnicima portala da izgrauju svoj poloaj kao eksperti za odreene oblasti. Primjer horizontalnog portala bio bi neki od pretraivaa poput www.krstarica.com, www.google.com, www.yahoo.com ili www.altavista.com . Primjer vertikalnog portala, koji istovremeno koristi i aukcijski model, je www.autobytel.com i koji daje informacije iz auto brane i www.acm.org koji daje informacije iz mainske industrije.

Slika 18. Primjer horizontalnog portala Krstarica sajt krstarica.com

14

Slika 19. Primjer horizontalnog portala Yahoo Mapa sajta yahoo.com

Slika 20. Primjer vertikalnog portala Yahoo Mapa sajta ACM.org

15

Slika 21. Primjer afinitetnog portala Women Mapa sajta women.com

Dynamic Pricing model, ili model dinamikog odreivanja cijena, je model elektronskog poslovanja kod kojeg se korisnici sajta udruuju kako bi kod odreenih kompanija dobili popuste u cijeni na koliinu. Ovaj model poslovanja takoe omoguuje kompanijama sniavanje cijena putem popusta i ponuda besplatnih proizvoda i usluga. Postoje i drugi naini npr. kad se prodajna cijena koriguje na osnovu ponude i potranje. Primjer toga je prodaja avio karata preko Interneta. Internet je promjenio nain odreivanja cijena pa je nastala mogunost spajanje velikog broja kupaca, ime se sniavaju cijene proizvoda. Dynamic Pricing modeli mogu se podijeliti na: Name-Your-Price model korisnik postavlja svoju cijenu Comparison pricing model sajt sa mehanizmom za pronalaenje najnie cijene za odreeni proizvod Demand-sensitive pricing model kupovina vee koliine proizvoda po nioj cijeni Bartering model zamjena nepotrebnog za potrebno Rebate model sajtovi koji nude popuste na maloprodaju proizvoda vodeih proizvoaa u zamjenu za reklamiranje ili proviziju Free offering model besplatni proizvodi i usluge generiu veliki promet na websajtu.

16

Slika 22. Primjer Dinamic Pricing modela Mapa sajta priceline.com

Online trading and lending su modeli onlajn posuivanja i iznajmljivanja proizvoda i usluga. Brokerska preduzea su definisala nain realizacije poslova osiguranja i trgovine nekretninama i hartijama od vrijednosti preko Web-a. Prednosti ovog modela u odnosu na klasine naine ovog tipa poslovanja su: - na sajtovima je mogue realizovati kupovinu, prodaju i upravljanje svim investicijama pomou raunara, i - transakcije preko Web-a manje kotaju.

Slika 23. Primjer online trading i landing modela Mapa sajta afsd.com.au
17

2.1.4. Opis modela elektronskog trita prema funkciji klasinog trita koju podravaju Ne postoji jedinstvena definicija elektronskih trita, ali se moe smatrati da je elektronsko trite elektronski sistem koji podrava makar jednu od slijedeih funkcija klasinog trita: Identifikaciju partnera sa kojim e se trgovati, Pretraivanje proizvoda, Pregovaranje o cijeni i uslovima prodaje, Obavljanje trgovakih transakcija, Plaanje, Isporuku, Pruanje podrke kupcu u odravanju i rjeavanju problema sa proizvodom.

Za elektronsko trite koriste se najei termini elektronsko trino mjesto (electronic marketplace) i elektronski trini prostor (electronic marketspace). Postoji nekoliko poslovnih modela elektronskih trita:

. e-Shop (elektronska prodavnica)

. e-Procurement (elektronski nabavni centar). Ovo je model elektronske ponude i nabavke proizvoda i usluga. Zastupljen je esto kod velikih kompanija ili javnih autoriteta koji vre nabaku za svoje potrebe preko WEB-a. Smisao je da se obezbijedi veliki broj dobavljaa to bi dovelo do niih cijena, boljeg kvaliteta, isporuke i samim tim i snienja trokova nabavke. Prednost za dobavljae se ogleda u veem broju tendera, globalnom prisustvu, niim trokovima uea, mogunosti da se uestvuje u tenderima kao manja kompanija u vidu kolaborativnog uea. Glavni izvor prihoda za sve je u smanjenju trokova. . e-Mall (elektronski trni centar). U osnovnoj formi, e-trni centri ili bulevari sastavljeni su od mnotva e-prodavnica koje su skupljene pod jednim krovom koji moe initi poznata marka, nain plaanja ili neto drugo. Samo preduzee koje zastupa e-mall model nije zainteresovano da pokrene posao slian prodavnicama koje podrava na platformi, ve je zainteresovano, da proda platformu drugima, da to vie povea prodaju svojim e-shop
18

partnerima, na primjer pokretanjem virtuelnih komuna, pretvarajui tako svoje trite u neto vie od samog mjesta za prodaju, da dovede nove prodavnice i naravno da proda svoj oglasni prostor. Prihod za vlasnike platforme e-mall-a stie se od prodaje platforme, prodaje prostora za reklamu i honorara za usluge. Primjer je www.emall.com

Slika 24. Mapa sajta e-Mall-a sajt emall.com

. e-Bazar (elektronski sajam) . e-Auction (elektronska aukcija). Ovaj model obezbjeuje vid trgovine slian onim na klasinim aukcijama. Prodaja je esto praena multimedijalnom prezentacijom proizvoda koji se prodaje. Zajedno sa prodajom, obezbjeeno je potpisivanje ugovora, plaanje i dostava. Izvor prihoda za preduzee koje organizuje aukciju je prodaja tehnoloke pl atforme, provizija od prodaje, reklamama. Prednost i za kupce i prodavce su poveanje efikasnosti i uteda vremena jer roba se transportuje tek po obavljenoj transakciji. Prodavac ima bolju kontrolu vika robe i korienja proizvodnje smanjujui troove prodaje. Kupac dobija robu i usluge po nioj cijeni, smanjujui ukupne trokove nabavke. Primjeri ovakvog modela poslovanja su www.autobytel.com. i www.fastparts.com .

. e-Brokerage (elektronsko posredovanje, e-usluge drugim firmama). Ovaj vid poslovanja se poveava jer postoje firme koje ne zanima WEB marketing pa taj segment poslovanja preputaju ovlatenim firmama da to rade za njihov raun. Zajedno za sve je da pos rednici imaju makar vezu sa katalogom prodavca. Ostale usluge tipa zastupanja marke, oglaavanja, plaanja, logistike, narudbi i ostalog vre posrednici. Prihod se ostvaruje na bazi lanarine, honorara za uslugu, transakciju ili procenat od transakcije. Primjer za ovaj vid poslovanja je : www.netstores.com.
19

Prihodi prodajnih mjesta elektronskih trita ostvaruju se, odnosno potiu, od nie cijene poslovanja, poveanja prodaje i jeftinije reklame (e-Shop, e-Procurement, e-Mall). Kod nekih prodajnih mjesta prihodi potiu od lanarine i reklame (e-Bazar), od prodaje tehnologije za aukciju, naplatom po jedinici transakcije i od reklame (e-Auction), a kod nekih potiu od lanarine i naplaivanja po obavljenom poslu (e-Brokerage).

2.1.5. Opis

poslovnih

modela

klasifikovanih

prema

virtuelnoj

prostornoj

razmjetenosti U ove tipove poslovnih modela svrstavaju se virtuelne komune (virtuelne zajednice) i virtuelne organizacije.

2.1.5.1.

Virtuelne komune

Najvea vrijednost komuna dolazi od informacija koje dobijaju od lanova (kupaca ili partnera), koje se onda plasiraju unutar odreenog okruenja. esto se komune koriste kao dodatak drugim marketing akcijama radi pridobijanja lojalnosti kupaca i izgradnje povjerenja. Prihod se ostvaruje lanarinom i oglaavanjem. Neki sektori trita poput industrije elika, prodavnice knjiga (www.amazon.com) i dr. ve su bogati virtuelnim komunama. U ovaj model elektronskog poslovanja, iako se ne uklapaju u definiciju reenu ovdje o tome ta su elektronski modeli trgovine i elektronski modeli poslovanja (vri se promet robe ili usluga i novana plaanja), a novijeg su datuma, da bi ih ipak obuhvatili u ovom prikazu modela elektronskog poslovanja, moemo ubrojiti razne socijalne mree, ili kako ih jo zovu komune (na osnovi drutvenih zajednica-social media platforms), koje postaju sve prisutnije u ivotima Internet korisnika. Primjer su Facebook, MySpace, LinkedIn i mrea za razmjenu kratkih poruka Twitter2. Pored ovih mrea, koje prvenstveno slue za povezivanje, postoje i forumi na kojima korisnici iznose svoje miljenje na razliite teme, i to najee bez ikakve cenzure, to predstavlja moda najvidljiviji dio demokratije (npr. YouTube).

Twitter (standardna ikona) je sajt za mikroblogovanje, tj. besplatna mrea za itanje tuih i pisanje linih malih tekstualnih poruka, tj. tvitova. Te male tekstualne poruke su duine do 140 karaktera i piu se na vaem profilu kako bi ih pratile osobe koje su prijavljene da vas pra te. Isto tako, i vi moete pratiti tue tvitove tako to ete se prijaviti na korisnika kojeg elite pratiti. 20

Slika 25: Mapa sajta facebook.com

Slika 26: Mapa sajta myspace.com

Slika 27: Mapa sajta twitter.com

21

2.1.5.2.

Virtuelne organizacije

To su geografski razmjetene organizacije koje su povezane zajednikim interesima, a sarauju kroz meusobno nezavisne radne zadatke, kroz prostor i vrijeme, kao i kroz organizacione granice, uz pomo informacionih i telekomunikacionih tehnologija. Moe sei i na drugi nain: da su to identifikovana grupa ljudi ili organizacija koja znatno vie koristi informacione i komunikacione tehnologije nego fiziku interakciju. Vrste virtuelnih organizacija su: Telework, je rad zaposlenog na daljinu, pri emu lokacija radnog mjesta moe biti: . Kod kue - zaposleni upravljaju dinamikom rada i radnim vremenom, i obezbjeena su im sva tehnika sredstva, . Satellite office - kancelarije udaljene od sjedita organizacije, zaposleni dijele radni prostor, smanjuju vrijeme i trokove komunikacije, . Mobile office - primjenjuje se kod trgovakih putnika, . Telecentre kancelarija u kojoj se dijeli prostor sa zaposlenima iz drugih organizacija.

Izvor: http://www.dol.gov/ocfo/publications/annual2000/foreword.htm

Slika 28: Prikaz mogunosti teleworka

Prednosti teleworka su: Za zaposlene: fleksibilno radno vrijeme

22

 smanjeno vrijeme i trokovi putovanja bolja koncentrisanost na poslovni zadatak sloboda u organizovanju radnog dana. Za poslodavce: poveanje produktivnosti smanjeni trokovi poslovnog prostora smanjen broj izostanaka sa posla npr. usljed bolesti lake regrutovanje stranih dravljana fleksibilnost organizacije i nove poslovne prilike i mogunosti.

Virtuelne kancelarije, je novi koncept organizacije kancelarije koji se primjenjuje u: kancelarijama za Telework i u klasinim kancelarijama u preduzeima. Vrste virtuelnih kancelarija su: . Hot desk environment - zaposlenom se svakog dana odreuje drugi sto i omoguen mu je pristup elektronskoj poti i raunarskim podacima. . Hotelling zaposleni vei dio radnog vremena provode kod klijenta koristei njegovu opremu i resurse slino kao posjetilac hotela. . Touchdown office - zaposlenima se dodjeljuje radni prostor kada dou na posao po principu first come first serve tj. ko prvi doe-prvi se posluuje.

Virtuelni timovi nastaju zbog nerutinskih poslova za koje organizacije nemaju osposobljene strunjake. Formiraju se timovi strunjaka, koji mogu biti fiziki udaljeni. Fleksibilni su na promjenljive uslove u okruenju, imaju komplementarne vjetine i nezavisne ciljeve, a ine ih zaposleni koji rade kod kue i male grupe u kancelarijama. Vrste virtuelnih timova su: . Mreni timovi . Paralelni timovi . Timovi za razvoj projekata ili proizvoda . Radni ili proizvodni tim . Servis timovi . Upravljaki timovi . Akcioni timovi.

23

Prednosti virtuelnih organizacija u odnosu na klasine su to: je omogueno angaovanje najboljih strunjaka, fleksibilna organizacija lake odgovara na promjenljive zahtjeve trita, poveava se konkurentnost izmeu razliitih privrednih jedinica, poveava se produktivnost, osoblje je pouzdanije i zadovoljnije, poveava se fleksibilnost pri radu zaposlenih, poveava se produktivnosti zaposlenih i radni dan traje 24 asa.

24