Sunteți pe pagina 1din 316

Diccionario If A-D

A
Aba: jobo
Abbilo: cabrn
Abadu: maz
Abail: lamo, rbol. Consagrado a Chang. Orisha.
Abako: cuchara.
Abaku: chino.
Abal, !bal": #$#ino.
Abalach%: nombr$ d$l Orisha. Oba&ala.
Abalnk$: nombr$ d$l Orisha. 'l$gu.
Aban: canas&a
Abangu$: ()am$ #$ludo*.
Aban: +$nado.
Aba)a: gorra con ,$cos d$ cu$n&as #ara cubrir a Chang.
Aba)a: amul$&o -u$ s$ fabrica con algodn, d$ los .an&os l$os, #i$ld$ &igr$
/ o&rama&$rias.
Aba)a: h$rmano m$nor d$ Chang.
Aba)$)$, !Ob%)$)$": Orisha h$rmana. 0a/or / madr$ d$ crianza d$
Chang.
Abara: m$ln.
Aba&: za#a&o.
Aba& dudu: za#a&o n$gro
Aba& fufu: za#a&o blanco
Aba& /$/%: za#a&o amarillo.
Aba/if: brujo.
Abba)a: $s un san&o $s#$cial -u$ s$ #r$s$n&a como un
camino o ad+ocacin d$ Chango / abba)a $s $l nombr$
/oruba formado #or obb, -u$ signi1ca r$/, a)a o adja #or lo
-u$ s$ d$duc$ -u$ Abba)a $s $l r$/ d$ la furia d$ las
&$m#$s&ad$s, d$ las gu$rras / las iras d$ los $s#iri&us
h$chic$ros. 's un orisha mu/ raro $n Cuba.
Ab$b%, !ab$b$r%": abanico.
Ab$gud: #alma.
Ab$gud%: harina cruda / -uimbob. Ofr$nda #ara Chang.
Ab$gud: harina cruda.
Ab$gu$d%: harina cruda m$zclada con -uimbob
alim$n&ofa+ori&od$l Orisha Chang.
Ab$oku&a: (la &i$rra d$ 2$ma/*.
Ab$oku&a: nombr$ d$ un #u$blo d$ nu$s&ros ma/or$s.
Ab$oku&a: nombr$ d$ un r$/ lucum.
Ab$oku&a: (3oma -u$ ha/ $n Africa -u$ &i$n$ la forma d$ un
cuchillo. D$ Ab$oku&a mandaban a los africanos #ara Cuba*.
Ab$oku&a si land% oku&a mag fra: (4u/a d$ al&an$ra / d$
am$naza, 5cuidado conmigo*6
Ab$r$: agujas.
Ab$r%: na+aja.
Ab$r$b%: abanico.
Ab$rikola: !ab$rikul": $l -u$ no &i$n$ .an&o as$n&ado, !-u$ no
$s& iniciado".
Ab$rikunlo: 's#an&amu$r&o. !$7$"
Ab$r /$/$: (consul&ar, con+$rsando con 2$/$*, ! la diosa
Osh8n".
Ab$/am: #a+o r$al. Abanico d$ Osh8n.
Ab$/$: m$ln.
Ab$ll: g$n&$ d$ afu$ra.
Abgu: g9iro.
Abgu: +i$ja.
Abgu abgu &a l$s$ Oba ba /$/%: Dond$ $s& $l r$/ / los +i$jos
s$ $s&bi$n.
Abiam, !abi/amo": (0adr$ $ hijo*, !cuando lamadr$ &i$n$ al ni)o
$n los brazos s$ l$s dic$ Abam". (3a +irg$n / $l ni)o :$s8s*.
Ab a7: $l $ncargado d$ ir al mon&$ a r$cog$r la /$rba #ara los
ri&os.
Abik8: ($s#iri&u +iaj$ro* -u$ $ncarna $n los ni)os, #or lo -u$
$s&os mu$r$n #r$ma&uram$n&$. Abik8, $l ni)o -u$ &i$n$ un
$s#iri&u -u$ s$ lo ll$+a #ron&o / +u$l+$ #ara ll$+ars$ a o&ro d$ la
familia*. (;ac$ / r$nac$*, s$ l$s r$conoc$ a los abik8 #or-u$
lloran a &odas horas, / son ra-ui&icos / $nf$rmizos.
Abila: <$la d$ lis&ado -u$ s$ usaba an&iguam$n&$.
Abila: 3ib$r&ad.
Abil: #i$s.
Abil$ru: 0uchos n$gros.
Abilola: Caball$ro, .$)orona, (g$n&$ d$ al&o co#$&$*.
Abinidima: nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/.
Abiod8n: $l ni)o -u$ nac$ $n una f$cha conm$mora&i+a o $l
#rim$ro d$ a)o.
Abiod8n ogu$ro koko lo7: #alabras d$ un can&o d$ alabanza
#ara los =rand$s, -u$ &i$n$n mucho #od$r / din$ro. !koko
lo77o".
Abisas: $scobilla d$ >abal8 A/%.
Abiso: >au&izo.
Abkun: can&ador? can&ador d$ los orishas, solis&a, (=allo*.
Ab: carn$ro, !animal consagrado a Chang".
Abo, !obo": lo -u$ $s f$m$nino.
Abo, !obo": guanbana.
Abo &o: 0u/ bi$n #ara si$m#r$.
Abbo ba&ir$: +$llo largo.
Abok: nombr$ #ro#io.
Abola: ma/or $n $dad.
Abol: (.an&o h$mbra*. (3a -u$ manda*.
Abola funi: -u$ adora .an&o.
Abonia: curuj$/.
Abor:amigo.
Abor$o:cu$ro.
Abor$o: dar cu$ro. Chuchazo.
Abor$o ig9%: cu$ro, libro.
Abor$on$: carn$ro.
Abor 'l$d: ofr$ndar carn$ro? sacri1carlo a 'l$d.
Aboris: d$+o&o, cr$/$n&$.
Aboru: h$rmano m$nor.
Abor8: nombr$ d$ una d$ las muj$r$s con las -u$ s$ $ncon&ro
Orula, $ncaminandos$ a casa d$ Olof, -u$ &$na ci&ados a &odos
los >abala7os #ara #$rd$rl$.
Abo&n: carn$ro.
Ab&an: chi+o ca#n.
Abo/8: nombr$ d$ una d$ las muj$r$s -u$ a/udaron a Orula a
salir &riunfan&$ $n las #u$bas a -u$lo som$&i Olof.
Abua: #la&o.
Abua: g9iro.
Abu: ma/or $n $dad.
Abu$na: 0onigo&$.
Abuk%: jorobado.
Abuk$nk$: -u$brado d$l $s#inazo.
Aboku, !obuko": $scandalo? ind$c$n&$, inmoralidad.
Abuku: d$f$c&uoso.
Abul% il%: &$cho.
Asum, !bumi": dam$.
Abun: carn$ro.
Abun Orisha: darl$ un carn$ro al Orisha, o %l -u$ s$ lo da.
Abuo: carn$ro.
Abur$: h$rmano, h$rmana.
Abur$k$: #$rsona in&rigan&$, mal hablada.
Abur$ mi: mi h$rmano.
Abur$ mo sin&o il$ na: h$rmana +o/ l$jos.
Abur$ mbr$o: @Au% buscas h$rmanoB
Aburo: h$rmano.
Aburo kanani: amigo.
Aburo mi k$k%: h$rmano #$-u$)o.
Aburo &$ mi 7o slo iluo k$&$m: h$rmano mio, m$ +o/ a mi
#u$blo.
Aburu: h$rmano.
Abloro: m$r$ngu$.
Ab7mi: al&a mar.
Acha: boca.
Acha: &abaco.
Achab: cad$na.
Achab, !2$ma/ Achab":2$ma/ (la -u$ ll$+a la cad$na d$
#la&a $n los &obillos, / collar azul claro. 0ira &orcido, d$ arriba
abajo, con arrogancia*.
Achab i/a i7i: la C$iba $s la madr$ d$ &odos los arbol$s d$l
mon&$.
Achab: cigarrillo $nc$ndido.
Achabaku: jico&$a.
Achad8du: cigarrillo.
Ach $ru: c$niza d$ &abaco.
Achiki: c$niza d$ l$)a.
Ach iki: #ali&o d$ &abaco.
Achail8: nombr$ #ro#io.
Ach i/io&n: andu/o.
Achalasan: #icadura d$ cigarrillo.
Achal$: al oscur$c$r.
Acha&: (lo -u$ s$ &ira*.
Acha8n/$7%: cigarrillo.
Ach /in: &abaco, !$nc$ndido".
Ach%: b$ndicin, gracia, +ir&ud, #alabra.
Ach%: alma.
Ach%: am%n.
Ach%: a&ribu&os / obj$&os -u$ #$r&$n$c$n a los Orishas.
Ach% a7, ach% bab ik8, ach%. Ach% & bgbo mad% lo il% 2ansa.
0/uba, mo/uba, babala7o, ol8o, mo/ub I/alochaC
.alu&acin -u$ r$#i&$ $n &oda ocasin $l olrisa an&$s d$
r$alizar un ri&o?
(b$ndic$m$ 0a/or, #adr$ difun&o, b$ndgam$ &odos los
mu$&os -u$ $s&n $n la casa d$ 2ansa, $n $l c$m$n&$rio. Con $l
#$rmiso d$ mi #adrino, d$ mi madrina*, $&c.
Ach% boris: la b$ndicin d$l orisha.
Ach$din, !o Ich$/n": dic$s$ al ac&o d$ in+i&ar a las I/alochas a las
c$r$monias d$ un asi$n&o o iniciacin. 'l n$o1&o D I/a7 D d$b$r
r$galar a cada una d$ las -u$ concurr$ndos cocos / EF,GH.
Ach$%: la mi&ad d$l mundo dond$ alumbra $l sol $n la ma)ana*.
Ach% $f: #ol+o consagrado #or $l >abalao.
Ach$g8n o&: su$r&$ #ara +$nc$r al $n$migo.
Ach$ guogu Chang mok% guogu Oru1n b% guogu: ( cuando
Chang $ra #$-u$)o, Oba&ala l$ con&aba &oda su +ida*.
Ach%l8, !achol8": #olicia, jus&icia.
Ach$m: nombr$ d$ (hijo* d$ 2$ma/.
Ach% mo/uba Orisha: #ara #$dir la b$ndicin d$ los orishas. (Au$
los orishas nos d$n su gracia / su#$rmiso*. .$ dic$ al comi$nzo
d$ una c$r$monia.
Ach% Olo1: manda&o !o gracia" d$ Dios.
Ach$r%, !ch$r%": maracas.
Ach$s: d$sgracia.
Ach% si mi l$mi: (m$ #uso $l ach% $n la l$ngua*, ac&o d$ #on$r
$n ach% $n la l$ngua d$l n$1&o $n la c$r$monia d$l Asi$n&o.
Ach% &: as s$a.
Achi: band$ra.
Achiba&: nombr$ d$ una /$rba +ulgarm$n&$ conocida #or
#irag9i&a. 4$r&$n$c$ a los orishas 2$ma/ 2 Osh8n.
Achica: r$dond$l, circulo.
Achiku b$lona ld$: (muj$r con su cos&umbr$*, !m$s&ruando".
Achi ku$l8: ('l$gu mu/ an&iguo d$ los +i$jos>abalaos*. 4oco
conocido.
Achiri, !chiri": s$cr$&o, lo -u$ $s&a s$cr$&o.
Ach7$r7: loco.
Ach: Oba&al. >aila $n un #i$. (>aja* D s$ mani1$s&a D
(&$mblando d$ fro, / l$ hac$ bal$, r$ndib8, a la &i$rra.
Cuando s$ alza d$l su$lo, baila como un jo+$n. Ach $s jo+$n*.
Ach: &$la, g%n$ro, +$s&ido.
Ach: !ach ok": ro#a d$ hombr$.
Ach af: &raj$ d$ lu&o.
Ach ara: ro#a d$ +$s&ir.
Ach arn: &raj$ h$cho con g%n$ro caro d$ &$rcio#$lo.
(D$l &i$m#o d$ 's#a)a*.
Acho aro: &raj$ azul.
Ach a/iri: ro#a azul.
Ach bai bai: &raj$ #asado d$ moda, ridculo.
Ach bin: $nag9a, sa/a.
Achobor: man&a, abrigo, +$s&ido.
Ach ch$d$d%: (&raj$ d$ coron$l $s#a)ol* !&i$m#o d$ 's#a)a".
Achoch: &raj$ $l$gan&$.
Ach chula: &$la o &raj$ +$rd$.
Ach dodo: &raj$ d$ &odos los color$s, (d$ una &$la irisada*. ! 4ara
#rom$sa o $n honor d$ O/".
Acho dud8: ro#a n$gra.
Acho $ni: ro#a d$ cama.
Acho $)i: ro#a amarilla.
Ach $r8: ro#a n$gra. 's-uifazin.
Ach f$l$l%: (ro#a d$ s$da d$ la -u$ su$na*!&af$&n".
Achof: guardia rural.
Acho f8n f8n: ro#a blanca.
Achog8n: ac&i&ud d$ ma&ar, !($s&ar $n achog8n*" d$ sacri1car la
b$s&ia -u$ s$ ofr$c$ al orisha.
Achog8n: los (hijos*, sac$rdo&$s d$ Og8n -u$ ma&an los
animal$s $n los sacri1cios -u$ s$ hac$n a los orishas.
Ach gunsa, !ach gusa": calzoncillos.
Ach g9ol$: ro#a d$ m$dio uso, usada.
Ach kan$k8: ro#a o &$la d$ color$s.
Ach k$l%: cor&ina, &$lon.
Ach ki)i#: abrigo.
Ach ku$mi: ro#a azul.
Ach ku&a: &$la o &raj$ rojo.
Achol: sabana.
Ach l$s$: #an&aln !#an&aln largo".
Ach lo&$: camisn.
Achol8: (la au&oridad,* #olica.
Ach mi or$: (la -u$ #lancha la ro#a*.
Achn chn ! achonchos%": caminar.
Acho n: camisa.
Ach of$r$r$: &raj$ d$ color azul #lido.
Ach fo: &raj$ d$ lu&o.
Ach olokun: &$la o &raj$ azul.
Ach omorisa: &raj$ d$ As$n&ado, o d$ I/a7.
Ach on: frazada #ara cubrirs$.
Ach ori$ni: calzoncillo.
Ach #$kua: &$la amarilla.
Ach #u#a: ro#a roja, / la -u$ +is&$ ri&ualm$n&$ $l I/a7 d$
Chang, d$ O/, d$ Aga/8 / d$ Orichaoko.
Ach #u#8a: &$la roja.
Achor$m: mi m$jor amigo.
Ach&$l$: camisn.
Ach&$l$: ( o&ro nombr$ an&iguo d$l bacalao*.
Acho&$l$: r$+olucin, lo.
Ach &%7o: ro#a nu$s&ra.
Ach &i&a: &$la con calados. <raj$s h$chos con &ira bordada !d$
Canarias".
Ach &i&u !o&u&u": &raj$ -u$ s$ $s&r$na.
Ach 7$: ro#a la+ada, lim#ia.
Achu#, !achuku" m$n&ruar.
Achu% i&: abanico.
Ad: $s#ada.
Ad:mach$&$.
Adad$k$: malh$chor, mal+ado.
Adad: isla.
Adagb: (Ias&a lu$go*.
Adagu$: maj.
Adagunla: mar #rofundo, (dond$ +i+$ Inl$* !'rinl$".
Adaka dk$: callar.
Adal8: #as&a d$ frijol rojo, ofr$nda gra&a a O/, -u$ s$ l$ ll$+a al
c$m$n&$rio.
Adal8m. !$gun": $s#ri&u, a#ar$cido.
Adam-almcigo. !'l$#hrim simaruba, 3in".
Adam l$ch%: (#$rsona -u$ +$ $l bi$n -u$ s$ l$ hac$ / no lo
agrad$c$*.
Admo: lagar&ija.
Adam: ( ni con Dios ni con $l diablo*, $l -u$ no #rac&ica la
r$ligin.
Ad mod: mu/ bi$n.
Adam8, !almu": &inaja.
Adan: murci%lago.
Adani: #la&o.
Adano: +$rg9$nza.
Adano: d$sgraciado, n$c$si&ado.
Adano, i/a moforibal$ ar$mu, a7a /%: 0adr$ noso&ros los
d$sgraciados &$ saludamos, &$ afamamos #ara -u$ nos #ro&$gas.
!dirigi%ndos$ a una di+inidad.
Ado i/% m foribal$ ar$mu a7a/: (Chang #id$ #ro&$ccin a
Oba, -u$ #$l$$ #or %l, -u$ l$ +a ml*.
Ad olomi, ad Orisha: mach$&$ mi du$)o, mach$&$ 4adr$
Orisha: $s&o dic$ cuando s$ $s& haci$ndo rogacin con un
mach$&$ a 2$ma/.
Adas ik8: nombr$ d$ hijo d$ O/.
AAd olomi, ad dad Orisha: mach$&$ mi du$)o, mach$&$ 4adr$
Orisha: $s&o dic$ cuando s$ $s& haci$ndo rogacin con un
mach$&$ a 2$ma/.
Ad%: r$bosado.
Ad%: &iara, corona, adorno d$ cab$za d$l I/a7 o n$1&o.
Ad$gusu: ca#i&n.
Ad$n: ac$i&$ d$ com$r.
Ad$ina: nombr$ #ro#io.
Ad$l%: j$f$.
Ad$l$: los dos caracol$s -u$ s$ a#ar&an mi$n&ras s$ mani#ulan
los di$z / s$is -u$ sir+$n #ara adi+inar.
Ad$l$: mis&$rioso, mis&$rio.
Ad$l$: ($l guardin, $l -u$ s$ -u$da cuidando*, uno d$ los iris d$
If, -u$ s$ a#ar&a / no $m#l$a $l babala7o #ara adi+inar.
Ad$mi/%: a+is#a.
Ad$na: guardi$ro.
Ad$&%: l$#ra, s1lis, ( la $nf$rm$dad d$ .an 3azaro*.
Adi: ac$i&$.
Adi%: gallina.
Adi$i: #olli&o.
Adidn, !odidon, didn": dulc$ #os&r$.
Adigba%: gri&o, #$dir socorro.
Ad kos: ho/ no #u$do.
Adim8: ofr$nda d$ comida, /% r$ /%&8n /$r% su /$r%: un r$zo / un
can&o acom#a)a al ac&o d$ #r$s$n&arl$ la ofr$nda al Orisha.
Adi#ulia: caimi&o.
Adi/, ! a&i/8": +$rg9$nza, abochornado.
Adi/%: gallina.
Adi/:+$rg9$nza.
Adi/om: (has&a o&ro da*, s$ l$ dic$ al orisha cuando %s&$, -u$
ha &omado #os$sin d$ su (caballo*, s$ marcha.
Adi/: -u$ no &i$n$ +$rg9$nza.
Ad, !adodi": in+$r&ido. (D$ &i$rra ad*, dond$ s$g8n unos,
Oba&al-Oduar$mu / s$g8n o&ros 2$ma/, &u+o amor$s con un
in+$r&ido o con un andrgino.
Ad: go1o.
Ad: guia.
Adof: ci$n&o di$z.
Adof: higado.
Adof adof ok: la gandinga !d$l carn$ro sacri1cado al Orisha".
Ado,i, !adofo okan": los bof$s d$ un animal.
Adogo: barriga.
Adoko/%: hac$r carnudo la muj$r aman&$.
Adola: ma)ana.
Adol m 7: ma)ana /o &$ hablar%.
Adoma/%: llaga, (nacido r$+$n&ado*.
Adorn: s$&$n&a.
Adoro adof: gandinga d$l animal sacri-1cado al Orisha.
Ador8m: no+$n&a.
Ado&a: cin-u$n&a.
Ado/%: ci$n&o &r$in&a.
Ado/: ci$n&o cincu$n&a.
Ad8: calabaci&a criolla con la -u$ s$ hac$ Am$bol, !jarab$". As la
llamaban los +i$jos.
Aduam: $s#%ram$.
Adubul$: dormir.
Adun: #alan-u$&a. !s$ l$ ofr$nda a Oshun / a 2$ma/".
Adura: una #i$dra Do&n- d$ &$rr$no al&o, #ara #on$r jun&o a la
#i$dra d$ Olokun.
Adura: oracin.
Adu/a: oracin.
Adu/a: nombr$ d$ hija d$ Chang.
Ad/: cam#ana li&8rgica d$ Oba&al !con mango cur+o /
cam#anilla larga / cnica d$ m$&al blanco".
Iadilla oku% r$r$: Ad/a l$$ bi$n.
Ad/a&: sin+$rg9$nza, bribn, d$sfacha&ado.
Ad/#ond% chib: cuchara.
A$cho: bicho, chulo.
A$ko: #an&$ra.
A$ru: s$-u$dad.
Afach% s$mil$r8: #on$r la #alabra, $l ach% $n la l$ngua d$l Omo.
Afar: #u$n&$.
Afar: (discul#andos$ con $l .an&o*? $n los r$zos, $s&a #alabra
-ui$r$ d$cir #$rdnam$.
Afarag: grand$ +as&o.
Afara7%: $l $scribano, $l -u$ co#ia $n los #a#$l$s.
Afara7%: $l hombr$ -u$ al r$alizars$ una +$n&a $n las 1ncas d$
cam#o, $scriba los docum$n&os n$c$sarios / acr$di&aba -u$ $l
ganado, o la r$s, -u$ &$nia las inicial$s, !calimba" d$l -u$ +$nda,
s$ anulaba, / s$ $s&am#an las d$l nu$+o du$)o.
Afar: barb$ro.
Afarid: i/ar%: la #C d$ &u madr$.
Afarid i/ar$: las nalgas d$ &u madr$ son #ara -u$ las mir$n / las
goc$n &odos.
Af%: luna d$ mi$l, $namorami$n&o, no+iazgo, cari)o, -u$r$r.
Af$f: oro din$ro.
Af$f%:+i$n&o.
Af$f%/ika: $l r$molino d$ +i$n&o -u$ #roduc$ con sus $naguas
O/.
Af%n&$n? +i$n&o fu$r&$.
Af%nf$n sama : $l san&o ci$lo.
Af: albino, hijo l$g&imo d$ Oba&al, #adr$ d$ &odos los albinos.
A1f, !a1s": rabo.
Af ach ofor: la+and$ra.
Afoch%: #ol+o, magia, (&rabajar a uno con #ol+o*, h$chizar,
mal$1ciar.
Afoch$ch%: hac$r o $char #ol+os d$ bruj$ra.
Afof $l$/o: con+$rsador, chismoso, -u$ no $s d$ la casa.
Afogud: irr$s#$&uoso, a&r$+ido, #$rsona d$s#r$ciabl$.
Afom: jag9$/. !Jicus m$rnbranac$a, C. Krigh&.
Afn: gargan&a.
Afonfn: con+$rsador, #$rsona d$ #oco 1ar.
Af ok%: ca)ada.
Afo&n: ci$go.
Afo&n: &u$r&o. 3a nub$ -u% sal$ $n los ojos. !ca&ara&a".
Afo/: 1rm$, d$ carc&$r $n&$ro.
Afo/abara: #lan&ill$ro, #r$sun&uoso.
Afo/ud%, !afo/ud": sucio, bribn, s$ dic$ d$ lo -u$ no sir+$ ni
+al$.
Afo/8&i: sucio.
Afu/alasa: #lan&ill$ro, fanfarrn, 1gurn.
Afuru/%: nombr$ #ro#io.
Afu&: nombr$ #ro#io.
Ag: coch$.
Ag: #$scu$zo.
Agad: $s#ada cor&a.
Agad ba/akn 5kn6 5kn6: (a#risa &i$n$ -u$ hac$r una $s#ada
#ara #$l$ar / rom#$r*. ! D$l can&o -u$ ilus&ra un r$la&o".
Agad Lob8 kb8: $s#ada.
Agadi gadi: grandsimo, mu/ grand$.
Agag om kul$nko lukumi &akua d$ sao/%: .o/ lucum &kua.
Agan: (#u$blo -u$ nombraban los +i$jos*.
Aganig !agnika": guardia rural.
Aganika kosi m: .$ muri $l guardia rural.
Agani o&a: ( un lucum d$ &i$rra o&a*.
Agar: nombr$ / a+a&ar d$l Orisha Aga/8. (.an&o d$ la g$n&$ d$
an&$s, mu/ fu$r&$*.
Agasam$l: #ar&ir $l coco.
Aga&igaga: nombr$ d$ 'l$gu.
Aga/8: orisha ca&olizado .an Cris&bal, #adr$ d$ Chang, s$g8n
unos, / h$rmano s$g8n o&ros.
Aga/8 ach bonl%: un nombr$ d$l orishaAga/8. !(Aga/8 $s
grandsimo*".
Aga/8 >abadina: nombr$ d$ (hijo* d$ Aga/8.
Aga/8 chol kinigua Ogu% ib $loni: saludo a Aga/8, $l dios d$l
ro / d$ la sabana*.
Aga/8 igb: 0on&$ 1rm$.
Aga/8 3ari: nombr$ d$l orisha Aga/8.
Aga/8 .ol: nombr$ d$l orisha Aga/8.
Aga/8 sol dal% k/8.- (A Aga/8 s$ l$ cum#l$ lo -u$ s$ l$ ofr$c$
!#alabras d$ un can&o #ara ofr$c$rl$ un carn$ro".
Aga/8 &$r% m ba: (adorarnos al gran Aga/8*.
Agb: $llos.
Agbaniku%: nombr$ d$ 'l$gu.
Agb nl: no so&ros nos +amos.
Agba/%: la g$n&$ d$l cabildo.
Agb%: g9iro.
Agb$l$b8: cruci1jo.
Agb$l$ni: criado, $scla+o, +asallo.
Agb$n: #ro&$c&or.
Agb$/$, !igb%/$": g9iro, calabacn.
Agb$/$: (a#odo -u$ l$ daban a Casimiro, $l 0a&anc$ro, #or-u$
coma mucha calabaza salcochada, / calabaza &ambi%n s$ llama
agb$/$*.
Agb: adi+ino.
Agbn nl: $llos s$ +an.
Agbnich%: d$cr%#i&o.
@Agb omod% nkoB: @/ los muchachos $s&n bi$nB
Agborn: r$&ra&o.
Agika, !a/i&a": hombros.
Ago: r$galo.
Ag: #$rmiso, s$ dic$ #idi$ndo #$rmiso #ara $n&rar $n una casa o
habi&acin. @.$ #u$d$B.
Ag: s$ l$ dic$ a 'l$gu, (#or-u$ +i+$ $n la#u$r&a*.
Ag >ab: - s$ l$ dic$ a los orishas $n un s$n&ido d$ alabanza /
r$s#$&o.
@AgodB: @-u% hora $sB.
Agog: cam#ana.
Agog: gua&aca.
Agog: r$loj.
Agogogn, !ogogog": hombr$ robus&o.
Agogo kan agb: la una / m$dia.
Agogo m$rn &$ni/% gb: las cua&ro / cuar&o.
Agogon: cascab$l$s.
Agogor: la coronilla, !(cocoro&ina*".
Agogoro: gua&aca.
Ag il$ $gb% onar$o ag il$ $gb% onar$o ag il$: #$dir #$rmiso
#ara &ra$r /$rba a la casa.
Ag ko$o. @-u% facul&ad$s &i$n$ #ara +$nir a-uB.
@Ag l$oB: @.$ #u$d$ #asarB. 4$rmiso.
Agmi f8n >ab: =loria al 4adr$.
Ag mo/uba:- 4$dir #$rmiso #ara $n&rar $n $l cuar&o d$ los
orishas.
Agmoni: &aza.
Agor: ra&n.
Ag &ani ag komo 3ukum ago $r$k$&$B: @A -u$ nacin lucum
#$r&$n$c$ us&$dB. ! .$ #r$gun&a $n un can&o a los hijos d$ la
casa d$ .an&o? / r$s#ond$n los aludidos: Om, <kua, >arib, O&i,
O/, m$ncionando la nacin d$ orig$n".
Ago/: cruzar.
Ago/: #as$ Md. Ad$lan&$.
Agraf8n: barriga.
Agrniga Ombi&asa: Orisha, ($l ms +i$jo d$los .an 3azaros*.
Agrnika: s$ l$ dic$ a las llagas d$ .an 3zaro !>abal8 A/%".
Agua, !a7a": l$ngua.
Agu: #a+o r$al.
Agua, !a7o": #i$l,cu&is.
Aguada: $scla+o.
Aguad: saco.Aguad: maz.
Aguad fulo fulo: #aja d$ maz #ara $l l&u&o.
Aguado g9ig9i: maz s$co.
Aguagu: grand$, bra+o.
Aguagui lo sum: m$ #$gan, m$ cas&igan.
Aguala, !akuala": $l luc$ro.
Agun: #la&o.
Aguana: noso&ros mismos.
Aguana, !a7ana": nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
Aguanach: $s#$jo.
Aguanil$b$: nombr$ d$ 'l$ggu.
Aguani/%: si, a1rmacin.
Aguani/%: +amos a com$r, !la comida $n una c$r$monia d$
san&o".
Agua)ari: a+a&ar d$ 2$ma/.
Aguar$/: jorobado, lunanco.
Agua/8, !a7a/8": fr$n&$.
Agua/$un: com$dor.
Agud: maloja.
Ag9$: g9ira, calabacn.
Ag9$, !a7$": abs&$ncin d$ ci$r&os alim$n&os. 4rohibicion$s -u$
s$ obs$r+an $n d$&$rminados mom$n&os.*3o -u$ no d$b$
hac$rs$ #or ord$n d$ los san&os*.
Agu%: #a+o r$al.
Agu%: con consid$racin, con r$s#$&o.
Agu$d%, !agud%": #l&ano, manzano.
A-u$l$n: d$+o&o, mi$mbro d$ una casa d$ san&o.
Agu$ma: lagar&ija.
Agu$ma: Orisha, Oba&al, f$m$nino.
Ag9$ma akua: camal$n.
Agu$m: m$ a/ud.
Agu$r$, !a7$r$": nombr$ d$ 'l$ggu.
Agu$r$f%: nacin lucum.
Agu$r$gu%: ($mbarcad$ro dond$ iba 4$dro3amb$r&o J$rnnd$z,
!hac$ndado d$ 0a&anzas" a buscar lucumis barib, chagg /
/gg d$ o&*.
Aguf: ganso.
Agufn: #ajarraco. .$ l$ dic$ al -u$ &i$n$ $l andar #$sado, / $s
giboso, (Agufn 7aloko kolo/8*, $s un can&o d$ #u/a -u$ +a
dirigido a alguna #$rsona d$s#ro#or-cionada o sin gracia.
Agug8: brujo.
Agu: #a+o r$al.
Ag9, !a7": loro.
Agu : /$rb$ro, #al$ro.
Aguilod%: mandad$ro d$ un il% orisha, ($l -u$ +a a la manigua a
buscar la /$rba -u$ $c$si&a $l babalorisa* #ara sus ri&oso
#uri1cacion$s.
Agui mugara $f$o m b ni sok8 $f$ m boni sok8: (#or mucho
-u$ m$ -ui$ran hac$r daio no m$ harn sufrir, mi #od$r lo
d$sbara&a*.
A-uid: harina d$ maz.
Aguid, !o ach$d": in+i&acin -u$ s$ l$ hac$ a las i/alochas #ara
asis&ir a un Asi$n&o, ofr$ci%ndol$s maz, un coco, una +$la /
EF,GH.
Aguin Ocha: cand$la #ara &abaco.
Aguis: $scoba.
Agum8: m$dicina, #urgan&$.
Ag8n: l$ngua.
Agun: cor&ad$ra, !un b$jucos".
Ag8n m8: #urgan&$.
Agunsa: $scoba.
Agu: luc$ro.
Agu: #la&o.
Aguob, !a7ob": #alma d$ jardn.
Aguoko: mi$mbro +iril.
Aguoko: sinson&$.
Aguo&a, !a7ona": $s#$jo.
Aguo&a: mu)$co d$ mad$ra, #$#ona, mu)$ca.
Aguo&a ki ibo iguana: dic$ $l babalocha al $n&r$garl$ al
consul&an&$ la cab$ci&a d$ mu)$ca -u$ acom#a)a al caracol -u$
r$cib$ $l nombr$ d$ Ibo, ad+ir&i%ndol$ -u$ d$b$ r$&$n$rlos, uno
$n cada mano, bi$n c$rradas, mi$n&ras %l saluda / #r$gun&a. !ki
signi1ca agarrar / saludar".
Aguon: +isi&a, +isi&an&$. ('l -u$ ll$ga a la casa / $s& &ocando a
la #u$r&a*.
Agu okus%: b$bida h$cha con maz.
Aguor$, !a7or$": familia.
Ag9or$: #$ll$jo d$l animal sacri1cado.
Agu/i/: $s#$jo.
Aguro- ma)ana, d$ ma)ana.
Aguro &$n&$ om%:, (r$+olucin $n $l o&ro mundo*.
Agus, !$gus": alm$ndra.
Agu&: carn$ro.
Agu&an: o+$ja.
Agu& Chang bn l% Orissa &$ mi bn l% o: +amos ahonrara
nu$s&ro .an&o, Chang, / a ofr$c$rl$ $s&$ carn$ro, #ara adorarlo.
!.$ r$#i&$ mi$n&ras s$ #as$a $n #roc$sion $l carn$ro -u$ s$ l$ +a
a sacri1car. (Ma-mos a honrar / a ofr$c$rl$ $s&$ carn$ro a
Chang, #ara adorarlo".
Agu&%: #a+o r$al.
Agu&i 7$/%: #alangana.
5Ag9$65Ag9$6: s$ dic$ cuando $n una con- +$rsacin sobr$ un
&$ma r$ligioso s$ #ronuncia alguna #alabra -u$ #u$da a&ra$r
d$sgracia, o s$ hac$ $l g$s&o, #or $j$m#lo, d$ dar +u$l&as a la
ma&raca -u$ s$ &oca #ara 'gun, u Oro $n c$r$monia f8n$br$.
Ag7$ni: bondadoso, #ro&$g$ a los su/os.
Ag7 sam: nub$.
Ag7n: canas&o,
Ali: -u$ no ha/.
Ali binu: (no $s&$s bra+o*, !mol$s&o".
Aiburo: bru&o, inca#az d$ $n&$nd$r.
Aidara: $nf$rmo.
Aiduro: ins$guro, ,ojo.
Aif%: con&rari$dad, d$sagrado.
Aif%: an&i#a&a.
Aif% mi: no m$ gus&a.
Aig9% !ai7%": sucio.
A in: no ha/ cand$la.
Aik%: a m si m$ lo cobran.
Aik%: sin af$c&o.
Ai kos: no #u$do.
Ai k8: salud, bu$na salud, no ha/ mu$r&$, no ha/ d$sgracia.
(D$b$ d$cirs$ $n +$z d$ ANILO, -u$ $s lo -u$ s$ dic$ si$m#r$*.
Ai laba: #$na mu/ grand$, #$rsona d$solada.
Ai 3ara: no s$ #u$d$. .in salud.
Ail: $s&o/ bi$n: r$s#ondi$ndo al saludo, @ 'i/ioB: Ail.
Ai lo f%: mram$ #$ro con agrado.
Ailo/i&i: ind$c$n&$.
Aim: sucio.
Aim: ignorancia, ignoran&$, $s&8#ido.
Aimobino: no $s&o/ mol$s&o.
Ain: cand$la.
Ain: s$ l$ llama al nifo -u$ nac$ $n+u$l&o $n $l cordn
umbilical.
Ain: nombr$ d$ (hijo* d$ Osh8rr.
Ain: nacin lucum.
Ain: $l -u$ nac$ d$s#u%s d$ los Ib$/i.
Ainabnu: (no $s&$s (bra+o*, !col%rico".
Ain /ogo: ($ra la l$ngua -u$ hablaban los /$ss? s$ habl
mucho $n 0a&anzas*.
Ain%: nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
Ai n: no ha/ nada.
Ain, !laini": #obr$, no &i$n$ nada.
Ain, och, $b8r$gua aim, alakisa, al%gboC: (la g$n&$ f$a,
mis$rabl$, sucia, llagada. 3os #ordios$ros -u$ 'l$gu in+i& a su
1$s&a / Obi s$ sin&i of$ndido / Olo1 cas&ig su orgullo*.
Ai): cucaracha.
Ai): cundiamor.
Ai#ir: ajonjol.
Ai#n: crudo.
Air: r$lm#ago.
Air: (Arco iris h$mbra. D$ los dos -u$ a#ar$c$n a +$c$s $n $l
ci$lo, $l m$nor, $s h$mbra / $l ma/or macho*.
Air: Oba&al.
Air: Chang, (-u$ +is&$ d$ blanco*.
Air dak% dak%: Arco iris macho. 'l ma/or d$ los dos, cuando
a#ar$c$n dos arco iris$n $l ci$lo.
Air%: d$scon&$n&o, insa&isf$cho.
Air% n8: mi $n$migo.
Aisn: $nf$rm$dad.
Aisan8: malo,!d$ malos s$n&imi$n&os".
Ais: (calma chicha*, &ran-uilo.
Ais: lo -u$ no s$ mu$+$.
Ais: &i&o: hi#cri&a.
Ai s8n: no &$n$r su$)o.
Ai&: grano n$gro, frijol.
Ai&i&o: m$n&iroso, &raidor.
Ai 7$: d$scon&$n&o.
Ai/: corazn.
Ai/: #$cho.
Ai/a#a: mi$do.
Ai/%: sin hambr$.
Ai/%: la &i$rra, $l mundo.
Ai/%, !ai/%un": sin comida. ;o &i$n$ -u$ com$r.
Ai/% g9$ $: $l mundo d$ ho/.
Aj: g$n$ral.
Aj: $scoba d$ .an 3zaro.
Aj: agua.
Aj: g9iro.
Ajano: r8s&ico, rudo.
Ajar: ala d$r$cha d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca al orisha.
Ajariko: #$chuga d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca al orisha.
Aj$dr$: cam#o duro.
Aj$r%: cam#o, !il% aj$r%, la casa d$ cam#o +i$ja o -u$ $s& $n
ruinas".
Aj$r%: mon&$.
Aj$r$r%: zanco.
Aj$r%: ( dond$ s$ #on$ o $s& $l orisha #ara adorarlo*.
Aj$r$ ogu osa ologu o/8 muni guiri ab8 f$ni /a 7ao: ( con
r$s#$&o, r$+$r$ncia, mir$ l$ do/ con +olun&ad lo -u$ l$ gus&a
#ara -u$ $s&% con&$n&o / nos conc$da lo bu$no -u$ l$ #$dimos*.
!N$zo $n $gu$r$f% d$ <a I)o >las Crd$nas".
Ajo, !jo": #ollo".
Ajobo: rana.
Aj in: la llama.
Ajoro: ruinoso, ruinas.
Aj8: l$ngua.
Aj8an, !ajuan": #jaro.
Aj8n: &or&uga.
Ajuso: m$n&ira, cu$n&o.
Aka, !a#a": brazo.
Akach: )am$ cimarrn.
Akach Oba&al: $scal$ra d$ Oba&al. 's un a&ribu&o d$ $s&$
orisha. !(#ara subir al ci$lo*. .$ coloca una $scal$ra $n minia&ura
$n&r$ los obj$&os d$ su cul&o".
Akach8 akach8: #$dazo a #$dazo.
Akad: un Oba&la.
Ak fur8 kad%: (-u$da Od. bi$n as*!@B"
Akan: hambr$.
Akako, !akako": hi#o#&amo.
Akal, !i#aka": &abla.
Akala s8n: caraira.
Akal%: #u$s&a d$ sol.
Akn: cangr$jo.
Akar: #an, #an d$ maz.
Akar: bollo.
Akar: m$cha d$ cand$la.
Akar: caraira.
Akar nil: #an.
Akarak &umb: sir+$ng9$nza.
Akarak &umb: #as&a d$ /uca -u$ s$ d$sl$ $n caldo o agua.
Akarakr8: #an.
Akaral$/: bolli&os.
Akara)8: aura &i)osa.
Akaras8: aura &i)osa, !l$ dic$n los -u$ &i$n$n m$zcla d$ Arar".
Akasa: cascab$l.
Akas: ac&o s$Pual con&ra na&ura.
Akas: $k, #as&a d$ maz.
Akas$l$guo: 'k.
Aka&ar: aguaca&$.
Aka&iok%: ci$lo.
Akana: u)as.
Aka7% a7% a7%, aka7% ni a7% 7%: ('s&amos lim#ios / mu/
agrad$cidos d$ los .an&os*. N$zo #ara d$s#u%s d$l sacri1cio.
Akb$l$: silln, asi$n&o.
Ak$: $j$.
Ak%: hacha.
Ak$b ak% &o ak$ om ariku >abagu or a7o k$ ok% &o mi r$:
#alabras -u$ #ronuncia la I/alocha al com$nzar $l ri&o d$
#uri1car la cab$za: (signi1ca -u$ d$ +$rdad nada malocaiga
sobr$ $l om, !d$-+o&o" -u$ su Ang$l lo -ui$ra / man&$nga su
cab$za clara, su cab$za / a %l sin $nf$rm$dad*. !<ambi%n s$
dic$: ori $&i% asaka l 7% oj8an mo/uba ri or am% Ala1a $b &i%
olorun oka l$r8n or8n m l% ori $&i%".
Ak$bo/%: #$rsona d$ mucho a#$&i&o, &oda comida l$ #ar$c$ #oca.
Ak$d%: j$f$ o (funcionario* d$ un #u$blo, s$g8n a#ar$c$ $n una
+i$ja libr$&a, !2 $n o&ra #ar&$, (no&ici$ro*".
Ak$k%: hacha.
Ak$k%, !ok$k%": alacrn.
Ak$k%: mosca.
Ak$nk$n: in+$r&ido.
Ak$r%: ,am$nco.
Ak$r%: guanajo.
Ak$r: /$rba d$ la sangr$.
Ak$ri: magu$/.
Ak$ro o onil$r% o $/% ab% run m$fu $/% k8an kuao kuan kuao?
3umid% lumidi lu alam /% Abr$u fu $ma 7od$u 7% n% k%n
maku $/$ ab$r8 m%fu: #alabras d$l can&o d$ un cu$n&o d$ (un
,am$nco -u$ r$uniQ a &odos los #jaros / los hizo d$s1lar $n una
#roc$sin. 0archaban &an abs&rados / con &an gran d$+ocin
-u$ $l ,am$nco s$ los iba comi$ndo uno a uno*.
Ak$ra: $l -u$ ll$+a la canas&a Da7n- ll$na d$ ofr$ndas al mon&$
#ara babalua/%.
Ak$&%: cama.
Ak$&%: sombr$ro.
Ak$&% k$k$r%: cama chica.
Ak$&$nl: cama cam$ra.
Ak$&% 2alod$: adorno d$ cab$za, sombr$ro d$ Osh8n.
Ak$&% /c8ro: #aragua.
Akiki: dulc$.
Akik: gallo.
Akiku: gallo.
Akil$/o: 'shu.
Akinom: nombr$ d$ una 2$ma/.
Akinom On 2$ma/: nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/.
Akisa: $scoba.
Aksa7$: &ambor$ros.
Ako: duro.
Ako: andrajoso.
Ak: lo -u$ $s +arn.
Ak: bo&$, barco.
Akob: as#$c&o d$sfa+orabl$ d$l Dilogg8n, signi1ca r$+olucin,
confusin.
Akob: #rimog%ni&o.
Akod: amigo.
Akod%: gorro d$ Chang, !&$la roja, color $mbl$m&ico d$ $s&$
Orisha".
Akod%: corona, &iara.
Ak $i/% f8n: cisn$. !@B" (4jaro blanco d$ agua*.
Akogo il%: lla+$ d$ la casa.
Akog8n: mili&ar $ cam#a)a.
Akogu, !Ako7": abogado.
Akoik: laur$l, rbol grand$.
Akokn ku$l$gu: (&ra&$mos d$ corazn*.
Akok$l$bi/8: nombr$ d$ un 'l$gua -u$ ll$+a al #olica a las casas
-u$ #ro&$g$ cuando s$ $noja con sus du$)os.
Akok: &i$m#o, hora.
Akok, !amokok": mamoncillo.
Akoko: ri)on$s.
Akok ankob k7 on -uira bobo: (@=allo mu$r&o habla $n $l
caminoB 3o -u$ -ui$r$n $s sab$r lo -u$ o&ro habla*.
Akok il%: lla+$ d$ la casa.
Akok $i/%, !koko": $l #jaro car#in&$ro.
Akok kok: $nf$rm$dad d$ los ri)on$s.
Akoku anokua/%: #$scu$zo chico, !d$l carn$ro".
Akon: dir$c&or, ma$s&ro.
A.korn: can&ador.
Ako&n: &$n$r com#l$&o lo -u$ haca fal&a. ;o fal&a nada.
Ako&: gancho d$ cab$za.
Ako&: hombr$ o muj$r d$ nacin lucum.
Ako&o: ro&o.
Ako&obai: su1ci$n&$, bas&an&$.
Ako/: (5.$ acab6*.
Aku/: sabio.
Ak#: brazos.
Akrom: mar&illo.
Aku: hombr$ o muj$r d$ nacin lucum.
Ak8, !ok8": saludo.
Aku: mano.
Akuaba: saludo.
Aku: brazos.
Akuala: $l luc$ro.
Akuamad: mula&o.
Akuanduk8: bonia&o.
Akua)a: am%n, as s$a.
Akuaro, !akukuar": codorniz.
Akua&igua/a: #alangana.
Aku% aku$ ind% dumosa: arco iris.
Ak$ku$ inl$ o/8 mol$: arco iris h$mbra.
Aku% ku$/$: #a&o macho.
Aku$n&i: &ambor.
Aku$&: abanico.
Aku$&: nombr$ africano d$ <a 4ablo Alfonso, famoso babala7o d$
la %#oca colonial.
Akuf8: ra&n.
Akuk: gallo.
Akuk /o &ik: no ha can&ado &oda+a $l gallo. <oda+a $s
&$m#rano.
Akuk kanko&ik: ;o can& $l gallo.
Akukoku%: #ollo -ui-uiri-u.
Akuki&i&: #olli&o, galli&o.
Akul%ku: na&ural d$ .i$rra 3$ona.
Aku mi: so/ d$ la &i$rra Aku !lucum".
Akunn: #alo cachimba.
Aku): nombr$ d$ Abik8.
Aku)8: nombr$ #ro#io d$ muj$r.
Akun: can&ador, solis&a.
Akuor%: cu$ro d$l animal -u$ s$ ha sacri1cado.
Akuo&i: asi$n&o, silla.
Akuo&: caja, cajn #ara s$n&ars$.
Akur: nombr$ d$ Abik8.
Akusn: bu$nas noch$s.
Aku&: ram$ra.
Aku&: ra&a grand$.
Aku/umao: saludo -u$ dirig$ $l orisha a los #r$s$n&$s $n una
1$s&a, cuando &oma #os$sin d$ su (caballo* o m%dium.
Ak7, !k7": ma&ar.
Al: (.an&o 0andinga*, Dios.
Ala: man&a, man&n.
Al: #a)u$lo o man&a blanca.
Ala: cordn con nudos -u$ s$ usaba #ara m$dir $l &$rr$no. As l$
llaman &oda+a los +i$jos a la li$nza.
Al: blanco.
Ala: cu$ro.
Al: r$ba)o.
Al: &i$rra d$ #as&o.
Ala agbona: du$)o d$l cam#o.
Alab: #$rsona ma/or, r$s#$&abl$, im#or&an&$.
Alab: m$llizo d$l s$Po f$m$nino.
Alab: c$iba.
Alabach%: nombr$ d$ Oba&al.
Alab kuario: nombr$ d$ m$llizo.
Alab: $l -u$ nac$ d$s#u%s d$ m$llizos.
Alabal: mari#osa.
Alabalach%: nombr$ d$ Oba&al.
Al ba /o al ba o&: (Ona mano la+a la o&ra, / las dos s$ jun&an
#ara la+ar la cara*.
Alab%: barb$ro.
Alab%guana: $l 'l$gu (-u$ anda con los mu$r&os*.
Alab: #alma r$al.
Alab, !alab": nombr$ #ro#io.
Alab8sa: c$bolla.
Alabu: ram$ra.
Al bu/: zambuir.
Alabl%: barb$ro.
Aladamu: d$scr$do, judo.
Aladi, !$na, $ra": hormiga.
Alad$mu: con+$rsador, al -u$ no s$ l$ #u$d$ con1ar un s$cr$&o.
Alad: r$/, #rnci#$.
Alad: Chang d$ &i$rra d$ 2$s.
Ala1: !Chang d$ &i$rra 'g7ado".
Ala1a: salud.
Ala1a: f$licidad.
Ala1a: b$ndicin, #az.
Ala1a: signo d$ bu$n augurio $n la adi+inacin #or m$dio d$l
coco. N$s#u$s&a fa+orabl$.
Ala1a &a&un: un nombr$ d$ Chang.
Ala1a il% lodi: Cas&illo d$ Chang, !Ala1".
Ala1 oloro ala1 om ala1 od ala1 k$ $b od: N$zo #ara $l signo
Alaf d$ bu$n augurio, $n la adi+inacin #or m$dio d$l coco:
cua&ro #$dazos mos&rando la #ul#a. (Ala1a #ro&$c&or d$ su hijo l$
har bi$n, lo cuida / -ui$r$*.
Alfoch%: brujo, adi+ino, !babalao", -u$ hac$ #ol+os mgicos.
Alafuf8: sabana.
Alaf8n: sabana.
Alafund%: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
Algbara: !alag7ra": hombr$ grand$, +al$roso.
Alagog il% f8n olorin: cam#an$ro d$ la igl$sia.
Alagog k /o alam$&a ku$l%: la cam#ana da la hora.
Alagr$ni: nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
Alagud% on8: cuchillo d$ dos 1los.
Alagu$d%: h$rr$ro. !Og8n al$gu$d$, Og8n h$rr$ro".
Algu$ma: lagar&ija.
Alaik$na: nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
Alakamad% k7o: ('s&as #alabras l$ gri& Og8n a Chang cuando
Chang +io la a#aricin / r$conoci a la mu$r&$*.
Alkasa, !akasa": langos&a, langos&ino.
Alak$ma: Oba&al.
Alak$si, !o7oni": +isi&an&$s.
Alak$&u: un 'l$gua. 3l$+a un collar d$ cu$n&as blancas / n$gras.
Alakn: (un chusmn*, (un arras&ro*.
Alakisa, !arakisa": (On #$rico ri#io*, mal +$s&ido, andrajoso.
Alako&i: r$b$ld$, -u$ no hac$ caso d$ nadi$.
Alak8: #a)o d$ rusia ordinaria, llamado saco d$ az8car.
Alak8 auk: chi+i&o.
Alkumi: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
Alakual: rana.
Alakua&: l$sbia.
Alakua&: carnic$ra.
Alakua& ni fo b Orisa b$ 7a7: (Cuando $l orisa !Chang"
brinca d$l ci$lo, cor&a con su $s#ada, acaba con &odo, &i$mbla la
g$n&$*C!D$ un can&o".
Alal: su$)o, a#aricin.
Ala l$ ll8: nombr$ d$ 'l$gu.
Alalo/ago: +$rd$.
Alal8: nombr$ d$ 'l$gu.
Alama $m: h$rmano mo, !$n $guado".
Alam: $m $7a 7 kan sar% 7:C (I$rmano, +$n, +amos a
jugar, !.an&o"*.
Alam sir% akakarab kun$/$: ('ra un hijo d$ 2$ma/a -u$ iba al
garro&$ dici$ndo $s&as #alabrasCD$ca -u$ /a iba a r$unirs$ son
su 0adr$, -u$ iba a sab$r lo -u$ no sab$n los +i+os.
Alamas Lum $r8 gu% gu%C:si &$ &u+i$s$ mi$do no m$ #ondra
fr$n&$ a &i. !N$s#u$s&a a la #u/a, A/nib% kumb$l$ k ima b$ko
# ni/%". Mid. $n su lugar.
Alam: Chang d$ &i$rra d$ 2$b8.
Alami: -u$ nac$ con mancha, lunar o marca.
Alamio: higu$r$&a.
Alami&: nombr$ #ro#io d$ muj$r.
Alam: lagar&o.
Alamo: 1guracin, id$a.
Alam nid oku&a n: la lagar&ija $s& d$&rs d$ la #i$dra.
Almor$r$: nombr$ d$ Oba&al.
Alamoriuk8: un mu$r&o, $s#ri&u d$ ul&ra&umba.
Ala mo ri uk8 o&$ri bach, ocha la $sil$n, od$g8 odoch od
kub$lo: saludo #ara los mu$r&os. (0$ arrodillo an&$ +oso&ros -u$
sois mu$r&os, $s#ri&us san&os*.
Alano: #$rsona d$ bu$nos s$n&imi$n&os.
Al ol$nko: (Ma/a us&$d con Dios*.
Ala#a&: carnic$ro.
Al#onk$: nombr$ d$ Chang.
Alar: azul.
Alar: &o-u$ / bail$ $n honor d$ 2$ma/.
Alaro/%: r$+olucin.
Alaro/%: nombr$ d$ 'l$gu.
Alaro/% akil /8 >ara, baraba 'shu bor 'shu bo 'shu b chich$
'shu 'shu >ara >ara kik$)o: r$zo #ara 'l$gu? (<odo $l mundo l$
&i$n$ mi$do a 'l$gu cuando lo +$, /o lo adoro, #ara -u$ m$
#ro&$ja / s$a mi a#o/o*.
Alaru: cargador d$ mu$ll$.
Alaru il%: casa d$l gr$mio d$ $s&ibador$s.
Alas%: cocin$ro.
Alas$: brujo.
Ala&ik8: nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
Ala8: brujo.
Ala8sa: libro san&o, libro d$ $s&udio.
Ala7: ram$ra.
Ala7%: $s&r$llas.
Ala/a: #anad$ro, $l -u$ hac$ $l #an $l -u$ lo +$nd$.
Ala/a: casado.
Ala/a m$/i: hombr$ -u$ &i$n$ dos muj$r$s a la +$z.
Ala/%: (Du$)o d$l 0undo* &&ulo d$ Oba&al.
Ala/%: +i+o? los +i+os.
Ala/%: barb$ro, !%l -u$ af$i&a la cab$za $n $l Asi$n&o".
Ala/if, !olo/if": brujo.
Ala/ik: nombr$ d$ un 'l$gu -u$ #r$#ara $l babalao.
Ala/ik: 'l Anima .ola.
Ala/ikik forib f$ni kan: (Ala/ikiki, #ara -u$ s$a bu$no / no haga
maldad$s, l$ ofr$c$mos*C s$ l$ dic$ $n un r$zo a 'l$gu.
Al$: $scoba.
Al$: concubino.
Al$: chulo.
Al$l%: anoch$cido, /a $s d$ noch$.
Al$l%: a la cada d$l sol. !Iora $n -u$ d$b$ r$fr$scars$ la cab$za
con ob, coco".
Al$l8: una nacin lucum.
Al$mi: (l$ d$can $n la &i$rra d$ mis ma/or$s a dos mon&on$s d$
&i$rra -u$ haba a la#u$r&a d$ la casa d$l r$/*.
Al$ngo: canario.
Al$nl%: @Adnd$ +asB
Al$/o, !al$/o 8mbo": &rans$un&$.
Al$/o, al$/o kilo7as% oma oma l$k$ l$/oC: (3o -u$ can&a $s$
al$/o*, !s$ r$1$r$ a un +isi&an&$ -u$ can&a $n la 1$s&a" (-u$ s$
da &an&o #is&o, no sir+$ #ara nada*. Can&o d$ #u/a.
Alil: -uimbomb.
Alo: irs$.
Aloko: #a+o r$al.
Alon: rabo.
Alos: 'sh8, $l diablo, !$-ui+al$n&$ $n lo ca&lico al diablo".
Al8: l$ngua.
Al8: $Pcr$c$ncia -u$ sal$ $n las rac$s d$ los rbol$s.
Al8bosa: c$bolla, !a#odo" -u$ s$ da a las ram$ras".
Alubosagu$r$: ojos.
Aluf: !alufa a": cura.
Aluf: Dios, .an&o.
Alufn: $l$fan&$.
Alugb: &ocador d$ g9iro.
Alugb: amo.
Alumn: ba&$a.
Al8mofo: /$rba rom#$ zarag9$/.
Alumo/: &ij$ras.
Alu7ala: ba)o, ba)ars$.
Al87ala: (lim#i$za*, #uri1cacin, ba)os.
Alu/: nombr$ d$ hijo d$ Chang.
Alu/: &o-u$ d$ &ambor $n honor d$ Chang / 2$ma/.
Allaluo: Oba&al.
Amad: Orisha -u$ s$ adoraba $n $l an&iguo ing$nio .an :oa-un
d$ 4$droso.
Amad8chi: n$gro.
Am il$r%: cos&umbr$ d$ su casa.
Amal: harina d$ maz ba&ida.
Amala a mal mala r$ amala amala malar%6 Obini koni
ChangC: As l$ can& Oba a Chang al ofr$c$rl$ su or$ja $n $l
ama-l, !-uimbomb".
Amal il: harina d$ maz / -uimbomb.
Aman: d$dos.
Amana mna: r$lm#ago. Chang.
Amaroniki: a#ar$c$ $n una +i$ja libr$&a como un #u$blo d$ los
lucum.
Amasn: #aci$ncia.
Amaso8n: #aci$ncia.
Ama&: ajanjol.
Ama/a: familia, #rimo, h$rmano.
Ama/a $m: h$rmano mo, !$n o&".
Am$go: j$f$ o funcionario d$ una #oblacin, !s$g8n a#ar$c$ $n la
libr$&a d$ un san&$ro".
Am$&ana: nombr$ #ro#io.
Am: Oba&al.
Am, !$m": r$s#irar, so#lar.
Am: mam$/.
Ami7, !omi7": harina d$ maz cocinada con subs&ancia /
m$nudos d$ -un$a. !ofr$nda #ara >ab A/%, .an 3zaro".
Amoch: jo+$n.
Am om: &inajn, #ailn, &an-u$.
Am om: #ozo.
Am om: h$l$cho.
Amor: (#aci$ncia #ara sufrir calamidad*.
Amuko: b$juco.
Amuk: s$no.
Amur: can&ar $n accin d$ gracias a los orisas.
Amur%: $l &all$.
An: a/$r.
An: com#adr$.
An: +$n? !Lo an, no +$ngas".
Anag: l$ngua, idioma d$ los lucum? s$ l$s llam as a los -u$
hablaban la misma l$ngua.
Anagu%: nalga.
Anagun8: nacin lucum.
Ana m: mi com#adr$.
Ananag8: las cria&uras d$ Dios, la humanidad.
Ananag8: signo d$l dilog8n cuando ca$ $n la #osicin Of8n !R",
signi1ca? (dond$ naci la inaldicin".
Ana)8: $s&mago chico, !d$l carn$ro -u$ s$ sacri1ca".
Anar%: (Ma/a con Dios*.
Anr$o: !onr$o": saludo d$ d$s#$dida.
Anchak$: (.an&o -u$ no $s .an&o* !B" (fals$dad r$ligiosa*.
Angu: l$ngua.
And%: libr$.
Ankn: zarza.
Ankor:can&o.
Ano: $nf$rm$dad, $nf$rmo.
An na: $nf$rm$dad, d$sgracia #or $nf$rm$dad.
Ann, !ro": $nf$rmo.
Anu: ls&ima, com#asin.
An8: #i$dad, mis$ricordia.
Anu: l$ngua.
Anu $gu: canas.
Anu% of8n: #alabra san&a, hablar bi$n, claro.
An7, !on": %l.
A)a: s$milla d$ ma&$ -u$ s$ in&roduc$ $n $l &ambor consagrado.
A): &ambor.
A)a dudu: barco, +a#or.
A)a d8du: barco -u$ &raa a los n$gros.
A)aga: 1$s&a d$ &ambor, broma, di+$rsin, bail$.
A)aga: #ros&i&u&a.
A)agu: la madr$ d$ &odos los 'l$gu.
A)agu: 'l$gu, nombr$ d$ ($l ma/or d$ los 'l$gu*.
A)a: cucaracha.
A)aki 3ad%: nombr$ d$ 'l$gu. (Mi+$ l$jos $n la sabana*.
A)al$: collar.
A)anga: a&r$+ido, zo-u$&$, irr$s#$&uoso.
A)ar )ar d: $l ra/o &$ #ar&a.
A)imu, !alumo/i": &ij$ras.
A)in8: &ij$ras.
A)olo8n: fu$r&$, #od$roso, !$n $guado".
Aobi: d$sgracia.
Aoj: #ozo.
Aok: girasol.
Aok: amarillo.
Aomaniokun: #ar&$ o #orcin d$l animal -u$ l$ corr$s#ond$ al
ma&ador, $n un sacri1cio a los orishas.
A#a: alas.
A#, !#ko": ca)a bra+a.
A#: brazo.
A# ach: las mangas d$l &raj$.
A#dagba: %ch$s$ a un lado, a#r&$s$.
A#agu: codorniz.
A#aiki: mad$ra d$ caoba.
A#aluko: mos&rador, m$sa.
A#nla: #$#ino.
A#ara: (+a / +i$n$*, $l abik8, $s#ri&u -u$ r$$ncarna $n un r$ci%n
nacido / s$ marcha a los #ocos a)os.
A#ari: a la iz-ui$rda d$l a+$ -u$ s$ ha sacri1cado a los orishas.
A#aro: codorniz.
A#a&: s$boruco, #$druzo, roca.
A#a&ikn: ahora +$ngo.
A#a&o&n: a la d$r$cha d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca al orisha.
A#%: dar #almadas.
A#$: lim#io, lim#i$za.
A#%: cald$ro.
A#$a#%: marcar $l com#s con las #almas d$ las manos.
A#$#%: a#laudir.
A#$r$k$: cald$ro d$ guara#o.
A#$s&$+: lamuj$r -u$ cuida a Orula.
A#$s&$+i m bnl%: .aludando a la A#$s&$+, muj$r d$ Orula.
A#$/: #$scador.
A#kua: barril.
A#: bolsillo.
A#: #i#a.
A#okob$: lla+$.
A#olo: r$mo.
A#om8: (dond$ +$ndan n$gros #ara s$r o $scla+os*, m$rcado d$
$scla+os #ara la &ra& $n Sfrica.
A#n: (gallo*, solis&a.
A#onl: saco.
A#o#: &r$s #$s$&as.
A#os: &ra+$s$ra, una $nr$dad$ra o b$juco.
A#o&%, !a#o&%n": a la d$r$cha d$l a+$ -u$ s$ ha sacri1cado.
A#o&: silla, silln.
A#o&: $sca#ara&$, ba8l, mu$bl$.
A#o& $gun: f%r$&ro.
A#o&ikn: ba8l.
A#o& ok8: f%r$&ro.
A#o&i oni/: cajn, arca.
A#o&i&onisha: armario dond$ s$ guardan las #i$dras d$l cul&o.
A#o&i /ara: mu$bl$s, los d$l $s&rado.
A#o&i /oko: banco d$l #ar-u$.
A#o&i /oko: si%n&$s$, s$n&ado $n $l silln.
A#o&os: &ra+$s$ra, $nr$dad$ra.
A#uaku, !i/%": m$sa.
A#uaku/%n, !i/%/$un, i/%un, /%un": m$sa #ara com$r.
A#u m$/i, !a#7 m$/i": las #a&as d$l animal sacri1cado.
Ar: cu$r#o.
Ar: &i$rra.
Ar: lo d$ la &i$rra, &i$rra ad$n&ro.
Ar: +$cino, #ari$n&$, a1n$s, (d$l mismo #u$blo*.
Ar gu: #$rsona -u$ +i+$ $n $l cam#o.
Arab, !a/ab": c$iba. D$s#u%s d$ consagrada. 3lmas$l$
&ambi%n Iroko, #or-u$ $s&$ orisha r$sid$ $n $lla.
Arab /o Oba a/a na ngu%: (cuando Chang mi marido &ru$na,
/o, Oba, +$ngo $ns$guida d$ la c$iba #ara calmarlo*.
Ar $f: &ribu, (nacin*.
@Ar $ ol%B: @Cmo $s&B
@Ar $&i 7$oB: @Cmo $s&, con&$n&oB
Araguosa: almidn.
Ar il: mu/ bi$n.
Arail8, !aral8": $l -u$ +i+$ $n la ciudad.
Arain: aguj$ro? ($l fondo d$ la &i$rra*.
Arain: d$n&ro, m$&ido $n la &i$rra.
Ar /a$: (nacin lucum, ($s&aba l$jos d$ la cos&a, &i$rra
ad$n&ro*.
Arak: $mbarcad$ro d$ &i$rra lucum.
Ar kol%: aura &i)osa.
Aralol: cas&illo, !d$ Chang, $n $guado".
Aralor: nombr$ d$ un #u$blo lucum.
Aramalu/a: &$rn$ro.
Arma/i: +aca.
Arm: uno d$ mi #u$blo,, un familiar.
Aram8: $nf$rmo.
Aran: cos&umbr$, ru&ina.
Aran: saludabl$, rozagan&$.
Arani/o: +isi&a -u$ s$ r$cib$ con gus&o.
Araog8, !oko $rn": /$rba d$ gallina.
Araoko: cam#o, manigua, mon&$.
Araoko: rudo, analfab$&o.
Araoko: (g$n&$ d$ cam#o* guajiro, mon&uno.
Ar ol$oB @Cmo $s&B
Aron8: mu$r&o.
Arar: (nacin*, #u$blo d$ Dahom%.
Arar ajkn: (nacin* arar, !Dahom%".
Arar ku%bano: (nacin* arar, !Dahom%".
Arar magino: (nacin* arar, !Dahom%".
Arar sahal8: (nacin* arar, !Dahom%".
Arar$/: nombr$ d$ 'l$gu.
Araros: #alacio d$l N$/ Chang.
Ar&ako: cam#$sino.
Ara&: r$cordars$.
Ara&ubo: crc$l, $ncarc$lado, #r$so. .$ l$ llama al n$1&o cuando
$s& r$cludo, #rision$ros, $n $l &$m#lo.
Ara&ub8: #rision$ro.
Araub: +aca.
Arulo: conocido o +$cino d$ un mismo barrio.
Aru&u: +$cino.
Ar 7ad$l% is% 7on o/8 f%: (A la &i$rra dond$ +amos d$ +isi&a,
hac$r lo -u$ +$mos*.
Arai/%: lim#io.
Ara/: diablo.
Ara/%: sombra mala, a#ar$cido.
Ara/%: $l mundo.
Ar$: cansado.
Ar$: cansancio, d$bilidad, sin fu$rzas #ara &rabajo. !'r8 ar%:
($scla+o -u$ no sir+$*"
Ar%: la 4rinci#al, la N$ina, o #$rsona d$ gran r$s#$&o.
Ar$k$nd: #icadura, &ram#oso.
Ar$k$r$k%: (#u&$ra*.
Ar$ m: (-u$ s$ m$ haga jus&icia*.
Ar$mo: #rinci#$ h$r$d$ro.
Ar$mo: $l ma/or, $l #rinci#al.
Ar$mo: $l hijo ma/or, h$r$d$ro.
Ar$muodun: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
Ar$ni/o: #icaro, $nr$dador, -u$ l$ gus&a hac$r maldad$s.
Ar$n, !ar$/": $s&r$lla.
Ar%r$: -ui$&o, &ran-uilo.
Ar$r$ gun$: nombr$ d$ (hijo* d$ Chango.
Ar$7: linda.
Ar$7, r$7: #$rsona d$ bu$n +$r, (h$rmosa su +is&a da
al$gra*, ($ni& of% r$7 f%/on8*.
Ari: #u$n&$.
Arida: un (s$cr$&o*, ach% o ingr$di$n&$ d$l Asi$n&o d$ un (hijo*
d$ 2$ma/.
Arik%: nombr$ d$ (hijo* d$ Osh8n.
Arik8: salud.
APik8, !o korod": canu&illo.
Arik8 >ab a7: (.alud 4adr$ .an&o*, #alabras -u$ #ronuncia $l
olorisa cuando consul&a a los orishas #or m$dio d$l coco.
Arku$: nombr$ d$ hijo d$ Chang.
Ariri: chucho, l&igo.
Ariro: cocina, fogn.
Ari7: lo, d$sord$n.
Ari7: gri&$ra, bullicio, +oc$ro.
Ari/, !ari/": con&$n&o, 1$s&a, al$gra.
Ari/ kin /$n/$: sa&isfaccin, con&$n&ura? d$mos&racin, saludo
-u$ s$ da conal$gra, !/$/$, /$/%".
Ari/iki: nombr$ d$ 'l$gu.
Ari/: bailador, $l -u$ baila.
Ari/ or% mi: (.$a bi$n+$nido, mi amigo*.
Ar: azul, a)il.
Aro: fogn.
Aro: $nf$rm$dad, $nf$rmo.
Aro: (nacin lucumi, !ibo aro".
Ar: g9iro.
Arob: +i$jo.
Aroboni: com$rcian&$.
Arochuku: ($s&ar con la luna*, m$ns&ruar.
Arofunfun: azul, &$la azul.
Arogu, !aro7": cogo&$.
Arn: $nf$rmo.
Arona: $nf$rm$dad.
Aroni: $s#ri&u? g$n&$ mala d$l o&ro mundo, diablo.
Aroni: nombr$ d$ 'shu? ($s& $n $l mon&$,$s un diablo*.
Aroni: du$)o d$ los mon&$s.
Aroni: nombr$ -u$ algunos +i$jos l$dn a Osain.
Aronib%: &ub$rculoso.
Arnika: brujo, h$chic$ro.
Ar ni s: 5al diablo6
Arononi: com$rcian&$.
Aron/8: c$gu$ra, ca&ara&a.
Aro/$: &ras&ornador, r$+olucionario, alboro&o. !'l$gu".
Aro/ om g lo mi om 7o ab% r% m$&a isag ik /oko o&ogu
ono: (<r$sagujas #ara hac$r un &rabajo n$fas&o a las doc$
d$lda*.
Arr arr8 ku&ur8: nombr$ onoma&o#%/ico? $l #jaro &ocororo.
Ar8: (3a .u$r&$ -u$ fu$ con la 0u$r&$ a +$r a Olo1 / %s&$ l$s
ord$n -u$ hici$ran $b con &oda clas$ d$ animal$s*.
Aruf: &ribu, #u$blo, (nacin* lucum.
Arugb: +i$jo.
Arugb guagu, !7a7": +i$jo &$mbln.
Arugb if /uro: $l +i$jo $s& &ris&$.
Arugb kor$r%, arugb $d$&, arugb7arir: 3os +i$jos cuando s$
+u$l+$n ci$gos, sordos, im#$didos, -u$ no sir+$n #ara nada.
Aruk$: rabo.
Aruk: gallinu$la.
Ar8n: cinco.
Arun: $nf$rm$dad.
Ar8ndilogo/: &r$in&a / cinco.
Ar8n il$s$ ara/%: $nf$rm$dad causada #or $l mal d$ ojo.
Ar8n il$s$ ocha: $nf$rm$dad -u$ s$ #roduc$ #or la +olun&ad d$
los dios$s.
Ar8n il$s$ og8n: $nf$rm$dad causada #or h$chic$ra.
Ar8n o&ono7: $nf$rm$dad -u$ s$ #roduc$ #or la +olun&ad d$l
ci$lo !d$ Dios".
Ar8n /al$: $nf$rm$dad -u$ s$ #roduc$ #or la +olun&ad d$ Dios.
Aru#: Nom#$ Tarag9$/ !'u#a&orium od$ra&um, 3in".
Asab: 2$ma/, (mandad$ra d$ Olokun*.
Asach bonb $s$ &urur8: (sangr$ fr$sca corri$ndo como agua d$
ro*.
Asajona: nombr$ d$l orisha >abal8 A/%.
Asa lo: s$ +a.
As mni: cos&umbr$, acos&umbrado.
Asmi orib%: (si fumas com#ra*, $s una #u/a -u$ s$ dic$ a los
-u$ #id$n cigarros.
Asn: cos&umbr$.
Asn: cami&o.
Asn: moda.
Asana bioko: (Ja+or$c$d a $s&$ hijo d$la casa*.
Asani: s$ +a.
Asan mini anag: cos&umbr$ d$ los anag, !lucum".
Asan n: cos&umbr$, ru&inario.
Asaoko: alcald$.
Asar: r$fr$sco d$ maz, !$k", #ara ofr$c$rlo al orisha $n una
jcara. A &odos ha/ -u$ ofr$ndarl$s (asar*. .us&i&u/$ al sacri1cio
cuando $l sac$rdo& no #u$d$ ofr$c$rl$s a+$s o animal$s.
Asar% #a7: $l m$nsaj$ro -u$ +a a in+i&ar a una c$r$monia, d$
#ar&$ d$l babalao.
As%: calor.
As% aguf: no sab$.
As%$r$: d$sgraciado.
As% guni momo: (-u% bi$n, -u% boni&o sab$ bailar o lucirs$*, !$n
una 1$s&a, s$ dic$ cuando s$ luc$ una muj$r -u$ baila mu/ bi$n".
As$k8n, !ch$c8n": lo -u$ s$ $s&a &$rminando d$ hac$r. D$ un
can&o criollo. (2o & #lanchando as$k8n, /o & #$rando, as$k8n*,
C$&c.
As$r%: loca, loco.
As$s8: nombr$ d$ 2$ma/. 2$ma/ (-u$ +a a com$r a los ca)os
/ l$&rinas*.
As$s8, !asaso": cos$r, cos&ura, cos&ur$ra.
As% /u: d$masiado.
As% /u mch$ s$: hac$ d$masiado.
Asia: band$ra.
Asi$r$: caballo, !$n $guado".
Asi$r%: mal agrad$cido.
Asi$r%, !sig9$r$": bru&o, $s&8#ido.
Asi$r$ ho lmbo &i 7ao as$r$: ($s& como loco, ca/%ndos$ d$
borracho, 5-u$ s$ +a/a6.
Asi$r$ mo lo 7o &i 7ao: (On loco -u$ +i$n$ r$gando din$ro*. 'l
-u$ s$ gas&a lo -u$ &i$n$.
Asi$r% om lo &i7: 5Au% $s&8#ido $r$s, hijo6. Jras$ -u$ los
orishas su$l$n dirigir a sus hijos d$sob$di$n&$s.
Asi$r$ om sa&i 7a och oro 7&i 7ao: 0ira -u$ $r$s bru&o,
%cha&$ a un lado, +$o, -u$ &$ $-ui+ocas6
Asioba: un orisha? (d$can -u$ $ra guardi$ro*.
Asis: or&iguilla.
Asi/: band$ra.
As, !os,so": hablar.
As: ro#a.
Asog: caf%.
Asona7$ ok8 s$ f: nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/.
Asonsola: mos-ui&o.
Aso/%: $P#licacin.
As/iorisha: ($l ms jo+$n d$ los .an 3zaros*.
As8: +aci, !il% su, casa +aca. llum su, $s&mago +aco"
A&: aj #ican&$.
A&: #imi$n&a.
A& 1rn: m$n&a, $s#$ci$ d$ olor.
A&akun: #imi$n&a.
A&an: +$la d$ c$ra.
A&an m$/i: las dos +$las d$ una rogacin.
A&ano !a&an8": -ui&a lo malo.
A&an ch% od li fu aro m b% ach% ach% mi mo, ar mo b$ om
&u&u, ona &8&8, &u&8 3aro/$: an&$s d$ lanzar los cua&ro #$dazos d$
coco, !ob" #ara consul&ar a los orishas, la I/alocha d$rrama &r$s
+$c$s agua $n $l su$lo (rogando #ara -u$ 'l$gua / los .an&os
-ui&$n lo malo? / -u$ con&$s&$n, / lo -u$ s$a, s$a #ara bi$n / nos
b$ndigan: ru$go #ara $l om, / #ara -u$ $s&% fr$sco $l camino /
3aro/%, !'l$gua"*.
A&anu: -ui&ar.
A&aodola: mafana.
A&ar%: #imi$n&a.
A&r$r%: la #imi$n&a ms fu$r&$.
A&%: din$ro, !$l -u$ s$ #on$ $n $l &abl$ro d$l >abalao".
A&%: sombr$ro d$ un 'l$gu. ('l d$ la Discusin*!sic".
A&%: $s&$ra.
A&%: #la&o d$ mad$ra d$l >abalao. <a#a.
A&%bor: nombr$ r$ligioso dado r$ci$n&$m$n&$ a un Om D
Chang- !A&%: &abl$ro d$ If. >or: fu$r&$. ;ombr$ -u$ no d$b$r
d$crs$la nunca a $s&$ OmoChang, #or-u$, $P#lica su #adrino
>abalao: (A&% signi1ca &ambi%n m$sa, bor cand$la? / la
#$rjudicar. .i$ndo hijo d$l fu$go, -ch$ bor-, / d$ #or s, d$
g$nio cali$n&$, no s$ l$ #u$d$ cal$n&ar ms.*"
A&$d: nombr$ #ro#io.
A&$k$ din: zarza#arrilla.
A&$l$: d$sc$ndi$n&$, !a&$l$ $g7ado, d$sc$ndi$n&$ d$ $g7ado".
A&$l%: d$s#u%s.
A&$l$ b: $l hijo -u$ nac$ d$s#u%s d$l #rimog%ni&o. !s$gundn".
A&$l$nd%: jo+$nci&o.
A&$l$s$: #lan&a d$l #i$.
A&$l$s$ ogu: #alma d$ las manos.
A&$l$7:#la&o d$ com$r.
A&%ralago: una ind$c$ncia.!B".
A&$r$)on$: hombr$ sabio, im#or&an&$.
A&$r: $l m$dio d$ la cab$za. (Dond$ s$ #on$n los s$cr$&os d$l
san&o.
A&$s$b: ni)o -u$ nac$ d$ #i$.
A&$&$: $l #rim$ro, lo #rim$ro.
A&$&$bi: $l #rim$r hijo, #rimog%ni&o.
A&$7$d8n: zarza#arrilla.
A&$7o: #alma d$ la mano.
A&c7 lo7: din$ro $n la mano.
A&%/$un: m$sa d$ com$r.
A&kuanla: /$rba d$ Chang.
A&il$7a: nombr$ d$ (hijo* d$ Osh8n.
A&iodo: mangl$.
A& do: orilla d$l ro.
A&olo: orilla d$l mar, cos&a.
A&#ola: &o&n, !una d$ las /$rbas im#or&an&$s #ara $l omi$ro".
A&i#u: nombr$ #ro#io.
A&i&i: orisha ca&olizada ;u$s&ra .$)ora d$ 3or$&o.
A&/o: lo -u$ $s mu/ +i$jo? &i$m#o an&iguo.
A&i/8: +$rg9$nza.
A&: g9iro d$ cu$llo largo.
A&: for&al$za.
A& chu &och8: m$s sobr$ m$s.
A& d8n &o d8n: a)o sobr$ a)o.
A&ok: conduc&or, camion$ro, ma-uinis&a.
A&oko ik8 a&oko ar8n a&ko $b a&oko of: #alabras -u$ dic$ $l
>ab Orisha al arrancar la cab$za d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca, (-u$
&odo salga d$r$cho, -u$ $s$ $b +a a al$jar mu$r&$, $nf$rm$dad,
+$rg9$nza*.
A&ond: $l -u$ +u$l+$ a nac$r.
A&on% g7$l%: nombr$ d$ hijo d$ 2ansa.
A&o# kum: ruda.
A&o# kun: ruda cimarrona.
A&or%: mora.
A&or: moruro.
A&or: /$rba mora, #ara la #i$dra imn.
A&orogu, !a&or7": lo -u$ +i$n$ d$l ci$lo.
A&os &os: s$mana sobr$ s$mana.
A& & b: cuando sal$ un augurio afor&unado $n $l coco. 's d$cir
cuando ca$n dos +$c$s #r$s$n&ando la #ul#a.
A& &, & & &: hom$naj$, fras$ d$ r$s#$&o. 4l$i&$sa.
A&un: adorno d$ >abalua/%.
A&uko: marin$ro.
A&uko omo olukon ari/i: ('l marin$ro si$m#r$ $s hijo d$l mar /
$P#u$s&oa lo -u$ $l mar -ui$ra*.
A&uo fadori: m$mbrana d$l +i$n&r$.
A&u&8 mu, !mi &u&u, $&$ mi &u&u": &$ngo fro.
Au: l$ngua.
Au: &odos.
Aud8n, !aurdun": #alan-u$&a, un dulc$.
Auk: chi+o.
Aunk: chi+o #$-u$)o #ara sacri1carlo a 'l$gu. !;o #u$d$n
s$rl$ ofr$ndados los chi+os grand$s".
Aur%: chi+a.
Aur om &i7%: su hijo @cmo $s&B
Aus, !Iaus": &ribu -u$ los d$sc$ndi$n&$s d$ lucum
consid$raban &ambi%n lucum.
A7: noso&ros, lo -u$ $s nu$s&ro.
A7: mano.
A7agud: r$ga)o.
A7lona kor% lal m: (;o nos $n&$nd$mos, no $s&amos d$
acu$rdo, m$ +o/. ;o -u$r$mos disgus&o*, !can&o d$ #u/a".
A7an, !a7n": canas&a.
A7n: c$s&a +aca -u$ s$ coloca fr$n&$ a la so#$ra -u$ con&i$n$
las #i$dras sagradas d$l cul&o a >abalua/%, / $n &orno a la c$s&a
las di+$rsas comidas -u$ s$ l$ ofr$ndan. <$rminado $l ri&o s$ l$
ll$+an $n la c$s&a al dios a la manigua, / $l $ncargado d$ ll$+ar
$s&$ &ribu&o d$b$r &ra$r consigo unas /$rbas como cons&ancia
d$ hab$r cum#lido su misin.
A7ana: nu$s&ro.
A7ar%: +isi&a.
A7ari: mirar, 1jars$ $n algo.
A7asa f8n: nu$s&ra band$ra $s la d$ Oba&al.
A7 7on: noso&ros.
A7a/: comba&$, gu$rr$ar.
A7%: #rohibicion$s r$ligiosas, im#u$s&as #or los orishas,
d$1ni&i+as o &$m#oral$s.
A7% i/ d$ mo sa7 ba&oro mo 7$r%: (Chang, $s ma/o / coma
ms -u$ sus h$rmanos -u$ $ran mschicos. Coja a dos manos la
comida d$ la jcara / $s&os no #odan hac$r lo -u$ %l*.
A7$l$ni: (+asallo*, ad$#&o, mi$mbro d$ un il% orisha.
A7$ma: mara+illa. !0irabilis jala#a, 3in".
A7$m akua: camal$n.
A7: luc$ro.
A7: mis&$rio.
A7: s$cr$&o, ($l s$cr$&o*, lo sagrado.
A7: sac$rdo&$ d$ If.
A7: #la&o, +asija cubi$r&a -u$ con&i$n$ $l (s$cr$&o*.
A7: c$iba.
A7: $scondido.
A7: $l ma/or d$ los >abalaos. 'l -u$ (hizo .an&o* / d$s#u%s
r$cibi If, $s d$cir -u$ s$ consagro (hijo* / s$r+idor d$l Dios
Orula, $l adi+ino.
A7: $l (as$n&ado* o iniciado, Olorisa".
A7o: #i$l, cu&is.
A7, !a7n": jico&$a, (-u$ &i$n$ mis&$rios*.
A7 fum la or o/: Din$ro, #ara -u$ noso&ros #odamos
s$n&irnos mu/ con&$n&os.
A7ob: #a&io.
A7ob: #alma d$ jardn.
A7 ibor8 ib o/ ib chich%: .aludo al A7, al >abalao.
A7 iroko: caoba.
A7 lo il8: s$ +a al #u$blo.
A7 lo oko il%: s$ +a a la 1nca.
A7 m$lo: #ar&ir $l coco #ara #$dir #$rmiso a los ,u$r&os.
A7o m$/i: la #ar$ja.
A7n: l$ngua.
A7oni: +isi&an&$.
A7or$: su s$cr$&o, su mis&$rio.
A7or$mi: ($s#$ro $n lo -u$ adoro*.
A7or$o kumunik8: cu$ro, #$ll$jo d$l animal sacri1cado.
A7oro:babalao, iniciado.
A7oro: asis&$n&$ d$ un >abalao.
A7 7a lo iI% olil od: (cuando Orula fu% a la casa dijo -u$ &odo
iria bi$n*. 'l a7, mira, -consul&a los orculos -u$ #r$dic$n $l
bi$n #ara la casa.
A7o/%: $scudilla, #la&o or$ci#i$n&$ d$ la&a.
A7o/in, !$/in iggi": $l -u$ +$nd$ carbn, carbon$ro.
A7o/i/i: $s#$jo grand$, d$ #ar$d.
A7o/: (nombr$ d$ la 2$ma/ ms +i$ja*.
A7/o &ol b% /a m ku% ku%/$ aduf: (.$)ora, !2$ma/" #ara
adorar&$ madr$ ma, &$ +o/ a dar un #a&o !su sagr$"*.
A7o/ 2$ma/. 2$ma/ olod ar$ mi /%: 3lamando a 2$ma/
du$)a d$l ro, #ara adorarla / ofr$ndarl$.
A7 /umao: s$ dic$ cuando $l iniciado abr$ los ojos, -u$ ha
&$nido +$ndados / saluda.
A7uankal$: $sca#ara&$.
A7ur8: ma)ana, d$ ma)ana.
A/, !ai/": #$cho.
A/, !a/a": la muj$r, la $s#osa.
A/: #$rro.
A/a: mono, mona.
A/: cosa mala. ('nano d$l o&ro mundo*.
A/: jico&$a.
A/ &a: 0a&anzas.
A/ab: s$)ora, r$ina.
A/ab: c$iba, (la c$iba $s r$ina*.
A/ab: nombr$ d$ m$lliza.
A/ab: -u$rida.
A/abad: guajiro.
A/abal: $s&mago grand$, !d$l carn$ro -u$ s$ sacri1ca".
A/ b$roni: (#$rro d$scab$zado*.
A/ b$roni: (f$o como #$rro*, g$n&$ -u$ no &i$n$ 1gura,
mamarracho, a#aricin.
A/ab: $n&$nada.
A/ab &$m: #ari$n&$, #rimo, #rimo mo.
A/abn: &amarindo.
A/ bu mi /$: -u$ m$ mu$rd$, m$ com$ $l #$rro.
A/ da s$ m$ni og8n on ak$s$s$ nio b: 'l #$rro &i$n$ cua&ro
#a&as / slo &oma un camino.
A/ da s m$ni o/8 ona ol$l% mi Oba: ($l #$rro +a #or $l camino
r$al, no cog$ cua&ro caminos. Cog$ un solo camino*.
A/ di%: #u$blo lucum -u$ m$ncionan informan&$s ma&anc$ros.
A/a%: &ard$.
A/ $k8n a/n b%ku koma all b$k8a b$l$ koima: 'l &igr$ / $l
#$rro +an a $n&rar $n #orfa, $l -u$ &$nga mi$do -u$ com#r$
#$rro.
A/ $bon: #$chuga.
A/ $loni: #$chuga d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca al orisha.
A/ 1nuso: nombr$ -u$ algunos +i$jos l$ dan a :ico&$a / a los
'gun, (#or-u$ hablan fa)oso*.
A/aga: 1$s&a, &ambor, broma, di+$rsin.
A/ gudi: un r$/. .$ dic$ d$ una #$rsona mu/ sabia.
A/agu: jico&$a.
A/agu: nombr$ d$ 'l$gu. (3a madr$ o $l ma/or d$ los 'l$gu*.
A/guna: nombr$ d$ un Oba&al, $l gu$rr$ro, #romo&or d$ las
gu$rras, !.an :os%".
A/guna ni /i 7: Oba&al, .an :os%.
A/guna mini7: Orisha, un Oba&al.
A/ag7: muj$r d$ la +ida.
A/a: nombr$ d$ m$llizo.
A/ ik% of8n a/: #$cho d$l animal -u$ ha sido sacri1cado.
A/ ik8: una +iuda.
A/ mb$ko: &igr$.
A/ai madu: a)o $n&ran&$.
A/a oku% r$r$: A/a l%$ bi$n.
A/a o r o/ m us lo f a: 4or los cua&ro cos&ados so/ d$ la
&i$rra d$ O/.
A/ai &a ru7 kol$ u kol$ aru ma kol$/o: ;o s$ #u$d$ a#agar la
cand$la, &odo s$ con+ir&i $n c$nizas.
A/akua, !a/a#" &iroko: a#odo d$ jico&$a.
A/akufal$: caimi&o.
A/ ku$o olor $7% a/aku $m ch% b mof r/$: fras$ -u$ dic$
$l >ab #ara d$s#achar, $n+iar $l $b, !la rogacin / ofr$nda"?
(dic$ -u$ $l $b s$ ha h$cho / s$ ha #agado / s$ d$s#acha #ara
-u$ rom#a lomalo, -u$ /a nos h$mos lim#iado #ara -u$ nos d$
+ida / salud, -u$ s$ r$#ar$ $lmal, / $l san&o &$nga com#asin d$
noso&ros*. !'l coro r$s#ond$ &ambi%n, a/ k8 $m ch% bo m f
r/$".
A/akula: cogo&$ d$l animal sacri1cado.
A/akuoro: #$rro call$j$ro.
A/al: #$rro grand$.
A/ala: cam#ana.
A/al Igb: #$rro jbaro.
A/ on $l$s$ kin$h% igb: #$rro &i$n$ cua&ro #a&as / slo sigu$
un camino.
A/al /$o: gua#o, bra+o. .$ dic$ a Chang #ara con&$n&arlo.
A/al% kin fum oni mo&i7ao mola >aba a/al% kin fumi: ('s una
#u/a -u$ signi1ca -u$ cuando $l amo no $s& #r$s$n&$, &odos,
como $l #$rro r$galado, s$ $sca#an, cuando no d$b$n $sca#ars$,
#or lo -u$ ha/ -u$ a#r$&ar, #ara -u$ no s$ haga lo -u$ no s$
d$b$*.
A/al8: nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
A/alu bi aba: :ico&$a, s$ d$scubri dond$ $s&abas !$scondida".
A/amb%: #$rro. !'l d$ >abal8 a/%".
A/amb% kumb$l$ ko im >$ka#a ni /%: 'l -u$ &i$n$ mi$do -u$
com#r$ #$rro*. !#u/a d$ Chang".
A/n: $l orisha >abal8 A/%.
A/an: cucarachn, (di+ino ros&ro*, #$r&$n$c$ a Oba&al.
A/anak8, !a/anik8": $l$fan&$.
A/anb$ko: &igr$.
A/anisn: $l orisha .an 3zaro.
A/ani/%: burla, cho&$o.
A/ankar%: ma/adormo, asis&$n&$ o s$gundo o1cian&$ $n las
c$r$monias, !d$ Ocha".
A/anl: #$rro grand$.
A/anla mola: s$ $sca# $l #$rro.
A/anl /$rn: animal -u$ com$ carn$ cruda, !$l #$rro".
A/ano: #$s&$, a#$s&oso.
A/ano: #rodigio, #rodigioso.('l .an&o d$ las $nf$rm$dad$s*.
>abal8 A/%, .an 3zaro. !D$ orig$n magino".
A/ano a/aku ku ajor a/ig Og8n onob &a sa nig7a guado
omol gud a/ ku ku &u /u kuara arbi habalo gud8 1%d$no
l%bguo 0abino: (4adr$ sobr$na&ural, la $#id$mia -u$ +i$n$, slo
us&$d #u$d$ -ui&arla / sal+arnos d$l mal, #$rdn / a#id$s$ d$
sus hijos*. N$zo a >abal8 A/%, #ara -u$ al$j$ las $#id$mias.
A/a: orisha, h$rmana d$ O/. ;o baja, #$ro s$ can&a $n su
hornor.
A/a#: jico&$a.
A/a# ba lo b$/%: (la jico&$a camina as*, !d$ un can&o $n -u$ s$
imi&a la man$ra d$ andar d$ la jico&$a".
A/a# &iroko: (a#odo d$ jico&$a*.
A/r$k$: #a&as d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca.
A/risi: rabadilla d$l a+$ -u$ s$ ha sacri1cado.
A/as%: (#u$blo -u$ nombraban los +i$jos lucums*.
A/ &$m: juro lo mo.
A/ &obi mi: madr$ -u$ m$ cra, o -u$ m$ #ari.
A/ &on: ras&ro -u$ sigu$ d$l #$rro.
A/ 8n ba ba: J$&i l$& a/ un ba bai: 3o malo s$ al$j$
si$m#r$ d$ &i / lo bu$no &$ s$a conc$bido. 4alabras -u$ s$
r$s#ond$n a las -u$ #ronuncia $l >ab Ocha al hac$rl$ $b a un
d$+o&o.
A/aumbo a !o/o8mbo": $s& llo+i$ndo, !$g7ado".
A/aumbo Olor8n: llo+i$ndo, !d$l ci$lo ca$ la llu+ia".
A/aus: #$rro n$gro -u$ s$ l$ sacri1ca a Og8n.
A/7a: hijo -u$ nac$ d$s#u%s d$l nacimi$n&o d$ jimaguas.
A/ /al%: $sca# $l #$rro.
A/a7: la muj$r d$ Orula.
A//%: malo.
A/ /o l: (4$rro ll$no s$ lam$ con&$no*.
A/%: diablo, (#$rsona d$l o&ro mundo*, $s#ri&u.
A/%: brujo, $nga)ador, h$chic$ro.
A/%: r$mos.
A/%: caracol d$ forma alargada, dif$r$n&$ a los kauri d$l dilog8n,
-u$ $l consul&an&$ guarda $n su mano mi$n&ras $l olrissa
d$rrama los caracol$s sobr$ la $s&$ra.
A/%: din$ro.
A/%: mundo.
A/% $l$j$r%: cu$n&a, caracol.
A/% g9$i: $s&$ mundo.
A/% ki ib: dic$ $l >ab Ocha cuando da $lcaracol al consul&an&$
-u$ $s#$ra una r$s#u$s&a d$ los orishas. (.$ +a a $char la
su$r&$, -u$ &odo salga bi$n / M. com#r$nda lo -u$ s$ +a a hablar.
A/%kofol%: caimi&o.
A/% ku$/$r%, !a/$kuj$r%": conchas d$l mar, caracol$s.
A/$ku Okana: odu, signo d$ If -u$ #r$sagia $l mal.
A/% on8: $l o&ro mundo.
A/$r$&: $s&r$llas.
A/% 8n bora: (-u$ &$ $n+u$l+a un brujo*.
A/% $7%: /$rba h$dionda.
A/$7: iniciado, lo mismo -u$ I/a7 o 2a7.
A/% /% gum: (hombr$, hombr$*, 'l$gu.
A/ibn: $s#umad$ra.
A/i$dun: $l a)o $n&ran&$.
A/ika: hombro.
A/ka: ru$da, r$dondo, crculo.
A/iki: gula, !(Como 'l$gu com$ con &an&a glo&on$ra, s$ l$ dic$?
A/iki Ala/iki*.
'l +i$jo A. 0. d$ca, A/$ki".
A/ilod: (Cuando l$+an&a / s$ l$ saluda*. 'l$+ar, afamar.
A/ lor: r$gular.
A/inaro: /$rba 1na.
A/is$ni: (hombr$ d$ obligacin*,disci#linado.
A//% >algu: j$f$.
A/o: guacalo&$.
A/ob &$m: #ari$n&$ difun&o.
A/b &$ m: #ari$n&$, #rimo, #rimo mo.
A/obo: #rinc$sa.
A/f: (fru&a d$l #an d$ 0ono? s$ r$cog$ #ara hac$r $ku$l%*.
A/ f8n oib bni al$/ il% mi: (3a muj$r blanca -u$ $s $P&ranj$ra,
s$a bi$n+$nida $n mi casa*.
A/oko: $s&ar as$n&ado, hab$rs$ iniciado, &$n$r $l .an&o
as$n&ado*.
A/ko ocha: as$n&ado, (.an&o as$n&ado* r$conocido #or los >ab
Orishas $ I/alochas.
A/om: nu$ra.
A/ona omo b$sar$mu %dun komo os$ra 7a $guado: (un can&ador
-u$ &odos -u$rian oir / -u$ $ra $g7ado, d$ la orilla d$l mar*.
A/on iriki: s$rrucho.
A/or$: bail$.
A/oris: .an&o adorado.
A/8ba: (con $l #$rmiso*, #$dir #$rmiso, saludar, !a los orishas".
A/8 moch%: a/udan&$.
A/umo: jun&os.
A/ura: jico&$a.
>
>a: (lo -u$ s$ +a a hac$r*, !ba /%un, s$ +a a com$r".
>a: j$f$ d$ un #u$blo, !s$g8n una +i$ja libr$&a".
>ab: #adr$. .$ l$ dic$ a los orishas.
>ab an/$r%: #i$rna d$ mad$ra. (3as mul$&as d$ .an 3zaro*.
>ab La)$)$: s$ l$ dic$ al orisha Oba&al.
>abafumik%: Oba&al.
>aba Junk%: Oba&al.
>ab Jurur8: s$ l$ dic$ al orisha Oba&al. 's, s$g8n los +i$jos, ($l
Cris&o d$l Cal+ario*.
>abag, !babagu": loro.
>abagu: abu$lo.
>abaguona: #adrino.
>ah i7mim: 4adr$ san&o.
>abkoso: &ru$no, !Chang".
>abal, !babanl": abu$lo. >balao.
>abalao: sac$rdo&$ d$ If. Adi+ino.
>abalgun: sac$rdo&$, d$ Og8n, -u$ ma&a, #or d$r$cho #ro#io, a
los animal$s -u$ s$ sacri1can a los orishas.
>abalog8n: alcald$.
>abal8 A/%: orisha d$ la l$#ra, d$ las +iru$las / las $#id$mias,
!.an 3zaro".
>aba m: mi #adr$.
>ab mi losil% isi il% o/: mi #adr$ fuu$ a la #laza.
>ab onch mi: (mi #adr$ m$ hizo, m$ $ng$ndr*.
5>ab n kuoro6: 5#%gal$ #a#6
>abanl $mio f f8 irilog8n: mi Og8n m$ lo dio Orula, !$l babalao
o babanl".
>abanigu, !>abalao": sac$rdo&$ d$ If. Adi+ino.
>abanigu, !>abalao": sac$rdo&$ d$ If.
>ab odo 7im l/ od 7im. Olo/ar% bba ichoror ab% &o r
&or8g8: (<i$n$ -u$ oir lo -u$ l$ dic$ su #adr$ / su madr$, sino
+a a #arar $n la crc$l*.
>aba od8mila baba #irini 7ala ni ko f $d$no bab baba $mi
kafun a$&i$ omi &u&o ana&u&o kosiaro, kosi ik8, kosi $/, kosi of,
kosi i)a, kosi ach$l8, ir% o7 il% mi >aba: s$ dic$ #ara #$dirl$
#$rdn, #ro&$ccin, su$r&$ / din$ro al orisha, / -u$ al$j$ la
mu$r&$, la &rag$dia, $l d$scr%di&o, la dis#u&a / $l cas&igo.
>ab oro /i/i soro soro: $l cura #r$dicando $l s$rmn, o r$zando
a los san&os.
>aba r%r%: 4adr$ bondadoso.
>abarimi: ni)o -u$ nac$ cuando nadi$ lo $s#$ra.
>abarosa: #adr$, #adrino d$ san&o.
>ab s mimo: (la b$ndicin #adrino*.
>abaod%, !baba7od%": &o.
>aba7: abu$lo, +i$jo.
>ab%: ol+ido.
>bika: Africa.
>bika: g$n&$ in&$lig$n&$*.
>abnu%: con+$rsar.
>abomi: cal$n&ura, 1$br$.
>ach: frazada.
>ada: (una $s#$ci$ d$ ba&a con muchas +aras d$ g%n$ro -u$ s$
#onan nu$s&ros ma/or$s $n &i$rra O/*.
>ada: s$ l$ dic$ al orisha, $n las oracion$s, bada, bada
badan$sa, $nsalzndol$. ('s como si l$ dij$s$ .an&simo*.
>adan$sa: #rom$sa, ofr$cimi$n&o al orisha.
>ad$: bald$, cubo.
>afur: (una #r$#aracin o m$dicina #ara uso d$ muj$r$s
$Pclusi+am$n&$*.
>agadari: barriga, +i$n&r$.
>agod: cad$ra.
>agud: /uca.
>agud: almidn.
> gu !ba7": r$funfu)ar, r$ga)ar. 3lamar a ca#&ulo.
>guri: +i$n&r$.
>guiri: &ambor.
>aguiri: /o saba.
>guiri: r$#l$&o.
>a ba: mala sombra.
>a ba: muchos.
>a ba: #or ah, #or ah, l$jos d$ a-u.
>a ba: s$ acab, no ms.
>ail$l$: h$rmafrodi&a.
>aka: mula.
>ak% 'l$gu: $l caracol -u$ &rabaja #ara abrir l& ! consul&a a los
orishas #or m$dio d$ los caracol$s". 3a #rim$ra / la 8l&ima /
#r$gun&a s$ formulan, con %s&$ caracol d$ 'l$gu, /a -u$ 'l$gu
abr$ / ci$rra los caminos.
>akinikini: saludando con r$s#$&o, !a los Orishis".
>ki)a: nombr$ d$ 'l$gu.
>akoro: cucharn, r$ci#i$n&$.
>akoro g8 min &$r$g#i ma ho dura r$r$: 0i cucharn con -u$
machacaba s$ m$ ca/ / +a #or $l agua ad$lan&$? #or ms -u$
hago s$ m$ +a d$ las manos, &$ngo mi$do, m$ cas&igar la
#rinci#al, / /o sigo aun-u$ no #u$do ms, a#risa, sin #od$r ms6
- D$ un can&o -u$ ilus&ra la his&oria d$ una muj$r -u$ #i$rd$ $l
cucharn u o&ro r$ci#i$n&$ d$ su madras&ra $n $l ro.
>akoso: &o-u$ d$ g9iro $n honor d$ Chang.
>akoso iloch% ni o /$ /% &u/% abaoso alad on .ang, &u /%, /%
Obaoso on .angC:*Alabado s$a >akoso, $lN$/, On Chang,
#or-u$ &odo s$ lo m$r$c$ / -u$ +$a con gus&o -u$ s$ l$ honra
como $s d$bido*.
>aku$r$: (r$/ d$ &i$rra o&*.
>al: #$#ino.
>abal: abu$lo.
>ala)8: bru&o, $s&8#ido.
>al$: $scoba.
>al$: ma/oral.
>al$: alcald$ ma/or. =ob$rnador.
>al$: madrugada.
>al$: sab$r, $s&ar $n conocimi$n&o d$ algo.
>al$: &ocar $l su$lo, saludando a los orisha o a #$rsona ma/or $n
$l s$no d$ la r$ligin.
>al$: marido.
>alogu%: h$r$d$ro d$ la corona.
>alogu%: un hombr$ d$l orisha Og8n.
>alog8n: &ambor$ro ma/or.
> lok%: subir, arriba.
>aloro: c$#o.
>alo7: +$nd$r #r$gonado, !la m$rcanca".
>alub%: ba)ars$, fr$gad$ro.
>alu%: ba)ars$, r$mojars$.
>aluko: co&orra.
>amboch%, o >angoch%: &&ulo d$ Chang, d$l (om* o $l$gido d$
%s&$, (<i$n$ $l ach% Dgracia- d$ &odos los .an&os*, !orishas", /
nac$ con una cruz $n la l$ngua. ;o s$ l$s d$b$r cor&ar $l #$lo
has&a la $dad d$ FU a)os, #ara -u$ no #i$rdan la clari+id$ncia
-u$ &i$n$n d$ nacimi$n&o.
>amboch% o7 % >amboch% o7 al $s $l$d% mi >ab a la fum
la/%: (Din$ro &ra$ >amboch% -u$ nac$ hijo, caballo, d$ Dios. !.$
l$ can&a a los -u$ son >amboch%".
>anaibana: /$rba mara+$d. 4ara h$chizar.
>nbu/a: orinal.
>ankol%: nombr$ #ro#io.
>anko/%: nombr$ d$ Abik8.
>anl$: chulo.
>anl: !o bans %": #u/a? irona, -u$ s$ can&a o s$ dic$.
>an7al, !o >ang9ala": nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
>an&%: d$lan&al rojo, !s$ l$ #on$n a las $scul&uras -u$
r$#r$s$n&an a Chang, / a los hijos d$l (san&o* cuando ca$n $n
&ranc$.
>a)an: orisha, h$rmano d$ Chang.
> ok: (Ma a hac$rCcochinada*, !fornicar".
>ara: nombr$ d$ 'l$gu / d$ 'sh8 >ra.
>araba naja mana kaf8n ari1 masok8n ok a/agad i& m$&a bi d
jo ka& ag ogulo d$ $k $ro 'shu chacho komak$)o. Obara
kik$)o kinkamach$n kamarik8 kamari8n 0amar $/% kamari of
kamari/%n bi #ona: r$zo #ara 'l$gua, (#idi%ndol$ #$rmiso / -u$
s$a bu$no, #u$s #ara $so s$ l$ cuida / a&i$nd$ / s$ l$ da d$
com$r: -u$ al$j$ lo malo / nos asis&a*.
>ara ni lo7% o) )o >ara ni lok% o&u&u ma ma k$ o) )o- (>ara
nos #ro&$j$ la cab$za fr$sca / lim#ia, rogada con mi$l. >ara nos
#ro&$ja*: 's&as #alabras las #ronuncia $l o1cian&$ al #on$r $n la
cab$za d$l animal sacri1cado los ingr$di$n&$s d$ cos&umbr$.
>arad: cin&ura.
>arag:barriga d$l animal sacri1cado.
>ara)$: nombr$ d$ un 'l$gu d$ Chang.
>arakik$)$r: un nombr$ d$ 'l$gu.
>arakisa, !alkisa": hara#i$n&o, andrajoso, !s$ dic$ d$ Obara,
Chang, (cuando $s&aba m$n$s&$roso / andaba ri#iado*".
>arak: mula.
>arakusa: +$rdolaga ordinaria, !&anilun #anicula&un, =o$r&n".
>ara lag7n a&% kokoro bi / sob$ b$b% ni/o /% gu% g8ma olo/u
moroso gaga / gad okol ofofo okol )ana ku ku rara:
('l$gu &$ su#lico -u$ +$ngas, -u$ &$ $s&o/ llamando,
hablndo&$ hac$ ra&o #ara dar&$ la comida, +amos, -u$ &$ngo
#risa / no +i$n$s #or-u$ $s&s $n las cua&ro $s-uinas
#icard$ando*.
>aralan8b$: nombr$ d$ un 'l$gu, dios guardian d$ los caminos.
!.$ l$ id$n&i1ca con $l Anima .ola".
>arausa: calor.
>ara/inik%: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
> ra / ko&o ba$: $s& llo+i$ndo mucho.
>ar$: &i$n$ razn.
>ar$: bi$n, amigo.
>ar$: amigo, com#adr$.
>ari: +$r, mirar, +amos a +$r.
>arib: &ribu, (nacin* lucum.
>arib: #ros&$rnars$, $chars$ al su$lo #ara r$+$r$nciar.
>ar: /agruma.
>asoro: hablar, r$zar.
>arub: nacin lucum.
>&a: jardn, #ar-u$.
>a&, !ba&un": za#a&o o chancl$&a.
>a&: &ambor$s. .olo s$ &ocan d$ da.
>a&: &o-u$ d$ &ambor $n honor d$ los orishas.
>a& od$ /% Ol7o of% n o/%un: cuando s$ +i$n$ al mundo no s$
&ra$ nada.
>a&i/%: nombr$ d$ 'shu, ($l -u$ acaba con &odos los da)os*.
@>a7oB: @Cmo $s $soB
>a/a kan: -u$ #$l$a duro? bra+o.
>a/am: #$l$ar.
>a/%: fan&asma.
>a/%: #u&r$fac&o, mu$r&o.
>a/%: grand$.
>a/: robar.
>a/olor: hac$r 1$s&a, al$grars$.
>$: rogarl$ al orisha.
>$b%: ru$go.
>$b%: r$zar, r$zo.
>$b%: in&$rc$d$r, !$l orisha #or un hijo o d$+o&o cul#abl$".
>$b%: r$#r$sa. !>$b$ il% ;an, $n la r$#r$sa +i+$ ;an".
>$b%: abanico.
>$b% in: c$niza.
>% $/: ( 'l san&o -u$ $s maj*.
>$gb%: c$jas.
>$i: arroz.
>$ko: no.
>$ko: a-u.
>$l$h8: 3a Cruz.
>$ l$k$: $l$+ar, afamar.
>$l$k$: nombr$ d$ 'shu.
>$ Ioni: irs$. .$ +a.
>$lor: cor&ar cab$za.
>$mb%: 1$s&a, &o-u$ d$ &ambor #ara al$grar a los orishas.
>$mb% %gun: (&o-u$ #ara mu$r&o*, !d$ los $guado".
>$mb% b$n chob%: ('l -u$ s$ si$n&$ algo $s %l -u$ s$ mu$+$*.
>$nani: l$ ru$go -u$C
>$nan: s.
>$nan: $s& bi$n, d$ acu$rdo.
>$ni osi suan nigua guok% kal$nu a/% ain #$kun: (4or &odos los
siglos d$ los siglos, $l mundo no &i$n$ 1n*.
>$r$: d$s$ar, d$s$o.
>$r%: ($s& bi$n, amigo, acordado.
>$r$ b$r$: d$s#acio.
>$r$k%: nombr$ d$ 'l$gu.
>$r$&%n: #r%s&$m$.
>$r kul, !ab$rkola": (4$rsona -u$ no &i$n$ Os8n, san&o
as$n&ado $n la cab$za, as d$can los an&iguos, $n +$z d$ ab$r
kul*. ;o iniciado.
>$ri m$n$/$: s$ dic$ d$ armars$ un lo, un $nr$do, discusin con
gol#$s.
>$rloigui: #luma d$ la garza.
>$ru: &$m$roso.
>$ruk8: la mu$r&$ da mi$do.
>$s$j: callar? clla&$.
>$si$/$: #ajari&o #ar$cido a la golondrina, mu/ l$+$, -u$ s$
alim$n&a $n $l air$ d$ ins$c&os. - .$ dic$ @d$ -u% +i+$ $l
b$si$/%B, - $l -u$ sab$ con&$s&a a la #u/a: .$ alim$n&a d$l air$6
D(Mini$ron hac$ dos a)os / #ud$ agarrar uno $n $l su$lo. 's
+iaj$ro*.
>$7: ac$rcars$, +$nir hacia ac.
>$/i: m$llizos.
>$/i: nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
>$/i A/a, Ain, Alab, Igu%, Id$8, Laind%: nombr$s d$ los
m$llizos, / d$ los hijos -u$ nac$n d$s#u%s d$ $s&os.
>$/i oro alaku o/% o/$ mo joj: ( 3os >$/i, m$llizos di+inos, son
ni)os #$ro grand$s, sabios, sagrados*. .alu&acin a los Ib$/i-Oro.
>a: abr$, abran.
>iaf: #or1ado.
>ia/$r: no discurr$ juiciosam$n&$.
>iba/%: #odrido, cad+$r d$scom#u$s&o.
>i: nac$r, $ng$ndrar, +i+o.
>ibi: +i+o, (+i+i&o / col$nado*.
>ibi: guacalo&$.
>ibiddo: rbol -u$ cr$c$ jun&o al ro, como $l jag9$/ / o&ros.
>ibil: lm#ara d$ ac$i&$.
>ibino: (a&ra+$sado, bra+o*.
>ibino/o: lloroso. Con #$sar.
>icha/8 fon: Oba&al.
>ich$ o/: (cosas, modas d$ los lucum*, o/.
>i$shu: 4alo diablo, !ca##aris c/no#hallo#hora 3in".
>ika: malo, da)o.
>ikaguona: (sal&ando como mu)$co*, !chich$rik8".
>ila: dar #aso, abrir hu$co.
>ila: aguj$ro, ho/o.
>ilomi: m$ $m#ujan.
>ilom: ola.
>iluomi: ola. (3o -u$ l$ #$r&$n$c$ a 2$ma/*.
>inbinik$: Oba&al. Dios.
>ini: lucum bin. !d$ >$nin".
>ini bini: hijo d$ nadi$, (un curuj$/*.
>inumi ain /o: nombr$ d$ (hijo* d$ 2$ma/a.
>io: &umbar, d$rribar.
>iko: fornicar.
>ioba/a: una injuria.
>ioba/as% o bioba/am: r$s#u$s&a a la inj8ria 5bioba/a6
>iolorun: Dios . 'l Cr$ador.
>iri: chico, #oco.
>iriko&o: #asaj$, call$jn, $s&r$cho, rincn, casucho.
>i&i mag9 &ina 1gu oniaro il% i/alocha, d$ca $l $nf$rmo -u$
-u$ra $n&rar $n casa d$ san&$ra #ara curars$.
>i&omi: nombr$ d$ (hija* d$ Osh8n / d$ 2$ma/a.
>i7i: fan&asma o du$nd$ -u$ a#ar$c$ $n los ros.
>i7o os% buruku olurun o/8 ri 7on: ('l ojo d$ Dios &$ mira
cuando hac$s mal*.
>i/a/a: +i+o, ac&i+o, $P#$di&o.
>i/%kun: dios. 'l orisha d$ la adi+inacin.
>, !$b": sacri1cio, ofr$nda, #uri1cacin.
>obo, !$gbogb": &odo, &odos.
>obo imo: &odos, &odo $l mundo.
>bo kal$no: &odos r$unidos.
>ochil% $mi: $n&r$ us&$d $n mi casa.
>od$: $n&r$, #as$ ad$lan&$.
>od%: andar.
>od$: aduana.
>ba boga: grand$.
>ogbo: &odos.
>gbo $d8n: bu$n a)o a &odos.
>ogboin, !bgouin": &odos, &odo $l mundo.
>og9: dars$ la mano.
>g9o agu, !b7 a7, bogg a7": +$ngan &odos.
>g9 $nik$/: &odos los amigos s$ dan la mano, s$ saludan.
>oguo ogu omoko bab: s$ r$1$r$ a una r$unin d$ ju$c$s d$
Orula.
>og7 og7 om kolaba mo fa Orula, r$unin d$ los ju$c$s d$
Orula, !If".
>ok$imba: nombr$ d$ hijo d$ 2ansa riri, !d$ <akua".
>oko nil$i: a-u $s&o/.
>ku: dios. (Orisha -u$ +i+$ $n la c$iba*.
>ok8: barco d$ +$la.
> ku&an ocha: adorar san&o.
>ola bola: honra, honroso, r$s#$&ar.
>olakan: din$ro.
>olo: rana.
>olo: #u$blo &ribu o nacin lucum. !.olo un +i$jo, hac$ muchos
a)os,nos ha hablado d$los (lucum blo*".
>ol: &malo.
>ologu: irs$ algo d$ las manos.
>oln b &i 7o ach$r$: cab$za loca, s$ +ol+i loco.
>ol/a: boni&a.
>om: orisha -u$ +i+$ $n la c$iba.
>om: orisha h$rmano d$ Iroko.
>om ach, ba&a, ak$&%: (4nm$ $l &raj$, los za#a&os / $l
sombr$ro*.
>on: cali$n&$.
>na: #u$blo, &ribu o nacin lucum.
>onaibana: /$rba mara+$d.
>onbol &7aB: @adnd$ +asB
>o)ani: orisha, h$rmano d$ Chang.
>o ocha: adorar san&o. Iac$r $b, sacri1cio.
>o#$: #a#aga/o.
>or: fu$r&$.
>ora: ba)ars$ con agua cali$n&$ / /$rbas.
5>ora >ora6: 5al ba)o #ron&o6
>oro: #ron&o, r#ido.
>orob &i& borob &i& kokold%, kokolod%. L$b f k$bo k$b ad
b$b ad >ab k$b 5Ad /$/%6 L$b ada bogb Orisha: (<$ lo
#ongo con mucho r$s#$&o, l$ r$zo, adoro / l$ ru$go a >ab / a
2$/% / a lo &odos los .an&os -u$ adoro*.
>os: su#licar, ru$go.
>osi: dond$.
>osi: $n&r$, #as$.
>osil$: #as$ a saludar al san&o.
>osi bo: ind$c$ncia.
>osu: fango, ci%naga, &$mbland$ra.
>o/i, !($r$k$ bo/i*": ing$nio d$ az8car.
>o/8: man&illa d$ $ncaj$.
>o/udara: cara boni&a.
>radid$ko: rabadilla d$l a+$ sacri1cada al orisha.
>8ad$: ba&$a.
>uara, !7ar": l$ch$.
>uho: #$dazo.
>ucharar b7 abucharar abuf al$/o kluo, abucharar ba
7oC: Dos -u$ discu&an, uno -u$ +i+a m$jor -u$ $l o&ro , / un
&$rc$ro in&$r+ino: si mucho din$ro &i$n$s / &8 no &i$n$s nada,
#ara -u$ hablar &an&o? al 1n / al cabo &odos &$n$mos -u$ morir.
>udi: salga, +/as$.
>ugb: ol+idar, ol+ido.
>uku: d$sgracia.
>uk8: +iru$la. On com#a)$ro d$ >abalua/%.
>uku /u/u: (&i$n$ cara d$ diablo*.
>u m, !muchos dic$n bu m / o&ros fu mi": dam$.
>8ndia: s$)ori&a.
>u bu: $s&8#ido, bobo.
>uro, !buru": maldi&o.
>uru: ind$c$n&$, sin+$rg9$nza.
>urub: horroroso.
>uruk8: orisha, (Du$io d$ las $nf$rm$dad$s*. (0arido d$ ;an*.
>uruk8: r$+l+$r, #is&ola. !'n s$n&ido 1gurado".
>uruk8 b$/ buruk8. Chango ba ChangC (Con $s&$ can&o la
+i$ja 0 Dina amarraba a los jimaguas. 2 la &i$rra no los cogia*
!no moran". 3os jimaguas, !m$llizos" &i$n$n &$nd$ncia a
marchars$ d$ $s&$ mundo, / $s con+$ni$n&$ (amarrarlos*,
a&arlos mgicam$n&$ #ara im#$dir -u$ sus $s#ri&us $sca#$n.
>urukuchu$la: mo+$rs$, &rabajar mucho #ara hac$r da)o.
>uruk8s$l%: mo+$rs$.
>uruk8 /%un: (3a &i$rra, #or-u$ >uruk8 $s la &i$rra, -u$ s$ lo
com$ &odo*.
>uru/ul$: sini$s&ro, r$+olucin, !#or bruj$ra".
>ura/ulo: maldad, #$rsona d$ la #$or condicin.
>usa: fango.
>us: mord$r.
>us s: mu$rd$ / hu/$.
>ushashar ba7 abushashar aguf al$/o kluo: ( @Aui%n $s
Od. d$sconocido, -u$ s$ a&r$+$ sin id$n&i1cars$ a can&ar $n la
1$s&aB 3$ dijo $l Olorin, al foras&$ro Dal$/o- -u$ sin saludar a los
d$l cabildo l$+an& un can&o. 'l al$/o r$s#ondi: Ol% kibi ba/a ol%
&lo7 mosis$ a/%*. 's&o $s, $n+indolo a casa d$l diablo, / an&$
&odo mon&ndol$ la madr$, !Libi ba /".
>usil%: b$ndicin. 's&ar b$ndi&o. >$nd$cir.
>usilo7o: jun&ar, #on$r din$ro.
>u/%: #in&ura.
CI
Chab: #uls$ra d$ cad$na d$ m$&al, -u$ usan los hijos d$ Ochosi
/ d$ Og8n como brazal$&$.
Ch ch: cor&ar.
Chach %&$: caf%.
Chchaco: ma&a d$ caf%.
Chaf: cad$na, brazal$&$ d$ Ochosi. (;o $s como la cad$na
corri$n&$ d$ m$&al o #la&a dis&in&i+o d$ los hijos d$ Og8n. As l$
llamaban los an&iguos*.
Chachar: $scobilla adornada d$ caracol$s d$ ;ana >uruk8.
Chacha8ku: caf%.
Char$mo: sucio.
Chach kuoso: b$juco angarilla. !.$rjamia di+$rsifolia, :ack.
Nadlk".
Chaga: nacin lucm.
Chaga komob a& soC: $l lucum chaga no sab$ como hablar. 's
mu/ bru&o.
Chaguoro: cascab$l$s.
Chaih: ls&ima.
Chaicha: maruga.
Chakachaka: ras&rillo.
Chakuala: chancl$&a.
Chakua&: un >ab !A/%" mu/ an&iguo, como Chakuana.
!Chakua&-Agrniga".
Chakumal$k$: 1$s&a.
5Cham6: com#r$ndido.
Cham#8&u: (4arag9i&a*, #lan&a as llamada +ulgarm$n&$ -u$
nac$ $n las bagaz$ras o $s&$rcol$ros $n la $s&acin d$ las aguas.
Changal mach: #caro, hac$r maldad$s.
Chang: Dios d$l fu$go, d$l &ru$no, d$ la gu$rra / d$ los
&ambor$s. Ono d$ los dios$s ms #o#ular$s d$l #an&$n lucum
$n Cuba.
Chang Agu =ua/%: &&ulo -u$ s$ da a Chang.
Chang Ala&ik8: Chang.
Chang Arana: Chang.
Chang >aoso: Chang, !cuando s$ ahorc".
Chang >umi: nombr$ d$ (hijo* d$ $s&$ orisha, -ui$r$ d$cir?
(Chang m$ di*.
Changdinal: nombr$ d$ hijo d$ Chang.
Chang 'ikol: Chang.
Chang 'dumara: Chang.
Chang $n8 $&8n $ niki b$j% 5br6: 3a boca d$ Chang gri&a asi,
5br6
Chang =an 2ol: nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
Changoguno: nombr$ d$ hijo d$ Chang.
Chang Ilari: $l orisha d$l &ru$no, d$l fu$go, d$ la gu$rra / d$ los
&ambor$s.
Chang kan/ol: nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
Chang kora: Chang.
Chang ku /a oni /n &o $n8 gbobo $n8 lof% lof% Chang k/a on
/n &o: (Chango no $s&%s mol$s&o, -u$ &u nombr$ brilla $n las
bocas d$ &odos los -u$ $s&amos r$unidos #ara adorar&$ /
con&$n&ar&$*.
Chang 3ad%: Chang.
Chang 3$/: Chang.
Chang 3u1na: Chang.
Chang mo fo8 bal$ Ob oso moforibal$ >ab d$ mi ib orisa ma
7o mo foribal$.
>ab &$m: 4adr$ mo Chang /o &$ saludo, m$ #os&ro an&$ &i.
Chang Oba Junk%: Chang.
Chang Oba koso / Chang odo fo fo ): (Chang $l r$/ d$
koso s$ mol$s&a con facilidad / hac$ cual-ui$r &ras&ada*.
Chang Oban: Chang.
Chang Oba o magu% alado /na: Oba $s muj$r $s&imada d$
Chang #rnci#$.
Chang Obar: Chang.
Chang Oba&u/o: Chang.
Chang Oba/%: Chang bra+o, !ha/ -u$ halagarlo".
Chang Obadim$/i: Chang Dos +$c$s N$/.
Chang ogod makul$nku$ ig7ndo oni /$ri il: (Chang brilla $n
su &i$rra, -u$ $s &kua / d$ all $sca#. Como s$ llama $sa &i$rra
s$ llama %l*.
Chang Ogum: Chang.
Chang o/: (Chang d$ O/ / Chang -u$ baila, -u$ +a a
bailar*.
Chang O/8 In: 3os ojos d$ Chang $chan cand$la.
Chang #alad sur8: (Chang como O/*. !Cuando a#ar$ci
+$s&ido como O/ #ara huir d$ sus $n$migos. .u &ransformacin
los $nga) a &odos*".
Chang &i&akua unso/o: Chang $s d$ &i$rra &akua, iba d$ +isi&a a
O/ a +$r a 2nsa.
Chn#ana: +iru$la, (-u$ haba mucha $n &i$m#o d$ 's#a)a, #or
lo -u$ /a $sa #alabra $s cosa d$ los +i$jos*.
Chan&%: (nacin*. (0ina achan&%*. !o 0ina san&%".
Charar: hablar mucho, discu&ir.
Charari: criado d$ Ocha. 'l -u$ cuando baja un orisha &ra$ lo -u$
%s&$ #id$, / cuida d$ cuar&o.
Char$o: +i$jo, $l mas +i$jo.
Char%r$k$: $mbrollo, armars$ un lo d$ chism$s, d$ fals$dad$s.
Chaur% ku% ku%: bl$do blanco, &o&n.
Ch%bora: Chang, $l Iombr$ Ju$r&$.!'l odu n8m$ro FU d$ If".
5Ch$ch% $r$ ch$ch% $r$6: s$ r$1$r$ a los mu)$cos d$ #alo -u$
#r$#arados #or $l agug8, caminan d$ noch$ #orlas call$s /
cam#os.
Ch$ibora: obs&inacin.
Ch%g9%: nombr$ #ro#io.
Ch%gu$ ch%gu$: maj, s$r#i$n&$ andando.
Ch$gb$: mald$cir.
Ch$k$ch$k$: cascab$l, !#ara adorno, / $n los bord$s d$ la
sa/u$las s$g8n indicacin d$l >ab orisa, #ara asus&ar / al$jar a
los mu$r&os".
Ch$k$kn: d$s#u%s d$ las doc$.
Ch$k$k$: nombr$ d$ (hijo* d$ 2$ma/.
Ch$k$n%: s$da, &$la 1na.
Ch$-u$&%: r$fr$sco d$ maz f$rm$n&ado / naranja agria. D$ rigor
$n las 1$s&as d$ san&o.
Ch$ku% gu: #ali&o d$ cand$la.
Ch$ku&%: -u$ sab$ lo -u$ hac$.
Ch$l%/o: r$unin con +isi&as d$ afu$ra.
Ch%nlo: as$sina&o.
Ch$ra7: arco iris.
Ch$r%: maracas.
Ch$r$ )aga: $Pcr$m$n&o.
Ch$r$nia: $Pcr$m$n&os.
Ch$r$r%: #$dirl$ la b$ndicin / su$r&$ al orisha.
Ch% r$r% ris, ch% r%r%: su$r&$, b$ndicin, am#aro -u$ s$ l$ #id$
al Oris.
Chib%: #a#a/a.
Chib: adorno d$ cu$n&as azul$s #ara cubrir la &inaja -u$ guarda
las #i$dras d$ 2$ma/ / Osh8n.
Chib: #a#aga/o.
Chich%: &rabajar.
Chich%: cocinar.
Chich% f8 lo 7: &rabajar #ara ganar din$ro.
Chich% ka ka ka: &rabajar d$ #risa.
Chich% loko nikolo: (&rabajar a lo s8ku mus8ku, a la chi&a /
callando*, un mal$1cio o (da)o*. !.8ku musuku #alabra ban&8".
Chich$m$l$: mucho &rabajo o fa$na #or hac$r.
Chich% o7: din$ro ganado con &rabajo.
Chich$r$k8: #$rsonaj$ diminu&o -u$ $l Agug8 #r$#ara con $l
cad+$r d$ un r$ci%n nacido? o mu)$co d$ mad$ra a -ui$n do&a
alma, / -u$ l$ sir+$ #ara hac$r da)o o d$f$nd$rs$.
Chchi olngo kini mo guas$ olongo /$/%: #alabras d$ un can&o,
con $l -u$ la diosa Osh8n #id$ a los 1$l$s las naranjas -u$ &an&o
l$ gus&an.
Chchu: mu/ oscuro.
Chig9i: loco.
Chika: malanga.
Chil$kon: abr$ la #u$r&a.
Chimin-chimino: granada.
Chn Chn: lig$ro, r#ido.
Chnichini, !$ribos": sab$ l$ccin o mas &u$rzo. !3$#idium
+irginicum, 3in".
Chinchi7a: lagar&o grand$ / +$rd$.
Chinim: bi$n h$cho, $so $s& mu/ bi$n h$cho.
Chinkafo: arroz.
Chink: 'l$gu.
Chiro: m$sa.
Cholaba: (hacia all $s& oscuro, no s$ +$*. 3a n$blina.
Chocholo: #an&aln.
Chocho 7$r$ /$/$: smillas d$ una /$rba consagrada a Chang
-u$ sir+$n #ara hac$r collar$s d$ 'l$gu.
Chof: d$sgracia? llorando al mu$r&o.
Chk$ chdo: chismoso.
Choko&: #an&alon$s.
Choko&: ro#a d$ muj$r !$n $guado".
Chomugu%: card$nal, !$l #jaro".
Chon: raro, dis#ara&ado o diablico.
Chn Chn: andar.
Chn Chn di% di%: caminar mu/ d$s#acio, #aso a #aso.
Chn Chn o&a m$&a: caminar, andar a la $s-uina.
Chonko&: #an&aln.
Chr$ m: $l -u$ $s bu$no conmigo.
Choro: bra+o.
Choro: s$ l$ dic$ al cuchillo o #u)al.
Chu: l$chuza.
Chuba ba: no $s& claro, oscuridad.
Chub8: r$clina&orio. Ca$r. Al&ar.
Ch8 $shu birib: ('l diablo $s mu/ n$gro*.
Chug8: al&ar d$ san&$ra.
Chugud8: maligno.
Chukua ku: nuca.
Chumb8: ca$r.
Chur%: chi+a.
Chu&r8: ca$r, ca$rs$.
D
Da: r$alizar, hac$r una cosa.
Daboni: abogado.
Dad: bu$no.
Dad: #adr$.
Dada: ar$na.
Dda: orisha h$rmana d$ Chang. !.an&a Ca&alina d$ .i$na".
Dad: orisha h$rmana d$ Chang, su madr$ d$ crianza, !;u$s&ra
.$)ora d$l Nosario, s$g8n o&ros".
Dad: $s $l #rim$r Chang, $l ms +i$jo / ms rico -u$ hubo.
(As lo dic$ $l can&o: Dad omlo7 Dada oml87$/*. N$#ar&i
din$ro a &odos los orishas.
Dad: (h$rmano d$ Chang*, s$ confund$ con Oba)$)$.
Dada bodi un or dad om lo7 /o: (Dda h$rmano d$ Chang,
hombr$ -u$ &i$n$ mucho din$ro*.
Dad ibodi un ori Dad: (hombr$ grand$, Dad h$rmano d$
Chang*.
Dada ok8 /a l$ma d$ Dada ok8 /al% Dada om lo 7, Dada om
lo 7o. Dada om lu 7% /o: 4alabras d$ un can&o f8n$br$, cu/o
s$n&ido $s $l sigui$n&$: ($l mu$r&o, s$ +a lig$ro, lim#io, /a no
&i$n$ carga, sa&isf$cho, #or-u$ s$ l$ ha a&$ndido? +alor /
&ran-uilidad #ara $sa alma*.
Dadri $ $/ ba k /: Comi$nzo d$ la his&oria d$ una s$r#i$n&$.
's&a al oir la llamada d$ una muj$r -u$ $s su aman&$ a#ar$c$
con&$n&o d$slizndos$ #or la &i$rra, +a a $ncon&rars$ con $lla /
s$ ll$na con la comida -u$ l$ ll$+a. N$#l$&o / sa&isf$cho +u$l+$ a
hundirs$ $n $l rio. <al $s s$g8n $l cu$n&is&a $l s$n&ido d$ $s&as
#alabras.
Daduro: orisha, !.an Namn ;onna&o".
Daga daga: sinson&$.
5Daga daga, $/o bl$ra6: 5*Can&o ms -u$ &odos*6 Can&o d$
#u/a.
Dakad: libro.
Dakad$k$: falso.
Dakad$k$: gu$rra.
Dak$: calla, callars$.
Dak$ $ru ko7%, m 7i: Clla&$ n$gro ignoran&$, -u$ /o +o/ a
hablar.
D/: ol+ida.
Dak8: d$sma/ars$.
Dak8: agonizan&$, mu$r&o.
Dandu#%: +$nado.
Dankl$: cabrn.
Da om: d$rramar agua.
Da o#%: gracias.
Dara: 1no, boni&o.
Dara, dara: mu/ boni&o, mu/ bi$n.
Dara 7ura: oro #uro.
Daro: $nf$rmo, &ris&$.
Da7o: no.
D7uadi: r$#ar&ir, r$#ar&i.
Da/i: (un orisha maj -u$ s$ r$cib$ d$ los Arar*.
D$k la o a7a osib$ru ob% ag orissa Chang. ('l cuchillo no
#u$d$ cor&ar al orisha Chang, l$ &i$n$ mi$do.
D$kund%: ,ojo, d$samarrado.
D$liad%: corona.
D$ngo: grama cimarrona, !c/nadn dc&/ln !3" 4$rs. ".
D$ngu$: b$bida o r$fr$sco d$ maz, -u$ s$ #r$#ara como $l $k.
D$r$: nombr$ d$ (hijo* d$ Osh8n.
Di: nombr$ d$ (hijo* d$ Osh8n.
Di !$didi": amarrar? amarra.
Din din: all l$jos, mucho.
Dibul$: acos&ars$ a dormir.
Dibul$ a&a&ol: acos&ars$ a dormir, has&a ma)ana.
Dich%, dich%: l$+n&a&$ #ron&o.
Did: r$fulg$n&$.
Didara: diaman&$.
Did%: l$+n&$s$.
Did%: &ran-uilo.
Did% chn chn: l$+n&a&$ / anda.
Dd$ $m, >aba a7: l$+n&a&$ 4adr$ .an&o.
Did% &i&i $i/%: los #jaros s$ l$+an&an / can&an.
Did%n: graj$as, bombon$s 1nos.
Did$na: l$+n&a&$ #ron&o.
Did: #a-u$&$, $m#a-u$&ado, amarrado.
Ddo: rosas.
Didn: dulc$,con1&uras.
D$: #oco.
Di% di%: #oco a #oco, con cuidado.
5Di% guada6: 5#oca broma6
Dif8n Osan: dic$ alzndos$ lig$ram$n&$ d$ la silla $l d$+o&o,
cuando s$ alud$ al orisha du$fo d$ las /$rbas, Osan.
Did: bicharraco, sabandija.
Didilaro: &o-u$ d$ &ambor d$l orisha Chang.
Dil$ dil$: #ar&o.
Dil$n8: ci$rra la boca.
Dilodo ch8n: ro.
Dilog8n: caracol$s d$ adi+idar.
Dilog8n: di$z / s$is.
Dilonga: #la&o.
Dilu#: maza, garro&$.
Dindn: sabroso.
Dobal$: saludo al orisha.
Dobali: inclinars$.
Dod%: cac$ra.
Dod% mi alamo: (Amigo, &r&am$ como /o &$ &ra&o*.
Dodi: rosado.
Dodo bal$: 5salud6 Iac$r hom$naj$.
Ddobal$: saludo, r$+$r$ncia.
Dodobal$i: acu%s&$s$.
Dodobal$i: #ros&$rnars$.
Dodo7: Osh8n d$ &i$rra 2$s.
Dokuln: duro como #i$dra.
Dond: dulc$s.
Dn dn: &ambor.
Do7$bo: ,or blanca.
Du bu%: mal+a &%. !corchorus sili-uosus", 3in.".
Dubul$ nij: acos&ado, &$ndido durmi$ndo.
Dud8: n$gro.
D8du: si$m#r$ +i+a, #rodigiosa o s$nsi&i+a !mimosa #8dica, 3in.".
Duku%: j$f$ o funcionario d$ una #oblacin !s$g8n a#ar$c$ $n
una +i$ja libr$&a".
Du#%: gracias.
Duro: fu$r&$, 1rm$.
Duro: #arado.
Durogan: &$ca.
Duroloaso: #r$s$ d$r$cho.
Duro mi: $s#%ram$.
Duro soa/8: 1rm$, d$ fr$n&$.
Duru: #arar.
'
'b: $sco#$&a.
'ba: +aca.
'bagb: ol+idar.
'b m: mi $sco#$&a.
'ba mi n: h$rmana ma/or.
'chan&%: d$lan&al d$ Chang.
'ba&i o/$un &n s n du#% du#% omodn: muchas gracias l$ do/
a la s$)ori&a #or -u$ /a com.
'b$, !$7$": n8m$ro o bill$&$ d$ lo&$ra? !Osh8n $b$ mi l% D can&o
$n -u$ los aborisas l$ #id$n a la diosa -u$ l$s conc$da un #r$mio
d$ la lo&$ra.
'b$: #$dir.
'b$: #l$garia, ru$go, oracin.
'b% mi: m$ndigando +o/ #or la +ida.
'b$r%: ca+idad #$-u$fa abi$r&a $n la carn$ #ara in&roducir un
amul$&o. !Ona #i$dr$cilla, un fragm$n&o d$ m$&al".
'b$r$ kik$)o: 'l$gu.
'b$s$bi, !ob$ s$bi": fracasar, $-ui+ocars$.
'b: +omi&o d$ siguara/a.
'b ama: cond$nado.
'b la #l: $l hambr$ ma&a.
'bn ku mi: &$ngo hambr$.
'bin ku $&$ mi: $l hambr$ m$ ma&a.
'bn Oba&al: babosa.
'biso: cama.
'bisn: man.
'b um#l mi: &$ngo hambr$.
'b um#ua mi o7: &$ngo hambr$ d$ din$ro.
'b: ofr$nda, sacri1cio, #uri1cacin.
'b: sabana.
'b chir%, !$bochur%": ofr$nda -u$ consis&$ $n #$daci&os d$
#$scado, ju&ia, maz &os&ado / man&$ca d$ corojo #ara 'l$gu.
'boda: s$ dic$ d$ la cab$za -u$ -u$da libr$, d$s#ojada d$ lo
malo -u$ &$na, gracias a un $b.
'bod: #rim$ra #r$gun&a -u$ s$ hac$ al $char los caracol$s,
!dilog8n". @Au% ofr$nda ha/ -u$ hac$rB
'bod ir%: s$ llama a la #osicin d$l dilog8n fa+orabl$ al
consul&an&$.
'bod ir%: hac$r $b #ara su$r&$.
'b did: a&ar mgicam$n&$. 'l $n+ol&orio -u$ s$ hac$ con los
ingr$di$n&$ d$ un (&rabajo d$ amarr$*.
'b did: sacri1cio #ara ligar la +olun&ad d$ una #$rsona.
'b $dari: #uri1cacin, (lim#i$za*, #ara &ran-uilizar al mu$r&o*.
'b 1/% osa: hac$r $b, #on%rs$lo a los ocha.
'boguon8: sacri1cio d$ un animal? chi+o, carn$ro o ju&a.
'bon, !$#on D $#": man&$ca.
'b k$8n: hac$r rogacin con&inuadam$n&$.
'b k%un, $duk%un, $bo k$rin aduk%un: ($s #r$ciso -u$ $l d$+o&o
haga ofr$nda ho/, o&ra ma)ana, / o&ro daC &odo $l a)o*.
'b lor%: $l -u$ #aga un $b, sacri1cio.
'boni: carbn.
'bo o : mono.
'b om o&a sl$: $char agua a la call$ #ara r$fr$scar a los ikus,
!mu$r&os" / a los gu$rr$ros*, 'l$gu, Og8n, Ochosi.
'bor: bruj$ra, h$chic$ra.
'bora /i /% Og8n: (r$+olisco*, !#roducido #or bruj$ra".
'bora /i/% Og8n: r$+ol&oso.
'bor$: ofr$nda, rogacin, sacri1cio.
'bor%: (un r$gali&o d$ comida a los Ocha*. !ofr$nda".
'b#$: hormiga.
'bur$gun: f$o.
'buru: &ras&ornado.
'cha, !ocha": jabn.
'ch$ni: cul#abl$.
'ch$nlo: as$sina&o.
'ch$rik%: ($l 'l$gu -u$ anda con Osain*.
'chiba&: #la&anillo d$ Cuba, #lan&a d$ jardn.
'chichi7$ko, !$7$ ain": #ica #ica. !.&izolobium #ruri&um, !Krigh&
4i#$r".
'chn, !$chi, $#% $": caballo.
'chn dud8: caballo n$gro.
'chn $chn: bichos.
'chn fun fun, !$chin fon f": caballo blanco.
'chn gri gri: caballo &ro&ando.
'cho: r$loj.
'chugu: ln$a.
'd: ,or, la ,or.
'da, !%ra": hormiga, bibijagua.
'd $&: c$rilla d$ la or$ja.
'dani, !odani": adorno d$ Osh8n.
'd$: idioma, l$ngua.
'd$, !%n$": l$ngua, boca.
'd%: +$rd$.
'd%: langos&a,langos&ino, camarn.
'd$gba&: cinco mil.
'd$gb$f: mil ci$n.
'd$gb$rn: s$&$ci$n&os.
'd$gb$r8n: no+$ci$n&os.
'd$gb$&: -uini$n&os.
'd$g8: (nombr$ d$ un difun&o*.
'd$ ni gua ni: (-ui$r$n d$sbara&ar ma&rimonio*.
'd% &i: sordo.
'd$ o/: l$ngua, habla d$ O/.
'd: maj !#ol&rn".
'di, !id": nalgas.
'di, !$dd": (amarr$*, a&adura, !(&rabajo*, $n un s$n&ido mgico".
'di D $di: /$rba d$ =uin$a.
'dd: amarrar, a&ar mgicam$n&$, (amarr$*, lazo.
'di%: gallina.
'di% saba: gallina con hu$+o.
'd f8n: $l $b, las ofr$ndas /a $n+u$l&as, (&rabajo mgico*.
'diguana: amigo.
'dil$ mi: mi familia.
'dn #idi: camarn.
'dis: gracias.
'd sara #o&i%: s$n&ada $n la silla, o $n $l &abur$&$.
'd)a: 1no, bondadoso.
'do: hgado.
'dbn: +$in&icinco.
'dog8n: -uinc$.
'doki $doko ol$: gandinga d$l animal -u$ s$ ha sacri1cado.
'd8: mono.
'd8, !$ru": carbn.
'd8: hacha, !d$ Chang".
'duara, !$d8n ara": #i$dra d$l Na/o d$ Chang.
'du d g9%: $s& bi$n.
'd8d8: #$#ino.
'dud8: n$gro.
'dud8: si$m#r$ +i+a o #rodigiosa, una d$ las UF o FGF /$rbas d$l
Asi$n&o.
'd8n: h$rmano.
'd8n: a)o, $s&$ a)o.
'd8n: carbn.
'd8n oban: da.
'duo&i: bo&$lla.
'C $ 7 a/% si: (#ara r$fr$scar al -u$ s$ +a, -u$ cambi d$
$s&ado, / #ara -u$ no s$ a#ar$zca*. 0om$n&os an&$s d$ #ar&ir un
$n&i$rro, la I/alocha can&a, $n $s&ado d$ &ranc$ o no, $s&$ can&o
d$ la diosa O/ / d$rrama $l agua d$ una jcara a la #u$r&a d$ la
casa d$l d$sa#ar$cido.
'f, !m$f": s$is.
'f: man.
'f%: +i$n&o.
'f%: cola, rabo.
'f%, !$f": humo.
'f%mo/umo: madrugada.
'f%n af%n: &$m#$s&ad.
'f$r: (;o cr$$rl$ al #jaro ni al ra&n*.
'1ndig9 ok: un camino d$ If.
'1rin a&: /$rba d$ sabor.
'f:ac$lga.
'fod: aguaca&$.
'fod, !ofda": /$rba mora.
'fn: &oro grand$.
'fn: &$s&culo.
'fn: l$n.
'fn oba igbo: l$n r$/ d$l mon&$.
'fuch%: nombr$ d$ un cabildo d$ 1n$s d$l siglo VIV $n la Iabana.
'f8 f8: &urbonada.
'fum: dam$.
'f8n: (nacin* lucum.
'f8n: cascarilla, !#as&a $laborada con la cscara d$l hu$+o.
A&ribu&o d$ Oba&al".
'f8n: /$so #ara #in&ar.
'f8n: blanco.
'f8n, !of8n": #ol+o.
'f8n: signo u odu d$ la mu$r&$ $n la adi+inacin? signi1ca (la
fosa abi$r&a*? -u$ la mu$r&$ am$naza al -u$ consul&a a los
orishas.
'g: cos&illas, cos&illar.
'gn: manigua, bos-u$.
'gn, !$rn": /$rba d$l mon&$.
'gn: d$sgracia.
'garn: &amarindo.
'garo, !igaro": $l -u$ cum#l$ una cond$na.
'gb: &ribu, #u$blo o nacin lucum.
'gb: h$rmana ma/or.
'gb: dos mil.
'gbado: d$ la cos&a, orill$ro.
'gbamboch%, !bamboch$": (absolu&o, -u$ no n$c$si&a
a/udan&$*. M%as$ >amboch%.
'gabara: l$ch$.
'gbar8n: di$z mil.
'gba& $d$gbar: si$&$ mil.
'gb%, !$b%": hac$r bi$n, fa+or, m$rc$d -u$ s$ #id$ al orisha $n
las oracion$s. 'gb$ m >ab? b$ndc$m$ 4adr$.
'gb$dog8n: &r$s mil.
'gb$f: mil &r$sci$n&os.
'gb$gb% olok8n: la cos&a.
'gb% mi: &$ngo s$d.
'gb$r$: cor&ada -u$ hacan los +i$jos $n la #i$l #ara m$&$r un
r$sguardo.
'gb$r8n: ochoci$n&os.
'gb$r8n: mil.
'gb$&a: s$isci$n&os.
'gb$/$ $d$gb$/o: mil -uini$n&os.
'gb: raz.
'gb: sabana.
'gbodo: #lan&a d$ agua.
'gbn: ma/or.
'gbongbn: &odos $s&n mu/ bi$n.
'gb, ogb: raz.
'gbo/i: m$dicina.
'gb /ul$: acariciar, a#r$ciar.
'g, !$gun": manigua, /$rbajos.
'gn: #i$rna.
'gu: fan&asma, $s#ri&u.
'gu, !$gun": #$lo.
'g8: $l #$lo blanco, canoso.
'g8, !$78": #$ligro.
'gu: jcara.
'gu: h$rmana.
'guado: &ribu, nacin lucum.
'guadinba: ci$n&o no+$n&a.
'gu m: mi h$rmana ma/or.
'guch: #i#a.
'g9$: &rabajo d$ magia, una &ram#a.
'g9$ g9$lo: #a#$l.
'g9$g9$ m: &$ngo s$d.
'g9% koko: malanga.
'g9$ m$/i: dun. 3$&ra o signo d$ If.
'g9$no, !$7%no": jabn.
'g9$r$ /$/$: #$ona.
'g8 fan: #a+o r$al.
'gug8: hu$+o, mal%1co.
'gug8 orisa la solo d la 'shu b oku ni/% kin b kua ni/% kin b
kua ni/%. @Aui%n nos #u$d$ ma&arB Dios / los orishas.
'g8gu& a/ oli bi adi% k$&$ru: $l hu$+o -u$ $l #$rro no #u$d$
&ragar, la gallina lo #u$d$ #icar.
'-ui kan: u)as.
'guin, !iguin": fro.
'-un: &8, us&$d.
'gun s%, !$gus": alm$ndra.
'guir$: frijol$s d$ cari&a.
'gulug8: aura &i)osa.
'gun !$g8ng8n": mu$r&o.
'g8n: $s#ina.
'g8n: manigua.
'g8n $/: $s#ina d$ #$scado.
'g8ng8n, !$gun": hu$so, $s-u$l$&o.
'g8n gu: $s#ina.
'gu: maz 1nado, !s$ ofr$nda a los mu$r&os".
'gu: arroz.
'gu: hilo.
'guo mi laki: hblam$.
'gu okus%: man&$ca d$ corojo.
'gun, !$7n": cad$na.
'gu&i: bo&$lla.
'gur$, !$guri": m$ln.
'gur, !$78r$": chi+o.
'g8so: #i#a.
'g7: #$lo.
'g7al8bo: &ribu, #u$blo o nacin lucum d$ los -u$ +ini$ron a
Cuba.
'g7nlak$: #u$blo grand$.
'g7n: cad$na.
'idu: carbn.
'id8: m$&al.
'ika: jobo.
'imb$: su$lo.
'ing9%: manigua.
'i/%: #lumaj$, #lumas.
'i/% a/$: #jaro -u$ no +i+$ $n jaula.
'i/% di: milano o ga+iln.
'i/$f: #jaro, +olando.
'i/% gngo: (un #jaro grand$ -u$ &i$n$ las #a&as largas*.
'i/% l%k$ l%k$ $/% kan b% r% l ig8n b$ 7a l: 4ar$c$ un #jaro
+olando, $s$ +$s&ido boni&o -u$ luc$.
'i/% lolo: #jaros sil+$s&r$s.
'i/% Oba: #a+o r$al.
'jn: $s#alda.
'jn, !$g8n $jn": la columna +$r&$bral.
'i/% lol: #jaro sil+$s&r$.
'i/% rukn: #a+o r$al.
'i/ : >u$nas. @Cmo $s&B
'j%: as $s& bi$n.
@'j lon&a/iB: @'n cun&o +$nd$ us&$d $soB
'j8j8 $#i juj8 $/$ mal$ $/n koko kumi $/an kko kun /$/%:
#alabras -u$ dic$ $l >abalorisa / r$#i&$ +arias +$c$s has&a -u$
cubr$ con las #lumas d$ las a+$s sacri1cadas las so#$ras -u$
con&i$n$n las #i$dras d$l cul&o. (4ara fu$rza, bi$n / #ros#$ridad,
s$ logr$ lo -u$ s$ d$s$a, / $l .an&o -u$d$ sa&isf$cho, / +$a -u$
&odo $s& com#l$&o, -u$ no fal&a nada*.
'jumara: nombr$ d$ (hijo* d$ Chang.
'ka: rama d$ rbol.
'k: in+i$rno.
'ka dudu: la rama +$rd$.
'ka $ka:m$n&iras, +ision$s.
'ka $ro: d$do o u)a d$ los #i$s.
'k oro: cogo&$, nuca.
'kn: u)a.
'kana l$s$: u)a d$l #i%.
'kn 7a: u)a d$ la mano.
'ka7a: ni)as.
'kbn: h$rmani&o.
'k%: cara.
'k$: m$n&ira.
'k$: $n+idia, fals$dad.
'k$: #uls$ra.
'k$: m$sa.
'k% lainch%: @Au% suc$diB
'k$l$&: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
5'k$ni6: 5Mamos a &rabajar6
'k$ni: $n+idioso, m$n&iroso.
'k$ri: magu$/.
'k$&%, !ak$&%": cama, ca&r$.
'ki ki /%, !%k$ ki /%": nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
'ki mal$: &umbar, lo &umb.
'ki mal$: lo hizo.
'ki ni ki: alambrillo, #lan&a.
'kin &ok: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
'kir kiri: no #arar $n un lugar.
'kisn: +$rdolaga.
'ki&: #u$blo, &ribu o nacin lucum.
'ki&n: &ribu, (nacin* lucum.
'ko: r$mo.
'ko: (l$ d$can los +i$jos a la car&illa*.
'k: l$ccin, $ns$)ar. !'k or% D $ns$)ar al amigo".
'k: alim$n&o h$cho con maz, $s#$ci$ d$ &amal.
'ko1&: &amal$s d$ maz blandos, #ara ofr$ndarl$s a algunos
orishas.
'kola: -uimbomb.
'k l%mba: cazu$la con $k.
'kolo: lombriz.
'kn, !$#n": &$s&culo.
'ko or% odi m$&a o1nj: Al amigo d$ &r$s das no s$ l$ $n&$ra d$
las in&$rioridad$s, o d$ la man$ra d$ s$r.
'kr8: #as&a d$ frijol blanco.
'kr8: &amal #$-u$)o d$ frijol$s llamados d$ cari&a, $n+u$l&o $n
hojas d$ #l&ano. .azonados, #$ro sin sal, cuando s$ l$ ofr$nda a
Oba&al. Con un #oco d$ a)il s$ l$ ofr$nda a 2$ma/? con azafrn
a Osh8n, / con bija a O/. 's manjar gra&o a $s&os orishas.
'k8: saludo.
'k8: ju&a.
'ku: &$s&culos.
'kuabo: f$licidad.
'kuacha&o: f$licidad.
'kual$o: da.
'kuaro: codorniz.
'kuaro: frijol$s d$ cari&a, con cscara / sal.
'kuaso !okuaso": bu$nas &ard$s.
'kua&: f$licidad$s, $nhorabu$na.
'kua/: cam#anilla.
'kub: $mbarcad$ro o #u$blo lucum.
'ku$: m$n&iroso.
'ku$ lnso: mi$n&$s.
'ku$&i: ba8l, cofr$.
'ku$/: ju&ia.
'kul8: +$nado.
'k8mal$r$: mi com#adr$.
'k8n: &igr$.
'k8n: curi$l.
'k8n, !$ku&%": ju&a.
'kun, !kun": rodillas.
'kundir$: Oba&al.
'kunl: #i$dra -u$ no $s& sacram$n&ado.
'kun&a 7ana: #i$dra grand$.
'kunl%: arrodillars$, arrodillado.
'ku: #an&$ra.
'kuo ori: man&$ca d$ cacao.
'ku&n, !oku&n": &$rn$ra.
'ku&%: ra&n.
'ku&% cr$k$: &ronco d$ ca)a.
'ku&% inl% a/$nbo a7/o kima $ku&$ a/%nbo o bro g7ag7
a/$nb bi g7ag7: r$frn. Cuando $l ga&o no $s& $n la casa,
ra&n hac$ fandango.
'ku&% inl$o kuaramao lo7 la/ kuarama: r$frn? $-ui+al$n&$-
(Iijo d$ ga&o caza ra&n*.
'ku/%: col.
'ku/%: ac$lga.
'ku$ /unsa: bu$nos das.
'lad: rabadilla.
'la$r: #$in$.
'l%: hi$rro.
'l$: fu$rza.
'l$n: #$in$.
'l%b$: abogado.
'$b: aura &i)osa, l$ dic$n a +$c$s al aura, #or-u$ com$ cuando
ha/ $b? las &ri#as d$ los animal$s s$ l$ &iran al &$jado. 's
obligacin alim$n&arlas*.
'l$ch$: claro.
'l$ch% nibani: cul#abl$.
'l$chn: jin$&$.
'l$d: Ang$l d$ la =uarda.
'l$d: san&o -u$ $s& $n la cab$za.
'l$d: fr$n&$.
'l$d: cab$za, !$n $guado".
'l$d $ri m: mi cab$za.
'l$d ko&o ba&: cab$za grand$.
'l$d mo/8ba Oloni: ('l$d, &$ saludo / &$ #ido #$rmiso*,
#alabras con -u$ s$ saluda al Ang$l d$ la =uarda D'l$d- u
orisha -u$ ($s& $n la cab$za*.
'l$d mo f$r$ fu mi: cab$za #ri+il$giada.
'l$d%: cochino.
'l$d%: s$ l$ dic$ al hombr$ sucio / andrajoso.
'l$d% k$k$r% choina: cochini&o asado.
'l$di: $Pcr$m$n&o.
'l$d$r: #$in$.
'l$f8n: nombr$ r$ligioso d$ un (hijo* d$ Og8n / Oba&al.
'l$f8n: Oba&al.
'l$furo: Oba&al $n un as#$c&o f$m$nino? (.an&a Ana*.
'l%gbara: 'l$gu, orisha du$)o d$ los caminos, d$l d$s&ino.
'l$gbara: agi&ado, -u$ no #ara.
'l$gb$: $l coro.
'l$gu: Dios guardin d$ las #u$r&as, d$ los caminos /
$ncrucijadas, m$nsaj$ro d$ Olo1? &i$n$ UF as#$c&os. 0u/
im#or&an&$. .us $-ui+al$n&$s $n $l san&oral ca&lico: las Animas
d$l 4urga&orio., ;i)o d$ A&ocha, Anima .ola, $&c.
'l$gu: ($s &odo lo -u$ s$ #on$ d$&rs d$ la #u$r&a como
guardi$ro, #ara +$lar #or &odo lo -u$ $s d$ uno*.
'l$gu ala/iki: ('l$gu -u$ com$ mucho, goloso*.
'l$gu Ak$ru: un 'l$gu -u$ $s m$nsaj$ro.
'l$gu obara ala/iki alaro/% 'l$k8n usok8n alaro/% usok8n s$/%
akib$/o osukak o/ gad olufan kolona ir% fumi onilu
kamarikn, ara/$ kamarikn, 'sh8 kamar ikn, af/u on kamar
ikano kika/% ku$i&% &u&u k$ ona &u&u 'l$gu olulam: 'l$gu, -u$
abr$s los caminos, br$m$ un bu$n camino, a#ar&a d$ m
maldad, d$sgracias, +$rg9$nza, d%m$ su$r&$, -u$ mi camino
$s&%fr$sco.
'l$gu od% ma&a: $l 'l$gu -u$ $s& fu$ra d$ la casa, $n $l
cam#o.
'l%gu$d%: calabaza.
'l$kn: cojo.
'l$k$: collar.
'l$k$:cu$n&a d$ color, !d$l collar".
'l$k$ oris: collar d$ san&o.
'l$k$s$8: collar d$ cu$n&as grand$s.
'l$mid: nombr$ d$ (hijo* d$ 2$ma/.
'l$min: $nga)ador.
'l$nga: #$nis.
'l$nga: $s#ar&illo.
'l$nko akura ma 7al$ Chang: ($l hombr$ boni&o -u$ &i$n$
muchas muj$r$s*.
'l$nu: l$ngua.
'l$nu, !$l$n": chismoso, con+$rsador.
'l$r: abogado 1scal.
'l$r: &$s&igo d$ +is&a.
'l$r: sucio, as-u$roso.
'l$r lo d: lino d$ ro.
'l$ru: ra&n.
'l$ru: cohabi&ar.
'l$s$: cul#abl$.
'l$s$: #i%.
'l$s$/: maldicin -u$ ac&8a $nf$rmando o a&ra+$sando* a la
#$rsona -u$ s$ maldic$.
'l$s$ gua/o: guacalo&$.
'l$s$k$: cojo.
'l$s$ mal8: casco d$ +aca? #lan&a sil+$s&r$ conocida #or $s&$
nombr$ $n la #ro+incia d$ 0a&anzas a causa d$ la s$m$janza -u$
#r$s$n&an sus hojas con $l casco d$ una +aca.
'l$s$ m$lli aku: #a&as d$lan&$ras d$l animal sacri1cado.
'l$s$ ocha: $nf$rm$dad -u$ mandan los dios$s.
'l$s$ ogn: (mu$r&o #or un mu$r&o*.
'l$s$ os: #i% iz-ui$rdo.
'l$s$ o&8n: #i% d$r$cho.
'l$s: jin$&$.
'l$&8n: guin$o.
'l% ur$ mi ki b% $ru nl$ $l% ur% mi ki b% a/ ku&a ki oro $r8 onl$
m$ k 7al$ b% onl$ somo ko kn ka ko bal$: cuando $l #$rro $s&
$n la casara&n &i$n$ mi$do, no hac$ fandango.
'l$7: boni&a.
'l$7n: #r$so, #rision$ro.
'l$/i: $s&$.
'l$/ib, !$l$/ibuo": blanco.
'l$/ib: Oba&al. 3o dic$n &ambi%n d$l hombr$ blanco $
im#or&an&$.
'l$/ om m: $s&$ hijo mo.
'l$/o: $P&ranj$ro, foras&$ro, $l -u$ no $s ahijado d$ la casa d$l
san&o, (g$n&$ -u$ +i$n$ d$ fu$ra*.
'l$/o: foras&$ro, +isi&a.
'l$/o: guajiro, l$s dic$n $n la Iabana a los #ro+incianos, / los
haban$ros son ($l$/os* $n la #ro+incia.
'ligu%: granada.
'lod loku, &o&o l 1n gua/o: mal.
'lu: azul oscuro.
'lua/%: orisha. !3a .an&sima Mirg$n 0ara".
'lub: curi$l.
'lub%: mosca d$ casa, !$n $guado".
'lub% lor8n: c$laj$, ($s la mosca d$l ci$lo*.
'lub% or8n: c$laj$s $n $l ci$lo.
'lub: harina d$ )am$.
'l8$ko: c$iba.
'l8$kon: un nombr$ d$ Chang.
'l8$7$, !o $7$l8": s$milla #ara sazonar $l mondongo.
'lufn: $l$fan&$.
'lug: 1$br$.
'lugr%s$: hi$dra.
'luk%: c$&ro o bas&n con cola d$ caballo, #$r&$n$ci$n&$ a O/.
'luk%: rabo d$ O/, !con $l -u$ #uri1ca al Orisha".
'l8ko ki olugbo: ('l ra&n no +isi&a al ga&o*.
'ma gu b%: no gri&$, no gri&ar.
'mb$l$s$ Olodumar$:a los #i$s d$ Dios.
'mb%: lo ol% ok.- m$ -u$do $n $l cam#o.
'm%, !$d%": l$ngua.
'm%: canis&$l.
5'm$ mad agaga gag, &an obin6: (Cuando $l &ai&a I)o O/ s$
mol$s&a+a $n $l cabildo #or-u$ no a&$ndan al can&o, #or-u$
hablaban los hombr$s con las muj$r$s / s$ #$gaban a $llas / no
con&$s&aban como $ra d$bido, $so s$ lo d$ca $n $s&$ can&o*.
'm: Oba&al.
'm: boca.
'm: /o.
'm: mam$/.
'mi: r$s#irar, so#lar.
'mi, !mi-mi": &ragar.
'm aro $m ol il% 2nsa: ($s&o/ $nf$rmo, +o/ a #arar al
cam$n&$rio*.
'm ba l: m$ +o/ con $s$.
'm b # $ur%: ma&ar $l carn$ro, !d$l sacri1cio, al oris".
'mi b s: anda, #ron&o.
'm bori: /o so/ $l -u$ manda ms.
'mi chaisn: &$ngo #aci$ncia.
'm ch%: digo, /o digo.
'm ch%, $mi r%6: cuando &rabajo m$ canso.
'mch% o $l$gu$d%: 2o s cocino calabazasC!dijo Obara cuando
s$ ll$+ las calabazas -u$ Olo1 dio r$galo a los Orishas / -u$
%s&os d$s#r$ciaron".
'mi, !$&$ mi? m": /o.
'mi daba I/a &: m$ acu$rdo d$ &u madr$.
'm 7 Olog8n: (/o s$r% un hijo d$ Og8n*.
'm $g: forro d$ ca&r$.
'mi f%koro: lo -ui$ro mucho.
'm g9o: $s&o/ #$nsando.
'm ich%: /o &rabajo.
'mi il8 >$mba: so/ +$cino d$ >$mba.
'm i/ ob mi ol$l% okuam $l8 ol$l%: (0adr$ ma, +o/ a s$r
ja&$ro, !ha&$ro", $n los #o&r$ros*.
'mi j$na j$na ma/% ol$l%: /o +o/ a s$r jugador.
'mi k iro d8 bal$: ami no m$ du$rm$n con m$n&iras.
'mi kolach% $mi odch$: (no hago ni ms ni m$nos d$ lo -u$ ha/
-u$ hac$r*.
'mikma: /o no s%.
'm ko n lo #? ob% lo #: 2o no lo ma&%? lo ma& $l cuchillo,dic$
$l sacri1cador d$s#u%s d$ ma&ar $l animal -u$ s$ ofr$c$ a los
orishas.
'mi kosi il$ mi: $s&o/ aus$n&$ d$ mi casa.
'm kosinka: no s% nada.
'm ko/$8: /o no como.
'm la ad mad: d$&rs d$ mi $s#alda.
'mil$k$: l$+i&a o chal$co.
'm l% #i#oda: m$ mudo d$ casa.
'm lo k8 osin, Og8n lo ku: (/o no lo ma&% fu$ Og8n*. 4alabras
-u$ #ronuncia $l sacri1cador al lanzar fu$ra d$l cuar&o sagrado $l
cu$r#o d$ las a+$s sacri1cadas.
'mi lo kus osn Og8n lo kua: 2o no lo ma&%, lo ma& Og8n.
'm lo#u in: /o a#agu, ma&%, la cand$la.
'mi mi omi $r$k$: &ragando m$lado.
'mina: so/ mina.
'm n: so/ /o, /o mismo.
'mi ni: /o &$ngo.
'min losil$ aburo i/ &$mi omi&omi: Mo/ a casa d$ la h$rmana d$
in 5 madr$, Om&om.
'mi nijo: $s&o/ bailando.
'mi oba okn chocho: 2o so/ $l 8nico r$/.
'mi oba unku$lu: .o/ r$/ dond$ -ui$ra.
'mio okn: /o slo.
'mi os%: nombr$ d$ (hijo* d$ Oba&al.
'mio / oku air kororoi: (Cas&igo sin com#asin, ma&o, al -u$
s$ a&r$+a a fal&arm$*, dic$ Chang, !$n un can&o".
'mio /%n l m: ;o h$ comido.
'm ri: +$o. D ('s ms 1no d$cir $m ri -u$ of%.
'm ro: #i$nso /o.
'mi s:la r$s#iracin.
'mi & orombo: $s&o/ +$ndi$ndo, o +$ndo naranjas.
'mi &$na: /a /o $s&o/.
'm &kara $mi: /o mismo, #ara m.
'm &i 7ari: 2o &$ +i.
'mi /%, !omi o/8": lgrimas.
'm: #rodigio.
'mo, !!om, ok": -uisaso.
'm: (amor s$co*, /$rba. !0$ibomia barba&a, 3in.".
'm8: #$chos, !d$ muj$r".
'm8: (/$rbi&a -u$ &i$n$ unas baini&as ll$nas d$ #$lusa*.
'm8 basi: anda #ron&o.
'mu $m: con+%rs$m$.
'm8 gog m$/i agad god: (Dos bocon$s, dos &$s&arudos*.
'mur$: mos-ui&o.
'mur$: ni)o chico.
'nab$/o: cabrilla.
'n boruk8: mal+ado.
'nag: canario.
'na/, !ona/": mono.
'ndogu: gandinga.
'n%: uno solo.
'nforo, !$nsro": chismoso.
'ngu$: hu$+o.
'ni: $l$fan&$.
'ni: $s$.
'ni: uno.
'n, !$nn": cama.
'ni: $s&$ra.
'ni: #$rsona.
'ni abuk8: (#$rsona d$f$c&uosa, son hijos d$ Oba&l, &i$n$n las
#i$rnas r$&orcidas, mancos, l$s fal&a algo o lo &i$n$n mal #u$s&o*.
'ni Alach: &aba-u$ro. !(;o confundirlo con olcha: $l san&$ro.*"
'ni kini: +isi&a, $l -u$ +isi&a.
'nia l ma k76: m$ ma&aran.
'ni b 7: cul#abl$, #$cador.
'n ch: as$sino.
'nidi$: #ollo.
'ni$dra: hombr$ -u$ a#$s&a.
'nif%: amigo, #$rsona mu/ h$rida.
'n fonu fonu: #aluch$ro, ($chador d$ bambolla*, - hablador,
jac&ancioso.
'ni gui: cama, &arima.
'ni ki: ca)a.
'nik: ninguno.
'nik$ni:un (mango 1li#ino*, una #$rsona d$ baja $s&ofa, o
#$ligroso, ham#n.
'nk$)i: +$cino.
'ni ko): ma$s&ro, -u$ $ns$)a.
'niochi !u onioch": un #obr$ mis$rabl$.
'n ofn: un hablador.
'niok8n: marin$ro.
'ni olo7 b$/$ roko, $ni ar$mu b$/$ roko, $ni s$s$/%, $ni olo7o
b$/$ roko: (3a #$rsona -u$ &i$n$ ms din$ro $s la -u$ &i$n$ ms
ca&$gora, $s& #or $ncima d$ los d$ms: si &i$n$ mucho, mucho
+al$, si nada &i$n$, nada +al$. Aun-u$ no -ui$ra -u$ s$a as*.
'ni oria&%: $s&$ra, ('l -u$ $s& $n la $s&$ra*.
'ni Oso: nombr$ d$ hijo d$ Oba&al.
'ni#: $l ms fu$r&$.
'ni san: #$rsona.
'ni oria&%: $s&$ra. ('l -u$ $s& $n la $s&$ra*.
'ni& $k: @Cmo s$ llamaB
'ni/n: &odos. 3a humanidad.
'ni/% #i#o: bara&o.
'nko: un obj$&o, cosa.
'n: carn$.
'nsala: #or d$bajo, $scondido. I$chizo, accin d$ #r$#ararlo.
'n&$&%: grillo.
'n8: l$ngua.
'n8: $l cu$ro d$l &ambor.
'n8 anag k $n8 oib8. 3ucum -u$ no habla cas&$llanao.
'n8 ara/%: mala l$ngua, calumniador.
'nu$kir: I&amo r$al.
'nuf%: nariz.
'nuku%: maruga.
'n8 m$fa: (si$&$ l$ngua*.
'n8 mora: $l luc$ro.
'nu/a: asombro, sor#r$nd$rs$.
'n/i: d$s#u%s.
'n/ia: la humanidad, g$n&$s.
')%, !$)": di$n&$.
'): amarillo.
'), !$/i": hu$+o.
')i: cama.
')i: $s&$ra.
') adi%: hu$+os.
')i a&$l$: $s#alda.
')$: barriga.
'1 $&8: hu$+os d$ -uinca.
')i k$)isa: +$cino.
')il$: #a&io.
')i n ak ako& su m 7 /$ o/ib m s la ro/o %)a &8 &u sal
ra/: ('l n$gro +$na a &i$rra d$ blancos $n $l barco n$gr$ro,
h$cho una mis$ria, adolorido, sin sab$r -u$ s$ra d$ %l*. D$ un
can&o, $n -u$ un orisha (mon&ado*, $n #os$sin d$ su m$dium o
(caballo*, $+ocaba la #$nosa &ra+$sa d$l $scla+o. N$cogido $n $l
#u$blo d$ :o+$llanos.
') Ola: nombr$ d$ hijo d$ Chang.
')in, $/: hu$+o.
')irn: $nr$dad$ra.
')i&: $s$, $so.
'o of%r$r$ ol% s7 of% lor% obond% alo /% anana/%: 'l -u$ no
+$, ni a#r$nd$, ni sab$.
'#: hu$sos.
'#: man.
'#al: $Pclamacin r$+$r$n&$. 5'#a >aba, %#a6
'#aboro: garbanzo.
'# horo gobaso: man.
'# ibisn: man.
'#$lori, !%#$$r": (.acram$n&o #or la cab$za* !sic".
'#$&$#$&$: fango, fangal, &$mblad$ra.
'#: man&$ca, man&$ca d$ corojo.
'#o: #i$l, cu&is.
'#: #u$blo, &ribu o nacin lucum.
'#o %du: ac$i&$.
'# gui kn: can$la d$ mon&$.
'# ma l$ra a/a ku a/a ku ma l$ra: s$ dic$, o m$jor dicho s$ l$
can&a a la jico&$a !a/a" $n $l mom$n&o $n -u$ sos&$nida %s&a #or
una i/alocha o un babalocha, $l onichog8n o sacri1cador -u$
d$b$ s$r in+ariabl$m$n&$ un (hijo* d$ Og8n, l$ cor&a la cab$za.
3a o#$racin no si$m#r$ $s fcil, la jico&$a -u$ (sab$ mucho / no
$s dcil como $l carn$ro*, $scond$ $n&$ram$n&$ la cab$za d$n&ro
d$l cara#acho. .$ l$ #$llizca $n la #ar&$ inf$rior, #ara -u$ $l
dolor la obligu$ a sacar la cab$za / #u$da a#r$sarla $l ma&ador.
'n $l mom$n&o d$ ma&arla s$ llama A/a ku &iro ko (-u$ $s d$cir
como s$n&$nciado*. 0uchos bab orishas $n&i$nd$n -u$ jico&$a
$s $l animal d$ (ma/or ca&$gora o m%ri&o*. (.u sangr$, la ms
fu$r&$ d$ &odas? con mucho $s#ri&u*. 's&$ animal sagrado, (con
grand$s mis&$rios* r$-ui$r$ al s$r sacri1cado a Chang, / a
a-u$llos o&ros orishas (-u$ com$n jico&$a* DAga-/8, Osan, Inl$-
la asis&$ncia d$ cua&ro #$rsonas r$s#onsabl$s, iniciadas, -u$ s$
si&uarn a un lado / o&ro d$l animal. D$s#u%s d$ cor&ada la
cab$za, s$ l$ cor&an las cua&ro #a&as
com$nzando #or la d$r$cha, la d$lan&$ra / &ras$ra, / d$s#u%s
$n $l mismo ord$n las o&ras dos d$ la iz-ui$rda. Cada una d$ las
cua&ro #$rsonas -u$ han a/udado al sacri1cio l$ #r$s$n&a una
#a&a a su Orisha. A la jico&$a, an&$s d$ s$r d$ca#i&ada, s$ l$ un&a
$n $l cara#acho $l '#, -man&$ca d$ corjo-, a -u$ alud$ $l can&o.
'#o&: #alo cochino. !<$&ragos&ris balsamif$ro!..K."
'#u%: #alma.
'#rn$ch$: canu&illo.
'#rmocho: zargaso.
'r: ara)a.
'r: hormiga.
'r: (los lados d$ la fr$n&$*, si$n, si$n$s.
'ra kngua, ko&a n/ A/kua Og8n ba: 3as hormigas / las
cucarachas r$m$ndaron a jico&$a, !cuando l$ rom#i$ron $l
cara#acho los soldados d$l r$/".
'rakund%n $/% s8 mo/uso $b ama: cor&ar, amarrar las #a&as d$l
animal -u$ $s& cond$nado, !#ara darl$ su sangr$ al Ocha",
como $s cos&umbr$.
'rn: carn$.
'rn: /$rba, mon&$, sabana.
'ran: animal.
'rn abo: carn$ d$ carn$ro.
'rn akuk: carn$ d$ gallo.
'ran bib: carn$ asada.
'rn $b: carn$ro #ara sacri1carlo a Chang.
'rn $l$d%: carn$ d$ #u$rco.
'rn $/ 7aka kosa ka- Ob &i ob nar$ ok%: (;o $r$s ni carn$ ni
#$scado*.
'rn g9i g9i: chorizo.
'rn guin: /$rba d$ guin$a.
'rani: hormiga.
'ran kaur%: carn$ d$ chi+o.
'rn ku ku: salchicha.
'rn lo/: s$nsi&i+a.
'rn mal8: +aca.
'ran mal8n: carn$ d$ &oro.
'rn om: &iburn.
'ran om: /$rba 1na.
'ran om $l$d$: carn$ d$ cochini&o.
'ran om mal8: carn$ d$ &$rn$ra.
'rn o#ani chn: /$rba r$+i$n&a caballo.
'ran ss$: carn$ cocinada.
'ran /%: carn$ -u$ s$ com$.
'ra7o: luc$ro.
'r%: un mu)$co d$ #alo, (un chich$*.
'r$: -ui$&o.
'r%: &i$rra, &$rr$no.
'r%: cul$bra, maj.
'r%: fango, fangal.
'r%, !$ru#%": sucio.
'r%: $s#ina.
'r$, !r$": grillo, chicharra.
'r% !r%7%": frijol d$ cari&a, !blanco con #un&i&os n$gros".
'r$ch$: frijol$s.
'r%ch$ #i#: frijol d$ cari&a.
'r%ch% &u#: frijol colorado.
'r$d: $Pcusado.
'r$dl$: la $n&rada d$ la casa. 4or&al.
'r% %: dulc$ d$ frijol$s.
'r% % dudu: frijol n$gro.
'r% % f8n f8n: frijol blanco.
'r%k$: ca)a d$ az8car.
'r$k$: -uijada.
'r$k$ aguad: ca)a.
'r$k$ $sin: -uijada d$ caballo.
'r$k$ il%: ing$nio d$ az8car.
'r%k$ k$k%: $l &ra#ich$ d$l ing$nio.
'r$k$ k$k$kn: carr$&$ra d$ ca)a.
'r$k$&% ni f% ba Oriss mb% 7a#: (Cuando /a $s&n bajando los
Orissas, / -u$ $s&amos &odos r$unidos, $n bu$na armona, #ara
halagarlos, $l gallo can&a as*, -u$ Orissa mb% 7a, -u$ +$ngan,
-u$ +i$n$n los Orissas.
'r$kus8: Cuba.
'r$kuso: canario, $l na&ural d$ las Islas Canarias.
'r$ m$/i: las dos #a&as &ras$ras d$l animal -u$ s$ ha sacri1cado.
'r$ mi od8n: (hijo* d$ Oba&al.
'r$ mi &kua $r$ mi Chang d$ Ima: s$ l$ dic$ al orisha Chang,
$n uno d$ sus caminos* o a+a&ar$s. Cuando %s&$ $s d$ <kua. (0i
Chang idola&rado d$ <kua, d$ Ima*.
'r$ m $ni: c$niza.
'r$ no /i: #a&as &ras$ras d$l animal sacri1cado.
'r% oni: habichu$la.
'r$r: hormiga.
'r$r%: ja.
'r$&$ $m: adorar.
'r$&$ lok%: rogarl$ a Oba&al.
'r, !l$r": cab$za.
'r: di$n&$
'r: risa.
'ri aguon, !a7on": cab$za d$ mu)$ca d$ loza, !(4$#ona*" -u$
s$ a)ad$ a la mano d$ caracol$s #ara adi+inar.
'/ a/%: $s&r$lla.
'riboso: mas&u$rzo.
'rdilogbn: +$in&is%is.
'ri $l$d: fr$n&$.
'r kod: la cab$za no $s& bi$n.
'rl$log8n: +$in&icua&ro.
'r m8mo: di$n&$s lim#ios, blancos.
'rn: $l$fan&$.
'rin: #$lo.
'rn: cua&ro.
'rinl, !dilog8n": di$z / s$is.
'ri s% l$ da $mi soro bo o/ Olodumar$ $r$ s l$d $m: (AuW
grand$, -uW bu$na cab$za &$ngo*. !.$ r$1$r$ a 'l$d, #rinci#io
di+ino -u$ $Pis&$ $n la cab$za".
'ri& m$rn: cua&ro $s-uinas.
'r&a m$&a: &r$s $s-uinas.
'rinr: risa. (>oca abi$r&a con los di$n&$s +is&osos*.
'ri 7$s$: boca.
'ri7ona: cab$za d$ mu)$ca d$ #orc$lana, -u$ simboliza al -u$
consul&a $l dilog8n / -u$ $l >abalorisa o la I/alocha $Phib$ al
$char los caracol$s.
'ro: -ui$&o.
'ro: -ui&ars$ d$l m$dio. .$#arar cuando ha/ dis#u&a.
'r: diablo.
'r: clmas$ us&$d. ('ro, $ro >ab*, clm$s$ 4adr$, s$ l$ dic$ al
orisha cuando $s& mol$s&o.
'ro $ro ko is%: #alabras con -u$ s$ &$rmina un sacri1cio: (<odo
s$a con f$licidad, sin nada -u$ lam$n&ar? $s&a c$r$monia $s #ara
&riunfo d$ los -u$ $s&n a-u r$unidos*.
'roko/asi, !oroko/asu8": ciru$la.
'rrom asoku&a: sor&ija con soli&ario.
'r &il /$/% o /$/% i/ /a m sioro kikag o /$/% orkila /$/%-
s8#lica d$ una muj$r -u$ #idi a Osh8n l$ conc$d$ria una hija.
's&a nac$ #$ro con $l'u, d$ no com$r hu$+o. ;o habi$ndo
cum#lido la #rohibicin la ni)a a#ar$ci hundi%ndos$ $n la &i$rra
-u$ s$ abri a sus #i$s (2$/%, /$/%, madr$ ma, &$ ru$go -u$
mir$s lo -u$ ha #asado, #or fa+or, a&i&i$nd$ mi s8#lica, no
consi$n&as $so.
'r8: n$gro.
'r8: n$gro, $scla+o.
'r8: hac$r bruj$ra, da)o.
'r8: s$milla im#or&ada d$ Africa, #ara la c$r$monia inicial.
'ru:c$niza.
'ru: bibijagua.
'ruad/%: nombr$ d$ Oba&al.
'rub: cobard$.
'rub: nombr$ d$ una ni)a -u$, s$g8n una l$/$nda mu/
corri$n&$, s$ comi Arab, la c$iba, $n r$#r$salia d$ una #rom$sa
-u$ no cum#li la madr$ d$ 'rub.
'rub mi: &$ngo mi$do.
'r8 bin: n$gra $scla+a.
'r8 chacha/8: -u$ &i$n$ marcas d$ +iru$las. !.$ r$1$r$ a un
n$gro, $r8".
'ruko 7i ma $r8 gu% gu%. Om $ruko 7im: (>ab cuando #id$ a
su om, o $scla+o -u$ no &$ma / l$ $s#an&$ las moscas d$ las
llagas, %s&$ lo r$+$r$ncia / s$ las $s#an&a con una $scobilla /
cuando &$rmina d$ $s#an&arl$ las moscas / l$ d$j lim#ias las
llagas, l$ dijo: Almas kima $r8 gu$gu%C dndol$ las gracias
#or su s$r+icio*.
'r8&$riba: un n$gro dcil.
'rukumi: +$rgonzoso, /$rba.
'rumini: hormiga.
'r8n: boca.
'r8n: s$milla -u$ #ar$c$ una cola d$ alacrn? con ikol / os8n D
$l$r-, $s uno d$ los s$cr$&os -u$ s$ #on$n $n la cab$za d$l
n$1&o $n la c$r$monia d$l Asi$n&o.
'ruoko: barco n$gr$ro.
'r8 onl%, ko 7al$: $l $ch a corr$r / -u$d sin mo+imi$n&o.
'r8ori: cab$llo.
'ru#%: &i$rra, #ol+o.
'ru#%: suci$dad, basura, bruj$ra.
'r &$ni &$ni: cada n$gro con lo su/o.
'r8 &ilan&$: n$gro sucio.
'ru/: gu$rra.
'sn: nu$+$.
'sanl: +aca.
's%, !l%s$": #i$.
's$: #i$rna, #i$rnas.
's%: mala accin.
's$ d / m d% o i/ o7 & /o o/ & 7alo os% di /a m d$o:
(Cuando +o/ a &u casa r$s#$&o a &u madr$, a &u familia, @/ &u no
sab$s r$s#$&ar a la maB
's$ n&$l$ &ibari/% in8: (0$ conoc$n $n $l andar*C
's$ r$ /u mao: .alud #ara &odos.
's$ /$/$: arroz amarillo.
's$ /$/$: ma&$, s$milla.
'shiba&: #la&anillo.
'shu: Diablo. D(I$rmano d$ 'l$gu*, d$ la misma familia. !.an
An&onio Abad".
'shu Abil$: mandad$ro d$ la casa d$ Osha. 'ncargado d$ ll$+ar
&odos los $bos al ro, al mar, o al mon&$.
'shu Agog: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'shu Agua/: un nombr$ d$ 'l$gu.
'shu Agul8: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'shu Akadr$d%: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'shu Alonna: 'l Anima .ola.
'shu A&$l8: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'sh8'shu >ara)%: nombr$ d$ un 'l$gu (-u$ anda con Chang*.
'shu >a &i $/%: un nombr$ d$ 'l$gu.
'shu >$l$k$: 'l ;i)o d$ A&ocha.
'shu b: un nombr$ d$ 'l$gu, hijo d$ 'shu, majad$ro, r$+ol&oso.
'shu =8aga barakik$)o: nombr$ d$ 'l$gu $n su as#$c&o
mal%+olo.
'shu I/$lu: ('l 'l$gu d$ los lucums aruf*. !.an No-u$".
'shu Lilal8: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'shu 3aguona: 'l 'l$gu -u$ $s& $n &odas #ar&$s, dond$ -ui$ra.
'shu la 0iki: un nombr$ d$ 'l$gu.
'shu 3aro/%: un nombr$ d$ 'l$gu, !.an An&onio".
'shu 3u/i: 'shu -u$ s$ r$#r$s$n&a #or un caracol d$ mar.
'shu 0ako: un 'l$gu chi-ui&o, ('l nifo -u$ &i$n$ $n los brazos
.an An&onio*.
'shu 0$riba/%: $l 'shu d$ los cua&ro caminos.
'shu Okuanibab: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu.
'shu Oku boro: un nombr$ d$ 'l$gu. 'l -u$ ma&a r#ido.
'shu Nin%: nombr$ d$ hijo d$ 'l$gu. !O&rogado #or $l Orisha $l
da d$l Asi$n&o".
'sh8 7$ 7$ kko kol$/ ko/ af$f% no 7$ 7$ kko kol$/
ko/C: ( 4or mucho -u$ agua llu$+a / #or mucho +i$n&o -u$
haga $n la hoja d$ la malanga no s$ -u$da $l agua*.
's: ,$cha.
's: caballo.
'sis: guasasa.
'sis ba l ir8 $s: 3a guasasa +a $n $l rabo d$l caballo. O la
guasasa acom#a)a al caballo $n su cola.
'so: fru&a.
'so: grano.
'so aguad: granos d$ maz.
'so igui /$/%: ciru$la.
'son: #l$i&o, jus&icia.
's8, !Os8": ('s as como d$b$ d$cirs$ $l nombr$ d$ la Caridad
d$l Cobr$. As lo #ronunciaban los /$z d$l ing$nio 3a Nosa*.
's8: ca)a, junco.
'su%: nus$a.
's8n: sombra.
'suocha: $s&r$lla.
'suru, !osuro": #a&a&a.
'&: +aca.
'&a: &r$s.
'&a dilogbn: +$in&isi$&$.
'&a dilog8n: di$z / si$&$.
'&a $# ocha: man&$ca d$ corojo, #ara los Ocha.
'&ala: &r$c$.
'&a &$log8n: +$in&i&r%s.
'& or: man&$ca d$ cacao, !-u$ s$ #on$ $n la cab$za".
'&$, !$d$": boca.
'&$, !$d$": labios.
'$&%: #$daci&o.
'&%kuala: nombr$ d$ muj$r.
'&$ m: /o.
'&$ mini: $s&o m$ #$r&$n$c$, $s mi.
'& mi om al lor: so/ hijo d$ la &i$rra d$ C !#or $j$m#lo-
I/$cha, O/, 2ob8, $&c.".
'&: or$jas.
'&i%: or$jas.
'&i%: &u.
'&i% kanu: $s&s o #ar$c$s #r$ocu#ado.
'&i$ mi, ok ochich%. 0 /$un os $l$gu$d%: (2o mi marido, +o/ a
cocinar #ara com$r las calabazas*.
'& mogb og8n &ikol% kuami: (<odo $l mundo m$ &ira a ma&ar*.
'& k mb$l$r: Or$ja no #u$d$ #asar cab$za.
'&o #ach buruka %)a kan lo ni buruk8 &i$ 8nbo n #ako: ('l mal
-u$ l$ hac$s al #rjimo &$ +u$l+$ #or la mano d$ Dios*.
'&u: din$ro.
'&u adi/%: gallina d$ guin$a.
'&ua r$&$: odu d$ If.
'&ubo: #l+ora.
'&ubor: r$+l+$r.
'&8n, !$&8": gallina d$ guin$a.
'&u oro: gallina d$ guin$a, #ara la c$r$monia d$ Ocha.
'&ura ba: odu d$ If.
'&ura ch%: odu d$ If.
'&ura di: odu d$ If.
'&ura fun: odu d$ If.
'&ura guani: odu d$ If.
'&ura ik: odu d$ If.
'&ura ogua: odu d$ If.
'&ura oguan: odu d$ If.
'&ura og8nda: odu d$ If.
'&ura s: odu d$ If.
'&ura sos: odu d$ If.
'&ura &ik8: odu d$ If.
'&ura &u l: odu d$ If.
'&ura /%ku: odu d$ If.
'&8&u %dun: in+i$rno, a)o, o &i$m#o fro.
'&u&8: c$r$monia -u$ &i$n$ #or obj$&o con&$n&ar a un mu$r&o,
consul&ando su +olun&ad #or m$dio d$ los caracol$s, #ara cum#lir
1$lm$n&$ sus d$s$os.
'8: hilo.
'u%: alim$n&o &ab8.
'ufn: #a+o r$al.
'ukn: b$juco.
'8n: la l$ngua.
'un/%: com$r.
'u: #$ligro, #rohibicin, lo -u$ #rohib$ $l Orisha. Ci$r&os
alim$n&os -u$ no d$b$ Com$r $l As$n&ado o d$+o&o? -u$ l$ $s&n
#rohibidos al >abla, al I/a7, / a los 1$l$s.
' om kib b / mam chich$ a/%: (63a #C d$ su madr$,
malha/a, +o/ a &rabajarl$ algo malo.
'ur%: chi+o.
'ur% od: chi+o ca#n.
'8ro: /$rba amarga, #urgan&$.
'uro: +$dologa d$ 's#a)a.
'ur%/a: chi+a.
'u/ir$o: >u$nos das.
'7: di$z.
'7amba- m$dio asi$n&o: iniciacin incom#l$&a.
'7%: bill$&$ o #a#$l, car&a.
'7$: /$rba.
'7%: la+ars$.
'7$ Adach%: albahaca, !Ocimun >asilicum, 3in".
'7$ af: man, las hojas.
'7$ af$r%: #la&anillo.
'7$ a1n: albahaca d$ hojas anchas.
'7$ agb: /$rba d$ la +i$ja.
'7$ ag % fus%, !'7$ a/%ko": caimi&o, !Chr/so#h/llum caini&o,
3in.".
'7$ ai/$, !in": /$rba #ica #ica, !.&izo-lobium #ruri&um" !Krigh&
4i#$r".
'7$ al$: r$&ama, !n$uro l$ana loba&a !3." N. >r.".
'7$ am: hi$rba 1na.
'7$ anam: /$rba h$dionda.
'7$ a&a#8: ruda.
'7$ a&# k8n: ruda cimarrona, !Nu&a chl$#$nsis, 3in.".
'7$ a/%: garro, rbol.
'7$ /o: s$milla d$ guacalo&$ -u$ s$ a)ad$, con una conchi&a
d$ mar, una #i$dra mu/ #$-u$)a / una cab$za d$ mu)$ca, al
Dilog8n, o caracol$s d$ adi+inar.
'7$ /: ma&$. .$ m$&$ d$n&ro d$l &ambor, cuando %s&$ s$
consagra.
'7% bara, !omi bara": m$loncillo.
'7%b$, !$7$ b$r$": /$rba.
'7$ b$rikol: la /$rba d$l mu$r&o, (la /$rba azul* o a)il. 4ara $l
i&u&u.
Con #uri1cacion$s lus&ral$s #ara $s#an&arl$ la mu$r&$ a los
$nf$rmos.
'7$ bikn: #la&anillo.
'7$ bu/uku: granada, las hojas.
'7$ chchara: r$&ama, !n$uro l$ana loba&a !3." N. >r.".
'7$ chiba&: n$lumbio.
'7$ chich, !$7$ )i)": or&iga.
'7$ chor: s$nsi&i+a.
'7$ chro: abrojo &$rr$s&r$, !<ribulus maPimus, 3in.".
'7$ d%: /$rba camarn.
'7$ d$d%: /$rba #a&a d$ gallina.
'7$ d%ngo: /$rba guin$a, (/$rba d$ mon&$*.
'7$ di okr$r$: #ringa h$rmosa.
'7$ dcha: corojo.
'7$ d8: fr$scura, /$rba.
'7$ dibu%: mal+a &%, !Corchorus sili-uosus. 3n.".
'7$ d8du, !$7$ d8n": #rodigiosa o si$m#r$ +i+a.
'7$ $ch%nla: chamico, !Da&ura .&ramonium, 3in.".
'7$ $d %di: /$rba d$ guin$a.
'7$ $f: ann.
'7% %gb: farolillo.
'7$ $gbodo: #lan&a d$ agua.
'7% $% $7$ odara $7% oris la ma: (4or mu/ u$r&$ -u$ s$a la
bruj$ra d$ &u /$rba, mi san&o la d$s&ru/$*.
'7$ $j8n: ,or d$ 4ascua.
'7$ $l$r ldo: lino d$ ro.
'7$ $o kosini 7%: n8m$ros.
'7$ $#, !$7$#": mani.
'7$m$#rki nin-uin: albahaca m$nuda.
'7$ $rn: grama, !/$rba".
'7$ $rn: #a&a d$ gallina, !/$rba".
'7$ $r8kumi: adormid$ra.
'7$ $&a m$r: +$&+$r.
'7$ $uro: +$rdolanga d$ 's#a)a.
'7$ 1ni: albahaca mora, !d$ hoja ancha".
'7$ 1ni adach%: albahaca mora.
'7% garr a/% jir%: /$rba h$dionda.
'7$ gun: cor&ad$ra.
'7$ ib%ku$, !$7$ ib$#%": #a#a/a.
'7$ i$/$: ciru$la.
'7$ iki: l$)a.
'7% Ikok: hojas d$ un rbol -u$ u&ilizan los >abala7os #ara
hac$r /$f. 'l rbol $s& consagrado a Chang.
'7$ ikoku: malanga.
'7$ imo: h$l$cho h$mbra.
'7$ in: guao.
'7$ i&8&u: hojas +$rd$s.
'7$ jara jara: /$rba h$dionda.
'7$ka: rama.
'7$ karodi: canu&illo.
'7$ ka&a ka&a: rom#$ zarag9$/.
'7$ k$oli: algodn.
'7$ k$7$: mon&n d$ /$rbas -u$ s$ &ra$ #ara $l Asi$n&o o
iniciacin.
'7$ kini kini, !$7$ kinini": albahaca d$ hoja m$nuda.
'7$ko: #lan&a, ma&ojo.
'7$ko:gajo, rama.
'7$ koko: malanguilla.
'7$ koro: /$rba amarga.
'7$ ku: mara+illa.
'7$kuolo: /$rba d$ sa#o.
'7$lab: c$iba !b$ndi&a #or Od8a".
'7$ laib: mal+a &%.
'7$ lari lro: hoja d$ /agrumo.
'7$ l$r$ m: b$juco #$lado.
'7$ l$r$ m: b$juco #$lado.
'7$ loro: /agrumo.
'7$ lulumano: /$rba d$ inci$nso.
'7$ mi r% cr$7% mir% $7% mir% air cr$7% mir% cr$7$mir%:
(@Con -u% hi$rba $s&s la+ando a los Orishas*B
'7$ n%: or&iguilla, !Jl$ur/a cunca&a !A. Nich" K$dd".
'7$ nani, !$7$ n%n$": /$rba d$ la ni)a.
'7% ni ai): cundiamor.
'7$ ni kini kini: albahaca m$nuda.
'7$ ): cucaracha, !/$rba".
'7$ $%: /$rba d$ la ni)a.
'7$ )i: a)il.
'7$ )i), !i), ikn": or&iga, !Or$ra baccif$ra !3.".
'7$ ob: #la&anillo.
'7$ oburo: colonia o coa&$.
'7$ ocha $r%: #lan&a, (0an&o d$ la Mirg$n*.
'7$ ochiba&: alambrillo.
'7$ och8n: b$rro.
'7$ odo: manglar.
'7$ odu/af8n: #$nd$j$ra, arbus&illo, !.olanum <or+um, .7.".
'7$ of: chamico, !Da&ura s&ramonium. 3in.".
'7$ ogikan: hojas d$ jobo.
'7$ ogu% &i/o aro: b$juco d$ #urgacin.
'7$ okikn: car-u$sa.
'7$ ok8m agb: saludando a la /$rba -u$ s$ d$s&ina al omi$ro,
agua lus&ral d$l asi$n&o o iniciacin $n la N$gla d$ Ocha.
'7$ okuo: caimi&illo.
'7$ oli: hojas d$ algodn.
'7$ olo : aguaca&$ , !las hojas"
'7$ olun$: s$rraja, !/$rba".
'7$ ol8bo: #la&anillo.
'7$ omimo: +$rgonzosa.
'7$ o#a: hojas d$ lamo.
'7$ orisha: /$rbas ri&ual$s.
'7$ ori+%: h$l$cho mu/ 1no.
'7$ oro: algodn.
'7$ ororo: albahaca, !Ocimum >asilicum, 3in.".
'7$ oru1ri: +$rb$na.
'7$ ou: algodn.
'7$ o&ar: /$rba d$ guin$a.
'7$ o/%usa: guanina.
'7$ #: man.
'7% #o&&: fulminan&$. !Nu$lla g$mini ,ora I.>.L.".
'7$ rn: /$rba #a&a d$ gallina.
'7$r$/%/$: #$na.
'7$ r8: hojas d$ mam$/.
'7$ sadak: /$rba d$ #la&a o corazn d$ #aloma.
'7$ sn sn: cundiamor.
'7$ s$s$: judia? la #lan&a d$l frijol blanco.
'7$ &ab: &abaco.
'7%: &aba&%: /$rba rom#$ zarag9$/.
'7$ &a7%: /$rba s$rraja.
'7$ &%&$: bl$do.
'7$ &: lirio acu&ico.
'7$ &i/: zarza.
'7$ &u&o: cha/o&$, !.$chium $dul$, .7.".
'7$ &u&u: +$rdolaga.
'7$ &u/uku: granada.
'7$ uro: sal+ia.
'7$ /agbn: hojas d$ &amarindo.
'7$ /$/%: /$rba .an Di$go.
'7$ /$/%: ciru$la.
'7$ /ilo: #a#$l blanco, #a#$l $s#a)ol.
'7$ /i/a: #araso, !m$lia az$d$rach, 3in."
'7$ /okol%, !$7$ /oko/%": #a&ico.
'7$ /uko: manigual.
'7mamaro: #alo cochino.
'7oB: @-u% dic$B
'7o: $llos, us&$d$s.
@'7B: @culB
'7: #$ligro, / #rohibicin. !3o -u$ no d$b$ com$r $l i/a7".
'7 mi lki: hblam$, habla conmigo.
'7 s$: $llos lo hici$ron.
'78: #$ligro.
'7ura: fuf8 d$ )am$.
'7ur$: mos-ui&o, guasasa.
'/: la do&acin, !los $scla+os d$ un ing$nio".
'/: &a&uaj$, marca d$ la nacin a la -u$ #$r&$n$ca $l africano.
'/: #$scado.
'/ aranl: sala.
'/ bib$: #$scado ahumado, bacalao.
'/ bibu: #$scado asado.
'/ bidi: #$scado ahumado.
'/ g9i g9i: #$scado ahumado.
'/n: #$in$.
'/anin%: caballo.
'/ oro: guabina, #$z.
'/ oro &u&u: #$scado fr$sco.
'/ara, !i/ara": alcoba, cuar&o.
'/ara agua /%un: com$dor.
'/aranl: sala, r$cibidor.
'/ &u&u: #$scado fr$sco.
'/ s$ kun mad%: (=ua/acn bra+o, nadi$ l$ $cha garra*.
'/%: si$&$.
'/%: &rag$dia grand$.
'/% ain angoch% akak fla/% on kola afn: (.i d$ +$ras &i$n$s
amigo ma&a un gallo, +i%r&$&$ la sangr$ / d $n la call$ -u$
ma&as&$ al hijo d$l r$/.
'/% bal$: sangr$.
'/% bang: #$l$ar duro.
'/$ku/$ku: Oba&al.
'/$l%: #aloma, #alomo.
'/$l% $/$l% $/$l% $/% kosu$ 7$l%: (3a #aloma no $s ca#az. Da
+arias +u$l&as #ara subir sobr$ la h$mbra*. !.$ lo can&an
ironicam$n&$ los +i$jos unos a o&ros".
'/$l% fun f8n: #aloma d$l 's#ri&u .an&o.
'/$l% m$/i $r8: dos #alomas n$gras o #ar$ja d$ #alomas.
'/$l8: #olica, !(;o d$b$ d$cirs$ achol8, ni ach%l8*".
'/$n: cundiamor.
'/$n: h$morragia, $char sangr$.
'/$n: s$ llama al signo Okana / Ogunda, !d$l Dilog8n", anuncia
sangr$, &rifulca, $fusin d$ sangr$ #or la nariz, la boca o $l r$c&o.
'/$nk$)o: albahaca m$nuda.
'/$ni/%: #$ligroso, m$n&iroso, &ra#aln.
'/$ni/%: &rifulca, &rag$dia, +$nganza, cas&igo sangri$n&o.
'/% oro: guabina. 3a -u$ s$ $m#l$a #ara ofr$ndarla $n una
rogacin #or $nf$rm$dad a $l$d olor, ($l .an&o d$ la Cab$za*.
'/$r$m$/i: los jimaguas.
'/$r$ /$r$: brillan&$.
'/$r$/o: #alo humo.
'/%und$: n8m$ro ocho d$l Dilog8n.
'/$/$: ciru$la.
'/: $s&o -u$ $s& a-u, $so, $s$.
'/: us&$d$s.
'/: hu$+o.
'/: sangr$.
'/: di$n&$s.
'/: dos.
'/iadi%: hu$+o d$ guin$a.
'/ibal$: collar d$l Orisha.
'/ib: #u$blo, &ribu o (nacin* lucum.
'/idilog8n: di$z / ocho.
'/ $&8n: hu$+o d$ guin$a.
'/idilogbn: +$in&iocho.
'/if%: Odu, signo d$ la adi+inacin #or m$dio d$ los cua&ro
#$dazos d$ coco, cuando ca$n dos #r$s$n&ando la #ul#a / dos la
cor&$za.
'/if% m$/i: $n la adi+inacin #or m$dio d$l coco, cuando ca$n
dos +$c$s los cua&ro #$dazos, dos #r$s$n&ando la #ul#a / dos la
cor&$za.
'/ka: $s#aldas.
'/ika, !a/ika /ika" circulo.
'/ka? !a/ika" . Arrodillars$$n un ru$do -u$ s$ hac$ $n $l su$lo.
'/ila: doc$.
'/il: nombr$ #ro#io.
'/l:- XY$l -u$ &i$n$ algo ! una in,u$ncia". Au$ dond$ +a s$
formaYY !un $nr$do o dis#u&a"
'/la: XYcuando $l r$/ s$ +is&$ con &odas sus galas, con su
corona / &odo su #od$r.
'/la Ch%bora: ! Odu d$l If".
'/il , Chang , '/la Ch%bora , s$ dic$ cuando Chango &oma
#os$sion d$ su caballo , m$diun.
3o conduc$n $n&onc$s al igbod8 , lo +is&$n /lo ll$+an con
su corona #u$s&a a saludar $l >a&.
'/il Ch$bora: Odu d$ los llamados ma/o-r$s. ;8m$ro doc$ d$l
Dilog8 , ad+i$r&$ &ram#as , $nga)os $n asun&os d$ din$ro /
mal$1cios. Acons$ja al consul&an&$ -u$ no coma $n casa d$ su
aman&$.
'/il%logun: +$i&idos.
'/n: us&$d.
'/in, !$jin" : cundiamor.
'/inla, ! $rinl": ca&orc$.
'/i ogb$. Odu d$ If . .imboliza $l da .
'/ioko: odu d$ los llamados ma/or$s . Corr$s#ond$ a dos
caracol$s $n $l Dilog8n. Anuncia $l nacimi$n&o d$ ib$/i ,
! m$llizos".
'/ilos8n: $n $l Dilog8n , cua&ro caracol$s -u$ , $n&r$ o&ras cosas
l$ ad+i$r&$ al consul&an&$ -u$ d$b$r As$n&ars$ , XYr$cibir ochaYY
iniciars$.
'/ionl$: odu d$ los llamados ma/or$s , anuncia $l mal$1cio
mor&al -u$ su#u$s&os amigos #r$#aran #ara ani-uilar al
consul&an&$ . 4rohib$ salir d$ casa duran&$ si$&$ das hasa&a
d$s#u%s d$ la doc$ d$l da . 4rohib$ &ambi%n -u$ $l consul&an&$
coma bonia&o duran&$ di$z / s$is das . 's&$ &am#oco #odra
ma&ar ra&on$s.
'/ ori o/ om risa l ba : XY's$ dond$ s$ $ncu$n&r$ , $s un
hijo d$ san&o XY.
'/ioroso: cua&ro caracol$s boca abajo.
'/i/ , ! $/i/i %dun" : %s&$ a)o.
'/ : gu$rra.
'/ : maj , cul$bra , jubo .
'/ : !o/o$r%" : majaci&o ci$go , ! cul$brilla inof$nci+o, sin ojos.
Min$n $n las lagunas , s$ l$s llama ca&ibo ".
'/ : ocho .
'/ nab$/ : XY4$z -u$ $s &odo rojoYY.! 3a cabrilla " .
'/ Obini dag8nla : XYmuj$r #$scado d$ marYY, 2$m$/ , -u$ $s
sir$na .
'/8 : 0aj .
'/um: s$ dic$ #ara llamar a Osh8n .
J
J , f : d$s#acio .
Jad$si% : jicari&a , &aci&a , cazu$li&a , r$ci#i$n&$ hondo .
Ja $r : af$i&ar la cab$za .
Jag8 : a#r$&ar .
Jai : nombr$ d$ hijo d$ Chang .
Jal : sabor$ars$ .
Jalai) , ! falaik " : hac$r da)o con bruj$ra .
Jal% , !Chang &$rd8n fal% " : .$llo , $mbl$ma d$l Cabildo
Chang <$rd8n .
Ja lor : ras#ar la cab$za .
Jar : af$i&ar la cab$za , !$n $l asi$n&o" .
Jaroni : #$lado .
Ja&% : &abl$ro d$ If .
Ja&i fa&i ,! fa&u fa&u" : acabar d$s&rozar .
Ja/ : rom#$r , ro&o .
J$f% : $chars$ fr$sco con un abanico .
J$f% : bamboll$ro , $chador .
J$isi& : abogado.
J$isi& : s$cr$&ario.
J$isi& : $scribi$n&$ .
J$l Chang : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
J$l% , ! &%&$" : bl$do .! Amaran&hus +iridis 3in ."
J$m : m$ gus&a .
J$nd%bi/o : /amagu , ! gu$rra &richiliod$s , 3in" .
J$nu Lon8 : b$so .
J$odn : #u$blo , &ribu o nacin locum .
J$r$ : #i&o .
J%r% : XY un d$s$o #ara bi$nYY.
J$r$f% : air$ , brisa , +i$n&o .
J$r$f% : abanico .
J$r$f% mari7 : abanico d$ guano .
J$r$k$&% na na nub$ roafar : #alabras -u$ s$ dic$n $n $l
Cabildo #ara #$dir #$rdn al Orisha cuando $s&$ s$ mani1$s&a
col%rico , XYcali$n&$YY como si h$chara chis#as .
J$r : -u$ no #$sa .
J$ri& : &$n$r #aci$ncia .
J$&ib : mu$r&$ r$#$n&ina, ! #or augurio".
J$&ib osobo u% : XY 3a mu$r&$ d$ r$#$n&$ r$chaz $l bi$nYY.
J$&ila &ok$ :YY-u$ s$as bu$no -u$ &odo si$m#r$ &$ +a/a bi$nYY?
#alabras -u$ dic$ >abala7oa la I/olacha al -u$ hac$ $b .
Ji ,! f f " : #on$r .
Ji $& &an oruko - O/$ -u$ nombr$ &$ #usi$ron B.
Jibal$ : barr$r .
Jibal$ : g$s&o d$ r$+$r$ncia -u$ s$ hac$ $n #r$s$ncia d$ I/a7
cuando $s& $n $l Il% Orisha +$s&ido con sus galas, $l dia d$ su
consagracin o al hablar d$ un orisha , / -u$ consis&$ $n &ocar $l
su$lo con la #un&a d$ los d$dos / b$sados d$s#u%s .
Jbo : mald$cir , r$n$gar .
Jib : h$char bruj$ra.
Jibom : zabullir , hundir $n $l agua .
Jib s$)% : XY &irarYY $n s$n&ido mgico , lanzar un mal$1cio .
Jib8 : maldicin .
Ji$d$no : #$rdona .
Ji$n f8n : blanco .
Jifa: as-u$rosidad .
Ji far : af$i&arc$ &oda la cab$za .
Jif%&o : XY <odo -u$ s$a #ara bi$n . Au$ $l sacri1cio -u$ s$ ha
h$cho ,s$a d$l agrado d$l Orisha / nos conc$da su gracia XY.
Jif%&o : 'l baba orisha , con un guin$o $n la mano, can&a 5 Jif$&o6
al &$rminarc$ un sacri1cio .
Jif$&o , XY hac$r 1f$&oYY, s$ llama $l 1nal d$ la c$r$monia -u$ &i$n$
#or obj$&o XYalim$n&arYY a los orishas .
J J : #in&as d$ color , ! #on$rlas $n $l #inc$l".
Ji Ji okn su : s$ l$ dic$ al ac&o d$ #in&ar las I/alochas /
>abalochas los color$s los color$s simblicos d$ los cua&ro
Orishas #rinci#al$s , Oba&al , 2$ma/ , Chang / Och8n $n
la cab$za d$ I/a7o . 3i&$ralm$n&$ ,YY #on$r $l corazn $n la
#in&uraYY.
J f okn 7iniki 'l$gu : #alabras d$ r$zo -u$ s$ can&a #ara
#in&ar la cab$za d$l n$1&o $l dia d$l Asi$n&o o iniciacion : XY
4ongo la #in&ura / an&$s saludo d$ corazn a 'l$guYY, -u$ $s $l
#rim$r orisha -u$ si$m#r$ s$ nombra .
Jifo : loco .
Jifoch% : #on$r bruj$ra .
Jif8 : mano , dar la mano .
Jif8 !1f8n" : dar , ofr$c$r .
Jif8n : mano .
Jifuni : dar .
Jifuno : ds$lo .
Jiguo&a ! 17o& " : &ocar .
Jika&a : d$dos .
Jilani : chino .
Jilani biok8 : $l chino #ar$ca un mur&o .
Jil% : &i$rra .
Jilona : cal$n&ar .
Ji m om mi : d$jo a mi hijo .
Jim : 5 D$&$n&$6 .
Jio ba /a : una injuria , dirigida a la madr$ d$ la #rsona -u$ s$
of$nd$ .
Jir% : blasf$mia , maldicin .
Jisil$ : lib$r&ar , lib$r&ad .
Ji&ib : as#$c&o d$sfa+orabl$ d$l Dilog8n . .igni1ca mu$r&$
r$#$n&ina .
J&ila : lam#ara d$ ac$i&$ , candil .
Ji&ila/% : XY cand$la d$ solYY .
Ji/a : gorra .
J : ci$go . ! O/8 f , ojos ci$gos ".
J anag : hablar locum .
J $nuso , !1 fo $nuso"? la)oso , gangoso, !YYIablar #or la narz
como los a/%YY $s#iri&us ,du$nd$s"
Jfo : c$rrado .
Joko : la+ar .
Jolo : mosca , moscn .
Jom# : ll$no d$ g$n&$ .
Jn fn : con+$rsador .
Jn kn : ind$c$ncia .
Joribal$ : saludar , #os&randos$ an&$ $l I/a7 o los ma/or$s $n
r$l$gin , babalaos , i/alochas / babalochas , r$#r$s$n&an&$ d$
los Orishas . .igni1ca &ambi%n adorar , +$n$rar .
J su : ro&o .
Josun : la d$r$cha .
Jo/udi : malo , -u$ no sir+$ .
Jo/ud% &i7 alador mor &o/ud% : XYCharla&n , un &i#$jo -u$
$nga)a o &ras&orna con su habladura ? #$ro -u$ al -u$ sab$ no
lo confund$YY.
J8 ! f8 f8 " : a#risa , r#ido , d$ #ron&o .!XY Como $l ra/o d$
ChangYY".
J8 b , fu b : brincar .
Ju Chang : $l r$lm#ago a $l ra/o .
Ju Chang : #ara Chang.
Judumb : cuchillazo .
Juf$l$l% : lo -u$ no sir+$ .
Juf Og8n : Og8n acaba con &odos $n un ins&an&$ .
Juf8 : #as&a d$ #l&ano , machu-uillo d$ )am$ o d$ malanga .
Juf8s$l$ : m$n&iroso .
J8ku fuk8 : bron-ui&is , $nf$rmo -u$ &os$ .
Julu fulu : las ojas d$l maz s$co .
Jul8 &ul8 : guanajo .
Jum ag : dam$ #$rmiso .
Ju mi bibil : dam$ la lm#ara .
Ju mi if% : dam$ $l jarro .
Jumi i/ : dam$ madr$ .
Jumi lo mi : dam$ agua .
Jumini kokn unf s$ in/% fumuni ang8a umbo : dam$ una
fumada .
Jum &o lo& di$ : dam$ d$ &u aguardi$n&$ .
Jum8 $g7 : cana .
J8n f8n : azuc$na .
Jun $i/% : ala .
J8n$i/% dar : alas d$ #jaro 1no .
Juni , ! 1 funi" : ofr$c$r , r$galar .
Junk% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Juru : in&$s&inos .
Juruf8 : air$ .
=

=ad$i : #la&o .
=aga : grandsimo .
=aiso/8 : gua .
=ais$/8 o/% : gua d$ m$ln .
=amu gamu : nombr$ d$ Og8n .
=amugamu : aba&ir , $P&$rminar .
=an : l&o , grand$ , ancho .
=anara/ : sof .
=anga o lrun : XYNodando como $l solYY.
=ang arri$ro : XY nacin o &ribu -u$ hablaban como los congos .
Cali1cados $n&r$ los congosYY.
=ang iki : cor&ar #alos.
=n gn : grand$ , mucho .
=a/8 : al&o, al&simo .
=b : cog$r .
=b% : -u$dars$ .
=bogb : &odo , &odos .
=$g%: +$rruga .
=% g% : XY-u$ as mismo $s XY, a1rmado / d$ acu$rdo con la
o#inin d$ o&ro .
=$l% : man&onci&o , #a)u$lo .
=$l$ : sobr$ .
=$l$dud8 : oscuro .
=$l$f : amarillo .
=$l$f8n : azul .
=$l$cucu : blanco .
=$l$unoko : rojo .
=in : burla .
=iri gir : corr$r .
=odo : c$rradura .
=dogod : candado, XYd$ los an&iguos , candados -u$ /a no s$
+$n ? l$ llamaban hu$+o d$ &oroYY.
=do godo #a $ : $nsalzando $n un can&o a Chang , !Ogod" a
-ui$n $n una ba&alla con Og8n , sal+ a su aman&$ O/ ,
in&$r+ini$ndo o#or&unam$n&$ con $l +i$n&o / la c$n&$lla . 5Ogod
ogod ma kul%nsu lukum &akua d$s o/%6 Ona +$z +$nc$dor s$
aclam a Chang $n la &i$rra <kua , a la -u$ fu$ $s&$ Orisha con
O/ .! $n o&ros can&os s$ oir , una +$z d$ 0 kul$nso ,
makul%mb$ ".
=odoral% : salud .
=og : goma franc$sa .
=ol 7ar8n : robus&o , sano .
=ongo : cogollo , lo 8l&imo d$ arriba .
=ori : mon&ura .
=ora our% : s , h$rmano .
=orisha : so#$ra , ! la d$l Orisha -u$ con&i$n$ las #i$dras d$l
cul&o -u$ r$#r$s$n&an a los Orishas".
=r$f% : n$gros d$ $s&$ nombr$ -u$ +ini$ron a Cuba . 3ucum .
=rn grn : cascab$l , ! onoma&o#%/ico".
=ronor : &o&i .
=u ! 7 " : +$n .
=ua bi m : XY4ron&o +a a #ar&irYY.
=uabur8 /ul$ : XY4lan&arYY o #ro#agar la r$+ucin , la d$sgracia ,
la gu$rra .
=uad$ : #alangana .
=ud% , ! 7ad% " : ll$gar , $s& ll$gando .
=uad% : r$bosado .
=ua$ : colcalo , #onlo .
=ua$l$ar : #$inado .
=u gu : #$rro , ! onoma&o#%/ico ".
=uaguda : /uca .
=uagu : XY+ira +iraYY , girar , $j$ . ! L$k% guaguo , $j$ d$
carr$&$ra ".
=uaguo ! 7a7 " : acabar una cosa .
=uagu : $scam#ar, /a no llu$+$ , c$s d$ llo+$r.
=uaka : cuchara .
=uako : amargo , un b$juco as llamado #or su sabor . Malioso
#ara las $nf$rm$dad$s +$n%r$as .
=uakodo : zanja .
=ualani : r$mar .
=ual$ : aguj$ro .
=ualod% ,! 7alod% " : lo d$ fu$ra ,o l$jos .
=ua lo chu o&i mu ochich% : ir a cog$r )am$s #ara cocinarl$s .
=uana : +$nga , +$n .
=uangu : claro .
=uangu : camino r$al .
=unguaro : -u$ $s& bi$n .
=ugubo$s : $ncrucijada .
=uang8n : claro , s$guram$n&$ .
=uanguo o s$s : cua&ro caminos .
=uanikomio ! 7anikomio " : $n&r%gam$lo .
=uans : #on$r algo .
=uaar : mira .
=uao guao : #lan&a +$n$nosa .
=uari, ! 7ari " : 1rmam$n&o .
=uas% la $r , ! 7as$ l$r " : #$inar , #%inalo .
=uas% odo : zanja .
=uas : ll$g .
=ua& : $scu#i&ajo , $scu#ir .
=ua&olok8n : XYll$g al marYY.
=udulom : ba)ad$ra .
=u%a -u%a : zorzal , #jaro . ! onoma&o#%/ico ".
=u% gu% : l$ngua d$ +aca , ! /$rba" .
=9$ g9$ kan : $s&r$llas .
=u$ngu$ a/ : $l #$cho d$l carn$ro , sacri1cado .
=u$ngu$l% : l$gumbr$ r$sbalosa como $l -uimbomb , Con $l
gu$ngu$l% , la mal+a , &% / o&ras /$rbas / bolas d$ fuf8 , !d$
#l&ano " s$ hac$ un maluk , un bu$n caldo ..$ conoc$ &ambi%n
#or kakal8 , o kakar8 .
=u%n D gu%n : chico .
=u$ngu$r% : $s#$ci$ d$ aba o frijol , -u$ s$ cocina con arroz ,
$s ofr$nda gra&a a O/ .
=9$r$ g9$r$: -u$ no s$ $s& -ui$&o .
=9$r$ g9$r$ : loco .
=9$r$ g9$r$ i)% k : loca -u$ cohabi&a con cual-ui$ra .
=u$r% ok% : bajar , bajada .
=uf% : $ruc&ar .
=uidaf% : rabo .
=9i g9i m$/% : borracho .
=9ni : $s#ri&u .
=uini : =uin$a , Africa .
=uni guni , ! kini kini " : &om$gun .
5=ul% . =ul%6 : bajar , bja&$ .
=8ma g8ma : XYs$ l$ dic$ a Og8nYY .
=umg8ma : fondo .
=um ? nombr$ d$ Osh8n .
=um , !gun " : bordar , bordadora ? Osh8n gum , -ui$r$ d$cir ,
Osh8n XYla -u$ borda , $n uno d$ sus a+a&ar$sYY.
=um : m$ gus&a .
=unguach% : #alabra .
=8ng8n : +ara larga , #arara/os .
=unu : largo .
=8nuguach$ : gargan&a .
=8nuguach$ : #$scu$zo.
=8nuguno , ! gunug8 " : #a+o .
=unuc8 : aura &i)osa .
=unuc8 : $l aura &i)osa , m$nsaj$ro d$ Olo1 duran&$ $l da .
=u)% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Och8n .
=u)i D gu)i : mos-ui&o .
=8o ok8 m$ln ,! 7okum$ln " : $s&a frac$ la r$#i&$ &r$s +$c$s $l
sacri1cador , cuando d$s#u%s d$ dar una o dos +u$l&as alr$d$dor
d$l cad+$r d$ la b$s&ia -u$ s$ ha inmolado al Orisha , la saca
d$l cuar&o sagrado . !XY#or-u$ $l &iar$ ,- 'k8m D d$s#u%s -u$
ma&a l$ d +u$l&as a su #r$sa an&$s d$ com$rlaYY".
=uoil%&an : XY-u$ &ra$ mucho #ara la casaYY.
=uolod% : XY&odo lo d$ afu$ra &ambi%nYY.
=uologu : nombr$ #ro#io !d$ muj$r" .
=uoro !7oro" : grano .
=uo&$gu , ! 7o&$7 " : #lan&as , hojarascas .
=uo& : XY%cha&$ a un ladoYY.
=uo &i&o nisro i/a Chang : XYChang asi como gri&as $r$s d$
grand$YY.! 'l gri&o d$ Chang $s $l &ru$no ".
=urug8 &ngo : &i$rra d$ Og8n .
=uru/nu : XY mu)$cos #ara hac$r maldad$s $l brujoYY.
=usafa : arroz .
5=7ug7o6 : #$sado .
I
Iba : alzar , alza .
Ib : jcara .
Ib asia ak$f8n : $s un Orisha -u$ no #u$d$ cargar nada $n la
cab$za . .$ #on$ a su caballo un gorro con hilos $nsa&ados d$
cu$n&as / caracol$s .
Ibada : #u$blo im#or&an&$ lukum .
Ibad% , ! ibad " : cin&ura .
Iba% : l&o .
Iba% ba/% &on8 : d$scans$ $n #az . ! $l mur&o " .
Ib $&$ m : $s&o/ $nf$rmo con cal$n&uras .
Ibguda : /uca .
Ibaibo : Dios . XYOn Oba&alYY.
Ibacasia : cam$llo .
Ibako : cuchara .
Ibakoko : cuchara h$cha d$ una jcara .
Ibmora : conformidad .
Ibamno/$ : &ris&$za , a,ijido .
Ibn bal : #a&io .
Ibanla7o/% , ! bala7o/% " : af$ar , d$s1gurar , $s&ro#$ar .
Ibarab : &abur$&$ .
Ibarag : mondongo .
Ibaragu ag mo/uha omad% kon >aragua7 mo/uba mo/uba
'l$guara 'sh8 lona : con $l #$rmisa d$ los -u$ $s&n a-u !los
Orishas" m$ inclino , #ido #$rmiso a 'l$guara / a 'shu du$)o d$l
camino . !.aludo a 'l$gu " .
Ibar : arco ris .
Ibaru : c$niza .
Ibar8 $7$ : /$rbas #ara -u$mar , sahum$rio .
Iba&ir$ko : #$chuga d$l a+$ -u$ s$ sacri1ca .
Iba/% : mu$r&o , a#ar$cido , 1nado , difun&o . Iba/% ? s$ dic$
&ambi%n como un insul&o .
Iba/% lor : #$rsona -u$ &i$n$ #$rdido $l juicio . ! carro)a ,
#odrido "
Iba/% m : m$ insul&a .
Ib% : a-u .
Ib$f8 : &oma&$ .
Ib% il% mi : -u%d$s$ $n mi casa .
Ib$iba : ro .
Ib$ku$ , ! ib$#% " : #a#a/a .
Ib$k8n : la #la/a .
Ib$k8n : $scla+o .
Ib% lor hangn bangn : #$rd$r $l con&rol , arr$ba&ars$ .
Ib$ru : mi$do , &$rror .
Ib$ru m : &$ngo mi$do .
Ib$/i : jimagua , m$llizos . #or su nacimi$n&o s$ l$ consid$ra
sar$s #r$+il$giados .
Ib$/i : los jimaguas , <a$guo / kand$ .
Ib$/i ma/a/ : $l hijo -u$ #r$c$d$ a los ib$/is , -u$ nac$ an&$s
-u$ $s&os .
Ib$/i n$n% : ni)os sagrados , honrados #or sus madr$s / #or
&odos #or-u$ &ra$nXYmarcas d$l ci$loYY
Cuando un Ib$/i mu$r$ s$ l$ hac$ un mu)$co -u$ l$
r$#r$s$n&a .YY's&$ s$ bau&iza , s$ laba con /$rbas / s$ alim$n&aYY,
su h$rmano d$b$ d$ darl$ la mi&ad d$ &odo lo -u$ &$nga , has&a
-u$ mu$ra , r$cib$n los nombr$s d$ Land$ , <ai7 , Lori$ , Alab
, >amboch% , Iduo ? XY-u$ son los dominan&$sYY.sic.
Ib%/oko : nombr$ d$ Abik8 .
Ibi : maldad .
Ib : bajada , cu$s&a abajo .
Ibidodo omad ibi&$&% oma&% : XY#or $so $s -u$ dond$ $llos
-ui$ran -u$ /o no #is$ +o/ a #isar . O #or dond$ no -ui$r$n -u$
#is$ +o/ a #isarYY.Ibn : ol8o , sac$rdo&$ d$ If .
Ibn : calamidad , mala su$r&$ , da)o .
Ibn : babosa .
Ib ola ninb% : +i+$ con grand$za .
Ibo , ! igo " : bo&$lla .
Ibo : camino .
Ibo : bru&o .
Ibo : corojo .
Ib : #on$r .
Ib : man&$ca d$ corojo .
Ib : hombr$ blanco .
Ib : $l XYhombr$ d$ una &i$rra #ari$n&$ d$ 3okum .
Ib : ro .
Ib : caracol -u$ $s$ guarda $n la mano , mi$n&ras s$ lanzan los
d$ms , $n la adi+inacin #or m$dio d$l dilog8n .
Ib : $nr$dadora , coralillo .
Ibochich% : hac$r $b . 'b d$ im#or&ancia .
'bod$ : $m#l$ado d$ aduana .
Ibdun ,! igbodu " : cuar&o sagrado $n $l -u$ s$ d$sarrollan , $n
casa d$l >ab o$isha o I/alocha , los ri&os inicial$s .
Ib$f8n : $nr$dadora d$ $s&$fano&$ .
Ibol% : &$ja .
Ibolu7 : libr$ , lib$r&ad .
Ibonl : bomba .
Ibo : aguan&ar .
Ibor$ /$ku : odu . signo #rof%&ico .
Ibor 'l$d : hac$r sacri1cio ? alim$n&ar $n la cab$za al $s#ri&o
o #rinci#io adi+ino -u $ r$sid$ $n $lla .
Ibori m$/i : odu , sino d$ If .
Ibor 7$no : Orisha , ZZ'l ni)o d$ A&ochaYY.
Ibor8 : #araguas .
Ibor bo/ : #alabras -u$ l$ dic$ >abalao , d$c$andol$ salud ,
#rod#$ridad , &riunfo , al #on$rl$ la mano $n $l hombro a un m$nor $n
ca&$gora -u$ l$ saluda . .aludo -u$ s$ l$ dirig$ al >abalao .
Ibos : od8 , camino d$ If .
@Ib sB : @Dnd$ $sB .
Ib siar% : @d$ dnd$ $s $soB , @Au% $s $soB .
Ib sis% : XYcamina a &rabajarYY.
Ibosio : #i&o , o gir&o d$ auPilio .
Ibo/% : $n&$rrado , ! $l cada+$r " c$m$n&$rio , s$#ul&ura .
Ibo/i : c$m$n&$rio , #an&$on , &umba .
Ibo/8 : d$scarado .
Ibo/8 : man&illa #ara ir a misa .
Ib8 : ro .
Ib8 Aku , !ak#" : Osh8n .
Ib8 Akuara , ! ak#ara " : Osh8n !$n la con,u$ncia d$l ro / $l mar " .
Osh8n -u$ solo s$ sus&$n&a con codornic$s . .us 1$l$s l$ sacri1can
codornic$s / +ia&$n la &inaja -u$ con&i$n$ sus o&n con una ma/a d$
#lumas .
Ib8 A)a : Osh8n , r$ina d$ los &ambor$s .
Ib8 A/% : Osh8n .
Ib8 b8 : un XYcachi&oYY, #$daci&o.
Ib8 I)a: 2$ma/ .
Ib8 I&um8 : Osh8n .
Ib8 Lo&o : 2$ma/ .
Ibul$ : cama , l$cho .
Ib8 3odi : Osh8n .
Ibu 3ok8n : d$n&ro , hondo $n $l mar .
Ibuno D isoro : lib$racin .
Ib8odo : ojo d$ agua , laguna .
Ib8 Olodod : Osh8n ,du$)a d$ los ros .
Ib8 .$di : 2$ma/ .
Ib8 <ib8 : Osh8n .
Ib8 /umu : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Ichdodo : azul , azuloso .
Ichagbor : cascab$l .
Ichana : fsforo .
Ich% la an8 : &ris&$ .
Ich% / : ac&o d$ in+i&ar a lasI/alochas a la c$r$monia d$ un
XYAsi$n&oYYo iniciacin .
Ichiro : m$sa .
Icham : &oma&$ .
Ichonch a#% : &ocar con las manos la boca d$l g9iro , r$ma&ando los
gol#$s .
Ichncho $7$ odara kol%ri $/ ichncho ag7% : s$ can&a cuando $l
mandad$ro d$l &$m#lo fu$ / +u$l+$ d$l mon&$ con una /$rba , zargazo
o /$rba 1na , consagrada a 'l$gu . 'l s$n&ido : camin% $l mon&$ /
arran-u$ /$rba bu$na . ! 'l mandad$ro an&$s d$ arrancarla l$ d$ja
una ofr$nda d$ maz &os&ado , #$zcado ahumado / ac$i&$ d$ corojo " .
Ichoro , ! isoro " : habla l$guaj$ .
Ich8 : 1am$ .
Ichu : 'l$gua r$#r$s$n&ado $n un )am$ .
Ichu kun il%oko 7n : la 1nca $s& ll$na , s$mbrada d$ )am$s .
Ichu lara f8n : guanbana .
Ichuno : diarr$a .
Id , !id%" : c$ra , c$rilla d$l oido .!id $& ".
Id : lo -u$ brilla .
Id : $s#alda d$ Chang .Ioz .
Ibabu : cin&ura .
Ibalu : narz .
Idana : fogn .
Idara : boni&o .
Idara, ! odara " : &$n$r , gozar d$ salud , s$n&irs$ sa&isf$cho : 5'mi
dra6 .
Id% : #uls$ra , manillas .
Id% : ll$gar , ll$gada . ! id$ moris .cuando ll$ga mi orisha " .
Id% : r$sguardo , amul$&o .
Id% , ! i/% ": #lumas .
Id% $l$k$ : manilla d$ If , !Orunla ".
Id$f8 : fru&a bomba .
Id%ku : #a)u$lo , ! id%ku m , #a)u$lo mo".
Id% o& : garrafn d$ aguardi$n&$ .
Id%u : $l jimagua -u$ nac$ #rim$ro . 's m%dico zahor . .i$m#r$ jun&o
a Chang .
Id : ano .
Id : nalgas .
Idi : su$r&$ , signo , d$s&ino .
Id adir% : la rabadilla .
Idib$ : al guila / un od8 d$ If .
Idib$ cocin$ro d$ Oba&al , +c&ima d$ calumnias -u$ hici$ron
#$nsar a Oba&al -u$ Idib% $ra un holgazn . gracias al cons$jo d$
Orula , %s&$ consigui la con1anza d$l Orishanla .
Idib$ : s$g8n $l orculo d$ If XYhijo d$l din$roYY, #$rsona afor&unada ,
s$r ol8o .
Idi$ro : odun , signo d$ If .
Id f8n : odun , signo d$ If .
I1 guori : odun , signo d$ If .
Idi i/ar% : injuria , ! idi : nalgas ? i/ar% : madr$ .
Idik : odu , signo d$ If .
Idicobia ,!idi kadia " : odu , signo d$ If .Id lad mad : &rac$ro , #or
d$&rs .
Idilog8n ni-ua& ik8 soro : XYCaracol habl cuando muriYY XY4or $l
caracol &$ habla $l mu$r&oYY.
Idn >arab : odun , signo d$ If .
Idno guani : odu , signo d$ If .
Idn &ra#n : odu , signo d$ If .
Id ibir : nalgas d$ muj$r .
Id och% : odun , signo #rof%&ico d$ If .
Idisa , ! Idiso " : odun , signo d$ If .
Ildi/$ku : odu , signo d$ If .
Ido : ro .
Id : ombligo .
Idobob% : $l m$llizo +arn .
Idn : rosa .
Ido8 : $l hijo -u$ nac$ d$s#u%s d$ hab$r dado a luz m$llizos una
madr$ . 's&$ hijo , Ido8 , #u$d$ &ra$r com#licacion$s a la au&ora d$ sus
das , si $s una hija su nombr$ $s Alab .
Id8 , ! idud8 " : n$gro.
5I%6 [l$ sabi ib insor ban/% a/% : -u$ lo malo s$ +a/a d$ la casa ?
+/as$ l$jos d$l $s#ri&u malo , !D$ un can&o #ara al$jar una mala
sombra " .
I$/% ,!/$/%" : ciru$la amarilla .
If : gran Orisha d$ la adi+inacin , hijo d$ Oba&al , adi+ino /
cons$j$ro d$ los dios$s / d$ los hombr$s.
If do&u ifadosi a&o)8 : #$dazos d$l +i$n&r$ d$l animal -u$ s$ l$ ha
sacri1cado al Orisha .
If g9$mi : nombr$ d$ un >abalao .
If mofa : >abalao, -u$ ha r$cibido una sola mano d$ Orula $s d$cir ,
FQ $kis , o s$millas, d$ las \U -u$ r$#r$s$n&an a Orula .
Ifa o& $f dos ana)8 : $l #$scu$zo / o $l $s&mago ! d$l carn$ro
-u$ s$ sacri1ca ".
Ifra#a : da)o , insul&o , gol#$ d$l d$s&ino .
If% : $l #u$blo d$ los orishas . XY3a Noma d$ los lukumsYY.
If% : cari)o .
If% : jarro .
If%$ f%n : lic$ncia , #idi$ndo lic$ncia .
If% f% : d$s$o , d$sar , -u$r$r , amar .
If% f% : g9n .
If$f% : junco .
If$f% : +i$n&o , +$n&arrn .
If% la f$f% Osh8n : Osh8n h$chandos$ air$ con un abanico .
If% r$ r$s : b$ndicin .
I1 kan : &ocar .
If : dolor .
If do o&u if dosi : #anza d$l animal sacri1cadoa un Orisha .
If ib $i $ch%ni kol olo1 $f8 ald$o ach% ni kol : #alabras d$l r$zo
can&ado #ara cor&ar $l cab$llo d$ -ui$n +a a s$r iniciado : !XY-u$ as$ l$
cor&a #ara -u$ &$nga $n la cab$za $l ach% , +ir&ud d$ Olo1 , Dios -u$
$s& $n ob kol XY , la nu$z d$ kol , s$milla sagrada " .
If o&a ifdori : m$mbrana d$ la #anza d$l animal -u$ s$ l$ ha
sacri1cado al Orisha .
Ifori : ja-u$ca .
If8 : barriga .
Ifuro : $l r$c&o .
If87oko : abrazar .
Ign : ufa .
Igani igani iga&$ : las cos&illas ! d$l carn$ro sacri1cado" .
Igari : las cua&ro #a&as d$ un animal .
Iga/a iga&a iga$ni $ni $r$ ach% : las cos&illas d$l animal sacri1cado .
Igb : jcara .
Igb : #$rmiso -u$ s$ #id$ a los Orishas , +a asociado a la id$a d$
#r$s$n&ar la jcara ll$na d$ agua , / $s al cominzo d$ la c$r$monia .
Igba >ab : s$ l$ dic$ al Orisha , XY/o &$ hago $s&$ hom$naj$ XY.
Igbguda : /uca .
Igb big7 : dosci$n&os .
Igbal$ : $scoba .
Igbni , ! iguni " : &inaja .
Igb )%)$ : jcara adornada d$ cu$n&as blancas / rojas d$ Chang .
Igb oro : jcara d$ la c$r$monia .
Igb som : jcaras , g9iros guindados .
Igb% : s$mbrar .
Igb$ : $Pcr$m$n&o .
Igb% i/g9o : boda , XYcasorioYY.
Igb% koko : /$rba , &$rr$no cubi$r&o d$ /$rba .
Igb$l$fn : #alo c$nizo o humo d$ sabana .
Igb%l$g8n : cardo san&o .
Igb% odo : #ar-u$ .
Igb% ko : s$mbrado .
Igb% /a7 il% olo1 : casami$n&o con c$r$monia $n la igl$sia .
Igb%/$ : g9iro , calabacn .
Igbn : babosa .
Igbina : $nc$nd$r .
Igb : us&$d .
Igb , ! igu " : manigua , raz , mon&$ .
Igbod8n : XYcuar&o d$l san&oYY. Iabi&acin $n la casa d$l >abaorissa , $n
$l -u$ &i$n$n lugar las c$r$monias s$cr$&as .
Igb g9$r$ : s$r , forma $P&rafa , XYf$nm$no -u$ s$ a#ar$c$ $n $l
mon&$YY.
Igb kon kon : :cara ll$na .
Igbona okn : d$ corazn , con &oda +$n$racin .
@Igb nlB : @Os&$d s$ +aB .
Igboru : #aragua africano .
Igbosa : bos-u$ sagrado .
Igbo/% : r$m$dio .
Ig% , ! Igui ": cam#o .
Ig% : nombr$ d$ m$llizo .
Igina : rbol .
Igm : codo .
Ig : ab$ja .
Igo : #i$rna .
Igo : raz , rac$s .
Igogo , !igo" : bo&$lla .
Igko : r$&ofo .
Igko : a#aso&$ .
Ig : m$n&n .
Ign $/oro : zarza .
Ig8 : $s#ri&u malo .
Igu : moll$ja d$ a+$ -u$ s$ l$ sacri1ca a un Orisha .
Igu : jcara .
Igu : &inaja .
Igu , ! i7 " : ca+ar , abrir , hac$r un aguj$ro .
Igu , ! ig7" : jimaguas .
Igu il% ok8n : ca+ar la fosa d$l mur&o .
Igual$ : sa/a .
Igunguado : cua&ro caminos .
Iguari/$ku : odun , signo d$ If .
Ig9% , ! ig7% " : sa#o , rana .
Igu$d% : +$s&ido #ara c$r$monia d$ 'g8n !mu$r&o" .
Ig9% g9% a/a : #$cho d$l animal sacri1cado .
Igu%gu$r$ , ! igu$r$r%" : sa#o .
Igu$l$ , ! iguol% " : #a)u$lo .
Igu%l$ : cor&inaj$ .
Igu% o&igu&$ : borracho .
Ig9$r$ : ca)a .
Ig9$r$i/$/$ #$r$g8n : b$rro .
Ig9r$/$/% : #$ona .
Igu$s% : llaga .
Ig9$llo m : us&$d m$ gus&a .
Ig9 ,! i7i" : fan&asma , sombra d$ un mu$r&o .
Igui , ! iki " : mad$ra , #alo , arbol .
Igu ib : jobo .
Igu abus : alm$ndro .
Igui ach% : #alillo d$ jaboncillo .
Ogui agn : rbol macho -u$ no d fru&a .
Igui afom : algarrobo .
Igui ar$r$ : junco .
Igui a/al : zazafr , #lan&a consagrada a Chang .
Igni a/n : caoba .
Iguib% : chal .
Igu bir% : #alo caja .
Igui daf : garaba&o , o c$n&ro adorno d$ un Och .
Iguid% : r$sguardo , amul$&o .
Igu dif% : rbol ,orido .
Igu agb% : #alo s$co .
Igui $rn : cana .
Igui $rka : jobo .
Igui $r8 : #alo n$gro .
Igui $/ : c$r$zo .
Igui gar : &amarindo .
Igui ggo : goma franc$sa .
Igui l$d$ : #alo cochino , ! &$&ragos&ris balsamif$ra ", . 0 .
Igui loro : 2agruma .
Igui n ##o : XY0ucha l$)a ardi$ndoYY.
Iguinla : rbol grand$ .
Iguin m$rila/% : los +i$n&os . 3os cua&ro lados d$ un rbol .
Igui og8n : /agruma .
Igui ok% : :ag9$/ .
Igui oro : a/ua .
Igui or mb$/$ : mango .
Igui #u% : #alm$ra .
Iguir$r$ : XY rbol #ara $l bi$nYY .! $n s$n&ido mgico ".
Igui rko : caobo .
Igui &obi : aguaca&$ .
Igui 7akika : jobo .
Ig8o : &8 , us&$d :
Iguob$di : odun , signo d$ If .
Igu1kun : us&$d lo com#r .
Iguol : r$guil$&$ .
Iguol$ : #a)u$lo .
Iguo lona : a/ &8 .
Igu m s ku$ ar : us&$d m$ habla ara&ako .
@IguondB , ! @i7ondB" : @Cmo $s&B .
@Iguono larich%B : #r$gun&a $l adi+ino -u$ h$cha los caracol$s , si $l
orisga +a acons$jar $l modo d$ sal+ar al consul&an&$ .
Iguor bora : ogun , signo d$ If .
Iguori guof8n : odun , signo d$ If .
Iguri obara : odun , signo d$ If .
Iguori och% : odun , signo d$ If .
Iguori ogund : ogun , signo d$ If .
Iguoriroso : odun , signo d$ If .
Iguori &an : ogun , signo d$ If .
Iguori &u#n : odun , signo d$ If .
Ignoro , !ig7oro" : san&$ro .
Iguoro : 1$l$s , d$+o&os .
Iguo& gasa : ogun , signo d$ If .
Igura , ! ikura" : d$bilidad , an$mia .
Ij : las cos&illas , !XY/ ms corr$c&o : $gung8n ijYY".
Ijrij : d$snudo ,! ijorij lob i" : naci d$snudo ".
Ijumo : bobo .
Ik : di$n&$s , $n s$n&ido 1gurado .
Ik : maldad , da)o , h$chizo , mal$1ciar , mala accin .
Ik : cru$ldad .
Ik , ! ik agog " : cardo san&o .
Ik bara : ogun , signo d$ If .
Ik b$ mi : odun , signo d$ If .
Ik ch% : odun , signo d$ If .
Ik chocho : odun , signo d$ If .
Ik d : odun , signo d$ If .
Ik $dun : in+i$rno .
Ika$r$ : mu$la .
Ika$r$ : d$dos d$l #i% .
Ik f8n : odun , signo d$ If .
Ikako : cr$s#o .
Ikalambo : XY 's $l Oba&al -u$ acusado d$ s$r borracho an&$ Olor8n ,
l$s dio a b$b$r aguardi$n&$ a los Ocha $n una g9iri&a , &odos s$
$mborracharon, / ll$g Olor8n / l$s dijo: los borrachos son us&$d$sYY.
Ika m$lli : odun , signo d$ If .
Ikn : +$r$ng$na , ! s$ $m#l$a #ara mal$1cios ".
Ikn , ! in " : cand$la , fu$go .
Ikn : &rag$dia , ac&o d$ maldad , sangr$ -u$ s$ d$rrama #or
+iol$ncia .
Ikn : &oma&$ .
Ikn : cangr$jo .
Ikn koko : hojas d$ +$r$ng$na , la #lan&a / $l fru&o .
Ikano : $nojado , +iol$n&o .
Ikn olok8n : junco marino .
Ikan &idi &idi : camina como $l cangr$jo , #ara a&rs .
Ika oguani : odun , signo d$ If .
Ika ogunda : odun , signo d$ If .
Ika okana : odun signo d$ If :
Ika osa kasa : odun , signo d$ If .
Ikar : jardn con ,or$s .
Ikar$ : &oma&$ .
Ika r$&o : odun , signo d$ If .
Ika roso : odun , signo d$ If .
Ika &ru#an : odun , signo d$ If .
Ik &u : odun , signo d$ If .
Ika /$ku : odun , signo d$ If .
Ik$l$ : man&n .
Iki : s$milla n$gra d$ #alma -u$ sir+$ #ara adi+inar , $l >abalao
.<razos +$r&ical$s con -u$ +a ano&ando los ba&icinios , $l >abalao .
Iki : #alo , l$)a .
Iki : manigua .
Iki baru : c$niza d$ l$)a .
Iki ba/akn : #alo ba/akn , #alo duro .
Iki b$r$ : arbus&o , rbol -u$ no cr$c$ mucho.
Iki buru /ono : rbol #ara hac$r maldad$s .
5Iki bus sin6 : XYdijo Chang , Aga/8 cor& / jun& l$)a #ara hac$r
una hogu$ra , / %l s$ $ncon&r a gus&o $n $lla , / como $s $l dios d$l
fu$go, no ardiYY.
Iki bus ain : jun&ar l$)a #ara la cand$la .
Iki choro : $l #alo $s& duro .
Iki d8du : #alo +$rd$cido o d$ co#a mu/ +$rd$ , r$nu$+o .
Iki %gun : $s#ina d$ #lan&a .
Iki $r : jabonsillo , #alillo , s$ usa #ara lim#iar di$n&$s .
Iki jara jara : #alo h$diondo , ! cassia amargiono&a , 3in " .
Iki marib% : aguaca&$ .
Ikioko : r$&o)o .
Ikis : la s$milla $n -u$ adi+ina $l >abala7o , \U ikis- / +a&icinan FQ .
Ikisana : fsforo .
Iki &u&u : #alo +$rd$ .
Iki /$/ : lamo .
Ik : #luma d$ loro .
Iko : &os$r , &os .
Ik : l$n .
Ik $r : #alma .
Ikoko : frid$ra , cald$ra , #aila .
Ikoko : s$cr$&o , mis&$rio .
Ikoko : malanga .
Ikoko : lobo .
Ik kn : cazu$la .
Ikokoro : hu$+o .
Ikol% : #luma .
Ikol% : #lumas d$ aura &i)osa.! .$ conf$ccionan ikol% ab$b%
,abanicos d$ #luma d$ aura , #ara la diosa Och8n ".
Iko&i : gancho d$ #$lo .
Iko / : lo -u$ suc$di .
Iko/o# : g$n&o .
Ik8 : mu$r&o .
Ik8 aguadorono kol un ocha : XY'l mu$r&o l$ -ui& &odo lo -u$ &$na
d$ san&oYY. ! lo -u$ s$ r$#r$s$n&a no $s un orisha , si no un mu$r&o " .
Ik8 ain : mu$r&$ #roducida #or $l fu$go .
Iku ochn : brazo d$r$cho .
Ikuao&8 : brzo iz-ui$rdo .
Ik8 ara/% : mu$r&o #or la maldad .! bruj$ra" d$ la g$n&$ .
Ik8 bal$ : s$ muri $l ca#a&z .
Ik8 ba l% no : /a s$ ll$ba a $n&$rrar $l mu$r&o.
Ikubara ! ikubar " : r$+l+$r.
Ik8 b% , ! ik8 b " : XY $l ni)o -u$ +i$n$ #ara acabar con &oda la
familiaYY. ! 'l akib8 " .
Ik8bo/ : &umba .
Iku$kuao : fr$n&$ .
Ik8$&a : los r$s&os d$ un difun&o .
Ikuk8 : nub$ .
Ik8k7an& : 2ansa , ! O/ " .
Ik8 la a irolo $nich$gb$ ch$gb$ kogbagba ik8 la irolo : $l -u$ mu$r$ ,
los h$r$d$ros / familiar$s lloran, maldici$ndo a la mu$r&$ .
Ikulagu&n : brazo d$r$cho .
Ik8 la &igu iku la &i gua a/ un ba ba .
Ano la&igu a/ un ba ba . '/% la&igu $/$la&igu a/ un ba ba .
Of la&igu of la&igu a/ un ba ba.
Ogu% ogu% lasak ogu% a/ un ba ba : 4alabras -u$ +a $l >aba
ocha , #idi$ndo -u$ , la mu$r&$ s$ +a/a , -u$ la sangr$ a la &rag$dia ,
la +$rg9$nza , no +isi&$ nunca al d$+o&o -u$ hac$ $bYY.
Ik8 la/% : mu$r&$ r$#$n&ina .
Ik8 l +i Ocha : XY $l mu$r&o #ar$ al san&oYY.
Ik8 lo/8 : m$r&$ #roducida #or los malos ojos .
Ik8 och$ngu : mu$r&$ #or &rasladarc$ d$ unlugar a o&ro , /a s$a $n
&r$n , o $n barco . Accid$n&$ $n la &i$rra $n $l mar o $n $l ro .
Ik8 on : mu$r&$ #roducida #or gol#$s .
Ik8 o# : mu$r&$ #or un accid$n&$ -u$ surg$ $n la call$ .
Ik8m , ! ik8n " : mondongo , +i$n&r$ .
Ik8 m la a : $sca#% d$ la mu$r&$ .
Ik8n : &ri#as .
Ik8n : basura .
Ik8n >aba Orisa : comida #ara -u$ s$ ll$n$n los Orisas .
Ik8nla : d$ rodillas , arrodillars$ .
Ik8n mi /al% : &$ngo +aco mi $s&mago .
Ik8n nik8n : basura , d$&ri&us , XYlo -u$ h$cha $l +i$n&r$YY.
Ik8n nik8n : basur$ro .
Ik8 guad ro no k lo ocha ko ni gu gu: #alabras -u$ dic$ $l >aba
Ocha o la I /olocha , cuando al lanzar los caracol$s d$ adi+inar , %s&os
ca$n $n la #osicin Of8n m j8n !FG" / Och% !H" . XY'l mu$r&o l$ -ui&
al Orisha lo -u$ &$naYY.
Ik8 on b lo &i7a: XYr$s#$&amos a los mu$r&osYY .
Iku osobo ir% : as#$c&o d$l dilog8n -u$ signi1ca , XY$l mu$r&o r$chaza
$l bi$nYY.
Ikura : an$mia , d$bilidad .
Il : grand$ .
Il : -uimbomb .
Il : las ra/as con -u$ s$ marcan los lucum . o
Il aku , ! ilku" : las ra/as -u$ &i$n$n los lucum , &a&uadas $n las
m$jillas .
Il bo/8 : la marca &ribal -u$ s$ hac$ $n $l ros&ro .
Ilgbara : im#o&$n&$ , XYla canchilaYY.
Ilara : car&a d$ lib$r&ad , docum$n&o .
Ilari : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Ila/a : band$r d$ #az .
Il% : casa .
Il% : habi&acin .
Il% : &i$rra .
Il% abo/ : m$rcado , #laza .
Il% agu$r% : c$m$n&$rio .
Il% aj$r% : 1nca , si&io , #lan&o .
Il% ajor : casa $n ruinas .
Il% akuk8: gallin$ro .
Il% algu$d% : h$rr$ra .
Il% a)ga : s$ dic$ $l lugar dond$ $n $l cam#o la g$n&$ +a a hac$r sus
n$c$sidad$s . Al #la&anal g$n$ralm$n&$ / a los ma&orral$s .
Il% ara : llaga , ! >ab il% ara : la llaga d$l .an&o d$ >abal8 A/% ,
ca&olizado .an 3azaro .
Il% aro : laga , #8s&ula , nacido .
Il% a/o , ! il$/ " : la casa d$l $P&ranj$ro , r$1ri$ndos$ a un #as l$jano .
Il% +i+o : su$lo .
Il% Chang : casa d$ Chang , !Cas&illo o 4alma N$al " .
Il% chn : $l #$s$br$ d$l caballo , $s&ablo .
Il% choco& : casa chica .
Il% chuno : $Pcusado , XY$l com8nYY.
Il% d% : carc$l .
Il% $ : #ol+o .
Il% %gun : c$m$n&$rio .
Il% $l% : h$rr$&ia .
Il% $l$di : r$&r$&$ , $Pcusado .
Il$ $n : cuar&o .
Il% fo fo : &orr$ al&sima .
Il% ku&n : #iso h$cho d$ #i$dra .
Il% f8n : casa blanca .
Il% gn gn : casa al&a .
Il$gbn : carc$l .
Il% igb% : r$&r$&$ , $Pcusado .
Il% ig9% : $scu$la .
Il% gui : $l mon&$ .
Il% iki : casa d$ mad$ra .
Il% ki : +$rg$l , bos-u$ .
Il% ik8 : c$m$n&$rio .
Il% i7% : $scu$la col$gio .
Il% i7 : su casa .
Il% i/% $rn : sabna d$ bu$n #as&o , #ara $l ganado .
Il% kachog8n : bo&ica , $nf$rm$ra .
Il$k$ ,! achl%k$ " : chal$co l$+i&a .
Il$ k$k% : casi&a .
Il% k$k$r% : cuna .
Il% k$k$r% : cunuco , #$dazo d$ &i$rra #$-u$)o . Casi&a .
Il% kochung8n : bo&ica .
Il% koiko&o : XYla casa d$ la babosaYY. Caracol .
Il% kokorik : XY#lac$rYY , &$rr$no con #lan&as / arbus&os .
Il% kos mo : /o no &$ngo casa .
Il%ku , ! il$k8n " : #u$r&a .
Il%kun : &i$rra .
Il% laj$l% : carc$l .
Il% laj$r% : $l mon&$ .
Il% laj$r% : casa d$ mon&$ .
Il% la jor : la casa +i$ja , ruinosa .
Il% l$ f : la chim$n$a d$ una casa .
Il% l im ,!dim " : $Pcusado , r$&r$&$ .
Il% mal8 : #o&r$ro .
Il%mba : crc$l .
Il%mba : cazu$la .
Il%mba : bi$n $s&o/ bi$n .
Il% m$&a : $s-uina d$ la casa .
Il% mi la7 : c$rca d$ mi casa .
Il% mo &ob : mi casa $s grand$ como un #alacio .
Il% ni ch$g8n : m$dicina cas$ra .
Il% nig7% : manigua .
Il$nko : su casa .
@Il$ncoB : @Cmo $s&anB.
@Il$ nkoB : / Z#or su casaB
Il% oba : #alacio d$ r$/ .
Il% ocha : cabildo .
Il% achok$ : ro .
Il$ ochosi : la crc$l .
Il% od : la sabana .
Il% od : cas&illo .
Il% oko, ! il8 oko" : casa $n $l cam#o , 1nca , haci$nda .
Il% oku : cuar&o d$ dormir .
Il% oludin : cas&illo d$ Chang .
Il% oloru &irari : $l ic$nsario d$ la igl$sia .
Il% Oris : &$m#lo .
Il% oro bin , ! dad" : la casa- &$m#lo- $s& magn1ca .
Il% o&n : casa d$ mam#os&$ra , !d$ #i$dras" .
Il% o& : can&ina ,caf% .
Il% o/ : &i$nda .
Il% #nchaka : casa d$ muj$r$s d$ mal +i+ir , !ba/8" .
Il$ra : XYband$raYY.
Il$ra : $nf$rmo d$ los &$s&culos .
Il$ &ol : #u$blo grand$ .
Il% &ubo : crc$l #r$cin&o .
Il% unk >ab mi il$% b$mb$ : $s& mu/ bi$n la casa d$ mi #adr$ .
Il% 8nl$ : su$lo .
Il$7n : crc$l .
Il% 2nsa : $l c$m$n&$rio , #or-u$ XY2nsa $s la du$)a d$l
c$m$n&$rioYY .
Il% /ara casa grand$ rod$ada d$ jardn .
Il% /ara ok% : $l mirador d$ la casa .
Il% /a7% : r$&r$&$ .
Il% /$ : #jaro .
Il% / . casa -u$ $s& l$jos .
Il% /iri : #ar$d .
Il%/u : $l lugar $n $l il% Orisa , dond$ la concurr$ncia baila / s$ &oca
ba& un da d$ 1$s&a ,g$n$ralm$n&$ $n la sala .
Il% /ri : #u$blo chico .
Ilod$ : #lumas d$ loro .
Illog8n : sudar .
Ilorn : XYlokumYY ,! #roc$d$n&$ d$ $s&a ciudad ".
Iloro : #or&al , &$rraza , colgadizo .
Iloro : rico , ri-u$za .
Il8 : barriga , +i$n&r$ .
Il8 : &ambor .
Il8 : #as .
Il8 : #u$blo grand$ , 3a Iabana .
Il8 )a : &ambor #ara 1$s&a d$ san&o .
Il8 bogb kri $n/% /% : XY$l #as no %s&a #rs#$ro , no s$ +$ +$nir la
comidaYY .
Il8 k$k$r% : #u$blo chico .
Il8 m : mi #u$blo .
Ilu mi $du : O/ .
Il8 O/ib : $s#afa .
Il8 mo l$ ru a/ s% ku mi logun : la g$n&$ d$ mi #u$blo &i$n$ sus
gu$rr$ros .
Il8n >ab Orisha : XYlos .an&os ll$nndos$ $l $s&magoYY .
Iluminim : #or-u$ra , suci$dad .
Il8n ni il8n : basura , suci$dad.
Il8 Oba : ciudad , la ca#i&al .
Il8 of/8 7on b$o/8 okn chocho 7nni oba : XY $n $l #u$blo d$ los
ci$gos $l -u$ &i$n$ un ojo $s r$/YY.
Il8 #u#u il% : 3a Iabana .
Il8 son : cama .
Im baoso : &ru$no.
Imal8 bio)iro , Olor8n lon&% $shin f8n : XY>u$/ -u$ no &i$n$ rabo , Dios
l$ $s#an&a las moscasYY.
Imbrnda : camarn .
Imi : barriga .
Imi : $Pcr$m$n&o .
Im : r$s#irar .
Im#8a arasa : gua/aba .
Im : lim#i$za , as$o.
@Imo miB : m$ $n&i$nd$sB .
Imo Osh8n : h$l$cho , $l -u$ cr$c$ a la orilla d$l ro .
Ibo/% : urbanidad , 1nura .
Im8 : narz .
Im8 : loco .
Im8 far : #iojo .
Im8 gogo os m$/i agdaggo : s$ dic$ cuando $l dilog8n #r$s$n&a $l
odi o signo $f8n / odi, XYdos narisudos no s$ #u$d$n b$sarYY.
!XYImigogo , naric$s #un&as largas no s$ $n&i$nd$nYY" .
Imui : hgado d$l a+$ -u$ s$ l$ sacri1ca al Orisha , cuando $s&$ no
d$ja no d$ja salir d$ la casa al >ab .
Ina , ! ain " : cand$la , fu$go , sol .
In : ,or .
In : com#ra ? 7$r% in , una com#ri&a .
In : &rifulca , #$l$a .
In ab : rbol d$ an&orcha .
In bb : guacalo&$ .
In bir : ann .
Inafa : collar d$ los llamados d$ mazo , !gru$sos" , s$ usan $n los
asi$n&os .
In In : un a#odo d$ Chang .
Inal$ : cu$rda #ara $l Orisha .
In /l$ : la cand$la $s& -u$mando .
Ina /ol$ il% oba , a/ i o o inn /ol$ il% oba : $l r$/ llama #idi$ndo
-u$ l$ a/ud$n a a#agar $l fu$go .
In /ol$ omb : corr$ , ha/ fu$go .
Inn /l$ : sol -u$ cali$n&a .
Inbakua mi mo kui : canu&illo .
Indik8 : mula&o .
Idok : ac&o s$Pual .
Inf : ma&a d$ calabaza . ! Inf $l$gu$d% ? calabaza , $l fru&o".
Ingu$l% : #a)u$lo .
Inib% : a-u .
Ikara/% : g$n&$ mala , ! $n &%rminos d$ dilog8n " .
Inkara/as : +i$n&os .
Inl$ : XY$s&aba si$m#r$ jun&o a Osh8n , sus caras $s&aban jun&asYY.
Inl$ ,! 'rnl$" : Orisha . 's h$rmafrodi&a .
! .an Nafa%l , XY$l m%dico di+inoYY" .
Inl$ a/a/ ak arabani/i : saludo #ara $l Inl$ , Orisha XY-u$ +i+$ $n la
&i$rra / $n $l aguaYY.
Inl$ a//ao : un nombr$ d$ Inl$ , !.an Nafa$l " orisha d$ ro .
Inl$ >ab arugb , kol$/o , g$n g$n : $s&$ +i$jo camina a &umbos ,
g%in , g$n , #$ro $s& ah .
Inl$7 : ba&$/ .
Ino : mano .
Ino : ad$n&ro .
In , ! in8 il8" : las $n&ra)as , +c$ras .
Inon : aguj$ro , bach$ .
Ino obiri : ma&riz .
Ins$ : carillo .
In8 : l$ngua .
In8 : habla .
In8 : corazn , #$cho .
In8 ,! imo " : boca .
In8 : narz .
In8 : d$n&ro .
In8kano : &ris&$ , &ris&$za , n$uras&$nia .
In8 kokora : la lombris soli&aria .
In8 m : dim$ , digam$ .
Inuori : #$lo , cab$ll$ra .
In/ m8 : ha/ ambr$ .
In/% kon i/k : s$n&ado #ara com$r .
In/$lo : +$llos d$ la #$l+is .
I/o : az8car .
In/o : coral .! in/ l%k$ , collar d$ coral " .
I)a : #$l$a , ri)a .
I)aba : lo , disgus&o .
I)abmga : una #lan&a #ara gu$rr$ar , $s d$cir , #ara #rac&icar un
mal$1cio .
I)a il% : r$+olucin $n la casa .
I)a il8 : r$+olucin o gu$rra $n $l #u$blo .
I)a koruma : bronca con d$rramami$n&o d$ sangr$ .
I)al$ : la #a&a , la cab$za / $l r$da)o d$ las +c&imas , animal$s /
a+$s d$ un sacri1cio . <odo s$ coloca an&$ $l Orisha / s$ d$ja +arias
horas .
I) : hu$+o .
I) : coral .
I)8 : ombligo .
I# : #a&ada , gol#$ar .
I# i# : $n grand$ , magni1c$ncia .
I#ai/ : horror , a&rocidad .
I#aka : &abla .
I#ak : cago&$ .
I#anl : ac$sinar , ma&ar .
I# #8#u : $l ma&ad$ro .
I# #8#u : carnic$ra , muchos mu$r&os .
I#aro : Xmu$r&o #or su +olun&adYY.
I#aro , ! i#aru " : calamidad , mis$ria .
I#i& : cu$n&o , r$la&o , ! +$ac$ 4a&akn " .
I# ik8 : XYla &i$rra d$ los mu$r&os , $l o&ro barrioYY.
I#oku k$k$ : $l $nf$rmo no habla .
I#ori : XY&i$n$ su s$cr$&oYY.
Irg : d$ noch$ !'guaddo".
Ir i/% : mundo .
Iram : s$ r$1$r$ a los r$sos o #l$garias a los om , al XYhijoYY , al 1$l
-u$ $s& aba&ido o $nf$rmo .
Irn : >a& , $l &ambor .
Irans% : $l XY corr$ +$ / dil$YY ? criado d$l il%- orisha . Cuando la
o/igbona s$ aus$n&a d$l lado d$l i/a7 $l irans% lo cuida / a&i$nd$ .
I/a7 D $l -u$ acaba d$ iniciarc$ no #u$d$ #$rman$c$r solo .
Ir #ad$la : l8z .
Ira7 ,!ira7 ": $s&r$lla .
Ira7 : arco iris .
Ir7o : $s una $s&r$lla con cola d$ com$&a , -u$ s$ fabrica $n ac$ro ,
/ s$ #on$ d$n&ro d$ la so#$ra , con las #i$dras d$ Aga/8 , solo &i$n$n
d$r$cho a &$n$r Ira7 , los hijos d$ Aga/8 .
Ira7onl : luc$ro , ! M$nus".
Ira7 7al : $l luc$ro d$ la &ard$ .
Ir/ : XYluc$ri&o , $l -u$ +a d$ mano d$ la lunaYY.
Ir% : $s#$ranza , bi$n , lo -u$ $s bu$no .
Ir% : su$r&$ , bi$n , sal+acin , b$n$1cio . fa+or d$ los Orishas . XY>u$n
camino $n la adi+inacinYY.
Ir% : grillo .
Ir% : g9in , ca)a d$ Cas&illa .
Ir% $ch$g8n m$& : su$r&$ #ara +$nc$r al $n$migo.
Ir% araoko : XYbu$na su$r&$ -u$ +$ndr d$l cam#oYY.
Ir% ara/% : $nf$rm$dad o d$sgracia ocasionada #or la +olun&ad d$
Dios .
Ir% ara/% : mu$r&$ o $nf$rm$dad #roducida #or ago&ami$n&o ,
! mal$1cio".
Ir% arik8 : bu$na su$r&$, -u$ +a&icina $l dilog8n .
Ir% arik8 mo/al$ : signi1ca, $n la adi+inacin #or m$dio d$ los
caracol$s , su$r&$ #$rf$c&a #ara -ui$n s$ consul&a .
Ir% a/% o7 : su$r&$ d$ din$ro .
Ir% band loguro : XYsu$r&$ , bi$n -u$ +$ndr d$ la &i$rraYY .
Ir% b d$k8 mal$ odo f md$ ir$bo o : XY $l $nf$rmo s$ #uso bu$no /
$l -u$ $s&aba bu$no muriYY.
Ir%cha , ! i/%cha , i/$s ,/$s " : #u$blo , &ribu o nacin lucum .
Ir% d$d% 7an& lokun : bu$na su$r&$ , bi$n -u$ +$ndr d$l mar .
Ir% m$gun m$ri la/% : XYsu$r&$ -u$ +i$n$ d$ los cua&ro +i$n&osYY.
Ir% $l$s$ : bi$n -u$ s$ r$cib$ d$ los san&os .
Ir% $l$s$ ara on8 : bi$n -u$ nos ll$ga d$l o&ro mundo , ul&ra&umba .
Ir% $l$s$ %g8n : bu$na su$r&$ , bi$n -u$ s$ d$b$ a un mu$r&o .
Ir% $l$s$ 'l$d : bu$na su$r&$ -u$ d$#ara 'l$d ,!XY$l Sng$l d$ la
=uardiaYY, $l san&o -u$ $s& $n la cab$zaY" .
Ir% $l$s$ $7$ : su$r&$ #ara ganar la lo&$ra .
Ir% $l$s$ Ocha : bu$na su$r&$ -u$ nos d$#aran los Orishas .
Ir% $l$s$ Ochag8n : su$r&$ -u$ nos &ra$ una #i$dra d$ Og8n .
Ir% $l$s$ Og8n : su$r&$ -u$ #ro#orcionar una #$rsona hija d$ Og8n .
Ir% $l$s$ Or8mila : su$r&$ d$ .an Jrancisco. ! If " .
Ir% $l$s$ o7 & lo kun : su$r&$ -u$ mo&i+ar o +$ndr d$ la &i$rra .
Ir% $r /oko : bi$n -u$ s$ ob&$ndr #or $l Asi$n&o , ! iniciacin ".
Ir% %/% : hac$r los lucumis las ra/as -u$ an&iguam$n&$ s$ &a&uaban
$n las m$jillas .
Ir% ik8 al$/o : mu$r&$ #roducida #or un $P&ra)o .
Ir% ik8 arun : mu$r&$ #roducida #or una $nf$rm$dad .
Ir% ik8 ar8n /al$ : mu$r&$ #roducida #or la mano d$ Dios .
Ir% ik8 $l$s$ 'gun : mu$r&$ #roducida #or un mu$r&o .
Ir% ik% Olodumar$ : mu$r&$ #roducida #or la mano d$ Dios .
Ir% ik% o&onogu : mu$r&$ #roducida #or $l ci$lo .
Ir% i/$ka/ : su$r&$ -u$ dimana d$ un can&o , ! adi+inacin " .
Ir% i/% ku : bu$na for&una -u$ s$ ob&$ndr #or m$dio d$ un mu$r&o .
Ir$k$ : ca)n .
Ir% lo7 arubo : su$r&$ -u$ s$ ob&$ndr #or un h$rmano o #ari$n&$ .
Ir% lo7 arub : su$r&$ -u$ s$ ob&$ndr #or un +i$jo .
Ir% m$/i : #a&as &ras$ras .
Ir% mo : mi amigo .
Ir$ obini lo7 : bi$n -u$ s$ #roducir gracias a una muj$r .
Ir% ochag8n o& : su$r&$ -u$ +i$n$ #or la #i$dra d$ un #adrino .
Ir% ocha o&n : su$r&$ -u$ nos +i$n$ d$ una #i$dra d$ Orisha .
Ir% o d%d% gun& lo k8n : su$r&$ / granc$sa .
Ir% kun lgu : bi$n -u$ nos +i$n$ #or la mano d$ un hombr$ .
Ir% Olodumar$ : su$r&$ -u$ d Dios .
Ir% om : bi$n -u$ nos #ro+i$n$ d$ un hijo .
Ir% o&onogu : mal -u$ Dios dis#on$ o $n+a .
Ir% o&ono7 : su$r&$ , d$s&ino dis#u$s&o #or $l ci$lo.
Ir% o/ l% : &odo bi$n .
Ir$si : signi1ca , $n $l sis&$ma d$ adi+inacin #or m$dio d$l dilog8n ,
XYsu$r&$ grand$YY, ! la bu$na $s&r$lla " con -u$ +i$n$ al mundo una
#$rsona .
Ir$s na : g9ira cimarrona .
Ir$&$, ! od8 d$ If " : $s#$ranza bi$n .
Ir$&$ 7oli /$lu : Odu d$ If .
Ir% /oko il$: su$r&$ -u$ fa+or$c$r la casa , !-u$ s$ r$cibir s$n&ado
$n la casa ".
Ir% / knl$ : la su$r&$ , +i$n$ d$ su casa .
Ir i : &i$rra .
Ik korab koma alagu$d% : hi$rro d$ Og8n .
Iringu : cua&roci$n&os .
Iri&u&o : ,or d$ agua .
Ir /a/ara : caminar d$ #risa , caso corri$ndo .
Iro : d$ba&$ .
Ir : #$lo .
Iror : ll$bar $l com#s con las #almas d$ las manos .
Iro guani : odu , signo d$ If.
Iro kikano : cr$s#o .
Iroko : c$iba , rbol -u$ $n &oda Cuba s$ consid$ra sobr$na&ural .
Iroko : Orisha , ! 3a 4ursima Conc$#cin " , &i$n$ #or com#a)$ro
Asaba , -u$ $s muj$r . son &r$s , >om, macho D Iroko / Asab >om
&oma la forma d$ un maj .
Iroko abab% : c$iba .
Iroco a7 : caobo .
Iroko gui ga1ofo : la c$iba $s un rbol mu/ grand$ .
Iroko iroko ma/% l% : la c$iba abri$ndos$ / mo+i%ndos$ .
Iroko ol87$r% Osagir) gui arab : #ara llamar al 's#ri&u , al .an&o
-u$ $s& $n $l rbol c$iba .
Irol% : da .
Irol$ : $l h$r$d$ro , $l -u$ &i$n$ casa , #or-u$ sus #adr$s s$ la d$jaron
$n &$s&am$n&o .
Irolo : familiar$s d$l difun&o .
Irn : m$n&ira .
Irn , ! orn " : cu$llo , #$scu$zo .
Iron : m$n&iroso , $l m$n&iroso .
Iror : &$n$r dolor .
Iror : almohada .
Irosa s : odu, signo d$ If .
Irosi ilor ilor : almohada .
Iroso : calumnia ? odu d$ If , -u$ habla d$ una m$n&ira -u$
am$naza al consul&an&$ .
Iroso a&% : odu , signo d$ If .
Iroso b &uru# : odu ? signo d$ If .
Iroso d : odu , signo d$ If .
Iroso f8n f8n : odu , signo d$ If .
Iroso guoni : odu , signo d$ If .
Iroso ka : odu , signo d$ If .
Iroso m$/i : odu , signo d$If .
Iroso obara : odu , signo d$ If .
Iroso ogund : odu , signo d$If .
Iroso ojo8 : odu , signo d$ If .
Iroso 8mb$ : odu , $l mas al&o d$ &odos -u$ obliga al >abalao a iniciar
gra&is al -u$ l$ sal$ $n la consul&a.
Iroso /$ku , /$ku : odu , signo d$ If .
Iroso , odu d$ If : XY.imboliza la &ard$YY.
Iru : s$milla .
Iru : grano .
Ir8 : cola , rabo .
Ir8 : #$lo .
Irak$ : a&ribu&o d$ Oba&al , rabo d$ caballo blanco -u$ bland$ $l
Om #os$do #or $s&$ Orisha , cuando baila al son d$ los &ambor$s /
$l coro -u$ can&a $n su honor .
Irulo : s$milla consagrada a Orisha Oko .
Ir8n $chn , ! $sn " : cola , rabo d$ caballo .
Ir8n $rk bgbo : cab$za con mucho #$lo .
Iru mal8 : rabo d$ baca o bu$/ .
Irum : mo+imi$n&o d$l agua .
Ir8 ur% : cola , rabo d$ chi+a .
Isag og8 mafo gu$r$ o7 : Isag $s #u$blo rico .
Isako , ! sku " : #$r$jil .
Isku : &umba .
Isa/8 : d$+o&os , asis&$n&$s a una 1$s&a d$ Ocha .
Isa/8 : los -u$ r$s#$&an o adoran san&o , ! #rac&ican&$s , 1$l$s ,
ad$#&os ."
Is% : cocinar .
Is% : #i% .
Is% , ! is% ocha " : c$r$monia .
Is% as$/8 : &rabajar con $P$so .
Is$ &i% : jicari&a .
Isik8: fun$ral.
Is ku kuar$a : rio , mar .
Isi mo l$i : XYl$ dic$n a 3a IabanaYY.
Isn s : $s&ornudar , $s&ornudo.
Iso k8n : doli$n&$s , g$n&$ -u$ $s& d$ lu&o .
Isror : hablar $n la &$&ulia .
Iso&o , ! l$iso&o " : falso .
Is8 : chulo .
Isu% : mol$s&ar d$ $s&mago .
Isumo : #ozo .
I& : la r$unin d$ las I/alochas / >abaochas -u$ s$ c$l$bran a las
]U horas d$ XYhab$rs$ h$cho un .an&oYY #ara consul&ar ! XYr$gis&rarYY" $l
Dilog8n sobr$ $l d$s&ino d$ $l iniciado . 'n una $s&$ra s$ si$n&a $l
sac$rdo&$ #adrino o la sac$rdo&is&a madrina d$ la I/agu o r$ci%n
XYnacida $n OchaYY, Iniciada con %s&a a su lado . 'n&orno a la $s&$ra ,
&odos los sac$rdo&$s / sac$rdo&is&a -u$ han sido in+i&ado #ara -u$ a
su +$z in&$r#r$&$ cada uno signos d$l caracol .
I& : call$ , camino .
I& , ! i&n " : lo -u$ +i$n$ d$ an&iguo . <ra&ado d$l XY.an&oYY .
I& : $s-uina .
I& a : magia , h$chic$ra , su$r&$ mala o bu$na , d$s&ino .
I&k8n : junco .
I&k8n : m$ln .
I&al$s : bichos , sabandijas .
I& m$r : $ncrusijada .
I&n : musos .
I&n : #i$rnas , r$gazo .
I&n : brillo sol .
I&an ,! &na " : ,or , una ,or .
I&an $7$ $/% : ,or amarilla d$ Osh8n ,! consagrada a Osh8n #or $l
color .
I&ana f8n : lirio blanco .
I&r$ko : las #a&as d$l a+$ -u$ s$ l$ sacri1can al Orisha .
I&uko : i&amo r$al .
I&% : &i$rra .
I&% alak% : $l &rono d$l 4rnci#$ .
I&$b$ $s$ a7 m$/i : las cua&ro #a&as d$l animal sacri1cado .
I&% k8n : junco marino .
I&$l$ lo7 : brazos .
I&$n lo7 : d$dos .
I&i gu : &ronco , &arugo , #os&$ d$ mad$ra .
I&i iki : mon&on d$ /$rbas d$ #alos s$cos .
I&o : orina .
I&obi : aguaca&$ .
I&on : +$la .
I&&$l$ : &ambor ms #$-u$)o -u$ $l I/ , d$ los &r$s &ambor$s ba& .
I&o& : +$rdad , d$ +$rdad .
I&8 : #l+ora .
I&uka : di+orcio , di+orciars$ .
I&ura : #ros#$ridad .
I&u&u : comida -u$ s$ l$ ofr$c$ a los mu$r&os .
I&u&u , ! &u&o " : ri&o f8n$br$ , XY+$&$ &ran-uilo / fr$sco difun&o , -u$ s$
har &u +olun&adYY . .$ indagan $n $f$c&o los d$s$os d$ >abaorisha o
I/alocha difun&os con r$s#$c&o a sus #i$dras / sagradas
#$r&$n$ncias , ! #or m$dio d$ los caracol$s o dilog8n " #ara
sa&isfac$rlos .
I7 m : &inaja .
I7a/u : d$lan&$ , lo -u$ $s& d$lan&$ro .
I7% or8n : rodando como $l sol .
I7$r$ : canu&o .
I7$r : cansado , d%bil , ido .
I7 : fan&asma , a#ar$cido , $s#ri&u d$l o&ro mundo .
I7 : &8 , us&$d .
I7 chich% : XYOs&$d no $s& $n lo ci$r&oYY.
I7 : &arro .
I7 : +$n$no .
@I7 ala7a/aB : @$s ud. d$ nacinB 'm omo l$ ? so/ criollo .
@I7 f% obini r% baB : @ no -ui$r$s a &8 muj$rB.
I7 lo f8 si b% : &8 CC.
I7 mo1 kun : us&$d lo com#r .
I7 mosuku% lod% : us&$d habla lokum .
I7ori : sur .
I7ori : odu , signo d$ If .
I7orisa : .an&$ro .
I7o ri i7r$r% $b r ko m ba/% : XY$l -u$ +i$n$ a consul&ars$ #ara
#$dir -u$ lo libr$n d$ lo -u$ #dac$ , #or-u$ $s& sobr$sal&ado +i$ndo
mu$r&osYY.
I7oro : .an&$ro .
5I7oro , i7or%6 : adorando C ! $l solis&a dic$ I7or , / $l coro r$s#ond$
i7or% ".
I7o &$m : mi ombligo .
I78 iur : #$lo .
I/ : +ali$n&$ .
I/ : madr$ .
I/ : $l &ambor ma/or d$ los &r$s &ambor$s ba& .
I/ ,!)a" : #$cho .
I/a : discucin , #$l$a , gu$rra , lo .
I/ab , ! i/nl " : s$)ora d$ $dad .
I/ bim ob mi ol%l% ob m lam$&a ol$l% kini s$ : madr$ -u$ l$
#r$gun&a a su hijo -u$ +a hac$r .
I/ bi m ob mi ol%l% ob m la m$&a ol%l% . Ol kun orn . 'm /a oli m
ol%l% , kuama ol8 ol%l% . 'm j$na j$na ma/% ol%l% . O/n kal on k
al/o ol$l% : d$ un can&o $n -u$ una madr$ #r$gun&a a sus &r$s hijos
-u$ o1cio -ui$r$n &$n$r , uno dic$ ? &rabajador d$ cam#o , o&ro ? a&$ro
$n los #o&r$ros , $l o&ro jugador C / a)ad$ con irona , d$ gracias #or
su &$rc$r hijo /a &i$n$ un o1cio / no s$r un ladrn .
I/ad$d% : #$r$jil , ! consagrado a Osh8n ".
I/ d$ mo : madr$ ma .
I/ duroko , i/ m : madr$ ma no s$as mala con &u hijo / a&i%nd$lo .
I/agb : r$ci%n casado .
I/agu : abu$la .
I/guona : madrina .
I/ igbon : us&$d &i$n$ din$ro .
I/ il , ! i/al " : abu$la .
I/ ira7onla : la madr$ d$ las $s&r$llas .
I/a/a : +alor , +al$roso .
I/ i/% : lujo , #om#a , ! Osh8n "
I/al : la +irg$n , s$)ora.
@I/al% nkoB : @Cmo $s& su s$)oraB .
I/alocha : XY madr$ d$ .an&oYY, san&$ra , sac$rdo&is&a d$ los Orishas .
I/alocha &o/a I^och : la san&$ra cuida d$l .an&o .
I/alosa : madr$ , madrina d$l .an&o .
I/ m : mi madr$ .
I/ mo om d% &$rib : madr$, &u hijo &$ saluda , $s &u $scla+o .
I/ mi &aid% nombr$ d$ hijo d$ O/ .
I/ mo b 7im , bab mob unsor a)ar% kam oki &ori lod urug ,
! arogb" : mam l$ +o/ a d$cir / s$ lo digo &ambi%n a us&$d #a# ,
-u$ si sus an&$c$sor$s los hubi$s$n mal&ra&ado como us&$d$s m$
mal&ra&an a m , sin razn , us&$d$s no hubi$s$n ll$gado a +i$jos .! d$
un can&o -u$ ilus&ra la his&oria d$ un muchacho a -ui%n sus #adr$s
mal&ra&aban &an&o , -u$ un da -u$ s$ $ncon&raba #isando maz ,
in&$rrum#i$ndo su labor , dio $s&a r$s#u$s&a a sus #adr$s , -u$ l$
r$ga)aban sin mo&i+os , como d$ cos&ubr$".
I/a mo/% i/ mo/% bona oni ku ku : XYla cab$za manda $l cu$r#oYY .
I/n , !i)n " : $scas$z , di1cul&ad , #$nuria .
I/nla : abu$la .
I/ onl , o/ o/ib , i/ $r8 : nu$s&ra madr$ mis$ricordiosa , la
Mirg$n 0ara , madr$ d$ &odos , blancos / n$gros .
I/ar% : madr$ , ma/or , s$)ora .
I/ar% : #rim$ra madrina d$ Asi$n&o .
I/ar% mi gu gua a/ : mi madr$ busca al #$rro .
I/ si mim : la b$ndicin madrina . #$dir la b$ncin .
I/ &$m ighoni nagb% kl$o fon /ami i/ mi si l$ bab mi lor8n :
0ara , madr$ ma , consu$lo inmor&al, am#aram$ / guam$ a la #a&ria
c$l$s&ial .
I/ &obi mi : mi madr$ -u$ m$ #ari .
I/ &ogu m : mi madr$ la -u$ m$ cri .
I/ano : $s&ar n$r+ioso , con&rariado .
I/a7 : $s#osa d$l Orisha .
I/a7 : no+ia o r$ci%n casados .
I/a7od% : &a .
I/a7 & i/%ara : man&$n$rc$ cas&o , $l -u$ s$ ha iniciado $n Ocha .
I/% : m$sa .
I/% : #orfa .
I/% : r$s#u$s&a .
I/% : lo -u$ $s bu$no , fa+orabl$ .
I/% : #ol+o como $l /$f , $s&os #ol+os s$ hac$n , )am$ , malanga ,
cascarn d$ coco , mam$/ , ju&a , #$scado .
I/% , ! ir% " : s$ llama as al ni)o -u$ nac$ d$ #i% , -u$ #or $s&$ mo&i+o
s$r mu/ dichoso .
I/% : $l mundo , la &i$rra .
I/% : #lumaj$ , #lumas .
I/%bi/$ : cosa linda , !d$ #r$cio" .
I/$ fun : arina d$ Cas&illa .
I/%n ro i)a : XY&i$rra , #ara hac$r da)oYY.
I/%su : &ard$ .
I/$&a : an&i$r .
I/% /$o kgus$7o kosi g9i& du bi l$ $mi : XYcada uno con lo su/oYY.
I/% , /%un !i/$8n /$8n " : m$sa con comida .
I/ : cicln .
I/n a7 : r$s#$&$ al ma/or .
I/o : da .
I/o : bail$ .
I/ : grano , s$milla .
I/ : sal .
I/ : golosina .
I/ ba& : #ol+o d$ los za#a&os .
I/ $r$k$ : ! $n $guado" az8car .
I/o $r8 : frijol .
I/o fun fun : sal .
I/o bo : &i$rra d$ blancos .
I/n : coral .
I/ond : cosa mala .
I/n $l$k$ Osh8n : collar d$ coral d$l orisha Osh8n .
I/ono : -u$mado .
I/orn : ar$na .
I/umo : #alo bobo .
:
: $r$k$ : #aja d$ ca)a .
:aila : abu$la .
:nu : f$o .
:nu : #$rro .
:a#a ja#a : bulgar , chambn .
:ra jra : /$rba h$dionda .
:ar% : cansancio .
:% j% : si s$)or o s$)ora .
:% k$r$b% : $scu#i&ajo .
:$r$j8n ju/a : cordo+an .
:id : #$rro .
:o : #ollo .
:o jo : #olli&o .
5:o6 : no .
:oal$ : &ard$ .
:ojo8n : XYZ#ajari&o d$l frica -u$ +i+$ a la orilla d$l marYY.
:okoj : ajo .
:oro joro : ho/o .
:orokn : #ulla , irona .
:8ko-j8ko : &os , carras#$ra . <os$r .
:u/ : &rag$dia .
:8 : asadn , dar #ico , ca+ar la &i$rra .
L
L : #on$r .
Labi$ si , ! kabi$ .ali " : no #as nada .
La borisa : #on$rs$ $n ru$do los 1$l$s .
Lab8 kab8 : hombr$ grand$ , ilus&r$ . XYcomo gum-gum , son
nombr$s -u$ s$ $m#l$an #ara dar ca&$goraYY. .$ a#lican a Og8n .
Lach : manilla d$ caracol$s d$ la diosa 2$7 , diosa d$ los mu$r&os .
XY3a +$rdad$ra du$)a d$l c$m$n&$rio , s$ adorna con muchos
caracol$s / cu$n&as rosadasYY.
Lachi : manillas d$ 2$7 , d$ cu$ro con caracol$s .
Lada : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
L dara : l$$r bi$n , sab$r l$$r .
Lad$ : #on$r $ncima . XY4onlo arribaYY.
La$bo , !o <a$bo " : $l #rim$r m$llizo -u$ nac$ . s$ l$ consid$ra
m$nor $n $dad . Laind$ ,$l s$gundo , d$r ma/or , aun-u$ La$bo l$
#r$c$ba " .
La$dun : a)o , duran&$ un a)o .
L $r ocha : XY#on$r san&o $n la cab$zaYY, $s d$cir consagrar al
n$1&o .
Laf$r$f8n 2$7 : alabada s$a 2$7 .
L f l% #ad$o : has&a ma)ana .
Laguo , ! ka7o" : #as , -u$ #as.
Lad$ : loro .
Laind$ : s$ llama $l s$gundo m$llizo -u$ / -u$ s$ concid$ra $l ma/or
d$ los dos .
Lakar : 'l$gu -u$ s$ #r$#ara con un caracol o concha d$ mar .
Lako : $nr$dador , -u$ &u$rc$ la su$r&$ ,!Ol kako alagad ,
r$1ri$ndos$ a 'shu , Du$)o d$ los $nrr$dos".
5Lakolo6 : 5salga d$ a-u6 - 5largo d$ ah6 .
Lal : aura &i)osa .
Lalal8 : caldo d$ /$rbas .
Lalal8 : caldo con kimbomb / bolas d$ harina .'n $s&$ caldo Oba l$
dio a com$r su or$ja asu $s#oso Chang , XY/ $n r$cu$rdo d$ $s&o s$
can&a : amal mal r% obin ko ni Chang . Cuando Oba l$ #r$s$n&aba
la jcara ll$na d$ kalak8 : mal , mal r%o Chang onis 5/$8n6
Chang al &omar con sus d$dos las bolas d$ harina , +i la or$ja d$
Oba / s$ n$g a com$rYY.
Lalambo : saco .
Lalam8 : cullilla d$ cor&ar l#iz .
Lal% : s$ l$ dic$n a los crculos -u$ s$ &rzan $n $l su$lo , d$ dis&in&os
color$s $n la c$r$minia d$l Asi$n&o , sobr$ $s&os crculos s$ coloca $l
#iln , sobr$ $l cual s$ si$n&a al I/a7 mi$n&ras s$ $j$cu&an los largos
ri&os d$ la iniciacin .
Lal% : s$n&ars$ $n $l su$lo . .i%n&$s$ .
Lal% : $n $l su$lo .
@Lal babB : 4a# , @/a #od$mos r$&irarnosB .
Lalo/a , ! il% olo/ " : #laza , m$rcado .
Laluk8 : arriba .
Laluk8 kaluk8 : XY cada uno lo su/oYY.
Lamak8 : no mu$ra .
Lamak8nB : f$licidad .
Lamanak8 : manjar d$ arroz blanco molido , sin sal / con l$ch$ -u$
s$ ofr$nda a Oba&al .
Lamanak8 : #as&a d$ arroz , /uca molida / #la&ano +$rd$ cocinado
con ac$i&$ / mi$l d$ ab$jas.
Lambura : can&ar .
Lamar : XY-u$ no #as$ nada maloYY.
Lamura : can&a , habla .
Lan : uno , alguno .
Lan : bra+o , d$s&$m#lado , ! $m kan kan : $s&o/ bra+o ".
Lanab al$/o onil$ mina #o# : XY$s$ al$/o ,-+isi&an&$--u$ +ino a la
1$s&a $s $l mismo r$/ d$ mina #o#YY. !Chang" s$ l$ can&a al -u$ + a
un il% orisha / ca$ $n &ranc$ #os$do #or Chango .
Lanak : a&$nd$r , cuidar .
Lanas8 ? ni conform$ , ni disgus&ado .
Lanchocho : uno solo .
5Langa6 : bi$n .
Lang : #ozo .
Lang : &ribu o nacin d$ $s&$ nombr$ .
Lang ? rajar , cor&ar .
Lngara bu kanani : animal mu$r&o .
Langa /l$ : #ozo .
Lankoko bal$ : XYno &oca a la #u$r&a $l ra&n cuando $s& $l ga&oYY.
Lan un ach% : #on$r ach% $n la boca .
Lano , !kanu " : &ris&$ , !XYsalaznYY" , &$n$r #asin d$ nimo o sufrir d$
mala su$r&$ .
Lan&8a : cuchara d$ jcara .
Lanu : #r$ocu#acin , con&rari$dad .
Lanu : $nf$rmo .
Lanuch% : a&ribulado .
Lan/ia : cucaracha .
Laod8n : dici$mbr$ .
Laombn : concha .
Lar dara ,! ikar " : jardn con ,or$s .
Larad : canu&illo , ! com$lina 'l$gans , I.>.L." .
Larad : #la&anillo .Algunos llaman karad al canu&illo .
Larakumbuka : bruj$ra .
Larakundo : $l$fan&$ .
Laral8 : #la&o com#u$s&o d$ ci$r&as /$rbas , man / ajonjol , s$g8n
d$ o&ros caldos d$ -uimbomb / )am$ .
Lara/ : +i$n&o &ol+an$ra . XY4ol+o -u$ l$ban&a O/YY.
Lari la m$&a : $s-uina .
Lariocha : XYAs$n&arYY, consagrar $l n$o1&o #oni$ndo !ka" , $ncima d$
su cab$za !or" , a los orishas !och" , / XYdar d$ com$r a los OrishasYY.
Algunos l$ llaman &ambi%n al mom$n&o $n -u$ $l of$r$n&$ d$ un
sacri1cio , ac$rca su fr$n&$ a la d$l animal -u$ +a a s$r inmolado/
cu/a cab$za s$ #on$ sobr$ $l o&n D orisha.
Larodi : canu&illo . !com$lina 'l$gans . I.> .L." .
Laro lo un ha/% : s$ #$rdi , s$ #udri .
Laro&imo/% : @-ui%n &$ $ns$) a can&ar $n ar o/B .
Laru karu k8 /$/% $ur% karu karuk8 /$/% $ur% agu& om l$ ambi 7o
mo l% , /an /an iroko : #alabras d$l can&o d$ la l$/$nda d$ la c$iba
-u$ s$ &raga a una ni)a : la madr$ l$ ofr$c$ $n +ano chi+o , carn$ro ,
/ l$ ru$ga -u$ l$ d$+u$l+a a su hija .
Lasi koro : mangl$ .
Lausa , !ka7asa" : azul .
Laur% : chi+a .
Laur$ndo : chi+o .
La7o : gran s$)or , #od$roso . ! ka7o Chang " .
La7o kabi% sl$ : saluda a Chang.
La7o ka7o aku% ku% inl$ o/8 mol$ : XY $l arco ris solo ocu#a $l &ramo
-u$ Dios l$ marcaYY.
La/o so8n : no s$ d$s$s#$r$ .
L$bos : #idi$ndo socorro .
L$ bo 1 k% bo ad : XY /a s$ cum#li &odoYY, cuando s$ &$rmani $l
sacri1cio , / s$ l$ #on$ $l cuchillo con $l -u$ s$ han ma&ado los
animal$s a Og8n .
L$ch8n : a+is#a .
L$d% : afamar , ! k$d% orisha d$i : afama a su orisha ".
L$d$k8n : llorar .
L$dik% : nombr$ d$ una 2$ma/ , d$ nacin /$sa ,! la -u$ ha8n s$
+$n$ra con ;a% / Ododo7 $n la laguna d$ .an :ua-un , #or los
d$sc$ndi$n&$s d$ los africanos d$ los ing$nios .an :ua-un ,
.aca#i$dra / .ocorro .
L$gi k$gi : l$)ador .
L$g8n ob o k$g8n : gu$rra #id$ gu$rra .
L$g8n ob o k$g8n ib og8n : Og8n dando una carga d$ mach$&$ ,
comba&i$ndo / r$#ar&i$ndo gol#$s d$ mach$&$ .
L$k$ : carr$&a .
L$k$ : air$ .
L$k% : +i$n&o .
L$k$ : coch$ .
L$k% : #oco , chico .
L%k% : ma-uinaria , locomo&ora .
L$k% kanfo : gua/abi&o .
L$k% o/8 : #r#ados .
L%k%r$ , !k$k$r8" : carr$&a .
L$k%ru ala ok nakaka : $l carr$&$ro durmi$ndo #a&as arribas .
L$l$ k$l$ : sua+$ .
L$l$k8 : muchos color$s . 4in&ojo .
L$nku : gua/aba .
L$n$g8n : nombr$ #ro#io .
L$#$#a : -ui$&o , -ui$&ud .
L$rora , !maror" : dolor .
L$&$ : nacin lucum .
L$&$ : solo , ! k$&$f8n Oba&al " .
L$&$f8n : XYd$ DiosYY, s$ dic$ d$ Oba&al.
L$&$ k$&$ : mula , mulo .
L$&% k$&% : cao .
L$&$ k$&$ : burro .
L$&%n k$&%n : mulos .
L$&u : XYa-u$l al -u$ no l$ baja $l .an&oYY,! no ca$ $n &ranc$" .
L$&u : nacin lucum .
L$&u : &o-u$ d$ &ambor .
L$ un : #o-ui&o .
L$7 : robar , ! k$7 akuk8 adi/% : roba gallos / gallinas ".
L$za : lucumi k$za . XY$s&n l$jos d$ la cos&a , / d$ $llos d$sci$nd$ mi
madr$YY.!Af , conocida I/alocha d$ la ciudad d$ Crd$nas".
Li : lo -u$ no $s ? $j$m#lo : ki koro , ! koro amargo " . lo -u$ no &i$n$
calidad d$ amargo .
Li : -u$ .
Li : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Li kia/% : $n+idia , mal$dic$ncia . XYlo -u$ con+$rsa o &$rgi+$rsa la
g$n&$ $n+idiosaYY.
Li bi ba /a m : injuria -u$ s$ dirig$ a la madr$ d$ -ui$n s$ insul&a .
Lch$&o : nombr$ d$ Chang.
Li $dun : an&$s d$l a)o .
Li %lu : sin fu$rza .
Lika : calambr$ .
Likin : minu&o , ! o kan kikin , un minu&o " .
Li ki ni : chico .
Liko : no -ui$ro .
Li koro : amargo cido .
@Lilanch$B : @-u% s$ hac$B .
Li la ch% , ! o as% " adim8 : @Au% hac$mosB . #r$gun&a $l adi+ino a
los caracol$s , -u$ d$b$ hac$rs$ #ara ali+iar la salud , aclarar la
su$r&$ d$l consul&an&$ .
@Likalar%B : @ -u$ m$ +a hac$rB.
Lila s% : @ -u% hac$B .
Lilonch% : @-u% #asaB .
Li lo guas% : @Au% s$ +a hac$rB .
Li lon di% : @Au% hac$B .
@Li lonf%B : @Au%B @Au% -ui$r$B .
@Lilons$ m$fB : @ #ara -u% $s $s$ &rabajoB .
Lilons$ ois & nl$l8 kini 7 7 bab &al$ /o , ki lons% did% ak b r%
.ango i7am ad$ ka7o : XY$l ois D orisha D mir$n -u$ ha +$nido a
+isi&arnos #ara bi$n nu$s&ro , #or lo -u$ nos al$gramos / lo saludamos
, nu$s&ro san&o #adr$ .ango -u$ &i$n$ corona , -u$ nos l$+an&a ,
noso&ros lo adoramos , $l nos #ro&$g$YY. ! Cuando baja Chang" .
Lilo 7as$ il$s : @Au% hac$mos $n %s&a casa " .
@Limbomb a/B : @Au% #asB .
Lim% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
@kim gua or%B : @Cmo $s& amigoB .
Linandi : algarrobo , ! #i&h$co lobium s$man , :ac-. " .
@Linch%B @Au% d$s$aB .
@Linch% nagB : @Au% lucumsB .
LiniB : @Au%B .
Lini : l$n .
Lini ib$kana : zar#azo d$ una 1$ra .
Lini, kini : saludo , saludando .! Osan kini kini D osan : &$
saludamos .
Lini ni na arugb /i fo b b$ auk : XY$l +i$jo , $l mismo , d$ &an
con&$n&o -u$ $s&aba , brincaba $l la 1$s&a como un chi+oYY.
Linin arub &% / f8 bi b% auko : Ias&a los +i$jo brincan como chi+os
cuando $s&n con&$n&os $n la 1$s&a .
Linin8 : animal f$rz .
@Lni onf%B : @Au% hac$rB .
Linkai , ! $7$ kika" : hoja d$ jobo -u$ s$ d acom$r al animal -u$ s$
sacri1ca .
Linkamach% : salud , #$dir salud .
Lin kamach$m : saludo .
Lkan : jobo , ! s#$mdias , m$mbn , 3n ."
Link$)$ : nombr$ d$ 'l$gu .
LinlaB , !kiniB" : @Au% $s $soB .
Linlakua : maj .
Liocha : saludar a la di+inidad , al .an&o .
@Li ona kiB : @Au% camino $s $s$B.
Lri k$r% : nombr$ onoma&o#%/ico d$l #jaro arri$ro .
Lis% $b : mono .
Li&i7%ko : mon&n d$ /$rbas , d$ ramas .
Li8 : minu&o .
L 7on : $llos saludan .
Li 2alod% o7 mi : #idi$ndo a Osh8n -u$ nos conc$da din$ro .
Li/$simom : XYA&i$nd$ bi$n hijo , &$n cuidadoYY.
Li/i# : abrigo .
L : no , n$gacin .
Lo : duro .
Lo : a#r$nd$r o $ns$)ar . ! 0o k chinch% D a#r$ndo a cocinar .- mo
ko7% D a#r$ndo a l$$r ".
Lobi : rgano g$ni&al f$m$nino .
Lobi kobi : +iru$la .
Lobi kobi : s$ l$ dic$ al orisha Og8n . XYLobi kobi D#od$roso , XY#$rsona
mu/ grand$YY".
Lob : rogar , hac$r rogacin , !$b" .
Lob aib : no s$ mira .
L b $r : rogars$ la cab$za .
Lobog8n : $j%rci&o .
Lobog7an mal8n ko k l : -u$ salga $l &oro .
Lo ch% : am%n , as s$a .
Lo ch$ os : no habl$ as .
Lochoro : s$ har si s$ #u$d$ . ! no #r$ocu#ars$ " .
Lod ladi : amargo .
Lodar% : -u$ agrada , a&ra$ , llama .
Lod% : XY#ngas$ arribaYY.
Lodid% : corona , &iara con #lumas d$ loro .
Lo$7% : $scri&ura , $scribir .
Lof : #uls$ra &$gida con cu$ncas +$rd$s / amarillas d$l Dios Or8mila
.
Lofagu , !kofa7" : agarrar , cog$r , cjalo .
Lof% : no , as no , no s$ -ui$r$ .
Lof$) , !Omo kof$ia " : ! muchacho r$lambido , a&r$+ido o
con1anzudo ".
Lo1 : $mbus&$ro .
Lo1$d$mi : #$rdnam$ .
Lo1r% #ad% : f$lz +iaj$ .
Lo gbado $k# $nia : no ma&$ us&$d a nadi$ .
Lo f8n : no .
Lo gu mi : no m$ gus&a .
Loid% : #uls$ra .
Loid% : &iara . =orro d$ Asi$n&o , !iniciacin" , bordada d$ caracol$s o
adorno d$ #lumas d$ loro , -u$ os&$n&an al I/a7 , / -u$ r$#r$s$n&an
a un orisha $n la c$r$monia d$l Asi$n&o .
Loi i)a kuru ma ko i m 7i : (conmigo la &rag$dia $s malaYY, dicho d$l
orisha Chang .
Lo ko : no a&r$+$rs$ , +acilar , durar , &$m$r . ;o &$n$rlas &odas
consigo , ! lo d$ca mucho un +i$jo informan&$ . XY2o si$m#r$ ko ko #or
si acasoYY".
Loi ko&o : casa d$ babosa , !caracol ".
Lo ik8 : no $s& mu$r&o .
Lo )a : no ha/a #$l$a , dis#u&a , gu$rra .
Lo ka : no ha/a gu$rra .
Loir$ : can&ar .
Lo j : 3rga&$ .
Lo kn ko kn , ! &o kan &o kan " : d$ corazn .
Loka7$ : car&illa #ara $ns$1ar .
L ko : no / no .
Loko : cuchara .
Loko : nudo , amarra .
Lo k : chocola&$ .
Lo k : mucho .
Lok ach : hoja d$ &abaco .
Lokoa/a : majar$&$ .
Loko/$ : carbn .
Lokoa/$ : cald$ro .
Loko bi/% : /$rba su hojas s$cas .
Loko di : 4$gojo. 2$rbas -u$ s$ adhi$r$ a la ro#a como $l guisaso .
Lo ko $s$ : &obillo .
Lokoin : +$la .
Lokomok : /uca .
Lkor : lombrz .
Lkoro : a+aricia .
Lokor : gusanos , bichos .
Lokor : mu$la .
Lokor : cuchara .
Lokoro adi% : hu$+o d$ gallina .
Lrorob /bi : gusano -u$ s$ com$ las ma&as .
Lokoro &obi &obi , !o /obi /obi " Lokori &n s$ &ani niko& 7a : XY4$rsona
-u$ ignora su d$s&ino / &i$n$ an&$ s #$rs#$c&i+a d$ s$r grand$YY.
Lokoro /o bi /o bi un kol mo lo bi /o ba : XYm$ $s&n comi$ndo $l
corazn como $l gusano -u$ s$ com$ $l cocoYY.
Lokos% : los &obillos .
Loko&ab : kachimba .
Lo ku : ma&ar , ! l$ngua d$ O/" .
Loku&% gui : &ronco , rama d$ #alma .
Lol% : ladrn , ! cuand rob".
Lol% : #lumas d$ aura &i)osa . s$ colocan $n las casas d$ san&o , $n
honor d$ Osh8n , colgando d$l &$cho o adornando $l g9iri&o -u$
r$#r$s$n&a a Osh8n Lol% Lol%, a -ui%n $n sus a+a&ar$s acom#a)aba
%s&$ #jaro .
Lol% D ba/% : conozco a &odos !XY/ no +al$n nadaYY" .
Lol% ba/% o Lol% >ab : $l -u$ $s& #odrido no &i$n$ fu$rza . ;o &i$n$
fu$rza >aba . ! d$ un can&o d$ #$na / d$ #u/a #ara >abal8 A/% ,
du$)o d$ la $nf$rm$dad " .
Lol% Dkol% f &in &in : $l aura &i)osa +olando $n las al&uras .
Lo l$ ko : $ns$)ar a s$r bu$n hombr$ .
Lol$ra : d%bil , ca)$ngo .
Lol%$ra :$l -u$ s$ ahoga d$ asma .
Lol$ro : sin mi$do .
Lol% &f$ &f$ : s$ lo rob &odo , &odo lo -u$ haba .
Lol% /ako : nombr$ d$ Oba&al .
Lol$/% : aura &i)osa .
Lol$/% kan$ : XYmi familiaYY.
Lol : -ui&ar d$ .
Lolob : cu)ado .
Lolofo : $l malo !'shu".
Lolo/a : r$+olucionario .
Lolo&i : colmillo .
Lolo/a : #laza , m$rcado .
Lolo/8 : cara a cara , ojo a ojo .
Lom g8 g8 agu/ kom la ns$ la naku / . Lom6 =ug8 agu/
kom , karod kaf 7 kom : XYdos muchachos d$ &i$rra O/ , uno d$
$llos $ra rico / $l o&ro #obr$ , $l rico lo d$s#r$ciaba / $l #obr$ d$ca
-u$ &odos s$ $ncon&raran $n $l o&ro mundoYY.
Lomak8 : #idi$ndo no morir , salud .
Lomari : -u$ nos$ +$ .
Lomarika ch%k$ Osh8n : XYa &ocar #ara -u$ s$ +$a a Osh8nYY, dic$ $l
&amborYY.
Loma7 : no +$ngas .
Loma7 or% : @Cmo $s& amigoB.
Loma/imik8 : XYlibram$ d$ la mu$r&$YY .
Lomi/a7 , adubal$ : m$ $ncon&r% un I/a7 ma/or -u$ /o / l$
salud% .
Lo mo $r : /o no m$ ro .
Lomon komon : lo mismo a-u -u$ a/.
Lomor% : nacin lucum , XY#u$blo , g$n&$ d$ $s$ #u$bloYY.
Lo mu gulo : ll%+am$ .
Lon : $s#ar&illo .
Loni >ab : hu%rfano d$ #adr$ .
Lon bagd% : nombr$ #ro#io .
Loni% : can&ar .
Loni i/ : hu%rfano d$ madr$ .
Loni o7 : no &$ngo din$ro .
Lonko& : carr$&on$ro .
Lonko& : #la&o hondo .
Lonri : +$rgajo #ara #$gar .
Lor : hombr$ .
L o : no.
Lo o : lrga&$ , +$&$ .
Loko : hoja .
Lo o& : $-ui+ocado , $-ui+ocacin .
Lo o& : $mbus&$ .
Lora , !kor%" : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Lor% : china #$lona , !#i$dra" .
Lor : can&o , can&a .
Lorik : /$rbas , hojas .
Loriko od : band$ra .
Lorn : can&o , can&ador , can&ar .
Loro : amargo .
Loro : s$rio , in,$Pibl$ .
Loro : b$juco amargo .
Loro : XYd$ la rabadilla abajoYY.
Lor arugb : +i$jo s$+$ro in&ransing$n&$ .
Lorod , !karodi" : canu&illo , ! com$lina 'l$gans .I.>.L."
Loroko& : Orisha luucum , XYun san&o mu/ +i$jo -u$ /a nadi$ conoc$YY.
Loro ko/o : malambo ,! can$lla alba , 0urr."
Loror : cruc$ .
Lororo : duro , inconmo+ibl$ , cas&igar fu$r&$ .
Lorub 'l$gu : dar d$ com$r a 'l$gu .
Los $l$s$ /o : -ui&ar , d$shac$r la maldicin , -u$ ac&8a $n $l hichizo
-u$ g$n$ralm$n&$ s$ #isa .
Losi ik8 , kosi aro, !o ano" kosi $/% , !o $/ kosi $f , aik8 " >abagu :
-u$ no ha/a ni mu$r&$ ni $nf$rm$dad , ni sangr$ o maldicin , ni
d$s+$rg9$nza , - d$shonor- .alud / su$r&$ #adr$ nu$s&ro. 4alabras
ri&ual$s -u$ s$ r$#i&$n al inicio d$ &odos los ri&os .
Losi i/n , !ai/n" : no &$n$r mi$do .
Losikn : no ha/ no+$dad , no suc$d$ nada .
Losil$ : di+orcio , di+orciars$ .
Losn : no ha/ .
Losinka : no #asa nada .
@Losinka il)$B : @Au% #asa $n la casaB.
Losinka ku$l% : no ha/ nada .
Losn m$ko : car#in&$ro .
Losi o7 : no ha/ din$ro .
Loso n k sal om &i i &i : XYho/ no , ma)ana si . ma)ana $l hijo m$ las
#agar &odas jun&as , dic$ $l Orisha cuando $nojado con su d$+o&o lo
am$nazaYY.
Lo&n : #i$dra .
Lo& : #%gal$ .
Lo&i /$8n : no has comido .
Lo&ik : cacar$o .
Losi kn : no ha/ nada , no $s nada .
Lo&o : $-ui+ocado , con&rario .
Lo&o : mu$la .
Lo&o ba$ : abundancia .
Lo&o ko&o : XYa&ra+$sadoYY, $n con&ra d$ &odo . XYnao -u$ $s& $n
con&ra d$ la corri$n&$ , s$ l$ manda a hac$r una cosa / hac$ o&ra , la
&rabucaYY.
Lo&on$mbo : canu&illo .
Lo&or$fa : bacalao , s$ a#lica a animal$s -u$ no &i$n$n cab$za .
L&&o : guanajo , #a+o .
Lo& /al$ : si&uacin d$l dilog8n $n la -u$ indica -u$ $s m$n$s&$r
#rac&icar ci$r&a rogacinYY. Augura un bi$n insu1ci$n&$ .
Lo7 : lrga&$ , +$&$ .
Lo 7 mi : no m$ gus&a .
Lo/a : #ron&o , r#ido , a#risa .
Lo/ : l$jos , al&i&ud , $P&$nsin .
Lo/ad% : sal d$ ha , +$&$ .
Lo/ad% il% mi : sal d$ mi casa .
L/alo : a&ra+$sar , cruzar .
Lo/% : mis&$rio , difcil .
Lo/% ko8n simi : XYdic$ -u$ s$ r$#os$YY.
L/u m &im : no caiga la +$rg9$nza sobr$ m .
Lo/usun : no d$s$s#$rars$ .
Luach8n bn chn : rajando , #ar&i$ndo .
Luako : cuchara .
Luako : hu$so .
Lu ku : rojo .
Lu ku : s$guro .
Lual$ : cornudo .
Lual$k8 kuab$rim : XYcud$s$ an&$s d$ cuidar mi cab$zaYY.
Luanch8n ban chu : +a/an #ar&i$ndo .
Luandu$n : bul&o .
Luani : gargan&a .
Luanigua/i : gargan&a .
Luani kuani kuani b o/$ koko/ kokunda : XYa ning8n ma&ador l$ gus&a
-u$ l$ #as$n $l cuchillo #or $l #$scu$zoYY.
Luarib : r$+olucin .
Luas$ odo : zanja .
Lu&ako : m$sa .
Lubambo : nombr$ d$ la maza d$ Chang . XYcon la -u$ s$ d$1$nd$ /
cas&igaYY.
Luch : +ino f$rm$n&ado d$ maz , -u$ #r$#araban los +i$jos
lucums / -u$ a8n s$ l$ hac$ a 'l$gu .
Luch% : &os f$rina .
Lud8 kud8 : r$ci#i$n&$ grand$ $n forma d$ canoa -u$ s$ #on$ $n $l
#o&r$ro / s$ ll$na d$ agua #ara $l ganado .
Ludulom : ba)ad$ra , #oc$&a .
Lu,uf% : mono , !$n aguado".
Lu$d% : llamar , !mo ku$d% D llamo ".
Lu% ku% od/8 : #r#ados .
Lu% ku$/$ : #a&o / andar como #a&o , XYcomo camina 2$ma/YY.
Lu$l% ku$l% : #oco a #oco , -ui$&o .
Lu$l$ni : loro .
Lu$l%nk$ : ,aco , d$lgado .
Lu$lo : sa#o .
Lu$r : cu$ro , XYchuchoYY, l&igo .
Lu$r : $s&r$lla .
Lu $&a : los r$s&os d$ un difun&o .
Lu$&% ku$&% : burros .
Luinu : di%z .
Luila kun : irs$ a las manos con armas blancas .
Luko , !kko aguad ": la &usa d$l maz .
L8ku : gusano .
L8ku : difcil .
L8kua : rojo.
Luku $r : XYCaballo d$ .an&o -u$ $s& mor&i1cado , majad$ro . s$ l$
dic$ can&ando : kuku $r , agu alad fo/%n f8o : -u$ s$ #$gu$ duro
con la cab$za , #ara +$r si $s ci$r&o -u$ &i$n$ .an&o . I $ Or8mila s$k
& Or8mila l$ni g9$ bod /n / $% bod /an /an for sol% . Jori sol% ,
forisol% koku $r a7a lad fo/%n fuYY !O/".
Lukuma : camisa .
Lukum : camisa .
Lukunduk8 : bonia&o .
Lukunduk8 : mula&o .
Lukur8 : rom#$r .
Lukur8 : #$-u$)o .
Lul$mb$ : Chang .
Lul : mu$r&o.
Lumamb : bro&$ .
Lumanbo , ! kumabondo" : maza d$ Chang.
Luna ma &or%6 : dic$ $l orisha , #$gandol$ a los 1$l$s $n las manos
con una r$gla o +arilla #ara -ui&arl$ lo malo d$l cu$r#o .
Luni kuni : +igilan&$ , al$r&a .
L8n k8n : #o-ui&o .
L8n k8n : #i&o d$ &r$n o d$ au&om+il , sir$na .
Lunl% ,!kun&%" : arrodlla&$ .
Lunl% l$s$ ocha : arrodillars$ a los #i$s d$l orisha .
Luns% : #in&or .
Lulo kulo : guanajo.
Lu# : colorado .
Luru kuru b$&% : -u$ s$ +a/a la mu$r&$ !ik8 ". D$ un can&o d$
adoracin a Osan $l 'scula#io lucum .
Luruma : malo .
Lurum kurumam / kurum : XY;o m$ conoc$n #ara hablar d$ mYY,
$s una srira can&ada -u$ lanza a+$c$s $l orisha Chang , $m#ujando
su $s#ada , cuando baila #os$sionado #or su XYom o m$diun , $n $l
cabildo .
Lus l% : @s$ #u$d$ #asarB .$ dic$ al &ocar la #u$r&a d$ una casa .
Lusi l : $n&r$ us&$d , #as$ .
Lu&n /$ bi/% : #i$dra 1na roja .
Lu/$ ku/% : +iol$&a o XY+iol$&illaYY, sil+$s&r$ .
Lu/% ku/% : jag9$/ !1cus m$mbranac$a , C. Krigh&."
3
3al : dormir , so)ar .
3a/o : corazn .
3abab : nombr$ d$ hijo d$ Oba&al .
3ab% : #or abajo .
3ab% lab% : mari#osa .
3a b% gu$d% la b$ri 8mbo ib% la b gu$d% : XYs$ r$1$r$ a una
a#aricin &$mibl$ , da mi$do , -u$ s$ +a/a . 's d$ unos can&os
s$cr$&os #ara cuando alguin &i$n$ +ision$sYY.
3ab8ku : f$o .
3ab8ku , !lubuku" : cojo .
3ad% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
3ad% ku$&o : corona d$ Osh8n .
3agborn d$ch% : d$sob$di$ncia.
3ago lago : chancl$&as .
3agu$ aku : brazo .
3agu$d% : h$rr$ra , XYlas cosas d$ Og8nYY.
3ag7 lag7 : g$n&$ cual-ui$ra , chusma .
3a : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
53a la6 :nunca ms .
3aib : d$snudo , $n cu$ros .D$snud$z .
3aich% : difcil , cos&ar &rabajo .
3aik8 ,!lain" : air$ .
3aim : mal labado , sucio .
3an : air$ .
3ain : #obr$ .
3ai/ : band$ra d$ #az .
3ako&i : d$sob$di$n&$ .! l$k$r% lako&i : ni)i d$sob$di$n&$ ".
Lako/% : nombr$ #ro#io !d$ muj$r" .
3ku lku : b$b$r $l #$rro .
3aku$gb$ : r$huma .
3a kun : XYr$,$jo , $s#ada o cosa -u$ brillaYY .
3ala : dormir .
3ama : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
3am : barro.
3m 1 /% : b$llos d$ la #$l+is .
3ana : ola .
3an8 : asombro .
3nu : s$r bu$no .
3a odo : d$ o&ro .
3 os8n : durmi$ndo .
3ar : cu$r#o .
3ar ,!l$r" : #$inado .
3ar : /agruma .
3ar : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang.
@3arich% larich$sB : #r$un&a -u$ hac$ $l >abaorisha o la I/alocha al
consul&ar $l Dilog8n . @Au% mandan los dios$s , #ara ali+iar $l d$+o&o
-u$ in&$rroga al d$s&inoB.
3arich% I$n8 i7oro : signi1ca -u$ un >abaorisha o una I/alocha d$ los
-u$ $s&n #r$s$n&$s $n un i& ,l$ habl$ al iguoro o d$+o&o $P#licando
un sgno d$l dilog8n .
3ariro : #iojo .
3ari7n : XY$s&ar $n&r$ los -u$ hac$n ruidoYY XYd$n&ro d$ la bullangaYY.
3aro : $nf$rmo .
3aro : /agrumo .
3aru/8 : s$guro .
3asarn : fru&a bomba .
3sun ,!ol8sun" : durmi$ndo .
3a&u : nombr$ #ro#io d$ muj$r . ! 3a&u <imo&$a Alb$ar , una d$ las
8l&imas I/alochas haban$ras, oriunda d$ ;ig$ria ".
3a&8a kos m : XY3a&8a /a no $s d$ $s&$ mundoYY.
3a8n : all .
3au : luz .
@3a7B : @Cmo $s&B .
3a/ : bod$ga .
3a/a : call$ .
3a/% : +i$n&o , +i$n&os .
3a/% : lugar .
3a/% : $l a)o -u$ +i$n$ .
3a/% la/% : a)o &ras a)o .
3a/% m$/i : hombr$ -u$ man&i$n$ a dos muj$r$s .
3a/ki! 'shu" : XY$l -u$ nadi$ sab$ como $m#i$za ni como acabaYY .
3aznzn : bomba .
3$ba/8 : bu$/ .
3$bo/ : #urgan&$ .
3$cli% ,!$l%ch$ " : los #$scador$s .
3$f%di/% : c$iba .
3$gan : d$s#r$ciabl$ .
3$g9% : band$ra.
3$gulosa : mano .
3%g7 : j$f$ d$ #u$blo .! $n una +i$ja libr$&a" .
3%g7 lag7asa : mano .
3ail% : band$ra .
3$j% : as $s& bi$n .
3$/nl$ : d$&rs d$ la casa .
3$k% : &rabajar .
3$k$ : collar .
3$k$ l$k$ : garza .
3$k$ l$k$ : ,am$nco .
3$k$ l$k$ : al&o , d$lgado .
3$k$ l$k$ b% 7a : -u$ +$nga $sa #$rsona , -u$ $s al&a / d$lgada s$
dic$ $n un can&o" .
3%k$ l$k$mb% 7a : +i$n$n hacia ac los #jaros d$lgados , ! las
garzas , los ,am$nocos ".
3$ko : a-u.
3%ku ,! l$k8n " : #u$r&a .
3$lia &% : s$n&ado $n la $s&$ra .
3$m : lirio .
3$m , !lom ": guisaso d$ caballo ,! Pan&hiub chin$ns$ , mil ".
3$m#i : $s#alda .
3$n od% g8 od cha od k8 l$bo : XY/a #ara m $r$s $s#ri&u / m$
arrodilloYY.!saludo #ara una #$rsona -u$ $s& d$ cu$r#o #r$s$n&$YY".
Cad+$r .
3$n/i : $s#alda .
3%#$ : con+$rsacin .
3%#$ : #rom$sa .
3%#$ l%#$ : habladura , chism$ , com$n&ario .
3$r$ : fango .
3$r : arriba .
3%ri : XYCab$cillaYY. XY$l -u$ d f% o acr$di&aYY.
3$r : #$inado .
3$ri kun : XY$l >abala7o , -u$ $s como un abogado consul&orYY /
&$s&igo .
3$shu : diablo , d$l diablo .
3%&ano : $nga)ador .
3$&i l$&i : lo -u$ $s& mu/ c$rca .
3$& : or$ja .
3$& 7mi : oigam$ .
3$7 : boni&a . !XYAs s$ llam una muj$r d$ OrulaYY".
3$7% : $scu$la .
3iba/8 : bu$/ .
3il% : $ls&igo .
3 : #ar&ir , irs$ .
3o f$r% : -ui$ro .
3oaso : 1rm$ .
3ob% : bl$do blanco .
3ob% : cuchillo .
3ob% 5ch6 : $l cuchillo hiri$ndo . ! Og8n cha lob% , ch lo b%" : $n la
gu$rra , $l cuchillo d$ Og8n hi$r$ a di$s&ra / sini$s&ra ".
3ob : #ar&o .
3obo/ : jarab$ .
3o bo/8 b$mb% : mscaras d$ carna+al .
3obuk8 : f$o .
3och , och : adorno +is&oso , bordado , cin&a o a#licacin llama&i+a
d$ un &raj$ .
3ochuch8 : m$nsualm$n&$ .
3och8 , !ch ch8 ": oscuro , n$grura , mucha oscuridad .
3odak% : -u$ s$ call$ .
3od% : afu$ra .
3od% $P&$ncin .
3od% : $s#acio , lugar .
3od% : co&orra .
3od% b$b% kini b$b% s% ar o/ kini b$ na b$ s% : XY's&amos rogndol$
a los mu$r&os / haci%ndol$s comida / 1$s&aYY, d$ un can&o f8n$br$ d$
XY&i$rraYY$g7ad .
3o 1#amo : lo -u$ $s& $scondido .
3of : rom#$rs$ .
3 fu sib% : &8 .
3og : mam$luco .
3 gu ch$ , ! lo 7ch$ " : lo hizo .
3od8n : sudor , sudar .
3g7o : #od$r .
3og7, ! lo7 " : mano .
3og7 os !lo7o os " : mano iz-ui$rda .
3og7 o&8m ! lo7o o&8m " : mano d$r$cha .
3o il$ku : c$m$n&$rio , &umba .
3ok% f id% : #u$blo .
3ok% lok% : lo ms al&o d$ &odo .
3ok% mi &$m : cab$za &ran-uila , bi$n .
3ok : barco , $n $l barco .
3ko iro , iroko , iroko , iroko mall% : la c$iba , rbol sagrado .
3okolona : amo , du$)o .
3ok8n : mar .
3ol% /$ kan$ : familia .
3 lo : suci$dad .
3o lu/% : cocina .
3o m : sabidura .
3omod% : los j+$n$s .
3on : da .
3on8 : boca .
3o)8 : $mbarazada .
3 o,% : han d$sa#ar$cido .
3o olo/in : lo -u$ $s& #odrido .
3o# : ma&ado .
3o#am : b$juco jimagua , o #arra cimarrona .
3o#o# : basura , basur$ro o $s&$rcol$ro .
3orich% : s$ l$ dic$ a la I/alocha o >abaorisa -u$ in&$r#r$&a un signo
d$l Dilog8n $n $l XYi&YY.
3or ll% .,! lok% il% " : &$cho .
3oro : algodn .
3oruko , ! oruko " : $l nombr$ -u$ s$ &i$n$ .
3or8n o/oumb : ci$lo cargado , +a a llo+$r .
3oso los : -ui$&o .
3os8n : iz-ui$rda .
3o s8n : dormir .
3o8m : acr$ , d$sagradabl$ al #aladar .
3o8n : agrio .
3 7ad f% : mirar , $s&udiar a fondo un #robl$ma .
3o 7 : brazo .
3o7 : #od$r , caudal .
3o7 a&un% : mano iz-ui$rda .
37ok : barcos $n $l #u$r&o .
3o7r$ : brazos .
3 7r$ ign : d$dos / u)as .
3o / : mu/ +$n$rabl$ , honorabl$ .
3o/8 lo/8 : fr$n&$ #or fr$n&$ , ! ojo #or ojo " .
3 /8o : ojos .
38b%o : &&ulo d$ #rinci#$ d$ Chang .
3u% k$l$ni : ras#a l$ngua .
3u 1% /$ /im : nombr$ d$ albina , signi1ca -u$ su nacimi$n&o fu% un
r$galo -u$ l$ hizo a su madr$ Oba&al , $l cr$ador / du$)o d$ los
albinos .
381na : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
3uggo : &ocar la cam#ana , sonar .
3ugul% : #a)u$lo .
3uk$mbo : $l $s&ribo .
3uko : +iol$&a .
3uku% luku% boni : gracias , muchas gracias .
3ukum mina : &ribu , XYnacinYY.
53ukumi lukum 6 Jr /a 7 7 n D 3ukum 3or/%o kuab i/$ : XYlos
lucums s$ acabaronYY .6A-u$llos lucums d$ &an&o m%ri&o -u$ +$nan ,
/a call$ron , s$ #$rdi$ron".
3ul8 banch% : #rim$r &o-u$ $n honor d$ 'l$gu , al abrirs$ $l oro , o
&o-u$ d$ &ambor$s $n honor do l$s Di$z / .$is Orishas .
38mb$ : nombr$ d$ Chang .
3un : a#laudir , #almo&$ar .
387% : ba)ars$ , mojars$ .
3u/a/o : la ca#i&al .
0
0 : madr$ , ! muj$r +i$ja $n g$n$ral".
0a al : +$&$ , -u$ s$ +a/a .
0a ana : g$n&$ grand$ -u$ sab$ &odo .
0abab% : acariciar.
0abag9%$ : acu%rd$s$ , acordars$ .
0a bu$ : ol+ido .
0ab : &oro .
0abinu : bra+o .
0abin : no &$ $noj$s .
0abu$ : no &$ ol+ido .
0ach8ch8 : dar a luz .
0ad lo 8n : has&a lu$go .
0ad% : nombr$ #ro#io .
0ad% u) : r$ci%n nacido .
0d$ u)i $gugu k abb sar$ 7 : XY/o ll$gu% a la 1$s&aYY- d$ san&o-
XY/ -ui$ro -u$ &odo $l mundo #ar&ici#o$ $n $lla , $n los can&os /
bail$sYY.
0ada un/% : com$r casab$ .
0idiki : mu)$co , ca .
0a f$ r% fun : #ara si$m#r$ s$a conc$dido lo -u$ s$ im#lora , ! $s
frmula -u$ s$ r$#i&$ al comi$nzo d$ un odu ? ma f$r$ fun Oba&al .
$&c" .
0af$r$ f8n Olo1 : XYm$ n$comi$ndo a Olo1YY .
0ar$f$f8n 2$ma/ . ! u Oba&al o Chang $&c ." gracias b$ndi&a o
alabada s$as.
0agino : XYnacinYY , #u$blo d$ Dahom$/ .
0agula : $s&r$lla .
0agul$ ,!ma7l$" : adios .
0a : bu$/ criollo .
0a Lor8m : bu$/ d$ guin$a .
0ai mai : dulc$.
0ai mai : can$la .
0a ma son ma ma o/n kal ma ma son ma ma kok8 akal m$ll
m$li li m$lli ok8o a% ma ma . XY$l jimagua abik8 -u$ +i$n$ / s$ +a
dond$ O/ , no s$ +a a irYY.! can&o d$ una anciana #ara amarrar a un
abik8 ".
0akor8n : bu$/ d$ guin$a .
0alaba : acariciar , caricia .
0al% : arco ris .
0al% : Oba&al arr .
0a l$ kun : abr$ la #u$r&a .
0ali# : adorno d$ hojas d$ #alma , !guano" , $n forma d$ orla d$
,$cos -u$ adorna los al&ar$s / los din&$l$s d$ las #ur&as $n los il%
orishas .
0alu : +aca , bu$/ .
0alubo : +aca .
0al8 aco : $l bu$/ .
0al8 k$k$r% : &$rn$ri&o .
0aluk : caldo con carn$ d$ bu$/ , gu$ngu$l% , mal+a &% , o&ras
/$rbas / fuf8 d$ #l&ano .
0aluko : &umor , abul&ami$n&o .
0al8n : bu$/.
0al8n &i &% : los bu$/$s -u$ &iran d$ la carr$&a .
0a m : #$gojo .
0ain8 mam8 : #in&as d$ color .
0ana : +$s&im$n&a blanca d$ #lumas d$ ;ana buluk8 .
0ana mana : r$lm#ago .
0ana mana : arco ris .
0ana mana d : ra/o .
0ann mann : mari#osa .
0andinga : XYnacinYY d$l !.$n$gal" .
0ani l$k8n : no ci$rr$ la #u$r&a .
0ani o7 : no ha/ din$ro .
0anul : n8m$ro -uinc$ d$l Dilog8n .
0an8 : los #$chos .
0an8 ma/% b$mb$ lo kan : XYdond$ &$ $ncon&r% &$ d$joYY.
0an7o : ramas d$ #alma .
0aoni : nombr$ #ro#io .
0arbba : malanga .
0arag9iri : d$s#acio .
0araig : orisha ca&olizado , .an&a 0ara d$l C$r+$lln .
0a r$r : no &$ ras .
0ariar% : /$rba d$ guin$a .
0arib% : aguaca&$ .
0ar ku/% : casab$ .
0ari7 : guano , #$nca d$ guano , #alma .
0ari7 , !mali#" : adorno d$ guano $n ,$cos , -u$ s$ #on$ $n las
casas d$ san&o ,sobr$ los marcos d$ las #u$r&as / $n $l &raj$ d$l I/a7
Og8n .
0ari7 / Osan 7a r% kini b$ &$ , XYOsan -u$ $s& con&$n&o $n la
#almaYY, !mari7: guano " l$ hac$mos 1$s&a , hom$naj$ , l$ rogamos .
0aror : dolor .
0arura : #oco a #oco .
0sa : #ifa .
0asa 7iri : corra .
0as$k$ro ,!mas$k$r%" : loco .
0as$ ona : s$ hizo .
0as$7a$: cor&ar $l #$scu$zo .
0 su k8 : llorar .
0as7%ro : loco .
0a&8 : bu$/ criollo .
0 7 : agarrar , cog$r con cuidado .
0a/aku, !ma/$ku" : granada .
0a/a /ara : /$rba h$dionda .
0a / / sumi : -u&$ns$m$ d$ d$lan&$ .
0/ /u si mi : XYno chi+$ us&$d msYY , no mol$s&$ .
0a/% di m% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
0a/% l%7o : a+a&ar d$ 2$ma/ . s$ carac&$riza %s&a 2$ma/ #or su
carc&$r &urbul$n&o . !XY$s r$+olucionaria , as $s -u$ $n un Asi$n&o
su$l$n formars$ r$+olucion$sYY".
0a/$d m% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
0b% : $s&ar ,!m mb%? $s&o/" .
0bmbo : /uca .
0$dog8n : -uinc$ .
0%go m$go : cam$llo .
0$lo : muchos .
0$lo ch8 kosi a7 : $n muchos m$s$s no &$ndr% un c$n&a+o .
0$l m$l : #oco a #oco .
0$l 7 : no &$ngo din$ro .
0$m$ : m$ln .
0% mura guiri guiri : no s$ a#ur$ +a a ll$gar .
0$ni f : ca&orc$ .
0$ri Dilog8n : los di$z / s$is caracol$s XY-u$ hablanYY, $s d$cir los
-u$ s$ $m#l$an #ara adi+inar .
0$rnla : ca&orc$ .
0$rin la/% : los cua&ro #un&os cardinal$s , ! cua&ro +i$n&os " .
0$ro m$ro i/ , m$ro i/ d$si)a d$7$ i/ : /a s$ +a #ara $l o&ro
mundo . ! d$ un r$zo _8n$br$ " .
0$sn : nu$+$ .
0$&a : &r$s .
0$&a : $s-uina .
0$&a : cua&ro $s-uinas .
0$&a : augurio , d$sfa+orabl$ .
0$&a Dilog8n : di$z / si$&$ .
0$&al : n8m$ro &r$c$ .
0$7 : di$z .
0$/i : dos .! signos r$#$&idos d$l Dilog8n / d$ If " Obara m$/i , Okan
m$/i , $&c C "
0$/i agodogd : dos #$rsonas fu$r&$s .
0$/i a/$l% guku : #ar d$ #alomas rubias.
0$/i Dilog8n : di$z / s$is .
0$/i im8 agadogod os : XYdos narizon$s no s$ #u$d$n b$sarYY.
0$/il : doc$ .
0$/i m$/i : #or #ar$jas .
0i : mo .
0 : /o , lo mo .
0i af$n : mi #r$&$ndi$n&$ .
0iana : consu$gra .
0i bi l%ko : mi $s#osa .
0i bura ocha : /o l$ juro a los san&os .
0i b7ola Osh8n 2alod$ : adoro a la .an&a Osh8n .
0ichora : 2agruma .
0 $ don : sus#irar fu$r&$ .
0i f% : d$s$o .
0i 1 : mi hijo , ! lo dic$n los lucums m$zclados con los arars".
0if mob : hundirs$ , XYm$ +o/ #or d$bajo d$l aguaYY.
0i fo ad% : &$ngo mi$do .
0igu , mi7: nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
0i 7i : cama .
0i ka7% : /o s$ l$$r .
0 k8 : m$ mu$ro .
0 kunla : m$ arrodillo .
0ila : call$ .
0 lo f : &$ngo +$rg8$nza , $s&o/ abochornado .
0i lu&n : #ari$n&$ .
0m dk$ : morir , $P#irar .
0im : in&$lig$ncia .
0im : #ura , inmaculada . 0ara mim i/ gbadura fun gb o&och
$l$ch$ nisin sin/in a&i la kok iku gb Am : la sal+$ . 0ara mim i/
olorun : .an&a 0ara , badr$ d$ Dios Dgbadura f8n gb , ru$ga #or
noso&ros D o&och $l$ch$ , los #$cador$s , nisin sin/n , ahora D a& la
koko , / $n la hora ik8 gb , d$ nu$s&ra mu$r&$ D a m , am%n .
0imoko o&&% : orobado .
0i m soro soro : +o/ a hablar , s% lo -u$ digo .
0im8 : b$b$r .
0i much% : dij$ , /o dij$ .
0ina 4o# : XYnacinYY , XY'ran 3ucumsYY.
0i obo : no oigo, ! -u$ no " . $P#r$sin so$z .
0 och : $s&o/ n$c$si&ado , #obr$ .
0i ok : mi marido .
0i r% : m$ +o/ .
0i si : lim#i$za .
0i s : la+ar.
0isi mi kan ba : moribundo , #r$dido $l conocimi$n&o .
0i si och% : la+ar .
0 &% , mam Om /alod% : /o &$ adoro . madr$ ma , du$)a d$ las
aguas .
0i &il8 : so/ d$ la ca#i&al .
0i & : orinar .
0i7a : collar .
0i / : $s&o/ ll$no , com bi$n .
0 : /o .
0 ara&a : &$ngo calor .
0bag9% : acordars$ .
0 baku$: $scondido , ocul&ars$ .
0 b ori Chang al mba or Chang : /o so/ $l r$/ , $l #rinci#al ,
Chang .
0 bas8 : +o/ a dormir .
0 bino : $s&o/ bra+o , o $s&o/ mal .
0o b : r$+olucin .
0b bi&im u l : XY/o o lo -u$ %s$ $s& hablandoYY.
50i b g9ini6 : XYm$ +o/ #ara =uin$aYY.
0 ch% b : caminando .
0och% o1f : /o lo #in&o .
0 ch% ona : s$ hizo .
0ochich% : mal h$ho , /o &rabajo .
0od bi$n .
0od : gracias .
0od : una /$rba com8n -u$ nac$ $n&r$ la /$rba 1na / -u$ l$ $s&
consagrada a Chang .
0 d f/a : $s&o/ ci$go .
0odak% : m$ callo .
0o da#% : do/ gracias .
0od$i : la g$n&$ , $llos , los o&ros .
0 d$i k im mi all k ima : Chang dic$ XYno ju$gu$n conmigo ,
l$&ra d$ un can&o a ChangYY.
@0od% kini 7B: @muchacho -u$ buscasB .
0od% &i g9i o si l$ si : muchacho , abr$ la #u$r&a .
0odu : in&$lig$ncia .
0odubal$ : r$+$r$nciar .
0odudar$ : in&$lig$n&$ .
0odudar$ : $nga)ar , m$ $nga)as&$ .
0od8dar% : @Au% m$ +as a hac$rB
0oduku% s8n a7 : XY <$ damos gracias #or &8 fa+or , Agua grand$YY,
!Os8n , la diosa d$ Och8n " .
0o du#% : gracias.
0o du#% : agrad$cido , s$ lo agrad$zco .
0o du#% $l%/ibo : l$ do/ las gracias al blanco .
0o f% : &$ -ui$ro .
0o f% ini ch8 : &$ngo d$s$os d$ d$sf$car .
0o f%n suk8 suk8 , suk8 $&$ m : lloro , $s&o/ llorando.
0o f% ocha : /o adoro a Ocha .
0 f% r% f8n Oba&al : (&$ adoro / &$ ru$go Oba&alYY
0o f$ &$&$ : -ui$ro jugar a la baraja .
0o f f8n : dar .
0o1l% : nombr$ #ro#io f$m$nino .
0 1 /%un : como #oco .
0oforibal$ al$/o , moforibal$ o/ o/ : so/ d$ afu$ra , / saludo #ido
lic$ncia , !#$rmiso".
0forbal$ Ob Oso . 0 for bal$ >ab d$ mi Ib orisha m 7 mo
for bal$ baba <$m : XY&$ saludo obakoso !r$/ d$ Loso" mi #adr$ mo
Chang /o &$ saludo , m$ #os&ro an&$ &iYY.
0 f /ad% : +o/ a salir .
0 f8 : /o do/ , $s&o/ dando .
0ogara : cris&al .
0gbo : oigan .
0ogu : rom#$r , rom#o .
0ogu l% m : ll$gar a mi casa .
0ogu , !o 0ogb " Ogun 7a / f8 m ikul% kuami : XY<odos m$ dic$n
-u$ m$ +as a h$char bruj$ra #ara ma&arm$YY.
0 g9ir% m g9ir% >ab o7 lo 7o mi os% : XYo/$ -u$ +$ngo con
r$s#$&o a can&ar / a com#ar&ir con &odos mi din$roYY.
0 kakan I/ m : /o cuido a mi madr$ .
0okanla : onc$ .
0k%k$r% : ni)o , hiji&o .
0o k$ l$ni : ll$go a mi casa .
0 k : saludo , /o saludo .
0okio 0ara ? sal+$ 0ara DOk8n f8n or% ? ll$na $r$s d$ gracia Olugba
$nb$ #$lur$ ? $l s$)or $n con&igo D Alabuk8n nif8n igbo ? b$ndi&a $r$s
D ni nu agbn obir ? $n&r$ &odas las muj$r$s D Alabuk8n nif8n $so in8
r$ ? / +$ndi&o s$a $l fru&o d$ &8 +i$n&r$ :$s8s .
0oko 0ara ok8n f8n or% of% Olugba nb$ #$lur$ alabuk8n nif8n igbo
ninu agbn obirn . 3a sal+$. !$scri&a #or un africano libr$ , 0onzn ,
gran olrisa , $l F`]` " .
0oko ochich$ kan : a#r$ndi$ndo a &rabajar .
0o kn il% ok8 : $n $l cuar&o d$ dormir .
0 ku l adi% : /o ma&o $sa gallina .
0oku$d% : llam% .
0 ku% d$ m : m$ llama .
0 ku$d$ i7 : lo llam a us&$d .
0o ku$ sun : fa+or , hgam$ $l fa+or .
0okok8 : rodillas .
0o k8n : zambullir , nadar #or d$bajo d$l agua .
0olabo : c$bolla .
0olara : a mi modo o cos&umbr$ .
0 la7 chu $d8n : bau&izar $l )am$ nu$+o .
0ol% : arco ris .
0ol$ il% o/ : +o/ a la #laza .
0 l% l8 $ni k : #u$do ma&ar con #alo .
0ol$/$ : nombr$ #ro#io .
0 l : /o +o/ .
0 l il% i o/in : m$ +o/ a casa -u$ $s& l$jos .
0o lo il8 : m$ +o/ al #u$blo .
0 l /a : +o/ a la #laza .
0omb%rilogu : an&$brazo .
0omo : s$so , bu$n juicio , in&$lig$ncia .
0om : &ragar , b$b$r , chu#ar .
0 m om chi7%r$ : XY'n&i%nd$m$ muchacho m$n&$ca&o ,
a&olondradoYY
0 mul ogu$d% : /o &raigo maz .
0nda : s$)ori&a .
0onigu% : as $s .
0onigu% : gracias .
0o ni ki du#u% : l$ do/ las gracias .
@0onik 1 nlaB : @Au% cosa digoB
0oni7 : &$ngo din$ro .
0ono mono : los s$sos .
0o nso : m$ +o/ .
0onik8 : arrodillado .
0o ob : $s d$ noch$ .
0 olok8n : nadar #or d$bajo d$l agua .
0 o/8 of$&il% : $s&o/ mirando nada ms .
0 #$: llamo .
0#% o#% : gracias ahora $s&o/ bi$n .
0r% : bi$n -u$ s$ #id$ a los orishas , o -u$ s$ r$cib$ d$ los orishas .
0or$l% : #ido #$rdn al .an&o , -u$ #$rdon$ nu$s&ras fal&as .
0or : s$)or , s$)ora .
0r : almohada .
0ori aku& a/ib : ci$lo $m#$drado .
0ori $l$k$ k$r% Or8mila !o id% " . collar -u$ os&$n&a $n la mu)$ca $l
babalao .
0rir okn : rabia -u$ &$ngo $n $l corazn .
0or : zandungu$ra , -u$ hac$ $l bi$n , con&$n&a , !Och8n /$/%
mor ".
0or : XYcal$n&onaYY, !/$/% mor , orisha Osh8n".
0oror : d$sgracia , )$-u$ .
0oror f% /u r% : anda con cuidado .
0orur8 : lla+$ .
0o s% o f f : #in&ar al I/a7 .
0osill : #u$r&a .
0osob : cor&ar con la &ij$ra .
0su : dorm , /a d$scans% .
0o su/$r : /o can&o .
0o &i b r$ .k$dik% , na% , Dod7 , mo &i b r$ l% l% : +$ngo a
adorar&$ , s$ l$ can&a &r$s +$c$s a L$dik$ a ;a$ / Dod7 ,!2$ma/ ,
O/ / Och8n ", cuando s$ &oma $l agua sagrada d$ la laguna d$
Ib)$z, $n la -u$ s$ adoran $s&os Orichas .
0o& mo& : borracho .
0o& , of% il% orisha 7n : XY+i la casa d$ san&o -u$ $llos &i$n$n $n
4$ricoYY.
0o &i /%un : +amos a com$r .
0o&i/ : borracho .
0o &u&8 : &$ngo fro .
0o 7i kn : callar , m$ callo .
0 7i on 2$ma/ la ra mi : digo a 2$ma/ -u$ m$ com#$ns$ , m$ d%
ri-u$za .
07 l$&i : @m$ o/ us&$dB .
0 7 &%l$ : /o #ago &$ d$ con&ado , ! o #or ad$lan&ado " .
0o/al$ : bi$n , #$rf$c&o .
0o/% : sabio .
0o/% : m$ arr$#i$n&o .
0o/% : $s&amos d$ acu$rda .
0o /% : /o s% .
50o/% mo/%6 : 5/a lo s%6
0 /$8n : /o como .
0o /% 7 /$ adi% : -ui$ro com$r gallina .
0o/ : cor&$sa .
0o/ : m$dicina com#u$s&a d$ /$rbas .
0 /i Olodumar$ : h$ amacido con Dios .
0o /o Odum : nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/ .
0o / #% l$ru : XY-ui$ro unirm$ / disfru&ar d$l ac&o carnalYY.
0o / /$8n : com mu/ bi$n , har&o .
0o/8 : &ran-uilizar , &ran-uilizado .
0o/8 , ! mo/8 D ba " : #uri1car , lim#iar , -ui&ar $s&orbo o lo malo .
0o/8 : aclars$ , s$r$nars$ .
0o/uba : #$dir #$rmiso , r$+$r$nciar , alabar , saludar a los OrishasYY,
0o/uba ar$o mo/uba Orisa : (Con lic$cia d$ los ma/or$s , con lic$ncia
d$ los .an&osYY.
0o/ubar$ : lic$ncia -u$ s$ #id$ al Orisha #ara dirigirs$ a %l .
0 /8 of$&il% : $so/ mirando nada ms .
0o/ur$ : con su #$rmiso , r$+$r$ncia . inclinacin .
08 : b$b$ , b$b$r .
08 : cog$r .
0u : &ra$r .
0uch$r : mal sabor .
0udano : #uri1car , lim#iar , s$r$nars$ .
08dukuna : nalga .
0u$m m : con+%rs$m$ .
08f8n , !muf8 " : arroz blanco .
0ula , !mul$" : dar fu$rza , adu mula , rogar al Orisha -u$ nos d$
fu$rza , salud #ara +$nc$r lo malo .
08 m8 : mamar $l ni)o .
0unana : nombr$ #ro#io .
0unu : hablador .
0uraba : ganso .
0uras : a#8r$s$ .
0ura /ura : con+$rsa .
0ur% : mos-ui&o .
0ur , !r" : mirar .
;
;ba : afu$ra .
;ab$/o : #unz .
;a% : O/ d$ la laguna sagrada d$ Ib)$z , !c$rca d$ Corral Jalso " .
;a% Larik% : Orisha !;an >aluk8 " .
;ag : lucum .
;an : orisha #ar$ja d$ >aluk8 , ! ;an / >aluk8 D;ababuluk8- son
orishas -u$ +i+$n $n $l ro / &oman la forma d$ un maj , s$r#i$n&$ ."
Ca&olizada .an&a Ana o nu$s&ra .$)ora d$l Carm$n .
;angal% : c$r$monia -u$ &i$n$ lugar d$s#u%s d$ un gran $b , / $n la
-u$ &odos los 1$l$s , girando $n &orno d$ una #aila d$ d$ngu% $l$+an
sus jcaras al ci$lo , dan gracias / #id$n la b$ndicin d$ Olorun, al salir
$l sol . 's&$ ri&o s$ $j$cu&a al aman$c$r . 3os 1$l$s cubr$n sus cab$zas
con un g%n$ro blanco .
;an n8 : un orisha , XYmadr$ d$ &odos los .an 3zarosYY.!;anabuluk8 o
>uruk8 " .
;an8 : l$ngua .
; o7 : gas&ar din$ro .! Och8n na o7 #i#o : Och8n gas&a mucho
din$ro ".
;ar : r$c&o , &i$so .
;$kgb% : ns#$ro , za#o&$ , ! .a#o&a Achras , 0ill" .
;$l% , nil% : abajo .
;$l% : d$bajo ? Omin$l% : d$bajo d$l agua .
;f% /8 os : no s$ mira .
;foro : chismoso .
;fum : dam$ .
;i : no .
;i : $so.
;ibal$k$ : nombr$ d$ un #jaro .$l saban$ro .
;ib% : all .
;ib% : ah .
;ib% : &$rr$no baldo , XY#lac$rYY.
;ib%/i : uno d$ los jimaguas .
@;ibB : @$n -u$ lugarB . @Dnd$B ;ib &ania ogu duro or% m alog#%
mi : XY'n $l lugar dond$ m$ llama / m$ $s#$ra mi -u$rida , !o mi
amigoYY".
@;ibB : @CundoB . @;ib kariochaB : @Cundo ma&as #ara los .an&osB
;ib : si s$)or , conform$ .
@;ibB : @A dnd$ $s&B
;ibod8n : cuar&o d$ Orula , orisa d$ la di+inacin .
@;igb logb ri aroniB : @Dnd$ +is&$ al DiabloB
@;ib obinB : @Dnd$ $s&a muj$rB
;ich% : d$s$o.
;ich% : XY&alsman #ara cons$guir / cons$guir cuan&o d$s%$YY
;ich% : s$ l$ llama a los n$gros .
;ich$g8n : nombr$ d$ Og8n / XYr$sguardo d$ Og8nYY!XYamul$&oYY".
;ichularaf8n : guanbana .
;if% : aman&$ .
;if% : (<i$rra d$ SfricaYY.
;if$ f% : lo -u$ s$ d$s$a , o s$ ama .
;if%nuco : b$so .
;igb bogb : #ara si$m#r$ .
;igbani : la an&ig9$dad , XY$n a-u$l $n&oc$sYY.
;igba ol$ : a+$c$s so/ ladrn .
;gu , !ni7" : mos&rars$ #ro#icio / b$n%+olo , $l Orisha . !;igu
>abam " : bondad , amis&ad .
;ig9$ : sabana .
;i il% $m : mi casa .
;ijojo : $n cu$ros .
;ijumo : in&$lig$n&$ , &al$n&o .
;ikaka : algo -u$ $s& al r$+%s .
;ikn kokn : corazn mal+ado .
;ikano : malo , mal%+olo .
;ik% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
;iki niki , !Osan niki niki" : bu$no , -u$ am#ara / #ro&$g$ ., ! Osan
conc%d$nos &8 #ro&$ccin ".
;ikiro : manzanilla .
;ikoko : c$rrado , lo -u$ s$ cubr$ .
;ilu : #u$blo .
;ibm : in&$lig$n&$ , sabichoso .
;ini : a-u$l .
;iogur$ : chi+a .
;ioka : cul$bra , jubo .
;ir$/$ : $nga)ador , m$n&iroso.
;irono : XY#$rsona -u$ #i$nsa mucho , d$ fundam$n&oYY.
;isal$ : d$bajo ,!om nisal$ , #or d$bajo d$l agua ".
;i s% g9im m m : aun-u$ criollo $n&i$ndo lo -u$ hablan . XY;o lo
cog$n d$ boboYY .o
;is$&i% : jicarilla .
;s : nadi$ .
;i s : ahora , $n $l &im#o #r$s$n&$ .
;isi kon :no s$ ocu#$ ms d$ $so .
;is% lo ko : a&i$nda su #lan&o .
;isi om i/ala : cuida al ni$&$ci&o .
;i&oro Obir log8n Ibadn : XY4or una muj$r s$ #$rdi un #u$blo . $l
#u$blo s$ llamaba IbadnYY.
;inula : nombr$ #ro#io .
;i7% : sabana .
;i7oro : #u$blo .
;i/ : calamidad , d$sas&r$ .
;i/ar : cuar&o .
;i/aro : a#ar$cido , fan&asma .
;i/% : sa#o .
;i/$r$ /% /% : afamando , alagando , XY$l$+ando a los OrishasYY.
;o : $char fu$ra , -ui&ar , bo&ar . ! oro n & no D s$ dic$ $n muchas
#l$garias -u$ los dios$s &$rmin$n, lim#i$n , $l mal -u$ am$naza o -u$
s$ #ad$c$ " .
;o gu% r$ : sin &arros .
;ok% : arriba .
a
adudu : n$gro -u$ +ino $n $l barco n$gr$ro .
aaj : nombr$ d$l orisha ;an .
aal$ l%k$ : collar .
aal$ : bail$ .
aamu)am8 ,! )mi )ami " : mos-ui&o .
aangal% : c$r$monia $n la -u$ s$ saluda a Olon , $n la #rim$ra
claridad d$l da .
aa)a : madr$ .
aara )ara : r$lm#ago .
aikonadi% : hu$+o d$ gallina .
airiro : con fundam$n&o , formalidad .

O
O : si .
O : &u .
Oal/a : #laza , m$rcado .
Oal$ : madrugada .
Oba : +aca .
Oba : orisha , $s#osa l$g&ima d$ Chang .
Oba : orisha , ca&olizado .an&a Ni&a o .an&a Ca&alina .
Ob bi : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang , XYr$/ $ng$ndrado #or ChangYY
, XY;aci N$/YY.
Obach$r8mola : nombr$ d$ 'gun o difun&o .
Obachil8 : j$f$ d$ la #olica .
Obad m$/i : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang , r$/ dos +$c$s .
Obadina : XYN$/ d$l caminoYY.
Obadina : aduan$ro .
Obado : ma/or $n ca&$gora .
Oba $i/% : #a+o r$al .
Oba f$i&is : abogado .
Ob f$r : barb$ro , !$n $l Asi$n&o" .
Obafunik$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang.
Oba funk : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba guiri$lo : nombr$ d$l orisha Oba .
Obibo : XYDios $n #$rsonaYY. Ojo d$ la di+ina #ro+id$ndia .
Oba ikum$+$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang.
Oba ikuro : XY$l r$/ cambiaYY .
Oba ikuro : #alabras -u$ dic$ $l adi+ino cuando s$ l$ #r$s$n&a $l
Dilog8n $n la si&uacin d$ Obara !Q" ? signi1ca -u$ $l r$/ no dic$
m$n&ira , XY#u$s Obara no min&iYY . !Ikuro , s$g8n un +i$jo informan&$,
s$ r$1$r$ a cambio , mu&acin " .
Oba il% : $l r$/ d$ la casa , $l j$f$- ma/or .
Obailo : nombr$ d$l orisha Oba&al .
Obail : alcald$ .
Oba kan%n gu% $ra&% : s$ dic$ cuando $l dilog8n ca$ $n la #osicin
d$ '/$l$unl$ !`", XYun solo r$/ gobi$rnaYY.
Oba k$r% : 'l$gu , r$#r$s$n&ado #or una $s&a&uilla d$ mad$ra .
Obakolona : amo , du$)o .
Obkoso : r$lm#ago .
Obkoso : r$/ d$ Loso , Chang.
Obalab : Oba&al , ca&olizado .an&a Ni&a d$ Casia .
Obal% : comadr$ .
Obal$ : nombr$ #ro#io .
Ob lim : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oblina : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Obalub% : Chang , r$/ .
Oba l8b$ kilonf% mo r% alaor$ nk$ i/ : s$ l$ can&a a los FGH grand$s
san&$ros , cuando +an a saludar $l &ambor , XY's&amos agrad$cidos al
r$/ #rnci#$ , adoramos al .an&o 0a/or , -u$ nos d su #ro&$ccin /
nos libra d$l malYY.
Obal8n : XYg$n&$ d$ o&ro mundoYY .
Obal8nko : caballo .
Obmor : Orisha , ca&olizado :$s8s d$ ;azar$&h .
Obmor : un Oba&al gu$rr$ro .
Obn : g$n$ral .
Oban : ma&$ .
Obanidaro : la #$rsona falsa .
Obanf%n$ : #$rsona -u$ no -ui$r$ a nadi$ .
Obanig9%, !obani7% " : r$/ d$ la sabana .
Obani/% : +$nado .
Obn kol% laro : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang.
Obnkul% : aura &i)osa .
Obanl : Oba&al f$m$nino , ca&olizado 3a 4ursima .
Obn 7ala : r$/ -u$ /a no b$b$ .! $s $l nombr$ -u$ ll$+a un hijo d$
Oba&al , -u$ fu$ iniciado #ara -u$ #$rdi$s$ , $n $l fa+or d$ Dios , $l
+icio d$ la b$bida ".
Oba)a : Orisha , h$rmano ma/or d$ Chang .
Ob)$)$ : Orisha , h$rmana ma/or / madr$ d$ crianza d$ Chang .
Oba olocha : .an&$ro d$ gran ca&$gora .
Obara : nombr$ d$ Chang , / signo o l$&ra d$l dilog8n ,
r$#r$s$n&ado #or s$is caracol$s +u$l&os hacia abajo . Acons$ja $l
modo d$ conjururar la ruina -u$ l$ #r$dic$ al consul&an&$ , los $ngafos
d$ los -u$ s$r +ic&ima , / l$ anuncia -u$ ha d$ r$cibir a Orunla , $s
Odu d$ los llamados m$nor$s .
Obara aguri : odu , signo d$ If .
Obara bob% : odu , signo d$ If .
Obara d : odu , signo d$ If .
Obara dimol : odu , signo d$ If .
Obara f8n f8n : odu , signo d$ If .
Obara kan : odu , signo d$ If .
Obara cuchi : un nombr$ d$ Obara .
Obara Obara >aki)a : 'l$gua .
Obara och% : odu , signo d$ If .
Obara okana : odu , signo d$ If .
Obara roso : odu , signo d$ If .
Obara ur$f : odu , signo d$ If .
Obara &u : odu , signo d$ If .
Obara &ru#n : odu , signo d$ If .
Obara /%ku : odu , signo d$ If .
Obari : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba& : chanclas .
Oba& : za#a&os .
Oba&al : Orisha , ca&olizado ;u$s&ra .$)ora d$ las 0$rc$d$s .
Oba&al da7 o& bo7 il8 : Oba&al fu$ al #u$blo / r$#ar&i
aguardi$n&$ .
Oba&al d 7 o& gbob il8 : Oba&al r$#ar&i b$bidas $n &odo $l
#u$blo .
Oba&al $gb m : Oba&al m$ o/ .
Ob&$ki : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Ob&%ku : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Ob &ik% : &o-u$ d$ Ochosi .
Oba& : za#a&o .
Ob &olo mana ;anaburuk8 oba &olo mina dahom$ , mi &olo mana 7%
Oba &olo mina dahom% /% , XY;anabuluk8 , $s mina / dahom$ , como
aura &i)osa blanca , &i$n$ &raj$ / adorno d$ #luma blanco , lim#io . +a
d$ mina a dahom cmo #jaro , dond$ la afaman .
5Oba 7 oba &6 : frmula d$ co&$sa , #ara d$s#$dir a un amigo , a
un +isi&an&$ , XY-ui$r$ d$cir -u$ a la +isi&a s$ l$ r$cib$ como a un r$/ ,
-u$ cuando s$ +a s$ l$ d$s$a -u$ l$ +alla mu/ bi$nYY.
Oba/ar : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba/% : saludo d$l I/agu a su #adrino .
Oba/% ko ba/$ ab$n&% : XY-u$ im#or&a -u$ l$ mundo s$ acab$YY.
Oba/% koba/% ab$n&% il$l$ ik% ni $l$d oro ag7 os il% ba/% :
XYcuando mu$r$ $l j$f$ d$ una casa , la familia s$ d$sorganiza , la casa
s$ d$shac$YY . o XY -u$ m$ imor&a nada si los ma/or$s d$ mi casa s$
han mu$r&oYY .
Oba/$m : Chang .
Oba/im : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba/oko : nomb$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba/u /oko : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oba /8ru : orisha , $s#osa d$ Chang .
Ob% : cuchillo .
Ob% : h$rida .
Ob% af$l$/% : mach$&$ .
Ob% bara : XYcuchillo -u$ ma&aYY.
Ob%d$ ob%d$ igui gn kn : rajando l$)a .
Ob%do : +$rd$ / lo -u$ $s +$rd$ , como l$chuga , c$s#$d , $&c C
Ob%$ , !ab$r$" : aguja .
Ob$ f8n : odu , signo d$l Dilog8n / d$ If .
Ob% gun&% kolo7 d$ : odu , signo d$ If .
Ob$ kob% : jcara .
Ob$ka : odu , signo d$ If .
Ob% kun : &rbajar , co&ar con cuchillo .
Ob% och% : odu , signo d$ If .
Ob% omi $rn : caldo d$ carn$ .
Ob% o# : hoz .
Ob$o &% : ob% dand% dand% : odu , XYcaminoYY d$ If .
Ob$r$ : grand$ , fu$r&$ , d$ +$rdad .
Ob$r$ : #r$gun&ar , a+$riguar .
Ob$rik : cu$ro d$ animal sacri1cado al orisha .
Ob%s$b : fracaso , malogrars$ .
Ob%s$b lo $r : fracasar #or cul#a d$ la cab$za .
Ob% sogo : cuchillo .
Ob$&umo #an : odu , signo d$ If .
Ob$&8 mor : odu , signo d$ If .
Ob$/$nu : odu , signo d$ If .
Ob%/o : cuchillo &in&o $n sangr$ .
Obg8n ,!orn" . cu$llo .
Ob : rogar , r$zar .
Ob : coco .
Ob ar%o : XYru$ga -u$ s$a #ara bi$nYY, dic$ $l adi+ino cuando &ira los
cua&ro #$dazos d$ coco con los -u$ s$ consul&a corri$n&$m$n&$ a los
orishas .
Obia/a : co-ui&o sagrado .
Ob$/o : no+ia .
Ob gu%)$ : XYru$go -u$ s$ ll$+$ lo maloYY dic$ $l adi+ino , cuando
arroja #or s$gunda +$z los cua&ro #$dazos d$ coco con los -u$ s$
consul&a corri$n&$m$n&$ a los dios$s .
Obikan il8 : XY#$dir la b$ndicin d$ los .an&os &i&ular$sYY.
Ob kol : nu$c$s d$ kol im#or&adas d$ Africa #ara $l Asi$n&o o
iniciacin $n Ocha.
Ob ku$la : #almich$ .
Ob masa : cuchara .
Obi m$/$ : los dos cocos d$ una rogacin .
Ob mo&i7 : caf% .
Obin : muj$r .
Obin bku obin bof obini b%/o obin bi/ 8&a : ru$go #ara consul&ar
$l coco .
Obin chichara : muj$r chocha .
Obin dodo : s$ l$ dic$ a O/ .
Obin k dra ba/% : muj$r -u$ &i$n$ $l s$so &ras&ornado .
Obin kusa : odu , signo d$ If .
Obin lo b : muj$r -u$ d a luz .
Obin lor : muj$r gorda .
Obin loro O/ : muj$r rica $s O/ , du$)a d$l oro .
Obin mi ano la&i osu k$&a : mi muj$r $s& $nf$rma d$sd$ hac$ &r$s
m$s$s .
Obin mog7 fumi i/o $r$k$ : muj$r , dam$ az8car .
Obini nikoko : -u$rida , aman&$ .
Obin ))a : af$minado .
Obin obino : muj$r +ali$n&$ , d$idida , ! como O/ ".
Obin oburo : muj$r f$a .
Obin oko /o#o : #ar$ja d$ hombr$ / muj$r .
Obin omib : muj$r r$ci%n #arida .
Obin o# , !obini ik8 " : +iuda .
Obin r$r$ : bu$na muj$r .
Obin r$7 : muj$r linda .
Obin s8b : aman&$ , -u$rida .
Obin &i dara6 : XY&8 muj$r $s& bu$naYY.
Obin &o/o : af$minado .
Obin/a : $s#osa / madr$ .
Obino : col%rico , $nojado .
Obio ,!ibba" : cobr$ .
Obi ba/ad% : insul&o , ! a %s&a injuria s$ r$s#ond$ , >iokui/" .
Ob ocha : rogarl$ a los orishas .
Obio ku&a , !ob$oku&" : XYuna &i$rra o nacinYY.
@Ob om &u&aB : $l babaocha -u$ consul&a $l dilog8n #ara un d$+o&o ,
#r$gun&a si $l orisha s$ con&$n&a , #ara a/udarl$ con una ofr$nda d$
agua fr$sca / d$ coco .
Ob om &u&a $b chir% : ofr$nda d$ un #oco d$ &odos los alim$n&os
habi&ual$s .
Obio/i , !bo i/ &i " : injuria mu/ so$z .
Obr$ko , ! obir%ik8 " : XYcoco -u$ d$s#acha al mu$r&oYY .
Obir$ko : coco -u$ s$ coloca $n $l su$lo $n $l mom$n&o d$ sacar d$l
cuar&o d$ los orishas $l cu$r#o d$ la b$s&ia -u$ ha sido sacri1cada .
Obirjana : XY churriana , ba/us$raYY , ram$ra .
Obiriki&i : cada uno d$ los cculos d$ color -u$ l$ hac$n $n la cab$za
al iniciado .
Obiri kuan m l 7$n&% $n/% b$ /o #$l$ru : XYmuj$r lo -u$ /o -ui$ro
$s r$alizar $l ac&o carnalYY.
Obir og8n : muj$r +aronil -u$ #$l$a .
Obi&al$ : hablar bi$n .
Obi&%l$ : comadrona d$ o1cio , graduada .
Obi&$m : #ari$n&$ .
Obo : rgano s$Pual f$m$nino , lo -u$ $s f$m$nino .
Obo : guanbana .
Oboada : mar$&rz .
Obo : la soli&aria .
Ob ang8n/a : r$s#u$s&a a la injuria !obio/a" .
Obod$ : XYmuchacha boni&a , a#$&i&osa .
Ob i)o : caracol$s .
Oba i/ &i$ : injuria , insul&o a la madr$ d$ la #$rsona a la -u$ +a
dirigida $s&a fras$ .
Obo lo7 Olor8n : XY &odo lo d$jo $n manos d$ DiosYY
Oobo o : mono .
Obo ok : h$rmafrodi&a .
Obolo/8 : -u$ no &in$ ms -u$ un ojo .
Obo) k$k$r$o : los &r$s #$dazos d$l rabo !d$l animal -u$ s$ sacri1ca
al orisha " .
Obor : gordo .
Obor : #as$ .
Oboro : in+$r&ido .
5Obor8o6 : XYa bailar , a rumb$arYY.
Obos : dond$ .
Obo/ : ga&o .
Obo/ud% : s$ l$ dic$ a las #ros&i&u&as +i$jas .
Obo/uro : mon&$ .
Ob8 : sucio .
Ob8ko : chi+o .
Ob8n : as-u$roso .
Obunib8o : iguana .
Oburo : ma)ana .
Oburo : coha&$ o colonia .
Obur8 bo/ : s$ dic$ a los -u$ &i$n$n XY m$dia mano d$ OrulaYY.
Oburuko : naranja .
Obu&u/% : #i)n .
Obu/% a/ : mordida d$ #$rro .
Ocha b : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Ochab : XYhijoYY d$ Oba&al , cab$za grand$ #$rsonaj$ .
Och $r% : man&o d$ la Mrg$n .
Ochagri) : orisha , ca&olizado .an :os% , $l +i$joYY .
Ocha ku rib : $s&o dic$ $l adi+ino cuando $l dilog8n ca$ $n la
si&uacin '/ioko / Och% , signi1ca , al&$racin , confusin mo&i+ada
#or $l orisha .
Ocha kuarib : XYr$+olucin #roducida #or .an&osYY.
Ochalufn : orisha , Oba&al , ca&olizado , $l .an&simo, XY4ac1coYY.
Ochamal% : arco iris .
Ochnki : 'l$gu .
Ochanl : XY$l ma/or d$ los Oba&alYY.
Ocha oko : nombr$ d$l orisha , XYdu$)oYY d$ la &i$rra , d$ las labranzas
/ d$l )am$ , ca&olizado , .an Isidro 3abrador .
Och r$l8 k$l$ sso on 2guna D $l orisha /guna o I/guna , un
Oba&al ca&olizado .an :os% , d$ carc&$r gu$rr$ro .
Ochar$o : r$da)os d$l carn$ro sacri1cado al orisha .
Ochar : Oba&al .
Ocha 7arib : r$+$r$nciar al orisha , hac$rl$ $b .
Ocha/$b : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
Och% , !o/%" : c$n&ro d$ mad$ra d$ #alma / c$dro &$rminado $n dos
#un&as agudas , $n forma d$ dobl$ hacha , a&ribu&o d$ chang orisha .
Och% : odu , o signo m$nor d$l dilog8n , cuando hablan cinco
caracol$s , anuncia -u$ $l consul&an&$ d$+$r mudar d$ casa /
#ro#iciars$ #or m$dio d$ un $b $l fa+or d$ la diosa Och8n , a -ui$n
$s& consagrada $l n8m$ro H / los m8l&i#l$s d$ cinco .
Och% : la+ar .
Och% : jabn .
Och% : jabn d$l Asi$n&o , hacho #or /$bas .
Och% di och% di och% : odu , signo d$ If / d$l dilog8n .
Och% >r$&% : odu , signo d$ If .
Och% $/$8nl$ : odu , signo d$ If / d$l dilog8n , !H / `" .
Och% f8n : odu , signo d$ If / d$l dilog8n , !` / FG " .
Och% ka : odu , signo d$ If .
Och% kad : odu , signo d$ If .
Och% l$ud : odu , signo d$ If .
Och% loud : odu , signo d$ If .
Och% m : m$ fal&as .
Och$n8 : cla+o .
Och% ojuani , ! och% mak% " : odu , signo d$ If .
Och% o/$ku : odu , signo d$ If .
Och% &ulo : odu , signo d$ If .
Ochiba& : n$lumbio .
Ochch% : cocinar , &rabajar .
Ochich% #anchaka : d$ o1cio ram$ra .
Ochg9$r$ : chi,ado .
Ochil$ : hijo .
Ochnchn : manjar d$ camaron$s , alca#arras , ac$lgas / &oma&$s .
$s ofr$nda #ara Och8n , ! &ambi%n #ara 2$ma/ agr$gndol$ ol%l% " .
Och8ruo okuni : &$s&culo d$l animal , chi+o , no+illo , o carn$ro -u$ s$
sacri1ca al orisha .
Och7$r$ : loco .
Och7ichi7 : loco .
Ochob : $l m$nsaj$ro, u onch$ , -u$ $s& #r$#arado #or $l orisha
#ara ir al bos-u$ a buscar /$rbas / #agarl$ su d$r$cho a Osan .
Ocho b Inl$ alado / m os Inl$ : cuando $l XYochobYY , m$nsaj$ro
+a al mon&$ XYd$ OsanYY mandado #or Inl$ a buscar /$rbas .
Ocho ku% : granizo .
Och n ma$lo : $s#$ci$ .
Ochn ku$r : #lan&ill$ro , #rosun&uoso .
Ochosi : orisha cazador , m%dico / adi+ino , a/udan&$ d$ Oba&al ,
una ,$cha lo r$#r$s$n&a .
Ochosi ad$b : nombr$ d$l orisha Ochosi .
Ochosi od% : nombr$ d$l orisha Ochosi .
Ochosi od$d% : nombr$ d$l orisha Ochosi .
Ochosi od$ ma&a : nombr$ d$l orisha Ochosi .
Ochosi &afa &afa : Ochosi , $l cazador dis#arando sus ,$chas .
Ochu , !os8" : ras#ado -u$ s$ l$ hac$ $n la cab$za al as$n&ado , #ara
#on$rl$ los cua&ro s$cr$&os : Obikola , 'ru , <uch% / Os8 .
Och8 : m$s .
Och8 : l&igo .
Ochuk8 : m$s$s .
Ochuku : luna .
Ochuk8aka : luna ll$na .
Ochuku l% okun : la luna $n $l mar .
Ochu k7amoko : luna ll$na .
Och8 k7a#i# : luna ll$na .
Ochul% , ! osur% " : luna nu$+a .
Och8 mal% : arco iris .
Och8 m$/il : a)o .
Och8 nuri : ,or d$ agua .
Ochun : 'l$gu .
Ochu# : #arida .
Och8#a , !ochu7 " : luna .
Ocku : &aza bola $n la -u$ an&a)o s$ guardaban las #i$dras sagradas
.
Od : d$rramar.
Od : cam#o , #rad$ra , XY#lac$rYY.
Oda : chi+o .
Od , !odara " : bu$no , saludabl$ , mu/ bu$no .
Od : bi$n , s .
Odafo im8 gogom$/i : XYdos narizon$s no s$ #u$d$n b$sarYY .
Odagburo : -u$ aman$zca bi$n .
Odaibo : hombr$ blanco .
Odak$n : r$gular .
Odn : cam#o raso .
Odn , ! odan$ , odari " : adorno d$ Och8n .
Odn : chi+o grand$ ! #ara sacri1car a Och8n / a Aga/8 , d$b$n s$r
ca#on$s " .
Odniko : coco&azo , cas&igo , #or hab$r h$cho algo -u$ no s$ d$b$ .
Odnik : #$gar duro .
Odano : alumbrar , alumbra .
Odano : cocullo .
Odno : +irar , &umbar , !Chang odno , &umba , d$rriba " .
Odara : lim#io .
Odara bikad$ra : muj$r boni&a .
Odara , !dara " : -u$ $s& bi$n , -u$ gus&a , -u$ $s& bu$no .
Odar : bu$no.
Odara lo nb8n : sim#&ica .
Oda/ara : sbana .
Oda/ara : cor&ina .
Od% : c$rrar.
Od% : cazador .
Od% : cac$ra .
Od% : loro .
Od% , !lod%" : call$ , afu$ras .
Od% : fu$ra d$ la casa .
Od$china : nombr$ #ro#io .
Od%d% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Ochosi .
Od$d% : #$cho .
Od$d% l^om8 ogun gu obini f8n il% orisha : Od$d% a &raido a la
blanca a casa d$l .an&o .
Od%ligui : #a)u$lo .
Od$ lua7ula : ba)o $n $l ro .
Od$mas% : madr$ d$ Chang .
Od% ma&a : $l cazador .an&o , !Ochosi".
Od$mora : XY'l 'shu d$l mom$n&o , sir+$ lo mismo #ara h$c$r $l bi$n
/ $l mal .
Od$na : 'l$gu +igila $l camino .
Od$n : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Oba&al .
Od$ ok mi , of% #i#o $l%gu$d% : XY0i marido , afu$ra ha/ muchas
calabazasYY.
Od$r$ simi : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
Odi : signi1ca cuan&o $s malo , $nf$rm$dad , mu$r&$ , sus&o ,
chism$ , curiosidad ,+icio , infamia .
Odi : signo d$l dilog8n , -u$ corr$s#ond$ a si$&$ caracol$s +u$l&os
hacia abajo , $s un odu d$ los llamados m$nor$s , anuncia &ricin /
$nf$rm$dad d$ $s&mago , / $l modo d$ r$cu#$rar , $l consul&an&$ un
obj$&o #$rdido .
Odi : nor&$ .
Odi : amarrar , lazo , $ncan&ami$n&o .
Odi : ac$i&$ .
Odid% : loro .
Odidn : dulc$ .
Odigag , !odigog" : s$ dic$ cuando $l dilog8n #r$s$n&a $l signo Odi
!]" , XYOdi signi1ca maldad Dgg-, c$rca , !#rPimo , jun&o " , XY #$ro
dic$ -u$ dos #$rsonas no hac$n las cosas bi$nYY. !.ic" .
Odi ma/i : odu , signo d$ If .
Odi m$/i : dos +$c$s .
Odi m$so : nu$+$ .
Odim : agarr , amarr .
Odn : Oba&al.
Odiro : d$ #i% , $n #i% .
Odi /o m : has&a o&ro da .
Od/o mo : bi$n .
Odi /um : adios .
Od /um omo m : adios, hijo mo .
Odo : aguj$ro .
Odo , ! odon " : ro , arro/o .
Od , !odon " : #iln.
Odo As$s8n : a+a&ar d$ 2$ma/ .
Odobal$ : saludo .
5Odod6 : 5jams6
Od$d : h$rmafrodi&a .
Ododn : #rodigiosa .
Odod : ,or .
Ododo : s$ r$1$r$ a Oba&al , XY-u$ haga jus&iciaYY.
Oddo : algodn .
Od%gu : &$s&culos .
Odog8nla : XYro #rofundo dond$ +i+$ 'inl$YY.
Odo jijo : arro/i&o .
Odoku% , !moduku%" : gracias , agrad$zco a us&$d .
Od l : ma)ana , Odol mo7 kari orisa , XY0a)ana +o/ a ma&ar ,
can&ar / c$l$brar a los .an&osYY
Odo lano : #asado ma)ana .
Od lsa : has&a ma)ana .
Odom : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
Odo mi &u&o : agua fr$sca d$ ro .
Odoro , !adof " : gandinga , !+c$ras" d$l animal -u$ s$ sacri1ca a
los orishas .
Odo , !$du" : hgado .
Odo sn : $l ro corr$ .
Odo8n : XYhijoYY d$ Oba&al .
Odu : XY3os h$rmanos d$ Or8mbilaYY , nu$c$s d$ cola , signo o si&uacin
d$ los caracol$s o s$millas $n la adi+inacin #or m$dio d$l dilog8n /
d$l Oku$l% , su$l$ llamars$l$ &ambi)$n XYcaminosYY.
Odu : s$ dic$ cuando $l caracol ca$ $n la si&uacin d$ '/$unl$ / Och%
, signi1ca m$n&ira , r$+olucin .
Od8a : orisha , XY$l ms +i$jo d$ los Oba&alYY, ca&olizado .an 0anu$l .
Od8 : chim$n$a .
Od8a funk% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Oduara , !'duaro " : #i$dra d$ ra/o !d$ Chang" .
Oduaara : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
Oduar$mo $s$ m%fa : XY$l hijo d$ Oba&al -u$ nac$ con s$is d$dosYY.
Oduarib : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Oba&al .
Od8arik8 : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang .
Odubal$ : hac$r r$+$r$ncia .
Odubal$ : nombr$ d$ un 'l$gu a dos caras , como jano / un solo
cu$r#o ., %s&$ 'l$gu s$ &alla $n mad$ra d$ c$rdro / s$ +is&$ con una
camisa roja d$ un lado / n$gra d$l o&ro , #an&alon$s rojos , sombr$ro
d$ /ar$/ / un garaba&o $n la mano , r$cib$ las ofr$nda dobl$ , d$
$s#alda / d$ fr$n&$ .
Odub : barrio , +$cindario .
Odubul$ : acos&arc$ a dormir , dormido .
Odufar : Oba&al .
Od8fond : nombr$ d$ hijo d$ Oba&al .
Oduku : aj .
Oduko : bonia&o .
Odumar$ : ci$lo , Dios .
Odun : nombr$ d$ hijo d$ Oba&al .
Od8n : $s& dulc$ .
Odun : a)o .
Od8n : &r$sci$n&os .
Od8nd8n ,! $dud8" : #lan&a +ulgarm$b&$ conocida #or #rodigiosa .
Od8/af8n : +$llos d$ la #$l+is .
Od8/$k$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Chang .
Of : ,$cha .
Of : lamo .
Ofa$r : #$lado , af$i&ado .
Ofar : #$lar , af$i&ar .
Ofas% lo $gn : $s&irar las #i$rnas .
Of% : loro .
Of% m : mram$ bi$n , $ns%)am$ .
Of% ni ob f$ni mja/u simi ni mo/a $ri% : no &$ m$&as conmigo -u$
&$ cor&o la cab$zaYY.
Of$r% : #la&anillo d$ Cuba , !#ara rogacion$s a Chang" .
Of$r$f% : air$ , a&msf$ra , brisa , ci$lo .
Of$r$r% : azul .
Of$r$r% : #i&o d$ ca)a bra+a con +arios hu$cos . XY l$ #$r&$n$c$ a
'l$gu . !#or lo -u$ $n las familias $n -u$ ha/ ni)os , $s&os no #u$d$n
silbarYY" .Luario : sonido d$ #i&o consagrado a 'l$gu
Of$r$r% om orisa , hijo -u$rido d$ orisa !Chang" . D$ un can&o .
Of$so , !of$f$so" : subir .
Of$& l$ of% : fj$s$ bi$n .
Of : #oco .
O1nj : man$ra d$ #$nsar o d$ +i+ir .
Of : d$s&ruir , XYani-uilar lo maloYY.
Ofo : ,$cha .
Of : sucio .
Of : lu&o , du$lo .
Of : bochorno , +$rg9$nza #roducida #or una causa lam$n&abl$ o
&rgica .
Ofo ach :&raj$ d$ lu&o .
Ofoch% : #ol+os #ara mal$1ciar .
Ofd : mal , maldad .
Ofod : -u$ no sir+$ , malo .
Ofod : d$sgracia .
Ofof : chismoso .
Ofn : gargan&a .
Ofnfn : m$n&iroso , -u$ habla mucho / no dic$ la +$rdad .
Of osobo ik8 : XYla +$rg9$nza r$chas $l bi$nYY .!l$ma d$ signo d$
+$rg9$nza , d$sgracia , mu$r&$"
Ofo& : nub$ $n $l ojo , ca&ara&a .
Ofo&al$ , !of$&$l$" : hablar mal .
Of &$l% ob &$l% : XY#ara lo malo ha/ lo bu$noYY.
Of/8 : ojos c$rrados .
Ofo/8 : ci$go .
Ofo/8 d% : bajar los ojos .
Ofo/8 $l$d : bajar la fr$n&$ .
Of/u& : ind$c$n&$ .
Of8 : a#r$&ar .
Of8 : dar .
Of8 m : dam$ .
Of8n : lamo .
Of8n : #ol+o .
Of8n : signo d$l dilog8n -u$ corr$s#ond$ a nu$+$ caracol$s +u$l&os
hacia abajo , anuncia al consul&an&$ la #roPimidad d$ la mu$r&$ / la
hos&ilidad d$ 'l$d -u$ -ui$r$ ma&arlo , al mismo &i$m#o #r$sagia
din$ro .
Of8n >ara : odu , signo d$ If .
Of8n Dab% : odu , signo d$ If .
Of8n dl$ : #alabras -u$ dic$ $l adi+ino , cuando l$$ $l signo u odu
-u$ +a&icina $nf$rm$dad d$l +i$n&r$ , s$ &oca $l +i$n&r$ / so#la
d$s#u%s sobr$ sus manos , $l consul&an&$ / los #r$s$n&$s lo imi&an ,
!g$s&os d$ r$chazar la $nf$rm$dad " .
Ofundi : odu , signo d$ If .
Of8n fond : odu , signo d$ If .
Of8n irosa : odu , signo d$ If .
Of8n janu : $ns%)al$ .
Of8n kan : odu , signo d$ If .
Of8n k : odu , signo d$ If .
Ofunilara : $n+idioso .
Of8n maf8n : odu , -u$ corr$s#ond$ al n8m$ro di$z d$l dilog8n .
Of8n m$7a : odu d$ los llamados ma/or$s .
Of8n r$&$ : odu , signo d$ If .
Of8n s : odu , signo d$ If .
Of8n &ual% : odu , signo d$ If .
Ofu : lamo , hojas d$ lamo , ! #ara omi$ro d$ Chang".
Ofuri , !ofari " : #$lado .
Ofuruf8 : ci$lo.
Og : soga .
Og $nik$r% : hombr$ +ali$n&$ -u$ s$ l$ r$s#$&a / s$ l$ -ui$r$ .
Ogn : gancho .
Ogb : #a&io con ,or$s .
Ogb% : #ar&ir .
Ogb% b &uku Ioni $r8 : d$jaron al n$gro como mu$r&o .
Ogh : +i$jo .
Ogb : la soga .
Ogbogb il8 : &odos los d$ la ciudad .
Ogboni : uno -u$ sab$ .
Ogbn : &r$in&a .
Ogbon ok : un hombr$ gordi,n .
Ogb /%/% : l$chuga .
Ogb/8ro : mon&$ , maniguazo .
Ogbu lo/ : fu$ a la #laza , al m$rcado .
Og$g% : casab$ .
Og : 'l$gu .
Og : mu/ s$)or mo .
Og : claro $s& .
Og , !ob , o7 " : din$ro .
Ogdagod : fu$r&$ .
Ogod : <kua , XYChang d$ <a#aYY. XYChang d$ &i$rra <a#a o <kuaYY.
Ogod makul$nku$ a/ l /i aka&$j$r j%kua : &&ulo d$ Chang d$
<kua .
Ogoduro : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang .
Og $fus% : caimi&o .
Ogol : d$r$cha .
Ogolo : jarro .
Ogongo : a+$s&ruz .
Ogorn : och$n&a .
Ogorun : ci$n .
Ogosn : ci$n&o och$n&a .
Ogo& : s$s$n&a .
Ogo/% : ci$n&o cuar$n&$ .
Ogo/ : cuar$n&a .
Ogo/ : ci$n&o s$s$n&a .
Ogula : la $s&r$lla d$ la &ard$ .
Oguan : odu , signo d$l dilog8n -u$ corr$s#ond$ a doc$ caracol$s
+u$l&os hacia abajo , anuncian r$/$r&a con in&$r+$ncin d$ la jus&icia $
in+alid$z causada #or un mal +$n%rio , disgus&o ma&rimonial , r$+$la
-u$ un mu$r&o d$ la familia d$l consulan&$ , d$s$a una misa / $s&
mol$s&o #or causa d$ $s$ ol+ido .
Oguani al k$&u : odu , signo d$ If .
Oguanich% : odu , signo d$l dilog8n $ If .
Oguani chika : odu , signo d$ If .
Oguani chob% : odu , signo d$ If.
Oguani dasal : odu , signo d$ If.
Oguam gasa : odu , signo d$ If .
Oguan g8och$ : odu , signo d$ If .
Oguani m$/$ : odu d$l dilog8n $ If .
Oguan ochob : odu d$ los llamados m$nor$s d$l dilog8n !FF".
Oguan oguof : odu , signo d$ If .
Oguan o/% $ : odu , signo d$ If .
Oguan #akn : odu , signo d$ If .
Oguan r$&o : odu , signo d$ If .
Oguan roso : odu , signo d$ If .
Oguani &uru# : odu , signo d$ If .
Oguan oguada : odu , signo d$ If.
Oguara : $l ms fu$r&$ .
Ogua& : bo&$lla .
Og8di : cuar$n&a .
Ogu% : orisha , r$#r$s$n&ado #or un cu$r#o , !ca&olizado .an >las".
Ogu% : cu$rnos , !d$ +$nado si acom#a)an a Ochosi".
Ogu% d% : lo agarro .
Ogu$d% : #l&ano .
Ogu$d%d%: #l&ano maduro .
Ogu$d% g9$r% !o 7$r$": #l&ano manzana .
Ogu$d% i7 : #l&ano .
Ogu$d% k8$do : #l&ano macho .
Ogu% d% mi : acom#)am$ .
Ogud% ur8 : #l&ano +$rd$ .
Ogu$d : &umbar .
Ogu% min : m$ a/ud , ! $n &%rminos d$ .an&$ra ".
Ogu% mi ni)a : m$ a/ud $n una gu$rra .
Ogu% ogu% : orisha , r$#r$s$n&ado #or dos cu$rnos .
Ogu$r$ : mu)$co .
Og9$ro : jabn .
Ogu%&ku : #l&ano manzana .
Ogu% &i/o : #$nis .
Og8g8 , !og8ng8" : /agrumo .
Ogui) : un nombr$ d$ orisha A/gna o 2guna , !ca&olizado .an
:os% " .
Oguri : muro , #ar$d$s .
Og8kobanko ogu% nuko b% amor% /$/% : #alabras con las -u$ la
diosa Oba llam a Chang d$sd$ su casa , cuando %s&$ s$ hallaba con
Osh8n .
Og8n : #ol+os mal%1cos .
Og8n : gu$rra , gu$rr$ro .
Og8n : +$in&$ .
Og8n : orisha , du$)o d$ los hi$rros / d$ la gu$rra , ca&olizado .an
4$dro , .an 4ablo / .an :uan >au&is&a .
Og8n : bruj$ra .
Og8n : sudor .
Og8n aba ka&a& : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n achibirik : Og8n , ca&olizado .an 0igu$l Arcang$l.
Og8n adm : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n akusi kuasi : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n $lagu$d% : Og8n $l h$rr$ro .
Og8n alail8o : nombr$ d$ Og8n , ca&olizado .an =abri$l .
Og8n am : nombr$ d$ Og8n .
Og8n ara : nombr$ d$ Og8n .
Og8n ar$r$ : ca&olizado .an 4$dro / .an 4ablo .
Og8n ar%r$ : Og8n , $l j$f$ d$ los gu$rr$ros .
Og8n ar%r% ala7 od% mao kokro /g9% /ig9% albilo7a : #alabras $n
$logio d$ Og8n , -u$ hac$ &$mblar con las llamas d$ fu$go -u$ sal$n
d$ su $sco#$&a / admira a &odos cuando a#ar$c$ ..
Og8n a&ama&$si : nombr$ d$ Og8n .
Ogun >ara : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n >$l$ko : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Og8n .
Og8n >i : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n >ich8rik% : $l orisha du$)o d$ los hi$rros .
Og8n chibiriki : $l Og8n -u$ ll$+a a las g$n&$s al #r$sidio .
Og8n choro choro $/% l% d$ karo : cuando s$ a&ra+i$sa con un
cuchillo $l #$s+u$zo d$l animal / comi$zan a ca$r las go&as sobr$ las
#i$dras sagradas . !XYOg8n $s& haci$ndo una cosa di1cil , choro
choro , la sangr$ $s& call$ndoYY".
Ogunda : carn$ra .
Ogunda : signo d$l dilog8n , cuando XYhablanYY &r$s caracol$s , $s odu
d$ los llamados ma/or$s .
Ogunda b$d% : odu , signo d$ If .
Ogunda bn : odu , signo d$ If .
Ogunda ch% : odu , signo d$ If .
Og8ndad% : nombr$ d$ Og8n .
Ogunda dn : XYfuimos #or un camino , a la ida nos fu$ bi$n , / a la
+u$l&a nos cagaronYY . Osh8n can& XYogunda din ogunda dinYY .
Ogunda fun fun : odu , signo d$ If .
Ogunda guobi : odu , signo d$ If .
Ogunda ka : odu , signo d$ If .
Ogund ka&% : odu , signo d$ If .
Ogunda l$rn : odu , signo d$ If .
Ogunda lok% : odu , signo d$ If .
Ogunda masa : odu , signo d$ If .
Ogunda roso : odu , signo d$ If .
Og8n Dsi : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Ogunda &ru#n : odu , signo d$ If .
Ogunda &ru# : odu , signo d$l dilog8n $ If .
Ogunda &u : odu , signo d$ If .
Ogunda /$k8 : odu , signo d$ If .
Og8n D% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n $# : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n $rnko : zarza .
Og8n J$mi&% : nombr$ d$ XYhijo d$ 2$ma/YY .
Og8n f8 : nombr$ d$ orisha Og8n .Og8n fu mi& : nombr$ d$ hijo d$
Og8n .
Og8n gu$r- gu$r : nombr$ d$ Og8n .
Og8n ibi&% : nombr$ d$ hijo d$ Og8n .
Og8n /a fa/o fa/o : Og8n acaba con &odos $n la gu$rra .
Og8n kab8 kab8 , !o kob8 kob8 " : XYOg8n $s mu/ grand$YY , &&ulos
$logioso -u$ l$ dan los 1$l$s .
Og8n Lo&a : nombr$ d$ hijo d$ Og8n .
Og8n Lul$ko : nombr$ d$ Og8n .
Og8n Lu$l$ko : $l orisha , du$)o d$ los hi$rrosYY.
Og8n 3aib% : nombr$ d$ Og8n .
Og8n 3am : nombr$ d$ Og8n .
Og8n 3$&i : nombr$ d$ Og8n .
Og8n 3%/i : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n 3od% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n 0$/$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n 0il : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n 0i&% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Og8n .
Og8nnik : Og8n : col%rico $n la gu$rra , acabando con sus $n$migos
. >ruj$ra mor&al .
Og8n ;ik% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Og8n .
Og8n ;il$ : Og8n , ca&olizado .an :uan >au&is&a .
Og8n Obni/ , !Og8n oguni/i": &&ulo honor1co -u$ s$ d a Og8n .
Og8n Ofaramul% : $l Orisha Dua)o d$ lo Ii$rros .
Og8n Og8d$ka : XY$s un Og8n babala7oYY.
Og8n Og8mbi : $l dios Og8n , du$)o d$ los hi$rros.
Og8n Oka : nombr$ d$ XhijoYY d$ Og8n .
Og8n Ol8$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n Onil$ : nombr$ d$ Og8n .
Og8n Or : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Og8n .
Og8n o7 il$ : $l soldado fu$ a su casa .
Og8n #$ri#% : odu , Og8n habla claro cuando habla .
Og8n r$ l$g : nombr$ d$ XhijoYY d$ 2$ma/ .
Og8n & : Og8n dis#ara un &iro.
Og8n &alu% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n <ol8 : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n 7am : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Og8n .
Og8n /% : Og8n com$ .
Og8)al$ : comida , ofr$nda d$ +isc$ras .
Og81al$ did% : ko7 bu d $/% : no -ui$ro com$r si no sangr$ . l$&ra
d$ un can&o #ara O/ .
Og9 : manos .
Ogud$mi : m$ acom#a)a .
Oguilo kan , !o7 ilo kan " : #$so #la&a .
Oguo l nani , !o7 lo nani " : an&$ $llos .
Ogun : ganso .
Oguna ,!o7ona " : mu)$ca .
Ogun &8n dubul$ &i&i akuk gu ko : la g$n&$ s$ acu$s&a a dormir
has&a -u$ can&a $l gallo .
Oguso : cogi .
Ogur$ , !ogurin " : m$ln .
Oguro /nu : $s#ri&u burln , mor&i1can&$ .
Oguro /on8 : majad$ro $n $l o&ro mundo .
Oguro / /8 , !oguro /om " : #r$&$ncioso .
Oguru , !ogur8do" : majad$ro .
Oguro /om : a&r$+ido.
Oguru /on8 , !oguro " : r$+olucionario , &ras&ornado .
Ogura /ul$ : majad$ro $n la casa .
Ogu&n , !ogu& " : carn$ro .
Ogu& nil$ ch ni/% okuma ogu&n ni/a okum : XY$l $bo d$ carn$ro
$s $l ms grand$ !+alioso" -u$ s$ hac$YY .
Ogu&n mila : carn$ro gordo . bi$n c$bado .
Ogu&% : 2$ma/ , nombr$ -u$ s$ l$ da a la diosa $n una d$ sus
manif$s&acion$s / caminosYY .!la -u$ com$ carn$ro ".
Ogu& : iz-ui$rda .
Og8/om : nombr$ #ro#io .
Og7 il8 : s$ fu% al #u$blo .
Og7% : condicion$s .
Og7 : un orisha como Oba&al , O/ #robabl$m$n&$ .
Oibn : r$/.
Oib : $l du$)o d$l ing$nio , $l ma/oral .
Oibo / : &i$rra d$ blancos .
Oib : blanco .
Oib ogunag : $l 8nico blanco .
Oib o&igu%ra : blamco $ncl$n-u$ , +acilan&$ .
Oin : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang .
Ois : orisha .
Oj% : mari-uilla , mari-ui&a .
Oj%d% : uno .
Oj , !ij" : aguj$ro .
Oj n : l$ngua .
Ojoro , !o $joro" : con$jo .
Ojuan chob$r : n8m$ro onc$ d$l dilog8n .
Oj8n : %l .
Oj8n nl : %l s$ + .
Oka , !oka $&i " : ar$&$ .
Ok : maz .
Oka bi b$ gu gu &og7 oka bi &o l ri /o l$r : !XYso/ ms can&ador -u$
&odos , $n la 1laYY can&o d$ #u/a #ara cuando s$ can&a $n $l cabildo ,
o&ro la r$cog$ / r$s#ond$ ".
Okabl%ba : millo .
Oka$ru : $scla+i&ud .
Okak : hi#o#&amo .
Okn : uno , un hombr$ .
Okn : #$so #la&a o bill$&$ .
Okn : corazn .
Okn : b$juco , $nr$dad$ra .
Okana : odu o signo -u$ corr$s#ond$ $n $l dilog8n al n8m$ro F, $s
d$cir XYhabla un solo caracolYY, / $s signo #$ligroso d$ mal augurio .
Okanab mina #o# : orisha mina #o# !Chang".
Okanab Oml$ mina #o# : nombr$ d$ un XYsan&oYYu orisha mina
#o# .
Okana ch% : odu , signo d$ If .
Okana chocho : uno solo .
Okana f8n f8n : odu , signo d$ If .
Okana d : odu , signo d$ If .
Okana gu$&$ : odu , signo d$ If .
Okana il%ku : odu , signo d$ If .
Okana ji ji : odu , signo d$ If .
Okana k : odu , signo d$ If .
Okana m$/i : odu o signo d$l If .
Oknani : XY$l m$jor amigoYY, n&imo , all$gado .
Okana ogunda : odu , signo d$ If .
Okana s , !okana osa" : odu , signo d$ If .
Okana sd$ : $l n8m$ro F d$ dilog8n , odu d$ los llamados m$nor$s .
Okana sd$ $f8n : signo d$ d$sgracia $n la di+inacin , !XY$l d$ la fosa
$s& abi$r&aYY".
Okana sd$ ok okanan okana sd$ : odu d$l dilog8n $n -u$ habla
'l$gu Og8n , Olo1 / la Ik8 . Dla mu$r&$- Cuando s$ #r$s$n&a $s&$ odu,
los caracol$s s$ m$&$n $n agua / #oco ra&o d$s#u%s s$ sacan / s$
cubr$n con una jcara , si una +sg$n s$ halla #r$s$n&$ ^$s #r$siso -u$
los #is$ lig$ram$n&$ con $l #i% iz-ui$rdo , mo+i%ndolos d$ un lado a
o&ro , d$b$ #r$gun&ars$ ac&o con&inuo si augura mu$r&$ o &rag$dia o si
$l augurio $s XYfr$scoYY, -u$ no $s d$ $s&r$ma gra+$dad, / a#$nas
formulada la #r$gun&a , $l adi+ino &oma un #$dazo d$ carn$ cruda , lo
un&a d$ man&$ca d$ corojo / lo arroja a la call$ , #ara -u$ alg8n #$rro ,
-+$hculo d$ 'l$gu D s$ lo coma / sua+ic$ cual-ui$r as#$r$za .
Okana sd$ m$/i : r$#$&icin d$l signo d$ Okana , d$b$n m$&$rc$ $n
agua los caracol$s d$ adi+inar^, s$ laban , s$ s$can , / s$ l$s #on$
cascarilla d$ hu$+o , s$ colocan an&$ la so#$ra -u$ con&i$n$ al orisha
Oba&al , / $l agua $n -u$ s$ sum$rgi$ron an&$rirm$n&$ los
caracol$s s$ arroja a la call$ , s$ +u$l+$ d$ r$+%s la jcara , lu$go s$ l$
agi&a d$ un lado a o&ro / s$ l$+an&a , s$ l$ harn &r$s o si$&$ ra/as d$
man&$ca d$ corojo con cascarilla #ara -u$ 'sh8 no +u$l+a a
obs&ruccionar ms la su$r&$ .
Okana &ru#n : odu , signo d$ If .
Okndilogbn : +$i&inu$+$ .
Okn dilog8n : di$z / nu$+$ .
Okn $l$ log8n : +$in&iuno .
Okn f8k$ f8k$ : las #al#i&acion$s d$l corazn .
Oknla : onc$ .
Oknla : con1anza , s$guridad .
Oknl$ : malo .
Okanl%logbn : &r$in&a .
Okan&o mi : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Okn &u&u : corazn fr$sco , conci$ncia &ran-uila .
Okara : +ali$n&$ .
Oka7$ : his&oria , cu$n&o .
Ok 7 : un caracol , XYcomo d$cir un c$n&a+o , #or-u$ $l din$ro $n
Africa son caracol$sYY.
Okbal$ : accin d$ barr$r .
Okbko : un #$rsonaj$ .
Okboko , Olorog8 , &obi , &obi , Onis$s$ , 2i/$ D baloguC.. : XYlos
grand$s d$ la &i$rraYY.
Ok% : #i$dra grand$ blanca , a&ribu&o d$ Oba&al , $s&a #i$dra su$l$
colocars$ an&$ $l armario $n -u$ guardan los olrisas los san&osYY, !u
orishas r$#r$s$n&ados $n #i$dras -u$ con&i$n$n so#$ras o &azas " / los
obj$&os d$l cul&o.
Ok% : orisha , XYr$sguardo d$ Oba&alYY, Dios d$ las mon&a)as .
Ok% : orisha , ca&olizado .an Nob$r&o .
Ok% : din$ro .
Ok% : jag9$/ .
Ok% : s$ l$ llama al ni)o -u$ nac$ $n+u$l&o $n zurrn , su nombr$
s$cr$&o s$r Ok% .
Ok% : arriba , lo -u$ $s& arriba , $n al&o .
Ok% : mon&a)a .
Ok% aguan% : la loma .
Ok$k% : alacrn .
Ok% lok% : a lo al&o .
Ok% m$/i : cuar$n&$ mil .
Ok%nla : mon&a)a , loma grand$ .
Ok$r% : ju&a .
Ok$ s k7 : barrio .
Ok$&% : ba8l , mal$&a , jolongo .
Ok$&% ,!$ku&% " : ju&a .
Ok$&% gui : XYju&a $ncaramada $n $l #aloYY.
Okikn : #ol$o , !la #lan&a" .
Okikn : jobo .
Okk , !orik ,o/ki " : alabar , #ond$rar , afamar al san&oYY .
Okko : dulc$ .
Okiln ,!okuko )ikn" : #ino .
Okil#ua : 4rnc$#$ d$ >razo 4od$roso .
Okn kib : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
5Oki&i ka&a6 : nunca al m$n&ar $l nombr$ d$ ;ana >uluk8 s7$ d$jan d$
d$cis $s&as #alabras .
Oki&im /bo : +agina .
Ok : bo&$ , barco , ba#or , cual-ui$r $mbarcacin .
Oko : cam#o .
Ok , !okoni " : hombr$ , marido .
Ok : &$s&culo .
Ok bi a/% orisa ko af%f% k8 ko bi a/% om lara : XYla &i$rra -u$ $s
Orisaoko lo d &od , #ar$, / s$ com$ &odo lo -u$ #ar$ / dYY.
Okbiri : marido .
Okbir : muj$r +aronil , !XY2$ma/ okbri D 2$ma/ lo mismo $s
muj$r -u$ +arnYY"
Okbo : h$rmafrodi&a .
Okbo : im#o&$n&$ , hombr$ -u$ no &i$n$ +irilidad , hombr$ cas&rado .
Okbo : +icioso .
Ok di% : hu$+o d$ gallina .
Oko $f : jardn .
Oko $nia kan : &i$rra -u$ no $s d$ nadi$ , r$al$ngo .
Oko$rn : /$rba d$ guin$a .!4anikun maPimun , :a+-."
Oko $rn ,!$l%nga " : $s#ar&illo .
Oko $rn : sabana .
Oko $r8 : XYg$n&$ d$l &i$m#o d$ la $scla+i&udYY, la do&acin d$ !n$gros
$scla+os".
Ok $r8n : la $scla+i&ud .
Ok $&$ mi Ochch% : mi marido $s& &rabajando .
Okoga : curand$ro , m%dico .
Okog9% : $scribi$n&$ .
Ok guiri : mi$mbro +iril .Ac&o s$Pual .
Okoib$ : &r$n .
Okir% : locomo&ora d$ f$rrocarril .
Ok i7 ons8 : XYlo &$ngo acos&adoYY.
Ok kan la migu/% oko kn la mi or8n I/a olom orisa o/ar% :
+$nimos a $s&$ mundo uno a uno , / uno a uno &$n$mos -u$ irnos .
Okoko : #o&$ .
Ok l bir : marido , $l marido d$ $sa muj$r .
Ok lo m : mi -u$rido .
Okolona : guajiro , cam#$cino . hombr$ d$ cam#o , si&i$ro .
Ok on% : los &$s&culos , ! d$l carn$ro sacri1cado al orisha ".
Ok : nombr$ d$ abik .
Ok nanigb : lucum .
Okn : hombr$ .
Okon lo ab : XYOn hombr$ -u$ &$na car&a d$ lib$ra&adYY. !Iorro ,
lib$r&o".
Ok ni/i : %s&$ hombr$ .
Oknkol : $l m$nor d$ los &r$s &ambor$s ba& .
Okn koro , !o konkol" : $l &ambor ms chico d$ los &r$s &ambor$s
-u$ &ocan $n las 1$s&as lucum .
Okn no : $ncon&rar .
Okonono $&$ m oku&% oris : la #i$dra d$ mi orisha la $ncon&r% /o
mismo .
Ok)anigb : jico&$a .
Okor$k% : &ra#ich$ , m-uina d$ ing$nio d$ az8car .
Okor% : su $s#osa , marido , hombr$ .
Okoro : san&o , orisha .
Okoro : $s& amargo .
Okor : hu$+o .
Okos : mar&illo .
Ok &$m dd$ : $n $r$ccin .
Ok&o : babosa .
Ok&ul$ : arado .
Ok#% : #alma r$al , #alm$ra .
Okr aguad : granos d$ maz .
Okr : -uimbomb .
Ok8 : cad+$r .
Ok8 : mu$r&o .
Ok8 : #odrdo .
Ok8 : mu$bl$s , &ar$cos .
Oku : saludo .
Ok8 ,!ok8n " : soga , cu$rda .
Okuk8 : noch$ .
Oku : &aza bola $n la -u$ an&iguam$n&$ s$ guardaban las #i$dras d$
los orishas .
Okuabo : r$s#u$s&a al saludo ok8 .
Oku buro /ul$ : XYma&a con la maldad -u$ &i$n$YY.
Ok8ad$ : nombr$ d$ un 'l$gu .
Oku $r%k$ : bagazo d$ ca)a .
Ok8 agburo : bu$nos das .
Okual$ : bu$nas &ard$s .
Okual$o : bu$nas noch$s .
Ok8ao : lo ma& , ma&ado .
Ok8 ar$b$/o : XY mu$r&o #or la +olun&ad d$ diosYY , !Ir% o su$r&$ d$l
dilog8n " .
Okuaro : bu$nas noch$s .
Ok8 as : bu$nas &ard$s .
Oku san : bu$nos das .
Okub% : sabana .
Ok8boro : s$g8n algunos babalochas $l #adr$ d$ 'l$gu .
Ok8boro : 'shu , $l 'l$gu d$ la +ida / d$ la mu$r&$ .
Okud : #odrido .
Ok8 d$n : bu$nos das .
Oku$d% : orisha -u$ +i+$ $n las basuras .
Oku$l% ? &ambor chico .
Oku$l% : dad$na , $s#$ci$ d$ rosario con ocho #$dazos d$ cara#acho
d$ jico&$a d$ coco o d$ m$&al con -u$ adi+ina $l babala7o.
Oku%n : &ronco d$ rbol , d$ XY#aloYY.
Ok8n $rn : carn$ #odrida , mu$r&a .
Oku$r : barco .
Oku$& : ba8l .
Okudada : caf% .
Oku k : mucho .
Ok8 irol% : bu$nas &ard$s .
Okuj$ : a+a&ar d$ 2$ma/ .
Ok8k & kuloni : cond$nado a morir $n $l da .
Okuk : m$dicina .
Okuk : gallo .
Okuk : adormid$ra .
Ok8 majana : borracho .
Ok8 mal$r% : com#adr$ mo .
Okum ,!akum" : saludo .
Ok8n : ca)amazo .
Ok8n : soga .
Ok8n : mar .
Ok8n ,!okuno " : $l ci$n #i%s .
Okun : $l camino +i$jo .
Okun : hombr$ , j+$n , adul&o .
Ok8ni/ : s$ l$ dic$ al I/a7 cundo $l Orisha no ha &omado #os$sin
d$ $l $n $l Asi$n&o .
Okunk : d&il .
Ok8n k8n : oscuridad .
5Ok8n k8n6 : algo &$rribl$ , -u$ ins#i&a mucho &$rror , algo horroroso .
Okunl% : incars$ d$ rodillas .
Okun8 : diarr$a .
Oku ,!ok8 al$o " : saludar , bu$nas noch$s . cual-ui$r saludo .
Oku : $s lo -u$ s$ r$s#ond$ a un saludo.
Oku : mara+illa , !#lan&a ".
Ok8 dun oku/ d8n a/% i/% m d8n : f$lici&acin -u$ s$ dirig$ a una
#$rsona -u$ c$l$bra su onoms&ica.
XYAu$ su san&o !odu" lo haga ll$gar a dond$ -ui$ra , lo
am#ar$, lo #ro&$ja , / l$ d% din$roYY .s$ r$s#ond$ , koma/ &%&% kun , o
<% &% k8n .
Ok8 'l$d ? mu$r&$ ocacionada #or 'l$da .
Ok8 okub% : morir , mu$r&o $n la sabana .
Ok8 o ku I/ar% : saludando a la madrina , !a la I/alocha ".
Okuolo : sa#o .
Ok8 om : ahogado .
Oku oro : bu$nos das .
Ok8 o/ib /ab : muchas gracias #or la caridad -u$ m$ hac$ , !/
su$l$ d$cirs$ &ambi%n , Ok8o/i bo na7" .
Oku /imao : bu$nas &ard$s .
Oku /r$o : bu$nos das .
Okur : #odrido .
Okuro : $nf$rm$dad .
Okuro : XY$n &i$m#o d$ la $scla+i&ud n$gro con car&a d$ lib$r&adYY,
!n$gro horro" .
Okuri boruk8 : as$sino , mal$chor , #$rsona d$ malos ins&in&os .
Okura : $nf$rmo con $l +i$n&r$ mu/ in,amado .
Okus : lombrz .
Oku& , !oku&n " : #i$dra .
Oku& dara / koko lo/8 : #i$dra -u$ a&ra$ la +is&a d$ &odos .
Oku& il% : loma #$-u$)a , casa d$ #i$dra o d$ mam#os&$ra .
Ok8&a ku& : ma)ana #or la ma)ana .
Oku&n gn gn : #$)asco .
Oku&n gunl : #i$dra grand$ .
Oku&n la kn : #$)a , #$)asco .
Oku&n /i koko lo/8 : la #i$dra a&ra$ la +is&a , llama la a&$ncin d$
&odos .
Oku& odra : #i$dra #r$ciosa , un diaman&$ , #or $j$m#lo .
Oku& 7l$ : loma , #$)asco grand$ .
Oku& : a+a&ar d$ 2$ma/ .
Ok7 : mu$r&o .
Ok7 aguad : &usa d$ maz .
Ok7 boro : ma&ar r#ido .
Ok7 lor : d$sca#i&ar .
Ok7 of : ma&ar , $s&rangular .
Ok7 : mu$r&o , ma&ado , as$sinado .
Ok7 chn chn il% 2ans : muri , camin a casa d$ 2ansa . !2ansa la
du$)a d$l c$m$n&$rio" .
Ok7/ir% : bu$nas noch$s .
Ol : #$lo&a d$ harina .
Ol ,!$ndl &u l " : ma)ana .
Olad : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Olal% : madrugada .
Olmo : lagar&ija .
Olanki : nombr$ d$ 'l$gu .
Ola ob : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
Olao&ano : nombr$ #ro#io .
Ol$ : haragn .
Ol$ : ladrn .
Ol$ bol% bol% : XYladrn -u$ ram#la con &odoYY .
Ol$l% : #as&a h$cha con frijol d$ cari&a -u$ s$ ofr$nda a Osh8n / a
2$ma/ .4ara ofr$c%rs$lo a 2$ma/ no s$ l$ -ui&a la cscara .
Ol$l% : &amal $n+u$l&o $n hojas d$ #l&ano , s$ com$ $n las 1$s&as d$
.an&o.
Ol$ rubia a/ : XYms ladrn -u$ $l #$rroYY .
Ol% m$l% : +$ngo sin ocu#acin , haragn .
Ol$)a : rabo d$l animal .
Ol$ ol$ ki bi b / : 5ladrn m$ +o/ a acos&ar con su madr$6 !la #$or
d$ las injurias " .
Ol%o l$o : saluda a Och =ri) .
Ol$ &1 &1 : ladrn -u$ no $ roba &odo . XY3adrn d$ a1cinYY .Na&$ro .
Ol ida : $l mar .
Olo : ir .
Ol : gracias .
Ol ida : $l mar .
Olo : ir .
Ol : gracias .
Ol o&os : $l mar .
Olo b%guo Ir8 : ga&o .
Ol b a/ maf% : Orula , If , ca&olizadon .an Jrancisco .
Olob : #$rsona d$ al&a ca&$gora .
Olobo ,!olubo" : #$rsona +$n$rabl$ , s$ $m#l$a $n los saludos / r$zos
$n -u$ s$ l$ #id$ la b$ndidin a los an&$#asados .Ok8 alach$ Olb
ach% om , $&c C
Olobo : ga&o .
Olobochir% : ga&o &igr$ .
Olobo &u/% : #la&anillo d$ Cuba .
Olobo &u/% : higu$ra .
Olobo &u/o : #i)n .
Olocha : $l -u$ ha r$cibido o&n orisha , !san&o" , sac$rdo&a .
Olochund% : nombr$ d$ hijo d$ Osh8n .
Olod om : s$ l$ dic$ a Osh8n . nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Oldumar$ : dios .
Olodumar$ a/ b : dios adorado nos d% al$gra / f$licidad .
Olodumar$ ogb$o : -u$ aman$zca bi$n .
5Olodumar$ och6 : 5Dios a/8dam$6.
Olodumar$ 7n ma rik$)o : XY$l dios -u$ $s& fu$ra d$ &odoYY.
Olod8 ma/% : dios .
Olod8n sar% 'l$d cr mi : XY$l du$)o d$ mi cab$za $s& $n $lla ,
arriba , $n $l m$dioYY.
Olo1 : $l #adr$ $&$rno , $l 's#ri&u .an&o .
Olo1 $gu 7 : dios &$ l$+an&$ .
Olog$n : ga&o .
Olg9in$ : ga&o .
Ologu : ga&o .
Olg9iri , !olo7iri": mi$mbro +iril .
Olon : +$r .
Olk$ : arriba , la cumbr$ .
Olokobo : m$n&ir .
Oloko n simb% : si&i$ro , du$)o d$ la 1nca .
Olk#% >abala7o : XYcuando ha/ di1cu&ad , llam$ al >abala7oYY .
Olokuchn : os&ion$s .
Olkun : &$mibl$ orisha -u$ $s& $n la mi&ad d$l oc%ano. 0adr$ d$
2$ma/ , la XY2$ma/ +i$jaYY. 'n ocacion$s s$ l$ conasid$ra masculino
/ o&ras f$m$nina. Oba&al la amarr con cad$nas al fondo d$l mar .
Olokun : barco , +a#or .
Olokun : mar .
Olokun a/o ko&o ag n ri ak g7$ri : s$ l$ dic$ a Olokun ,
XY$s#$rando su salida d$ d$n&ro d$ $s$ mar #rofundo #ara -u$ r$ciba
lo -u$ l$ ofr$zcoYY.
Olkuo : mar .
Olla : #$rsona im#or&an&$ .
Olla : rico #o&$n&ado .
Olol : la noch$ .
Olol : sinson&$ .
Olol : bo&$lla , garrafn .
Olmbo , !ornbo" : naranja agria .
Olom : aguador .
Ol mi d 1r% %gbagb l%ri a/ ku : $l cu$n&o -u$ l$ +o/ a con&ar
&ra&a d$ jico&$a .
Olmdara : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Olmid% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Olomisn : ba)o.
Olomo /o/o : &odas las $s&r$llas d$l ci$lo .
Olo)8 : $mbarazo ,muj$r $mbarazada .
Olo om : $l aguador . XY$n $l &i$m#o $n -u$ s$ +$nda $l aguaYY.
Olor$cha : #ro&$c&ora d$ la casa .
Ol ron ko/%r$ : d$s#$dida .
Olo# : #olicia .
Olor$ : $l m$jor amigo .
Ol r : $l -u$ mira .
Olor : $l orisha Oba&al , du$)o d$ las cab$zas .
Olor : muj$r #rinci#al .
Olor : &ambor$ros .
Olor ni 7 / : us&$d manda a-u , #or-u$ us&$d $s $l j$f$ .
Olorn : can&ador .
Olrill$ : bailador .
Olorog8n : ca#i&n .
Olna : ma-uinis&a , hbil , $l -u$ &i$n$ habilidad $n las manos .
Olorun : Dios .
Olorun md/% ,!olorun m/% " : Dios am#aranos .
Olor8n oba &ob &ob : XYDios , $s $l r$/ ms grand$ sobr$ la &i$rraYY.
Oloru 7 : Dios $s& $n &odas #ar&$s .
Ols : diablo .
Ol sobo : +$nd$dor .
Olsobo : mar$a l&a .
Oloso / &$mi l / :YY$l #u$blo dond$ nacYY .
Olosun : dormido , $s& dormi$ndo .
Ol &ol : guanajo , #a+o .
Ol 7o/o : j$f$ , ! $n una +i$ja libr$&a ".
Ol/a : ju$z .
Ol/a : nombr$ #ro#io .
Olo/a ,! molo/a " : #laza , m$rcado .
Olo/a%ko : Oba&al .
Olo/if : h$chic$ro .
Olo/ini : ga&o .
Olo/o : bruji , sabio .
Olo/ : 1$s&a .
Olo/ : r$/ d$ los can&or$s .
Olo/o oni : XY$l #lan$&a d$ ho/YY.
Olo/8 : du$)o .
Olo/uku : &u$r&o .
Olo/8n : ci$lo .
Ol8 : o&ro nombr$ d$ >abala7o , $l -u$ r$cibi los collar$s , hizo
XYm$dio asi$n&oYY / al mismo &i$m#o r$cibi a If .
Ol8 : j$f$ d$ #u$blo , !a#ar$c$ $n una +i$ja libr$&a ".
Ol8a : Orula , If , ca&olizado .an Jrancisco , $l orisha d$ la
adi+inacin .
Ol8 agog : $l cam#an$ro , $l -u/$ r$#ica la cam#ana .
Ol8ana : #la&anillo d$ Cuba ,!#lan&a " .
Ol8anao : una /$rba d$ san&$ra .
Ol8ba : +$nado .
Olub : s$)or .
Ol8 ba& : &ambor$ro : !Chang ol8 ba& , Chang $s $l du$)o d$ los
&ambor$s ".
Ol8ba : $l solis&a , o XYgalloYY, !ak#un " .
Ol8bona : Orula , If , ca&olizado .an Jrancisco .
Ol8borisha : du$)o d$ un san&o .
Olub% : c$rraja , !/$rba" .
Olub : nombr$ #ro#io .
Oliibo ,!oluro " ? #la&anillo ,!#lan&a".
Olubn : hombr$ -u$ sab$ mucho .
Oluch% : $l -u$ dirig$ .
Ol8fando : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
Ol8 fandi% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
Oluf% : no+io , -u$rido , aman&$ , amado .
Ol8f$ni : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
Oluf% nif% : amada , -u$rida .
Olufna : nombr$ d$ Chang .
Olu1na kok% : nomnbr$ d$ Chang .
Oluguani : #a#a/a . !carica #a#a/a 3.".
Ol8 igu : mazo d$ l$)a .
Oluiki : mazo d$ l$)a .
Oluin : ra&n .
Ol8ko : ma$s&ro , sabio .!XYIns&ruido , l$c&or$s d$ &aba-u$ra -u$
$ns$)aban a sus co#a)$rosYY"
Ol8 koso : nombr$ d$ Chang .
Oluku : acariciar .
Oluku m$/i : XYdu$)o d$l ro -u$ &i$n$ #adr$ / madr$YY.
Ol8 k8n ,!olokun " : 2$ma/ , madr$ / #adr$ d$ &odas las 2$ma/ .
Olul8 : maza , a&ribu&o d$ Chang.
Olum : agudor.
Oluni#a : #alo bomba .
Ol8o : sac$rdo&$ d$ Orula , >abalao .
Ol8o : $l XYhijoYYd$ Orula , If .
Ol8o : #r$sid$n&$ , adi+ino d$ Orula , !If"
Ol8o bbo kal$ : &odos los san&$ros s$n&ados $n ru$da .
Ol8o /8 : guardoi$ro , c$n&in$la .
Olurab : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Oba&al .
Olur$ : c$rraja !/$rba".
Oluso : ma&arif$ .
Olu&o : acariciar , -u$r$r .
Olu&oib : !u ol8/ib" : adminis&rador , j$f$ o #rinci#sal , du$)o d$ un
ing$nio , #$rsona -u$ manda .
Ol8&ui#n : du$)o d$ la #l+ora , Chang .
Olu7a ag7 #8#a : la du$)a d$ lo amarillo , XY$l amarillo $s $l color
$mbl$m&ico d$ Os8n u Osh8n , la diosa d$l ro , ca&olizado , ;u$s&ra
.$)ora d$ la Caridad d$l Cobr$ ".
Ol87$kn : &&ulo -u$ s$ l$ d a Chang .
Om : criado .
Om : +i$jo .
Omad : #u$blo , g$n&$ d$ om gu og8n in guagu fum kol% k7
mi : XYdic$n -u$ &i$n$ brujo D bruj$ra- #ara mi , #ara ma&arm$YY.
Omal$ : cura .
Omal$ : criollos ,!Omol$i , XYhijosYY d$ africanos".
Om lo7 : #alma d$ las manos .
Omal8 &8 bnd : XY$l cu$ro d$l &abur$&$ , dond$ $l bu$/ d$ja la +idaYY.
Om$so : lgrimas .
Om : agua .
Om adi% : caldo d$ gallina .
Omiara : sudor .
Om ana/ak8 : XY$l$fan&$ d$ agua , hi#o#&amoYY.
Om bona : caf% .
Omi bru : caf% .
Om bos : guara#o.
Omch% : h8m$do , mojado .
Omich% ku$ch% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
Omdina : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Omd8 : so#a d$ frijol$s n$gros .
Om dudu : caf% .
Omi $ch$ : ahumado .
Om $n8 : sali+a .
Omi $r$k$ &u&u : guara#i fr$sco .
Om $r$r% , !$r$ch%" : caldo d$ frijol$s .
Om$ro : agua sagrada . ! con&$ni$ndo las /$rbas consagrada a los
orishas , c$niza / sangr$ d$ los sacri1cios " .
Om $r8 du d8 : agua n$gruzca .
Om 1b$ : agua fr$sca .
Om Ira7 : arco iris !sobr$ $l agua. 'Pac&am$n&$ d$ acu$rdo con
o&ro informan&$ , $l luc$ro , -u$ dond$ lu+um +i $l luc$ro +i $l
marYY"
Om kanga &u&u : agua fr$sca d$ #ozo .
Om k$ko : ro s$co .
Om kok : chocola&$ .
Omi k8 : charca d$ agua .
Om lana : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Om lna : arro/i&o , $l agua -u$ +a #or la &i$rra abri%ndos$ #aso ,
cuando llu$+$ mucho .
Omla naok8n : olas d$l mar .
Om lasasn : li-uido d$ la fru&a bomba .
Om lu$nd% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Omlob : la muj$r dio a luz .
Om lodo : 2$ma/ .
Om lok8n : agua salada , d$l mar .
Omim : agua #ura , #o&abl$ .
Om n$n$ : agua dulc$ .
Om obon : agua cali$n&$ .
Om odo lana : XYola d$l roYY , la corri$n&a .
Om Olorun : agua b$ndi&a .
Om or% : j$f$ , guardin d$ #oblacin , !s$g8n a#ar$c$ $n una +i$ja
libr$&a ".
Om oron8 : #$rfum$ .
Om o&n : agua d$ la #i$dra d$l orisha , !#ara curar".
Om o/8 : lgrima , llan&o .
Om o/um : roco d$ la madrugada .
Omiron8 : #$rfum$ .
Omis : $l agua s$ $+a#or .
Om saind% : nombr$ d$ XYhijaYYd$ 2$ma/ .
Om sa&8n : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Omsa/a : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Omsa/ad% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Omiso : sali+a .
Om &$ &$ : agua con az8car .
Om &om : nombr$ d$ XYhijaYYo XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Om &u&o : agua fr$sca .
Om &u&o , ana &u&o &u&a laro/% , &u&o il% : agua fr$sca , fr$sca la g$n&$
, la call$ / la casa .
Om &u&u lil , om &u&u lil l% : XYOn #o-ui&o d$ agua , -u$ h$cho a-u ,
o&ro a-u , / o&ro a-u #ara r$fr$scar al orishaYY.
Om7% : &in&a , #ara $scribir .
Om /al$ : madr$ d$ agua .
Om /al$ : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Om /anu : nombr$ d$ XYhijoYY d$ 2$ma/ .
Om/% , !omi/8 " : lgrimas .
Om/$ro : ro .
Om : l$ch$ .
Om : #$cho .
Om abusa/% ocha ano : los criollos h$chan a #$rd$r la r$ligin d$ los
orishas .
Om och : cigarrillo.
Om akuar% $kra / b8 ku% : XYcaball$ro no #ara $n la casaYY.
Om Alad% : nombr$ d$ Chang cuando $ra ni)o .
Omo d$ : hijo bas&ardo .
Om a7 : XYhijosYYd$ Orula , ahijados , disc#ulos d$l >abala7o .
Om a/ : #$rro , cachorrillo .
Om8halo o/ : 4rnci#$ hijo d$ r$/ .
Omb$r% : hijo d$ #adr$ d$sconocido .
Omob% s$nikn : XY$s$ no #id$YY.
Om bi bir : naci una ni)a .
Om bir mado $mi om ocha k manao unl il% ocha : /o so/ hijo
d$ los .an&os , / m$ +o/ a casa d$ los .an&os .
Omodn : muchacha .
Om dara Orisha oko , Olodumar$ , ol dara Orishaoko : los hijos d$
Orishaoko , $s&n bi$n , son hijos d$ Dios .
Omod% : muchacho , ni)o , jo+$n .
Omod% bini : muchacha .
Omod% k$k$r% chik8 : $l -u$ mu$r$ ni)o &odaba .
Omod% n : $sa o $s$ $s un muchachi&o .
Omod% obin un&or : hombr$ con carad$ muj$r .
Omod%om : ni$&os .
Omd : #$-u$)o .
Om dir% : #ollo .
Omod : arrollo , zanja .
Omdogu : soldado .
Om $chn : #o&rico .
Om $i/% : #ichn .
Omo%ru : ni)o d$ l$ch$ .
Om $si% : XYhijoYY d$ 2$7 .
Omfn : abogado .
Om fori : ni)o abor&ado .
Omog8 : soldado .
Om gua/o : los hijos jun&os .
Omiki : m$ln . Jru&a .
Om ik8 : hu%rfano d$ #adr$ / madr$ .
Omokn : #$chos .
Om k$k$r% : hijos #$-u$)os .
Om k$r% imukn : XYchi-uillo -u$ &i$n$ las naric$s ll$na d$ mocosYY.
Om k$k$r$ jjo : ni)o d$snudo .
Omk$&% : &o-u$ d$ &ambor #ara Chang .
Om kolaba Olo1 : XY:u$z d$ Olo1 , $n&r$ los +i+osYY.
Om kolaba Olo1 : a-u$l indi+iduo -u$ #or su sabidura $n ma&$ria
r$ligiosa a#ru$ba o d$sa#ru$ba lo -u$ s$ r$aliza $n la c$r$monia d$l
Asi$n&o . conoc$ #$rf$c&am$n&$ la his&oria d$ los orishas , la /$rba , la
m8sica , la adi+inacin , $l idioma , / d$b$n s$r &an #rofundo sus
conocimi$n&os -u$ ac&ualm$n&$ no $Pis&$ un Om kolaba $n&r$ los
criollos .
Om kon#i >ab : hu%rfano .
Omok8n : cojo , coj$ra .
Omkur% : ni)o .
Omlad% : bas&ardo .
Om lala : ni$&o .
Omo lan/ : jugu$&$ .
Om o la/ : criollos .
Omol$i : criollo , / a#$la&i+o d$s#$c&i+o -u$ l$s daban los +i$jos d$
nacin .
Om l$ra : XY-u$ su hija &$nga saludYY.
Om lbo un k% r% i)an : hijo d$sob$di$n&$ .
Omolokun : 2$ma/ , !hija d$ Olok8n " . / s$ dic$ d$ los marin$ros ,
XY#u%s son hijos d$l marYY.
Omoloni : hijo .
Om lo/8 : #u#ila o nifa d$ ojo . ! XY'l hijo d$l ojoYY".
Omlo/8 : XYhijo adorado #or sus #adr$sYY.
Omluab : n$gro $manci#ado.
Om mal8 : l$ch$ d$ +aca .
Om mal8 : &$rn$ro .
Om mi m : hijo d$ corazn lim#io .
Ommobin : ni$&a .
Omom d$ m : #ari$n&$ , #rimo .
Omomokon : ni$&o .
Om nani kama f / : hijo , no m$ ll$+$s brincando .
Omon kko : cogollo .
Om un ok og8n ko i)a i)a kod% oib , om un ok m si m :
XYcuando s$ &$rmina una gu$rra , los africanos can&an ? /a s$ acab , /
los marin$ros d$scansanYY.
Om Oba : hijo d$ r$/ , #rnci#$ .
Om om : bizni$&o .
Om om , !omolod/8" : ni$&o .
Om on$ l$l$k$ $ni $sisi $l%l% $m l$l$k$ $m : XYmi hijo $s& #ara
d$f$nd$rm$YY.
Om orisha : criado d$ la di+inidad , a1liado a una casa d$ .an&o o
<$m#lo , / d$+o&o d$ un orisha ,!XYcaballoYY".
Om #anchaka : hijo d$ #C..
Om r$k mo&i% /ar% , &ani m &i /ar% : @Au% #asa a-uB Ddic$ Chang
cuando ha/ bail$ %l $s 1$s&$ro , hombr$ grand$ , @Au% #asaB.
Omorur8 : lla+$ .
Omoso8n : #aci$ncia .
Omos8n : nombr$ d$ hijo d$ Oba&al .
Omo& ,!omo/8 " : borracho .
Om&iku : #$rsona borracha .
Om 2$ma/ : marin$ro .
Om 2$ma/ /n om 7oko : $l hijo d$ 2$ma/ ,!marin$ro" con&$n&o
$n&ra $n su barco .
Om/u : la ni)a d$ los ojos .
Om8 : #$cho .
Omuk : $s&udiar .
Omuno , !omuka" : d$dos .
Omu/8 : -u$r$r , mirar , acariciar.
On , !8n" : %l o $lla .
Ona : camino , call$ .
On : l&igo , la&igazo .
On : fus&igar .
On : uno , uno mismo .
On : gol#$ .
On a/ach% odina : #u$blo lucum -u$ m$ncionan informan&$s
ma&anc$ros .
Ona buruk8 : #$rsona d$ malos s$n&imi$n&os .
Ona $l$si : #lan&a d$ los #i$s .
Ona il%ku : la #u$r&a d$ la casa $s& abi$r&a .
On ir% : bu$n +iaj$ , XY-u$ &$ +alla bi$n $n $l caminoYY.
On j : camino $s&r$cho .
On or% : cu$ro , XYchuchoYY , l&igo .
On o/ : mono .
Ona #i#o : #$gar con fu$rza .
Onara ,!onar$o" : Adios , #ara d$s#$dir al -u$ s$+a. >u$n +iaj$ .
Onar$o , !onar%" : saludo d$ d$s#$dida .
Onar$o : s$ dic$ cuando s$ + $l .an&o .
On rir$ : #$rsona d$ bu$n corazn .
Onasio : camino d$l c$m$n&$rio .
On)a &i& of% $k7 : do/ cu$ro has&a ma&ar .
On &i&o : la calzada , !XY3a Alam$da d$ 4aulaYY, s$g8n un +i$jo
informan&$ ".
Onb$i : s$di$n&o .
Onch% : $misario .
Onch% : mandad$ro , m$nsaj$ro d$ la Casa d$ .an&o , ll$ba a arrojar
los $b , u ofr$nda al lugar -u$ s$ l$ indi-u$ , !manigua , c$m$n&$rio ,
mar , ro , ln$a d$ f$rrocarril , loma , $&c ."
Ond : $n la mi&ologa cons$r+ada #or los d$sc$ndi$n&$s d$ los
lucums , !o/" Ond D$s un h$rmano d$ Iroko , -u$ s$ ,mani1$s&a $n
las c$iba a las doc$ d$l da .
Ondoko : ac&o s$Pual .
On$kafa : arroz .
Ong : XYbob$ra , m$n&$ca&oYY.
Oni : cocodrilo .
Oni : ho/ .
Oniaf$f%n : +i$n&o .
Oni ba& : $l za#a&$ro .
Oni ba/ad% : sin #ro+$cho .
On ba/ : ladrn .
Oni b$r$b$r$ : #$rsonaj$ , XYuno grand$YY , Og8n , Chang , hombr$
#od$roso .
Oni bod$ : #or&$ro .
Oni bur8 : un 'l$gu , $l d$l azadn .
Onick%ch$ : hombrn .
Onich%d$d% : s$rio , &rabajador , cum#lidor , formal .
Onichog8n : $l babala7o u orisa -u$ #or s$r hijo d$ Og8n &i$n$
XYd$r$cho d$ cuchilloYYo d$ ma&ar $n los sacri1cios .
Onida/o : $l ju$z .
Onid% : loro .
On $f8n : blanco .
On $l$b$s : cul#abl$ , -u$ &i$n$ d$li&o .
On $l$gbar : $l hombr$ im#o&$n&$ .
Onf$ : aman&$ .
On f$f$ : #ar$j$ro , hablador .
On f$f% : uno -u$ &i$n$ la cab$za ll$na d$ +i$n&o , !#r$&$ncioso ,
fanfarrn ".
Oni 1f : loco , arr$ba&ado .
Onig% ,!monig%" : $s& bi$n , d$ acu$rdo .
Onig ar oko : mon&unos , g$n&$ bru&a d$l cam#o .
Oni kai in8 : #$rsona d$ mal corazn .
Onikn : #$rsona , uno .
Onikn : mal+ado , #$rsona cru$l .
On kank%/i : una #$rsona -u$ +i$n$ d$s#u%s d$ o&ra .
Oni ka7o : Chang .
Onik% : hablador , $mbus&$ro .
Onik$k$ : $l carr$&$ro .
Onikik : #$rsona #r$#ond$ran&$ .
Onila/ : man&$ca d$ cacao #ara amansar al orisha $nojado .
Onl$ : N$/ , Chang Onl$ .
Onl$ Ala1a Obara och% f8n #ak# ni $s$ Chang om Oba&al :
XYOnil$l$, Ala1a , Obara ,Och% $s $l mismo Chang hijo d$ Oba&al .
On l$k$ : un XYcon+$rsadorYY m$n&iroso .
Oniloko : marin$ro .!dc$ns$l$s &ambi%n Aralok8n".
Oni l ok : XY$l s$ + $n $l barco -u$ $s& sali$ndoYY.
Onilu : alcald$ .
Ono : g$n&$ .
On obini olo)8 : la muj$r $mbarazada .
Oniobora : XY,or$c$ ho/YY.
Oni och : un inding$n&$ , XYuno -u$ #asa calamidad$sYY.
Oniol : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Ono 7o/a : com$rcian&$ .
On #on : XYalabanc$roYY , -u$ alaba , $logia .
Onirn : s$ dic$ d$l orisha Aga/8 , !ca&olizado .an Cris&bal" XYAga/8
onirn ? Aga/8 $s grand$ como un gigan&$YY. =igan&$sco .
Onir% , !onir" : grand$ , bu$no , r$s#$&abl$ .
Onir$r$ : XYf$licianoYY , hombr$ con&$n&o , afor&unado .
Oniro : r$cordar .
Onisa : una san&a , 2$ma/ , #or $j$m#lo .
On)i .ngo b oso mil% : cuando .ang ,!Chang" Obakoso s$
$nfur$c$ -u$ &i$mbla la &i$rra .
Oni s%g7$ : m%dico .
On&ol : XYagua -u$ guaYY.
Oni 7$r$ : cansado , d%bil .
On7 : XYalgui$n -u$ $s& c$losoYY.
Oni/% #i#o : mu/ bara&o .
Oni/or : d$s&acado , $l$+ado , #$rsona im#or&an&$ .
Oni/8 , !$ni/8" : cobard$ .
Onl : grand$ .
Onl : camino .
Ono : jimagua .
On : $l sol d$ las doc$ d$l da .
On , !im8 , in8 " : narz .
On il% : camino d$ la casa .
Onn chu : dar d$ cu$r#o .
On/ad% : las s$is d$ la &ard$ .
On8 : cu$llo.
On8 : d$r$c$ra , &rillo .
On8ko/8 : #ordios$ro .
Onuk8 : rodillas .
On 7a& chich$ ocha : XYl$ +an a &rabajar .an&oYY.
On/i : %s&os .
O)angui : 'l$gu .
O)ankilod : 'l$gu .
O)%kaf : arroz .
O) : ab$ja .
O) : mi$l .
O)ga : dulc$ , !d$com$r".
O)ig : bru&o .
O)iguiso : bru&o .
O)ikn : dulc$ 1no .
O)ik$ : nombr$ d$ Abik8 .
O) #8#uo : colm$na .
O)i&a : curi$l .
O)o $r8 : burla , cho&$o .
Olro : Oba&al f$m$nino , ca&olisado .an&a Ana .
O)8 : #r$)$z , muj$r $mbarazada .
O)u& : curi$l .
O# : bas&n d$ Oba&al .
O# : #alo , gol#$ .
O# : ma&ar .
O#a a&an : cand$l$ro .
O#a$lk$ : $l c$n&ro bordado d$ cu$n&as d$ Chang Onil$ .
O#alo : mu$r&os , h$ridos , h$cho sangri$n&o .
O#arik%s$ : la mul$&a .
O#a/% ,!o#a" : c$&ro d$ Oba&al .
O#% : agrad$cido , agrad$cimi$n&o .
O#% : /ar$/ .!Co#$rnicia .#.".
O#$l% : cad$na d$ If .
O#$#% : c$dro .
O#$/a : #$scar .
O##o ,!#i#o" : bas&an&$ , mucho , abundan&$ .
O#ldagb : %cha&$ a un lado , a#r&a&$ .
O# $d8 : ac$i&$ .
O# $nia : g$n&o .
O#olo : rana .
O#ol dijana : la rana chillando l$jos .
O# lo# lo# : muchsimo .
O#n : &abl$ro d$ If .
O#n/ib : #i)a .
O#o o7 : bas&an&$ o mucho din$ro .
O#o& : higo .
O#/inbo : #i)a .
O# /ib : #i)a blanca .
O#un : ba&$a .
O#u#8o : mucho .
Ora : m$dicam$n&o .
Ora : man&$ca .
Or : #alabra .
Ora jijo : com#rar un #olli&o .
Ora)a ,!osa)a " : &i$rra .
Ora olo/ : com#rar $n la #laza .
Oraunb$/% : mango .
Ora 7ar : m$r$ngu$ .
Or% : amigo , amiga , amigo #r$dil$c&o .
Or% : com#a)$ro .
Or% : -u$rida .
Or% : aman&$ .
Or% : la XYcuar&aYY, XY$l l&igo con -u$ #$gaba $l ma/oralYY.
Or% aku or% : XYamigo ma&a amigoYY.
Or$ al$ : bu$nas &ard$s .
Or$b$/ : r$galo , dar ofr$nda .
Or$dn : siguara/a .
Or$r$f8n : sal .
Or$gu , !or%7a " : XY-u$ l$ +alla bi$nYY.
Or% gum gum : amigo mu/ -u$rido , amigo d$l alma .
Or$gum : #ari$n&$ .
Or$g8n : XYla #rinci#al , la muj$r ms -u$rida d$ las muchas -u$
#odan &$n$r los lucumsYY.
Or$g7 : XY-u$ l$ +alla bi$nYY.
Or% k&a k&a : amigo im#osibl$ .
Or$k$ : rodilla .
Or%ku : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
Or)$ kuani oba&akuan : #alabras -u$ dic$ $l adi+ino cuando $l
dilog8n #r$s$n&a $l signo Of8n !R", XYsu #$or amigo $s su #$or
$n$migoYY .
Or% lad : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
@Or% l/8$B : @Au% l$ #ar$c$ amigoB .
Or$m : la muj$r d$ Odud8a .
Or$m ,!Alakua&s " : l$sbias .
Or$mi : amiga , -u$rida , fa+ori&a .
Or$m : cama .
Or$m : d$scansar .
Or$m : almohada .
Or% ni aguani/ : @Au% &alB.
Or% ok7 or% : XYamigo ma&a amigoYY.
Or% osa : bu$nas noch$s .
Or$r% ,!r$r% " : XY-u$ s$a bu$no , mis$ricordioso , -u$ no nos haga
malYY.
Or%r$ : bu$no , fa+orabl$ .
Or$r% : n$blina , roco .
Or%r$ : su amigo .
Or$r$ : mona .
Or$r% ,!ori$r% " : bu$na su$r&$ .
Or%r$ : XYfu$ muj$r d$ Orula , / %s&$ la abandonYY
Or$r$ : XYnub$ci&as d$ color$sYY. C$laj$s .
Or%r$n8 : bu$na #alabra .
Or% r$r% : amigo bu$no , s$r+icial #ara &odo .
Or% 7an7a : XYamigo , o/$ , -u$ hablo claroYY.
Or , !l$r, lor " : cab$za , / &ambi%n lo -u$ $s& arriba .
Or : in&$lig$ncia .
Or : cascarilla d$ hu$+o .
Or : ciru$las #asas .
Or : s$bo .
Oria&% : $s&$ra , la $s&$ra abi$r&a $n $l su$lo, #ara h$char los
caracol$s , u o1ciar $n $lla $l >abocha o la I/alocha .
Oria&% : $l >ab -u$ s$ si$n&a $n la $s&$ra a $char $l dilog8n , / a
dirigir los r$zos / can&os $n las c$r$monias d$ Ocha .
Or bab : man&$ca d$ cacao .
Orba/% : loco , locura .
Orib : blanco .
Orib : j$f$ d$ la familia , $l ms +i$jo , !+i$ja".
Orishanla : Oba&al .
Or$r$r% : su$r&$ .
Or $&i% asaki l% 7$ ojuan mo/ubar% ori ju ju or ok l$ run orn ml$
or $&i% : #alabras -u$ #ronuncia la I/alocha o $l Ol8orisha al
com$nzar $l ri&o d$ #uri1car la cab$za , XY#ara -u$ su cab$za d$ Od. ,
su ng$l la d$1$nda / la lim#i$ , #ara for&al$c$rla , / -u$ l$ s$a
#osibl$ acabar con lo malo / con &oda confusin , -u$ &$nga #az /
Olorun , Dios lo #ro&$ja / lo cuid$ , s$ dic$ d$ coraznYY.
Or1/i ocha 1f okn : #in&ar la cab$za d$l As$n&ado o I/a7 .
Orik% : co/un&ar .
Oriki , !o/k " : salu&acin , .aludarl$ $l .an&o o la cab$za , $s d$cir al
orisha -u$ $s $l #$&rn o du$)o d$ la cab$za d$l babala7o o d$ alguna
XY#$rsona grand$YY , !XYcomo a mi madr$ -u$ $ra r$iba d$ Cabildo / la
saludaba $l &ambor con su oriki . Ol$d% .
Oriki o7 : la mu)$ca .
Orik : oso .
Oril : casa d$ .an&os .
Oril : familia , linaj$ .
Oril% : j$f$ d$ familia .
Oril% : &$cho d$ la casa .
Oril$gn : #iojo .
Ormoch% : XYcab$za dura , -u$ hac$ lo -u$ s$ #ro#on$YY.
Orimo : his&oria .
Oriof% : ca)a .
Ori ori : nombr$ /a #oco conocido $n&r$ los j+$n$s , -u$ s$ l$ d al
'ko , o #an d$ maz .
Or oro : c$r$monia $n honor d$ Or , 'l$da , !la+ars$ $l .an&o".
Orir$ko : #$scu$zo .
Orir$ko : cab$za d$ a+$ -u$ s$ l$ sacri1ca al orisha .
Orir : l$jos .
Orir , !arir" : fogn , cocina .
Orisha b 7 : XY$l .an&o r$ga)aYY.
Orisha bogb : XY&odos los san&os r$unidosYY .
Orishanla : Oba&al , XY.an&o +i$joYY.
Orishaoko : Orisha d$ las cos$chas , d$ la llu+ia / d$l )am$ ,
ca&olizado .an Isidro 3abrador , $s $l du$)o d$ la &i$rra : la &i$rra -u$
#isamosYY, 4a&rn d$ los ar&akos / araokos , !cam#$sinos".
Orchaoko oguf%/% 7% ol 7ina o7 mo ir% : XYs$ l$ dic$ al Orishaoko
-u$ nos d% &i$m#o bu$no , claro , -u$ nos b$ndiga #ara &$n$r su$r&$ ,
#ro+$cho / sa&isfaccinYY.
Oris g8 a/% : XY>aj %l .an&o a la &i$rraYY
Oris il% l$ Chang b nl$ : XYdond$ a#ar$c$ Chang $s $l +ali$n&$ ,
$n $l &ronoYY.
5Orisha &$d$na6 : 5/a ll$g $l .an&o6.
Orisha &ob : san&o fu$r&$ .
Ori&% : $ncima .
Ori&% : $l -u$ $s& #or $ncima d$ los d$ms , #u%s dirig$ una
c$r$monia .
Oris uni a/% osi bi ors unl a/% osib : XY$l orisha /a s$ march #ara
AfricaYY.
Or&a m$&a : las cua&ro $s-uinas .
Or undom : m$ du$l$ la cab$za .
Ori7 : sa&isfaccin , al$gra .
Ori7 7o i % ori7od% mod% 7a )o f$r$r% : son $s&as #alabras -u$ $l
om Olog8n l$ dic$ al carn$ro , #arado sobr$ las cua&ro #a&as
garranchas d$ #l&ano, $n $l mom$n&o $n -u$ s$ l$ +a a sacri1car al
orisha Chang/ a 2$ma/ .3$ $Phor&a a morir sa&isf$cho / bi$n
dis#u$s&o , #u$s $s& #uro / s$ l$ dan las gracias , mom$n&os an&$s s$
l$s dan acom$r unas hojas d$ jobo Dokikn , d$ lamo-of- o gua/aba .
si las com$ $l orisha ac$#&a $l sacri1cio.
Or78 : cab$za canosa .
Ori/ &$m : XYnombr$ d$ unos &arrosYY , obj$&o sagrado ,
!#robabl$m$n&$ ma&$rializacin d$l orisha Ogu%"
Ori/% : luc$ro .
Or/% : nombr$ d$ familia .
Ori7akako : cab$za bi$n #$inada .
Oro : sagrado .
Oro : m$s .
Oro : misa .
Oro : c$r$monia r$ligiosa .
Oro : #alabra .
Oro : can&os / &o-u$s d$ &ambor $n honor d$ cada orisha .
Oro : un orisha , XYOcha , -u$ s$ llama con ma&raca / #iln , / -u$
su$na como 'ku$ d$ los ))igos , +i$n$ cuando s$ llama $l 'guYY,!a los
mu$r&os " XY$n una c$r$monia dond$ no #u$d$ hab$r muj$r$s ni
muchachosYY.
Oro : ma)ana , &im#o d$ la ma)ana .
Or : #$scu$zo .
Or ,!orubo" : mango .
Or : fogn .
Oroao : mari#osa , !la ,or"
Orob$/o : cas&a)a .
Orobo : bu$na su$r&$ ,!lo con&rario d$ osobo ".
Orobo : #ara bi$n .
Orob$l$d : bi$n , su$r&$ #ara la cab$za .
Orodundo : sol , a&ribu&o d$ 2$ma/ .
Oro $ku : goma franc$sa o co#al .
Orog8n a/$r$ : cogo&$ d$l animal -u$ s$ sacri1ca .
Orogu : cama .
Or il% Olo1 : misa $n la igl$sia !ca&lica".
Oro/a : XYcu$n&os #ara -u$ du$rman los ni)osYY.
Or j8n j8n : maldicin .
Orok : hu+o d$ guin$a con $l -u$ s$ hac$n &r$m$ndos mal$1cios .
Oroku : r$sina d$ co#al .
Orol% : bajar .
Orol% ok% : bajar la loma .
Orlok8n : naranja .
Oro l8mo/i : &ij$ras .
Ormbo : limn .
Orombo u% u% : limn .
Orn : #$scu$zo .
Orn : nuca .
Oronb$/$ ,!oronbi/$ " : mango .
Orngu: XYa la cada d$l solYY
Oronlokun : naranja .
Oroni : +$nado .
Oroni $lub% : +$nado .
Orn8 : olor .
Oromu : arco iris .
Oro or : c$r$monia $n honor d$ la cab$za , !or 'l$d ". 3a+ars$ $l
.an&o .
Oror% : mango +$rd$ , -u$ no $s& maduro.
Oror : roco .
Orro : malo .
Oror ,!or8ru " : albahaca .
Oroso ch% : odu , signo d$ If .
Oro&a : amigo .
@Oro &inch%B : @Au% &rabajo !d$ san&o " $s& haci$ndoB
Oro/$bo : cas&a)o .
Oro/$/% , !soro /$/$" : hablar bajo , al odo .
Oro/ukn : aojar , mal d$ ojo .
Or8 : su$)o .
Or8 ,!or8n " : sol .
Oru : noch$ .
Orub : +i$jo .
Orub : rogacin .
Oru1r : +$&i+$r .
Oru1rn : galn d$ da / d$ noch$ : !C$s&rumdiurum 3/ c$&rum
noc&urnum . 3in " .
Or8g9% . s$d .
Orugu : carc$l .
Or8gum : #ari$n&$ .
Or8g7% m : /o &$ngo hambr$ .
Oruil% : la azo&$a .
Oruk : sor&ija , anillo .
Oruko : granada .
Oruko : nombr$ .
Oruko dara : ,or , +ulgarm$n&$ conocida #or bruji&a .
Oruko f8n >ab gn : 'l 4a#a .
Or8 ko)i kn : #ino , !4inus &ro#icalis 0oric ".
Oruko 7uru/ : XYsor&ija linda , +aliosa , -u$ brillaYY.
Oru kuk8 : noch$ oscura .
Oruk8n m$/i : las dos rodillas .
Or8n bam , !u or8n #am ": $l sol $s& $scondido .
Or8n /$/% : lo -u$ hu$l$ bi$n , #$rfum$ .
Orula : $l orisha If , dios d$ la di+inacin , ca&olizado .an Jrancisco .
A su cul&o / a in&$r#r$&ar sus augurios , s$ d$dica $l babala7o .
Or8m : olor .
Orumbila : o&ro &&ulo d$ If , $l orisha adi+ino .
Or8n ,!orun8 " : sol .
Or8n : olor .
Or8n dra : bu$n olor , ,or .
Or8nkad : r$lm#ago .
Or8n kum : &$ngo su$)o .
Orunla ibo s8 b/a : s$ dic$ al &%rmino d$ un #a&akn , o his&oria ,
$j$m#lo / moral$ja -u$ ilus&ra la l$c&ura d$ los signos d$ If .
Or8n in$ko : rabadillas d$ a+$ -u$ s$ sacri1ca .
Or8n m8 : &$ngo calor .
Or8n ok% , or8n sal% : dios $n $l ci$lo / $n la &i$rra .
Or8n ok% or8n sal% $b mi kachocho : dois $n $l ci$lo / $n la &i$rra ,
no m$ d$j$s solo , am#ram$ . 4alabras -u$ s$ #ronuncian cuando s$
consagra , !la+a " $l collar d$ un orisha d$snudo a #ro&$g$r $l d$+o&o ,
/ al r$cibir %s&$ las b$ndicion$s d$ las I/alochas .
Or8a onona : sol cali$n&$ .
Or8n sam : $l sol $n $l 1rmam$n&o .
Or8n &$r : /a s$ #uso $l sol .
Or8n /ol% : la salida d$l sol .
Oru : abr$ camino .
Oru# : alcoba , habi&acin .
Orusa : igl$sia .
Or8&uma : s$r$no .
Oru/n : $l sol brillando .
Os : laguna .
Osa : calor .
Osa : odu , m$nor d$l dilog8n !R", anuncia robo , &raicin d$ #$rsona
d$ color rojizo , d$ mula&a / d$ &r$s amigos ingra&os . acons$ja
#r$ca+$rs$ d$l fu$go .
Osa b$&o : odu , signo d$ If .
Osabo &ru#n : odu , signo d$ If .
Osa ch% : odu , signo d$ If .
Osa di : odu , signo d$ If .
Osa f8n : odu , signo d$ If .
Osga : m$dio da .
Osagri) : a+a&ar / nombr$ d$ Oba&al , un Oba&al +i$jo / gu$rr$ro .
Osain : orisha d$ la +$g$&acin / d$ las #lan&as m$dicinal$s ,
ca&olizado .an .il+$s&r$ o .an Namn ;onna&o .
Osan a7ani/% $l$s$ ko $7$ l$r$ mi/% o/ar% o b% bi /$ : XY;oso&ros ,
Osan #od$roso , -u$ lim#ia con sus /$rbas , l$ rogamos , lo
chi-uiamos / alabamos / l$ #r$gun&amos si $l $s& con&$n&o , l$
#$dimos -u$ nos s$an fa+orabl$ sus /$rbas , -u$ $llas -ui&an $l mal a
los #$cador$s , / -u$ nos aum$n&$ la saludYY.
Osanl$ : la l$chuza , m$nsaj$ro d$ Olo1 , duran&$ la noch$ cuando s$
$scucha su sil+ido , s$ l$ sil+a &ambi%n , signi1ca : XYDios &$ gu$ has&a
$l ci$loYY.
Osai oguani : odu , signo d$ If .
Osa k : odu , signo d$ If .
Osa kana : odu , signo d$ If .
Osakurn : Oba&al .
Osa lob%/o : odu , signo d$ If .
Os loguo mi ni : hazm$ $s$ fa+or .
@Osa m%sa m%sa kanB : @Au% mira curiosaB. !@"
Osa m$/i : odu , signo d$ If .
Osn : naranja d$ china dulc$ .
Osn : caimi&o .
Osnbi$ : r$gular , $s&o/ r$gular , !s$ r$s#ond$ a @Lama7 or%B ".
Osanko : una /$rba d$ Aga/8 .
Osn min : cos&umbr$ .
Os oguini : odu , signo d$ If .
Os ogunda : odu , signo d$ If .
Osaoko : alcald$ .
Osa rosa : odu , signo d$ If .
Os s oni bara 7 : XYll$go $l du$)o / los $z&ra)os #ara afu$raYY, s$
dic$ $n alguna casa d$ .an&o $n $l mom$n&o $n -u$ s$ +a a r$alizar
alguna c$r$monia s$cr$&a , a la -u$ no #u$d$n &$n$r acc$so los
XY$l$/osYY. D$P&ra)os- o los iniciados .
Osas% : cocin$ro .
Osa ur% : odu , signo d$ If .
Osa /$8n : odu , signo d$ If .
Os% : ganso .
Os% : s$mana .
Os% kabo d%d$ kogu budi $/% : XY+$n , dam$ , -u$ cuando acab$ ir% a
com$rYY.
Os%n : m$sa .
Os$r$ : mano .
Os$/8 : 2$ma/ , nombr$ d$ 2$ma/.
Oshubo : diablo , malo.
Osh8 m$/il , !$d8n , odu " : $l a)o $n&$ro .
Osh8n a)a : Osh8n la &ambor$ra , la diosa d$l amor $n uno d$ sus
as#$c&os .
Osh8n a)a : Osh8n la &ambor$ra , la diosa Osh8n s$ carac&$riza #or su
#asin #or $l bail$ / los #lac$r$s.
Osh8n A&$l$7 : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n >ala/% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n >um : nombr$ d$ Osh8n . XYla Osh8n -u$ +a al ro a buscar
aguaYY, / nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n.
Osh8n Chind% : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Osh8n 'd% : nombr$ d$ Osh8n $n un XYcaminoYYo a+a&ar .
Osh8n Junk% : XYr$galo d$ Osh8n , #ara cariciaYY.
Osh8n Junk% : nombr$ d$ una diosa $n XYun caminoYYo a+a&ar.
Osh8n =alad% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n =uami !o 7ami" : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n =9$r$ !o 7%r$ " : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n =um : nombr$ d$ Osh8n $n un camino o a+a&ar .
Osh8n Lalo/a : Osh8n rumbosa .
Osh8n La&omi : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Osh8n Lol% : nombr$ d$ Osh8n $n un camino o a+a&ar .
Osh8n Lolodo : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Osh8n 3a&i% 'l$gu : nombr$ d$ Osh8n , $n un camino o a+a&ar .
Osh8n 0ilari : nombr$ d$ hijo d$ Osh8n .
Osh8n 0i7 : nombr$ d$ Osh8n , $n un camino o a+a&ar .
Osh8n 0#$o : Osh8n no &ard$s $n +$nir , $n XYbajarYY!al g9$mil$r$" .
Osh8n n o7 #i#o : la diosa Osh8n gas&a mucho din$ro .
Osh8n Obail8 ch$mi lo/ : nombr$ / nacimi$n&o d$ Osh8n .
Osh8n Okn&$n8 : nombr$ d$ hijo d$ Osh8n .
Osh8n O) Os8n : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n o&n bom : la #i$dra d$ Osh8n $s& si$m#r$ $n $l agua .
Osh8n s$k$s% $fgu$r$mo : #alabras d$ alabanzas a la diosa Osh8n .
XYla -u$ $s& $n la d$s$mbocadura d$l roYY , XYla -u$ sac a Chang d$l
mon&$YY, XYla boni&a -u$ al$gra , -u$ adoramos / nos #ro&$g$rYY.
Osh8n .ono : nombr$ d$ Om-Osh8n , XY$l nacido d$l +i$n&r$ d$ un
manan&ialYY.
Osh8n <$larago !o A&$larag" : Osh8n +$rgonzosa cuando los orisha la
sor#r$ndi$ron con Orula d$n&ro d$l #ozo .
Osh8n &ki .: nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n &ko : la canoa d$ Osh8n .
Osh8n &ol : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
Osh8n 7$r$ : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Osh8n /ald$ : XYla ma/or d$ las Osh8nYY . XY&&ulo -u$ s$ l$ d a la
diosaYY.
Osh8n 2ar$l : nombr$ d$ XYhijoYY d$ Osh8n .
Oah8n /$/% mor% : nombr$ d$ la diosa $n un XYcamino o a+a&arYY.
Osh8n 2um8 : nombr$ d$ Osh8n $n un XYcaminoYY o a+a&ar .
Os : no .
Os a7 : ach% n&ri ik n&ori ar8n , mo#u% oloni . ;&ori $/% , n&ori of ,
n&ori m d bi fun loni : XY#alabras -u$ #ronuncia $l adi+ino #idi$ndo
la b$ndicin d$ las di+inidad$s su #ro&$ccin con&ra las
$nf$rm$dad$s , la mu$r&$ , $l crm$n , $l d$scr%di&o , arrojando un
#oco d$ agua al su$lo , a su iz-ui$rda , an&$s d$ in&$r#r$&ar las
r$s#u$s&as d$ los dios$sYY.
Osd 'b : amarrar $l $b , !$l #a-u$&$ -u$ con&i$n$ las ofr$ndas".
Osi$r : or&iguilla .
Osika : 'l$gu , com#a)$ro d$ Akokorobi/a , mu/ jugu$&n /
a1cionado a fumar cigarros . 's ni)o.
Osi ku : XYla ma&a , la as$sinaYY
Osnl$ : no $s as .
Osinl$ : no ci$rr$ la #ur&a .
Os , osn ,!os , os " : -u&a&$ , a#r&a&$YY. XY%ch$s$ a la iz-ui$rdaYY.
Osi&% : nombr$ #ro#io .
Os : l&igo .
Os ,!so " : hablar .
Osobo : mala su$r&$ .
Osobo ir% : as#$c&o d$sfa+orabl$ d$l dilog8n , XYla &rag$dia / la
discusin r$chazan $l bi$nYY o XY$l chucho / los &ro#$zon$s r$chazan $l
bi$nYY , !l$ma d$ Osobo Ir%".con&rari$dad , d$sgracia .
Osod$ ogu% sd$ $mi ariku >ab baba a7 : s$ dic$ cada +$z -u$
a#ar$c$ la XYl$&raYY odu o signo Okana , sobr$ &odo cuando solo
#r$sagia mal , s$ #id$ salud : arik8 .
Osogu : fru&a .
Osonggo : m$dio da , cuando su$na la cam#ana !d$l ing$nio" .
Osor : sol&$ro .
Os8 : #in&ado .
Osu ,!Os8n ": orisha m$nor , m$nsaj$ro d$ Oba&al / Olo1 . XY&odo s$
lo comunica a Dios / a su hijo Oba&alYY. .$ r$#r$s$n&a como un galli&o
d$ #la&a o m$&al blanco . $s com#a)$ro d$ 'l$gu , Og8n / Ochosi .
XYOs8 $s& com#r$ndido $n&r$ los Ocha , #$ro no lo $s d$l &odo ,
aun-u$ com$YY.
Osu : a&ribu&o , bculo o bas&n d$ Orula . !+ara d$ m$&al -u$
r$ma&a la 1gura d$ un gallo" . #ro&$g$ al >abala7o / a -ui%n %s&$ lo d%
#or indicacin d$ If .
Osu : almagr$ .
Osu : color , #in&ura XYs$ llama as a la cab$za d$l I/a7 #in&ado con
los color$s d$ los cua&ro orishas -u$ r$cib$YY , !blanco , azul , rojo /
amarillo".
Osu : conjun&o d$ los ingr$di$n&$s s$cr$&os -u$ s$ #on$n $n la
cab$za d$l iniciado , !I/a7" $ la c$r$monia s$cr$&a .
Osu : &alla , m$dida , XYm$dida d$ la #$rsona -u$ &i$n$ OsuYY, !$l
bas&n d$ m$&al o d$ mad$ra -u$ r$ma&a la 1gura d$ un gallo". XYOsu
-ui$r$ d$cir , &ama)o , $l &ama)o d$ %s&$ bas&n &ro&$c&or d$#$nd$ d$
las n$c$sidad$s d$l -u$ lo r$cib$ . s$ l$ llama &ambi%n Osu , #or-u$
d$n&ro d$l galli&o s$ gua$dan los ingr$di$n&$s , los s$cr$&os -u$ l$
#usi$ron $n la cab$zaYY.
Osuka : boni&a .
Os8kun : luna .
Osu l$s$ : #in&ura !d$ los #i$s d$l I/a7".
Osu ma dubul$ duro gangn Osu d$ #i% / 1rm$ .
Os8mar$ : arco iris .
Os8n : dormir .
Os8n : bi$n$s&ar .
Osun boror m dubul$ duro gangn : XYOsun d$ +ardad , -u$ no
#u$d$ $s&ar acos&ado , sino d$ #i$ / bi$n 1rm$YY.
Osun $l$r : #ol+os rojos -u$ s$ $m#l$an $n la c$r$monia d$l Asi$n&o .
Osu olmbo s$ri : cog$ naranjas / las carga $n la cab$za .
Osur$ : corr$r.
Osur$6 bl$ si 7a/u o7o s%ri : corr$ -u$ un ladrn $n&ra $n la casa #ara
cog$rs$ $l din$ro .
Osuro : +$nado .
O& : #u$blo , XYnacinYY, XY&i$rra d$ O/YY.
O& : china #$lona , !#i$dra".
O& : #i$dr$zu$la -u$ s$ un$ a los caracol$s con -u$ adi+ina $l
>abalocha / la I/alocha .
O& : $n$migo .
O& : +$nd$r .
O& ki ibo : dic$ $l >abalocha cuando al h$char los caracol$s , l$ dan
una #$dr$ci&a n$gra al consul&an&$ : XYa#ri$&a la #i$dra , saluda /
#id$YY.
O&ako : $n$migo .
O&ako mi : XYuno -u$ $s& #$l$ado conmigoYY.
O& ku mi : XY#$l$ado con mi $n$migoYY.
O& m$&a ,!i& m$&a " : la $s-uina .
O& mi : /o +$ndo .
O&n : #i$dra .
O&n 2alod$ : #i$dra sagrada $n la -u$ s$ +$n$ra / +i+$ #ara $l cul&o
Osh8n . !2alod$".
O&an 2$bi/% : #i$dra 1na , d$ jolla .
O&ni : $n$migo .
O&a7a : adi+inacin , signo d$l coco , cuando ca$n &r$s #$dazos d$ los
cua&ro -u$ s$ $m#l$an #r$s$n&ando la #ul#a .
O&a7a ,!o&so " : d$ fr$n&$ .
O&$rbacho : cad+$r .
O&%/um : 1jar los ojos con a&$ncin .
O& : aguardi$n&$ .
O&iba slo : s$ +a , irs$ .
O&i b$mb% : aguardi$n&$ .
O&ib : aguardi$n&$ .
O& boro : b$bida .
O&i cr$k$ : aguardi$n&$ d$ ca)a .
O&ku $&$ m : $s&o/ borracho .
O&i loro : +ino .
O& oru nikaka : dormir borrach$ra ind$c$n&$ .
O& #ikua : +ino .
O&i #i#a : borrach$ra .
O&i&% : &r&am$ bi$n .
O&i&% : #alo &orcido .
O&lil : lm#ara .
O& & : $s#%ra&$ .
O&o : orina , orin$s .
O& : s$ acab .
O&o : +$rdad .
O& : &$rminar , dar fn a una cosa .
O&o bal$ kof8n bal$ C: r$f$r$ncia a los orishas .
O&och : #obr$ , d$s$m#l$ado .
O&oiro : galn d$ da . !c$s&rum diurum ,3 ."
O&oko mi : XY#$l$sndo o a&acndom$YY
O&ok8 : m$cha .
O&ok8 : muri.
O&oku : cand$la .
O& ku&n : &$rminamos la ma&anza . !s$ dic$ al 1nalizar $l sacri1cio".
O&ol : ma)ana , has&a ma)ana.
O&omagu : ci$lo . As&ro .
O&n : #orrn .
O&o nani : callars$.
O&on : alumbra .
O&on ain : $nc$nd$r la cand$la .
O&ono7 : insis&ir $n una #r$gun&a , #rofundizar $n una
a+$riguacin , has&a ob&$n$r una s$guridad .
O&o) gu$ngu% $ru : rabo d$l animal sacri1cado .
O&o&umi : &$ngo d$s$os d$ orinar .
O&o7 mi o&o7 r$ oriki ori o)i o&a7a 7 : XY-u$ $n mi fr$n&$ / $n su
fr$n&$ &odos los -u$ +i$ron la ma&anza d$n gracias / s$a dulc$ a la
cab$za / los lim#i$YY, #alabras -u$ s$ #ronuncian cuando los -u$
asis&$n a la ma&anza &ocan con un d$do la cab$za d$l animal
sacri1cado , / d$s#u%s d$ &razars$ una cruz $n la fr$n&$ chu#an la
sangr$ , &raduccin d$ o&ro informan&$ , XYmi fr$n&$ / &u fr$n&$ alabada
s$a , / la cab$za dulc$ como mi$l #ara al$jar $l mal d$ cada unoYY.
O&o/ : r$unir , r$unin .
O&o/ ob,!o7" : r$unir din$ro .
O&ru#n ab% kongu : odu , signo d$ If .
O&ru#n bara : odu , signo d$ If .
O&ru#n b$r% : odu , signo d$ If .
O&ru#n ch$ : odu , signo d$ If .
O&ru#n fun fun : odu , signo d$ If .
O&ru#n ka : odu , signo d$ If .
O&ru#n kan : odu , signo d$ If .
O&ru#n Ogunda : odu , signo d$ If .
O&ru#n s : odu , signo d$ If .
O&ru#n soso : odu , signo d$ Ifc .
O&ru#o okana : odu , signo d$ If .
O&u ba : odu , signo d$ If .
O&uach% : odu , signo d$ If .
O&uafun : odu , signo d$ If .
O&uaogunda : odu , signo d$ If .
O&uar$&o : odu , signo d$ If .
O&uas : odu , signo d$ If .
O&ua&ik8 : odu , signo d$ If .
O&ua&ul : odu , signo d$ If .
O&8i#n : #l+ora .
O&ukok8n : marin$ro .
O&8n : #orrn .
O&8n a7 ba : #alabra d$ ru$go , o&8 , -u$ $l adi+ino dirig$ a A7 , al
0is&$rio , / a Oba , $l ma/or d$ los orishas , cuando arroja al su$lo , a
su d$r$cha , un #oco d$ agua , #ara in&$rrogar $ in&$r#r$&ar sus
+a&icinios .
O&8nla : #asado ma)ana .
O&ura )#k% ibori ibo/ Ibochich% : saludo al odu , signo d$ If .
O&8r$ r%&$ : odu , signo d$ If .
O&8&8 : air$ .
5O &8 &86 : 5-u$ fro hac$6
O&u/% : nombr$ #ro#io .
O8 : algodn .
Ouk m$la m$la : XYdic$ $l &igr$ cuando +a a com$rs$ un animal ,
como si dig$ra , m$ cab$ %s&$ / mucho msYY.
O8n o : +u$l+$ .
O8n $g#ak# : XYni %s&$ >abala7o mismo $s >abala7oYY .!@"
O8n jo ni : no s$r as .
O8n 7a malocha : XY+as a hac$r madr$ d$ .an&oYY
Oun : caso .
Ouori : #u$blo lucum .
Ouro : madrugada .
O7 : mano.
O7 : ombligo .
O7 $g#ad% lon lur% m$/i : $ncon&r los chi+os $n $l camino.
O7ala : gordo .
O7a l loko : ir #or los cam#os .
O7 : &rabajar .
O7 : n$gocio .
O7 : &arro.
O7 : #$rmiso .
O7 : din$ro ,ri-u$za .
O7 : #alma d$ la mano .
O7od : mano #iln .
O7 ilakn : un #$so #la&a .
O7 il% : $l al-uil$r d$ la casa .
O7okn : corazn , !XYcon la mano $n $l coraznYY " .
O7 l il% : s$ +a #ara su casa .
O7 l7o m &i l la l : hac$ &i$m#o -u$ $l din$ro s$ m$ fu% d$ las
manos .
O7lum : no s$ sab$ dond$ s$ ha m$&ido $l din$ro , !din$ro
$scondido".
O7n : los hombr$s , muchos .
O7n : $llos .
O7oni : g$n&$ .
O7 ni nd$ /l$ kani ocha : din$ro #ro+oca &rag$dia , arriba d$ Ocha .
O7oni : g$n&$ .
O7 nin di /al$ , ka ni ocha : s$ r$1$r$ al digol8n cuando ca$ $n la
si&uacin Och% o '/ioko , augura -u$ #or din$ro s$ #roducir &rag$dia .
O7 nini o7 : mucho din$ro $ la mano.
@O7n &$ d% na l >abaB : @2a +ini$ron los .an&$rosB.
O7 odo : mano #iln .
O7 o7 : din$ro $n can&idad .
O7or$ aro : &u $s&s $nf$rmo .
O7ori o& ku : &u $s&s borracho .
O7 s g8a sal$ /8 m$o $m : no &$ngo din$ro .
O7o&%7 : #lan&a d$ los #i$s .
O7 &i& : din$ro -u$ +al$ .
O7 &i7 : nu$s&ro din$ro .
O7 &u&u : din$ro acabado d$ cobrar .
O7 7on ni &i/al$ : XY$l din$ro saca !arma "&rag$diaYY.
O/ : diosa d$ las c$n&$llas / d$ las &$m#$s&ad$s , com#a)$ra
ins$#arabl$ d$ Chang . Ca&olizada ;u$s&ra .$)ora da la Cand$laria .
O/ : a&ribu&o , lanza d$ hi$rro , #ulsos , cascab$l$s , cad$nas $n los
&obillos , cascab$l$s $n $l bord$ d$l &raj$ .
O/ : #$in$ .
O/ : c$n&$lla .
O/ >i : O/ .
O/ b : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ , ! XY lo $ng$ndr O/YY" .
O/ di% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ dim% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/dina : nombr$ #ro#io .
O/ dum : O/ .
O/ dumd8 : nombr$ d$ hijo d$ O/ .
O/ fumi& : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ funch% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ f8n f8n : #$in$ blanco #ara !lim#i$za" #uri1cacin d$ cab$za .
O/ f8nk% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ fumil%r$ : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ gad% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ j%ri j%ri j%kua obini ddo O/ 7ol% nil$ ir : XYr$f$r$ncia a O/ , -u$
cas&iga con la chis#a / -u$ cuando a#ar$c$ da un $s&am#idoYY.
O/l$s : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/l%&$ : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/al : s$guro .
O/al$7a : cin&ura -u$ s$ cimbr$a luci$ndo alg8n adorno .
O/ min : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ mim8 : O/ .
O/ mi7 : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/anga : XYuna &ribu d$ XYDajomiYY.
O/ nik% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/anu : $l cl$ra , diarr$a .
O/anu : orisha , ca&olizado XY.an 3zaroYY.
O/ ;ina : nombr$ d$ hijo d$ O/ .
O/ni7 : nombr$ d$ hijo d$ O/ .
O/ Orom8 : nombr$ d$ hijo d$ O/ .
O/ar% : a+a&ar d$ 2$ma/ .
O/ar% : razn .
O/ar% : r$+$r$ncia , saludo .
O/ar% : #or fa+or .
O/r$o : cor&$sa .
O/ sarand a/ lo da: #alabra -u$ #ronuncia $l adi+ino cuando $l
caracol ca$n $n la si&uacin d$ Osa / Ojuan chob$r , / -u$ signi1ca
fracaso , / XY-u$ ha/ una r$+olucin , &odo $s& alr$+%s , #or mucho
hablar / mucho d$sord$nYY. 3$$mos $n una libr$&a : O/ .arand a/
lod : XYla &orm$n&a -u$ l$ +i$n$ $ncima #or r$+ol&oso , #or hablar
d$masiadoYY.
O/ &$ki : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/.
O/ <$& : nombr$ d$ hijo d$ O/ .
O/ &il$7 : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ 2ansn : orisha , ca&olizado ;u$s&ra .$)ora d$ la Cand$laria .
O/ /im : nombr$ d$ XYhijoYYd$ O/ .
O/ /umid$i : nombr$ d$ XYhijoYY d$ O/ .
O/$ : r$sina .
O/% , !of% " : $ns$)ar .
O/% : m$ln .
O/%bod% : nombr$ #ro#io .
O/% guroso : odu , signo d$ If .
O/$ku >ar : odu , signo d$ If .
O/$k$ ba&u fu #n : odu , signo d$ If .
O/$ku bikosm : odu , signo d$ If .
O/$ku fun : odu , signo d$ If .
O/$ku kano : odu , signo d$ If .
O/$ku m$/i : odu , signo d$ If .
O/%ku oguani : odu , signo d$ If .
O/$ku ogunda : odu , signo d$ If .
O/$ku s : odu , signo d$ If .
O/$ku &u : odu , signo d$ If .
O/$ni : ho/ .
O/$r$ $/ : dos das .
O/$r$ kn : un da .
O/$r$ mar8n : cinco das .
O/$r$ m$s8n : cua&ro das .
O/$r$ m$&a : &r$s das .
O/$8n &n , !8n/%un " : acabar d$com$r , comi /a .
O/$usa : guanina , macho .
O/$/% : boni&o , h$rmoso .
O/$/% : bas&an&$ , mucho .
O/%/$i : nombr$ d$ hijo d$ Oba&al .
O/ b$s$ : $l -u$ &i$n$ d$uda -u$ #agar .
O/ib o# $r8 : XYblanco ma& un n$groYY.
O/ ir% : bu$nos das .
O/ i/ : sombra .
O/ naro : /$rba 1na , #$r&$n$ci$n&$ a Osh8n .
O/ir% : bu$nos das .
O/iral% : #ar$d d$ la casa .
O/s$ : asis&$n&$ , o1cial .
O//i , !$ri/ " : $ncias .
O/i/ : bailar .
O/i/ : al$gra .
O/ : &ribu , nacin lucum .
O/ : XY$l lucum ms grand$YY.
O/ : da .
O/, !o/8" : ojo .
O/ : #$rsonaj$ .
O/ : hum$dad .
O/o : cobard$ .
O/ : nub$ .
O/ : -u$mar , !o/ $rn : carn$ -u$mada "
O/ in il% : s$ -u$m la casa .
O/ am$ko : nacin , gru#o lucum .
O/ ani$7 al bol% : XY$l hombr$ ms grand$ d$la &i$rra / l$ngua
O/YY.
O/ a/ilda : nacin lucum .
O/ a/okn : sabana grand$ .
O/ b sor : la llubia call$ndo .
O/obi : $l da $n -u$ s$ nac$ .
O/ boro : d$ O/ , XY&i$rra o nacin lucumYY.
O/ dilog8n , !m$rilog8n" : di$z / s$is das .
O/ $/ : s$gundo da O/o akuano o/o ak8d$o o/o ak8d$/ o/o
basiku babgu . Om &u&o ana&u&o fl% &u&o , &u&o osa/$ : XY-u$ &$nga
com#asin , -u$ nos al$j$ lo malo , los mu$r&os , la $nf$rm$dad, la
sangr$ . Jr$sco $l camino , con agua fr$sca no ha/ malYY.
O/ kan : #rim$r da .
O/ kul% : nombr$ #ro#io .
O/ kur$ : nombr$ #ro#io .
O/ la 8n $l%nko : bu$nos das l$ d% dios .
O/loro : r$s#u$s&a al saludo O/ir% .
O/ mar8n : -uin&o da .
O/ m%fa : s$is das .
O/ m$gua , !o m$7a ": di$z das ,d%cimo da .
O/ m%kua : di$z das , d%cimo da .
O/ m$kanla : onc$ das , onc$no da .
O/ m$rn : d%cimo cuar&o da .
O/ m$rinl : ca&orc$ das .
O/ m$san : nu$+$ das . no+$no da .
O/o m$s8n : cua&ro das , cuar&o da .
O/o m$&a : &$rc$r da .
O/ m$&al : &r$c$ das , d$cimo &$rc$ro .
O/ m$/ : dos das , sugundo da .
O/ m$/il : doc$ das , duod%cimo da .
O/ m$/ : ocho das , oc&a+o da .
O/ m$/og8n : -uinc$ das , d%cimo -uin&o da .
O/mis : XYlos -u$ $ran d$ O/YY !na&ural$s d$ O/".
O/ mokanl : $nc$no da .
O/ o/ l dan : j$f$ d$ #obl$cin .
O/or$ : bail$ .
O/ro : ,or d$ agua .
O/oroso : malo .
O/ros8n : n8m$ro cua&ro d$l dilog8n .
O/o& : -u$mado.
O/ 8mbo : la nub$ s$ +a corri$ndo .
O/o8mbo f8 fl$ : +i$n&o / llu+ia -u$ ca$ .
O/uro : llu+ia .
O/uro : lirio d$ agua .
O/uro g9 : llu$+$ o llo+i .
O/uro g9 /%r$ : llu$+$ o llo+i$ndo .
O/uko sak ni aguad : XYsi $l agua no ca$ $l maz no cr$c$YY.
O/ /$ru : haragn .
O/ / : da / da .
O/ /om d$ kokn : si$m#r$ d$ corazn .
O/ /um : da a da .
O/8 : cara .
O/8 : +id$ncia anmica .
O/8 : ojos .
O/8 : l$jos .
O/8 : llaga .
O/ul$ : &ard$ .
O/8bona : madrina s$gunda d$ Asi$n&o . Asis&$n&$ d$ la I/alocha ,
cuida a &odas horas d$l I/a7.
O/ufand% : Oba&al .
O/8kan : &u$r&o .
O/8 kok$ : Ojos grand$s .
O/8 kokoro : XYojos a+ariciosos , con $n+idiaYY.
O/8 kokoro kokoni&% la ^d o7 : XYojos grand$s , a+ariciosos $l
din$ro no los ll$na , insaciabl$YY.
O/8kokoroni : $n+idioso , codicioso .
O/uksi : no +$o .
O/8 kuara : ojos abi$r&os .
O/8 kuara kuara : ojos brillan&$s .
O/8 la 1 soro : los ojos hablan .
O/8 l$ d : ano .
O/um : ma)ani&a , la ma)ana .
O/um : cuando a#un&a $l sol .
O/8 mana mana : ojos grand$s .
O/8 m$/i : los ojos .
O/8m%ro : bizco .
O/8 miso : ojos largos .
O/8 mini gusa : /o lo + .
O/8 mini 7ar : XYmi ojo la +iYY.
O/8 ni os : an&$ mis ojos .
O/8n kun m : sufro , $s&o/ sufri$ndo .
O/8nla : mal d$ ojo , aojador .
O/un&% : #oca +$rg9$nza .
O/8 of$&il% : no +$o nada .
O/8 om : lgrima .
O/8 om : ojo d$ agua , #ozo .
O/8 oro : $l ci$lo .
O/uoru : ,or d$ agua .
O/8o/8 l$ : concubino .
O/8 #$#% : gui)ar los ojos .
O/8 #r #r #r : gui)ar los ojos .
O/ur$r$ : bu$nos ojos , XY-u$ $l .an&o nos +$a con bu$nos ojos,
conc$da $l fa+or -u$ l$ #$dimosYY, lo -u$ s$ con&$m#la con bu$nos
ojos , con agrado .
O/urusu : XY$sos congos -u$ &i$n$n los ojos in/$c&ados d$ sangr$ ,
como $l diabloYY.
O/8 sam : air$ .
O/8 sam% 7% /% : bu$n &i$m#o , b$n$1cioso .
O/us : manan&ial , #ozo .
O/8 &u amo : ojo d$ agua , manan&ial .
O/8&uom : ojo d$ agua .
O/87a/o : #a&as d$ gallina , !ojos con arrugas" .
O/u/i : $s#$jo .
4
4ach : XYchuchoYY , l&igo .
4ada : cambiar .
4ko : ca)a bra+a .
4aku : d$s#acho .
4alaba : h$rido , gol#$ado .
4alaba : r$&o)o d$ una #lan&a .
4alara : &$rminado , acabar .
4achnga : #ros&i&u&a .
4anchaka : #ros&i&u&a .
4anchaka : &ras$ro .
4anchaka bu k% r$l% &i o/ ki la&a& oro7 : XYla #ros&i&u&a acos&ndos$
a-u / all , +a d$ un lado a o&ro +$ndi%ndos$YY.
4anchaka oror $ni&u/o i&% oki /n : XY$l bobo s$ asus&a con las
muj$r$s d$ la +idaYY.
4anchkara , !#anchaka " : #ros&i&u&a , ram$ra .
4anchaka /$/% &$m bi ri lig : XY$s agradabl$ $s&ar con las muj$r$s
d$ la +idaYY !ram$ras".
4anchuku : g9iro con &a#a .
4ansa il% : &umba .
4ansaku% : #anza , calabaza .
4ao/% : bas&n , c$&ro d$ Oba&al .
4arub : sacri1cio .
4arub Ocha : ma&ar animal$s #ara los orishas .
4a& : &odo $s& ah .
4a&ak : #la&a .
4a&akn : XYr$la&os , narracin d$ los &i$m#os an&iguos / d$ los orishasYY.
D$ los od8 d$ If / d$l Dilog8n .
4a&akn : j$f$ .
4%kn : 5-ui&a d$ ah6.
4$ku : color rojo subido .
4$ku madi% : llama a $s$ muchachi&o .
4$l$ #$l$ : d$s#acio .
4$l$ #$l$ : un &i#o d$s#r$ciabl$ .
4$l8 : XYcald$rilla , un c$n&a+i&oYY.
4%#$/% : #a&o .
4$#$/8 : los #r#ados .
4$r$g8n f8n f8n : lirio blanco , ,or d$ ballon$&a africana . !/ucca
gloriosa , 3in. "
4$r$g8n ju/ : cordobn .
4$r$g8n #8 # , !&u# " : cordobn .
4$r% m l g9% $mi allab did% . ik8 ik8 un l : #alabras -u$ dic$n los
>ab- orishas , al l$+an&ar las #un&as d$l man&$l $n la c$r$monia
f8n$br$ llamada , XY3$+an&ami$n&o d$l 4la&oYY. XYNom#o , l$+an&amos
-u$ /a $l mu$r&o s$ +aYY.
4$&$#$&$ on : camino fangoso , barro .
4iku&i : un #o-ui&o .
4iku&i : #$llizco , dar $l orisha XYun #iku&iYYsigni1ca irnicam$n&$ ,
cas&igar . una d$sgracia , una $nf$rmadad #u$d$ s$r $l XY#iku&iYY d$ un
orisha of$ndido , #u$d$ s$r &raducido $n una con&rari$dad , la
ad+$r&$ncia d$ su cl$ra .
4inob : #ar&ir , di+idir $l coco .
54i#o6 : mucho , can&idad .
4i#od : mudars$ .
4olo : rana .
4ongu% : s$d .
4# / mna ## : &ribu , #u$blo o nacin lucum .
4orir #orir : dando +u$l&as .
4osik8 : caja d$ mu$r&o.
4o& : higo .
4o&o , #o&o : guanbana .
4o&o& ach% & : guanbana .
4romd : nombr$ d$ m$llizo +arn .
54ua/a6 : $Pcla macin d$ $logio -u$ s$ l$ gri&a a Aga/8 .
4u#a/i : colorado .
48#u : mucho .
4u#u $d8n : un siglo .
4u#8o : +arios .
N
Naguoa : almidn .
N$mil$k8n : consu$lo .
N$r% : bi$n , su$r&$ .
N$&$ : ru$go !al orisha " $s#$ranza .
N$7%, !r$g9$ " : frijol d$ cari&a .
Ni : mirar , !XY dic$n of% #or mirar , #$ro no $s corr$c&oYY" .
No : lo -u$ ca$ .
Noko : c$dro .
Noko : c$iba .
Nor% : grano #icado , d$ ins$#&o .
Nurul8 : zafacoca , &rifulca .
Numa : XY$s&s #obr$YY, !XYruma ruma &i &i >ab , -u$ >ab , $l orisha ,
#$rmi&a -u$ algui$n d$j$ d$ $s&ar #obr$YY" .
Num : com$r , mascar .
Numosn : s$milla d$ naranja .
N8 obi : com$r , mas&icar $l coco la I/alocha #ara #on$rlo $n la cab$za
d$l d$+o&o cuando r$fr$sca al #rinci#io adi+ino , al .an&o !'l$d" -u$
r$cid$ $n la cab$za .
.
.abal8 : XYnacinYY d$ &i$rra arar .
.achanu : &%ngam$ ls&ima .
5.adak% /%/% or bai/% )a ff6 : XY5Cll$s$ , sil$ncio , con+$rsador ,
#$l$n6YY
.ad$f : un barrio .
. $7$ , !lo >ab s $7$ " : XY$l +i$jo cura con sus /$rbasYY, -u$ir$
d$cir ad$ms , $n ci$r&a his&oris d$ diablos , -u$ uno d$ los
#ro&agonis&as -u$ curaba un &ai&a diablo $sconda sus /$rbas .
.aigu : , !sa%7o " : r$guil$&$ .
.akos : #a+o r$al .
.akus : sinson&$ .
.akus : $l #jaro lamado judo.
.alak : $l +arn -u$ nac$ $n+u$l&o $n zurrn .
.alak : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Oba&al .
.al% : corr$r .
.l% : abajo , $scon$rs$ d$bajo d$ algo .
.al : huir , salir a &odo corr$r .
.aloni aburo mi : m$ +o/ corri$ndo h$rmano mo .
.alo/8 igu : &$ $s&n mirando hu/$ .
.aluba& : chancl$&as .
.aluba& : mad$ra d$ bu$n olor .
.am : ci$lo .
.am , !o/8sam " : air$ , la a&msf$ra .
.ani : +$rb$na .
.anlao : nombr$ -u$ los +i$jos l$ daban a .an 3zaro , !>abal8 A/% " .
.nsan : mos-ui&o .
.nsara , !sansa " : huir .
.an&% : mi$mbro +iril .
.a#ad : b$n$1cio , m$rc$d .
.a#amo : $n&$rrado , $scondido .
.ara : sa&isf$cho , gordo .
.ar , !sar%" : corr$r , con&$s&ar d$ #risa .
.ar $k : #uri1cacin con $k .maz . XY$l $k o d$ngu%, #ara $b
-u$ ha/ -u$ hac$r d$ mom$n&o , a la carr$ra , cuando un mu$r&o o un
ocha $s&n mol$s&osYY.
.arand : fracasado .
.ar r$ n : s$guro , 1rm$ .
.arund$r% : #uri1cacin , lim#i$za .
.ara/$/% : lim#i$za , #uri1cacin .
.ara/$/% b k8 no ar$/$/% did$na : cuando s$ #uri1can los
animal$s -u$ +an a s$r sacri1cados . !d$s#ojando un $mbrujado ,
&ambi%n s$ l$ can&a " : sara/$/% b kuno , ll%+alo , ll%+alo +i$n&o malo
.ar% : #laza , &$rr$no $n&r$ $di1cios .
.ar$nbad/ : ram$ra cland$s&ina .
.a/ : nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/ .
.a/ni : d%jam$ .
.$d% : camarn .
.%ku : mu$r&o .
.$kul$ : bu$nas noch$s .
.$l$k8n : ci$rra la #u$r&a .
.$m : c$rrar .
.$)il% : #a&io .
.or% !or%" : -u$rida .
.$r : &ran-uilo .
.$&$&u : agua b$ndi&a .
.ig9$r$ : loco .
.ik : lla+$ .
.il$k8n : abr$ la #u$r&a .
.inik8 : &umba .
.nl$ : ci$rra la #u$r&a .
.ir% : 1$s&a d$ Ocha .
.ir$r%, !sir%" : jugar .
.ir$r% : jabn .
.ir$no : co&orro .
.is% : comida cocinada .
.is% in/% : cocinar #ara com$r .
.i7an% si7an% sl$ C: s$ inclina &$mblando , $ncondi$ndos$ d$ C!d$l
can&o d$ una narracin $n -u$ $l #ro&agonis&a , un car#in&$ro , s$
inclina $scondi$ndos$ d$&rs d$ un mon&n d$ +iru&as "
.ob% : caldo .
.d$k% : j$f$ , j$f$ d$ una #oblacin .
.odi : r$loj .
.odo : hu$co .
.odo : c$rca .
.odorisa : XYbau&izarYY, consagrar , XYhac$r san&oYY.
. f8n $ni kan : no s$ l$ dir a nadi$ .
. g9 : coi&o .
.oguodo guo : in+$r&ido , #$d$ras&a .
.okal$ : bajars$ .
.ok8n : llorar , lam$n&ars$ .
.olabo : Oba&al .
.olor : $l XYmanda ms o #rinci#al d$ la N$#8blicaYY.
.omo : lo -u$ cu$lga .
.omod : ac$rcars$ , jun&os .
. m gu% ni7 s l : m$ r$&iro , m$ marcho , dic$ $l orisha cuando
s$ +a .
.omo k : XYno m$ amarr$sYY, dijo $l ra&n .
.ni/i : casars$ .
<
<ab$lako : nombr$ #ro#io , !d$ hombr$".
@<abuB: @Au% #asaB , @Au% huboB
<abino7a : @Aui%n &$ lo &arjoB
<achindn : un gol#$ -u$ s$ l$ d a uno $n $l &ras$ro .
<a$bo , !&aib" : #rim$r m$llizo -u$ nac$ .
<afo : #$nadizco , si$&$ cu$ros .
<agu : a&rs , d$&rs .
<ailolo : guanajo.
<ai &ai : con al&an$ra .
<ai/% : ac&o s$Pual .
<a kimbi iguo : acariciar .
<ako &abo : #ar$ja d$ animal$s , macho / h$mbra .
<akua : &ribu nacin lucum , &i$rra d$ 2ansa D O/a s$ marcaban la
cara como los /$sa .
<akuasum$ : so/ &akua .
<alabi : hijo d$ Oba&al .
<alaka : uno -u$ $s& XYsaladoYY., -u$ &i$n$ mala su$r&$ .
<ala&ano : guanajo , #a+o .
<ana : $nci$nd$ la +$la .
<ana : luz , la +$la o lm#ara $nc$ndida .
<an : hac$r #ara bi$n .
<an , !&$mi &an " : lo -u$ a mi r$s#$c&a .
<amaja : m$ 1guro .
<an$7$ko : las ,or$s .
@<aniB: @Aui%n $sB , @d$ -ui$nB
@<anib$B , !&animb$" : @Au% cosa $sB @d$ -u$ cosa s$ &ra&aB. @d$ -u$
s$ &ra&aB .
@<ani dilogun soroB : @4or -u% $l dilog8n hablB !Olorun a7a $)a fumi
obi soro 7a idilogun igui iku : #or-u$ cu$n&a una l$/$nda , -u$
olorun , dios , lo mand a buscar , #u$s d$cian -u$ la mu$r&$ $s&aba
#r$s$n&$ , / $l caracol habl / dijo -u$ $s&aba #r$ndida a un #alo ".
<ani $mb$ logun : @Aui%n $s&B .
@<ani $7$ lo un/$ $7$niB : @Au% /$rba s$ r$cogi #ara com$rB .
@<ani imogual$B : @Aui%n lo &rajo a $s&a casaB .
@<ani ka&$ &iobaB : @Aui%n +i $l sombr$ro !aka&$" d$l r$/B.
@<ani kinch$B : @Au% #asaB .
@<anikinch$ or$B : @Aui%n $s su muj$rB
<ani lob$ lo7o mi ada lo7o ada orisha : con mi misma mano m$
coron$ r$/ , XY#alabras -u$ l$ con&$s& a Olo1 , O/o-uil$ , $n Odi
OroznYY. ! $n la his&oria -u$ acom#a)a a $s&$ signo d$ la adi+inacin
#or m$dio d$ los cauris o caracol$s ".
<animogua : @Aui%n lo &rajoB .
@<ani mo&i /ar$B Omo r$ko mo&i /ar$ : @Au% #asa -u$ ha/ 1$s&a $n
$s&a casaYYB , o $n la sala , #r$gun&a cuando ll$ga a la casa d$ omo
-u$ lo f$s&$ja , !d$ un can&o"
@<ani o 1ngaB : @Aui%n lo $ns$)B .
@<ani o1njai7oB : @Aui%n lo $ns$) , adi$s&ro a Od.B
<ankara : l$brillo , #la&o hondo .
<$ru : n$gr$ro .
<$ru &$ru : ma/oral o n$gr$ro .
<$&$ : bl$do .
<$&$ : lo #rim$ro .
<$&$ : $s #alabra #ara adorar san&o , r$zo .
<$&$ , !n&$&$ " : grillo .
<$&$ r$ gu m$/$ mo f$ >abami Ok$ : XYcomo si dig$ra , cuando la
cand$la s$ l$ban&a solo $l agua la a#agaYY.
<$&i : nombr$ d$ hijo d$ 2$ma/ . +a #r$s$dido d$l nombr$ d$l
orisha .
<$ /$ /$ : XYclma&$YY, $s&a&$ &ran-uilo.
<i ofo : +u$la $l #jaro .
<ian : bas&an&$ , mucho .
<ian &ian : un a#odo d$signar $l Sfrica .
<ibu ocha /o bi : nombr$ d$l hijo d$ 2$ma/ .
<ibi&ibi : #$rsona -u$ no l$ im#or&a -u$ o&ra s$a bu$na #ara hac$rl$
un mal . XYingra&oYY.
<ichomo okuni : &$s&culos d$l animal -u$ s$ l$ sacri1ca a un orisha .
<idi : caminar como cangr$jo .
<i$ : &u/o , !lo &i$ : lo &u/o" .
<i$nko : #a+o .
<ifunko, ! Ju ko " : &sico #asado .
<ikarami : #ara mi .
<ikarami &akarami : #ara mi #ara mi .! d$cian las hochas d$ los
monos d$ un brujo , cor&ando un rbol mjico $n una l$/$nda -u$
&i$n$ #or #$rsonaj$ a un ni)o #rodigio ".
<i k$r$ &i mo&i mo&i mo&i/o agua /a ..: XY$r$s loco $s&as borracho /
+amos a irnos a las manos .
<ilan&$ : sucio .
<il$ : &i$rra .
<il$nku : #u$r&a .
<ilonguas$ : mandado a s$r .
<imbo : lo -u$ +i$n$ .
<imbu : Oshun , nombr$ d$ oshun.
<imi : mo .
<imo : juro , jurar .
<inabo : cand$lilla .
<inabo : luz .
<inabu : 2$ma/ nombr$ / a+a&ar d$ $s&$ Orisha . nombr$ d$ hijo d$
2$ma/ . hijos d$ Osh8n , h$rmana d$ 2$ma/ r$cib$n $s&$ nombr$ .
<ini Oshun : ar$ca .
<ingui , !&in7i" : r$s#$&o .
<ingui !&in7i a7o" : r$s#$&o al ma/or .
<ino ado !&inad$ " : cuchillo d$ asi$n&o .
<ino okun : barco .
<in &in : almohadn , cojn .
<in7o : &8 .
<iola : ma)ana .
<io/u : &imido , acobardado .
<i#a &i#a : XYarr$ba&i)a , gol#$sYY.
<ir$ : lo -u$ $llos &i$n$n .
<ir$ : su/o , d$ %l .
<irol$s$ka : mu&ilado d$ un #i% , cojo .
<i&an : XYacabar con lo maloYY, fa+or$c$r al orisha al d$+o&o a#ar&ando
d$ $l lo -u$ $s mal%1co, dicho d$ o&ro modo : Or$ of$ .
<i&achan : $s&r$lla -u$ brilla mucho .
@<i&n o7oB : @d$ -ui%n s$r $l din$roB . <i&i &$mblad$ra.
<i&iagua : nombr$ d$ hijo d$ Oshun .
<i&ilo iru chinla : s$ r$1$r$ a la cola d$l caballo XY -u$ si$m#r$ s$
uliliza $n osha / s$ saluda .
<i&iro iru chinla : la cola d$l caballo si$m#r$ s$ l$ $s& mo+i$ndo .
<i&i odo : orilla d$l ro .
<i&i7a : nombr$ d$l hijo d$ Ochun .
<i&o : nu$+o .
<i7a : nu$s&ro .
<i7on : d$ $llos .
<i/a : d$ la madr$ .
<i/a : gu$rra .
<i/a &i/a : discusin .
<i/$ : r$cordar , !7on&i/$ mi : Od m$ r$cu$rda ".
<i/u agua : s$ dic$ cuando $l dilog8n ca$ $n la #osicin Ojuani Chob$
!FF" / O/orosun !d" .
<obi : grand$ .
<obi &obi : grandsimo .
<obi : s$ dic$ cuando algo &$rmina sa&isfac&oriam$n&$ .
<onka &onka : d$ &odo corazn .
<oki : nombr$ d$ hijo d$ O/a .
<okojo : ajo .
5<okulomi6 : -u$ mu$r$ ho/ mismo .
<okuno : orisha , Arara , d$ la do&acin d$l ing$nio .an :ua-un . !lo
adoraban &ambi%n los lucums" .
<ola : nombr$ d$ hijo d$ Chang .
<o lor$ gumi omil$l$ omilala : cuando s$ comi$nza a can&ar $n una
r$unin , / los asis&$n&$s , con $s$#cion d$ unos cuan&os no #r$s&an
a&$ncin , $l XYaouonYY , -u$ dirig$ los can&os l$s lanza $s&a #u/a : -u$
s$ acab$ , s$ los #ido a &odos no s$an haragan$s , +amos a #on$r
a&$ncin #ara $m#$zar.
<olo &olo : guanajo .
<o mi lof$ mi : cuando /o lo +$a .
<ona : ras&ro .
<ona &ona: caraira .
<onda : XY$l -u$ +u$l+$ a nac$rYY. 's#ri&u -u$ s$ +a / +u$l+$YY !Abiku" .
<on&i : s$ l$ llama a las l$&ras u oddun dobl$s d$l dilog8n : UU \\ dd
HH QQ ]] `` RR .
<or$ : 5Au&a&$ d$ ah6 . -ui&ar una cosa .
<or$ : ofr$nda , alago a los orishas .
<ori : Dios !&ori sama " : dios d$l ci$lo .
<ori : dar .
<ori : +$n1cio , fa+or di+ino .
<ori ori olori : la cab$za : XYdios du$)o d$ la cab$zaYY
<oro : &ran-uilo .
<oro : #l$garia , ru$go , r$zarl$ , #$dirl$ #ro&$ccin al orisha .
<oroloni : almuhada .
<oru : ci$lo .
<oru : -ui&alo !$l mal".
<orun a)au : arrancar .
<oru $nu : -ui&arm$ la maldicin -u$ m$ h$charon .
<orun kui : arrancar .
<o&o : $n&$ram$n&$ , &odo $n&$ro , d$ +$rdad , +$rdad$ram$n&$ .
<o &o jun : #alabras d$ r$s#$&o -u$ s$ dic$ a &odos los orishas , #ara
su#licarl$s / #rom$&$rl$s la +$dad -u$ no s$ +ol+$ra mas a fal&arl$s $n
modo alguno .
<o &o jun : conformidad con la +olun&ad d$ los Osha .
<o7a : nombr$ d$ un hijo d$ 2$ma/ .
<o/$ : bas&an&$ .
<o/u : con cuidado .
<o/u : miralo bi$n , +igilar .
<au lu lu : &ocar &ambor .
<au &au : una /$rba m$dicinal #urga&i+a / +omi&i+a , cu/o nombr$
#r$&$nd$n algunos -u$ $s /oruba .
<unch$ : s$milla im#or&ada d$ Afrca , #ara la c$r$monia o1cial ,
m$nos dura -u$ $l Coikola .
<u$ ra/$ : mala g$n&$s .
<ui &ui : &o-u$ carac&$rizado #or su ri&mo ac$l$rado como $l alu/a
XYllamar a #ro+ocar $l &rans$ $n los hijos d$ ChangYY
<un &uin &un soro i kimbo &imboro, oluo okua mi l$ r$ oni f$nan sil$
onimko $ch$ aguado /o $m$ni sok$ mod$ru a7o kanarin f$f$ kunf$ :
a/ la jico&$a $mbruj a la hija chica d$ una muj$r -u$ l$ mand a
buscar agua / la m$&i $n un &ambor , $lla d$ca -u$ la $s&aba
ma&ando -u$ l$ daba d$ com$r frijol$s / maz , jico&$a iba andando
cobrndol$ a la g$n&$ #or oir su +oz comb$rsando d$n&ro d$l &ambor .
On babalao d$scubrio $l $nga)oYY.
<urar$ : inci$nso .
<ur$ : carn$ro .
<u&o : $scu#ir .
<u&u : fr$sco frio , hum$dad , hum$do .
<u&u : l$chuga .
<u&ukan : ja .
<u/$ : #i)n africano .
O
Onko : b$juco .
O$bo : blanco .
Og$ : lim#iar la casa .
Ok$ : marroco/ , jico&$a grand$ .
Onkuo : abis#a .
Omo : barriga .
Ombagan : +isi&a .
Ombala/a $shu >$l$k$ : nombr$ d$l $l$7a .
Omba Onsoro Ladi$ : +o/ a hablar con&igo .
Omb$ : $s& ah.
Ombo : ir , +$nir .
Ombo b$lo/a : @ d$ dond$ +i$n$B.
Ombo k$ : +$nga ac.
Ombo 7a : nos +amos .
Onch$ l$kun : abr$ la #u$r&a .
Onfa lo ni : adios , m$ +o/ .
On,un : &ri#as .
Ondir% : ba)os .
Onduku : bonia&o .
Onigui : g9ira .
Onku$l$ : oir , !hablar s$g8n o&ros : unku$l$ ku$l$ &i$ , hablo con&igo .
Onku$l$ : r$union d$ g$n&$s -u$ $s&an hablando .
Onku$l$ : r$union .
Onlo , !umbo" : irs$ , m$ +o/ .Onlo oda oku&a : ir a a1lar $l mach$&$
$n la #i$dra .
Onlo sir$ : +o/ a &rabajar .
Onobo : no oigo .
On#acha : l&igo .
Onsara : uir , corr$r .
Onsaloni : salir dis#arado , uir .
Osara : uir , corr$r .
Onsoro bis#a ofo : no habl$ bu$no #ara malo , ni malo #ara bu$no .
Onsoro ka ka ka : discu&ir , hablar con +$h$m$ncia .
On soro ofo #aobi : dic$ $l >abalocha a la I/alocha al lanzar los
caracol$s : no habl$ bu$no #ara malo o malo #ara bu$no .
Onsuru : &$n #aci$ncia .
On&ori : cas&igo , l$ #$go .
On&ori : #ara -u$ , / #or -u% .
On7ualok$ : $l ci$lo , &odo $l 1ramam$n&o .
On/al$ : comida .
On/al$ burubu : comida -u$ &i$n$ bruj$ra .
On/$ : comida .
On/$ dara : comida bu$na .
On/$ guoro ,!un/$7oro" : almorzar .
On/$un : com$r .
Oona : +$nir ,+ol+$r .
Ono mi oboni olona : mi muj$r $s& $mbarazada .
Ono orario Osha : as$n&ars$ , iniciars$ .
Or$ba : con$jo .
Oru : cola , rabo .
Osa : libro .
Osa of$r$ : libro #ara a#r$nd$r

K
K : nu$s&ro , noso&ros .
Kabi : d$lan&al d$ Chang , d$ los Ib$/i . <odos los orishas +aron$s
los ll$+an .
Ki)a : #$l$a , #$l$ando .
Kaka m ka : +$n ac , -u$ &$ #$go .
Kaka ni lo7 : +$n ac .
Kkika : jobo .
Kalam : r$mar .
Kal$ : &$mblar , &$mmbloroso .
Kal$/o : $l -u$ +i$n$ d$ fu$ra , -u$ no $s d$l lugar .
Kalub% : #alangana .
Kaka : co&orra .
K mi : +$ngo .
Kanach% il% 7anach% Obara . Kanach% abalonk% 7anach% ain
7anach% >$/i Oro , Kanach% Dda , Kanach% &$ku$ , kaid% , alab
konkid Olodumar$ : #idi$ndo ach% Dla b$ndicin- a los Orishas / a los
Ib$/i d$l ci$lo .
Kngara : hablar claro .
Kan&o lo kun ,!uan&olok8n" : $l mar , c$rca d$l mar , la orilla d$l mar .
Kan7 : !uan7 " : sabana .
Kan / duku% : $s&amos con&$n&os . gracias .
Ka o1f : #in&arlo .
Kra : l$ch$ .
Kara kasi : -u$so d$ .an J$li#$ .
Kri : mirar .
Ka&aki : j$f$ .
Kri 7ri ,!7a 7ari" : mirar a&$n&am$n&$ .
Kasi 7a/8 : -u&a&$ d$ mi +is&a .
K 7 /ola sof or% 7 7 /ol% ko lo bo : XY-u$ +$nga !2$ma/ ", s$
al$grar / s$ ll$nar con &odo lo -u$ #on$mos #ara -u$ su +ondad nos
am#ar$ , -u$ no s$ $sconda , $s&o l$ can&amos a 2$ma/ cuando
+amos a la laguna a ll$+arl$ una canas&a con muchas cosas d$ com$r .
K/a 7/a nan k ib%ro . ;an ko ib%ro : 5con ;an no ha/ -u$
&$n$rl$ mi$do a nada6 .
K /%un : a com$r .
K/u : la cara .
K% b% : /$rba .
Kal% : moo+$rs$ , aj$&r$ars$ .
K$ma !7$m" : $s&ar lim#io , !$n s$n&ido r$ligioso" .
K$m : lim#i$za , lim#io !7$m $mi >aba : lm#iam$ #adr$ Orisha ".
K$r$ : chi-ui&o , s$r #o-ui&a cosa . 'mi 7$r$ . K$r$ 7$r$ :
XYchi-ui&icoYY.
K$r$ 7$r$ : -u$ no $s& -ui$&o , los muchachos majad$ros . !as
llamaba a los ni)os una +i$ja d$l C$n&ral XYDolor$sYY".
K$r$ 7$r$ in /o 'shu 7$l$ : XYuna com#ri&a -u$ d$ al$gra . 'shu
mu%+$&$ #ara -u$ s$ #u$daYY.. ! hac$r un #$-u$)o gas&o -ui$n nada
&i$n$ ".
Kimi 7imi o l$l% o/n kal kal ol$l% : XYcu$n&a $l r$la&o d$ las &i$rras
sobr$ las -u$ a#ar$ci la l$chuza con los #od$r$s d$ O/ , !-u$ $s $l
dios d$ los +i$n&os " / con la -u$ &u+o un disgus&o , / #as mucho /
&u+o -u$ uir .
K : 5cuidado6 .
K : &8 .
Kob$do : cha/o&$ , ! .$chiom $dul$ ,.7."
Kko 7ko kul$ncho ol$l% om : XY#$rsonas conocidas -u$ #or
cos&umbr$ s$ r$un$n #ara can&ar , / $l -u$ can&a l$ #r$gun&a a uno
-u$ ha +$nido d$ +isi&a -u$ d$ dond$ $s , / -u$ s$ id$n&i1-u$ , $s&a $s
una #u/a -u$ l$ lanza $l -u$ $m#i$za los can&os a un +isi&an&$YY.
Kol$ : robo .
K l% $ , !7$ l$ %" : $n&ra .
Ko l : &u +as .
Kmb : nombr$ d$ un #jaro .
Kn : d$ .
Kn : jico&$a .
Kn : $llos , $llas !7n /$8n : $llos com$n "
Kn b$ ano : ha/ $nf$rmo .
Kn&alaka : XY$llos son unos #obr$&on$sYY.
Koni : $s&os .
Koni : &inaja .
Koni araoko !uoni araoko" : $l cam#o .
Koni ar : $l cu$#o humano .
Kn il% : su casa .
Koni lokun : mar , $l mar .
Koni losa : la laguna , $sa laguna .
Koni lsa : $l ro .
Ko mi or% dara : &8 $r$s mi bu$n amigo .
Kon l o7 il% : $s$ &i$n$ din$ro / casa #ro#ia .
K s l olo/% : +amos a la 1$s&a .
Kn&8 dubul$ : s$ acu$s&a a dormir .
Kro : grano , nacido , &umor -u$ du$l$ .
Ko s% : &8 hac$s .
Kro 7ro sun on 2$ma/ : XYcuando $l caballo d$ 2$ma/YY, $s d$cir
la diosa , XYa#ar$c$ con una jcara con agua $n la cab$zaYY.
Ko &i&o ni soro i/ : cuando s$ dic$ Chang &ru$na , XYsu +oz rom#$ /
$s como la gu$rra , bas&a #ara hac$r -u$ &odo &i$mbl$YY.
Ko &i 7a ni l8 : @+as a la ca#i&alB .
Ko/ : con cuidado , #rud$ncia .
Ko/ : &$ +as .
Ko/8 : mirar .
K8 s8 s8 : n$blina .
2
2aaso : gallina .
2ad% : +/as$ , +$&$ .
2ad : cin&ura .
2ad b$l$b$l$ : cin&ura ,$Pibl$ .
2ga : lazo , lazada .
2agb% : dar d$ cu$r#o .
2agb% il% : $Pcusado , r$&r$&$ .
2agu lagu : b$mbn , !b$lfudo" .
2agua&im : como &$ -ui$ro .
2agu% !/a7%" : $Pcr$m$n&o .
2ag7% : diarr$a . XYl$ d$can los +i$jos a los ni)os , cuando $n $l su$lo
s$ corr$gan , #or-u$ la l$ch$ l$s haca da)o , o #or o&ro mo&i+o : 5Om
k$k$r% /ag7% /ag7%6.
2an$ : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
2aola : nombr$ d$ XYhijaYY d$ Osh8n .
2a kurum kurumam mad$i kurum mi/ kurum : XYOd. no m$ conoc$
a mYY- s$ r$1$r$ a un d$sconocido -u$ s$ $n&rom$&$ $n $l dilogo -u$
sos&i$n$n dos amigos .
2ku&a D!chku&a" : mi%rcol$s, consagrado a Chang , &irador d$
#i$dras .
2al$ : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ . +a #r$d$cido d$l Orisha .
2al$ : ma&ar , robar .
2al$ , ob% ob% /al$6 : hac$r da)o , #$l$ar .
2alol$ : robando los bandidos .
2amba : malo , maldad .
2amb% ror : #$l$ar .
2a m$&a : cua&ro caminos .
2am oku& : a#$la&i+o al cari)o -u$ s$ da a 2$ma/ .
2anbka : una #a&ada -u$ du$la .
2nl$ : muj$r honrada .
2ansa: orisha , la Diosa . XYCa&olizada nu$s&ra .$)ora d$ la
Cand$lariaYY.
2ansa bi&iok$ obon ddo m%sa m%sa : XY2ansa $s una muj$r
+$h$m$n&$ , mu/ fu$r&$ , -u$ &i$n$ nu$+$ sa/asYY
2ansa /$ku j%ri a&u/n fu : 2ansa , !O/" , la c$n&$lla .
2ansa Orir : nombr$ d$ O/ .
2ansa riri obin ddo : nombr$ d$ 2ansa , O/" , ca&olizada ;u$s&ra
.$)ora d$ la Cand$laria .
2anu : lo -u$ $s& abi$r&o .
2an , /an , kua mi om la ra/n kun , komo la/n kuam : XY&$ngo
hambr$ / m$ como a la hija d$ $sa cica&$ra -u$ m$ d$b$YY. 4alabra d$l
can&o d$ la c$iba -u$ s$ &raga a una ni)a .
2an / : #r$sumido a sa&isf$cho d$ -u$ &i$n$ un #rim$r lugar .
2ara : sala , r$cibidor .
2ar : cuar&o .
2ara : sbana .
2ra : zanja .
2ara : dar o &$n$r #risa . A#r$surami$n&o .
2arabu/o : saln , sala .
2ar il% !/arol% " : sala , $s&rado , saln .
2arako : soga .
2arnimo : s$nsa&i+a .
2ara /ko : $s&rado .
2aro : $nf$rmo, lisiado .
2aro : m$n&iroso .
2a7% : r$s#irar /$rbas , !las ri&ual$s #ara XYhac$r OzainYY".
2a/%ku : granada .
2$bi : #r$so .
2$bi/% : lujos , jo/as , ri-u$zas .
2$b8 : &ribu , XYnacin lucumYY.
2$d% : loro .
2$f : #ol+os blancos , h$chos d$ )am$ , -u$ $m#l$a $l babala7o /
-u$ s$ $s#arc$n sobr$ $l &abl$ro d$ adi+inar , &ambi%n s$ l$ dic$
ach% .
2%ka : dormir .
2$k $i/% 7ol : d$ja -u$ s$ +alla $l #jaro .
2$ki)$ : nombr$ d$ Abik8 .
2$k8n : #ica #ica .
2$ku&% : ju&a .
2$k8 /$k$ : g$n&$ d$ dos caras .
2$k8 /%k$ !/$ku /$kun " : fan&asma , a#aricin -u$ di1cilm$n&$ s$ l$
+$ la cara , s$ dic$ d$ lo -u$ no $s& claro , d$l -u$ no ac&8a d$
fr$n&$ .
2$k8 /$k8 : Oba&al f$m$nino , ca&olizado 3a 4ursima .
2$l% : #aloma .
2$l : ms .
2$ma/ : orisha d$l mar , ca&olizado ;u$s&ra .$)ora d$ N$gla .
2$ma/ Acaba : nombr$ d$l orisha $n un XYcaminoYY, a+a&ar .
2$ma/ As$s8 : nombr$ d$l orisha $n un XYcaminoYY, a+a&ar .
2$ma/ A7/ : nombr$ d$l orisha $n un XYcaminoYY, a+a&ar .
2$ma/ =unl% : XY$l mar d$ la orillaYY o XY$l mar -u$ r$corr$ la orillaYY.
A+a&ar d$ 2$ma/, la diosa d$l mar .
2$ma/ konl : nombr$ d$l orisha d$ un XYcaminoYY, a+a&ar.
2$ma/ masad% onir on k%g7a 2$ma/ onir on s d%o C O&a m$&a
2$ma/ ibiriko 2$ma/ mas% odo : XYla san&a 2$ma/ s$ con&$m#la
nadando $n $l ro , / nadando / nadando +a haci$ndo ondas $n $l roYY.
2$ma/ 0a/$l% !0a/ol% " : nombr$ d$l orisha d$ un XYcaminoYY, a+a&ar .
2$ma/ obir ad8 ad8 : 2$ma/ $s una muj$r d$ #i$l n$grsima .
2$ma/ Ogun&% : XYla 2$ma/ -u$ &i$n$ una s$r#i$n&$YY / com$
carn$ro .
2$ma/ Oku& : nombr$ d$l orisha d$ un XYcaminoYY, a+a&ar .
2ama/ Olod : nombr$ d$l orisha d$ un XYcaminoYY, a+a&ar .
2$ma/ <inib : $s un nombr$ d$ 2$ma/ , -u$ $s , XY$l mar r$+u$l&o
-u$ s$ adoraYY.
2%mbo : llama .
2% mi : so/ bu$no , no h$ #$cado .
@2% mB : @$s& claroB , @m$ $n&$ndiB.
2% mi orisha , b% bi /% : XY-u$ $l orisha s$a bondadoso , -u$ aum$n&$
$l bi$n -u$ &$ngo .
2% m : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/ .
2%mi /%mi : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Osh8n .
2$m8 : Oba&al , ca&olizado la 4ursima Cons$#cin .
2$nb : llama .
2$ni : cundiamor .
2$n /% : XYsab$ lo -u$ hizoYY.
2$ni /$n : com$ln , -u$ com$ mucho .
2$nk% : chicharrn d$ mon&$ . !<$rminalia , A . Nich".
2$nk$mi : b$juco amarillo .
2$nk$mi : b$juco angarilla .
2$n/uao : a#$la&i+o d$ cari)o -u$ s$ l$ d a 2$ma/ .
2% ol$ ki+i ba/a ol$ ol$6 : !injuria " ladrn +$&$ a la C d$ &u madr$ .
2$r% : nombr$ d$ XYhijoYYd$ 2$ma/.
2$r$ /$r$ : r$mar !$n su barca , 2$ma/"
2$&u /$&u : $logio , alabanza !/$r$ /$r$ /$&8 /$&8 , alabanza a 2$ma/
cuando +in$n$ $n su barca r$mando "
2$un !/$u , un /$8n " : com$r ,comida .
2$7 : c$m$n&$rio .
2$7 : oscuro , &ini$bla .
2$7 : orisha d$ la mu$r&$ , ca&olizada como ;u$s&ra .$)ora d$ los
D$s$m#arados , XY$s una +rg$n mu/ s$+$raYY , madr$ d$ Chang ,
s$g8n alg8n XYi&al$roYY, s$ dic$ d$l -u$ narra las his&orias sagradas
cuando s$ consul&an los orculos $n la c$r$minia d$l Asi$n&o o
iniciacin , lo abandona $n $l mon&$ / lo $ncu$n&ra / cria 2$ma/ .
Nara +$rsin d$l orisha Chang.
2$7 a1rimko : orisha d$l c$m$n&$rio , ca&olizada ;u$s&ra .$)ora d$
0ons$rra&.
2$7$)a : madrina .
2%/% : bu$no , sabroso , cuan&ioso .
2% /% : sua+$ .
2%/% : ciru$las .
2%/% : madr$ , mam , s$ l$ dic$ a Osh8n .
2%/% : amarillo.
2%/% kaluk8 /%/% $ur% $ur% /%/% kaluk8 /%/% om& om& kiabiko $r8
ban bio /n /n iroko /an/n : madr$ ofr$ci%ndol$ una chi+a a Iroko
#ara sua+izarla / -u$ l$ d$+u$l+a la hija , d$ la l$/$nda mu/ #o#ular ,
d$ una madr$ -u$ no &$na hijos / l$ #idi uno a la c$iba Diroko- ,
ofr$ci%ndol$ a cambio un sacri1cio , no cum#li su #rom$sa / $l dios
d$ la c$iba s$ comi la ni)a sin -u$r$r ac$#&ar $n&onc$s sus r$galos .
2%k$ kar : nombr$ d$ Osh8n .
2$/$k8 : granada .
2$/% mor !/$/% mor%" : nombr$ d$ Osh8n .
2%/$o , !or /$/%o" : dulc$ , amabl$ . 3$ gri&an los 1$l$s a Osh8n
cuando XYbajaYY, !s$ mani1$s&a ".
2%k$o ak$&$ b m 7l$ : XY2$/$o Och8n , mam m$ $ng$ndr , $s&o/
lim#ioYY.
2%/$ om &i b$r$ : 0adr$ .an&a &u hijo &$ ru$ga .
2 : a-u .
2 , !/in " : &u/o .
2iari : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang .
2ika : los hombros .
2ikn : lado .
2ikn kinch$bo : un #alo solo no hac$ $l mon&$ .
2akn /ikn : dos cosas igual$s .
2il$ : com$r .
2im : +i$n$s , $l da d$ la $s#aranza , l$ #$r&$n$c$ a Oba , a 2ansan
/ a 2$7a .
2i mal$ : XY&i$rra d$ un Chang -u$ cuando baja d +arias +u$l&as d$
carn$roYY, $s d$cir , s$ las hac$ dar a su m%dium o XYcaballoYY.
2imi : Oba&al , nombr$ d$ XYhijaYY d$ Oba&al .
2imi lu fa% /% 2imi : r$galo -u$ hac$ Oba&al .
2imi /imi : rico , $s#l%ndido .
2na : l$jos .
2ini : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang .
2nl$ : ho/o grand$ , cu$+a o ca+$rna .
2ir% : gus&o $n la boca , sabor .
2iroko : rbol consagrado a Chang , $Pc$l$n&$ #ara la 1$br$ ,mu/
amagas sus hojas !las ofr$ndas a Chang s$ l$ colocan d$bajo d$ %s&$
rbol , -u$ no $s $l iroko ,-la c$iba- . sus hojas machacadas sir+$n
#ara hac$r XY/$faY, #ol+o d$ babala7o.
2i/$8n : comida , golosina d$l XYhijoYY d$ ChangYY.
2i /i : d$ r$#$n&$ .
2l%li : nombr$ d$ XYhijoYYd$ Chang.
2o : da .
2o a7 : lun$s , XYda d$ la adi+inacinYY, d$ 'l$gba , Ochosi , Osa DOko
, $&c .
2ob : N$/ .
2ob : &ribu , nacin .
2ob : ju$+$s , da d$l r$inado , l$ #$r&$n$c$ a Oba&al , a Olo1n .
2ob / 2$b8 : nacin lucum -u$ linda con Dahom$/ / la &i$rra O/ .
2oba : $l r$inado .
2och% : socio , com#a)$ro.
2od : ho/ .
2od : da .
2od kosi : ho/ no #u$do , ho/ no s$ #u$d$ .
2o%nu : la+ars$ la boca .
2 f8n : +$llos d$ la #$l+is .
2ogo d$ o&a : nacin lucum.
2oir$k$ : az8car , ca)a .
2ok$f : sbado , d d$ $namorar , l$ #$r&$n$c$ a Osh8n .
2oko : s$n&ars$ , s$n&ado .
2ko dak$ : si%n&$s$ / cll$s$ .
2 ko/% : &ran-uilo , -ui$&o , no mo+$rs$ .
2okuro ni ich% : XYd$scargar io dis#arar $l &rabajoYY!alud$ a un
mal$1cio".
2ol% : XYla l$ngua d$ la luzYY !la llama d$ la +$la " .
2ol%% : -u$mar .
2n : cor&ar .
2onk : nombr$ d$ >abal8 A/% , .an 3zaro , -u$ algunos +i$jos l$ dan
a $s&$ orisha ? l$ fal&a un #i%.
2on8 : h$dor , h$diondo .
2on/ : #lan&a sil+$s&r$ -u$ s$ com$ / -u$ nac$ $n los $s&$rcol$ros /
$n los d$&ri&us d$ bagazo , s$ $m#l$a $n caldo .
2n /n : cor&ando .
2o og8n : mar&$s , da d$ la gu$rra , l$ corr$s#ond$ a Og8n .
2o oko : cazu$la .
2o os$ : domingo, da d$ los ru$gos / las #$&icion$s , l$ corr$s#ond$ a
Olodumar$ , $l &odo#od$roso.
2o o/ : as$n&ar $l san&o , iniciars$ .
2ori /ori : alzars$ , subirs$ sobr$ los &alon$s , XYnos lo d$can nu$s&ros
ma/or$s cuando l$ alcanzbamos las #$ncas d$ guano al -u$ &$chaba
$l bohoYY.
2o& : -u$mado .
2un : @A dnd$B @Dnd$B.
2o /o : $so , $so mismo , mu/ bi$n , si .
2o/o bo : fr$n&$ d$l carn$ro .
2o/o /of8n : &odo lo -u$ s$ $s& di+ir&i$ndo $n la 1$s&a .
2o/umo : &odos los das .
2uabami : r$mo .
2ua /8 : ad$lan&$ .
28lo : ms .
2um%gu , !/um%7o " : mirar d$ sosla/o .
2um : mi #u$blo .

S-ar putea să vă placă și