Orhan Abdi (Kurtaran) (1877-1948) ve

Yznc Ylnda Ameliyt- Cerrhiye

adl kitabndaki ortopedi ile ilgili blmler
letiim: Dr. A. Erdem Bagatur. Medicana International stanbul Hastanesi,
Ortopedi ve Travmatoloji Klinii, Beylikdz, 34520 stanbul.
Tel: +90 212 867 75 00 e-posta: erdembagatur@gmail.com
Bavuru tarihi: 08.04.2013 Kabul tarihi: 20.11.2013
2014 Trk Ortopedi ve Travmatoloji Dernei
Bu yaznn evrimii ngilizce versiyonu
www.aott.org.tr adresinde
doi: 10.3944/AOTT.2014.3246
Karekod (Quick Response Code)
TARHSEL BR DERLEME
Acta Orthop Traumatol Turc 2014;48(1):109-116
knyeli yaznn Trke evirisi
A. Erdem BAGATUR
1
, Hamit TOPRAK
2
1
Medicana International stanbul Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Klinii, stanbul;
2
Nroloji Uzman, Serbest Hekim, Ankara
Ama: Bu almann amac 1913 ylnda Dr. Orhan Abdi (Kurtaran) tarafndan yazlm olan
Ameliyt- Cerrhiye adl kitaptaki ortopedi ile ilgili blmlerin incelenmesi ve Dr. Orhan Abdi Beyin
yaam yks ve tp fakltesi retim yelii rneinde lkemizde ortopedi retiminin balang
dneminin gzden geirilmesidir.
alma plan: Dr. Orhan Abdi Beyin yaam yks ve tp fakltesi retim yelii dnemi ile
Ameliyt- Cerrhiye ve iindeki ortopedi ile ilgili blmler incelendi ve gnmz uygulamalar ile kar-
latrld. Kitaptaki baz blmler rnek oluturmas amacyla gnmz Trkesine evrildi.
Bulgular: Dr. Orhan Abdi Beyin ortopedi arlkl bir cerrahi eitim ald, 28 yl boyunca retim
yelii yapt tp fakltesinde ilk sistematik ortopedi derslerini verdii, ancak 1933 niversite Re-
formu ile niversiteden uzaklatrld saptand. Ameliyt- Cerrhiyede ortopedi ile ilgili cerrahi ko-
nularn amptasyon ve dezartiklasyonlar, artrotomiler, ve kemik ve tendon ameliyatlar olmak zere
ana balk altnda ele alnd grld. Aralarnda dzeltici osteotomiler, tenoplastiler ve tendon
transferleri de bulunan cerrahi tekniklerin anlatmlarnn ayrntl olduu ve birounun gnmzde
de uyguland belirlendi.
karmlar: Dnemin cerrahi kliniklerinde alan hekimlerin bilimsel almalarnn incelenmesiyle o
dnemdeki ortopedi uygulamalar hakknda bilgi edinmek mmkndr. Dr. Orhan Abdi Kurtarann
yazd Ameliyt- Cerrhiye kitab ierdii ortopedik bilgiler yoluyla ok sayda hekimin eitiminde
uzun yllar etkin olmutur. Kitapta anlatlan ortopedik giriimlerin birou gnmzde de kullanl-
maktadr.
Anahtar szckler: Eitim; Orhan Abdi Kurtaran; ortopedi.
Akif akir akar, ocuk Cerrahisi ve Ortopedi Klinii
Dersleri kitabnn 1941de yaymlanm olan ikinci cildi-
nin nsznde, lkemizde ilk ocuk cerrahisi ve orto-
pedi derslerini Dr. Cemil (Topuzlu) Paann verdiini,
daha sonra 1907 ylnda Dr. Rza Nurun Schulthesin
bir ortopedi kitabn Trkeye evirdiini anlatr.
[1]
Bu-
nunla birlikte, ilk sistematik ortopedi dersleri 1905te
Dr. Orhan Abdi Bey ile balamtr.
[2]
1900 ylnda ikinci kez alan Drlfnun-
hnenin ad 1908de 2. Merutiyetin ilanyla
Acta Orthop Traumatol Turc 110
Drlfnun- Osman olarak deitirilmi ve 1909da
drlfnun [gnmzde niversite] kadrolarnda cid-
di bir tasye gerekletirilmitir. Bu reform almalar
srasnda Drlfnun Tp Fakltesi, 1909 ylnda, Ka-
drgadaki Mekteb-i Tbbiye-i Mlkiye-i hne ile Hay-
darpaadaki Mekteb-i Tbbiye-i Askeriye-i hne isimli
sivil ve askeri iki tp okulunun Haydarpaadaki binada
birletirilmesi ile kuruldu. Sz edilen iki okulda toplam
185 hoca vard. Yeni okulda ise 28 muallim [gnmzde
doent] ve iki muallim muavini [gnmzde yardmc
doent] retim yesi olarak grevlendirilirken, dierle-
ri an gerisinde kaldklar gerekesiyle tasye edildi.
[3]

Tekrar greve getirilen retim yelerinin arasnda bulu-
nan Muallim Dr. Orhan Abdi Bey Ameliyt- Cerrhiye
[operatif cerrahi] dersini tek bana ve Seririyat- Hriciye
[cerrahi klinikleri] dersini de dnemin en nl iki cerra-
h olan Muallim Dr. Cemil (Topuzlu) Paa ve Muallim
Dr. Kerim Sebati (Grgn) Bey ile birlikte okutmaya
balad.
[3]
lkemizde ortopedi ve travmatoloji klinikleri
kurulmadan nceki dnemlerde ortopedik hastalklar ve
iskelet sistemi travmalar ile ilgili uygulamalar da cerra-
hi kliniklerinde yaplyordu. Orhan Abdi Bey Ameliyt-
Cerrhiye adl kitabn bu dnemde, 1913te yaymlad
(ekil 1).
[4]
Bu almada zamannn nemli tp kitaplarndan
Ameliyt- Cerrhiyedeki ortopedi ile ilgili blmler in-
celenmi ve gnmz bilgileri ve uygulamalar ile kar-
latrlmtr. Ayrca, kitabn yazar ve zamann tp fa-
kltesi retim yesi Orhan Abdi Beyin yaam yks
incelenmekte ve retim yelii srasnda 1909 ve 1933
yllarnda iki kez niversite reformu ile karlaan Orhan
Abdi Bey rneinde lkemizde ortopedi retimi gz-
den geirilmektedir.
Bu almann amac, dnemin cerrahi kliniklerinde
alan hekimlerin bilimsel almalarnn incelenmesiy-
le o dnemdeki ortopedi uygulamalar hakknda bilgi
edinmek ve Trk ortopedi tarihine bu ynde bir k
tutmaktr.
Gere ve yntem
Dr. Orhan Abdi Beyin yaam yks ve tp fakltesi
retim yelii dnemi incelendi. Ameliyt- Cerrhiye
adl kitabnn orijinal bir rnei ve iindeki ortopedi ile
ilgili blmler gzden geirildi ve gnmz uygulamala-
r ile karlatrld. Kitaptaki baz blmler rnek olu-
turmas amacyla gnmz Trkesine evrildi.
Bulgular
Dr. Orhan Abdi (Kurtaran)
[2,5,6]
Orhan Abdi Bey, 1878de Manastr, Arnavutlukta
domu, Eyp Askeri Rtiye Mektebi, engelky Tb-
biye dadisi ve Mekteb-i Tbbiye-i Askeriye-i hnede
okumutur. 1898de yzba rtbesi ile mezun ol-
duktan sonra askeri hekimler iin bir staj hastanesi
amacyla kurulmu olan Glhane Seririyat [klinikler]
Hastahanesinde almaya balamtr. Orhan Abdi Bey,
1900 ylnda devlet tarafndan Almanyaya gnderilmi
ve Bonn niversitesinde cerrahi ve ortopedi profesr
Max Schede ile birlikte almtr. Daha sonra Wrz-
burg niversitesinde ortopedi profesr Albert Hof-
fa ve Hamburg niversitesi Eppendorf Hastanesinde
Profesr C. Sick ile alm ve uzmanlk belgesini ala-
rak 1905 ylnda stanbula dnmtr. Uzmanlk tezi
de ortopedi ile ilgilidir: Kronik Ankilozan Spondilitli Bir
Olgu. Omurga Kr Sonucunda Kauda Ekina Yaralan-
mas.
[5]
Tezde konu edinilen ankilozan spondilitli bir
hastada gelimi olan iki tara kala eklemi ankilozuna
maniplasyon ile eklem hareket akl salanmak is-
tenirken iatrojenik omurga kr olumu, ortaya kan
kauda ekina bass iin laminektomi yaplmtr. Bunu
izleyen dnemde hastada bas yaralar gelimi ve hasta
kaybedilmitir. Hastaya otopsi yaplm ve omurgadaki
ankiloz, kala ve diz eklemlerindeki patolojik durumlar
ile krk blgesindeki omurilik hasar tezde anlatlmtr.
Tezde ayrca byk eklemler ile omurgadaki radyograk
bulgulardan da sz edilmektedir.
Orhan Abdi Bey stanbula dndkten sonra, 1905-
1909 arasnda, Glhane Seririyat Hastahanesinde Orto-
ekil 1. Ameliyt- Cerrhiyenin i kapa.
Bagatur ve ark. Orhan Abdi ve yznc ylnda Ameliyt- Cerrhiye adl kitabndaki ortopedi ile ilgili blmler 111
pedi ve Cerrhiye-i Harb muallimi olarak almtr. Bu
iki ders ilk defa retim programna alnm ve Orhan
Abdi Bey tarafndan verilmeye balanmtr. Bu arada
hem askeri hem de sivil tp okullarnda, kendi deyiiy-
le Hrriyet ilanna yani 1908de kinci Merutiyetin
ilanna kadar, Ameliyt- Cerrhiye-i Kebr dersini verir.
1909 ylnda, iki tp okulunun birletirilmesiyle olu-
turulan stanbul Darlfnunu Tp Fakltesinde a-
lmaya balam ve Seririyat-i Ortopediye ve Ameliyt-
Cerrhiye-i Kebr [Ortopedi Klinii ve Operatif Cerrahi]
hocal yapm ve mderris [gnmzde profesr] ol-
mutur. Bu arada faklte reisi ve 2. Cerrahi Klinii e
Dr. Cemil Paa tp fakltesinden ayrlm, Orhan Abdi
Bey de boalan 2. Cerrahi Klinii eiine getirilmitir.
Bu grevini 1933 ylnda stanbul Darlfnununun
kapatlp yerine stanbul niversitesinin almasna
kadar srdrmtr. 31 Mays 1933 tarih ve 2252 sa-
yl kanunla, stanbul Darlfnunu ve ona bal btn
messeseler kadro ve tekilatlarla beraber 31 Temmuz
1933ten itibaren mlgadr.
[7]
Bu kanun gereince 1
Austos 1933te stanbul niversitesi kurulmu, ancak
Darlfnunun 151 hocasndan yalnzca 59u yeni ni-
versiteye alnm, 92si darda kalmtr.
[3,8]
Orhan Abdi
Bey de 1933 niversite reformunda birok dier hoca ile
birlikte emekli edilmi, bundan sonra lmne kadar 15
yl sre ile daha nce de almakta olduu Taksimdeki
Alman Hastanesinde hekimlik yapmtr. Orhan Abdi
Bey 1934 ylnda kan soyad kanunu ile Kurtaran soya-
dn alm, geirdii bir batn ameliyatnn ardndan 22
ubat 1948de lmtr.
Dr. Orhan Abdi Kurtarann uzmanlk tezi dnda bi-
linen yedi makalesi ve Ameliyt- Cerrhiye adl bir kitab
vardr. Bu makalelerden birisi de ortopedik bir konu ile il-
gilidir ve S-i Ekl Hakknda Fikr-i Umum
[9]
[Deformi-
teler Hakknda Genel Bilgiler] balyla yaymlanmtr.
Ameliyt- Cerrhiye
Dr. Orhan Abdinin 1913 ylnda stanbulda, Kader
Matbaas tarafndan yaymlanan Ameliyt- Cerrhiye
adl tek kitabnda gnmzde genel cerrahi, plastik ve
rekonstrktif cerrahi, roloji ve nroirrji dallarnda ele
alnan birok konunun yan sra ortopedi ile ilgili hasta-
lklar ve bunlarn cerrahi tedavisine ynelik uygulamalar
da gzden geirilmitir.
Ameliyt- Cerrhiyenin kapanda basm yl olarak
Rumi 1329 [1913] yl yazldr. Kitap 294 sayfadr ve
resimli olarak baslmtr. Kapak sayfasnda kitapta 235
resim olduu belirtilmitir. Yazar, kitabn kapak say-
fasnda Tb Fakltesi Seririyat- Hriciye ve Ameliyt-
Cerrhiye Muallimi ve Alman Hastahanesi Operatr,
Muallim Doktor nvanlaryla tantlmtr (ekil 1).
Ameliyt- Cerrhiye adl kitabn Mukaddimesinde
[nsznde] Ameliyt- cerrhiye [operatif cerrahi] te-
davi ve tatbkat- cerrhiyenin [cerrahi uygulamalarn]
ksm- azmini [byk blmn] ihtiv etmek itibariyle
cerrhnin mhim bir ksmn tekil eder. Bu bahse ait birok
kitaplar meynnda [arasnda] en basit ve en mdi [ya-
rarls] olan Doktor Oberstin Almanca eserini esas ittihz
[kabul ederek] ve cb eden bahislerde daima kendi tercih
ettiim uslleri tavsiye ve tafsil ederek [ayrntyla aklaya-
rak] vcda getirdiim u eser hem tedris etmekte [okut-
makta] olduum Ameliyt- Cerrhiye iin bir ders kitab
ve hem de tatbkat- cerrhiyede [cerrahi uygulamalarda]
bulunan etibbaya [hekimlere] mracaatgh [bavuru kay-
na] olacak klasik bir eserdir. Talebeye terihhanede [ana-
tomi disseksiyon salonu], etibbaya [hekimlere] ameliyt
masas banda rehber hizmetini grmeye muvaak olursa
kendimi bahtiyr addedeceim. yazmaktadr.
Bu cmlelerden de anlald gibi, aslnda bu kitap
orijinal bir yapt deildir, Oberstin Almanca kitabn-
dan genie yararlanlmtr. Ancak, yine de, kitap baz
ortopedik sorunlara sistematik bir yaklam gstermi,
detayl anlatm ve izimlerle kolay anlalabilir bir metin
olmutur. Kitapta hi radyogra yoktur, sz de geme-
mektedir.
nszden sonra gelen Medhal [giri] blmnde
cerrahi kavram anlatlr: Fenn-i cerrh [cerrahi bilimi]
zerlerinde ameliyt icrs lzm olan hastalara etibbann
[hekimlerin] ne yolda ibrz- muavenet [yardm gstere-
cekleri] ve icr-i ameliyt edeceklerini [ameliyat yapacakla-
rn] reten bir fendir ameliyt denildii zaman etibba-
nn bizzat bak ile kat edip [kesip] icra ettii il anlalr
Ameliyt bir muharebe-i hunrzanedir [kanl sava] ki has-
tala kar hayat mdafaa etmek iin icra olunur.
ncelikle, kitapta genel, lokal ve spinal anestezi uy-
gulamalar ayrntyla anlatlm, genel anestezi uygula-
malarnda kloroform ve eter kullanm, lokal anestezi
uygulamalarnda da kokain kullanmndan sz edilerek
anestezi cihazlar tantlmtr. zleyen blmde asepsi ve
antisepsiden sz edilerek bu iki kavramn tm cerrahi gi-
riimlerdeki nemi vurgulanm ve asepsi ve antisepsiye
uymann komplikasyonlar azalttna dikkat ekilmitir.
Ameliyt- Cerrhiyede ortopedi ile ilgili blmler
Kitapta 67 sayfalk bir blm dorudan ortopedi ile
ilgilidir. Ele alnan konularla ilgili 51 adet resim bulun-
maktadr. Resimlerin hepsi basit izimlerdir; fotoraf ya
da radyogra bulunmamaktadr. Kitap zamann Trke-
si (Osmanlca) ile ve Arap hareriyle yazlm olmasna
karn zaman zaman baz kavramlar ve yabanc hekim
adlar Latin hareriyle yazlmtr. Ortopedi ile ilgili ko-
nular Betr ve Tesmm-i Mafsal Ameliyeleri [Amptasyon
Acta Orthop Traumatol Turc 112
ve Dezartiklasyonlar], Ner-i Mefsl [Artrotomiler] ve
zam ve Evtar Ameliyeleri [Kemik ve Tendon Ameliyatla-
r] olmak zere ana balk altnda ele alnmtr.
Betr ve Tesmm-i Mafsal Ameliyeleri
[Amptasyon ve Dezartiklasyonlar]
Betr ve Tesmm-i Mafsal Ameliyeleri [Amptasyon ve
Dezartiklasyonlar] blmnde alt ve st ekstremiteler
iin eitli seviyelerde amptasyon ve dezartiklasyonlar
anlatlm (ekil 2), ameliyat kesileri ve kullanlan cer-
rahi aletler resimlerle gsterilmi, gdkte kalan sinir
ularnn sonradan ar olmamas iin Bardenheuer yn-
temiyle dikilmesinden sz edilmitir. Chopart, Lisfranc,
Pirogov ve Gritti gibi zel amptasyon tekniklerinden
de sz edilmitir (ekil 3).
Ner-i Mefsl [Artrotomiler]
Ner-i Mefsl [Artrotomiler] blmnde tberkloz
artrit bata olmak zere eitli endikasyonlarla her ek-
lem iin artrotomiler anlatlmtr. Resimlerle omuz, dir-
sek, el bilei, diz, kala, ayak bilei eklemleri iin kesiler
ve cerrahi yaklamlar gsterilmitir.
zam ve Evtar Ameliyeleri
[Kemik ve Tendon Ameliyatlar]
zam ve Evtar Ameliyeleri [Kemik ve Tendon Ame-
liyatlar] blmnde ise Haz- zam ve Gad- zam
[Osteotomiler ve Kemik Fenestrasyonlar/Kretajlar]
ile Evtar Ameliyeleri [Tendon Ameliyatlar] konularnda
iki alt balk mevcuttur.
Haz- zam ve Gad- zam [Osteotomiler ve Kemik
Fenestrasyonlar/Kretajlar] alt bal altnda ekstre-
mite deformitelerinde dzeltici osteotomiler ile osteo-
miyelitin cerrahi tedavisinde yaplan kemik giriimleri
ayrntyla gzden geirilmitir. Evtar Ameliyeleri [Ten-
don Ameliyatlar] alt bal altnda da tenoplastiler,
tendon uzatmalar ve tendon transferleri anlatlmtr.
Aadaki metin rneinde, yazlm olduu gnn di-
liyle dzeltici osteotomi endikasyonlar ve cerrahi tekni-
i anlatlmaktadr.
zamn [kemiklerin] gerek takirat- maraziyesinden
[hastalklar sonucunda olumu deiiklikler] ve bilhassa
rahitten [raitizm] ve gerek fena bir endemalden [tedavi-
den] neet eden [kaynaklanan] inhinatnda [eriliklerin-
de] bazen kemii imtidad [uzunluu] zerinde kat etmek
[kesmek] cb eder. Haz- azm [kemikleri kesmek] iin
istitbab- ekseriyetle [ounlukla endikasyonlar] mafsal-
rkbede [diz ekleminde] husle gelen inhinat [erilikler]
tekl eder (genu varum et valgum). nhinat- azmiyenin
[kemik eriliklerinin] mevki [yeri] mafsal- rkbenin [diz
ekleminin] fevkinde [stnde, proksimalinde], fahzda
[kalada-uylukta] veyahut mafsal- rkbenin [diz ekle-
minin] tahtnda [altnda, distalinde] kasabada [tibiada]
mevzudur [yerleiktir]. O halde bu mevkilerde [yerlerde]
kemii kat eder [keser] ve bu kesr-i sanaiden [planl kesi]
sonra kemie tabii [doal] olan doru istikmetini veririz.
Tahliye-i dem [kan dar aktma] cihz tatbk edildikten
sonra mesela vahiye [da, laterale] doru kuvvetlice devre-
dilen fahzn [kalann, uyluun] cihet-i ensisinde [i tara-
ekil 2. Diz alt amptasyon ve kar sayfada kullanlmas nerilen ameliyat kesisi.
Bagatur ve ark. Orhan Abdi ve yznc ylnda Ameliyt- Cerrhiye adl kitabndaki ortopedi ile ilgili blmler 113
fnda, medialde] lokmalarn [kondillerin] fevkinde [prok-
simalinde] cilt ve adalat [kaslar] azma [kemie] kadar
tln [uzunluuna] olarak kat [kesilir] ve azm [kemik]
serbest bir hale vaz olunur [getirilir]. Semhak [periost] ke-
silir ve geriye doru itilir. Ariz [enli] bir ta kalemiyle azm
[kemik] msterizen [enine] ve ksmen kat edilir [kesilir].
Azm kesilirken vaz edilen ariz [geni] semhak [periost]
kaldrc aletler aksm- rahviyeyi [yumuak ksmlar]
muhafaza eder. Azmn [kemiin] kat olunduu [kesildii]
cihetin [ynn] mukbilinde [karsnda] kesilmemi bir
ksm brakrz. Bu da izamn [kemiklerin] tashih [dzelt-
me] istikmeti esnasnda shletle [kolaylkla] krlabilir ve
bu tarz zeri iki katiye-i kesriye-i sanaide [kesilerek olu-
turulmu parada] azck bir irtibt kaldndan asla b-
yk bir zukan [ayrlma] tahadds etmez [olumaz]. Azmi
[kemii] ta kalemiyle ya hatt olarak [izgi eklinde]
keseriz yahut inhinat- azmiyede [kemik eriliklerinde]
kama eklinde bir haz-i azm [kemik kesisi] icra ederiz.
Tabiidir, bu mahrutun [koninin] kaidesi muhaddeb [kon-
veks] olan cihete [yne] mevzudur [konulmutur]. Tashih
[dzeltme] itmm olunduktan [bitirildikten] sonra cerha
[yara] sedd [kapatlr] ve taraf- mezkre [ad geen taraf ]
bir timar-i sabit[ al] vaz olunur [yaplr] (ekil 4).
Trohanter-i kebrin [byk trokanterin] tahtnda da
[distalinde] kama eklinde hazlar [kesiler, osteotomiler]
icra ederiz. O da mafsal- harkafa-i-fahz [kala eklemi,
femur ba] iltihabat [enfeksiyonlar] veyahut mafsal-
mezkrun [sz edilen eklemin] helleri [artrozu] neti-
cesi olarak husle gelen fevkalade vaziyet-i mutegayyireyi
[bozukluk durumunu] ve ondan mtehassl [doan] va-
zifede noksan [fonksiyon eksiklii] ve tarafn ksaln
bertaraf etmek iin icra ederiz. Burada kez kama eklinde
hazlarla [kesilerle] fevklede olan vaziyet-i mutegayyireyi
[bozukluk durumunu] ve bir ksm ksaln bertaraf ede-
biliriz. Lkin bundan baka azm [kemik] esfelden [aa-
dan] liyeye [yukarya] ve vahiden [dtan] ensiye [ie]
mnharifen [eik] kat edilerek [kesilerek] aaya doru
kuvvetlice cer olunursa [ekilirse] ksalk tashih olunmak-
la [dzeltilmekle] beraber uzvu tatvile [uzatmaya] bile
muvaak oluruz (ekil 4). Rahitis hastalnn fevklede
inhinlarnda [eriliklerinde] dahi baz kere haz-i azma
mracaat ederiz.
Evtar Ameliyeleri [Tendon Ameliyatlar] alt bal
altnda tenoplastiler, tendon uzatmalar ve tendon trans-
ferleri anlatlmaktadr. Ak ve kapal tenotomilerden
sz edilmi, Z-plasti teknii resimlerle anlatlmtr.
Haz-i evtar Tenotomie [tenotomi] inesiyle [yard-
myla] takasur etmi [gelimemi] olan adalat uzatlabi-
lir. Takasurun [gelime geriliinin] tesiri ile husle gelen
vaziyet-i kazib-i mafsaliye [eklem sertlii durumu] berta-
raf edilir, bu kk ameliyeyi Tenotome denilen orak bii-
minde mnheni [kavisli] bir bak ile icra ederiz. Ekseriyet-
le kademin zirvevi [pes ekinus] vaziyetlerinde (Spitzfuss)
veter-i Ailin [tendonun] haz [kesilmesi] icra olunur.
ekil 3. Gnmzde kullanlmayan Gritti (sol sayfa) ve Sabanejeff (sa sayfa) amptasyonlar.
Acta Orthop Traumatol Turc 114
Bunun iin muhtasaran [ksa olarak] onu tarif edeceiz:
Operatr bir muavine aya zhre [geriye] doru kuvvet-
lice bastrtr, bu suretle veter-i Ail [Ail tendonu] tevet-
tr eder [gerilir]. Bunun zerine kendisi veteri [tendonu]
hisseder. Ve veter-i mezkrun [ad geen tendonun] bir
parmak fevkinde [proksimalinde] tenotom bann zirve-
sini veterin [tendonun] halene [arkasna] - ban taraf-
kati [keskin taraf] veter istikametinde olmak zere-vaz
eder. Ve vetere [tendona] muvaz [paralel] olarak-mukabil
[kar] tarafta ban zirvesini parmaklariyle taht-l cild
[cilt alt] kadar- nfuz ettirir. Baden [daha sonra] ba-
n taraf- kati [keskin taraf] vetere [tendona] mukabil
[kar tarafa] evirir ve ksa menari [ileri geri] hareketlerle
kat eder. O meyanda baparmakla veteri [tendonu] baa
doru tazyik ederek nihayet-i maktuay [kesilmi paray]
yekdigerinden [birbirinden] tebad edinceye [uzaklanca-
ya] kadar yava yava kat eder [keser]. ki ucun ayrlmas
ve veterin [tendonun] tamam ile kesildiine delalet eder,
tabidir ki cild kat olunmaz [kesilmez] (haz-i veter-i taht-
l cildi) [perktan cilt alt tenotomi]. Eer bak vetere
[tendona] gayet yakn tutulursa veterden [tendondan] pek
uzak olmayan eriyan [arter] ve asab- kasabe-i halenin
[tibialis posterior sinirinin] ceriha-dr olmas [yaralan-
mas] edem-l imkndr [olasdr]. Tashih olunmu [d-
zeltilmi] vaziyette iken konulan bir timar [al] elde edilen
neticeyi tahte temin [gvence altna] alr. Bilhere iki niha-
yet arasndaki mesafe terakm edip [birikip] taazzuv eden
[uzuvlaan] nesc [doku] mnezzemle [dzenli olarak]
dolar; bu bilhere veter [tendon] evsfn [zelliklerini]
ahz eder [alr] ve iki katiye maktuay [kesilmi paray]
be-tekrar birletirir (ekil 5).
...Eer biz baz meuc [felli] adalatn [kaslarn] iini
vazife-i zyolojisi [zyolojik fonksiyonlar] yerinde olan
dier bir adaleye grdrmek istersek ylece hareket ederiz:
Gayri meuc [felli olmayan] olan adalenin veterini [ten-
donunu] meuc [felli] olan adalenin veterine [tendonuna]
az gergin bir halde dikeriz. Ve yahut salam olan adaleden
bir ksm veter [tendon] ayrp meuc [felli] olan adale-
nin veterine [tendonuna] dikeriz, O halde vazife-i tabiiye
[doal fonksiyonlara] malik [sahip] olan adalenin bir ksm
meuc [felli] adalenin yerine kaim olur [yerini alr].
Tartma
Geleneksel tp tarihi literatrn, tpta elde edilmi
bilimsel ilerlemeleri gerekletirmi hekimlerin, yine he-
kimler tarafndan dier hekimlere anlatld, birou bi-
yograk zellik tayan metinler oluturur. Trk metin-
lerinde ounlukla Hocann ne kadar alkan, ahlakl,
sevecen, vs. olduu vurgulanr. kinci popler konu ise,
tberkloz rneinde olduu gibi, bir hastalkla savataki
tarihsel geliimin anlatlmasdr. Bu metinlerin birou,
sonuta sosyal bir analiz iermeden, sz geen hastalk-
la ilgili olarak tptaki gelimelerin pozitivist/modernist
bir bak as ile kronolojik olarak yazlmasndan iba-
rettir. Trk ortopedi tarihi ile ilgili ok az saydaki metin
ekil 4. Kapal kama dzeltici osteotomi ve oblik uzatma osteotomisi.
Bagatur ve ark. Orhan Abdi ve yznc ylnda Ameliyt- Cerrhiye adl kitabndaki ortopedi ile ilgili blmler 115
de bu yzeysellikten payna deni almtr. Tp tarihi ile
toplumsal tarih arasndaki snr gittike bulanklarken
bu durum daha da fazla nem tamaktadr. Trk orto-
pedisinin kurucusu olarak kabul edilen Akif akir akar
hakknda doyurucu tek bir Trke metin yoktur.
Orhan Abdi Kurtaran hakknda lmnden sonra
yazlm olan hemen btn makaleler hocann olumlu
zelliklerinin, cerrahi yeteneklerinin, alkanlnn, iyi
kalpliliinin vurguland yzeysel biyogralerdir. Bun-
lardan yalnzca birinde bir eletiri mevcuttur: Orhan
yeni yeni ihtisaslarn teesss etmemi bulunduu bir za-
manda geni ve hudutsuz bir cerrahi sahas iin sz sahibi
idi... Orhan Bey cerrahiye balad zaman, bu sanat ampi-
rizm devrini oktan atlatmt... Cerrahi endikasyonlara yol
aan yeni biyolojik meseleler gibi tekniin deiiklikleri de
hep hayvan tecrbelerinden karlyor ve ameliyathaneler
bu tecrbelerin neticeleriyle materyal ve etdlerini mte-
madiyen zenginletiriyorlard... Yirminci yzyln banda
bistriyi eline alan kabiliyetli bir cerrah iin bu temellere
dayanarak insan zdraplarn gidermek artk mmknd,
ite Orhan Abdi Kurtaran bunu yapt. Hem de kelimenin
btn manasiyle... Bununla beraber bir yirminci yzyl cer-
rah tecrb sahada yenikler getirebilir[di]. Orhan Beyin
bunu yapabilmi olduunu iddiadan -maalesef- uzak bulu-
nuyoruz.
[8]
Bu doru, ama an gerekleri gz nnde
alndnda haksz bir eletiridir.
lkemizde ortopedi alannda ilk kitap Akif akir
akarn birinci cildi
[10]
1936da, ikinci cildi
[1]
de 1941de
yaymlanm olan ocuk Cerrahisi ve Ortopedi Klinii
Dersleri kitabdr. Trkiyede bamsz bir ortopedi klini-
inin kuruluu 1931 ylnda gereklemitir ve bu yllar-
dan nce ve hatta izleyen uzun yllar boyunca ortopedik
uygulamalar genel cerrahlar tarafndan yaplmtr. Bu
gerekten yola klarak, o yllarda genel cerrahlar tara-
fndan yaplm bilimsel yaynlarn gzden geirilmesi
yoluyla o yllardaki ortopedik uygulamalar hakknda bil-
gi edinilebilir.
Orhan Abdi Bey cerrah olarak ok alkan ve istek-
li olmasna karn, yayn asndan ayn oranda retken
deildir,
[11]
uzmanlk tezi dnda bilinen yedi makalesi
ve Ameliyt- Cerrhiye adl bir kitab vardr. Bu maka-
lelerden birisi de ortopedik bir konu ile ilgilidir ve S-i
Ekl Hakknda Fikr-i Umum
[9]
[Deformiteler Hakkn-
da Genel Bilgiler] balyla yaymlanmtr. Ameliyt-
Cerrhiyede de bu konunun genie ilendiini dnr-
sek, Orhan Abdi Beyin bu konuya zel ilgi duyduunu
syleyebiliriz. Almanyada yaymlanm olan uzmanlk
tezi de ankilozan spondilitli bir hastadaki omurga kr
zerinedir. Ayrca, Ameliyt- Cerrhiyedeki nroirrji
ile ilgili blmlerde Kad- Kanat- Nuha-i evk [Spi-
nal Kanaln Almas] bal altnda laminektomi ve bu
yolla omurga enfeksiyonlar, tmr rezeksiyonu, verteb-
ra krklarnda dekompresyon ve posterior rizotomiler
anlatlmtr.
[6,10]
Orhan Abdi Beyin bu ameliyatlar ve kitapta deini-
len dier ortopedik ameliyatlar yapp yapmad tart-
labilir,
[6,10]
ancak o yllarda tberkloz osteomiyelit ve
artrit ile poliomiyelitin skl dnldnde birok
ortopedik ameliyat yapm olduunu varsayabiliriz. Ay-
rca, kitapta krk tedavisine deinilmese de Orhan Abdi
Beyin krk ameliyat yapt bilinmektedir;
[12]
1933 y-
lnda grei Himmet Pehlivan krlan kolunu ameliyat
eden Orhan Abdi Beyi bir komplikasyon knca mah-
kemeye vermi, bilirkii olarak atanan Akif akir akar,
Orhan Abdi Beyin uygulad tedavinin fenne uygun
olmad ynnde gr bildirince, bu kez de Orhan
Abdi Bey Akif akir akar grevini ktye kullanmak
sulamasyla mahkemeye vermitir.
Ameliyt- Cerrhiyenin nsznden anlald ze-
re kendi gzlem ve deneyimlerini ekleyerek yazsa da as-
lnda kitap byk oranda bir Almanca cerrahi kitabnn
evirisidir ve tmyle orijinal bir yapt deildir. Yine de,
ekil 5. Perktan ailotomi ve tenotom.
Acta Orthop Traumatol Turc 116
kitabn dneminde yararl bir ders kitab olduu anla-
lmaktadr.
[11]
Trke (Osmanlca) kitap ve dergilerin
ok az olduu bir dnemde lkemizde cerrahi eitimine
belirgin bir katk salad kesindir. lgin olan nokta,
anlatlan birok cerrahi tekniin gnmzde de kullan-
lyor olmasdr. Amptasyon ve dezartiklasyonlar iin
nerilen yntem ve ameliyat kesileri, Lisfranc ve Cho-
part gibi zel amptasyonlar, enfeksiyon tedavisi iin
yaplan artrotomiler ve sekestrektomi, kapal ailotomi,
tenoplastiler ve tendon transferleri ve deformite dzelti-
ci osteotomilerin hepsi gnmzde de yaygn olarak uy-
gulanmaktadr. Gritti amptasyonu gibi baz ameliyatlar
ise gnmzde pek kullanlmamaktadr. Eletirilecek
noktalardan biri, 1898 ylndan itibaren Glhane Seri-
riyat Hastahanesinde, 1900 ylndan itibaren de Hay-
darpaadaki Mekteb-i Tbbiye-i Askerye-i hnede
ve izleyen dnemde Darlfnun Tp Fakltesinde bir
rntgen cihaz bulunmasna
[13]
karn kitapta hi rad-
yogra yoktur, sz de gememektedir.
Orhan Abdi Beyi en ok etkileyen olay 1933 niver-
site reformuyla niversiteden uzaklatrlmasdr. O d-
nemde tm lkede yank bulan bu reform znde doru
bir hareketti. Kapatlan Darlfnun hakknda ileri s-
rlen eletiriler iki noktada toplanmaktayd.
[7,8]
Birincisi,
Darlfnun, cumhuriyet devrimlerin hazrlanmasna ya
da yrtlmesine yardmc olmam, gerekletirilen re-
formlara ya kar gelmi ya da kaytsz kalmt. kincisi,
Darlfnunda ciddi bir alma yoktu ve kendisinden
beklenen bilimsel ve toplumsal ilerlemeyi gsterememi-
ti. Trke bilimsel yaynlar eksikti, retim yeleri oriji-
nal bilimsel alma yapmamakta, yaynlanan az sayda
kitap yabanc dille yazlm asllarndan yaplm kt
evirilerden ibaret kalmaktayd. niversitenin alnda
Maarif Vekili (gnmzde Milli Eitim Bakan) Reit
Galip Bey Yalnz ders okutan, ilm, fenn aratrmalara
ve almalara hi denecek derecede mevki [yer] veren bir
Darlfnun ile hibir zaman Trklerin z mal bir ilim ya-
ratlamaz ve Trk milleti yabanclara ait ilm telkkilerin
[anlaylarn] haragiizar [hara vericisi] olmaktan kur-
tarlamaz. demiti.
Bu adan bakldnda sylenecek ok fazla bir ey
yoktur. Orhan Abdi Bey Ameliyt- Cerrhiyeyi 1913
ylnda yazm, Cumhuriyetin kuruluu ile niversite
reformuyla tp fakltesinden ayrlna kadar geen s-
rede yalnzca iki bilimsel yaz yaymlamtr.
[10]
Ayrca,
bu sre iinde tp fakltesi dnda bir zel hastane olan
Alman Hastanesinde de aktif olarak almakta, zama-
nnn tmn faklteye ayrmamaktayd.
Yine de, her eye ramen, Orhan Abdi Kurtaran lke
tbbna byk hizmetlerde bulunmutur. Bunlardan
bata geleni o zamanlar iin yeni ve yabanc bir kavram
olan aseptik cerrahinin kabul edilmesi iin yapt al-
malardr.
[11]
Ayrca, binlerce hastay ameliyat etmi, ok
sayda renci ve cerrahn yetimesinde byk katklar
olmutur. Gnmzde ok az orijinal rnei bulunan
kitab ise kukusuz ok sayda hekime esin kayna ol-
mutur.
kar rtmesi: kar rtmesi bulunmad belirtilmitir.
Kaynaklar
1. akar A. ocuk cerrahisi ve ortopedi klinii dersleri.
kinci cilt, stanbul: Cumhuriyet Matbaas; 1941.
2. Kurtaran OA. Kendi tarafndan yazlm: hocamzn hal
tercmesi. irrji 1948;2:19-21.
3. Unat EK. stanbul Darlfnunu Tp Fakltesinin
kuruluundan Cerrahpaa Tp Fakltesinin kuruluuna.
Cerrahpaa Tp Fakltesi Dergisi 1973;4:326-37.
4. Abdi O. Ameliyt- Cerrhiye. stanbul: Kader Matbaas;
1913.
5. Naderi S, Gke A, Din G. Orhan Abdi [Kurtaran] Bey
ve omurga cerrahisi ile ilgili ilk uzmanlk tezi. Te Journal
of Turkish Spinal Surgery 2012;23:383-8.
6. Naderi S, Hakan T, Din G. Orhan Abdi Kurtaran ve
Ameliyat- Cerrahiye adl eserindeki nroirrji ile ilgili
blmler. Trk Nroirrji Dergisi 2006;16:197-202.
7. Tademirci E. Atatrkn nderliinde 1933 niversite
reformu. Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
1994;5:135-53.
8. Yeni niversitenin kadrosu. Mlga Darlfnunun 151
hocasndan yalnz 59u niversiteye alnd. Cumhuriyet. 1
Austos 1933.
9. Abdi O. S-i ekal hakknda kr-i umumi. Ceride-i
Tbbiye-i Askeriye 1917;46:118-21.
10. Hakan T, Din G, Naderi S. Dr. Orhan Abdi Kurtaran
ve nroirrjikal uygulamalar. Tp Tarihi Aratrmalar
2007;15:112-8.
11. Grkan K. Orhan Abdinin Trk cerrahisine hizmeti.
Tp Fakltesi Mecmuas 1948;11:104-7.
12. Himmet Pehlivan 1 milyon lira istiyor. Cumhuriyet. 28
Mays 1935.
13. Kuter S. Trkiyede radyoloji biliminin kurulu tarihi.
Radyoloji Enstits, Radyoterapi Krss ve Klinii,
stanbul niversitesi Onkoloji Enstits Oluumu [1895-
2010]. Trk Onkoloji Dergisi 2011;26 Suppl 1:1-74.