Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
Vi nm qua trn bo ch v sch v xut hin mt s tho lun v cu nim (Nam M) A Di Pht hay
(Nam M) A Mi Pht. C l khi u t cun "Hng Sen Vn c" ca HT Thch Tr Tnh1 (2006), v
" Ngha Hong Php v H Php" ca tc gi Diu m - Diu Ng c ghi nhn trong bi vit trn mng
Th Vin Hoa Sen (21/6/2011). Phn ny ch trng n s khc bit ng m gia Di (trong A Di Pht)
v Mi (trong A Mi Pht) v khng i vo chi tit cc gio php lin h cng nh phm vi tm linh tn
ngng dn gian. Thanh iu ghi bng s ngay sau mt m nh s 3 trong min3 hay mn (ging Bc-Kinh
hay BK ghi theo h thng pnyn thng dng hin nay), khng nn lm vi s ghi ph ch (superscript) nh
min3; du hoa th * (hnh sao/asterisk) t trc mt m tit ch dng c phc nguyn (reconstructed
sound). Hi vng bi ny cho thy phn no khuynh hng ngc ha ni ring, vn ha ngn ng Pht gio
ni chung ng gp khng nh trong qu trnh hnh thnh ting Vit hin i.
sina (m)
*qate
ase (gan)
l nh
lem nhem
ln nhn
li nhi
...
Hay so snh tng quan ao - dao, m - dm, inh - dnh, nh - dng ... V bng (phng ), vng > dng
(ln) ... u cho thy ph m u bin thnh ph m d- (j- ging Nam), ging Bc VN xt ha d cao
cho ra dng zi - t in Vit B La (1651) vn ghi d - nh, dn, danh, dit, di ... C GS Nguyn Ti Cn
cng nhn ra khuynh hng bin m ny, ng ngh mj > j > d (trang 45, Mt s vn v ch Nm,
NXB i Hc v Trung Hc Chuyn Nghip, H Ni - 1985). Mt vt tch ngc ha trong ting Vit l cch
c nh ting Vit ca ch gia HV. Cc dng ch Nm u dng m nh (hay ), m m c l *na?
so vi m c ca gia l *kra (t in Vit B La cn ghi nh l d). ng l phi c l nh hay nh theo
m Hn trung c nhn ch thit (ng Vn) hay nhn d thit (Tp Vn). iu ny c th
l do m nh hin din trong ting Vit trc thi ng Vn (nm 751) rt lu.
1.2 Qu trnh ngc ha (palatalisation) ng gp quan trng trong lch s hnh thnh cc ngn ng Hn,
Nht, Trung (Quc), Vit Nam, Anh (nhnh c/Germanic, h n u), Php (nhnh La M/Romance, h
n u) ...v.v... Tr li vi cc ngn ng NA, khi ting Hn nhp vo ting Vit, ph m u mi mi
(bilabial) c kh nng ngc cng ha tr thnh ph m d (j), khi i sau l nguyn m trc (front vowels)
vi m ming nh nh i, e. So snh cc tng quan sau y
mn (BK)
mng
danh
mng
me
mio
min
din (mt)
...
mn
mio
miu, diu
min
...v.v...
1.3 Kh nng ngc ha cn hin din khi phin m ting Phn4 ra Hn trong kinh Pht, nh Kapila
c phin m l Ca (Gi) B La hay Ca Di La - ph m mi u b/p ca B ngc ha
(ng trc nguyn m i) thnh bji- hay y BK di HV; mt dng phin m khc ca Kapila l Ca Duy La
cng cho thy kh nng ngc ha b/p thnh b/pj- hay d- (Duy HV, y BK).
Mt im ng ghi li y l ting Phn (Sanskrit) dng trong kinh Pht thuc loi ngn ng ha kt
(chuyn dng/inflectional) hay chi tit hn l loi chuyn dng tng hp. Mt t Phn c th thnh lp bng
cch tng hp cc thnh phn (tin t, hu t, ph t) vi nhau, kt qu l mt ch Phn c th tr thnh rt
di hay nhiu m tit, so snh vi ting Vit thuc loi ngn ng n lp (isolating language). Th d nh t
Vimalakrti gm ba phn: tin t vi- ngha l khng (ph nh), mala l vt d - do vimala
c d ( u); kirti
l khng
bn (c dch l Tnh Danh, mi l V Cu). Mt dng phin m ca Vimalakrti l Duy Ma Ct5, hay
T (T) Ma La Ct (tn mi). iu ng ch l m Duy (wi, y BK) chnh l dng ngc ha ca
tin t vi-. Mt tin t khc rt thng dng trong Phn ng l a- (khng, ph nh) hp vi chnh t
(thng li) thnh ra ch agita/ajita
git
hay V Nng
Thng.
A Du Gi hay A Dc Vng l phin m ca ting Phn Asoka
tin t a- (khng) v
. Ch Asoka li gm
Du Gi (304 TCN- 232 TCN) l v vua pht t u tin trong lch s Pht gio, cn gi l A Thu Gi
. Cc dng Du Gi hay Dc u l m soka ngc cng ha. Gi La Dc hay Ca La A Dc
... u c dng Dc, phin m ca ting Phn Kalasoka, tn vua nc Ma Ha 100 nm sau khi
c Pht nhp nit bn.
Ting Phn
D , A L A , A L Da , A Lc , A Di ... Cc dng Da v Di l cc
m a v ri ngc cng ha.
v.v
Cc trng hp trn cho thy khuynh hng ngc ha hin din ngay trong ting Hn khi k m ting
Phn, d rng khng ph thng lm.
2. Di dng k m
Ch mi c dng k m cc tn nc ngoi khi nhp vo ting Hn, nh Messiah (cha cu th, cha
th, ng M-si) trong Thnh Kinh7 tng c phin l M Thi S hay Di S Ha vo thi
ng Thi Tng (nm 638); dng phin m hin nay l (phn th) hay (gin th). Phn sau
cho thy vi trng hp thng gp v ch Di khi c dng k m trong kinh Pht.
2.1 A Di Pht
(o
lng, dch l lng ) vi ph t bh (sng, dch l quang ). Do , Amitbha dch l V Lng Quang
(Pht). Tuy nhin, Amita- cng l thnh phn u ca ch Amityus vi ayus
[nmomitbj]
na m a mita ba da
2.2 Di Lc
V Pht (B Tt) tng lai Di Lc l phin m ca ting Phn Maitreya
2.3 Di a La Ni
Di a La Ni l phin m ting Phn Mitra
2.4 Lam T Ni
Lam T Ni l ni Ma Da phu nhn sinh ra c Pht. Lam/Lm T Ni l phin m ca ting Phn Lumbini
, cn gi l Lam B Ni , Lp Pht Ni , Lm Vi Ni , Lu T Ni hay
Long Di Ni ... Di l m B ngc ha.
2.5 Tu Di
Ni Tu Di cn gi l T M , T M Lu San , Di Lu San ... l trung tm ca mi th
gii theo huyn thoi n gio v c trc thi c Pht T, dch l Diu Quang, Diu Cao, An Minh,
Thin Tch, Thin Cao ... Gc Phn ng sumeru vi tin t su- (hm tt, tuyt vi) hp vi tn chnh thc
l meru
2.6 Di Lan
Trong lch s Pht gio, v vua nc Di Lan 10 ng o v quy y sau khi m o vi T Kheo Nagasena.
Di Lan l phin m ting Phn Milinda (cng nh ting Pali) so vi cc cc phin m khc nh Tt Ln
hay Mn Ln . Di Lan cn gi tt l Di Lan.
2.7 Sa Di
Ngi phi nam tun theo 10 gii Sa Di cn gi l Tht La Ma Noa Lc Gi/Ca, phi n th
gi l Sa Di Ni. Sa Di l phin m ca ting Phn smaera, cn gi l Tiu Ha Thng . Nht,
ngi (nam) i co tc v c v con cng gi l Sa Di. Dch l Vi Cu Tch , Tc T , Cn
Sch , Tc Ch c Hnh T ...
2.8 Xa Di
Xa Di l phin m ca ting Phn Sa Mi, tn mt loi cy, dch l Cu K. hai m Sa Di v Xa Di nu
khng vit ra ch (Phn hay Hn) th c ging nhau.
2.10 Di gi
Di gi l phin m ca ting Phn megha
N m Bt
y l cu nim Pht c ghi li trong cun "Bt S Lc Bin - Thit Truyn" in ti SiGn nm 1913 Imprimerie F. H. Schneider12, phn nh mt phn no m c v cu nim min Nam VN vo u th k
XX. Cc cu nim Pht thay i theo mn phi (Tnh , Tiu Tha, Thin Tng ...), khng gian (a
phng/phng ng, m rng hn - Nht, Hn, VN, TQ ...), thi gian (m thng c, trung c hay hin ti)
v ngay c c nhn ngi nim. Hc gi Hunh Tnh Ca trong "i Nam Quc m T V" (1896) ghi cu
nim ny l Nam
4. Ph ch v ph bnh thm
Bn c c th tham kho nhng kin cng trao i v vn A Di Pht hay A Mi Pht trn mng,
c nhiu trang lin h nhng i khi l
http://www.diendanphatphaponline.com/diendan/showthread.php?7864-N%C3%AAn-ni%E1%BB%87m-AMi-%C4%90%C3%A0-Ph%E1%BA%ADt-hay-A-Di-%C4%90%C3%A0-Ph%E1%BA%ADt (22/8/2007)
http://www.tinhthuquan.com/HoNiemVanDap/VD170509-1.htm (17/5/2009)
http://facts.baomoi.com/2011/03/10/t%E1%BA%A1i-sao-l%E1%BA%A1i-ni%E1%BB%87m-nam-mo-adi-da-ph%E1%BA%ADt/ (10/3/2011)
http://diendan.daitangkinhvietnam.org/viewtopic.php?f=39&t=3540&start=10 (17/3/2011)
http://www.youtube.com/watch?v=4zI5BSL4KyQ (29/8/2011)
http://www.thuvienhoasen.org/D_1-2_2-104_4-12409_5-50_6-1_17-104_14-1_15-1/ (21/6/2011)
http://www.phattuvietnam.net/diendan/16436.html (25/9/2011)
...v.v
Cc dng bin m trong thut ng Pht gio l mt ngun d kin phong ph phc nguyn m c, nht l
khi so snh vi ting Phn, mt loi t ng vi h thng m thanh rt n nh; bn c c th tham kho lot
bi "Bt hay Pht?" v cc d kin lin h, nh trn cc trang mng http://khoavanhocngonngu.edu.vn/home/index.php?option=com_content&view=article&id=2125:bt-hay-pht-phn3&catid=71:ngon-ng-hc&Itemid=107 hay
http://www.chuaphatgiaovietnam.com/PDF/TSPH_20_21_All.pdf ...v.v...
Vn t ra v cc cch c khc nhau ca Mi v Di, theo thin ngi vit, cn lin h n khi nim
Tam Nghip (Thn-Khu-) hay tng ng vi m hnh tam gic ng ngha (Triangle of
reference/meaning) ca Ogden v Richard: k hiu (t/word), s vt c ch (referent) v khi nim v s
vt c ch (thought); hay theo Ferdinand de Saussure gm c du hiu (sign), m thanh (signifier) v
tng (khi nim, signified). y l nhng vn nn c tra cu thm nhng khng thuc phm v bi
vit ny. Ngoi ra, c nhng cu chuyn lin h n Mi v Di nh
"Nguyn nhn ca sai lm l do thi nh Nguyn c 1 v cng cha tn l Cng tng Tn N Th MI, nn
trnh HY nh cha phi c chi thnh DI. C vy ri thnh quen, cc Thy trong nc khng c
hc hnh chu o nn c tng l ng" trch t trang http://www.daophatngaynay.com/vn/phatgiao-vn/sukien-van-de/8965-Tu-A-Mi-Da-Phat-lai-nghi-them-ve-van-nan-cua-Phat-giao-VN.html
Trong t in Taberd (1838, tht ra phn chnh l chp li t bn tho son xong vo thng 6/1773), cc cm
danh t Di Lc, Di hin din, cng nh trc hn trm nm t in Vit B La (1651) cng ghi
nhn r rng hai m khc bit d v m (v cc m din, dn, dit, di ...) - nn kh nng king hy ca cng
cha nh Nguyn (nu c) tn MI (i thnh DI) rt kh xy ra.
1) Thch Tr Tnh (2006) "Hng Sen Vn c" NXB 2006 - xem chi tit trn mng
http://www.quangduc.com/coban-2/283huongsen.html
2) Terry Crowley (1987) "An introduction to Historical Linguistics" NXB University of Papua New Guinea
Press, University of the South Pacific. Ti bn ln th 4 vi GS Claire Bowern (NXB Oxford University
Press, 2009).
3) Mt dng ch Nm di da v ch du lm thnh phn hi thanh: tc di lm bing bi trn ... ngc
y di rng (Pht Thuyt i Bo n Trng Kinh), khn bit lng ngi vn di (Quc m Thi Tp,
Nguyn Tri), c khi thm b trng ch ngha. iu ny cho thy hai m di v di (nu cng gc)
c khc nhau xa vo th k XIV, XV cng nh chng hin din rt lu i trong ting Vit. Ch y
(full/ting Anh mn HV, ngha c ca di) c Morris Swadesh lit k trong bng t cn bn. Thuyt Vn
Gii T bin hiu 6038 ghi ch him mi (Unicode 957E) trong b trng ngha l
[ ]
Mi/Di [v di thit ]cu trng dTng trng nh thanh
4) cc d kin v ting/ch Phn c trch t trang http://dsal.uchicago.edu/cgibin/romadict.pl?query=kasmira&display=utf8&table=macdonell , http://www.sanskrit-lexicon.unikoeln.de/monier/ hay http://sanskritdocuments.org/dict/ v.v
5) xem chi tit v Duy Ma Ct trang http://news.sina.com/c/2008-04-01/120215269365.shtml . Vimalakrti
c cc ngha khng bi bm (khng d bn, spotless), trong tro (transparent), trong sng (bright), tinh khit
(pure), tn mt v b tt ... Cng nh cc t Phn (c) khc, thng c phm tr ngha rt rng - xem chi tit
trang http://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/romadict.pl?query=Vimala&display=utf8&table=macdonell