Diascros Ep1TortAl:
(CesAREO SANCHEZ IGLESIAS
‘CooRpeNADox:
FRAscisco CARBALLO
Prema Eoicion:
Mao 1993,
OF RANA CaLo
‘© Promocons CuLTuRAIs GALECAS S.A.
‘Apxstang 1371
36200 Vico
DrseS0 GrAnco € Capa:
Xos0 Tanoans
ISBN
84-608-5909.8,
Desosrro Leciat:
VG-183.93,
lareensa:
Nompnrer - Run Da. ALatxTO AGUiAR, 103-85C. 3 - PORTO - PORTUGAL
LESTE LBRO CONTOU CUNIEA SUBVENCION DA
Consent v€ Cuttura & XuvEtupe,
Dineceadn Kerat. pe CULTURA,
R.45,4S3
A Cultura castrexa
FRANCISCO CALO
@ HistToRIA DE GALICIA # Aos meus fillos
Sofia, Francisco e Irene.
INDICE XERAL
InTRODUCCION
7
A CUESTION DO NOM! MW
CASTROS E CITANIAS . 7
HISTORIA DAS INVESTIGACIONS 23
TExtos CLASICOs 26
Da Baixa ROMANIDADE AO SECULO XIX .. 29
SECULO XX ... se 34
© _ LiMires CRONOLGOXICO-XEOGRAFICOS 41
— LIMITES CRONOLOXICOS .. 46
A CUESTION DO CELTISMO 60
LIMITES XEOGRAFICOS ... 65
© TerRiTorIO E POBOADOS 23
OS ASENTAMENTOS .. 75
Os EMPRAZAMENTOS « 77
—A FORMA . 81
ONUMERO 83
AS DIMENSIONS 84
HABITAT ... 86
VC -D— DeFENsAS ou PECHES 87
‘TERRAPLENS OU VALOS «. 88
PARAPETOS « 89
Foxos .. 89
MURALLAS 90
PEDRAS FINCADAS 93
FUNCION DAS DEFENSAS CASTREXAS 97
JO AD —URpanisMo 102
CULTURA MATERIAL 119
PLASTICA . 135
GUERREIROS 137
(CABEZAS HUMANAS 141
(CABEZAS ZOOMORFAS ... 143
SEDENTES . 144
FIGURAS DI 145
DECORACIONS ARQUITECTONICAS 147
“PepRAS FORMOSAS™
Economia ..
ORGANIZACION SOCIO-POLITICA
GUERRA E RELIXION
— ARELIXION
ConcLusIONS
fxpice onomAsTiCo
BIBLIOGRAFIA ..... A CULTURA CASTREXA
INTRODUCCION
Escribir un libro sobre a Cultura Castrexa era algo que non en-
traba nas nosas previsiGns por un feixe de argumentos dos que
nos resulta mesmo pouco doado facer unha gradacién. En pri-
meiro lugar est4 o tema en si. Hai cousa de 15 ou 20 anos era
tan pouco o que se sabfa sobre esta cultura que facer un libro
sobre ela non tifia demasiados problemas. Hoxe, os avances, as
investigaciOns dispersas sobre tantos aspectos do tema fan que
un s6 investigador tefia dificultades 4 hora de encarar con rigor
¢ profundidade a gran riqueza de manifestaciéns. Non se trata
de que un investigador aillado non tefia controlado todo 0 que
se publicou nos iiltimos anos, sen6n que os vieiros de actuacién
encamifiados ou suxeridos son tantos e dispares que a empresa é
mais propia dun equipo que dun home s6. Outra cuestién, que
aparentemente entra en contradiccién coa anterior, € 0 feito da
inflacién de publicaciéns xerais, xa monogrdficas, xa en
Historias de Galicia, que con moi poucas variantes —ds veces
retrocesos— estan desde hai un tempo a incidir sobre o tema; fa-
cer unha méis pode parecer unha redundancia custosa e estéril
Sentado o anterior, xurde a idea das Ediciéns A Nosa Terra
de facer unha coleccién tematica de aspectos da Historia de
Galicia entre os que, unha vez mAis, ten que entrar 0 Castrexo.
Encrgasenos a elaboracién ¢, malia as nosas dibidas, resulta
escusado e obvio dicir que aceptamos. Varias son as raz6ns. De
entrada fase facer, fose quen fose, e despois de tantos anos adi-
cados ao estudio deste eido da nosa Historia pensamos que algo
poderiamos aportar. Pero a continuacién chegan os condicio-
nantes,
Primeiro, por escomenzar por algtin, esta o l6xico limite de
p4xinas, cento e poucas, cando unha das iiltimas obras xerais
—s6 para Portugal— sobre a cuestién ocupa 400 de gran forma-
to, € nés mesmos fixemos unha tese de doutoramento sobre un
apartado moi concreto nun milleiro de folios. En segundo lugar
indicasenos que a obra ten que ser de divulgaci6n, de alta divul-
gacién e que ao mesmo tempo xere polémica entre os especiali
tas. Todo isto é ben dificil de conxugar, custounos Deus e axuda
tentar facelo e moi posibelmente non formos quen de conseguilo.
HAI COUSA DE 15 OU
20 ANOS ERA TAN
POUCO © QUE SE
‘SABIA SOBRE ESTA
CULTURA QUE FACER
UN LIBRO SOBRE ELA
NON TINA,
DEMASIADOS
PROBLEMAS A CULTURA CASTREXA.
Expliquemos, pois, 0 que fixemos, non para curdrmonos en
satide, sen6n para servir de prevenci6n a lectores interesados
nun achegamento ao tema ou para aviso de navegantes co com-
pas interferido que pretendan entrar a saco —no seu dereito es-
tin— facendo criticas ¢ recensidns destructivas. E obvio que 0
autor sabe algo mais sobre plastica que o que di nas poucas pa-
xinas deste libro... (ainda que o esencial si esta dito).
Procuramos fuxir da erudicién ¢ do cientifismo mais propio dun
traballo doutra natureza que dun libro que pretende levar ao
gran publico uns cofiecementos sobre 0 que foi, segundo nds sa-
bemos, a Cultura Castrexa. Tentamos introducir nalgtins aparta-
dos ideas persoais sobre a nosa visién dunha cultura como a
castrexa, ideas que, por ser persoais, son discutibeis e nas que, a
priori, non pretendemos ter toda a raz6n. Ai si pode entrar a po-
Iémica, pois son aspectos de método, interpretativos, € dicir, son
cuestiGns epistemoléxicas e polo mesmo discutibeis.
Noutros apartados non ten senso buscar aqui tipoloxias ou
mesmo dataciéns para certos elementos ergoléxicos. Por exem-
plo, nas lifias adicadas 4 ceramica non terfan por que aparecer
‘os vasos de asa interior horizontal, “intimos” na linguaxe colo-
quial cando falamos cos nosos colegas portugueses, que xunto
cos en orella tefien unha cronoloxfa augtistea evidente. Non pre-
tendemos facer isto, senén divulgar cousas que son certas.
enunciar cuestidns que son discutibeis e ofrecer visiéns persoais
hist6rico-antropoléxicas sobre aspectos que consideramos de-
senfocados en publicaciéns estrictamente arqueoldxicas. A
Cultura Castrexa, como toda cultura. € algo humano € por con-
seguinte dificil de aprehender e expor nun traballo mais ou me-
nos extenso.
Sabemos da dificultade de comprender unha cultura viva.
Pojiamos un exemplo. Cando Bronislaw Malinowski estudiou
6s habitantes das Trobriand chegou a unhas conclusins, ¢ anos
despois os seus propios discipulos, manexando os mesmos da-
tos, chegaron a outras... Translademos isto a unha cultura desa-
parecida hai 1.900 anos. Para estudiala contamos unicamente
coa nosa bagaxe cultural, cos nosos prexuizos e cos materiais
(sempre unha infima parte do que haberfa) que chegaron a nés.
Evidentemente as nosas conclusiéns non poden ir mais al dunha
caricatura, méis ou menos semellante 4 realidade, pero nunca
poderin ter a semellanza dun retrato.
& ee aus exetnplb, Se nun castro atopamos unha ara adica-
‘dade dos ‘atran dee a elaborar teorfas sobre a relixio-
Gide pensar gue es a castro. ¢Non € igualmente licito & hi-
plantou a a ay ie Lapa estranxeiro chegou ao castro ©
cidiides bat Sotids a ss icfa ao resto dos moradores? Nas nosas
por lea todos rezan ae cnueetros, igrexas € santos. ,Andamos
identifieades con? cotfo? {Sentimonos todos igualmente
Posibel it 7
Imente moitos arquedlogos dirdn que si nun futuro. A
A CULTURA CASTREXA
frase de Estrabén de que os Galaicos eran ateos foi interpretada
como que non representaban figurativamente aos seus moitos
deuses. E posibel, pero tampouco & indemostrabel que moitos
fosen realmente ateos. ¢E licito teorizar sobre a funcién guerrei-
rae a belicosidade dos castrexos cando practicamente non ato-
pamos armas ofensivas nin defensivas? {As poucas que hai dan
pé para asegurar que os habitantes dos castros non facfan mais
que meterse en liortas? Pensamos que non, pero os arqueélogos
¢ os historiadores en algo nos temos que entreter e se a Historia,
como dixo Duby, non € mais ca un xénero literario, é valido teo-
rizar, pero a partir de estatisticas fiables, non sobre a base de ca-
tro datos, as mais das veces collidos de esguello.
E certo que seguindo este vieiro poderiamos chegar a un es-
téril nihilismo; pero non & menos certo que actualmente os estu-
dios sobre Cultura Castrexa, imbuidos en moitos casos polo
mundo anglosaxdn, tentan chegar a explicaciéns baseadas en
modelos tedricos. Primeiro constniese, ou acéptase, 0 modelo e
logo férzanse os datos para facelos encaixar, por exemplo no re-
ferente 4 distribucién espacial, 4s cronoloxfas, & sociedade, a re-
lixidn... Contra tales modelos non temos mais prexuizos que
contra as estatisticas, Coidamos que excavando media ducia de
castros non se poden construir modelos. Os paradigmas virdn
despois de moitas excavaci6ns, non antes. E aquf enlazamos co
que diciamos ao primeiro: fixose moito nos tltimos 15 ou 20
anos, pero por esa raz6n estamos nunha fase do cofiecemento
que esixe moito mais traballo de campo ¢ gabinete, para logo,
nun estudio colectivo, tentar facer unha aproximaci6n, sempre
moi distorsionada, da realidade cultural castrexa. Pedir mais
coidamos que € absurdo, pois os arquedlogos traballan sobre 0
atopado, que certamente sera sempre por raz6ns obvias unha in-
fima parte do que habia.
Despois destas aclaraciéns entraremes no asunto, sendo
_conscientes de que 0 ) nico que podemos asegurar ¢ que conece- a
Miateriais, que procuramos achegamos.acles con humil~
“en pretender descubrir mediterraneos, que nos esforza-
mos por seguir as indicaciéns (divulgacion ¢ contraste) que &
Editorial nos encargou e que desexamos que este libro non tefia
unha reedicién, senén unha revision global, 0 que demostraria
que a arqueoloxfa do Noroeste g0za de boa satide. ;
Con respecto As cuestiéns de método, coidamos que e preci-
so explicar a diferencia de tratamento bibliografico duns capitu-
los verbo dos outros, Nos primeiros apartados, sobre todo no
adicado aos limites, son tantas as opiniéns que pensamos que
deberiamos citar autor, ano ¢ paxina despois de cada unha delas.
Isto non € moi propio dun libro de divulgacién, pero na nosa
opinién cada limite proposto € responsabilidade de quen 0 pro-
puxo, polo que debe de figurar 0 seu nome. Nos restantes capi-
tulos, moito mais xenéricos ou teéricos, a lectura do texto, sen
interrupciéns de citas bibliograficas, resulta moi ben mis fluf-
af Lictto TEORIZAR
‘SOBRE A FUNCION
GUERREIRA EA
BELICOSIDADE DOS
CASTREXOS CANDO
PRACTICAMENTE NON
ATOPAMOS ARMAS
‘OFENSIVAS NIN
DEFENSIVAS? A CULTURA CASTREXA,
da, e 0 listado que vai no fin do libro recolle a todos os autores
que se empregan, apoian ou discuten para cada cuesti6n.
Conxugando este dobre método de citas pensamos que cum-
primos os obxectivos de divulgar ¢ ao mesmo tempo de facilitar
‘aos lectores interesados a principal bibliografia sobre cada un
dos temas. A descompensacién numérica de autores dun capitu-
lo con respecto a outro non é mais que o reflexo real de por on-
de camifiaron ou camifan as investigaciéns sobre a Cultura
Castrexa.
A cuestién do nome A CULTURA CASTREXA.
Xa van ald méis de un cento de anos desde que os investigado-
res, con mellor ou peor formacién, con mais ou menos luces ¢
con resultados de moi desigual fortuna se vefien adicando a tra-
ballar sobre unha longa ctapa do devir hist6rico do Noroeste
bautizada como Cultura Castrexa, Idade do Ferro e mesmo,
nunha obra clave e recorrente, Civilizacién Céltica de Galicia.
E ben sabido que as tradicionais divisions & periodos da
Historia e da Historia da Arte non adoitan ter nomes que res-
posten 4 sia verdadeira esencia, nin moito menos que engloben
© conxunto das stias connotaciéns; pero ainda asi estan acufia-
dos, son de todos cofiecidos e por conseguinte funcionan. Algo
semellante sucede coa expresién Cultura Castrexa. O primeiro
elemento coidamos que esta correctamente empregado, pois.
malia haber tantas definiciéns de “cultura” como autores se ¢s~
forzaron por definila, se aceptamos que se trata da totalidade de
cofiecementos e comportamentos (técnicos, econémicos, artisti-
cos, sociais, relixioso: que caracterizan unha sociedade hu-
mana concreta, é perfectamente valida ¢ expresiva para 0 que
nos ocupa. O segundo elemento pode ser discutfbel, argumen-
tando que se trata dunha sinécdoque, xa que_o tipo de asenta-
mento, de poboado —o castro— se fixo definitorio da cultura,
Me Casrode Coaia.
13 14
NESTE LIBRO NUI
APARECERA A
PALABRA HABITAT
COMO SINONIMO DE
"ASENTAMENTO OU
CASTRO, POIS ESTE
NON E MAIS QUE “UN
‘ASPECTO MOI
Castelo de Fana.
Vista parcial
a muralla medieval
Corre defensiva
A CULTURA CASTREXA
Notarase que neste libro nunca aparecerd a palabra habitat co-
mo sinénimo de asentamento ou castro, pois este non € mais
que “un aspecto moi particular das relaciéns dinémicas que pro-
manan do primeiro”, como xuntamente con Sierra Rodriguez
nos esforzamos en tentar demostrar hai xa bastantes anos ¢ debo
recofiecer que sen éxito, a xulgar mesmo polos traballos mais
recentes nos que habitat e castro se seguen a empregar indistin-
tamente.
Despois deste inciso de precision terminoléxica, retomémolo
calificativo “castrexa’’ para concluir dicindo que non nos parece
“desaxeitado se 0 aplicamos co mesmo senso co que se fala de
cultura alded, vilega ou pacega, dicir, no caso que nos ocupa
como © conxunto de cofiecementos_¢ comportamentos que ca-
racterizan 4 sociedade humana que habita nos castros.
™ Pero chegados a este punto cémpre facer unha matizacién.
Para que 0 titulo funcione é imprescindibel conservar, indepen-
dentemente da lingua que se escriba ou se fale, a grafia e 0 son
galego, tendo en conta que en moitas outras zonas de Espaiia ta-
mén hai poboados chamados castros, de af que se fale de cultu-
ra castreiia; a nosa € distinta e, sen necesidade de engadir a ver-
ba Noroeste, abonda cun sinxelo “X” para diferenciala. Non
ocorre © mesmo en Portugal onde, por razéns obvias, a grafia
castreja € comtn 4 cultura que nos ocupa € a todos os demais
castros situados ao Leste e Sur da mesma.
Hai uns anos, esta denominaci6n de Cultura Castrexa, que
nés defendemos coa argumentacién anterior, recibiu unha serie
de criticas bascadas no feito de cada vez mais estaren a aparecer
materiais da Idade do Bronce e medievais nos recintos castre-
xos. Coidamos que a presencia destes elementos en nada desvir-
tGa o vello concepto de Cultura castrexa; 0 tinico que tefien que
facer os arquedlogos é adxudicar a cada perfodo cultural o que
lle € propio, pois a continuidade ocupacional ou a reutilizaci6n
A CULTURA CASTREXA
dun asentamento non impede aillar unha etapa concreta € dife-
renciada da ocupacién. Non ten nada de estrafio, mais ben é lo-
xico, que en momentos de perigo, xa sexa na baixa romanidade
cando a entrada das primeiras incursiéns xermanas, ou ao longo
da [dade Media, coa inseguridade producida polas razzias ou
algaradas de musulméns, normandos ou correlixionarios, se reo-
cupasen moitos castros, aproveitando os seus emprazamentos ¢
defensas, reforzando estas ¢ mesmo construindo no seu interior
recintos murados, de perimetro loxicamente mais reducido, coa
stia torre defensiva. Poderfanse citar exemplos a cito, pero con-
form4monos con traer aquf o Castro de Faria (Barcelinhos) no
que traballamos varios anos e, cando nés cansabamos de limpar
buratos de poste con materiais do Bronce, iamonos 4 zona do
Castrexo ou a parte alta, arredor da torre medieval, onde reco-
Iliamos cerdémicas negras e mesmo moedas portuguesas e de
Castela perdidas polos asaltantes galegos que, sabemos polas
fontes escritas, mesmo chegaron a capturar e dar morte ao fillo
do alcaide. gE Faria un castro? Por suposto que si; 0 unico que
hai que facer € distinguir as tres fases de ocupacién, e para iso
se traballaba baixo a direccién do profesor Brochado de
Almeid:
Idade do Ferro & outro dos nomes cos que se define esta eta-
pa cultural do Noroeste. Evidentemente foi, e é, aplicada mime=
ticamente, mais por raz6ns de tipo cronoléxico que tecnoldxico.
No primeiro milenio antes de Cristo’espllase-a metalurxia do
ferro por Europa. Remiata, pois:a Idade do Bronce dando paso 4
do Ferro e, xa que no Noroeste aparece a Cultura Castrexa, esta
serd incardinada na nova idade; pero no Castrexo, como se ve-
14, 0 ferro € mais ben escaso, ocupando unha porcentaxe infima
con respecto ao bronce, cando menos ata chegar aos derradeiros
intres da stia evolucién, coincidindo xa coa dominacién roma-
na. Por esta razén coidamos que este nome nonten senso no
Noroeste, onde da Idade do Bronce pasamos 4 Cultura Castrexa
¢ chegamos 4 Romanizacién sen o ferro mereeer carta de cate-
gorfa para definir nada.
Temos, por ultimo, Ci acién Céltica de Galicia. O de civi-
lizacién non incomoda excesivamente, pois ainda que para certos
antropélogos seria o estado ao que chegaron algunhas culturas,
por exemplo a aparicién das cidades (caso de Gordon Childe), na
realidade non hai diferencias substanciais ou ontoléxicas entre
cultura e civilizacién, En canto ao de chamarlle céltica, confor-
mamonos polo de agora con dicir que & un adxectivo que, cando
menos, minimiza toda a gran complexidade da Cultura Castrexa.
Pero resulta que foi nada menos que Florentino Lépez Cuevillas
quen nos ensinou € nos segue a ensinar a todos moitas cousas a
través do magnifico libro que quixo titular asf.
Hoxe ningtin arquedlogo chama deste xeito 4 Cultura
Castrexa, pero indefectibelmente todos os profanos preguntan
‘aos excavadores ¢ conferenciantes polos castros celtas, as casas
15
LA VILIZNGQ0N
CHEM PN GACY
Portada da Civilizacién
céltica de Lopez
Cuevillas. libro clave para
aconecemento da Cultura
Castrexa.
DA IDADE DO BRONCE
PASAMOS A CULTURA
CASTREXA E
CHEGAMOS A.
ROMANIZACION SEN
‘© FERRO MERECER
‘ARTA DE CATEGORIA
PARA DEFINIR NADA. A CULTURA CASTREXA
celtas, as esculturas celtas... Pero esta € outra cuestién que abor-
daremos mais adiante.
Para nds esté claro que a denominacién correcta € precisa-
mente a mdis empregada de Cultura Castrexa ou, abreviando de
xeito Iéxico, 0 Castrexo.
Castros e citanias A CULTURA CASTREXA
Seguindo coas cuestiéns previas de terminoloxia atopamonos
con que hai diferentes nomes para os asentamentos _castrexos:
castro, citania, castelo, suvidade, castrilln, cidade, croa... con
moitas variantes e composios. ——
Todos estes nomes tefien suscitado abondosa bibliografia,
tanto desde o punto de vista etimoléxico como da funcién que
hipoteticamente desempefiaban na organizacién e ocupacién do
territorio. Non imos entrar no campo dos significados, por outra
banda evidentes na meirande parte dos casos, pero si cmpre fa-
cer unhas cantas puntualizaciéns.
Durante moito tempo considerouse axiomético que os asen-
tamentos con nome derivado de civitas eran superiores en ex-
tension e mais importantes que os procedentes de castrum. Isto
fixo que alguns investigadores ou eruditos rebautizasen, crisma-
sen OS xacementos que estaban a excavar ou que pertencian ao
seu pobo, cando a toponimia, ¢ obviamente os paisanos, se em-
pefiaban teimosamente en dicir que eran castros. Certamente hai
cidades, cividades, suvidades... de gran extensién ¢ castros pe-
quenos; pero son tamén abondosos os casos contrarios. Sen sair
de Galicia citemos tan s6, por razéns de proximidade (2,5 Km.)
© grande castro de Santa Trega comparado co pequeno
Cividans. Isto mesmo fixoo notar para a zona portuguesa de
Ribeira Lima o profesor SILVA (1986: 19).
Os defensores da hipétese civitas versus casirum chegaron a
teorizar : ‘sobre_a ocupacién permanente dos primeiros fronte ao
papel de residencia esporddica en tempos de inseguridade, ergo
sen habitaciéns pétreas, dos segundos. Hoxe isto est totalmente
fora de lugar. ~
‘A orixe da palabra citania fixo correr tinta € mesmo motivou
un titulo ao que tan sé Ile falta a palabra “gracias” para figurar
en chapas e pancartas. Referimonos ao lacénico “Citanias, no”
de Dominguez Fontela que, malia ter unha rabiosa actualidade,
foi escrito en 1925. Foi precisamente Martins Sarmento, 0 exca-
vador da Citdnia de Briteiros, quen encomezou a_polémica.
© 10 de xanciro de 1877 escribe unha carta ao Marqués de
Sousa Holstein na que lle di que cofiece catro citanias en
Portugal (Briteiros, Sanfins, Monte da Saia e Baiaio) —da ulti-
ma di que parece ser cousa moi pequena, pero que se chama asi—
19
A ORIXE DA PALABRA
CITANIA FIXO CORRER
TINTA E MESMO-
MOTIVOU UN TITULO
‘AO QUE TAN SO LLE
FALTA A PALABRA
“GRACIAS” PARA
FIGURAR EN CHAPAS E
PANCARTAS. i
20
Citdnia de Briteiros vista
desde a casa de Martins
‘Sarmento.
PODEMOS ASEGURAR
QUE CITANIA E UN
TOPONIMO APLICADO
AUN XACEMENTO
CASTREXO DO MESMO
XEITO QUE CASTELO,
CIDA, SUVIDADE, ETC.
EA ARQUEOLOXIA
NON DETECTA
VARIANTES NIN,
MOITO MENOS
XERARQUIZACIONS.
ACULTURA CASTREXA
e unha Quitania “que naturalmente sera Citania con C duro” en
Ourense. Desta di que a menciona Bermtidez; supomos que se
refire ao libro de Cedn de 1832. Remata a carta engadindo:
“Estou firmemente persuadido que temos mais, e que esta pa-
lavra nao € sendo a Cytian (Ci + tian, ti = caza; plural tian) de
que se falla no paiz de Galles, e que por 14 parece serem tao vul-
gares, como para aqui as Citanias” (SARMENTO, 1941: 15-
16). Facemos notar que a ortografia ¢ a do XIX, polo que ca:
casa. Resulta obvio que Sarmento ainda profesaba o celtismo do
que mis tarde abxurarfa con vehemencia. Non est claro que 0
Monte da Saia ou Baio fosen nunca citanias; cofiecemos ben
esas zonas € xacementos e non escoitamos a ninguén chamarlles
dese xeito.
Segue Sarmento preocupado pola cuestién etimoléxica, che-
gando a facer un inquérito entre os asistentes 4 “Conferencia
Arqueoléxica” na que deu a cofiecer os resultados das primeiras
excavaciéns en Briteiros, ¢ os ilustres asistentes (Virchow,
Cartailhac, Vasconcelos...) inclinanse maioritariamente polo éti-
mo latino civitas > civitatania/civitatanea. Como non son estas
as augas nas que navegamos con algo de seguridade, deixemos
© tema para 0s lingilistas.
Nos tltimos tempos ainda se foi mais al4 coa palabra citania,
chegando a ser empregada por algdns como sinénimo de cas:
castrexa. Se 0 anterior eran conxecturas, equivocadas ou non,
pero ldxicas, esta nova acepcién é totalmente inadmisfbel. Nos
castros hai casas € outras moitas edificaciéns, como no seu |u-
gar veremos, pero citanias non.
aptne Por hoxe podemos asegurar que citania ¢ un topénimo
a »s ‘emento castrexo do mesmo xcito que castelo,
a, Suvidade, etc. a-arqueotoxfa non defecta variantes nin
mole gas erequicaciges que leven aparellado tal ou_cal
Nee s ‘0 na lingua e bautiza accidentes xeogra-
A CULTURA CASTREXA
ficos e rufnas, trebellos e plantas... segundo unha dindmica pro-
pia que 4s veces os eruditos tentan variar, afortunadamente sen
éxito, Hoxe, malia o dito por Sarmento cando tifia moito intere-
se en emparentar aos castrexos cos galeses, sabemos que os xa-
cementos chamados citanias son escasfsimos e 0 Monte da Saia
segue a ser Monte da Saia.
rte Historia das investigacions A CULTURA CASTREXA
Vaia por diante que este apartado non pretende nin moito menos
ser exhaustivo, 0 que por unha banda estaria aqui fora de lugar
€ por outra o numero de paxinas que se precisarian para facer
un estudio riguroso e totalizador serfa moi superior as asignadas
para este libro, que ten como vocacién dar unha visién global,
actualizada e divulgativa da Cultura Castrexa.
En calquera dos manuais ao uso aparece unha relacién de
fontes antigas que fan referencia ao tema que nos ocupa.
Obviamente isto non nos exime de voltar a citalas aqué. Iran ta~
mén aparecendo os diferentes autores que, con maior ou menor
intensidade e lucidez, teorizaron sobre 0 Castrexo; veremos fa-
ses dlxidas e perfodos oscuros, reducindo nés loxicamente o nd-
mero de autores citados conforme aumentan os investigadores,
como € 0 caso dos tiltimos anos, nos que, pola raz6n que se ve~
4, pasan dun cento 0s que se adican a este campo da arqueolo-
xia do Noroeste.
Os cofiecementos adiantaron enormemente a0 longo deste
século. E tan grande a cantidade de datos, de certezas —e de
diibidas— que hoxe ten a arqueoloxfa que 4s veces pensamos
que todo isto xa se sabia de vello, cando a realidade € que, hai
100 anos, os poucos estudiosos que habfa daban paos de cego
Dolmen no Barbanza. 26
UNHA IDEA BASTANTE
ESTENDIDA NA NOSA
TERRA E A DO ATRASO
INVESTIGADOR CON
RESPECTO A ESPANA E
‘AOS PAISES
EUROPEOS. ISTO E
TOTALMENTE
INEXACTO, PRODUCTO
DUN XERALIZADO
COMPLEXO DE
GALEGOS E MINOTOS.
Pedras do raw
0 Castro de Barta
A CULTURA CASTREXA
tentando pér algo de orde no caos de rufnas e artefactos.
Castros, méamoas, pedras do raio, celtas, gregos... todo nun saco.
Hoxe temos diibidas e xorden problemas novos; pero hai que re-
cofiecer 0 mérilo e 0 cerebro que tiflan os pioneiros que, sen
méis ferramentas de apoio que a Idxica € o estudio, fixeron as
primeiras disecciéns.
Unha idea bastante estendida na nosa terra é a do atraso in-
vestigador con_respecto a Espafia ¢ aos paises europcos. Isto é
Totalmente inexacto, producto dun xeralizado complexo de gale-
‘20s € mifotos, ¢ para verificalo abonda co seguinte. Os nosos
Castros estaban poboados por gregos, por fenicios, por celtas... €
hoxe algiins sorrin; pois en Inglaterra “Todo habia de pertenecer
a.algo, a algo hist6rico y con una clara denominacién. No podia
confesarse un fracaso acerca del pasado remoto del hombre; ha-
bfa de estar poblado por alguien y en realidad no importaba mu-
cho que lo fuera por daneses, romanos, griegos, troyanos, Noé y
Jafet, las tribus perdidas, los fenicios o los druidas. Habia de ser
alguien concreto; tenfa que ser un pueblo concreto en el cual
uno pudiera apoyarse confiadamente. En esos momentos no te-
nfa cabida la incertidumbre anénima de la prehistoria moderna”
(GLYN, Daniel, 1977: 21). Pédese obxectar que isto foi dito pa-
ra un perfodo anterior ao que aqui ainda se segufa a buscar un
pobo concreto; pero é innegabel que se Schlieman descubre
Troia en 1871, sc no ano 1875 encomezan os alemdns as exca-
vaciéns en Olimpia e Marcelino de Sautuola enceta as de
Altamira, seré nese mesmo ano cando no Noroeste empeza a
desenterrar a Citania de Briteiros Martins Sarmento, merecendo
© aplauso de Hiibner, pois, como virfa 0 sabio aleman, non im-
portaba que as ruinas non fosen as de Troia ou Pérgamo. O real-
mente interesante era a coetaneidade do nacemento da arqueolo~
x{a, € oS castros entran nela con dereito propio ao mesmo tempo
que os xacementos gregos c exipcios (Flinders Petrie non enco-
mezar os traballos ata 1880). *
Cuestién distinta ¢ que a vistosidade dos achados non puider
competir coa que tifian os atopados naquelas exdticas excava-
ciéns, e asf vemos como os estudiantes de E.X.B. galegos cofie-
cen pazos e pinturas cretenses (Evans empezou a excavar en
Cnosos 15 anos despois de facelo Sarmento en Briteiros), men-
tres que descofiecen 0 méis elemental da stia propia Cultura
Castrexa. Quizd todo se deba a que non se soubo “vender 0 xéne-
€ raz6n tifa Hiibner cando recomendaba a Sarmento publicar
os resultados “A la Schlieman e em francés sendo possivel”.
Pero vaiamos con xcito € retomemos 0 tema desde o principio.
Textos clasicos
Fonog lasiaaies os autores da-Antigiiidade que-adicaron unha
pate ‘os seus escritos a falar do Noroeste;pero ningtin-deles 0
ix@ Coa profundidade que nés desexariamos. As mais das noti-
A CULTURA CASTREXA
cias son breves, unha simple cita que nin sempre podemos atri-
buir con certeza a este territorio; as iteraciéns, ou o que hoxe
chamariamos plaxios, son abondosas, co que as medias verda-
des, erros ou t6picos se transmiten de autor a autor.
Non se trata de facer aqui un listado de nomes, ben cofie-
cidos os mais deles, non s6 polos especialistas, e de doada
consulta nas Fontes Hispaniae Antiaquae, en GARCIA ¥
BELLIDo... e sobre todo na oportuna monograffa de RoMERO-
Pose que se esforzaron por ¢ para todos nés en escolmar o re-
ferente a Galicia, engadindo unha impecdbel sintese bio-bi-
bliogrdfico-estilfstica con aparato critico de cada un dos auto-
res. A eles remitimos. Pero obviamente o lector estaré espe-
rando ¢ esixindo que aqui se diga algo. Citemos, pois, os
mais importantes.
“ Estrabén adica 0 III dos 17 libros da siia Xeografia a falar da
Peninsula Ibérica, na que endexamais estivo, pero da que tifa
infor siéns escritas de Posidonio, Arteniidoro, Polibio ¢ ou-
tros, e mesmo datos orais recollidos de viaxeiros que si tifan
chegado a estas terras. E probabel que este Tibro for rematado
no ano 17 d. C. baixo 0 emperador Tiberio, A sta obra non é un
mero tratado de xeograffa, senén que nela hai mesturade datos
etnograficos e folclricos, polo que resulta impres' indfbel para
cofecer algo da situacién do Noroeste no periodo inmediata-
mente anterior 4s Guerras Céntabras.
Durante moito tempo os seus escritos foron aceptados sen
discusi6n, pero a critica actual ubicounos no seu_lugar. como
obra dun_grego romanizado e defensor-propagandista das con-
quistas romanas, que aplica sen pudor.o maniquefsmo Roma
versus-barbarie. O Noroeste, diel, € montafioso, frio, incomuni-~
cado e as stias xentes son primitivas € mesmo comen mantciga,
pan
landras ¢ bebenauga ou.unha especie de cervexa, entra-
mentres que os romanos tenen aceite, uigoe vifio, Todo isto,
2
(© REALMENTE
INTERESANTE ERA A
COETANEIDADE DO
NACEMENTO DA.
ARQUEOLOXIA, E OS
CASTROS ENTRAN
NELA CON DEREITO
PROPIO AO MESMO
TEMPO QUE OS
XACEMENTOS GREGOS
EEXIPCIOS.
(© Barbanza desde 8
Curotifia, Zona de
Postmarcos de Abaixo. 28
PLINIO © VELLO, POLO
“SEU CARGO NA
PENINSULA CONECE
‘MOI BEN O
TERRITORIO, POLO
{QUE PODE FACER
101
ADMINISTRATIVA DO
NOROESTE.
¥
A CULTURA CASTREXA
ainda que sexa certo, non deixa de ser un t6pico para contrastar
‘a cultura coa barbaric. Por outra banda non € doado discemir
Gando se refire ao qué hoxe é Galicia ou cando xeraliza para (o-
do o Norte de Hispania. Un traballo dunha gran pulcritude cien-
tifica sobre a cuestién é 0 de BERMEJO (1978).
Pomponio Mela, hispano da zona de Cadiz, escribe a sti
Choregeaphia en tres libros, dos que a nés nos interesa 0 tercei-
19, elaborado probabelmente baixo o emperador Claudio. Na
sia obra describe as costas, citando os rios que nelas desembo-
can e algiins dos pobos que as habitan. Significou un avance po-
la exactitude das ubicaciéns. Por exemplo di que os
esamarchos™ ocupan as alturas entre o Tambre e o Sar, € di-
cir, na peninsula do Barbanza, e ainda hoxe na divisién eclesids-
tica de arciprestados toda esta zona pertence ao de Postmarcos
de Arriba cara 4 ria de Muros ¢ Postmarcos de Abaixo cara 4 da
Arousa,
—Plinio.o Vello- que foi oficial de cabaleria en Xermania, pro-
curador da Hispania Citerior.e almirante da frota en Miscna,
‘ainda tivo tempo para escribir 160 volumes, dos que se conser-
van 0s 37 libros da sta Naturalis Historia. Polo seu_cargo na
Peninsula, no-ano-73-4,-C. (ao ano seguinte morreria asfixiado {
polos gases do Vesubio, ao querer estudiar a pé de monte a
Zale
crupcién do voledn) cofiece.-moi.ben o territorio, polo que pode _
facer_unha descricién xeogrdfica e administrativa.do_Noroeste,
asi como aportar moitos datos sobre costumes, fontes de rique-
za, aproveitamento dos recursos, etc... A siia obra € de consulta
“Obrigada para 0 cofiecemento ¢ ubicacién dos diferentes pobos
que habitaban 0 Noroeste.
Precisamente para incidir sobre ese asunto temos un comple-
mento en Ptolomeo ¢ a stia Xeografia. Este autor, grego de
Exipto, traballou no Museo de Alexandria no S. Il d. C. e dei-
xounos un listado de accidentes xeograficos e pobos, moitos de-
les xa coniecidos por Mela e Plinio; pero o seu traballo aporta a
novidade cientifica de que todos os lugares estén referenciados
_a medio de coordenadas xeograficas en graos ¢ minutos. O pro-
lema que se nos suscita & que, como era de esperar, as ditas
unidades non se corresponden coas actuais, polo que, malia as
tentativas de facer as oportunas correcciéns, traballo encarado
en profundidade xa hai uns anos por MONTEAGUDO (1947), non
sempre foi posibel situar con razodbel certeza todas as vilas, ci-
dades ¢ accidentes xeogréficos,
Poderiamos seguir enumerando e sintetizando autores clasi-
cos, desde Avieno a Floro ou ao bilbilitano Marcial, cantor dos
Nosos pelxes, Mariscos, caza ¢ ouriveria; pero coidamos que a
patton pocinals ests feita e remitimos novamente ao lec-
bipaciinides dee aconsellados No inicio deste tema. Para
a ete at : Tes lugares, dos conventos xurfdicos da
46-74) basendo wan prescindibel 0 traballo de TrRaNoy (1981:
nas fontes clisicas end epigrafia. Pero son ain-
A CULTURA CASTREXA 29
arountniti, Manne
a ee
Le woRD-OUEST
selon Ptolé
J
Tef———1
da bastantes as vilas dos que somente coficcemos 0 Nome, ¢ en Mapag de Galicia
ocasiéns a epigrafia, quiz4 por non saber interpretala, confunde (Fonte: A. Tranoy).
mis do que clarexa. Estamos a pensar concretamente no caso
da posfbel duplicidade de nomes de pobos que fai que uns auto-
Fes os ubiquen nunha drea ¢ outros noutra Mor diferente.
Da Baixa Romanidade ao Século XIX
Conforme-vai-esmorecendo oImperio Romano van tamén
rareando as referencias ao Noroeste. As xentes tefien outras preo=
cupaciéns mais apremiantes ¢ OS tempos non son doados para o
traballo intelectual. Os romano: caters i ° 8 ee
deste recuncho da Peninsula ¢ tefien dabondo con sobrevivir ¢
fentar defender o limes oposto do Rin-Danubio. Mesmo aqui. na FONeREaT, val
Gallaccia xa hai séculos romana. os temores € as eae IMPERIO ROMANO
son idénticos, non deixando tempo para escribir sosegadamente YAN TAME is
sobre eles mesmos. E por iso polo que non podemo: agardar ex-
cesivas novidades nas obras de Orosio ou Hidacio, moi posit 1
mente bracarense 0 primeiro ¢ limiano © segundo. pois, ainda
que tefian datos titiles para 0 que nos ocupa, Os scus intereses
i $s teiros. , a
Bn porouron deme. an Manno de Duo be
po de Braga, quen na sta pastoral, De correctione rusticorum,
REFERENCIAS AO
NOROESTE. AS XENTES
TENEN OUTRAS
PREOCUPACIONS MAIS
APREMIANTES E OS
TEMPOS NON SON
DOADOS PARA.
TRABALO
INTELECTUAL. 30
A CULTURA CASTREXA
Peixes e manscos
aparecen representados
‘nos mosaicos galegos,
(Museo Argueol
loxico
Lugo).
ofreceranos algtins datos
Cultura Castrexa,
Calan ‘as Tontes ata que chegamos. aos inicios do S. XVII,
pois as “curiosidades” que podemos atopar no Cardeal
Xerdnimo del Hoyo, o Licenetido Molina ou Ambrosio de
En 1610 aparece a Historia del Apéstol de lesus Christo
Sanctiago Zebedeo. Parrén y Capitér General-de-las Espaiias
le Mauro Castella Ferrer, que aporta unha serie de datos sobre
Pobos, inscriciéns, castros (0 de Francos ou Lupario mesmo cun
tipo de medidas que indican a condicién de soldado do autor) €
esculturas,
Pero vai ser no S. XVIII cando as referencias 4 Prehistoria
en xeral € ao Castrexo en Particular se multipliquen nos escritos
dos ilustrados como Seguin, Sarmiento, Sobreira, Cornide,
Huerta ou Flérez, ~~
_ O xesuita Pascasio de Seguin no seu Galicia Reyno de
Christo Sacramentado... (segue 0 longuisimo titulo ata 136 pa-
labras), editado en México en 1750, anque comete graves erros
histéricos, transcribe curiosos datos sobre monumentos ¢ anti-
gilidades, Fr. Marti armiento porta moitas noticias recollidas
ut
nas suas viaxes, vg. no Viaje que yo F;
desde San Martin de Mi 7 Gall
deixou nos seus Manuscri
Fe Pals nos imeresa agora: De fog Primeros po-
cla, Mapa ¢ iy ani ici¢
arpaden ee pie Pa corografico de la antigua Galicia,
§ descripciones de los 8ebgrafos griegos y roma-
Se
A CULTURA CASTREXA
nos, con una lista de la correspondencia de los nombres anti-
gutos a los modernos (1790), etc. Francisco Xavier Manuel de la
Huerta y Vega no seu Anales de el Reyno de Galicia, (1733) se-
gue, case sempre textualmente, a obra de Castellé Ferrer. E xa
Por iltimo hai que citar ao P. Enrique Florez, concretamente a
sia Espaiia Sagrada. Teatro geogrdfico-histérico de la Iglesia
en Espaia.
Nos anteriores autores, moi na lifia de todos os libros de via-
xes € crdnicas descritivas da Europa e a América, xerme da ac:
tual etnoloxfa, hai xa unha tentativa de asignar pobos concretos
e de procurar unha filiacién aos monumentos que citan ou des-
criben. E estes pobos van ser romanos, gregos e, en menor me
dida, pinicos, se ben xa se encomeza a apuntar a importancia
do elemento céltico. KIX
Na primeira metade do século seguinte hai que resaltar a
obra Sumario de Antigiiedades romanas que hay en Espaiia, en
especial las pertenecientes a las Bellas Artes de Cedin
Bermiidez.¢ imprentada en Madrid en 1832. 0 mesmo que fixe-
ra Huerta y Vega, este autor segue textualmente a Castella,
Neste século XIX chegardn, con retraso, a Galicia ‘as corren-
‘es roménticas ¢ neorroménticas, que dardn.un xiro.importanie
0s estudios hist6ricos. Non € 0 caso de repetir aqui algo tan sa-
bido como que a historiografia romantica encamifiou os seus es.
forzos en procurar as raices dos nacionalismos para reforzar
identidade propia fronte ao uniformismo neoclasicista que co-
ria por Europa baixo as bandeiras imperialists napoleGnicas.
Galicia, ainda que tarde, vai buscar tamén a stia especificidade ¢
para iso € preciso atopar un substrato étnico diferente ao das
restantes zonas peninsulares, e por conseguinte, xa que no Sur
do que andan sobrados é de pobos mediterrincos, os nosos de-
vanceiros serin os celtas.
Deixemos a valoracién disto para o capitulo seguinte e vexa-
MOs agora cales son gs autores que no S. caracterizado por
A CULTURA CASTREXA
tuas de guerreiros en pedra, montouse 2 teorfa da belicosidade
dos castrexos. Resulta curioso comprobar como os historiadores
manipulamos as fontes para facelas encaixar nos nosos precon-
ceptos. Nos.iltimas.anos, autores como Estrabén naliza-
dos e de Jos, previa demostracion de que a sta lif
Tiental conducfa a coniraporier ¢ resaltar as ventaxas da
clon Me nea” fronté’A “barbaric dos pobos conquista-
dos por Roma.Con boa ferramenta intelectual, 0 profesor Ber-
mejo foi procurando e atopando todos os t6picos ilustrativos do
anterior: os de aqui comfan landras, bebfan auga ou unha espe-
cie de cervexa e cocifiaban con graxa animal, mentres os medi-
terréneos tifian a sia triloxfa de trigo, vifio ¢ aceite. Remitimos
ao autor para non repetir aqui os exemplos da ideoloxfa de “an-
tropélogo victorian” que Estrabon tifa.
Pero o chocante estriba en que, se vel
nao fio dos nasos.razo«
_namentos-Estrabén- “principal dores. Asi pois hai castros que se ubicaron
isto enriba de xacementos mineiros, caso do de Baltar (Ouren:
se) onde ainda sobre 1940 a empresa SOMAR beneficiou mine:
ral de volframio-estafio; outros, sen se ubicar enriba do son
mineiro, si naceron para controlar as minas da zona ¢ circula:
cién do mineral, lembremos 0s castros do Courel (Lugo); moitoe
asentarfanse sobre zonas de paso e vieiros de comunicacién. E
bvio que. os casisos-antes da chegada dos romanos facendo Y=
estar i tre-cles-e-or-camifios fluviais tiveron
poboados ao longo das dias marxes dos rios, caso, Cnire a
dos dispostos nas elevaciéns sobranceiras do Loio (Castro a
Rei, Barda, Toural, Francos, Cortes, etc.). Algins quiz tive!
unha especial vocacién comercial a longa distancia. mais Cr
adiearse 4 pesca, como sucede cos de Vigo, A Lanzada (malt
dito da séa topografia), Baroiia, etc... Haberia castros, & ne
que simplemente foron feitos en zonas nas que poderfan oes
rolar a sa actividade agropecuaria. E. xa por tiltimo, hai gare
castros, tipo Sanfins, Monte Mozinho, San Cibran de Las...
posibelmente tiveron unha funcién de control e mesmo ade
trativa dun territorio ocupado por poboades mais pequenoy
tamos citando castros que desenvolven a sua actividade x2 9°,
© dominio romano ¢ que os invasores potenciarian ou mes
crearfan con esta finalidade, cn
Vemos, pois, que as funciéns son miltiples, ¢ con Con.
nagdns casos combinarfanse varias das citadas nos difere™
poboados.
O de menos, por conseguinte, é que uns aparezan €? in
ado ©
Que _desempefiar_un papel i inte nun erreo_accidentagt
_Cheo de vexetacién, Wes ds vexeucion enn non se explicarfan os aliflamentos
ACULTURA CASTREXA
vg. 0 das Cies, outros en peninsulas (Barofia, O Neixén...), moi-
tos nas abas dos montes (Santa Trega) ou no cumio (Monte
Mozinho), cn zonas altas ¢ totalmente chas (San Cibrin de Las,
‘ow ainda mellor Viladonga), ou que vaian desde o nivel do mar,
coas murallas actualmente desfeitas polas marusias, por exem-
plo Barofia, ata sobrepasar os 1.000 m. de altitude, caso de
Lesenho (Portugal). Pensamos que, despois de todo o dito, bus-
car alturas medias para todo 0 territorio castrexo, como se ten
feito, carece de interese, pois loxicamente os castros estén asen-
tados no terreo e se Galicia e o Norte de Portugal tefien unha al-
titude media os seus castros terdn a mesma. Honestamente coi-
damos que facer isto pode resultar entretido, pero que en nada
axuda ao avance das investigaciéns, ¢ moito menos mentres os
estudios non especifiquen con claridade as cronoloxias de cada
castro cartografado.
A forma
Hai algdin xacemento que figura na némina dos castrexos ¢ que
ten un perimetro rectangular: é 0 caso de Curalha, na zona de
Chaves, ou 0 Castro de Rio en Vilamarin; pero todo apunta a
pensar que non se trata de verdadeiros castros, senén dalgtin ou-
BUSCAR ALTURAS
MEDIAS PARA TODO O
TERRITORIO CASTREXO
‘CARECE DE INTERESE,
POIS LOXICAMENTE OS
ASTROS ESTAN,
ASENTADOS NO-
TERREO E SE GALICIA E
NORTE DE _
PORTUGAL TENEN
UNHA ALTITUDE MEDIA
(05 SEUS CASTROS
TERAN A MESMA,
tro tipo de asentamento romano. Q _poboade-casirexo-sempre <—<—
aparece definido polalifia curva_Os tardias. tipo agricola, po-
Sen ter tendencia —romana—aorectingulo.
Tense dito moitas veces que Os castros tefien forma circular
Vista atrea Uo castro de
Viladonga. (Foto: Museo
die Viladonga). ACULTURA CASTREXA
cunha ou con varias murallas concéntricas. O primeiro € certo
s6 nalgtins casos, o segundo € unha simplificacién. O que si cst
claro € que os dos se upado. En zonas _
08 poboados se adaptan ao terrco oct
_Shas tenden a0 circulo, nos espoléns sabre os rios son irregu
“hente alongados € 05 costeiros ocupana
mente dos € 0s costeit peninsula mesma.cor
tando cun muro recto 0 istmo, como sucede en Baroijia. Hai cas-
ros que te Thuralla, pero € moi frecuente atopar
ampliaciéns ou antecastros que a van festonando ¢ que 4s veces
quedan inscritas noutras posiblememente posteriore:
Salientamos 0 de posibelmente, pois a incidencia nas excava-
cidns das murallas, escasa polo de agora, non sempre proporclO-
nou elementos que permitan pensar en diferencias cronoldxicas-
mais, 4s veces as conclusiéns suxiren 0 contrario: de ocupat
un gran espacio pasouse a habitar o mais interior.
Na pasada década, tentando verificar a sincronia ou diacro-
nia de todo o recinto, encomezironse a facer excavaciéns €"
Corte lonxitudinal 20 longo do xacemento, cfr. Sanfins ou Cas~
tromao, entre outros; pero os resultados non compensaron 0 eS~
{2u70. voltindose & planificacién inmediata da excavacién €
Ao falar do habitat retomaremos o tema dos antecastros:
A CULTURA CASTREXA
O ntmero
Falando de castros a nivel xeral resulta obrigado tocar este as-
pecto, Fagdmolo, pois, pero adiantando xa que os datos aporta-
dos tefien un valor moi relativo.
Téiiense barallado cifras, para o que hoxe é Galicia, que van
desde os 1.300 castros de Barros Sivelo ata os 5.800 de Angel
del Castillo, cantidades meramente estimativas feitas cando as
catalogaciéns ainda estaban principiando. Hoxe, malia os traba-
individuais-ae is istracion afi
llosindivid
_Ha estamos lonxe de poder precisa nimero de poboados, $6
i publicadainharelacién de 922
para o Norte ,
leste pais as prospecciéns e primeiros inventarios foron feitos
Por Martins Sarmento, quen traballou preferentemente a zona
de Guima a franxa costeira, por Alves Pereira na terra dos
Arcos de Valdevez, por Bellino nos arredores de Braga, polo
Abade de Bagal na zona de Chaves, por Barreiros no concello
de Montealegre e, por non seguir a relacién, por Abel Viana na
rexi6n do Alio Minho, En Galicia os traballos sistematicos ve-
fien_da man dos_homes-do io de Estudos Galego:
Uépez Cuevillas, Xurxo € Xaquin Lorenzo Fernandez, Fraguas
Fraguas, Filgueira Valverde, Bouza Brey... irén publicando os
catdlogos de castros das comareas de Celanova, Val de Vilama-
tin, O Carballifio, Terra de Lobeira, Melide, A Estrada, O
Savifiao, O Barbanza, etc... aparecendo as primeiras cataloga-
ciéns na prestixiosa revista Nés, e posteriormente, desfeito 0
Seminario, no Archivo Espaitol de Arqueologia, nos Congresos
Nacionales de Arqueologfa e na revista Cuadernos do Instituto
de Estudios Galegos Padre Sarmiento, entre outras.
Dos moitgs iraballos recentes citaremos {an s6, pois non ten
maior interese alongar esta relacién, a_dltima catalogacién do
jo.de Santiago na que sc. document 27 xacementos,
83
Castro de Baroia,
TENENSE BARALLADO
SIVELO ATA OS 5.800
DE ANGEL DEL
CASTILLO. Fy
DICIR QUE EN TODO O
NOROESTE HAI 3.000
‘ASTROS OU QUE NA
COMARCA DE
SANTIAGO HAI 27
NON SON MAIS QUE
NUMEROS.
‘A CUESTION RADICA
NA CRONOLOXIA.
A CULTURA CASTREXA
da Terra de Trasdeza, estudio este.da.autoria de Carballo Arceo,
ue_consideral ico ¢ exemplo_a seguir neste tipo_de
_Traballgs, anque, como dixemos antes, non compartamos o inte-
rese excesivo polos aspectos visuais,
A meiran: do territorio galego esté ainda sen prospec-
tar-ou polo menos non foron publicados os inventarios xa feitos
‘dun xeito sistemstico e subvencionados pola Direccién Xeral do
Patrimonio Hist6rico e Documental. Isto imposibilita aventurar
unha cifra aproximada de xacementos. Por outra banda, as co-
marcas cofiecidas ofrecen moi dispares densidades por area e
cando se incide nunba zona xa traballada, como é, entre outras,
0 caso de Compostela, novos xacementos pasan a engrosar a re-
lacién anterior. Asi e todo, quizais non sobre empregar_a_pru-
dencia de Boubicr. quen, tirando polo viciro do medio_suxire a
posfbel_existencia duns 2. 500 castros, se ben este autor,
para Os seus estudios, tan s6 fixo traballo de gabinete (mapas to-
pograficos e fotograffas aéreas), co que os resultados hai que to-
malos con moitas cautelas. (Ver mapa despregabel na pax. 96)
Dixemos ao primeiro que os datos aportados tefien un valor
moi relativo. Os inventarios son 0 paso previo para ter un con-
trol do patrimonio arqueol6xico e asf poder salvagardar os xace-
Mentos, sempre ameazados e a mitido destrufdos por obras pti-
blicas e privadas; pero 4 investigacién sobre o Castrexo dinlle
moi pouco por si mesmos. Dicir que en todo o Noroeste hai
3.000 castros ou que na comarca de Santiago hai 27 non son
mais que ntimeros dos que practicamente non se poden extracr
conclusions. A cuestién radica na cronoloxia. ;Son coctineos os
27 de Santiago? Mentres non saibamos isto sobra facer porcen-
taxes castrofterritorio, castro/parroquia, castro/Km nunha zona
fronte a outra(s); € 0 mesmo dicimos da visibilidade entre cas-
tros, ocupacién global do territorio, et
Uns puideron nacer nos inicios do Castrexo ¢ outros no re-
mate, 0s primeiros puideron continuar habitados ata o fin ou de-
saparecer ao tempo ou untes de se ergueren outros. Nada, pois.
podemos saber sobre unha hipotética estabilidade poboacional.
un aumento ou unha dimihucién ao longo dos séculos.
Alggins presentimos que a Cultura Castrexa foi ocupando to-
do 0 territorio avanzando de Sur a Norte ¢ de Oeste a Este #0
longo das bacfas hidrograficas: pero isto non deixa de ser unha
Presuncién ata que unha verdadeira planificacién de catas ¢ ¢X-
cavaciOns vena confirmala ou desbotala,
As dimensions
Ata hai pouc imensi
4 at Pouce tempo, as dimensidns dos castros vifian dadas
is respectivas lonxitudes dos e1x0s
le xe c me 5
S-ar putea să vă placă și
- Mars in Circo: Das Kriegerische Decorum Der Iunii Bruti. Alessandra Bravi PDFDocument6 paginiMars in Circo: Das Kriegerische Decorum Der Iunii Bruti. Alessandra Bravi PDFjosephlarwenÎncă nu există evaluări
- Las Embarcaciones en El Periodo Germánico Del Arte Rupestre de Carnota (A Coruña) - Fernando Alonso Romero PDFDocument15 paginiLas Embarcaciones en El Periodo Germánico Del Arte Rupestre de Carnota (A Coruña) - Fernando Alonso Romero PDFjosephlarwenÎncă nu există evaluări
- Isledinga Sögur. Micaela Misiego PDFDocument20 paginiIsledinga Sögur. Micaela Misiego PDFjosephlarwenÎncă nu există evaluări
- Numismatica Galega. A Moeda en Galicia e Galicia Na Moeda. Ricardo Luis Pita Fernández PDFDocument118 paginiNumismatica Galega. A Moeda en Galicia e Galicia Na Moeda. Ricardo Luis Pita Fernández PDFjosephlarwenÎncă nu există evaluări
- Un Pobo e Unha Natio Moi Particulares. Gerardo Pereira Menaut PDFDocument10 paginiUn Pobo e Unha Natio Moi Particulares. Gerardo Pereira Menaut PDFjosephlarwenÎncă nu există evaluări
- Galicia Nos Textos Clásicos. Ana Maria Romero Masia. Xosé Manuel Pose Mesura PDFDocument164 paginiGalicia Nos Textos Clásicos. Ana Maria Romero Masia. Xosé Manuel Pose Mesura PDFjosephlarwen100% (1)
- Gallaecia Nas Fontes Clásicas. Antonio Balboa Salgado PDFDocument93 paginiGallaecia Nas Fontes Clásicas. Antonio Balboa Salgado PDFjosephlarwen100% (2)
- A Cuestion Das Orixes Na Historia de GalizaDocument0 paginiA Cuestion Das Orixes Na Historia de GalizaLeGalizienÎncă nu există evaluări
- O Misterio Do Trisquel Na Relixión Celta Ancestral Monoteísmo Trinitario Antecedente Do Presente CristiánDocument70 paginiO Misterio Do Trisquel Na Relixión Celta Ancestral Monoteísmo Trinitario Antecedente Do Presente CristiánJoão RodriguesÎncă nu există evaluări
- Décimo Xunio Bruto. O Galego.Document25 paginiDécimo Xunio Bruto. O Galego.josephlarwenÎncă nu există evaluări
- Cronicón de Idácio.Document188 paginiCronicón de Idácio.josephlarwenÎncă nu există evaluări
