Sunteți pe pagina 1din 69

21

CY CMY

MY

CM

64

21

64

Compuesta
2

NORMAS ORTOGRFICAS DEL


GALLEGO-ASTURIANO

OS LLIBROS DENTRAMBASAUGUAS
15

NORMAS ORTOGRFICAS DEL


GALLEGO-ASTURIANO

UVIU
2007

Col axuda del Goberno del Principao dAsturias

Edita

ACADEMIA DE LA LLINGUA ASTURIANA


SECRETARA LLINGSTICA DEL NAVIA-EO
Apartao 574, Uviu

Academia de la Llingua Asturiana


Imprenta
Asturgraf
ISBN
978-84-8168-443-8

Depsito Llegal
As-3.324/07

NDIZ
Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Empezo edicin de 1993 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9
11

1 FONTICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.1 As lletras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2 As consonantes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3 As vocales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4 Os grupos consonnticos cultos y semicultos . . . . . . . . . . .
1.5 El acento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13
13
14
15
16
17

2 MORFOLOXA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1 El artculo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2 El nome y el adxetivo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1 El xnero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2 El nmero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3 Os pronomes personales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4 Os demostrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5 Os posesivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.6 Os numerales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.7 Os indefinidos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8 Os relativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.9 Os interrogativos y esclamativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.10 El verbo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.11 El adverbio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.12 As preposiciis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.13 As conxunciis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.14 Prefixos y sufixos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21
21
21
21
23
24
26
26
27
28
29
30
30
54
57
58
59

3. SINTAXIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1 Apostrofacin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2 Contraccin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3 Sonidos finales de formas verbales . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61
61
62
64

INTRODUCCIN

Estas Normas ortogrficas del gallego-asturiano quagora presentamos tn


basadas na Proposta de normas ortogrficas y morfolxicas del gal(l)ego-asturiano,
publicada nel ano 1993 pola Direccin Rexonal dEducacin da Conseyeira
dEducacin, Cultura, Deportes y Moced del Principao dAsturias. El documento nacu como a proposta a os falantes de gallego-asturiano amaada por
un equipo de profesores y profesoras da zona1 dirixidos polos fillogos Ignacio
Vares Garca y Jos Garca Garca cua coordinacin del Servicio de Poltica
Llingstica.
Catorce anos despis, el cultivo escrito del eonaviego a realid clara.
Son cada vez mis as asociaciis y os particulares quescriben nesta llingua y
que lo fain seguindo estas normas. A propia activid editorial da Secretara
Llingstica del Navia-Eo, cua sa revista Entrambasauguas como publicacin
mis emblemtica, a ba mostra dello. Hoi mis que nunca, condo aumenta el inters da xente por ter a normativa bsica cua quescribir a sa fala
familiar, fase necesario anovar aquella obra da que, por outro llao, xa era
imposible atopar mis exemplares. Ben entidades y escritores eonaviegos van
reclamando Secretara Llingstica del Navia-Eo que publicara, xa con carcter normativo, el documento. Dando resposta a esa peticin, el Academia de
la Llingua Asturiana, en xunta feita el seis doutubre de 2006, acordu fer oficiales estas Normas ortogrficas del gallego-asturiano.

1
El equipo, Grupo de trabayo pr investigacin didctica y normativa, compoanlo M. Concepcin Alonso
Garca-Junceda, Elena lvarez Posada, M. Luz Fernndez Gonzlez, M. del Mar Fernndez Vzquez, Juan Jos
Garca Rodrguez, Dorotea Gin Garca, M. Cruz Gonzlez Fernndez, ngel Manuel Gonzlez Garca, Zulema
Jaquete Fernndez, Violeta Moreda Castrilln, Consuelo Osorio Carrelo, M. del Carmen Prez Garca, M.
Edelmira Prez Lpez, Cecilia Rodrguez Rodrguez y Xos Miguel Surez Fernndez.

10

Anque a empezos dos anos noventa del siglo pasao, condo se redactaron
as Propostas, haba ben informacin dialectal sobre a llingua eonaviega della
editada y della indita, einda queda abondo por conocer sobre a reparticin
esacta dos sous fenmenos fonticos, morfosintcticos y lxicos. Investigaciis
en curso ou trabayos futuros han a botar mis lluz y deixar afinar miyor al hora
de posibles revisiis desta normativa. Pol momento, estimuse quel prioritario era qua xente podera dispoer da edicin nova das normas con us axustes mnimos. Pra eso el Academia de la Llingua Asturiana, a travs da sa
Secretara Llingstica del Navia-Eo, fexo a rellectura del documento orixinal pra revisar posibles erratas ou desaxustes, miyorar a exemplificacin y amaar equivocos advertidos lluz da informacin dialectal que se ten agora y que
daquella nun se ta.
A publicacin destas Normas ortogrficas del gallego-asturiano quer axudar
nel camn de recuperacin y normalizacin llingstica que, da mao dos sous
falantes y usuarios, lleva xa un bon treito andao y que, como quedu demostrao nestos anos, quer seguir avante.

EMPEZO EDICIN DE 1993

Esta proposta de normas ortogrficas pral ga(l)lego-asturiano intentu


escoyer as soluciis mis estendidas y usadas y, a un tempo, recuperar soluciis
veyas que, anque muitas en desuso, son as orixinales y polo tanto nun podemos esqueice(l)las se queremos manter a personalid da nosa (l)lingua.
Estas normas pretenden ofrecer xente que quira escribir a sa fala, a
ferramenta cua que representar dafeito os sous rasgos (l)lingsticos. Pra eso,
quixronse dar us conseyos abertos y respetuosos cuas particularidades locales
mais sin perder de vista as soluciis normativas del ga(l)lego y tamn del asturiano.
Nun esta a gramtica descriptiva nin asina foi pensada. Recoyronse
muitas das formas, destacando as mis usadas anque anotando outras posibilidades a p de pxina. As todo, al hora de redactar en ga(l)lego-asturiano
estas normas, resultu inevitable escoyer as ou outras soluciis dentre as que
se brindan. As que susaron na redaccin del texto son mis variantes de falantes que de zonas xeogrficas. A nica diferencia (l)lingstica que s supoa
escoyer a zona ou outra del Navia-Eo a palatalizacin de -L- y -LL- (l)latinas resolvuse nel texto con un convencionalismo grfico pensao namis pra
esta publicacin: (l)l. Han ser os usuarios individuales os que, segn el sou
gusto ou procedencia xeogrfica, escoyan l ou ll pra escribir en ga(l)lego-asturiano.

1. FONTICA
1.1 As lletras
El gallego-asturiano ten este alfabeto:
GRAFA

NOME

FONEMA

a
b
c
ch
d
e
f
g
h
i
l
ll
m
n

o
p
q
r, rr
s
t
u
v
x
y
z

a
be
ce
che
de
e
efe
gue
hache
i
ele
elle
eme
ene
ee
o
pe
cu
erre
ese
te
u
uve
xe
y grego
ceta

/a/
/b/
//, /k/
/ t/
/d/
/e/, //
/f/
/g/

/i/
/l/
//
/m/
/n/
//
/o/, //
/p/
/k/
//, /r/
/s/
/t/
/u/
/b/
[ ]
/ /, /i/
//

14

1.2 As consonantes
1.2.1 El fonema /b/ pdese representar polas lletras b ou v, segn estas regras:
a) Escrbese b ou v condo el timo da palabra lo aconseye asina; deste
xeito escribiremos:
baxar, berro, vecn, verquer, vergonza
b) Escrbese b delantre das consonantes r y l.
c) Pode escribirse b condo nun haxa segurid etimolxica.
d) Escrbense tamn con b dalgas palabras que, anque van contra a etimoloxa, vein escribndose asina na nosa tradicin lliteraria: boda,
bolo ~ abolo, abogao...
1.2.2 El fonema // represntase por c delantre de y i y por z delantre das
demis vocales y en acabo de palabra:
cinza, cedo, centn, cincho, cioyo
zarrar, zume, zoco, reiz, meiz, rapaz
1.2.3 El h nun se pronunca y mantnse nos casos en quas lo aconseya a sa
etimoloxa:
home, hoi, horto, per irmao, ombro, so
1.2.4 El fonema // represntase por ll. El uso deste fonema, condo procedente del -L- Y -LL- llatinos, ten diferente frecuencia entre el Navia y el
Eo. Na parte oriental sase tanto en empezo de palabra (lleite, llobo, llargo, llacn) como en posicin intervoclica (aquella, allumar, estrella). Na
parte occidental el resultao pra esos mesmos grupos llatinos foi /l/ (leite,
lobo, largo, lacn, aquela, alumar, estrela). As y todo, na zona desta
parte occidental el fonema // dse, per como resultao dos grupos llatinos LJ, KL, GL (muller, ollo, cuallar) (ver epgrafe 1.2.5).
1.2.5 El fonema / / represntase por y:
coyer, trabayar, mayo, muyer, yelso, dxoye, fixronyas

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

15

En ba parte da zona Navia-Eo, os resultaos dos grupos llatinos LJ y


KL, GL, foron / /1:
moyar, paya, oyo, tayar, cuayar
Na zona de non palatalizacin del L- y -LL- llatinos hai a parte a
suroccidental unde os resultaos de LJ y KL, GL, foron //: muller, palla,
tallar, ollo, cuallar. Nel resto da zona de non palatalizacin del L- y -LLllatinos os resultaos de LJ y KL, GL pronuncanse tamn con [ ]2.
1.2.6 El fonema /x/ nun propio del noso sistema llingstico. Hai que tentar
devitar el sou uso en emprstamos doutras llinguas sustitundolo por
outra palabra autctona que nun tea ese fonema. Os cultismos procedentes del llatn ou del grego hai quadaptallos con x ([]):
antropoloxa, neoloxismo, exemplo, dixital, relixn
1.2.7 Outras grafas como k y w sanse pra escribir palabras de llinguas nas
que s tein empreo.

1.3 As vocales
1.3.1 Represntanse con e tanto os fonemas tnicos /e/ y // como el archifonema /E/ tono que se pode pronunciar de distintos xeitos entre [e] y
[i]:
teo /e/, pedra //, nenos /E/, pequenn /E/
1.3.2 Represntase con i el fonema /i/. Esta regra tamn saprica nos diptongos quacaban palabra:
hoi, hai, rei, pensi, canti, ai!

1
Na zona de palatalizacin del L- y -LL- llatinos evidente questo nun un fenmeno de yesmo: un bon
falante pronunca coyello, allargarye, cebolla, coye, estremando ben os dous sonidos.
2
Tamn neste caso evidente que nun un fenmeno de yesmo moderno porque os falantes mis veyos nun
son yestas y estreman os dous sonidos (el // sanlo, por exemplo, en emprstamos lxicos doutras llinguas como
el castellano: parrilla, bombilla, etc.).

16

A escepcin a esta norma a das formas da conxuncin copulativa


(ver epgrafe 2. 13), que se grafa con y: Chegu y acabuse.
1.3.3 Represntanse con o tanto os fonemas tnicos /o/ y // como el archifonema /O/ tono que se pode pronunciar de distintos xeitos entre [o] y
[u]:
roto /o/, porta //, moln /O/, coca /O/
As escepciis a esta norma son el pronome eu, os posesivos meu, teu,
seu, y as formas verbales de perfecto da terceira persona del singular (cantu, metu, salu), quescribimos con -u anque a sa pronunciacin,
como se dixo, poda ser entre [o] y [u].

1.4

Os grupos consonnticos cultos y semicultos


Nel llatn haba grupos consonnticos que formaban parte da
mesma slaba y outros que formaban parte de slabas diferentes. Os
quentraron na nosa llingua nos sous comenzos foron axeitndose y trasformndose. Os quentraron en pocas posteriores poderon sufrir dalgs
cambeos semicultismos ou permanecer asina cultismos.

1.4.1 Grupos consonnticos formaos por a oclusiva y a lquida na mesma


slaba
Nel caso dos semicultismos el l mudu en r. Anque hoi a tendencia
castellanizante lleva a pronunciar l, aconsyase a solucin primeira y
mis propia:
praza, branco, nubre, froxo, brusa, fraque, igresia, cravo
1.4.2 Grupos consonnticos nos quas das consonantes nun forman parte da
mesma slaba
As mis das veces son emprstamos mis ou menos tardos. Os quentraron antias na nosa llingua poderon simplificarse ou axeitarse, en dalgas ocasiis, vocalizando el primeiro elemento del grupo consonntico
(direuto, afeuto...).

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

17

1.4.2.1 Grupo -ksAconsyase adaptar con s nos casos mis comis (escavar, espoer,
esplicar...) ou condo coincida na mesma palabra col fonema // (esixir,
esaxerar, osxeno...). Nel resto dos casos (neoloxismos, tecnicismos)
aconsyase el sou respeto: taxi, extradicin, flexo...
1.4.2.2 Recomndase respetar el resto de grupos consonnticos cultos,
anque tamn vlido el uso das formas xa adaptadas dantigo, como xa
se dixo, nel gallego-asturiano: perfeuto, faiciis, repunar, correuto...

1.5 El acento
1.5.1 Llevan acento grfico:
a) Todas as palabras agudas acabadas en vocal, -n, ou -s:
ma, verd, camn, llambin, Ands, mazs
b) Todas as palabras graves acabadas en consonante que nun sa nin -n
nin -s:
rbol, mxil, fcil
c) As palabras esdrxulas:
pago, bgaro, mzcara, zmbano, mrcoles
1.5.2 Acentuacin de diptongos y triptongos
Acentanse grficamente segn 1.5.1, poendo el acento na vocal mis
aberta:
calzis, baxu, canti ~ cantin, caruter, minicas
1.5.3 Acentuacin nos hiatos
Condo das ou tres vocales seguidas pertenecen a slabas diferentes
tn en hiato y na escritura ponse acento grfico na vocal tnica (a mis
zarrada):
falcatra, granda, salirades ~ salirais, taran, recibu

18

1.5.4 Acentuacin diacrtica


1.5.4.1 Anque os monoslabos nun sacentan grficamente, hai casos
nos quel acento cumpre a funcin diacrtica pra estremar palabras que
tein a mesma forma escrita.
(a + art. fem.)
s (a + as)
d (dar)
ds (dar)
dl (indefinido)
(ser)
l (pronome)
mis ~ ms (adverbio)
nl (en + l)
ns (nosoutros, nosoutras)
nn (en + n)
p, ps (parte del corpo)
pr ~ p (pra ~ pa + a)
s (adverbio)
tn (tar)
n (pronome)
vn (presente de vir)
vs (vosoutros, vosoutras)

/ a (preposicin), a (art.)
/ as (art.)
/ da (de + a)
/ das (de + as)
/ del (de + el)
/ e (conxuncin)
/ el (art.)
/ mais ~ mas (conxuncin)
/ nel (en + el)
/ nos (pronome tono)
/ nun (en + un; negacin)
/ pe, pes (lletra)
/ pra ~ pa (preposicin)
/ si (~ se) (conxuncin)
/ tan (adverbio)
/ un (indefinido)
/ ven (presente de ver; imperativo de vir)
/ vos (pronome tono)

1.5.4.2 Acentuacin dinterrogativos y esclamativos


Llevan todos acento pra estremallos miyor, na escritura, dos relativos:
qu, qun, cmo, cnto...
nde ta?
Atpaslo unde lo deixache
1.5.4.3 Acentuacin nos demostrativos
Acentanse condo podan dar p a equivocos dentro da oracin:
Meu padre falu cua doctora y dxonos qusta (a doctora) ma taba
ocupada

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

19

1.5.5 Acentuacin de formas verbales con pronome encltico


a) Se a forma lleva acento grfico segn as normas antias ditas, sigue
mantndolo al amecerye n ou dous pronomes tonos:
cheguye, cantiyes, metuse, coyula
b) Ponse acento grfico naquellas formas verbales que despis dameceryes n ou dous pronomes tonos resulten esdrxulas:
dxoye, cyela, fxenyes, chegrayes, dxencho, fndenvos
1.5.6 Estas regras dacentuacin tein quapricarse tanto a minsculas como a
maysculas:
A CARID, A Carid, VNDESE, vndese, VILLAYN, Villayn,
FCIL, fcil, OS TEIXIS, Os Teixis

2. MORFOLOXA
2.1 El artculo
As formas que presenta el artculo nel gallego-asturiano son estas que
siguen:
MASCULINO

FEMENINO

NEUTRO

el1

a2

lo ~ el

SINGULAR
PLURAL

os

as

Pdense ver os casos de contraccin del artculo en 3.2.1.


En ba parte da nosa zona el y lo sanse llibremente pra traspoer un
adxetivo ou oracin adxetiva funcin nominal:
el ancho da mesa ~ lo ancho da mesa
dixo el que quixo ~ dixo lo que quixo
2.2 El nome y el adxetivo
2.2.1 El xnero
Os nomes y adxetivos comprtanse de dous xeitos con relacin al xnero: un primeiro grupo muda a sa forma pral masculino y el femenino; un segundo grupo nun camba, san masculinos ou femeninos.
2.2.1.1 Nel primeiro grupo poden cambiar os morfemas del xeito que sigue:
m.: -o / f.: -a
couso, cousa
neno, nena
1

Na parte mis occidental del Navia-Eo dse a forma o.

Na marxe dereta del Ro Navia danse as formas la, los, las.

22

m.: -e / f.: -a
comediante, comedianta
asistente, asistenta
m.: consonante (a nun ser n) / f.: -a
trabayador, trabayadora
rapaz, rapaza
m.: -ao ~ ado 1 / f.: -ada
abogao ~ abogado, abogada
moyao ~ moyado, moyada
m.: -n / f.: -a 2
abeyn, abeya
grandn, granda
m.: -n / f.: - (tamn -ana)
folgazn, folgaz
alemn, alemana
Os acabos en -ao (por elisin del -n- intervoclico) fain el feme nino en -a:
irmao, irm
chao, cha
m.: -n / f.: -a
sobrn, sobra
adivn, adiva
Os adxetivos acabaos en -en fain el femenino en -a 3:
chen, cha
ayn, aya

1
Os acabos en -ado ou -ao (con elisin del -d- intervoclico) alternan na nosa zona. Al hora describir
pode escoyerse cualquera das das soluciis.
2
3

En dalgas zonas faise el femenino en -oa.

En dalgas zonas, os acabos deste tipo (resultao da elisin del -n- intervoclico) fainse en -ea, tanto
pradxetivos como pra nomes.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

23

Dalgs masculinos acabaos en -e fain el femenino amecndo ye -sa ou -isa. Dalgs quacaban en -a tamn amecen -isa pra
fer el femenino:
alcalde, alcaldesa
sacerdote, sacerdotisa
poeta, poetisa
Pra estremar el masculino del femenino, el cambeo pode ser de
lexema:
pai, mai
xenro, nora
boi, vaca
castrn, cabra
2.2.1.2 Nel segundo grupo, as mis das veces, temos quinformarnos del
xnero del nome col artculo que lo acompaa. As y todo, esta regra non
sempre sirve, como nel caso del artculo el delantre de nome femenino
quempeza por vocal; nestos casos hai que botar mao da concordancia col
adxetivo:
el ua rota
el augua xelada
Hai que ter en conta el xnero de dalgs nomes en gallego-asturiano:
el cal, el mel, el lleite, el costume, el gripe, el llabor, el sal, el dote, el
sangre, a calor, a pantasma, a ponte
2.2.2 El nmero
a) Os nomes y adxetivos quacaban en vocal fain el plural amecndoyes -s.
irm, irms
caf, cafs
desfeito, desfeitos
Os nomes quacaban en vocal tnica, derivaos de palabras llatinas col
acabo en -ATEM ou -UTEM fain el singular en - y - y el plural en ades y -udes, respectivamente:
casualid, casualidades
verd, verdades
seard, seardades
virt, virtudes

24

b) Os nomes y adxetivos acabaos en consonante (nun sendo n), fain el


plural amecndoyes -es.
cuyar, cuyares
animal, animales
reiz, reices
Os quacaban en -s nun camban nel plural.
el llis, os llis
el venres, os venres
a crisis, as crisis
Se a palabra aguda, anque acabe en -s ten quamecrseye -es pra fer
el plural.
el mes, os meses
el arns, os arneses
c) Os nomes y adxetivos quacaban en -n fain el plural deste xeito:
-an / -ais:
folgazn, folgazis
can, cais
-on / -is:
calzn, calzis
roxn, roxis
-n / -os:
moln, molos
pequenn, pequenos
-un / -us (~unhos):
dalgn, dalgs (~dalgunhos)
un, us (~unhos)
-en / -os:
chen, chos
ayn, ayos
2.3 Os pronomes personales
2.3.1 Pronomes tnicos

25

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

SUXETO

1 pers.
2 pers.
SINGULAR

de cortesa
masc.

3 pers.

2 pers.
PLURAL

3 pers.

eu1
tu
ust ~ vust

min, comigo
ti, contigo

el
ella / ela
ello / elo
nosoutros
nosoutras

fem.
neutro
masc.

1 pers.

COMPLEMENTO
PREPOSICIONAL

fem.
masc.

ns

vosoutros
vosoutras vs
ustedes ~ vustedes
ellos / elos 2
ellas / elas
s, consigo

fem.
de cortesa
masc.

fem.
reflesivo

2.3.2 Pronomes tonos


OBXETO DIRECTO

1 pers.
2 pers.
masc.

SINGULAR

3 pers.

fem.
neutro

me
te
lo 3
la 3
lo 3

2 pers.
3 pers.

che
ye4
nos
vos

1 pers.
PLURAL

OBXETO INDIRECTO

masc.

fem.
reflesivo

los 3
las 3

yes 4
se

Na marxe dereta del Ro Navia sase a forma you.

En dalgas partes da franxa mis occidental fronteiriza con Galicia, atpase a forma eles.

Nos conceyos suroccidentales as formas son el, a, os, as y, en partes mis achegadas a Galicia, el pronome masculino singular o.
3

Na parte suroccidental del rea Navia-Eo, as formas son lle y lles.

26

Ver os casos dapostrofacin dos pronomes me, te, che, se y de contraccin den + l en 3.1.2 y 3.2.4.
Ver os casos de contraccin de me, che, ye, nos, vos, yes, con lo, la, los,
las en 3.2.6.

2.4 Os demostrativos
Os demostrativos nel gallego-asturiano presentan estas formas:

SINGULAR
PLURAL
SINGULAR
PLURAL
SINGULAR
PLURAL

MASCULINO

FEMENINO

NEUTRO

este
estos1
ese
esos1
aquel
aquellos / aquelos 1

esta
estas
esa
esas
aquella / aquela
aquellas / aquelas

esto
eso
aquello / aquelo

2.5 Os posesivos
2.5.1 Os posesivos presentan estas formas nel gallego-asturiano:
SINGULAR
MASCULINO
UN
POSEEDOR

VARIOS
POSEEDORES

1 pers.
2 pers.
3 pers.
1 pers.
2 pers.
3 pers.

meu
tou3
sou3
noso
voso
sou3

PLURAL

FEMENINO
2

ma
ta
sa
nosa
vosa
sa

MASCULINO

FEMENINO

meus
tous3
sous3
nosos
vosos
sous3

mas2
tas
sas
nosas
vosas
sas

En dalgas partes da franxa occidental mis achegada a Galicia sanse as formas estes, eses, aqueles.

En dalgas partes del estremo mis occidental sanse as formas mia, mias.

Na pequena parte achegada a Galicia danse as formas teu, teus, seu, seus.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

27

Condo os posesivos van antepostos al nome, sanse con artculo:


a nosa casa, el voso camn, as nosas cousas, el tou neno, as sas terras, el
meu can
Condo os posesivos acompaan a trminos de parentexo el normal que
nun lleven artculo, nun sendo nel caso dos descendentes, que s lo llevan:
ma mai, meus bolos, mas primas, per el meu sobrn, as mas fiyas
2.5.2 De + posesivo
Ten estas formas:
de meu
de tou
de sou
de noso
de voso
de sou
Estos posesivos van sempre precedidos da preposicin de y nun tein
variacin de xnero nin de nmero:
nun ten nada de sou, a terra de meu, a xente de noso

2.6 Os numerales
2.6.1 Cardinales
Anque muitos dellos tn hoi en desuso, sustituidos polas formas castellanas, aconsyase recuperar as formas orixinales:
un, a ~ unha
dous, das
tres
cuatro
cinco
seis
sete
oito

once
doce
trece
catorce
quince
decisis
decisete
decioito

ventin
ventidus, ventidas
trenta
corenta ~ cuarenta
cincuenta
sesenta
setenta
oitenta

douscentos, duascentas
trescentos
cuatrocentos
cincocentos
seiscentos
setecentos
oitocentos
novecentos

28

nove
dez

decinove noventa
vente
cen

mil
milln

Na parte sur y na mis occidental del Navia-Eo sanse as formas dezasis, dezasete, dezaoito, dezanove, y as combinaciis correspondentes con
vinte y trinta.
2.6.2 Ordinales
Dalgs dellos son: primeiro, -a; segundo, -a; terceiro, -a; cuarto,-a;
quinto, -a; sesto, -a; stimo, -a; octavo, -a; noveno, -a; dcimo,-a.
2.6.3 Multiplicativos
Dalgs dellos son: dobre, triple.
2.6.4 Partitivos
Dalgs dellos son: medio, -a; met; tercio, -a; etc.
2.6.5 Colectivos
Dalgs dellos son: par, parexa, doca, cento, millar.

2.7 Os indefinidos
Os indefinidos poden presentar variacin de xnero y/ou nmero, ou
ser invariables.
Estos son, entre outros, os variables:

29

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

SINGULAR
MASCULINO

FEMENINO

un, n
dalgn1
ningn2
todo
outro
muito
pouco
mesmo
abondo
demasiao
dl
tanto

a ~ unha
dalga ~ dalgunha
ninga ~ ningunha
toda
outra
muita
pouca
mesma
abonda
demasiada
della / dela
tanta

PLURAL
MASCULINO

FEMENINO

us ~ unhos
as ~ unhas
dalgs ~ dalgunhos dalgas ~ dalgunhas
nings ~ ningunhos ningas ~ ningunhas
todos
todas
outros
outras
muitos
muitas
poucos
poucas
mesmos
mesmas
abondos
abondas
demasiaos
demasiadas
dellos / delos
dellas / delas
tantos
tantas
entrambos
entrambas

Os principales indefinidos invariables son:


daqun ~ dalgun ~ algun, naide, nada, cada, cadaqun, menos, mis
~ ms, demis ~ dems, daqu ~ dalgo ~ algo, quenquera, cualquera ~
calquera.

2.8 Os relativos
Os relativos en gallego-asturiano son estos que siguen:
que, quen, como, condo ~ cuando, unde, conto ~ cuanto, conta ~ cuanta,
contos ~ cuantos, contas ~ cuantas.
El relativo quen ten a mesma forma pral singular que pral plural:
muyer con quen tuviche nun la conoca
Son os compaeiros con quen trabayi
Ver os casos dapostrofacin del relativo que en 3.1.4.

Tamn se dan as formas algn, alga ~ algunha, algs ~ algunhos y algas ~ algunhas.

Tamn se dan minoritariamente as formas nengn, nenga ~ nengunha, etc.

30

2.9 Os interrogativos y esclamativos


Os interrogativos y esclamativos son stos:
qu, qun, cmo, cndo ~ cundo, nde, cul, cules, cnto ~ cunto,
cnta ~ cunta, cntos ~ cuntos, cntas ~ cuntas.
Al contrario quos relativos, os interrogativos y esclamativos tein quescribirse con acento grfico (ver 1.5.4.2).
2.10 El verbo
2.10.1 Consideraciis previas
El verbo el paradigma que mis variantes presenta debido a que
sobre l acta poderosamente el fenmeno da analoxa. Escoyemos como
modelo as mis usadas, anque esto nun quer dicir que se tea que renunciar a aquellas formas que tn ben enreizadas nos falantes por poucos
qustos san. Imos poer al p, entoncias, as principales variantes.
A desinencia da 2 persona del plural (P5) presenta das formas: -des
y -is (falades ~ falis, falbades ~ falabais). Anque alternan nel sou
empreo, a mis estendida a primeira forma, se ben en dalgs conceyos
a segunda cuase el nica (Navia, Villayn). Cadaqun ten quusar a que
miyor vaya col sou uso llingstico.
Nel participio alternan as formas con -d- y as que perden ese fonema. Nel caso del acabo del participio masculino, recoyemos as das
formas por tar entrambas mui estendidas (falao ~ falado). Al hora describir aconseyamos neste caso a mesma solucin que nel caso visto
antias.
En todos os paradigmas imos a rexistrar as formas completas correspondentes al infinitivo conxugao, anque somos sabedores de quhoi en
da as formas P4 y P5 (comremos, comredes), cua presencia del e etimolxico, son as mis usadas.
En dalgn dos conceyos mis achegaos al oeste y al interior, a forma
P2 del perfecto nos verbos acabaos en -ir y en -er -eche: veche, comeche,
etc., frente al resto del rea Navia-Eo quusa el acabo en -iche: viche,
comiche, etc.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

2.10.2 Verbos regulares


2.10.2.1 1 conxugacin: FALAR
INDICATIVO

Presente
falo
falas
fala
falamos
falades ~ falis
falan

Imperfecto
falaba
falabas
falaba
falbamos
falbades ~ falabais
falaban

Perfecto
fali
falache
falu
falamos
falastes
falaron

Pluscuamperfecto
falara
falaras
falara
falramos
falrades ~ falarais
falaran

Futuro
falari
falars
falar
falaremos
falaredes ~ falaris
falarn

Potencial
falara
falaras
falara
falaramos
falarades ~ falarais
falaran

SUBXUNTIVO

Presente
fale
fales
fale
falemos
faledes ~ falis
falen

Imperfecto
falase ~ falara
falases ~ falaras
falase ~ falara
falsemos ~ falramos
falsedes ~ falrades ~ falaseis ~ falarais
falasen ~ falaran
IMPERATIVO

fala
falade ~ fali
Infinitivo personal
falar
falares
falar
falremos
falredes
falaren

Xerundio
falando

Participio
falao ~ falado

31

32

Nel perfecto, en P1, pdense atopar formas acabadas en -n ou en


-in: faln, falin.
A pronunciacin dos verbos en -iar y en -ear col acento nel /i/ y nel
/e/ temticos nas formas P1, P2, P3 y P6 del presente dindicativo y subxuntivo, asina como del imperativo:
Pres. Ind.: desgraco, desgracas, desgraca, desgraciamos, desgraciades (-is),
desgracan.
Pres. Sub.: desgrace, desgraces, desgrace, desgraciemos, desgraciedes (-is),
desgracen.
Imperativo: desgraca, desgraciade (-i).

As y todo, en parte del Navia-Eo dse a pronunciacin con acento na


vocal radical: desgracio.
2.10.2.2 2 conxugacin: COYER
INDICATIVO

Presente
coyo
coyes
coye
coyemos
coyedes ~ coyis
coye

Imperfecto
coya
coyas
coya
coyamos
coyades ~ coyais
coyan

Perfecto
coyn
coyiche
coyu
coymos
coyestes
coyeron

Pluscuamperfecto
coyera
coyeras
coyera
coyramos
coyrades ~ coyerais
coyeran

Futuro
coyeri
coyers
coyer
coyeremos
coyeredes ~ coyeris
coyern

Potencial
coyera
coyeras
coyera
coyeramos
coyerades ~ coyerais
coyeran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

33

SUBXUNTIVO

Presente
coya
coyas
coya
cyamos
cyades ~ coyais
coyan

Imperfecto
coyese ~ coyera
coyeses ~ coyeras
coyese ~ coyera
coysemos ~ coyramos
coysedes ~ coyrades ~ coyeseis ~ coyerais
coyesen ~ coyeran
IMPERATIVO

coye
coyede ~ coyi
Infinitivo personal
coyer
coyeres
coyer
coyremos
coyredes
coyeren

Xerundio
coyendo

Participio
coyido

Hai zonas del rea Navia-Eo nas quas formas P4 y P5 del presente del
subxuntivo son con acentuacin grave (coyamos, coyades), cousa que se
repite na 3 conxugacin (salamos, salades).
A prdida del -d- intervoclico nel participio dos verbos da 2 y 3
conxugaciis nun tan comn como nos verbos da 1 conxugacin, se
ben verd questa tendencia a perderse aumenta da que nos achegamos
al este y marina.
Nel indicativo, a distinta pronunciacin del -e- tnico nas formas de
P4 de presente ([e]) y de perfecto ([]), selase col acento grfico nel
-e- mis aberto: coymos.
Conxganse pola 2 conxugacin verbos como: xoncer, ferver, morrer,
bater, encher, erguer, xemer, toyer, etc.

34

2.10.2.3 3 conxugacin: SALIR


INDICATIVO

Presente
salo
sales
sale ~ sal
salimos
salides ~ sals
salen

Imperfecto
sala
salas
sala
salamos
salades ~ salais
salan

Perfecto
saln
saliche
salu
salimos
salistes
saliron

Pluscuamperfecto

Futuro

Potencial

salira
saliras
salira
salramos
salrades ~ salirais
saliran

saliri
salirs
salir
saliremos
saliredes ~ saliris
salirn

salira
saliras
salira
saliramos
salirades ~ salirais
saliran

SUBXUNTIVO

Presente
sala
salas
sala
slamos
slades ~ salais
salan

Imperfecto
salise ~ salira
salises ~ saliras
salise ~ salira
salsemos ~salramos
salsedes ~ salrades ~ saliseis ~ salirais
salisen ~ saliran
IMPERATIVO

sale
salide ~ sali
Infinitivo personal
salir
salires
salir
salremos
salredes
saliren

Xerundio
salindo

Participio
salido

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

35

Poden atoparse tamn a forma salio en P1 del presente dindicativo y


salia, salias... nel presente de subxuntivo.

2.10.3 Verbos irregulares


2.10.3.1 ANDAR
INDICATIVO

Presente
ando
andas
anda
andamos
andades ~ andis
andan

Imperfecto
andaba
andabas
andaba
andbamos
andbades ~ andabais
andaban

Perfecto
anduven ~ andi
anduviche ~ andache
anduvo ~ andu
anduvemos ~ andamos
anduvestes ~ andastes
anduveron ~ andaron

Pluscuamperfecto

Futuro

Potencial

anduvera ~ andara
anduveras ~ andaras
anduvera ~ andara
anduvramos ~ andramos
anduvrades (-ais) ~ andrades (-ais)
anduveran ~ andaran

andari
andars
andar
andaremos
andaredes ~ andaris
andarn

andara
andaramos
andarades
andaramos
andarades ~ andarais
andaran

SUBXUNTIVO

Presente

Imperfecto

ande
andes
ande
andemos
andedes ~ andis
anden

anduvese ~ anduvera ~ andase ~ andara


anduveses ~ anduveras ~ andases ~ andaras
anduvese ~ anduvera ~ andase ~ andara
anduvsemos ~ anduvramos ~ andsemos ~ andramos
anduvsedes ~ anduvrades ~ andsedes ~ andrades ~ andarais
anduvesen ~ anduveran ~ andasen ~ andaran
IMPERATIVO

anda
andade ~ andi

36

Infinitivo personal
andar
andares
andar
andremos
andredes
andaren

Xerundio
andando

Participio
andao ~ andado

As formas anduven ~ andi, anduvera ~ andara, etc., conviven en toda


el rea Navia-Eo.
2.10.3.2 CABER
INDICATIVO

Presente
cabo
cabes
cabe
cabemos
cabedes ~ cabis
caben

Imperfecto
caba
cabas
caba
cabamos
cabades ~ cabais
caban

Pluscuamperfecto
coubera ~ coupera
couberas ~couperas
coubera ~ coupera
coubramos ~ coupramos
coubrades (-ais) ~ couprades (-ais)
couberan ~ couperan

Perfecto
couben ~ coupen
coubiche ~ coupiche
coubo ~ coupo
coubemos ~ coupemos
coubestes ~ coupestes
couberon ~ couperon

Futuro
caberi
cabers
caber
caberemos
caberedes ~ caberis
cabern

Potencial
cabera
caberas
cabera
caberamos
couberais ~ couperais
caberan

SUBXUNTIVO

Presente
caiba
caibas
caiba
cibamos
cibades
caiban

Imperfecto
coubese ~ coubera ~ coupese ~ coupera
coubeses ~ couberas ~ coupeses ~ couperas
coubese ~ coubera ~ coupese ~ coupera
coubsemos ~ coubramos ~ coupsemos ~ coupramos
coubsedes (-eseis) ~ coubrades (-erais) ~ coupsedes (-eseis) ~ couprades (-eseis)
coubesen ~ couberan ~ coupesen ~ couperan
IMPERATIVO

.....

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

Infinitivo personal
caber
caberes
caber
cabremos
cabredes
caberen

Xerundio
cabendo

37

Participio
cabido

Del mesmo xeito quen caber, tamn se d esa alternancia b/p nel
verbo saber: souben ~ soupen, soubera ~ soupera, etc.
En P1 del presente dindicativo dse tamn a forma caibo.
2.10.3.3 DAR

INDICATIVO

Presente
dou
ds
d
damos
dades ~ dais
dan

Imperfecto
daba
dabas
daba
dbamos
dbades ~ dabais
daban

Perfecto
din
diche
deu
demos
destes
deron

Pluscuamperfecto
dera
deras
dera
dramos
drades ~ derais
deran

Futuro
dari
dars
dar
daremos
daredes ~ daris
darn

Potencial
dara
daras
dara
daramos
darades ~ darais
daran

SUBXUNTIVO

Presente
da
das
da
damos
dades ~ deais
dean

Imperfecto
dese ~ dera
deses ~ deras
dese ~ dera
dsemos ~ dramos
dsedes ~ deseis ~ drades ~ derais
desen ~ deran
IMPERATIVO

d
dade ~ dai

38

Infinitivo personal
dar
dares
dar
dremos
dredes
daren

Xerundio
dando

Participio
dao ~ dado

Nel presente del subxuntivo tamn se dan as formas: dea, deas, dea,
damos, etc.
2.10.3.4 DICIR1
INDICATIVO

Presente
digo
dices
dice ~ diz
dicimos
dicides ~ dics
dicen

Imperfecto
dica
dicas
dica
dicamos
dicades ~ dicais
dican

Perfecto
dixen
dixiche
dixo
dixemos
dixestes
dixeron

Pluscuamperfecto
dixera
dixeras
dixera
dixramos
dixrades ~ dixerais
dixeran

Futuro
diri
dirs
dir
diremos
diredes ~ diris
dirn

Potencial
dira
diras
dira
diramos
dirades ~ dirais
diran

SUBXUNTIVO

Presente
diga
digas
diga
dgamos
dgades ~ digais
digan

Imperfecto
dixese ~ dixera
dixeses ~ dixeras
dixese ~ dixera
dixsemos ~ dixramos
dixsedes ~ dixrades ~ dixeseis ~ dixerais
dixesen ~ dixeran

1
Tamn susa decir. Na sa conxugacin, a vocal radical, condo el acento reci nel i, e en todas as formas ag nel potencial.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

IMPERATIVO

di
dicide ~ dici
Infinitivo personal
dicir
dicires
dicir
dicremos
dicredes
diciren

Xerundio
dicindo

Participio
dito

2.10.3.5 FER
INDICATIVO

Presente
fago
fais
fai
femos
fedes
fain

Imperfecto
fia
fas
fa
fiamos
fades ~ fais
fan

Perfecto
fixen
fixiche
fixo ~ fexo
fixemos
fixestes
fixeron

Pluscuamperfecto
fixera
fixeras
fixera
fixramos
fixrades ~ fixerais
fixeran

Futuro
feiri
feirs
feir
feiremos
feiredes ~ feiris
feirn

Potencial
feira
feiras
feira
feiramos
feirades ~ feirais
feiran

SUBXUNTIVO

Presente
faga
fagas
faga
fgamos
fgades ~ fagais
fagan

Imperfecto
fixese ~ fixera
fixeses ~ fixeras
fixese ~ fixera
f ixsemos ~ fixramos
fixsedes ~ fixeseis ~ fixrades ~ fixerais
fixesen ~ fixeran

39

40

IMPERATIVO

fai
fede ~ fei
Infinitivo personal

Xerundio

Participio

fer
feres
fer
fremos
fredes
feren

fendo

feito

A forma fer a mis estendida. Nos conceyos occidentales atopamos


tamn facer, faer y outras variantes (faguer, feir). s veces, un mesmo
falante pode botar mao das formas ou outras.
El presente de subxuntivo tamn pode ser faiga, faigas, faiga, figamos, etc. Tamn en P1 del presente dindicativo podemos atopar faigo.
Conxganse como fer os sous derivaos: afer, desfer, refer.
2.10.3.6 HABER
INDICATIVO

Presente

Imperfecto

Perfecto

hei
has
ha ~ hai
habemos ~ hemos
habedes ~ habis ~ hedes
han

haba
habas
haba
habamos
habades ~ habais
haban

houben
houbiche
houbo
houbemos
houbestes
houberon

Pluscuamperfecto

Futuro

Potencial

houbera
houberas
houbera
houbramos
houberades ~ houberais
houberan

haberi
habers
haber
haberemos
haberedes ~ haberis
habern

habera
haberas
habera
haberamos
haberades ~ haberais
haberan

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

41

SUBXUNTIVO

Presente
haxa
haxas
haxa
hxamos
hxades ~ haxais
haxan

Imperfecto
houbese ~ houbera
houbeses ~ houberas
houbese ~ houbera
houbsemos ~ houbramos
houbsedes ~ houbeseis ~ houbrades ~ houberais
houbesen ~ houberan
IMPERATIVO

......

Infinitivo personal
haber
haberes
haber
habremos
habredes
haberen

Xerundio
habendo

Participio
habido

2.10.3.7 IR
INDICATIVO

Presente
vou
vas
vai ~ vei
vamos ~ imos
vades ~ vais ~ ides
van

Imperfecto
iba
ibas
iba
bamos
bades ~ bais
iban

Perfecto
fun
fuche
foi
fomos
fostes
foron

Pluscuamperfecto
fora
foras
fora
framos
frades ~ forais
foran

Futuro
iri
irs
ir
iremos
iredes ~ iris
irn

Potencial
ira
iras
ira
iramos
irades ~ irais
iran

42

SUBXUNTIVO

Presente
vaya
vayas
vaya
vyamos
vyades ~ vayais
vayan

Imperfecto
fose ~ fora
foses ~ foras
fose ~ fora
fsemos ~ framos
fsedes ~ foseis ~ frades ~ forais
fosen ~ foran
IMPERATIVO

vai ~ vei
ide
Infinitivo personal
ir
ires
ir
remos
redes
iren

Xerundio
indo

Participio
ido

Na parte mis oriental del Navia-Eo, a P1 del perfecto dindicativo


fuin.
2.10.3.8 OUGUIR
INDICATIVO

Presente
oigo
ois
oi
ouguimos
ouguides ~ ougus
oin

Imperfecto
ougua
ouguas
ougua
ouguamos
ouguades ~ ouguais
ouguan

Perfecto
ougun
ouguiche
ouguu
ouguimos
ouguistes
ouguiron

Pluscuamperfecto
ouguira
ouguiras
ouguira
ouguramos
ougurades ~ ougurais
ouguiran

Futuro
ouguiri
ouguirs
ouguir
ouguiremos
ouguiredes ~ ouguiris
ouguirn

Potencial
ouguira
ouguiras
ouguira
ouguiramos
ouguirades ~ ouguirais
ouguiran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

43

SUBXUNTIVO

Presente
oiga
oigas
oiga
igamos
igades ~ oigas
oigan

Imperfecto
ouguise ~ ouguira
ouguises ~ ouguiras
ouguise ~ ouguira
ougusemos ~ ouguramos
ougusedes ~ ouguiseis ~ ougurades ~ ouguirais
ouguisen ~ ouguiran
IMPERATIVO

oi
ouguide ~ ougui
Infinitivo personal
ouguir
ouguires
ouguir
ouguremos
ouguredes
ouguiren

Xerundio
ouguindo

Participio
ouguido

Pode darse tamn a forma uzco en P1 del presente del indicativo y


uzca, uzcas, zcamos, etc., nel presente del subxuntivo.
Deste verbo atpanse tamn outras variantes: or, auguir, ougir...
2.10.3.9 PODER
INDICATIVO

Presente
podo
podes
pode
podemos
podedes ~ podis
poden

Imperfecto
poda
podas
poda
podamos
podades ~ podais
podan

Pluscuamperfecto
podera ~ puidera
poderas ~ puideras
podera ~ puidera
podramos ~ puidramos
podrades (-ais) ~ puidrades (-ais)
poderan ~ puideran

Perfecto
puiden
pudiche
puido
puidemos ~ podmos
puidestes ~ podestes
puideron ~ poderon

Futuro
poderi
poders
poder
poderemos
poderedes ~ poderis
podern

Potencial
podera
poderas
podera
poderamos
poderades ~ poderais
poderan

44

SUBXUNTIVO

Presente
poda
podas
poda
pdamos
pdades ~ podais
podan

Imperfecto
podese ~ podera
podeses ~ poderas
podese ~ podera
podsemos ~ podramos
podsedes ~ podeseis ~ podrades ~ poderais
podesen ~ poderan
IMPERATIVO

.....
Infinitivo personal
poder
poderes
poder
podremos
podredes
poderen

Xerundio
podendo

Participio
podido

2.10.3.10 POER
INDICATIVO

Presente
poo
pois
pon
poemos
poedes ~ pois
poin

Imperfecto
poa
poas
poa
poamos
poades ~ poais
poan

Perfecto
puxen
puxiche
puxo
puxemos
puxestes
puxeron

Pluscuamperfecto
puxera
puxeras
puxera
puxramos
puxrades ~ puxerais
puxeran

Futuro
poeri
poers
poer
poeremos
poeredes ~ poeris
poern

Potencial
poera
poeras
poera
poeramos
poerades ~ poerais
poeran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

45

SUBXUNTIVO

Presente
poa
poas
poa
pamos
pades ~ poais
poan

Imperfecto
puxese ~ puxera
puxeses ~ puxeras
puxese ~ puxera
puxsemos ~ puxramos
puxsedes ~ puxeseis ~ puxrades ~ puxerais
puxesen ~ puxeran
IMPERATIVO

pon
poede ~ poi
Infinitivo personal
poer
poeres
poer
poremos
poredes
poeren

Xerundio
poendo

Participio
posto

Nel pluscuamperfecto dindicativo y nel imperfecto de subxuntivo,


en dalgas partes del oeste, rexstranse tamn formas del tipo:
Plusc. Ind.: poera, poeras, poera, poramos, etc.
Imperf. Sub.: poese ~ poera, poeses ~ poeras, poese ~ poera, posemos
Imperf. Sub.: ~ poramos, etc.

Nel sur y este del Navia-Eo sase el verbo puer, que conxuga:
INDICATIVO

Presente: poo, pois, pon, puemos, puedes, poin.


Imperfecto: pua, puas, pua, puamos, puades ~ puais, puan.
Pluscuamperfecto: puera, pueras, puera, puramos, purades ~ puerais, pueran.
Futuro: pueri, puers, puer, pueremos, pueredes ~ pueris, puern.
Potencial: puera, pueras, puera, pueramos, puerades ~ puerais, pueran.
SUBXUNTIVO

Imperfecto: puese ~ puera, pueses ~ pueras, puese ~ puera, pusemos ~ pueraImperfecto: mos, pusedes ~ pueseis ~ purades ~ puerais, puesen ~ pueran.

46

IMPERATIVO

pon, puede ~ puei


XERUNDIO

puendo

En Navia y Villayn, el futuro y el potencial fainse deste xeito:


Fut.: pondri, pondrs, pondr, pondremos, etc.
Pot.: pondra, pondras, pondra, pondramos, etc.

2.10.3.11 QUERER
INDICATIVO

Presente
quero
ques
quer
queremos
queredes ~ queris
queren

Imperfecto
quera
queras
quera
queramos
querades ~ querais
queran

Perfecto
quixen
quixiche
quixo
quixemos
quixestes
quixeron

Pluscuamperfecto
quixera
quixeras
quixera
quixramos
quixrades ~ quixerais
quixeran

Futuro
quereri
querers
querer
quereremos
quereredes ~ quereris
querern

Potencial
querera
quereras
querera
quereramos
quererades ~ quererais
quereran

SUBXUNTIVO

Presente
quira
quiras
quira
quramos
qurades ~ quirais
quiran

Imperfecto
quixese ~ quixera
quixeses ~ quixeras
quixese ~ quixera
quixsemos ~ quixramos
quixsedes ~ quixeseis ~ quixrades ~ quixerais
quixesen ~ quixeran
IMPERATIVO

quer
querede ~ queri

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

Infinitivo personal
querer
quereres
querer
querremos
querredes
quereren

Xerundio
querendo

47

Participio
querido

Tamn podemos atopar, pral presente dindicativo, as formas: de P2,


queres, y P3, quere; y, pral presente de subxuntivo, quera, queras, quera,
quramos, etc., ou queira, queiras, queira, quiramos, etc.
2.10.3.12 SABER
INDICATIVO

Presente
sei
sabes
sabe
sabemos
sabedes ~ sabis
saben

Imperfecto
saba
sabas
saba
sabamos
sabades ~ sabais
saban

Pluscuamperfecto
soubera ~ soupera
souberas ~ souperas
soubera ~ soupera
soubramos ~ soupramos
soubrades (-ais) ~ souprades (-ais)
souberan ~ souperan

Perfecto
souben ~ soupen
soubiche ~ soupiche
soubo ~ soupo
soubemos ~ soupemos
soubestes ~ soupestes
souberon ~ souperon

Futuro
saberi
sabers
saber
saberemos
saberedes ~ saberis
sabern

Potencial
sabera
saberas
sabera
saberamos
souberais ~ souperais
saberan

SUBXUNTIVO

Presente
sepa
sepas
sepa
spamos
spades ~ sepais
sepan

Imperfecto
soubese ~ soubera ~ soupese ~ soubera
soubeses ~ souberas ~ soupeses ~ souperas
soubese ~ soubera ~ soupese ~ soupera
soubsemos ~ soubramos ~ soupsemos ~ soupramos
soubsedes (-eseis) ~ soubrades (-erais) ~ soupsedes (-eseis) ~ souprades (-eseis)
soubesen ~ souberan ~ soupesen ~ souperan

48

IMPERATIVO

sabe
sabede ~ sabi
Infinitivo personal
saber
saberes
saber
sabremos
sabredes
saberen

Xerundio
sabendo

Participio
sabido

2.10.3.13 SER
INDICATIVO

Presente
soi ~ son
es

somos
sodes ~ sois
son

Imperfecto
era
eras
era
ramos
rades ~ erais
eran

Perfecto
fun
fuche
foi
fomos
fostes
foron

Pluscuamperfecto
fora
foras
fora
framos
frades ~ forais
foran

Futuro
seri
sers
ser
seremos
seredes ~ seris
sern

Potencial
sera
seras
sera
seramos
serades ~ serais
seran

SUBXUNTIVO

Presente
sa ~ sea
sas ~ seas
sa ~ sea
samos ~ samos
sades ~ sades
san ~ sean

Imperfecto
fose ~ fora
foses ~ foras
fose ~ fora
fsemos ~ framos
fsedes ~ foseis ~ frades ~ forais
fosen ~ foran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

49

IMPERATIVO

se
sede ~ sei
Infinitivo personal
ser
seres
ser
sremos
sredes
seren

Xerundio
sendo

Participio
sido

Nel conceyo dIbias, na P1 del presente dindicativo sase a forma


seo.
Na parte mis oriental del Navia-Eo, a P1 del perfecto dindicativo
fuin.
Nel presente de subxuntivo tamn podemos atopar as formas: sea,
seas, sea, samos, etc.
2.10.3.14 TAR
INDICATIVO

Presente
tou
tas
ta
tamos
tades ~ tais
tn

Imperfecto
taba
tabas
taba
tbamos
tbades ~ tabais
taban

Perfecto
tuven
tuviche
tuvo
tuvemos
tuvestes
tuveron

Pluscuamperfecto
tuvera
tuveras
tuvera
tuvramos
tuvrades ~ tuverais
tuveran

Futuro
tari
tars
tar
taremos
taredes ~ taris
tarn

Potencial
tara
taras
tara
taramos
tarades ~ tarais
taran

50

SUBXUNTIVO

Presente
ta
tas
ta
tamos
tades ~ tais
tan

Imperfecto
tuvese ~ tuvera
tuveses ~ tuveras
tuvese ~ tuvera
tuvsemos ~ tuvramos
tuvsedes ~ tuveseis ~ tuvrades ~ tuverais
tuvesen ~ tuveran
IMPERATIVO

ta(te)
tade ~ tai
Infinitivo personal
tar
tares
tar
tremos
tredes
taren

Xerundio
tando

Participio
tao ~ tado

Nel presente de subxuntivo danse tamn formas como: tea, teas, tea,
tamos, etc., ou tea, teas, tea, tamos, etc.
2.10.3.15 TER
INDICATIVO

Presente
teo
teis
ten
temos
tedes
tein

Imperfecto
ta
tas
ta
tamos
tades ~ tais
tan

Perfecto
tuven
tuviche
tuvo
tuvemos
tuvestes
tuveron

Pluscuamperfecto
tuvera
tuveras
tuvera
tuvramos
tuvrades ~ tuverais
tuveran

Futuro
teri
ters
ter
teremos
teredes ~ teris
tern

Potencial
tera
teras
tera
teramos
terades ~ terais
teran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

51

SUBXUNTIVO

Presente
tea
teas
tea
tamos
tades ~ teais
tean

Imperfecto
tuvese ~tuvera
tuveses ~ tuveras
tuvese ~ tuvera
tuvsemos ~ tuvramos
tuvsedes ~ tuveseis ~ tuvrades ~ tuverais
tuvesen ~ tuveran
IMPERATIVO

ten
tede
Infinitivo personal
ter
teres
ter
tremos
tredes
teren

Xerundio
tendo

Participio
tido

En Navia y parte de Villayn dse, nel presente dindicativo, a forma


pra P6 tenen.
2.10.3.16 TRER
INDICATIVO

Presente
traigo
trais
trai
tremos
tredes
train

Imperfecto
tra
tras
tra
tramos
trades ~ trais
tran

Perfecto
trouxen
trouxiche
trouxo
trouxemos
trouxestes
trouxeron

Pluscuamperfecto
trouxera
trouxeras
trouxera
trouxramos
trouxrades ~ trouxerais
trouxeran

Futuro
treiri
treirs
treir
treiremos
treiredes ~ treiris
treirn

Potencial
treira
treiras
treira
treiramos
treirades ~ treirais
treiran

52

SUBXUNTIVO

Presente
traiga
traigas
traiga
trigamos
trigades ~ traigais
traigan

Imperfecto
trouxese ~ trouxera
trouxeses ~ trouxeras
trouxese ~ trouxera
trouxsemos ~ trouxramos
trouxsedes ~ trouxeseis ~ trouxrades ~ trouxerais
trouxesen ~ trouxera
IMPERATIVO

trai
trede
Infinitivo personal
trer
treres
trer
trremos
trredes
treren

Xerundio
trendo

Participio
trido

En P2, P3 y P6 del presente dindicativo tamn podemos atopar traes, trae


y traen.
Ademis de trer tamn se d traer y traguer.
2.10.3.17 VER
INDICATIVO

Presente
vexo
ves
ve
vemos
vedes ~ veis
ven

Imperfecto
va
vas
va
vamos
vades ~ vais
van

Perfecto
vin
viche
vu
vimos
vistes
viron

Pluscuamperfecto
vira
viras
vira
vramos
vrades ~ virais
viran

Futuro
veri
vers
ver
veremos
veredes ~ veris
vern

Potencial
vera
veras
vera
veramos
verades ~ verais
veran

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

SUBXUNTIVO

Presente
vexa
vexas
vexa
vxamos
vxades ~ vexais
vexan

Imperfecto
vise ~ vira
vises ~ viras
vise ~ vira
vsemos ~ vramos
vsedes ~ viseis ~ vrades ~ virais
visen ~ viran
IMPERATIVO

ve
vede
Infinitivo personal
ver
veres
ver
vremos
vredes
veren

Xerundio
vindo

Participio
visto

2.10.3.18 VIR
INDICATIVO

Presente
veo
veis
vn
vimos
vides
vein

Imperfecto
va
vas
va
vamos
vades ~ vais
van

Perfecto
vin
viche
veu
vemos
vestes
veron

Pluscuamperfecto
vera
veras
vera
vramos
vrades ~ verais
veran

Futuro
viri
virs
vir
viremos
viredes ~ viris
virn

Potencial
vira
viras
vida
viramos
virades ~ virais
viran

53

54

SUBXUNTIVO

Presente
vea
veas
vea
vamos
vades ~ veais
vean

Imperfecto
vese ~ vera
veses ~ veras
vese ~ vera
vsemos ~ vramos
vsedes ~ veseis ~ vrades ~ verais
vesen ~ veran
IMPERATIVO

ven
vide
Infinitivo personal
vir
vires
vir
vremos
vredes
viren

Xerundio
vindo

Participio
vido

Nel conceyo de Navia, el futuro y el potencial son deste xeito: Fut.:


vendri, vendrs, vendr, vendremos, vendris, vendrn; Pot.: vendra,
vendras, vendra, vendramos, vendrais, vendran.
2.11 El adverbio
2.11.1 Dalgs dos adverbios del gallego-asturiano son estos:
2.11.1.1 De llugar:
unde, aqu ~ eiqu, ei, all / al, ac, all / al, acull / acul, riba, enriba, derriba, arriba, baxo, embaxo, debaxo, abaxo, arribn, delantre, alantre, detrs, atrs, undequera, nayundes, dayundes, adentro, dentro, fora,
afora, llonxe / lonxe, xunta, cerca, alredor, nascapulla / nascapula, etc.
2.11.1.2 De tempo:
condo ~ cuando, xa, agora, antias ~ enantes, despis ~ desps, depis ~
deps, llougo / lougo, desiguida, depresa, hoi, ayer, onte ~ ointe, anoite,

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

55

ma, anguano, antano, nunca, enxamis ~ enxams, sempre, dacondo,


cedo, tarde, axina, einda ~ inda, dendi ~ desdi, ents ~ entoncias,
mentres, entrementres, desta, desa, daquella / daquela, nesto, etc.
2.11.1.3 De modo:
como, as ~ asina, ben, mal, rpido, axeito, adrede, dafeito, miyor, pior,
talmente, igual, mesmo, apresa, albentestate, despacio ~ aspacio, arrentes, ascape, darreo, etc.
2.11.1.4 De cantid:
conto ~ cuanto, muito, mui, pouco, abondo, demasiao ~ demasiado,
ben, cuase ~ cuasemente ~ cuseque, tanto, tan, daqu, dalgo, nada,
miga, faraguya, gota, apenas, menos, mis ~ ms, ambute, asgaya,
namis ~ nams, slo, demis ~ dems, etc.
2.11.1.5 Dafirmacin:
s, claro, tamn, xa, seguro, etc.
2.11.1.6 De negacin:
non, nun, tampouco, ca, sequera, etc.
2.11.1.7 De duda:
quizabes ~ quizis, igual, etc.
2.11.2 Dalgas observaciis
2.11.2.1 A negacin faise cos adverbios non y nun.
Non sase acompaando elementos non verbales y antias de pausas.
Nun sase xunta el verbo ou el pronome tono que lo acompaa.
Non, nun lo sei
Ese nun dos piores
Non por muito madrugar...
Esas nenas son de Tapia, non de Navia
que nun macordo

56

2.11.2.2 Os adxetivos poden convertirse en adverbios,


a) acabndolos en -o, querse dicir, nun amostrando variaciis xenricas nin de nmero nin de xnero:
Ide someiro, que tn durmindo
A muyer falu mui serio comigo
Ese carpinteiro trabaya mui curioso
b) amecndoyes -mente:
Ta feito mui probemente
Podedes acabar el trabayo ben malamente
Seguramente ha a chegar tarde
2.11.3 Tamn esisten as locuciis adverbiales. Dalgas das mis usadas son
estas que siguen:
2.11.3.1 De llugar:
Al llao / lao ~ al llado / lado, al son, a desmao, veira, al p, al andar,
al par, nel medio, etc.
2.11.3.2 De tempo:
de ralo en ralo, de vez en condo, nun tempo, a miudo, s desfeitas, vai
bon ~ vai ba, de ma, a un tempo, al escurecedn, tarda, de tarde,
s veces, al riscar, pola ma, de noite, naquel entoncias, al pouco, de
pouco, a deshoras, pouco a pouco, de coto, al cabo, dall / al a un bocadn, etc.
2.11.3.3 De modo:
a deretas, al dereto, de sutaque, de sopetn, demparzao ~ demparzado, de baldre, a rayentes, en baldre, s carreiras, piya piyota,
s garabitolas, s costas, a moyo, al rebolln / reboln, a cegas, doutramente, a desmao, al xeito, por acio, de reculas, desgueira, de garipola, demprestao ~ demprestado, de revelaxe, da sentada, en tenda,
del trinque, da pousa, en aire, patach, a pique, al pimpirimp,
etc.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

57

2.11.3.4 De cantid:
a tutipl, s concadas, ben abondo, montes y morenas, a montn, por ei,
a dar con un palo, de sobra, a ambozadas, s chas, de mis ~ de ms, a
caldeiraos ~ a caldeirados, etc.
2.11.3.5 Dafirmacin:
ei ta, ta ben, xahora, eso , ben sei que si, eso xa, etc.
2.11.3.6 De negacin:
non xa, de ningn xeito, etc.
2.11.3.7 De duda:
se acaso, se cuadra, pode que, al meyor ~ a lo meyor, etc.

2.12 As preposiciis
As principales preposiciis del gallego-asturiano son estas:
a, ag, ante, baxo, cabo, con, contra ~ escontra, de, dende ~ desde, en,
entre, hacia, hasta, menos, pra ~ pa, por, segn, sin, sobre, tras, xunta.
2.12.1 Dalgas observaciis:
2.12.1.1 A preposicin a non sempre vai delantre dos nomes en funcin
dobxeto directo condo van acompaaos dartculo.
Vai chamar os nenos
Mancaron el can dAntn
2.12.1.2 Ademis doutras relaciis, en emprase con verbos de movemento en presente dindicativo pranunciar el acabo y permanencia de
lo espresao pol verbo:
Vai en Grandas (foi a Grandas y all sigue inda)
Frente a trminos relacionaos con a, a preposicin en dye un valor
reiterativo al que se ta fendo.
Ta fendendo na llea como un tollo
Pasu toda a ma fendo naquel caldo

58

2.12.1.3 Hacia avzase a sustituillo por camn de:


Volvu camn das das
Ha a pesar camn dos doce quilos
2.12.1.4 Pra ~ pa, igual qua, indica direccin, per dye amis a idea
de permanencia y finalid.
Marchu a Castropol / Marchu pra Cuba
2.12.1.5 Nel caso da preposicin sobre, pra falar de superiorid nel espacio sase miyor encima de ou derriba de.
Pon os pratos encima da mesa
Quita os ps de derriba da colcha!
2.12.2 Ver os casos dapostrofacin y contraccin das preposiciis de, en, por y
pra ~ pa en 3.1.3, 3.2.1, 3.2.2, 3.2.3, 3.2.4, 3.2.5.

2.13 As conxunciis
Dalgas das conxunciis y locuciis conxuntivas del gallego-asturiano son estas:
2.13.1 Coordinativas ou conectoras
Copulativas: y (~ e ~ ya), nin.
Disxuntivas: ou, ou ou, xa xa, ben ben, ou ben ou ben.
Adversativas: per ~ pro, mais ~ mas, senn (que).
Consecutivas: conque, as que, de xeito que, de tal xeito que.
Locuciis conectivas: as ~ asina, ents ~ entoncias, deste xeito, doutro
xeito, de todos os xeitos, as y todo, polo demis, el demis, agora ben.
2.13.2 Subordinativas ou trespositoras
Sustantivadoras doraciis: que (qu ), se (completivo).
Adverbializadoras doraciis:
De llugar: unde, undequera que.
De tempo: condo, condoquera que, mentres, entrementres, en conto,
apenas, desque, antias que, despis que, sempre que.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

59

De modo: como, comoquera que, segn.


De causa: como, pois ~ pos, porque, posto que, xa que, pola mor de que,
por causa de que.
Finales: pra que ~ pa que, con tal que.
Condicionales: se, sempre que, a nun ser que, nun sendo que, quitan do que, a pouco que, a menos que, ag que, como quira que.
Concesivas: inda, anque ~ aunque, por mis que, por muito que, a
pesar de que.

2.14 Prefixos y sufixos


2.14.1 Prefixos
Entre os principales prefixos poden destacarse os que siguen:
A-.

Indica aportacin ou achegamento:


acarretar, acantaciar, apegar, adormentar, amollecer / amolecer,
afuracar, apalpar

DES-.

Ten un valor negativo. Indica el contrario del verbo col que vai:
desfer (fer), desamecer (amecer), desdicir (dicir), desconocer (conocer),
desatazar (atazar), desanougar (anougar)

EN-.

D idea dempezo, de penetracin, dinteriorizacin:


embruxar, enfornar, enxabonar, enfarnar, engayada, enrestrar

ES-.

Indica separacin, desfaimento en partes:


esbarrigarse, esboronarse, escalcaar, esfaraguyar, esfoyar, esgarriar,
escordar, espelurciar

RE-.

Indica reforzamento, repeticin:


refer, rebaxar, recebar, repoer, reter, repousar

2.14.2 Sufixos
Estos son dalgs dos principales sufixos del gallego-asturiano:
-ACO, -ACA. Diminutivo, despectivo:
pequenaco, muyeraca, ruinaco

60

-AL. Conxunto o colectivo:


braxedal, toxal, meizal, pinal
-ANZA. Abstraccin:
comparanza, acordanza
-AO (-ADO), -ADA. Conxunto, capacid:
casarada, orbayada, fontecada, caldeirao ~ caldeirado
-AYO, -AYA. Despectivo:
probetayo, casaya, babayo
-AXO, -AXA. Despectivo:
llugarexo / lugarexo, homaxo, pequenaxa, trapaxo
-(D)URA. Abstraccin:
fera, guapura, tollura / tolura, ralura, amecedura, chiscadura
-EGO, -EGA. Aficin. Tamn susa pra fer xentilicios:
nenego, pancega, naviego, tapiega
-EIRO, -EIRA. Aficin ou oficio. Tamn susa prrboles ou conxunto
-s drboles:
carpinteiro, pescadeira, molieira, gayoleiro, aldromeira, llambueiro /
lambueiro, peruyeira, figueira, castaeiro, carbayeira
-ENCIA. Abstraccin:
parecencia, nacencia, conocencia
-N, -A. Diminutivo:
nena, carreirn, canca, pouqun
-OIRO. Indica el sito unde se fai daqu. Tamn cualid con un aquel
despectivo:
llavadoiro / lavadoiro, pasadoiro, xebradoiro, enchedoiro, godoiro
-N, -A. Aumentativo, s veces despectivo:
nenn, moza, berrn, granda
-OSO, -OSA. Cualid:
gracioso, amaosa, cotroso, cobicioso
-TIBLE, -TIBRE. Cualid:
vengatible, pensatible

3. SINTAXIS
3.1 Apostrofacin
3.1.1 Apostrfanse estas palabras:
a) os pronomes me, te, che y se.
b) as preposiciis de y pra (ou pa).
c) a conxuncin y relativo que.
3.1.2 Os pronomes me, te, che y se.
Apostrfanse segn os casos m, t, ch y s, condo yes sigue a palabra quempeza por vocal ou h.
Nun mescuitas?
que xa tavisara anoite
Eso a ti nun chimporta miga
Tu deixa que samaen entre as das
Sabes qun maxudu el outro da?
Ta medo a que chesqueicera
Nun sougua nin un ruido
Nun hai quen tentenda
3.1.3 As preposiciis de y pra (ou pa).
3.1.3.1 Apostrfase d condo a palabra que sigue empeza por vocal ou h.
Esa a casa dAntn
Xa vai sendo hora derguerse
Al cabo quedu todo en augua dovos
Foi por un carradn dherba
Eso desta nena
Son cousas dl

62

3.1.3.2 Apostrfase pr (ou p ) condo a palabra que sigue empeza por a


ou ha.
Tou fndolo praforrar cuartos
Esa casa nun val prhabitar
Marchu prAmrica
3.1.4 A conxuncin y relativo que
3.1.4.1 Apostrfase qu condo ye sigue a palabra quempeza por vocal
ou h.
Tamos quempezar ma
Hai quir axudarye
Resulta qun desos era conocido noso
Mis grande quantias s que ta
Compru a casa quhaba en Bual
3.1.4.2 Nun sapostrofa el qu esclamativo ou interrogativo.
Qu hora ?
Qu amarrega amaaron!

3.2 Contraccin
3.2.1 Dalgas preposiciis contrinse cos artculos deste xeito:

A
DE
PRA ~ PA
CON
EN
POR

EL

OS

AS

al
del
pral ~ pal
col
nel
pol

da
pr ~ p
cua ~ coa
na
pola1

dos
cos
nos
polos1

s
das
pras ~ pas
cuas ~ coas
nas
polas1

Na zona de palatalizacin del L- y -LL- llatinos fainse as contracciis polla, pollos, pollas.

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

63

Nos conceyos unde susan os artculos la, las y los, al hora describir
son estas as contracciis:

A
DE
PRA ~ PA
CON
EN
POR

LA

LAS

LOS

cola
na
pola

colas
nas
polas

colas
nos
polos

Nos conceyos unde susa el artculo o, ademis das xa ditas nel primeiro cuadro con a, os y as, escrbense estas contracciis:

DE

PRA

CON

EN

POR

do

pro

co

no

polo

3.2.2 Preposicin en + indefinido un, n:


En + un: nun
En + n: nn
En + a (~ unha): na (~ nunha)
En + us (~ unhos): nus (~ nunhos)
En + as (~ unhas): nas (~ nunhas)
3.2.3 Preposicin en + indefinido outro:
En + outro: noutro
En + outra: noutra
En + outros: noutro
En + outras: noutras
3.2.4 Preposicin en + pronome l:
En + l: nl
En + ella / ela: nella / nela
En + ellos / elos: nellos / nelos
En + ellas / elas: nellas / nelas
En + ello / elo: nello / nelo

64

3.2.5 Preposicin en + demostrativos este, ese y aquel:


En + este: neste
En + esta: nesta
En + esto: nesto
En + estos: nestos
En + estas: nestas
En + ese: nese
En + esa: nesa
En + eso: neso
En + esos: nesos
En + esas: nesas
En + aquel: naquel
En + aquella / aquela: naquella / naquela
En + aquello / aquelo: naquello / naquelo
En + aquellos / aquelos: naquellos / naquelos
En + aquellas / aquelas: naquellas / naquelas
3.2.6 As formas tonas de 3 persona (obxeto directo) contrinse cuas tonas
de 1, 2 y 3 persona (obxeto indirecto) segn este cuadro:

ME
CHE
YE
NOS
VOS
YES

LO

LA

LOS

LAS

mo
cho
yo
nolo
volo
yelo

ma
cha
ya
nola
vola
yela

mas
chos
yos
nolos
volos
yelos

mas
chas
yas
nolas
volas
yelas

Nel caso dos formas nos, vos y yes, a sa contraccin non sempre se d,
podendo escribirse tamn: nos lo, vos la, yes la, etc.
3.3 Sonidos finales de formas verbales
3.3.1 Infinitivo
As formas del infinitivo, condo van seguidas dos pronomes personales lo, la, los, las, comprtanse de dous xeitos, segn sa en zona de palatalizacin ou non:

NORMAS ORTOGRFICAS DEL GALLEGO-ASTURIANO

65

a) Na zona de palatalizacin, asimlase el r del infinitivo y el l del pronome: coyello, comprallo, desfellas, moyallos.
b) Na zona de non palatalizacin, el r final del infinitivo prdese al xuntarse col l del pronome: coyelo, compralo, desfelas, moyalos.
Nas zonas mis al este, el infinitivo, tamn al xuntarse cos pronomes
personales me, te, che, ye, yes, nos, vos, se, pode perder el r final: fenos, cansame, diciye, pueyes, etc.
3.3.2 Primeiras personas del plural
El -s final del P4 prdese condo vai xunta el pronome nos:
mirmonos, achegbamonos, fixramonos

S-ar putea să vă placă și