warmoadgens, romlis upirvelesi da ZiriTadi funqcia krebiTobis gamoxatvaa. -on//-ona krebiTobis sufiqsi sakmaod produqtiulia samegrelos toponimiaSi, romlebic xSir SemTxvevaSi erTmaneTs enacvlebian erTi da imave obieqtis paraleluri saxelwodebis mawarmoeblad (p. cxadaia, 1985, gv. 166). -on//-ona sufiqsis morfologiur ekvivalentad miCneulia -eT. arn. Ciqobavas azriT, am sufiqsiT nawarmoebi saxeli iseTi adgilis aRmniSvnelia, ,,sadac (mravlad) myofobs raime mcenare, an cxoveli Tu frinveli, an raime sagani, an mosaxleobs gvari Tu tomi" (arn. Ciqobava, 1926, gv. 307). magaliTad, bogveroni, bogverona da bogoroni adgilebia zanaTSi, keTilarSi, inCxurSi, zemo WaladidSi, gejeTSi, najaxaoSi, nakiansa da sxvagan, sadac sarevela balaxi - bogveri (igive gajaja, Ce tya, Ce odiare, qarTuli uro) xarobs. bulona da buloni ,,balnaria", ~ona//i~oena -- ,,ielnari", (v)akaciona//(v)akacioni _ ,,sadac akaciis xeebia", luRona _ "leRvnari", sxulona//sxuloni, Wyona, zakalona//zakaloni, Telona... Sesabamisad im geografiul obieqtTa saxelwodebebia, sadac msxlis, vaSlis, Txmelis, verxvis, muxis, bzis, Telis xeebia ganaSenebuli, an es mcenareebi uxvad xarobs (tyea). qualoni da kaJona//kaJoni qviani da kaJiani adgilebia; (l)etona, dabali, notio adgilebis aRmniSvnelia. koloSona, CeSona da uCaSona ewodebaT adgilebs, sadac koloSis, CeSisa da uCaSis jiSis vazi hqondaT gaSenebuli da a.S. sainteresoa is garemoeba, rom krebiTobis garda -on//-ona sufiqsebi mqoneblobis aRmniSvnelicaa. samegrelos sinamdvileSi iSviaTad gvxvdeba am sufiqsebiT nawarmoebi, oden mqoneblobis, warsulSi kuTvnilebis aRmniSvneli geografiuli saxelwodebani, romelTa fuZesac anTroponimisgan, kerZod, gvarisgan warmoqmnili sazogado saxeli warmoadgens. p. cxadaias amis erTi magaliTi moaqvs yaliCona// GaliConas saxiT. esaa saZovari ferdobebi lefircxeleSi (garaxa, Cxorowyus sakrebulo), bumis marcxena mxares, da gamoqvabuli, saidanac bumis marcxena Senakadi _ WiWe bume gamoedineba. m. kvirtia uaryofs yaliConas kavSirs gvar yaliCavasTan: ,,ratom unda erqvas adgils GaliCona, roca iq yaliCavebis mosaxleoba aravis axsovs da arc axla saxlobs" (m. kvirtia, 2001, gv. 177). misi varaudiT, yaliConas ferdobze gareuli xilnaris tye unda yofiliyo, romelic ,,iwodeboda GaCanc (totmsxmoiare), GaliCona da TandaTan Seigua yaliCona... am tyis mesakuTres SeiZleboda rqmeoda yaCaS minje (xilnaris mepatrone) da yaliCavas gvari toponimma ganapiroba" (iqve, gv. 220-221). e. i. m. kvirtias varaudiT, gvar yaliCavas fuZed dasdebia am adgilis saxeli. toponimisa da gvar-saxelis aseTi ganmarteba Sors dgas mecnieruli obieqturobisagan. p. cxadaias dasaSvebad miaCnia aliCona//yaliConas gaazreba yaliCavas (an yaliCavebis) gvarisaTvis am adgilis warsulSi kuTvnileba-mflobeloba, Tumca iqve aRniSnavs, rom toponimi SesaZloa gadaazrianebis Sedegad iyos miRebuli da amosavals mcenaris saxeli aliCa ,,aluCa" warmoadgendes: aliCa > aliCona > yaliCona ,,sadac bevri aluCis xea". ra kavSiri aqvs pirovnebis gvarisgan -ona sufiqsiT nawarmoeb toponims TviT pirovnebasTan, amjerad Zneli saTqmelia. raime gadmocema informatorebisgan ver miviReT. SeiZleba vivaraudoT, rom toponimi ,,aliCona" im viTarebis amsaxvelia, roca bumis marcxena napirze mdebare ferdobebs odesRac marTlac flobdnen yaliCavebi. SesaZloa amosavali fuZiT aRniSnuli gvaris pirovnebas winaT ecxovra am adgilze, an arc ecxovra, magram saxeldebul obieqtTan mainc raRac akavSirebda. cnobisaTvis: yaliCavebi cxovroben CxorowyuSi, sof. nakianSi, axuTsa da moidanaxeSi (xabumis sakrebulo). leyaliCe ubnebia sof. axuTsa da leaxaleSi (nakianis sakrebulo). nakianis centris samxreTiT mdebare yaliCavebis ubani sam mikroubnad iyofa: SqediS lealiCe, kadariS lealiCe da sukiS lealiCe (p. cxadaia, 2007, gv. 195). xviCaroni//xviCaruli saxnavisa da tyebuCqnariani ferdobis saxelwodebaa meore lesiWineSi (Cxorowyus r.), owyaries marcxena napirze. gadmocemiT, am adgilis mflobeli xviCa siWinava yofila. SesaZlebelia toponimis amosavali fuZe iyos gvari xviCava, romelic ZiriTadad gavrcelebulia zugdidisa da walenjixis soflebSi (saCino - 25 komli, Cxoria - 11 komli, lia - 4 komli). 1995 wlis 1 Tebervlis mdgomareobiT, sapasporto monacemebisa da metrikuli amonaweris mixedviT, CxorowyuSi oTxi suli dafiqsirda (a. silagaZe, a. ToTaZe, 1997, gv. 239). ,,xviCaroni" adgilis saxelwodebaa agreTve sof. focxoSi (senakis r). toponimi dazustebuli lokalizaciis gareSe Setanilia g. eliavas wignSi, sadac xviCaroni ganmartebulia rogorc ,,xviCnari" (g. eliava, 1989, gv. 120). anTimoni _ adgili gurZemis TemSi. toponims dazustebuli lokalizaciis gareSe asaxelebs g. eliava (g. eliava, 1997, gv. 160). gadmocemiT, anTimoni maRlarze miSvebuli vazis jiSi yofila (iqve). vfiqrobT, rom anTimonis fuZes gvari anTia an pirsaxeli anTimozi warmoadgens, e.i. anTimoni ,,anTiaseuli" an ,,anTimoziseuli". iazaroni _ mikrotoponimi Cawerilia salxinoSi (iqve, gv. 169). g. eliavas wignSi swori ganmartebaa mocemuli: ,,iazariebis (gvaria) nasaxlari" (iazaria/~azaria gvar lazarias adgilobrivi variantia). lazariebi dResac cxovroben JinoTasa da did salxinoSi (2 komli). ekis TemSi damowmebuli toponimi "~azaronic" (iqve, gv. 84). lazarias gvaris saxeldebul obieqtze mflobelobis mimaniSnebelia. bakuroni _ toponimi dazustebuli lokalizaciis gareSe Sesulia g. eliavas wignSi (iqv, gv. 94). esaa tyebuCqnariani da xevxuvebiani borcvi legagueSi (abedaTis sakrebulo), jixawyaris marcxena napirze, nagulus qvemoT. bakuriebi cxovroben martvilis raionis sof. xunwSi. erT-erT ubans lecicxvaieSi (xunwis Temi) lebakurie hqvia. am gvaris abedaTSi mosaxleobaze metyvelebs toponimi ,,bakuriaS Wae" - saxnavi tarCenis WalaSi (i. kekelia, 2007, gv. 17). bakuroni ,,bakuriaseuli, sadac bakuria cxovrobda, an sadac es gvari flobda tyes, saxnavs an saZovars". gabisona _ toponimi dazustebuli lokalizaciis gareSe Sesulia g. eliavas wignSi (g. eliava, gv. 42). ase ewodeba adgils menjis sakrebuloSi. mkvlevari aRniSnavs: ,,gabisona" zemoT CamoTvlil toponimTa rigs SeiZleba mivakuTvnoT da ganvmartoT, rogorc ,,gabisonias naqoni, gabisoniaseuli". Samgona _ soflis sakrebulo enguris xeobaSi, Tagilonis sazRvarTan, zugdididan me-12 km-ze. zugdidis muzeumSi dacul sabuTebSi gvxvdeba Sangonas formiTac. k. samuSias mier S. wyaroziasgan Cawerili gadmocemis mixedviT, aq gauvali tye yofila, sadac berebs meurneoba gaumarTavT da eklesiac augiaT. eklesia adidebul engurs waulekavs. berebisgan mitovebul meurneobas Semdeg Sangu wyarozia patronobda. aq xarobda vazi, romelic Sangus gadaurCenia da gaumravlebia. mosaxleobas vazisTvis "Sangus vazi", xolo soflisTvis "Sanguna" uwodebia (k. samuSia, 1990, gv. 134). zogierTi gadmocemiT, Sangu igive adesaa. Sangona ,,sadac adesis jiSis vazia" (Sdr. toponimi ,,adesoni"). soflis saxelwodeba SesaZloa marTlac vazis jiSs Sangus, Samgos ukavSirdebodes, magram arc isaa gamoricxuli, rom amosavali pirsaxeli Sangu, Sangule, Sanigia (a. Wanturia, 2006, gv. 74), an sulac gvari Samugia (adg. varianti Samgia) iyos. Cveni mosazrebis sasargeblod metyvelebs is faqtic, rom Samugiebi dResac cxovroben SamgonaSi. maT dasaxlebas saSamugio ewodeba, romelic enguris napirze mdebareobs. Cveni azriT, Samgona Tavdapirvelad mxolod patara geografiuli obieqtis – saxnavis, mindvris, tyis an saZovris saxeli unda yofiliyo da garkveuli mizezebis gamo ganivrco saxeldebuli obieqtis uSualod momijnave obieqtze, rac ucxo araa samegrelos toponimiisaTvis. qvarcxona suki _ dabali seria Wyonis TemSi. leqvarcxe qvarcxavebis ubania patara JinoTaSi. qvarcxavebis 18 komli aRiricxa sof. didiWyonSi. qvarcxona suki SeiZleba gaviazroT, rogorc ,,qvarcxavebis seri". cxvitioni//cxvitoni _ adgili uSafaTis TemSi, meteriis WalaSi, cxemuronsa da papaS giolafus Sua. g. eliavas mixedviT, sajaro, TavSesayreli adgili yofila (g. eliava, gv. 103). cxvitava, cxvitaia, cxvitaria da cxvitia samegreloSi gavrcelebuli gvarebia. cxvitavebis 15 komli cxovrobs uSafaTSi, 4 komli - menjSi. sacxvitao sofelia ekis TemSi, md. civis marjvena mxares. gadmocemiT cxvitavebi, igive cxvitariebi am soflis ZirZveli mosaxleni arian (p. cxadaia, 2000, gv. 157). cxvitaias ori komli dafiqsirebulia senakSi, cxvitariebis sami komli _ TeklaTSi (p. cxadaia, gv. 157). mikrotoponimi cxvitioni//cxvitoni CamoTvlil gvarTagan erT-erTis am teritoriis warsulSi mflobelobaze metyvelebs. joloxoni _ mikrotoponims dazustebuli lokalizaciis gareSe miuTiTebs g. eliava abaSis raionis sof. pirvel maisSi (g. eliava, 1977, gv. 48). joloxava/jolixavas gvari cxovrobs zugdidisa da walenjixis raionis soflebSi. lejolixe sofelia fuqis TemSi, md. squrCis marjvena napirze. joloxoni zemoT CamoTvlil -on//-ona sufiqsian mikrotoponimTa rigSi SegviZlia ganvixiloT da avxsnaT, rogorc "joloxavas (an jolixavas) yofili, mis mflobelobaSi arsebuli".
damowmebuli literatura
g. eliava, 1977 - g. eliava, abaSisa da gegeWkoris raionebis
toponimika, Tb., 1977. g. eliava, 1989 - g. eliava, senakis raionis toponimia, Tb., 1989. i. kekelia, 2008 - i. kekelia, abedaTis toponimia, Tb., 2008. m. kvirtia, 2001 - m. kvirtia, kvimati, Tb., 2001. k. samuSia, 1990 - k. samuSia, kolxeTis zogierTi geografiuli saxeli zepirsityvierebaSi: ,qarTuli zepirsityviereba (megruli nimuSebi), Tb., 1990. a. silagaZe, a. ToTaZe, 1997 - a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi saqarTveloSi, Tb., 1997. arn. Ciqobava, 1926 - arn. Ciqobava, -on sufiqsi megrulSi: tfilisis universitetis moambe, t. VI, tf., 1926. p. cxadaia, 1985 - p. cxadaia, mTiani samegrelos toponimia (enaTmecnieruli analizi), Tb., 1985. p. cxadaia, 2000 - p. cxadaia, gvarebi da gvarTa dasaxlebani samegreloSi, Tb., 2000. p. cxadaia, 2007 - p. cxadaia, samegrelos geografiuli saxelwodebani, xobis raioni, IV, Tb., 2007. a. Wanturia, 2006 - a. Wanturia, megruli saxelebi da gvarebi, Tb., 2006.
IGOR KEKELIA
ON -ON//-ONA SUFFIXES IN THE ANTHROPONOMY
OF MEGRELIA Suffixes -on//-ona represent phonetic varieties of Zan suffix -an, whose primary function is to express collectiveness. It is interesting that apart from the collectiveness, the -on//-ona suffixes can have the meaning of a possessor, owner. In Megrelia, although quite rarely, there are place names derived from the names of their possessors in the past, the roots of which were derived from family names, which in their part had been formed from common names.