Sunteți pe pagina 1din 5

qarTveluri memkvidreoba (akaki wereTlis saxelmwifo

universitetis qarTveluri dialeqtologiis samecniero-kvleviTi


institutis perioduli samecniero Jurnali) tomi XII, gv., 154-1158

igor kekelia

-on//-ona sufiqsisaTvis samegrelos


anTropotoponimiaSi

-an sufiqsis fonetikur variants zanurSi -on//-ona sufiqsi


warmoadgens, romlis upirvelesi da ZiriTadi funqcia krebiTobis
gamoxatvaa. -on//-ona krebiTobis sufiqsi sakmaod produqtiulia
samegrelos toponimiaSi, romlebic xSir SemTxvevaSi erTmaneTs
enacvlebian erTi da imave obieqtis paraleluri saxelwodebis
mawarmoeblad (p. cxadaia, 1985, gv. 166).
-on//-ona sufiqsis morfologiur ekvivalentad miCneulia -eT. arn.
Ciqobavas azriT, am sufiqsiT nawarmoebi saxeli iseTi adgilis
aRmniSvnelia, ,,sadac (mravlad) myofobs raime mcenare, an cxoveli Tu
frinveli, an raime sagani, an mosaxleobs gvari Tu tomi" (arn. Ciqobava,
1926, gv. 307). magaliTad, bogveroni, bogverona da bogoroni
adgilebia zanaTSi, keTilarSi, inCxurSi, zemo WaladidSi, gejeTSi,
najaxaoSi, nakiansa da sxvagan, sadac sarevela balaxi - bogveri (igive
gajaja, Ce tya, Ce odiare, qarTuli uro) xarobs. bulona da buloni
,,balnaria", ~ona//i~oena -- ,,ielnari", (v)akaciona//(v)akacioni _
,,sadac akaciis xeebia", luRona _ "leRvnari", sxulona//sxuloni,
Wyona, zakalona//zakaloni, Telona... Sesabamisad im geografiul
obieqtTa saxelwodebebia, sadac msxlis, vaSlis, Txmelis, verxvis, muxis,
bzis, Telis xeebia ganaSenebuli, an es mcenareebi uxvad xarobs (tyea).
qualoni da kaJona//kaJoni qviani da kaJiani adgilebia; (l)etona,
dabali, notio adgilebis aRmniSvnelia. koloSona, CeSona da uCaSona
ewodebaT adgilebs, sadac koloSis, CeSisa da uCaSis jiSis vazi hqondaT
gaSenebuli da a.S.
sainteresoa is garemoeba, rom krebiTobis garda -on//-ona sufiqsebi
mqoneblobis aRmniSvnelicaa. samegrelos sinamdvileSi iSviaTad gvxvdeba am
sufiqsebiT nawarmoebi, oden mqoneblobis, warsulSi kuTvnilebis
aRmniSvneli geografiuli saxelwodebani, romelTa fuZesac
anTroponimisgan, kerZod, gvarisgan warmoqmnili sazogado saxeli
warmoadgens.
p. cxadaias amis erTi magaliTi moaqvs yaliCona// GaliConas saxiT.
esaa saZovari ferdobebi lefircxeleSi (garaxa, Cxorowyus sakrebulo),
bumis marcxena mxares, da gamoqvabuli, saidanac bumis marcxena Senakadi _
WiWe bume gamoedineba.
m. kvirtia uaryofs yaliConas kavSirs gvar yaliCavasTan: ,,ratom
unda erqvas adgils GaliCona, roca iq yaliCavebis mosaxleoba aravis
axsovs da arc axla saxlobs" (m. kvirtia, 2001, gv. 177). misi varaudiT,
yaliConas ferdobze gareuli xilnaris tye unda yofiliyo, romelic
,,iwodeboda GaCanc (totmsxmoiare), GaliCona da TandaTan Seigua
yaliCona... am tyis mesakuTres SeiZleboda rqmeoda yaCaS minje (xilnaris
mepatrone) da yaliCavas gvari toponimma ganapiroba" (iqve, gv. 220-221). e.
i. m. kvirtias varaudiT, gvar yaliCavas fuZed dasdebia am adgilis saxeli.
toponimisa da gvar-saxelis aseTi ganmarteba Sors dgas mecnieruli
obieqturobisagan.
p. cxadaias dasaSvebad miaCnia aliCona//yaliConas gaazreba yaliCavas
(an yaliCavebis) gvarisaTvis am adgilis warsulSi kuTvnileba-mflobeloba,
Tumca iqve aRniSnavs, rom toponimi SesaZloa gadaazrianebis Sedegad iyos
miRebuli da amosavals mcenaris saxeli aliCa ,,aluCa" warmoadgendes:
aliCa > aliCona > yaliCona ,,sadac bevri aluCis xea".
ra kavSiri aqvs pirovnebis gvarisgan -ona sufiqsiT nawarmoeb
toponims TviT pirovnebasTan, amjerad Zneli saTqmelia. raime gadmocema
informatorebisgan ver miviReT. SeiZleba vivaraudoT, rom toponimi
,,aliCona" im viTarebis amsaxvelia, roca bumis marcxena napirze mdebare
ferdobebs odesRac marTlac flobdnen yaliCavebi. SesaZloa amosavali
fuZiT aRniSnuli gvaris pirovnebas winaT ecxovra am adgilze, an arc
ecxovra, magram saxeldebul obieqtTan mainc raRac akavSirebda.
cnobisaTvis: yaliCavebi cxovroben CxorowyuSi, sof. nakianSi, axuTsa
da moidanaxeSi (xabumis sakrebulo). leyaliCe ubnebia sof. axuTsa da
leaxaleSi (nakianis sakrebulo). nakianis centris samxreTiT mdebare
yaliCavebis ubani sam mikroubnad iyofa: SqediS lealiCe, kadariS lealiCe
da sukiS lealiCe (p. cxadaia, 2007, gv. 195).
xviCaroni//xviCaruli saxnavisa da tyebuCqnariani ferdobis
saxelwodebaa meore lesiWineSi (Cxorowyus r.), owyaries marcxena napirze.
gadmocemiT, am adgilis mflobeli xviCa siWinava yofila. SesaZlebelia
toponimis amosavali fuZe iyos gvari xviCava, romelic ZiriTadad
gavrcelebulia zugdidisa da walenjixis soflebSi (saCino - 25 komli,
Cxoria - 11 komli, lia - 4 komli). 1995 wlis 1 Tebervlis mdgomareobiT,
sapasporto monacemebisa da metrikuli amonaweris mixedviT, CxorowyuSi
oTxi suli dafiqsirda (a. silagaZe, a. ToTaZe, 1997, gv. 239). ,,xviCaroni"
adgilis saxelwodebaa agreTve sof. focxoSi (senakis r). toponimi
dazustebuli lokalizaciis gareSe Setanilia g. eliavas wignSi, sadac
xviCaroni ganmartebulia rogorc ,,xviCnari" (g. eliava, 1989, gv. 120).
anTimoni _ adgili gurZemis TemSi. toponims dazustebuli
lokalizaciis gareSe asaxelebs g. eliava (g. eliava, 1997, gv. 160).
gadmocemiT, anTimoni maRlarze miSvebuli vazis jiSi yofila (iqve).
vfiqrobT, rom anTimonis fuZes gvari anTia an pirsaxeli anTimozi
warmoadgens, e.i. anTimoni ,,anTiaseuli" an ,,anTimoziseuli".
iazaroni _ mikrotoponimi Cawerilia salxinoSi (iqve, gv. 169).
g. eliavas wignSi swori ganmartebaa mocemuli: ,,iazariebis (gvaria)
nasaxlari" (iazaria/~azaria gvar lazarias adgilobrivi variantia).
lazariebi dResac cxovroben JinoTasa da did salxinoSi (2 komli). ekis
TemSi damowmebuli toponimi "~azaronic" (iqve, gv. 84). lazarias gvaris
saxeldebul obieqtze mflobelobis mimaniSnebelia.
bakuroni _ toponimi dazustebuli lokalizaciis gareSe Sesulia g.
eliavas wignSi (iqv, gv. 94). esaa tyebuCqnariani da xevxuvebiani borcvi
legagueSi (abedaTis sakrebulo), jixawyaris marcxena napirze, nagulus
qvemoT. bakuriebi cxovroben martvilis raionis sof. xunwSi. erT-erT
ubans lecicxvaieSi (xunwis Temi) lebakurie hqvia. am gvaris abedaTSi
mosaxleobaze metyvelebs toponimi ,,bakuriaS Wae" - saxnavi tarCenis
WalaSi (i. kekelia, 2007, gv. 17).
bakuroni ,,bakuriaseuli, sadac bakuria cxovrobda, an sadac es gvari
flobda tyes, saxnavs an saZovars".
gabisona _ toponimi dazustebuli lokalizaciis gareSe Sesulia g.
eliavas wignSi (g. eliava, gv. 42). ase ewodeba adgils menjis sakrebuloSi.
mkvlevari aRniSnavs: ,,gabisona" zemoT CamoTvlil toponimTa rigs SeiZleba
mivakuTvnoT da ganvmartoT, rogorc ,,gabisonias naqoni, gabisoniaseuli".
Samgona _ soflis sakrebulo enguris xeobaSi, Tagilonis
sazRvarTan, zugdididan me-12 km-ze. zugdidis muzeumSi dacul sabuTebSi
gvxvdeba Sangonas formiTac. k. samuSias mier S. wyaroziasgan Cawerili
gadmocemis mixedviT, aq gauvali tye yofila, sadac berebs meurneoba
gaumarTavT da eklesiac augiaT. eklesia adidebul engurs waulekavs.
berebisgan mitovebul meurneobas Semdeg Sangu wyarozia patronobda. aq
xarobda vazi, romelic Sangus gadaurCenia da gaumravlebia. mosaxleobas
vazisTvis "Sangus vazi", xolo soflisTvis "Sanguna" uwodebia (k. samuSia,
1990, gv. 134).
zogierTi gadmocemiT, Sangu igive adesaa. Sangona ,,sadac adesis
jiSis vazia" (Sdr. toponimi ,,adesoni").
soflis saxelwodeba SesaZloa marTlac vazis jiSs Sangus, Samgos
ukavSirdebodes, magram arc isaa gamoricxuli, rom amosavali pirsaxeli
Sangu, Sangule, Sanigia (a. Wanturia, 2006, gv. 74), an sulac gvari Samugia
(adg. varianti Samgia) iyos.
Cveni mosazrebis sasargeblod metyvelebs is faqtic, rom Samugiebi
dResac cxovroben SamgonaSi. maT dasaxlebas saSamugio ewodeba, romelic
enguris napirze mdebareobs. Cveni azriT, Samgona Tavdapirvelad mxolod
patara geografiuli obieqtis – saxnavis, mindvris, tyis an saZovris
saxeli unda yofiliyo da garkveuli mizezebis gamo ganivrco saxeldebuli
obieqtis uSualod momijnave obieqtze, rac ucxo araa samegrelos
toponimiisaTvis.
qvarcxona suki _ dabali seria Wyonis TemSi. leqvarcxe
qvarcxavebis ubania patara JinoTaSi. qvarcxavebis 18 komli aRiricxa sof.
didiWyonSi. qvarcxona suki SeiZleba gaviazroT, rogorc ,,qvarcxavebis
seri".
cxvitioni//cxvitoni _ adgili uSafaTis TemSi, meteriis WalaSi,
cxemuronsa da papaS giolafus Sua. g. eliavas mixedviT, sajaro,
TavSesayreli adgili yofila (g. eliava, gv. 103). cxvitava, cxvitaia,
cxvitaria da cxvitia samegreloSi gavrcelebuli gvarebia. cxvitavebis 15
komli cxovrobs uSafaTSi, 4 komli - menjSi. sacxvitao sofelia ekis
TemSi, md. civis marjvena mxares. gadmocemiT cxvitavebi, igive cxvitariebi
am soflis ZirZveli mosaxleni arian (p. cxadaia, 2000, gv. 157). cxvitaias
ori komli dafiqsirebulia senakSi, cxvitariebis sami komli _ TeklaTSi
(p. cxadaia, gv. 157). mikrotoponimi cxvitioni//cxvitoni CamoTvlil
gvarTagan erT-erTis am teritoriis warsulSi mflobelobaze metyvelebs.
joloxoni _ mikrotoponims dazustebuli lokalizaciis gareSe
miuTiTebs g. eliava abaSis raionis sof. pirvel maisSi (g. eliava, 1977, gv.
48). joloxava/jolixavas gvari cxovrobs zugdidisa da walenjixis raionis
soflebSi. lejolixe sofelia fuqis TemSi, md. squrCis marjvena napirze.
joloxoni zemoT CamoTvlil -on//-ona sufiqsian mikrotoponimTa rigSi
SegviZlia ganvixiloT da avxsnaT, rogorc "joloxavas (an jolixavas)
yofili, mis mflobelobaSi arsebuli".

damowmebuli literatura

g. eliava, 1977 - g. eliava, abaSisa da gegeWkoris raionebis


toponimika, Tb., 1977.
g. eliava, 1989 - g. eliava, senakis raionis toponimia, Tb., 1989.
i. kekelia, 2008 - i. kekelia, abedaTis toponimia, Tb., 2008.
m. kvirtia, 2001 - m. kvirtia, kvimati, Tb., 2001.
k. samuSia, 1990 - k. samuSia, kolxeTis zogierTi geografiuli saxeli
zepirsityvierebaSi: ,qarTuli zepirsityviereba (megruli nimuSebi), Tb.,
1990.
a. silagaZe, a. ToTaZe, 1997 - a. silagaZe, a. ToTaZe, gvar-saxelebi
saqarTveloSi, Tb., 1997.
arn. Ciqobava, 1926 - arn. Ciqobava, -on sufiqsi megrulSi: tfilisis
universitetis moambe, t. VI, tf., 1926.
p. cxadaia, 1985 - p. cxadaia, mTiani samegrelos toponimia
(enaTmecnieruli analizi), Tb., 1985.
p. cxadaia, 2000 - p. cxadaia, gvarebi da gvarTa dasaxlebani
samegreloSi, Tb., 2000.
p. cxadaia, 2007 - p. cxadaia, samegrelos geografiuli saxelwodebani,
xobis raioni, IV, Tb., 2007.
a. Wanturia, 2006 - a. Wanturia, megruli saxelebi da gvarebi, Tb.,
2006.

IGOR KEKELIA

ON -ON//-ONA SUFFIXES IN THE ANTHROPONOMY


OF MEGRELIA
Suffixes -on//-ona represent phonetic varieties of Zan suffix -an, whose primary
function is to express collectiveness. It is interesting that apart from the collectiveness,
the -on//-ona suffixes can have the meaning of a possessor, owner. In Megrelia, although
quite rarely, there are place names derived from the names of their possessors in the past,
the roots of which were derived from family names, which in their part had been formed
from common names.

S-ar putea să vă placă și