Sunteți pe pagina 1din 38
Introduccion Los ciudadanos de todo el mundo se enfrentan en la actualidad ante una serie de cambios considerables que a falta de vocablos més precisos han sido reunidos en el término de “globalizacién”. Hay quienes para remarcar el caricter dindmico, corriente o actual de este proceso le mencionan como “proceso de globalizacién”. Un aspecto central de este concepto es el im- pacto que el desarrollo de nuevas tecnologias ejerce sobre este fendmeno, pues facilita -disminuyendo considerablemente su costo— el trinsito de individuos, bienes y servicios y, ipicamente, favorece el flujo de capitales entre las diferentes naciones y fronteras. Tal proceso esté acompafiado de la innovacién continua o a ritmo acelerado en miltiples ambitos de la actividad humana, especialmente aunque no exclusivamente- en la productiva. Los cambios en Ja economia ejercen en los hechos una influencia cen tral, ya que los mismos tienen repercusiones sobre el resto de las éreas de desenvolvimiento social. Aunque los cambios en ambitos no estrictamente ‘econémicos pueden estar favorecidos -y ciertamente lo estin— por el cam- bio tecnol6gico iniciado en los procesos productivos, cuentan también con cierto grado de autonomia y pueden generar a su vez algunas incidencias significativas en el resto de la sociedad. Esta situacién jugtifica la conveniencia de adelantar un estudio de las ‘cambios planteados por la globalizacién de la educacién superior. En las siguientes paginas buscaremos proveer de algunas claves que nos sirvan para interpretar los cambios asociados con el fendmeno de la globalizacién: internacionalizacién de Ia educacién superior, asi como para evaluar su impacto desigual sobre las sociedades de los paises desarrollados y subdesarrollados. an op uoiouede e $9 *OpunU [9p 01895 p EpUBLLAP BI 2140S op [onrue saquarsixa ydeo 19010115 oyoediut ns so [end 4B auqos seioUIT od pepoisos BASU go opundas [51 “soperjouresapqns opuep uyiss as anb bea o[myjdes a1s3 Uy sei [9 opueoeisop sope|joumesapqns & p feno [9 UoD eULIO ojnydes sowsd un Seap SexISONN, | 9 sapwpIsodeU $e souodns uolsvonpa oy n sopeZtsepuerso soyouotoeu soyadas p sofny so ‘sapepyy op saoyonaNsut Sel din jo ‘s0100s J2 eed yoasuion sajqisod SE] ewaisis sns < sope}y eouresap sasyed SO] gua of reyyesor gar zsyed axyuo axoinbpe » oUl09 JSP ‘SoUOLOeU IB u9|9eZ!|eq0TS OP s200109 W919] SOUL samjod anb ajqeqoud morsayoud tOISeULIOF pene SeHaUI0BY 10d SERN YU! 9 “VHIOIXD €€Coue HFG PON 244, DAO) ,2reUOURS Koy 8 se 9p BoNE|EINA a= sUORMBSU PE pur vonenpo puog-ss0 pur uonesjeuoust so yee Ame BUoReNpON Apap OLY "oresatgo wosuoaap ope 9p Sue a1ostop az stuaumuBAc#[euO}BU pe SUORNASH, ‘pre £ sonpaio ered sapeprfeuorsipuos owtoo safea ‘soustUBISUI So}UHSIP ap spats 8 sopeljouesopqns sasred so] argos taouala sope|jouesap sasyed 80] 9p sepueutap se] anb vouanyur ef woo Ise ‘saigod £ soo sasted aqua ‘sopsjjouesepqns « sopey|ouesap sasyed So| ap SapEpisao9u K souolo!puoD So] autua sauarsixe seauafgo sviouaraytp se] sepep ‘aued eno 10g ‘Sa|IWHSIP Anu SouOIOBU ap JOLadns UoroeaNpo op sopepIUN 4 seuraysts soy amua sopngrptuis sajquiou weaisanuy anb uoroemjonuysoas o ‘uuofa4 ap sapepiseoou —[esoUas Ua opueayUE|d X ‘SoWISIUI So| ap JOLe.UT 1p sapepuioud & soanatgo so] opuesylpour ‘sajeuoroeu souadns ugiovonps 9p sewaysis So} auqos UgIquIE) SorDaya uMJAUAS ‘jeIpuNUE Ogu [9 9 sasyed So] 9p auat0aI9 UoIRITOIUI © UOIDEZI[EqO]S ap Osedoud Jo 40d SoproaloARy ‘seiafuesnxa seswouoco se] Ue Sopeuo!seao soiquieo soy anb of 10d ‘01.919 [2 Woo sojoeiuod ap vlouasne Uo 21In90 OU ZoLIadns UO!seONps ap sayeuoroeU sewaIsis So] ap uotooe B| ‘O8req U9 UNS So}[OLrESAp [op SopEp|s900U Se| opUEIE ‘ered seuzes2oau pepijeo X pepnuea v] wa sopeziferoadse soueumy sosindaa So} aess|uttuns soaKafgo sns anus duaN sauoIseU SL] ap JopJadNs UO!oRaNpS op ‘BULaysIs |e “SOpe| OArEsapgns Sasfed So] ap JOLIadns UpLovoNpA ap SeLIDISIS SO] 24gos “eaneoyrudis exouew ap ‘sosyed so] ap JoUadns uoraeonpa ap seulaisis ‘So] auqos sajqusapisoo souoisaud w2duofo “soo}i9UND9 $910100s 50] ap aURed aod ‘sopeoyije9 sousuiny sosangou ap saualoas9 soqwo}uLonbas soya] + Sopeayyyeo amaureyye soueminy sosmoar 9p woroBULO} B] Uo UO!OUN NS < JOLZAdNS UOISeoNS ap souOTONI!ISUI se] Op Pepianse e] sugos “ejnoned ua ‘seoyuigpeoe A seoyfudIo sapeplanoe Su] e1gos soanonpoud saiojoos so] Jod sepeaiue|d sepuemiop sv] us ouaume lun ‘sejouonoasuion seo au1u9 “ZaA ns # operatia’ ry anb of “ma ‘soyerrayeu soaanu ‘uorSonpoud op sosa0id onan ‘SoIo!ALos & soranpoud soxanu ap Uugiovaio Bua “eanjonpoud pepranioe B e sezofou op uplovor|de ey Uo wioUatD 2] ap elouricdunt JoXeus ajquiou sq “(ortarwsroou09 jap 0 jeNsnpunsod Pepaioos wun op ojuarWEBns Jo EoreUIap anb) axuorfESasgos 0 oIUCUIMUOP Je1908 PeplAoe owoD somuarUt}ooUGD ap UglOvO4|de K UOIoWaID v| ‘9 OYS9 “wrouato vy opLnbpe By opunu jo U9 anb je!9adsa jaded [a Sa sapepe1oos se] 9p JoMeRUT [e SopLNdd soIguted soy ap ayuELOdWE wIoTAND9stO9 wu) ‘S25}Wd N3 OLDWaW! YORIENS NODVONGI V1 3¢ NODVENYECTD INTRODUCCION externa, ¢ influencia cultural a través de la asistencia técnica, promovida poragencias internacionales, y otros mecanismos indirectos, tales como la formacién profesional de sus cuadros profesionales, etc.~, resulta altamente probable que politicas similares tengan consecuencias distintas. Por ello, nos interesa conocer en primer lugar, cudles son los efectos que el proceso de globalizacién genera sobre los sistemas de educacién superior de las naciones, asi como destacar las diferencias y semejanzas que este proceso adquiere entre pafses desarrollados y subdesarrollados, los que nos per- mitiré resaltar la influencia que las necesidades de educacién superior de Jos paises desarrollados ejercen actualmente sobre los paises subdesarro- Itados y sus sistemas de educacion superior. Haremos énfasis, ademés, en Jas posibles consecuencias sobre la formulaci6n y aplicacién de politicas para el sector, el tipo de organizacién del sistema y la reestructuracién de las instituciones de educacién superior, la definicién de contenidos y prio- ridades, los flujos de insumos y productos entre los sistemas de educacién superior nacionales y la conformacién de sistemas de educacién superior estandarizados u homogéneos a nivel global, en los que las necesidades de educacién superior de los paises desarrollados ejercen predominio sobre las necesidades de los paises subdesarrollados. ‘Nuestras ideas serdn presentadas de acuerdo con el siguiente orden: un primer capitulo en et que expondremos el marco tedrico general, con- forme con el cual entendemos las relaciones entre los paises desarrollados y subdesarrollados, en particular la nocién de desarrollo-subdesarrollo, destacando el rasgo central de la dependencia de los paises subdesarrollados. En este capitulo explicaremos también la indole del fendmeno global en el que se estén dando las relaciones actuales entre los paises desarrollados y subdesarrollados. EI segundo capitulo busca explicar los factores que dan origen a la nueva sociedad postindustrial 0 dél conocimiento, destacando sus conse- ‘cuencias sobre la fuerza de trabajo y ef mercado laboral, para derivar de allt cudl es su impacto sobre el sector de la educacién superior. El tercer capitulo esti destinado a presentar las principales tendencias existentes anivel demogrifico en los paises desarrolladosy las consecuencias sobre la demanda de fuerza de trabajo altamente calificada proveniente det resto de! mundo, especialmente de los paises subdesarrollados, provocando la aparicién de un mercado taboral global. ua | ‘ware J Ud BANINY UOLOBBNSOAUT 9p upd UN 38Z0qS9 OULOO |Se ‘SopEsJourEsapqns X sope||ouRsap sasted soy ap sousarqo3 So] ® SeuaIqe UIoUaArONU a UO}I0R ap seaUI| Sayedioud Sel £ ofequn A150 uo seperen seapt se srumnsou uouodord as souoisnyot09 sey ‘aymoUN|eUL ‘sasyed op sod soquie ap sasasaiu Soy ap elouasa uprounsip ey uo ueruaisns 95 onb seonstod ap seisondasd seunsye woo “sopetjoxresapgns & sopeyjoxresap sasyed us J01sadns Uoloeonpe eI 2p UOIeZI -eqo}8 | ap orseduu op ugoenyeAe wun euasaud as ojmsdeo o1Nos Jo UT D “ojouresap ap uororpuos ns ap equaurajuasaytpur ‘sasted so] ap so1zadns woroeonpa ep SEUIAISIS SO} ‘9p JoLaNt |e ueURMOpard anb seonyod se] uRzLO}IRIe9 anb sooyjoodsa S@Sal9]UI 9 OpIua}uos Je auyap ‘ToUadns uoroonpa F] ap uOTOEZITEgO]s ap osaoaid [9 altiourereioU09 aisisuos anb ua aquasap ojnysdes owuanb -royodns uotovonpo Bj ap uoroezyfeqo}s ap osao0ud [9p uoisuasduioo vy ered sojqiste(d sisaiodiy seundje soancud apuoiaid anb vorUIUOSS WHO) ap yesues ooMPUT uN HUSSAId OMUIdES OMENS UP, ‘S25]¥a NB OLD Ve YORIENS NODVONGA YI 3d NODWZIVEOTO Capitulo 1 importancia del (sub)desarrollo en la definicién de la globalizaci6n de la educacién superior SELECCIONANDO UN MARCO TEORICO PARA COMPRENDER EL FENOMENO DEL DESARROLLO Lanocién de “desarrollo” histéricamente ha incluido varios significa- dos (ver Sunkel y Paz. 1980, 22ss.), Desde el punto de vista estricto de la ciencia politica, el desarrollo esté normalmente asociado con la existencia de una sociedad con democracia formal e instituciones representativas, lo {que incluye: derecho universal al sufragio, consagracién de los derechos individuales y divisién de los poderes pibblicos, existencia de partidos y pluralismo politico, etc. (véase Lipset 1977, 1963). En términos de mo- demizacién (Apter 1970; Eisenstadt, 1972, 1968), el desarrollo se asocia con el uso de indicadores o criterios, tales como ingreso per cépita, nivel de alfabetizacién, grado de urbanizacién, centrafizacién y estabilidad del poder politico, diferenciacién social, grados de participacién politica, ete., criterios cuyos més altos valores ayudarian a distinguir entre naciones “avanzadas” o modernas y el resto de naciones “rezagadas”, “tradiciona- les”, 0 “subdesarrolladas”. El desarrollo también ha sido entendido (¢s el caso principalmente de la literatura de Naciones Unidas) en relacién con la atencién de necesidades sociales (Jaman needs), tales como alfabetizacién, escolaridad, servicios de salud, vivienda, alimentacion y crecimiento econémico, conforme con PEL‘ “v161 apo we paaradas 5H X IO FP ie, op oem rn pone) 61) 21019 4650 wp (16611) S25] wopad sq (L000) MAN £31 108 spp EGE 9p pence 4259 ojouesp (ep sxpmsaapep=pu vo sowrpua sonst 0 =p USA! Ne (Oe'Siet e887 wee) _sopsypat ss > Sod Sop £0 9 ongseducy onan {9 uo BAND &warmNUENS epeuo.rodoudsp tai K purge wan 2p 2uan9X3 | Bo ~— sous} uspand onb ‘4 ‘sosjed so] anus oatjejal ofjouresap [a UD seIouaIayIp Sel ap oUaIUER VEN 9 “o1quita ue “rednoo & ea sou'ts ‘orpnysa oxysonu ap wdeasa oysodosd ayso ‘squeysqo ou { serouarayip sejso ap ueia0 fo MeUIULIB}ap SALo}ouJ SO]BMO 10 yep! od une ey yy ‘,ojouresap op sourmay} ua sasyed soy axua saqua}sIxa ‘SBIOUDIQ}IP Sv] STUPID UOS sALOPEAasqo so} Sopo) ezed onbuNY _Ollouesap jap vUIar Jo £ somstTeuOFseU anuO ayuanoayy "ugtoeioose B Se woLNU7O0I908 0 ROIATUZOOUFE LOIDENTeAS BISO 9p epiLiEdeNOD UN) ;PEpHTeULIONE 0 puproidite “uoLoELASap wu B}Z9S O|JouIESOPQnS Jo Jeno 1p opeyso ‘o}jouresap 0 osauBoud op ojapoUn wiopison as anb pepaisos ap od), un 9p soidoad souonjed uoo ‘sosyed soiurisip Uo sauoroqpuod sopensisap zenyeaa fe o18Ix9 anb pesmyn9 OBSas [= A “ooLNUPIOUID o feIDTETTUN Ja}IRIND NS opts ey ofjouresap [ap sorpnysa soysa v vony9 fedioutad wy X woraupjod op o1 -waxa opersa By oUF, o]jouresap,, eayrusis onb oj 1399]qUIS9 ofrEquUIO UG “onnejar ojjoxrsep 2p opes® sodew uereoipu saropeA soIe oyuoUTTENst sofond so] S35]¥d N3 OLD¥eWT YOREETIS NOVONAS V1 3G NODYZNYIOTO cambio, el 5 paises, ya politicas y a Mundial— de politicas pbalizacién paises mas és 0 menos teconwilacin B 1991); Todaro IMPORTANCIA DEL (SUBIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION. Concepto de desarrollo En términos generales, las teorias del desarrollo se ocupan principal- mente de “explicar, desde un punto de vista macroecondmico, las causas y el mecanismo del continuado aumento de la productividad del factor trabajo ¥ las repercusiones de tal hecho en la organizacin de la producci6n y, por ‘ende, en ef modo como se distribuye y se utiliza el producto social” (Furtado, 1974, 11. El destacado es mio). El desarrollo implica la construccién de un sistema social productivo “articulado y coherente, susceptible de asegurar, por sus propios medios, la reproduccién {social] ampliada... Ello conlleva (entre otras medidas] la creacién de una base endégena de acumulacién de capital. Dicho esfuerzo de creacién de un sistema productivo es, pues, una tarea histérica e impli- ca la puesta en marcha de un proyecto nacional” (Guillén, 2007, 493. EL destacado es mio). El desarrollo es concebido en Ia actualidad no solo en asociacién con una idea de crecimiento econémico, percibida a través de Ia variacién de "unos pocos indicadores aislados, sino como un proceso social multidimen- sional (véase Meier y Stiglitz, 2001) que implica el cambio integral del sistema, no solo econémico, sino de toda la sociedad, 1o cual incluye cam- bios “radicales” en los ambitos institucional, social, administrativo, cultural « incluso, en las actitudes de la poblacién, de sus creencias o costumbres (véase Todaro, 1997, 69), Elconcepto de desarrollo “comprende la idea de crecimiento rebasin- dola, En efecto, aquel se reficre al crecimiento de un conjunto de estructura compleja. Tal complejidad estructural...traduce la diversidad de las formas sociales y econdmicas generadas en el proceso de la divigién del trabajo social... [Esta complejidad] esta bajo 1a accién permanente de una mul- tiplicidad de factores sociales e institucionales que rebasan el campo del anilisis econémico” (Furtado, 1974, 88), © “involucra cambios cualitativos ‘ademas de cuantitativos. Se trata no solamente de un proceso de acumulacién de capital, de mayor productividad del trabajo y de progreso tecnolégico, sino también de la creacién de una estructura productiva, de la relacién interaccién de las partes que constituyen esa estructura y del mejoramiento cualitativo de los productores directos, sus capacidades y habilidades, su formacién y capacitacién” (Perroux, citado en Guillén, 2007, 492. El subrayado es mio). = WIS 009 ragiae|qod eqesesap apssieUE NESRNSD S310 aad SKU0I2 mE OLADI , SOMFETNOUSP esap,, sasjed SO] ‘osao0id owstul ur uepseo) ut j swreanp “(L161 aedioutid soj op > B| 409 394 an wou amb Sorat] , Bde vUN opel sEEIP PO JeO!|AXS apres 21 IVONOAN & soxeurd sc}onpoxd so ana o}qusia 2p sourua 50] 9p osoU2i2p fe 8}29p29O'SOUEUOLDE AH 2 sxjpuoisaoa! soia9j9 sopre Uc ‘Fayaunoas sysu9 w wanpuCD ab GAINS NAHINbIeP [3p sowurp 2p exasopuw souetud soso 2p ost [2 ue Soars Sopapox! uo ajay unuznuo 3¢ Seuoudea S49 ap Seunse Ua SOlaTIDEUeA SHINS SO a SAUCRIUOGND Sf sod opewautaxo onune js "supe osay",souoreuod snsop 9405 Pp SHUUNgNUDSsHa: soLEU sopnpeu! so seg 2p auseduy wppdanx> wy] uo>“soun>uousveUN| Sse 5 spr ¥sE- 2p epegp mse roa 94g fo BEIOdNs Fun eurRUTY wad an SEAN ¥49| jp O}S BID (61 9 fa uo soptasois>seoRBio ou 0otep9 sop ap cand oop [op CINK [2 ae -psanoe) Sos (yy "%5661) 12 "Wane POU 2p Om [9 Ua (EPE"GO0T WILD 25894) Soynbe ap ela [ap %2 (e azuEqE OU sopeouSapans ssted ua Uegeze: Sopeartasnpat ‘aad soja0bssucreeyodur se] ap yea {2 L2AOU SO 2p UpEDAP vp SaBUy Bune “oN JL + sopvzi|eunsnpur sosjed so ap sajeaiceo ap sopeo ~20ur 50] # Oxon ap saqOpOOXO SONS t}UALIOAS ‘SBpEZ||ELISNPUT SeILLIO'IOD soy @ atuay sefenuaasap ap erouays}siod vy X ‘sepeyoxresapqns sopepaicos sejuzouoce se] ua (‘ora ‘sepensapeut sopetorannsut 9 seanyjod souorsipuos ‘yopeyodxanue o8sas ‘sopezyjeizadsa £ soaiseq souinstt ap Zaseasa “BaIugIo Uuolowyut ‘epease ap souoroornsas “osarSut fap uofoeNUZOUOD) SayeIMONNSS sauopounsar ap Bjouars|siad Bf “TeuoIseULaIUT Opeatout ja ua MELOdKo onb sojotasas & sauaig so] ap ojsaid ja ua safefoueisns sezje op eouyIuoWOUL ‘oUaLINDO B| Jod sepEUO|sEDO ‘sauOIOEH SENSO ta SaUEZOdUIE Sa|ApADxa ap esqun Xoo wotoeaxo F] ap sesad e o‘sepE}|ouresapqns sauozeUu se] ap oWOUgITE ojfouesep [9 uexsnuoad o uarouEuy anb sayuepodum saluapsoxo ap UOIe -oue8 vy opuorpidut ‘sofeq soroaud e peuoroewiay opeauaus fo ua ue}aaUOD {98 aquoweious onb souaig ‘,uotoonpoud op soumsur 9 seunid setsaqeur ap sopeuotseusany sazopaoaoud owos £ sopeyodunt sojonpoud ap sosoprumsuos owioo orowedroud weSury sopeyjouresapgns 0 wuaytiod vj op sasyed so] ‘ofeqen Jop UoIstaip op souoayed soyso uoo opuono 2c] “|BUO!SeUTA}UL O1LgUIY [> us ofeqen [op [81908 UoIstAtp op soorsosry sauoned a1qos wyiodos as spurepe Teno [9 *(,sepeljouesopqnes,, 0 ‘sepejjaxesap souat souoyouU se] v asiUayar vexed seourayuiad,, ouyuusg fo Bal29p 28 anb OT ap) ,sa[ENU90, saUOLORU Se] LOO ‘BInoUTA se anb wrauapuadap-uorseuiop od ap souorde|ax ap wUNDySIS UN e supesBonu uppso & (Zép ‘L00Z UATIND Ua Oper!d) ,oworUs!OAI9 ap 0 O|joxTeS -op ap soonborq & amuaurenunuos seysandxo upisa sapemonnsa sauozes 104, ‘Sepey|ouesopqns souoiseu 0 seuorBa1 se] ‘199 89 ,,uo|sHOAONXa & uoraeTON ~avsop,, ns Jod aqewedioursd upeztieisev9 Byes |8I908 HoloeULOS PUTIN ‘98g ‘ofouesapqns & ojjouesap uajstx909 opunut ja uo ‘sued BNO Jog eouoasty epque euisiw eun ud uaysiKa09 ojjousesapqns f ojjouesoq ‘Sa5tve N3 OLDvalN! YORBANS NO|DVONGA V1 3d NOOWEMMAOTS oll, Esta n“desar- xrolladas os de de- niogradas s vineula cas”, para 9, el cual abajo en el trabajo, wie como acionales mente se a la gene- desarrollo oyuntural currencia servicios tricciones inflacién pe los pases de aqusios pueda “Para weil en 1970 un cada de bos productos mpeimertado se oacentrd de aimentos. esioisias € 3 rimariosy IMPORTANCIA DEL (GUBIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION De acuerdo con las versiones més debatidas de los modelos que intentan explicar el desarrollo (véase W.W Rostow), el subdesarrollo® fue conside- rado una etapa “primaria” o inicial del desarrollo, obviando entre otros hechos que merecen destacarse- el origen histérico de este, el cual tiene que ver con la expansién y manera de relacionamiento de las economias de los principales paises coloniaies con sus colonias (véase Gunder Frank, 1977), durante los siglos xv-xvi, por lo que desarrollo y subdesarrollo se implicarian mutuamente desde el comienzo, habiendo coincidido en el mismo proceso de configuracién histérico-social, sin que, por otra parte, los paises “desarrollados” hubieran atravesado una etapa similar a la que denominamos “subdesarrollo”. Previo a la Segunda Guerra Mundial, Colin Clark (The conditions of economic progress, 1938) publics un trabajo en el que estudiaba las dife- rentes estructuras de los sistemas de produccién, precisamente a partir del andliss de la utilizacién del factor trabajo. Los resultados de su investigncion poblacién activay el nivel de ingreso per cépita de las naciones, De acuerdo con esta investigacién, la proporcién de ta poblacién ocupada en las actividades prim: (agricultura, ganaderia, pesca) surge como una funcién inversa del nivel del ingreso por habitante, El empleo de mano de obra en el sector secundario (industrias en general) aumenta répidamente durante cierto Periodo, en el que se eleva concomitantemente el nivel del ingreso por habitante, para luego estabilizarse. En la fase superior de desarrollo seré el sector terciario (servicios en general) el que emplearé mds mano de obra (Furtado 1974, 129), Una de las conclusiones principales del trabajo de Clark fue que no podria haber desarrollo sin industrializacién. os productos manufacturados lo que signiicaba tansfrencias mesives de eNeedente dela perferia centro” (Gull, 2007, 497). "El término subdesarrllo hia su aparicién en el seno de las Naciones Unidas enrefos as 1944 1945, cuando los pases recién emergides de la Segunda Guerra Mundial buscabanansiosamcmte Fa consecucion de facies cindrmioos que condujran a un orden nueva y superior” (ado en ‘Bc, 1989, 27, nota al pi). Vése, ambien, Sunkel y Paz (1880), Merece meneion que el Famoso aiqos Lo wy Kongns Jopsan.e 3p PomoUy> pe onb e] U9 61 “opeumy sean 0w09 a1 ust “opeany vo open}. sosonowssed K sawp sow 2p opeNUISIP wey ov nb sf W ‘ne seuosneu se sopo a uo,sonpaud 25 au jane ousmguay un sos muasamd eatw0L0%> ‘osatoal mauULBop pw Uo K juawEREAD ans oyouRSEP [9p EOPL ES AIM PY Wa, ofjouresap Jo k1q29U09 AOISOY “XX OfBIS [ap SOPEIPOUE E MOISOY “ALA OP ofeqen (9 oXnnSuo9 of UploeBNSAAUT ap FaIY ¥ISa UO OY UN “ZOA B}C) ‘sameqey so] azjua ajqeiso & epides vrourw ap osarBosd & resouiarg ses0Uo8 & uapuan, sojelo0s & svoruipuaaa ‘seon}jod sauoroeunoysuen ap ody enb seurw9}0p ‘aupap so ‘oqjouesap jop ourwied [9 etotu ered syed un aqunas wsaqap anb ‘squoroiptioo se] seOyNUApT B SEPEIUAIIO LOIOLAMISA SAUOIOETTASOAUE SP} ‘Tel -noqed ug “ojfouesap jap wutat ja a1gos soLiaIsod uoloeHsoaus e| YOE|NUL nso ‘eulondsod ef sod sepeayue|d uoloorsuodas 9p sopepIsedau Se] ojJo4zesapqns-ojouesap j2 Uo? soperrose s21013e4 (c€ ‘L0L6r 0861) seuerpuadop “sooqigyuiod ‘seugod ‘sopesme ‘Sopo|joaresapqns S9[ouol9eU SOpeiso So] +,sonuso,, ‘Sopoyraxiesap ‘sopezuese ‘Sa[Punsnpur SapeuoroeU SopeIs> 80] 249 opunuu fap uoIstarp 2 ‘aured wun sod :sowustyenp sopwes8 Sop Ud ‘eaiosqo os vas0u09 eoyy.oad upisaidxa ns anb Kayvoureranut reUorDIp -uoo 96 wenjaesotut an ‘i99p so “onuatujeuo‘auny sopemnaura usa anb ‘Sooupnnuis a1vaUESLI9}sIy wos sosaaoud soqure an jes1OAIKM OOHOIIY ‘osapoud owstus un ap sere Sop Wos ojfox1eSAp |9 0WW09 ofjoxresepANS J2 ce anb ‘ojjoszesap ap [oqo{ oou9rs14 osao0ud jop ax0d s9 o}oxresopqns Jp onb ‘eontyusysis woxsoisi upraeAiosqo | 2:q0s asopupseq wimsod 9s" :zeg & joyung ¥ opuaniday “sopetjoumesapqns A sepeyjousesep Souo!aeu se] ¥ ajuaWypen! auaRUOD aUb ‘ejsipenideo oonwoucae eUaYsIs [ap UoIsuedxa vj ap odL}sIY orONpoad UN outs ‘ojjouresop jap waayiedust o wueUsLd osey wun sO OU ojfoLESaPANS 1g ‘ope|jautesop opunts jap 01591 [9 Woo o}joLTesapqns [=p SojnoutA So] sEIapIsUC ‘ls ‘1109p $9 ‘o|jourwsap J Woo WOIDEIAU JO9RY US O|fouIESApqns ja JapUDIUD aiqisodunt esas ‘oR mequia wig “Jvn1eu BLJONSIy O UOLONJOAa ap osedosd uN owoo oyouresep Jo seaqUE|d onIuMed ‘opelsg-sauoloRU SBASNU SEI E SLOLL ‘SpUH souofaeU Se] apsap UDOeZITEHISNpUl ap {Spout Jap uoseTedoud wy S3SIWd NJ OLD¥eWYYORBANIS NOI¥ONGA ¥1 3d NODYZMHEOTS a esti- articu- ciones decir, xciales tre los rabajo IMPORTANCIA DEL SUBIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION. como una secuencia de fases o “etapas del crecimiento”, partiendo desde una sociedad tradicional, “cuya estructura es determinada por funciones de produccién limitadas, fundadas en la ciencia y en la tecnologia prenewto- niana y actitudes prenewtonianas respecto del mundo fisico” (citado cn Furtado, 1974, 130), hasta una sociedad madura y de consumo masivo, en la que adquieren preeminencia “ta clase de gerentes y empresarios”. El elemento clave en el “despegue” hacia el desarrolio o crecimiento sostenido, de acuerdo con Rostow, seria un factor externo que ocasionara un “impulso sGibito y brusco, exdgeno al sistema econémico™™. En la misma época fue conocido el resultado de una investigacién sobre el desarrollo, con importantes consecuencias para nuestra regién, debidas al investigador argentino Raul Prebisch, La base de su formula- cidn es el estudio de la manera como se difunde et progreso tecnolégico, a partir de su evaluacién de a experiencia de la revolucidn industrial en Ingla- terra: “..segtin esa concepcién, la ereacién del primer nicleo industrial en Inglaterra desaté un proceso de propagacién de la técnica modema hacia cl resto del mundo” (Furtado, 1974, 131). A diferencia de este proceso, la cconom/a contempordnea se caracterizaria por la coexistencia de regiones “avanzadas” y “atrasadas”", es decir, la existencia de un “centro”, “que produce el desarrollo tecnolégico”, coexistiendo con una vasta y heterogé- nea “periferia” que incorpora gradualmente, a ritmos e intensidad desigual, esa tecnologia que se desarrolla en el “centro”, Por lo que la indole de las relaciones prevalecientes entre los paises del “centro” y los que conforman la “periferia”, contribuiria mas bien a acentuar las desigualdades existentes entre los mismos; principalmente, aunque no solo, a través del deterioro de los términos de intercambio comercial a favor de los paises del “centro” El resultado de este proceso de integraci6n con el exterior fue casi siempre la creacién de estructuras dualistas; una parte de la sociedad ten- ia a organizarse de manera “moderna” o “avanzada”, actuando en funcién exe “oppzso 403098 2359 ua ypoayduia sas ap sauoroypuod ua yoaogny vzuanf ap popynqnuodsip vy ap & otojouse1 osauBoad Jop woLooautp ef ap ‘opezuEAv 101998 [9 Uo woLOEINUUNO 2] 9p pepisuaqul v| ap epopuodap soyoas o1s9 9p BjoUEHOdUI! ¥] ap o}aWA:OUL 9-7aA ns V-(6LT “FL6L ‘OpeUNg) ,JeGOIH oroNpoud [9 uo opezweA” 401098 JOP ‘uo}oedionsed ej ayuoume onb so ojjoxresap vxey onb xed uororpuod wratuLad , {cOPEZUBAR,, 101006 J9.21q0s HaDaTEAAId RIOUODD Op ,.OPESEAIE,, 1905 p u9 c9]duo jo Xugroonpoid v] anb e] wa uoYTeMAIs Bun 9p vIouarsisiod B| 10d Spwape opeziiayoeseo PLIpUDA O}JoLreSOpANS ja ‘saleIaUEs SOUFUET UT + ,oauprodwseuos ojfeazesapqns jap ooyjoadsa ouawouay “.pridanusap 0 vaupSosasay ‘Tonp,, pywouooa ap ody un xesouo8 & ROWE wIS> 9p “opUBKNg.IUO: “OALE|aY SSW NB OLDWA YORENS NOOVONA ¥1 34 NODYETYEOTO IMPORTANCIA DEL SUBIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION Elconcepto de subdesarrollo, tal como se lo emplea comiinmente, se re- fire mas bien ala estructura de un tipo de sistema econémico con predominio del sector primario, fuerte concentracién de la renta, poca diferenciacién del sistema productivo y, sobre todo, predominio del mercado externo sobre el imterno. Definicién esta que~aunque cierta—resulta “manifiestamente insufi- ciente” (p.23). Un rasge esencial de la condicién de “subdesarrollo”, que es frecuentemente obviada, es 11 dependencia, la cual “empez6 histéricamente con la expans Feta situacion de dependencia supondria “que las decisiones que afectan la produccién o al consumo de una economia dada se toman en funcién de Ja dindmica y de los intereses de las economias desarrolladas” (p. 24). La relacién de dependencia sugiere “una connotacién de control del desarrollo de otras economias, tanto de la produccién de materias primas como de la posible formacién de otros centros econémicos” (p. 33) La consecuencia principal de este andlisis seria In negacién de la existencia de una evolucién necesaria desde “fases primarias” de desarro- Ilo a hacia otras superiores; por el contrario, plantea el reconocimiento de factores que mantienen a los paises menos desarroliados en tal condicién. Particularmente, el control del progreso tecnoligico por parte de ciertas ‘economias, conjuntamente con Ia posibilidad de condicionar el aparato productivo de las regiones de la “‘periferia”, colocaria a estas ditimas en una relativa situaci6n de dependencia; asi, otra de las caracteristicas cen- trales del subdesarrollo es la limitacién de la autonomia de decisién de las naciones subdesarrolladas. Por ello, el enfoque propuesto no considera adecuado separar los facto- res denominados “externos” e “intemos” relacionados con el subdesarrotlo; al contrario, se propone hallar las caracteristicas de las sociedades nacionales subdesarrolladas que reflejan la indole de las relaciones que mantienen con Jos factores externos. 7 modo determinado de relaciones esructurales: un tipo especifin de relacion entre las clases {ysrupos que impli in situacién de dominio que conlevaestructuraimene i vinclacién son ‘A exterior" (Cardoso Paleo, 1986/1959, 29). “La dependenci signin un patrn integral do ‘Comportamiento de un Sociedad nacional ubicada en ef dominio del captalismo monopoisa y ‘Gaya fuente principales de ingresos son controlada,explotadsso decisivarenteiftidas por tas ‘rgmizaciones caitalises dels pases dominantes” (Maza Zavala, 1985, 32) Sepezie11p ut po > Ho a1P21 pany: ZS) POTS ein} pur SMO) as 29 Sof 201 et ou onbuTE ap U3TaET p ren 052) eus083 #129 mys sergio gei8 uaxnynsuoo yo sesasdusa se ude je —souozel y oquorwusSins {e ap sesopojnorise poo sepojyossesep op vloussoid 07] Ss0s0120 Soustt 9 S01S09 S9J0UDU uo ayuaureraedso oquorunmysaaosde a op eunpiode BK y ns uoo wandisted UBULUNOIP BUA 3 o]9poU “sopejjousesapqns ay] 9p HOFOMITISAS youd ‘oy}Oures0p [9 mre anb ‘o|jouesep adoad (sajendeo & dun “sasyed So] 2p THC VIONVINOEM ‘ered soanoeae spa 24 50x anb 0 onsaunaan openape ap seruoUaD® sas & semyaNRSEAT ‘seta ss ‘sopruuo ot ss.opeeqen STs a9 ‘SOoNRIE supRD:DU oye Sy Sopep soTEDED seen op poprondeo wood opus Un s2jena se ‘SopefouEsopans sxyed op sauna Sums ‘Ceisy 2009 seipUeraIY se] sgHsA wos ‘SOpEIOLNSEPANS s957e Soy 1} SEIUDIE,P LOIS (HH-01 “186 “B08mGOR) OPTI 20291 j9ponjouesepans [0 & ojousap y va ayusod Jaded un snyadusoep oynuzod 53 nb of "GoIoE ambqens op seat siuss54oo Spur Oyo UosSeanHpd ns ypeaBenn 20FUr OHM Se geese ns persia ua ra Yopod [aod sey sornyuos Key oUo.se0d09 | 9p 0425 ‘ond ap epnp St oj soymoriad saan ses ope um}9 nb | Uo> so anb yom woyoHs0dio9 ‘(ened peptar uo od Soneyaidoud { seisuO.29® sns Pred maKHUNLIOU 's0:942U JAI|0 59 ‘ongalge me fuorzeu pepon rane 2nb seu "eats so ab ejyedurda | © PEPPY UOgap = nuosied jo ssuopenstltpe soy :sasidsousrau> epee ofeqea ap ez wun wey dui "2H ‘opr 3p opus |3 ope: savoIE:AdO29 pepIIONp TUN ap se oUEUES OsooTUL9NDN® SOIL ‘vovongO “eolseu yuLouose wunzuru op eyed uBWuOS OU O)DRED optDS U9 oxEd ‘oIUEIGOD AS 29 woiaeajand pune xq}a4 wodso & (Sopiuy Sopersa Ho eLoSew x) Sopeyousap awaume ‘esd sor 2p oun us 250g ns tla sa] 2p Bun Ope sauOISeU seYoT Ip fy oisondnsaxd [2 apaono onb sosorSay ap nie ewunya}scur sn aua)} SuoIsesodsen Sus2 ap HAMM, IOI Soe 50] 9p sap soyeborneusuRN sadorses0d,0 $e] >p opue|gey ep aApuaUMED ap UI0SI040 augp}92un (SSs6r ‘E007 "uD uoLguY“sszg] “9002 "ALBA 28B9A) Sos ght ap ALA P-2Ad Jofeun oss un SSsua9IUNOPEISS SSIPOp ap sou} Mu 9p SAH YT Hor IOP UH ¥ 2p Sosa So] “bog U2 “OpunNW J921, J Sted srMbpend and seaU SELL UOS soreuoIoeUTME © ‘yeuoyaeasua sosauduo (961 '€002) .29fuen> ePanp Upson 9p Spann e zapUEEN Is sesaudus esq $2[ev0;9 SeOUEDD SEU o sop UD s2jeny 2os0d nb ayeOn eM ue pepryeUOED ‘aun 9p ssaidi won, “ui iO) wo s9pu=NED soMBPOM fevojINUSIEN O TeUCIIFUNL ESCO 104 1492-992 'S0OT YoHeX) .paenn Seq ses%038 ‘ae dat yoga unpin waisés amo 2p we4] Mede AuDUODD jogs 2] USI EDYUS ‘suonog ayy Safoojoeusien sacorse0d109 ST KURDISH ZBL JO AAR oIHOUDDS pauigivon ay patoxa wou suoreodsoo 09g 98in] a Jo sonteAey} y6GT OL wHONd PEN CIE TH, “R661 KGaC1O BOM JO 451 Payeno suomPsod00 1382 Ops § PHOM ap 30 SonUBNaL aEIOge9 “E861 of SoUNnOD QZ ot aesdD ‘axume> 205 LO} Ag "does ut SSIAUNEN a POHL _nerodigo uoreusina soy yo ows ‘soumrsgns WS.) QQg'OT Speau PURO FLSA 198: O6L 240 ‘S61 Se SouRIsanS uBiaxF get pauwo suoNEIOdiOs uNsrpUE S| QOL p10 a3 '296| Uf Kuiouons oger ap er aMod TONED Jo NODA "FuIMOHs pu uRDGtUAIS 8 Wosaudaysuorodioo jeuoneusuEa 2 5)388us Kuo Up age HEA Jo uoUFUURT ;249 y, =,,euoKeML 2] We SoUDME Te OffoUZeSap op sopepyiqisod sey su UOIoETTIS TPL "TeIpunur ororowoo jap sued seioa1o} sop ep A opunws fap eDIw9UED ‘oronpoud jap oro101 un ap opesed o/31s jap sapeuy & eIuaNO URGE ,,SefeuOIoeU -hynur sesaiduso se’y ‘sopeasour & sopeatdeo ap wotoeztyeanuad £ woroesUa2UOD ap osaccad 9 aigos o1oaya ns od ayuouLzejnoned “sopeljouresopqns sasyed So] ap ojfouesap ap serBayenso se] UBjsBsIUODUD 9s anb Soj UoD sojnoISqO So] ap alueulUol9p o1auraza un sIMMNSUOD # Uosesed se|euoLoBUSUER svseud “lia se] ‘, e1NOs9s SouE So] apSop SoUaL |e “BULOPOUE F]WOUODE wl Us soyodosyo f soyodouow ‘sajeuopeusuen sesaudua sapuer6 sod epeuuop #158 BUApOW!ejUI0U09 &7 sv NB OLDWAIM| HORBAN'S NODYONGR V1 3G NODYZAVEOIO IMPORTANCIA DEL SUB)DESARROLLO EN IA DEFINICION DE LA GLOBAUZACION de los paises, impidiéndoles conformar una base econémica (de mercados: y capitales) propia (o endégena) sobre la cual soportar eficientemente el desarrollo, que aunado a las fallas internas en la definicién de politicas para el desarrollo, provocé el colapso del modelo (conocido como Modelo de ‘Sustitucién de Importaciones) propuesto como alternativa para los paises subdesarrollados, especialmente en América Latina”. El modelo econémico, predominante hoy dia a nivel mundial, se sus- tenta determinantemente en las grandes empresas transnacionales", quienes persiguen con su intemacionalizacién no solo la ampliacién de sus metcados y la apertura de nuevos espacios para la inversién de los capitales, sino el aprovechamiento ademés de “ventajas” relativas y economias externas, especialmente en algunas grandes economias subdesarrolladas, tales como menores costos laborales, ahorro en costos de transporte, sistemas fiscales ‘menos onerosos, normas ambientales menos estrictas, y otras similares. La presencia de grandes empresas internacionales en las naciones menos desarrolladas continiia generando consecuencias des-estructurantes 0 des- articuladoras de sus economias y sociedades”, que imponen restrieciones al surgimiento de una base productiva auténoma, debido entre otras razones- al aprovechamiento de las ventajas de escala y tecnolégicas de las empresas 0 corporaciones multinacionales, es decir, al hecho de que constituyen grandes monopolios. ‘compas mulinaconals (éase Stiglitz y Charlton, 2005, 14s, sobre a evaluacién compara ela experiencia de desarolioen Asia y América Latina), Resalta ln evaluacion contend en el abajo de Stiglitz y Charlton, sobre cl cclapso del modelo e sustitacion de importaciones en America ating, en el cual habia ejercido un pape destacado unque no Unico Ia iberalizacgn de fos mercadosfnancierosy ln dependencia dela regien de Tos fyjos de inversion provenieates del extranjero: “Latin America’s reliance on foreign capital flows and foreign direct investment are what made it particularly vulnerable to global economic socks" (2005, 29, lage, sobre todo partir de los aos ochena, del modelo basado en las empresas interocionaes, radico en el erecimiento de fa competencia internacional entre las empresas y naciones industalizadas, Ia liberaizacion economica y comercial, la desregulaci6n de los mercados financieros, las innovacioas en materia de transporte y comunicacions. tod lo cual fits la ‘movildad intemacional de los captalesy ta inversion exranera(vease Gin, 2003). Por ejemplo, hablando del caso mexicano y el TLCAN (o Nafta): “En los espacios en los que ‘open ests empresas repionalizadas... preducen efectos tanto de atraceibn c impulso como de eno, A su vez generan por un lado prcctscs de creacion y reforeamiento de poles de desarolo, 1 por ota parte, efecins de desestruturaion yo detrucin de otras empresas y actividades que fctabon onentades al mercado interno... ha acentuad la beterogeneidad estuctral del sistema productive y de Ia esructra social... Los desequilibriosregionales son ahora més marcados” (Guillén, 2007, 506) 1 9002 “aHfng) qwounsanr me Sees aay, 204081? SBOP SUDHA J gysoo soxodew! vanbydun, qo wo soa|diuia K svsosdus0 ys op opod sours uesn annur sesouduio se] a1yt9 p sopepiondea 4 sapod ap nb sezsany se} sod pepirera souresopqns sasted soj ap gUNOUCIA OJOS OU ‘seFEUDA geo uei3 e] op sauoToeand guuou? [J Banvoyruais 0 psesoquoy} sv] op ype SPuL > £ugtoonposdas v] vO0[O9 Bey Op opuwopoud | sida St Uoa sauozon|aa po [P OSO990 [9 210109 sns BUN CWOS OaIeBAl ap opeyjouesapqns 0 saigod souojoouisou sayuepodut OwrolUNZIns ‘seIZojoUD2 soyul [ante sapeyideo so] gs E]UOUODA YI 9p UOIS ose $0150 so] sopegt gO A ueurdury) sosyed yuusyep round [2 $9 K “o}oLesap 2p Sera ua sopeis an souaig vos oA su=I4H Soronpard ap eavaTHOD oD SeENSNUL gmouooo saqwepiodua v peu sod ayuauaediontsd 38 ap sodinba f 2a1n90 Sopemiseyneas souatq cfe 40> seunspuy Se] SwWOD [9p SOSOLpNUS| sactans) 130 vONREOUN oO (102-000 “€00¢ ‘dup Jeger wunsnpu =p oppo uproe7y20}e sespudu squnsp 22 OpEO!UT > U> UgFoediLNd 3p UPDOALS|P _y mug ua euRyod cumous em opubpe Ue sqeUCIDEUSUEN SapRSAD SEZUE SE, “(ce £002 uid 2%) jeUOIDeaAUDD OWED [AP BHC 8 ‘nfs 05 ssoumutsooo ov an eansndian e48289 Eu 3p dor aU & sas SOMoxd Sy 204 cysondeouatsia ap 0124 un sonpoad sani eseaxdueul OD.260 59 SOP) SOMES ‘ uodey 2aua oiaueo fp pen 8] 9p Jopep21ty ‘soptun sopESA 2p SopeLOGU S3UDIg $0} 9p sox sop & saueyeuodso | 2p ofa un uogeyussaas cafe J Us SRY Ms A SOPLUN sopaisy 0} 9p sepia ses ann seuOIeSuRL [eUSSATUIRAN PLO “PS61 Udy ye ‘eur woe & "rato esound) songs vdoanovjoaasaud woo opa 2190s “oprogissarp spa oS eUOITEU=NE ‘32u0 un uoo “woop elem wIS\AUTe] a9 28x Osont Un of "ayPO soe So 9p sped 'sesuaprunepmss sued ‘osama un w9sofuoypeua s0}e0d | 9 SLIT souoistonu se] ap uoysuedo wor eoody 29 op ora: ajuouesioud ezuasese 2ab eR UN, __[euo}oeunjnus wsaiduio v| ap peptanoe ap soa}uu9 Os sa10}9as so] sazopanaud ‘saqust]9 ueoytsuaAIp & epuannxs as anb odwar |e “sozeuoroeu seruoUode ap JOLaIU! [B Oj0S OU TopunUt [2 OpoI uo sefeRUDA uero[dxo 5 jeno vy ap sgaeil * ,[POILIOA UoloesBaIU ap wBaxENSO BUN sod adtansns 0s —nu1s ur ueqEjoNuoD 9s anb sofeuooeU sopeo:eM ap sO Jo JeJUAWINE~ sojeUOIDeUSHEN sesaudwia sel ap [eItOZLOY CItATUNDAID ap JPFOLU] Ry FajRNSA wr] “sa[eu|Tar sopeasoUL soAant ap uLOaI0xd A UOTORAID 9p sopionoe v asresZayuy [P arqumprsaout 9 soBsars Soy reuM] eosng as onb ‘odwan [ ‘Jeqo18,, wxttoU099 wap sesardura so| ap oj]ouresop £ UgtoeBASOAUL 9p soso sopeaayo so] -sowueyoduu somo aqua spumse o|qnia usoey anb {(sopeazour soy zerjdume je) xjeose op sojuarunpuas sputope opuesouas (sejop -upzypousayur) seusayxe sefiquan seysaxoude £ sopwosoU SOADTU B OS809" JO sey 1985 9p Uy [9 Woo ‘sayeuresouduro.otUr sezuryye O separ ap UO!ONAASUOD Bf Ua a]UOUNTEIOUASA aysISUOD EFWOUODA ByS9 ESN anb UOISUEdXe op UULIOY BT “(961 “£007 “UId|tD) ,epMIOUODa yo ua [ajuewwop] ayueueuued uproIsod eun s09)quIS Bred UgIOBIOdIOD ‘un ap eiayense ve ap aued ould EpEsn s9qqI WT *” founsep 0 padsony] -yuiouoa9 exj0 wo sopepranoe seA10 Nn Uoroonposd “up!oez1FeIo19W09 B] 2140s Je10} 0 ye1ozed foxuOO uN sUzUEDTR,, oTUOTTROISPA BINS BiofUENXS UOISIOAUT BIS® op UY [2 onb e opeune ‘seyanbad seu sescuduia sey ered feo] OUP; ‘2p Zaseasa ¥| opueMUDd" ‘|EO0] S9DMA SEYONI ONPPLO [9p 0 orD}OULUY, ojarumeounpede jap serene BpeAg[a UOIsI0doid ua aoeY as sond ‘onsoxy ‘ouaUIp 9p OSN [> Sou Z9A EpED woI{duN [end BI ‘,,eIofUENXE UOISIOAUE [So [eM|oe kWOUODS ef ap UOISURdNS ap JedrouLd OWSTUBDOU | ‘S394 NB OLD YAW YORBENS NODYONGA W130 NODYZNWECTO ual es la je dinero camiento casez de n de esta al o total conomia ja de una Jen otra mente en e facilitar malizan- ercados), costos de altiempo werdos de ja inicial mentar el sustituye -explotan onales, al s sectores ounienses; a un origen psa, coreana los Estados y das quntos ire Japin y a puesto por ete se aust éeterminarla in ecogriica IMPORTANOA DEL SUB]DESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION Estudiosos del comercio internacional nos recuerdan que: Las industrias con alto nivel de comercio intraindustrial tienden a ser de bienes manufacturados sofisticados como la industria quimica, lafarma- ccéutica y equipos de generacién de energia. Estos bienes son exportados principalmente por naciones avanzadas y, probablemente, estén sujetos ‘a importantes economias dc escaia en la produccién monopolies}... las industrias con comercio intraindustrial muy pequefio son generalmente de productos intensivos en trabajo, como el calzado y los vestidos. Estos son bienes que Estados Unidos importa fundamentalmente de los paises cn vias de desarrollo, donde la ventaje comparativa esta bien definida yes el primer determinante del comercio de Estados Unidos con estos paises (Krugman y Obstfeld, 2001, 144), Dados los costos asociados con esta estrategia internacional de expan- sin de la economia mundial: creciente competencia y centralizacién de los capitales a nivel internacional, altos costos de la innovacién y nuevas tecnologias, surzimiento de bloques comerciales regionales, etc., surgen importantes restricciones a las posibilidades de desarrollo de los paises mis pobres © subdesarrollados: “A menos que el pais cuente con dispositivos de regateo como una sustancial capacidad financiera y tecnolégica o bien controle el acceso al mercado, tendra una desventaja considerable en sus relaciones con las empresas extranjeras” (Gilpin, 2003, 209), El predominio de las empresas multinacionales en la economia actual, coloca la reproduceién y expansién econémica de las sociedades nacionales mas alla de las fronteras de la naci6n, de manera cada vez més determinante o significativa, El enorme tamafio de las empresas multinacionales y las im- plicaciones de la gran cantidad de recursos que controlan ies offecen claras ‘ventajas, no solo econémicas, ante los Estados y las economias desarticuladas de los paises subdesarrollados. Por otro lado, la movilidad alentada en la ac- ‘ualidad por las fuerzas que impulsan Ia globalizacién, aumenta las diferencias de poder y capacidades de negociacién existentes —en términos generales- ‘entre las empresas multinacionales y los paises subdesarrollados; aquellas usan su mayor poder de negociacién amenazando con migrar sus inversiones, empresas y empleos en caso de que los Estados decidan adoptar politicas que impliquen mayores costos sobre los resultados de estas empresas 2 “ir governments decide to tax or regulate them in ways they don like, they theafen to move clsewhere. Theres alvays ancter country that will welcome their tax revenues, jos, and foreign investment (Stiglitz, 2006, 188), ensou viqeq yon 39 oot UNDA: Op > B] “EIHOYDO SOUR ppofoud sopuess bd sopezTio}oEse 68 op uprorsoduit gsquttsod yo wore 56] 9P oT]OuIe59P rOLUDIOP SO]qULTEA yeonpe £ pryes op gsuing perdu, jo s SHE So tg qs £ SopE|jouEs ab sasoony 0] ep ‘aysq vopjouresep 9 op wiouwyodunt » sour Soy aytresnp ps op seuresBoad sore Ue}! epnAE pie £ oyasip Jo U9 may su! 2 seonyjod Soy ap vousjia}oes pans? op aLos eun ys}OS SOUL SO] Op pd sistio BV somJSO OPO} B1IO19 so] ua supeseisop sorpmysa ap S9u019 59 SO] OpSoq] mis] $0] ap ughounf IOMUAELOAL DBP aquauupoupynuts gapuodins jouoIoeu mad 9s ,c1UoUiTeU mel “(-039 SoLIayXa pea Sv] ‘|eUOIIEL BOVONYIOI sr “wiwouoos #1 9p puoje fonuoo 9K onauNsay {2p peprygenss ef saqos seanedou seruanoasio sua} 3p fap 8 anb o ‘LISD cwtorumpNapLS { sepfanxa souoysionm ata ‘Souiax> soya 2p uoyooezm 2p sapepissoan eanmd fon? of ‘sope junsapgnsosegod sp seed oj susuueytayped saute mo my U9 SUN Nbesep ‘2p Biounssiod 8 & uci eronpoud Jp eMAOAD oseD59 UOD OWNED 11998 [P PEMA 2] 9p afin [op wiovaprutoo gs upsnyou09 99 3p JONRyv Ummde ab sONeUIS OKT ‘canyjod oyoaKoud um ap upioruyep e] ‘Sajeuoroeu Seon ipod & soqwioos suzseTy 9p ug}ooe v)) seuzaqu seonyjod sajqeisea se] ap erouEUOduN e| UDd0UODaI “oiquuvo ua ‘K ojjoxzesep jap osaaoud jap sopeynsar so] ap ,,2u2|d uoIoeUIMLO ~9p,, B] Se9S9 ¥ UEBIOIO OU OHA[eY A OSOPIE, ‘uOLoeUTUS.Op vUN|E UedIelS sejesquso © sope|joxesep sosted so] op seytwoucse se] opueno uy “(87 “6961/986) ‘ooTed & osops.) ,ojjousop jap sisipue ja eed ealsioop 49s v esed sajeioos souoronansur 9 sodnu® ‘swziony sey ap uo!aemse e},, ‘owe, 4od ‘{ :,opuoiout 9 uo uEysayTueUs as aquoWIeUOISEDO ab ojjouzEsap ap sapeprumOdo sey ap groenunuos & ojuorureyoancude |e oroadsax ealsioop erouONYUT Bun LOWER ~ureul, sej]o Sw]noryed ua ‘ojjoxzesepqns-oj o.esap op osaooud Jo wo SoWEH ~tuuaqap ajuausjendt wos ‘Sayei90s £ seanyjod sayqeuRA ‘squoWeaneoyIUaIS ‘Seo]WQUODS SEI B SaTELOIOIDE SalquLEA [END [B AULIOJUOD ‘,o[JoLESep [op ‘opeaBaqu sistypu,, 0 owe .Jeq0}8,, anboyua un weydope anb o} 10d &,offout ~esopqns,, 2p oUuawOUD} Jap wiuoNO Jep ered So}Ua!OYNS Wos OU sEaIKUgODA S9]qeyea se] asjua seiouasayip sel ‘onaye, A osopre woo opisnoe 2¢] equan> ugiquiey eonyod ey + ,OSa.Buy Jap sesopenusouos SvoluMpUIp ojuaUB=Uy|NUU!S OpuEZIO,AI ‘1090s aIsa uo sepeor|de peprAn -onpoid v| ap sesofout & svatBo]ousa1 sauorseAOUU! Su] ap SoAIsod Sor9a}9 So| BYU] BILOUODD B] AP OISax Jap OULDIXa 10}998 Jop UOLIE|NOULASOP H (LOS Lo0z ‘UpIIND) .sopepianoe sexo v s}UDUEUTUFUE Ones ‘ossTsaysTEN lus (sopeyodxe 4ay09s |2) v}WUOUOD? B| ap OO|LIBIP 101098 [9 UD * -ouwsSe ofapou ep soduion so} ua owlod “eNuDoU0D as 1d, ‘aiuafoynsu! o1uoUIeAsTU BLTEYNSAY “SapeUOFSeUSUEN sesardu sm] 9p Sapeptqiqisod sej ap saseq sv] axqos aquotuediousd sepe ods ‘sope|jouesop ‘Sououi sasyed so] ua oo.tuguona OWUSTUTeUIp fap saMUDTY Sel Bp OMUAISHS 1g SaSIvd NB O1DvaHAI YOABUNS NODVONGA Vi 3G NO|DVENVAOTS paises menos osibilidades ficiente: “E| telo agrario- portador) sin ,2007, 507). da limita los be Ia produc e dindmicas bas variables jel “subdesa- bis integrado econémicas, mac determi ,ellas “man- pentinwacion destan en el imstituciones (Cardoso y 0 centrales estas la “de- zen cambio, Ma accién de ecto politico a del supe dela persstencia de midcsaroliados, es extranjeras estbilidad del IMPORTANCIA DEL [SUB]DESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION nacional, las relaciones que se establecen con grupos “hegeménicos” del exterior, efc.), para aprovechar situaciones u oportunidades que “ocasio- nalmente” se presentarian en el mercado internacional. E! subdesarrolio nacional supondria un modo econdmico, politico y social de ser que depende simultdéneamente del tipo de vinculaciones de subordinacién al exterior y de Ia reorientacién del comportamiento social, politico y econdmico en funcién de tos intereses nacionales. Desde los esfuerzos pioneros a mediados del siglo xx, distintas tradi- ciones de estudiosos del desarrollo han incorporado nuevas variables a las destacadas en los modelos iniciales, reconociendo la complejidad que en- ccierra todo esfuerzo honesto de comprensién de! fenomeno del desarrollo. ‘A lacrisis por la que atravesé la economia y teoria del desarrollo des- de los afios setenta y, especialmente hasta los afios noventa, le ha seguido una serie de estudios recientes que busca innovar en esta materia, Una ca- racteristica de los nuevos trabajos en esta érea es la inclusi6n de variables politicas e institucionales a la comprensién del desarrollo. Las deficiencias en el disefio y aplicacién de las politicas nacionales, de los programas de ayuda internacional, durante los afios cincuenta, sesenta y sefenta, y de los programas de reformas recomendados por los organismos multilaterales durante los afios ochenta y noventa, han alertado precisamente acerca de la importancia de estas variables politicas e institucionales como limites de! desarrollo, Este interés en las politicas es relevante para lograr dar cuenta de los factores que generan las diferencias de desempeiio entre paises de- sarrollados y subdesarrollados (véase Meier y Stiglitz, 2001). En los afios sesenta se sefial6, por ejemplo, la importancia de incorporar el “capital humano” ~destrezas y conocimientos generales, la condiciones de salud y educacién de la poblacién-, ademas del capital fisico, entre las variables determinantes que inciden sobre el crecimiento econémico y el desarrollo de las naciones. Los escasos logros en materia de desarrollo Hle- varon al pesimismo de los afios setenta, que estuvieron acompaifados por la imposicién de gobiemos autoritarios en muchas naciones subdesarrotladas, caracterizados por Ia decepcién general ante los escasos resultados de los ‘grandes proyectos mundiales de inversién y ayuda para el desarrollo. En los ‘afios ochenta, Ia crisis de la deuda hizo inviable la permanencia del modelo de crecimiento econdmico sustentado en la sustitucién de importaciones, el ‘eual habia mostrado ya rasgos de debilidad en décadas previas, conduciendo 19 “rood “itn K219) spo op Burp ansuoD [9p [eIpuAU BONIEFUNLOD|M SF proeoude £ o]oxesep ap sasred sovod soun pasa [9 We yuo munsnpul e| < opunut yout arb sosaoaid 2p opelpoul apsact Pqo{6 | sa nD NN VOIEINDIS IND 9p ‘reynor ued saxon ppeyjouresapqns sasted agp S9]p9 ap ELIE wey eIOLOMT ap 090d ‘souyuuipi ua ‘oueara0 meurua.ap jaded un prised so10jans SOLU ptoenyis vy ap sefei0a\. op uoroIuyap P| ‘Sapeu fant vj 9p 1esad y youesopqns souolseu sojso ap PISuaNYT B wo -2]0puy wSIOAIP ap— soyoeusuvs) sesaidw> ooeoqunUOsa]>} Se I 0T}OxeS9p JO Uo ouI09 S2U01IeF SOIS> somrongayy spat Kor ire} BC VONYLIOAN 62 100? nafs 4 sep 95994) uesTESUOD os 9052 sano se wo sovoyneut 5 &‘sosind say anu> Suo}eja 5] wasup 0 UBUIIGDR anb Sx0IRA ‘seus So peporoos wun 9p [TOD Kpses wuNUL NNALaYOD | OwOD eEUAIIRIED | JO) ‘soyed ‘o sorenpraypu suy 2p upioezeas wy sed weronadwoo & unersdoo9 2p SopON So gps aA “ptoos upsoetu = EMUap ar ,syEULOIU 2S=FEULE,SEBax Ip onzHID Te aH=y=125 4E1 “ESE Quon) .tumuany wooeoiy vf BAA} UEP ab ar9W0Y [> 0d sepeap S2UOKIHN, SE UOS safeuoroeusoqur sofny soy uo1af> anb eyouenyut ef anb ef uD pepricar ‘vaonu wun ‘eoodg exsonu SpITapE UeLLIOJUOD Sapepl|eas SBASTIN “(1007 “ZNISUS 4 JIS *L661 “OHPOL, asuega) seotiqnd searyfod se] ap upioe{nutioy ap osadoad jo ua opeisy Jo & opeoraut [op SealuipUTp sv] S11u9 RUTIUALWa|duoD UoIOB}As | OpuRZIIEsUO “ooiwiguose BwAISIS JOP ,{PIROIUY OIWOULATA,, uN OOD OpEISe 0 OWLDIGOE [2 uuaXnjour ojjouresap op osac0ud ja sea1jdxa uanBisied onb spjanosa seAaNU Se] -opwarout fap $2|qzLTEA so] Uo Of0s sisepug UaoeY anb serBerENso 10d 1oLapUL 6 onrepunsas oupyd un # sopeBajai tos onb soroadse ‘svorqnd seonsjod se] op ugroeuizgy op 4 soonyjod sosaooud soy ap wioueyoduur ey weoeIsap sorquisEA Seysq “411008 JerdeD,, 10foU! 0 JoKBU uN K OpeNoape SeUI ,,,EUOIOMIEISUE ‘orxaquod un ¢oueuny jetde>,, 20,eus un uoD sepetoose sefeqUaA se] ap ‘SEP -enaepe seonijod ap uoroeque{dusre| & oon)]od osadoud jap oyastped [9p SPABN 2 uoloezifeuiorUt &| ap opeITises wp1as osaxfoad [9 “Saquatoaio0p uoroonpord ap soisoo Uod (seansod sapepHeusanxs) safeuo.oIpe soroyousg wjzesu98 ‘oqarwo0u09 £ uoIeSASaAUl ‘soorgnd sauialg Ue UOISIOAUS ¥| ap —SepIpauT seno anue— o;pour sod ‘oueumny erldes ap uoroejnumoe ej anb opep ‘soan -onpoacl sas0398j So] 9p oqUOTUEpuas [> aquOWLEpIUaIsOS seAd]9 op SAUOIOIPUOD ua s9qeuea seiso URLIEIS:y ‘O[foUIESAp Jap UOIoBIeUEs Bl Ue sojqiSuLIUT sa]qRiIBA SestO K ULOBAOWUS B] ‘oAIULOOuOD ap wIOURYOdUT B] UEDTISSP o|Jouresap Jap S109) SeAANU SE] “O[]OeSAP(Ans) Jap SELLOD} Seaantu argos aeSepul op pepisooou ej vayuyd ‘opts fap sajeuy v ausTsIsqns ‘o}oxesep Jap souorsvorjdxa se] uoo uoioejas ua uoLoNslEsUL o]UD}SISIAd EY ‘soquajoor spl svood3 tuo opearout jap sonia K soondgosa w aiuoutexanu orsedse s9p90 9199p ‘ojjoxesop [9p sopepiiond sessoAtp svy alu ‘sopepeioos svj Jod sosamoal op uoroeudise vj ered ‘soqualoyns soANUODUL 9 UOIoeULOJUT 9p sopUaNy OUIOD ‘soroasd op souiassis soj uo & Soprasout so] Ua vinjosqL wzireyNOD ¥] CARNH ap souodun o1puaiaid £ om8is of anb wosy[0ou w8ojoop! ey ‘sopeyfossesap =qns sasred so] ap cotug.o oquotwepnapud jo 4 ooywoUods oyHoTWTEDUETSA |e ‘Sa5)vd NI CLOWUHMT YORIUTIS NOIDVONGA V1 IC NODVEIVEOS aises sub- nponer de e precios, signacién lesarrallo, ercado en tiones del je indagar desarrollo. variables riables en es produc- entre otras: ocimiento, costos de lizacion, a as adecua- m.contexto I”, Estas formacién cundario o 1 mercado. jo incluyen condmico, =I mercado as (véanse una nueva nacionales enna” (North, eaccitsocal, ndvidvales © es ormas y Sen las cuales IMPORTANCIA DEL (SUB)DESARROLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION, hoy més frecuentes y significatives~ recomiendan la consideracion de estos factores como claves de interpretacién de los factores asociados con cl desarrollo”. La globalizacién de los mercados, el desarrolio de Ibs telecomunicaciones, las migraciones internacionales, la accién de las ‘empresas transnacionales, la extensidn y frecuencia de los intercambios ~de diversa indole~ entre las diferentes naciones nos impulsan a considerar Ia influencia de estos factores sobre tas posibifidades de desarrollo de las maciones subdesarrolladas. Appesar de la importancia creciente que adquieren factores internacio- nales, la definicién de estrategias de desarrollo nacionales, que puedan sacar ventajas de la situacién actual, resistiendo cualquier intento de reducimnos a ameros factores pasivos de las fuerzas actoras en el contexto global, ejercera ‘un papel determinante de nuestras posibilidades de desarrollo en el futuro ‘eercano, en términos no solo de elevar nuestro bienestar, sino de ganar un poco de autonomia nacional. Estas nuevas realidades nos impulsan a indagar acerca de cules deben ser los rasgos de la estrategia de desarrollo de los paises subdesarrollados en el contexto actual de la globalizacién y, en nuestro interés particular, de la globalizacién de la educacién superior. QUE SIGNIFICA UN MUNDO GLOBALIZADO Qué es la globalizacion. Desde mediados de los afios sesenta y setenta ha sucedido una serie ‘We procesos que inchuyen: la relocalizacién de la actividad industrial en el mundo y la industrializacién de nuevas economias nacionales, principal gente en el sureste de Asia, aunque podriamos contar también entre estos, gnos pocos paises de América Latina, particularmente México y Brasil. El "Wesarrollo y aplicacién de nuevas tecnologias, especialmente en las areas de Is telecomunicaciones y procesamiento de la informacién; la liberalizacién: mundial del comercio y las transacciones financieras; la desregulacién de [2 ©. the next generations [de estudiosos del desarollo) will have to devote more attention 19 ‘determining the effects of intemational capital movement, migration, and technology tans” (Meier y Suit, 2001, 3). {g00) mosD9W & PIA A661) 3A "sIgUM ssw A" SSBED 0002) AON SPA {$2 9c0z 5H Up}eD) ,s9PUD!DUN SELON SH a ee UU UapuaLND 2 end _sezian © opigap soutiny Sopep1Ara se aos oped [9p oMvoustout un s upoezHEGO( {ve 2002 2H) . sisi sap spana8soUOsod (opus suo Uo) &soruSOH0> ‘soyedea “sorstaos“Souo1g 9p olny Fo| © saEIOUIME Seg se] 9p OwoTUI|AIUEUSAP [2 & “euopeorumuns A odsu¥s 29 3109S 3p up!9anpas ou sd epLoMponopunFpscxgand 5, €Sagpd soy p wypansa spur upoesfon oso ‘oumuyeneupun,szaxl Shs aaUECONPY upise2neqer# v1 2p opeayURIS fp sOpapasTE =A area [op ouvaIMNDoUND fe eA 53] ‘suotaujnopsed woe soon soqury (ET “E00 SION A PPED ,OPuNE > Opa p sauanUeD K ‘S3uo(391 9p Sp4BM BJapOM ap SUO;e1 SE ap soMBDI Pe apute K samp Sapep.UNIUOD kes nb wuetuny opsemunio sap MRS B Us UGHIULAJSIEA o OrAUIED uN B amWaI UOHeZHEGOKE ‘ee (ve F661 9 .fHDeU Opes Jp UpFeEu}EUNN o}IsOd URguAM aind USO 1299 5 "wpioeamuoreusap S09 tun opo} sue, soon}n sonboyus SOuNE sop EoywAis USeZTEROKD “65 “C002 “t}9) .eaRUO}PENIMUE SaUEIRIEdLO sa sod ogeo © epesa| (Hc) wale eau uoKSeAu ap wpe Bj sEmERL EAE eINOY>O soe so 29 pent wpundbs Ue aknuumnded ope 32s © qzuatan ,UDIDeA|Eq01%, OUI, (zt 666) .0709 HO PURSE [ap sonautyo& sosaoud sy Soper v aquinow pepyegos esa up!ovoruntHco vy K woreMIOpH EL 2p sstojousa et 10d wpmuorosodoadrammounsaesuy wxanU B 9p prusta uo faqo}s SMDUNEZIpEpIOA ‘uo op zea ery etpura pmon0c0 er ofS [9 Sqouy 2 ofS OFS & oduron 9p SHIN ‘oj euadns ap ands opuned Sqs2ou) Upismedka ns od ezho;seR 2s ureanpoal ap sy ‘pour ysanbuny,=Teu38 ego < pypunurBouND2 ane eens sH>IP- (Zz "661 SUEPHED) _soerdeo ap & so-1ouruy Sofi 2p Jaa [9 UO Ise eRUDKRPs0KeU Py ore SED & SUK Sp xidue sp cyonta oaadsa un sozoge & seus opis ey anb o 2p sew ogon day PUNE ‘faouios 9p year 13 -(Le “C002 "WAIO) ,EpeEiowE seus 234 ED rege Bsa mA sum wy 84) Bua B39 eppIap ABUL eEIO>> v] aPSeP OPUEEHSSP 25 PUN Fg aiaiins anb o} ‘sejeuoiavu seiaquoy se] opipusosen wif “949 ‘Seapy ‘uoroeUL sour ‘sexojousay ‘seuosiod ‘sororaios ‘Souaig ‘sajeatdes op sorquiessojut soyso ap zapides £ pewiagy] b] £“uoroeu-sopeisg satasaptp anus sauoIsoeLe}U 9 soiqumeaaqut So] ap ojauIaH0UT [9 onb uoUUYE seastfEqo,R:odiy 80°] “(sisypouoprousofsunss) seystpuo1seu9}suen so} X (soudays) soondyoss soy {(s1syoqojBuadXy) seastquqoy@iadiy soy :,,50{edroutsd sodnus o sayu913109 san ua asuumsar uepspod uptorzipeqofs wy auqos souotutdo soqual2yip Se] “eustur P| ap vosooe ,,seisiuindo Spur S9UOISHAA Uod 4,SRaII}19 sauoIDIsod UBpIUIOD O||9 ug “ouswoUay jap souoroIuyap saquar9y1p 9p sounuoD soBses so] ‘uorNIdO ensonu ua ‘uos soisg ‘a|uaUITeEpUNUT TERA a LApLaHXa as soAnanposd sauoravy & sorarasas ‘Sauialg op SopeoIaU Soy ‘SayeuOrIeU SOpeIsY So] ap sroisty seiojuoyy se] sod sepenlUHl] SUI U¥ISS OU UOLOeU BUN AP UOIDBAOUUT 2] £ ugvoonposd ef ‘uosioauy | anb ap OyDay Jo A euoJoeUZAIU ONqUIE 19 us eousqaduoo sp voyIUBIS ,.UO}owZ||eq0]s “SoytIoUes SOURLUIEA Uy “l@qo|8 ewouose wropepran wun ses9Uas B opmqunuios ueyiqey sosod0sd So}s9 Sopo) “91a ‘SafeUOIOvU SBILUOUODD Sel ‘25)¥4 NB OLD¥aWNt YORENS NOIDVONGA VI 30 NO]DVZIWEOTO tPAISES fan contribuido a s competencia en s produccién y fa fronteras fisicas vicios y factores, ¢ son, en nuestra el fendmeno. En pimnisias”™ acerca psesumirse en tres erzlobalisis). los mmctionalists). gs imercambios ¢ prapidez.de estos fas, infor- gs, lo que sugicre prea fia basta una BE nivel de comercio prema is ampli de paces y de cxpitles” gale “Aunque el modo scans de superarlos a fe capaz de hacerse ap as tecnologia de cess y elemenios del panda mite fos aos "Nevada 2 cabo por as aor: desnacionslizacibo, F (Berks, 1998, 34). "La ersten humana que mes avis de regiones gs son partiularmente me fe Is glodalizacicn saccade los ples ylos pte ycomunicacones, ee servicios. capitales, fz, 207, 34) ebido «fuerza: IMPORTANCIA DEL (SUBJDESARROILO EN UA DEFINICION DE LA GIOBALIZACION, ‘una convergencia inevitable de las actividades humanas a nivel mundial y el retroceso del papel del Estado-nacién, Piensan también que la liberaliza- ‘ein econdmica ocasionard una “desnacionalizacién” de las economia, asi ‘como también una economia sin fronteras. La aparicién de una economia lobal, juntamente con la emergencia de instituciones de cardcter global y Ia hibridizacién cultural, ha creado una comunidad (village) global sin fronteras. Sin embargo, aun entre quienes estarian de acuerdo con aceptar ka realidad de la globalizacion econdmica existen desacuerdos acerca de la inevitabilidad de la “convergencia” planteada por los hiperglobalistas. Los escépticos destacan la importancia de los Estados-nacidn y la he- serogeneizacién, en términos de las respuestas nacionales o domésticas a los procesos ¢ imperativas globales. Para los escépticos, la globalizacién es un mito, pues a diferencia de los hiperglobalistas, estos creen que los gobiernos ‘macionales son los arquitectos y principales “jugadores” de la globalizacién. Y¥ aun arguyen que el poder de los gobiemos nacionales se vea ampliado ‘hasta niveles intemacionales, pues se estipula Ja regulacion mas centraliza- dda de las actividades econémicas internacionales. Frente a los intentos de omogeneizacién cultural, advierten sobre el choque de las civilizaciones, e particular, ante el predominio mundial de la cultura de Occidente. Los ‘escépticos consideran que los Estados nacionales no serdn victimas pasivas ‘sinmovilizadas amt las presiones a favor de la internacionalizacion Los tansformacionalistas, al igual que los hiperglobalistas, perciben ‘a. globalizacién como una fuerza sin precedentes que presiona a favor 4 Ia ocurrencia de cambios répidos en las Areas politica, econdmica, so- ial, etc., de tas sociedades modemas. Sin embargo, rechazan la tesis de Ja convergencia global porque consideran que la globalizacion resultaria ‘en una estratificacién global, ya que ciertos Estados, sociedades 0 comu- ‘midades estin inmersos en el orden global a expensas de otros paises, esto ‘es, marginalizando las también llamadas economias menos competitivas 0 -subdesarrolladas. También arguyen que los Estados-nacién retienen el alti- 00 recurso de legitimidad legal dentro de sus territorios, aun cuando tienen -gpe responder a las crecientes presiones externas generadas por las leyes aurtoridades internacionales. A la luz de estos argumentos, los gobiernos onales estin lejos de ser disminuidos, aunque sean reconstituidos y rados en la creciente complejidad de procesos de gobemabilidad el contexto de la globalizacién 5 "Cong “dy ,sowanutAou s1s9 9p epyuastsgutu oy sojgesaun SRW URDs Sowsalgo soy arb opesono! my SqeUO|oeN SEI Se ‘2p Spann v soneroueuysoperuaou so] 2p Rauenoodss Wee meu. pepo "(606661 PMD) ‘5013p soyeuy 2p auaaiqun umep aub up w2}uoa ap seas 599 Sores Jol ‘open 35408 “pmyor asi by 25 woxsguens 2p spuape jam K EBQ{owD2 soo WOIDEAINOR EL, £ soysand so| [eno v| unos ‘ofeqen Jap uo!oezt|2q0}8 v] uoo epes0se squsurByoonsse 759 vorUIOUOID UOLDEZITEAOTS E] TeIOGE| UO!OEZATEGOID ‘ao;seuLOsUT op [ouorovUsaAUT Ofny Jo Ua K sauo!ovorUNLUODaIO Sv] ap sejBojouse seaanu soy v Os9o9" J9 UO o}UDIUEIOUASE TEIUDISNS 26 sojerides op sommaytutAour soisy “,,S9[eqo/8 popryiqeisout o SoBsa12 ‘8 aquotvaNAYNUNS ‘o;TaICItZAI9 Jap JOA) v soperOTUT sostndunt so{ op aesad v ‘yeuorseUi{Ut outs ‘eUoLopU Ojos OM ETLLOUODD B] B opuatuodxa ‘yeuorseu s9yop109 ns wpIpour ue ua Uopuard 4 —,souspuo}o8 o oz—jd ous op sapeides, sod aquaurioxeur sepeuniojuor—oaneynoedse ayuottioy -ueurwropaid ose un wazamnbpr sayena se ‘sojeuoioeussqur svsoroeuy ‘SPUO|SIAAUI SB Ap JOIDAS [9 Sa a{qe|OU syUAULE|NSKLTed ‘ugroonposd op ‘sefeiuoa £ seloueue8 sasoXeut opuamndsiod o1uotujerpunua uezzpeo0}a3 ‘as K uapuanyxa as sajenideo so fend ef UNBEs “ea! W9UODS UOLORZTEGOI (e :SoquaInS1s so] 8 “‘uoroeziTeqo[s B opmoedurt ‘ey apuop ‘sonIquu saxo anu ‘uaniBUlsip Bia [ap SauopERISOAU SO] seuo}DuoytyB0 SESPDSD UOd ofoqua ap vzxanf 1] ap sousopaB}tu sofny sol ‘opeztyeqo|s 498 ¥ aquaystsas ‘Spur roy0as [9 EISeY ‘SeZULUY Sey ‘Opezt|eqo|s se JOYS [9 apsap apuo!xe ‘98 BlouanguT ns ‘ouawigUay jap uproenauad o uoLouzt}euC}eWATUT ap OPEL TenSsap woo sa10}298 o4njouT UofoEZT}EqO|S v ap o}edut! Jo onbuny _ 3p PEpIgsOd 3] sn;39 2459 9 ‘ayads9 anbojto tn ap upredope ey "upezHeqO( Bap yes FSA Bn ZOURWRL OUES2021 Fy “]b"8661) LIND peparsos e & saqeamynosuesr so}oqyuod Sof “eorUO>) Y “eyBoIO0e By ‘uoIeUOSUL 4 ‘eruovose v ap souoIsUSUP seIMSIp se] Ua OUNIPHIOD JooBYONb Jop sexojuoyy 9p eprpipd ajandaarad vy woyrusis uproezTTEqo]D “sajeuo}oeU sapeparoos seanoadsax sns ap & se[euoioeu Sopris SO] ap sopEltUTap ‘syueureaoadyoar & sopeioo sorsedso 50] uo zanI0e AANA 9p Vopr e| “19qUS ‘peprutspour exourad wap yeouss9 wsyenord wun ofeqe OpRUdA Bq 2s uoHoeztfeqoIs e] Yoo “yoog ered “(OOT ZULBUS “upLqueE “asepA Sp °9007 “ANISNS) .ofeqen osnjatf 3 fendea ‘soraqaras & souctg 9p olny [9p ‘oluawaroul! jap spxen e “opuNWL [op sasted so] autua EUBOZE9 SPU LOTLIQUODI ugtoraont,, op osasoud o89 o1uoUNENs! UeWEZUOD anb soyedse *yeqo[F Tewarqure oyorUAOU Jo £ feqoTs [LAID peparoos BI ‘feampno o1quIEaIOIUL [2 “oruatwyouod X seap) ap jeuo|seusaluT Offy [2 :,,SeSOd seI}O seySNUL ap opeyeduroae so anb 2oouosau ‘uplowzs}eqo{s b] ap ouaIOUay ja TENTeAa Te Zing sod opesn os1wOUOIS 1uaLI}UEUTWIOpad anbozta [ap sesad y -sosopefegen soy asqos wsardusa op uowutax [ap oruwop Jap oyorUUEZIOJOx Jo X sesouduso se] op wIMONYSO 2 ap uoIoezifiq!xay e| ‘sajedroupid seorup¥Osa sopepranse se ap [eqo)s ugtsua}xa E] U9 BsEq 98 ‘tapod ap sauoroejar seiso v odode ap ams a{ onb “[eqo[8 eWOUODe ey anb seqUaT “ZoveIPoUUl o peploury|nuns vj op o1pout tod ‘orsedso & odwion ap samy so] wapuatoses} sejSojoudo4 seaanu sey serowi anb ‘ugroeuojut op sojeqo]8 sofny op spavq v ‘soysexysa sojnowsA uouaryueUL X ueotunuiod 9s anb ,.viousisadxo £ zapod ‘uoioanpoud,, ap sopo10 sodnai op ugronysuos ¥| ap san v ‘sonprarput soy ¥ oyo"IuCD Ua ouOd ..paz ~Peporoos,, of ‘oquourEs¥]9 SHY “(90F “46661 ‘SII9ISeD) ,184 pepHEMTA e| ap eanypno e] emyno wasn Bun £ ‘JeqoyS-[eUoToeULIOFUT BrOUODD Bj “e]IOUODI ‘eaomtu wun ‘pou-peporsos wf ‘ormMINWHOP JeIO0s BunJonNIso BAoNU TUN, opeIaU -0 uey opunut jo ua sopisinso sorqurvo so} ‘s}jarse-) wos opsonoe oq] “yeamyynopjtut jexpunur pepruntuoa vun ap peprqisod 8] 9p ojarmurSins ja < opunut [ep sopepreuorseu se] opezua}oureo uvy onb sazojea soy anue eoordjoas wlouanyuy “Jesnyno woroRzTfeqoK S354 NJ OLvaN AORN NOON VI 2a NODVZNHBONS que han io de ta >han ge- nanueva kacultura sociedad- de grupos panticnen se gracias pacio, por ia global, extension cién de la tgimen de or Stiglitz pmpaiado iniento, cl ambiental etogracion mcremento z, 2006, 4; mene especiico preferencis y IMPORTANCIA DEL (SUBJDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GIOBALIZACION El aspecto central de estos cambios estaria visiblemente marcado por la generacién y aplicacién de un conjunto de nuevas tecnologias que desarrollan o potencian la productividad general del sistema social, ha- ciéndolo “omnipresente, flexible y hegeménico”, permitiendo superar las restricciones geograficas, temporales y demogrificas que hasta ahora habian limitado la expansi6n econémica™, asi como hace posible actuar a distancia, simulténeamente o en “tiempo real” (véase Castells, 19996). Para dar una idea de los cambios en cuestién, algunos autores distin- guen entre una economia globalizada y otra mundial (Castells asume que la iiltima ha existido al menos desde el siglo xvi). Una economfa globalizada significa, cn cambio, una donde sus actividades centrales —incluyendo financiamicnto, innovacién y gestién empresariales funcionan a escala planetaria y en tiempo real (Carhioy, 2000; Castells, 1999b; Giddens, 1999), Jo que implicaria una modificacién de las dimensiones espacio-tiempo en nuestra era, cra en la que ambas dimensiones se habrian estrechado considerablemente, En laactualidad, la informacién es comunicada o intercambiada al mis- mo tiempo que se produce, algo imposible en cualquier periodo precedente. Esta globalizacién ha sido posible sobre todo por el desarrollo de nuevas teonologias de las comunicaciones y de la informacién, en particular, los vances en microelectrénica, computacién, Internet y telecomunicaciones. Hoy, a diferencia de cualquier otra generacién anterior, el capital, la gerencia, la informacién, la tecnologia y los mercados principales estin creciente- ‘mente globalizados. Estos cambios estarian modificando profundamente, hasta dimensiones imprevisibles, las bases tradicionales sobre las cuales se constituyen las sociedades nacionales, al tiempo que ninguna comunidad permaneceria inmune a los efectos de la globalizacién”. 3 “This globally’ beoume possible only recently because ofthe echnologcal infasructure povided by ‘elecommunications, information systems, microelectronics machinery, and computer based ‘eansporaton. Today unlike even 2 generation ago, capital, innovation, management, information, ‘and core markets are globalized" (Carnoy, 2000, 59) % Giddens abla precisamente dela aparicin de wna sociedad postal” tino quo pref (de “sociedad posmsdern seg6n 6, agvellano es una sceiedadmacona, sino un “orden cosmopolita ‘universes "se trate de una sociedad en a qu Ia tradiciéncambia de categoria, Es na “sociedad > ita capacidad de reflexin.. donde] Ia apropacion habiual de conocimientos~en sus numerosas formas_sucle sustiuira las orientaciones def wadicién.. los indviduos, grupos y clestividades {2 ven obligndos a adoptar una postura activa acerca de sus condiciones de existeneia™ (Giddens, 1994, 9), ) A aiuatquie Fp ony “SOuEIM p ESUDJOP B] ‘SOR xd ey] KeIWOUOIa 1 TeHEIS9 OLDIE SopeuoLeona Feuoioipen sofa eau Seansjod ap ROTI SOT £007) .[eu0}Ieu & sopwioguy sou ato [en wy ‘JED ad wewqey seuio gor onb sear 90 UOIDEZI|EqOTS un osnjouy 8z ‘opezteqoi® opunus jap oyu [2 ofeg gpeznuspou 2p ofyduoo muanbs un yeuo}seu opasH AP widow! "owes UpeAapOU =p sans pp onsen o> (3661) El (56 66) UAPPID 204 OHLSOP MINS O90 Tg + 2uiansts jap peprfayduros aquoroaio ap ossooxd un opunsouad X sayeuoyseu ,seornbspine,, seansjod se] ap sepopitigisod soy opuesuu ‘sonprarpul 9 sapeparoos ‘souorsas ‘sasyed anuo seoosdyoos Sojouonyul 0 soya}o So] 9p woueLOdT e] OpEaUTE ey 28 oj]2 ued ‘sayeamyno ous ‘sooyy1B008 sourLUIDY uD ojos ou souefay ANU souvn ap osnjout ‘Sonpratpur o sopeysg ‘Sepeperoos “se]WOUODA sel aNUD soyDeyu00 $0} ap sapeprunodo £ wyouansads vy OpLIeAg|9 “SoNpIAIpU! Sof 23US opunut jap sauorar seyunsip sj auju0 souorsesTURWIOD SB] 9P $03S09 SO] aqusueaneoytusis efeg ¥] ¥ sosmseduyy oyodsues Jo K souorovorunu0d9]>3 sey ‘ugloeUUOJUT e[ ap sHTooUDS) seaonu se Ua soUOJOvAOUU! sv] aqualnyeaoy 0 yeuo}oeu epeuEidust eonjfod e] auqos ~eyeipourmy o vaUyy]nuNs yse9 BIOUELL op~ souoIsMosadaX 409} 8 wused “‘uglovorunuioa ns zed sepezyetoadsa sopos op BIOUDISINA B| & A a]uAUITeIpUNW UoFoeUUOYUL B ayUUSLEI} as OWLOD PupIOo]>A v] v SPIOBIT “sapouoroeusayut So]u9Aa & saxo}oe OU ‘Sa]ZUOIDEU SOJUDAD 0 $910}985 OOS ON ‘So[Buo1avu sau0}9} A soquaie ‘soquauraya oo oDosdjoos o1quiEoseTUL {2 uoloeotunwod ap sofny so] ap OMOD Jse *,saTBIOOS SoUaTULACW so] A ugisoud ap sayeuoiseusaiut sodiud so] eysey sopezt|eizedse sotstuvS0 sns A sepluy) SoUOIDeN Sey apsop,, ‘Se[eHOrsEUSHEN < sapeuoIoBUayU! sodrud £ souojoeziueaio ap oalsojdxa owuarwioaso & one jap sae) v ‘sexaueU seslo aitua ‘uagyouad as SeUII)IN SBjso {JeUO!oBUSULN O /RUOTOEUIATUL eZ -o]eimen 3p sajqeuueA ap USK [e EpENUD v] sHIULEd ved —sopeIIUL souojousTUT SMS UasoNy SaTEND ap aWwoWOIUAe;IPUI- UWEANLOyLUsIS oY!Pou! 2s safbuo!avu seonifod se] ap UO!oEINUHIOY Bp oseoud 1g (pil A6661 ‘sijaiseg) ,sojeuoroeu seormmguosa seonsjod seumuad op BIOURTS!XO TOWED SpU Z0A peo cony ‘sepauOU! ap & [eyIdeo ap sopeoia So] ap OPor ‘lgos & ‘sejuouoda sey ap aiuayoo.9 vlouepuodoprayu! ef, anb [ey osuaose Ua elouopuay BUN UddoHODAs sazOME Soy ‘SajEUOIOEU seaRITOd ap UoIdE] -nuuioy op peproedeo vA ejuesagos ap SoYsa10p So} UOD HOIDE}OA Ue eonyjod ej ap uaiquiey ugpezteqo|5, SS3S}¥d NB OLDVaNT YORENS NODYONG V1 3G NODYZM¥EOTO cidad de formu- pa tendencia en momias, y sobre p vez mis dificil ales” (Castells, aics sc modifica sus intenciones des de naturale- ea, entre otras meanizaciones y céones Unidas y males de presion eomunicacion ¢ p uacionales. No jiatcmacionales, gaxdialmente ya ie, pasan a tener sobre la polit fesformacién, las sificativamente del mundo y bide los contacios feinso de lugares gies. Con ello se preciprocas entre fpesibilidades de meso de creciente IMPORTANCIA DEE. SUBIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBAUIZACON. Incluso un eseéptico, Gilpin, reconoce"’ cémo en la medida en que la sglobalizacién econdmica ha avanzado, se ha mezclado con un conjunto de temas que inicialmente pertenecfan al mbito de ta politica interna. Estos temas habrian pasado incluso a formar parte de una “nueva agenda comer- cial”, la cual crecientemente “incluye temas polémicos como las condicio- nes laborales y los derechos humanos, el medio ambiente y la soberania nacional” (2003, 19). Los factores internacionales pasan a determinar ahora no solo émbitos de politicas relacionados con fa geopolitica, donde los intereses internacio- rales tradicionalmente han estado implicados, sino que la politica y factores internacionales comienzan a influir en ambitos variados y crecientes de la accién estatal, Notablemente, tendrian incidencia sobre aspectos como la ‘economia y la politica econdmica y monetaria, la seguridad y el orden inter- nos, la defensa de la democracia y la promocién del respeto a los derechos ‘humanos, la lucha contra la delincuencia organizada, Ia salud, la defensa del ambiente y el cambio climético, etc.; y, sobre todo, es nuestro interés destacarlo, las politicas educativas, particularmente, las politicas de educa cidn superior, que pasan a ser tratadas y definidas mas allé de las fronteras de los Estados nacionales, constituyendo asuntos de politica “regional” y “global”, influidas, entre otras, por organizaciones multilaterales, que se convierten significativamente en asuntos “que no saben de jurisdicciones ‘erritoriales ni respetan los alineamientos politicos existentes y que requieren fa cooperacién internacional para su efectiva resolucién” (Held y McGrew, 2003, 29-30). . El capital internacional ha adquirido en esta fase una influencia deter- minante", Esta influencia se ejerce ~entre otras maneras— en la capacidad de exportar plazas de trabajo a paises con costos laborales y cargas fiscales ‘nds bajos; ademas, debido también a la capacidad que las empresas poseen actualmente ~gracias a las innovaciones tecnolégicas~ de desagregar los [procesos de produccién (“desmenuzar los productos y las prestaciones de servicios”) que se suceden en su interior y transferirlas a otras partes del Tanto os enitioos como los defensores dela gloalizaiénsostenen que fs cresinte integracin elas sociedades nacionals ha implicado una dsminucion de las autonomias economia, politica 1 cultural dels Estado-nacion” Gilpin, 2003, 349). ca Ta centiguracion no slo de fa econorna, sino también de [a sociedad en su conju, aun cuando sélo fuera por el poder que tiene para privar ala sociedad en su conjunto de sus recursos materiales (capital, impuestes, pustos de trabajo)", (Beck, 1998, 16) “1 “46661 ‘t}19eD) ,suEIEgos pops CUD Up!o8N-opESY op SID B] © BUISUED, “sqrse> 9p updo ‘sfepunul19pod ap sou0e245e| 2p suru uo uojoaysHEN toute) ‘ojunguzoo un yu ‘seisnf sejBox op oyunfuoo un weaud opeosng LEY OU SOUT, ‘osaroi sordoud sts soAowoud wed uoizeztyegorS vf opesnSyuos wecEy ‘anb ‘ayuapuaudios sa ou ‘A —sasjed sansa ap ostuap sajeygadsa saseamiu sod emmauuejnonsed £~ sopezyretnsnpwy sasred so] Jod sepemnyuoo 2quaurer|dure opis wey oSanf yop se(Sax se] “wuIDy opep BY >] PonOd e| ‘194 ‘autodsuen A woraearuntz09 ap 501500 So] ap uraMUTWSIP BL 9p SpAEA atuoumersadse ‘uoroeziyeqoys e| opuatonpuod opersa ey BjuOUOD? 7] :O}OBAX opUDINTIS JOP asql] WOIooNpeN UN FORT soumnruuiad son “oquanooye Anu exoUeUH BuN.ap d01p o] ZATSIIg “voIsp|OoeU ‘ywiou0ss v| & oaIuiquose owstpei0qy| Jap sordoud sayeuoronunstt seuronbs9 ‘sepe[jonesopqns 0 sepe|foxesep sejo unas ‘souoroeu se] Sepo} v oTUOUTE, -ugsipur zeotjde epuayaid onb —sujnonzed oorBojoopt 9 os1991 euzonbsa un v9 upiqumm epeuorsns— yeqo]3 eure wun oysonduur ey 2s ‘1190p $2 ‘Soyse 8 cordod vas sa] anb ooytoadse o8ses 1ombyeno ap ayuswawuarpuodapur ‘sasyed sajuasayip so] uo sepeidope seonjod sey feuoromsur oareu ja swzyouss -owioy @ wiouspuas wun spuIape oyNuap! apand as ‘vanoyd Bj UT (9002 HI38S 100 ‘oosau-o]esef +490c TOIKOIAL, ‘000 Koused ‘g661 ‘Sone X KousE {6661 ‘1d {8661 492g asueea) aUarpuadapur o ewoUgyE eisUBUL ap sojauoyoru seonsjod seynusioy vied [,,o1fodouows, ns] pepisedvs ns oprpiod ueLEgeY sopersy So] sajens soy unos ‘souorseU su{ Ua seor{qnd svontod bj 9p uorowunnoy op sosavoud so] op Soptuoiu0s X wyouotsede Bj opuEsaxE ueLsDISe SoIqUILD soyse ‘sLjNotEd UT *,,/euOFIeU OpEIST JOP PAISNOXS Pepyiqesuodsar usa susuenqUe anb sonqute soy ap soysnur ua aasod ugioezyreqo(S B| onb vroueriodun v] snfpe UD osudstiC> 2UD}9019 UN 9p -81N9 ‘sosyed sj ap sejuiouose se] uo soJeuoIoeE SopEIsyY So] ap BIOUSNYUE [ap vrouaysisiad v] ap sounusg) ua ‘wordurt uO}SezHEqo]s B] anb sorqures ‘So 9p aourape jap kosooR BorUIg[od 0 epnp Jaquy wLspod une onbuny “BI ‘8661 PE asp9a) uoroow ap peyagy| A peprfAou! JoTeqo]T soyoed,,) Sa[PIOs9109 SOpranoe JeZUED|R Ap Pepraisod vy ‘ousstutse soqoys ‘S39}¥é Na OLDWWI "YONBNS NO|DVONG’ #130 NOOWZNVECIS PAISES erciales (“pactos fs favorables en tecnolégico ac- de accién (véase el alcance de los yersistencia de la os paises, exis- Ia globalizacién responsabilidad mebios estarian Sormacién de las Estados habrian Bticas nacionales 998; Dale, 19° }e-Unesco, 2006; wdencia a homo- ten los diferentes gee les sea propio utada también en E aplicar indistin- febdesarrolladas, 0 y la economia Nos permitimos pocisimente a Besporic. Pero Yempliamente dermente por pendente, que pins intereses. en /conjunto menopinin de Castells, 19%, 416) IMPORTANCIA DEL SUEIDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION de reglas que promoviera el bienestar de los habitantes de los paises més pobres del mundo" (Stiglitz, 2006, 4). ‘A pesar de los esfuerzos prevalecientes por homogeneizar institucio- nalmente el mundo, el impacto que el proceso de globalizacién tiene en los paises que lo conforman es diferente entre ellos, dependiendo de variables relevantes, entre las que destacan variables histéricas, demograficas, eco- némicas, culturales, sociales, etc.: todas las sociedades estén afectadas por el capitalismo y el informa- cionalismo, y muchas de ellas (sin duda todas las principales) ya son informacionales, aunque de tipos diferentes, en escenarios distintos y con expresiones culturales/institucionales especificas, Una teoria sabre Ja sociedad informacional, como algo diferente de una economia global! informacional, siempre tendré que estar atenta tanto a la especificidad historiga/cultural como a las similitudes estructurales relacionadas con ‘un pavddigma tecnoccondmico en buena medida compartido (Castells, 1999a, 47-48), Y visiblemente es diferente entre paises desarrollados y subdesarrollados: Cerca de 80% de la poblacién del mundo vive en paises subdesarrolla- des, caracterizados por bajos ingresos y altos indices de pobreza, alto desempleo y baja escolaridad. Para estos palses, la globalizacién repre- senta al mismo tiempo riesgo y oportunidades sin precedentes. Hacer ue la globalizacién funcione gle manera que enriquezea al mundo entero roquiere hacer que funcione para las personas que habitan estos paises (Stiglitz, 2006, 26. Traduccién libre). Unejemplo, el cambio en las pautas —liberalizacién y desregulacién—de /exportaciones mundiales, a mediados de los afios noventa, favorecia cla- mente a los paises desarrollados: “Hay enormes diferencias entre las tasas crecimiento relativo de distintas categorias de productos en el comercio _Eltexo original dice: “Eccnomies as been driving globalization, especially trough the lowering ‘of cemmmunication and transportation cost. But polities has shaped i. The rules of the game have been largely set by the advanced industil countries ~and pariculaly by special interests within those counties and, not surprisingly, they have shaped lobalization further her own inzrests. “They have not sought to ereate a far sct of rales, let alone a set of rules that would promote the ‘well-being of those inthe poorest countries ofthe world” (Stiglitz, 2006, 4), ze {70qo}8 & pouotsouofuy eywsouoda wuIWOUDp | S|Ie18e) etpunui wpeasa ey uioucoa waanu wun grins eUDIes Soue SO] ap sted V Jeqo}6 eywouoss exanu ey “ojjoxiesep 0 jesoua® seysatiarq ap sofaatu sms auqos Pepa.oos By ep jox}UoD o eWOUOINE JoXeUr EUN ap SoUIUUPL UD SBIOUDUUB Juiaigo op Uy v ‘JeuoToeU X feUOIOeULOIHT SoFXa}LOD So] UD sNsrxa Wesorpnd ‘anb sofiquoa o soroueisunoirs seypenoude exed wonyjod v| op erouryodust BB ‘squaureAonu ayruiad sou sope}joLresop sasyed so] ap uesedas say onb seqoaiq ‘se| nonpas & sezueav uvpand sosyed soungje anb op popyigisod wy : {(€99 ‘S661 ‘sono & wewaa1y) sosop -efinsoAy so] & sosauduo sey v soforaias soxanu zeysaud < vonpuLoyu Y ® seioesg pare uoo sametssout09 So e709 ‘SauoyssoAuE se ses|Ndat vued seumeuipioesno seprpaut ‘sewape “opexdope way “soadoino sasted soqonu op bf anb esuop seus eovugjafoa pas wun w« uauon Buoy SUH ( andesng ‘saqueyqey jr uors mea sod oucya|en 9p seouy| ap oxoumt Uo soadoana sasted soyonuy & orsadsar too oseanad ns seo opeurfoo wey (eunyo) wesaey, & va10y ap vaxgndoy ¥| soumn|n Soye aIWI2A So] UO" :sopezi[eusnpul sasjed so] ap uezedas saj ab seysaug sep sLiqno axed sefin “uaa snis Jofew azyooAosds opiqes wey eIsy ap sasted souniye ‘Osea aso Ug, (299d) ,SOI|A19s soypns sono ap wovoya e| auaLa[qisuias seI0fOUN K [PuOJwUI2}UT OJoZaUIOD op oJafgo 1a8 Uapand anb soaanu soroLAIes op auefnd ex Bun ap seq vy okrqnsuo9 ‘suLeupuo saye!ozaUoD SsuolooESUEL} Su eed aiqusuadsiput Jos op spuope “emonusoesyur ayuefulos'~,, ‘souoloeorunut -099)91 2p varjoaye wmmaons|sowgUT eu ap PepyiiUodsip yf so o]UaUEN}e coquiquicgs owolwroaxo op soanysod s9jaatu Jouajuvul wed uoLoIpuoD BUT, “eyusou9a v] ap sos0q00s saqua12y!p us peptanonposd e| seU9TOy Bred Sapa 2p SuUIaIsIS op UorovLUIOsOD v| apiduNt a}S0 ap ojjoulEsop oseose un anb ‘raueut 9qj “se}Bojoudm sexonu se] uasa¥jo saj anb sefequan se] swyoaaode vied sapepiovdes sus a1qos svfsuansasuos aust [eno o] ‘souotovorunWOd -2]91 ap J0}998 ns ap ojJo4Nesop ap opess [a uO JA anb aus sopEljous -Bsapqns K sopeljouesap sasped soy v vrouaLoy1p anb ojwowalo up “(p99 ‘S661 ‘Sono K ururoary) *, [upIouLIOsUT 2] K souoyoeorunwosajar sey 2p e1Bo}ousai] J[I, soy ep [2 w9 oqust9 30d ET @ sooiseq so1onpoad so] ap osto ja tia ovata sod Z un ap eA onb Bk ‘yexpune SS3S)¥d NB OLDWANT YORBENS NODVONGA ¥130 NODYZTYEDID. mctos basicos eaciones y la sy subdesa- ctor de tele- idades pare s. De manera p sistemas de stacconomia. wo econdmico iva de teleco- medispensable sso de una red jinternacional 2” (p. 662). gecjor sus ven- strializados: m= (China) opens en Baegapur y de muchos grins para Beracias a irvestiga- ry reducir las be avevamente 10 ventajas que fin de obtener de Ia sociedad escala mundial. INMAPORTANCIA DEL (SUBJDESARROLLO EN LA DEFINIGION DE LA GLOBALIZACION, Es informacional porque la productividad y competitividad de las unida- des o agentes de esa economia (ya sean empresas, regiones 0 naciones) depende fundamentalmente de su capacidad para generar, procesar y aplicar con eficiencia la informacién basada en el conocimiento. Es global porque la produccién, el consumo y ta circulacién, asi como sus Componentes (capital, mano de obra, materlas primas, gestidn, infor- ‘macién, tecnologias, mercados) estén organizados a escala global, bien de forma directa, bien mediante una red de vinculos entre los agertes ‘econémicos (Castells, 1999, 93, El destacado es nuestro). En esta nueva economia global, la actividad productiva se desarrolla a través de la generacién de redes de interaccion global a nivel internacional, las cuales generan decisivas ventajas en términos de productividad (ventajas de red y economias externas) y elevan la competitividad intemacional de las empresas y haciones. Estas redes de interaccién global se hacen viables ‘gracias a la ocurrencia, precisamente a partir de estos afios, de una revolu- ‘cién en el ambito de la tecnologia de la informacién y las comunicaciones internacionales. La realizacién de grandes inversiones en nuevas tecnologias caracteri- zal desempefio econémico de los paises industrializados y ha favorecido tradicionalmente el crecimiento de sus economias y, en las iltimas décadas del siglo pasado, también de Ia economia de los Tlamados paises recien- temente industrializados, en particular, de los paises del sureste de Asia. En los paises desarrollados, la economia ha estado concentrindose, desde finales de los sesenta, en la modemizacién y actualizacién tecnolégica de actividades econdmicas, al tiempo que relocalizaron sus actividades ales tradicionales en los paises menos desarrollados“, aprovechando Has ventajas de costos menores de la fuerza de trabajo, acceso a recursos na- les, menores regulaciones, etc. Estas innovaciones tecnolégicas habrian ilitado la descentralizaciOn de las actividades industriales en los paises lados y permitido la relocalizacién en los paises en desarrollo de las actividades mas intensivas en fuerza de trabajo. “Lacepacidad delas TIC [lecnologias de iaformitic y comunicaciones) para codiiarinformacibn _y eonoeimient independientemente tanto de la distancia como del tempo no s6lo trae consigo ian acceso mis universal, sino que posibilita que las empresas y organizaiones tasladen a otos Iugares las tareas rutnariaesusceplibles de see codificadasy, por eonsiguente, comercilizadas a cexcala internacional” (Soete, 2001, 190). C1 6661 “982) .9661-9861 Uo JME Aer OsOIRIOSE UN EK 58I-I86T HOE Ip RUE ‘sey ounecastune [esis sus ureonpoul ap santos mui f sopesoursern erooed "os SHPISUD sop owoo ab "saimun Bap UDA map oNUALDU fo Jad Opuseduione pmo wy ab O71) "4E1 fe pou OERTANDAD UN Og6t 2p Mpe2p x ap mI apn Sumi ope ws opps "jpU asAuGD fp UpTDEDRDeSRPLAISHED HT oP UOION, faoqpuodsaui seuf> se 'Z56I-OR61 UT TEMUE 9p un Ezy | SUEDIIN op coureeueele 37 fsauio [2 (OR) ro 94 Um Baoan puns if 28D SERA DRST-OLET Uo, ‘6 *e66t ase) ,saMDenIdS aod ‘Seeoronusut 9 sosnerutio srguuro soun exe SepenD2pe SS40}1pU09 Usp 38 nb aide ‘svoceureounay> «Pepransapaxd an 8.snpi 429 osor oan 299 Fou 0] 3p uot ‘1 Sonppuscound [oo ojouse By &uona8 &cxonUDCUeD w/CUTR to sosastOud ne eae ap ‘aden sys saz pro anb auspuadapson aeunpungnad&aperauoainirnowo%9 wun Sing J9P uolouzifeuofoeuLa}U, ap owuo}uTACW 9 apiU s:eUsaqD,, :SoIs!oURUy So] ‘ejnoqed Ua ‘sopeaiaut soy ap upioeinBaxsap < ugtoezipexoqy v| sod SvwrOpe oploaz0AaRy o1sya Ry a6 osoo0ud a18q -,,Sealnonpoud satioloeZstte210 Se] P Uorezienuaosap a} selSoyeNso 9p uoLomud|duu e] < seaTBO|OUDD} seuoroeaouut 9p uo!odope P| ered oanuoouy un uosts9ua eRpunNyy wAz9NEy 118] 2p OB “sopezttetsisnpur sasyed soy us sescadura so ap pepryiqeruas vy 9P uptONUTUSYp PL K feUOFOPUIATUT PeplaNHaduiod B ep owuaUAIOUE || sauoonarunwoo se] & uploBUOpUt B| 9p seyojoussr sedan sey ap cotuguose ouis!uNPUIP JOABUH ap 9101905 $0} Yoo sepejoose “opipeue Jo7ea oye woo ‘sopeuoroypes) ow seuoIoEOUXD Se] Uweiwasaidas seuoioeniodxa sns ap Jopea (9 94qos anb upiauodoud w opueaaya ‘Seaurjas sefuaa sns seuaune opurosng aiuouediound ‘Soyeuoraeu sop ~Pou9UT sns ap owisyHoYDaq}0:d ap vdey> v] wpwiodns “eitsoUOT9 EADNU yO ‘yoayo sa] onb sefeiuan se] uommypoaoude soonpise sasyed S07 “Sou0IOeU A sesauduo se] axque yeuoroeuojut vrouajadwuo> ap jaa fo 4waaja & uakng “Hiu09 “upro¥zt}eqo[s ap osasoud fap ofotaios jw se}Fojousd1 seaonu spj ap oljousesap [9 a1}uuzad anb uoioeorunuHo9 £ ayiodsuey 9p sopepytony Sox0 Act Se] woo atuauEunfuod ‘sossooxd Sosy (10Z +66 “YBULS) ,”-oojdmasop op SeB10Ue sofjuaaiod sopeasto owod jsv ‘107095 289 uo oa|duio Ja Uo & sean} ~suymUPWI ap uo2anpoud vj U9 sojUoeai09p suse opuENstax opiuDA (UY, Softn9 So] ‘sopeyjouresap sasjed ap vous of ap coloezrtotaIsNpuIsap,, op osapoud un ap #iouaLan99 B| Udo opualpioutoo ‘sajeuororpen ou Sa[eLISMpUL Sauaig ap upiquIE ous ‘sa[ouoLoipeN sayeinsnput sousIg ap souoIoRodxa 9P ODS tHaN 2s ou BA (5661 ‘SOO & UBUIEaLy “p66 I “YBUIS) sopET|oxIDsop sosyed soj srowy ojjouresop ua sasyed so apsap sopeziysinsnpu sausIq 2p seuojoeuodxo sv] 2p oqotine un sonpoad as equaies soue so] ap aed y ‘S3SIMi Na OLDyeWI Yonens NOIDYONGA WI 3a NORVZTWACIO. zportaciones ia los paises trata solo de de bienes le un proceso as, los cuales yde manufac- ges gencrales meate con las ol desarrollo sci6n, contri- S empresas y we les ofrecia sus merca- as relatives, brepresentan pociadas con enologias de brinucion de Becgo de la IT leno: jones facién de las icado ademas prcres mds capa gamocimienso Ya Soria mayors, msttucionales be comercio de enrespondients pen valor, durante ogee ha estado ge Castlis, busca meme nt 199%, 111), IMPORTANCIA DEL (SUBJDESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALZACIGN capital calculando el porcentaje sobre el PIB de las operaciones interna- cionales en acciones y obligaciones; en 1980, este porcentaje no superaba el 10% en ningiin pais importante; en 1992, variaba entre el 72,2% del PIB. Gapén)y el 112,2% (Francia), mientras que los Estados Unidos se mantenian en un 109,3%” (Castells, 1999a, 111), La descentralizacién de las actividades productivas y la creciente com- etitividad en el Ambito internacional fuerzan a las empresas mas “dominar tes” 0 “dinamizadoras” de la economia del mundo, principalmente industri lizado, a buscar en todas partes oportunidades o posiciones que impliquen ‘ventajas desde el punto de vista econdmico, le permitan copar mercados “emergentes” y absorber las utilidades que se generan ahora mundialmente, “internalizando” (0 usando en provecho propio) de esta manera las ventajas que existen en los mercados externos”, En este proceso se establecen redes o“tramas” globales, “una combinacién de alianzas estratégicas y proyectos de cooperacién especfficos entre grandes empresas, unidades descentraliza- das de cada una de ellas y redes de pequefias y medianas empresas que se conectan entre si o con empresas mayores 0 redes de empresas” (Castells, 1999a, 124), que dada la dindmica de la competencia internacional se ex- tienden crecientemente (“via las redes de telecomunicaciones-/transporte”, p. 131) y se modifican tambign de manera continua, La extensién global de las acciones de las empresas internacionales y la indole global de estas redes (su alcance, complejidad, fa demanda de am- plios recursos en cantidad y diversidad, etc.), conjuntamente con la creciente competencia a nivel mundial, ha impuesto un gran tamafio en la indole de Jas empresas caracteristicas de este tipo de economia (vase Kentor, 2005, para el crecimiento y complejidad de la red de empresas transnacionales).. Esta nueva economia global se caracteriza por la intemnalizacién de las ventajas externas y la creciente ampliacién e integracién de los mereados ‘mundiales, creando condiciones para la explotacién de crecientes economias de escala por los monopolios. Fl desarrollo de las nuevas tecnologias ha facilitado los contactos y comunicaciones intemacionales, haciendo relevan- tes estas externalidades y creando las posibilidades de su aprovechamiento, asi como, al facilitar la conformacién de redes y elevar la frecuencia de los “© En esa estructura el elemento més importante para que l estrategin de gestion tenga éxito es sStuar una empresa (oun proyecto industrial detzrminedo) de a tama de tel modo que obtenga una ventaa comperativaen cuanto su poscia relativa” (Castells, 1999, 123-124), (cit 24 je mou 6661 ‘s]9569 28894) NUDKOD 5012 praesent | souou ye uuemp asopuss}29e eR61 2FS9P21apuRDsE OKT um OpRA.OU ‘a FOP) sope Uo se.DUEUY OU sesEIdUID Se 9p SeIOU S>PEPHAN se 29 AEHOYSOO Ty ‘ouoju9 [9p soiques sopidps soy v ayquidupe & eiopeaouut “91q1x94 Uo!oezruEBI0 eum 9p wIOUDTE -aAu0o vj opuvayun|d ‘sescuduo se] ap Jo}9IU Te soIsOD & BIOUDIOY EI OP ‘aqueysuod upisiAss vj & wBI]Go OW “soLUSIUH So] e UpEotide eIBo[OUD} | & soaronpoid sosaooad so] ap uofavziuvi0as vy ‘SO}s,As08 £ soUa1q soy 2p SOUJUID) UO UOLOBAOUUT a WOFDRIOL OP PUPIDO|>A ¥] UPIGUIE opmUDLNe By ‘nb oduton pe “olonsos 103095 Jo Yoo sopeIoose SopepLAHse se ap oWWaIUITDAID yp sod ‘oqousjursodso “& eanonpoud pepranoe v] ap UoroeoyIsioAIp aLONy ‘wun sod epeztiqjseivs opuyse ry epouEds exanu vj “ayred 10 Jog ‘sojeqo|s aiuouraquar9 -o19 uoajana as anb sopeasour auto —oquarunoouios £ UO!oeULIOJU! 9p SO] ‘avovjsop anb $0} anus sofny sof ap omtstuntso19 19 & ‘sauo}aeoqNWODa|=I 9p serBojouse} seaone soy ap fenjoe Offossesop Jo ta ueseq as (ajqIBuRIUL > 9]q:8ury ‘oueuny £ oats) jeHddes ap sodn sajuo.ayIp ap soarsetu soWwATUIA -0U1 S07] ‘So}HaTUHTDOUOS Uo SPAISHAILT LOS SapEpIATTOR SBQUIY ‘SOUOLOBAOUUL 9 UpIoPULO;UT ap o1quIRarAIN Jop s]UDIEEIOuRDs Uapuadap “UOoEZI|EqOLT 2B] ap oareUr [9 UD seproaiqeisa Sauoronjar se] ap S9seq SRADNU SET “(E11 “P6661 ‘SIfIseD) shed epeD ap aiuad oy ‘eouESUE EWI ua € sesaidusa se wetdoude as anb [soiwopaoxe soi} ezanbus e] op sued ey ‘eurtzoi9p anb b| ‘0190 n ‘souoloearunWoDd ‘sezLEUY Lo OwOD eILISMP 1 ua cque; ‘Saleqo| sopeaour Soxs9 uo efausradoD e| peplteaL Ua so “Teqor8 opeasouu o ou A eusanut eroUOdd t] se aan}afGo OKno SopEPIATION ap opuaxpuadap eniuo> sasted so) ap ej1odew wap oda fo & ei [OP J0eursued vj anbumy ‘soreuoroeu son so] 2p onuap sepiUyap seLNSMP uy 9 0 ,saybuo|seu sesasoUODA,, Sb] ap PeprANONpead y seIMOIeD opAUAS sou tian za apes f seiouoyy opunznsa ser ZoA EpeD EzIFEAOIS 38 S2Iq, -enlad aquaurey[e sesaudia v oWo} uD opRTANISUOD OOqLUPUTP 401996 a¥59"* = :Peplliqemtar o sejoueued sns ap soqwauiarouy sapueas ojfo sod wore}uaUITS oda sopeazou sol ap uoroenaisap & uoroeraqny ap sosaaoud so] & seHojou 2a} Spaanit ap tolodope #] tod ~OlotUl [9 apsop-Sopers0se SA101995 SO] -uoyoonpasd ap soKeu eyeasa wun op sepeALsOP SUL A sapeprjetuianxa smso ap eloureyrodunt ef a1uatuBaUyITMUNS OPEAD|D EY SOYNEUOD Sd Na OLDWUNT YORANS NONVONA V1 3G NODWZNYBOTD DEN Pais. pestas extemalidades ppeiin de nuevas tec- pls mercados expe- pins 0 rentabilidad™: tecnologias de los que destacan, ‘se vuelven cre- por una nte, por el altiempo que ‘en términos Productivos y i6n constante fo la conve alos répidos IMPORTANCIA DEL (SUB)DESARROLLO EN LA DEFINICION DE LA GLOBALIZACION En esta economia global, 1a productividad esta encabezada por el sector de los bienes electrénicos”. Sin embargo, la expansién econémica ‘general se veria limitada por las relaciones ¢ intercambios prevalecientes ‘entre los diferentes sectores de la economia de una nacién (y entre las na- cciones), en particular, por las desigualdades de modemizacién existentes entre los mismos, por lo que la tecnologia muestra desiguales patrones de expansién, imponiendo cierto orden en la difusién y aplicacién de las nuevas tecnologias, partiendo desde los sectores mas modemos, con mayor tasa de inversi6n en nuevas tecnologias e innovacién, generalmente, los de tecnologia de la informacién, telecomunicaciones y servicios financieros (que, no por casuatidad, son los emplazamientos originales de la revolucién tecnolégica), hasta alcanzar luego el resto de los sectores de la industria, pasando después a los servicios empresariales y, finalmente, de forma mas ‘o menos lenta gradual, a las actividades de servicios mas heterogéneos, donde existen menores incentivos para ladifusién de la tecnologfa y mayores resistencias al cambio de organizacién (Castells, 1999a, 106). Las nuevas tecnologias y su impacto sobre la produccién y la genera ccién de empleos han afectado de manera diferencial a las regiones 0 grupos de pai En las regiones mundiales més aventajadas ~principalmente en Asia oriental~ han contribuido a establecer un circulo virtuoso de fuerte crecimiento de la produccion, grandes progresos de la productividad y ppleno empleo. En Europa, el aumento dela produccién ha sido demasiado lento para aprovechar cabalmente el nuevo potencial de empleo... En Africa, y en cierta medida en América Latina, predominan por Jo gene- ral las consecuencias negativas, ya que sufren efectos marginadores y registran indices muy altos de desempleo y de subempleo (Freeman y otros, 1995, 673). Este es un proceso que no excluye la existencia de un comercio inter- nacional dirigido, que cuente con la orientacién y respaldo de los Estados, particularmente de aquellos originarios de los capitales globalizados: “Seqrin Ta base de datos del CEPI [Centre d'Eaudes Prospective et nfomatonsTnteationales), ‘encstos rams la producivided aument 19 anual en 1973-1979, pro subid hasta 119% anal en 1979-1987, representando la mayor proporién del aumento total de productividad industrial” ‘Castells, 19992, 106) ‘syaepea9 ap o:qumasaut ap seuesfoxd 'seyeerpns9 ap fevooewa osttsepat ‘Se HOHTsH0g ‘ugiovBqsonun 9p seumi9 ‘seyenprss & somcDOp 2p conugpeae orga amTRAANEE AAS Sopepianoe op upjoeweZoud ‘soueysiowun uO}DeBySaAU 9 euaND ‘ofzipuDade-AEyasUD 9p ‘osaooid [9 uD FouomNYUYstBUNP wun 2p uNFooNpos ef ‘sfeUOKUASUE sOpar & SopIoaae *puopecuvse orsuedxo K ojousap 2p sopuciseusan sojsacoudsauotodo 2p e5!9np eu 35 ‘wun ap span v wapuan as stad Uprze=npo op SeUAI S|ap S2feUIDELIOU! Sopp SE] + 999 ‘SaqweIprase & saluad0p ap o1quies.oqUt ap seuresBoud so} ‘sasted anua 4oladns uolovonpe ap seuresoud A sosino ap eperoose o eyunfuce uotstAcad. {| SaUsaWU] Bj Op spAwA ¥ SoIUDDOp SeIoUaLIadx ap OIqUEDIOIU 9 UOIDEsNL -SoAu! ap Sapa o sodrud op ugroeuLIOsUod B ‘safeuOIaeUTOIU! SEIOUDIIJUOD © sowuiand & eoUAISIsE B| ‘SooIUQSIO9[a OUIS ‘Sosaudutt SoIpaut 4od OJOS OU ‘cquaytuisoucs fap ugrsNyIp 0 ug!oeoNqnd eB] ap s9xex e “opunt jap oISa4 [> {uo9 ojomuOD uo syuoUFE}WaUEULIed UEsIUO SapEpIsioAluN Se] ap peprance vf ‘9p soyonpasd so] & sazopeBijsonut 9 sequa20p ‘Sajueypayso— SOuqUa!U SO"] “Supeytiolio sjuOUTEUOKOeUZO}UI SHU UR]TEY 9s SapEpIANoR seIs9 PEpITEAID | Wo “SOUBUINY Sa19s SO] SOpO} v SAUNWIOD o ,S9[RSIOAIUN,, SOUDUI O SpUT sewrajqoud v supruetio ‘opesed [a us —ojueyiodun woueus ap <- ayuousyes sued opmyso uvy vfousyo v| X ezueyosud | “upyoefinseaut Bj anbuny Jouadns ugpeonpa ej ap ugpezyeqo|5, {euro Jo wo opeoersocr “EE 1 666K ‘SPIED eoUMIsIY woUDUOI® yet098 o[a4josip v opuay onb qouane suowuntoupuorsye> D208 ‘un 503503 05a SOpOL ap opeysal OwIDD ‘K v1108M]9x0 uoronWoUITaS Ns ‘wa2aye5 poprassnjur us ‘piSea ppo> ap ouuep uprov2yfisaaup 210217049 {upropeyuore1ns ‘opaouiso ns ‘ouepuadep oj ns od wZ4s9}90309 £2 upfowuuiogay ef wa sepuseg wioueradaso> £ uo!sonpoud ef ap afims~ :soitisands sofises soy aosod anb [x wun ‘wa wAsanU ezLg}oeIvO ond epeztjeqofs vwoUode E] seIOUOT w UBJSINGIIUOD saIO}oUE SoISa SOPO], (S007 ‘woreug 4 218g ‘onmumperoadsa “4 g00c H1Bns “usiquiEy ‘asue9,A “B11-L11 P6661 ‘SIISISCD) BZojouID | joutesap K uproeBasonut 2 wpyedsou exed ousa;qo8 [ap sepezaqstop ‘sefBayensa se woo reuesauluio uojoerouul % eunqiu0> oo:Sgjoudd1 o:qume> opides 13 “opeaonsad ofzauoa ap seuoyoipuo> ud sen] ouaN jeqOTe ‘eos9 © opesuow op voualadwoo ¥ ap aquoUiNE [5 “epeznod ayuaUE -2y[2 wjurouose wun ‘ozaajo uo ‘So youoIoeUIOYUH 9 [eqoTs B}LUOUODS | ‘S3SIV4 NB OLD WAN! YORENS NOIDVONG: V1 30d NODVZMVEDD

S-ar putea să vă placă și