I

>

(<

JOHcyUz

'm

{um^Ki^m

iLiiBMira-o

Ui.

|
o|0Jo

1#####I#M##I###########^

Hl

ujUAt

/h^ U.

Jb

/.

'J

Digitized by the Internet Archive

in

Research

2009

Library,

with funding from

The Getty Research

Institute

http://www.archive.org/details/raphaelisfabrettOOfabr

RAPHAELIS
A B R E T T

GASPARIS

F-

VRBINATIS

DE COLVMNA TRAIANI

SYNTAGMA
Acceffcrunt

EXPLICATIO VETERIS TABELLAE ANAGLYPHAE

HOMERI ILIADEM

ATQVE EX STESICHORO ARCTINO ET LESCHE

ILII

EXCIDIVM,.,v.
'*''''

;'vr.v

S^^^-^^o^^^^JV^VCO^TlNENTI^

"EMISSARII LACVS 5VCINI

?JvL
DESCRIPTIO

ROMAE

Ex

Officin Nicolai Angcii TinafTij

SyPBRlORk^M

P :k

iv

:a

MDCLXXXIII.
s S f^.

.1?-

.,/1

'
.

JJ

301

Jmfnm^tm^y fi vidcbitur Rcuerffndirj.

Patri Sic. Palatij Apoft.

(7.

Fr.

"T

Mag.

Cardinalis Vicarius

JmfrimatuK
Dominicus Maria PuteobonelJus Sacri

Palatij Apoilolici

Mag.

3AUOH

R APHAELIS
A BR ETTI

GASPARIS

VRBINATIS

F-

DE COLVMNA TRAIANI

SYNTAGMA

M VM

R O OE

O T A ell
phrafti

multorumquc fermonibus vfurpata, vetus Theo^

naturam incufantis quercla, quod, qux ccruos atque
5

cum opcra: pretio, viuerc iuilit,

terminos human^e vit.x, qux magno ad res pukhcrrimas vfui
cornices cliutifIime,nullo fatis

efle poflit

breucs 5i pcrangultos

cflc

voiucrit

Indigna pro-

fedo homine ph-.lofopho vox , nam , $c lcgi communi finc

dctreclatione parendum eft , nec prouidcntiffima optim^ parcntis placitaj
tcmerc argucrc 6c improbare debcmus Addc, quodfpatium mortalis xui
noftri , non tam ann^ rum numero , quam virtutis amphtudine , cui expli.

candsE

datum

oftenderent

eft

fatis

metiri oportct

congruam

ad quod vctcres Pocts refpicientes

noftrvt vitaj

mcnfuram

vinurfjne

vC

vt ait Ci-

tcftcPlutarcho in fuo dc

Con-

ccro)

^uam

folat.

ad Apollon. libello,Heroas, c^terofque, qui magis cx virtute vixerunt,

atatis

curfnm

ceIeriore*n^ finxerunt,

G antcquam fenedutis tcmpora ingrederentur,

fit, vt muiti, inter iuuentam confumpti,diu

tum fupcrftites efl^e j

vrdcri dcbcant

alij

quod

contra

illi,

fato

vixiilc

quantuTiuis longseui, celeriter e vita fublati

attributum

fibi

viucndi

dilabi ^t efriuere palTi fint

Siquidcm verum

hi

modum, per mduftri.ua

diuturnum fuum

laborcm virtutc produxcrint

.

Hinc 'gitur
imo poft ipfum interi-

fundos fuifie

cft

ac

per otium Sc incrtiam

illum

demum

viuere

fiut

(^

RAPHAELIS FABRETTI

f
frui

aniwa

famam

videri

qui aliquo negotio intentus

qu^trit-tXt Saluftius inquit

prxcUri factnoris t^

artis hon<t

lllud iuiliorc querelafoitaflcdignum

quod ha?c ipfa vita > qux claris ^: fapicntibus viri'' poft eorumintcritumin
ITiemoria pofteritatis accidit, brcuis itidem plerumque eftj & vt maximc
producfta fit , magna fui parte circumcifam & mutilam elle contingit excrcente in hiftorias quoque vim fuam iniuna tcmporum, nec ren;cdiaaduersus
obhuibncm prouide comparata , in artcrnum prodcfle finente". Ac miniis b
dolendum eftet , fi cladcs hacc veterum monumcntorum intra res non ita_j
mcmoratu dignas confifteret, acnonpotiusin clarillima quafqucrcrumcum
:

laude geftarumgraftarctur

cum interim

Heliogabali ftagitiorum quifquilise,

& alia huiufmodi pudcnda did:u,ad notitiam vfque noftram intcgre 6c incorrupte peruenerint, inter

refque

illius

immanem eorumruinain, qux

fummi mortalium

ad propofitum

meum accedam

Traiani optimi

omnium

Coramentaria

fortiter

& fapicnter f^cere

quid tam dolendum

principis vfu venit

a femctipfo,

primi

deccfiorcs, fucceflb-

Inter quse

vt

quam quod memoriie

qua: ad fui perpctuitatcm, vltra

iliius Ca?faris

imitatione, confeda

dcceiTL,

vnum intentos cum habuifliet &: fortalfe inter illos

egregium Tacitum, cum fecuris fuis, & fenc(fluti fepofitis ftudijs vix hodie
amplius Scriptorcs in id

exigua

fui parte fuperftcs eft

tanquam

colligiturque,

in

minutas poft nau- d

fragium tabulas, cx Dionis epitome , cx epiftolis ac panegyrico Plinij, quod

vix triumannorum fada compledJ-itur , atque exparuulisalijs, quae deillo
tradit exihs &: circumcifa Hiftoria:

calamitatcm

Auguftx

didlio

Sed Superi meliiis, quod

quamHiftoricorum teftimonia dc rebus optimi principis pacc

bclloque geftis acccperanr, pcrmulti

marmorum

tiones, pontes, arcus, portufque cxtru(fli

atque

tituli,

alia

numifmatuniinfcrip-

opera publica,eo authorc E

Romano pcrfedia, felicitcr cuaferc Horum autem longc clarilfimum, Columnz cochiidis moIcs,qu^ figuris rerum gemino Bcllo Dacico ab

toto

5.")rbe

co profpere geftarum diitinda, illiufque nomini &c mcmoriae dicata confurgit;

cuius enarratio & explicatio , praEfcntis Opufculi noftii negotium eft
In caColumna interpretanda, Mutiano, celebri fuperioris

ijcculi

Pidore,

imagincs cx autographo excipicnte ac fuggerente, fedulam certc, 5c , vt mox

dicam,nimis fortc prolixam operam impendit Ciaconus,vir bonarum artium
Sz rei antiquari:c

fi

quis alius fui tcmporis

ftudiofiflimus

nupcr vcro, cle-

gantius fortafle,quam accuratius ( quidquid Typographus indedicatoria

epiftola polliceatur ) delineatis iconibus, Neotericus politioris litcraturje vir,

Ciaconum emcndafle, operique fummam manum impofuifle, fibi vifus eft.

.Vcrum quia, alius alw plum tnuenire poteJi-fVt Aufonius ait,fWo omnia ideo, g
,

poft infignium,f< de re hteraria optime meritorum

tcmcritatis

noram

effugifle

mihi vidcbor,fl

hominum

lucubrationes,

5c aliqua fupplerc, aiiqua diuerb^

conicdura profequi aufus fuerojprsefcrtim quia liberum debct cfife iudicium in

hocantiquario ftudio,in quo plerumque,iuxta Gr.xci
Tii>i tllaftc

videntur

aji ijib^:

iflius

iambi fentcntiam,

mthi*

E6

DE COL- TRAIAN I PROOEMA

Eo etiam promptius in hoc certamcn dcfcendii quiajdiuulgatis iam iis obfcruationibus quas priuati ftudij caufsa circa Columnam inftitui , d dc iis
,

ratioaliqnaanobisrcdditancncxtaret,ncopcramlu(ifrevidcripoiTcin)Veritus

ob ingenij anguftias non occurriftem , induftriam^

faltcm conatumquc laudabilcm futurum putaui Ille vcro maximus & vber-

fum

cui vitio vt ctiam

rimus fufccpti laboris fruclus

crit

, fi

dum

Ciaconi prcccipuc

inpluribus,

B vtputamus, immcrito rcprehcnfi , dcfcnfionemexcquimur, coUatis curnj

Ciacono noftris , ac Supplctoris fententijs , ijfque veluti in trutina fufpenfis,
rcdtus rcrum cxiftuTiator pronuncics , quse de Robortello LJarthius pr.-cfatus
cft

',

illum

hc 'vultoremfwjfe pojleritati-i quod oppofitfs/ms ,

fcilicet /

nes confideratiores alijs exprejferit

notatio-

Mutiani laminas emendandas fufceperam, qufa magis, ob

c fpatij amplitudinem, eorredionis capaces vifa' fuerant , ac rccens incifc in
cjuibus, omnia comprefta, pauca in melius, plcraque in dctcriusmutata funt:
Vetuftiorcs

illas

&: vlterius
uit,

quod ipfa vetuftatc , quam fedamur , gratiam acquifime erat noa intcrcideret ; fcd eas laudes, exad:o iam ab co

vt opus

quantum

in

cdito fcPcuIo, retinerct

Daci;^

& Mccfi.-E retiilit

D dionis fuccubucrit,

quas ab Ortclio^laudatifJimcyviro^in Fabula Veteris

Cum autem Chalcographus , hue difficulrati corre-

ob cauflas,inchoatam,5<:plufquamad xicdium
prouciSam rcm,ad vmbilicum adduccre,non bona hdc moraretur; proptcrca,
longioris iam tsedij impaticns , cmendationes verbo tcnus indicare mihi propofui 5 qua$ prasfciitcs , oculatafide ( vtnos fecimus ) cxaminarc; abfcntcs
autem, ad cxcmplar Parilicnfis editionis , quam ipcro aliquando cxituivjm
& accuratilfime form^E (nx. (gypfo xiiij circiter ab hinc annis,pcrquam^
E gcncrofo , 5^: vere Kegio moIimine,exceptae, Chriftianiffimi
Ludouici XIV.'
(iue alias

Gallorum Regis iuflu ) rcfponfuram, facilius confcrre potcrunt . Intcrea, ne

mea hc obfcruataomnino ijs inutilia reddantur, qui ^ Vrbc abfunt,& typis

Columnam

exprimentibus carent

cxplicationem Ciaconi, cafque tantuin

Neoterici annotationes, quibus meas viciffim fubtexui, in fine huius Opellse

adiungam; addita quoque f piftola Ciaconi ad Lc(florem , in qua fibi i^nofci
F

petit,fi

quandoqjdiuinare

5i hallucinari,difficultatc

& obfcuritate argumenti,

ideo forfan ab eius Suppletore omiflfa,ne inexorabilem aduersus

cundemanimum ingenuar tanti viripreces magis magifquercdar^^uerent.

coaclus fuit

autcm eos,qui cura fua hoc opufculumdignabuntur,monitos vclim,

nonomnia ame exade animaduerfa , intolermdus enimttbor^ diccrc quis
Illud

polVet, necfatjs cau/s^e

fcd ea tantum, qua: vel hiftorise vcritatcm

vel aliquid

G mons,ritus, autidgenuseruditioniscontineant. Ledorvale, noftrxquc

induftriar faue

INDEX

4-

INDEX CAPITVM
HV 1 V S OF E R 1

S.

De jisquxadhiftoriampertinentomifsis.
Cap. II. De minutioribus quibufdam, ac perperam
Cap.I.

appofitis

Cap.

III.

De

ijs

qu^

correflione

non indigebant

emendatis,

Cap. IV.

De

conieclaneis ,

& in vtramque partem

difputabilibus.

Cap. V. De remorum ordinibus

in

veterum Tri^

remibus,&alijsmultiremibus Nauigijs.

Cap. VI. Obferuanda circa veterum ritus3& fuperftitionem.

Cap. VII. Excerpta de re militari

Cap. Vlll.Infcriptiones ad hanc Belli Dacici hiftoriamfacientes.

Cap. IX. Numifmata occafione vtriufque expeditionis in Dacos percuffa, & ad eorum
inteJleQum

fenes chronolopica totius

Belli Dacici expofita

Elenchum Authorum,ex quorum

,'

dldlis llber

probatlones fuas

ornatumque accepk, alij prsmittere folent Nos illud Phoiij ad Cxphahonis Hiftoriam monitum itnGuAnimi riGndum prorstis tnaremy
.

fuerilemque gloriam repudiantis , magnum fat)s argumentum

^uot quantifque Scnptorths hi/iorta colUcia fit , ia^Are

efi

CAPVT

DE COL- TRAIANI CAP- 1-

CA

VT

.,i^

l^

De ijs qu^ ad hiftoriam pertinent omifsis

RAPHIC^ huius

dicam, hiftoricTScriprd-:

&: ocularis, vt fic

Luciani reprehenfio in Commcntario de Confcr..

Hift. maxime conueniet -ifi ea-, qu^funt dtgna njifuynon itde-^,

ribus

iJla

Et quia non folum acicm oculorum fcd mentis arque

ingcnij quoque in hoc intcndcre opus erat^ ca omnia,in qiak
rint

quoquo modo

hmine huius operis

percurram x horum genere obferuaui , noltros Expofitores non femel dcfcciflc^ primoenim ad numerum 1^8. ( de numeris Capitum Commcntationis=
Ciaconi,imaginibus Columnrc tam vetuftioris,quam nouB editionis refpondcnb tibus , Lcctor intelhgc ) prxcipuura Maurorum equitum auxiJium ibi dcJignatum, eos fugit Nam vt ex ilJJs Dionis fragmentis iiabetur , qu:E Valefius non
ita pridem edidit , Luftus ^ietus Aiaums J>r<eftciuram aU MdATomm gefferat
,
bus

alij

ciEcutierunt

in

fed dcLtnnxtus 'tnutftfque ob nimram ne^uitiam

cttm inom:n.a dtwiJTus /uerat ;>

Poffa rero Bdlo Dacico^ cum excrcitusauxilifl Aiiurorum eg ent^ ipfe 'vltro cunt
acque egregiam operam nauauit^ quam rh cauifatu^
equitaCu Maurorum aduenit
,

pr^mijs'

atque hottori^us afftBus^ longe plura ac maiorafacinora

Aut

aaco

l^ Llo

Dacico

ocuiorum vitio,egoqua:nufqu3madfunt
mihi vidcrc vidcor , aut equites iJJi numeri 198. infrxnatis omncs , nudifquc
equis infidcntes, ( nam duobus poftrcmis quoqne fr^enum exuberans adimen-"
dum) non alij funt,qiiam hijVlauri a Luiio addudi non enim aiibi inhcie
CoIumna,nJiiini!Iis tribuscataphrad's numeri 147. ( quamuis tabuJa etiain
edidit'

igitur jcontrario prorfus

1"bi

fccus oikndat

equi abfque fraenis elfigiantur , quahbus in beJIis

Gxtulos , ac Numidas

t INl^mida infrdm

cin^unt

Oralcui fediit fr^enotumnefta 'V'rga,

lS(umti< gent

^eis

infciii

franiy

rirri

Virgil.

i5.n. lib.

Lucan.

lib.

Sil.lib.

gemtnas per ludum mohilts ames

)uadrupedcm flrBtt ncn cedens virga lupatis .

GC

fuiife vfos-

nedum Poet^e merpincre

IV.

non
;

IV.

Oppiano dc Venat. ad Caracallam Ub. IV. verf 47. , qui de

Mauris aut ./\fricanJs Joquitur, ad vcrbum fcre expreflum .
K'yyov^i ^XiOitn

(itxC,ofd)uoio

^AiVii

r.-j

v'-^

I.

'j

inter

cx

\
j

ei

i-uiji.vfj

cqufe

RAPHAELIS FABRETTI

non
Cohibentur lupatis

Sei okempernnt
rurfuf^ue

lib.

'vtrtute

tnanuum

njiolenti fr<eni

homo duxerit

fvtrgis quotjuo

ii.
itullaque leutf C<etulus hahena,'
sonipes i^narus

Virga

Claud. de Bcll. Gild.

hahenx^

regit ,

quoque fidcm faciunt , Ca^far fcilicet lib. V. Ciuilis Belli, vbi

PCCC. Numidas equitcs, fine frsenis a luba contra fe adduAos reccnfet Herodianus lib. VII. cap<- IX. atque Aufonius ad Gratian. j eorumquc docilitateni
ita commendat Strabo lib, XVII. , vt infupcr addat , eos fine traBu ad injiar
canum dominos fequi & de nudo dorfo dixerat fuperiori verfu Lucanus
fed Hiftorici

Etgensqute nudo refdens Maffylia dorfo:

ac paullo fupra dc Gaztulis
fempe^-^ue paratHS

Inculto Gtetulus equo

Itemque Appian. de Mafmifla loqucns

Itittmidis

Romanos

nudum

etjuum confcendens

Quamuis olim hic mos, non Barbarorum pcculiaris fuerit

it mos

fcd

apud

ipfosvfque adNeronis SEtatem vigucrit,tcfte Dionelib. LXill.

ijs

dum quot amis recenferentur,

incognita antea fuerint , cum Varro>

verbis tferunt Equites Romanos T^eronis temporibus

primiim ephippijs tfosfuilfe : non quod ea

quifarculo ferme integro tempora Neronis anteecfrit, de

Nonius

ex ipfo rcfert

5c Virgilius

equos

inftratos

Inflratos ojlro ahpedes

Aurea

vt

in

VII. Aen. veif. 275.

B

iuhet ordine duci

piBfque

peSlorihus demtjfa

meminerit

S< pcdoralibus ( quales

Columna videmus ) monilibus inftrudos inducat lib.

Omnibus extemplo Teucris

ijs

tapetis

mmilia pendent

quo magis cxpeditos

fcd quia nimis mollia prx duritic vctcrum militum

vcl

& promptos haberent equos ad

ideo

fubitos

eorum vfus

^ Romani abfti-

ijs

nuerunt , ni locus Dionis de primo in ipforum rccenfitione vfu , ftridim intelligi dcbeat . Accedit etiam, ad demonftrandum, hos,dc quibus agimus, cquites

non nifi Mauros eflc, crifpum ac cincinnatum

J)rium,vtexprimitur in
nij

nummo lub^T,

Auguftini Ilcrdenfis Epifcopi

maduertcrit , adhuc tamcn dubius

capillamcntum,illius gentjs pro-

qui extatTab.

LXV.

Dial. V!.

Anto-

quod quamuis Neotericusfubatkrifcoanihajfit

foedcratxgentis, fubfidiaharcfucrint,

an

Gcrmanorum an
,

dudus forfan,quia

in

alicuius altcrius

ciroscapillum

obliquare , Germanis moserat, vt colligitur ex Tcrtulliano de Vcl. Virgin. 9

vbi Gcrmanis pro infigni cirros attribuit
Proprie igitur oftenditur hic nobis
.

barba; ( vt

cum Ouidio

de quibus

Sc fele

fic

dicam

carfarics

&: caiamiftrata

mutuo tangcndi accurata circumfpediione

&

Maurorum coma >

,

ita

loquitur Stra-

XVII. Hi comas cincinnis exornant ,

harham comunt ^a ntwquc
geftant , d.entes tergent^ imguium incrementa refecant , acraro-^ dum 'vna deimt/u.'
Unt

bo ,

didio

lib.

DE COL' TRAIANI CAPM

i.tnt

fc ccntingunt

vt manennt compofiti

capilii

Quod

I-

quos &noihi vibrarc pugno fa^^o intelliguntur ,

Claudianus dc BcU. Gild.
practer iaculos,

T^on centra
ibitis

ciypeis tecios

erit

cummiffile torfent hofiis

Dextra mouet jacuium

ita defcribac

galeifaue micantes

tn foUs longe fducta telis

Sxarmatus
B

omnino inermes J

eos

pratentat pailia iitu^y

Catera nudus eques^

&:cxcoLipfius dcMilit. Rom. lib. III. Dial.VIII;id totum poctice diflum

videmus ^ nam omnes clypeum gerunt , nec pallium habent quod prstcntent.
Poftquam Lufium hunc de nomine, & pene de facic, in hoc marmore aqnouimus, finent puto Expofitores, vtiscperfonam,quam illiimpofueruntnumcro
c 5l. 5 imo&nomen ipfumauferamus.

Et vta nomine incipiam Quamuis dolcam, nobilcm 5c olim amantem mci

virum nuper fato funclum loanncm Lucium Tragurienfem hoc gentili fuo
priuarc fidcs tamen plurium Codicum , &r Cafauboni iilos accuratc , vt folet
expcndcntis authoritas, in Not.ad Spartianum in Hadr. num. 24., euincit,illum
:

',

Lufium vocandum vti cum Marccllinus lib. xxix. appellat. EiTe cnim
^ Lufiam gentcm Romanam , & Cafaubonus pluribus probat qui ctiam Lufiam
hanc nortram cognomento Qo^ietam agnofcit , & prsetcrca aditruuiit duodecim
anfcriptioncs apud Gruterum cxtantes quibus addo iftas , priorcm fcilicct ex
cfle

Monum

Patau,

fecun Jam ex Rcincfio, aliamque intcr meas ineditas

quementioLufijHifpani^Tarraconenfis

&

citum Annal.

lib.

TERTVLLINAE

SACERD^DIVARVM

GstsPrarfediPrajtorioapud Ta-

Lufi)

M ATRIS

SVAE
SEX-APPVLEIVS-MARCELL

XI- 8c Xlil

D
T

IVLIAE FESTAE
C LVSIVS RESTITVTVS

'

TH A L LO AQVARIO

LVPI LIB SE
VIVO FECIT^SIBI-QVI
VIXIT ANMS LXXV
LVSI

PERMISSV-LIBERTORVM
POSTVMIAE^QT-CATIAE
Ciijf. XlV' num, LXXXIV.
Nomine

igitur exutus

cundcm honorarunt

nam

tn Pauimento

cxuat, vcl inuitus, ncfcio

quam

JedisS. Sabin,t
Pr^efecluram

qua

fuum vltroneum ad Bellum Dacicuxiu

ipfum, tanquam inhoneila miiTionc mif-

ante hunc

aducntum, iam <lemonfl:rauimus ,

fum , ne potuiiTe quidem vllam Pra^feduram
cxpcditionis exerccre

CONIVGI-OPTB-M-DE-SE
FECIT

extat-

C Lufij ex Marij forore nati, m Mario;

Lufij Vari juariti-e crimine notati,

IN
MEMOR
LVSIAE L FIL

Pfjcfcw^iapud PlutarchuminSerrono;
^

nedum eum

efrc

aut dignitatem in ipfo Iimine_>

qui vna

cum Traiano paludatus,prouc

ipfe

RAPHAELIS FABRETTI

jpfe, federet, vt

num. 62.Sc6'^. adnotatur j conftatque , Prscfeduram

PrsetorijV

quS foia^inter c2eteras,minus incongrucad id honoris potuiflet promoueri

^eftam fuixTe in hac prima cxpeditionc per Claudium Liuianum, vt niExcerptis
per Thcodofium cx Dione hb LXVIII nominatim habetur
.

Laxis certe finibus hanc dignitatem circumfcribunt, dum Tr'bunum , feu

Prsefecium Prxtorij , aut Legionum , cpinabilem hunc Lucium nominant;

quod perinde cft, ac nihil dicere vnde & nos, hac varictate loquendi, iiberiores B
fadii, eo minus in obfcuram opinionem labi vcrebimur. Prarfcdum igitur
minime dixcrim quia, etii fciam,
Prjctorij hunc , Sella: Caftrenfi infidentcm
,

cam

nftregnum ahfque purpur atiAyozzMcnt

chgi foHtum , vt oHm a Di(3:atorc Magifter

huiusofficij prserogatiuam,

fuift^e

Eunapius

Equitum

ab Impcratore

6^:

cui,

ita

ob e.vploratam fidcm, propior

in Caftris Imperatori ipfi,eiufquc

Prstorio locus affi^natur ab Hygino dc Caftr. fol. v. a. bc ab eius illuftratore_, C

in notis fo!. 5 o. \ itcmque , circa ea tcmpora Traiani ,vnicum fuiifc,
. H
S

non vltra , duo permianindignum tamen reputo , hunc , non

cumabinftitutione Augufti vfcjue ad Claudium

(erint

quot rurfus

Commodus

reftituit

, 5:

tunc temporis Equcftris Ordinis virum , Impcratori fuo adeo exsquari , vc

cloriam atque authoritatem huius cxpcditionis veluti diuiduam accipiat.

niii

Vt veroaliquidtamdeifto fubnum. 65. ,quamdcahoiuniori, nonSellae,

e>

ed cefpititio fuggcfto infidente, probabilius afferamus : digniorcm illum,ac

Traiano proximum,aliquem Confularcm virum, ipfumque forfan Articuleium

fuum coniulatum

magis hbet,Propraetorem Pannoniarum , finitimar fcilicet Dacise Prouincix, qui eandem aw

thoritatem Trxiano py<cfete , quam eo abfente , rettnehat , ( Vt Lraiano. follemnc

PaEtum,

cum quo

[raianus IV.

gcilitj vel

fi

conicdamus . Alium, ^
qui a tergo Jmperatoris , & infcriorc locofcdct, Hadrianum puto, Traiani
confobrinum , fub cius tutela educatum , Impcr'j adepti nuncium , noua aftinitate iundum , & amicitia Traiani pleniore potitum , vi haec omnia de co rcfert

fuifte

Plinius in Pancg.

ait

num. 16^.)

referre potuifle

Spartianus in eius Vit;r initio. Etc^uOimuis fecundaexpedttione DacicaT>aiariHm Lepom J, Mmcruix ettm prp(fu jfe , fecwnque duxt^e rcfcrat Spartianus

non tamcn tunc primum ad Bellum Dacicum profedlum ex eo loco colligitur ,

Vt Neotericus afterifco numcri 265. vidcturargucre ; imo potiiis contrarium j
cum paul'6 fupra , vbi verifimilitcr de priccedenti cxpcditionc fcorfim fit mentio,

iam dixcrit,

Pojl

^^fiuram-f acla Senatus cnrau it at^ue ad

-,

^ -ilum

Pa.icum

Traianum fawiltariih fnfctjuutus eji fitquc intelhgit Cafaubonus adpag. 1. v.

l8. Vtdetur H^driams O" G^dfiuram, (^ Ctiram a^orum SenatuSipati os menfes
^
eodem anno e^iffe , fjui quidem in expeditionc Dacica Traianum fn comitatust njt
:

fiattmfuhtjattir: v.am {ciexpeditwillo tpfo annofufcepta

Propttrea etiam J^dtlitas

mons ah atiorum Senatus Cura, ad tUam

afcendere & cx Xiphilino in eodcm Hadriano comprobatur , qui abfojute dicit
initio lib. LXIX. (legebatquc cttm eoomne tempus ittatis
ah

Hadrano

omij?i

'-,

(tim

tamcn

effet

PraEfedum vcto Prostorij Claudium Liuianum fi veftigare animo eft , ex proxinia

DE COL- TRAIANI CAP-

A xima cufto^ia,

& infignibus fui muneris

pugionc fcilicct,

15,

quem ablmperatorc

palam , cum infigne poteflathy

iti mos eji pugionem dsrct ) non malc cum arguere pofTumus ; pluries ctcnim
quamuis alijs ciufdem habitus commiflus, idem latus finifhum protgcre_.
conlpicitur, pugionem pr.^manibus gcrcns, vtnum. 198. (exnoltracmendatione ) num. 114.5 num. 15^. ( delcto eo, qui in manibus altcrius militis
a propc labarum ad dextram apparebat) num. i^^-^ac paritcr ex noftra corrcdione num. 301. Id quod cafu quidcmaccidcrcpotuit, faleor-j fedgladius
nufquam ab alio latere vifus , quodquc conlhnter S<: perpetuo id fcructur, iunda ratione id credcndi, facit, vt ad alium locum Prarfedum hunc relegemus, eo
accipiebat

, (

vt ex Sex. Aur. Vi(ilore in Traian.

fit

furgere

cuam
c

& hinc

rclinquat

abire iuifo

vt digniori

& honoratiori Sellam Caftrcnfem va-

Pcculiarem ctiam eiufdem dignitatis notam , pugionem

parazonium,fuift'c, habctur ex eo loco Philoftrati in Vita Apollonij

fub Nerua

Tyanci

fme
lib.

gUdium Imperatorium tenehat Aeiianus idem enim CafpcDionem initio lib. LXVIII. fub Domitiano, 5i fucceiliuc

VII. fortc id tempons

rius >lianus iuxta

Prrefcdus Prsctorio fuit

connrmatque hoc cgregic

nummus a Pa-

quo hinc Imperator ciuili habitu,

inde Praefedus PrcEtorio thoraccitus, &: pugionem finiftr^ gercns , dexteras iun-'
D gunt, cum epigraphc PRytfOfl RECEP* (fimodoisnon eft Aquilifer,'
vt ahus nummus , de quo infra dicemus oftendit. )
Vbi tandem plures eodem armorum ornatu confpicuos circa Traianum offendcmus , quod non infreqaenter obferuatur, ij non alij erunt , quam Lcgati
tino in Claudio cap. X. pag. 253. allarus

in

militares

quibus locus in Tribunali , &: circa Sellam Impcratoris affignabatur,

habemus ex Liuio lib. VIII. ne Trihunet,l qutdemfatis quietum, Legdti cinumE fleintes SeiUm , or.ihant , njt rem in pojlerum diem dijferret ^ loquitur de Papirio
Ditftatorei de quo ruiTus , lujjt deTrhunali defcendere Legati, Similiter lofephus lib. VII. Axoja.Titum CsEfarem inter Lcgatos dona militaria pro Tribunali
diftribuentem rcpr:^fentat j fic enim explicat vir dodus 'S /^stu, tiJi' rjyi/A^dvav, dc
folis Legatig , quamuis interdum pro Tribunis , feu Prxfe<3:is accipiatur apud
Grafcos authorcs. Multiplicatos autem videmus Lcgatos circa Traianum in hoc
Vt

exercitu, quia

Annsil.fht

plerumquc

tres legiones

dA\,0* c^Hod

tot crant Lcgati,

quot legioncs , vt cx

tottdem Legatos procuhmjfe t Catfarifque lib.

II.

dcBell.

ah opere jingultfaue legtonihus ftngulos Legatos Ctefar difcedere

munittsCaJirts vetuerat

Traianum cnim ipfum

rentia proiequebatur, &c authoritate

apud

Legatisfuifte

ni/t

vfum, quos reue-

milites pollere volebat, rcfert, iaudat-

quc Piinius in Paneg. num. 155., confertque optime

illo Taciti lib.I.

lapis

apud Grutcrum

fol.

CDXXVlI-ii. LEGATO-IMP- NERVAE-TRAIANI-CAESARISAVG GERM ANICI D ACICI LEG VI FIRMAE, (quar lcgio eft vna

credendum eft infcriptioni a CiacoHo num. 117. reiatr ) vltra alias infcriptiones ad hoc Bellum facientes , inferendas Cap. VTII. Nec immerito cam dignitatem promouit , quam ipfemet geH

cx

ijs

quac militarunt in hoc Beilo Dacico

fcratj fuit cniaa

, fi

Neruac Lcgatus , vt cx Plinio in eodcm Pancg. num. 8 6. patet.

Nouum

RAPHAELIS FABRETTI

^o
...Nouum

aliquid dc hifcc Lcgatis obfcruaui ex fequentis infcriptionis frag*

/i

mento, cos in Prouincijs, in quibus legioncs verfabantur, non folum militibusj

fed 5c prouincialibus

ius dixifle

AN
CRESCEN
CALPVRNIANO
PROC S-PROV-M
M-

XV. VI
F IVRID BRIT
VICE- LEG- LEG- PR- PR
PROV
I
R
MARS

P^
Viam Jppicimnuper

Hortis Matth<e^s fuh Ccelio ad

effojja.

enim , M^nww ANf^/Mw CRESCENW CALPVRNIANVM

fuifielVRIDnw? BRITrfww/^ VICE LEG^tf; LEGw/>.

colligo

Habcmus etiam ex Procopio lib.I V. de ^dif.Iuftin.,geminas illas arccs,qa:

Jainc inde ad Danubij ripas apparent num. 260. fuiflfca Traiano exaedificaras in
Pontis cxtremitatibus , alteramque Barbaris incumbcntem , Theodoram vocatam j (nefcio an a Traiano dum eam condidit, an, vt credibilius eft, a luftiniano d
dc nomine vxoris,dum renouauit) altcramex partc Illyrij , pro fecuro iftias
Prouinci propugnaculo ercdtam, operi cognominem extitifle, hoc cll, Pontem

denominatam
Videamus modo an

inter tot prslia,

oppngnationcs ,Cdedes, incendiaJ

padim in Columnd funt obuia,aIiquid

clcmentia & prouidentia Traiani dignum agnofcamus In quo animaducrten- e
damna

aliaque

crucnti Martis, ^uge

dus

eft

'vi^io'

locus Eutropij

Dacia , ex

t^Frhes

toto

colendas-^

lib.

Orhe

VIII. Hift.

Rommo

Rom.

in Vita Hadr.

infinitas eo copias

hominum

ait

Trmanus

tmnjinlit

ad

vbi

agros^

Dacia enim diuturno Bello DecebaU fnfirisfuerat exhaufia,

Hanc nouorum Colonorum indu^ionem , potius quam veterum expulfioncm, puto fignificatam in extremo num. Columnx 3x0. Et primum renrL,
conicdura cxplicabo qu , fi cui forfan leuis vidcatur , profedo ab Intcrpreti,

bus , qui mihi argumcnta fubminiftrant , coargui non poterit

Ea

eft

habitus

Orbem Romanum potiiis , quam Geticam feritatem redolcns

ceflus pacificus cum pueris, farcinis pccoribus, atque armentis prorfus
vcftis

ac infimilis

quamipfi vocant, Colonorum, num. ^x6. Illavero, prout

Ciaconus nuncupat, militnm perfecutio-, eft, meoiudicio, vetcranorum com-

immigrationi

miftio, quibus agcr

ftipcndijs

dabatur

&

quies in nouis fedibus

expleto

iam Bello ,

& emeritis o

vt clegantcr explicant verfus Lucani fcqucntes lib.

I.

Conferet exan^uis qao fe pojl hella feneBus f

lu^ fedes

erit emeritis?

Qu<e nofler veteranus aret

Duplex enim

erat

qu4 rura dahuntur^

?

f^u<e

mcenia

fejfis f

Coloniarum mittendarum fpecies,

altcr3> cx

pkbis Romanae
redun-

DE COL- TRAIANI CAPA

redunilantia propter

quodammodo

&

fimul

quam

vt ex hoc Lucani Icco

ti

hominum multitudincm, agri^ue inopiam, &r ad fentinani

Reipublica; exhauriendam

requicm

1-

difFcrcntiam

5
,

ex vctcranis in prxmium.,
&c alijs frequenter apud authores

altcra

quadam

nummis retcntam , nefcio

an alij agnouerint cgo certe agnofccndam puto. Obfcruo cnim modo boue
& vacca cum aratorc modo fignis militaribus modo vtroque fymbolo adhiobuijs

diftind^ionc

in

vndc argumentum defumo , Colonias illas plebeias, aratro

, vt
communiter nummi cxprimunti hafccautem militares , aquilis &fienis, fub
quibus coloni ftipendia mcrucrunt , difcrctas fuillc cum fignis cnim 5c aquila
bito, fignificari

ohm dcdueifoJitas, cx Hygino 5c Tacito

Annal. num 76.: eas dcniquc qua; aratrum
Sc

primifcjuc ordinibus,ac Tribunis,

ollendit Liplius ad

lib.

fignapromifcue in

varijs

c dedudioncm

e ciuibus

IV.

nummis alTumunt, velineodcm iunguntj primam

fupplementum

c veteranis indicarc.

Qux

vera funt

fi

euancfcit Cl. Viri intcrprctatio ad nuiiiilma Tibcrij

, ( vt aliquid Seguino, a quo

primum
produd:us
efi:
in
cap.
nummus
Sdctt.
IV. num. vi. adderc videatur) m
quo , aquila intcr duo figna , a Colonia C:cfar-auguflana percuflura ; fortittdi-

nem

belliCAm^

quafe , rmlniam^ue Komanami aduerjui

carc dicituij inepta fane oflentatione

Colonias igitur militarcs

dicemus

in

cxcmplo aliorum

IjGJies

tueri pr<edicahtit indi-

& a femetipfa profciSa fortitudinis laude j

agro dcuido impofitas pcr Traianum

Ducum

intcr

hic fignari

qu illud lulij

Cxfaris occurrit, qui

frumentarijs largitionibtts

( vt ait Plutarchus in cius Vita ) popttlum epulis csr

refecit-, milites colonijs dedncendis-, de q^tiibus nobilijJi.'fu funt Carthaao

thus

qu<e

vt oltm eodem tempore dirut<e

fteriorcxhis

LAVS IVLIA CORINTHVS

7.

O* CoriU'
vnde po-'

vocata rcperitur in hoc

nummo

aho apud Patinum ad Fulu. Vrfin. Tab. VL

, &
Gentisluhae, &interNumm. Mcd. Magnitudin. in CKfarepa^.
18.

Triftani in luho Ca?fare 5.

num.

itAttim fmul infiaurat^e funt

in

Cuius
a fe

tamennummi,

olim produd?, mi-

ror poitea

eundcm Pa-

tinum oblitumfuiflc,^

dum in Epiflola ad ExMauC L-LCOR.'

cellentiflimum

rocenum de Numm.Antonini
in

nummo Commodi exprefTas

Pij
,

EON

KPISIS,

notas hafce

de Celonia Lattna, hdia Corintho intcrpretatur

num. 30. fic quoquc explicantis, quam

Spanhemio DifT. III. dc Prjefl:. Numifm.pag.13 7., imo & proprijs oculis, fidem
Lrigidulus quoquc efl in fuo nummdsfxplanando Triflanus , qui retribuens
ferensid, quod Appianus in fine Punicor.de hacCorinthi rcftauratione tradiplus Angelonij teftimonio in Caracalla

dit ,

de

lii fin

ea, re

fcilicct

repertis

fomno monitum eam propofu ijfe , Att^ujitim

exequutttm

huius

rei

veftigium in

eodcm

codicillis patris

nummo

fefe repe-

imaginem quippc Cxfaris, quia oculos claufos oftendit , eum_.

iamfato fundlum indicare. Prohminutam Sccontemptibilcm inviro dodo'

lifTe iad-atj

fubti-

RAPHAELIS FABRETTI

n,
fubtlliWtcm

quia vltra Plutarchum,

Nec vlliforf^n veritatls vmbrar innixam^

temporjbus Casfaris proximiorem , fcriptoremc[ue , in Grxeorum praifertim^

Dio lib, XLIII. idem prolixe tradit & ( quod maxirebus, accuratiffimum ,

&

mam

apud

me

>

authoritatem obtinet

femel , fed bis hoc idem affirmat

Vetcranos itaque non immerito

Paufanias in Corinthiacis Hb.

iftos milites in

II.

Colonias fuas Dacicas

noa

diftri-

quandoquidem , obferuatione dignum eit , ncdum pacato

agmine hos milites incedere, non vim inferentes , vt in eieciione Dacorurcu
num. 145. , fed coetui colonorum immiilos, vt ad ocuium patet. Suadet
demum ratio nam fi boni Principes bellum propter pacem gcruni ^ id quoque
butos iudicabimus

dandum erat, &: in hoc perenni opere pro iplms

coronide memorixmandandum , quod non folitudinem Prouincia: feciflet , fed
eam melioribus , & mitioribus incolis frequentem, & cultam iterum reddiJifQuid namque abfurdius quam expellere colonos c Prouincia , iam, vt vifet
laudi optimi huius Imperatoris

dimus ex Eutropio

viris exhau[ia

magis alienum \ per quam,

.mox focij efficiebantur

quidque a

veteri illa

( ingenti rei publica?

ciuefqne mocauit

Romana

inftitution^

augmento ) qui primo hofte^,

[Roma]

Claud. dcLaud.
Stil.

^luosdomuit,

hb.

UL

&

Traianum , confcriptis Dacorum alis , fecifle , docct micripti<;)

fequens apud Gruterum pag. MXXV. 2,

'
L- F
L'
LEG ' AV G P R P R PROVI NCIAE C APPADOri AE
LEG- AVG- PR- PR- CENSITORI- PROVINCIAE- LVGD VNENSIS

id

quod

CAM- KARO- CO

AEMILO

LEG AVG PR* PR PROVlNClAfc. ARABi.nH

CVRATORI- VIAE- FLAMINIAE LEG LEG XXX V-V

PRAET- TRIB PLEB QJ/EST- AVG

AVG
TRIB MILITVM- LEG VIII
TRIB MILIT VM LEG^VIIII- HISPANl AE

<

^^

VIRO S T L ITI B IVD C

SODALI- FLAVIALI- XV- VIRO^ S- F
CIVLIVS-ERVCIANVS-CIIISIPVS-PRAEF
X^

ALAE^PRIMAE-VLPIAE- DACORVM

AMICO-OPTIMO

Hadienus prtcrmifl^a in cxpofitionc recenfuimus, aliunde tamen fuppleta j

,, 1
nunc ea , quas ipfo fenfu percipi poterant , in Columna pcrcurremus
viribus
, 5^
DifficilUmo hoc Bello , & cum altero veluti Hannibalc , arte ,
potentjfHmo hofte gefto, ( vt comparatione Triftanj in Comme-nt.
Hift. de Traiano vtar) externis Sarmatarura opibus, forfan ?c ParthoruirL,
adiuto , cum ex Cscciho Epift. XVI. iib. X. appareat , illi cum Pacoro , focietat^
loci natur^,

proculdubio inimicitiae crga

ce/riffc

Romanum nomen

hoc, inquam, diutino Bello

commercia,&:officia inter-

Traiani exercitus

vi<3:orJjs

non omnino
in-

DE COL- TRAIANI CAPX

incruentis

imminutus

I.

15

fupplemcnto indiguit: nambellicofiflimaehutcGeta*

rumnationi cum alijsfinitimis barbaris commune fuit y^ri^r^r^ teU <^eHeno^

vtdeScythis aitLucanus lib. VIII. verf. 803. j pluries eniin Ouidius dehac
feritate

conqueritur,

mums
TinEiaqHe

pulfatur

nobis dcfcriberct

DacHS

dePontolib.

W E^eg. I.

Oppidi num. 148.

Si alibi

ariete

admoto

ac Silius Italicus lib.

artniftrif Getic<e telluris in oris

iit

SpicuUt

hojiey

tnortifera tabe fagttta tnadet

3 :(tanquamfioppugnationcm
iiifpofitis

al>

I.

& fagittarij,s

Verf

24.

qu<e patrio gauderts acutjfe iiettenoj

Fundit apud ripas tnopma hinomitiis Ijiri

Plura adhuc congerit Freinshemius Comment. in QjCurt. lib. IX. cap. VIII.
c num. lo.j obferuans inter cxtera , Plinium falso c udelitdtem hominum ob
huiufmodi adiiuentum accufa(Te,atque obiccifle,tf//w/f'4w alnno venenopugnare

ac ex iCiiano lib. V. cap.

XVI.

Hift.

Animal. probans

>

homines

in

hoc

vefpas habuiflemagifl:ras,quae,/ viperam-,quam mortuamperjpexennt-iinuolantes-,

njeneno

cum

aculeum tmbuunt. Vt igitur fuorum amifiionem Traianus

farciret,

nouas

legiones acciuilie,pra!tcr mihtcs ad ahas explendas,non difiiculter puto

me

D probaturum , partim cx imaginibus hic cxpofitis, partim ex alijs,a me m Columna fedulo obfcruatis ,

&

ex ea additis

Mouit me diftin>:ho, & quodammodo interpundio illa

qu3E habetur inter num. i 84. & 85- j vt fufpicarer , fincm
exinde prim^ expeditioni defignatum prsefertim cum vidercm proximum pontem num. 182. nobis defcribere re{ grelTum exercitus cJs Danubium, quia gubcrnacula nauium,
quae pontcm fubftentant, nobis abfconduntur indicio fcili(cet ea remanere ad licuam remeantium , prout in prima
traiedionc , qu.^E elt num. 46. apparent ad dexteram 5 id ell
fecundo fiumine , qualia Daciam petentibus efledebebant
1

Euicitnihilominusaduentusdi(ilorumEquitum Maurorum
f

9
, primo Bello Dacico
contigit ; proitratio illa Decebali & fequacium num. 2,2, i.
transfugarum deditio num- 2ti. j propugnaculorum dc-

num-

^; -

qui

ex aljato Dionis loco

115. 5 legionis XIII.Geminas in prjefidio rclid^

allocutio num. %%C, & dcmum trophsea &Vj(^oria in ipfo

lirudiio nu.

-,

medio Columna;

ftatuta, vt fententiam

mutarem

&

pri-

mam expcditionem hic non ibi terniinatam agnofcerem

Ne tamen otiofa pnTdida diftindionis nota remaneat
,

video ab ea inchoari fupplementum exercitus

& nouam ac

follernncm ipfius per Suouctaurilia lulTrationem

enim

illc,

de qua

num. 187. ;miles

86.Imperatorem ftans flantem alloquitur,

aperire Nouitio Expofitori vidctur, ( quamuis clau-

qui immediatc polt

& dexteram, vt pacificator,

num.

fam

RAPHAELIS FABRETTI

14

fam gerat , indicc tantum

aflerk

quod

cfle

fublato

Orator Decebali

eft penitiis

prout re vera apparct

non

quia repugnathuic coniccluras

Romanum; nihil cnim iili de co

prorfum

idem A
indumentum_, ^
potcft

vt

Dacict^ habitu ineft

qucm Interpretcs ad num.

134. dcfcribunt^ aut fluxa illa tibialiafcmoralibus

ad pedes vfque crifpata , omnibus Dacis communia 5 aut dcmum pilei

iun(^ 9
honor 5

Legatum dccebat , vt in fimili Xiphilinus ait , DeaUius cominuo

eptimAtes irter pileatos adTraianum mittit , pacnraue fer eos ah ipfo pojiulat at b
c contra, omnia Romano mori conformia vt intucnti fit confpicuum . Mclius
qualis

',

crgodicemus, hunc, aliofque binos,non grcgali cultu,fed paludatos ac thoraeatosilli adftantes, cflealiquos

aquilis fignificatas: trcs

coroliis,

gines

me,

S<.

enim

imaginibus ornatas

legiones adducunt, tribus

tres

liquido patct^ quamuis pidor pro aquilis, ima,

obieceric

&z

oua illa

nec finc arcana aliqua fignificatione aflumpta

funaha

fentatur occurfus

rum

audendo tranfmutaucrit

quidlthet

alijs

imperatorem fcquuntur

licium
aqnilis

lultrale
ita

conucrfis

peragatur

Traiani lcgionibus

quinque

adftantibus

frequentiili-

hoc loco in cuipidem,

Proprie igitur hictcpr^e-

quse

cum

aftcro

5^ fide

ex ipsa

clypeis

i.xc\i-

cum

fuis

Columna repono

hucufque cohortium eiie videbantur, m

&: imaginibus ornatas j & fuppicta alia cum fuo

totidem

tribus fignisjquse

lcgionares aquilas

vt

fins aquilis a dcx-

integris legionibus

mca

a leua Caitro-

Hincqucfit, vt iundis Caftris num. ihj

enim indubitanter

illis

ip vertice

harum trium Iegionum,& militum poft aquilas

parte aduenientium

illis

aquilas,altcram fimpliccm, duas vero clypcis,

eife

additis hinc inde pcndulis

alibi in

tera

ex Tribunis,qui

acea,quammodo aduenifle diximus, qucedupHci

quadam incuiia, tam ab antiquis , quam a nouis typis euolaucrac
Moneo quoque obitcr poi^quam dc aquilarum iadura conquefti fumus ,

Signifcro, perinde nuda,

aquilam

defidcrari in recentioribus typis aliam

humi

intcr

duo

illa

figna

cohortium

num. I79.& 180. eaenimvifiturinantiquionbus^eftque,

oculos attollcntibus primo intuitu expofita , atque nudo ferculo inlidens,prout
poibema iftarum trium , cx quibus fubiidium comparatum fuiile agnouimus
infixainter

poftnum. 187.
paiTim indiligentia pidoris coarguitur , qui non foliim ornaearum variantem , nec certc finc rationc, contempfit i fed ipfafi-net c fuis

In

tum

alijs

aquilis

ad num. 175., vbi ( quidquid charta oftcntec )

finguhs apicibus trium illarum haftarum finguls iniixajlunraquil^j nealia_,
fphalmata , quse ad hiftoriam non conducunt , contra quam profeiius fum , in
fcdibus cxturbauit

vt vidcbis

lecenfendo fim moleflus.

Hoc tamcn prxtcrirc non pofl\im ,

conccmncndam fignificationem continet

rum fefe attollentibus poftnum.

fecundo

vifitur, addita

dam aiueolum

1 6'^.

tribus

quia forfan non

feilicet, illis fignis

fupra labar

nullam aquilam

etiam nefcio qua in

ineflTc , prout male in^

velo figura j fcdrotundum quod-

qua aquila , cum

in itinere , aut iUtione eius vfus non eflet , occuleretur j ne aureum, fiuc argenteum eius fulgorem , nimbi , pulucres, ali^eque iniurise hebetarentj in hanc ipe^
cicm
prjcreferre

operculum

foriafie aut

thccam ,

in

DE COL= TRAIANI CAP-

A cicm

&

'

if

1-

cnim galcaium

Si

fcutorum fplendori

coriaccis tegumcntis inditis,tantopcre profpicie-

bant ) vt pluribus cxcmplis probat Lipfius in_^

% Anal. ad Mil.
III.Dial.II.

Rom.

lib.

,mult6 magis

aquilas ipfas

Romnnas

aues ypropriaqHe legionum

numina

tuni religionis,

tum niroris gratia, co pa-

<flo

cuftodirc conuenicns

crar

dc quo more

mjrmori priraam

huic

notiti-

am debcri opinor
Maximc periculofum
&afpc'um

Belli

ftatum

9 tunc fuiiic pu?o,cum poft

pugnamnum. i63.&:miiites vulneribus affedos nucn. i9 9oiterijm acerrime

Daci cum Homanis congrediunturnum. 175.) captishinc Dacis,&incufto^ia icrenris num. 1 74. , indc Dacicis mulicribus in Romanos captiuos barbarc
non vnoargumentoCgnificarum inColumnavdemus, m I.tibjs virtucis crgo prcemio afFeftis , & ad ofculummanus
E Imperaroris admiflis, ipfifqucmutuo fc amplexantibus num. 175., vtmoris
fu iic poft maximas xrumnas laborefque exantlatos , ex Pluiarcho in Antonjo
feu!cntibus,

vtnum. 178.

idcjue

colligirnus, vbi ita de cius cxercitu ab infelici illa expcditione Parthica rcduce?

im pr^ giHclio

O* ai Uchrymas ^ mutuof^u^ compiexus 'uerfi

excmplis idem comprobat Icremias Hoelzlinus in Not. ad Apollon.

cfculat' fo

alijfque

Khod. Argon.

funt

verf 730.
Polt ea qu^c raagis fidentcr fupra cxplicauimus

lib. II.

perplcxiratc,nonnulla

alia in

medium

libct

afferrc, quae

nec ccrte finc multa

hac lcgc

alijs

fi

ca

non

minime impurabo , fi Si ipfc viciffjm , quod nimiiim fortaife vidcrim

non rcprehendar , C^ omnid-^ Vt ait illc , fcire ^eUm , eiiixm qu^fciri non poffiiHt ;

viderint

velde
njident

illis

eflc dicar

^;

q^uam quod vident

vt ait Plauius in Milit.

avft.

11. ic.iv.->pius ecajior

Dacorum pacem pctcntium legatio excepra dicitur aTraiano num. 141^;

aU habitus pedirum alius omnino a Dacico apparct, nufquam cnim Dacos
fuperne nudos infpexeris in Columna fcminudi autcm ifti femper pro Romanisimpoftcrumftarc d-gnofcuntur, vtnum. 165.2,0^. alibiquc Prjecipuam
ctiam hi duo gcr nr notam ,qua pro Sucuis haberi dcbeant, capillitium nempc
',

ve diligcnicr

obferuaumius

) in

nodum fummo capite collc^um

>

Vt hic vides,

qualc

RAPHAELIS FABRETTI

i6

qualeSucuos geftarc folitos fuifle,

Tacitus

ait

de_,

Morib. German.
Inf^ne gentii

ehli-

quare crinem

>

no-

doqiie fuhjlringerr-)
Jic

Sueuf a

C4:teris

Germinis-jfe Sue-

uorum

ingenui

feruis feparantur^

fc in aly^gemihusi

feu cognatione aliquaSueuorum-ifu-,

quodfttpe accidit
imitatione-i
(E27*

rarumy

intra fuuentte

fpatiurn;

apud Sue-

uos horrentem capillum retro fequuntur

ac fape in ipfofolo njertice reli^ant yprin-

f^ ornatiorem hakent , Contrarium , ncc minus rarum jHon iam verdcis>

fed barbae cuitum, in hoc vctufto figno obferuauimus , & noftris Sueuis opponimus At
cui vnquam ita barbam tondere in mentcrru
venerit, plane ignoramus &: tamen cxoticam
huiufmodi formam, alicuius infignis viii propriam fuiflc nccefie cll tahum enim cffigie_,
cipes^

lapides

ij ,

ad

infl:ar

Hcrmarum Athenienfium

quadrati, ornabantur^ vt oilendic Fuluius Vrfinus in

lib.

de Imagin. Viror. Illuftr . ,qui cx

Hcrmis hifcc quamplurium ex

cxcmplar defLimpsit

fuis

Hcroibus ^

Equites quoque dif

crimen non obfcurum fortiuntur, oU fuos

cquos inufitacum inmodumcomptos, cauda

gyrum attonsa, &: totidem

proptcrea floccos refercnte , Et quando omni

quattuor in

alia,

locis in

conicclura dcftituercmur, ea nos duccrc

poflet,

qux

oricurex comitatupcditum, quos

non Dacos, cx iam dielis arbitramur Pro Sueuis tamcn eos

acccpiiTc, nobis cxcufibile erit j cum notum fit cx pluribus Ciufdem Taciti locis
gentcm hanc iamdiu amicam & fociam Romanorum fuiflc , &: DahnatK-e
ac Pannonise proximam , vt ex Lazio in Comm. P^eip. Rom. h b. XII. cap. il.
quodque poft primi pr^ehj aleam felicitcr aditam , amici auxiha iungant, cft dc-,
vcl Sueuos,vel ccrtc

ijs,

&

DE COL- TRAIANI CAPX

i)

quar

folent

ficri

ttderentur

He euentum

'Belli expeSlaffe

17

I-

aut ex omnthus nottijjimi rveniffc

vt in fimili Belli ineuntis fortuna Czfar

deBclI. Ciu.

lib. I.

animad-

cxemplum num. 145. altcrius foedcrat^e gcntis compro-'

&
bat: idquc promptiusSueuifeciffent, tanquam iamdiu inimica Dacis natio
propter quod in arena olim Sueuos cum Dacis compofitos Icgimus m Dionc
lib. Ll. Euanefcit itaque regula , quam, his equis vifis , nullis itragulis aut pha-.
uertit

leris

fuccclfiuum

142. prarfcribunt

Daco^ fcilicet nudo dorfo^ Crfolo fr^no cone^uitajfe : quia potius ephippiatos equites, eofdemquc Dacos, (vt adnum.'

ornatis

tentos-)

nuiTi.

145. Sc $ix. Exegetx noftri adnotant) contra ca quae hic ftatuuntur, viderc
potcris , vt rcdtius hofcc cx albo Dacorum cquitum cxpungamus . Quin imo
hinc quoque colligimus, quia T^e^ueeorum morihns ,ytdcijt
Csefar dc BcII. Gall. lib. IV. turp:usquidquam-, aut inertius hahetur, quam

Sucuos eos
ait

fuifTc

epf.>ippij! i'ti

Sueuisconfirmatjibi,
idijftmis

tatem

inagna

eji corporis

Plurics in hac
fiue aliaaliam

y^ttfue in

pars dperta

mamque cum
,

fa^^lo

itiocis/ri-

primam

ita rt pratfertim fuccef-

luftrationem cxercitus

cxindc fignificari

Decem

inrermcdio, confequatur.

pugnam confertam num.

ccnfcantur; dici debct

itineris

caftramctatio

nullo prxlio, vel celebri

Dacis

qudrumpropter exigui-

Columna defcribitur

plus minus numerantur inter

feminudospro

eam fe confuetudinem adduxerunt

nequeof^jiitus pr4ter pe/Ies hxheant quid^iiam

&

qui Ca:faris locus ctiam peditcsiftospellitos

1.

Quje ne

Ita

cnim

pri-

inutilircr repetita

quoris caftris, ideft

Traianus in hofticum progreflus fucrit.

num. 78.

diebus militaris

colIigitur,rccepta

apud Ca:farem , aliofquc optimos authorcs dicendi formula , denis demurrL.

caftris Traiano copiam cum hoftc pugnandi fadam
Diligentiam autem

&

fcftinationcm forfan hinc colligcrcmus

fi

iocus

pugn^

qucm-

admodum

vclocitatem pcne incredibilem cxcrcitus Casfaris circa Placcntiam

verfantis

oftendit

Lucanus

his vcrfibus lib.

V.

parnaque redtt placata iuuentus

Brundufum

Hxc cadem pro

^

innotcfceret

decimis tuhet hanc atttngere cafris

quibufcunque Caftrorum mutarionibus , quac frequenter

occurrunt,di^avoIui.
alijs

lllud vcro forfan erit hariolari

num.8 5. , is
Traiano

fucrit ^qui, vt

attulirit', tn

Dio

quod Barbarus

ille

fcminudus

cum

clau5

a Burts focijfjue c^terisjfun^um inoentem

refert

quo fcrtptum erat latinis litens ^fxderatos omnes aTraiano

domum

monitum contemnens , nihtlominus

conflixit . Nam orbis ille cariofus , potiiis lentam ac fpongiofam fungi faciem
G cxprimit , quam cribrum : prartcrquam , nequc eft patula & cxtcnfa , fed lcuiter
incurua, 5c margine , qui circumquaquc ciadpingitur,caret. Verum quoquo
petere

itpacefa^id

modo rcs fc habeat

ait

Plautus

) ejuantf

cj^uod

hxc mea dc fungo

fun^us puttdus

diuinatio, tantt

ego

mc aquam

eji ,

(yi prouerbialitcr

putabo
(notiffimum ex Theocriro
futuraprajnuntiandiartificcm) hicdefignari , quifub initium belli , dc

Hocctiam
Id. III.

, fi

reaerteretur

fortccredibihus afferam

crihro haufffe

xoajciye^ai'?!)'

eius

RAPHAELIS FABRETTI

iS

cribrum dfuinarc

cius cucntu ^er

( fi

modo cribrum

cft )

Traiano

fe obtulcrit

Mcminiffc enim potcs , cruditc Lcctor , Theodatum Regem apud Procopium

per porcos fer^
dc Bcll. Gotthic. hb. J. cap, IX. fHb inhium bellt exittfs dimnatwne
fcrutatm

&

Traianum ipfum

ante Parthicam cxpeditionem

fortes

Dci

lib,
Heliopolitani de cucntu rei cceptac confuluilTe, vtfuse rcfcit Macrobius
I.

Saturn. cap, XXIII,

Tumultuaria veneni fufccptionum. 29} ad fimilc forfan Mithradatis

dum rcferri poteft

fed quia hiftorix luce res carct

amicormn

$is rehus-i

potejlatem veniret

ita

lethale 'venenutn drdit

jingti^lis

deplor^-

ne quis inuttus in hoflium

& pileatis

Decebalus primoribus

in obliuionis tenebris latc-

Quemadmodum nempe ille ( vt tradit Plutarchus in Vita Pomp.

bit.

fa-

poculum mortis

fuis

mox^ipfc fibi manus allaturus: forma enim Sc indumentunx.

c
vafculum porrigentis Regem non dedecet qui & volumen finifti a manu compropinauit?

ple(aitur

Stc

eircumftantibus fplendide pr2 c^teris ornaliS

laciniacis

nempc_.

chlamydibus , coronatur
Et quoniam ca fada , qusc liquido apud hiftoricos habcntur , noncft prorfus
vanum in Columna perquirere , & tefteram quodammodo conferre : quid ve(at,

rem

certc

memorandam , U dignitati Romani nominis maxime congruen-

tem, indagare > & qualiquali conicdura augurari ? Oppreflus fuerat a Dacisin
fecunda lla infelici cxpeditione , Domitiani aufpicijs intentata , Cornelius
Fufcus , cui belli fumma fuerat commifta , tcftc Suetonio in Domit. cap. VI. &:
Eutrop. in fine lib. VII. Breu. Rom. Hift,Signum a Fufco amiflum,& a Traiano
icceptura,
ris

Dio cx Epitome

num.i 37.

ea vc^illum

cxutus

nx

',

vnde vallum

illud

Komani opc-

circa

modum exornata capiiibus amputatis militum caefr Romailludenimaftirmareaudeo, opus huius

fignis ercptis?

fuis pinnis cffe

tienis

quod vifuntur plura capita exficcita> ^ pilis ir.fixa,& inter

quidni figtiificet eademmct Caftra , quibus Fufcus olim fuerat E

>

in trophxi

aciei>&

Thedofij teftatur

Romanum nam Barbari non muro

pro vt noftratcs

cum

feu aggere ex cefpite

fummo acuminatis

fed afteribus in

valli

fua Caltra

ac

mu-

157. j qualia Latinorum Sc Volfcorum Caftra

fub Marcio monte, quos Camillus iaculis ignifcris vndique immifTis incendit ,
proponit nobis Plutarchus in huius Vita feu Mardonij ad Afopum Caftra,
nicbant, vt apparet

num.x 1 5

&:

fi

*,

^aiio circumdata ante infignem Platasenfcm pugnanu

fofa prdalta-i b^neoque
fepulchra cum obehfcis, Dacorum forte qui in
defcribit Diodoius lib. XI. :

&

num. 135. perperam nos

fed benc cxtra illa , vt conucxitas valli , meUus in Columna ipfi appa-

prslio ceciderunt

monet )
rens

hoc

fofta

non

cum aqua

Caftra, (vt afterifcus

efte intra

circumflua

fufficiat, rccurrens

(quod piftor oraiferat )

In eifdcm Caftris poft

quse femper extra vallum duci folct

Caftrorum raurus

cum

&

ni

fuis pinnis trans illa capita,

apcrte oftendunt

num. 137. bina

busfuffulta, quadratum alterum

rimcrc videmur,dum corum

ajdificia

cx tabulis

alterum vero rotundum

formam cumhifcc

tignis feu ftipjti-

granaria mihi cx-

laboleni verbiscomparo,

Cra-

DE COL- TRAIANI CAP-

A Cranaria

sediumfunt
ts^ c^/is

rcr.

I.

D. dc ad. cmpt. ) qu4 ex

1 7.

eorum in

j^

tabults fieri fclent

itd

ejuodjtfupra terramfunt^ rutis,

alia iterum de granario mobili
portatili cxtat lex Titius 60.

fi jlipttes

cedunt

D. ^c acq.

C in

( ait I.

I-

terra.

defofftjunt

&

dom.

hxc verba

in

a S. ajuola

concepta

Tttius lo reum

frumfn"
tanum nouum ex tabults lignets faEium mobile in Sfij pradto pofuit ^c, Similia-.
cnim granaria penfilia, fublimiaque , vt vocat Varro de Ke Kuftic. Iib. I. cap,
L VII.5 in ibtiuis, plus quam alibi,ad frugum conferuJtioncm ncccilaria erant.
Quid fignificcnt quattuor illa tabulatanum. $0i. , fuperquibus lineuis
vt aLbi dicemus , fiuc Centuriones ; mallem <uc
tcrni cxcubant, (iue huocad
,

ignorare fateri

quam pontem hic appingere nam ca vidco intcr fe dillitu , in

;

diuerfa planitie polita, ac ripam vlteriorem

cicm tranfcunrium

fcdpotius ftantium

non

attingentia

pr;;efeferre

Vnde

c occupato pluribusin locisalueo, rcpr^fentari credo

nec miJites fpcihtioncs militu n >

i

ad impediendam vitro
citroque hojftibus nauii;ationcm,5<:commeatusafportationem5inop a nau-um,
,

Romani milites incumbunt iequcntinum. 50^.

Hifpanos fuos fe in Coiuinia agnofccre fubdubitat Ciaconusad num. 144.'
cx cucullo vcfti addito barbaque &i. cap.llo, quam Italorum mos fuerit , prohquibusfabricandisproximi

xiore:leuia tamenhrcfigna,

D Ac

cumali)s gentibuscommunia nobis videnturpollquam conicduris vti licet, mcliorem fortedabunt nobis pilei liii non
5<:

acuminati, (edabfcillo vcrticc conoidcs, quibus equites pcditfqje num.

%6v* indutos ccrnimus, huius plane fi^uiaci hjs enim vnice

ha^enus Hifpanorum pr 'prios fuille , docct nummus ignotat

cuiufJam, kdHifpaniccE Vrbisapud Augultinum Dial.VI. num.
XV. ex vcrfioneAnonymi in 4. Tab. 67. Planius hocfict, fi
S horum eorundem, quos dicimus Hifp^norum, focios, muliebribus
vertibus ornatos

qua,

&

latis coriaceis fafcijs

pcciora prarcinitos

bc Hifpania? adiaccnte regione, adueniileprobemus.

& talaribus

propinquS

Hos

itaquc,

ali-

quos

Ciaconus Sarmatas , nuperus vero Interpres vd e Sarmaticd^ vd alia, fffnte

( veriori ipfa vcrimonia dubias res cxplicandi methodo) fuiflc dixcrunt : cgo
pro Cailitcridum Infularum incoiis ex '^trabone accipio ; ita en'm poll dcfcrit

ptas alias circa Hifiianiam Infulas

dc hifce fub fincm

in cutus y&oa^^^^Ydt^oi^

m\^num (vt de hocauthorc

ad Stat.

594

eiWiiXccv
i^vjUiOi

G tV?

lib.

IV. verf.

TTP^<;

eV'

.^jcTov

"^^ ^'

;^iiJvnt<, g^tta/jSjy^;

r^yoig

raiii

v^zswctfg,

ottro

'^'^'^*?

ioquitur Strabo;

rccliifime ait Barth us

thefiurum f:ienn<t nohis feytauit prourdentta^

tzov

oiK^ijiv

'C^ 7a

lib. III.

A^vx.^^ccv XifjjyiH -zcsXacyioJi

av^pauoi

(ji.i\X-)(Xac{vo\. y

5-e'^va, ju.eTa. ^aflS^cov

De Gadibus hacienus.

'zsohio^lg

'^^^zs&r^vreg

CaJJitertdes

/Ui(ft

S^'

etuuov

C^S^s^icoTe(
,

o^oiot lo7i

*utem InfuU X. nwnero

funtf intrr fe propir.(^u,yad acjutlonem iacentesy inpehgus expofit4 ad ylrtubrum

portum , Earum vna defertaefi, reltquas habiiant homines colore fufco , tahres
inducntes tunicas

cingulacircum pectus^eji^antes',

harhas hircis Jimilc^ hihent

Omnia hac indicia

cum
(

batulis deambulont-,

baculos demas

fi

>

tT

quibus

non

RAPHAELIS FABR.ETTI

2,0

bellica expeditione

noncft in

tantum deambulationelocus) A

fed in pacifica

rubcodem num. i6z- hominum fpedris mirum in moduni

conueniunt vt proinde minime dubium remancat , auxilia ex CaffiteridurrL
incolis ) vnaque furtaffe ex Hifpanis propinquioribus ad Artabrum promonto-

abnormibus

illis

rium

iitis, ibi

oftendi

artnati dal meT^o in

repetit de
ii

alijs

fe

antea vidifle /

/ja(;ito

adnum.

nil tale

polt

num i6i.> idemquc

2-77.: at

ego csecus omnino

longam quamuis inueftigationem

me

nec alios percepturos, grandi fponfione

lungo comh.ittert a camllo

Neotericus aOerit in afteri(co ad

stc y

auxiliaribus fagittiferis

contumax , qui

potui

Similes

vinciri

percipcrc_i

adhuc patiar

Cafaubonusinfuisad Strabonem elaboratilHmis Commentarijs , noftram

lcciionem

ridiculam

Jttwvo^c,

bVuiiot roi^ ^.'yci^ To/e

gentique huic iniuriofam

emcndando 0^-010 toI? ^,><xo^4 -cjoivaf^', fmtle! tragicis Furijs ^qu^im'

quam vixaliudquam barbaeprohxitas leuillimohocfcommatenotetur , cutj c
cadem comparatione vfus Ammianus Marcellinus , heroem illum fuum luliarcputat

num Apoftatam ita lib. XXII. defcribat, ndehatur vt cercops homo breuts-^ humeros
extenta,ns an^uliesytsr

ta

ille

barbam pr<ef(ferens hircmamy innocentique lufu Sycophan-

Plautinus, Ballionem compellans, in hanc fententiam loquaiur,

Heus tuy

hircinumque barbitium mentitis fui tcmporis philofophis tribuatAppuleiusMet.lib.il. Nos igitur, quos
iniuria barbarae nationis non tangit , receptiori vcterum coJicum led:ioni inniaui

cum hi>qumd afhs

birlra

timur, eamque pcrfpicuo in

quam

Columna

conueniunt, exemplo afl^erimus

nes Furijs afTmiilare^quatenus

quid fonat

ftantes
lib.

Ccrte homines
,

barbaru n hircinarum,quar Furiis ncqua-

Nec fine

,
,

& tcnuem notam venuftse admixtam

eofque barSatos

prolttore diuerfaaciest denfa armisvirtfiue

j

'vefteferali

addidit itfchyius

& ferpentes

in iilarum defcriptione adhibent

L
,

de Veientibus &c Fidenatibus

modum vittis, furtali more procefferunt

Vt&
dcies

lib.

Stabat

mudum

Crinibus vero angues

& ideo Liuius ac Florus

ille lib.

lib. I.

Komanum

VII. de Falifcis

6c

IL cap. IV.

->

qutaparesnon

O" dfcolonbus ferpentum

Vtrumque faiftum

inter ftratagemata

fcd Fidenatibus iUis laruis (erpcntes adimit,

Liuius hb. IV. cap. 33. repente patefaQis Ftdenarum portis noua erumpit
, inaudtta ante td tempus , tnuftata/jue-, igntbus armata ingens multitudo ^faci'

hufque ardentibus

infueta turbatterant

cap. XII. Ftden^e

reponit Frontmus

fedato alias vultu

maxintus futt^ quod Sacerdotes eorum facibus arden-

eramferro^ ad ttrrorem mouendum factbus armat^

in

perpetuo profi- b

quo Taciti comparatio Annal.

crintbus deieBts faces pr^ferebant

terror

int(rcurfantibus fceminis in

<ianguibufque frAatts^incfffufuriaiy mtlitem

fpecie', ifte

poeticum

velut in Theatro oftendit

ita
-,

rcR rcnte Paufania in AttiG hb.

Tarquinienfibus, inde
ttbtts

& breuiori coma

Furijs parcs facerc, eo incptius videtur

furiarum

miniis iniurium fuiftcthomi-

roouaf^ infurias vertere liceret,quod

XIV. habitum Tragicarum Furiarum

faces

rogo'^

audixque fcribendi furmuia videtur , in Strabonc pr^efertim , inaf-

fcclatam fimpiicitatem
terte

refpcnde quod

tota collucens-y

velut fanaiico

tnfmBa

curfu in hofiem ruit}

form^ue infolitoe pugn^e Romanos parumper txterruit vnde , velLiuius fupplen-^

;

dus

DE COL- TRAIANI CAPX dus > quod non puto j vcl Florus refecandus

1-

a,

cx alio Tar<juimcn(ium facinore

dcccptus.

Quamuis autem meliorcs Codiccs in noftram vcrfioncm confentiant, noii

proinclcjtanquam de fua fcntentia id commcntum,Cafaubonum accufabimus;
quia liber mflf. in Bibliotheca Vaticana num. 1 74. idem habet 5 &c dc alio in
Medicea,ita accuratilHmc obferuauit Vir Cl.LaurcntiusTheodorus Gronouius,

t cuius

hxc

vcrbis

ipfis

ornabimus.

fcripta

Itt

BiUiotheca Serenifs,

Ma^ni Ducif

ad Eccle/iam D. Laurentij Florentia > funt duo ntlf, chmacei infol, Plut^
28. w. 5. g^ Mw.40. M/f.num. ^.Plut, zS*/e>t
ita-it/xQioiTT^y cq
Etruria

tsuivAfgaraltanoudfnanufuper-TadKSlt^m
pofitayfed nunc del^ta , fortc
liter<e

qucedam

C noua manus

fd

nunc deltta

infertum

oig

^7$ , Ig^y cq; tpoji l^yyfuerunt

modo perfpici pcffunt ^ fed ea.
dt>n^

nec vllo

y^ formauit duaf

ejfe al

a noud manu

loces hoc modol^yoi^^oLjgi

item tUud t fcriptum

illa

nu Prdterea fupra 'nro.;va{$

ettam ah eddem iild noud ma.
manus pofuit u hoc modo Trcrvo/s , CP* vquoijue hoc modo

Cr

accentus antiqui delett funt

effe

tol)$

vtsnvojig

^lter

pofTumusi veteres

fupra^

tsonoLig.

legity

Spiritus

CTconuenitp

Facilius attamen Calliteridum incolas

num.^Q* cUre

niff.

fed

etiam ntiua-

if^om To/5 l^yoig

alis

c^uod indicaret

diuift llam vocem

Itquido patety

hocwodo t Fuit al^Lreutatura

oi^,

quam

ipfas CalTitcridas

oftcndcrO

namque Geographi mire mter fe de earum pofitudifcordant:

Strabo enim, qui, vt vidimus, ad arcton ab Artabrorum portu expofitas tradit

paullo infra fubdit , mare quod inter ipfas
Hifpaniam interiacct , magis !at^

&

patere

ac illud

pelagus indicare
1

ii

quo Britannia ab Hifpania diuiditur j vnde vaitiiHmum illud

videtur, quod Hibcrnias adOccidentem Solem obtenditur,

a Septentrione fimul

&: maiori

quam

Britannia diftantia hae Infuia? Hifpa-

niam refpiciunt : in quo certe, ncquc ad arAon proprie , neque in tota illa cx\i
vfque ad Occidentem regione , vilsE infuls iacent 5 vt recentiores nautce , qui
omnes ilHus Occani vcl fcopulos probe norunt , indubie teftantur . Contradicit

Straboni Ptolemseus

illas

coilocat

lib. II.

dum in Occidcntali Hifpania: tradu , rediius fortaflc,

cap. VI. Tab. Europse

II.

fed

nimisproximas

facit,

mc-

primo meridiano tribuens , nec plufquam grad. V. 1 4. ipfi Ncrio , feu Artabrorum promontorio nequc enim (1
ibiextitiflcnt, tandiu cas latuifTe, &Romanos earum curfum frequentcr , vt
ait Strabo , tentantes fefellifle , credibile foret
Hlinius prima facie ab vtroque
difcrepat , eas exaduerfo Celtiberi<t lib. IV. cap. XXII. ftatuens , quie regio , tota
meditcrranca , fi alicubi mari proximat, Ibericum quldem , &: internum afpiC cit: verum facile eft Ptolcmajum illi conciliare; quia cum Plinius in titulo

dio ipfarum, gradus IV- longitudinis

illius capitis Infulas tn

cxequitur

Oceanv fe defcripturum proponat

asque neceffaria proindc

corredio in fuisadPlin, Obferu.

et^

atquc arguta

loco Ceinheri^

exaduerfo CelticorumTieriarum rcponentis.

cum

.^

vt

prout vere in reliquis

,

Fredinandi Pintiani

communiter

legitur,

Nihil de diftantia Plinius

fcd

Strabo cxprcfse Britannia rcmotiorcs hafcc Infulas ponat j hunc in longin-

RAPHAELIS FABRETTI

t2,

cumsnumcri innumeris crroribus a

in collocationc ad Occafum fcqucmur j quo pado, Flandnc^-, feu

ginquitate locorum PtoIcmjEO certiorcm,

fcatcnt

yi^ores

alios

(vtvocant) Inrular^dcccmnumcro,

proximam,

fi

aliam ab occidentali latere

^f GArca. Ortclio in AmericjE Tabula divaam> adiungas)colore fuf-

coincolas fuos habentes > prolnfulis Caffitcridumoccurrent

non diffentientc

bctj fcd hccat nobis ex Straboncloqui

liuncupatio

cui

ijfdcm. in-

yirotrehs njocitant

& Arrotrcbas vocari iu-

non ignotaeadem ArotrebarunfL,

tanquam fuo tempore introdudia

quas

Plinius initiodid:i cap. XXII. quiritatur

&quamplurimi cx recentibus Geographis admittunt,

maximo OrteHo in earum Tab.XV. jirtAhrorum gentetn nun- b

Strabo

dicijs oftendit

quamfuijje

cis

rtojiraatatis homines, Jrtxhros

aliamque tanto authore , Plinio quamuis rcclamante,

allu-

mere &rctincrc.

Quod ergo Expofitores cx

cademquc cnormitcr prohxa, viros,quam- c

barba,

uis fub foeminca vcfte iatitantes, agnouerint,

At planius

fuit, fub vel}e,facieque

magnum fane feciftc

foeminea, ad

num. 104.

credantur:

21 i.i^y^ 8^ 287.

mulieres, fateri, quas Ncotericus vbique milttes vocatj pi<^oris profcdlo culpa,

qui corrofa videns fub hoc Wtimo num. 187.

fua altitudine
fenfit

lincamcnta,

circumftantia fuperans, aquilonis,

jedificia

barbas paullo rninus

ingcniose fufpicatus

facici

quam hircinas

Itaquc cas

cft.

vt ca pars,

quem rc(picit,damria

longis ilHs vcftibus przditis adefle

omnes tum cx vultu, tumcx veftis

& vidcri fjeminas ,&: fjcminas efle dicimus

ncc ahas quidcm,

quam e

habitu,

Scythi-

ca fcu Sarmatica natione, vt ipfi Interprctes arbitrati funt, quibus in hoc

faltem bland

ri

volumus

Notum enim cft ex Authoribus,

mulieres horum-, non

fed animi quoque virihus temuUri ^ vt ait

Diodorus Hb. V. , qui etiam reliquarum /ima:(_onum receptaculum Scythiam ejp e
dixerat hb. IV. cap. II. : eoquc padto gcnus ab Amazonibus dutSum virtute^,

proceritate tantfhn xiros aquiparare

faciifque oftendebantj

non enim

Tz.etz.es Chil, XII. verf 8 8 1.

poetice, fed fecundum hiftoriam loquitur

qui

cum Herodoto lib.

rum 6c Amaionum coniun(^ionc conucnit

Kof

(M

n aits^

(^

I*'f

A/a.(^oi'tti'

AiovvffT((^

roi

T)y -aJoTg hi

Oy

av/ATTav'^ f^ioov^i

s^tct

Toiv Sau^OjtcctlcdV vo' <ao(

Sx.u^wr ou

Tm

fugnis

otj

vtatur authoribus

>

yw^KSi^

Tas ywcii^x^(;y

'z^nftiaH

A/ulolC^oviS^uv

fjLi^uaew STt'oivS^^m

Sfltu^^AtetTo/

it%

alijs

Vk yovtii dn^-zsecpsKijXif

<pti<j\

<pi^TiiT@'

2)cy'0a/

Et Stythica pajfim

Et

quamvis

2)cu6<^g5 tsow'^-^ a^pj.m avfxmQv^m

MctAXoym
Keu

IV. cap.CX. dc Scytha-

viris

Sfe ,

e^ovloy

'2ot.v^o^a.rr,ot ,

vV P^>"ra.'S>x,$

colUhormt

Agy^j

atque operihus etiam 'vniutrfts al^tf

Fr^ctpue opera omnia operantur mulieres

Et Sauromatarum cxpende mihi

mulieres

}uem'

DE COL- TRAIANI CAPft-

Scytharum atquc jdm<:(,onum femine

^luemdcitnodum O*

I-

^3

ortas.^

Dionyfius tnquit infu4 nanatiotte

Ama:(onum fuerunt ,
oltmfane commixt* [unt cum vtns Sauromaticis

Illienitn in amore

luo

Sauromat<e

a,

Scyth^^

>

Perantadcs dicis

cjuos

corrprobatquc Vopifcus in Aurel. DiMefunt\_'m eius triumpho] t^mulierts^

X

qttasnjiriii

habitupugnantei inter Cotthos ceperat^

quas de yJ ma:(pnum genne titulus ind cahat

nifi

quum mult<e ejfent interemptx

quod jlt habitum menticban-

noftrjc, muliebrem retinuerunt

tur ,
; de cstcro cnim Gotthos inter Scythicos
Sarmaticos populos connumerandos ccnfco , cum fupra Thraccs
Getas

&

Scythiae feu Sarmatix

>

Europex

loca occup-flc, cxHiltoricis coUigatur.

faeminas bcilatrices in ca ^^eptcntrionaU rc^ionc rcprcfcntant

quoquc

Alias

>

XiphJinus emm in M. Antonino i-hilofopho ,"de Gcrmanis, qui

trans Rhcnum incolum, inltaham irrumpeiitibus, rcf.rens, inquit, Intir

C Scriptores

cidauera birh:^>orum

corpora rnulierum arh ata

ac Procopius de B"llo Gotth.

lib.

IV. cap.

III.

repem

fnnt

muliercs

viris

S^

Strabo Hd. VII,

coniundas

ille_.

Cimbroru n, hicHunnorum, in militandi focietatcm fuiue tradunt fcd vi

iibs Coiumna! , faltem adnum. 204. &x8 7., Sarmaticas iudiccmus,facit,
tum fcjuamatus thorax earundcm , quem Sarnvitarum pmprium effe , fuo loco
probabimusjtum Traiani cum Sauromate Bofpori Kcgc amicitia, Plmi) Epifto%
;

l>

lis

ftata, a

quo haec

Bofpori

XV.

XIII. S^

lib.

illi

X.

&:

hoc etiam

nummo te-

auxilia tranfmifla conijcimus

namque Rcgcm,hunc Sauromaten fuillV,

rctfte

cx Plinio ianipridem obferuauit Spanhe-

mius

Differt.

V. pag. ^(Jj.

cuius

Regiam ad

Panticapasum , cjetcrarum Boiporanarum Ciuitaturii metropolim , cum eodem Strabonc ,

Am-

&

miano

lib.

XXII. repommus

vnde ad

w^(^^t

VailUfit [n Traiano

Tom. II,

Cafpium mare Amazonas

illt_^

exporrcdas coilocat.

Quinimo, necpeculiarcm huic Rcgi cum Trafano amicitiam intercefJifre,fed

eum , ha-rcditario ac beneficiario iure, Csfaribus , Populoque Romano deuin-

dum

credo

cum iamohmregio

Populus Romanus itifiitueUt

gis fucccflforibus

illa

Bofporants fubietla fuerit Regthusy (^uos

ibidem uibdit ; $c commune huius ReRomanas in partcs ftudium, ctiam Sept. Scueri tcmporibus

cnituifTc, alius fimilis

vt Strabo

nummus

oftenddt

Qup-

puto Eutropium lib.VIII. vbi intcr

e quamplurcs Kcgcs, quos Traianus in fidem acccpit prouc^a iam Armcn-aca cxpcditionc, Saucirca, falh

romatarum is: Bofporanorum Rcgcs enumcrat

neque cmm hi duo, fcd vnicus in co trattu , 5i
iamprdcm in PopuliRomani fidc, & clicnteia
cxiflcns

vt

Spanhem. DiJf.V. pag.462.

Vidimus
Si

RAPHAELIS FABRETTI

x4
Si cui
is

tamen

non

certe

potiusjquam cx hiftoria,pctita videanturj

fed Plinij fidem obftrid:am nouerit , qui Epift^ IV. ad Ca-

hjec vltima, e fabulis

mcam

ninium Hb. VIIL hanc vocat co^icfam-) latam ,poeticam j (5*5 juam^uim in 'verijji'
fxlfuUfam materiam .
Sed vtcumquc illam de Amazonum Ciuitate, cx folis mulieribus conftantc,
fabulam ( lic a Strabone lib. XI. ferio habitam ) Poetis rehncjuamusj iuxta_J
mis *ehus

cfuos infuper

partim ah Hercule

panim

ab Jchille extinBas iam conflat

Vt ait

B.

^neid. verf y9 1. J procul certe ab omni fabula , noftrje Columnas

viragines arma pro Romanis capeflere potuerunt, & proprie forfan, fcwtis

Seruius

1.

mammis Amazoncs dici

immutato , cx
lib.

continuato ab Hippocratis vfque

equeftri in pedeftrem

de Aer. Loc. Sv^Aqu.

fct5l. III.

dem '.ncolity <SP ^ reliquisflurimum

ecfuitant

quoad

arcu 'Vtuntur

njirpines exijiunt

neque prius

cerint

rint

^ioi ft

rtmt-i nc

>

ferro

fiht

congrediuntur
delegerit

iOpia traafmittatur

^ cum

equitatufoluta

Dextram autem

capiat

Horumf(ernin<e

hofitlfus

q^uam

ejl ,

hellum gerunt

tres hofies interfe-

more-j perege

ntjficommunis expedi-

mammam non hahem Spuelltsenim adhuc

dexter^mamm^ admoto-, eam exu- d

,fed ad dextrum humerum O* hrachium omne rohur tT

ad id fuhricato

incrementum

ejuamfacra Deo , patrio

vcl pariim

qu M<eotim Palu-

Sauromat<e appellantur

(T ex equo iaculantur

njiris

qua 'Z^irum
.

In Europa-eflgens Scythica,
dijfcrt^

more , ita cnim de ijs Hippocratcs

niilitix

nec ante njirgtnitatem deponunt

cum

tionis necejjicas tngruat

irifantihus

retate

tT"

candente

luxta hanc Hippocratis pr

CaJtcris

vcraciorem ijarrationcm

tanquam

a vi-

ro philofopho, ex certis cffedibus rerum cauflas indagante,profcLtam; natio hsec

morum fuorum tenaciirima , vtpote fuis femper legibus viuens , neque exteris

connilbio pcrmixta

virginum, vt olim

& quidcm puellarcm artatcm

sium. XII. Caftns
cacteris figuris

ac facicm

manum armauit
,

inter ahas

Dacorum proximiores

prominentes,

?e

& fublidio mifit

prsefcfcrunt bins

illae

qu^ tanquam minus

ad meridiem

benignioremquc

formam feruant.
, tam Afiatica: ,
quanu

cx\i partem obuerf^, incorrupram prorfus

Vtriufque tandem Sarmatise

Europcx mulicres,
diffcrcntia

hic oftendi credo, cx armaturae

EuropjE enim

damus loricam

fquamis compa6lam, ijs fimilcm, quas

Equites Sarmatici Dacis

mi

&

finiti-

auxiliarcs gcftant

num.i47.& 161.5

Afia: vero

ioricam hamis confcrtam num. ix i. & 177. ; dc quarum

differentia & materic , malc a Ncoterico agnitji , in
fequcntibus fermo incidet; ne propofiti

argumcnti finibus excedamus

CAP.

DE COL* TRAIANI CAP-

CAPVT

II-

11.

De Minutioribus quibufdam

ac perperam

appofitis.

LTERVM affinevitluminhifloria illud exiflit,y7^r4/Whus negleEiis

rtto

tenuiora

dtxertt (juifptam

(ju<ijue

Scriptorprofe^juatur iproinde

me"

funt ipfa verba noftri Luciani in fupra

laudato libello) tales Scriptorcs^rofam cjuidem tpfdm non videre,

fpinas autem , qu^ iuxta radtcem nafcuntur^ accurate contem'

vt

iic

dcccty

voccm )
quo plura

S:

grauiora fuppetunt

m hac Column^ 'ndaganda

In^pfohuius h:(lur;x hmine, hxrere nie

quattuor
illas ,

dilia

ilhs

eft

dicafte

feu

frugum

( vt ait Feftus

repofitoria

quia

itaquc ego illos cenfcam

Prietorianorum,

vt quid enuTi Proccilriae

pcr Prsctonam cohortem

quod a Pretore nun

dtfcederet-, cuftodiri

cju^ ab eo

merebantur ?

fuo loco aperiam; contentus modu innoriros Expofitores vel hic vel ahbi hallucinari; nam pluries aho
,

habitu fuos Pr.ctorianos ponunt , vt

cnim

facit appellatio

mihtibus poft num. xi. adfcripta

vt vocant

Quofnam
E

p lari ,ho(\\xc minus toleranda yidetur huiufmodimicrologa,

minufquc hiftonam vt ait ille , producerepn- mmutias i^nohiles

digiti

indxis

elati, in

quo, per

num.

04. 115.

125.&197. Difcrimen

Ipfos, cardo rci vcrtitur

5^ ahjs difterenti armatura prsditis conuenit

nihiii prorfiis eft

& procul a Caliris & a Prse,

(qucmdicunt) nonfcmeiconfpictur Im6ij,qui &: Pr<etoriaiji,& ante

Pr.Ttor'Um excubare d cuntur , vtputa num. 5 4. ( addam &rjum. i^y.charia
licet aduerfante) digitum non eieuant , fcd Ipecicm prxbcnt p lum manu
F comprehcndcntium, vt dicemus iftos quoque fecifle , namdig'tiind ccsnon
apparent,& haft.^,quas iftos milites gcftaffe artifex intelhgi voluit, ob fragihtatem ( vt Interpretes dicunt ad num. 5 3. & 246. ) vbique funt omiffe.
Alterum quoque difcrimen ^laJij ad d(X: ram c haheo pendcntis , cft mere
imagmarium', nam neque mihtes num. i 5. &: 125., qui ?: ipfi Pra^toriani
dicuntur, illudhabent^ &: (quod hanc conieduram euanidam reddit)inucG nimus hoc habitu mihtes vti grcgarios in opere caitrametationis & hgnationis 9
vt vifitur num. 194. x<?9. Sc ahbi ; & tamen ex Fefto , Pr^tori^ cohortts tnilires
torio

<

cuflodiam /mperatoris catero militite munere lacabant

O* fefquipiex (iipendtum acctpiehant j imo Sc duplcx , fi Percennio crcdimus apud Tacitum Annal.
hb.I., qui denis in cliem ajjihus animam
corpus legtonniorum ^cjl tnari cxproDrat,
'vltra

&

Pr^torits 'vero cohcrtes hinos denariof accipere

prout crcdere debemus confcn-

ticnte

RAPHAELrs FABRETTI

i.6
ticQte

Dionc

lib. LIII.

vbi ipfam Pratorianorum inftitutioncm ab Augufto

>,

fadamficreccnfet? tutn jlatim futwts

nimtrum munitus ejfet y dupiex eius quod

etus jitpatoribus

c^uo liccuratiori cufiodi^

-,

reltquis militihus

pendehatur jiipendtum

Vt^ue paucis me cxpediam , adeo parui facienda videturifta diftiniflionis regula pro Prajtorianis dignofcendis , (quamuis videanx.
cam axnplexum fuifte cx loannc Antiocheno Salmafium in Not. ad Spart. in
Scuero) vt aliam longc diucrfam , &quidem veriorem, ftatui pofle non du- b
bitem ; ncmpc, omncs omnino milites illius tcmporis , gladijs ad dexterarrLi
accingi folitos , praeter Impcratorcm ) Legatos , & Tribunos, cjuibus parazonium pras dignitate attribuebatur , vt de fuo quoque ^uo teftatur Polybius,
fif^ue a bafi ad
n}na cumfcuto gladium imperat , quem fert ad dextrumfemur
abacum cernere eft , tribus tantum demptis ( c quibus , duorum ne cnfes quidcm fed baltei folummodo confpiciuntur ) qui fcalptori in tanta iconum mul- c
titudinc pcr lapfum forfan excidcrunt ; hoc cft e fegmentatis vno fub num. 183.
qucm nouis typis ignotum, ftudio veritatis , noftr quamuis fentcnti aducr*vt

daretur^i decretum

eji

',

fantem,rcponcndummonemus,proaIioquemcxpungimus fubnum. 211,,

vt Columna: refpondeatj duobus ver6 c loricatis, alteroin arce num. 148.
altcro num. 1 8 1. quorum pofterior, qui cft ad caput pontis, potuit ex dignitate
loci, & ex panni illius circa collum ornatu , ( de quo aliis diccmus ) efle Tribu- D
nus,&ad locuam, non gladium, fcdparazonium geftare: confonantque omnes
Traianorum
monumcntorum maiori ic meliori cx partc conftrucii ; vt Antoninianam Coluranam , & alia marmora omittam . Ita vt non dubitcm , quominus interfiuc pcdeftres, fiuc cqueftres milites

fuiflet id

4ternum

igmrare-,

Arcus Conftantini ,

quam hanc Pr^torianos dignofccndi regularn

rc, vt Salmafius friuola iadantia cxultauit

rianis ha;c bclla debellata

nouius

& abfurdius

Pratoriani Jiipant

O*

^ fpolijs

&

nifi diccre

vclimus

folisPra^to-

robora legionum otiofa rcmanfifl*e

Ex inftitutione cnim

Augufti, dc qua

Dio lib.

cujiodiunt, domique O*for}s fecuritatem pr^tjimt

narij hojtihus opponuntur

edifce-

quo nihil
LV., '^^'
,

ita legio-

Scioquidempaucisantea annisfub Vcfpafiano

alias

feruatum , teftante lofepholib. II. de Excid. pedites 'z/trimque gladitim gefiant >
longiorem illttm <^uidem ad fniftrum latus , nam qui ad dextrum eji , palmt menfu-

ram non excedit

fed hanc diuerfitatcm ipfamct duplicitas gladij cxigebat, 3^

omnino variaflc, certum

cft

CoIumn*B

alijs

militibus, fcu

ex Scriptoribus, $c nos folum de Traiano

S>c

rem

huius

vnicum gladium gcrentibus, inquirimus , non de

temporc , alioue armaturae generc,

Pcrgo , & dc hoc fluminc , quod pro Drauo conftantcr agnofcunt , intcrpello ; quifnam apcruit, quod inter tot fluuios, quibus vti , & quos pertranfirc_, g
Traianum poffibilc fuit, nonnifi hunc Drauum &c Tibifcum nobis monftrari
alio

vidcamus? Aftalij, inquam, melioribus fundamcntis innixi, dicent, prscparationem huius cxpeditionis proccflifre non aDrauo, fcd a Sauoamne;
etcnim prope hunc in Vrbe Segeftica clafTcm inftruu^am ad bellum contra eofdem Dacos ab Augufto CaEfarc,loGi opportunitatc aIlcd;o<,rcperimusj fueritque
hic

DE COL- TRAIANI CAP- IIA

hic

profcdo

ftatio ClafTis

Strabo fiquidem
Dacos

lib.

Pannonicx, dc qua

VIII. appcllat

natura perutdtm

hfllo

Grutero pag.

in

Vrbcm prasdi.5}am,

& quamuis

27

CCCCXCIII.

<r,'

comra

*rct7n in gcrendo

aliqua in textu Strabonis confufio

immiflionem fluminum Pannoni^ vnius in alterum oriatur,ita vt Scgefticam ad Noarium afTidcre deduci valeat ; tamcn & locus Strabonis ca^teroqui eft

circa

dum pr5Efertim Sauum vult in Drauum immiltcre & rcs ex

libro, qucm dc Bcilis Illyricis infcripfit , melius intelligitur; ita_.

valde fufpedus

',

Appiano , in
enim Appiaji. cx noua vcrfioncfcu corrcclione Alexandri
rifa, Ciuitas (

fidet

<jua

de Scgcftana loquitur

ex caujfd potijjitnum C^fir illam muajit

Bajlarnafj^tie , qiti

nuhius diatui

) latijjlmo jiuuio

i!tra fJifu*n incoUnt

hahiturus

nec multodeinde inferius

eiipftts

,
.

Tollij. fJuius in

-its^ingentifojfi

muntta con-

lelutt belli horreum in

idem jiitutus

Dkos

his in locis

vhenonlpus aquis

-^Pro

Da^

Danul?i&

nomen affitmit . Sawts autem ijlnim iyji.ut; erantaue C^efarts naues ine
jlumine yqud commtatum exercitui per Danuhium ajfrrent . ObidSegeJiam l^rbem

iftrt

jibi

ajfumpferat

dh

exc^uirunt

eo

Progredtente eo

Segejiani Lej^atos dejiinant

llle cujiodias accipere

objtdes

rum Vrhe^ veluti borreo adnersu: Dacos , vti

ritcr

ad

Sauum ,

D quc Pancirolus
immerito
dior
OU3E

is

'valeat

afferre

qutdfa^o opus ft

imperat, af tute eo-

De Claflc apud Sirmiumpa-

Romana iib. XII. cap. III. , concordatImp. Occid. cap. LXXXI. fol. i6S,num 7. Nec

probat Lazius de Rep.

in NjtitJa

amnis

vt Plinius

centum

alteri in

lib. III.

m Italiam ducit

rcccptatione Claffis prselatus

Hift. Natur. cap,

vt Strabo

nufquamnon

Tibifcus vcro

dido

lib.

XXV.

quia

& Drauo placi-

teftatur,& in ea via

fitus

\^n.

repcritur;

quamuis non tam Dacise , quamJ

tanquam vtramque difterminans, ( ita tradente Ptolem. lib.

E III. cap. IV. , &: eommunitcr reccntioribus omnibus Geographis ) adaumerari
poflTit , nec bcnc proptcrea num. 1 4. & i
mediam Daciam ablucre dicatur ;
5 9.
&: co paiio , vt multiformis non iam , pcculiari fluuium epithcto , tauriformis
laiygura rcgioni

Namque,

alueumreccnfeamus, primum num. 139. pediUtuifitperuius;hicidemnum. i^^". equftcs cquofqueabforbct, hicdeniquc

apparcat.

vt eius

num. 8 2. ingcnti ponte , prout fluuij nauigabiles , iungitur Quodque magis

nouumeft, quoplusRoaiani Daciampenetrant, J^ ab eius oftiorccedunt^i
c6 audior , & poibemo nauium patiens cfficitur Potcrant igitur , & Marifius,
1

& Aura & Alutas & Crifius & Valdamus, ^ Aucha & Thomea,
maiori varictate imo&forfan vcritate, quandoque in fcenam induci: Nam
&c

Cufus

Marifius pra c^tcris Straboni celebratur

in Dacicis expcditionibus deuehcrc

G inDaciam
(

ingreffusi

foliti

quod per cum Romani milites vafi

eflent, quod pr^cipuuspcr cum eflet

quodque ipfe,.S:non Ifter,proutnura. 23

non repugnante Noftrate

rcpcrirctur, mflucntc in

vidctur ad ingrcflum a

eum

Intcrprctc

) edicit

in

Laiius

lib.

XIL fcft.

II.

cap.

Alutas autem ideo

hanc Prouinciam opportunus

illiusfauccsproxima; funt pontis poftea credi ruderibus

currit

Ciaconus

proximus Rcgiac Deccbali

Sargctia, fiuc Iftrigia fluuiolo

Traianofadum

i.

quia

vt h.Tc omniapcr-

lam,

RAPHAELIS FABS.ETTI

2,8
-

num. 3 4. & 3 3- , & ob id Scnph<e 'vina^ ^

poftquani onerarium nauigium Jta exinan're libet ) gratulor de

lamyquod vinum

audiant

ferant Scapha:

proprietate vocabuli

&

illcE

copia fermonis

per ciuam iicebit,

Dijs placet>

ii

num 1 90. 5 urio ^frufnentdrtam Scapham num. ^6^

quamuis omnes fintforma adquamcuiique veduram indifferf nti multoquc
preffius ( iuuante pccuhari quadam fgura, & minifterio) vocaficnt hippaginem, vel hippagogam, nauem illam ad conuehendos equos infcruientem., g
num. 1 5 5' ( non vero eo^uis aBam vt male vifum eft Rofino Antiq. Rom. lib,
X. cap. XX. } fi Liuij , vel L. Cincij cxemplum fuppetijOct. Nauim quidcraL,
vinariam, exeraplo Vlpiani in 1. vulgaris 1 1- D. de furt. , apDcllari polTe , me-i
non latet , fed eam ni quam ad cifternas modum vinum infunditur , vt lurifconfultus fe exphcat , 5: cxcmplo illuftrat Baynus de Re Nau. verf Atque
otterarijs eam comparando cum il^is , qua: Venetias aquam vcnalem deferunt) c
*vinartas appellare birotas

non

dolijsprout hic, fcd ipfo ventre nauis inclufam.

Danubio ad dcxteram mundi partem hoc eft ad Orienteni

fe conucrtente , commentatio num. 3 5. , totidcm verbis, Py thagora , Platone >
Praeclara

&

illa

de

AriftoteleadduLlis,

eft

apud Plurarchum de

Philof

Placit.

lib.

IL cap. X*

Et quemadmodum ibi non fine contradiuiore res tranfit cum Empedocles pro
dextera Meridionalcm plagam ftatuat idemque Plutarchus in Qusef Rerum
,

Septentrionalc larus a pluribus dexteram ac iuperioreriLi

Roman. LXXIIX.
Mundi partem vocatam

fuifie referat

apud

fic &i

alios authores fecundurrL,

fcientiarum diuerfitatem accipitur , nec indcfinitc proferri potcft: In lacr^ enim

pagma dextrum latus pro meridie ponitur, vt adnotatur fupcr cap. XXIII.

vcrf IX. lob , contradicentc quamuis Blafiode Vigenere in Annot. ad Hift.

Chalchond. col, 16^. , qui Orientema finiftris, Occafum a dextris apud Hebrxos agnofcit. Sicque etiam exdo^ftrina AugurUm fuifle Dionyfius Iib,II.

vbide Romulo Regecrcato,

NumJE
ftica

&

Liuius initio

lib.

I. ,

vbi de inauguratione_j;

my-

Pompilij agitur, fcriptum reliquerunt- Contra ex ^Egyptiorum

philofophia , diuerfum

omnino idem

Plut;irchus aperit

lib.

de liid. &: Ofir,

commcmorata lamentatione ilia facra , qud Oiiridem fuum , tanquam natum in finiftris partibus, in dcxteris pereunreiR deplorant, ha^c fubdit, mm

vbi

mundi ad Ortum Solis jttAi , ejfe ficiem ;

Sepientnonem-i fimjlra qu<e ad Meridiem vergunt: B^^oT^ilus {'quemfiipradixe^

jiepyptij Ratuu.nt

dexteri qti4 A<1

partes

rat pro Ofiride intelligi

Mendie tabeyis^ c^ v^rsus Septentrionem

tui-i rette dtcitur nafci in fiaiflris pxrttbiis

penre in dextris

iEgyptiorum doiflrina loqui,ex antecedentibus

crobius

lib. I.

Saturn. cap.

XXI. ,

vbi ait

illt

concordia e(ty

nam

is

nhcerium '^reliquo ambit fniftrufn

pr:sfcripto obtinuifle

\,

ahforp-i

hic eadem_.

0* vt ah

Ma*

fed fgnx quoque vni^

/4riete incipiam

perfex menfes btb^rnaies firJlho incubat Utert

noBio njermfupra dtxterum latus

Augurum

Ex

min

&: confequentibus, videtur

l^ecfcUs Leo

uerfa Zodixci ad natiiram Solis iurc referuntur

ma^nn

ah ^equi-

O* Solah eodem tmpore dxterum httntfQuid, quod varij rurius authores , varia ex

jiout

contraea,

qusmodoex Dionyho &

LiuLO

ftatui-

DE COL' TRAIANr CAPX'

a^

II-

Varroctenim lib. VI. de Ling, Lar. de Templo Auguraliloqucns, its. ait t EiusTempIi panes quattuor dicumur , finifira ab Oriente y
dexira ah Occafu , antica ad Meridiem , poflica ad Septentrionem . Contradicit
huic,ex eadem,vt ait, Arufpicum difciplina Hyginus mitio libri de Limit.Conratio menfur<e conjlitma efi aty Etrufcorum
ftitut. , apud quem ha:c leguntur ,
y4rufpicum difciplind, qua tlli orbem terrariim in dttas partes fecundii<n Solis cMr"
fum diuiferunf') dexteram appellauerunty qu Septentrioni fubiacebat finifiram-y (ju<e
adMeridianum terrarum effef. &: in hoceodem conuenit Fragmentuni Agrarium de Limit. a Goelio nuper editum , vbi hxc infunt , Limitum prifna origoy
ftatiiimus

aflerueie

',

ficut Varrodefcripft, addifciplinam rufiicam (

quod Arufpices orbem terrarum

in

alij

arufpicam) nofitur pertinercy

duas partes diutferunt

dextram dixerunt Sep*

fnijiramque a Meridiano terr^ ^f^- Sic quoque Poetis 8C

Hiftoricis meridionalia la;ualunt; Lucanusde Arabibus inter tropicos fitis

tentrioni fubiacere^

loquens

lib.

lU.

Vmbras mirati nemorum non

ire frnijlras,

de quibus etiam Solinus ia>mbra , qu<e nobts dextriefunt , illis fmiftrce s nec hoc
ftabih obferuatione ; nam apud Poetarum principem Homequidem firma

&

tum
D

2>coifew

'UvXi^ Sc<eje port

Euftathius, eruditeque
lib.

XL

ncm,

j)uto,

quia mare

GrSECo

quam

ideo

dicuntur

Sc<e<e

vt optimc intcrpretatur

vt aflblct, obferuauit Palmerius ad Strabon. pag. 301.

versus ,
Occidentemducebant, quam nominis deriuatio,

&

atque eruditiiLimb Schohaftc profc(ftam

Seruij noftri ad lib. IIL Acneid. verf.3

potius ampleclendam

5o>,quieam^5c(?w;drf

fcilicet^a cadauere Lzomedontis-, quod fuerat in eius fuperltminio

dixit

multoque minus Afcenfij , qui a Sc.^o promontorio

Homcrus ipfc la:ua occidentalia

Hedoris ad Polydamantem Iliad. M- verf 237.
logiam deducit

C ir
EiT

6777

lOoOt

ttf^J?

flO)

JJ&ACOI'

Vocatanij

coniido ctymo-

\.

TS,

STS et^lg-S^^ roO-i 'UJoW C^Q<^0V ^sp^ivTcf..

Auihus

d^Sfy

ita

exprcfse vocat in rcfponfionp

Qicxivom '^wxils^vy&oyi. yjeX&jet^

Ti"/) i^'

a fe

njtrQ alas

expandentibus iabes

Obedire ^qiias mintme moror

neque curo,

Siue ad dextram a^adant versus Aurcram tS^ Solemy

Siue ad jmijirain adcierfiis califinem aeream .

confirmatque dodiflimus Pindari Interpres in Prolcgem. As^ict xxx^'

^g
G

Tcc

I^eua

ca!a.loXiKci ,

ol^ii^sp^

autem occidentalia

h%

la, h>Tix,oi

Oi^Vt-n-

dextera vocat Hjmerus orientalia

quidem hunc Homcri locum , ex alio OdylT. lib. IX. verf. 25. Strabo
intelligit, Auroram fcilicet ac 5o/^w ,dexteram inquam partem pro Meridionali
laterc, & tenebras fiue cahgmem pro Arcioo fumens , bis lib. I. rurfufque Iib. X.
Aliter

fcd nos,qut vaniratcm dcfinitionis impugnamus,ipsa rei varierate,

contrarietate

gaudcmus

&

Ouidium

5<:

authorum

interpretationi Strabonis accedentcm^

indi-

RAPHAELIS FABRETTI

30

Auilrum proficifcens, a lieua Phae- K

valdc obfcurum Meram. lib. II. verf. 840.

indicamiis, cui Mercurius ex Athenis versus

niciam habebat , vt locum

alias

tuam matretn

Quiecjue

Sufpicit

nomine dicunt >

indigen<e Sidortida

a parte Jintfird

tellus

Jjanc pcte^
in fuis Retradationibusinterpretatur lacobus Micyllus: fcd clarius

qujc in vniuerfum Borealis nobis eft

a Pontica regionc

vidcmus Ekg. V.

Iib.

jSfpice

V.

Italiam dexteram

ficri

Trift.

aura tamen fumot

^ njt

cidem Poctae

thure

coortos-)

O* loca dextra frat

Plinio deniquc Varroncm fequuto , Uuajunt exortiua , dp* dextera occidua , (ic
cnim cap. VIII. lib. IL tradit , omnium autem errantium fyderum meatus^ interJHe
In partes Italas,

ca Solis Cf* Ltun-i contrarium

Mundo agere

curfum

idefi

Laiumy

illo

ftmper in c

dextram pracipiti y eodemquc libro cap. LIV. Uua [fulgura ]profpera. exijltmantttry quoniam Uuaparte mundi ortus eft , repetitque iterum lib. VI. cap. XXII. ,
'Legatis ex
oriri

Taprobane mirurn

&* in dextram

occidere

accidifTe

nojftro

hoc climate t Solem a Uua,

Aliunde etiam deftruitur hxc regionum detcrminatio ( vt augurali vcrbo

vtar ) quia effigies Danubij non confideratur ranquam versus fuos fontes iacensj
fed , vt ahbi notauimus , ad dextcram exercitus , illum , vt Daciam petat, traij*,

cientisj& ficvcrsiis eiusollia: vnde hasc Pythagorica traditio conuertiturin

Plinianam , & fua dcxtera , non decurfum ad Oricntem Solem , fed originem

ad Occafum nobis aperit

Tantum vero eft in hac dodrina inanitatis , vt ipfemet Nuperus Interpres

hunc ipfum Danubium , eodcm corporis fitu in primo, vt hic , cxercitus traie- b
du in Antonini Columna gcminatum Tab. V. , Septcntriones facie manuque
rcfpiccre dixerit , contra cjuam ex tot Philpfophorum placitis hic cuulgaucrat
,

adeo

ilh placuit

(vt quantiim

Arnobij Aduer. Gen. hb. IV.

poteft eius variantcs fentcntias

ficri

altiiispetita

tam diucrfarum de hac

excufemus j

rc

opinionum

Arnobius ,4 Uua finilirarutn tantim regionumjunt

prafidesf tS^ mimici partium dextrarum , quod qadnam iflud ratione dicatur
p
quoueanimi fenfu , neque ipf nos afequimur , nec a 'vjhts confdimus pofse in aliquam lucem commtinis intelligeMi<e perduci. lam primitmenim Mundus ipfeper
inanitatis ratio, Dij

Uui

ait

fe fhi neque dexteras

mque Uuas

anticas hahet^ neque pofiicas

O* inttium nullum

paucifqUc interie^is
triofit

Uuusj

in

teres eji

aliqua portiofui nominis

Rurfus 'veio

neque imas^ neque

atque ex omni parte rotun-

nullum hahet initium

ora traduxero

nullum finem

& initium non

refpcxero^ cardo mihi frigori^

erit

mihi fnifier Occafus

'C9*

Vhi

potefl

Septen-

qui ab Solepo-

f ieceroplagam in Occiduam lumtna

in 'voca-

Mntdies tranft y in quam ftmepartem necefsaria temporis

Uutts , immutatd corporis conucrfone , dicatw .
fit njt Oriens

hulum fnijiri Jufter

eirctimegerit ratio ,

efsc

f orientem Solem

quem Jt

flerganeus hahehttur

e[i ,

neque fuperas regiones

}uicquid enim

ditatis folid^t conuexione conclufum

finis

tsr

Lufi-

DE COL- TRAIANI CAPLufimus fupra in nomine fcaphx

'

''A
:

II-

vinarisEj vt hic ferio tale

^j

onus immutarc^

mus
> eam fi libet acetariam nominando j & omnino alleuaremus in
Romanomihte: abfonum cnim eft a cailrenfi difciplina , <juam lapfam & exiini9:am refouifTc > ac rcformafle Traianum, non femel in Panegyrico Phnius
pr^dicat 5 intcr onera militaria, de quibus num. 44. prxfente ipfo Traiano , 5c
exfuggeftunum. di. infpe^flante vini lagenam connumerari j vinum cnim^
nunquam bibifTc mihtes , fed aqua , aut ad fummum pofca , ex aceto &: aqua
in fcapha

^-^

more vigente , contentos fuifle , pluribus probat Lipfius de_,

Milit. Rom. hb. V.Dial. XVI. cum nec ipfum nomen vinandi, Cjrxcorum
cmC,iv rcfpondens , ( quod follemne apud ipfos fuit in vini prseparationej
jcxercitibus comparanda ) inter aha pabulandi frumentandi, hgnandi , fcu maconfeda

prifco

^eriandi, fimihaque mditaria ac caitrenfia verba,

"c

abltinentiae tcll:imonium

vnquam

admiferit

Romanus fermo,

VINARIARII- IN* CASTRI>-PR

officij

MCXVI.

Grutcrum pag,
.expeditione

17.

exquo non deibu.tur

in huius

folum enim occurrit mcntio

6c vigente cxadiori difciphna, obferuatio:

marmore apud

in

noftra demilitibus in

quia

Vrbanum otium

mos in deterius poftea lapfus, ( cum de tempore infcriptionis non hqueat,&: nomcn ipfum nouum videatur jahud mducere potueruntin Pr2etorianis,&: vetus

inquam, adremnoftram

Facir,

fingularis Spartiani locus in

cius duritiem 'vitam mtlitarem tnagtftrantis

cajlrenfilfus in propatulo

Sctptonts

Jemtliani

libenter njtens

o* Metelli

commmendans

hoc e^i lartdo

ciT authoris fui

fubdit

cafeOf

Traiani

Hadriano
,

cibts

vbi

ettnm

O" fofca-iexemph
prout etiam ahus

num. 137. dtuerfam aquarum y c<elique temperiem^ 'vt patrios

fontesypatr:umjuefyiusferre confueutfti non enira decuit, Impcratorcm abftein Pancg. Phnij

fi

mium ,

mihtes vinofos habuifle

Necnouum,

Romanis mifitibusfuit vino abftinuiflc, quia & Carthaginienfes in exercitu vinum non guftabant iam ante Platonis actatem , anno V.
CD VII. demortui j ita cnim illc
,

aut pecuHare

de

telbtur hb.II. dc Legib. in fine. Inter aliorum etiam negotiorum occupationesy

non tilum quidem ealculum ponerem , fas effe huic Ciuitati
homini indulgerc
ijs

^uin etiam ma^h quam Cretenftum O* Ltced^monum legim vfum >

.
CarthAginienftum legem ampleSierer , Tt/ ne qttis vnquam in exercitu iJinumpufiety
tbrietati

omnt tempore aqu^ potio adhibeaturi^ Ariftoteles I. Oeconomic. cap.V.

in eandcm fententiam , ita ait , Quoniam autem njintpotu e'iam Itheri petuUntes

fed

illo

folentyC^ tn multis gentthus hoc Itheri quoque homines abjlinent^^vt in Caftris Carthxginienfer^vatet-tquod ^elnihilvini-i vel perquam parumcontrtbuendum fit, AcetO
efficf

igitur cupae \\\x

num.

34.

ha: prseparationes ind:cent

tor Epiftola ad

ex hac

&
,

3 8. repleta

quam de fua in Perfas expcditione

Libanium XXVIII.

Columna

inilruiSus

oftendit

lulianus Impera-

7\(aues fluuiatiles ( ait ille, vcluti

impienturfrumento-, vei potius pane coBo^ atque acete.

Clauisaencisfcimus antiquos

fiquidem cap.

dicantur: nec detcriorem difciplinam^

fuilfe vfos in fabricandis

nauibus, Vegetius

XXXIV. lib.IV. docer,ex magno ipfe Archimcde

fide fabricjB nauis

Hieroms cdoi^us ,

vtil^us ^reis clauis,

curatore acpr^.

quam fcrrcis

coinpingi
(bd

RAPHAELIS FABR.ETTI

3i
fed in

alijs

terreftribus operibus, tumultuarijs

aque fuperfluum

inutile

plerumque

ac difpcndiofum puto

aliafquc limiles itinerum complanationes

-,

& minin;e manfurisj

apt:ufc]ue

fcrro conlici

pontcm num. ^St

nuhi perfuadeo.

num. loi. ( Architeclum feu Capomafrro nimis triuah verbtt

inuertunt) qui mihnbus ad folTam operantibus prieridere dicitur, non potuit eflfd
nifi ipfe Ccnturioj ad hunc enim exVegetio lib.lll.cap. VIII. opus mctiri pertinet;
Archifaberifte

prout ab co

fofia infpiciturac

& vindicatur in eos, qui ncgligentius

mcnfuratur,

fucrunt operati, idcm Vegetius hb.I. cap.

XXV.

d xeratque etiam Polybius de

Mil.Rom.apud Lipfium lib.V.dial. V.<^/ j/o antetn ia

ere

njnoquoquejer mmipulosy

curampartium Centuriones gerunt-iijqne afjifitdnt'-, iniuerfi dutemoptrt'! p'oi>atienem-^

duo Trihunorum facitcjue geftus iple, foOam, tanquara ex lege, fieri imperantis;
:

diflentit habitus

nec

Dc

& ori.atus,vti dicemus, cum de rebus mihtaribus fermo erit.

Imoquodhic&
Caftrorum circumuallat o, in ardum

Prxtorianisnun), 104. nihil finceri vt iam tetigimus.

alibi d:citur

Prjctorium

c^i tota

^ integra

^'

coada ad rei fignificationem , non ad menfura; fidem. Qui igitur ita dillingunt,
Vt vno ambitu CaCira , alio Prstorium contineri credant, Traiani prxfcrt nru
tempore ij certe Frontini fui non memincrunt Stratag. lib. IX. cap. I. exempi.
,

XIII. originem bc veritatem huius praxeos explicantis ,per ha^c verba

Caflr*

Romani c<cterceque gentes per corporacohortium-i 'velut mapalsa^confii- ^

tuere fditi erant 5 cum folosVrhtuw muros noffet antiquitas , Pyrrhus Epirctarum
Rex f pnmus tctum exercitumfuheodem Vallo continere tnjiitun , Rcmani deinde
IfiEio eo in campis Arujinis circa Vrhm Be^^uentum , Cafiris eius potitt , CJT* ordi'
antiquitus

ad hanc i/fque metativnem-i qu<enunc e^edia eR ^peruenertt?:qua;eoufque vera funt, vtplurcs earumdem partium exercitus, tresnempe C. Ncrbani , Ca?far:s Oflauiani , ac iVJ. Antonij apud Phil^ppos, quon am *
natione notata-i paullatim

Callraparum videbatur tutum, commune vallum habuerint Excnitus^T^ero Bruti <y* Caffi f vcrba funt Dionis Lb. XLVII. j forfim
quidem -iVt videhAtur-) vterque-) fed re ipfa,coninHEitm ca(irame:att fmt erant
diuerfislocis habcre
:

'-,

pofent , inter fe diuift ; fd interac vtraque Caftra vno amhitu ccmprehende-

qtio fac.l itf tn ojjicto retineri milites

enim Caftra ,

uallum , /ofa erat vallotme munitum ,

bamur nec fecus Scipionis > Labicni ,
:

& Pctreij cop^as coniundas, vnis Caflris

faBis ad<o tute confedijfe-, tradit Hirtiusde ikll. Afnc. , quam noxie poltmodum, &: ad internecionem exercitus, in terna caftra dfpcrtitus legitur, tum apud

eundem, tum apud Plutarchum inCarfare. Si vero Caftra augcre & dilatare
oportebat, non ea loco proxima fuifle , ( vt ifti volunt ) fed alia noua , atque_.
ampliore munitione vetera circumplexa rcperimus vtPompeium ad Dyrrachium fecilTe, Caefar tiadit lib. III. Bell. Ciu. C^efar paullo vltra eum locum Ca- G

fita tranliulit

tnunitionem

lib.

pauafatie intermijjis diehus

eo loco plures erat Ieiones hal?tturu<

quod
hant

Scio ,

dc Mil.

hxc eadem Pompeius occupauerat

relitio interiore vallo

CT*

tnawrem adiecerat

minora Cajira tnclufa maiorihus-, Cajielli atqueArcis locum ohtmehoc Frontini cffatum , Lipfio , optimo quidem iure , non placu fifc

>

ita

Rom.

V. Dial.

I. ,

fed

quo antiquior ,

S<:

ipfis

Troiani

belli

temporibus

DE COL- TRAIANI CAP-

Hbus

vfurpata caftramctatio fub eodein vallo

iam

iibi vclit,

attuli

Cap. fuperiori

num.

-jj

eo magis cxplodenda hsec, veluti

Quid autcm

pcr mapalia, Neoterici diftributio.

II-

Caftrorum multiphcatio
ne<jue hic rcpctam 5 fcd id tantum fubnehsec

04. veluti excubias agcntcs , eam militum partem

dcfigwari, qu 'vacans ab opere ad /ropu/fandum hojiium incurfum ordinatur

ifiam , per militcs illos

-,

<k;>, dsr ipfos protegit operantes

vt

idem Vegetius

monct j cxemplumque dat Ammianus lib. XVImature confur^unt

-,

Idcm dixerim de

verbis

miliiis pars flationes pr<tendit agrarias

Veteranis 6c Triarijs

fc diffcrunt ij,

nam

nihil in

dum Caflrorum opera

diuerfi ab alijs Icgio-

ijs

quod ita denominari mereantur Imo

qui Veterani primo vocanturnum. 97. , ab alijs

narijs militibusanimaducrtere fcio

vthabitu inter

ijs

citato lib. VIII. faciendufiL,

per

num. X 5 9 ? ( hi enim fcuto,&: lorica fcgmentata , alij clypeo, ^ duplici thoracc

c muniuntur, acinfupcr chlamydcm gerunt j ita, nulla varietate diftinguntur
Vererani hi num. 15^. , feu 196. a Trianjsnum. xo8. veli^p., necTriarij,
fiue mauis Vetcrani a Pretorianis num. 1 04. Quid aliud igitiar hoc eft , quarn
indodis imponcre, &: vanis ac obfoletis nominibus eruditioncm oftentare,&
credulitate legentium ibuti ? obfoletis inquam , quia Triariorum nomen hoq
Traiani temporc militia receflifle, plufquam crcdibile eft; nam Liuius &Dioi> nyfius contemporanei authores , dc eorum munere difeordant , dum dc illis
vterque meminit circa idcm tempus Belli Latini Liuius enim hb. VIII. commendat eorum vfum in recipiendo in intcrualla fuorum ordinum Principes &:
3.

Haftatos

ficque

pugnam

reintcgrando

Dionyf vcro

&

V. ,
rurfus lib.
IX. nonnifi ad cuftodiam Caftrorum deftinatos dicit, etiam temporc_,
pugnae ita vt ex horum difcordia appareat , cos non de militia tunc vigente-VIII.

lib.

&

loquutos

de qua minime poterant adeo

iam

Qi{e.

ignari

vt diuerfa,

imo contraria

Qujn etiam ipfe Varro , licet

longe antiquior , ( Ciccronis cnim tcmpore vixit ) codem pado Triarios iani a

traderent

fed de

dcfuetudincm

in

militia rcceiTifTe tcftari videtur

dtBi , quod

de
f

ijs

XX.

induifla

inquiens

lib.

IV. de Ling. Lat. Tnarij tMoque

in acie tertio ordine extremeis fuhfidio

deponebantur

tanquam de antiquato miHtum ordinc loquutus

5c clarius iib. III.

cap.XIIII. in

illis

eft

Sicquc Vegctius

vt patet

lib. I.

cap.

vcrbis, quos antic^ui Triarios appellabant

Et quamuis Erafmus in Adagio Kes ad Trixrios redijt , conctur probarc cx

Vopilco, eos adhuc tcmpore Firmi Imperatoris reperiri , tameu loco Triarffy
Cafaubonus in Notis Tntmum legit num. 19- Alio etiam non leui argumento

hoc idem compcrimus, quia

ca militia

nia

Gromaticos, Polybius vigente tunc

(habuit enim fuos friarios exercitus L. vEmilij Paulh in Macedo-

vt cx Liuio

ncribus loquitur

bat Lipfius

I.

intcr authorcs

XLIV. ) multotics de Triarijs, eorumque pcdatura

apud Hyginum vcro , qui Traiani tcmporc fcripfit ,

lib.
:

ElcLi.XV.

& muvt pro-

lummum de ijs filentium, in prolixa commcmorationc

omnium graduum militiae tam Romanae quam auxiliaris vt proindc , red:e

corundem rccens Commentator Anonymus R. H. S. non fcmclaffirmct,
,

Marium, qui multa in

militia

immutauit, tc hoc ordinum difcrimen

fuftulifie,

Et

RAPHAELIS FABKETTI

;^

Et vtquac de Vetcranis animaducrrenda remanent cxpleamus quamufs aj A

num. 196' dicatur, Veteranum illum diftributioni frumenti fuifTc pr^pofitumj
puto tamcn & hocgratuito alTeri, nec vlla authoritate mniti Quidcnimdi*
gnitatis Vetcrano tribuerct, frumentum per fe metiri ? Arqui huic rci praclici
iS^ Menforumfraudes coercere, iam vltra fortem priuatiE militiae fuiflct emt enim
'

Tribnnorum offcmm , rel eontm-^ c^ui exercitui prtefunt j vt diiponitur in I. 1 2 vcrsus fincm D. dc rc miht.
Quatcnus autem dicatur , id colligi cx lapidc Carpcnfi apud cundem Crutc-

rum

DXX.

fol.

VET* EX NVM- FRVM- LEG-

8.

IIII-

fi

FL-

Vetemno ex numero Frumentariurttm Legionis quarta FUuide ; aducrti debct %

malcpro codcmaccipi munus Prxfedturae frumenti diftribucndi, ac fimplieis
Frumentarij
horum cnim officium in perquircndisfrumcntis , autobferuan:

dis

ijs

qui ca contra lcgem afportarent, verfabarur

calumnias

quod illc

&:

alix mfcriptioncs

Vcteranus

apud cundcm

8.

&: infupcr cafu acc.dcrc

& fimul Frumcntarius exifterct

,

quia alioquia

Frumentarios abfquc adieda Vetcranorum

&

ahas mcmorabih

titulo digna fcpulchri

plurics appcllant;
)
dc rc adde etiani haec exempla infcriptionum , vltra cas , qua: in Grutcro

qualitatc

qua

fecreta cxplorantcs pcr

& delationes, mahs Principibus pcffime inferuicbant, vt dcmonftrat

cx Spartian. Cafaubonus in Hadr. ad pig-8. num.

potuit

&

habcntur

M
D
T-FLAVI-FRVENDI
F R L E G VIII AV G

lOVI-OPTIMO-MAXIMO
M^SABIONIVS
DOLICHENO^VBI-FERRVMNASCITVR C I N N A
E T
C-SEMPRONIVS- RFCTVS
L-FL AVIVS- TERTIVS
CENT- FKVMENTARfVS.D-D
ET- C^MELLONIVS
J$ui Scriptorem Vit^ Colotij
SEVERVS FR^ LEG XXII
PR.
H^ F* C

Ijjrto de Vecchijs

ad Arenulam ,

Sd &uftra conie(5uras adhibcmus , quando ha;c alia infcriptio apud Grutcrum

pag. DLXV. II. , excludit hanc dc Vcte,, a t
t^ ^r-r^
iv^itt
/1
,5
i:

J
jv
j
rano Frumcntario traditioncm 5 dum conitat,
p ov
. 1 P r . VTT
C
eumnonplufquamXXXV.annisvixifl"c;nec
^,,t ~^t7tx t-t.

VAL' RVFO* MIL

M
E M
O VI VIXIT
^ >^ w-jt- n t
p ^, P n M P F T A
.

_ ^ .
A
j
c
ir
proptcrca
vicena Itipcndia
conncerc potuilie,

cum non

ante XVII.

annum mihtiam

ingre-

dcrcntur , ex C. Gracchi,
Seruij Tulhj Icgc , de

XXIIX.

vt

imo cx vetuftiflima

qui Gcllius

doaa probat

I.b.

X. cap.

Lipfius de Milir.

ikTr- II.,5^exmnumcrisGrurcn
TT
c,
wKom. hb.I.Dial.
ji
I
L
r
nj
iapidiDus comprobatur , 11 anm ihpcndiorum
xi

. ,

nAcciTTA.poM
ivy.rVM*. OVO
\,\ ^ S^
'xt xt
N V
VIXIT AN
,

tr

..t^vip tt
\h
MENS'II-B^M*F
t^

r^

cum xtatis annis conferantur

Pro-

^^

DE COL- TRAIANI CAP-

II-

jy

Propric tamen crcdo

hunc militem Menforis frtnnmi numeromm

,
A
munus
cxercuilTe, quale miniftaium rum cx c]id:a lege 1 1. D. de re
milir., tumex
lapideMoguminoapud Grutcrum agnorcimus pag. DCXXXI. 8.
-^

LVCIVS

LVCINVSMENSOKFRVMENTI NVMEKORVM; qu^criamerogauo fuum forfan Qu^seftorem habuit notis

QjSf- A FR VMi-N lO Qu^tor
illis

mmirorum afrumento

dtftribuendo

VOLVSIAE

dcfignatum

ARBVSCVLAE

PALL AS- Q^N

A F R V
CONTVBERNALI

AE- E T-

CARISSI

>

BI

PERMISSV-DEC

-^A^
t

Grtit.pag.DXCUL

Hoc inquam
alio

ptione inuenimus

ac iftud Difprnfxtorii Cajirorum^

quod

'

fub

in fequcnti infcri-

intcr noftras incditas

ASTVS

um munus idcm fuiflc videtur

Menforis frumtnti numero

quamuis nomine ,

2,

DiSPE*SATOR

CA STRORVM

"fc

Ef VLPI VS
DIADVMAENVS-LT-ONESIMVS
ET IVLIANVS FRATRES
FECE aVNT ET C L A VDIA
MARCIA AELIA POLLA
FECERVNT- S IBI ET SVIS
LIBERTIS LIBERTABVS
OyAR^POSTERISQyAE-EORVM

HIS-MONVMENT-irvS-AMBITVS-PRAE

STAKI DEBETVR
^

^uodetiam
i

in

Perfium

Difpenfatorts
Sat.

IL

feu P>-oro^4fom officium

& a roga.

fiue

in

num.

87.

Grutero pag.

huc

non
de qua

certe

'C picit,

fui vires,

ctymon

POFA.

FRVMENTI DANDI,

Alia Praefcdura
II,

agnouit verus Scholiaftcs

erogatione militari, poiterioris verbi

deriuat Nicolaus Rigaltius in GlolTar. vcrb.

lib.

de qua Frontinusdc Aquc-eduifl.

confularium propria , vt
virorum proconfularium ,

&

CLXXXIIX.

i.

CDXL.

x. C

DLXXi.

6-

&:

MXCL

8.,

dilmbutioncm iliaiii frumcntariam in plebem ref\

Vincentiu-G Contarenus agens , peculiari tradatiuncula , ingenij
atque iram limul in Lipfium eftudit , cap. IX. num. XXVI. Silet
pertinet

fcd

Contarenus de loco ad frumentarias eiufmodi largitiones dcftinato:

porticiblis id

fa(Sum putamus

yndc Minucisc

qui a L. Minucio Augurino

at

nos in

iis

nomen acceperunr,

feu Mirnitiaefrumentaris nuncupatio temporibus Rufi6:Vrir

dorisadhuc pcrdurabat

En

rei

veftigium apud Grurcrum pag.

CLXXIII.

|^

TI."

RAPHAELIS FABRETTI

i6

TI

tu:

CLAVDIVS AVG

LIB

lANVARIVS- CVRATOR
DE-MINVCIA'DIE-

XIIII

OSTIO- XLII 06 ET
AVO N A TYCHE VXSOR EI VS
PITVANIANI SOLARIA DE S VA
I

IMPESA
quami furfus infcriptioncm

FECERVNT

C SERGIVS

C- VIBIVS- C- F^ CELER
VIX^ ANN^IIII- MENSB- XI
FRVM-AC^ D-VII-OSTlO-XV

VIBIVS^ CELtR^

F*
Camdo.

GenaZK.^Ht tx

meas incditas,
C F ALCIivi VS

illuftrant duse fequentcs intcr

ANN
MENSIB-III
DIEBVS-IH
FRVMENT VM^ ACCEPIT
SVO DIE-X^ OSTIO- XXXIX
VIXIT

lll

SERGIVS ALCIMVS F
Ex Sponio

SVO

ex puerili

SEtate

vitandam,

corum

acceperunt-^

qui frumentum ftatisdiebus

& ofhjs

ad confufionem

ad eos pucros pertinentcs, quibus ab initio Imperij Traia-

nus alimenta aflignauit , donec ( vt ait Piinius in Paneg. num. 223.) al^mentt^
ipfius ad eiufdem fiipendium pirnentrent , hoc eft , ad lcgitima: militia? 3Ctatcmj
poft XVII. annum , vt Icgepoftea lata conftituifle Hadrianum , rcfertL C. in
J. Mela ait 14. D. de aiim. & cib. Icgat. ^ de qua etiam puerili alimcntorunx.

nummos

^neas Vicus in Lraian. pag. ^. num. I.

II. & III. fub II. confulatu , & fub V. pag. 1 5. num. XXIX.
Proximc ad hanc noftram accedit alia frumenti erogatio, quam a?rea lamina
cregioncpofitaoftendit; digniffima fane qua: lucem pubhcam afpiciat 8c
Mufeo Nob. Viri Syluij Allij Macarani ad literatorum notitiam perueniat.
prccftationc

quattuor collegit

Quod

vt accuratiiis

media

clypcis

fiat

aduertcndum

eft

aquilam legionarcm fulminiferam

alijfque

ornamentis caftrcnfibus

lumna vidcntur , infixam

qualcs f^pe in

Co-

hoc exemplo ad angulos vero

cum fulmine exrabant - Notabis

fuifle,

hinc ,nde, fimplices aquiL?"

fumma tabul^, atque in parte eius

cum pendulis &

in

memoriam conlulatus Getx,a CaracaIla-,delcto etiam

proprio nomine, ( nam cum BafJiano fratrc III. Geta Cof II.
proceifit) poft fratricidium , Gctamque hoftem abexercitu
infupcr,

renunciatum iuxtaHerodianum hb.II.^abolitam',

fnit

vt ait Xiphilinus Iib.XXII.

Cet<efcripjtlfet, aut pronunaajfet

y? ^/> njel

capitale

enim

fiiim nomen

adeouty ne Poet^quidem in

Cowa^dijs eo nomiKe deinceps 'vterentur yfuerenue prcfripta hona

eorum omnium

in

quorum

tamen delctum hic

jndubia nominis ipfius in quarta?

fcriptum

vcftigia

Ita

P SEPTIMIO

nomcn muentum

efi

nomen Get^ apparet,

vt

lejldmentts id

GETA

line.^

II

lacuna hcccfuperfint

vndc

neceflario infe-"
raiur.

S{

m COL

TRAIANI CAP-

II-

37
y[

IMPP. SEVERO

ET ANTONINO- AVGG-

BRITT ANICA P S ET- IVLIAE AVG-MATRI. AVGG ET- CASTROR.

n-cos-oivNio. rvfino. pr. c-ivnio-balbo-s-pr-

c vir
M-VLPIO-

SPERATO
?'
COMSTAXmNO
C-ATTICIO
TR
GENlO^y II- QVl' FRVMENT^ PVBL INCISI SVNT* KAL MARTIS

DESVO-POSVERVNTQVORVM^ NOMINA^ INFRA. SCRIPTA- SYNT* MILITES* FACT

ANVLLINO^ II ET- FRONTONE CqS

T-SCVTRlV S-T- LIB'FAB'SABINIANVS- ROM. M. F- PR- K.IVN-MAGNO- PR' FPADX' T-CXL-IVKC

M- ANNI V
S- M' FiL- PAB- PRIMITIV S ROM- M- F-VIIIJC-AVG-MAGN0-PR-FP-AD-X-T-CXL'IVKC
T-FLAVIV S-TFILMAEC-ALEXAKDER-NEAP.M-F-vmK-AVG-MAGNO-PR-FP-AD-XT-CXL-IVKC|
A.CERVIDIVSA-FIL-IVL. REPOSTV
S VTIN -M. F-VIII.K.AVG MAGNO PR- FPADX-T-CXL-IV

S.L-LlB^THAilSlVLIANV S* CILICMI-VIII-K.AVG-M AGNOPR FP-AD-X-T-CXL IVK

Q^VaLERIV S- Q^ FIL IVL FELI
X-KARTH-M-F-VIIIK-AVG.MAGNOPRF-PA-DX-T-CXL IVK

L-LAELIV

SC FIL-FAB-NEPTVNALIS-ROMA-M-FII1MD^AVG-MAG\0-PR-F-P-AD-X-TCXL-1VK
Q;\11NVC1V S QJiL-ARK.FLAVIANV S KARTHMF-XVIK.NOV-MAGNO-PR-FPAD-X-T CXL-IVKC
M GARGILIVS-M-FIL-FAB-IANVARIV S. ROMA M. F-VI^K-NOVMAGNO PR-F'F-ADX.T-CXL^IVKC
M-CALVISIV3M F'LviP-FORTVNATVS^HADR. M-F ID- NOV MAGNOPR-FPAD X T-CXL-IVKC
S-MACcD.M-FVIIMD-DEC.MAGNO PR-FP-AD-X^TCXL-IVK
TMVTlMVST-FiL ZOSIMV
CSATRIV

CAVFIDIV S-C-FIL-ARN-RESTITVTVS-KARTH- MF-VIII ID'DEC^MAGNO'PR-FP-AD-X TCXL^IVKC

M-ARRIV
AOIVT

L-

CASSIV

SM

FIl, FAB CASTO

R. ROMA- M.F-VIlMB-DECMAGNO-PR-FP-AD-X T-CXL-IVKC
S-L-LIB-AGORLEPIDV S REGIO M F IIH K- I^N- MaGNO-PR-FPAD X-T-CXL-Iviv

SEVERO- ET. VICTORINO- CoSLiB3

C^SOSIV
L.SEPTIMIV

S
S

Q: L-1VL^THE0MNESTVS-REGI0M-FKFEB.MAGN0-PRF-P'ADX.TCXL-IVKC
L-LIB FAB-HYGINV
S -ROMA M-F- ID- FEB' MAGNO.pR-F-P^A-D.X'T-CXL-IVK

ITEM- PRINCIPALIBVS QVIBVS -HONOREM-HABVERVNT'

P'TVTICANIO- HERMETI
L

CORNELIO HONORATO

SENTIO

VITALI

TESS

I
D!
STLFANO LIBR
CORNELIO HERCVLANO OPT' 7

^B-PR^ ? AELIO

vex^

L^

CVRA

'

L- F-

'

HONORATOET-L-CORNELIO^L F^ HERCVLANO-

L-CORNELIO^

AGENTE

VEXIL-

OPT

^
laLdreaalt.ped,

I' 'vnc,

X, Ut.ped, l.im,

VU

RAPHAELIS FABRETTI

38

j?nir ^ yt djximus
^

nomen Bafliani fratris

6c in

ccmfulatu colkgaE

( Cic

cnim

quoque vctus inrcriptioapud Grutcrum pag. XLV. 1 3 .uincit J e lupcriori

'Tertialinea ablatum: &: fimiliter fub tw BaiTTANICA PS, quse fuitex
^ilia

j;
1

TRIBVNICIA POTESTATE

priorum harum literarum ET* GETAE CAES remaneanr.

Hinc igitur abolitio nominis Gct.-e in vcteribus monumentis adeo frcqucn-

fulci

'

terincurnt
!

corrupta fuppletio, initio fccundi vcrfus,

quin etiam

legionarcs ornantur,

excifi vifuntur eius vultus

imo

Sc intcgra eius

aclypeis, quibus aquil^e

imago, in Arcu Argentariorum ad Fo-

rumBoarium: idemque obfcruauimus m tribus fequentibus marmoribus poft

Cruterum dctc(flis
ATRI VALVAS-SIGNA-DEORVM-AVGV
IVLIAE DOMN AE- AVG
QlBADVSIVS QJL-DELPHICVS
^^ VIRI-ET-VI VIIU-AVGVSTALES
iiv;i
^ni5 1-31.1
GVST-'.'IMP'CAES.L.SEP
VjVii
j

M
CASTRORVM-MATRI-AV

TIM1-SEVERI-PII'PERTINACIS
AVG'CONIVGI- Q^S ILICI VS

DEDicATIONE

ivliae.avg-matricastror
Et^avg :::D d-pvbl

VICTOR.ET-C-TADIVS-EOR

..

TVNATVS-OB-HONOREM

Gruterumpag,

FL AM-S VI- PERPETVI-STA

TVAM C VM BASE EX HS BI

'

^ MXJX,

VLIAE

lECTIS TEIITIS- EX-DECRETO

PA G A N O R V M PAGI MERCV
KIALIS S P F IDEMQVE DEDI

ET-

CAVERVNT

DOMN AE

CASTRORVM

HortisrrfmisaiEfimlias:

Florentia ex Africa adueBa,

quas magis adhuc accur<ta malignitate

^ujiorum titulum rclinquit

mutill.

J^d

MATRI- AVG

AVG

NIS-MILIBVS-NvLEGIThMIS-AD

EPVLV

ifta fiue

vbi nollra lamina

notam

>

lulise

pluralitatis filiorum

Mntns Ju-

amiferunt , fiuc

pcArcmo ) in vicem G recepcrunt 5 vt Jugujii noHri-^ folius

ncmpe Caracanx nomcn, vcl inuita , propngarcnt.
Ivh* Domn^ frecjucntem in nummis appciiationem, (quam, primum propriumque huius AuguftiC nomen vult referre 1 rillanus in lul. tom iLpag. i 9.)
in lapidibus quoque hic oltendimus , femcl tantum Thtfauro Gruteri 'niertam
literam

vt in

pag.

CCLXVL

deformatam
I.

7.

Corrigcndam fimul moneo amici

EX HS

infcriptionis claufulam

ADIECTIS TERTIS ,
terces de leur jtijle v^leur
ibi

fcrmo

fit ,

in

auec
1.

in

BINIS
cet effet

titr

caput lulis

ioeptc

eam
LEGlTLVjIS

intcrpretationem ad

viri

MILIbVS

d^ftme hfomrne de deux mille Sef-

adjcute

cos qui 16.

Abrafum itaque nomen Getx,

vix alibi confpexcris

ayans pour

yS VRIS

IVLIAM Dv)NINAM

ibique a Scaiigero in

&c,

cum

de legitimis

tertijs

C de vfur. diferte expticatis

vt in hac lamina

Domnse ,

alibi pariter cernitur

illud

Mntris Cajirorum laurea coro a

&lemnifcata infgnitum. Adeft quidem nummus Hadriani medije magnitudinis in

Mufeo Chriftinae Auguitac ,

vti

in cuius auersa parte caput Sabin^ iaurca-

tum

1
I

DE COL- TRAIANI CAPA tum V.

CI. Francifcus Gottifrcdus agnouit

meli adnotatus

eil

pro

fed Patinus pag. 1.06. ad cultum

prout fecerat Angelonius

retulit,

&

cjui

prior

tali

II-

3^

in Indice Prancifci Ca-

qucndam

infolitum Capitis

nummum vulgauerat

inter alios

Hadriani num. 67- nortra vcro luliv-c effigies indubic lauream , viri coron parcm , in ornatum aflumpfitNcque hxQ dillributio ea crit , quam Columna oftendit ; cum non vniuerfo
:

s cxcrcitui militarisannona , fcdpaucis, & feledioribus quibufdam militibus ^

publico frumentum ailignatum appareat : nouitatis attamen grafa ,
vtdo^ai

&

2e ca dijudicent

nomcn

tribum

tabuiam apponerc vifumfuit. Notas illas obfcuriorcspoft

patriamue cuiufuis militis , qux plana funt , itatentamus,

Miles VaEius PR/J/f Kalendas IVKij

M AGNO

PR^/ah Vrumentum Puhlkum

AccepitVieX.TnuIo ( oitij fciiicet , vt geminse nottrse infcripnonesdocent)

CXL. Inciftis Vdis Karthaginienfis Condito : vt Afer iite Imperaror , e fuse Prouinci.-E

ampliilimae

& fcraciifiraa?

conditis

liberalitatem in milites hofcc exer-

cuiilcoltendatur-

Plurimamgigniconfufionem,

dum plane diucrfae a^iiiones ,

ineptam interpretationem deducividco,

vel pro eadem , vel pro inter fe fuccefliuis haben&:

Etquamuis fcalptor pluribus in locis prouiderit, interpoiita arbore a fumD moad imumipiius ipirs j hoc tamcn diitinLlionis iigno non animaduerso ,
Expofitorcs (\xx hiiloria: iilum , quantumuis intcrruptum , connediunt Huius
generis aliqua adnotabo , vt vnufquifque eandem admonitionem , vbi opus
tur

fucrit, apphcet.

Et primo

in oppugnatione

cupatum intcntant

quam Daci

oppidum a Romanis ocnum. 148., nauem frumento onuilam num. i^i.fubiidio

obfeffis vcniiTe fingitur

cum

e conuerso , ab illa Populi

cx adiundlo amphitheatro colligitur

ad findendum
p

alibi

Oppidum num.

enim ad nauem comportant, prout

iludio, etiam aducrfo nauigio

amnem vfos

etiamnum

properantem, nodu quidcm fed

fuppetias obfeifis ferre

vc

nifi

aduerfandi

cum funalibus

Cui

commcatus dedu-

& gubernacuHs pro roflris

aiferatur & Traianum inermem,

feu clypeos ouata fpecie in fignorum apicibus

videat

1 5 8.

hic e naui cfFerunt

obuerfis remigibus

fuiiVe,

Romani Colonia

& ijdcm Expoiitorcs alibi hoc argumento

conijciunt, hoc elt nurit. 242.) ad aliud

catur : ibi

aduersus

(ita

nimirum globos iilos

pcruertcrunt)

vtnemo

non_^

, Traianum adeo
remigibus deftitutum fuiiTe, vt & Dacos captiuos adremumadigeretj quod
& a fadium ahas a Romanis Ducibus legitur , ita enim fignantcr Scipio capta
,

&: illud adiungitur

Carthagincnoua, ex roiufiiffmis inter capttuos remiges fuppleutt vttradit Polybius lib. X. num. XVII. i neque tamen hic probatur occaiio , ncc vlla diucrfitatc
-,

veilitus inter remiges ipfos

pado induti ccrnuntur j

talis

diuinatio fulciri potcft

vt hinc liceat

corum habitum

quia omnes coderrL,

prajfinire

, lunicula qu.r
colobio
feu
exomide
antiquis
Ai&i , vc probat Ferra(
III. cap. VIII. ) ac fagulo , in nodum fuper humcrum^

brachia exerta relinquat

nus de Re Vefr. lib.

Vtrumque rcligato , conihntem

Sicquc

RAPHAELIS FABRETTI

40

num. iz8. commifcetur A

Sicquc paulloante, legio quse fequitur aquilam

cum alijs

aquilis 129. &l

Itemque Traianus
illud

130.

intermedia fitlignatiomilitumnum.128.

licet

prasliointcrcflcclicitur, qui potius ante Caftra, vel

131. euentum expcdiat

Oppidumi

poftquam vnam dc alteram lcgionem pugnatuir^

non totis viribus decertaturus

rNunquamparitcr animum inducam, profedionem exercitus, quaEnobis
defcribitur num. 169. , incipere a leui armatura num. 17 5. i quia licet Vegetius
mifcrat,

cap. VI, doccat

lib. III.

tamen

inanis operas eft

rcs attinguntur,

bulare dicamus

imo

etiam in itinere leuem armaturam pra^mittendam

ha;c

tam

Sc

vix indicantur

marmore quarrere , vbi fummatinu

nam fi ad Vegetij normam exercitum am-

& impedimcnta

primo agmine j

delioiunt equites in

poftremo

exacSe in

& Caftra

Oppidum

ac vehi-

medio coUocan dequs in medio occurrunt , hanc c

cula, quaeinterpoftremos ordinesnum. 270. vifuntur

buiftent

||

in

cxercitus ordinationem pcnitus interuertunt

Hac de rc verbum non amplius addam , poftquam verba conferta inter Romanum num. 279., & Dacum num. 280. paulifper aufcultauero Hine,
.

inquam, deditionem meditantur, qui mox infenlis animis adeo acriter pugnant?
& Centurioncs ideo ibi frumcntatum milites educunt , ( Centuriones enim ex
chlamyde &c clypeo eos efle aio , quos Excubitorcs vocant ) vt cum ifti in fub- d
urbicario (Cic volunt ) agro inimic.x Vrbis fruges vaftant , illi per otium obiter
bellum componant, (vt olim Excubitores Romanorum & Gallorum fub Bren-

mcenibus cum hofte tranligant ?

Ccrtc cximij operis hanc fcalpturam ciTe non ignoro , non tamen hadenus animos in eius imaginibus introfpexi , prout Neotcricus , qui turbationem , pauorem , deditionis cogitationem agnofcit , & tantum non verba refert ; ita vt mi- E
nusmirum iam f]t, quod PHnius Hb. XXXV. cap. X. de Ariftide Thebano

no,

tefte

prldicat

Plutarcho in vita Camilli

U omnium pritnus

qnos z'Ocant Cr^tct

et/je

) &:

ait ille

fub

ipfis

animutn pinxit

item pcrturbationes y pinxit

t!r fenfus
(S^

omnes exprejft

cum

fuppltcanrcm ptne

^vocc

tormentum vcrbis extollunt in illo

alligato fub num. 164. Attamen ne vidcntes pertur- 6

Ingens ctiam pathos cxcitant ,

milite

vtaiunt, rox.x

?e Ixionis

rotam illam poenalem merum pidoris dcliramentum

cflc atque humaniori fped:aculo virum quempiam intcr fpoha,&: impedimenta fuper curru iaccntem confpici , qui vulneratus aut asgrotans ad curanduou
afportaturj (proxima enim curatioplurium militum oitenditur nura. 16B.)
bentur

fciant ex nobis

|vtfimilis Traiani pietas crga fuos

mihtes commendctur,acLampridius de_;

Seuero Alexandro in cius Vita his verbis commemorat

tauit per tentoria

r^sadiuuit

milites etiam 'vltimos

O*

Jegrotantes ipfe

carpentis ^vexit

& omnihus

necejfa'

feceratque Labienus in Bello Africano per Hirrium dcfcripto

SC ipfe faucios fuos^ quorum numerus

Hadrumetum

deportari

maximus

Quin ctiam non tam

vt militcs ad pcrieula promptos habercnt

fuit

pietate

iuffi^
,

'vift-

qui

in pbjirts deligatos

quam artc Ducunx*

id fieri foljtum fuifle crcdo

poft-

quanj

Of

DE COL- TRAIANI CAP-

II.

41

A euam fxuiflimus iJIc Hannibal apud Li uium lib. XXIII. cap. XXXVI. eodcin
pado e Campanis rocijs a T. Sempronio Graccho ad Hamas profligatis ^fiuciof
njehiculis tolli

portarique iuhet

>

Dabimus tffcrcntium authoritati , lcgionemdecimam tcrtiamfuifle eandcmj

quar prarfidio cx Dione in Dacia remanfit, cum &plurimiE infcriptiones in e5
Prouincia repertar,de hac legione varijs temporibus mcntionem facientes> idcm
fuadeanr , & ipfc Dio lib. LV. in Aug. ad ann. V- C. DCCLVIII. adhuci
imo fi cos imitari
fuo a:uo didam legionem ibi fl:atiua habuiflc teftetur
vellem, (^tinam nimij non efient) qui vetcra lcuiflimis conie^auris cum rcccn-'
:

Tranfiluanix Prouincix (quacolim parsDacias

tribus fiue dentibus fiue cornibus incuruis in planum

tibus conne^aunt, diccrcm

non exigua

fuit ) ujfigne

iacentibus riguratum, a legio-

aquilaparum

nis huuis XIII,

dilfimilitcr ornati
fuiflcj vt in

fumptum

Grutcrumrelatofoi.
^.

quo , flexiles

in

cireuli,

gura!

ob

clathros

VETER.LEG.Xnr
GEMINAE

donun

fubdita: vero quadrangula;

GELLIVS

OVF. VAUV^S

MXXX.

illi

militare armillarum

L.

fubiedo lapidc per

fi-

tuitioncrrij

Caflrorum, vt Vrfinus in vni-

nummo

co gentis Arria:
notauit
fed

fignificjre

quod propterea

ad-

poterunt
legio ipfa

Dacica vocata , vt num.

fuerit

117. dicitur
legifle

memini

me_.

nullibi

nifi (

qu for-

fan fuit erroris occafio) in_*

gloflemarc apud Laiiumlib.

V. cap.
F

quod

XX.

fol.

iocum

557.

ftationis

per

non

titulum aliquem defignare voluit

vt cx illiusloci contextuapparet.

Quiduis potius reportet ex Traiani

176".

,quam

liberalitate

con^tarium-, vt dicitur, potuit

vtrobique in principio

nam

militi

eodem pado

ille

(acco onuftus num."

cap. IIL

&

iterum cap. VIII.

proprie congiarium populari largitioni conucnit

Vt mihtari donattuum , Tacitus

donatiuum

miles

enim adorea donari ob aliquod cgrc-'

Romanos, quartario, fcu hcmina far-

gium facinus, vt moris fuiflc apud vetcres

ris collata, memorat Plinius Hift. lib. XVIII.

XIL addiEium nomine eius ( Neronis fcihcet)

congianum plehei j id quod &c Suetonius in Ncrone cap. VIL

explicat

lib.

deduBus

forum tiro , populo congiarium , militi donat i uum propofuit dec]uc noftio Traiaao Plinius in Paneg. num.
215. datumque
cngiarium populo , C^ datum totum , cilm donattui partem milites acceptffent
,

in

-,

Scio,

RAPHAELIS FABRETTI

42

Sciojfcmcl Capitolinum in Anton. Pio confudifle, congiarium militihus ac

populo deproprio dcdit

cum omncs authorcs,

fed

ctiam

illius

j^

tempoiis , diftin-

dum

Lampridius in Scuerotradit, ccngiartntn populo ter

dedt , donatiuutn militihus ter ) hune mcdia: latinitatis Scriptorem lequi, potius auget ofcitantiam , cjuam abufum vocis excufet j Scriptorem , inquam, qui
ftioncm retincant,

paullo infra a fe varians, propricquc locutus

fnilitihus

donatiuum addidit;

li

non tc hie

fubdit

congiarium vcpvjo dedit

>

vt Turnebus lib.XXV. Aduerf. cap.

donatiuum proftipendioaccepit j prout nufquam fibi conXIIX.

ftans,rurfus in VitaMax. & Balb. Voce itipendij pro donatiuo abutitur, vt
aduertic Cafaubonus ad fol. 15 i. verf. 25, Diccnt forfan , ipfum latinse eloqucntias parcntcm id fenfifle in Epift. V. Hb. XVI. ad Attic. vbi de Jegionibus
intellexit)

Macedonicisinquit, H<e con^ianurn ah Antonio accipere noluerunt: fed iurcibi

congiarium vocat Cicero , quod non vti ab Iraperatore militibus, fcd tanquam q
a feditiofo ciue quiritibus,vt cos ad fua figna fequenda aUiceret, oblatum fuerat
potuitque vcre congiarium in frugibus 6c copieftibilibus ofFcrri, abhomincj
yt ibi fubditur, pccunine egentiifimo
,

Parum integre ctiam , atquc improprie , rii

fallor

quod Xiphilinus

rctulit,

quodammodo adorationem
trahunt num. ii i ., prout fupra num. 195. alium Dacorum Regulum Traianuni d
de Deccbalo Traianum vencrato

ilti

ad Pcrficam

iam dixcrant Vt vt fenfus vcrbi ts^aicvvrlacLi adorationis vcrbum-.

admittat , vt etiam Godeleuaium rcddidifle video in Not. ad lib. XXX. Liuij
mio ex minus reccntibus Zonaram lib.ll. Annal.de hoc fi6toTraiani fcripfliie-,
tempore tamcn quo ifti ita loquuti funt , iam obtinucrat , vt adoratio Principis
adorafie

nil aliud lignificarct

quam

falutationcm

vt cxplicat Gothofredus in

Comm.

vnic dc Pra?pof fac. cubic. in Cod, Theodof tom. II. lib. VI. tit- VIII. e
Erubuiflent cnim profetSo Honorius ^ Theodolius iunior , Principcs, ille inter

ad

I.

non malos,

imo diuinos prorfus honores

fibi pr^efcribcre , vt ibi adoyatitri nojlr^ ferenitatis Imperium-, ^plurics eodcm
volumine fidcntia .^que inculpabili faciunt
rcperitur enim modo adorare
hic inter cgrcgios recenfcndi, nimics,
,

Principem

1-

vnic. de comit. &: trib. fcol.

modo

^terrtitatem

1.

de fabricen.

modo fcrenitatem Principis i de decur. & filent. modo purpuram 5. de re_.

milit. & alibi
modo muricem ipfius 1 6 dc diu. offic. Quod cum ita fit , dum
I.

1.

1.

loquimurdc Traiani aeuo

verba ex

illo

{xcxAo arripiamus, vti Neotericus

videbimus ) cum Ciaconoin vocc lahari cxpofliulat 5 ita enim,

vocabula accipicndo , inucniemus , quod adorationis vox , nequc_i

( nimis rigide, vt

vt par

eil

marmori , nequc ingenio Traiani conucnit j & cx Hifl:oricis potius contrarium

colligerclicet. Quod enim ad Hiftoricos attinet, cum adeo a Romana modcra- G
tione faflius ifte barbaricus abhorrerct, non efl:ugiflfet profedo poftcritatis notam
Traianus , fi ad id demcntias proucdus fuiflet vti ncc Caiigula , nec Domitia,

nus , nec poft eum Heliogabalus , Diocletianus , aliaque huiufmodi hominum

monftra eflfugcrunt j nec Lampridio adto noua accidiflct Hcliogabali vecordia
vt in Scueri laudem teftatum reliquerit,

/^ye

adorarifi <z>etuitj

^uum lam

cxpijftt

Ikho-

DE COL- TRAIANI CAPA Heliogalalus

adcrari

fugillationcm

tollit

Re^um

tnore

de qua

fi

II-

43

Perfarum, Humanitas infuperTraianihanc

ca (\\ix effert Plinius ad ampliilimas dignitates

promotus non adeo credamus) ipfe Xiphilinus audiatur j dicetenimj quod

amari cupiebat magts quam honore affici y paucifquc, fed plene Eutropius lib. VIN.
aloriam tamen militarem , ciuihtate 5 f^ moderatione fuperauit , itaut quod aliqui
Codiccs infcribunt adulatorium Martialis cpigramma LXXII. lib. X. tanquam
Domitiano nuncupatum dc Traiano ( vt alia fparfa reperiuntur in eo volumine ) didtum fuiffe , alij melius iudicauerint; eo quia Domini Deijue appellatio
verfu tertio contenta, propria Domitiani fuit,ex Suetonio in eius Vita cap.XIII.
;

ibi

lam

Pari arro^antH
yjtc ccepit

Dominus

nefcripto auidem

curn procuratorum

ac

^ Deus

fuorum nomine formalem di5iaret

nojierjic feri iuhet

fermtne cuiufquam appetiaretur

FruJirA hlanditi^

'z^enitis

epifio"

inde injiitutum pojihac

Aiittr

ad me

jdttritis mifcrahdes iaheiiisy

Dommum Deumaue

Diclurus

lam non

j^d Parthos procui

St

fum

lobis-i

ite piieatos ,

Sed

Kegum
Dommus,fed Impenttor^

fola bajiate

TSlon eji hic

ommum

iujiijjimus

Senator,

Per quem de Stygia domo reduUa

Siccis rujitca 'Z/entas

Hoc fub
Verbis

I.

turpes humiiefq^ue fuppiicefque

FiBorum

Vrhe

iocus loac in

eji

non

Marmor portremo,

PrincipCi

Roma

ca^iliis

Jt ftpis^i

efi

caueto

prioribus loquaris

tempus
Traiani retrodudtis , eam omnino cxplicat j & Traianum vti vidorcm fortcJ
fua vfum , non vero fupra humanum modum elatum , nobis oftendit Ait
Xiphilinus ^ e tv ynv 'csscycov kolj 'u^^iKvvnQcc^ .'utw, (p* proRratus ad ipjtuspedes
fme aduoiutus ipdus pedibus , veneratus eji , fiue etiam , adorauit Id equidem
fi

quaj

cffet in

verbis Xiphilini ambiguitas ad

vidctur prima facie referre ipfiffimam Perficam adorationem

ftratis

qua:

humi pro*

corporibusperagebatur,vtcx Herodoio lib.VII.,Valerio Maximolib.VII.

cap. III.

Plutarcho in Vira Alcib,

prchenditur

fcd

ex alio tranftuht

Q^jCurt.

dum ocuhs rationem capimus

,

VIII.

lib.
,

alijfque authoribus de-

cur Scriptoris

authoritatc in diuerfum fledamur

oculi igitur

prxfertim qui

nos erudiunt,

quod Decebalus & afleclse, genibus, 5c quidem vt plurimum vni tantuminnixi,

G erga Traianum in fuggeftu Tedentcm manus & faciem eleuant & prior ex ipfis
( bene Ciaconi typis expreflus , non item in recentioribus, in quibus perturbata
,

& confufa h(ec adio cernitur gcnua ipfa Traiani tangere velle videtur, qui verc
fupplicis & mifericordiam captantis proprius eft geftus
quia ncmpe vt adno)

tauit Seruius

dodillimus Grammaticorum ad VI,

cordix confecrata funt-i rri auris

Memorutfrons

Virgilij

Gettio-, digitt

Edo^.genun AdifriMinerua) itcrumquc

RAPHAELIS FABRETTI

44
lib. III.

^neid. ad

verf, 6^07. [

Genua amplexus] Pky/ici dicunt ejp confecraus a

CjntUus aurem
, Tf aurem MemorU i hinc efi

numinihus fngulas corporis partes

^ellit > t?* admonuit ; frontem Genio

dextram Ftdei , vnde pauHo

Mifericordi^ tiinde

hominis genuhus quttdam

f f : vnde

&

rogantes f Sc vt ait Plinius lib. XI. cap,

XLV.

SC alibi

hacfupplices Attin-

precantcs, aut precaturi, gcnua tangunti

yji^ioi W^tui^

Iliad.

verf.464.

tpuidem tangehat manihus genua,

pre,cari ,

ct-^d/^oi Xi^^vdjaojtd^

tangentes rogahimusf

fi

aj)c'

dum

precando; Thctis namquc

mentumbarbamquc

finiiha

manu mento apprehendens-y fupplex allocjuitur louem

& Dolon 5 Vt a Diomede mortem deprecarctur
f,asXAg p^x
p^f/ 'cja^fyii

genua tangit,

lib.

A. verf 501.
Iliad.

verf.454'

Xi^yyscda^.

ipfum eratt harham

Tangens

forte mifereatur.

dextera

A ^-a/tSyc/o?

n verf.^j/J

Iliad.

eXgwV^,

addcns hac occafione, penes eundem, vltra genua,

vnatangi folitam

AiVyeaJi'

Cupiens

Genua

prafenti pignore firmat

rehgio inef ohferuatione gentiurn

Uc
T^^voov

animum

tangimus frontem^

genua

/t5jo riiixleTo

\i(^oi

Deum ,

njnde njenerantes

atque

apudHomcrum,

r*epe

pofl',

tangum

h<<c

<,

manu

rohufla

precaturus

Plautufque in Afmaria

III.

acft.

hunc morcm

fccn. IH. lepide ad

rcfpexit,'

Pol hodte nonferes-i nt genua conjricentur ,

paulloque infra

T^untfuam pol faceremy

atque in Rudente
fiunc

ni

tam

nequittr fricares genua

-,

fc. vlt. aft. I.

tihi

ampliBimur genua

& fic Claudianus dc Rapt. Profcrp. lib.

egentes

opum:

I.

gemhufhue juas cum fupplice fctu

jidmouere manus
ac grauius ( vt fa^Jum Perfei PauIIo yEmilio fe fubmittentis poftulabat
lib.

XLV.

ConfurrexitCOS.

iujfu federe

alijS',

progrejfufjue pauUum

Liuius

introeunti

Regi dextram porrexit, fuhmittentemjue fe ad pedesfujiulit^ nec attmgeregenua.

taffus', introducium in tahernaculum-, aduersiis aduocatos in concilium federe iuffti
pariteiquc Plutarchus inMarcell. T{icias adfftens

venua Adarcelli tangens , pro ciuihus

fleuit-, ac tanclem

ac primo loco pro inimicis fuis-, deprecatus

atque iterum in Pompeio, f]ypf.eus homo confularis reusfa^us

halneo ad

cxnam

euntem-,

cum

Marcium

rogantibus,

Ss:

dcre recufantc, ac cx Zofimo

tangcntc

Sed prx

caetcris &:

&

ipfe-,

efi :

Pompeium^ g

hb. IX. dc

lib.

lib.

VIII. de Valeria &:

ma-

Appio indignas eiufmodi prccesfun-

IIL de luftina

vnum non iam

Thcodofij intcr preccs genua

ex Poetis

fed ex vctcri

marmore

"

CP*

ohferuajfet-ifupplictterquegenua tft^gens inuccaffet.

Alia huius moris cxempla habemus cx Diony(io

tronis

manus

fubij-

DE COL- TRAIANI CAP- IINoui

Ecclefiaj Caftri

fores

A riibifciami^quodad

Ad XX. ViS Flamini5

{iuc,

45-

& excerpfi^Dacum ca-

obferuaui

tenatum exhabitu TraianofortalVe fupplicantem cxprimens

.

Aliud, mutje pariter pocfeos,

Thctids louis genua tangentis
g

vtvmdiv^amobinhonoratumab
Agamemnoneiiiiumimpctraret,
adnotauiad Exphcationem ccleberrima: Tabell^ anaglyphje Ihj

cxcidium continentis num. 14.

Quamobrem nedum
c tionem

illam feruilcm

proltra-

non

vide-

nius toto corpore procidentium,

humi repcntium led

neque aham , quampermanus
&c veluti

ad tcrram demiilas

& ado-

fieri ,

rationem pariter vocari monftrat

D nobis Plutarchus
nefiumadmifit

nanfque
hb.

1.

fe

in Avtoxcr- fJic cjwilem

Ifmeniaf adorAre iujfus

eutn fujlulit

XXXI.

cap.

Pclopidasfcihcct) nihil in fe inho'

annulum

itajue fpeciem adorantis prtthuit

m forma

fimulatajper

tenam proiecit ^ incli^

Concordat yh'anus

ante fe in

Kmeniam

adorationis

fcd ita

fadum

& Pelopida: magnanimitatem ac

falVdS Pcrfici contemptum, hlentio prstermittat
& ea laude qua Plutarchus
inuoluit

vt vnice Ifmeniac gloriam tribuat

conrtantiam ilhus honefht, Aehanus meticulofam Ifmeni.-e fraudcm potiiis

oneret

tacita

quoque

focietate legationis Pelopida^

Quam.u"s etiam ,

ii

ternc,

contadum ilcxis gcnibus in Columna habcrcmus; adhuc

Neotcricus adorationis vocem mittere debuifTet, fi non plane iniquus Traiano,
quem fuis fcriptis ornandum fufcepit, videri voluiffeti dum ignotum fibi Duccmtalis vefani.r non iniimulat cum prasfaro prorfus habitu Rcgulum Pertc

pedum

Imperatoris

farum ad eius pedes prouolutum

vidit

Vaticano ad vfum fontis ad laEuam

XXXVIII, Ego autcm ex

uertifle

puto cx iam

dito authore,

rei afpe^^^u

non

div^is )

quod mireris

5t fuis notis illuftrauit in

ftatuas

Antinoi inter

verba ipfa Dionis

difficultcr,

rne reperifle

mehus

Rom.

qua:

Sarcophago
Antiq.

fol.

Xiphihnum m-

ipfo Xiphilino, licct dcpcr-

conhdo Ihntque hxc-,fedentijuepro

\

confpeBum venit iP* concidit tngenuA , manufque tendens precatus eft ;

vndc nam amice hoc habes , inquies ? Ex ipfo genuino Dionc lib. XXXX, vbi
Vercingctorigis fupplicem ad C.Tfarem acccffum , Decebali ad Traianum
tril?unali tn

<3

prout vides,in omnibus vt

ille

ouum

ouofimilem, ijfdem

cPEteroqui arroganti^ &: ambitionis

viuens aflcquutus

ex Dione

inuidia vacabitj huic

lib.

dcfcribit

verbis5& tamen

immodicus, diuinofque honores adhuc

XXXXIV. & Suctonio in eius Vita cap. 76-

qui vujue ad reprchenfionem amicorum comis

>:n:

popu-

laris

RAPHAELIS FABRETTI

4^
laris

fcmpcr

clTe

voluit

taUmquefe Imperatorem prinms pr^huity (6 aurca

ipfius

'Iji

inquam 5 virtutis pra:mium 5 iuftaque vfura gloriae , in fuperbiam impietati immixtam accipietur \
Vias fternere prsecipuum olim militum fuit munus, vt ex Tacito Ann. lib. I.'
verba

quales

ejfe fihi

Imperatores priuatu! optafjet

huic

J\4anipuli ante cceptam feditionem TS^auportum mifji oh itinera ^poniesi, cx

lib.XXXlX. Fkminius COS nein

militem haherety l^iama Bononiaperduxit

otio

itemque ex infcriptione Aquileienfi apud Gruterum 5

apud Lucium meum inter Infcriptioncs Dalmaticas

jirretium

Liuio

& Spalatcnfi

IMP- CAESAR' INVICTVS^ AVG

ACVyiLElENSiVM- RESTITvrOR
ET' CONDITOR' VIAM QVOQyE
CiEMlNAM A PORTA VSQVE AD
P O N T E M PER TIRONES IVVEN
TVT- NOVAE- ITALICAEt SVAE
D I L E C T V S POSTERIORIS LONGI

TEMPORIS LABE CORRVPTAM

MVNIVIT AC RESTITVIT

Grut.pag.CLJI,^

'

MILLIA PASSVS
SVNT CLXVII- MVNIT' PERVEXILIARIOS LEG VII- ET- XI'
ITEM- VIAM- GABINIANAM
CVIVS

VI AI

AB-SALONIS'ANDETRIVM'APtRVlT

ET
iraut

MVNIT PER LEG

non aliundc prscipuas

VII

&: nobiliores Vias, Milttares

quia militum opcrefternebantur

adquodme

Lucius pag.3^.

didas putauerim ,

ducit locus

ille

nifi

Qujntiliani lib,

&Jiratum militari iabore iter fcepe deferimus compendio duEli

Omnia iftorum militum ( quos Stratores Viarum vocat lofeph lib. IIL AAwa.)
minirteria in vnuni ibidem cogit idcm author , agmen Vefpafiani aduersus
luda^os caftra mouentis defcribens, Po|i hos , Stratores Viarum ihant , qui a^aeris
II.

cap.

III.

itaque

tnaligna corrigerent

.i

&

afpera compianarent^ fyiuafque ohjiantes pr^cidercnt

ne

Huius , inquam, Viarum ftraturae imaginem habemus non femel in ColumnS primo fcihcet num. 191. vbi obftantibus
arboribus prscifis, folum hgnis apte complanatum , mox glarea dura jiernitur >
quas hinc cophinis inieda , inde hgonibus difpcrtitur. Et tamcn hoc filcntio

perplexo itinere fatigaretur exercitus

inuoluitur,

&

fylu:e abfciflioni ad tollendas infidias attribuitur, quafi

Exploratoribus caueri poilit

vel iter

fufpcdum

& periculofum deuitari

non

Hoc G

idem opus complanationis, atquc adeo marginationis Vi<r, repetitur num.x 5 i

( non caftrametationis , qu iam abfoluta apparet num. 252., imo ex crdibus
introclufis illud Oppidum videtur ) fad:um fortafle a Romanis ciuibus ahcuius
Coloniie Pannonicae incolis , vt corum habitus , 5: calceatus , Romano fimihs,
fuadet : nam neque Pannonij vti cxertis brachijs cfTc poflunt ( habebant enim
5

hi

DE COL- TRAIANI CAPlk

hi tutiicas manicatas,vt tradit

defcclu

prout cx

fcmorum

Dio lib.XXXXIX.) ncque cx eodem rfjanicarurn

ac tibiarum nuditate

vnquam donatos ob

Laureis Coronis militcs

pro Dacis haberi debent

egrcgia facinora ( vt dicuni;

Intcrprctes dc coronatis ilhs

num. 27 1 .) nuhibi

vfum Imperatoribus

Senatu concedi, cx Suetonio in lulio

ipfis a

47

II-

fciam

vidij cuin potius

>

laure

cap.XXXXV

exotnnilins decretis ftbi a Senatu Pcpulo(^Me honoribust non aliud ant recepit aut;

qumn

-vfurpatiit li(>eHtiUs-,

Ciuitatc

magno

Pompeio

illi

gpfUnda s vt paullo ante

tus kure^e perpetuo

vidorijs clariflimo,

& immensa

liberi,

poteftate a

ci-,

Uibus ornato,feftisfollemnibusdccretum fuerat, refercntc Dione lib.XXXVII,

tit.

Pompeius Viclor

Qkxo igitur pado hoc geftamine infigniri potuerint

grc^arij militcs, fuggcrct fortaffc nobis rertulhaiius in fuo dc

libello

vbi

& de hac militum U de alia

,

hic fcilicct in dunatiui difpenfatione

fiuc

milites laureas

Trihunorum

Coronas

ibi ex principaltum prifrietntum exultutione^

aflumpfillc, ibi

reliBts armis

Miliris

popularium num. 140. apra loquiturj

ex niuntcipalium follemnitatum proprietate

Corona

ijdera.

lib.

& vbi ex Hcrodiano videmus

ll.hts creditis milites tfu^fu

pomparum hahitu

laureati procejferunt

quoque

&:Iib. VIII.

quin exercitus etiam qui Jquiieiamcircumfederatpacato hal?ttuprodil:a.t Umeatusy

tunc non

D runt

cum

armis vt hic

lcd

ijs

depofitis

>

vt reliqua

pagana turba

i&^c ofFe-

Inlurtrationibusetiam exercitus,monet nosquafiobiter Plutarchusin

Corona mOgniri foliros, qm enim pr^lio IT cadefacia

hofles viajpnt , ij Mirtium ijlum , CP* terrilfiiem triumphum ducehant , iauro
( rf (clet in iufirattonil^us exercituum ) arma Cp* liros muitd coranantesf quod Sc
hic vidcre ci1: in illis militaribus viris , qui circa Traianum intra Cafirorum_.
ambitum facriricijs luftratorijs afTiftunt num. y6' &c 265. qux tamen obfcruaj tio ( vt vcrum futear ) deficit in militibus ad vtrumque latus Traiani in facrificio
Ivlarcello

milites laurea

iimiiinum. 187. ,nonaIia vt putodecaufia,

quam

exfcalptoris incuria.

Hxc tamen cxtra ipfius facli fidem ac fpecicm dicta puto: namCoronx,dc quibus
.'.

loquimur , non ex lauro , fed minutioribus

fohjs, imo, vt videtur , germinibus , ocuhff que tcrnarum quiquefoliarum confi:ant, in
hunc ferme modum &: magnitudinem ; pcrfimiIesCorona?illi,quam oleaginam efl^e,

PAX infcripta docetin nummo

A

apud Gol-

V. DCCXXV. QiKirc , cum

Coron:^ etiam huiufmodi intcr epinicia nu-

tzium ad

<;

merentur

ira

enim

Feflus Oieagtneis coronii

tnumphantiutn itebantur-y quod Minerua Dea helii ejfft putahatur\ &C

Dionyfius lib. VI. occafionc belli cum Latinis ad Rcgillum dehclhtUT umfacri-

miniflri

fciumfpiendtdum quod P,R.

^intilihus pemgity qua die
[acrijicinm tranJutBio

ejuotannis per proceros equefiris ordinis liros idihus

h^ec liii vicloria contingit

Pr<eter ot/tnia vero poji

eorum , qui equos hahent ex pullico^ aui per trihus

(jr

centurias

RAPHAELIS FABRETTI

48

rias dijiin^it ordine in equis

oUaginx

fnagnum

ad quod alludit Plinius

frdehuit

lib.

(^uaji efugna redeant^ coroHatifronae

XV. cap. IV.

turmas equitum idihus

-i

>

lulijs

Ole^ honoretn Romanamaiejias

ex edcoronando: item minorihut

Putarem propterea exindc vidlori^ alicuius paullo ante parta:,

forran naualis , cclebritatcm fignificari , quemadmodum & Auguftus ex

triumphis ouantes
&:

lehuntur omnes

Dione lib. XLIX.

ftauali pr^elio

lib.

in

pr;Emium Salaminiae dc

XIII. cap.

Pompeioprope

Scx.

vi^otihus etiam coronam ex olea dedit

ac Themiftocli

Herodotus

cum

poil nauale certamen

clalle

CXXIV. Nec enim

MeflanantL'

vt olim Spartiatas Eurybiadi

Perfarum

vi(^oriae, fecille dixit

defunt coniedura; naualis hoc

quarum pr^cipuam prsebent roftra illa inj

ornatum aquilarum aflumpta, primum fub num.i^p. ,&proximein concione
num. 167. : concinit quoque nummus Occonis in Traiano pag. 15)8. IV, conBello vidoricE a Traiano rcportats

Tulatu cufus

fimilem

cum Vidoria pror^

nummum

II.

nauis infiftente

fuo confulatu

edidit,apud Patinum inThef

demum

indicium habemus cx

exemplo Titi

VICTORIA NAVALIS

Csefaris

qui

infcriptuncu

Numifm. Med. Magnitud. pag. 148. Aliud

mcntione Coronarum claflicarum hoc Bello

Dacico diftributarum , in infcriptionibus apud Gruterum fol. CDXVI. & fol.

CDXXX. j. infra Cap. VIII* infcrendis Claflcm cnim inftruclam Traianum
habuiffe, (prout de Augufto inprseparatione Belli Dacici fupra vidimus ) tot
.

naucs frequenter occurrcntes probant : &hoc prseter ,in lapidibus apudGruterum mentio extat de claflibus Mocfica Sc PannonicS , quse circa Dacianu

toonem habebant pag. CDXCIIL

6.

^ DLXXV.

i.

Quod autem Plinius fupra mcmoratis verbis innuit, minorcm nempe olcaid exprefsius Virgilius Aeneid.V".
ginae , quam laurc^c coronsc honorem fuifle
j

apcruerat : Innautico enim certamine, Acneas Cloantho qui primas

aduelat tempora lauro

qui vero fecundas Mncfthcus

is

tulit, njtridi

lindi euinBus

ol

ua

quoque in triumpho milites laureatos inccflifle fcio ; fedhic

ad prxlium educuntur , non vero triumphali pompa circumferuntur , vt patet
Lorica qu hamata dicitur num. 1 47., eft vcrius fquamea, feu pkimata nuncupanda alias corruct difTercntia Authoribus cognita intcr vtrumquc lorica
inducitur. Alias

*,

genus , quos & fatis confpicua habetur in Columns bafi , vbi hinc fquamejL^ , i
inde hamata , Italis giacco^ interaceruos illosarmorumadamuflim eftigiaturj

quos male ad num. 7. Expofitores tropha^a vcrtuntj trophaa enim exNonio

grammatico fpolia capta fxa infttpitihus appcU.intur ; hsec vero aceruatim congefta arma fpoliaquc , propric cum Silio lib. VL diccnda funt
monumenta trtumphi
poftquam cnim inter triumphi fcrcula delata erant, domi triumphantium , vel 6
in Dcorum tcmphs aut in aliquo confpeiSiflimo loco ( vt fub triumphali hac
:

Columna ) collocabantur ; vt ex Authoribus tritum eft

Antcquam manum de tabula tollam , non finam inoflfcnfam

tranfirc naui-

gationem, qua num. 243. diciturTraianumcum fuoexercitu AdriaticumJ

tranfmifilTe , & quidem anni tcmpore non fatis commodo , ^ mari nonduni
tuto,

D COL- TRAIANI CAP-

II-

49

(qui circa dimidium mcnfis Sc^

^tembris contingere {blet) tranfmiflioni cxercituum opportunum definitVeintra qua temporis cxtrcma nequaquam nos verfari
l^etius lib. V. cap. IX.

Maij ad Arfiuri ortum

,<^uaic ab Idibus

A tutb

>

demoridrant cucullati

milites ad frigus

illi

Totum hoc

& pluuiam arcendam

vt fequenti

quod magis mirerc) commentunrL, 5

originem ducit a naui iila 1450 qu^ minime fluuiatilis cx malo&anchori
B vifa eft verum non tanti id eft, vt credamus, Traianum fecuro itinere reiicio ,
anno fupcriori ( vt fatentur ) iam trito, maris cafibus , non magno vix com
pcndio , fcfe obijcere voluifie eo maxime quia , initium nauigationis defumitur a num. 13 i. vbi Iftrum agnofcunt , itaut non fibi conftcnt , dum iterum ad
oram Adriaticam Traianum reducunt Si igitur labore pedeftris itincris Traianum leuare volumus &fedentariam expeditionem promoucre quidni dicere
nunii 144. fubiungitur.

')

C poflimus

illum paullo vltra Tergefticam per fluuios

Danubium

versiis

naui-

cum

anchora num. 143. denotarc poftremam Traiani

ftaiioncm ad Danubium, per marinas naues , quibus frequentabatur, aptillimc
a c^Bteris minoribus fluuijs , ciufmodi nauigioium mcapacibus, diftindium., ?
gailej

S<:naUdm illam

pluraautem Oppida, qUje Traianus

Colonias , oftendit ipfe obuiam procedentium habitus

lllyricas

ratoremtogatum&pacific^incedentemcum
cxcipiendi, fublatis

more

/4fmy2<ff/

nec

facrificijs

falutantiiim dexteris, vt&:

Caefare gcllifle ortendit lofeph de Bell. lud.

hant

Romani nominis

pcrtranfijt,

lib.

propemodum&hic videmus

( ita

diflfimili

plaufu receptum

niorum Hadriani , quibus

j4(i

Bithynite , Cilici<e

iocis

cum

Antiochenos

Tito

XXIV. ex ajtroque tia

Hifpmia ,

lib.

ViJJ.

immoiahmtitr:

Columna

mos Impc-

dextras cumfaiutatione tende-

ADVENTVS

eius

Gaiii^

hac

(^Thracite fignificatur

tant^ty Moefi^e-t

in

vel

C. lulium Cccfarcm a Gallix Togatas

fuifle

multitudo ohui*mprocecieba,t'^hojiijeo^mnil>iis

rusvbiqucpro vidiimaeft, tam

&

atquc acclamationibus

VII. cap.

Coionijs bc Municipijs, fradit Hirtius de Beil. Gallic.

f.

fuifle

quam

in

cum

ihcrts omnis

&quidemtaucopia iila num-

Afnc*^ Jiexindrt^

Itdi<e

luie<t

per Pfouinciam

Ara,bi<ey

Mtcedoni<e

Miure-

adaram libantcm,

ponc quam taurus procumbit , dc Imperatorem fubla a manu accedcntcm.

Hunf efle Pacificatoris habitum ex Qu^intiliano dixcrat Neotericus ad num,
186., iteratque ad num. 258.: attamen incertus iile Qajntiliani locus , quem
puto

XI. cap.

lib.

Pa.cifca.tor folet
prfltettfo

diflentit

-,

III.

Orat.

Inftit. intelligi

fit {P* iiie Ijabitus

qui

ejfe

in^ntuis

hmnerum dextrum capite , hrachio ah aure

poiitce extendit t vcddc abeo, de quo Ioquimur,geft'i

(^ui inciinato in

manum infejio

Traiani vel Hadriani ereda ceruice ftantium , nec dexteram exten-

G dentium, fedleuiter attollcntium

quo vidcantur
fecijfe

Maieflate manus

itaut potius isgeftus hic agnofcidebeatf

fdemia turhd

folarcntur

PcrRus
Sat.IV.

ad hoc vt populorum acclamationcs compcfcerent

<^is

eofquc bcnignioribus tai^

c6 magis quia pacatce iam Prouincia: inuifebantur , ncc pacifi-

catore

RAPHAELIS FABRETTI

5-0

catore opus crat

Logus Strabonis

cui noftra

ha c conicCtnn.

fiuuialis

naulga- a

mj^na tx pane per Jiuuios

in Danu^tum curjuw haUc per Jiadi ctrciter MCC
i aaitilonem ts Ttrgefix
tn taf, ita>ftum qu<e tn Italiam ducit.
Penes Segefiicam , ej} Syjcia (p* Strmium ,
iib. IV.
hoc pado definiuerat ,
Tcrreftre autem interuallum idem Strabo
OcraautempArs eji Jlpiumfjumillim<fy qud <*d Carnoi accedunt ^(Sf per (^uam ah
yiquileix currthui portantur merc^s ad locum , cui nomen Pamportum ; tter jtadit- B

tionb innititur

H^c

etUib, Vil.

is

ifja nsiut-t!0

rum non vttra CCCC ; hinc jiuuijs ad Ijlrum <y* addtas ei regiones deuehuntur
Vt icitur fuprd per rcpctitas Caftrorum munitiones dies itineris cnumeratos
,

diximus

ita hic

forfan per trinjm hanc fluuiorum

cum fuis liburnicis

expref-

fionemjveltriumdierumfpatium, quibus conftitit nauigatio, vel totidenu

flumina ad defluxum in Danubium inferuientia, artifex fignificauit ; quorum
vltimum , Sauum cfi^e dicemus , Expofitoribus licet incognitum , non Drauum, c
quod inter paucos memorant i tum cx enumerationc praedidarum Vrbium
qu2C ad ilHus oram fitae funtj tum forfan,vt Oifelius voluit ad Tab.XXII.
fui

TheCauri

ex

Traiani cdito
dextera

nummo

X. per Dardanicos populos in honorem.,

cum matrona

ad cius

ftante

cui lauri vel oIcje

mcmoriam dum ad Dacos

ramus in

proficifccrctur per

cam prouinciam tranfeuntis, Sauo fluuio vel conterminam >

vt aliqui authorcs

contendunt, velcerte haudlongc

diffitam . Vcreor quidem, ne

coliigo,idquodin

reprehendo, mihi

alijs

viciffim vitio vertatur

ratio fufcepti

dum minutius haec

veruntamen

muneris nonfinit,

vt ca,qua: aliquid

momenti

habere videntur,inta(^

dimittercm;

cum

non animi
morbo,
fed
ftudio veritatis, ad contradiccndum

inducar

fatis

JF

enim multa-i

filentio inuolui,

ne morofus

planc, bc importunus

apparcrem

CAPVT

DE COL- TRAIANI CAP-

CAPVT

III

III.

De ijs qua^ correflione non indigebant

eniendatis

hoc

totius

antiquitatis promptuario, multa prjeclara

^''cluti

&

mandarunt quotquot fupcriori

(kculo humanioribus ftudijs dcdcrunt operam Vt igitur illos,
5c inter eos Ciaconum ( quamuis in ahquibus lapfum , vt vidimus ) haud fatis miror , quod luccm plurimis obfcuritatihaufcrunt,

fuis fcriptis

bus attulerint

tionibusab corum
ad

didlis recedcre

hdem hiftorii^ conducunt

D ne nobis

in

pra^fertim qu^ltionibus, qu.-c nihil

& non tanti f mt

vt fapicntioribus obftrepamus;

X. cap.

iJiud Fabi| Quintiliani Inllit. Orat. lib.

tnen modcjio ac circumfpecio de tantis

pleripjue accidit

tur

iliis

damnent

qtt.-e

ijirts

^ ambiguis ra-

loco duco, infirmis

ita piaculi

I.

rcponant , Verunm-

iudico pronunciandum

non inteUigtmt

dcfumptum , de Callimacho grammatico ,

cjuod cx Strabone

rtf

efi y

lib.

quod

VII. vide-

Homeri

audaci &: inepto

-,

corrc-

dore , cmn qu tgnorant ipfi-i ea Poet^ exprobrant mctuere enim debent Critici ,
mortuos, aduersiis iurtilfimam illam Solonis legem , carpentes , vocem ab eo
I auditam , qui manes dcfundi euocauerat, de qua Plutarchus inComm. ds_.
Gen. -ocr. to.' aVjVnTO. ^,) x.iffti' , non mouenda ne moueto
Jv.\<;k^ ^
Iftius gcneris (^{q oftcrt in prima ipsa pagina deprauatio infcriptionis huius
:

CoIumnjE

Jn eo cnim loco vbi lacuija vilitur in vltimo vcrfu

tam Lipfius de

Rom. lib. III. cap. VII. qulm Gruterus pag. CCXXXVII. 4. , Erizz.
de Numifm. in Traiano foi. 314, , Panuinius, & alij, hucufque legerunt
TANTiS OPERIBVSiatNeotericus RVDERIBVS nimis ambitiosarepo-

Ivlagnir.

nere volu't

vt

nuUo meliore prdedid^s authorc ,

ita

vt videtur , nulla

genuin^

phrafeos clegantia, vel loci capacitate adiutus : recla enim ratio fuadet, vt potius
opera

quam rudera dicamus

nam

fi

hic

non fucrunt rudera reieda ,

fcd terr^u

antea intada ampliationi Fori Traiani ccITit, aliocjuc poft cffoifionem translata
fuit

cfle

vt ipfa infcriptio

fcimus

mons

non

t9* /ocuf

5c

quadi-at

ft egeftus

plurimi Scriptorcs tradunt

ita

derum accruo )

fcd congrucnrius

cxplicatur

iam comperti

ficfli

relido

hiiloria

& aliorum Iciiuram corroboremus

improbabilem folum

certe in id

quod

adum

diccrc tantis ruderihus declaratur quant<e altitudinh

(huiufmodi cnim

infcriptio

bcnc conueniret ipfiru-

ncc immutato vcrbo

Vt vcro mcchanica

OPERIBVS

>

demoftratioiie Lipfij

irtamquc noui vcrbi fuppofitionem norL-

vcrum ctiam impolTibilem oftciidamusjcxadam

loci

facicm

RAPHAELIS FABRETTI

5-1

&

Romani pedis , literis in longurn

facicm fubijciendam putaui, cum menfura
an bcuna , qux extrcmas illas litteras fupelatum applic^ntla j vt expcriamur,
vnico clemento,
rionbus adamullim refpondentes interiacet,longius, quamuis
repofititium hoc vcrbum admittat.

musiiliAuthorem
RomaeVeterisinter AtlantesBlauij
fol.

qui

4-)

& du-

TISOPERI
SEyDEB.

plicem receptx le<aioni Hteram ad-

EX

dit,TANTlS

COLLIBVS

ex

Boillardo vtputo

'

Antiquit. par. lU.

pag.

8-

putidiiis

'

adhuc

>

<

>

pedum III.
Oifelius fuam ledionem deprompfit ad

>

>

>l

Scala

fupponens, vnde

&

nummum

huius Coiamn.x Tab. CVII. num. 8. ; vt alium taceam, qui &c ipfe in eodein
luto hsefit , mihifane non nifi cum laudc memorandum.

Lapfus fuerat Auditor,&DiaIogi{h

de Milit.

Lipfij in eius tracl.

Rom.

Ijb.

IV. Dial. V. vt ipfc arietem crcderet fignum illud nurn. i8i. oblongoferculo
prope aquilam Icgionarcm impofitum Lipfius tamen, vtiteftis oculatus, illum
.

per hGEC verba cdocet, de oue

mrentis

Nil moratus

Romanorum

es

fmfira,

nnm

lnpus

e[i ,

authoritatem Neotericus

Lipfij

figno, repofuit, repetita ex Ciacono

antiqnittis bcllum fttfcepturi

Fecialem mtttebant

0*fcts ofiginem

arictem pro lupo, veteri

illa

ratione Diogeniani

^a/ arietem

adducium

fines immitteret) hoc fgnificantes paEio^ ciuitatem zj' agros illos hojiilpus

fore

&:

cxigcbat

tamen neque
')

nec fida

ftatus bclH

fcd viua beftia pcragebatur

fimulachrum , pidura?,
tioni refpondeti illud
(

iam proucdi hanc

hic

namque

enim

ita fc

erat

aliorum contradid:ione
fuit
tio

, illi

diclo Piinij c diamctro

ita

compafcuam

formulam ampliiis

nec denique in lapide incifum

eft )

&^
credcre , contempta

Nupero

HiEc quidem lupi intcr

cap.IV. dc aquilis

hojiium

habet,vt hic videsj

multotics in re aperta caligauit

plufquam .xquum

fccialis

in

5^ egregijc huic interprcta-

poftquam non fcmel hoc mihi facicndum

piclor

Romani

Interpreti

Romana

vifum

figna rcten-

opponi vidctur lib. X.

loqucntis, Koman.s eam

lejiio-

nibus C' Martus in 11. COS.fuoproprie dtcauit ersit

t^ anteaprtma cum cjuattuor a/ijs , lupi , minotauri ^
:

tjtii-)

aprijuffn^uios ordines anteiUm

paucis ante

annis

DE COL' TRAIANI CAP^

foh

annis

in aciem portari capta erat

rius

tntotum ea abdtcaun .

lem

dc qua Plinius

figna cohortium

5-3

nliqua in Cajlris ninquelantur . MaIntclligendum igitureft,abdicationemillam totaj

minime duraffe, imo

vna

, fi

III-

& folitana

aquila

vix vncjuam occapifle

,

, (

nam

vbi

& nihilominus cohortes fub fuis

qua:qux fignis ? ) Aflociat aquiijE Lipfius priEter lupum hunc noftrum , fphyngem , draconem , aliaque ex nummis , vt ait , ac lapidibus Ridet fane per hxc
.

verba Steuuechius ad Veget.

iupi

a!f

magno

njiro

ipjo

aliabellua, elcphanto fcihcet

mimo

confrmatus

njicerit

ejl-,

tradit

plina Traianus reftituit

lam vero fi

vk mmotauriy
na editd

exercitus

Cafans

popfcerit opponi elephantis^ eofjue

iejrio

de
ita

'^rtgie

cauffa, "lephantcs in fgna hfiic legioni conjh.itttntnr

cur non, inter ea qusc ex vetcri difci-

etiam figna hxc

inuchere potuit

de lupo hic videmus

Appianus lhC\m\.

& contra Plinium hoc fjret

c Et nouum
fi

cohortium ,

tenut

in nfexillis depicia njidt^

At rumpatur licet j

vt quinta

nunc etiam ea de

ac

XXII. Vix rifum

cap.

Muno oLm abolita )

fgna (
quem non nomino
,

aliaijue

lib. I.

non quidem

vti totius legionis

CQd

Lipfio (^ Grutcro

quibus parum aut nihil debet, contrarium

fe

ftatuitjcum fuopericulo idfaciat,quoquomodotolerandum- SedCiacono,

^cfiipfe largiter peccaflct, pailimcontradicere, excuius contredatis fpolijs,

D vtolim Muf^ ex Sirenum pennis

foliduai acceptum ferre tenctur

id

coronam

fibi

parauit, cuique totum &:

maxime ingratum vtmihi,

fic cseteris le-

gentibus, futurum cenfeo: quanto ertim rectius, honeftiffimus fencx Palmcrius,

Cafaubonum

pluribus fupplens

in

Notis pr^clara cruditione

refertis

Athena:umi opufcuium illud fuum , veniam quodammodo cxpofcens

fima hac orationc clauditj non dubito
%

mfolens 'videtitur

mi

in

lecior candide, plu-resfore-,

his\ad Athentnm

diffemire-.fedcovitcs-^metanttmXXX,
Vffus

eji

refiant-i

fimmi

non tam bene

me

filentio

t!P td

meo

approbajfe

tllius njiri T:oXv/j,xQeixti

centies plura-)

litaffe Tri l^/g^o-x^ici^j

qnam

omnibus

z^

Crnunc

qui it puto duo

'verbis exprejjis profteri

a^y^ivoixi/ 7/iirari-,tP'

in his Excrc't:itonibu(

me adnotajfe

publtce tpjiatnm hoc loco 'volo

Hanc

irt

njiro tali^

quibusmihi

'vel circiter locos notaffe ^ in

c^teros-,

ciuilif-

mirum O*

cjmbus

T^otis f<<piffime a Cafaubono

fed

'vel tria
,

ad

me

eius T^^^tis

me

milUit

in cfteris
didicijfe

plures forte mirahtintur

itaque loquendi

formu'am

optime moratam cuicunquc in exemplum proponimus, qui in dociorem fuum

cornua obucrtit, quiqueei, a quomultoplusrecepit quam contulit, iniquc
eft

iniurius. Pollicctur,

inquam, Neotericus

in Priefatione

appcndices Si

Notas Ciaconi altet ifcis fe indicaturum: Vnde videamus quam

friuole magnjficum hoc promiflum in pluribus impleat j &: ad examen eorum
G qua^corrcda velfuppleta duuntur deueniamus.
^
Vtquid, amabo, rationcm quam Ciaconus fubduxit dc proccritatc ftatua: Traiani num. 14. argumento altitudinis compertx pcd. IL vnc. IV. capitts
a 'vertice ad mentum nouies rep.icatiE \ ifte abfurdam, tc impoflibilcm prsedicat,
&:ad feptcm cum ^g , fiue cum quinquc ex fcptem partibus altcrius reftringit \
(tot emm efient fi 1 8. pcdeSjad quos dicit redire ex Ciacono ftatu.T altitudinem,
corrci^iones ad

per

RAPHAELIS FABRETTr

5-4
perped.

i. vnc. 4. tliuiderentur)

defcnfionem

poflumus

inire

Quo

plura quippe funt, pcr qua: Ciaconi

eo minus immodcftiam increpationis fufiincre

debcmus. Et primo dicam, Ciaconum non nouem integra capita altitudini

huius ihtux dcdifie vt Nouitius aflumit , &c ex thefi malc intelleda auget hypothefis crratumj fcd tjoitetn moclulos d "vertice adrnentum: per hunc enim loquendi modum , cruditis fatis perfpicuum , exclufa remanet ea particula , quas
crtfupravcrticcm capillorum in reflo faciei ftatu vfque ad (i^iy/uicc , feu fum- b
mitatcm capitis Itacnimpcrpetuodillinguit mirus illc pidor , &fimuIgeometra Albertus Durerius cuius propterea notiones impunc Ciaconus vfurpare potuit &: cx VI ac proprietate ipfa Latini fermonis , njerteXy nonfumraitatem ^ cuhnen , fcd locum circa quem fit rotatio & conuerfio, defignat qua
ratione Virgilius hb. I. Georg. verf 242,. ca;h vcrticem, non eam partem
nobis e diredo ?c ad pcrpcndiculum imminentem, fed polum vocauit , ol;li<iuus q
.

verteret ordo

quafe fgnorum

ibi

Hic 'vertex nobis femper fuhlimis , at tllum

Suh pedthtis Styx atra \idet , 'nxnefaiie profundi .
qui fegmento ilH
, iuxta Albertum Durerium ,

Sic igitur

Ycrticem interccpto

in figura

odocapitum

fol.

XXXIX.

intcr

&

brcgma

dat feptem

quas

vocat, portioncs, cuarum partium , intcgrum caput portioncsyS.continet,

(vtcx calculo, qui a tcrgo pag. XXXVIII. cohmi. I. habetur ) in idem pro-

pemodum rccidit
fcripto

, fi

fumere IX. vertices

a verticc

ad

ac ViII. capita

mentum funt portiones 71.)

vnc IV. rcfoluit intcgri capitis portiones 78.

quam aurcam vocant) rcfoluuntur in ped. 2.
j

nam

exDurerij prx-

quas Ciaconus in ped.

II,

proportionum ,
quaj oflies fumpta

iuxta regulam

vncias^-

^|,

Alio ctiam refpedu Neotericus immi- e

nutam crroneamquc mcnfuram collegit ad pedes XVIII. j quia faltem cum
Vitruuio, qui capiti a mcnto ad fummum verticem odauam altitudinis partcm
cxhibent coloflum ped. 2o.vnc. 6. &c

tnbu^t

lib. III.

Vitruuianum
capillorum

rite

ro

fi

fummo

accepiflet

ctiamfi verticem

non pro linea orizontali conucrfionis

quoniam pedes II. vnciGcIV. per Ciaco-

?s:

recedamus

quibus

nempc rationibus vrgentibus,

artificcs

Sed vt

ac fliride

fe fubiacere profitentur

Ciaconus> non ailigatus

negatconfirtcrc

bregmate

odics accipiantur , reddunt ped. XVIII. vnc. VIII.

fubdui^lo.

non adeo minute

oclo vncijs minus crraflct Ciaconus

I. ,

cum Durerio

num aflumptic
calculo

cap.

^,

redum

a fubtilitatibus ifliufmodi

grauioribus

vt patcC

aliunde ^< a nobiliori principio ratiocinium fumpfit

tritst illi

fymractricT odlo capitum,

nuperuslcgislator

Illud

efl:,

quam vltra citraquc

Athlctis ,fortibufque viris

mole corporis cxilia formare folitos fuifie vetcres & nobiles itatuarios. g
Quapropter reperto in cxpurgando puteo in Tranftiberina Regione , capitti^

capita prae

Vt videbatur Hcrculis

Guigliclmus

Porta,non vulgaris

fui

temporis artifex,

dubitari fubaudiens, congrucre poflet necne trunco celebris Herculis Farncfiani

Thermis Antoninianis eruti atquc illuc translati , illud ex paruitate prompte

reiecitjtanquam ad proportionem diminutum (decimam fciHcet partem longie

tudi-

DE COL- TRAIANI CAPA

III-

5-5-

apud Gruterum pag. XLIL 5^

donec Michael Angelus Bona-

t&dirts ip fe habens , vt metitus fuit Morillonius

S>c

minime

coaptari debere

fententiam

f Qta Lyfippi prscccptis imbutus

fOHtuliifey yt de eo ait Phnius hb.
3tfjfiora/<*ciedo

qukm

antiqui

>

tulit

qui inter tnulta

XXXIV cap. Vll.

corpora graciltora

^^

fiatuari<e artt traditur

antiifuiores correxittcafita

fccioraque

per qutc proceritas

non fupcrior in fcalptura , illum caEterofcjuc

f ^idhuc omnes ( eognominem &c ciuem mcum Raphaelem hi:ct excipere ) inj
pidura fuperans indubic primo intuitu, non minus cx ftyh indifcreta fimilitudine^ quam ex proportionis commenfu, caput exeodemmet trunco ohnL
fluylfum afTeruic , addita aduersus altcrius argumcntum ratione antedi^Sa athlefgnorum

tnaior njtdetur-,

par eideni

fi

tj^a? c^pitis

brcuit^tis

idque cuentus , &c ruptura confurmis comprobauit >

XdSdc admirantc a Porta , olim difcipulo , iam artis a^mulo , 6c primas , vt ingead cuius iam pridem illultrem atcjuc
ijuus erat, fincere BonarotcE concedente
'-,

inucteratam laudem
ptera

perfpicax ciufmodi folerf^uc iudicium ingentcm pro

nec immerito , attulit acccflionem

Hanc narratiunculam a Raphacle^

Maggiotto propagatam inferere placuit , vt authoris mcmoriam referrem,

qucm adolefcens , iam fcnem colui , & innoccntiiTimis fandiffimifquc moribus facerdoti , vnaquc eximio geometrar , non famam mcis fcriptis , ( naoL'
o quantulus ipfe ) fed gloriam mihi , inferto cius nomine , & memorata noftra
araicitia,

qualitercunque aucuparcr

Sed vt quid intermortuas

ftituti

En

tibi

Durcrius

qui

excitamus

fabellas

quafi viuis probationibus dc-

non folum corpus ,

cuius altitudmis caput

fit

nona , producit fol. XIV. ; fcd S>c effigiem ftaturaj prolixioris, nec proindc
vitiofx cx decem capitibus conftantis fol. XVII. qualem efle didam Herculis
t Farnefiani fiipra docuimus ; qux fi vnquam alias vfu veniic poterat , hic potiffimum locus crat tum quia hiftorice fcimus Traianum fuifte altioris ftaturae
cxPhnio inPaneg. num. 34. iam Jirmttas^ iam procentas corponsy iterumque
num. 181. tufola corporis proceritate ektior alijs (Jr excelfor-^ vnde non decuit
pars

-,

emcndatam

& laudabilem

rumpcrej tum quia

-^

ipfa

dum

fuiflet in

excefiiua capitis proportione cor-

collocari debebat in altillimae

nimia

columna?

faftigio

gracilitate colofli fupcr impofiti

quarSi

itaut, ctfi

id fagaci crrore fa-

quo confpicicbatur , acumcn

noucm5amplius capitum , non_i

mirari debercmus, obangufi optici, fub

intcr ftatuas

vetcrum pnxftantiflimas,

quidem avertice,

redum
6

formam

modum fu^ rationis notabiliter exccdit, vt alibi confiderabimus

erratum

En

corporis

habcntes, bc

fummo

bregmatci talesfunt intereas, quas ftatum

proindc faciliores ad mcnfurandum felcgi cx PerreriO

fed a

Commodus fol. V., Venus Cceleftis fol.

Pythonem iaculans fol. XXX. & XXXL , Antinous fol.

infuis Statuarum Vrbis Iconibus,

LXXX VL

Apollo

omnes in Vaticano Bacchus LyjEus fol.

Ganimcdes fol. L. in Hortis Medicacis j Veftahs

LIII.

nianeisi Meleager Pichinorum fol.

LL

Caftorum in Quidnali foL XXIIIL

5:

,j.

XLVL
fol.

Horfs Burghefijs j
LXXIL in ^dibus luftiin

Diana Venatrixfol. LXIV. i fignaj

XXV. j Cxfar fol. IX. , ac Mufa fol,
j

LXXIV.

RAPHAELIS FABKETTI

f6

LXXI V. in Capitolio quorumaliqua ,finon omnia,

5

pidoris perJculum facerem

rccognoui, Vtdefidc

& firmsi fronte Ciacono dcfenfionem contra inanc

hocprxfcriptumcxipfisvcterum operibus pararcm . Vcrum haecomniamifla

faciens j ilhicl tantUm qusero, an probus dimenfionis index fit ipfe Traianus^
ahbi ( haud tam.en procul) vti facie fuo archctypo fimilhmus, fic rchquo corpore , vt probabilc ci\ , diligenter effidus ? Si hoc Neotericus mihi concedet

oftendam

illi

capillitio acccfTionis loco

integrantem

Columna num. 87. toto capite, iun(3:o etiam

nonam ( minimum minus ) eius ftatura partenu

Traiani effigiem in

hoc

eft,

Quod

fi

',

trium vnciarum

inaltitudincvnciarumXXVI.

fext.

glabrum ipfius caput confideremus , quantulacunque

diminutione, qua! non minima dicenda eft, in co, quem nonad cutcmtonfum, fcd fpifTis 5c longiufculis capillis , quamuis
non cjefariatum , in Columna &: numifmatibus
confpicimus ; proxim^ ad decimam partem totius corporis accedet . Traianum itaque cxade in
fua apud me gypfea forma dimenfum hic fifto
Vt Ciacono fuo prouinciali patronum fe pr^ebeat,
II. &c

femis

&

eo pa(fto , vel inanimis , fophifmata aduersus

illum excitata diluar,quo Diogcnes qucndam

motum

negantcrrL,

motu

ipfo deambulationis

tacitus confudit.

Rurfus,

quam

num.

militis

ille

catsnulam circaclypeum

55. appellat

aftcrifci ftignivite

emcndat

,
:

hic fertum

inufto

& cur, rogito

poterit hoc fcrtum catcnuU vocari

non
non quidem
,

Neotericum fufpicio inuafit , quam,,

ad hoftem vinciendum inter onera mihtaria^
vera

vt

portari folitam ex lofcpho notat Lipfius

&

quandoque Germanos quoque in eam cauflam

confueuifle monftrat Tacitus Annalium lib. IL
repertis interfpoliaeorum catenis , quas in Romanos

'\)t

non duhio etientu

portauerant

feu ad

>

ordinem in pugna feruandum , vt Piutarchus

de Cimbris ait in Vifa Marij , etenim quiprinmm
in acie locum tuehantur

longis catenis halteis infi"

xis tnter fefe copulati atque connexi erant

ne di-

inquam, catenam eam

non vocemus , non quidem veram , vt dixi , fcd
pro digmate ibi appiftam , vt plerumquc alia,.
ciufmodi appingi moris fuiflc idcm Ciaconus cxuelli ordines poffent

CUY

plicatnum.90.,&:infpeciecatenulasnum.i94.?
Nonnc &: ipfe catenulajn quodammodo nobis exhibelin clypeo Yidctlx n\im2

'DE COL- TR.AIANI CAPiip.Ioco

III-

5-7

duobus ramufculis circumcurrentibus & in latum cxpanfls

quam bic Hiltem eracndatam voluij neprarcipuum vidtoriae

laurcjc cx

aftabre efformata^

infignc fibi ablatum ipraVicloria

conqucratur.

Non contentus Romanus InHifpanum reprchcndifle,

quod vocem labari num. 57.
tanquam non ajtati Traiani 5 fed
tcrpres

Conibntini conuenicntem ,introduxerit,fcquutusforfan f.dem

Commentat. in l.vnic. CTheodof. de Pnrpof lab. tom. II. fol.

CXLIII. , qui & ipfe profert
nullam ante Conibntinumillius
mcntionem occurrcrc, hoc idem
ad Itomachum vfquc fxpe
pius inculcat:

fa:-

& tamen vt Traia-

denominationem fuillc in vfu nemo potcft aflcrere , ( quamuis Occo rerum antiquarum fludio percele-

ni tempore hanc labari

brisinnumifmatibusTraiani bis
de labaro loquatur
nius,

& Angclo-

quem dum nomino

artis

magiflirum,

5<:

vti

Pythagoram

difcipulis, alicui

menominarc non ignoroj ncdum in Traiani , fcd in 11. Vcfpafiani & XIII.
GalbjE nummis labarum agnofcat
ita illud nedum minime probatum , fed
primus
improbabilc , quod
Conflantinus hoc oomcn inuexerit
Authorcs
)

fiquidcm qui Confl:antini pietatcm in etformando labaro in facrofandum Crucis

fignum extollunt,

illius

Sozomenus enim lib. I.

oii

jcaAvV^cv ?J.^oi^v

vocarc

fic

incoepcrint

-i

antccedentem profanum vfum non excludunt

cap. IV, Eccl. Hiftor. ita dicit

fgnum quod Romani

in inccrto fedct

antiquiorcm originem agnofcat

ctura, 6c ipfe dicat ad cap.

inccrta
fi^eculo

ial^arur

av/jL(^o7^v

'ssol^

vocantyqusindo

Po^of

SLUtcttL

nccdefinircaudct Stcuuechius, licet

& a Conftantino mutatum

XVil. Vcgetij

lib. III.

5c

non vero indu-

nos quoquc proinde inter

rclmquemus Ccrtum vero eft , ctiam tcmporc TcrtuIIiani , qui fefquiantc Conftantinum floruit , labarum ita vocatum fuifle , ncc tunc forfan
.

nouum nomen ,
antca dcriuatum

fcd vt fuit Ti aiani seuo propior

.

Locum T crtulliani

vfquc a Traiani tcmpore , 5C

cap. XVT. Apolog. iam Ciaconus pro fc
,

adduxit,fed nihilofccius Neotericus tranfmifit , motus fortaffe authoritate_,

Ipudoutci a Cerda , qui inter nouiflfimos illius Scriptoris Commcntatorcs
cxntabn pro hbxro
(

nobiliiiimam

nomcn retinuit c6 libentius,

ik veteris

& rccentis

vt puto

quo Cantabros

fuos

Hifpanix gcntem) authorcs huiusfigni

prsdi-

RAPHAELIS FABRETTI

SS

nam

prxdicarct:

alias

enTendatifnmi codiccs lahruw conftanter oftenduntj

MDXLV. Bafileenfis Frobenij MDL.>

MDXXXIX. trcs alij manuCcripti ^ cum ijs

I>arirmus fcilicet loannis R^oygnij anoi

officinac anterior

eiufdemquc
Scaligcr,

& Alciatus,

ex

j-ec-enfitionc

Pamelij ad Tcrtull.

fol.

XXVI. , qui fub

Ciaconi fignis &labaromilitat: quibus, vtpotcmaximi poncIeris,adijcimus

f mendationcm loannis Baptifta: Bandmi , ex Bibliotheca Farnefiana in Vatica-

nam translatam

ad margincm libriParifijs impreffi apud

MDLXVI. tom. II. fol. DCXXXI.

taharorum conucrtit, bc
lib.

vbi

Audoenum Paruum

vocem candeldrorumin textu,

in

hanc

Turnebum ita pariter in Tertulliano legentem, Aduerf^

XV. cap. XVL

Deinde efto quoque quod labarus de tcmporc Traiani non

fub Conftantino primiim

fic

vocari incotpcrit

quid inde

ita

vocarctur , SC

qui

Pafcitur in 'viuis liuor^ poji fata quiefcity

clariflimi viri

labaro

vti

memorir

de rc fui temporis in

ipfe cx fe hoc dicit

Ciaconus perfonam Traiani de

dramatc loquentem inducit ? an non potius

officere valcbit

forte

Ccrtc nimia affedtatione aifidue Neotericus in caullam fe

Ciaconum immcrito rcdarguat nam Tragicis Poetis exceptis ,

quos nominibus illi faeculo vfurpatis , quo perfonac loqui f nguntur, res appelinfinuat

>

vt

hunc vocis
abufum admittit, nec aftcrifcos Homcro alitcr loquehti impingit , fed pro Mirmidonum Ciuitate Thefialiam, proquc Ephyra Corinthum , a pofterioribus
authoribus, licet de temporc, quo Ephyra Sz Mirmidonum Regio dici dcbucrat,Ioquentibus,vocaripermittit; indulgctque eidem Homcro Strabohb.X. vt
cxperfona
Crctamali^sC, alias XC. Vrbes habere rite dixeritj dum cnim
Vlyilis &: Belh Troiani tcmporc 5 dum vero C , fua astate , &: ex PoctcE perfona
aduersus Ephori impugnationcm , intelligendum cfle probat. Nec aha rationc
VirgiliusZ//<x //ra, 'hiomentmn Vrhem f^uirinalem lituum-,&c traheam-) antc
iEneae in Itaham aduentum,Nomemum candttumjautQuiritium genitum,TnrememqM longe antc eama Corinthijs inuentam , Circtnfes denique cum SabinarumTaptu in Clypco^nca, cum adhuc Confualium nomine Circo nondum
cxtrodo cclebrarcntur , inducit Imo cx perfona Palinuri velut in dramate loquentis, Pmus F^/mof iubetur Aeneas requirere , quamuis Velia longe poftca,
3DC nempc annis clapfis, a Phoccnfibus, capta ab Harpago Phocide , profugis, initium habucrit eadcmque licentii in Aenea fuos crrores cnarrantc vfus
larc dccct; inalijs, Velleius Paterc. mitio fuse Hifl. leuifiTimum

XC

repcriturlib.

III.

ftotandum fane

adOferis

Aeneid. vt aduertit his verbis Scruius ad

hctc

verf.

603. [ ^g^^^g^s^

Virgilmm ^^uantum ad fua tempora fpeBat dicercy non quantum

Aenea, enim namgante tnec fuerat Camarina fccata-i nec Geia-,

fed ideo nunc 'vitiofum efi , t^uta ex

Poetis tantummodo , minus vero profaicis

jfgrigenrum cndita-i quod frequenter facit

perfona narrantur Aenet,

Neue

Scriptoribus id licuifTe dicatur

<vei

qui itadiftinguit, adcat Palmcrium in Excrcit.

ad Chron. Marmor. Arundel. fol.68 5. vidcbitque, Paufaniam,6^ cum 0 alios,

Aegyptum nominafle )^^n% 'tspjxv^^v , $c fecundum fui quemque tcmporis

nomen

DE COL- TRAIANI CAP'g

y^;

nomen , cum Melampodum Regioncm fiue j citra Nilum Libyam , aut trahs
cundem Arabiam,vocarc dcbuiilent, ne in Neoterici, prout Ciaconus,cenfuram
,

inciderent

perto

qui merito voces

iili

dum fcilicet num. 40 Danubij

traditum

adeo , nemo

pofTct

ciufdem

flagitij

curfum expliSclauonise nomen alTumit, quinque &

a Sclauis poli

eorum irruptionend

vt Catullus ait ) uidet mantk<e tjuod in tero

Ncc folummodo vndique

labari

com-

iuxta vetercs binominis

Traianum Prouinojs iliis

vltraf^culispolt

nunc

fuas reddere

cans,vbi Ciaconus Illyricum vocat, ipfc

B-

III-

nomen

e[i .

Neotericus climinat j fed hoc ipfurri

quadratum hafts appenium , ( de nominc iam nihil moror ) equitatui

tantum pnctcr Giaconi mcntcm , num. 134. attribuit quam male ibi oitendit ipfa naualis expeditio , in qua neque equites , neque vexiilationes vfui effc
labans

poifunt

eam irc
re

itaut neccfle

iit

, 5:

fcntentiam, vt hoc

ab cquitatus vcxillis

rito corredus

&

alibi vbi

fit

non adeft

equitatus

&: hic prxfertim

in

illudmct fignum Imperatorium) materie vcl colo-

omnino diftinc2;um & diuerfum, quod Ciaconus, imme-

ex Herodiano

lemper

Lampridio ,

alijfque optimis authoribus nobis

Traianum ad

comprobationem videmus;
quodque ipfum Hadrianum gefl;aiie oi^iendit nummus huius Imperatoris apud
Choulium de Relig^Vetcr. Rom. pag.3 5. Neotericus tamen dum itcrum hunc
H^ lapfum vitat, ad Tab. L. Columnac Antoninianar, dcteriora fequitur; ibi enim
mira varietate , tria iila labara, 'vextlU tritttn legionem f^na , abdicatis aquilis,
indicauit,

fere

circa

rei

docct.

eiTe

Eoufque prouchitur contradicendi ftudio Ncotericus , vt aquila num. lyi^'^

quam Ciaconus alterius legionis a Traiano edudae indicem appellat , equeitre
fignum,S<: alias ab equitibus geftari vifum proferat Ad quod, vt inuidiam mes
.

amoucamj vtar verbis Stcuuechij ad V^eget. lib.If. cap.VI. idforro

Tircnes ex me difcere cttpioy in qudcunjue legione 'vnam tmtum ac^uiUm fuijfe 1
monucratque Ciaconus ad num. 49. finpulis legiontbus vntca dumtaxat ajuiU
pr<fereLitur Et quoniam apud dodios res dubio carct
quidquid Choulio ia
(
mentem vencrit lib. dc Caftram. Rom. fol. LIII. ) ad alia properabo . Vt vero
crroris caufTam & hic detegamus, ficri potuit, Choulium, vel ipfummet Ncote% ricum, icona Sarcophagi in hortis Lanteis ad laniculum, ex quo Aquila Choulij
exccpta eft, fugicntibus 5^' minime attcntis oculis afpexifle, & inde rcm haufifTe,
obiugationis

vt

& ego fubdubiraui duni primo intuitu aquila huiufmodi cqucftris in eo mihi

fefe obtulit

fcd

fi

marmor diligcnter contcmplati

fiiiiTcnt

pcdeilris aquilifcr

>

cuius haft:c truncum aquila rcfpict jtrans cquitcm patuiflct, cui propterea potuit

imo debuit

pugna namque pcditibus equitiaufcrre , eamquc cquitatui , nullo authore ,

aquila fua geflanda tradi

c bufquepermixta , agmini aquiiam

In

vel potiustot authoribus rcclamantibus, adiungere,

quam in literis abfardum dici debet

Nequc eft paritcr cur ex labaro fcu flamula fub

miniis
.

nouum

in militianoa-.
i

Vi(2:orice

figno num.53. pen-'

dcntc, illud cquitatui, vtfacit,attribuati

ipfis

quas

foli

quandoquidem pluricscum aquilis

pcdeibi agmini affignandas nuper meminimus , nccnon cohor-

2,

tium

R.APHAELIS FABRETTI

6o

cium fignis idem vclum iungitur , vt ante num. 49. in eodem folio , ne longius
probationcm qua:ramus , qua: non deficit in alijs monumentis Traiani , Tabula
reilicct XVI- Arcus Conftantini inter Mirand. Rom. Antiq.
Sie lurfusopinionem Ciaconi num. 8. & ^. tanquam improbabilem cxplodit , per illa nempe quattuor ferta cx qucrcu , & torum cx lauro , coronas ciui-

cam,

& triumphaiem

putamus,

Ciacono

id

mus obferualfe potuit

Senatu decretas

mentem

in
,

eadem

ex

fed ex

ratione

haud abfimilcm honorem delatum

jpJtHS

venit

fignificari

nee enim inconfulto

Dione lib.

vt

LIII. vir eruditifli-

qua olim Auguito, poftca Traiano,

fuiffe,

nempe

funt Dionis verl>a

ante

njt

inpaUtio laHri ponerentur^ acfuper ea( coron^ quern^ fujpenderentur^

domum

ntmirum , quod pnpetuus hojiium vicfor-, O* Ciuium ejfet [eruator . Miror itaquc
in hoc delicatilfimum falhdium hominis , qui plurima alia fymbolica , magis
longe pctita dcglutiuit a Ciacono , imo de fuo penu deprompfit ; in hoc vero C
adeo difficilem

fe oftendit

Is

enim

eft

mo-

qui promifcuam illam corporis

tionem,&geftummiIitarisia(2:ationispeculiarem,primum in milite num. 12.,

& deinceps fortuito,vtputo, artificis conceptu, aliquoties in hoc marmore occurrentem,(pluribus tamen locis in Charta

emendandum)mod6 ad conftantiam,ex

nummo puto Claudij Caefarisapud Oifcl.Tab.

vndcnam ignoro,

alluderc nos docet

qua poftea

jliius

confuetudinis,

dicis

elationem profcHos

fuifle

LXIII. 1 r.

modo ad

vidoriam,

mirum quod hinc non defumat

initium

& Ghibellini ftudium partium per in-

Cjefariani

reperimus, &: fignantcr apud lepidilTimum Poe-

tam Mantuanum Phantalia II. ibi Jc cememfdem dipti , nonfnque Ghibelli

Is,inquam,quiadnum. 297. clationemmanus inconcionc, adfidemmihtum
declarandam

refeit

hinc vniuerfalem

quidc^uidaliter nosdoceat Suidasin verbo X^^ovia.-, qui

quendam confenfum

Lucanus , Claudianus

&: Flaccus

his cunB^e

Elatafque

aice

Promifere

manus

alter lib. I. in

lib- 1.

ad

V erha

hella vocaret

t
j

cunEi^^ijue

profanas

manus

heec

ducis

oritur clamor

-t

dextr<e'j^ue

feq^uuntur

afl"enfum expreflum puto etiam in militibus concionis fub

hunc enim

iiy. dexteras attollentibus,

indices (vt in fimili allocutione Horatij

lib. III. ) tiolu.ntatis iirtutifque

Is

demum

num^

CoS. vocat G

qui eodem num. z^y.

manum

emincntem , qua Lipfius 5^ alij omnes haifienus allufionem ad manipuli vocem fadam dixerunt , ad fidei (ignificationem trahit Poft nimis longam digreflRonem, rcdeo ad inftitutum fermonemj 5^ pergo? Neotericum'
in hafta

agnouille

de Bello Ciu. cecinit

adfcnfere cohortes

qucecun(jue

fcnferintque_.

Argon,

Dixerat

Liu.

fmul

fecjuitur clamor

Porrexere
I.

enim

prior

Rufin.

Orantem
tertius lib.

& fufiragationem elicit

quidem vtranque coronam Traiano dcbitam, prcut certelaurca,

geciino

DE COL- TR AIANI CAPf^ gerrrino dc

Dacis triumpho bis caput cinxit,

ciuica digmflimus

S^:

Ciui-um fanguiiii paiccns (tcfle Dionej (ecure

6t.

III-

fuit,dum

quam

hoc Bellum tnagts

gejjit

Vndp quid exdudit , cofonas hafce hic lignificari potuiife , ca Neotc-rj.ciratio, quod illse iam in numifmatibus continerentur ^ An nc ncfas credinius 5 potujirc tc hic , & in nunimis idcm exprimi dum videmus Viani Traianam in monumencis Arcus Conftantini , &: rurfus in nummo Angelonij
% X-*^^^' i a^hmen.ta ItaHje & ibidem, & in nummo apud Erizzum in Traiano fol.
CCCXXXVm. i Fauftina; minoris apotheofim, alis vicloricE ( hanc enim puto
cumdociiilimo Spanhemio, potius, quam Dian^e Luciferae cumTrill:ano)
il>{jdentis, in rchquijs Arcus M. Aurehj,vulg6 di Portugallo-,S>c in nummo apud
eqndem Triilan. pag. DCLXVHI. & vt aha omittam , Vidoriam quam irui
Gokimna cermraus num. 119. cx nummo argenteo ad vnguem defumptam*?
c Hunc IV.QoS, eufum, tanquam non alibi cditum, dabimus Cap. vkimo expilat.T cnim alienaegazce querclam timercm,(i obuios apud aurhores, (vt fummus
vkfccit) quodque magis prsegrauat, inopporcunc , ac nihii ad hanc expedi-.c4Uriter\

tioncm pcitmcntes

Ad num.

i^

]^^

( vt

videbimus

infererem

commentarium

Traianum
videhcet, re frumentaria probe curata , excrcitumiterum educere ; diter tamen
Nuperus tranfcripfit , dum naues frumento onuitas reddi profcrt, qua veritate,
ahjiudicentj nam tres illosmihtes, gradum a naui refcrre , &: nauclcrum ex
aecruo faccum qui fuperior eft deijcerc , nos claris ocuhs videmus
Variareconipexi in vtroquecodice locum tropha;orum num. i^j.Ciacono,
noi^ro autem z^z.jquia ille in montium cacuminibus, hic in fummitate_,
ArcusadTibifcum (noili iam fiuuium) eacollocat. Dum itaqUe vtriufque
autlioritati intcrccdo, & iocum inuifo, magnam in marmore lacunam inuento , quse late circumquaquc locum dequo ambigiturabforbet,5jproptcrea
1

80. Ciaconus id quod

cit in

litem ad diuinationcm rcdigit. Ai\ cs,o

/t

tantam fas

eji

rcgerit

>

mihi foluere litemy

quamuis Dauus fim , nonOcdipus; fique nugis dare pondus licet , & cuni_,
inuentum Civiconi magis ad iidem hiiloriaruni*
laruis , vt fic dicam , luCtari
'-,

accederc putarim
T

quia vt notatur ad illud Virgihj hb. XI. verf 5.

Jngfntem quercum decifs 'vndtque ramis

Conjiituit tumule.
incolle-y ait ibi

vndc &:Sylla,

Seruius

g^ Vinicius

lU

quia trofh<ea non ^gehantur nif eminentiorihus lochl

,

&c Scipio

& Pompeius,& Viriatusin altilTimis

montium iugis fua quifque trophaea erexit, quo magis longe lateque confjpicua
virtutis monumenta rcddcrentur. Audiaiur Sihuslib. XV.
G

Pyrenes tumulo clypeum

fjiifdruhalts

cum carmine fgunt

fpolium Gradiuo

Scipio

viBor

,
.

Plutarchus de Sylla in Vita ipfius , Alterum ef trophaum in Thurij ofertice poftum de circumdatis ihi Barharist quod gr<ecis literis Homohico (Sf* j^naxidama

primam eius ficii laudem trihuit. Dio de M. Vinicio lib. Lllf. ob deuidos
Gcrmanos fomix trophxum fcrcus in Alplhus ei roftus ef Pliniufquc hb. III.

cap.

RAPHAELIS FABRETTI

6z

cap. III. Pompeius

Magnu^

Qppida ah Jlpihus ad

trofhais fnis

e^u<e fiatueldit

DCCCXLVIl A

in Pyreneo

jines Hifpanite ilterioris in ditione k fe redaila tefiatus i

quamuis i<d non fine obtredatione ei ceflerit, vt Dio aduertit lib.XLLj quapropter
( vt idem fubdit) Cttfar fuhacia iam Btfpania > deui^ifjue Pompeij ducihusl
aratn magna: molts ex Upidihuspolitis conflruEiam

pofutt i

poftquam
V.

ea euertere fas

non

haud procul a

troph<eis

Pompeianii

erat, vti Dijs Belli confecrata, ex Vitruuio

& f X hoc ipfo

Authore hb. XLII. , ybi dc eodcm Cccfare pofl:

fuperatum Pharnacem ita loquitur , Manuhias mnes j quamuis plurim<e erant^
?nilitthus donaait 5 quum^ue troph^um eo in loco Mithradates de Triariofiatuijfety
Jib. II.

cap.

quia id confecratum Belli Deis euerterefas non erat,

atque ita Mithradaticum chfcurauit

quodamjue modo

pore ca paullatim abfumente, minime

in Quitft. Rcr.
rtf

Rom. XXXVII.

quia

ftudeant

chfcurentur

ifiud njerius

deiecit

f^t

cum primis

'virtutis

tamen

ita

reficere ac tueri fas eflet

deletamputent , nouum altquod ac recens

Jn

de Pharnacefuum oppofuity

ipfe

tefte

illts gloriam

monumentum

tem-

Plutarcho

antiquatam

confequi acparare

quod. ctim intmiciti< aduersus hofies (igna tempofe

ipfosea renouare jinuidiofum C*r acerhum efie cenfent

vt

nonenim qui

primi apud Gr^ecos <tneum aut lapideum trcph<eum fiatuernnt^ magnopere prohati

funt
v,t

Adeoque immutabilia eranthoftiumfpolia vbicunque

ea nec emptori refringcre

liceret

( vt ait

Plinius

XXXVI.

cap. II.) D~

De Viriato tandcm Florus

triumphahantque ctiam dominis mutattf ipfe domus.

XVIK

lib.

ea affixaeirent,

Z^ /afcihus nofirisy qu^ ca^perat in

t/jontihus fuis troph<eafixijfe, Vetuftius autem^idcmque amphfIimumtropha:um
in montibus,mirata cft antiquitas in clariflima Damafci Vrbe,quGE tota & integra in trophxum louis ob deui<flos Gigantes ftatuta fuit,vt Ifaeius adLycophronem memorat: vnde forfan luhan. in Fpift. cam ^eram louis Vrhem appellauit. 1
Pari fententia lis de Biga Martisaurigantis num. 1 54. inter eofdem InterprcHill. lib. II.

cap.

tcs dijudicanda venit.

ait infgyiita traheis

Nam nec biga,vt vterque ait,fedquadriga ijla eft:Martern

vero in eadelatum,non pollum cum Ciacono ap/erere; fcd demum nil continuif.
fe, vt Nouitius pro comperto tradit, negare non vereor , ex brachijs currui adhuo

quadrigam triumphalem>
qua iam Traianum etiam antc tnumphum Dacicum honoratum fuiffe teftantur i
tria numifmata III. CoS. cufa apud Occon. fol. CXC VII. & CXC VIII. ex folo
triumpho per Senatum dccrcto : moderationis quippe Traiani proprium erat
Multos meruiffe t aliquos fgiffe trimnphos

inharentibus

c\mx crcdere faciunt

reprcfcntari hic

^ec aliunde dubitare potuiflemus, Augufto , quamuis non

triumphalia ornamenta aflumcre

nebantur, vt in Epigraphe

M.

licuiflc

adhuc triumphali

qua;re bene getta fsepepriuatis decer-

PJautij ad

Pontem Lucanum Via Tiburtina g

HVIC SEN AT VS TRIVMPHALIA ORNAMENTA DECREVIT

OB- RES^ IN^ ILLYRICO- BENE- GESTAS,&alibiinmarmoribus,

& hiftoricis eft obuium prout olim concefla fuifle Traiano Patri ope potiflimilitisE apud ipfum rudimenta ponentis
mum
commemorat non femcl
idem Plinius in Pancg. num. LXXXL CXXV. ^ MXI.
,

filij

Currus

DE COL- TRAIANI CAP- III^

Currus IpCc femicircularis cft form, & a partc pojftica patulus vt proptcrei
fcrcndus in hoc nonfit,is qui aducrsus Rubenium nuper decreuir, currus kuiuf-,
',

tftodf

capfam

ha.bui(Je

modans , qui

rotunddfi^ura

O*

in ambitu cUufa

lib. II. fuae Hill. in defcriptionc

His triumphator peraBii

Zonarae fidem acco-

pompx triumphalis,hic habet >

currum confcendebat , neque

>

bellcis

neque ijs/imilem^

quamuis ncc inteB grc Zonaras fibi fuffragetur 5 nam eius fcntentia admifla , obferuandum erat, ibi
vctuftiffimam triumphi aCamillo de Veicntibus dudi formam explicari , 8fi
quorum in ludis

paullo infra

'vfus eji /

fed injiar

haec fubiungi

faBtones t plurimn in

eis

turris rotund^e confeElum

ac triutnphus olim huiufmodi fuit

innouarunt

,-

interqua? innouata

fed feditiones

&*

proculdubio hemi-

quam tucmur, figura admitti debet, Additnouas huiuscogitationis

inuentor, (vltra quam Turnebus,cuius ipfe nomen reticet, Aduerf lib.XI. cap,
C XVI. exeodemlocoZonararprogrcflus fuerit) Rubenij fententiamy quiexgcmma ( vt nos ex Columna ) arcuatum initar hemicycli exhibet , irtujiis omnihus
cychca

ifta,

monumentis aduerfari,

Quam cnim hoc verum fit, videre poterat author, mul-

nummariae peritiiHmus , ex pluribus

nummis , qui currus non quidem pompaticos , fcd proprie triumphalcs > eiufdem cum hoc noltro figurar rcferunt , quales innumeros congeiHt Goltzius

tiplicis

j}

(anc eruditionis

5c prasfertim rci

m vnaquaque fere pagina, imo & bini alicubi, fefc oftendant.

in fuis Faitis, iraut

Veriim ne hi vifum fugere cx paruitate dicantur ; ampliores indicabimus , fcilicet , Augurti num. L. Tiberij II. Traiani LIII. rurfufquc CIX. Aurclij Caefa-

ns n. omnes apud Aeneam Vic

8i

hos prxter , cxtat currus triumphalis

quattuor Elephantis huiufirjet Traiani apud Eriz. fol.30 J.

fol.3

1.

alia

Maximini fol.676. ,

e ad Suet.cap.VIII.f0l.5c)

I.

,alia^ue

alia Vcfpafiani

cum

quadriga Hadriani

VI. in ordine apud Patinum

demum eiufdem Hadriani num. LXV.apud

Angclonium , quam vere triumphalem,&:inmemoriam triumphi a Traiano

Aug. Patre poft obitum gcfti, nummo infculptam arbitror, de quo ita Spartian
in Hadr. quum triumphum ei Senatus , qui Traiano dehitus erat , detuliffet , recu*
Imaginem Traiani curru triumphali vexit , vt optimus /mperator
ne pojl mortemquidem triumphi amitteret dignitatem, Nec prtEtermittendus efl
nummus Caracallje maxim^e optimsequc forma; , in luculentiorcm Kubcnij y

fauit ipfcfat^ue

imo

iS:

veritatis ipfius

defcribitj

qucm,

dcfenfionem,

libello

cum quadriga

numifmatum feledorum

qualem Rubenius
MufeoCarpinco,Iofeph

&: curru,
e

Monterchius pag. i^. nuper inferuit. Idemque erit contra eius Aduerfarium >
fi non pro Rubenio , probafle, currus triumphales quandoque quadrat^ forma
fuiflej vt,

G XV.

ne nimij iam in hoc fimus,ex folo Angelonio deduccmus, in

Traiani, IV. Heliogabali

&

nummo

XII. Alexandri.

Obfcruaucrat Ciaconus ad aquilam illam num. 150. ,aquilas legionarias

diuerfimode ornatas apparere , vt fingulx in eum modum fatis diftinguercntur >

& Centuriones ac legionarij quicunquc milites,fuam aquilam ab alijs diftindam

agnofcerent

idem dicerc

minime contemnenda ratio, quamuis alios dodlos viros hoc

cocgerit , non dctcrruit Rcccntiorcm , quominus &: hic Ciaconum
.

Hac

RAPHAELIS FABRETTI

^4

fuum,nefcio an magiftrum anaduerfarium, obelifco iugularet; plane negandO)

huiufmodi diltindionem ex authoribus vel ex marmore elici Quoad authoreSj
.

dicendum

eft

eum minime vidiftc Alexandrum Neapolitanum

lib. li.

cap. IV-

Dier. Gcnial. vbi ha?c funt, confueuijfeetiam finguUs turmas', mantpulr.sy O*cohorpropyium njexillum O* militare fgnum hahercf^vulgo proditum efiiVt
tes"} ac legiones-,
cuitts ejfet legioms q^iiijque

miles-^i^ fuh quo duce miluaret ffa.cile dignofceretur'^

fnefgnis , fne impcrio , inordinati CT* meompofti ducererttur , fed confpicua ommhus fgna forent . Idque omnino ex mente ipfius Vegetij eft , qui dum proui-

tte

fum refert lib.

II.

cap. XlII.

quod

fmgulis cenmrijs

-,

fngula^vexilia confiituta

fnt , itaut ex quacohorte-, ijel quotd effet centuria in illo vextllo literis effet adfcriptum 5 quod intuentes milites , in quantouis tumultu acontuhernalthus fuis aherrare
non foffent imo ad hoc vt milites nonfolum fua quique figna , veriimetiam
')

fuos contubernales ab

alijs

diftingucrent

diuerfis cohortibus diuerfa in fcutis

nominant ^^yixaf^ , fat confpicua &: elaborata in

marmore , fed in exemplo penitus ac peilime confufa multo magis neceftarium credidit, quod qui figna fua; cohortis dignofcerc debebant , proprix iegionis aquilam non cflent inter alias ignoraturi , fed tanquam nimis cx fe notum
omifit. Patet infuper haec aquilarum diftindio varijs in numifmatibus , quorum ahqua nobis exhibent aquilam fimphccm abfque ornamentis , aha aquilam
cum fulmine, alia cum clypeis & imagmibus , & rnagis ad rem noftram , binas
figna pingebant

vt

ipfi

aquilas eiufdem exercitus vario inter fe ornatu reprelentat

mus Hadriani apud Chouhum fol.

26".

Quo

lumna?, ipfam intuentium fidcm obteftor,

detrahatur

vero ad hoc noftrum

quam

cum coram & parum elatis oculis liceat

tranfitum in infima fpira meridionah

vnus& idemnum-

& aquilas

marmor Co-

Ciacono
infpicere primum Danubij
pcrlidiosein hoc

illas^p.

2.,binafque poft

fignum vid;oriB fequentes , fatis inter fe diuerfas contemplari ni pro noftrate

iicamus , ipfum vt fuam delaterna num. 50. 6(:noLiurna traiedione, de qua
mox loquar , opinionem firmet fub maligna hac luce diftind:ionem fignorum
difccmcre nequiflfe j nam alibi in afterifco num. 159. cius quod hic dixerat
;

oblitus , plane aquilas

illas

inter fe difFcrre fatetur

Pcrpetuam ferme hanc interaquilas difterentiam, aliquando in Column^

fublatam ( licet non fimui in omnibus ) video , hoc eft in ternis , non amplius,
aquilis prope Traianum exercitum luftrantem, tam in primo fuouctaurili num.
76^. ,quam in fecundo num. 1 87. , ^ in totidcm ante Decebalum in amiciiiam
rcccptum num. 1 20. ( quod in recentioribus chartis ne quaeras , vbi nc quideni
lcgionum figna dignofi:as ) fimilibus omnino imaginibus , clypeis , & titulis
inftrudis : quae tamen fignorum confufio de induftria exprimi potuit , quia e
fuouetaurihbus, tanquam intra Caftra pcra>flis,5^ finito iam Bello, in proftratio
ncDecebali, legionibufque ad pompam & maieftatem circumibntibus, potucrunt aquila^ ijfdem prorfus ornamentis plurcs decorari,cum tunc nihil intcreftet

vt milites

fuam aquilam

6lamagnofcernt.
"'"^
'

"

id

quod Ciaconus

confiderauit

ab

alijs

diftin-

Dc

DE COL- TRAIANI CAPDe Danubio

ait

Ciaconus num. 40. quod Illyficum

III-

alluit

^j-

quod quamuis

Ptolemaeo Geographorum principi aducrfetur , qui inter Illyricum

prout Dal-

matiam comprehendit ) ScDanubiuiij, Pannonias ,Dardaniam, &Myrianu

fuperiorem collocat tamcn libcns admirto , cum aiijs auclioribus non deftitua;

tur

Non proindc admittcnda eit

SchUuonia.m
j

vt

ei

morem

quod idem

ac

eft

extcniio Ncocerici

eam Prouinciam

gcramus, Schlauonije

qui dicit

interluere

illum in^redi

Nam quamuis ,

nouum nomen pro veteri 8c latiflime patemi

Illyricoaccipiamus, Paeones, Rhjetos, Noricos, ^' Myfios, ac quicquidefl

addexteram Danubij iuxta Appianum

tonio in Tibcr, cap. XVI.

Tbraciam

toto

in Illyric compIe<^ente, fcu

cum

Sue-

Re^numjue T^oncumy

lllyrico,quod mter Jtalianiy

O* iXiAcedoniam , inter^ue Danuhium flumen CT" fmurn ntaris

jdrtaticipatet : adhuc non erit nifi limitanea 5 tc non peruia Danubio Prouinc cia Si vero mihi obijciatur ex Rufi Fcfti Breu, inter XVIII. Illyrici Prouincias
etiam duas Dacias connumcrari, exeodem authorc dcccptionis caufla patens
eritj pauUo cnim ante dixerat,cx vcra Daci^ vltra Danubium, per Aurelianum>
tSf*

translatis cxindc

Romanis

ac Dardaniae cfFcdias fuifle

CXXVIII. de

Occid. cp.

duas Dacias

,
5

idque

late

Danubium

cis

in regionibus Moefise

profequitur Pancirolus in Notit. Imp,

Vic. Dac. &: Recl. qui fub coerantj

agnouitquej

D dodilfimus Holftenius in Annotat. ad Thef. Ortel- vcrbo Vlpianum .

Nec telicius alicubi fuppletur, quam cmendctur Ciaconusj namadnum,
157. vbi , ex Dione Valefiano , Lufium ac Mauros fubfidio venifle probaui-

mus,

&

vbi illud Dionis ex

Traianus contendit ad
sdificia

illa

editiora

Xiphihno conijcere poflumus^ fciUcet, quod

loca montium , alijs atque alijs occupatis collihus j

montana , nefcio an templa , an

arces

vel caftella , inter qu^e tranf-

E currunt milites fuperioris ordinis , Nouitio Interpreti feorfim a Ciacono videntur iepuichra militum Romanorum , motum fe aflerenti indicio funebris figni

arborum illarum, quas cuprelfus ex acuminata

eius dixcrim

Traianus, ex

fum
f

5i

fuillet )

hic

figura indicat

cupreflum fimulatum video

eodem Xiphilino, non

nam primo

figillatim fepulchra,

Aft ego

(nam

militibus
id

fed in vniuerfum concrematis ex diftipiina caftrenfi

quotannis parentari

iuflit

vt in fimili

Liuium lib. \Xll, fepeliendi cAujf?,

pace_,
c^efis

nimis opero-

aram

ftatuit

tumultuano funere Hannibal apud

conferri in

vnum

corporafuorutH iujjit-,ad oUo

miUtafuiffe dtcuntur fonijfmorum ruirorum;

quo padlo Qj:]uoque Claudius

Conful

vnum

lib.

XXVII.

ftiorum corpora colUtx in

Germanicus apud Suetonium

fepelirt curauiti

nec fecus

in Caligula, c^eforum clade Varian^ veteres ac

Antiochum commendaG tionem fibi apud Macedonas quxrentem , eorum cadaueribus qui ad Cynos cephalas Ceciderant tutnulus e(i tn vnum ojjihus , ciux pafftm jirata erant-, coaceruatis
fdHus-, idem Liuius lib. XXXVI. , Athcnicnfium excmplo, de quibus Silius
differfas reliquias

lib.

vno tumulo humiturus

collegit

5c per

xm.
Cecropidic ob patriam Mauortis forte percmptQs

Decreuere Jimul communitus irere Jiammis

I

&: prae

RAPHAELIS FABRETTI

66

& prse

castcris

&omnium
ita

nobiliilimo

LaccddEmonum

oredecantata infcriptione

>

Thcrmopylas

adi

cam

vtait Strabo

qui vno tumulo, ^

afferenslib.

IX.)

comprchcnli fuerunt j
K^/J.s^ocloig KHYo^Y 'zseiBofdpoi

Dic Laced<emonijs hac

Dum

hfpes

vofA.ifMi<;,

parte iacere

illorum rigidis legibui ohfe^uimur

Opuntiorum epigraphen ex eodem Strabonc infcrcrc

ciimper hunc authorem conftet , quinque omnino columnas fuifle, quibus
commune illud Spartanorum fepulchrum exornabatur , in quarum prima , \\xc

Nec

ab re

fuerit aliam

exculptafuerunt,
Mjj^o^SJoAiV Aox^coi' ic&j^et

^os

pro fe in Adedos morientes Gr<tcii vidit^

Vrhs pia Lccrorum nunc

Vel ad

OtBoet^

yo/ji,(jov

fummum duces

Eumencm

Opuntia claudit*

inater

a militibus feparabantur

binis tumuiis

tantum erediis

legim.us apud

Plutarchum in eius Vita , cadaueribuf^ue

colletiis , ianuaf inpropinquo ftorumpagorum confcidit
ijfque lignis ea cremauit ,
feorfm duces , forfim gregarios milites , tumulifcjue eorum congejiis ahijt ; fme Sa- d
prout

fcciife

cerdotibus ab

Ciuibus, hifcjue a Scruis

alijs

enfem pugnam

ait

Herodotus

lib.

IX. cap.

difcretis,

vt de Spartiatis polt Plata-

LXXXIV.

Gr<tci feparatim quifque

fuos tumularunf-i Lacedamonij trihus [epulchris effeEiis ^ineorum 'vno Sacerdotes y

inaltero reliquos Spartiatasy in tertio Seruos ^^;:ifrf : longeque abeft ab hac

fcpulchralium sedificiorum excitatione

Goefio vna
ficend:

Dcinde

cum alijs

de

Rc Agraiia

quantos milites ponehant

quam

ha:c

mos

ille

de quo Latmius de Termin. a

Scriptoribus editus pag. ^04.

quod

vocat Claudianus

a miHtari fimplicitate

Lucanus

lib,

vt audiui

feraciflimo folo

paullo ante

non erat alienum

IIL

non pleheios InEius

in Dacia

de- e

de Rapt. Proferp.

Iib. 11.

tumuios te^ura cufrejfus

fiue vt

tot iapides

nafcitur

non

potuit

teftata cnpreffus ,

non enim omnisfert omnia

tam breui

funus concelebratum fuerit

in
i

tellus

& quamuis in

proceram arborem euadere , cunij

nifi

binos in diem cubitos

( vt

de olea

"MinerusE Attic^T tcmpore incenfa a Perfis Vibis PaufaniasIib.I. refcrt,Herodoti

hyperbolem
prsefcrtim

lib.VilI. cap.

LV. duploaugcns) nouo miraculo

creuifle

dicamusj

cum fuppetat quod ad hiftoriam rcducamus, eoque minus ad

diucrterc liceat

vt Ncotericus

fuis fepulchris

U cuprefQs

inania

nos , bc Ciaconum

abducit.

fluminum

Inftantes aducrfarij ad tranfitum

confucuerunt , vt obf cruat Vcgetius

fus

vv

fupinus Imperator

lib. ill.

infidias vel fuperucntus facer?_

cap. VII.

catcroqui totius militaris

tur, vt in ipla prima profcdione

num. jo.,

',

hic

artis

tamcn adeo incurioperitiflimus

figura-

itcrum vt obfeflispra^fto

num.

fit

l|

DE COL' TR.AIANI CAP-

67

III-

A num. 1 5 1 M exercitum nodiu tranfiiiittat. Subdubitauit quidem Ciaconus, iilud

ferculumnum.50- efle lacernam, qu noclu iter agentibus militibus viam illuftraret; i^i^ id quod indcterminate,& gencrice altcr innuit,hic pro certo,^ in hac

num. 151., vbinoniam

patentia imaginatur , tanquam fi venti a Oacica

amnistranfitioncrepofuit; repetitque in afterifco ad

laternam , fed funalia &: cerea

regione,
j,

vtabOlympi

vertice

vtre conclufos habcret

quo

incft aquila

infigi pofTit

exularcnt; fcu illosTraianus, yolimunere, in

Erit illud igitur haftile

num. 49. fimillimum ,

&

cui in iftius

fcrculum

dcfedum ipfamet aquila_j

muneris fpecimcn,

a Vicario ipfius Signiferi, forfan ad

fuper

al.cri

efferri foli-

tum , prout aliud cxtat poft tranhtum fluminis num. 159. parircr a milite chlamydato geftatum Fuifte cnim aquilam inde amouibilem , Flori locus de cladc
.

Variana lib.IV. nos monct, Signifcrum-, cK^uiUm intra bilteifin UtehrAs gerentemy
C in cruenta palude delituij[fe',S>c vti locus ifte aquilam a fuo conto 5v: ferculo fecernit, ita alius Plutarchi
Vita Syllae, contos abfque aquilis 5^ fignis confiderat)

ibi

quodfane Romanis dtuinitus frdfignificatum

q^iiibtts

fgnaferuntur milttaria emicuit

gnifcros, ac Imaginifcros

efi

Ignis enimfpontefita

fvixiiue extingui potuitj

fuos Optioncs habuifle necefle

eft

ex contis

atquc ipfos
,

Si-|

probantqucj

fcquentes infcriptiones

DEAE NEMESI
AVREL-MARIVS
OPTIO- SIGN

'

LEG'XIIIGEM&c.
Alia habctur pag.

Grurcrus pag.

LXXX.^:

CDXXXL 5. fed negligentiffime excepta, ac mendis fcatens,

vcrf tamen XIII. aperte habet

PI^

OPTIO

OPPIO
BASSO

SIGNIF* Itemque alia apud cundcm

C F* VEL

AVXIM

LEG

7-

FL- FEL^EVOC- AVG

AB- ACTIS-FORI'-B- PR- PR
IIII-

SIGNIF

COH

fub dubio tamen an

dice,

an

fit

OPTION TESSE
!! PR^ 5ic,

Optionem

referenda ad

fol.

CDXLV.

lo.

TefTerarij, vt vult Scaliger in In-

Signifcri, vt Lazius lib. IV. cap.X. fol.^gz.

perinde ac

ifta

DLVIII.7.

FIDELIAE VER VLAE

PRVDENTIVS- REVERES
OPTIO SIGNIFEKORVM &c.

5i prudenti

admodum

afl"equitur Lipfius

ratiocinio,

de Milit.

Rom.

duos quidem 'vexilUrios dari

Tojfunt

emm ita dari

quamuis non

lib. II.

Dial.

visa

VIL Jd

lapidum authoritatc i
Polybij

^ Liuij

dico

fed non confequi neceffario de duobus vextllis

tt alter alterius njicem obeat in defatfgatione-f fgrauia enim

Kcfigna) aut etiam in mc-bo

: nifi dicere vclimus,

( vt latius infra probare conabor ^Uquilam a Prjmipilo ipfo geftari folitam , huncquc ,
pra^dKaunu

&

num.

R.APHAELIS FABRETTI

68

num. 139. eflc Ipfias Centurionis Primipili Optionem , notiilimi enim Centurionum Optiones tam ex authoribus de re militari fcribentibus , qaam ex lapidibus 5 &c praecipue ex Fefto ad verbum Optio Is adiutor dabatur Centuriont k
.

Trihmo Militum

^? ex

eo

tmpore qnem

'V-Iint

Centurionihus fermijpim

eji

cptaret ti^ nomen exfaEho fortitus e^: facitque cerea lamina fupcriori capitc_.
allata , in qua nota illa OPT. 7. Optionem Ccnturionis fignificat , & fequens

apud

me inlcriptio fua barbarie commcndabilis

Q_ RAGONIAE CYRIACETI CONIVGI DVLCISSIME
E T I NCOM P ARAB I L I VN IVI RIAE C A S T E BONE
QVE VIXIT ANNIS XXI* MES VIIII DIAEBVS II

QjIVLlVS DONATIANVS- OPTIO 7 COH III

CVM QVAMBENE VIXI- AMN VIII MESIBV IIII
DIEBV XXIIII QVAM NVPSIANNOR XII

MESVM- XI- DIERVM XIIII CONIVGI

BENEMERENTI HIC DORMIT
Q^

Nec foliim Optiones

fed

& Suboptioncs

muneris dignitatem a^ftimemus

Gruterum

pag.

DXXIX.

ex veteranis forfan

) dilpofitos habuit antiquitas

omnes (vt hinc

vt legimus apud

S.

M- AVREL
M A CEDO
VET- NAT
DELM
EX SVBOPT
S IB I
E T
AVRELIAE VICTORIAE

LIBERTAE VIVVS

O S V 11'

SI^QVIS -HANC- ARC

P-EXF^S^SS-S
A
quod ita

cxplico

Si quls hanc

locum

eflc

ferculi

hoc fuadere ;

laternse

Arcam pofuerit extra fundum facrnm fupra fcripti

Suhoptionis yiurelij-, dahitffco centum

ncque

Hoc tamcn in prjEfenti fufficiat oftcndcre,

fufpediilimo vtrobiqae tempore

& certo redargui

traditioncm 5 de qua in afterifco poft

hanc de

num.

laternis

Sc

nec jfiguram ipfius

notturno temporej

Colurana
apparet > idquc mca caufla pro comperto credant veiim Qu,6d ft tandem exercitui nodiu edut^o prxlucendum foret 5 id non detedlis fuMalibus , fed Vuleano
1 5 1.

quia

ibi nil tale in

.

in cornu claufo

vt Plautina loquendi formula vtar,

ficri

debuiftet

fpecic adhibita, quae e tribus lateribus corio nigro eontedlis

do ad lumen tranfmittendumreclufum
Vt ex lulio Africano, Olympiodoro ,
ternse militaris

>

ca laterna^

vnum tantummo-

habcret, nchoftibus perfpicua euaderetj

S<:

Philonc Mechanico hanc

aliafque la-

formas defcripfit Cafaubonus in Not, ad ^neam Tad. vctuftif-

fimum

D COL- TRAIANI CAP-

6^

III-

A fimumillum antePyrrhum fcriptorem, cap. XXII. num. XLV.

cuiufque ducis cautio, nullo etiam admonente, excogitarc potis
forfan iuftiori fanna deridendus

illc efl

&piOuicIi
ellet.

Ncc

qui
Amhulft ante

T{ocTfm cumfixcibus

acmale feriatoitinerecercos exrollcntes.

quam
Similiter ad num- 5 2.. doccmur ex afterifco , fignum illud cum duobus alijs
^
Vidoriam anteccdcntibus ClaiTiarijs prseferri id quod dupliciter abfurduxru
1;/iudieo ; nam Clafliarij non erant in legiones confcripti , fed vilis femper
iium militia , vt ait Lipfius de Magnit. Rom. lib. I. cap. V. , aut enim ex fofuo tcncbricofo

hi miJites in

&

f ijs confcribcbatur

qui ab hac militia; fpecie nauales diccbantur

paupcrrimis ciuibus conftabat, qui militia:

foitis, &:

aut ex infimse

nomen ob cenfus tenuita-

C tem dare prohibiti erant , vl habcmus ex Gellio lib. XVI. cap. X. fed tantum
(vt ait Polybius addudus a Lipfio lib. I. Dial. II. de Milit. llom, ) ad nauttcum
rufum referuahantur Nauticos tamen foeios etiam Ciues Romanos vocatos
,

inuenioapud Liuiumlib. XI. nauesXX.deduS^e-i

qui feruitutem feriiijlfent complerentur
rtim

^
o

O* citiiiim nomina,

fiarios

ijs

pr<eejfeni\

quamuisyono-

plerumquc oppofita legantur. Hos itaque Clafferuorum more abiedos , $c caiceis ipfis cxutos , Sue-

tonius in Vefpaf. cap. VIII. nobis ita reprefcntat , Clajjiarios veroqui ab Ojita

Romam pedihusper 'vices commeant

nomine , quaf parutn

&

ex

eo ita curfitant

fne

ejfet
:

oj/v^^y

Qupd omnibus

ijar.niu^uoi cccfiv:o%v

V "^ii 0(^015,

pedes

-,

uiso^^oiatv

hoc

adft ifus

fr<efertim fi

itinerihus^ atque

ex

athletis

petentes confiitut fhi

Tabellarijs

commune

'zooXXnv oiXvzsiou^

livci! (^

xa/ tV^ wacs^^^p^V^S o^<^v tg-tv

>ca\ TCdV a.0A.vV7cdi',7y5

^iX^^ ayTys sv

S^^M,i ^k

ou/

eft,y?e calceis

curfores celeritatem

'J

fuifte videtur

^)(^Xi<xv

autem valde expediti

ejl

'zg(i^s-)(^i

ex

T015

)(^^o:f^)ig u7ro^/^aa-(v

i5Ya/a/^i?$ aooC,^v 6*

vndeTahellarios lidere

'.

O^

aliquid calcearij

refponfo ahegijje-i tujfit pojihac excalceatos curftare^

Mufonio a Stobaro rclatO) oMvzsoShaioi

^

tnoenut tamen

intcr fe

publicorum ycluti

Pttteolis

j|

naualibusfocijs ctuihusKomanis

ref)^';-, et S^soi

&

^gi^^^ f^nt

non^vti cakeavitntis in

eandem non feruare

f currendum

idcmquc olim Lycurgo infuis Spartanisplacuerat, vtobferuat

f Xcnophon de Repub.Lacon. his verbis olvtI tvj oi-noiXvveiv t^$ -ndS^oa v-Ko^^/uccLaivy
tfi calceatis:

ercLz^sv avuTroJ^watcL

'pa.iVGiv

aa<^xxi^s^v

(i tjo-KyiKcoi at;

tatem

t$

vojuiiC^ov et

t5to ,

vTro^e^s/^,svov

iToJ^ct?,

quempiam

claycnaciLi&v

pojfe

fcilicet

(^ tutitis decliuem

celerius difcalceatum curreret

fi

tabula rclata

/ul^v

^cCov dv o^%ol

pro calccamentts

lonce facilius

yi

pedes exercuerit

pedum

nudi-

(9 locum decliuem

t^^ faltare , 0*
quam calceatum

defcendere

PaLet etiam Clafliarios, de quibus loquimur,

conditionis

ttoXv

Tr^ctvn KOLroL^oLtvetv-) k^ ccvctj^o^eiv') k, S^^cifji^v J,A.rrov ctvvTto^tjrov

exifiimans huiufmodi excrcitatione

^fcendere

K^arvveiv

non fuifle ciues ,

reflire

fed peregrina:

quo donati reperiuntur ab Imperatoribus , &r in

pcr Lipfium vbi fupra , alijfque apud Gruterum pag. DLXXIII. i
c^x

iurc ciuitatis

VETERANIS QVI MILII AVEKVNT IN CLASSE.

RAVENNATE SVB SEX LVCILIO BASSO cuius proditionem &:
(quGeloquiturde

tran-

RAPHAELIS FABRETTI

70

tranfitum ad Flauianas partes rccenfct Tacitus in Bn.

DLXXV. I.:
rcperta,

quibus adiungi meretur

alia

ac pag,

lib. II. Hiil:. )

poil Gruteri collediioncm Neapoli

^ux ita fchabct.

CAESAR- M IVLIVS PHILIPPVS PIVS FELIX AVG

PONT^ MAX- TRIB.POT-Im. COS III DES PP-PROC^ ET
IMP CAESAR M IVLIVS PHILIPPVS PIVS FELIX^ AVG
IMP

IIS-

PONT-MAX -TR-POTQyiMILlTANTES

COS DESIGNAT-

P P
-SVNT^IN -CLASSE.PRAETOR- PHILIPPI
IIII^

ANI-SEV-MISENENSE^QVAE-EST-SVB.AELIO.AEMILIANO-PR

OCTONIS ET VICENIS

STIPENDIS- DLvllSSlS

H^ M-

QyORVM.NOMINA-SVBSCRIPTA-SVNT.IPSISFiLISQVE-EORVM
QVOS-SVSCEPERINT.EXnMVHERIBVS-QVAS^SECVM-CONCESSA'
CONSVETVDINE-VIXISSE.PROBATE-SINT.CIVITATEM.ROMA
JsJ AM DEDERVNT- ET- CONVB. CVM- ISDEM
QVAS^ TVNC- SE

CVM-HABVISSENT- CVMEST^ CIVITAS^ IIS^ DATA-AVT* SI- QVI

TVNC- NON- HABVISSENT- Qyi-S. QV AS- POSTE A. VXO aES^DV
XISSENT- DVMTAX AT- SING VLIS SINGV LAS AD^ V^ KAL^ l AN
IMP M IVLIO PHILIPPO PIO FtL AVG COS DES III
ET- IMP- M- 1 VLIO- PHILIPPO PIO- FEL AVG^ COS^ II DES- COS

EX

OPTIONE

ALEXANDRO- N- ITAL D- MISEN ET. MARC

PROCVLAE VX EI ET- MARC- ALEXANDRO-ET FL-M ARCO
T-FL- FIL-

VLP-SABINO^AVREL- FAVSTAE-FIL^EIVS

DESCRIPT- ET- RECOGNIT-EX- TABVLA- AENEA-QVAE-FIX-EST-ROMAE

IN MVRO POST TEMPLVM DIVI AVG AD MINERVAiVl

Neapeli lamina

trea, penes

Trancifcum Arttonium Picchiatum

Minime igitur ClafEarij in legiones adfcifci porcrant , qu.^ ex Ciuibus tantuni

Romanis Icgitimum cenfum poffidcntibus conihbant, vt ex Polybio de Milit.

Rom. habemus

eftque notiffimum

Impcratoribus indulgentibus tranfibant

lib.X.

num. XXXII.

atem^ue Suctonius

in

quandoque in iuftam miiitiam

vt docet nos idem Author Hiilior.

fed vix
,

naualil^usfocijs idoneos fele^itt (juos in legionum

Galba

cap. XII.

nam cum

ClaJJtancs

pgna

quos Ti

ero

diuifitf

ex

remi".

ad prijlinum ftatum cogeret , recufantes , at^ui

ittfuper aquiiam f!S* fgna pertinacins Jiagiiames , non modo immijfo equite difecit y
fed decimauit etiam : idem propemodum habet Plutarchus in Vita eiufdcncL
Galbae , ac Lipfius tritum id apud Tacitum refert , cuius vnicum locum lib. I.

gihus

iujios milites fecerat

Hift. citafle fuffecerit

tff*

partfhus fdd

redire

Otho T^arhnertfew. Galliam aggredi

qttodreliquos c^eforum

cujiodiam hihttos ^ in
tioris militi<e

numerum

legionis

(latuit cUJfe 'va/ida

ad pontem Mtluium , ij^ftnicia Caiha in

compofierat 'ifacia

(^

reltquisfpes honora'

ex quo ctiam, vti cx proximo Suetonij loco, cclligimus, aliquan-

do

DE COL' TR.AIANI CAPA

71

III-

Ann. lib. XIV. quippe fueuerat triremi

Clajjiiviorum remigio Te/;/, quemadmodiim e conuerfo RemigcsproClaffiarijs
fed
lib. XIII' CUdius Quirimlis Fr^feBus Remi^um qui Kauennx haberentur
ramcn fiue Rcmigcs , fiuc Epibat;*: vocentur, ( frcquentius enim authorcs intcr
Claffiarios fiuc Propugnatorcs,^: llemigcs diftinguunt) militum numero comprehendebantur , vt ex Polybio Hift. lib. L num, XXV. & XXVI. veluti demonftratione quadam fit confpicuumj ibi cnim cnumerato prius generatim
milite, tum lcgionario, tum claifico, numerus ad centum millia ^ quadraginta
conftituitur , quibus in claflcm tercentum 5<: triginta nauium dillributis , cuilibet naui, ex Propugnatoribus centenos vicenos, ex Rcmigibus tercentenos aili<3o

ClaiTianos pro Remigibua accipi

gnat \ qui

ni(i

mihtes fimul ac remiges

, 5<:

auterctse fuillcnt

Vlyllis focij, vix quadraginta millium militum

vt Argonaut^E:, &:

numcrum implerenti & tamen

^ Polybio GXL. M. funt cuius verba, poftquam calculum & declarationen^

pnrmifimus , audiamus , Romani qwdem cUJfe CCCXXX nauium Unparurn (y*
teBarum Meffknam appellunt & infrt paucis intcricciis , igitur Romani ap:

paratilfus

ad %'trumquefe

inftruehant

jiue res

mart gerendaforet

fiuc in kojlium

terram exfcenfio/acienda , quare etiamfortijjimo quoque milite deleclo

e copijs terre-

omnem exercitum qucm duBuri erant quadrtpartito diuidunt &c. erant

^ cmnino in hxc claffe milnum ad centum milltum O^ quadraginta inaquaque naui
Jirihus

',

Remiges capiente trecenos, Prcpugnatores lero csntenos

figna

vt ad

rcm rcdeamus

Noftra,inquam>h2?c

vici^nos.

qucc ClaiTianorum dicuntur

habeant, non pofiunt extranea^, feu fordid^E mifitix attribui

apcrtc Scriptorcs

vitra ea, qua; fupra

nus dccoram hancmilitiam

E

fic

congefnmus

Liuius

) inter

XXVI.

lib.

curare C7* tergereante tentoria

coKcurrerunt

',

tertio

iuftam illam

ccpijs

6c

mi-

ajfumpfit

Primo

fecundo die arm*

modum iuji^pugn^
quarto d<e quies d.ata
Hunc

diefndihus interfc

pr^pilat fqne miffti:ht*s iacuiatifunt

fuas aquilas

Diftinguunt enim

mt/iium fpatium dtcurremnt

iujjtt

cum

paucosdies^ quihus morari

Carthagine Jiatueraty exercendis naualthus pedejinhnfque

die If^gtones tn armis qtiattuor

in

'^

ordinetn tahoris quietfqtte-t quoad Carthagtne morati funt-, fertia-.tcrunv^i Rewigiu^n-,

Claffiiqne miittes ( fupra focios nauales hofcc

jr

eofdem vocauerat )

tranqtaiio in

aitum euecit^ agiiitatem nauium Jimuiachris nauaiis p"^ft^ experiehantur

mox Iib. XXIX.

n.!iies

("hi

& focij naualcs

dic^i )

ccacios-i

continuit

G quainducitur
,

de duabus Cannenfibus legionibus pra:miferat )

ordineac jine tumultu confcenderent ipfe exm

XXVI.

cens

miiites (

$c

puj^nacidimi malcquc

C. L<eiius qni
5

M.

Ciaffis

lib.

<,

prsds

<,

nauihus ante confcmdere

ad hnem, in caconcione, in

V rhem

inihunt

fnguios XLl^. denarios ^dupiex Centunoni

,

tS*

di-

nmaiesfocij

triumphts aiienos fpecfahunt f paulloque infra

poft trium.phum L. Anicij de Pvege

mint Latini quantutn ciuihus

in

T^ititicos^

Seruihusde triumpho ^miliodecernendo adpopalum

^Jacedonic^ /'oicncs fuo ahrcaaro

niiiitihus in

curam fumpfit

'vt

Icgionarijs cohacrcntes lib,

erat

XLV.

itaait, C7* icgiones ex liiyrico iatcreatx

indiftributionc

cum

Praftius

clariufque Sc breuius

(ibi

Lt

tS^focijs naualihui dedtt

Gcntio, de pr^da

tripiex equtti-,focijs no-

qti^ntum miiitihus

Prx-

72-

KAPHAELIS FABRETTr

Frarterea , ciini tota

tnbus

illis

conied:ura dc ignotis hudenus Claffiariorum fignis i

imagunculis inh^reat, quse gubernacula altera manu, altcra palmas

geftarc dicuntur

j fi

ifta

eas tollamus

iadis fundamentis conUitutum

& fi^aitias efle oitendamus

polka

reperitur

quicquid talibus

fupercorruat ncceffe erit

Tria igitur illaiigria,

omnino inter fe fimilia, nifi quod duo vltima minus

corrofa funt, ita propemodum vt in fecjuentibus iconibus (c
habcnt Nullus profc^flo ibi clauus ad naucm regcndam , fcu palma j atfolum
in I;Eua huius primae figurae
( quantum paruitas ipfiuspermittit, nonmaior
hic exprcffa ) baculus, fiuc mallei manubrium
, ( mallei namque vcftigium ali-

quim primum
.

quod

in apice haitx prioris imaginis

remanet) vel quid fimile j piieolus Graecanicus in capite, breuis tunicula, ca^tera nudaj non labaro appida, vt in
nouis typis videmus , fed imo pone fe paruum illud velum ab humeris adtalos

yy^!i'"..':in/:!immmiimninTTf^irrr

v/
\

fc/

V
f

yemif-

DE COL- TRAIANI CAP-

III

dcmiffum habcntia; corollis e lauro feualiafrondc, vt&r Vi^ftoria (maleibi

fupcr globo ) infiftcntia Vnde ciim nec militia Clafliariorum digna fit , quse
.

fub aquilis confiftat

fjlcntio prjctergredi

Ita
licct

nec figna aliquid claflicum contineant

& Ciaconi

vcriti,

prajftabat tuto

numina admittere

& nos fecifle forfitan pocius fuiffet

talioncm

fcd

',

nouam quandam conicduram

dodioribus, faltem ^enigmatis loco, proponcmus

>

Viden-

Cabirorum , fcu Corybantum, Id^orum Dadylum , aut Diofcurorum efl^e potuifle, non vna quidem ratione : Confentit
cnim numerus , quia trcs agnouit antiquitas , vt dc Idasis Dadlylis, eorumque

tur mihi,

inquam

nominibusCe/w/,

ifta tria figilla,

D amnameneo-i

(^p*

Jcmonf, prodidk Scholiaftes Apollonij

lib.f.

Argon. verf 11 ic). ^ 6j dc Diofcuris Cicero Hb. III. dc Nat. Dcorum , Diofcuri
apud Gr<eeos mulns modi( nominantur j frtmi trc-y qui appeliantur Anaces-, /^thenis
G ex Kene Uue antifuijfmo C7' Proferpina nm , Tritopatreus , Eubtdeus , Dionyfiusj
Pollux ; tertij') dicuntur a nonnullis
fecundi , lotte tertio nati ex Leda , Cajlor

&

Aleo

, tJT*

Melampus

Emolus

Jtrei

Paufanias in Laconicis prope finem

filij ,

libri,

^z//

Pelope natus ftiit

ex vcrfionc Amafari, In

Idcm habct

eo (

dc Brafijs

Elcuthero-laconum O^^idoXoc^xxWMx^f^gdlapdeatanjideas nihtlo fedalihus tnaiora,

nonfacile dixerim Caftorumne an Corybanttim exnominihus fmxerint : tria cene
/f
K

RAPHAELIS FABRETTI

74
funt ea fyf^fa

>

Aimeruce ftmuldchmm . Emendandus

A/o^jc/^y^ non pro Anacibus, qui priores funt

quilfus quirtunt accedit

tamen Interpretis

lapfus, qui "S

Diofcuri Ciceroni , feu pro al^'s Cabiris auf Corybantibus , de quibus mox
fcrmo erit, led pro Cadonbus, <jui fecundi, male admodum accepit ; quomodo

cnim

in vos

Gemelle
tria ifta

&'gemelleCaflorisy

Cajtor-,

fimulachra conuenire pofTunt

alijs

Scriptoribus afFeremus

pag.

CCCXIX.

rem

ac

prx

caeteris authoritatibus

illuftrat infcriptio

quas ex

fequens apud Gruterum-,

1'

rAI02- FAIOT

Gaius Gaij f.
Acharneus Sacer-

AXAPNET2*IE
PET2'rENOME
NO2-0EnN-ME
TAAHN AI02

dos

fli

dlus

gnorum

Deorum Ma

Diof-

curorum Cabirorum

KOPnN'KABEIPDN
T n I 5^c.
EN

de quo Gaio Sacerdote meminit

C X X X V.

Nec femel puto

in Att;c. Aro'x,y^(

>

c^ui

apud Rcinefium

alia infcriptio

in hoc erraflc

Amafeum, nam

Clafl*. I.

num.

$c fupra lib,

I.

apud Cephalenfes Magni Dij appellahantur ; itemque_j

apud Clitorios lib.VIII. , ^ioaxAi^uv x,cLX'iS fd/lccv ^ Qsuv M^^yctXcdv Upjv Dicfcurorum
Magnorum Deorum nomine tetnplum-jq^uos vtrobique ipfe Caflores reddit,nonni(i
Cabeiri iudicandi funt , tum ex hac infcriptione , tum ex authoritate Callij Hem\nx apud Macrob. lib.IIL cap. IV. , qui tradidit, Samothracas Deos eofdemquc

Romanorum

^ prsefertim quia

Penatcs proprie dici 6s^5 /as^aXX^,

efto

quod Deomm Magmrum

conueniat , vt infra dicam

ijque

Anaces

Gg^'? ;>^^Mg-v$,

62^5 ^hjjarovii

quoque
Diofcuri apud Ci-

appellatio Caftoribus

prout

priorcs

5^:

ceronem vocantur ) didi fuerint, vt in Plutarchi Thefeo, rurfufque in Numa

habcmus ; attamen Clitorios , Arcadicum populum , perpetua fimultate Laconibus oppofitum, Spartanis Heroibus cultum & templum attribuiflc, parum fit
ycrifimilc

Poft

Amaf^um

Gallandius in fecunda Epiftola ad Spon.

Ignoris Dijs inferta

fibi

perfuadere

non

pofle

ait

iliius libello

dc_J

fub hoc Diofcurorum no-

mine, alios quam Caftorem tc Pollucem defignari: fed Ciceronis locus , atque
infcriptio iam allata de Diofcuris Caheiris , optime perfuadent, alios quoque hoc
liomine dignatos

pocratem

5^ vltra pr^cdicla,

Diofcuros vocat lapis in

Serapidem , Ifidem

Anubim , atque Har-

Delo Infula ab eodcm Gallandio obferuatus,

qui hxc continet

PO PAIO2

TOTTPQPIOS
TFEP EATTOT KAI
T(1N lAIQN SAPAnlAI
I2IAI ANOTBIAI APflO

Puhlius
Tutrorius
pro fe ac
fiis Serapidi
ifidi

Anuhidi Harpo-

DE COL- TRAIANI CAPArOSKOTPOrS

EPI IEPE02

KPATEI

III-

75-

crati Diofiuris

Sacerdete

2TA2E02 TOT ^IAO

KAEOTKOA ONHQEN

Stafeo Philo^
Colonete

clis /.

tamen dodiflimurn Romanorum Varronem id latuit , qui lib. IV. Ling.

Lat. fingillatim inter Samothraces Serapidi &: Ifidi locum facit, his verbis , quJB
forfan Harpocratem eorum numero includunt , Principes Dei CAum&Terra )

Non
B

hi Dei ijdetn qui in Ae^ypto

fcat-i

^Ht [unt Taautes

SEKAPIS ET
,

Jji*rtes

&*fe Harpocrates

/SlS',

digtto f^ni"

apud Pheentcas , vt tjdem principes in Latio Sa~

O^ Ops Terra, enim (SP C^elum , ijt Samothracum initia docent y funt Dei
Magni, ET Hl QVOS DlXl MVLTElS ?{0A4l?{lBVS : nam^iue ([uis
Amhracia ante portas (iatuit duas 'virileis fpecies aheneas , Dei Magni j nequt , vt
turnus

**

'Vulgus putat
{Jr

hi Samothraces Dij

hiquos Jugurtim

lihri fcriptos

qui Cajior tP* Pollux-yfid hi

hahent fc-,

ATNATOI QEOI

quiin Samothrace

DlVl POTES

Hiic duo C^Ium

mas

(S*

foeminay

(p* funt pro illeii

Terra^quodanima O*

C?*

humidum (srfrigus Male ad hunc locum Scaliger pro Amhraciii rcponit

JmbrnfAm , quafi ita dicatur Samothracia d fluuio Imbrafo , olim Parthcnio
corptts

quia

ifte

Samum

loniam cum hac Samo Thracii tcmcre confudit , vt do(^c

oftendit Cupcrus lib.I V. Obferuat. cap. IX. , &: dixerat Lipfius ad Taeit. Annal.

num. 117.
Vtautem adCabeiros, &reorum numcrumredeamus jidemparitcrinnuit

lib. I.

Strabo

lib.

Camilum ,
(5*

X. per

haec verba

hoc tres Cahetros

Aceflaus Argiuus , Caheird

ex his T^ymphas Caheiradas

Khytia nouem Coryhantes

(P*

Vulcano natum

ait

Pherecides ex Apolline

qui hahitauerunt in Samothracei e CaheirH Protei

F, O* Vulcano Caheiros tres , C* tres Tsiymphas Caheiradas j njtrifque fuafacm

Imbro Caheiros cuItost,fed C^fecundum Vrhes
futffe , maxime autem in Lemno
Troid : nomina eorumfunt myfiica .

&

Iftorum Cabeirorum ex Vulcano eademquc

Nympha

Cabelra gcnitorum

humerum imminuit,& ad geminos rcducit NonnusDionyfiac. lib.XIV.vcrf. ip

Tiect^ Hcpai 5-0(0 S^vo) ')^u^n^s

KaCft^ji?

Ovvo/u,ct fx.-nl^gi-^VTOn; 6/u.oyvi@ f^Hg

Ov^viui ^XxAit

AXkuv
Filios

Tgx.g

^'/"!\y()t

^v^ufA,s^uv Ts^

^v/Ji^oveg

sMj^suv^'^

Vulcani duos armauit Caheiros

C^Iefii fahro peperit Thracia Caheiro

quod

& rurfus

Eurimedonque ,

repetit lib.

fji"x,ij)$

Thraci<e *vero

auos ante amhos

irv^i<r^svss( 7roA<Ta/j

'zsoL{^g

Sami

Lmnindis duo

periti foci

XXIX. verf. 1^5.

2a^o(o

Arj/xviCLShg S^vo

ec^Cpc*

K^c)

T>iomen tnntris hahentes gentilitium

Alcon

7r^5

fiiij

sZa.x.ysvovro KeLCet^iil

igne - 'validi incoU

hacdahantur Caheres

2,

Toti-

RAPHAELIS FABRETTI

j6

Totidemque, fed
Apollonij

lib.

I.

alios

tus fueric

917.;

>

ex Athenione alios duos

Dardanum
Phrygiam transla-

lafonem

5c

cultus ex Aegsei maris Infulis in

fcd ex diuersa

& paullo ante

ex loue &: Eleftra gcnitos

autem idem

fupplet

verf.

& Dionypum-> recenfet Scholiaftes

louem nempe,

iftis ,

Argon.

Cabeiros fubftituerat

Quo padio

ab

vel potius contraria traditionc Dionyfius

LXI. , vbi , dc lafo & Dardano , ac IdjEohuius filio,

JiCEC ait , Hi magna ciajfe demigrarum e Peloponnef , ac pr^eter Bt*ropam nmigan- g
ies ) O* in Melanem finum delati , appellunt ad Infulam quandam Thraci^e-^ de qui
nonpojfum afflrmare , defertane^ an prius quoque hahitatafuern Ei Samothraciam
nomen fecerunt ex njiro , CT* loco compoftum y ipfa emm ad Thraciam pertineti
TS[ymph Cyllenicee Khenes
conditor autem eius fuit Samon Mercurij flius ,
nomine ibi non diu commorati , quod moleflcim njitam agerent , pugnantes fimul

Halicarnaffeus

lib.

I.

cap.

-i

cumjierilis

&

terr<e

&* tnaris

afperi diffcultatihus

paucis aliquot in Infula relitlis

dfnuo maior pars migrarunt in Afiam , deducente Coloniam

Jafus in InfuljL fulmtne

ipfo

Dardano

iSius perijtt (Juod Cereris concuhitum appetijffet

fone autem in Heiiefponto faSia^ eam hahitauerunt terram

nam

Exfcen-

qu^ nunc Phrygta

di-

Dardani films ) cumparte exercnus', montes-, qui nunc Id^iaheo

njhi condito Jldatri Dcitm Tempio , myfleria , C^facra infiitmt , qu^ ad

(itur-, id^eus

wocantur

Phrypam

h^c 'vfque tempora durant per totam

nunc Troas

eji

Oppidum

fui nominis

eft,

vt refert

condidit

in

ea,

quce

vnde forfan Dardanii^ nomen ea

ex Callimacho Plin.Hift. lib.IV^cap.XII. Indigenam>

Indigenam Samothraciae
Infula fortita

/pfe autern Dardanus

e contra fuiffe

inquani) eiufdem Inful^e Dardanum, paullo antc DionyfiumDiodorus Siculus

prodiderat, qui&^inalijsdehac fuperftitione variatlib, V. verbisfequentibus,
J*o(i h<ec

quendam ex

Infuiarthus Saonem

Rhene)

X3* tiympha^iitaiij 'iCX MerctiriotSf*

congregaffe

iattfjt^e iegihus

fliiorum fmrum nomina

rum

Atlantis n/na

gnanimus

imponens:

iiiis

adhunc madum

Conjiituta

repuhlicd

Dardanus

CT* <icer fuit

multitudinem

natum

lajion

ex loue

invnum

ah Infuia. nomen adfcitum hahehat>

eos

(^ Hirmonia
qui primus in Aftam iemho
,

in quinque Trihus difiinxitf

eduntur apud

vt quidam aiunt

poptiios antea difperfos

iiie

ipfe 'vero

ex loue

ex his

traiecit

conditdt renum-,a Troid pojlmodum extruHd nomen adeptum^

O* EieBra

fiita-

Dardanus vir mat^ Dardano Vrhe

Ciuefque
de fe Dardanos nominauit . Muitas pr/eterea gentes in Afd fuh dition^ hahuit ,
cuius etiam Dardanorum gens fupra Thraciam Coionia ejfe dicitur , Cumque lupiter

atterum quoque fiiium ad honores

eueBum

antea qutdem inhdc Infuid receptos

pr<eter initiatos atidire

fas

efi

myfieriorum

ei ritus

pr^iuit

fed tunc traditione renouatos, quos nemini

Videtur autem hic primus exteros quoque

<vnde maior c^eremonijs his celehritas

nto

cuperet

conjiituit-,

acceffit

Rurfus

initiajfe

Hinc lafion Cyhele matrimo-

iunatn

f Coryhantem genuiffe fertur 9 iiioque inter Deos receptOy Dardanus y

Cyheie , O* Coryhas , in Phrygiam fitnul profeCii , Matris Deorum facra in Afiam
tranfiulerunt tum Cyheie Oiympi primi coniux faBa , Aicen fufcepit , Deamque
:

hanc Cyhelemfuo nomtne appeliauit

Coryhas autem

matris facra

ctm iymphaticQ
furon

DE COL- TflAIANI CAPCoryhantes defe nommauit

A fur&re oheimui ,
djllentit Diodorus

nempe,

primis Lesbum

qud , permancc /^ comntilitantis

in

dum alias quo^uc

Infuks fubi^it

Deiirn pro faliite nttncupatis

a feipfo

tradiderat.

Infularum nonnullas

Mitylenem

nomine-t

tetnpe^ate affiigitur

cuidam

drfert<e

hanc fententiam

lib. III. in

Myrina Amazonum Impcratrix

77

Ncc folum a Dionyfio , fed

OccHpauit etiam [

Jnterim-i

l!

I,

quod

ab eo,

III-

appellitur

Hmc

in

condidit

Matri
per fomnium adibi^ votis

^aw diximus confecrat '^Jiru^ifjue

aris ffacra magnificapera?it*
Samothrace t InfuU nomen eji ) (luody Infulam facram gr^ce transLitiim fonat
Sunt tamen inter hiftoricos , ^ui fcrihunt , Samon antea vocitatam , a Thracihus
monita ,

incolis

tlltc

Z)^-c

S^mothraces nomen cccepijfe

Matrem

Poflea tamen-, j4ma:^onthus in continentem

'

cum alios , tum filios fuos , quos

S^o vero hifint patre , in arcanis
Corybantes vocant , in eam collocajfe fihulmtur
C myjleriorum facns tradttur ^ (piorum ritus ipfa docuit ) tp* lucum ihi au^ujium y
reuerfis-,

Deiim

Infula hdc ohleciatam

inuiolahilem ( afylum Grteci vocant

Videtur hinc coUigi

eandein

) injiituit

fuifife

Samothraciam j

& Phrygiam fuperfti-

tionem; fedvtramque diftinguit, fuum cuiquetribuens authorem,Clcmens

Alexandrinus in Admonit, ad Gen. Vereatergo c^ui hutus fraudis fuitprinceps
fue Dirdznus qui Matris Deorum ojiendit myjieria , ftue
facr^ myfiica , Illud autem quod
D Zetion qui Samathracum fuggejft orgia ,
t?* author homtnihi*s

&

Diodorus verbis paullo ante relatis indicat, ante Dardanum facra eiufmodi in
Samothracia quidem recepta , atque ab eo renouata folum fuiflfe , ab Herodoto
lib. II.

cap.

LL fumptum

facra imitatur

apparet

Hec

(jU dico

quihus Samothraces initiantur

f,

runty d quihus orgia Samothraces acceperunt

Varro Humanar.
ipfe, vt

traduxiflc ait

nifi

quos eofdem

Penates-, quos

cacumen:

^neam

Saturn. cap. IV- rclatus

p qui diligentius

Varro non exprimit

fecum

&i

eruunt verttatem authoribus

vno templo

Capitohni fciHcet louis

eji

&* fundatum

per quos penitiis fpiramus^

:

ejfe

autem medium

XV.pedum

triplici ordine

ac fuh

eodem teBo numintt

ex hac dcfcriptione Dionyfij

lib.

in altd crepidine oUo plethrorum amhitu ,

,

pari propemodum longitudine

differentid\frons eius meridiemfpeShat')porticum

coltimnarim

in kterthus ordo

Aedes feu CelU paresy communia hahentes

lunonis (jr

Jitum

atque latitudine vix

cum

hahitauc'

Samoihrace in Phrygiam

eos ejfe

ducentis firme pedihus patens per htera fingula

hahet

natn

Dionyfius concin-

alitcr ac

per quos rationem animi pofjidemus

&

Templum

lunonem vero imum aera cum terrd , t^ Mineruam fummum atheargumento vtuntur
quodTarquinius Demarati Corinih^' Jiliusy

memorata coniunxit
III.

fumpta

Troia in Itaham fecum afportalfe fub-

Samothracicis religionibus myftice imhutus

ejfe

narrationem paullo

incertis -ifed

perquos hahemus corpus

atherx louem

lib. III.

Cahirorutn

ejuif(iuis

cum Athenienfihus

quod Deos Penates Dardanum

Additque ex

Macrobius

ris

Macrobio

videbimus, difcordans

nafle videtur

iungit

II.

qui

nouit a Pelafgis

Samoihraciam qtiondam incoluerunt hi Pelifgi

ait ille

Mineruay ftih eodem fajligio

latera'-,

duplex

media quidem

eji

Tres in

louisj hinc

eo

O* inde

& teUo ~Mincrux tamen Acde ac Statua

dextrum
:

B.APHAELIS FABRETTI

78

dcxtrum iocum occupante

vt ex Liiiio

VII. cap.

iib.

arguitur

III.

vhi tradit

A',-

annakm chuwmfxum fuijfe dexteroUteri Aedis louis Optmi Mnximi-^ea ex parquii Mmeru4 Tetfiptum efi \ &: ne de hioc dubitetur, faciunt nummi 9, & i o.

te-,

.Tab. LI. S^ 4' Tab. LiL apud Oiiclium \ in quorum prioribus , numina ipfa
in vltimo ,aues vnicuiquc dicata: , eodcm ordine ^^^^^P^^^^^Dj^^^'^ media

i/i^ d^^^^^Wi0lm^
Plutarchus denique in VitaCamiili, non Deos Penates, fed Palladiumfuiflc dicit, id quodUardanus c Samotliracia Troiam, &: hinc in Italiam Aeneas
dcxteram

No5feua ad

Ixuam Pauo

ad

Velbhum

afpo;tauit, fub

poftea cuftodia retentum

En vt alter altcrius errorem adiuuat

De tcrnario quem diximus, numero,
numero

effe dicat

^uartus

lib.

verf-

ille, vti

in arcanishabitum.

conuenire vidctur IVinafcas apud

Apollonij Schoiiaften diCco

&

917.

nam quamuisprimo

&

miniiicr

^&.(j(x0^c,

quattuor

interuenit

vnde c

Camillos fuos Romani vocarunt fed varia nomina, hoc eft Ccreris,Profcrpinx,
:

& Plutonis

fiue Ditis Patris, fubftituit, in

jne cx lingua; PhoeniciaE proprietate

XII.

lib. I. cap.

atque

liinc forfan

quorum

cxplicatione, ingeniofiili-

verfatur Bochartus Geogr. Sacr. par.

copulata leguntur

II.

horum numinunfL.

tria

neque enim abfque aliufionc ad ha:c my ftcria Cahiri^ Cercris & Profcrpinae lucum , in quo ingredi nifi D
initiatis fas non cflet , Templo Cabirorum proximum fuifte putamus , vt aic

Acde Myfix

figna in

apud Paufaniam

Ccrcris

Magn^ namque Df^

iib.

IL

& Prcferpina

idem Author

lib.

vocabatur

Paufanias crcdimus italibro VIII. dicenti. Aliud

, fi

IX.

thracio ritu cifdem

Infulis,

illi

lib.

^.iiicm

eodem ritu

InfnUm

q^uo in

in Britannia

quiK &: Sofpita.

facrificij

sffe

ita ait ,

Samo*

feu adiacentibus
rcfcrt

Strabo

Artemidorus J magis funt g

Britannix propin^mm ^ in qnd Deahus his

Samothrace

Addamus denique Tertuiiianum ,

Sped:ac.

de Cerere O* Pi'oferpina dicit

prohahilia; perhihe: enim

fitcrificetur

oblati vcftigium

Atrcmidori Geographi temporc adhuc permanebat, vt

^<e

IV.

Dcabus

Cercs

vtfatis

excmplorum-

fit

Is

inlibrode

^luot iptur in hahitu loci ipfius idolatrias recognofcis

fingula.

9rnamenta Circit fin^ula Templafunt . Oua honori Cafiorum adfcrihant , ^ui illes
puo editos credendo^ dc cycnoloue non eruhefcant * Delphinos T^eptuno 'vouent .

Calumnas

Buum

fufiinent

Valentihus
fortaflfe

k ftmentationihus

Sejjias

Ante has ,

tres

eofdem Samothraces

habetur ex triquetro

Aicjjias amcjfihus^

Ar^

trinis Dijs

patent

Aiagnis

tutelis

Potentihus

trium Ararum indiciuni^

afterifco *

huiufmodi ad marginem.,

fru-

Harum

exifiirfjint

illo facelio

Tutelmx^ a

notato in Circcnfis decurfionis dehneatione ex Aedibus Nob. de Lancciiottis

defumpta, Sc Cap.VL huius Syntagmatis inferenda

ternum Iiunc Diofcurorum Cabeirorum numcrum Damafcius apud Photium Cod. CCXLIL , qui fcptem Sadyci fiiios Diofcuros
feu Cabiros facit , & o^flauum Efmunum , quem Acfculapium quendarrL.,

Auget

e conuerfo

alienum ab Aefculapio Epidaurio, intcrpretatur

ni^tpnis hiftoria

Philonifque Byblij verbis

Et

tradidil

fic

prorfus

c Sacho-

Eufebius de Prxpar.

Euang.

||

DE COL- TRAIANI CAP;a Euang.

79

qui ( vt obiter tangam ) non alius fuit

quam

vtmedocuit cx vetuftiflimis Hebrcaiorum monumentis idcm BocharII. cap. II. Gcograph. Sacr. 5 A Sedech , inquam , Diofcuros natosyaut

lupiter

tus lib.
Cabiros

A Seciech

VII.

lib. I. cap.

III-

aut Cyrhiintes

ant Sawothracas

qui primi naues conflruxerunt'^ ('ma-

gna enim iftorum nominum confufio, vt apud Hyginum quoque CXXXIX.'

Fab. Curctes Gorybantes c Lares indiftinde commifcentur) paulloquc infra
s Eufebius , poftlongam inanium Deorum genealogiam , h^c autem omnia^ ait,
afeptem
pto

dicit Sedech flijst Cahiris appellatts

eis

'Vti

Taautus Deus pr^cepit

Aefculapio fimih'a

O* ah

oSiauo ipforum fratre Aefcula-

confcripta fuiffe

admodum eis quas Cybeh

& Attini

Hsec Eufebius

contigiffe

ita

Huic

fabulatur

Damafcius , Hic 'vfu pulcherrimus-^ (3^ iuuenis qui 'vifus aimirationem excita,ret-i quem , njt aitfihula , Ajironoe Dea. Phcenijfa Mattr Deum adamauit
Solitufibi

C que

tn faltibus venari

Deam fhiinfidiantem y^ fe dum fngeret

midit

'vt

(^ iamiwi comprehenfuram f pudenda fecuri fihi amputat

tcm,

C^

p4!iina

vocans iuuenem

Sfmunum vocatum oh

recreatum vitali caiore

calortm

'vit<e,

Alij dignantur

habet,

D nuncupari

quem locum ira

ciim alihi legerent

tate

SamothrAcio^

Dig'tos

illulUat

tamen facile mutandumf Digitos

nam

nitehantur quippe Macrohij authorim

Di^iti

I^ccfi^j ,c^ajcfuA.V^ fcBX^xHjStiLf

) T^iig

DaUylos

eofque Penates vocat lih* 111. 'Non

j ij

funt DaEiyli-yde quihus aitlulius

Xsy^iJiv

oi

f^

^^si

?Sv ct^iB/u,ov tssvls ,

numerum , quoniam quinque funt > quot nempe

ilatuit Paufanias in Eliacis lib. V. , Herculem, Posonseum , Epimcdem, Iafium>
& lonam eos nominans , eofdemque cum Curetibus efle dicens Labefadiarc
autem viderur Arnobij fententiam idem Diodorus lib. V. dum , pr^ ambarum
inanuum digitorum numero , decem ad minus Id^os Dat^ylos extitifle credit,
idem forfan ac Strabo lib. X. intelligens qui prioribus quinque fratribus totidem forores ex Sophoclis opinione adiungit . Addit primo vnum ApoIIonij
id^os

ideeos

Commentator PriccEus num. 54. Erant

Deos Samothracas

inttrpretariJ

Aduerf Gen.

lib. III.
y

cafu dolenst

a Phcentcihus

Efmunum o^tuum

quos quinque indicant Gr^eci

Indigetes Sumothracios

qui Deos magnos

Pcl/ux

-i

Ipfa, hoc

in Deos retu>it

Ampliat adhuc Arnobius Cabirorum cenfum , vbi

ita

infequen-

vocatos D>gitos feruntf oh

Scholiaftcs

Argon.

lib. I.

verf

quinque finiftros foeminas

fiiifle

dicit

1 1

mox ex Pherecyde, dexteros XX.

hofce incantatores

maleficia difiolucrent

2p. dexteros fex mafculos faciens

alij

&

veneficos

illos

reliquos

finiftros

XXXII.

contrarios

tandem cuin Strabone eodem

lib.

vtpotc qui

X. vfquc ad

centum numerant.
Inter iftos Samothraces, caeleftes

Ceminos connumcrari ,

ftatuit

Author

G Hymnorum qui Orpheo tnbuuntur ; fed tamen fub varijs nominibus , prout
varijs Scriptonbus placuit \ alij enim receptiori opinione de Leda^is iuuenibus
Pollucc & Caftore fentiunt , alij de Hercule &: ApoHine, alij de Triptolemo &
lafione

alij

dcnique de Zetho

compilafte credant
lib.

II.

cap.

& Amphione

videre poterunt

XXXVI."

Sane

vt plenius

ne aliena

apud Voflium de Orig.

& Caftorcs

( vti

fcrinia

mc

& Progr. IdoIoK

de Cabeiris fupra oftendimus

"^ ^ '

DEOS

RAPHAELIS FABRETTl

8o

DEOS MAGNOS vocat infcriptio fcquens apud Giut. pag. IIC. 9.

CASTORI-ET- POLLVCI-DIIS- MAGNiS
SVLPITIA-QjSVLPlTII-F-VOTViVl
OB- FILIVM- SALVTI-RESTITVTVM

nilmirum tantamindcnam pra^terquam quod , vt Paufanias

fcribendis hifce facris inefle varietatem
jGraJCUs ipfe Scriptor in Mefl*enicorum initio fatetur, omms ferme deGr^ci^ b

Qu&rfi

fuperioribus contraria apparent, attamen

;

efi hifloria

mebatur

enim> fua in vulgus myfteria

initiati

Strabo eodem

X.

afFert,

dunty

tum

lib.

cfFerre

fuum quifque captum loquuti

ad

inccrta, $z abftrufa

alids louis in

ij

filcntio prae-

nequibantj c2Eteri,vt dc rc
funt

Exemplum

prxbct

vbi poftquam de Curctis variasopiniones in medium_,

hircpropiusadnoftram quaeftionem fubiungit

Phry^iafjjue-i

fummo

arcana etiam hafc fupcrftitio

vehus controuerfa

^ti

Cretenfes res tra-

cj^uihufdamfacris minifierijs implicant Curetes

Creta educationi pueriliy

(2^

cum

Matris Deumfacrifcijs

arcanis

c^

in Fhyygidy

harum narrationur alij

fofdemcum Curetihus ponunt Coryhantes Caheiros ^ ld<eos DaUylos ,Telchines s
alij co^natos interfe y O* exilihus diflinBos dtfferentijs . Rurfus, atque h^c [acra
qttodammodo communia hahere pleraque cenfentur cum Samothracijs , Lemnijs ,
alijfjut cotnplurihus , ideo quod ijdem omnium famuli terhihentur , Rurfufquc ,
ac locis circa

idam Troi^ montem

In^ens

efi

diuerjitas

autument eofdem cum CaheiyiSf eofque 'venijfe m

qua antea Meiita dicehatur , eorutn aBiones ejfe myfiicas, H<ec

funt qui loue c^ Calliopa natos

Samothracem

non prohans Scepfus^ qui fahulas

Caheiris myfiica ferantur

ijias eonfcrip/tt

tamen Siefmhroti Thasij

quia in Samothrace nulla dt

refert opinionem

qui ftcri^cia

nomenque eorum deducit a monte Berecynthiie

Caheiro Monemurhinc, peius adhuc AmafcoerrafieXilandrumin Plutarchi

Samothracia Caheiris adfcrthit

Vitis
(5lo 5

locus in

& mihiibus

argentum,fed
erant

quo

lapfus fuit

fuis

qudcjiu

eft

in Vita ^milij Paulli

Cretenfibus per auariliam illudente

de Perfeo iam deuineque enim foluit hts

XXX, talentorum ah amicisfa^o^ qu^e hreut pojl capturi hofies

naui^auit Samothracam

atque ad templum Caforis

O* Pollucis fuppleX
confugit , x.a/ ^tcp^ywi' , i-n\ Tct^ A(o$}cy'^oi$ ly.irsvsv . Vel enim to AiogK^^^oi^
Caheiros , vcl fimpliciter Diofcuros , nunquam autcm Cajierem (Jr Poilucem
verterc debuiflct j pr^fertim , fi in mcmoria haififtet , quod fupra ex Varrone
lib.

IV, adnotauimus , neque^

Polltix

iit

njulgus putat^ hi Samothraces Dij

In hac eadem Samothracije Infula, cultum quoque pttebitum

Potho, & Phactonti , monct Plinius

Venerem 5 c^ Petkon 5 ts^ Phaetontem
coluntur

lib.
,

XXXVI.

fuiflc

Vencri

cap. V. Is [ Scopas ]/ecit:

qui S&mothracite fanUijfmis Cceremonijs

lam igitur
vel tres

qui Cajlor

ex tanta confufionc

vt diximus

ca quiT ad

Cabiros ftatuemus

deanty velfi plures fuerunt

rem noftram conferunt feligendo;

quibus noftri

in

Columna rcfpon-

dicamus,trcs exillis, ex obferuatione primi

perfewtioris numerijfwiile fepofitos

haud

fecus

quam in nummo

S^

MArNHTON
Cara-

<

DE COL TRAIANI CAP- m-

8r

A Caracallai 23. apud Triftanum; aut in alio Commodi AI02 rENEGAIA

ingeniose admodum pcr Patinum nuper explicato , tres Curctes , feu Corybantesintcrpluresinfculpticernuntur, qui mfantem louem muiceant armorum
fonitu

concinnajue gefliculatione^ vt ait Dionyfius Antiq.Rom.Iib.VII.

vero omnes fuperlHtionem

imbutos

roas legimus

Dcorum

fuiffe

dum

Samothracijc referrc

hac infania correpti

fimul

qua plerofque He-

credcbant

fe iuftiores

B ac fancliorcs cuadcrc , in pcriculis praefentiifima numina habere, U a naufragio

przfertim immunes fieri ; vt cx varijs authorum locis colligit Bochartus dido
cap.XII. c6 vfquc, vt fola Idacorum Dadylorum fmgulatim nominum rccita:

tionc

ad auerruncandos terrorcs vfos

de Profed.Virt. Senticn.

iibello

ad idem

geftari confucuerint

nonnullos

fuifle

referat Plutarchus in

& annuli quidam ferrei, Samothraces vocati,

vt pluribus probat Pinedo in

Comment. ad

C Stcph. dc Vrbib. vcrbo Samothrace .

Cabcirorum item fimuiachra , Vulcani ftatux , quam Camhyfes multo cum
derifu cauilkius eft y fimilia fuerunt; ita enim habemus cx Herodoto lib. III.
cap. XXXVII. , qui eos Pygmci viri ftatura fuifle dicjt, &c a Vulcano oriundos
atque ctiam lib. II. cap. LI. eofdem cum Samothracibus confundit . Nec mi-

rum
[>

eos Vulcano aflimilatos

Vulcani

ipfius

fihj

, fi

didi fucrunt

prout fupra

vocem KABEIPOI
Strabonem quoque tradidilfe vi-

vt Hcfychio placuit ad

nummis Thcflalonicenfium apud Patmum in lulia Pi^

pag. 170. , & rurfus in Gallieno pag. 4 1 e". , Vulcanum ipfum videntur referre,
nifi quod pro forcipe mallcum habcnt, communiora fcihcet fabrilis artis inftrumenta , & in codem Vulcano, dextra tantum , lasuaque manu apud Homcrum Iliad, 2 diftinc^a 5
dimus

quapropter in

yivro

accepit

x^i^
autem

manu

Aidleum grauem , altera vero acceptt forcifem

atque ita in nummo Lemniorum apud Spanhemium DifTcrt. VI. pag. 5 yy."
coniundim expreffa quo indicio, cum mallco, quem Seguinus agnouit in
la;ua fui Caheiri intcr Selec. Numif cap.L num. VII. forcipem (incognitum fibi
inftrumentum ) iungendam efle crcdimus &: in hoc pariter , haec noftra , Columnx infculpta, cum ea cffigie Vulcani in tunicula, pileo, ac abicda corporis nuditatc (& forfitan in mallei geftatione dcxtcr^quc manus libertate
:

vt fupra innuimus

Gent.

vti

optime conucniunt

follemnem expofuit

cum

quam Arnobius

ftleo ( ait ille )

lib.

Vulcanus

VI. Aducrf.
,

tsr

malleo

fed dextera , O* fahrili expeditione fuccmStus ; ad cuius inftar , fcquens Vulcani fpecies compofita fuit ; cui ( ita fuadentc marmoris nouitatc ,

G tnanu

liher

hi

argumcnti nobihtate

vt

fic

cam , pocfim

continentis

in folo

audarij loco

originis

addemus alia tria latera bafcos , mutam

fundationis

Nobifium dc

Millinis

^ incremcnti huius asternae Vrbis

intsr Coelium & Efquilias nuper

effollje.
.

Pollcn;

8z

RAPHAELIS FABRETTI

jmii iiiiiiiiMiiiiiiiiiiniiiiiiii,

iiii|,

|i!|

iiiiiiiiiiL

iii

N||
ii|i|ii

iimnimi i]]jp

"""l""

}f\^

lllllllllllllllininil"lll|iiliiiWTmTimmiTnTmmmpiiiii|iii,w^

iiji.jjjljiH^ii^^^ij

Mi

'

innn i) i)jmi>
j
'

'

r/'v/:>'r,Y::^-/r'\'"/'wm2r/mmm!WWmVim

')-;

->

t:AV^AmWWV\W',vlWi,i.i,W^w^^|,Y,kWmvwv.mv-<|>,'

DE COL- TRAIANI CAPA

III-

83

Poflem &aliaspIureshuiccompares imagines exhibere 5 fed vtiinrefatis

nota , volens hbens abftineo Vide autem , fi hbet, Vulcanum prout hic cum
.

nummo Gentis Aureh^eapud

forcipe &piIeolo, in

& in alio Gentis

num. VIIL

Familiar. cap. III.

Cabeiri
fl

Treboniae allato

Statije fiue

iuluium Vrfinum num.2. >

per beguinum in Selec. Numifm.

de quibus impense tot Sc tam varia ex plurium authorum

iiti ,

numentis collegimus
Dijs Syris Syntag.

II.

nomen Cabeirorum

iam nuUi funt

cap. IV.

Seldcno credmius

qui in iibro

& rurfus cap. XVI. pro re minime dubia

HAraico feu

ah

fi

mo^
dej

tradit,

Phcenicio^ Caharffonnatutn-ipotentes

fvn funt vniuer/i ; feu ^a^oT^?, reuera denotare-i vtcumque ah

aittiquorum nonnullis , qui ne id quidem fufpicati funt , fngulares dumtaxat
HiEc ille e Scaligero , non tanta fane adfeucaltquot Dij eo nomine indtgitentur

generatim Deos

cadem adnotante ad Varronem de L. L. lib. VI. pag.74. tacitus furripuit,

& fuafecit qui idem Scafiger, plagium quod a Seldeno pauus eft, in loannem
Funghcrum commifit , apud quem parum diucrfa leguntur in Etymolog
Triling. pag. i^p. Ingenium miror, frontem fortafle alij j fcd tamcn noua, &;
lot fjeculis ante ipios incognita etymologia me non affici , plane profiteor,
raiitia

modo Cabiri aut Corybantes nec ne alij iudicent id ego ab initio

D ( a quo longc me digreiTum agnofco ) probare ftatui melius ac cautius gencrali
locutione vfiim Ciaconum , qui ternas Imagines hafce, Deorum reputauitj
quam eius emcndatorem qui totidem aquilas ClafHariorum repofuit Nam,
Sint ne

miilis casteris rationibus

IUulhator

11

in

verum

, fi

prolegom.

ex eius libro de Caftrametat

efl: ,

Claflicos Mifenates

feiundi a cohortibus legionarijs

vt voluit

contemporaneus Traiano

tanquam qui

legionibus imertos,

quod Hyginus

&

Nuperus
fuerit

Kauennates non

eius

patet

fuiflfej

inter exterosinpraetenturacolIocabantur>

&

muniendas inferuientes ;
vlterius
exiguos numero a fiiis nauibus extrahi folitos , ne vacua Claflis linqueretur vt paullo plus quam cohortem , ne dicam tres legiones implere potuerint, ClaJJici ow, ait Hyginus , ideo pr<etendunt , quod ad V^tas muntendas
,

fubfidio ad Vias

pnmi exeunt (funtque fi^rfan ad num. 151. armatura Sihabitu nec integre
Romano, nec plane Barbaro in hoc codem munitionis Viarum operc exprcili)
:

& in(r i,ClafJici Mtfenenfe;

D. Rauennates

DCCC Exploratores CC*

Exphcato itaque (vereor nenimium verbose

naualis

eorundem

Claffi addidlis

apud Mifenum

G locum

venia

inteilexifle

modo

militias

libusfi)cijs, dixerit

non bene
dum Vegetium

femiremigibus

iWum

non fialum enim Vegetio

>

De

cum

legiones

corripit
,

lib.

V.

Claffibus flabant

Rom.

lib.

quafi de Claffiarijs

& vt quam maximc

',

cap.

quenu,"

V.
quos

cap.

iftis ,

honeftemus

I.

naua-

O* parihn confpe^e loqui i

pluribus antiquitatis monumentis , lcg'ones

(c\\\ztt pro

fed

Vegetius

tradit

ijs ita

Lipfius de Magnit.

fit di^fto )

defcriplimus

has Claliis

& Rxuennnm-, ftnguU

,

&

genere , adhuc reftat de legionarijs iuftifque militibus

aliqua fubiungere

videtur

ClaiHariorum munere,

more fui

ceui

feu Claifics longe ante ipfius Vegetij tempora celebrantur.

.

2.

Siqui-

RAPHAELIS FABRETTI

84
Siquidcm

M Antonius Triumuir fuo nummo, apud Fuluium Vrfinum fol. 2 6'

'f.

kgionem XVII. Clallicam appcllat^ in lapidc apud Gruter. fol. CCCCXIIl. 5

cohonis IL clajjica L. ille Flauius Pr^efedus dicitur j &: MXCIIL 8. COLONIA

IVLIA FELIX CLASSICA SVLSSA

quod Veteranos alicuius

Clafficas legionis in Colonos receperit. Liuius lib, XXII. numerum ipfius
Icgionis, (vti Antonij nummus ) nobisindicat, M. CUudtus .MarceUus ah
D, milites , ^uos in Clajfem fcriptos hahehat Romam , vt Vrhi pr<efidio
OJiio'
Ifent ^inittit-i ipfe t iepone CtaJJis (ea tertia legio erat ) cum Tnhuno militum
TheanoSidicmo pr<mijfa , CUJfe traditd P- Furto colUg^ paHcos pojl dtes CanU'
vocatur

"b

fwm

magnii

itinerihtis

contendit

Tacitufque

lib. II.

Hjftor.

Prtma Clafficorum

Hifpantam milfa , 'vt pace csr otio mitefceret , & itcrum lib. III.
efomno excttus , lu/ium Prifcum , CJT* Mphenum Varum cum X F.

iegio in

Fitellius

'Vt

Prceto^^ijs

Cohort<hus

CT*

ommhus Equitum

Tuquc ipie,
que labi poflc Hdem

legio,

legiones Ciafftcas-)

pon
luli

fum

te allatus

habet

remige

fed

faceres

Rauennatem

quam

aliundc certe,

locus pcr

^penninum

ifcuta Clajjicis C
optime Lipfi,vt omnes, vel eximia dodrina excultos,quando-

nil

alis-j

ohfidere

in Analed:.

ad Milit.

^ Mifenatem

Rom.

fine clauful^e

qua

in

lib. li,

Dialog.V* duaf

correptionis fupra fcriptcT oblitus

ex Vegetio a te reprehenfo

de kgionibus apud

iuhet

agnouilti^ quiaTaciti

Mifenum , Rauennam
Clafles iftas

( noftris fcilicct ClafTianjs, &: focijs

aut

comprehendit

nauahbus)

Forum
,

laiido

eafdem obtineri

Non

tamen cum Lazio legiones eiufmodi Clail)bus inllruendis inferuicntes, Ciajfmrias yocsne licebitj quia vbi apud Tacitum lib. I. Hiltor.
ara legimus jPo/?^<i; njniuerfa C iaffiariorum irgio Jacramentum eim \ Othonis
J
tradit

accepit

ideo milites

ifti CiaJJiarij

qt(,hn Ciajfe T^lero confcrtpferat

ibidem appellantur , quia ex ea legione erant,

;

promde

vctcri

eorum

nomme retento

eo

pacfio Tacitus proprie illos vocarepotuit.

Ne
tibus,
inuifis

vero ab hoc Ponte difcedamus

imo & pontonibus, traie&us

quod

traijcere

appellaretur>

numifmatibus, fcient : quod vero hxc

&

filij

amnes vel vado vel pon^

Grammaticorum, etiani

ratio traijciendi flumina, traieciut

vocareturinnumifniatibus,vtad num. 46. adnotaturj fidealijs tranfuedionibus dici poteft: , nll habet przcipui , quod afrerifeum mereatur , ^ iam Ciaconus de aptilTimo hoc traijciendi verbo meminerat : fi de hoc rantum flumina
tranfmittcndi cxercitus

modo,

vt eius vcrba innuunt) falfum

quia 6^ mari-

videmus in nummo Gordiani III. apud Lrizz. pag,

70 5. , in alio Carini apud Stradam pag, 163., itemque in eo qucm alicubi legi
efle tranfuedionis Britannicas Impcratorum Seueri 6c Caracallse, allato a Scheffero foU CXXXIII. dc Milit. Nau. Veter, , pariter cum Prsetoria , & epigraphe
timos traicdus

fignificatos

TR AIECTVS AVGG Nummus infuper M. Antonini cum tranlitu huius

.

ciufdem Danubij in expeditione Marcomanicafuper pontehuicnofl:ro confi-

nempe 3pud Eriz. fol. CCCCLXXXVI. ADVENapud Choulium pag. 22. VIRTVS AVG; quo pluribus

mili, dupliciter infcribitur,

TVS AVG, &

monumentis

pateat

nec femper traicftum fluminum

ita

vnice yocari

follem^

(I

'

D COL- TRAIANI CAPA nc

& quafi cx

formuli

fuiiTe

nec proprium fluuialium

85-

III-

folummodo

tranfitio-

nec , quod fciam , plufquam femel, hoc cft in nummo eiufdem Gordiani
apudEriz. fol. DCCI, itadidlum, quamuis Neotericus plurali numero

num
III.

Modum

autem quopontcs huius gcneris componebantur,

quoniam luculcntifllma funt > &c noftr^e fabricae , ac gra-

loquutus fucrit.

Arriani verbis (
dibus ad capita apprimc refpondent) lib. V. de Exped. Alex. ex verfione Vul-

ipfis

proponcmus

canij

auod norim
dipna

reUa

Ponofzciliima

Rruendorum ponttum

fed

tanquam puppihus

curfiis fittminis

( ait ille

ratio

tn

quod commemoratti
<)

non quidem

atque has quidem fuhducit ('Vt par efi)

inhthit<ei

Tum crates vimineas

amnem demittehntur

remigiorum njero tmpulfus retinet

',

Romanorumf

j expeditijjimajuefmt

(^uam qutdcm ego

T^aues dato fi^no

h\c recenfeho

efi-i

donec adfiatum locumperue^

pyramidum modum extruflas , feleSiis ad idfaxis

Q oppletas ad proras fingularum nautum demittunt , ad inhihendum fluminis curftim :
quumaue vna nauium firmatafuerit ^ aliam coniinuo aduerfd prora admouent y
nerint

tanto fpatio ah ea fparatant

af.deiur

Exinde tigms

tahulas tranfuerfas

giint

quo tutior

citur

neque fuus

Ad

fit

fe

ad

njtriufque nauis extremitatem pertingerent

iungantur colligenturque

quales in

imponunt

atque ita

3reui porro totum opusperfiordo deefl j

guhernatorum per

traiecius
,

atque eorum qui fegniores in

ofiicio

funt ohiurgationes^

mandata confefiim aurihus excipiant

Naucs autem

-,

open in fpeciem tumultuario

celeritate conficiatur

Lipfms in Poliorc.

qu<

requirere

efi

qux ad tungendum ponte fiumen fuj^ciant , eadem

'Vtrtimque lero pontts caput ) amplos gradus ligneos affi-

nihtl impediunt qu-ominus

equorum C^ cttrrum

fitiguUs naues celetifmata

j apud Suidam

quantum-f onus quodei infiernendum

quihus tnter

operis ratio feruattir

inteciis

deincfps per reltquas naues

in

Columna

lib. II.

opufque

iftas iatas iacentefque defcribit

ea?

fumma

Eunapius

quamui$

omnino velamentum

vifiturija

qua: fluuiatiles funt apparent

Dial. V. cauas ac fuhiimes exhibeat.

Circalouis fimulachrum num. 133. idem

vnde non eft cur dicat , fe aquas fub pectorc

vndantes repofuifle nam neque hoc fecit, ncc facere debuit, quia in marmore
nihil tale confpicitur efletque hoc, mare c^lo mifcere , Sc antiquam louis cum
Neptuno litem concire Sic afterifcus num. 82.. nil amplius ac Ciaconus dicir,
imo aliquid minus j quia vbi Ciaconus de jabaro etiam meminit, ifte labarum
reticct, ( odiofum (ibi vt fupra diximus nomen) ncc ad minus vexillum fubftiantiqua pidura , ac in

ifta

recenti

emendandum edicimus , haftam-,

labari diucrfam eftc a ferculo aquilae , vt in Columna apparcns eft & in typis
Mutiani habetur. Sic , quod in afterifco num. 91. fubiungit dethoracibus
G f:gmentatis , ille ex fe extulit fequcnti num.p z. Sic , quod fuum facit de diftintuit

quia non animaduertit id quod nos

dioneSaimatiie fcptentrionalis

&

orientalis inaftcrifco

num. 147. Ciaconui

maxima
Traiani indumentum num. i6l.quod

prxdixit; eo amplius addito, quodcse regiones, Poloniic dominatui

expartcfubfunt. Sic, vt finem faciam,

Ciaconus

vti

domcfticum,

rifco notabilej 6c

& alias multoties

infuetum nobis indicat

vifum

quamuis

praetcrijt,
(

fi

Neotericus afte-

pidtoris errorem, corri-

gamus)

RAPHAELIS FABRETTI

86

gamus ) nil noui contineat pr^ter fibuk pofitura, qua^ vt plurimum in dextro ^
humcro chkmydem iungit , hic ( vt fluxsc 5<: labilcs funt hominum veltes ) ik
ahbi quoque, fub mento prolapfa eft Vide labantem num. 135. deeifarn^
num. 157. J79. 5 ^ ahbi fi vacar^ idem enim obferuauit Rhodius in fuo opu,

fculo dc Acia cap. IV.

Ccltinjna-,

f memini

-,

dicens, nec ratione muitum dijjimili^m Ttaiini

fol. 5 5. ita

chlamydes O* laccm^) nunc doxtro humeroy

mnc fummo^
B

tzielmedio peciore fiecluntur*

follemne fuit

ad

exemplum ,

Romanis initsE conditiones

ad difciphnae rnihtaris vim retinendam , transfugas recipere, in illofque pcena
capitis animaduertere fliagris csefos necando, imo &c vti feruos beftijs obijcienInter pacis a

Sc

do, vt exempla paflim in hiilorijs declaranr. Vltra hunc receptum morem ,

cjuo tantum attento , pro transfugisredditis agnofcere potuiflemus cos qui manibuspoft tergum reuindis num. 22i.inter Decebalum &primores Dacos
ante

Traianum

confiftunt

q.

Xiphihnus exprefse detransfugis deditis meminit

&cxeo

Ciaconus. Attamen Neotericus vndicjuenodum in fcirpoqua!rens,

$1 vbique addubitans , pr^terquam vbi magis dubitarc decuifiet, fcufaman?.,
quamuis nec captiuos nec obfides
nouitatis captans , eos pro captiuis habet
datos interpacis conditioncs alicubi repcriamus, aut magnanimitati Traiani
:

vidcaturconfentaneum,eosita vindos ob oculos ponere,&: Decebalum,in

cxtrema demiilione, fuos olim triumphos vidoribus ipfis obtredarc.

Fidenatisruinparummemoresfuerunt,quicunqueamphithcatrumIigneum
num. %62' conilruxerunt ,

credunt

nam,

5v'

libidine

vix

didum puto

dum confecflo Ponte

noua

eft

Ego fane

& incomperta

Ss:

nam
itaut

ligneos puto qui tale

non prout inisdincijs

minime conueniunt Nec firmiori

lignea; huie ilrudurse

conicctura Caftrenfe
,

modo ligneus

finonaliud, port^ femicirculares,

hgneis quadratce

bello

fi

idotij militibus nonfuit fa^uientc.,

probabihus

monftrandi

lit ,

fohta licentia

hGec nobis diuenditari

Vt

di

pro

enirrL,

ahquid de fuo in Ciaconum addcre videatur, non vcretur exempli gratla)

Decebalum primo fefe occidentem cum Ciacono, imo cum Dione ipfo agnofcere nura. 3 i o. , ( facinus quidem in Columna non omittendum, fed tanquam
cataftrophe tragoediie in fcenam producendum ) & deinde quafi rediuiuum a
(^

captum dubitarc , afterifco poft num. 311.

Quod minus putidum foret, fifaltern poil:ea alterum fibi manus inferentem
(quodde Dccebalo ex Dione certum efl: ) reperiremus. Leuiter hic tranfibo,

Romanis

militibus

origincm huius

fol.

erroris

accipi forfan ab Erizz.

Decebali capturam narrat, nefcio vndenam tradam

quo idoneo

ex veteribus tefte

fihum Decebali
Illa

Angelonius ad

obfidis loco poft:

minutiora

fol.

pum,

I j 1

vros an boues

278, &

316',

Traiani

a patre abduiftum

dicat,

fiue iure fiue iniurii rcpofita fucrint

alces

An Ciaconus

an ceruos

cal:<;^as

pro

fint

cali^is

'

me fateor,

prout ignorare

prGE-

termittam; ciim pariim adhiftoriam, vel ad rem literariam pertineat, inter

equos an mulos

CCCXVIII. hanc

nummum XIX.

primum Bellum

dc vix efterenda

qui

CVIII.

recenfenda fimulachra

bene

veiterit

num.
(

30.

cum

DE COL- TRAIANI CAPA

cum tamcn vtrumque vcrnaculum idioma , noftrum fcilicet ac Hifpanicum

calzas pro tibialibus , non pro fcmoralibus , vt populari Romce idiotifmo
?

proprie intclligat) vel mclius dicatur dolahrum cjuam cultrumy

iniirumciitum illud facrificatorium

>

de

quonum, 7j. Hocccrte

afleruerim,

pcrgenus foemininum effcrcndum fempcr eflfc

hocnomen^ fi<:tunc prxcipue^ quando inftrumentumLanionisfignificat,ex
in 1. XVIII. D, de inftruc. vel inftr. leg. j itemque, tolerabilius
Paullol.
pofle dici, fcd

dolabrumnon
B

87

accipitur

III-

loquutum fuilTe Ciaconuni qui palUm , quam noftrum, <]ui pallium , tegmen
illud militum num. 244. nuncupauit , graecum certe nomen , ncc militare fed
philofophicum indumentum , dum prjefertim in promptu habcmus verc latina
vocabula, fcu lunij Colum. qui cap. Vlli. lib. I. de Ke Kuft. veftem hanc adarcendum fngus J: pluuiam fagum cuculium nominat , feu luli) Capitol. in Vita
c J_. Vcri, qui cuculiionem vuigarem viaionum ; fi non proprie Bard^icum cuculium
,

dicere velimus

qua

vefte, ipfimet Bardia^i Illyrici

popuh

a qaibus di<^a fuit>

vt ad Capitolini Pertin. adnotant Cafaubonus S< Salmaiius) in

eorum

regionc_

Traiano occurrentes fignificentur , vttantuni a Komanis fngus propullemus.

Qui tamen in hifcc minimis tam acutum cernebat , oculis inundis aliqua
prseterijt

in

quibus immorari magis expediens erat .

D nam Etrufco opere conftruvl^am

Exemplum efto Colum;

,& tamen Corre(^or, qui Architet^onographia: labant s hac itate reftitutoris nomen meruit , Doricam rationem agnofcere debuiif-t ex diametros ad altitudinem proportione , quae in Tufcanicis opcribus rextupmm non excedit , in Doricis vero fepties craflitudincni
hscc autem fcptcm femispropccontinet, vt docet Vitruuius lib. IV, cap. I.
modum ha )et eaque certe de caulla modum prsEfcriptum non feruat , quia

num.

dicit

1 2.

^ co oificoteris columnis U

ipfam augeri cunuenit , vti aiia membrafuperioraaugendaeireipfe Vitruuius lib.IV. cap. III. demonlbat. Acccdit
altioribus

ad excludendam

Tufcamcam

obilruatio ftrigium, qu3e in

fimplicitatem

fummo

fcapo

praefertim in Grffco Architedto

Column

paulifper feoftcndunt,

Doricam formam ei tribuit Serlius de Antiq. lib. III, pag. LX. :

notiiTmium eft enim , ftriges Doricas ( quales Columna oltcndit ) in angulum
defincrc , minufque concauas elfe quam lonicas in (juarum cauo norma circum"
ex quibus

'

acli

fw acumine

vltim.

ctrcumrotund^tionem tan^ity vt docet Vitruuius

5c vlterius

Philander

inter canaliculos fpatium

planum haberc

>

lib. III.

quod

cap;

ftnatn

ibi appellat

Drauum

item in

Danubium reda ferri Meridiem vcrsus, ait Ciaconus num

quod ideocorrigendumerat, quia non per ambages de dcxtra acfiniftra

G <vlundi partc loquutus fuit , fed certum dcfignauit curfum 5 non parum , fcd ad
normalem anguluma vero deflei^entem Danubius enim ipfe qui ad Orientem
15,,

(vt

adm

ttit

Neotericus ad num.^p.

curfum

dirigit,

quamuis

circa

oiHa Draui

quantum in MeriJiemvergat, quomodo Drauum, qui a dextero latere ia

eum influ t , a Septentrione recipcre poterit ? Item Ciaconus cxaminando tempus crectionis CQlumna; nura, i o. > id accidiiTc ait decimo feptimo Trmnt Plel>is>
ai

'-

"

Tri-

RAPHAELIS FABRETTI

88
Trihunatu

quod Corredori non

anm TrihunicU

feptimo

ad finem

lib.

morcsenim

LIV.

Potejiatis',

quia

fcilicet

emendandum

fed

Trthuni Plehis munus

patritij

Tribuni Plebis

decimo

>!

Dio

fic ait

ImpencquibantjfedTnbuniciam

j4uujlus^ neque vllus alius Imferatoi' geffit

) neciue

vipote

ferendum

crat

efle

',

tantum Poteftatem pro arcano quodam Imperij perpetuo curfu afTumebant

quamidem

caiatione,
Potejias

^j,

lib.

LIIL Jt TrihunkiA

quaffi frdcUrijfimui ^uifque Jmperator oltm hahuit ^

ah

e^u<6

comra ipforum placitummmentur ^pofsint

alijs

kc

aliquo Ufos exifiiment

vam cum Trihunis

(sncipi folet

IIL

Jib.

quanta n)nquam maximafuit

Plehis eius anni renouant

Vndemm

autem

Sacro inftitutionem

plebis

cum primum eam

accipiunt

(vtDioait)

Tribunicia; Liuius omifit

ipfis

primam ia^

ad

eflc

&

mfuper

facrum

effet^

quam lamen legem D

quemque facrofanBum effe fed eum qui
Quam vero primam legcm immunitatis
iret

Per

-,

conceptis verbis Dionyfius

ita

recenfct

vt njnum e 'vulgo quidquam facere cogito

Trihunum inuitum nemo

quia quotannis

nocuiffet') eius caput loui

familia ad Aedem Cereris Liheri Liheraque 'venum

nocuerit facrum fanciri

Tri-

vetere iureiurando

poteftatem creauit , facrofani3:os

{fic fubdit j luris Interpretes negant

'vero

efficerentur, Liuius

Tribunos, inquicns

',

Horatialege tunccautum, vt qui spfs

torum cutquam

annorum Imperij ipforum htncfumma c

facrofandii

fe refert

omnem

(y*

vbi de huius magiftratus inftaurationc meminit

Monte

facrofmUi fnt

taitquam qui fe pidcuio chfirinxerit ^ necare queant ,

Plelis nefas ducunt Imperatores , qtium njtique ivf patritij fnt
huniciam Pote[iatem

mtercedere B

efficit , 'vt

eum indiEia cauffa >

Gerere quidemTrihunatum

minimo fermone fe ah

f 'vel

itaui

author attulcrat antecedenti

lib.

VL

nec terheratOy
||

itec

alium

facer efo

'verherare iuheto

nec

CT hona eius Cereri

nec occidere iuheto

occideto-,

dicata funto

t<r

Ivlox addit, tP* ne impofierum plehi potefias

tnaneret imnchilis

C^fe &pojleros

uatorihus fuperi tS^ inferi effent propitij

Komanos

ohtinuit

firum faculum

, 'vt

dunt

qtia

ruptas

^l cx

addttaque tmprecatio

ohflritiis

piaculo
,

eflo

t'

fedperpetuo

mtque hdc

ohfer-

'vt

eitis

Cf7*

Semonthus

Indeque mos apud

qui manet 'vfque ad no-

liquet eius Imperij

anno

tanquam fallax quandoque , S^ prascipue in Traiano

aCorredlore, quod fcilicet locum non fibi vindicat quando
j

Numifm.
eft , vt Pio

H, de

iam Tribunicia

>

Item regula quam Ciaconus fubdit ,

sus Scaligerum, quiad hunc

fato fun^^us

ahrogare hanc legevt

Trihunortim corpora facrofanttafnt

Principes Tribuniciae Poteftatis honore

Dilfert.

eum occidertt ^purus a c<ede

tranfgrefforihus lero a Dijs

tanquam grauifjtmo

XVlh fuiffe dicatam

dcclaranda erat

effet

quis contra fecerit

adaSitfuut omnes Ciues lurare per facra omnia

iege in fempiternum njfuros

accideret contrarium

qui

>

alio

imperante potiuntur

cundem fcopulum impegit,

Liciniani
lib.

LVIIL

Poteftatis

Tiberius enim

aduertit

vt aduer-

Noris in

qui XXIII. Imperij anno

alijfquc Hiftorix Auguft.^ Scriptorcs tra-

XXXIIX. numerabat ex

Occonefol.

XCV.

XVL

fu$ Tribunici;^; Poteftatis anno , Rhodiano infuper feceftu intervt ex Suetonio pstet , adhuc cognomine Augufti 5 & Imperio carebat 5

L nummo apud Gokzium

in Faft, pag.

CCXXXI V

Titus

>

qui vix IL

Impe.

<l>

DE COL- TRAIANI CAF-

III-

89

A Irnpci-ijannum cxplcuit,in TR. P. XI. vcrfari in nummis llomanis, AHM.

ES. lA. in Grsecis cnunciatur apud eundem Goltzium in Tiicf. pag. LV.,
;

Occoncm pag. CLXVU. Idemque error cx pari rationc (\icct non vltra
vniusanni notam ) in Traiano incurri poteft , qui & ipfcftatim quidem ab
adoptione fmul f.lius JimulC^fir mox Imperator , CSf* confors Tnbn.nicU Pote-

Jc

>

flatis-,& omnia. pciriter

LXXV^: non tamen

vfurpauerit,

Dio

&

O* jlMim facins

vt Imperatoris

eji ,

vt habet Plinius in

nomen

Panegyr. num.

pro abfoluia ru.nniaque poteftate

ab ipfa adoptione annos Imperij numerare coeperit

XLIII.

diftinguit &: explicat lib.

Itnperatoris titulus

antiqud tamtiin pro confuetudine

ducihus trihuebatur ab exercitu^ qui in bellorem

ijs

y^i^

M. nempe

(vt

^^

eo cogno-

Diodoro
credimus in Excerptis apud Photium ex hb. XXX VL clauf. vltim. fiue decem
C miUibus cxfis , vt Appianus Hb. II. Ciuil. dc fuo tempore loquitur ; vel tantum
mille aut duobus milhbus (adeo variatum eft in hoc pro tcmporum ratione, ne
Scriptorcs contraria intcr fe prodidifle dicamus ) ex Cicerone Phih"pp. XIV.
mento dignam

ge(ferit

vltra VI.

ex hoftibus occidendo

, fi

at

f quts Bifpanorum aut Caliorum am Thra.cum mdle

mn eum hdc
nihus

XXXVn.

Nimia tamen iftius acclamade qua Cicero, ad corruptelam eorum temporum ipfemetpaul,

vbi de vidioria

iVl.

Antonij aduersus Catilinam

hoftium c^dendorum non detcrminct

I

f tot iegio-

etenim cui -v^gtnti his annisfupplicatio decreta ef

rator appeiiaretur , aut minimis rebus gejiis , autpieruMcjue nuliis ?

16 antc rctulerat

clarifjimis ducibus fuppiicationtim

honorem tribuemus, Imperatorum nomen adimemus

tionis facihtas,

aut duo miiiia occidiffet

Imperatorem appeiiiret Scnattis

confuetndinc-)ifUte increbruit-,

tantd mnititudme Iwjitum interfeBd

ccefs-i

pellatum miratur

'vt

non Impe-

nam Dio lib.

quamuis numerum

tamen eiim Imperatorem aphominum acerr':me pugna.ntium c<efsy

licenter

miliibus certe tribus

nempe numerus Cteforum confiiitno minor ejfet

Idem Dio Impcrium in rem Romanam a Traiano adeptum , a temporc quo

quia

Csefar per adoptionem faiftus fuit, euidenter fegregat, inquicns, itac^ue Traiani^s,

quamquam T{eru^
e(i
Tg

propincjui non deerant

Supremi: itaque potcftatis vis

vti alius

IMPER ATORIS

miiitibiis

ptionis a

& Balbini

Imperator

eji

ita fc

AVGVSTVS,fed AVG.
G

MAX.

fcd

folummodo

qui eo honorc

defignabat

explicans

appeiiatus

Tnftano exprcffus

robur ,tituio

fol.

idefi

ac poftea Imperator fatius

AVGVSTI contincbatur,

proprie acclamationem

&c vctuftiori fu^ fignificatione

Vita Maximi

Si.

tunc C<efir

modo

didara

quod bcne agnouit Capitolinus in

Inter Imc Gordianus C^fur fub/atus a
;

Jtigujius

Nummus

CCCLXXVIII. hoc oftcndit

etiam ipfe adoin co

F. Traianus noftcr infcribitur,proutnec

PONT.
quidem

cx potiori

vt dccuit

eum

appellari

enim non

PONT.

incolumi Nerui

enim prorfus Tiberius vfquc ad eius Tribuniciam Poteftatem XVL , fub qua, dcfundio Augufto
abfolutum Imperium capclfiuit , PONTIFEX , Sc AVGVSTI FILIVS in
nummis dicitur ; quo ctiam excmplo, Antoninus Pius , poft adoptionem ab
Hadriano de fe faciam , &c antc fun^mum Impcrium adcptum , HADRIANI
Patrc

Si

folus

potiri poterat

ita

AVG.

RAPHAELIS FABRETTI

90

AVG. F. 5i PONTIFEX tantum nuncupatur apud Occoncm pag,'i48.'

nummo in ordinc II. Vtrumque fimul in fequcnti marmorc poft Gruterum
,

dctcdo comprehcnditur.

PLEPS-VRBANA-QVINQVE-ET
TRIGINTA-TRIBVVM
DRVSO- CAESARI- TI-AVG-F
DIVI-AVGVSTI-N
D IVI-IVL II- PRONEPOTI
PONTIFICI AVGVRI SODAL

AVG VSTAL

COS ITERVM TRIBVNIC POTEST ITER

AERE^CONLATO

Harc

alia

duo

afFert

Grutcrus pag.

PONTIF-TR
PAPIRIVS

AVG- F
TI A N O

CAESARI
I

IIIMMP^VHrCOS^IIII

il

PRINCIPMVVENTVTIS

P^P

AEQVOS

7-

LEG

III

AVG TESTAMENTO- PONF IVSSIT

EX- AVRl.
akcrum

prius

r.

POT-IMMP III
COS-II
C

CCXLV.

D OM
PONT-MAX^TR-POT COS DESIG-

VESPASiANO

2. Sc

IMP- CAESARI
VESPASIANO- AVG

T-CAESARI

CCXLIV.

P-

IMP^CAES^ VESP-AVG^PONT
MAX

TRIB POT X IM P XX COS IX- P^ P

IMP^ TITVS- CAES- AVG^ F- PONT^TRIB
POT VIII iMP^ xm COS VI &cSed nil iuuat nummos ac lapidcs coaceruarc , vbi conftantcr id feruatum fuifle,

tradit

Dio

enim

ilk Itb. LliK cx

qui tempore Seucri Alcxandri hiftoria fux finem impofuit:

cmcndatapcr Spanhemium

ntt ex foautem quod cmnihus

alios in

pleraque

Jimui imperant

fummum

ita

vetcris Interpretis verfio-

Sacerdetjjs inaugurati junt Imperatores

adfcijcunt

illa (ollag^a

femperque tnus eorum >

Pontifcatumgeritf continuoft

'vbi

duo

^ ^uod
, 'vtl

tres

vt omnittm religionttm

(^facromm domini emdant Concordant tres alij nummi apud Goltz. in Thef.
pag.^i.colum.i. NERVA. CAES. NEIWAE. AVG.F. TRAIAN.
.

GtRM. P. TR. P. COS.IL in alio PONT. & in fine IMP. tertius,

NERVA.TRAIAN. CAES. GER.NER. A VG. F.P.TR.P. COS.IL IMP.
,

in quibus etiam trium

nummoruminfcriptionibus, Spanhcmij obfcruatio

Diff

VHi. pjg. 66 1 , locum fibi vindicat, ( modo ea ccrta fit) nondum fcilicct Traiasnum Imperium adeptum ftriflc , qmia C^faris appellatio pra^nominis viccm_,
nonoccupatj joon enim didtur C<efarTraianus-, vtaliaspoft Impcrium,fed
Trai.tytHs C^ftr cognomcnti loco
A temporibus Maximi & Balbinr, confiafronci-n huius rcguke fadam non ignoro^ vteriquc cnim innummis exajquo
PON r. AX infcribitur , niec obfcure cruitur ex Capitolino m eorum Vita
cap. VKI. , filentibus qmmuis d huiufcc rci nouitate fimul ac magmtudinc >
.

de

DE COL- TRAIANI CAP'A

III-

91

de rc Uteraria meritiilimis Cafaubono, Salmafioj&r Grutcro Intcrpretibus

Quod namque ex tribus nummis CaracalliB apud Occonem cum

PONTIFICIS M AXIMI iub fecunda Tribuntcia Poteftatepag.3 (J9. ?i
alioque

menti

Gctx

erit

Notis P.
-E

titulo
3

70.,

pag. 590. in contrarium arguipoteftj parui apud eru^itos

mo-

Nam in Geta

M.

Occo

ipfe

hanc vnicam

PONT.

nummum corrigendum
conf^at

agnofcit,

&

ex

prout emendare cogunt alis

nummorum
in Antonino autem
manifefle
deceptus fuit vt nummos Heliogabali, titulorum fimilitudine, Caracallx fuilfc
crcdiderit. Non folum etenim contradicerent nummi illi alijs pofterioribus>
eiufdem infcriptiones

omnes

PONTIFICATVM

non quidem maximum, vfque ad cius Tribuniciam

Potcftatem XIII. retinent verum etiam chronologiae omnium Faftorum Con{ularium , in quibus II. Caracall;^ confulatus non fub Tribunicia Poteftate IL
C fcd fub oiflau^ reperitur nummis quoquc confentientibus Id rede Panuinius
qui

aftecutus fuit,

dum in

tum annum cum

fuis Faftis

tertio

Tribunici^e Poteftatis tertium fimul &: quar-

conlulatu

& fic deinceps

coniungit ; gnarus forfan

ita

M. Aurelium Cajfarem infcripfiffe Tribuniciam hanc Poteftatem \ll. 5c Vlll.

codera nummo relato per Spanhcmium Dift. VIII. pag. 701. quem cxquifitac
,

raritatisnon immerito ptccdicat,

renouationis huius Potcftatis

tanquam

de qua fupra

quadam die percuflum, in

ex Dione diximus , memoriam j

certa

inconhnio fcilicet alterius cefiantis, altcriufqueprorogatae.

Dum hanc anmrum mtionem-i tanquam eam qu^ ex Solino ficit cardinem
njeritJtis-i fcrupulose tra<9:amus,( plenius adhuc Cap. vlt. tempus vtriufque-.,'
triumphi, aliaque adfcriem hiftoriae facientia examinatmi j vnica Neoterici
alTeueratione , rem vt fic dicam fjnditus fubucrfam admirati fuimus ; nefcientes
B ex quibus chronicis libris excerpferit adnotata ad marmor Arcus Conftantini
fol. XVIII. inter Admir. Roman. Antiquit. hifce verbis RESTITVTOR!

AVG ROMAM VLTRA EVPHRATEM

ET TIGRIM AD OCEANVM PROPAGATA DITIONE ROMAM
TRAIANVS INGREDITVR ET DACICVS APPELLATVR.
VRBIS fiueADVENfVS

Totum
f

hoc

vt obiter percurram

mendis

fcatet

&:

non

nifi

vnica pariter

nam Traiano, Rcftitutoris

Italiac, quin imo Conditoris Orhis vniuerf OIKOTMENH2 KTI2TH2 , Pro/;<iga,torii orhis terrarum
5^ LocHpletatoris Ciwum y fed nunquam Reftitutoris Vrhis
titulum adfcriptum recordor , Scptimio Scuero primum , ^ mox Caracallse
litura, fpongia fcihcct

obduda

coerccndum

tributum in nummis, acConftantio, & huic ipfi Conftantino in lapidibus

coque imprudentius hic adinuentum, quo verc odiofum atque inuidiofunu
memori^ optimi ac bencfici Principis Neruae fuillet , cui Traianus ex adoptio-

Traianum denique Romam ampliiis aducniflc poftquam ad Euphratcm & Tigrim perrexit, Cnon enim ante acceffum ad Orientales Prouincias, fi partem Arabi^ a Palma eius aufpicijs adquifitam, excipias, Imperio
nefuccefTit

probatur) Dacici vero cognomentum ex Afiatica expeditione_,

rcportafle, pulchre quidem, fcd inani verborum fonitu fine fententia dicuntur

illas

adiecifTe

Afte-

RAPHAELIS FABRETTI

9^

num. iij caudam Hippopotami ab

Afterifcopoft

equitis caffidc Corre-

amouet \ fed equites leuisarmaturse ( a Ciacono ita vocatos ) non improbat Choulio , vt infra dc aquila equeftri dicam , nimium fidens , qui in opufculodc Caftramet. Roman. cgregie pitSos tam leuis armaturas milites, quam
iaculatores, & Sagittarios, equeftrcs omnes, oftendit. Quantum vero Ra<f^or

phael Volaterranus
fequuti

Rer.

qui equites hofce induxit,

in hoc errauerint

Roman.

Komma

tora.

I. tit. III.

& pofteriores

quique eum_,'

plenifllime probat lulius Barbaranus in

num.

7. indubie aflerens,

mlHhi

Authorum

ter colligitur

cnunciari

difca

Prompt. t

haheri in militia

nijiper errorem alicubi ',fort ex traduCiioneferperamfaBa

armatur^

leuis

>

equites Uuit

pene innumera ad id cumulat, ex quibus euiden-

leuem armaturam , femper veluti duo inter fe diuerfa

Equitatu Romano noftra; Columnse , c6 magis inanitcr

cquites, bc

Atqui

in

armatura indicatur, quo nulla grauior adeft , qua: oftendi, &: ab hac

^ui merito poflit

Et

&

fragilitatem omifl^i )

lcuis ifta vocatur

fi

gladio munitur

quae galea , thorace

dicant

dit Tacitus

Annal.

fuiflTe

often-

igitur

non meliora

filentio fuifleea, quae

Neotericus

capitis partc, ni fallor, oftcndi;

perperam in cundem prolatis , peius

filentium eorum, quae in illum animaducrti

hac poftrema

adhuc fuiflie

ob

iEtihus impenetrahiles

cogamur , vt Gallorum Crupellarios

Ciaconum congeflit, prima huius

ita

lib. III.

Quemadmodum
in

hafta

"C

amabo quodnam armorum

debeat , quo ei motus & aflio

genus legionario , feu pr^Etoriano equitatui tribui

relinquatur*, ne ahas,hafce equeftres copias accipiendis
inferendis inhahiles concipere

dift:in-

ipfis

nouo cuipjc
Quid multa \

ex fufcepta eorredlione debebant

genere probare

fum conatus .

ab vltimo repetens omnia , qujc hzOcz-

hoc Ciacono-maftige.^
lobfcruaui, dicam, vereri
rae quidem ne verba

jius in

illa

lofephi in

Appionem

initio
Jib. II.

mutato nomine

Horum qu<e

ipfi

accommodcntur

ah ipfo confcripta funt

fmilia quidem funt

alid

diSiis aliorum >

alia 'valde frigida

^erCf

>

plurima

quandam tantmn-

fnodo detraBionem

hahentia

CAPyTj

|l

DE COL- TRAIANI CAP- IV

CAPVT
De

conieQancis ,

IV.

& in vtramque partem

difputabilibus.
'

ACTENVS animum Cenforis fumpfimus

pares & non legitimis fufFragijs cledi fed

pentes:

non

nunc paulifper cenforia virga

redarguentis officium exequar

tentia

quod

in fludijs

ducam

difcere

competere,

arti

adulationem proni
ita

&
multa inefle fateor quaz admirer, &
pi(3;urce

attributam

quo licet

quid mese

S^ ftatuaria;

gemins

nemo non fatebitur Vt igitur pidores, plerumque in

.

obie(3:a

ad maiorem fpeciem &eIegantiamcomponunt j

Aras , Tribunal

manfurum

in

e cefpite reddere

doi2:e

modum pofita

dedignatum

Horatiana vfum , nobis defcri-

licentia

Vere equidem , non minus quam

Caflra militaria

fidu'

vniuerfim laudatum , non illibenter collaudem

ca e quadrato lapide fplcndide extruda

.

in

( fi

noflrum artificem , Vallum

pfifle aio

qukm

me.^ infciticB conue-

Quidlibet audendi potefl:atem

germantE

irre-

eo magis ex animi fen-

munus

dcpofita> difceptantis,

cum Cascilio fentiam &

quam docere doLtiorem prxfertim ,

paucula quaidam carpferim

laudcs conferre poflunt

in

hornines tnAgis timorem

ciam decere
nientiiis

oneri im-

licet

Expofitores ad

varijs poftea

num. 9^.

Oppidis originem

monuerunt , aduertitque nuper lo. Freinshemius ad QjCurt. lib. IV.

VII. num. x, j fed noftr;^ h^ caftrametationes non erant in diuturnitatem

dedifle

cap.

temporis protrads

fed fubitario opere alegionibus tranfeuntibus excitatCB

non erat operse pretium marmora ad murqs, & ad Tribunal

aggerere ; cum potius Caftra, e difciplina horum praecise temporum >

in quibus propterea
fecare

&

dc qua lofeph

illius x\i\

author

procedentc aliorfum exercitu

nltA munire fcicile fit

guit Lazius

lib.

ex

Germania redux

hoc

eft

III.

anno

teftatur

deftrui folita eflent

mcendunt

ille )

co

quod fihi

fnt . Ita mecum diftinTot autem ftatiua permanentia , exercitus haberq

ter in

demonftrabimus

praefens fuerit

inito Cof, IV. ad

confulatus

<vfui

prima expeditione hybernaucrit , vt ex

Nam cum Traianus tertio fuo confuSeptcmbris fuffecerit, & cius gratiarum adioni paullo antc

vlt.

4atu Plinium a Kal.

di

tS^ne quando hojiihus eadem

IV. cap.

Cap.

lib. III- A?

Caflra lero ( inquit

non potuit , cum non plufquam

ferie hiftorias

iam ingruente hycme

Belium Dacicum

prohcifci

vel fortalle ad finem antecedentis

non nifi primo vere ,

debuit , quod ipfo initi V.
;

expletum credimus, ne ni-

mium hanc priraara expcditionem producendo, fecundam,qua debellatum fuit,

coni-

RAPHAELIS FABRETTI

^4
corripiamus

Quidquid , inquam , ^
intcr quas non negauerim aliquas

vt fufius dido Cap. vltimo profequemur

dc alijs caftrametationibus dubitari poflct ; (

cxmentario opcre confpici, qualis eft illanum. 1^7. vbi materia , ca?dente_,'
hybcrnacula forfan fignificabit) certc
lapicida) &: calx commixta cernitur ,

&

non potuerunt ad hybcrnandum

h2e priores

conftrui

batur in hoftem, difcipHnx caufTa excitabantur

fed

dum

excrcitus duce-

dc cur toties multiplicata fue-

rationcm iam affignauimus Indicia quoque huius rei , fcalptor ipfe reliquit,nam hkoftendirmihtes fudes comportafle, ilhc foftam percuftifte , ibi

rint

ligna dcdoIaiTc

muro

i^ ahbi grandioribus vcluti piftillis contudifi"c

cefpititio

pinnas

non autcm

& ceruos

fuperextare
tis

Itaut

lapideo conueniunt

non immcrito

lapidcum

crcdcre poflimus

fuifte

cffidum

pedis in latum

cap. VIII.

altum

fa*f^um eft

Plutarchus in CraiTo

prteter

vbique

vallum

quod iam

dixi ) vcnufta-

&

fefquipedis in lon-

apud Vcgetium lib. IIF.

abfimilem, referant Et cx hac

hifcc

vt authores

omnium opinionem

quse

vt habctur

vnum

CCC, ftadiorum

vallum

opcre

pcrfe^fio

menluram

pro alio accepcrint

-,

nam_,

ad claudendum Spartacum in

& chcrronefo propc Rhcgium

BrucSioangulo,
difficiie

quandam muri formam , non

forfan fimilitudine

opus xy*

& femis in

&i folidafle ;

ciim cefpites inter fe compofiti

fubftrudi fecundum impcratam 5c follemnem

,

Obfcruetur infuper

& tanquam fub afcia

quadrato

( licct

murum

gratia

gum

murum

vocmk'-,

ma^num

id t

moclico temporis fpatio perjecit tfo/fa ^

&

profunditate
admare perduElay lorigitudineCCC' jladwrum-i iatitudine
XV, pedums eicmefoff-i mirx altitudmis roborifcme murum impofuit hunc tamen
non murum fcd vallum agnouit Appianus Ciuil. lib. I. Sic pariter Xiphihnus
ex Dione lib. LXX VI. loquens dc Mseatis Britannix populis, ait, Incolunt luxtn
um murum qui Infulam in duas partes dtuidit: idcmque habct Spartianus in
tnari

Seuero, Brittanniam muro per tranfuerfam Infuiam duclo f vtrimque ad finem

Oceani muniuit j cuius vcrba Vidor tranfcripfit . Eutropius contra lib. VIII.

laiium hoc

difcrte vocat

pcr

CXXXII. ]Vl.,pafl"uum a mari ad mare dedudium

idemque habet Cafliodorus in Chronieo: & acritcr vallum non murum fuiffe
contendit Beda, magni in re prarlertim domeftica nominis author, Hiftor. lib. I.
ita

inquiens , Seuerus receptam partem Infuide

muro

qtiidam exifiimant

( 1)1

lapidihus^ 'valiuni 'vcro

cefpitihus

fimis pr<efigumur

terra njelut

de qua leuatifunt

Itaque Seuerus

vim

/jofiium

cefpites

valli

plura vidcmus

alij
,'

-,

Si

terram

ergo quod plures de

:

facilius hic

& exercitum tranfeuntem temporanea

(doque ipfas Aras c cefpite conftitifle.

aitus fupra

finnifitfnumque vailum-, crehris

de vallo accipicndum probant

tam

murus etenim de

,fupra quamfudes de iimis fortif-

magnam fofiam

buifle rcs ipfafuadet, interpretabimur,

mn

Caflra muniantur^ fit de

murus cxtruitur

infuper turrihus communitum, a mari ad mare cluxit

cxprcfse teftantur

cdteris indomitis ^entihus

fcd vaiio diflinguendam putauit

quo ad repeiiendam

quihus circuMcifis')

itaut inante fit foffa

Caftra,

quam

muro

vbi figna.

tantiim ftatiua ha-:

Tribunafia

U quan-!

De Caftris,qu6d e terra fuerint, res eft in

promptu 5 vbique enim apud authores dc

vallo

fofla

U cefpite

fit

mentio , 8^
Virgi-

DE COL- TRAIANI CAP/-A

noux Ttoix

Virgilius munitioricm

IV-

95-

in Jitore Laurcnti ^xcitataj rcferens lib.

yil. itaait,

primafjue in
C^tfirorum

itaut
-

pric

morem

iti

militare fepimentum

&

KOLrs^oyj^v vocct

B mittam locum Taciti

lib.

ftmul con^erunt cefpites

>

dodifrimo viro placet

hoc quod

Dio

fofl^ &: terreo

extruunt Tribunal-,
(

Iib.

a^^ere cingit

,
:

aggere componitur

pro-

Varro de Re Ruft. lib. I. cap. XV. De Tribunali

I. Annal. njna tres aqui/as , 0" fgna. cohortium locant
cj^uo

m:iis confptcua fedes foret

quia

non ad afcenfionem Imperatoris , fed

eredum Miflb, inquam , Tacito, adcfl:pro

cuiaflentior)

ad figna locanda fuggeflium illud

noflra fententia

pmnis at^ue

fedes

littore

LXII. iiuc eius compilator Xiphilinus

m Trihunal

fatlum ex terrd palnjlri more Romano confcendit Plutarchus in Pompeio , Tribunal nullum erat y neque adhuc miiitari more ^ fuagnis cefpitihus inuicem impofi'
tis fugiejium excitauerant : Vopifcus in Taciti Vita de inauguratione Probi
:

-i

deinde concurfus
lib.

&

cefpititium Tribunal', appellatusque Imperator

XXIII. de concione habita a luliano poft Euphratis tranfitum

Ammianus
,

quum

cen-

turi^ omnes (f^ cohortes t9* manipult conuenijpnt, ipfe aggere glehali a^i^ens-, coro-

ndjue celfarum circundatus poteftatum ,

Plinius dc

more

njiridi cefpite

circundatum

ipfius noftri Traiani in

extruStum

taita ore

omnium

DCXXXV. Trihunal

Panegyr. num.

fafcium tantitm , fed pilorum fgnorumque honore

Inter Poctas vcro Lucan. lib. V.
,

nec

Jietit aggere

Cefpitis

intrepidus vultu

Statius fimiliter lib. V. Sylu.

II.

fulti

vcrf 144.

H\c fuetus dare iura pater

freno differuit l &C loco

hjc cefpite turtnis

Jjfari.

Et Prudentius

in

Pug. Concord.

Extruitur medta. Caflrorum fede Trihunal

paucifquc poft verfibus

confftunt aggere

Confpicuit

Axx etiam e terra

fummo

cffingi

potcrant,nam vidcmus Hyginum ^que de

ijs

ac dc

alijs

conftrudionibus loqui, eodem enim p2(^oftatui Trihunal dhit-, ac Jrai inftitui*

antiquitus apud Hebrasos , a quorum veriori cultu omnis in gentcs dima-

Qmn

nauit fuperftitio, cefpititis

<s

primum Ara:

attolli

funt Exod.

iuflfae

XX.

14.

quarum vfum Ethnicos retinuifle fcimus , vt ex Paufania in Eliac Prior. Ara

Dydimis luto ex vidimarum fanguine fubado , aliaeque plurimas ex earundem
viclimarum cineribus compav^x commemorantur. Id genus fuifle R?i^fj,quos
idcm Paufanias vocauit
CS^ femidoHas 'Villici

aclib.

Focos in Attica

H Syluefires

manu flruEias ^ Ruficafue Manti^Ais

X.Epig.XCn.

fiue

Statij
lib.

TEMPOKJLES AKJSi

habctur in Fragm. Infeript. Fratrum

V. Theb. ^ras

IX. Epigr. XLVII.

dequibustermentio

AruaHum apud Gruterum pag. CXX.

diccrc

RAPHAELIS FABR.ETTI

^6

polTumus ; eoquc magis , quia exprefse de Aris cefpititiisCapitoIinus iri

Maxim, 5<: ^sXhAGo^Mixm ) Hecatomhe autem taU ficrijictum eji renttim Ar.^
vno iii loco cefpititU extruuntiir idemque habet Trebellius in Claud. Idvero
tiicere

'

obfcruatum in Caftris, prout res& cafus poftulabat, verofimile efl: quia ii

vfquam alibi j decebat ibi vetercm fequi morem , fccundum quem, apnd prifcos
illos ^iritcs , vt ait Tertullianus in Apologet. pauperes ritus , O* nulU Capitolta
nec alio
certantia c<clo , fed tcmeraria de cefpite Aliaria , &* 'vafa adhuc Samia
5

fpedlauit

Lucanus

lib.

IX. Pharfalid.

dumC^cfarem

introdueit, qui He(5loris

manibus parentaturus
Brexit fuhiias con^efu
fcu Silius Italicus hb.

cefpitis

arasy

XVI.

Et fmiul extruclis cefpes furrexerat

V iUimaque admot<e ftahat fuhieVva

Jris-y

hipenni

aut luuenaljs Satyr. XII.

^atali-, Coruine

^ua feftus
Expi ttat
fiue

-i

die mihi dulcior hac lux-,

promiffa Deis animalia cefpes

deniquc Ouidius Metamorph.

lib.

'viridtque e cefpite

XV.
faUas

Placat odoratis herhofas ignihus Aras

Vnde

Stuchius de Sacr. Gentil.

rtfn

quaf ol^V^

fol.

LXIII.

i.

(juia antiquitus ex terra-,

Jram

diclam autumat per fyncs^

feu cefpite

confici erat folita

Genuinam Pontis fuper Danubio defcriptionem Columnam oucndere_,

num. z5o. dubitat Nouitius Intcrprcs, quia hunc pilis tantum marmoreis
fudultum, cajteraeligno compaulumj iIIum,prout a Xiphilino explicatur,
totum lapideum fuifle tradit. Ego tamen potius fi ilium lapideum viderem,
adhuc ligneum credcrem , vt de Vallo & Tribunali nuperdixi; quam dufn_,
ligneum aperte fe nobis exhibet , illum Gorgoneo intuitu in lapidem vertam
Moucor itaque rei euidentia, & ipfius fcalpturie infpediione eo priefertim
.

argumento, quod dum ea quae ex cefpite aggefta dixi , tamen tanquam ex quadratomarmore fabrefa(fla videoj verohaud mihi fimile eft , quod opus adeo
magnificum , &: vix vlli alteri huius generis sequandum , artifex extenuallet , tc
ad viliorem matericm reduxifTet; contra quam Conftantinus fecit, qui Pontem
hunc fuper Danubio , expcditionis aduersus Sarmatas &: Gotthos monumen-

tum,(dequaextat nummus SARMATIA DEVICTA 17. apudAngelonium in Conftant. ) quamuis fuo aeuo arcubus ctiam ligncis carentem lapideis
,

inftrudum , fpreta > Vt ait ille , confcientia dumfam<e

rauit apud Eriz. fol. DCCLXXIL

confulit

numifmate

iigu-

Tantumque abe/l, vt textus Xiphilini repugnet, &totum marmoreumJ

Pontcm fuillc conuincat j vt potius meie opinioni faucre videatur Nam duni
primopontem lapideum fadum dicitj fi totum intellexiflet, minus proprie
.

loquutus infra

fuifTet,

fubiungendo,

pilas fuiffe c Japide

quadrato

propri^

autem

DE COL- TRAIANI CAPM

.

IV-

97

autcm lapidcum nuncupauit, quamuis fuperne ligncus fucrit , ad diftl-rcntiafrL.

vcre fublicij , &: fumpta dcnominationc a partc magis prarcipua , & cum fiuminisimpctu, acglaciei irruptione aifidue lu(flantc . Tummaxime , quiadum
nc Barbari , opprcflis cuftorcfcrt dcftrudioncm Pontis ab Hadriano fatfiam
,

dibus Pontis
xafcijKivnv
;b

Myfiam

in

abjlulit fumtnitatis

Rurfus

fue

vtitur his vcrbis acpftAs Ty iTTmoXn^

fuperioris partts

fruciuram

quafi diuerfb

eoque appofititio & amouibili , pars fupcrior infcriori

fiXiphilinus adco immoratur in celcbrand^ pilarum ftru-

conftrui5lionis gencre

coalucrit.

facile tranfirent

non minori encomio arcus profequi dcbuiflet, qui ob valtam pilarum

inter fe dilhntiam CLXX. pedum, non minoris admirationis acpila:ipf
cllc potuillent
& proptcrca dum dc his non loquitur crcdibihus eft, eos non
contcntari cnim &, vt fic loquar,
adfuifl'c,nifi vt Columna rcpra^fcntat
^ura

'.

faturari potuit gloria Traiani ioia pilarum

cum &
(
tum fatis impleuit
fepius

Ammianus

vt

,/7c

confirudione

per

quam

magnifi-

XXIV. ) conceptum vqDarijque Rcgum fupcrbifJimj,

fcriptum rcliquit hb.

Pontihus Iflrum

perem

compcdes iniecit , hunc tamen Iftrum ( vt credidit Arrianus dc

Exp. Alex. lib. V.j non nifi Ponte fuper fcaphis conllrudo domuit,longc
qui pclago

ipfi

magnificentiam antcccllit

Modica adhuc

..

vifa fuit Lipfio Pontis huius

gnitudo, qui pilarum intcrfe

A
C

in

B,

in

CLXX. pedum

vt in fubiedo fchcmate

metiendam

j4tqui defcriptio

&

vix credibilis

ma-

non centralem ex

fed in intercolumnio ( vt

fic

dicam

Rom.

de Magnit.

pilarum , qu^fexa^tntapedes

quid effctt

&

diftantiam

his verbis putauit lib. IIL

ifla 'viinti

centum feptuagtnta

immanis

.,

iat<e/tnty

cap.

& ex
XIIL

quarumfornices

ntf fiuuij latitudinem quattuor mille

paulh minus 'vnius milliaris . En vt vicies

coUi^it

\ feptmgentorum feptua^intafuijft ? id"ji

fumpta pilarum craffitic rcfultant ped.

zoo.

rurfufque multiplicato femel bc

170., quod intercapedini fornicum Lipfius tribuit, fiunt

alij pcd. 3570., hoc cfi: in totum paflus
o^y^^ patillo minus vni^s milliaris,
Atqui cx noftra fupputatioB
vicics ipatio ped.

ne
F

duobus circiter

nempe tota
craflitie

viginti pilarum

IIO

longitudo Pontis

dccrcfcit

ftadijs

Et nc temerc tan-

tum virum corriperemc crcdant

170

vltra proprictateniLj

locutionis,

& folitam in om-

G nibus artfbus, atque inarchitCL^luraprarfcrtim,

noltrum intelligcndi
operationc

fit fatis

cum marrnore
tur

itcmque

1 1

fupcrabundantium verborum parfimoniam

qua, iuxta
modum , defcribcnda: Pontis longitudini vnica tantum
cgregie fauet noftrs huic fententias pidura Pontis , exade

confentiens

latus

Nam

internum

fi

quis

LX. pedes

alterius ex pilis

craflitici

pedibus

pilarum impertia-

GX. ab oppofito

& pa-

rallclo

RAPHAELIS FABRETTI

y9
lallelo latcre

femotum

collocct

vt in fchemate

ipfillimam

portionem habcbit , 5^ diibntiam ped. 170., ccntralem

Verbaautem

coniunB^t fiue vt textus habet

iWa-, fomicil^us

apfidihps co^dificau

e{fe

illius

Pontis pro-

nobifcum

fatebitur.

a,-^iai awytojcoK^jjvj^

funt indifferentia ad fgnificandum fornicem lapidcum

cum

curuaturam ligncam^

arque propriedicatur

ligneus

apfi;

ille

circulus

ac

rotam

ambiens, inquo radij figuntur. Acccdit huic conie(^urae ftabiliend.i: , obfcruatio numifmatum,qu;r ligncam huius Pontis fupcrnamcontignationem exhibent, prout foHdam quodammodo inferiorem partem Id prxcipue videre eft
.

in

nummo XXVI.

duos vidi

in

Traiani per

Mufeo

Chriftina:

yEneam Vicum

delineato

cui fimillimos alios

Auguftx Suecorum Rcgincc^

in

quibus omnibus,

peculiari diftinctione, trabcs tranfucrfas

inferiores ipfius fornicis in

hanc fpecicm

Difiicultatemprima

difpofitsE apparent.

fronte mihi iniccit Procopij locus lib.IV.

dcitdif

luftin.

vbi tradit nauigationem

Danubij impediri ob rudera & fundamenta Pontis

fed dc ruderibus ipfirum pila-

earum
mole & elatione, ac quantiim tam longi temporis tradu (intcrceflrcrantcnim
ferc CDL. anni inter tcmpora Traiani & Procopij ) potuerunt ex adnatis ftirpibus 6c gclicidijs fatifccre, ?^ jaxari , atque alueum impcdire

rum intelligi poterit,

confidcrata

Subit hic mirari de tcrtia dimenfione pilarum a Xiphilino omifla

nec ab

nedum cogitata , nc dicam requifita Credamus enim pilas

habuifte altitudinem pedum CL. , latitudincm LX. , at longitudinem earum_,
quamnam efle dicemus ^ Iftud oculis aptius, quam mcnte prxdifccre nosdevllo

qucm

builfe

vidcrim

"^

quis ignorat

ncc fecus pijefcntiam

dcfidcratalia dijudicatio,

num

atque

vt

fic

loquar

faciem loci

&

piIa;XX. fucrint vt Xiphilinus ait,

ex eo

forfan Tzeizes Variar. Hiftor. Chiliad. IL verf dy.

PAftTo? e^n^vTa
YloS^^Y

coi

TscS^ciV

i^ov

ettn

-,

<^'

Bf^asGAwv

u-vfos, 'wXtiv

tesvl-nHsv'^ 7\siLyy7cu\-

Viginti lapides folidi quadrangnli magni

Latitudtnem

Pedum

num vero XXXIV.

LX. pedum ,

circiter

altitudinem vero

centum erant quinquaginta

vt louius

lib.

XXXX.

pr^eter fundamenta

fortiti

fax Hiftorix conftanter

afllerit

fed

tamen, dumetiamin id incumbimus , &:fuccedancam opcram a dod:o&bonarum artium ftudiofo viro haud procul a Pontis ruinis commorante cxpciftamus i diuinare vt ificoepimus & hic non pudeat Vtquc architeclonicc fcruetur, & fimul quam minimum , opus alias ingcns & vaftum, in longum excre.

fcat

pilas quadratas conftituo

cuneis ad

angulum rcclum;

additis hinc inde frontibus

vt Palladius

faciendum docct

pluribus antiqui operis Pontibus obferuare

licet )

iam

quas vocant , aut

lib. III.

pila: in

cap.

X.

ik in

longitudincnx
dupli-

DE COL- TRAIANI CAPA duplicabuntur ad pedes

CXX.

IV-

vt in fuppofito fchemate patet

9^

vnde opportunc
'

idem Tzctzes verl". p

-

i .

huius Pontis ex Xiphilino explicans, aequalis

longitudinis
latitudinis

arca

& LXXX.

pcdum CXX.

capfam

tfo

pedurrL,

qua fundamcnta

fuiffe ait, in

ncmpe

vt capacior

iita

quam lineolis interruptis notauimus ,

fte-

Pontis iada fuerunt

B

rationcm conftrudionis

reobatx

vim habeat

firmioraque fint inferiora

iuperioribus, vt ratio expofcit

monctque Vitruuius

lib. III.

A^zzoXXoS^ii^v rov Ig-^v yscpv^ooQa^

Aeycov

"Sv

M;C5?

'ZsoS^uv

E/V isXoiTl^

f^
^

)(slSv xcq ^ysr? avv T^iroig^

cyShfi)(^v^j.

Dicens JpolloJorum Ijimm ponte iungijfe

jircuUmque fahricajje ad iacienda fundamenta

Longitudtne quidern pedutn centum
Latitudine

Ncc

( vt

(^

ijiginti

ampliuf

oBogiwta.

ijero

me

pr5Eterca putent, temere a

9 quadrangulas

cap, III.

cuneos hofcc induci

nam quamuis pi(flor

Tzetzcs vcrfibus primo addudis) pilas oftendcrit,& cuneos

rcddere omiferit in nouis typis

& quidcm in parte inferiori

quod plurics dolendum j

ne de fuperiori &:

Columnoj Ponte,
flumini obuerfante dubitemus ,
in

affabre, &: hoc padoeffigiantur. Adic(^am_,

etiam duphcem fafciam obferuo

H pro argu-

mento ad excludendos lapideos arcus aflumo;

quia iuxta rcdam xdificandi rationem, fub
arcubus non nifi fimphces fafcias vbique videre eft ; & mcndofa prorfus foret haec fafcise
duphcatio in lapideo opcre
ligneo conuenit

dum

quse ahas mire

inferior

ad ornatum

fuperior adfulciendos inclinatorum latcrumj

cuneos aUquantulum prominet,

pilarum

O:

craflb

pauimento

regit

& opus ipfum

protegitque

Vt denique menfura illa rerum optima , iuxta

Pythagor^E fymbolum , etiam in latitudine vise, fiue fupremi tabuiati feruetur,'
eaq^je a fupcrflua LX. pedum amplitudine in aliquam ari^iorcm redigatur
credibilc eli, forniccs non totam pilarum craflRtiem impleuifife, fed fpatio hinc
inde relitlo, viam quadraginta circiter pedum conftituiiTe. Sicque Angelonium, tanquam de re fibi certa afleruifle video in Traiano fol. CVIIL 10.
licet nefciam vnde nam habuerit
quod tamen minime mirum eft in hominc^j
;
multa authoritas plerumque pro eruditione ineft,cuique, vt ait Plautus,
funtfnc penu . A cseteris fi qux adhuc dubijs occurrant, cxpcdiam me

illo,cui

^trh

cumProcopio,quiingenueait, luomodo Pontem hunc

1.

exflruxit y mihi plane

CUrX

RAPHAELIS FABRETTI

loo

nm (fh exfencliit 4utm ySpolloclerus Damafcenuf-) totius eperitpracipuus mifexl

quod incpte Triftanus in Traiano fol. CCCXCVII.
Ulud iion oraittam
cura

Jaudeni opcris ApoUocloro detrahit > vt cam lulio Laccri attribuat: quattuor
crum ilJi verfus cpigrammatis ^ per quos Procopium vanitatis redarguit
/^entem -vajia Fontem qui mole peregit y
Sicra litaturo fecit honore Lacer

tnmfurum

Pontem-i perpettii

in fotcuU

fecit diuina nohilis arte

mundi t

contradicit, i]]um de pudenda vcri jndiligentiE

tam huic, quam Tzetzae

nam fi intcgium perquifiuiflct dc a]io Ponte ad Tagum duobus

hunc ad Danubium annis extruc9:o ex coHata ftipe Municipiorum Lufira-

rcdarguunt
poft

Lmr

Gruterum pag. CLXJI,

ni^^loquireperilleti vt patet apud

intcgrum dodecafticon hic tranftulimus

.TEMPLVM IN- RVPE TAGL S VPERIS- ET

'

i. 2.

j.jcxquo

CAESARE- PLEN VM

ARS'VBI- MATERIA'VINCITVR-IPSA'SVA
QVI S' QVALI' DEDERIT' VOTO -FORTASSE REC^IRET
CVRA' VIATORVM' QV^OS- NOVA- FAMA- IVVAf
INGENTEM- VASTA PONTEM' QVOD- MOLt-PEREGIT
SACRA* LITATVRO' FECIT- HONORE- LACEROyi PONTEM FECIT- L ACER ET NO VA TEM PLA' DICA VlT
'

'

'

'

VOTA^LITANT
ILLIC-SE-SOLV
PONTEM PERPETVl MANSVRVM IN* SFCVLA- MVNDI
FECIT* DJVINA-NOBILIS^ ARTE-LACER
IDEM ROM VLEIS TEMPLVM CVM CAESARE^ DIVIS
CONSTITVIT FELIX VTRAQVE CAVSA^ SACRI

Ciniium Gabinum , qui Sacerdotibus conceditur num. 5S., malim magiflratuum & virorum militarium proprium dici , cum Turnebo Aduerfar. lib.
XXII. cap, XX. Saccrdotc? cnim Romani potius ex Etruria > matre (srgevitrice
fuperjiitionis (\t cim vocat Arnobius Adu. Gcnt. ]ib. I. ) 8^ Cjeretanorum >
T,

facris

pn^cipue operantium

cnim quoque hiftoriola

vicina

>

& ritus & habitus fumpferunt.

Seruij adillud VII.

Admilia

^neid.

Ipfe Quirinali tta^ay CinEiuqut Gabino

Infynis

-i

referat JirideHti* limina Confitl

-,

quod Ciue$ Gabini fubito ah hoftibus dum facra facerent inuafi , togis fublatis
nc impedimcnto eflcnt > ita ab aris ad beila profc(^j funt ; nihil hoc facit ad ha-.
bitum Sacerdotum Imo il]ud Seruij) de toga fic in tcrgum xck6ti ? vt vna eius
lacinia reuocata homincfn cingerct^ minime trahi valct ad hancquam vide- c
mus Saccrdotom vcftcm : namfluea parte anteriori,(prout fol. Vli. primus
.

fmiftrQrfum

) fiue pofl:ica ( vt foJ.

XXXVil.

poftremus dextrorfum

iHos infpi-

ciasjnuUum log^ finum rcuocatum vidcbis, fed fimplicem veflicm laxaxiL.

msnicatam & talirem> cindu breuiorem rcdditam, tanquam furfum attradam,
diim parsfuperior infcriori circumquaque fuperimponitur j id quod Theocriti
verfus

DE COL- TRAIANI CAP- IVvcrfus cxpHcarc videntur

Pentheuni perfcquendum

XXVf. Bacchas

Idil.

alte

graphicc reprcfentantes ad

fuccindas.

Pentheus auidem fugiehat expauefaUus

Longas

at ilU perfeqHehantur y ^

a cingulo ad pophtes trahentes

'vejies

loi

apud veteres Scriptorcs reperio Quin potius in Cindu Gabino vetus

Perfij Interpres ad illud Sat.V. verf.j i. \Succintis lanhus']-, dcxterum humerum
( contra ac hic videmus ) nudum reprajfentat , fic locum exphcans , ([uia Gahino
nec

ah*ter

humerum fniflrum^
dextro nudo Et ipfe Seruius ad lib, V. ^Eneid. verf. 755. ahum ritum Sabinum
expUcat [ Vr( Gabinum fortafle dicendum ) paullo a rccenfito diflimilem ita
hem d'fgnat aratro ] quem Cato in originthus dicit morem fuijfe ; condituri enim

hahitu

CinBuque Dij

Peoates formahantur-, ohuoluti tog^ fuper

vaccam intrinfecus iungehantfd^ ciniii rituSahinOy

t>tgleh<e
idejl tog^ parte capufvelati -iparte fuccinEiiy tenehant (ituam incuruam
cmnes intrinfecHs caderent, Videocerte Prudcntium aUud fentire,dumin hillioria
Ciuitatem-,

taurum

in dexterat

Romani

martyris

loquar

ftitione

fummum

Sacerdotem 5 Mro^o//o

ille

vt ex infana

cum lapide apud Gruterum pag. XXVIII.

fum y deridcns ^ de eo canit y

CinBu Cahino fericam fultus
Ted vel

fuper-

dternum rena^

2. ) in

togam'^

qucm in Columna

habitus ahus fuit ab hoc

illa

defcriptum videmus

&

GabinumfuifTe non ailentimur 5 vel Prudcntius potuit formulam Virgihanam

Poeta

Vti

non veritatem

fe^Sari

idcmque dixerim de Lucano hb. I,

Pharfal.

vcrf ')^6'

Turha minor

nam

ritu graditur

Virgihus, non Saccrdotis

ipfe

fuccinUa Gahino .

Et quidem Confuh bellum indicenti hic

maxime conueniebat , (juo

ris habitus non turbaretur i
habitu, fed extempore in

hb.V.Caius Dorfuo

& iterum

hb.

pacificus Ciuitatis ftatus per

Imo

ita

hoc munus non prorfus togato

militarem conuerfo perageretur. Sicqueapud Liuium

vir militaris,non vti Sacerdos,fed vtgentilis Fabiae' Gentis>

VHI. Pub. Decius Pater Conful poftquam fcdeuouit Bcllo La-

&

Gabinum Cindum

alteri

vel

tanquam

autPontihcicompetijfle; rem toti exercitui

cinUus

Epitomator Paullus Diaconus

erat

Sacerdoti

ProcinUa
:

cjuafi pracinttos

^uof togts incinBi pugnaffe dtcuntur

quem

in

vel

clajjis

filius

vtidc-

hb. X.

tanquam Auguri
docet nos Feftus,

dicehatur ctim exercitus

quod &alibi
atque expeditos

cxplicauerat in
,

nam apud anti-

Idemque probat celebre Cenotaphrum Lucij

Noris ihuftratum,

communcm

Gahino Cinclu confejiim pugnaturus

Vcrbo Endoprocin^u , procinctos

rico

vfurpauit

habitu imitatus dicitur Bello Samnitico Dccius

ne dubitetur vni aut

fiue eius

aflumptionem mihta-

^ rurfus mihtare

tino, prout crat armatus in acie

uotione,

indumcntum expreffum voluitr

Cindus , fiue fe pra^cingcndi modus ,

fcd ducis

Catfaris

quo CinClus Gabinus, fiuc

nuper a V. C. P. Hen-

vt ibi dicitur

CABINVS
non

RAPHAELIS FABRETTI

lo^

aut Saoerdotibus

non iam Pontificibus

fcd

QVI PRIVATlM VELINT

ijs

MANIBVS EIVS INFRIAS MITTERE iniungitur id quod nefcio qua

ratione ad DVVMVIROS pag. 407. in Expl'cationc reltriutum fuerit, dum
j

vt alibi toti excrcitui

cundis

ita liic

Gabinum probare volumus

nec

populo vfurpari

demum in facricolis

licuille

Ctnclum

ifturrL.

noltrinum. 68- expref-

tantum conuenifle contendimus

Album adijcio calculum opinioni ( quamuis nutanti ) quod fimuIachrurrLi b
illud num. 1 62- numinis in modum velamento circa caput cxpanfo , Dianam
referat*, eandcmque iterum reprxfentari num. 3 1 8. non autem Soiem, vt ibi
notatur, plerumque, prout in nummohuiufmetTraiani ^.apud Angelonium,
nudum efiingi folitum Cultui enim huius numinis addictum Traianum videmus in marmore Arcus Conflantini, ( cuius maiorem , melioremque partem ad
Traianum pertinuifle , notiffimum eft) in quo Dianse facrificmm inftaurat, c

fum, aut

ipfis

"

tanquam venationis

num, 940. Potuit

qualem eum

ftudiofiirimus,

primum Diana?

igitur

demum poftquam debellatum

fus: vota

vidoriam

fuerat,

illi

Paneg.

teftatur Plinius in

pro vidoria concepifle

acccptam

refcrre

id

5c

quod

vtraque expreiJFione defignauit.

artifcx

Difficiliorem
rianis habitis

Argumcnta

modo qu^eftionem aggredior, de Troph^is,

& a Neoterico fol.

ha^ftenus pro

Ma-

19. in Traiani honorem deriuatis .

deinde aliorum authorunij
ergo ipfius prinio examinemus ,
,

1 1

8. 5^ 1

&

opinioncm,ac Populi Romani vocem &: confenfum,pubIicis monumentis conteftatum , fubftincrc , &: ii opus fucrit fubftruere concmur ; vel ialtem , rem
vtnon pauci feccrunt, intcr quos P. Donatus lib. III, cap. X. de Vrbe Roma

medium reiinquamus

in

Traiani

fuiflfe ,

Ait Neotericus

ideo fe arbitrari ha^c

Troph^^

quia collocata fuerant ad ornatum Caftelli Aqusc Marcia; ab

eodem ImperJtcre

rcftituts^

& audx

teftemque adducit Frontinum in

Aqu3:d. Scd probarc opus eflet^Caliellum ipfum

fuifie a

lib.

dc

Traiano excitatum vel

exornatum ; nam Frontinus teftis citatus , negabit fe hoc dixififc , nifi hebetibus
auribirs, & furda mente excipiatur j at folum num. 74. Indicis M. S. marginalis
MiUini , non iam ope ipfius , fed potius Neruse , Marciam a Ccclio monte in_

Auentinum vfque perdudiam , feu veriiis redditam fuifie, vt ibi dicitur , 5c cuidentiflfimum fit quoque ex fuperioribus 5c fignanter num. 6^. difertis verbis
ait, CaliumtiT* Auentinum ^p-ius qudm Claudia perduceretur ^ quod idemeft
atque ante Traianum genitum , ne dicam antc adoptatum a Nerua, Marcia') C^

lulia

'vfos

Vt tamen
illi

vellamus

id fc nobis probarc
,

& rem

lum nempe illud non

fibi

vnquam

nouam quidem ,

potuifife

poflfc

animum defpondeat^ auremj

fed certiffimam regeramus ^ Caftel-

Marcije infcruirc

cuiuslibram vltra

XX V. pedes

Hoc vt palam fiat fubiedum fchema omnium quinque

Aquarum qua; duplici opere arcuafo ad Vrbem perducebantur prout hodie_j
apud Portam quam Maiorem vocant confpiciuntur , cx meo de Aqu^eduiflibus
fuperare dignofcitur

libello

cxfcriptum appofui

Spe-

DE COL- TRAIANI CAPT''

'

'

icala

Specus

Specus

Specus Aciu Tulia

IV-

103^

PecL.

Romaa. XXV^

Jqu^ Jnienis T{ou^

Jqud Claudia

D
B
F

Locus

Locus

Locus infcnptionis

Liha

Specus A([u*

TepuU

Specus Aqu-e

Marcia

infcriptionis

infcriptionis

CLAVDlI
VESPASfAl^l

TI.

TlTl

recemis A<iua Sixtina, fiue Felicis

Nomina

RAPHAELIS FABRETTI

5ri34

Nfomina carundem, fecundum vniufcuiufque elationem ex Frontlno num. i5' A

petere poflumus, jlltiffmus (ait ille) y^;^ eJiT^ouusyproxima Chudui-,tert:um
locum tfnet lu/ia quartumTefuUy dehinc Martia-, quakcapite etiam Claudi^
,

lihram ^qttat

fed veteres humiliore direclura perduxerunt

nondum

fiue

fuhtdt

ne
feu quia exindujlria infra terram Jquas mer^ehant ,
heliag^refacile ah hflihus interciperentur-, cum frequentia adhuc contra [talicos
rentur . Occurrendo autcm obiedlioni qu5e ex textu Frontini parum emendato b
vt in pluribus neccfTaric) fatendum eft) nobis fieri poflet j lap;des ipCos in ean-

iXfioratd arte Ithrandi

>

dem

fententiam loquentes inducamus

altiores arcus delatis

parte

locis

ita

hujufmodi

Et quidem de ClaudiS & Anieneper

intcr duas fupremas fafcias ex vtrSque

habct infcriptio

Jitcra

fignatis

Tr CLAVDIVS DRVSI F- CAISAR- AVGVSTVS GERMANICVS- PONTIF- MAXIM

TRIBVNICIA- POTESTATE XII COS V IMPERATOR XXII PATER PATRIAE C

<-

AOyAS- CLAVDlAM. EX FONTIBVS. QVI' VOCABANTVR CAERVLEVS . ET CVRTlVS A MILLlARIO- XXXXV

PERDVCENDAS CVRAVIT
ITEM- ANIENEM NOVAM A- MILLURIO ' HCU SV* IMPENSA IN VRBEM

De

Marciaqusecx Frontino aliasduasdeferebat, ibinum. xy.

Fifcinis in
eofdem Jrcus recipiuntur t fummus tjs eji lultce inferior TeptiU-) demde /ylarcu
dehacinquam Marcia, gemina extat epigraphe fuper fornicc , quimodoTiburtinam efficit Portam , cuius Specum eundem cfle cum antedid:o prope Portam Maiorem, multiphciter demonfl:ratur. Argumentum minime fallax elto ,
cadem hic & ibi riui altitudo , pcdum V, ^ femis , & latitudo pedum II. 5c S.
Vt ad ipfiu^ latus dcxtrum Roma exeuntibus ( quoniam Arcus ipfe ab Aqua
Sixtina occupatur ) ibi prope in moenibus obferuare licet , vbi eandem infuper
ftrutfluram, 5^ lapidum feriem vidcbis duo itemalij luli^c & Tepuhc eidem
:

j^

impofitarum
inicr

Dudus qui

vtrumque

ibidem cernunrur

jcqualitas

& demum libra; per nos recognita:

Ita ibi legitur

IMP-TITVS-CAESAR-DIVFF-VtSPASlANVS-AVG-PONTlF-MAX
TRIBVNICIAE-POTESTAT-ixIMP^V-CENS-COS.vir-DESIGNviTl

RIVOM- AQVAE- MARCIAE- VETVSTATE- DILAPSVM' REFECIT

ET-AQJAM-QVAE- IN- VSV ESSE- DESIERAT- REDVXIT

IMP-CAES-M-AVRELIVS-ANTOKINVS-PIVS-FELIX-AVG-PARTH-MAXIM
B R I T -^M A' I M V S P-O N T I F E X M A X i M V S

AQVAM-MARCIAM VARIIS- KASIBVS' IMPFDITAM' PVRGATOrONTpEXCISrS- LT-PERFORATIS

WONTIBVS RESTITVTA^ FORMA ADQyiMTO LTIAM rONTE- NOVO ANTONINIANO

IN-

SACRAM'VRBEM^SVAM^ PI:RDVCNI>AM^CVRAVIT

Dudus qui Aquam ad hoc Caflellum dcfcrebat, in cadem prorfus altitudine eft cum Spccu Claudia: ad Portam Maiorcm
vtexaaa quantum g
ficri potuit, menfura examinauimus, & hinc profeifto Grut. pag, CCLXXiV.
5.
Arcum Gallicni , cuius ibi infcriptionera aftert, proximum Iiuic emijfario fic
vocat, Jqu^ Claudi^-i quam optime ftatuit. Igitur impofribile efl, aquam, que
His

pofitis

fuoptc ingenio in deciiue fertur,a'Du(fiu Marci pcdibus XXV.S.deprcffiori, vt

patct, in id loci
i..

vnquam

fcandiife, nifi

machinis hydraulicis proucclyn dicamus.

Quidnam

DE COL- TRAIANI CAPQuidnam

Nymphsco

vcro de hoc

dicendum , non

fit

IV
eft

105-

huius loci

ncc

iam ab inftituta Trophseorum Traiani oppugnatione nos digredi decet.

Subdit argumenti loeo Neotcricus , fcalptursE: formam redolere prorfus
Traiani tempora , $: fimillimam efte imaginibus huius Columnie Id , boni
ipfius venia, planiiHme nego, negabitquc mecum , quifquis opus vtrumque
longiiis

confpexerit, nec ftylo ciufdem pidoris

charta vidcntur

toninianjB

omnino fidet ,

qu;^cunque delincanda

Columnse,

Column^

fiue

quem

affimilare in_^

adeo vt inter imagincs Anqu^ longo intcruallo a perfedlio-

aflfumit

Arcus Scptimij

per

quidcm in vultuum hneamentis, ille dixerit, qui iftius tabulas, non marmora ipfa contemplatus fuerit
Eit enim abfolutiffimo operi haud parum detrahcre, Columnam cum illis Troribus huius

phaeis

h^ec

committere

j fi

genij

illi

diftant, nihil interefTc, ne

nam

vt ea nihil venuftius venuftas ipfa efficcre poteft

fummae

calfides

auferantur, in emblcmatibus

titia

laborantia; in operis

fumma

& plcraque

nimium

magis

farculo Conftantini

cum

Trophaja coincidere cum appofitis in

quoque

labare oftenditur ;

nam

appofi-

Kcix,oC,tiXi(i>

impolita dignofcuntur

vere
:

id

quam noftr^e Columfi cum Martiale dicerc eo-

Arcus

non debeat,

^OT-iJquiIifjue Jtmiles facere noSluas quaris

haec

Sc

&

pi(9;oris

ita

cingulo ad Iseuam Trophaei paludati,

Sc inferioribus eius

nac figuris congruente; vt poftea conqueri

icilieet

afFedate ornata,

rudianimium,

quodfignanterconfpicitur in thorace

aha ad libitum

Alia etiam vtitur coniedura

hsBC

Columna num.2x8.&2 } o. Verum

fimilitudo in eo

quod gemina fint ,

totics

fymmetria expofcit vt hinc inde ornatus fibi inuicem refpondeat: in co autem quod alterum thoracatum,aIterum paludatum exiftat; pluribus
paffim conuenit, quse non propterea Traiani dicenda funt, vt videmus in ftylobatis columnarum exteriorum eiufdem Arcus Conftantini , Metam fudantcm
reperitur, quoties

refpicientium^Iaterc pariter vtrinque exteriori; in arca fepulchrali infixa parieti

Hortorum laniculcnfium DD. de Lantes fupra memoratS, & alibi e conuerfb

autem TrophiEahcEc Capitolinapra^cipuis Dacorum armisdeftitutafunt, ncmpe gladio falcato, nufquam in Trophscis qux de hoc Bello in nummis habentur
omitti fohto ; & fpeciali quadam diftindlionis nota huic Prouinciae attributo
in nummis Med. &c Min.For. apud Carolum Patinum Philippi Aug. patris fol,
:

385. Philippi lunioris fol. j 87. &: iimiliani fol.404.

Deficiunt quoque Capitolina , a Trophseis Columnaj de Dacis , in labaris Sc
draconibus eorum fignis, ( falso enim dicitur, con le medejtme infegne ) & infuper
in pluribus redundant, quse etiara in expeditionum differentiam influunt ; cum
381.

quod nefcimus , nec in Columna

confpicimus, fuifie Dacorum proprium ; paludamentum vtrimque villofum
( amphimallum Plinio didum ) exiftat ; thorax plumatus , non item hamatus
dicendus , vt alias monui , ibi linteo , vel laneo tantum thorace fuffultus , hic
quadruplici fegmentorum ordinc confpicuusj clypci exagoni ibi intertotarmorum accruos nufquam extantes, hJcprxcipuolocoaffixi; & demumProuincice captiuae figura hic exuberat; ncc, quod pluseftjDaciamfignificare^

criftae

'

Otaciliae Seuera! fol.

caffidum equina iuba ornatiE

fint

videtur

RAPHAELIS FABRETTI

lo^
vitlctur
uinci:c

fiue

enim ex habitu Dacarurn mulierum

habituminueftigemus,iIljEnum. 155-

noftrse

&

Column^

Pro-

ipfius

178. caputveh's obtendunt,

hxc autem hudos capillos nodo coercet ^ fme etiam extra Columnam cunu
Dacia celebris marmons Ca^fij conferamus , ea quoque , prout fua; in Columna mulieres , velato capite , confpicitur . Ne tamen fpernere Sv' filentio tranfmitterc vidcar Neoterici conieduram de clypeis hifce exagonis , ( dicam pro eo
e^' odagonis ex nummis XXI. &: XXII. ) ideo Traiani de hoc Bello Trophiris
adfcribcndis, quia 3^ in eius

nuntur

refpondere licet,

nummis

innitatur

nullo

ptos titulos abradere

i\

nedum

alijs

conuenire,

Imperatoribus

( nil

enim

Quid enim de hac

& ob

nummis

in

qux

valeat illico antiquos

Ita

alia Bella

Tropharis , fcuta h.ec exagona_.

frequentius)fed

apud Goltzium

Troph^o

fi

tale

propemo-

annum

Vr.

quales funt Patino quattuor

C. Marij Vil. CoS. imagine per ipfum allati in Suetonij Cxf cap. XL
Itemque, eo coniedura Icuior euadet , quia fimiles clypei , ante hoc Dacicum ,
illi

C. Marij CoS.V.

in Faftis effingitur ad

nummo,

nonfufpedlo

& rece-

fufpcdla argumentatione dicemus

de /^fnhroniyus Themoneis Cimbrifque Germaneis triumphantis

dum affixum videamus

DCLU. pag. CLVIII.

non

admodum fulcimentum hoc effe cui conicdura

o authore fuccollante

ali

ad hanc expeditioncm pertinentibus cer-

milTo etiam quod Trophasis CoIumn^E in hoc

tefpondcnt, vt diximus) debile

cum

vifuntur inter fpolia Germanici Belli

GERMANICVS

ab codem Traiano

appellatus fuit

vt in

Potuerunt itaque monetarij cofdem clypcos

nummo

fpolijs

feliciter gefti,

IV.

^ne^

Vici

ex

II.

quo

CoS.

quoque & Trophaeis Dacicis

minimc fcalptorcs fequi Vel etiam,

cum Traianus in fine pri mx expeditionis tam de Dacis quam de Scythis triumphauerit, vt Caffiodorus in Chron. eft author; ( vnde non omnino abfque_. e
authore Ciaconus num. 161. Traianum ctiam de Sarmatis , Scythica natione ,
immifcere femel vfurpata

tnumphafle

dixit

licentia

eofcjue

acriter propterea a

fuo Ariftarcho ibidem reprehenfus)

vtrumquc alludendum fuit fepofita ad hanc Columnamfolius triumphi Dacici raateria. Racemi autem vitiumclypeisTrophcEi
ideo in numifmatibus ad

ex quibus vini feracitatem in Dacia argui volunt

paludati infculpti

appofita fuerunt a

C inibris,vel alijs Germanicis nationibus,ad defiderium huius

fortafle

hquorisjquo carebant, 6^ cuius potiundi potillimum caulTa, teftePoIybio,

Italiam votis &armis petebant , vt antea gens Gallorum fccerat f*ma dulce-y

dmis frugumy Vt ait Liuius hb, V..maximeque njini noua tunc 'voluptate capta ;
non vero oftentui rcdundanti;:^ vini,vix credibilis in frigido climate, S^montana,
afperaque rcgionc, tempore ctiam quo

meram

barbaricm fpirabat, ac poft iam

excifas ibi fupcriori faeculo vites, fuafu Boercbiftes

rerum potiebatur, vt Strabo

tradit

qui

ibi

tempore Augufti q

Ub.VIL ad quod refcrtur illud Ouidij

:

Eleg.

XII.lib.IilrfTrift,

T^am

procul a Getico

littore vitis aheji

nec vinetafuifle inibi longe lateque poftea exculta fciamus , antequam Probus

Jmperator citeriorem Danubij ripam Bacchi donis locupletaflct

quam

etiam
licet

>

DE COL- TRAIANI CAP- IVA

meridionalem , parum vitibus amicam nobis dcmonftrat Dio , qui

oletim aut vinum , n/fipauajji'
ibi pra:fuit lib. XLIX. inquiens , neque apud eos
mum nafcitur^ prout ctiam Herodianus lib. I. de hac ipsa Dacita regione, ia

licct ma<^is

qua Marcus Imp. bellum gerebar,

Iftri

'Vt

fruticcs

107

loquentes facit

ita eius milites

omni tempore incommodas i^ituperahant

XXVII., Occo glandem

in fuo

cire

nummo

dubitat

fol.

Jd h^c,

ripas

([ux neque pomifiros haherent

(^perpetuis rigorihuf nuhihufque ohtinerentur

audadcr vocat vua: botrum

Nam quem Neotencus

,

Dacise

CCII.

Sc

in alio fimili fub VI. Traiani Cos. renouato, penes

{e exiitente

Comcs

Francifcus Mediobarbus Bi-

ncque glandem neque racemum , fed diiKndl perfonam in pueruli illius manibus agnofcit

ragus,

c atquc ica nummum defcriplit,mihiquecxemplar expofcenti perhumanitermifit.

Stat igitur contra animoium hoc Nouitij Scriptoris pronunciatum ( practer
contradiciiones ex ipiiusdidis crutas) piobabilitas, Auguilum vti Marianarum partium , Trophxum quod illi crcLium fcimus & nummi exhibent , vel
,

duplex ex Cimbris &c Tcutonibus

mus , geminatum
D

deui^ftis

vel ornatus caufia

ornando eodem Calkllo

in

OMNIVM REFECIT

vt fupra tetigi-

dum RIVOS

AQVARVM

fummus

loquitur titulus

( vt

PortcETiburtina: j inibi honorandi Marij gratia

iixiiTc:

pater ex Suetonio cap. XI. Trophxa C. Marij de higunha

Teutonis-i olim

aSylU

difietla rejiituit

Itaenim Diuus luhus

,

deque Cimhris atque

Stat propinquitas veteris areie

Maria-

norum monumentorum J^Mx domui ,f!ue Hortis Lamianis, qui eiufdem domus locum retinuerunt. Stat denique dcnominatio Cimbrorum , etiamnum
viuentibus Marliano &: Mauro loco inh^rcns, vt prior lib. IV. cap. XiV.
alter cap.

X. pag. LXXII. teilatur

fcriptis BenediN^i S.Pctri

Marij

quinimo ante quingentos ab hinc annos

Canonici his verbis

aiferta, Pvogreditur ante

qus

quodiocatur Cimhrum^ tranft pcr Meruknam-,

nomine adhuc

retento proxima adhuc extat Eccleiia

Trophccum

ibi vetuftiflimo

Diuo Matth^o Apoftolo

dodiilimorum virorum aiienfum , & intcr eos Famiani

Nardini, ex quoaliquaex his dcfumpfi , plenius apud eum videuda, non_^
vulgaris iudicij, &fuiguhris mfimul modci^i^e Scriptorisj quod imprimis in res
Integrum tamen iit
dubias S^ obfcuras traciantibus commendandum duco

dicata
F

didi Arcus rccentioris

vt fileam tot

cuique, vel

cum Capitohna

T R O P H AE A C

cpigraphe,

MAR

&non

vd cum

vnius fxculi confpiratione_^

folo pra:

omnibus conlidentiflimo

Neotcrico 'vetuflam fimam imVugnmte } diutumitatique temporis hellum faciente

TKAIANI
G (vtexSimonideloquiturPIutarchusin Thefco)
primum nuncuparc , 6c quotquot huc vfque hallucinati fuerunt , errorem cor-

IROPHAEA

rigerc.

Huicfohtaris opinioni, tanquam plcno literatorum Senatu diclante

promulgata;, obiter aflcnfitSponius

Nonmaleauicm cum
relinquet,

fi

P.

qua prefcrtim

hb.

fui Itin. pag.

399,

primo diximus, in medio quis

Celfo Cittadmo prasftanda venit , quinoua
fcntenO z

Donato rem ,
iidcs

I.

vt

RAPHAELIS FABRETTI

io8
fenteritia

MS,
ait

omnem

noftram difputationem

Roma Sac.

Martinellus in fua

fuftulit

cap. XIII. foh

per hxc vcrba

IMP

de Gertnanisyhauendo trouata quelia infcrittione

fottonjnodi

anco prima che fojfero mojji di la

fjf-)

& informem video

i.apidem mutilum ,

^"^.^V.

'

MXXII.

fiue

enim

vt

Et
atcjue

nifi

Lucretius

ait

prior

Hefiodus

CRE

LIB
>

'

LIB

pa2,MLXXXlV.^.exCittadino
^
=

lib.

^rat

<eris

V.

qukm

ferri cognitus 'vfus

qui rationem adiungit, Oper. verf

Dum ferro

PER.

dum alterius definitionem impugnare fatis habeo

ferme quam ex sere Homerus armauit^ ^ redie quidem-.

fed de eo nil definire libet

Suos Heroas non

'

GER

CREZ

exJlciatints

5.

DOM AVG

*.

"

W'

'

'

^,

IMP- DOM- AVG

G E R
P E R

'

,"^'.

'.

\\''

pag,

\^l^
PER

cioe

varie infuper a Grutero difpofitunx.

'

>^r^?f
CERM

-,

cx eius

jo, inferuit, lofai ilprimo,

Cittadinus, chefcoferft che quelli Trofei eram di Do-

rnitiitno

qux

caruere-t

<es

fiuequia-, vt dixerunt Proculus

ferri prae^itit njfum

& Tzctzes

,
i

50

inComment.

ad eiufdem Hefiodi

Jocum verf. i^^. Opcr. & Dics 7o/5 c^' v ya.XKec^

t<^'x* , vigebat tunc ars
JES mdurandi , qux poftea amifTa fuir 5 adeo vt non folum arma quibus defendebantur , fed etiam ca quibus hoftem feriebant , aerca olim fuifle , aliunde quoque vltra Homerum colligamus ; ita enim ex vetufiis Tcmplorum donarijs recenfctPaufanias in Lacon. ex <ere autetn Hercim temponbus omnia pariter arma
Meriona figittam defcribit ; E
futjfe Homerus tejiatur , ciim fcurim Pifandri ,
argumento etiam eji Jchillts hajia Phafe/ide in MtneruxTemph pofta-, f^ apud
T^icomedenfes in AefcuUpij , Ademnonis enfs totus ex 4re , cum haf:<e illius ima
tamum
fimma cufpis ^rea fit j necnon Plutarchus in Marcell. Oppidum efl

&

S icili<e non
"V

magnum-f nomine Engyiutny perantiquutn tan}eny& oh Deas quas Matres

ocant ihi vifas ceUhre

que hafl^ O*

gale<e <tne<c

seneafque proprie fuifle

quafi hoc ferrum

Matris

Templum
,

quoque

k Cretenfihus pofttum ferunt

thi

Merionis

(j^ Vlyffis

lignificet, dixere ) tradit

efi

in hoc

Fano

oflentabantur-

infriptione qui eas dedicaffent

latino nec dubio verbo

F anum apud Engyinos

vt aliqui de gr^^co ^xx.og

'.

hydriafque grandes

potuit Auguflius

fifnili

Cicero in VI. Verrin. Mi^n<e

loricasg^ieafque ccneas, c<elaras ope'

ingenere

referentc Suetonio cap, 7 2.

tiocinatur lib. IV. Antiquit,

Homeric

tem cum humanitate coniungebant,

Ariflotele tradit Plutarchus

lib. III.

atque

fiue

generofi

illi

etiam quia

vt Feithius ra-

Martis famuli

vi(9:oriam potius de hofliibus,

contcmplabantur; vndc sre eos aggrcdi

eachm a,rte perfeBas , idem

ille P. Scipio yvir omnibus rebus pr.eceilentijfimus^ pofuerat. Quibus fortaflc Heroiiin
armis , tanquam rebus njetujlate iam ac raritate notabilibus fua Pra:toria exornaflc

re Corinthio

quam

qui virtu-

quam ncccm

ferro malucrint, quia, vt cx

Sympofiac. cap,

vlt. 'uulnera <ereis

ianceis

mt

cjt

DE COL- TRAIANI CAPAut enfihus infltBa-iminus dolcnt ffacilirfiue curantur

quamuis

tus Viigilius

fcrro

ahenis

Romanis fub Scruio Tullio ex fclecla clalTe loricas

quo etiam mctallo Salios ornaucrat
1 V. imperatas fuilfe memorat

imo Dionyfius
3

Homcrum autcmimitaTurnum mducit lib, XJ.

iam inuento , haud fecus

Horrehat fquamis

Jere Iib.

109

rutilum thoracA tndutus

cx

IV-

prifcis

iliis

& Plinius lib. XXXI V. Hift,

cap. V^II. vidis Samnitibus, e peftoralibus eorum, ocrcifque & galeis, iouis coloflum in Capitolio conflatum ait^ Campanis denique loricas, imo & enfes quoNuma Pompilius,

que asreos

tcfte Plutarcho in eius Vita

tribuit Virgilius lib. VII.

Aerat^ejue micant

Atquod

felt<e

micat

poeticc, vel ad altcriusfseculi

sereus

enfs,

mores

vel rcgionis

fnxerunt, vel

hi

c retulcrunt,non potell: hicproccrto cnunciari, ncquedcRomanis, V( num-x^.

&alibi, neque de alijs nationibus , quas tunC tcmporis iam fcrrum induifle_,
credibile efl; cum vix vllam sris mentioncm apud Strabonem , qui omnium
gentium mores & arma recenfuit , inueniamus , nifi in Lufitanorum haftilibus
lib. III. 5 6c Ligurum clypeis ad Crsecam originem declarandam lib. IV. lam
enim a vetuflo tempore , nempe a primo Bello Galiico, Romani galeis e ferro
;

ex Plutarcho in Vita Cjmill. Ctim autem perfpexiffett^Barharorum

vti coeperant

lim maximam

m vfu gUdtortim

effe

arte inferentes -^per capita pr^fertim

rum militum ferrea< ^tleas

autfringerentur

Hegefippum
E

ilypfOco>pus

Vhi fertat

teCtum ctrcwnfpicit
tea ferreis

itm

cap.

nuihus

njt ijs

exigehant

illifgladij
ita effert

tnore-, 07* nulia>

j

plerifejtie

aut dclaberentur

Titus Ca:far apud

iorica pechis

fuo-

<,

totumque

R,cmanuvim:iitem reperirt non potefiyquet/i ferro

Fragm. juis parta operiment.i erant , ^u^ linmodurn piume adytexneranft Plutarchas in ViCa LucuII,

Salluftius in

His in

duxit

thorarem fer^i: fjunmis com-

rutiiantem tndutu;; qui iterum in Craflfo, cataphra(9:is ParthorumL.

thoraces ex crudts tergcrihus

Tegitur gaiea capttt

dequeeodem loquens, primufjuc tn hofem

pa^um

drfuper harharo

Columna? tempora,

XXIV.

hnfiis

iBum

& hutnero< hojhum

eafjue leues dedt

& circa noftrs

lib. III.

frroiue confeBos tribuit. Minufjus de Sarmatis

prout legimus ad num.io^.

hoc

dici debuit

quia thoraces eorum gentis

fcrro& commcrcio carcntis, proprij, ex cquorum vngulis aptati erantJviodum, & reicauflam explicat Paufanias in Attic. lib. I. antc med. dunrL*
vti

^fculapij templum Athenis

aitacompiurayO* SartnaticA
Gr.ecos

ad

G fHntfrfi

artes excoiendas

metaila-ine/jue

ad

&

in eo fpc(Sanda defcribit

lorica dicata efl

quam

qiti

ihtdem, ait

intueatur

Barharos mintis foiertes putahit

eos

T^am

ille

nihilo

, ciT*

quam

Sarmatis nuUa

aliunde ferrum importatur ifunt entm hi pr^ cunBis

earum regionum Barharis ah hominum commercijs

eam igitur ferri pemnam^ offeis hxfiarum f//r/c//^:r (ita pro vimineis Amafei, iv: benejcmendat
Palmerius immutato verbo oiavfyA^ in o^sfvxg , fuftVagante fibi Tacito , apud
aitentjfini

oh

qucm Germmi fagtttas-) tnopiaferrif offthus ajperant , ac Ammiano lib. XXXL ,

qui Hunnos acutis ofjihus pro fpicuiorum acuthine artc mtra coagmentatis heiium
gerere

RAPHAELIS FABRETTI

iio

equorum armenta hahent

feruit^ aut

folum 'vttmtur ^ fed ex eodcmpccore

rant

l^ngulas

draconis expoliunt

^od

fquamas perforant

&

equinis

quce neaue eiegantia

Cowpafcua

Equis non ad

hoflias Dijs c-edunt

ts^ fthi

ejl ,

munia

helli

cihum com-pa-

diffeclasf

i)iridis torulis fimile-) ejfeputarit

Has

itatjue

njelhuhulis neruis confuunt, 'vnde f(}i loricas concin-

neque frmitate-)

igitnr tcta rrgio

>

adhuc
,

magna.

ad /imilttudinem fjuaffiarum
draconemnon 'viderit haud errarit-^/i opus illud

quis

Ji

'vngulis confertum-ipine^e nucis

nant

(^

vhi legerint , pervurgatas ac

fert

idefi-) vagi paflores appellantur

-i

in partcs tcrra dcfcripta. priuatorum 'vfihus

quidquam pr^ter agrejiem fyluavi

incoU nomad<e

gy

neque enim

modo fuiunt

loricas hoc ferme

^srere ait ) vti, proferreis excogitxrant (S^c.

Grxcorum

loricis

inferiores

funt

ea

namque tum cominus tum eminus percujf^-yi^us fujiinent Et cju.ie iilc circa_,
Traiani tempus refert, (floruit enim fub Antonino Pio vt ex eius fcnptis colligitur ) Ammianus etiam fuo xao parum immutata duraflc, fidcm facit j ita_. c
enim lib. X VII. Jtimjlo inter h<ec quiefcenti per hyemem apud Sirmium , indicapermixtos Sarmatas O* ^tados njtcinitate
ha.nt nuntij graues (^ crehri
ftmili.

&

-i

tudine morum-f armatttraque concordes

Pannonias Mce/iamque alteram cuneis

incurfare difperfs-, quihus-^ad latrocinia magis

longiores

-i

quam

loride ex cornihus raf< (S^ Uutgatis

aperto hahilcs Maniyljajliefunt

piumanim

fpecle-^ iinteis

indit-

Et vti grandiorcs , lias corneas plumas , quam ferrcas efle con- ^

iicnit 5 vtparua illa foramina quibus connechmtur, non m cxtremo friabilis
matcris apcriantur, fcd orificio ampliori rcmanente, durabilius laminae iungantur j idco qux obferuaui, referre non erit fiiperfluum fquamas fcilicet fcrc
duplo ampliores in fimulachris Column;c quam hic in libro apparere ^ &<: prsevientis innex^t

manus

tcrca

vti 3t

pcdcs

vfcjue ad digitorum iunduras contegi

laminis quadratis inihudas

efic

calTidcfque

Ingens autem equorum copia in hac regione,

Paufanis memorata , facit vt cam jDacije quoque finitimce facile communem

credam , nummumque Traiani Dccij V. apud Angelonium , in quo Dacia_.
reprirfentatur , caput equinum ob id referre , non vcro afininum , longe nimis
petita aliufione, vtTriftano &: Patino placuit in hoc nummo explicando ; in

quo

alias

Patinus cgrcgie

fallitur

ODacia tranfdanubiana fuit

fuperiori diximus fuffeda;

Quodfi
lij

rcm

dum Pannoniam Dicix adcenfet, vera enim

Imo nec nou^e du;E Dacize ab Aureliano , vt cap.

Pannoniam , fed Myfiam tantummodo occuparunt,
.

repetens

reponat ex Dione

lib.

III. Dacos cx njtraque

quidem fatebimur , fed nomcn

acccpcrunt , vt ftatim idem Dio fubdit , &

parte hahitaffes habitafle

runt
fibi

na

altius

imo ab

ea

comperta

refert

Strabo lib.VII.

no[iris

regioni

Danu-

npn dcde-

apertillime de re_,

item amiis Jcitus Catus ex Tranftftra-

regione quinquagintaGetarutn mdiia inTijraciam hahitatura traduxit

gens eadem quaThraces 'Vtitur iingua->qui hdc etiam

tctate

',

qu

ihidem hahitant^^Aiyftque

Melius enim dc Dacia , & equorum in ea abundantia nummumL

Tryphuleorum cum muhere inter duos cquos media intcIIexitTnfwnusin Auojocitantur

gufto

num. 1

Decij

fibi I.

8.

pag.

c)

in ordine

quam ah Equis ad jfnos difefiens-, praedidum Traiani

Tom. II. pag. 581.5 contradicente Columna, in qua fre5. ,

quens.

DE COL' TR AIANI CAPquciis

numerofus Dacorum equitatus apparet

5^

IV-

afini

ne

1 1

vmbram quidcm

confpcxeris

Ncc dubito ( Turncbo quamuis rcfragante Aduer. lib.XXIV. cap.XXVIII.)

quin armaturam hanc Sarmaticam in Sarmatica cxpeditione
cap. VI,

Domitianus

imitari volueritj iuxta

Inuia Sarmaticis Domtni

dc qua Suetonius

Epigramma MartialisII.lib. VII

iorica fagtttis-,

Et Martis Getico tergore Jida mais j

Quam') vel *d AetoU fectiram cufpidts tEius,
Tcxuit inntmeri luhricus vnguis Apri
Felix forte

Fas
r comes

tua'-,

erit

facrum

(Sf^

bimus

habuifle, vt ex

in cataphradlis

codem Plutarcho

iftis

>

hofce

vt ex Tacito

rum tegmen ferreis

did:is ailentior )

diucrfis

Europajis ab aHjs Afiaticis obferua-

fd fixtim

(h<ecenimfoia armis nnda funt cataphr^iEio

D

redde tog .

lib. I.

confertum

fenrent

tibias ac

femora nuda_,

fmul

in caiaphraBos

C7* tihias hojliuTn

Ceterum fcuto nortros

videmus

caruilfe

& illo-

qui

comu Lipfius legit , cui ex iam

Vt autem Sarmatarum nomina , gentefquc

aut prjeduro corio

tradit

illos

giadijifemora

Hiftor. fuos Sarmatas

laminis

in Lucull. colligitur,

mandato fuis neptiis vterentur

duxit-i

cito

fed

videmus , vndique armatos

noftros, vt

ilUfa merere triumphos y

Palmatttaue ducem

Hoc etiam diuerfum

peBus

cui tangere

mflri mente calere Dei

& ma^nos

Columna indicct faclum puto ,

;

vt

modo infranes , & contis armatos \

modo fagittiferos ( vtin fcuto J^ntx Vulcanus eos finxerat apud

Virgilium

lib.

enim rcgione, yarius armaturiE mos

vigcre poterat ; vltra enim hunc duplicem noftr^ Columnae , alium colligimus
ex Tacito , ( pariter in equitibus , nihti enim ad pedeflrem pugnam tam ignauum
codem authore)^/ic/;orttw quospr^longos vtraiue mxnu regunt,
Pugnam etiam quam fugaccm vocat Boethius, Parthicse adlmilem, cemcre
VIII.

i
!

redditos vidcamus: In lariilima

equiteSarmata fagittario num. i6i. v.rfs (vt Virgilius ak)fi.gittis in ipfo

in contrariam partem curfu : quod venufte fimul acuteque cxponit Sidonius

efl:

in

lib.

IX. Epift. XIII. hifce verficulis

Vht

torutis

C^

per artem

Refupina flexus ora ,

It equOy reditque telo-,

Fugiens fuganfane Parthus.

Indicium hoc igitur minime omittendum duxi

'

lebratus

ob oculos

obijciatur

vt

mos

iftc

Exemplum autem damnofa:

tot authoribus cc-

huius fugx

vim

bitinStruth'0-camcIo Diodorus Siculuslib.

III.

lapidumfe defendtt-,

pedihus jtanquam

Ita nullius

cjuos pi/gni crajjitudine e

non humani

ftratagematis bruti vcl participes

Duo mifcct Ncotericus

fatear,

contra

in afterifco

num.

aUquorum exemplo , &: praefertim

I 5

8. (

non

defcri-

infequentum^i

funda

iacttc

extorquet

vcl authores fucre.

dcftitutus

vt

verum

veteris Scholiaft^e ad illud Statij lib.V.

extan'

RAPHAELIS FABRETTI

iiz

extantem

T^unc

calo Tritona.

Duo

depiBa-i

tericus de

ohm in

minata
illud

modo

gurgite in imo^

cui Seruius

V, Aeneid. ver^
ra

T^ic^iC^eiv

inter fe,

fi

Bochartus in Geogr. Sac. hb.

Portumno pror^E

116^. \_Pri^in.~\

cap. III.
,

& XI.

ait

c re^ione-, ak-, <qud

Seruius ad verf 219.

nauis pror infcribi folitum>

quas equos appellahant a prorx

lib.

[ptcius in nauisprordpdens

hXXVll.Tutela

nomen

proportione

nauim Deam I jidem

tores vfos fuifle nauibus

affixas fuiflc

nauigia deno-

& Taurum louis naues fuifle, hifce animantibus

aliqui dixerunt & Strabo lib. II. docet Gaditanos pifca-

ex quo Arietem Phryxeos

in prora confpicuas

ijs

autumat, vbi nauigium_.

proraprcminet-^in anteriorem partem longc porreBa-, cognominem

'Vtrmque hahens , Attamen crediderim, vti

fiquidem Neo-

manna hasc numina effigia-

colligi polFc

tribuit defcribcns

atque trilingui erud/tione

nauibus, vt nauigationi fauentes redderentur , &: ab

idque cx Dial. Luciani vltimo

Vela

antenos diftinxcrunt, intcr

infculpto verba faciens

quod dialogo nomen

puppi

fub dubitationtJ

ideji

germana

II.

a fecandis jluciibus )
proprietate loqui velimus

kv/jloltx

fed abundantia ingenij

diltare exiftimo, vtalij

omnium nouiilimus

T^iofxi^^g-oi

ta

aVo

inquam, confundit, qucE

quantum a prora puppis

quos

ferens

adftipulari vidctur ad lib.

TVTELA

TVTELA TRITONIS

qui hsec adnotat,

quamuis,

rojiris

X. Aencid. Bunc
]

ita

'vehtt

injignihus-,

idemquc.,

immanis Triton-, adnotet

numina ad cuftodiam,qu3E TuteU dicebantur,

ficenim proprichanc puppis partem vocat SeaccaEpifl:.

nauis ehore cxlata; atque

Lucanus lib.

III.

non rohore piCio

Ornatas decuit fulgens Tutela carinas

codemque hemiftichio Valerius Flaccus

I.

Argonaut

Vifa coronat^ fulgens Tutela cartn*

Vocihus

duct.

his infiare

HsEc diftindio habetur ex Virgilio

illud in prord ftatuit

fic

qui vbi

nomen feu

infignc nauis irionftrat,

hb. X.
Aeneia puppis

Prima

tenet

roflro

Phrwios fuhueBa

leones

enim hic intelligitur , nonpropric, fcd per fynecdochem; propric

vcro rojirum proram fignificat , cuius extrema pars eft ibidemque , & Centaurum, & Priftin, & Chimsram , aliaque fuarum nauium nomina fuifle concedo
vt ex Seruio modo adnotauimus: At vero vbi non infigncjfed Tutelam intelligi
To puppis

yult

tunc puppi apponit

auratofulgehat Apolline puppis

fic

Ouidius in EpiftoH Parid.

Accipit

necnon Perf//

& piBos puppis adunca Deos

Sat, VI.

lonio iacet ipfe in litton

Ingentes de puppe

D^,

t^ *vna

DE COL- TRAIANI GAP,\

XIV.
T{umen

IV-

iij

acSiliuslib.

erat celfe

puppis njicim Dioite

6c itcrum

HAmmon
tc

quidcm

in

nnmett erat Lyhic<t ^entile cnrinx.

puppi vt antca prasmifcrat : Papiniuf<:]ue

lib.

*;.

VIII. Theb.'

folus flat puppe mctgtfier

Peruigilt infcriptdque Deus qut natiigat alno

vtrumque difcretim compleditur Quidius Eleg. IX. I. Trifl>

ft mihif (itque precor^ flau<e tutela Mineru^j
T{auis 0* a piSia cajjide nomen habet
iex quibus eonfequitur, non pofle Ifidem ad Tutelam trahi, qux ex ipfis Luciani
verbis nomen Naui ^rxi^kitjcognominem TSlaui Deam I/idem vtrinque h(d>ens:ncc
Q Infigne &c Tutelam, vnum &C idem eflc, vt male arguit cx dida Epifl:. LXXVII.
SenecsE Brodaeus in Mifcellaneis lib. I. cap. X. eius cnim verba , qux fequentia
clariufqtie

funt> T^auis bonadicitur non qu<e

-y

nec cui argenteum

inquam, vcrba, rofl:rum a Tuvclutduodiucrfa mcmbra feparant, vt vcre feparanda cfle probauimus.

rojlrum
teJa

pretiojis colorihus pt[ia eji

ejiy

nec cuius Tutela ehore ctlata cjl y hiBC,

Ncc nouum videri debct ex ipfo Ifidis numine nomen illius nauigij ortum.,
^ dfe; quia ira propemodum Nauis Alexandrina, qua; D. Paulum ex Melita
Infula in Italiam expofuit
itct^a-mfjLov

feulnfigne ad

vt habetur in Ad:. Apofl;. cap. vltimo

dcnominandam Nauim,non

Gruterianis infcriptionibus occurrit idem

tis

tus

efl^e

Caftores in

^ in

Tutelam habuit;

nomen IfidisTriremi Claflis Mifena-

impofitum,aliaque ApoHinis^Fidci, Aefculapij,

interprctandam

in

& Prouidentis &c.

fic

enim'

hanc notam in* in fcquentibus epigrammatibus , contex-

eorundem omnino

euincit,

& fimilitudo cum alio Gruteri pag. MXXX.zJ

vbiTRIERECAPRICORNO exprefse Icgitur:iun(aa ca quoque

Jiie(3ura

qua? ex locis repertarum earundem

hoc

&Triremium ipfarum ftationes , infurgit Qod

uata , ea nempe quam ex Grutero pag. DLXI, i, fubijciemus .
.

^keTertiamCohortem Fidem denotari

i!

Scaliger in In-

credidcrit; lafciui ipfius ingenij

nil

imputandum at vero in pluribus ea nota repetita , nonu

iamtertiam, ( quomodo enim crcdibile erit tot tertias^nuWzic^uQVtXprimas-i
\t\fecundas fub eodem nomine obuias efle \ ) fed Trierem, vt prscmifimus , fiignorare tolerantis

gnificabit.
Puteolis

M
TI-PETRONI-CELERIS
D

co.'

prope maritimas Vrbes 5

nam ^ue vna tantum obfcrr
eft

NAT- ALEX- EX-in

ANN XL

MIL

ANN

ISID

VIX

XVII TITI

VS-AQVILINVS-EPIDIVS-pANSA-iTrlSID

B-

M FECERVNT

Grut,pag.DLVl.%^

ihidem

RAPHAELIS FABRETTI

14

Patauij ex ^quileia adueBtt

ihidem

C-SENIO-SEVERO

CH
ALEX

MANVPLARIO' EX- ni-

MIL A* XXVII

FI

'

pE' NATIONE- BESS VS- VIXIT

HONORATVS HER
A P O L
XVI' AEMILIVS' DOLENS in

ANN

'

XXXVI MIL ANNOS

M- F
idem pa^- DLXL I.

EB^E

ihidem

pi>S'

DLXX.S. mendat
Yrf*n pag

57.

tx

MMHm.

TatAUinii

DE COL- TRAIANI CAP-

IV-

iij-

ihidtm

C- TREBONIVS NARESSVS
LVPVS- MIL- EX- C- P- R.
XXXVIII
ill P A C E V A N

M- VAL^ RVFINVS^H- C
PON-CVR-AMI-BENEMEREN
Ex M' S- Barhermis

Et de Liburna Naui nomine Dians appelkta

quam

ex Tchedis ijfdem Barberinis hic

exponimus

extat infcriptio Rauennse

.

VLCIA-M-I^GLAP-R

OB^MERITIS-EIVS

POSVERVNT^T- ALFIVS.
LABIO ET MVRCIVS

ZANATIS-

F^ ET- SVAVIS

DE- LIBVRNA

DIANA.

Eq. Danefto Holllenio tranfmiffx

Locusigitur yo\ infigne Nauis infcribebatur , erat ipfum roftrum > prout
vifitur in Triremi Imperatoria Column^c num.23 3., qu Marino Equo notaftih ^ff^gie muliehri ah

tur

&: in

tqiio

fequentibus

Nauium proris DeJphine ,

,

Tritone

&:

Marino

pariter

dillint^is

In Jede D.
Laurentij
extra muros

ihidem

quarum

RAPHAELIS FABRETTI

x6

em

iVli^

quarum

eleganti

Columnx

lius

&

imitationc

Roftrat^E

ad pedem fcalarum

codilum in prora

Romas

fcira

exiftcns

quam

Domus C^ofl.

alterius

fed

Nauis

confiifia

funt Infignia in proris recentis

vetuftifTimx C* Duillij bafi in Capitolio

impofuerunt

Oftendere etiam polTem Cro-

6^ ad latus acrei roflri

il-

quiamarmoripfum

in

nullatenus vidi

marmore

quamuis

alicubi

eius

exem-

Jl

plar fat diligenter cfFormatum, ab cgregio viro, literifque ac Epifcopalidignitate illuftriilimo

6c

lofepho Maria Suarcfio acceperim,ab eo exhibendo abftineoj

nc inaniter prorfus hxc dicla

fint, facict

meritiffimi Pr^fulis elogium, cuius

eximia? cruditioni modica quamuis hac laude pvircntatum volo.

Hinc itaquc

eaomnia, qus aliasinfumma prora fupraque roftrum appinguntur , non

eiunt nifi fupcruacanei operis emblemata j vt hoc pado ab infigni tc nomine_J
Nauis feu 'O^/j^^ Grjccorum qOod non nifi apud Roftrum , & fub eataftromate agnofcimus, opportune diftinguantur.
Illa e contra , qux non fine fignificationc artifex appofuit , pr^etermifTa
,

'

leciorcs mcrito conqucrentur, qualia funt,Chenifcus,fiue Anferculus in

fumma

puppi Triremis Traiani, alibique j ac baculuscum tcnijs volitantibus prope_,

apluftrc, (iue dietam Biremis qu^ prjecedit Hippaginem num. 155. Illum
fiquidem & in ornatum,&: fimul in oracn fixum rcperio ex Etymologo a Scheffero citato lib.
(juia

11.

de Militia Nauali cap. IV. Dtcetnr Chenifcus

fahriT^auium

flent-i atijue ita

Ridiculum autem

dum

ad

lib.

caput anfertnum defcrmant

T^auim

TSlaitis fuhmergatur^

qui

j4nfiri

quemadmodum

(p* in eius

ajjimilant

aureo impopto Jnferculo

collocare
,

ne

Daufqucius

autem

ipfa pau/iatim

Sihj

Commentator,
verba Luciani

infultat,

puppis adfurgit infiexa

contra autem ^qua proportione prora in anteriorem partem

lonr^e

porre^a fupergrednur

ha^C)

inquam

verba

'uf

fummitate

ominis fortajfe cauffa

XIV. Heynfio de loco Infignis & Tutela?

,

lel Jnfenulus-,

Jnfetes-,qui perfiitSius nullopericulo nauigant,

in hac qu.^ftionc fe pr^ebet

in pr^ecitato loco expendens

quodammodo

-,

coomminern 'Naui

ita intelligit

ac

fi

Anfer

Deam

ifidem 'Vtrmque

ifte appofititius

/jalpens

& Nauium^

comraune

DE COL TRAIANI CAPcommunc omcn

furgens

bcns

&

IV-

c puppi

dict incum-

T{aitis InJtgKe foret

Vt fimul Ifidem qua prorx

appitia erat, ciufdcm nauis
INomen
B

S>c

Tutelam ftatuat

Eademnoxanimi, imo &

maior ? Ludouicum Ccelium occupauit, qui cap.

XVII.

IX. Var. Lc^.

JLib.

cx prxallato Luciani fcr-

mone

Naues quafdani^

C elTequajAnlercs vocentur,

& notabiJi

prore noua
trufit

vt Equis

illis

ob-

^juos

communc Gaditanarum Nauium nomen ex

fupra in

Strabone indicauimus

fuos hofce Anferes faccret parcs

Hinc forfan, continuata allufione , huic anferino

capiti &r collo

annedluntur

ala?,figuratxin ea prorai-

Dietam inj
pennarum formam diffc-

nentia fupra

da

cL^pxctg-ov

Euftachio

nuncupata

quidem

fed eleganter

hic ruditcr

hanc fpecicm
in prEdido antiquo niarmorc apud D.Laurentium.Loco tamen anfcrini capitis,'
alarumue , melius forfan olorinum vtrumque dici poife crcdo : non tantum^
cxprclTa in

& inflexa

Cycno magis , quam Anferi conuenientia

huiufmodi colla videntur fed quia Cycnorum candidum ( feu fauftum , vt Catullus in Epithal. lul. verbum acccpit) nautis fuilfc omen Seruius no docct ad

quia prolixiora

vercque

vcrfum illum

lib. I.

/Eneid.

j^fpice his fenos

vbi hxc ad

Utantes agmine Cycnos

rem noftram probe

nautis augtirium

ficut

Cycnus

Hunc

eft

,
,

Item Cycni

nulii dant ni[i

tn o^vi6oXo><'a

in augurijs nautis gratijfmus ales

optant femper

Baculus autem qui

illx fpirantis

lectum

facientia adnotat

quia

g-v^^U Grarcis

nunquam mergitur

tjndis'

vocabatur, ideoibiaffixus crat, vt fafcix

venti indicium ficcrent; vtprobat nobis idem Schcffcrus,tranfcri-

pta ex Bayfio hac ipfa noftra Bircmi

apud quem pcrdiligcntem habebis par-

tium Nauis nomenclaturamhb.l. cap. yltimojLiburnis huius

Columnx inplu-

rimis conuenientcm

Trire-

RAPHAELIS FABR.ETTI

ii8

Trireinem fupra mcmoratam audis , &c curiose, vtputo, nohminus quaftC a

fruftra , fi nouos typos refpicias , requiris , mequc vaniloquum haud immerito
tute tccura reputas AH cgo, marmore, fi non pidura fretus, eam cflc candem.

met Pr^toriam Nauim Equo Marino infignitam , expertus affirmo cum ipfo
Ciacono adcapita 135. 6c 23^., qus Interprcs nofter , quia de Tiiremibus
tertiamcnim remorum feriem, debito interuallo
fub duobus delineatis , &: c medio fecundi inter circulos tabularum ordinis ex- b
cuntem recognouit D. Hadrianus Auzout , dum pro noftra amicitia mecunx,

loquebantur, vertere omifit

marmor

accurate optico tubo

infpiceret

prout

eft

sque

eruditionc pollens

ac

( vt illum pro me defcribit Apul. ) perfpicacior ipfo Lynce, <vel Argo , ciT* oculeus
proinde Imperatotus ;quam ctiam, vti Prsetoriam , cxtcris inftru(fiiorem ,

&

onuftam , Aa/xTfTjj'^ num. 235. geftaftc, folamque Infignidiftingui

Speciale enim in c
meruifle intcr plebcculam minorum Liburnicarum videmus

tore ipfo

Pr.^toria naui eftc

i^ncm

vt

Citeris

prxferat

habemus ex Diodoro

lib.

XXi

Antigoni^H/^r WJgiJiris 'N.iuium iniungit-^vtfaeem Pr<etori,e ^iiuis ohferuantes-^eAtn fennimurj necnon ex Dione lib. XLIX. extinBo igne quo T\[aues Pr^de

clafle

tcri^ yeitquis pi-ctlucere fuient

liuslib. il.vcrf.

njt fuhfe(jtii

certius poffmt

ad quod rcfpexit Virgi-

256
fiafnm^is

Extulerat

cum Regia puppis

quamuis piclor aha ratione iilam deformare curauerit , dum rcmex qui ad pedcs Traiani rcmum ad pedus vtraque manu trahit in Columna j hic duplicem
hinc inde

remum,tanquam

vcro in prora Biiemis

num. 242.

in lintre, aut fcapha duccre fingitur

,

Pra:toria;

proxim.T

Oculufn

iterumque in

imagincm

roftri

quo mctaphoricc

Nauis nomen fumpfit , nobis exhibcat , qualem in numifmatibus &

marmoribus frequentiffimc

pars

'

alia

ideo eiligiatum puto, non vt Infigne fignificct

fcd vt propius

illa

vidcre poterunt.

CAPVT

DE COL- TRAIANI CAP- V

C A
De rcmorum

&

V T

V.

veterum Triremibus,

ordinibiis in

multiremibus Nauigijs

alijs

ANC

remorum collocationem in noftra Trfrcmi , cxtenTcjuc

j Columnje Bireraibus,Jiti qux hadenus quodammodo fub iul^'
^i dice erat, An fcilicet remorum ordines , per ^uosNauis,
j

Quinqueremis , &c. nuncupabatur, fecunduiTL,

longitudinem , an vero fecundum altitudinem computandi
fmt, finem imponere debuifle mihi fuadebam niadhucea
confpeif^a , plurcs contrarium fenfiffe , imo 5^ nunc fcntirc audiuerim . Ne igilur cx fcalptoris lufu id emanaffe credatur , ( immcrito quidem , quia in ahjs
Nauium partibus exprimendis accurati(fimum fupra cognouimus ) veterum.,
Scriptorum tcftimonia , quamuis a multis recentioribus expenfa , hic in vnum
(congercre , minime abfonum fore exiftimo j vt dc fidem ex ijfdcm marmoii
conciliem j S>c viciilim cx marmore , imo ctiam ex numifmatibus , fax authoribus , qaatcnus obfcure fe fe cxpHcuiflcnt, admoueatur.
Et vt Poetas
Veteres , inquam , Scriptores haud obfcure hoc innucrunt
primo cxcutiamusj iili,legc quantumuis carminis cocrciti,?^ pedum veluti compedibus iUigati , fatis rcm fuis diclis pandunt. Nam intcr Grsecos , AriilophaTriremis

'

nes in Ranis Sc.

II.

Adus IV.

pcr dcridiculum toto

illo

x.oiTi^a-zaa.^^^etv

Itaper /4polltnem
,

, Ci7*

inferior

ordo

ait

HTog-of^.X

TW

os jnferiori

fub perfona Bacchi

GotAp^^fltxi ,

remigi

cuius iuga c6 infcrioribus fupcriora fint

ex Latinis proprie loquitur

Impellit

tranfiris iaceat

triplici puhes

5c Lucan.

oppedere in

ynius caputfub fuperioris ordinis

lam VirgiUus

modo

dramatc in fcurram deformati

Nri rov A-noXXco

Kam pcr \\xc verba

fybturpi fanc dicendi

fere

vt

ob oculos ponitur

dum canit lib.

c^nam Dardanci verfu

tnplict confurgunt ordine remi

lib. III.

n)alid<eque Triremes

Quafque ^uater fur^ens extruBi remi^is ordo

Commouet
f^Kgere

enim &

confurgere

vix

at

ne vix quidem

de in planum iacentibus in-

Idemquc vifum fuit Kippingio Diflfcrt. I. de xpcd, Marit.

eundem Lucanum in fequentibus vcrfibus,

teUigi poteil

preUiflc

Celfior

ex-

K.APHAELIS FABRETTI

lio

Celjiorat

'^'^

cmBif BrutiPr<etoriapuppis

Verberthtis [enis agifur

molemjj^ue profundo

Iniiehit

O* fumrnis

long e petit <^uora remis

Summis enim nemis

^ quidem

longe petijjfe { ait ille ) 'vndefacilc apparet

eti^m remps

alios 'viciniores

aquis

^^tis

etiam clare Silius

lib^

hahuijfe

XIV.

Inprat diffufos peflis Vulcanii paf[im >

Jtfte impht difperfaforos j trepidatur omijfo

Summis

remigio '^fed enim

tam

rehus in ar^is

m^ilinondumtantipenetrarat adimosl

fama

itaque rcmigiuro omififle, imofque adhuc retinuifle, pa0im diffusa

per Nauim fiamma, ordinem infimum tabulato diftindum, digito, prout nofter
artifex fcalpello , dtmonltrat. Nec anguftia &: humilitas Nauis tamquamlo-

fummos

fum non

remigum

prarbens inferioribus

turmis, ratiocinio huic noftro

mamenfu-

vt

quia vt ahbi ponderauiraus , frwftra hic

ram requirimus , vbi ,cxemph gratia , integra Arx , (iue ea ftatiua Caflra fint
num. 1 74. cum captiuis militari cuftodia , vix comprehendcre vidcntur

gnoviroexcidit) opponitur

&

Tantillum

loci

'vhi cateilus

cuhet

deprehendemus fi non
^deo pn^fenti confuetudini, per quam toto orbe maritimo remi in omnis genus
nauiqijs in planum vnica feric iacent , adha^reamus j vt obduratus animus conClarius

modo foluta

oratione

fuiflfe

',

>

haud ahter fieri potuifle, praeoccupata mente,

ex occurrentium rerum fpccic , ad pr^cterita male arguentes

pcrfuafionibus nobis

trari;s

rem exphcatam

infit, &!

elauum fixcrimus
Antefignanum ftatuo Anonymum Ariftophanis Schohaften ad didam Comoediam Ba-T-e^'%. qui ita loquitur, in exphcatione nominisinius BxXci/jiCLKi
vw jcwTrwJVaTSvTi ov tw >c!t /Jii^\ ^ t^ in^^^, 0] ^ '^DLXdjuLcix.sg sXi^^v eXcc/^Qoivov ^i<r^ov %oT0 }(^XqQcUi; %ffJ^ icuTrcLjg '5>^?6* TOt^ ei!xXcci "^S; Trt'^^? T Ssr/x(aV Ko) Auyw X-ttT6) $xt^/MTCLj^ V 6 ("-^'^" C;>f^Tc^ , ^ "*" ^^&c^viTcnf . Thalnmac/j hoc efi remum agitanti in inferiore Triremis parte j T halamaces 'vero modicum accipiehant ftipendiutn^
eo quod hreuiorihus 'vtehamur remis Ji cum alijs trihus ordinihus remigum comparaf^ erdo quidem inferior Thalamitce , medius
hantur i magtfiue erant vicini mari
;

-y

2^ygit<eyfuperior vero Thranit<e

Hanc remorum insequahtatem,

&:

confcquen-

altum diftributionem,probat etiam locus Thucydidis hb. VI. vbi, Thrani"

qui longiores vemo^ trahehant ) ah ipfis Trierarchis fuper puhiicam nautarum

ter in
tis-i

mercedem-, aliam contrihtitamfuijfe refcrt

enim

aduerfat^ios fuos

fuis inuadentes

enim

impetu

ita ^vt

tsrreha.ni

riorcs

ahas in

ahos interiores

XLIX. Pompeiani

omnium dctergcbantur,

i^dehant

remij

erant ipfimetnoftro-

eft

remos ahos exte-

ac breuiores imaginari

ad Ac.I.Sc.IV.Com.Baff^^.Tcoi' yd s^erfovrm

OMCc ^^srlovrsg J^^vircf.] Xs^^svJ^^ot Sl /jisaoi Cvylrajyoi Sl Kocrco

0/

^?^m,ioij remiguttt

tnim quifupra remigahant; Thranitnf , medij ^ygtta-> infmi tero Thaiaviij

,

'Nauefqac nonnuiias ^ehementius incitatis

eodem plano abfurdifHmum

Hoc idem habctur in Schoho

/3^1/

& afius Dionis hb.

earum remos quoque exteriores detergerent

exteriores,qui vti longiiTimi

rum Thranitarum

HSEC

DE COL- TRAIANI CAP-

"

Hxc per fc fatis dilucida locutio

claritatem accipit ab

V-

12.1

Appiano

qui

V;

lib,

T^auim Papiae petehat tnaximc-i

iB^nnhpie fuhprora (jcxrjy] aj/ sWjr/iU Gr^cum habet 5 quod, ^ror< viunimine
vcrtipoteft ) O* concujfatnperfregit njfc^ue ad carinam : ^i in eius turrihus ad
propugnandiim coi*Jiitera;n excujjifunt mare in l^auem admijfum ohruit remigum ordinem infmumj ( fic cnim per circumloquutionem exprimit S o( iSp
^T^p.fxiT^i tectvri; ) reliqui perfraEid tahulatione natatu euaferunt Quidcnini^
magis rcfpondcns , & manum, vt fic dicam , admouens carminibus allatis Silij
Italici , quam , vt illic flamma defuper ingruente , Thranitas trepidos , &: a remigio vacantes , Thalamitafque adhuc mali nefcios ; hic , aqua fubtus erumCiuil.fic ait cx vcrfionc Gclcnij

Jj^rippa autem

-i

pente

Thalamitas dcmerfos

Zygitas

Sz Thranitas

per cataftroma furfum euadcntes

Acccdit locus Polybij in Excerptis

Deceres, qu< Pr<etoria tunc T^auis
njenit

remigum

alios vcro fuperiores

erat-i

ordincs

nemp^

XVI. cx verfione Cafauboni, Philippi

cafu quodam mirahiit in hojiium potejlatem
lib.

Suhierat ipfam Triremiolia (^uadam T{auis y in hanc iEiu violento impaSla

circamedium alueum fuh fcalmo fuperiorum remigum {Thyanitas ^vocant) ilUgdta h^fit , ne(jue enim guhernator potuit amplius T{auis impetum retinere . Itaque
Deceris e cuius latere T^auigium pendehat

magnis incommodis ajfe^a

nuilojn

itP

^ partem fleBt poterat

Anonymus

ctiam Author Tadlicorum ^liano additus

indubie collocat, vbi ait,

T^tyilaj

tV?

JcXTzt,

^(g.Ta,

'7rk^%g rcov

u^o?

n "^iXK.ovJop^^

kco-zscov

ct\Xrj73ii

$7r'

remorum

dicitur a muititudine

KOjTeoyoi^Koilo^i^

v /Aov>iot]^

Soliremis

xaftcevTflxoFTo^^^

tV^ r*^"^^
Pentecontorus^

& qutcfequtmtur

vnus fuper alterum

ordine

ah

Etymologicum Magnum, }(^roiTttr@' i^irm ^(L7^fx\^

imus remi^um Thaiamius
3 ^eo"' ^y>('@^ ,03 dvu'nir@' Q^vlm?

Sic e Philologicis
,

Tejfaracontorus

Biremis

crdinihus ffeu verfihus fecundum altitudinem

X>eTa/

ordines in altuml

,;(5t! (J>>7^5 , xS'] g(|>^? , x-O.Ttt

Triacontorus

-i

dicitur^^medtus 'vero Zygius-, fupremusThranites

i cnJmXcLfxm
xcfwl^^oi/LLou

s^ir^^iiat

m S^

G^'y(^,v

o"(

ihi

vicAig

C,vyoL

^T

^^^isirooii ^^i Ga.';\jt/^@'

01 (^v^yioi ){^Jfiv\a\ ,

0^nTot/, dicitur tamen Thalamus, vhi

Zyga

S^

'B^

Thaiam^ remigants

ihi Zygit confident s ^uod autem prope cataThranitcc funt

Suidas, twv i^slrovrcov-y ot f^afvco ^^vitc^

medi<t 'vero Islauis partes

Jlromajrhranust 9^

/mioccr'

PoUux,

3 fj.iao>. ^y^^To/, 0] 3 j^^rco ^cLT^fMrcui , remigantium , ^ qui infummo

Thranit, dicuntur
qui lero tn medio Zygit^
qui autem inimo^ Thaiamitte*
As-jsvTo/ ,0/

-,

Hefychius denique
^(.?^,uioi
'

eum

xi^^svroj

-t

^ciT^fjijm kcottolj

Qx?^/M^

KccTc^oOu: thaiamij remi

iocutH ohtinentfThaiamij dicuntur

f fTf<^, c KaJcoTclrco i^ir<rcov

remigat in T^aui

Thranttes

ov

TrJ v',

'^vmv
-)

s-^^ovlsi

rnv %a)?H'

qui infrdfuntt

Thaiamius /^jf:iterumque

<jtii

t!P

GaAjt/M'''

Thaiamiusydicitur remex infmus-^cfui inferiUf

& rurfus 6aAflt'^i(^

ttvw7aT@' 9^v/t7j$
'vero

af

^^^rooroiru-^ hs^ 01

xiyirai

t<>)^a\@'

3 ^u^ia'

C,v'y.@'

Thalamius dicitur extremus , medius njerb Zygius

ij

fupremus

Arrianus jtem

lib.

VI. dc Exped. Alex. interprcte Blancardo

Q^

>

humiliorcnrL,
ordi-

RAPHAELIS FABF.ETTI

lii

rdinem rcmorum in Biremibus claffis periclitantis intcr vortices conflucntis a

Hydafpis in Acefinem ^ ita dcfcribit , ohlor^^ njtto T^aues', cjuarum Utcra non itA
fllfa erant it collidentium 'indarum impetumfencnt j maius a 'vorticihus damnum
ACceperunt t njt tS^^Biremes-) quippequarum infcriores rcmiparum admodum fupra,

^numque

mndi^s eminerenty
ikttollere

poffsnt tfacile

trAnfuerf^ in tpfs fuBihus hicrerent

'vndarum

Paufanias in Attic

non

'vi

fiquidem
Vro

BPeTo.i

qudt

to S^ o/

intelledus Bayfio

Tuv

AAw

vt ipfe fatetur

TZaui 'verequ<e Deli

in libcllo dc

Re

recipit interpretationeni-.

vi^ncfcwnt

-01X0101/ vi^fyctTrcd

xg/TOL^^uvjictTUV

neque remos

confrigchantur

Naual, ad hanc fententiam applicetur , facillimam

ait

ejl

oi^'^

;(5t,Gnx.@ '$ e^vs*

nullam noui fuperiorem^

nouem remiges defcendit , difpertitos fcilicet in fuos quique

tabulato ad inium Nauis , hoc cnim d\ defcendere rcmiges ,

catajirornate in

ordincs a

fummo

aliofcjue fuperiores, inferiores alios

denominari,vt cx proprietate verbi

>^^mm

aduerfus Amafjei yerfionem exphcat Palmerius in Exercit. ad Auth,

rit^

locum pag. 3 6j,

videtur eidem Palmcrio

Gr^Ec, ad ditium Paufaniae

poffe adduci ad hanc perfuafioNil autem clarius

ncm inducendam quam Memnonis authoritatem in Fragmcnto, quodadhanc
rem perpcndit, ficcjue latine reddit pag. 178. C^ OUoremis vna qu<e Leontopho-

mminahatur

ros

tmtum
que

'Bayfius f

ejfe ?

oh

m^^nttudinem

d^r

pulchritudtnem admirahilis

in ea enim

vnumquemque remorum verfum remigahant , adeo vt in 'vnoquo'

oBingemi fcrent , in amhohus vero , milie ^fexcenti . Quid diceret hic

& ipfc hanc fentcntiam mordicus tue^nn. MCCXXX. ) o^igemos homines inporreHum

fexclamat lofeph Scaliger, qui

Animad. ad Eufcb. ad

Atit qutd-iftnon hoc f

modo authorcs ( quamuis in re notiflima parum immoratos )

remorum ordines fuiflc vnos alteri fuppofitos ceffante etianrL,

Inter Latinos
fatis colligitur

numifmatum , &: Columnae euidcntia fic enim Vcgetius lib. V. cap. VII.
Quod ad magnitudinem pertinet yminim<e Lihurna remfrum hahem fngulos ordines j
:

faullo maiores hinos

i,

idone<e menfttra ternos vel quatemos

tiuntur remigum gradus

Si igitur gradus,

ccmus cum eodem Scaligero

in fingults partihus haheant

ergo in altum

interdurn quinos for'

,

non

in

longum ,

di-

Pra:fertim quia in ilUs fubfequentibus verbis

Scaph< famen maiorihus Lihurnis exploratori<efociantur

qu^e Tficenos prope remigcs

iam non de ordinibus, fcd de remorum numcro in

vnico ordine vniremis Nauigij diuerfimodcloquitur

PrcCterca,

cum alij om-

nes grc?ca imitatione nomina cfformauerint Trircmium&:QuadriremiunL,5

imo

& grxcis ipfis nominibus vfi fuerint in Penteribus

ab inde fupra

nil

Hexeribus,

diuerfum a Grecis authoribus de hac re

alijfc]ue_,

intclligerc

potue-

runt

His

ita fe

habentibusj non defunt, vt prsemifimus

nempe Bayfius& Steuuechius,remorum

aliqua diflindione intcrmedia
jIIc

homines

latere

tur in

de

Re INau- pag.XL, alter

ordines

iacere arbitrati

in

Not. ad Veget.

qui contrarium fentiant,

inlongum

6c in

eadem hnea,

^ ita fuis iconibus pingentes,

lib. J. cap.

XVI. fol. CCCIII.

Atta-

DE COL- TRAIANI CAP-

V-

112

A Attamen

fi

&

virumviro conferamus, pro Bayfio

optime quidem meritis

Steuuechio, de republica

habemus hinc Sahnafios , Scafi^eros , Sncllios, ahofque maiorumgcntium literatos: Si vero argumenta alterius partis
opponamus j ca , vtputo , infirmiora reperiemus
Primum enim ex eodem Sckoho Ariiioph. in Ran. ita fub allatis a nobis
literari;i

verbis rcponcnte

'^^d^v

'WP9i
(jui

adproram

Gf^^yiTw^ v^y

Thranites

TnV vrpVvwvj C^vyirng

o 'to^'?

toittir

qui ad puppivi

-)

/u.saQ^,

Zy^ites medius

iure merito exfibjlatur a Scaligcro S^ Palmcrio

-,

Qoi?^.,u,ir7is

Thalamites

tamquam in-

fardum optimis iilis veteribus Scholijs ex fcEce fequioris fcculi per ahqueL.
Gr^cuium,qui numquam Triremes nequidem per fomnium vidit, (iamcnira
referente Zofimo lib. V. fuv^E Hift. qui Theodofij iunioris uo floruit iuxta_,
Euagrium,iongo iam tempore confici dcficrunt) acpropterea adfuum captum
iC dctoriit veteris Scholij fenfum: & quidem adieda particula iT^^jqua?, vt rite
monet Palmerius, eft hominis qui ex fupra diifiis aliquid concludit > non illius
qui iam conclufum fubuertit

Ncc

in

hoc tantum

infcitia

prout

ilte

'

contradicit de Alcibiade

aduertit Palmerius

alia

vetufi:atis

huius Scholiaftas deprehenditur

nam

nes optimx alterius fupelleciili afluit;

di

conatur fua

ijs ,

qux

5: Sc.

ignoratione_j

qui fuos cento-

IV. ad. V. ciufdem

Comcc-

rcc^e decernuntur in Scholij initio

Vt

eiufdem abfurda frequenter manifeftans

non quod ifl:ud additamentum praefeferat, fed quid vcrc dici

debuiiret, ad examen reuocantes ; manifeftumfit, hanc ordinum diftributionem per planum , nedum pra:cedenti Scholio fed alijs rcceptififlmis fupra allalis Scriptorum fententijs contradicere
Si enim Thranitae habent fuos fcalmos
etiam in medio Nauis corpore , vtex Polybio lib. XVI. quem adduximus ,
ergo non fuerunt folummodo ad puppim , vbi Schohaftes , quifquis tandena^
Sed vlterius

media Nauis pars depreflfior quam prora > vt

omnium jctatum nummi , & Naues huius noflja? Columnse oftendunt j Thalamij qui infimi dicuntur, cur non ad medium, vt pote infimum locum, potiiis
quam ad proram fedebant ? Denique, quia vere in omnibus Nauigijs , quorum efligies, vcl in numifmatibus , vel in marmoribus remanet, remi in eodera
plano collocantur j fi admittcnda eflct ea diftindtio ordinum in longum , quam
Bayfius , & aiij fequaccs promoucnt i tum in monumentis facile foret eam diille fit

eos ftatuit

gnofccre

-,

tum

Rurfus

fi

in eius explicatione authores ( vt ait Palmerius

non ab aVw & ^'wo , fupra & infra , ideft vt

Arift. de Anim. IncelF. cap. IV. tt^js re rnv yjjy,

'

explicat hoEC

aut
3

ad ccelum j fed

a -n^a-ca

&

o-niaco,

illud

tegumentum

Sc

r.ius cap.

ad terram

Cum ergo

tabulatum quo milites confiftcbant

fychius apud Schcfterum definiunt ,idque

tiquitus

eadem aduerbiaJ
fcilicet

ftromate meminerunt in fuis de hac re explicationibus

lit

diftinxiflent

hanc enim diftindioncm per

Paufania? , & Pollucis , qui de cata-

ante $c pojl

fupra &c infra expoftulant loci Appiani

tov ^'(>voV

catafiroma

vt PoIIux

& He-

non in prcra &c puppi tantum, vt an-

iam in longum per totam Nauim produdlum fuerit, vt refert PliLVI. lib. VII. patetquc in pIuribusnummis,quorumbinosproducit
fcd

Q^i

Schcflfe-

RAPHAELIS FABPvETTI

IZ4

SchefFerusIib.ir.cap.V.fol.CXXXIII.; alium Gordiani

non

omittamus

ccita.

iTiilites

ad

parte aut angulo defignatur

propugnandum

dendp enumerantur

TRAIECTVS

mcmorandumjvt c^Eteros in
Hoc inquara cataftroma proximum ordini Tranitarum >

AVG.indicauimus fupra cap.IILpaullo

re trita

Pij

infra nobis

Nauim

fed per totam

confiftere vfu venitj

fe

expandit

qua

dum ordines ab eo defcen-

vnde

debent finguli ex didis ordinibus

vti

per totum alueum

iacentes confiderari.

Alterum argumentum contra hunc noftrum ordinum defcenfum fumun|t

quialiterfentiunt 5 eximmensa & incredibili longitudinc fummorum remorum 5 puta in Naui PhiJopatoris ordinum XL. dcfcripta ab Athenaeo ex Callixeno lib. V. Deipnofoph. nam quantumuis remi Thranitarum dicanturo^e
tsr trtiinta cuhitorutn , tamen quadraginta , vnus fupra alium , fe fe attollentes
remiges, fi non vltra tres cubitos altitudinis cuique vtpote fedenti demus
furgent fere intriplum eleuationisilliusNauigij > quodapuppis cataftromate
ad mare vfque dcmittebatur non plus quam cubitis LIII. , e quibus demenda-,
erat altitudo carincC , quam remis nemo occupatam dixerit , &: maior puppis
fuper reliquoanibitu Nauiselatio. Huic tamen incommodomultifariam occurripoteft. Primo timide &: pudenter refpondendo cum Palmerio , multo
;

facilius efle

contrariam fententiam eucrterc

vt tentamus

-,

quam

noftram

ftabi-

Sccundo, ca Nauium veredixerimprodigia, non fuiiie ad vfum , fed ad

miraculum , & in gloriofim , feu potius inanem oftentationem potentiae conftruda . Quodque vfu remorum carcret dida Philopatoris Nauis , quamuis
lirc.

Callixenus referrc erubefcat

rc extenuabat

tamquam rem, quas exaggerationem maximope-

apcrit nobis Plutarchus in

T^auis fpeliaeu/o mag's

t9* ojlentationi-i

Demetr.

qnam

qui de ea dicit

'vfuifuit-i

Verim h^c

quod dijfficulter^y neque fine

parumjue ah^difcijs fxis differret : nec perinde erubuit

Mofchion apud eumdem Athenajum de duplo minori Hieronica , cuius fabricae
Archimedes pr^Tuit , confiteri ha:c enim , cum viginti tantum remorum ordinibus , remulco Alexandriam dedudia fuit, vbi cam confenuiffe & computruiffe credendum eft , poftquam alieria ^ extrinfeca ope in ipsa prima fui prouedione indiguit . Ineptam etiam traducit Liuius Sedeciremcm Philippi lib.
pericti/o cotnmotieri pcjfet

-y

XXXIII. T^aues omnes teUas tradere , ^/

& Regiam 'vnam

inhahilis prope

ma-

Nauibus Demetrij
XVI. pariter ordinum , celeritas
^tilttas earum iuxta Plutarchum maiort erai
quam molesmiraculof Vt ille fupramodum in^eniofusfuit ,(vcrha.{unt Diodori
lib. XX. ) tP^ pr^ter arclnteBortm artem rnulta adtnuenit; non propterea quia^
earum ftrudura , & abfque confufione remigium , nobis poft tot fajcula mirum

gnitttdinis-yquam XP^I. verfusremoruma^ehant.

Quodfi

in

&

aecidit

vt

& id

temporis ex codem Plutarcho cunEiis admirationi

erat

ideo in_.

dubium reuocare debemus , ficri potuiffe ea , qu;s minus intelligimus , qu^que

hodie non eft qui exhiberefciat. Alias, laboraret annahum fides, detempora-

& penfili M. Scauri theatro; dc columba Archita: &: de receritiori aquila

imo ^ mufca Norimbergenfi dc fpeculo vftorio Procli degruejCicterifquc

rio

Archir

DE COL- TR.AIANI CAP-

V-

2^f

Marccllum > eiufguc cximias terra

marique vires diu inuicius elufit > patriamgue vnus homo feruaflcc , adeo
Marcellus animum defponderat, fibi Deos ipfos oppugnarc vifus , nilonga
obfidionc inftituta, aftu & fraudc , non, vt femper alias Romanus , virtute fupcrior extitiflet ; dccjue tot alijs fl:upendis apud veteres mechanicje artis efFedli-'
Archimedis machinamentis

quorum rationem

tauit

huc vfque imitatio

bus
IB

vti
,

per

<]ua^

vrget obliuio, fruftraque poftlimmio reduccre

ita

perennis

hominum memoria celebrabit

teii'-

TertiaJ

quod cum non iam conicduraliter , fed certo ex afpedlo Columnx &c numifmatum , fciamus, remos non fuifle ad perpendiculum , Ced in quincuncem difpofitos in ipfis Triremibus , in quibus maius fpatium patebat: ea-'
refponfio

erit

propter in pluriremibus Nauigijs potuerunt tanto magis in fua coilocationcLj

obliquari

vt ratiocinantur ScheflFerus

reme proponam

& Palmerius; quorum fchema in Sedcci-

nam inde fupra, Naucs, fi non fabulofas , inutiles

vidimus

'^

Non
F

rairor

Aduerfarijs videri

rum B
lis

cum &

jjs

fiue Palmerij

abfurdum^

qui huic opinioni aflentiuntur incongruum appa-

ob nimiam fui breuitatem,

.

pedis vnius &: quadrantis

tisj

SchefFeri

& minimam inter-fcalmiorum obliquoD E &c. diftantiam Nam iuxta Palmerium,data; altitudini A B fedi-

rere poflTit,

fubtcndensAC

diftantia

tamen huiufmodi fcheraa

malc

concutiant,

fufficit

B C pedis pariter vnius & dodranminus binum pedum&duarum vnciarumjquse

latitudmi vero

eritplus

ctiam in minimis lintrium remis

mutuoque fibi ipfis impedimento

figurai diftantia

A C, hoc eft rcmi

exiftant

ne

fe in

motu inuicem

Sit igitur,vt in fequenti

infimi ordinis ab alio ordinis immediate fu-

pedum faltem trium j iam latitudo fcamni B C erit vnc. XXXII. pedum fcilicet duorum & vnc. VIII. , qua? difpertita in XV. altitudines vnius pedis & quadrantis , vt didum eft ( tot cnim fufficiunt pro XVI. remis a forami,

perioris

nc feufcalmo F. fuprcmo ad fcalmum

I.

infimum, vt in fchemate vides ) fexdecim rc-

RAPHAELIS fabretti

li^

ordines egebunt pedibus XVIII. vnc. IX. in altum

'dm remorum

additlfquc

nunc ab imo Thalamitarum fcalmo ad aquam alijs cubitis V. hoc eftpedibus

luperfifeptem ac femis 5 perpendicularis a fiimmo fcalmo thranitico ad aquie
ciemcritpcdumXXVI. vnc. III. Inclinato itaquc remo, eopado, vt in fua
tcrnum cubitorum immerfionc conftituat anguium femiredum , linea fubten^cns a thrano ad aquam erit plus minus pedum XXX VIL, quibus fi adiunganac
tur alij odo pedes & femis , quos puto pro manubrio fufficere , &z quattuor
femis , vt diximus, pro illa portione rcmi quse in mari mergitur j funt in totum

^j
:

pro rcmi longitudine pedes L. hcc eft cubiti XXXIII. ac vncia; Vl-imagna quidem 5 fed minime abnormis longitudo, nec perinde intradtabilem remumefficiens , fi aliquo artificio iuuetur j cum audierimus , alios Philopatoris , VII. pedibus longiores

fuifle nihilominus

ad mAnuhrmm additum

traBatu

&

remigio in njfu factles

ohplumUm

ex quo ahquanto quidem breuiufculum manubriufiu

-i

conftitui,

Crcdcrcm tamcn , iuxta hoc fiftcma, remigcs , praefertim Thranitas , noa^

multum remos propulifte aut reduxiHe: quia longitudo manubrij , nimiaque
,

inter ipfos propinquitas

los vcro fuiflc

motum valdeconcitatum

remos attollcre

& demittere,fubquc

maiori qua poterant vi rcduccre, vt modo in

impedirc poterat: contcn-

breuicirculiportione raptim

Gakis faciuntjCiim versus puppim

vulgo alla sta ) retrocedcndum eft . Nam quamuis ita agendo

dcbilior videarur Nauis impulfusj plurahtas nihilominus remorum CCXL.
fcilicet quolibet laterc , vt mox dicemus , frequehtiorque reciprocatio, vaHdiocontrario

motu

rem per maioris circuli peripheriam rcmorum motum abunde compenfabat:

^itaetiam,quo minor crat remorum diuaricatio , eo minus mutu^ concuffionis in tanta tamque densa remorum fcgete periculura imminebat
Prajfabor etiam , motum huiufmodi immenffc molis Nauigiorum praecipue
cx vel.is dependifte quod & Silius docet ijs carminibus paullo infra repetendis,
'":

^^^

vdoq^uefuferba capaci

Ciim rapiduvi haurint 'Boream^t^

Coiligeret fiatus

cornihus omnes

lento fe corpore a^ehat

Tntraret flutius folis

fptilfa lacertis

hincque tanto magis ficbat, vt tot ordincs remorum mere ad pompam , fcu ad
vaftitatem Nauis indicandam computarentur. Infuper , ncper tot fcalmos,
fcu foriculas
poflent

remorum ,

pra:fcrtim infcriorum

ordinum

fluelus maris ingredi

cas Tuis fcneftellis ceflante remigio occludi dcbuifte

vt

vno verbo

quidcm XVI. ordines remorum explicandi ineflet , fed rarifTirac id

vfu venirct, plerumque alternis ordinibus, fiue fuperioribus a medio alueo ad
cataftroma adhibitis , tam ad confufionemcuitandam, quamad ingruentem i
pofTibilitas

fcalmis

aquam

nibus exercitis

turbato mari arcendam

,

cum

las cfie perraittebat

malacia vim

tunc tantum iugis remigibufque

remorum

ncc injcquales vndic

exigebat

om-

& foriculas omnes patu-

remos , nimium

certe inter fe proxi-

inosjconcutiebant*
Subie;

!'

DE COL- TRAIANI CAP-

V-

xxj

Subie(9:am itaquc oculis fpeciem debitje iugorum inclinationis

atque inter

fcalmos diftanti* proponimus

per

quam ,

in longitudinc etiam minori

quam

habeant Galeaffe

vt vocant

Venetcrum, (quibus quinquaginta iuga tribuit,eas antiquis Deceribus sequiparans in mole Furnerius lib. I. de Re Nau, fua vernacula lingua confcripto) vno
verfu

XV. remi

in

G H &c.

confiAere poflunt

eo pado

vt fub quarto

remcx ad perpendiculum locetur , vt debitam habeat fupra fe altitudinem \ qusc erit dimidiato adhuc pedes vltra tres cubitos
quotnempehomini fedenti fufficerc Palmerius computat . Ethinc fortaffej
( quod alias explicatu non eft ita facile ) ex inter-fcalmio , fecundum Vitruuium
lib. I. cap. II. inuenitur Jymm etricc TSiauis ratiocmatio ; nam vt amplum hoc
noftrum inter-fcalmium F G H &c. pedum denum & vnciarum 0(5lo , denotat Nauim efle Sedeciremem ; ita eo imminuto, & confequenter ad minus acutum angulum elatis fcdilibus , arguemus ad minorem numerum ordinum , 5^
proinde minorem ipfius Nauigij magnitudinem
Scio &: hoc argumentum adfuam hypothefim pluralitatis ordinum, cxnujncrofedentiumad cadem tranflra , traxilfe Nicolaum VVitfiumde Nau. Re-

quoquc

fedili

alius iiiferior

gim. par.

I.

cap.

II. fol.

in hac re accuratiflimus

1. fig.

I.

infcruit

fcd
,

is,

mcdiam

dabit;nec vllo antiquitatis adminiculo

aliam diuerfam

dcm

fcd

jllam

adfl:ruit

maxime totus cius Iibcr,

fuam fentcntiam accommoimo ncc fibi conftat , dunL,

cui

nouam rationcm comminifcitur qua plures tanait, non vltra ires ) rcmorum ordincs in altum dato

pariterquc

commode

agnofccns, ex
plicat,

ncc praxi

vt

prsEnumeromuItiplicatorcmigumad
vtin Appcnd.
ijs

latus

ordincs multi-

Quatcnus

RAPHAELIS FABRETTI

12,8

Quatenus autem incongrua videatur didarum

Homero Odyf. A- vcrf. 1 24. remos appellabimus

remorum pcnnis

in poliremibus expanfio

Ad

vcluti
>

t! SI

alarum

( fic

enim cumi

-nls^ nva\ ttsXov^

ex

aut impoflibilis motusattempera-

vtrumquc tum ex natura magiiba , tum cx vcterum exa(3:iirima iru

hifce militaribus munijs difciplina , fatisfacerc conabimur
Naturam , inquam , eadem penitus ratione in fuis ( vt hincpetita metaphoja vtar ) viuentibus Nauigijs remigium inl^ituifle, crcdiderunt hucufque Phytio

fiologi

videntes alas ipfas

( fic

vocare liceat) prope branchias, in pluribus pi-

fcibus ita difpcititas, vt inferiores cx ijspinnse breuiffim^, fenfim vfque ad

fummas augeantur , cam propemodumdum expanduntur formam exhibentes

ac noftrae h.^ multiremes fi in fua orthographia confiderentur Exempla componam, U Aurat^ pifcis vti quotidiana captura notiflimijfedionem hic dabo?
,

Trachuro , Eocpa , Apro , fexcentifque alijs ,illud etianS

pr^ecipuum pinn:^ habent , vt oblique, & non normaliter aflurgant j quo magis
probabile fit, primos Nauium huiufmodi fabricatores , imitatos fe putauifle fupremi illius Opificis in rebus animatis fliruduram , quam pariter referuntalie
sn

quo 5

vti in Afello

in voiucribus,in

obhquum

h pluribus in latum
vedies impellatur

& ipfar,atque inzequali remigio diftributajjvt nempe

magifque

fixis

Nauis per rcmorum

longum fulcum vnus ordo rcmoruffL.

flationibus

quam cum vnicum in

violentiiis

nam tunc non c proportione pluralitatis remorum vis crefcit, quia primi tantum,vt pote aquam immotam nai^^i , motum valide promouent, cajteri a

findit

priorl

remorum

pulfu

aquam adhuc

fluidam ingreffi, itadebihtcrimpellunt>

acfifccundi fiuminis vndas fcuiderent , eo aduerfo eludlaturi jfiue, vt Virgilij

v?rbis

comparationem exornem
2Vo aliter , qukm q^ui aduerfc
Kemi^ijs fuhtgit

ryix flumme

lemhum

vt acutiflimus geometra loannes Alphonfus Borellius in Academica Diflcrta

remorum ordinibus ingeniose probat Qup fit , vt, vbi cx

ordinumpluralitate, vetcrumLiburn^vnico remorumpulfu velociflime pro-

tjone de his noftris

gredie-

D COL- TRAIANI CAPV:

12-9

XIII. dcfcribit,
^A grcdiebantur,vtSiliuslib.

^antt eji

vis agiliper caruld fiwima Ltlurn<e

^utepariter quotie! rp.uocatcC

Percujferefretum

Qukm
Gale.T noftras
u

longa

'ventis

fugit ocyor ,

(^ fe

e(i vio remorum prteterit iBu

multiplicatis

parum

adpe^ora tonfe

vtilitcr

longum

tot remis

& CCL.

vc

minus, rcmigibus adhibitis , vix tcrna reciprocatione remorum quamlon^te

funt prouehi valent lam^ue hinc optime affequimur , quid fibi velit Lucanus,
.

vbi ait,

B ruti Prtetoria puppis

Celfior at cu ntfis

l^erhertbusfenis agitur

prdprie cnim fcx verbera

funt fex

remorum

difierentcs pulfus; alias congrucntius fuilfet

mare verberant

vt Silius facit

Sed quater hxc

Pulfabat

ordinura

vnius altero longiorls,

dinumerarc rcmos, qui finguli

de fua Punicce Claflis Pra^toria loquens

centum-i numerofo remige^^pontum

tonfis

Quod vctcres ita crcdidcrint pinnas nempe infra branchias parte prona
ad motum pifcium progrefTiuum data fuiire , vt voluit Ariftoteles de Hift.
;

D Anim.

lib. I.

cap.

V.

de Part. Anim.

Anim.

IV. cap.XIII., S^de

lib.

Inceff.

folum vt adflruerem,eos ita opinatos,motus remorum adinftar pinnarum ordinaife non quod reuera fubtiliiHmo Gacap. XVIII., dubitanter fupra dixi,&

liUuo

non

alicntiar

qui pluribus expcrimentis comperit ,

cauda: flexu deriuari, alafquc

plicatas

uibus

rcmanere,

pifcium ex

com-

dc quibus loquuti fumus , pifce proccdente

& tunc tantum extendi, cum curfus compefccndus eft

bre-

tantum munere remos imitari , quo dcmiili in Nauigijs motu/Tij'

Qupd obiter didum voluij ( quamuis non fit hic locus ) vt egregise

in eo

inhibent

fimulacpcrfpicua^philofophandimethodipraeftantiflimi

cerem

motum

qui hoc

detcrrcrct

vnum

habuit psculiare

nobiiitate dodrinse

viri

mentionem

inij"

vt fua facilitate doccndi , rudiorcs

principes viros ad contcmplationem

non

rcrum na-

cam aperuerit, in qua S^ Reges auditores habuit,

mox , magno reip. literari; bono fuccellorcs rcliquit
Aliamobiedionis partcm de impolfibih tot remorum 5^: ordinum difcor-

turalium aHicerctj fcholamque

fe

&

di concordia

diluct recordatio veteris difciplinar

oftros mores incredibilia

trita

pcr

quam , multa fecundum

,

& vuigaria illo fa:cuIo fuiiTe legimus

Vtqu_,

taccam , plcno calamo , & abundanti encomio a Lipfio in fuis Admirand.,

dc Mil. Rom, libris congefta*, frcquentius , fednon ideominus cclebrandum

alia

&

G caftramctationis quotidianum opus.paullum contemplabimur

longe cninu

magis arduum mihi videtur,

quam

quodammodo campeftrem

tutilTimam aduerfus hoftium incurfum ,

nibus

ad

menfuram rcmos

idque

tamquam per otium

quandoquc ingruentibuj

altis

moe-

tribunal,

expleto militari itinerc

hoftibus

muniaque interturbantibus

Vrbem

vias, tentoria

latiilima fofsa prarcindlam cxtruere, ftationes

aras dcfignare

tradlarcj fubito

Vtvc

momcmi

res tanti

RAPHAELIS FABRETTI

I30
menti exadius

& ad vnguem procederet, fcimus cos Hortatoribus, quos ctiam

Magiftros vocarunt

rum remigum

fuifTe

vfos

inftituendo

Horum enim officium in tirocinio Romano-

Polybius Hift.

defcribit nobis

num. XXI.

lib. I.

cx verfione Cafauboni , Enimuero , dum illi , quihus conjiruendarum "Nxuiutn

cura incumhehat-i inparanda ckffe occupahantur y aiijfocios Nauales cogere^ <& ad
eos hoc

retnigandum

modo in

exenere

terra,

Kemigesfedere ^d retnigia

iujfos in lito-

eodem feruato ordine-iit fi in T^auium tranfiris confderent-, Hortatore in medium

rurfus incumhere eafiem
iocato y omnes fimul reclinare fe fe manus adducendo ,
propellendo , principio ZS^ fine motus ad Paufarij ittffwnem faEiofaffuefaciehant , InJ,
ipsa vero feria rcmorum tradatione, explicat Arrianus de Exped. Alex. lib.VI.
re-i

&

emendatam fubijcio , Mtranda

cuius verfionem a Scheffero

nitum

exaudire-itot "Nauihus

remorumfo-

res erat

ino temporis momento remigantjhus

, Ci7*

BortatorihuSy

fuo celeufmate-iremigationis initium-t intermijfionemque pr^efcrihentihus-ftot remigum,

Plutarchus in Alfvno impulfu fiumen remis <verherantium , ciamorihus fuhiatis 5
cibiade, ait, Caiiipedem i^ifirionem tragico vefiitu-y t^ cothumis indutum, c<eterrque

&

hahitu infirucium

quo vti foient

qui docendis fahuiis in theatro certart

remigum

Triremi qua Alcibiades ab exiho reuertebatur ) cantando dirfxiffe : f.t

poctico lepore ( vt alia exempla omittam , a SchefFero collecla) Sihus Hb. VI.

officin (

in

medtafiat mar^tne puppis

^ui

njoce aiternos

nautarum temperet

icius

t remis diBetfonitum jpariterjue relatis

Jd numerumpiaudat refonantia c<eruia tonfis

nubes congregantes, ad aham
difficultatem prolapfi funt , quam in Scriptoribus e quibus iJlam hauferunt minime deprehendere fcio Eftque, cjuomodo finguh homines tam longos remos,
Ipfius noflrx fententiae authores fibi vt Ciccias

quales thraniticos fuifie par

tuentes,

non

eft

moliri pofTent

plures fuifTe remiges,

cxtra

quam remos

omnem dubij

aleam

fta-

Sic Scaligcr ex pr^ccitato loco

Mcmnonis colligit at recurre , &C brcui infpedlione videbis, Memnonem certe

non remos , fed folum remiges enumerafle Schefferus lib. II. cap. III. id ex
;

Plinio fimul
hahuiffe

ac Silio infert

Siiius nos docet

dicens

quam

contraria ratione apertifHme fallitur

,

medias
Terrihiiis vifu puppis
efi

Sed quater

remos quadrigentos

remos hahurjfe fndnifeftum

nam Silius

nequc de ordinibus meminit

Egreffa

certc-,

At eandem quadrigentorutn remigum operd

nius dicit\ vnde nonpiures remiges

remigibus

)uinqueremem

Pulfahat tonfts

hifce

Sed &hic

qui remos numerat , neque de

enim carminibus

lib.

XIIII.

qux nuiiaper omne

^maiilus ,ieuum

centumt numerofo
j

efi.

inter fuhimior ihat

Lyhicis maior
h^ec

incedere Pii-

remige-,

pontum

'veloque fupcrha capaci

Cutn rapidum hauriret Boream , O* comihus omnes

Coiiigeret fla tus

ientofe corpore agehat

IntraretfiuEtusfoiis [ipuifa lacertis

hifce

DE COL- TRAIANI CAP-

V-

13,

inquam > carminibus Nauigium imniane fingit , cjuod multo citra poeticam fidcm dicere poflcmus vigintiremc comagis (juia, inter fubdita huic in-

A hifce,

genti Prxtorio, connumcratur Hcxcres illa,

ati^ Siclonios njultus portahat Elife

Bis

Ratis ordinihus grajpita per 'vndas

terriis

vnde eo abfurdius , nullo authore , Quinqueremem Schefferus nominat ,

Hexenbus pra:f uilTe idem Silius nos docet

quam

autem negatiuum vf urpent argumentum, idcoque fic putare dicant , quafi

nufquam habeamus , plurcs rcmigcs vnico rcmo incubuilTe hoc adeo infirme
Si

concludit, perinde ac

in noftris Galxis, in quibus fcimus,quinos vt

fi

remiges vnicuiquc remo applicitos, imo &: quandoque fenos

malum

in

plurimum
ijs

tranflris

&

puppim intcriacent j ideo res olim in controuerfiam reuocetur >

C quia noltrates hiilorici (cumnefciaman vUididum) hoc non recenfuerint
Non enim id curathifforia (iu<edehet-, ex Ammiani pr^ceptohb. XXS/l. dffcur
qu^E

.'.

rere

per negctiorum celftudines

nihilominus, non
ex Lcone

deefl:

Bafilij filio in

portione

xo) tv omo)

ita pricfcripfit

ittufquifque autem
,

Dromon

XIX. num. VlLsKo.g-^'

cap.

ohlongusft-,

^ cum dehitdpro-

aliumfuperiorem-) alium inferiorem

sT^aicu/ J-rrV^-ywai/cJd/

/u.oLyfiQovnn roi^ 'moXs/uuioig

o(

^'

xai

v'

a.vo)

fubdit

a.'S!aUs^

quihus quinquaginta in inftriore remorum or-

dme locahuntur , centum quinquaginta fuperius , omnes aduersum hojies armati pugnahunt
Nec dubium quod Sc ipfi fuperiores ad rcmum & pugnam infimul
deflinati fuerint , quiainfranum. XIX. eorum fuppiementum ex inferioribus
.

quinquaginta
g^^TicciTCdv

7rXnfwa>i5

( fiue

milites fiue nautas dicamus

Moiv^^vi (ffnfviagy t^t^5 ^

Tii 'Ti^vyyi V

poflquam

rrjv j^^TU)

Et

Tadicis , qui multiremcs, non adco vt nunc obfoletas,

duos hahens ordines remorum

num. IX. d)voi/^

ivoTt^^^si

de hac pluralitate remigum aliquod,nec leuc veftigium,

inftaurauiti hic fiquidcm

Vv T ^(pJtw

non humiltum mimtias indagare caujfarum

'zssa-i\

rcav

-^7(Mtwv

fn quos ex mtiitihus

ignauiores

to^sj

effe

promouet,

sT^Gieo' rso^g

>($!yTW

"Sv Q/heiv)i

<^

ex inferiorihus

necejfario fupplehis

Potius igitur
crcderc

debcmus

&c

fi

S^i Tiva? 7wi'

TtcL^gl'V},(A.7tSf >ca/

"^oov rccLTw

deprehenderis

nem remorum depelle ; O* f qttam plagam fuperiores milites

et

eos in

si, aMaS)i,x]^

Troig
ajDcL-

inferiorem ordi-

acceperint

eorum

loca

veteres chartac filent

plures remiges vnicuique

cum

remo

nihil

fuilTe

contrarium fuggerant

addidos

fic

etenim duo

maxime confentanea fequuntur Primum , inextricabilis difficultas euitatur

quomodo vnicus remex longiflimos illos contos erigere tantum , ne dicam va.

Secundo vindicatur ab impofTibili , vcl faltem ab incrcr.

dibiii & improbabili, longitudo veterum poliremium nam miffis pro nunc
alijs a quinque ordinibus remorum infra , cum quibus vtpote aptioribus 8c frequentioribus hanc digrefHonem claudemusj Nauis profcdo Memnonis centumiugorum, duplo maior fuilTet Venetis iflis maximis admirandifque Nauigijs , quse ex Furnerio fupra relato nonnifi quinquaginta iuga in verfum halidc

impellcre valucrit

bent,-

RAPHAELIS FABRETTI

ijz.

maior prodigiosa quadraginta ordinum Naui

Philopatoris , qux , cum in totum longa fuiflct CCLXXX. cubitos , vt Athenaeusrefert , haec cum breaifTimo non plufquam duorum cubitorum intcr-fcalmio 5 prora ac puppi addita ( quarum infimul longitudo non minor ventre ia_,
bent

imo ctiam quarta

fui parte

cjuo remi collocantur eflc folet

CCCC

forfan sequafletj

fi

centum remiges

totidemque remos in longum exporredos habuiflfet

Modo itaque, poftquam haec magis infueta Nauigia non incommode, feu,
vt mitius dicam > non impoflibihtcr ad praxim reducere tentauimus ; facihus id
iTie

obtincre pofle fpero in ahjs, qua; vocat idone^ menfttr^ Vegetius dido hb. V.

cap. VII., qu2C^uc ad fummuw cfuinos fortiuntur remigum gradus

fupremus ordo

vt in

Columna videmus, &

dum remiges fuperextantcs

exerat

Quattuor enim

apparcnt

in

nummis etiam

eo maxime

, (i

intelhgere hcet,

fuos remos e clathris feu propugnacuhs

pure in quincuncem

inferiores ordincs

difpofiti

non_,

integros feptem cubitos aluei Nauis fupra carinam occupabunti ficqueimmi-

nuia etiam altitudine ipfius carins ad proportionem Nauis, deprimetur akituconfequenter hypothenufa longirudinis remi inchnati , huiufdo cathetica ,

&

que refpedlu

portio manubrij

commcnfum

tes

quod

AB
CD

& immerlionis

( vt plures

vt confideranti

fed probabilc reddcre

LV*

T hran:tarum ad imum

Thalamitarum

>

&: a fdiione vindicare

conantes id

^ in nummis cernimus

inter-fcatmia DTG'(^c. ertz,ontaliter diHat

tnter fe ped.

Z)E altitudt ab imisfcMlmis vfque ad aqua

ped, V.

Nummi ergo

eadem inter-fcalmiA ohliqne-, puta DH HF

FI &c. diflantped. 111. &femii ,
aliquid amplius nempe raiicem numeri i s. cum dimidio

5^ ipfi

quod

nefcio an ahcui adhucufque obferuatum fuerit)

noflram ordinum in altum diftindionem

mirum

in

modum promouent. Nam

pufillulus circuh ambitus, hteris quibus circumfignatur angufl:ior red-

vix hanc diuerfam feriem pati

pofl^c

credas

tamen

illam

nedum

in pri-

mse formae , fcd & in mediocris magnitudinis nummis videre eft o Et quidcnL*
diuerfimode nam in primo ex hic fubiectis , e reniorum extremitatibus pal
(
mulas vocant ) plurahtas ordinum y quidem trium , ( ni infimus aquam con
,

&

tingens nos

V.

&

ped, X.

vt &; idone<t menfur^ remi

iam diximus) in marmorc,

alueus ^uincfneremis longus ped.

ditus

ita

fit

alttuelo petpendicularis afumr/io fcalmo

quamuis

planum &: per fuppofitum fchema

imaginationi fuccurremus; non iam exade mcchanicumfupputan-

quoque dici mereantur,

aliquatcnus

>

fallit) vt in Pra:toria

Traiani

num, 253.;
in alijs

DE COL- TRAIANI CAP-

in alijs duobus, cx altcrna dcprcflione

fcalmorum,

V-

33

fiuc foricularum e

quibus rc-

mi cxeunt, duplcx verfus, vt in carteris Bircmibus Columnse, apcrtc conijcitur.

Nc vero de nuramorum adulteratione dubium oriatur ; primum rccognouit in
Mufeo Rcgis Chriftianiflimi &r plumbo cxceptum in noftri gratiam fibi mittendum curauit Illuftriflimus Odauius Falconcrius j id quod &; ad nummi fidem fancicndam , & ad mcas gratcs crga virum cgregium immaturo fato nobis
ercptum teftandas , didium volui altcrum 5 quem pluribus omni fufpicionc ca,

rcntem oftendi,& c^teris fi qui diffidentes fe pr^ebebunt monftrare paratus fum,

ab fimincntiflimo Cardinali Gafpare Carpinco Domino meo humaniflimo
accepi , dum hifce apud ipfum otijs fruor , intcr officium S>c cultum , quem, pro
mcsEchentclajmunerc, illi tribuerc teneor : tcrtiuma lacobo Sponio Lugdunenfi dc patria fua benemcrito habitum , vctuftas equidem pene omnino abfumpfit

rcmigio tamcn in partc pcpcrcit

poltquam

hjcc fcripfcram

rcpcrtum in

quod nobis

Mufco ,

fat cft

Addo & alium

literatura ieque ac dignitatc_,

fummi viri Cardinalis Petri Otthoboni, eiufdem Hadriani , arqualis cum fupra addudis magnitudinis , XVII. rcinftrudum, quibus adiungi
poflc vidctur numifma QjMeteIIiMaccdonici,dcfummis altcrnatim

ptum

diftributis

a Goltz, in Faft. pag.

tionc, ad latus

CXL.

in quo, alia etiam ra.

remorum fuperiorum versus puppim, duo

inferiores aliam fericm inchoare vidcntur

aliudque ciuf-

Gordiani fed diuerfa? a nobis formx apud Oifclium

Tab. LXXXVIII. num. 11. Sedpr^his omnibus fingularem admirationerrL,
nieretur Quadrircmis in alio Gordiani IIL numirmate euidentcr cxprcfla, quod
paritcr cx Gaza Carpinea hic producimus , in Pontiani Coc-

dem

meterio nouiflime rcpertum; adeoquc ab omni tcmporis

6

iniuriaimmune, vt & fimul recens cufum vidcri pofiit , Sc

indubiam vetuftatis fidem peritis oftendat
Producunt & contrarisc fententise authores fuos nummos,
&: marraora ; Scd eo rccidunt omnia , vt fingulos remos
(ampliores aliquanto vcl cufos vcl etiam imaginatos) pro totidcm ordinibus accipiant,vt veritate cogcntc fafl^us fuit Schefierusjolim aliarum
par-

B.APHAELIS FABKETTI

134
partium
ciujn

afTecla

poftea ad nollras perfaga de Mil,Nau."lib.

m mutanda fententia

Si quis vero

cum

do

tibi

II.

Morifot. de Orb. Marit.

cap.

li".,

Iib.,11.

Eayfio fateretur quidem Eiremium ordincs

cuius fo-

cap.

ita

XLIX.

collocatos

de Triremibus autem ncg^ucrit ; nie is a Scaligero vapulabit , qui aeeto

nigroque fale hanc ( fic vocat ) defultoriam Bayfij fententiam refpergit . Ne^
fuilTe

Agitur erga doftiffimum

conuicia) quantumuis

noflri^ue priefertim iuris confultiffimum authorenn_,

aiijs di(3a,

refricemus, ad

eumdcm in diwiis Animaduerf.

Leftorem remittimus
lam tandem ad praxmi ^ vfum defcendentes ordines ipfos non fuilTe inter
fe tabulatis diftindos , optime iam ratiocinatus fuit Borellius in prccdida fua
Difiertatione , nam alias ornnc eommodum diftributionis fcalmorum in quin<;unccm ((jualemin Columna vidcmus) amittcretur; tabulatum enim intcr:

riiJrjjjnuoj'

rnTjr

im:ii:.

-i-J U:

A & tertium ordinem C

fliedium inter

primum

fua diftantia

qui

thris
cis

laterali

D D fuifle, neceffe

nummis
Teftudinem vero quam

JBCD
EF

fitum ordini fecundo

rcmigiss fimul erant, confedifTe

BC

tolleret

locum inuenit Vnicum igitur tabulatum fub clar

eft ; ibi enim tam mihtes conftitilTe, ex nummis, & lo-

Hiftoricorum fupra probauimus

Columna

quam fummos

perfpicuum

fit

ex

Thranitas,qui Sc milites Sc

Leone

in

Tad.

& pariter ex

ac

Borellius inducit

teFiudo

deorfum teTiudims
feelielUi vulge Brunali
HC /caUy per ^uas a cataHyofnat^

QU

ad dorfum teftudims de/cendtttir

IG
IL

NO

HK

KM

( ficcjue

in fua fe(^ione fe habet

eataftroma circumcurrens
eleHatio clathrorum

&

latera Nafpatia inter teftHdinem

remigtim
difpofta
qiiil>us
, in
fedilia

ui$

funt

maxime

DE COL- TK.AIANI CAP-

V-

135-

maxime congruentem reputo: fum vt in ea remigum fubfellia in jfigantur:(quorum tamen alitjua, fi non omnia, firmitatis gratia ab vno latcre Nauis vfque ad
aliud pertinere vellcm ) tum vtfpatioquodinterilliusdorfum Sc cataftroma_i
aperitur , ipfi remiges viam ad fcamna habere pofTent tum etiam , vt aqua, fi
qua defuper fupernc, vel per foriculas rcmorum ingreditur , imis feneftellis dc:

fluens
'^

circumquaque

apertis in loco

Nauis coniungitur,

Fj vbi teftudo lateri

mari rcllituatur

autem pro fulciendo cataftromatc aliquanto a figura Nauis Borellij

mei recedere, qui mutulis a latere in obliquum furgemibus illud fuftentat:
debito interuallo
Ego enim fcalis illud inniti vellem
difpofitis 5 quse etiam tranfitum militibus & nautis reda ab vno ad aliud NaLiceat

aBinG,&aCinH

opportuncprsebebunt, &c fabricam omnino bene compa^iam con-.

uigij latus

ftitucnt.

Hxc

contignata Nauis, in eonoftratibus quse remis carent

ita firmiter

crit

non prout illa:, immobilis, fcopuli in modum>

remanebit, perplures quandoque dies Zephyros mormtes increpmns Galaeas
vero agilitate , vt puto , tamquam illis breuior, (longitudo fiquidem velocitati motus plurimum obefit probauit fepe laudatus Borellius ) certe fecuritate^
primo vtilior , quod

in maiaeijs,

-^

13

nauigationis longe fuperabit: vna etiam in re vtriufque generis Nauigij defe0.\in\

emendat;

cum fcilicct opus

eft

ad anchoram

\l

Navenit apud Dionem

f^uiente pelago

$c

Mena: vfu
"Nmes in altu?n deduxit y ancho'
riftjue laxiorihus > nefunes tnter tendendum rumperentur , fxit j ecque modo vento
rejtitit , quum ne^uefunes illi intenderenturf 0*femper eodem in loco ipfe cum T^auihus perfjieret , T^aues in eum locum , 'vnde eas lentus propulilfet , remigando re~
ducens nec enim Galese , fludibus impares , hoc eueniente , ibi confiftere j nec
noftrjE Naues , remis deftitut^e , reduci vllo pado potuiflent & iliud in re bellica maximi momenti peculiare habebit j quod fcilicct mari etiam fseuienti fe_>
committere poterit ; cum e contra , noftrs Longje Naue$ , ita mare pacatunL,

uim reducerequofluflus^ ventusabducit,

lib. XLVIII. qui cum tempeliaternpr^uidiffet

ftare

vt

-,

cxigant

vt

quo fit ,

vt

quum Alcedo pullos educitfuos j

occafiones rei bene gerenda vt plurimum amittantur

fummam

( in

quo

per

quam

noftrarum rationum clademus

ctiam in hoftili regione

& infuper

fubduclioni facilis erit

quamuis portu careamus , tuto

confiftere_,

pofifimus

Breuiores antiquas Quinqucremes noftris Galseis

fuifle, a pofteriori (

G Dialcdicis loquar) ex hac ipsa fubdudlione probatur

nedum ad litus prompte attrahi, (quod

fadu difiicillimum

tcrreftri

quidixcrint) nimaiorem hifce

faflent

cum

qui enim alias potuifl^ent

Galaeisjquas adeo deprefla habent latera,

& prolixi plurium dierum

etiam quandoque longo

vt

verum^
itinere ifthmos tranfmittere , ( vt non defunt
alijs altitudinem, breuitate faltem compenoperis

effe

videmus

Numerus

S.APHAELIS FABRETTI

iS^

Numcrus etiam rcmigum, Polybio (locoanobis

fupra pag-vi.D. allato)

coniedamus
monilrat , multo pauciora habuifle iuga , ac modo habeant noflrates Gale^ 5 6c
proinde alueo iUis breuiore fuifle. Non enim puto exceflille iuga XIV. in quolibet verfu, fi non plus quam tres remigcs dcmus fuperiori ordini Thranitarum,
binos duobus inferioribus , &: fingulos cuique ex infimis ( reliquis ad alia munia &C minifleria Nauis attributis ) Ita etiam plus minus ofl:endunt nummi , inter quos,iIle Nafidij apud Scheflerum fol. jo^.ad amuflim XIV. rcmos in longum continet,Xin. vero alius primiE not.^ Hadriani III. COS. cum eadcmJ
epigraphe FELICITATI AVG. acfupra relatus, quos felcgi tamquam diligentifjime incifos, ^ alia omnia Nauis mcmbra exade referentes , vt quo
magis fieri licct , refponlionem Aducrf iriorum pra^occupemus , numerum remorum non pofle adeo fubtiliter iniri , fed per paucos cxprefTos ( quod nos &:
ahbi adnotauimus , fed vbi non vigebat proportio quam hic videmus in omnibus ) multo pluresfignificari.
Vfum fubdudionis , cuiuspaullo fupra meminimus, habemus cx Homero
in toto fuo diuino poemate , cla^^-^s ArgiucE apud llium in ficco Caftris conclu{x : c6 namque libentius hoc ilL
e exemplum , c^tcrifque antiquius inducimus , quo id dignitatisnada^ fiint Homerica; fabuLT, vt hifloricis narrationibus )
inferi mercantur ac ctiam , quo vetufti anaglyphi portionem ad rem comprobandarn ob oculos ponamus
tercentum non excedens

in

Nauibus quas Qu^incjueremes

fuifle

>

\,

Cum Naue Aiacis hmc mde

longurijs fuffulta

plenius totum

ti^

u.tcgrum hoc

nobiliffimum cimelium pro auftario operis daturi & expofituri. Rehctis autcm
commentitijs rcbus , intcr quamplurcs fubdudiones apud Hifloricos obuias,
aliquas

commemorabimus,

qucE de Nauibus maioris forma.'

mibusnoftris loquantur. Talis

hoc

eft

de polire-

ea,numeroque longarum Nauium memoMM. fuifle fcrunt) quam Amflcar prope Himerairu
Diodorus ita dcfcribit lib. XL Vhi ad rvrhem pementum h.na tonit
eft

rabihs, (vltra enim

perfccit,

f<:

cajlfa.

h<ec

terrefinhus

ilU nauticii defiinata

copiJ!

Tum

quidquid

eji

TSlauium

Lonaarum fuhducit ^profimda eas fojfa , ligntojue 'vallo circumdans . Similis ifli,
alia fuit Romanx ciafiis ad Vticam , de qua Liuius hb.
XXIX. ad finem , vno
'Vallo 0* TSlanalia cajlra ampleBitur wgo medio
,
legionum caftris impofitis y litus
mSeptentrionem

|l

'versHs fuhduB^elSCaues
naualefque fieij tenehant^ mertdtanAm\
laliem adaherumlitusdeuexam^equitatusi Quamuis cnim nulla mentiode_l

Triremibus vel Quinquercmibus

>

pra^terquamquod aliunde fcimustunc tem^

poris

DE COL- TRAIANI CAPA pOris Romanas claflesplurimum ex

conftitifle

ijs

Nauibusidem author meminerat, atquc

tationibus

quas

l:\c

T^aues Long.is

'vocat

137

fupra de Roftratis ac Longis

monet Glareanus

vt

V-

Anno-

infuis

paul/o ante Roftratas nomtnautt

lihro

qjinsprimtim ^iiinqneremcs-i p^uHo poft Longas locat : 'videntur i^itur confuft htc tna nominat Longa , Roftrata-, e^ ^uinc^ueremis H^atii^ .

autemfrmo

huius

hellif

Aliam fubdu(5iioncm habct Liuius

B

'vhi rcliBis

ad pr<cfidium

iam hyems

(p^ ciitn

in fin. libri

'vrhis cfuattuor

XXXVI.

^inqueremihus

appcteret tfoffa, 'valloque circumdatis

Phoc^xam

ad Canas

7\[aues

tranftmittit-,

njenity

cLiffis

fuhducUe

C.xfar

Nauibus Longis inftruda clafle , vt ipfemet ait in fuis Comment. de

Bell.Gall.iib.X. Naues fuas in Britannia cum caftris vna munitione coniunxit,
inter quas & Longas reccnfet, & peculiaris cuiufdam ftrudura? fuifle Dio tradit
lib. XL. fcilicet j medjxinter eas quas fecum celeres adduxeraty atjue onerarias
^ quas ihi acceptrat natur^ vt
quam maxime agiles ejfent ,
'vimfluciuum toinque ficco defiitutce > tniuriam nuUam acciperent . Aliam Dio
lerare poffent
lib. XLIX. de Nauibus Ca^farianis poft conHid:um ad Liparam intcr Agrippam

quoque

&

>

& Damocharem

molem

quas propter

tardillimas paullo fupra dixerat

His

motus [ Cornificius ] T^iaues qu<eapu^ndfupererant-,tS^ad caftra delatcefuerantt-

Aliam

cofnhujff-iCajlrifjuereliEiis-fMtlasiterconuertit.

^ brioribus

Hiftoricis aliquid

hxc verba

(^

Tcoinaelf^oi

'Xjl^Ki 't^7^Q,ovrs<;

tenda funt
E

rccenfet Polyb.

-cjg^o-^a/^oi 7a$ ^TrXsy'^^*? dvraivJvL

QcifTS^ ?Sv g-oT^v-jiTrXecv

acp/jtjiTo,

carpamus

cum

'ZD^pc

rw

yd^v

cC7[o(ioi.aiv

rcc? vctv?

Perotto,

'niY

su?

C/f^^u^^

lib.

vciA)g

na.vTo, avvcL-dpot-

}(f

Ao^zsi^ KXX)iiu^nv TtoMv

rrjv

vsaXKriactursi-) sri

(^

syiyovro 'uS^^g ro TtoXio^K^v ccuthv

Romani adnauigantes

eo loco

cunBam Clajfem reftituentes-, eam regionem pr^eternaut^ant ,

jifpidem perueniuni

exomnibus celeL cap. XXIX. per

vt

ihi non proculah^vrhe

expofttts in

3 Wcpf co
qU3e

ita Ver-

TS^aues rectpientes
ey*

ad Ciuitatem

terram

copijs

){gj

&

'vfque

T^aues

muniunt ; non item vt Cafaubonus , qui

forfan fubdudioni huiufmodi minimc fidem habens , licentia Criticis foUemni,

fuhducunt

njalloque &foftfd diligenter

T^auihus tnporttim fuhduCtis

tcmerario erroie repofuit

vrbem captam portu potitos fuifle , nec

fit

qui referat,

cum Romanos antc_.

neque ex fe admodum

credibiiiter dicatur

Corrigcndus hac occafione

eft

Ptolcma^i lapfus

qui

lib.

IV. cap.

III.

Afpi-

dem S: Clypeam duas vrbes fub diuerfis meridianis conftituit: tam enim ex Solino, quam ex Strabonc patet , vnam fub duplici nomine fuifle itaut recentium
;

quoque Geographorum vel conniuentia vel dubietas in re tam manifefta, crimine non vacet: prior itaque Strabo ita rem enucleat , Ko^r^^ ^ tc^ t9 AiXujSaj^,
6

X,

TT^

A^M

^La-'ci'i^'Qi' Y^cL^yj)^vi(i.Kyig

K^ To

Xsy^sv

ante Lilyh<eum ftta

Clypeam dicunt

^cl^ViU.oc s(p

^fpatio njtrinque

rjV

KAuWcu'

sKccrs^^ ctTtsyyacc

in medio inter id

IoquiturSolinus cap.

nominant

TroXgct;?,

KctX^cn

, /u,san ct/uicfoiv

Cojfura

alia

InfuU

O* Jfpidem Carthaginienftum njrhem

LXXXIIX. fta^ijs

XL. Clypeamciuitatem

diftans .

Nec minus

Siculi extruunty

tSf"

x-

exprefse

Afpida primum

efi

, quam

Nec

RAPHAELIS FABR.ETTI

138

Romana clafTis ad A fpidcm fubduda & Triremes, dz Quincjuercm.es comprchendereti eadem enim prorfus erat quam fupe& incrediriori anno parauerant Ti iremibus XX. Penteribus C conftrudis
Nec dabium quominus

hsec

biiiaudacia)
bius cap

XX.

cumde mari

ne co^ttajjent (j^uidenfvjijue

extollit ) Pa^nos

tamine ohtinebnnt

mari

(juocfue

tius de Bell. Afric. claflis Vari

vtriufque

creditam

Triremibus
mirari

cil

adtlUm d/cmf

vt Poly-

qui traiitum 4 tnaiorihus maris iwpenumfine cer-

bretnfupfrarunt

Ahamj imo ^ duphccm Hir-

prope Vticam, &:

Carfaris

Et

dcmum

Penteribus

rcferta;

tanquam faltem non penitus

propc AdrumetufTL.
(

Dioni

irrcredibilcm

licet
,

>

minime

nec formB

Nauigiorum aliasrepugnanrcm, fubdudlioncm ad finum Ambracium Nauium

Auguiii , de qua idcm autlior fequentibus v<rbis lib. L. accepi etiam eum Trtre-^
mes ex mari exterion per murum in fnum Amhrac-.um tranfultfe^locofulcorumper
quos e ducfrcntur^ terconhu^ an-maimm recens d:reptis clecque inunclis vfum
Cui tamen fabul^e ( fic illi vif^) idem Dio hic incredulus , aiibi in maiori difiicultate faciiem fe exhibet

Klhmum

tranfucdionc

Peloponneiiacum hyemis metu

Nauium
allcria

Od:auiani Auguib'

per

aliaque grauiilimi authoris

inquam, qui in Anton. rtf.it Cleopjtr.im toto

lithmo qui Arabicum ilnum a Mari Mcditerraneo diiiinguit CCC. ibdioruaL.

narratio conciiiit,

Plutarchi

Jongitudine, fubdutlioneni fuarum

perfecifTc

boncm
^ione,

dam

Qux de

terra

de re trita,hoc

non enim femel,

pido

loquitur

fed ter iib, Vlil.

Ijihtnum

'vnomari ad a/terum traducttntur

alt

intcntaife, &: aliquarum eriara*

Ilihmi Corinthiaci tranlitu ex Dione retulimus, apud Stra-

incontrouerfa funt
Vti

Nauium

dehacfubdu-

qua T^aues per fulcum quen-

fiadiorum

ejfe

quinquagirtta di-

ffumefi' rurfus , ApudS>hcsnuniem angufifftma e(i Ifthmi pirs-^ qukl^aues prr |

terramex \no mari in alterum tnducuntur i &demum, //iir (aLechcTofciliCtt) porreEium
trorfttmjie^itur

ad Pagas Megaridis alluitur fnu CorinthiacOf fed inad oppoftum litus quod ad Schoenuntem Chencreis vicinum^

Ittus njjcjue
j

itaut

per terram traduci t{anc5 pofint

t quamuis Strabo dc maioribus Nauibus

nominatim non loquatur , de quarum tan^um fubuedione nos tradaturos promifimus j adeo tamen gencralia eius verba iunt > S>c abioluta dicendi forma , vt
nullum Nauigi; genus excludcre videatur
Modum huius fubdudionis iam vidimus ex Dionefuppofitis pellibus fmire,
fiuefulcisexcauatis per quos Naues trahcrcntur; plauttris pr!us,rudi adhuc
fa^culo , necJum Gracis artibus agrcfti Latio illatis , dcinde Kelice machina

Archimedem > per quam , faciii ncgotio Vigintiremem Hieronis deduxit>

vna manu , non contente , fcd kuitcr , anfam machinsc cuiufdam agitans , Vt

poft

Plutarchus in Marcell. 3v Athenxus referunt

Phalangis fiue Palangis etiam fubied:is,duci&reduci Naues folcbant ex
lulio PoIIuce

Iib.

VII. ac

Nonio

MarceIIo,qui frequentior hodie

efl:

modus quo

recentcs vtuntur nautcC, &:proprie T^audis machmatto a Cx(. de Bell.Ciu.Iib.II.

vocatur
te

quarum loco,Romanos

Varrone de Vit. Pop.

Rom,

captiuos olim Poeni fubieceruot,

lib.

ita referen-

IV.

Non

DE COL- TRAIANI CAPA-

V-

139

&

Non

adniiraculum fubduiiionis, (quia breuis fuit tradus,

'N^ues haud
ma^na mole , vt Liuius, Polybio in hac narratione diligentior, pr^i-Qittit) fed ad
macliinationem contemplandam

cum de plauftris & boum pellibus recens di-

addemus claflis Punicx tranfueclrionem a Portii Tarentino ad apertummare, dcfcriptam per Liuium lib. XXV. & Siliimi lib. XII.

reptis

mcntio recurrat

Comracla extemplo
li

prior ait

adjubducendas T^aues admot^

moles in tranfitu

paucojque pojl dies

portum (tnchoras

, clajfis

iacit

(!^

iunltajite njterje

munitumque iter

iumenta inde

effet

'vtiqtte plauflra

qtibfnciltora plaullra-^

homines contraBi

07* opt/s

ittflru^a ac parata circumuehitur arcem

cum

Plenius adhuc, S< maiori

C machin^

mmorque

impiare cirptum-y

perfpicuirate

ante tpfum
harc habet

Sihubltalicus.
Inclufas igitur-^fjuibus haucl enare dahatur

Arccfuperpofta , claufins maris extulit afu ,

Pernue auerfa tuln portatus in arua carims :

J^uhricaroboreij aderant fubflramin.i pliuRris

yftque reccns cef ter^o prolapfa luuenci

Aequoream

rota ducebat pergramina puppitn

Et iam per colles , dumofque ad littus ada^a

Innabat pelago 'venicns ftnc remige

clajfs

StraboIib.VLfacilitatemfimilisfubduclionis perhibet,tanquam

Hannibalis tempore
cuius verba
finuspars

importuofa ejiyvbi

ponte. Circuitus njero

ejl fiadiorum

hic

fubdam

maximus atque pulcherrimus

centumy equefnus

1 exterius profpeBantem pelagus-,(ide6 ut

cile

nonfola hasc

fcd frec]ucntcr pcr collum illius Cherfonefusacciderit;

quia etiam ad defcriptionem loci faciunt

maxima

fi

njrbs tpfa in

I^auiia protrahantur-fCum vtro(jue ex

litore

interioris

Tarentini

magtio includitur

parte Ijihmum effcitf

Cherronefo laceattnjt per ipfamfa-

humile collum

exijiat,

Cutnaue

op-

pidi depreffum folum fttqua tamen arx ^difcata efiypaullulum altius attoIIitur.Jn-

mtnc autem-^qui profpeviat Ifihmum y

qu^e portus ori vicinior appltcatur , qua arxper-

tiquusfane murus ingentem circuitum habet

flurima
durat
f

defecit

exparte

Jtpars

noH mediocris vrbis magnitudinem explet

Stadium habet ornatiffmum

67*

forum ampliffmum^ vbiftus efi louis coloffus^ ex terefibrefaEius , eximiapoft Rhodium magnitudints Inter Forum autcm atque ipfus portus os , arx ipfa extollitur ,
fiatuarum reliquias continens
ferpaucas veterum ornamcntorum
quorttm cum
,

&

piagna
tnani

copiaforet-^

captoper

vrbe potiti Carthaginienfes pleraque vaftauere

vim

oppidoy vtfpolta vendicarunt

mis extere-iinCapitoltofixa

6 donum , qui vrbem

ceperat

efi y

opus

Aliqua etiam Ro-

quibus Herculis imago fubli-

Lyfppit quoda Fabii

Maximo

oblatum

eji

Pr^ftantia itaquc polircmium Nauigiorum, (vt

multa concludamus
initium in fe habeat

)
,

ea crit

ncc ad

licas

lempore vt plurimum

tur,

cum

fciamus

vt veterum inftar

motum

ceflantes

auras
,

tandem peroremus,&rpaucis
ajdificata Nauis , progrefHonis

arftiuo

przEfioletur

Gakis quando magis fecundus

S

S>c
.

opportuniori ad res bel-

Vt ijfdem

vcntis tuto vta-

a puppi fpirat

tunc maxi-

mum

R.APHAELIS FABRETTI

140
'miini
difilo

perkulum immcrfionis imminere , fi omnino reda ( vtque nautae dicunrj'

.
Vt inftabilis fuopte ingenio clementi varictates minus me) excipiatur

tucrcpoflTimus, nec cxquauis vel leui maris ngitatione , iter differre , vcl intcrmittere cogamur ; prout GalecE folent , diu multum<jue in portubus latitantes

rct^oribus id Nauigij fragilitatisconfcijs

ob quam

licet

fcopulorum im-

pavSum vitent 9 curuovndarum fubrepentium dorfo libratas , quandoquefuo

pondere fra(9:as , mcdiafque diruptas fcimus Et tanquam hifce breuior , dc a
:

remis

inftru(ftior

inferendos

velocius feratur

feu cuitandos

Vt

feu agilius circumuertacur

nauta: fua minifteria abfque

ad impetus feu

rcmigum impedi-

mento pcragant quod in Galceis minime pcrmittitur , fufpcnfo remigio ad

fluamcumque circa vclum , anchoram alia.que huiufmodi , operationem Vt
;

niilites

hac

illac ,

fc tucri valeant

qua
,

fert oceafio

fiue conferti

cum in Galaeis immoti

fiuc rari difcurrere

vel

&c iulibus expofiti fparfim

Vtque demum ( quod poftremo diximus, fcd

fummo loco reponimus ) vbique in tuto attrahi poflit j
ti portum, vt ita dicam, nauigantes fecum fcrantj
ac quouis loco , finona natura, a virtute
faltdm Sc labore, praimio equidem^

confiftant

'

maximo, nempe incolumitatis

propofito

fibi datuftL*

cxiftimentp

.'

CAPVT

DE COL- TRAIANI CAP-

C A
Obferuanda

V T

141

VI.

veterum

circa

VI-

ritus

& fu-

pcrflitionem

ON

mci

eft

inftituti

attcxere:ciim ea

laciniam

quod aiunt

qux

vcfte ipfa

maior

foret l

qux dc antiquorum idololatria &: c.^remonijs

dici poterant, alij felicius

ad:um

plenius pertradauerint

agerc viderer

nollra

Columna de hac re

quam

intelligenda ejTe credo

extant
,

>

Imo hxc pauca

dum

ita

vt

quse in

noua , vel aliter

vcl

intelleifla,

oftendere aggredior

fcrupulum quodammodoiniecerunt, minime Chriftianum hominemdecere_.j

cum Authoris c^teroqui heterodoxi monitum in Notis ad TertuIIiani librum >

D de Cor,

Milit. auribus intonetj nobis pie i5^ pmdenter curiofos

fr<tpojlere dtligentes videri

oportere

eofjtie

qui Ethntcorutn rehus ad 'vngttem inuejiigandis vacant,

Habeo tamen quod opponam

falfse fupcrftitionis

e(Je

fciheet

magis elucere

verx

pietatis

cultum

Sc per crucnta illa facrificia

impelli ad gratias vero numini ex aninio iugitcr rcddendas

comparatione_j
,

quod

Chrifb

lideles

incruentanxj,

puriffimamquc a:terni Filij hoi1:iam nobis ad fpcm falutis, & perennis gloriae
f arrham fuDftituerit; nofjuet vt ait Eufcbius de Praep, Euang. lib. III. cap. III,
a letujiijjima ifla, c<citate per euangelicam do^rinam fu..tafltl;erauerit .
Solitauriha

fiue Suouetaurilia dare in exerckibus, e

VI. Annal. vbi ad ripam Euphratis fimile facrificium

peraclum refert ; nec aliud ab hoc fuifle credendum, luibalc pro exer-

rneminit Tacitus
L,

Vitellij

citu

f ter
ter

Romano more fuinc_,

iib.

de quo generatim meminit Plutarchus in CralTo . Id in Columna

reproefentatum , paullo fufius agitabimus , qaia res celebris , non ncgligenfacrum

&c folute tradari

fed certis

, fi

fas eft

rcguHs comprehendi dcbet

dicendum fit hoc facrificium , authores inter

fe de nominc difcordant, de re tamen conueniunt Feftus namque qui Solitaurilia vocat, etymon ab integritate genitalium defumit , Soium enim
Itngua,
Ofca integrum-i Tauros autem , nofiro tf7* grteco fermone , eam pudendorum partem ,
Suouetaurilia

an

Solitaurilia

-,

quct

a cajtratore exciditur fi^nificat

gis Palferatius,

Antiq.
tant,

Rom.

vt

eumdem Feftum intellcxerunt cx

& Rubenius EIe<S. lib.

Codice vocantur hsec

lib.II. cap.I.

facra per

I.

cap.

X. eodcmque pado in Aldino

Catonem de Re Ruft.

cap.

CXLI.

Audiamus Fel^um ex Dempfterij emendatione

Solttaurilia

Tauri ^ jiriais ? Verris

philolo-

& Varronem

iib.I V.cap.XVII.

kojitarum triuvi diuerjigeneris immolationem fsnifi5

j^uod omnes hi folidi intc^riquefnt corporis

contra,'

RAPHABLIS FABRETTI

H*

yijV crmces ^ MaialefJHe ^ quia ffolum

iela r^n<^dam foliferrra vocantur

Ofce totum

totaferrea,

(*^

(fP folidum Jigmflcat

nomo honarum artium

:,

nunde

-^folers |

O*

qu nullaparte laxata , cauajue funt ^foiida nominantur Atcjtie harum fyofliarum

omnium muiolati funt tauri ^ quaparsfcilicet cedittir in cajiratione Quamuis
auteni hanc grammaticalcm argutiam reijcere , $i Suouetaurilia nuncuparc placcat 9 prout Liuij tcxtus recentiores lib.I. S^ VIII. , 5^ optimse not$ lapis Fuluij
Vrfini apud Grutcrum fol. CXXI. bis nobis indicant i adhuc , integras efTc de.

berc holtias
huiiiS

Columnae cuidentia
libri

lumna

loquitur

Arietem

C7*

tum ex Scriptorum

vt longiffime diffitus licet

de Sacrif. Gentil. foL

au^hor

jfet

fupercjue probatur

fatis

XLIV.

ex

illo

ipfo

) liquet

mafculafuiffe ea animalia

Verrem

& ita nos

authoritatc

ij

tum_,

Tiguri vfqueaduertit

autem monumemo

quandoquidem

iliic

Co-

de

<videre li'

multo non fne rifu

folidatum ad
qui

Fefli

& cum fuis tauris

fenfum,

Taurum num. 79. confpeximus,

vt in nouis typis vides

Scriptores

Virilitatis

fcUus artepiBoris
damna nwret erept^ .

inquain

etiam huic fecundje ledioni inh.Trcntes, idcm ac Feftus

Marcial. lib. IX. ep. VII.

Nam

primo, Varro vbi fupra,ait, Populus Romanus cum lujiratur

Afconius PediaBUS ad
Suouctauril!hii.s , circumavuntur Verres , Aries , Taurus
Diuination, Ciccr. in Vcrr. vcrf [ Etiam Cenforium nomen ] idem firmat inquiens , ijdem coffipleto quinquennio Vrhem Iu[trahantttS^ Solitaurilta facrificia de
Stte Oue Taurofaciehant . Quintilianus {imiliter lib. I. cap. V. Suouetaurilta lam
Tauro ^fane ita fe hahet facrumy quaie apud
perjuiifum eji cjfc cx Sue , Oue ,
Homerum qucqueeji Gloffe vetcrcs , intcrpretando hoc verbum, fubdunt>
%aict c^ cTLfo?, jc^i^, ^v^"^ facrrjiciutn ex Sue-) Ariete ^tP*Tauro. Ccncordat
probant.

&

-i

Etymologicum Magnum ex Callimachi fententia , ^i-tJvv Jvaiow , K-AAi'/^,)(^@'

t^ triv (^ K,^i^ (^ TO,j;^x <^ ^pj^ny^v fumpta fcilicct vocc ^xs^'^ pro domcftico
quoquc Suc,vt ex Homero,5^ Heiiodo Lexicographi accipiunt.Et hcct Diony,

fius Halicarna(r.:us

Tauro tertium

Rom.

Antiq.

faciat

&:

>fJ.Trpoc> ,

IV.

U ex eo procul dubio Suidas, Arieti &

Hircum nihilominus, ii non Dionyfium,

rum locupletiffimum tcftcm

nius

lib.

certe tranfcriptorem crrafle

pro ^aV'o fuppofuifTc

Quodque ita

fit ,

rcrum

noftra-

merito putat Rube-

patet

conferamuSj qui de eadcm Tulli Iuftratione,de qua Dionyfius

Liuij

fi

tradlat,

locum

illumque

dum Sucm , non vero Hircum aperte nominat iuuante_;

ctiam ex Grxcis Homero omnium rcrum ac difciplinarum magiftro Odyfl".
XI. verf. 1 3 o. ( ad quem locum verbis fupra allatis Quintilianum refpexifte-,

propterea emcndat

diccmus

qui, nc dc integritatc

^ugjV

A'^veiov-)

j^rietem

vidimarum ambigatur, commemorat

avcovT tf?nQijTo^

Taurumque , Suium

confenfitque Hefychius

&

^iKrvow inquiens ^ioihu

TriBuan j Triaddy quidam

ejje

^CPt-^z^f >

maritum Verrem

'.

svioi Jvaixi^ /^'tt^^

dicuntfacrificitim Verris

>

Arietis

x.f(X

^v^My,

Tauri deinde
X

!
I

DE COL- TRAIANI CAP^ixrfi^

%j'e(, ^'vvxXico' Bvs'^: Sh

tsoM'^

VI-

143

cVo^;^, Tricieira-,

fue
mmolantur
autem omnia trta cum fuis teHihus .
Trittya. ? facrijicium
Quim male jgitur mafcula vi(3:imarum figna,tam in Tauro primi huius facrilicij , quam in Ariete fecunJi num, 187.5 feu praua quadam vcrecundia , fcu
fupinitatc 5 picflor nouse huius editionis omifit ; tam incuriose inftitutum illius
minimc aflecuti Interprctes, primus num. 1 S8. Veruecem a Fcfto intcrdidum>
^ tanquam Laribus Traianus facra fadurus cflet,alter num. iSj-k Pecora m hoc
\a

n TfiTivcL

Mani

ternione reponunt
fimili Varronis

nam

is

demum

latine Aries dicitur-^

facrificio

carc definam
C

adhibuit

quod minimis

quem non

hifce vrgeri

meretur

Illud etiam adnotari

quod

excafiratus

(jui

apud Gellium hb, IX. cap. IX. monitione

vtar

Ad

eft ,

vt

eundem_,

vir appulit,

& Verueccm non

ideo inter literatos

optimum prsedi-

fcopulum 5 Ciaconi imitatione , amici/Iimus mihi

ritcinhoc

"^loL

deprehenderim

lapis vult

nos non

nefcios

cflfe

circum-

nempc viclimarum antequa>m ad aram Itatuantur ; ea enim oculis fidelibus plufquam femel in Columna fubijcitur , &c pr^fcripto Varronis , ac etiam
dutfiio

Catonis , vt videbimus , refpondct

hibcbatur, quia circumducfio

-,

Nec immerito

in luflralibus facrificijs ad-

luflrationcm continet apud GrsECOS

Ipfomet circuitionis vcrho pur^atio fignificatur,vt in vocibus

'd

quibus

'c^jcaOa/^^v, /n^o,-

Turncbus Adu. lib.IX. cap.X. nec fccus apud Latinos

authorcs , vt animaduertit Nonius cap. IV. fequentibus verbis , circumferre
efi

)A'iC^eiv,

'v^M.ctTJeiVfnotsit

LuciL Satyr. lih.JU Tumfarto omniafunt circutHhta^ Plaut

prcprie lti[lrare>

^in tu i^anc iubes pro cerita, circumferri

Awphitr.

idetn ter focios pura circumtuht 'vndd

cx quo -ctiam more Appuleius

lib. III.

VirgiL

lib. /'^A

Mctamorph. audaci verbo ,

circumfora-

Gutherus emendat , circumferraneas ) huiuimodi luftrales hoftias

llurfus autem e conuerfo, luHrare idem efl: ac circuire apud Latinos,

i neds ( feu, vt

appcllauit

yt patet cx Varrone de Ling. Lat.

cumibant ludentes anciltbus armati

V. id ab Itiendo , aut luflro-, ideft , ^uod ciritemque ex Claudiano in p. ad Scrcn. de_,

lib.
:

Orphco,diccnte
lui fibi cartninibus toties lufirauerat aras
F

atque ex Plinio
ligit)

lib.

VIIL

omne animal quod ter

fcripht cap.

cap.

XXX. ^ibufdam

magipis artibus (

luflrauerit in vejligio h^rere

ex

quo Solinus fua

XXIX. Hiena quodcumque antmal ter luflrauerit

,

tefl'-,

(fuapropter

bius

III.

magtcam fcientiam

Saturnal. cap.

V. ad eos

ei ineffe

pronunciauerunt

Virgilij verfus in

Hienam

>

intel-

tran-

mouerefe nonpo-

&: adnotat

Macro-

Apotheofi Daphnidis in^

Bucolicis

H^c tibifemper erunt^

Reddemus

tp*

ciimfollemnia vota

cum lufirabimus agros

explicatque Seruius ad lib. VI. ^neid. vcrf 68 1. & ahbi j planeque hoc apparct ex fynonymia in defcribcnda circuitione peditum equitumque, qua vtitur
Virgilius lib.

T^ytnphis-, CT*

XL

Ter circum accenfos cinBifuIgentibus armis

Decur-

RAPHAELIS FABRETTI

144

Decurrere ro^os

ter

mcsjiumfuneris ignem

Lufirauere in equis,

Circumlatas hic tamen viiS:imas Pontifice ilante acqtiicfccnte obferuo, contra

legem feralium

& ad Mancs euocandos inftitutorum facrorum

Gutherio de

euit

tum fuifle aram

Ter
(

IV, cap. IL Pontificem cum magiftratu

hunc Statij iocum pro ic ailegat

lur. Pontif. lib,

circuire

circiim atlnpyriZsfanSii de

Manto Tirefise fiiia , &:

de

Setnineces fhras

Vifcera

more parentis

tunc adminiitra fermo

yt^ adhuc fpirantia

eft )

reddit

vbi impcnse dodus Nuperus Commentator Earthius,

Papinium, ne

dixifle

obteftatur

fi

( in alia quauis circuitionisfpecie )

iocupletiore authore

I.

talc

credere fe vellc,

& ipsa Coiumna

contrarium fuadentibus

Trinamque fuifTe hanc circuitionem gencratim de

in^onct Virgiliuslib.

Gutherium, uut

falli

Ivianto ipfa ariolatrix affirmauerit

nec nos proinde crcdemus

foli-

nec rapidas cunEtattir frondihus atris

SiihieBarefaces

quid

in cjuibus pla-

iultralibus facrificijs ad-

Gcorg.

lerque nouas circum felix

eat hofliafru^es

Omnis quam chorus > <3^focij comitentur ouantes

&:' in fpecic de hoc noftro Dionyfius, Eas hojiias ter circum cAJiraduci iuffas .!
maSlauit tenenti Campum Marti i prout in iuftratione ClafTis idem feruari Appianus iib, V. Bei. Ciuil. hoc modo deciarat, In litore maris altariapofita martnis
alluuntur njndis

omnifque circHmfiat multitudo de nauihus linguis fauens

Sacerdotes in mari jiantes jficrafac:unt

7 um

terqueper cUJfem [caphis circumueB:i^ fa"

crapiaminaferunt

Itemque a dextera versus iseuam circumagi folitos hinc eiicitur ; non fortuito, vt puto,cum perpctuo idem fcruetur j fed ca naturali progreiHonejper quam
formam fcribendi in facra HiEbrcorum lingua liniftrorfum tendere obferuant

&

Patres

& fcalarum afcenfus eodcm vergere debere ArchitCLli pr^rfcribunt, imi-

tatione cochles iimacis in animantibus

pta

quod

in

Chalcidius,

ti.

omni animato motus

in libro dcAniuial. Incefi. cap. IV.

ient onera haiulare

^^27

^"ctcv ,

tnouente

mouehit

nic

vt probat in

gra^cum habet

c^mniam dextcra moucrc ,

mouentem partem ^fed

)& motionis principio imponatur

.

in

motam

Tim-

l-^Iat.

Ariiloteles, vbi inquit.

argumento funt cmnes

eniw ocrulus foluto motore

ita

ac dtfiunSlo

ijuarefnifirafefufiineittes ^factliu! 'vnUosfttferfltunt vtres-)

propter onus non in

&

ratione e Phyficis defum<-

a dextra oritur

luod autcm k dcxtris tnotionis eR initium

poteft

ac prxtcrea

finiftra

qui ftnijlyafo"
-,

facile moueri

ho ^ iiaMs'^i-tt.-

moneri apta

infidere oportet

e(i

qua-

ifienim in

ipfo
j

aut non mouehit penitus

aut diffciltics

In Circorum eriam decurfionibus idem obtinuifie ex numifmatibus

quamplurimis lapidibus dignofcimus, atque

pr:mum

fupcrioris in

oblcruatis

& publici

Ncbil^um de

iurisfa(fi:is,

in hifce

duobus prsfcrtim a

quorum autographa

LanccIlottis,alteriusin Em.CardBarb>erini

cxtant,

^dibus.

D COL- TRAIANI CAP- VI

RAPHAELIS FABRETTI

146
quin ^ ex gemmisipfisj vt apud Stephanom'um de Antiq. Gemm. Sculpt,
pag. 2. & cx dypticis confularibus eburneis rariflim^ nouitatis, vt monuit hu-

maniflimus P. Henricus de Noris , hoc idem apcrte coHigimus j fiue ex principio huius 5 qucm diximus , naturahs motus fiue fortafle ex mihtari difciphna,;
',

ad

quam

exercitationcs circenfcs proludebant

durn commodius ad la^uam

mus Poeta in pugna

tc lib.

quam

flataria

nam

circuitio

ad dextram fiebat

ad

idum

inferen-

vt oftendit nobis

^neie pedeflris cum Mezentio

circa

eum

fum-

equitan-

X.

Ter

circiim

ajimtem Uuos equitauit

Teia manu iaciens

in orhes

tfrjecum Troius Heros

Immanem ^rato ctrcumfert tegminefyluam

Vndecumque , inquam emanauerit inftitutum idem in Circenfibus obferuamus , vt indicant numifmata Neronis & Alexandri apud Angelonium, Traiani
.

-/-

pulcherrimum in Mufeo jnclyta? Suecorum Rcgina: , per quodcorrigendum^

venit VI. eiufdem Angelonij inuerse pofitum , benc tamen olim cxceptum ab
Augufiiino Tab. LIX. IV. & Erizz. fol. 552, Idcm habetur ex Ouidio lib. III.
Amor, , vbi equos circenfes a Meta nimium diuagantcs introducens j quo eos
rctrahat , aurigam monet , vt habenas finiflrorfum inflei5lat

Me miferum

Metitsfpatiofo circuit orhe

G^idfacis ^ admotoprotinus axe fubi

^uidfacis infelix

? perdis hona

Tende prccor valila

cxprefTius ex Lucano hb. Vil?,
non

fi

Dexteriore rotd i-euum

Com
quamuis
farunt,

ibi

manu

5^

equorum

quum circuit axem ,

imffcnfe curnim accedere Metcc

Glareanus

qu^m rci

njotapuelU

iora/tttifira

moclerator

>

,
.

Montfortius intcrpretes

potius lapfum Poetje incu-

quidem damno maniquo celcrius ad coenam perueni

veritatcm,Parafito Libanij Sophift^e

fiio

enim equo circenfi

retmuedus, circum aram quandam tanquam circa Metamdeiattisy
feflam, agnouerunt

itk

ris partem ferme contriuit

tam

Silij

gerurn in

ita exacie

apte equus ad

i^euam corpo-

eandemfe flcxit. Alia loca

quam variorum Poetarum obferuata vidi per copiofiilimum Bulenlib. de Circ, Rom. cap. XXIX. de Fiexione Met^e
per quem noflira^
,

adhuc Grajcorum Poetarum exemplis fulcitur fentcntia, Aliqua_,|

ctiam in hanc rem apud difertiflimum Statij commcntatoremGafparcm Bar-*
h^EC pluribus

thium videri poterunt ad verf. 444. lib. VI, Thcbaid. Papinij Statij ; quibus
adiungam apertam hanc afTertioncm Scholialtie Sophoclis in Eledra verf^ 721. G
2^a/@ /'CJTrc;' J tov ^0) t^ (^fy^, toc ^'^sfyov n^oKel/^dYJVor Q tW ka/xtiIti^i ct^i-^
j_

g-i^v

[^Dextrum equumj extraiu^um-, dextrum-i admouetur autem Met^e ftnifter:

ad quam tcndebat argumentum ciufdem Scholiafla: in Antigonc verf. 145.
.

Ag^iocTfy^S,

ypvcLioc,. ot

y)

Vu^/

]'unroi ftV Ttjy S^s^ioiv

act^v

C,&jyvoy'^

tV

a!^ju,oLrog^,

Dextcr e^uusgencrofus. Robufiiores enim f^a^'(tanquam longiori curfui fuiFecluri)|-

ad

DE COL- TRAIANI CAP-

VI-

147

addextrumfunemiutt^Anturcurrus, Rcde veroac proprie medios equos qua^

drtgarum , iugales , feu mtroiugcs di^flos fuifle , oftendit iugum quo copulantur in fequcnti

hoc marmorc apud

mc

quod tanquam vctufli moris rccensmonumcntum, Ledores non dubito quin

libcnter accipiant, vt noua quoque cft in anteccdentibus quadrigis lapidis
Barbcrini

funalium

cum iugalibus',

Excmplum Homcri
.

iam Cap.

noftro

loro mediante

quod Bulengerus

(uperiori indicato

conncxio

ex libro lliados XXIII. adducit

Cimelio

ex

ad oculum exhibemus j bigarum..

funebnbus Patrocli ab Achille indidis (tk ad lcEuam in recurfu conuertcntium

Neue de ratione huiufmodi ad IsEuam in Circenfibus circumflexionis ambifcilicct in ludis

ctiamnum videmus , Circos latiorem habuiilc partcm dexteram quam finiltram nec Spinam exade in medium protcn5. fam circa Carccresj qux omnia Panuinius,qui plures Circorum ichnographias
produxit, incuriose tranfmifit , quamuis plurimum ad exadiam huius rei cognitionem conferant ciim enim initium currcndi ex ca parte fieret , opus eraC
gatur

aut id cafu eueniile reputetur

ampliori fpatiodum adhuc quadrig3e,alijue currus vniti erant,nam in progreflu,

alijs

alios rctro relinquentibus

annis fuperioribus obferuaui

kuum

Circum ,

latus, anguftius licet, fufficiebat

Gallicni forfanj ad

Ita_,

Viam Appiam , qui

vulgo

RAPHAELIS FABRETTI

148

vulgo Caracallas dicitur , ad dcxteram GXL. ad finiftram XXXVII.

pcdes in latum patere , vt hiec eiufdem portio oftendit
Oftium,&

Scdilia

fiiper

eo Podium

S.

minus

Oflium

Spina

Podium Impcratorumi

Vbi etiamanirnaduerti aliud , folcrtia certe antiquorum digniffimum inucntum , nimiruma:quata fuilTe fpatia > ita vtperinde cfTet , dexrrum, l^uum , an-j
medium locum in Carceribus obtinere;idque fddum fuit producio iatere dcxtro
ad pcdes XXXIV. , Carceribufque non in reda linea , fed in orbem coliocatis
ad eam circuli portionem, cuius centrum fit in pundo A. quo , yndecumque e
curfum Auriga^ contendebant & pcr ajquale curricuquaproptcr Ouidio (equus carcer didns imt ^ vcrfijuspra.'cita-

carceribus emittcrcntur

lum

ferebantur

j,

tos antecedentibus

Jl4axima iam njacuo Pr^torfpeS}:acula Circo

Quadrijuges aquo Carcerc mifxt eauos

,Vnde euidenter patct

I,

C Bulengcri error difto

eos quifortiti

quam alij

quod idem alijs verbis antea innuerat

ojiijs apgrtfs

exirent

-y

fuhUfifque

repagulis-i

libro dc Circ.

fed ordine prout fors dediffet

Aliudgrauius Bulcngcri crrafum
lib.

Rom.

cap.

XIV,

meliorifuiffe condttione

cap. XI. curfores

cnrricuium protinus (^rripiebmt

uicum dela Ccrda ad

erant ojiia viciniora medi<e ianu<e

aiTcrentis

O*

quadri^arij

licet

non fmul

quo

5t

cruditiflimum fcriptorem Ludo-

fecum abripuit; &

qui eum authorem citant , impune

V. >neid. verf iji. num.

6^.

acerrimorum criticorum PincIIi , & Barthij ,

cenfuram euafit , huius nempe ad Statij Thebaid. lib. VI. verf 45p. illius inJ*
Additam. ad Notasin Panuin. de Circ. pag. 28 col. i. data occafione emcn-

dandum duxi

ne Panuinij reda seque ac perfpicua de cadem re fententia , tumukuaria locorum congefiiione , qua author ille plurimum pollet , apud incau;

tos ledores fortafle euellatur

tione Panuinius
dcfultorijy item

lib. I.

cap.

Ita igitur

XIV.

omni curruum generi

de feptenis fpatijs

& metarum circui-

Mctas equi fingulares (^

Carceribus dato f^no emifft t^

Perro autem circim

iund}:ij

a Circi

eJCVm

DE COL- TRAIANI CAPA

VI-

149

n^m Utere decurrentes^td vltimxm Afetam infine Spin^e pojitxm-^verfus enm Circi
tartem f qti^e in femicyclum dejinebat curftahnt ad quam peruententes 5 circtim

(}(.

',

/pfarn fie^e^antur

reuocahxntur

reuerfque ex alid Circi parte

/Tr^wf in orbem circum

diopcftta^ne ex

vnd

gero de eadem Circenfium ludorum matcria

fuperuacuo
tradit cap.
rerent

vnice inferuirc cogitauerit,

5^

nummis marmoribus
,

( vt

videbimus

tracJ:anti,ira

non

Metam

versics (ixm

fatisfecit,

Bulcnvt

Me-

& primam qux ad Carceres fpedabat,

:

cnim

fic

cum vno tanttim ex Utere decurCircipartem , qua infmicinu/um defne-

deterum equi Carceribus

ad vhimam

&r poftre-

) aflcrta

ad iimpHcem ornatum Circi erectam , opinatus fuerit

XXV.

Wxc

tn tthernm curriculi partem tranfttirent -iprofjihehmtur.

mo ipfis Circorum adhuc relhntibus ruderibus

tam vltimam

versiis hjffenorum o^iiorum fitum

eafdem Aietas decurrentes^ Spinx Circi in tne'

Panuinij opinio optimis authoribus fulcita

B

emijji

vht Met^mfeptenofpatio circumfieciehant

ad
MetJimpro
Carccrihus
recurrehant,
CarcereSf CP*primam
poftam
vt is viBor renuntiaretur qui ante alios feptimum fp.itium confeciffet , Rurfus cap. XXIIX. In
hat-iferehantur

niox alio Circt latere

-,

Cr<tcia,forte plures Adettcfuere

h:

jD

Kom vnamfepteno ctrcuitufieclendam demonjira-

]uoddum feperfecillefruilracredit, paullopoftconcludit, Quorfum i^iInter authores quibus fuam tueri fc_,
tur Met prim^ f ad ornatum Circi ,
pofle cogitationem putauit Bulengerus,primus &: prjEcipuus Homerus contra_,
ipfum aperte retorquetur apud quem Iliad. lib. XXIII. verf 3 6"5. primo curfuscquorum a Nauibus incampum , mox regreflus admareverf. jyj. antequam vltimum hoc fpatium Diomedi vit^oriam adiudicaret defcribitur Virgilius pariter lib. V. verf 1 24, Mctam procul in pelago conilituit , fed vnde cirid

cumfieEiere curfus

',

itautin ipfoportu terminus ad vicloriam confequendam_,

E non vero (iuxta Bulengcrum

appareat. Statius,

etfi

vt

>

corona iam merita potirentur, coni^itutuj

cclfitudine loquendi

plcrumque obfcurior , non tamen_*

obfcurc recurfum ab vltimis Metis ad primas figniiicat Thebaid.

469. vbi

lib.

VI. verC

ait,

iam puluere quarto

Campum
F

ineunt

',

namque campum , cft liberis fpatijs excurrere non autem minuta rotatione , circa eandem Metam currum agitare pra:fcrtim quia vetus Scholiaftes, id
quod Statius fupra vef f 4 5 5 dc circumflexion c MetcC dixerat per h^c verba.^ ,
inire

Ohbquant , tenduntque vias

dimidiato circu/ohoc peiadium fuiflt exponit, vt recurfus poflulat;

per integrum circulum

non

certe

imo per feptem integros orbes , continuato gyro SiG doniusinPanegyr. deLaud. Narb. non nifi ex Panuinij fententia interpretari
poteft

ijs

verbis

Vt Meta viterior remift omnes ;

remift nempe versus aliam Metam citeriorem , non
euidentius iit, ex ijs qux infra fubdit,

circa fe retinuit

hoc4ue_>

/amfexto redituperexplicatOf
hoc

iLAPHAELIS FABRETTI

lyo
hot

eft

reditu ad primas

proximafciue Carceribus Metas

CsEteri fiue Poet,

^

fiueprofaicifcriptores, quos properantcr pro fc Buiengerus adducit, proprra

vim ribiiilatamrepcihmt, &:folum Libanium Declaobijcicmus, in tanta copia negledum , cseteris fbrfan omnibus cla-

ac perfpicua dicendi vi

mat. VII.

ei

quam diximus

riorem in ludicra enim

:

aram,

quam Metam

cqui circenfis Parafito infidentc circa_^

morcm fuum fequutus, non

putaucrat flexione, equus

ibi

feptenam rotationem expleuit, ied inenarrahdi impetu eadem lia remeauit . Rcdundantis igitur opcra: elie videtur, vlterius in hoc morari} mirumque fit, ipfum
omni probabihtate dcilitutum , rem nouam , atque, vttandcm hberius dicam

<,

Quandoquidem omnes ij variorum C*efarunu

nummi a Panuinio feledi pag. ji. ^x ^o.&^i. fexdecim fimul numero, &:
praeterea alij duo Augufli 5^ Caracaha: apud C>ifeh'um Tab. XCVIl. num. 2.
abfurdiflimam promouillc

&

5.

Spinam vfque ad Metas exporredam

gularis equi capace, diftindiam

fimiliter

vel breuiffimo inrcruallo

oftendunt

vix fin- ^
Concordant egregie

D. pag. 18. ht. G. pag. 41.

ac noftrum ex Mufco
lit. L- i. , ahudque Fulginij exiflens, fub cadcm lit. L. i
Barbcrino expofitum,quod examuffim angulfiam fcmita? inccr Spinam 5c Metas, qualem in Circo ad Viam Appiam^videmus, exprefiam habet. Rudera_,
tandcm ipfa Circorum, Bulcngerianam vertigmem condcmnant j in noftro

marmora ab eodem Panujnio

allata pag. 14.

lit.

j,

enim, qucm non omnino tcmpusabfumpfit , prim^ Metse ab initio Spinje vix
XIL pcdibus diftant , quantum nempead cehulam illam fub Metis latitantem

adeundam, vclad Spinam afcendendam fatis efte vidcbatur 6c fpatium ncn-i

maius rehcl:um fuit ad vltimas Metas,vtichnographiaPanuinij pag. j6. lit. C^
patefacitj nofque eftofione fa6a , & Spina rcperta, ( quia a Panuinij tempore
:

terra ibi IV. pedibus excreuerat) certiorcs

nuper

redditi fuimus,fimulque arcol^

Metam U Spinam, Mctje vltra latitudinem Spina; proicdionem y

fcalafque pcr quam ad Spinam alccnfus aperiebatur veftigia, exada dimentione

formam

inter

deprehendimus; dc quibus omnibus

lineationem fubijcimus

Scala

aliam hancpeculiarcm

& diftindam

XXV. Pedum Romanorum fuppofita

dc-

Et qui-

dem ipfa vtriufque Metae adhucufque permancntis forma , inepta fuit qu.-e circum ambiretur non enim rotunda erat,fed angulofa,& notabili circuh fegmcn:

10 deficiens

vt hjc vides.

mm

3maj

TT

Veruiri

DE COL- TRAIANI CAP-

VI-

iji

Veriim reliclis ijs qurc oculis priedifcere potuimus; lihct modo comcdliuis
agcre > & an noftr^ pra^pondcrent, ad sequum lcdtorem prouocare
E t primo , quilham facilc credat , dimidiam Circi partem , Jioc eft integrum

Ia:uum

'

latus

otiofam prorfus remanfiflc,

fi

nuUus inde rccurfus habcri debuit ?

,Dcinde,fiConluIumlcdcm ex iidonio fupra Carcercs Bulcngcrws flatuit cap,

XIV. 5 bene equidcm cgit cum fuis Confulibus tota Circi longitudine a pulucrulcnto fpcdiaculo , 5c proinde omnem eorum vifum efTugientc, fcmotis. Idem
,

dixerim de reliqua fjjcdatorum multitudine,prietcr ecs qui circa vltimas Metas

Vcrfabantur, &: de

locumadMctas

Magiftratibus, quibus cap.XXXil.

ipfis

Murcias ( eafdem cum primis propc Carccres iuxta ipfum cap. XXV. ) fuilfc-^
refcrtjquinetiamdelmperatorc, cuius Podium, magnitudine &c fublimitaie
pnTcipuum , ad primas Metas conllitiflc , in fxpe di(^o Gallieni Circo videmus
C Itcm , fi vidor aiirtgA froxime primam Ad(tam curru defliens in Spinm Circi inji'
liebit f&gradthus (luihufdam in locum pr^emijs dicatum confcendehat ^utpfitmium
acciperet:

petuo

rcticct

&c iudiccs

cap.XXV.,fedaPanuimo, cuiusnomen percap. XIV. pag. ^4. ) parum fane aqui seftimatores

(verbafunt.BuIengcrij

ij

fuffurata lib.

fuiflent,

I.

qui incertis

vit^oribus longinqui prasmia contulifTcnt.

fibi

iam nimis multa aducrsus infir-f

miorem , & ex fe labantem fentcntiam dixiife forte cenfebimur
Ailufitproculdubio ad hanc la^uorfuminCircenfibusinflexionem Virgilius
in ludicro certamine nauahhb, V. vbi poftquam his verfibus Metara conftituit \
Plura adhuc ponderanda remanercnt

iO

Ejl procul
Littora

m pelago faxum

fed

fpumantta. contra

quod tumtdis fuhmerfum tunditur olim

FluBthus

hyherni condunt vhifydera Cori-,

Tranautllojtlet immotat^ue a.ttoUitur vnda,

f-

Campus , O*

apricis flattograttjfima mergis

H\c viridem jieneasfrondenti ex

Conjlituit fgnum nautis pater

Scirent

C^

Menoctem

Metam

'vnde reuerti

lon^os <vhi circumfleCiere curfus

circumflexioncm adlacuam
'^

ilice

fieri

debuiffe

oftendit paullo infra

adiec^a Gisc a^

nauis rcdiorcm oratione

^o tantum mihi dexter ahis f kuc dirige curfum

Littus

rem
commemorat
Serijius vti

ama

tritam

C7*

ibi

Uuas

(Iringat fne palmula cautes

adnotare omifit

fed poftca vbi Poeta

cafum Sergefti

T^amque /urens animi-,dumproram adfaxafuhurget

Jnterior ^fpaticque fuhit Sergeftus ini^uo,

Infelixfaxis in procurrentihus
interior ^ ideji finiferior

Virgilij verfuslib.

explicauit

h<efit

prout rurfus in eandem fententiam ad hos

XI.

Orfilochumfugiens<i

magnum^ue agitata per orhem

E^ludit-igyrointerior^fecpuiturqtiefeq^uentem^

haec

R.APHAELIS FABRETTI

rfz
haec adnotat
lib.

XIV.

[ imerior ] fimjlerior

cap. IV. Seruij

quod male intelledum Turnebo Aducr^

& quidem indigne, rcprchendendi, in caufsa fuit

Maritiniam aliam decurrionem Amorum monftruofis pifcibus infidentium)

tridentibus locoMctarum infixisjatque ad fmirtram pariter currum fle^Sentium,
reprsefcntari vidcmus in marmorc quod in impluuio Matthceiorura afieruatur

codem petita ratione

Ex hoc eodem principio ,
cato condenda
in vita

ficri folita erat

Romuh loquuntur

Plutarchus fua traniluht

hohus Tauro

illa

& Vacca

etiam

aratri circumdudjtio

dc qua Varro

ad la^uam tendebat

IV. Ling. Latin.

Oppida. (

intericre-iaratro

muruw nam
:

& dextcra

murum

confifterct

in

Varro

ait

Vaccam

-i

ex

quo

iuntlis

quia aratrum ad

fcmpcr aratorcm circumagi, ne contra agcndo;

vt cogitanti

dexteram

& Pkitarchus

folTam rclinqucbat

obuium

fit ,

3<:

intrinfeciis

fofia

iini-

ideo

pone

Sf ruius cx Catonis de Origin.

authoritate ita expreliius docet ad Hb. V. >neid. vcrf.y

Tatmitn

fic

vrbe aufpi-

circumagfhant fulcum-,terram thi exfcalpfe-

necefle erac in lieuam

qux in

cQndthant in Latio trufco ritu multa^ tdejt

foffam tocahant , ZS^ introrfum iaStum

ftram partem tcrram euerfam egcrcbat,
rnnt

h"b.

if.Cnndituri Ciuttatcm-y

quis ampliiis dubitct la^uam hic in-

pane cafut felaii^ pat tefuctenchant jiiuam incttruam , njt gleh<cmnes intrinfectis cadetent . Et lit^
tintli
fulco duE^o loca murorum defgnahant f^c Qupd autem hicpro comperto aflumimus de cgeftione terra; in liniftram partem, ^ fulcodextrorfumrehdo, id
telhgi

iungehant

\ )

O*

cinSii ritu

Sahino

idcfl tid

-i

aratri e vetcribus

cx figura

lam fit tam enim

:

nius ex

in

monumcntis dcfumpta pa-

nummo Commodi,qucm excepi-

Chouho deUclig.

Roman. pag. 180.

dcfcripto pcr Lucam Pa:-

Vetcr.

quam in marmore fequcnti

tum poft fuum hbrum de Menfur. &
illa

Ponder.

rcgulaj

fuper qua arator

premens fiiuam defgnat moeniafuko

1:euo latcri fiiuse infigitur

trorsum

fiue finiftrorsum

&; proinde ex
(

quod idem

eadem parte incHnato

eft

vomere m-

allato ) tcrra attolitur

ex Seruio
"
'"
Ratio'^

DE COL- TRAIANI GAP^

i'^

VI-

ij-j

primum vidi apud loanncm Laurcntium LydunC

Philadclphienfem ? nuper Latio donatum ab eruditill'. amico lofcpho de Iuljis>
Rationem vero hulus

&C

iam iam

durum

ritus

Manufcripto apud ipfum, mutilo quamuis, publicam hicem infpc*

ratiojinquam, hxc

eft) /agTzt S^

C,^'^3i^ '^^ijpjv AtsTo, S^,aaXsc<j$

^^M

yvid^ ^o^s^v'; , ms

tione

Vrhist iunQens

'za^inX^lo ret^g

S^ %\eicti roTi

T aurnm

7nf i'm 7yf .Va-j^^gyW 1^^ rso\so}:lc\env^

For-i Boario vhi ,treum

'^l^v rH 'zssS^i)S

Poji atremoniam tn defgna-

Tjero

ad Vrhis partem : quapmafculiexte.

fundationis huius tern^ Vrbis rclatum per

quod diKimus comprobat arque

illuftrat

locus

is

eft

hb.

Tacitum mirc hoc

XIL Annal.

Igitur

ir^

Tauri ftmulachrum afpicimusj quia idgo.nus animalium ara^

tro fuhd;turjfulcus defignand:

:

f^,iv a!^'pva,

cum VaccaycircumdefcripfitmurHm', mafculur^

debsrent terrihiles-ifoeminte vero incolis foe:und<t

Exemplum

retur

lo

sv^v ^hijMc,

^uidem ad agri Urus anneHens -ifxminam

ris ejfe

O^pidi

cceptus-tVt

magnam

Ht^rculis

Aram comple^e*

tnde csrtis fpatijs interieEit laptdes psr ima montis Pal.itini ad Aratn Conjty

mox ad Curias Vcteres-, tum ad Sacellum Lanum Forumasie Komjnum Certum

cnim eft cx fuccclliaa recenfitione primo Bouis a:rei ( quem ex >^gina captum

XXXIV.

quod ad Scptentriones j
AriE Confiiqua: ad Metas Circi deHtuit,ad Occafumj Curiarum Vererum, quas
opus eft Meridicm & Coehum refpcxifle j Sacelh Larium ,quod in fumma V^al
Sacri ad Orientem, rurfufque Fori Romani, quod itidem ab codem feptentrionah Utere quo Boarium , progrelIionemadfmift".,n fub Palatino indicataral
iri
Ita propemodum colhijitur cx hac Sard gemmjC apud me fcalptura ; in
qua , aratrum in Iseuam parrefcrt Pl.nius iib.

cap. II, j fiue Fori Boarij

tem,{iniftroque pede prefTum)

Vacca demifsa ceruice fmiftrorfum , Taurus elata frontc

fuperbus extcrius,fugo adadi,
aracor galeatus

dus

ipfum

& cnfe

accin-

Komuium

bem condcntem
nonminus, quam

Vr-

elegantcr

euidenter

exprimere credimus

itaque infitus fcrme

CumL,
fit

ani-

mantibus hic motus,vt nuper

oftendimus , haud mirum eft >

:'3xinrJ

c^remoniasEtrufcorumhanc
legcm in quahbet rJtuaH circuitione, naturse fimilem induxifTe.,
,
In ea autem conuerfione, qua adorantes totum corpus
circumagebant,aliud
obtinuine viri dcdi ftatuerunt > fcilicct
*vt

ex Valcrio Flacco

lib.

VJII.

dextrum ^ertantur

Argon.

in

orhem

Facit locus Plauti in Curcul.

"

'^

ha.

I.

Sc,

vbi,

I.

RAPHAELIS FABRETTI

15-4

Phoedromodicenti?

ybi-)

^0 me
lepide Palinurus re/pondct
<

Si Deos falufas

-.

.
.

ii Phitarchus in Carail.

circumi^eret

Hoc

t%fcrtcim

mfcio ^

>

dextromrfum
loquutus

Ic<ec

tarnen in

genfeo

cHtn

t 'vt

fji

moris

Rmaniyfe ad dextrnm

Umm fecijfa Galii religiofus credunt

Vt ait Plmius

XXIiX. cap. il. fcd id leuiter attigiiie fuffecerit> vti extra noftram fegetem.
Tot iraque conlknti ritu ad Iseuam circuitioneS) eleuant meo quidem iudicio

lib.

obferuatione.il illam Turnebi Aduerfar. lib. V. cap. VIII. iterumtjue

cap.

quam

vit.

Barthius in Thebaid. Stat.

0^ luciuum

Kirchmannus,

ex eo repctierunt

VI. verf.

lib.

2.

1 5.

&

Sahnafius

in finiftrum

XIIX

lib.

ac nuperrime

orhem

(j^uod vifaujla

enim ollendimus, nedum in infaulbs , fed in auf^icatillirnis c^remonijs, hoc idcm ipfum, veluti ex communi lege lultrationum , feruatum fuilfe , Ft quatenus id cx ipib Statio deduci videtur , dum, vt luBus aholea-

tUr-,

mox

res

Sat

dextro^yro equites fuos redire fingit

ineptis adieBtontbus

de quibus hunc

-,

Statij

agnofcimus

funebribus ludis habeatur

Homeri

manifcfte repugnet

cum Barthio in

(IJjSmyrn.Ti

aut Virgilij

Vnde etiam ov

prooe-

tanquam ad l^uam,

rarioque potidima funelli,

cuitus, ex noltris obferuatis

Cl

nihil tale in

aliquam ex

ibi

librum haud temere culpateximius

cenfor lulius Scaliger, $^ 'vltraloquemiam Papinianam,vt

mio eiufdem libri ioquar cum

Viri L\idouici dcla Cerda traditionem fupplebimus

qui ad

cir-

Ttctp^^ui

V- Virg.

iib,

70. in foia Circenfi df ciarlione , morem hunc obtinuiiie decernit

Nec inanis elt obferuado , circuitionem iibm , fiue lultrationem in aperto

verf.

fieri,

Romani

quia

'fhc-iKi')?

Tcdvfctc

Duplicia

vt ait Plutarchus in QlkkII. Ker,

eft ijs

fuifle

etiam Suouetaunlia colligitur , maiora iiquidem

MAIORIBVS

ahirnahbus
rofentit,

&ex

VIII. aduerteratque etiam BrilTonius dc

Rami

fic di^iia,

tanquam

dcntibus viclimis

hoc

f iebant; vtreprehcnib Scalige-

Formuhs

iib.

IV. cap.

13.&J anteiltos,
Commcntarios Turnebus adnotauerJt* Pofteriora^,

integris

quidem

Porcello,

minora

& perfedjE erant :tatis, non vero qua; maioribus

Tullio dillinguit Guthcrius de Vet, lur, Pontif.

in RullianosPetri

Ec

LVSTRVM* MISSVM-' SVQVETAVRI-

etiamfi laclentcs elient, procurari

indubie rcferenda ad ea qua; maioribus hoi^ijs

iam adoleucrant,

qu.^

tv^ x^M^/u^^^^

6v vTtaiQ^fAiTToi^v^^fexpiatiottrsplanfomnesfuhdiopera^unt,

Deprimisloquiturlapis Vrfmus

LIBVS"

Rom. V.

lib, I. fol.

ac bene mafculis

Agno fc

V^itulorcddita,

fcd tenellis

habemus

tamen

& la-

ex Catonc, qui

ikiilorum formulam concipit ioco iamallato,fequentibus verbis; Mars Patit

teprecor qucefque
ergOf

agrum

itlfes 'volens prcpitius

ferram

^Vifos muifofqrie ,

prohipejfs

T>am falutem

fundumjue meum

viduertatem

defcndas

taque gradire

wihi-i dorno -ifamiLctque no(ir,e-,

Solitaurilia circumcigi tujjif

'vajlitudineuiqiiet calamitates

auerruncefque

vtiqiiie

tufruges ^frumenta

Z't

quoius

rei 6

tu morbos

intemperantiafqtii
,

lineta

heneque euenirefnasy palioresy pecuaqHe falua feruaffis

'vtrgul-

duifqnc

ho-

mhtudinetnque mihiydomuiyfamtlt<eju,enoJir<i* Hartimce rerum

ergo

DE COL- TRAIANI CAPA.

(f^o fnndi

>

terr^t aerique mei (uftrandi

lu^rijne/aciendi ero ^ficuti dixi

y^^numy Vitulumque

f 7ninus tn omnes

ejio

tihi illnc

/fvno

nominare metat Aiartem-, neque

litahis tfic

f quid tihi in ilhjce Solitauriithus laBentihus

lihus piacnlo

ma[ie

immolandis

ergo 7nixBe hifce Sclitaurilihus

ft

15-5-

Item cultrofacito ftruem-, Grfertutn vti adfiet

ihi Porcum immoUhis , Jgnuvi , l^itulumme fc oporteC^ eiufaue rei

hifce Solitaurihhus laEtentthui eflo

Inde ohmoueto-,

VI-

verha concipito

neque fatisfaBum

duohufue duhitaueris ^fc verha

Porco nequefatisfiElum ef

Porcopiaculo

te hoc

Fellus in verb. Ofima. ihi,proprimis fpolijs

pro tertijSy ^gno ptdlice facra feri dehere

conctpito

Bouem

mox

efl-^

Mars

Pater

his Solitauri-

Mars

Pater

qubd

Mcminit etiam corum

^profecundis

Solitauriiihus

capita legis adducit hjs verhis^fcuius

aujpicio claffeprccinEiii opimafpolia capiuntur louiferetrio darier oporteat^C^Bouem

c^dito

C loluent

qui

cc fccunda fpolia in Adartis aratn in campo Solitaurilia

ccepit <eris

cddito

tertiajpolia lano

ex are dato huic^dis

per

qux

explicatur locus Plutarchi in Marcello

quicquam

fummatim rcm

appilUtione dicuntur

nec de lano Quirino

non defunt

tionemprimorum ffecundorum
D

^irino Jgntim marem c^dito^centum qui coeperit

nec de louc Feretrio

explicat, fed

&

iuffffe iprima loui

affes

ccc.fecunda

qui

ita perftringit

Spolia h^c opimapeculiari

T^umam

in Commentarijs

c^edito

tertia

affes pr^mium
,

ck'

^irino facra

(latutffe

efe

Legem tamen hanc

obfoletis verbis

>

referentihus ^prim/t

de qua

conceptam, ex Vrfino

Quci cepet

precinBa opeima fpoiia capiumtor

aeris ccc. darier oporteto

/ouei Fedetrio^Bouem

Secundafpolia in du Aixrtis afim-y cn do campo Suouetawiiia vtra voiet

luei

cepct-) aeris cc,

durier oporteto

Tertia fpolia lano Quirino

to,

men-

protuUt Lipfius
Qrtctiis aufp:cio ciafe

':

alias,

tertiorumque opimorum fpoliorumfecife perhtheant

Plutarchusdubiefcribit, veteribus
ita

aut dc qualitate hoftiarurrij

qui Pompilium

aitera Alarti

cc. tertia c,

<TJtra

Ccedito

Jcnon marem

cedito

^oius aufpicio capta , Dis piacoiom dato

Ordinemin madandis vidimis eumdem

^hiei cepet aeris

efTe

qualcm

in

darier oporte-

Columna

obferua-

mus,didtus Catonis locusconfirmat, vhi Porcum immolahis-, Jgnum-iV itulumque

'

fc

oportet

nec non in

hac enim

ferie

perpetuo

fe

fequuntur,Sc hic,& in Arcu Conftantinij

Gruterum pag. CXVI. ^. ac inmarmore relato

per ChouUumfol. CCXLI. Quamuis enim in aUo vdium SanClacruciorunu >
inuerfo ordine, Taurus prope aram , mox Aries , dein Verres fequatur
Hoc
tamen marmor (adinirandi fane operis,vt reHqua eiufdem cau^dij ) nil mirum,
quod a noftris obferuatis in aliquibus difcordet: quia facrum fk a Pontifice_,
minori , & proinde coronato , adftante exercitus Duce , tibia ac lyra a fosminis
pulfatur, nullus adeft Popa qui vidimas madet , nec Sacerdotum , autLiticinum, ac Tubicinum chorus qui pompam ducat ; ita vt prarparationem quandampotius, quam Solitauriliarite inftruda exhibere, dicendumftt.
Sic etiam ordo ille ma6:andarum vidimarum apud Virgilium lib. V. iEneid.
bafi dcfcripta pcr

cedit quinas
'

de more bidentes

Tot^ue

RAPHAELIS FABRETTI

r^

Totquefues-, lotidem ni^rantes ter^a iiiuencos

ad \\xc

Suouctaurilia non

Turnebo Aduerf. lib. XIV cap*

feralc demonftratur , neque numero 5 neque

pertinct, (quidquid

IV. placuerit J facrificium enim

ibi

vidiraarum qualitate , aut colore , cum Jhoc noftro congruens

Et certe non deeft ratio pro bac quam cernimus vidimarum ordinatione_..
Varro ctenim lib. II. cap. IV. de Re Ruft. j^h Suillopecore immolandi tmituin
j)rimumfumptum -idiCene tradit 5 quin imo, &: ipfam immolationis vocem_.

srxca deriuatione a Sue ctymon duxiffe . Susgrtece dicitur vg , olim 6Jt(5 , ^ i/lo
'verho dicius , (luod dicitur Bvm , quod efl immolare . Idem Poetico argumento
profequitur Ouidius Metamorph.

lib,

XV.
prima putatur

Hofiiit Sus meruijfe mori

Euertit

vbi infr^

.,

que Tiobis

rojlro

quia femina pcindo

facrifici)

vidimarum madandarum ^ proutquae-

fericm gradatim exponere videtur

Quidmeruifis Oues , piacidum pecus

Tiatum homines , pleno

Alollia qud nohis

Pr^hetis

^fpetnque interceperit anni,

aliarum etiam huius

yr ilior elt

au^efertis

irefira

irtque tuendos

m vhere neHar t

njelamina^ lanas

quam morte iuuatis

animalfne fraude doloquty

vitaaue ma^ts

^luidmtruere Boues,

/*

Innocuum , fmpiex , natum

toierare lahores ?

Immemor eji demum t necfrtigum munere dicnus ,

^ui potuit , curui dempto modo pondere aratri ,
Rurtcoiai/t maBare fuum , qiti trita iahore
Jlia , quihus toties durum renouauerat aruutit ,
Tot dederat
quaf crga animal

meffes-ipercujjit collafecuri

humano generi maxime

pro.ficuum>

& ruralis operis fociurtL*

commiferatio, Domitiani innocuum adhuc a csdibus animumira mouit, vt

cdido, eiufdem immolationem vctarepropofucrit, teftante Suetonio ineius
Vita cap. IX. Inter initia , vfque adeo ah omni c^de ahhorrehat , Tjr ahfente adhuc

quam c<e(ttgens eji epulata iuuencis ^edine Bouei immoiarentur

Nec putemus cxaggerationem & inui-

patre , recordatus Virgiiij njerfum , Impta

cere dejlinauerit,

diam quandam Ouidij

Boues aratorios defcripferit eos , qui

Tauri , & agricultur^ expertcs immolabantur . Minime enim compertum eft
Romanos non nifi Tauros cx bubulo pecore in facris adhibuifie , cum Gr.^ecos
exprefse Boues operarios quandoquc alfumpfilTe conllet ex Paufania lib. IX.
vcrbis

ineflfe,

quafi

Apollini pr^terea Poiio Tauros oiim immolahant Thehani:

iamfoilemnitas
dierunt

(^

horafacrifcij fvrgeret

(^

aiiquando^ctim infiaret

hi qui mijftfuerant ad

Taurum non

atque ita qui fprt^ aderat ex curru aiternm 'Boum Deo immolant

re-

di^ ah eo

tempore Boues quifaciendis operihus funt definati,putant ejfe facrificandos . Simile

quifl a Lindijs faditatum , immolato cum execrationibus Boue aratorio , ori-

gine

rei relata

tradit Philoilratus in

Imag.

lib. II,

cap.

XXIV. Thaodamas
Jvlarti

<

DE COL- rRAIANI CAPMaiti etiam

taiis

aathoritatibus liquet

tione recenHta
tirifas non

men
in

efl

tam maiora quam minora apud Romanosjcxpra^ci;

Ji^ec adijcit

f potiatur

15-7

^r cx alio Liuij Joco lib. VIII. vbi Decij patris idetto-

Telofuper quod fians Conful precatus

Martt Suoueta.u.rilthus ptaculum feri

eji

iin

Martem Syluanum

vltimis inuocari

Aduerf

Iib.

quendi formulse

ne Alarti Syluino
uani, fed May-tis

id

vt puto

hoilempO"

DilHnguit

Gruterus in notis ad infcriptionem iam didiam Fulu. Vrfini

Jiifcc

tus

fieri foJita

VI-

ta

CXXIII.
ex Turncbo mutua-

fol.

XV. cap. XI V. quod profe*flo aduerfatur ipfius Catonis loqui fupra cap, LXXXIII, vbi de eo fenfit clare in inuocatio:

infylua.
Patris-,

vota nuncupanda

ediflerit

Iiic

quater conftantilTime meminit

vero

Non

non Martis Sylveretur quidem

ipfum Martem Patrem vltorem , armis

fpolijfque inclytum, vri eum nummi reprefcntant) quos cumulat Clioulius fol.
1 7 1. ad diclam infcriptioncm Fratrum Arualium SylumuTK appellare,eumque
credere, cuius aarorum tutelafMt (Jr peconim
liceat tamcn authoritatem, cseteroqui apud me magnam,IurifconfuIti & Critici exacliflimi, non fequi: inqu^

Man.

GutJierius de lur.

cap. IV.

lib. I.

co potiirimum

quod locum Plauti in Trucul. Ad.

fuit tedcpol Mars meo iratus patri 5

l<lam Oues

iliius

haud

ad fuam fententiam detorquet

longe al^funta Lupisy

qui fane

III. Sc. I.

non Martem rufticum

prote(5^oremj

Ouium,fcd Martem Quirinum Luporum tutelarem ac patronum,exprimere videtur. ConftatenimhocanimalelTein tuteja Martis, vt aitScruius adlib. I,
./tneid. quapropter Martius a Virgilio lib. IX. verf. 566. & Martialis ab Horatio lib. I. Carm. Od. XVIL verf 9. Lupus appcllatur. locum autem in fecundo

Mureto

Plauti verfu, vt a doif^iflimo

explicare

non

erit

fuperfluum

inteiligit

XV. hic
ad Oues , ideft ad XX.

rcfertur Var. Leci,

fiquidem alludi

lib.

IX. cap.

mnas , quas Strabax ad emendas Oues a patre acceperat, &: ad Lupas , merctri;|ces ncmpe , a quibus Oues, fiuc pecunia pelTumdanda , non longe aberant
Dixi , apud Romanosi quia Gr^eci Hcet eafdem viifiimas vna mav^aflfe confueucrint vt cx Homcro Odys. XL verf. 130. iam probauij non tamen Marti,
,

quodfciam, eos vnquam Solitaurilibus litalTc lcgitur ; &: ibi Vlifles iubetura
Tirefia Neptuno Regi Sacrum facere prout >(culapium in Titane Sicyonia:
monte, Tauro-y Jgno-,(s* Sue^ cultum memorat Paufanias in Corinthiacis
Quin etiam fuam Trittyan , quam SolitauriIibu$ xquiparauimus , varijs vidtimis Cyxcx ipfi inftruxerunt j ita cnim ait Euftathius ad dii^um Odyirea: lo:

Clirn,

IV^'^

sAe^^oy
)<^

TwV eK "^iuv

i^yoi

(^

loixvm JvaU

OT' w

C^cccov

7r5/3a.'TV

r,x.cl7t^'ii

Tr:ttya dicitur antiquis

duxriifn
ris

Ouium

Jrietts

&

Juaiow

x,'

'O^^ Tag

^itJJo, Xiyi^^i

oTJ J^ilo ^rlxcdi'

jc^c?

x,'

tciJ^^

)c,

(^oo<;

Sciendum

tt Spicharmus

"^irlvxu

ci

E7:f)(ct^^(^

t)

3"^^

qiiod tale facrifcium

aut Bouis Capr<t Otiis

TauriK pariterquc Etymologicum Magnurn

voiv d^csivcAiV ^'sssLVTuv

u';

qui Trittydnjocahant ex trilus aftinmlih-sfcrum

njnius Bouis

chideAriete Tauro

>,

^xXa^oig

fcuf
aut Ver^
,

poft relatam Callima-

Verre fententiam, fubdit iVf' ^trjv c^ Cocay arycav

'^i&uuv ylHrus autem ex Bohtts Capris O^^uihusmafcultSy

trifn"

RAPHAELIS FABR,ETTI

15-8

triennihus omnilus

In hoc quoqiie Grsecaa llomana fupcrftitione difcordauit

Plutarchus

licet

Romdnos <}uam maximcGr<tcorum ceremonias imitari folitos ^

luflrale fempcr hoc facrificium, Martique proprie dicatum extititj

in Marcell. dicat

quod poilris,
ilHs , aiijs quoque Dijs fadum fiuc ad grates cxfoluendas vtapud Homerum
Neptuno , & fi libetaddere ctiam apud Theocritum , qui modica diucrfitate_,
Priapo , fi voti compos fiat , tres vidimas vouet Epig. IV.
,

fncrifcaho enim Ifttiencam

iam

dicli

cauda

hirfutum Hircum

( 5^

Jgnum quem habeofahularium

hinc forfan Dionyfio crroris

fiue

ad vinculum foederis

&

PaxfaBa\_c\im Lyfimacho]C7*
c<efsfwclus fancircttir , Porco , Tauro ,

iuramenti, vt apudPlutarchum in Pyrrho

unum lacum njt kofpjs

5^ Demollcnem in Orat. Aduerf. Ariftocr. Deinde non 'vulgare
j^riete adducifs
alinuod ifiratnentum dare cogiiur , ( qui nempe de cxde agit ) fcd cjuale nemo in

conuentum

in

eji

O^Tauri

njllarealia, JtirotyCXtaKs fuperfrufa Porci^Jrieti<'i

Kcl^zLi^^ti

x^iV

jc,'

x^' '(g.x)^'^ j

quo

g-as

cafu, veteri rehgione fancitum fuit

tojv TP/aiwv

ne tah vidima

homines vefcercntur, tefte Paufania in Ehac. Prior. hb. V. fiuedenique ifi_^

heroicum cultum , vt ex Diodoro Hb. i V, AUncctius jBoris F> Herculi amicus ,
Tauro , Stie , 0* Jriete tancjuam Heroi immolatis , heroicos ci cultus , quotannis in
Qpuntiorum Ciuitate cheundos , infituit qucd idem facrificij genus apud Paufaniam inCorinthdib lI.inTritane Sicyonia^ monte^iculapio tributum legimus,
Trfed Jlexamr Aiachaons Jefculapij fliogeniths-)in Sicyoniam profeEtust in Tita:

Tannm

ne Jefculapij

chrum

nulla

fiCerunt

cfi

erexit -idcinfia

Jt

in cedis parie confiitutHm

Coronidis ejuod extat Itgneum fimula-^

njerum ihi Deo ipfiTauro

etiam Hcrculi

oum

facrificium

cJT*

Sue

eam colunt Heroico

prmioque inca:ptum, 5: poft tributos

Coronidem ipjam in Alincruce tranfprtant

cnim cuku vtrumque

Jgno

ihiqiie

iEfculapio diuinos honores, ex introduifia confuetudine re-

t^ntunu
Luftratio vero exercitus apud
bitur a Liuio initio libri

Caput medt
adUuam^vi^ponitur

ef

tale

tnos erat

Macedones

XL. forte lu^randi

Ccinis pr^cif^e

fi

eam

fcire defideras, ita defcri-

exercitus lenit tempus\cuius folUmne

&priorpars ad dexteram cum

exti^-, poflerio?

Inter hanc diuifam hofiam cop!<e armatiC traducuntur &cc*

lufrationis facroperacio

exercitum decurrere

, (SJ*

diuifas hifariam duas

adfmulachrum pu^n^: affiniquadam fuperilitione cum hac,

cuius teilis eil idem Paufanias hb IH- Corinthiac. Cxterum quod Methanisfutn
maximc admiratus , idipfum quocjue fcriham
Ventus Africus cum in germinantes
Flante
it>i 'vitcs ex finii Saronico tncidit
corrumpit
, gemmas earum ohortS fccitate

ficiesconcurrc-re-i

itAque ventG

ho.c

,gallumgaUinaceum

contrarium nitentes difcerpunt

partes

ilias difvffas

ad

alas

hahentem otnnino candidas

eu-tn 'vero

le:tm cum redeunt

duo viri in

'vnde excurrerant

terraohruunt:atque hoc quidem aduersus Jfricum excogitarunt,

Qjtem Curtiui hh-

X. cap. iX. num.

1 1>

eandem Macedopic,i

exercitus luilra^

tionem

DE COL- TRAIANI CAPi

quem locum

tiortem refert; ad

VI-

ij-p

Frqnshemius commentator, menfcm

lo:

dicmrollemneminciiGat, hoceft VIII. menfis Xanthici,

quem

5^

Aprilifcrme

l-tfpoiidcreputanr.

Aruscoronari
Sic Vaicrius

folitas

Haccus

frequentiflime reperitur

prsefertim

apud Poetasi

lib. III.

iy ftimnuts fyondentihus intulit Aris ^

lihxwtque djpcs

Propertius

lib. III.

Elog. IX-

/nde coro natas

Horatius

IIII.

Carm. Od.

'vhi

thure piaueris /^rds

Jra

II.

VinBa
nexis ornat^ torquihus

l
!

Ex

caflis

^erhents

Georg. pendentia propric hsec ab Aris

Si Virgilius IIIl.

'

ferta dcfcribens

ar<e

autem irridendo commemorat TcrtuHianus de Coron, Mihti

Sacerdotes eorum coronantur^.
ipfe deniquefores , ipfe Ar-e O* hollice-, ipjt tninijlri
& ita propemodum Arse omnes huius Columnte, ( fi primam feptimse paginaj
cxcipias ) XIL numero > fua fronde circumquaquc adornantur . In prima autem 5 quse corona audata reperitur , coronse defetftus ( cum ipfa cefpititia appanoftratibus

&

9 reat

&c ita ftatui potucrit per ea quse cap. IV.

minco , viuoque > vt

Poetse vocant

attuUmus

ex fuperimpofito gra-

cefpite fuppleri valuit

cio adnotauit Seruius ad illud Virgiiij ^neid.Xil-

&

Dijs

vt de IJmili fag-ifiJ .

commumhus

Arasgra-.

Piineas-,pQr hjcc WQnhoL^Romani enim morisfuitcefpitem Ar^ifuperimpcnere, (p*ita

facrifcare
catur-)
i

Gramineas autem-j

cuigramtn

cruore procreatur

eji

Vnde etiam perpctuus

Quamuis autem
itaut vciuti

facrift"

exhumam

Aras

mirum dc inufitarum quoddam ,

immolari-i relata rei origine

nufquam

in

^ Marti

resagiturt

omnefque ad facrificium adftantcs coromarmoribus , 6c fupra aliatus Tertulliani locus con-

Sacerdotes ipfos

Chmiihus
gerunt

hello

Virgilij imitator Siiius lib.IV.

njndis jiatuit focialihus

natos vidcamus vbique in

,

0* de

confccratum-^quodfecundilm Plin in TSlatur. Hift,

Gramineas

fiirmet

ideo fjuia

hoc marmore Traianus

,
,

tradiderit

Apollodorus

vel Camillus

vt bene in hoc vetcrcs typos correxerunt

ftne tthijs

illi

(Sf*

coronis in

Paro

Bibliot. iib. III,

miniftrans, coronarru

conftatque ex facrificio

M.

quod in marmore Capitolino vifitur ad latus

dextcrum impluuij vnde kAx lumen accipiunt , & cx alio nuptiaii in Tempio
D- Laurcntij cxtra muros,reccnfitis in Admir. llom. Antiq.Vcftig. fol.XXXV.
&: LXXII. An quia ilie , maximo Pontificatu infignitus , luftrali & jca6a,'^T;xci.
fronde minimc vt caeteri indigebat j prout etiamin facrificio Septimij Seueri
(
Aureiij adftante pariter Camiiio

Tateredextro Arcus Argentariorum obferuatur) hic, innocenti adhuc (ttate,

idcm puritatem prxfefercbat

moribus

alter,

eos

metuebant

illud

ncque

alter cx dignitate

iti-

cx impoilutis adhuq

Sapphonis reiatum ab Athen.

lib,

XV.

[ immortales j auerfantur coronam qui non hahent .

An

RAPMAELIS FABRETTI

x69

'An quia laurcam

vti

fupplicem induere Imperatorem, tanquam Dijs

Diuum futurum, minime

ditorum adulatione> parem, moxque

facrificulos decebat

erant enimfupplir.es coronai-ij

apuS

ueteres

>

cx (uS-

vtcasteros

Vt ait Tertullia.

nusdlib.de Cor.Milit.pluribufqueprobat Pafchalius de Coron.lib.IV.cap.XlI.'

Diuerfum quid ex Suctonio in Vita G ilb^ cap. XVIII. colligi videturj lUum

Imperatorem firaulque Pontificem Maximum coronatum facrificafle, vt

fcilicet

idcm Fafchal,

hiEC verba

Iib.

IV. cap.XIlI. intellexit, Ohferuatum

rijsfao ifcanti coronam de capite excidi/fe,aufpicanti pullos euolajfe

efi

Kd* lanua-

Sed ne

noftris

rnonumentis Suetonij authoritas aduerfetur j ipfius verba non ::d Galbam > fed
alium facr)f:cij , & aufpicij pro eo cspti adminiflrum , refcrenda erunt. Tam_,

cnim mmcri Saccrdoti in facnncic pro Galba perpetrato, qu3m ei qui in aufpicium adhibttur ( 6^' quidem alium veluti focium adhiberi probat Cicero de Nat.
Peor. lib. i. cap. XVil. ) fmiftrum omen fadum , infortunium Galbxporten-

cum Icquentia per Suetoniuin enarrata olknta, cx fa(Soquamuis altcrius Galbam ipfum minarentur , Ahptionis dte neque miiites
allocuturo calirenfem fclkm de morepcftam fro trihunali , ohlitis minifiris > iT in

dcre poterit

prxfertim
,

curuhm peruerse ccllocatam

videatur an is eiTc deberet
F.t poftquam in Camilli mentioncm incidimus
patrimus S<: matiimus ( id qucd expofitores nolbi non tetigerunt ) Et fane patrimum 5<: matrimum eile debuilk, fatis apud authores probari credo ; nam licet
Feftus de folo Flaminis Diahs Camillo memincric , dum dixit Flaminlus Cdmillus piicr dicehatur in^enuus patrimes fy* matrtmes qut f Umini Dtali ad Sa
Sevatst

-i

ctifciapr<tmin:[lrahat

amiqui enim minijlros Camillos

diceh.mt'.

tamen quod

patrem & matrem fuperftitcm haberc-

^eberent, tradit Gyraldus de Dijs Gent. Syntag. XVII. fol. $00. defumpfitquc
profedo ex Dionylro lib. II. qui generice loqui videtur j vt ctiam loquitur Fc-

quicumque pueri Flaminum

^us ')dum

miniftri

Flaminicas indiikin^trtcdfeupalliolonjtisik', cjuod confciunt 'Vir^ines

ingenu^-,cmes

patrima ac matrim^e: S4

therius dc Vet. lur. Pontif.

lib. II.

ominis erat, pueros eiufmodi

XXXVII. legimus
fiUQs

&

lulius

cap.

XIU.

csetcris

abfolute dcfinit lacobus

fol. 2.12.

etiam

Fauftum cnim

facris afliftere

& boni

,vt inLiuiolib.

patrimes omnes matrimefque ad id facrijicium adhihitos

Obfcquens de Prodig.

cap.

LV.

in

Stlyliinisin Infuld Cimolid

nes

X.
^

facrifcatum per

Qujn

&

Grseci

Ex

(Cimolus, ex Cycladibus vna apud Straboneni_.

XXX. ittgenuos patrimos

ipfi

eandem fententiam , vcr-

bifquc parium diuerfis narrat; atque aliam expiationemfubiungit cap.

lib.

Gu-

procurandarum quarundam religionumcaujfdt decem inge"

deccm uirgines

quod

ita pariter

tit*

matrimos

totidemquc

'virgi'

in fuis (acris hancpraerogatiuamagnouerunt, cunij

Daphnophorijs vnoquoque anno in Apollinis honorem cclebrari (o\\i\s puer

patrimus zfp matrirms prajfideret , ex Proclo apud Photium Cod. CCXXXIX.
-,

&i:iniimili expiatione

jue

apud Macrob. Saturn.

lib. I.

cap. VI. pueris ingenuis item-

fid t9* ''virginihus patrimis matrimifijue pronunciantthus carmen',

vti etiam in Ludis Megalenfibus Cic. in Orat^ dc Hatufp, Rcipon. nos admonet
likrtiniS',

-,

DE COL- TR.AIANI CAP- Vr\

f Ludius conlijiit aut Tihicen repente conticuit aut puer ille patrimus (S^ maquam fempcr a noflris Camillis geftari
trimus f terram
( mallem acerram
vidcmus) aut tenfam aut lorum amift-i aut f Aedilis 'verho aut fmpulo aherrA'
jin

161

itemquc in ludis focularibus Zo(imus

nity iudi nonfuntrttefaSlif

vbi

lib. II.

coium pompamfuserecenfct, Dietertioin Apollinis Aede PaUtma^t temouem

illuRres pueri cum totidem 'virginihus-i omnes ijtrinqueflorentes-) hoc ej} qui amhospa'
rentes fuperftites hahent-ihymnos ^paeanesgreca romana^lue lirtgu.x f<tf,id quod
iftis CatuUi verbis in Carmine SvTculari > feu Epigr. XXXII. continetur

Dian< fumus infde

PuelU& pueri integri

Vt intellexifle

Turnebum video

men indidum reperio

:

lib,

XIV. Aducrf.

in depulfione public^

Vlpij Syllani fententia apud

furif qua mund:

qua ftnSit

Vopifcum
-i

qua

cap. VIII.

imminentis calamitatis

vt exhac

in Aurelian. Agite ig^tur Pontifces^

njefitt animifqite facris

afcendite ^fuhfellia laureata. confiituite

Hifce etiam car-

veterams manthus

commodi

quk

Templum

Ithros euoluite

fata^

Keipuhlic^t qu<efunt iCterna, perquirite , patrimis matrimifque pueris carmen indictte j nos fumptumfacris 5 nos

apparatum facrifcij

nos agrts amharualia indicemus

quoque affumpti fuerunt in dedicatione Templi Augufti per Caligulam, dc

qua ita Diolib. LIX. Deinde Caius hahitu triumphaliTemplum Augufi dedicauitt nohtlifimis pueris patrimis quorum njterque parens fuperfes efet , cum talibus

Ifti
>

etiamitrgimhus hymnumcanentihus

pariterque in reftitutione Capitolij per

Viteliianosmilitespridem incenfiapud Tacitum Hiftor.

Vefales

qus &

ipfse

non nifi

lib.

IV. dein Virgines

patrimse ac matrimse capiebantur ex Gellio lib.I,

yaqud

cap. XII. Noii. Attic. ) cumpueris puelltfque patrimis ?natrimifque

-

fontihus amnihufque hauftaperluere

de quo Gruterus

fol. cxxi.

augendam

Scin. alio luftrali facro

riuis

&

tratrum Arualium

PVERIS- PATRIMIS* ET* MA-

prouteconprofanis omnibus abu:

infamiam , ille qui facris perinde ac

lebatur Heliogabalus , bene ominatos hofce pro vi(2:imis feJegit , ita dicente__,
decoris per
[Lampridio , c^dit
humanas hofiias , leElis ad hoc pnerts nohtlihus
omnem Italiam patrimis ac matrimis Ifti denique ad nuptiarum follemnia ^dhitra ad

rei

&

&

bebantur ex hoc

Fefti

fragmento

lib.

XVI. Patrimi

& matrimi

pueri pnetextati

nuhtntem deducunt^ 'vnus qui facem pr^fert ex f^ina alha-^quia mUu nuhehant^
duo qui tenent nuhentem : quos cofdemfeliciffimos Seruium appellafle conftatad
tres

IV.vfneid. verf 157. fequcntibus vcrbis [^fulferetgnes J Varro dicit, aqua

0*igne mariti vxores accipiehant: inde O* hodie Qrfaces prtelttcent-, ts^ aquapetita

lib,

per feltctfimum puerum

^

vel aliquampuellam de purofonte-i interefl

nuptijs-,

de

qua

nuhentibus folehant pedes lauari,

Non

agnouit certe lediflimorum

dum Camillum

in

Vidimarium

conuertit ad

Thefauri, vbi rurfus auc^arium adijcit,

tum ibi

reifte

nummum VIII.

OifeliuS)

Tab. CXI.

Popam in Tibicinem aflumens

atque ex Ouidio ac

nummis

fui

Id tan-

vidimas indiffevelmalleo percuti folitas:quod ex Columna quoque com-

adnotat

rcnter vel fecuri 5

horum puerorum dignitatcm

probat

proba-

RAPHAELIS FABRETTI

i6z

& quidcm in eodem Suouetaurilis facrificij gcnerej nam primum ^

fecundum num. 80. & 87. fccuri, tcrtium num. 6j. malleo perficiuntur

probatur

namque de duobus
iuuencis a iafone ApoUini Embafio in cxpeditionis Argonauticse liminc mafadum fuilTe indicat
tlatis 3 ApoUonius Ijb. I. verf. 43-5

iNee profedo licentcr

nx^gy

fed a Graecis

S^'cl'9fo@' cLvJi

AfjcaT' ^'sTe ^Lo

Xa-XKg/w

7rAs'x.

iccLtoi

more

deriuato

ita

m^odv dvs^eijciTo yuj^

fr^ctrvv elvyivct

?cov|/5i$

K^ctTS^v; S^sxe^cs Tsvovicig

autcm ad iuuencos
jiccinB:ifunt Anc^eus magnanimus Herculefque y
Videlicet hic quidem claud medium caput fecundum frontem
////

Percujjit

j4ncaus

qui repentinus

ihi collapfus

affxus

eji

terra

latam ceruicemferiens

ijero alterius

Aerea, bipenni-) lalidos difcidit tendines

pluribufque comprobat Euerardus Feithius

ingeniofus Antiq. Homer.

lib.

I.

cap.

author fane inter paucos dodus^c

^

X.

Eft paritcr notatu dignum, e tribus Sohtauriliorii vi(5timis,Taurum &c Verrem

fuas gerere fafcias , feu fcrta ex frondibus , Arietem vero femper incoronatum!

procederc

tollas

enim per me

licer a

nouis typis fertum fecundi

facrificij fol.

XXXII. quod , prout alia multa , falso irrepfit ) vtquc aliquamj non fub dogmatica aflertione , ( id quod in alijs non ferimus ) fed fceptic^ haefitatione caufam
demus ; ea effe poteft , vel quia tanquam prima &: antiquior vidima , &: a qua
arjc fuam denominationem mutuatSE fuerunt, ( vt voluit Ifidorus Origin. lib. I.
cap. I. ) pras cajtpris , abfque tenijs , feu luftralibus herbis appareret ; imo ipfc-,
ad luftrationem peragendam valuerit , vt olim circumlato in murorum Tana-

ambitu Ariete,Mercurium pcftem dcpuliflc Graeci fabulati funtjqui propterea6^ ibi, &: inCarnafio faltu Mercurio K^io<po^co templum &c fignum ere-,
grae

xcrunt , vt rcfert Paufanias in Meffcn. de figno ,

& de templo

in Bocotic. Vel'

ctiam quia id pra:rogatiu2E aflecutus efle potcrat , vti fuprcmo ex vanis illis numinibus , atquc hominum diuumque patri loui, facer 5 quapropter in nummo
TREBONII apud Goltzium fol. CLXXXIL hinc luppiter , inde ara atque

apud Choulium pag. XLVIIL > idem luppiter Arieti

infidens ; in alio eiufdem Ca'faris apud Occonem pag. CCXXXIX. Arics cum
capitc louis fupra dorfum cernitur . Non enim Aries ideo loui gratus , vt qui c
amatorijs ipfius furtis inferuierit , prout Cycnus & Taurus fed vcl tanquanaJ
Aries

in alio Hadriani

fymbolum

imperantis

Toy^^eiav imperare
lib.

&

&

principahs natur^

Kflov

defumptum Odyf L

cum apud

Heroafeu Principem

IL cap. XI(. atque in Etyrrioiogetico

ccrte

vcrf,

dc

vetuftiores GraECos

Artemidorc

fignificet, vt in

Suida obferuarc

licet

ex

Homerq

H.
AXki-

DE COL- TRAIANI CAP-

Vi-

1^3

^lanoe Impcrator omnium pr^Jiantifjfims pcrulorum >

in-.b CM Ucris veteris telbmenti paginis vt probat Magius III. Mifcellan. eap. I.'
vnde in alio nummo Domitiani Caefaris luucntutis Pnncipis , Aries cffigiatur:
vel tanquam ipfius Diuinitatis vclamen, id enim Jmoun apud ygyptios (ignifiC2t,tciie Plutarcho, & lamblicho . Vt proindc mirer dcriuationem illam Amnionis, a nominc paitoris cjui templum loui dcdicauit, vt vult Paufanias lib.I V".
,

vel ab arena aWA'-;> gr.rce vocaia

vcrbo

Bimmo)

adiiersus politi

loquentem,

ditjone

mum, inualuifle
na appcllatus
touis

ejje

deriia,

Celf

cum pleri(^ue

porro

(j^uod nos

vccuitatum

, (jT*

CT*

qui

fiue Fefti

&

initio libri de Ifide

apud

j4fgyptios

Ammon dicimuSf

Manethos Sehenni'
H^cateus autem Ah-

a.t-^

alijs

dominus atquefapientiay quatenus ingenersnionem

fol.

Amoun

nummus Antinoi HeCLXXVII. quem vtHadrianus Diuunu

hucque etiam

eumdem Choulium

ollcndcrct,

ncmcn

O* orari Amoun dicentihus it prodatfey

lamblichus autem lib. de Myft. Aegypt. opijex-imqmt>

vtrttatis e[l

jicoypti.i Iingua vocatur

apud

in_,

ex popularium tra-

frogrediem occultam latentium rationum potentiam traducit in lucem

rois

fit

cum alter alterum locat , ejfe enim rocumprincipem Deorum eundem cum vniuerfoputent-y itpote

O* confpiciendum praheat^
)

exifliment -ypeculiAre

occultationem indkat fgnijicari

ohfcuruin ijp ahfonditum vocart ah

intellcctus

authorem

Verba Plutarchi fub

producl vocabuto

hnc verho inuicem lui Ae^yptios

ceniinuocatiuam

aur Nigidij

ac alium penitiore

fucrit lib. V. contra

AmouH ,

ta ra 'voce

& limati iudicij

Agvptiorum phiiofophia inltrutfliOicum etiam fuo ,4igyptio nomine Atimus ab Origene indigc-

6c Ofir. funt hacc

fiue ea Seruij

fortaife refpexit
,

HPOA vocatum, ( quod idem in grGccis nummis ,30 Diuus

Arie-

Symbolo affccit.
Cumc]ue diucrfimodc Vcrres modo fafcia , modo fcrto herbarum vel frondium prxcingatur , vii etiam alibi nempe in Hortis Matth^Bijs, Taurum non_,
tis

infula vr hic

vno

lur

dorfuale

fcd ferto inftruCtum obferuauimus

vcl altcro

modo

probatur

Quod

nam

locus
alhi

jf;vy///^-f/f;,accipi

pomparum

ille

Trcbellij PoIIionis in Gallieno

'Bmes cornihus auro iugatis

Adco

vt

CoiuiTina

cft

ad dcbitam proporiionem

dorfualihus fericeis d'fcoIorthut

prout

inlcuiptum

6:

5<:

follemne

Salmafiusin Notis ad Capitol. in

piftor asquauit

fimpiicitatem, fublato

feu Vittatas fuiUe

dum tripJo latius >

illud hic Sc alibi reddidit

iciimas fcu coronatas

S:

aut facrificale fcrtum, PalTeratius ad cqui-

duccndummonemus non enim ahud magis

V

&

fatis

Procefftrunt etiam al-

nomen hoc dorfualist quod proprium

D. Vcr. pag. CI V. Et quidem fagulo pxne

in

non

id forfan

ts^

potcftdc facrificio perado (vt pauilo fupradixerat j nou5

nos fcu bubulos fagulosreiecerit

quam prout

numerum 79,

vt adnotatur ad

ftatuunt ad dcfignandam fafciam

vero id ornamenti genus

.,

tnnfecus centeni

nifi

capropter indiffcrens vide-

appcllandum vcniat, quodcjue cdcifericeum , dfcolor pratextatum-)

purptirixm inlimcQ hahen^

ipccic

viciimas ornafTe

omni phrygio opere ,

peculiare ex antiquis
,

nos tamen
re-

habemus,

promifcuc vtrumquc accipien-

do

RAPHAELIS FABRETTI

1^4
do

enirn ViY^iVms^iJcIatum

ita

auro-, 'uittifque

iuuenaimf ex quo Ouid.

lib.

XV*

^lctamorpbf
'

.:

:;

Viti^imn Ube carens

Sijinur ante aras

Tertullianus vbt lupra

& prcejianti/fimafurma.

vittis prtefignis

tpp ar^ &*

hojlt<e

C^

aii.ro ;

coronantnr

Plinius lib.XVI- cap.XIV,

Deorum honort [ coronas j [acnficantes fumpfere-i 'ViEiimis ilmnl coronatis j

Lucianus de Sacrif. lam lero quum immolant coronatam pecudem^ quoe multo ante
ne quam ex his maEient quas njetat rchgw j ad
fit ne ad facra Irpitimd explorarnnt ,
foiiea

aram adducunt
vocata ertapud

',

CP

g-Bcpn<po^oi |3x5j ojacca

Lvcophronem

infulataffmc

njittata-,Yt

CsLntQms

vertit>

3x7. quiaad vic^jmam

in Caffandra verf.

defti-

ImoyCjuodvti in hoftijs, ita quoque in Sacerdotibus 3c miniftris,

vittx iftjE amphores, & noftris Diaconorum ftolis pcrrimiles,coronarum vicem
iuppkrcnt, obferuatur in Arcu Argentariorum in ForoBoario, &intabult
naraerat,

eiiis hiiiftra (

CX.X>

qusE idem fcrme ac dextra reprcfcnrat

fummis

Xill. ncc fecus inquattuor

relata per

ChouHum

fol.

tiguris lateris externi occidentalis,

itemque in alio -marmore in impluuio celebratarum Aedium Mattha^iorurru

'oniine fjpremo iateris orientalis, atque in imagine I. AVRF-LII' QX^IiNTI
iaciiiicantij), ^quam Dillertationi Secundse Opufculi mei de Aq. &: Aqisd.
num- 198. infemi Hoc tamcn vitt^ genus nil communc habct cum alijs in.

fulis aut lemnifcis

eoronis annecti

folitis

qureque appendicis loco coronis ex

frondibus acccdcbant, vt maioris dignitatis argumento eftent, iuxta explica-

tionem Seru'j adlib. V. Aeneidt vcrf. 2.70. &c de quibus loci Poetarum per
Pafchaliumdc Coron. lib, iV, cap.XlII. addudli intelligi debcnt nufquanij
enimcoronas llnuil&: ftolas (fic ad diftinclionem vocareliceat j in marmoribus
vidifte contu^if 5 itaut dc fua fententia id commentum fuiftePanuinium arbiVtatrer, vbiin Schemate Tri'umphi, facricolas itadupliciter ornatos inducit
mur igitur vcl fafcia , vel infula , vel tcenia , vel vitta , latinis vcre nominibus
jciiCto cui magis arridet dorfuali , quod iam mihi
:

clet

fiahulum merum

Promifcue item alpergillos vcl ex frondibus

tempore confpicitur

vel ex fetis adhibuifle,

vt expreflius patet in tertia luftratione

bini Sacerdotes compofiti procedunt

eodem

numeri 263. vbi

prout in noftris fupplicationibus mos in-

ualuit, finiftraquc vasaquse luftraHs, proutdextra afpsrgillos tenent

rurfus fiueexolea, fiue ex lauro indiftinde vfurpatum credidcrim

Thalium
quamuis

Seruius ad illud Virgih) hb, VI. y\encid.

Spargens rore leui

(^

rMnofclicis oliu-^

commentetur ex Donati opinione, S<

oliuam pro lauro

Ouidium

lib.

ejfepcfitamj,

nam

quadam de Augufti

lauro narratiuncula,

CGmmtiniier laurus adhtbehatur

Quiil

etfi

apud

IV, Faftor. dicatur

V trgaaue rorales launa mift aquas-j

arque

lib,

V.
i^di pt hiitc Imrus

laurofparguntur ah W<i,

Por^

DE COL- TRAIANI CAPA

Porphvi ius

i^j-

& Tjheocritus Idil. XXIV.

Nympharum,

in antro

VI-

0"^ '6h^'fctiv<lv sg-s/u-^^iov eiC^^Qsg vS^oo^

Ramo
adh(.ic

I
!

olcam

'vtrenti cliu^

Virgili anam rctinent

frigidiufculis vt

pne

vfnvj

^aturnal. Sermon, cap.

proprictate

Bo^Wov

ducitur;

&

I. )

g^e^poivov fc^^v

Suidas

etformant

erc vt
lib.II.

contraria dicere cogant

cft

quod

XI. cap.

lib.

vt

ex ipsa grammatica

XI V. Domitianus

facra

vnde
fadu-

oliu^ pe/ianscorortam-) in

aitdici KxoiSiV',

ideftramum oliu^

num. 77. efl:o ex luto, nonex

luculentcr ad rem congerit Rubenius Eicdlor.

Vt(^ue ea (\ux

GaAXov

memoriam

Imo

communiter ,

vertitur

III.

& antonomallicoJs accipiemus

VII. de Vit. Apollon. cap.

lib.

In priftina; frugalitatis

ll

ncc adco Grammaticis defcrcndum

ihallum pro ramo olcagino

apud Philoftratum
,

plurimumanimaduerhonibus, Poetam nullis mach proquamfcris 0- facrifcalil>u< 'volfis^y ( vt dc eo Macrobius ait lib. Ilf.

iliis

rus

coronatam infper^ite puram aquam

patcra

cap.IV. breuitatisgratia pra^tcrmittamus

authoritate Appukij, qui poft

nc vfum poftcriorum aliud induxilfe dubitctur ) contenti

crimus^qui in Apolog. ait, eadem paupert.Js etiam Popuio Rowano Imperium a

hsc tempora

fcripfit (

trimordio fundauit

que

pr.

eo in

hodiemum

Dijs immortali[;us fmpulo

CJT*

catino

f^ili facr;fcat\ communi cum Athenienfibus fimplicitate, apudquos miniftri facrorum, (nimis fortc in hoc morofi
patellam, quod non ex vrbanis figli)
nis, fed longe adportata elTet, ex antiquis

fregerunt

ita

locum Athenxi

moribus

autem

Interpretes nortros

Iiaurcam induxiflent? qualem Virgilius Aneid.

gi

etiam

vtilitate_J

lib.

errafifc

putauerim

VII. ab Ilioneo Latino Re-.

dono datam memorat

IIoc pater

fiue cxtero ritu

ita

Anchfe^ aurc lihthxt ad

aras

enim Macedones auro $c argento libabant

Plutarcho in Vita L. Aemilij Paulli

pluribusalijsfequutus, qui
git

ic cx reip.

lib.IV. p^g* 137 egregie interprctaturPalmerius-

in luis Exercit. pJg. 497 Miniis

fiue

Poetica imitatione

vt probatur cx

Homerum

vt ia^

xenium eiufmodi ab Alcinoo Viylfi oblatum

fin-

Odyli. 0. verf 43 o.
Kotj o(

eyu

To'<^'

a'A^a@

X^vcsoV-i o<po' s/u^f%v

StteVi^ti

Atque

ov

ego

Aurenm y

^slc/^cj)

ei

hoc

Pro

facrificas

fz^K^^^eg

^sfjiVnf^',

tl/U.a.'^'

^ainx

A(/t' a.WQi(jiv rs ^otoiVy

memor

meum pulchrum pr ebeho

,

diebus omnihus

louiqne-y alijfque Dijs

forfan vcrnaculum noracn accetta dcriuari potuit

candum

oncloyij)

dicamuscum Fcftofecurim ipfam fequentis numeri

, ^ncas fuifle , ac peculiari nominc acieres vocatas
( vnde__,

fcnca igitur patera

80. alifque

e/xov

poculum

vt mei

Lihetdcmi fu>e
*

& ex co metallo

licet

ad

fe-

tia

etiam poft fcrrum inucntum , folius vetuftatis grajiuxtaca qucede antiquorum armis fupra Cap. IV. adnotauimus : atque in

his

maxime facris i quihus

ineptiori

Ins 'voUbant

rctcntas

deltnire aiiquos

vtMacrobius percurrit

lib.

aut deuouere

aut denique exi^ere mor-

V.Saturn. cap. XlX.

vbi

exemplum
&ra-

RAPHAELIS FABRETTI

\66

^ rationcm aftcrt, cur in magicis facris & dcuotionibus herbas maleficas ad Lunam

mos efiet

SEncis falcibus feeare

libro de Italia

hxc verba adducit,

II.

conderentur irbes folitcs

cultros

Seruius ad Virgil.

lib.I.

demum Carminij

Vritis

itaque&Tufcos

veteris authoris in
<eneo 'vomere njti

cum

'*|

O* tn Sahinisex are
vt Flaminem Dialem tondi foHtum , ait

in Tageticis eorutn f.icris inuenio

quihus Sacerdctes tonderentur

ac

Notum

Acncid. verf 448.

id fuiffe

vidco eruditiflimo

Ciacono , qui iub num. 64. ? fccurim, qua vidima erat fcrienda, 2Eneam fuifle-.
quod fecurim Lidoris, quadratje &peculiaris
diciti in eotamen lapfusfuit
formx, pro ea qunm Popa ad facrificia geftabat num* 7 ^- incogitans accepit.
Pari , imo longe maiori luxu , aureum, (iue vt minus argentcum defcribunt
caniftrum num. 6s>' quod attcniius infp'ciendo, eil enim vifu i:ici\h cum in ima
Columna iaccat, cretaccumquadrulumdijudicauimuscum mola falsa fuperim-

propcmodum

po(;ta, huius

[iguraE

Nec

info-

forma aut materies, cnm fpeciahtcr

lens elih;rc

U fiuiihbusquadruiis

in ficrificijs far in caniftris

infcrri

folitum cx antiquo

a-uum

teftetur

Dionyf us

quadram

more vfque ad

dicto

lib. II.

eft,

cibi vcl

apponuntur vel dilfecantur

E6 demum

& notum

pro infirumento fuper quo

aiioqui

fuurrL,

fumi

latine

excreuit fumpi:uolitas

hxc

facrificalis

apud Neotericum , vt

tab.

XXIII* Columnae Antoninian.t, aramillam pHcatilem, ("cui fimilem exere_j

antiquo vidimus in Ivluf^co F.quit/s loannis Lrancifci Gualdi Arimmenfis ) aurcam quoquc , fiue argenteam , nefcio quo tradente , proponat j cclehantur entm
reii^icnes ^vt cum Liuio ficloquar lib. III.) pie ma^h t qudm ma^nifii.e apud
KomAnos

Arics item
diicuntur;

.V

Verrcs nullo adfiiringuntur vinculo, fed folutia Vi*ftimarijs ad=

Vidimarijs, inquam, pcdibus,

non genibus

vt eos infulse ad nunio

187. contra veteres tabulas, & veritatem ipfam pictor imaginatus eft)iter
emetienttbus : & itaquidem adduci, non autem trahidebuilTe, pluribus oftcndit
Brififonius de Formul. lib. i. fol. 14. Neque huicdiif^oaduerfaiur, Taurunij

plerumque loro rcuindium cerni j lorumquc pariterhabuilfe Taurum illum,qui

apud Suetonium cap. y^Wilh fecuris iBu conflernatus^ rupto vinculoj effidutn Galh^ inuaftt ^elatifue pedihus
fiftat

6c

uis Choulius qui fol.

buit,

nam fufficit quod fponte fc

apprehcnfus idum expecftet co pado

totum cruore perfudit

manibus non loro

dido Arcu Argentariorum vtroque

ad aram

quo in

Taurum

CCXXXIII. marmor

ficiat capiftratum

laxo

latcre intcriori confpicitur

latcris hcui, vt fupra

tamen fune

Ibiigitur, hinc Tauri loro tradi proccdunt

prehenli

prcpricquc

aris

quam-

diximus, cxhi-

quodin idem rcciderct

indc ijdem manibus tantum ap,

admoti

ExpeBant tnanum
Ceruice prona

Ex eodcm Arcu animaduertendum eft^tempore quo vidtima percutitur, fafcjam

quam

<

DE COL- TRAIANI CAP-

VI-

i6j

k qiiam in jpompa geftabat eiauferrij ncfunere, vtputo, pollueretur. Et fic

quoque vittis fcrtifque fuis carentes vidima? iam madatic in Columna exhi-

bentur num.23 7'& *4J- tangitquc hanc rationem Appianus

narrat,

MeruUm apice depofto

nefasfuerit

&:

LX. ViBima
tor

lenas

Scytharum moribus

fihi incidijfe

([uod

vbi

Flawinem npicatum mori

Herodotus

id rcccptum tradit

ipfaprimorthus implicitapedtbus fflitur

lib.I. E'<aq)yA.

lib.

cuius a tergo flans

IV.

cap.'

immoU-

pecudem ferit J eci<^te concidente , Deum inuocat cui

deinde circumdat Uqueutn collo , tum inieBo bacuh circumducit ,

amota inprimis infula

ilUm maUat j
hojiiamque franguUt , 0

incenfo ine

non

'votis

nuncupatis, nonfumptis lihamen-

'ffd vhi pecudem ftranguUuity eique pellem detraxit) ad coquendumfe conttertit>

Talcs autcm vittas,fcu tajnias, lancas potiusjquam fcriccas, prae iam dida frugatis

litatc fuifle, facihus

mihi perfuadeojcum prsefertim legam apud

Ouidm

III.Faft..

'

Unea 'vittafocos /
graecam efle vocem dicit, Uneum

Decidit antefacros

& Feftus qui t^nias

rio interpretctur

vt

& infuUs Sacerdotum 8i hoftiarum

Infulas atque vittas indiftint^e

capitis

ornamentum ex Ver-

Unea vocat fUmenta

nec propric forfan accepimus

fed torrente

authorum, qui vtramque vocem promifcue afl^umunt, abripi paflifumus.

Differcntiam tamen a Seruio ad lib. V. verf. 269, & iterumad VII. ineid.
verf 34 1. & demum ad lib. X. verf. 470. primum definitam , perquam libenter cum Pafchalio de Coron, Hb. IV. cap.XXII. agnofcimus; quin imo non vulgari , fcd f lido argumento comprobarc accingimur , ex hifcc duabus nempcJ
VirginumVeftahum
imaginibus; inquibus

ea quaj capu

pr2cingit,m/i<i crit^
illae

vero

qu

flui-

tant, t/>/rfdicentur;

enim , fimulque vittas ornamcn*

infulas

,'

to Veftahbus fuifle
oftendit nobis

Pru-

Symmach. a vcrf. 1085.

Interea , dum torta 'vagos ligat infuU crines ,

dcntius lib.II. contra

Fatalefque adoletprunas innupta Sacerdos 9

Fertur per medias

TiUnto
Jmputat

vt puhlica pompa , pUteas

infidens molli ifeque ore reteEio

attonitte

Virgo expeBahilis Vrhi

Inde ad confejfum caueapudor almus , O* expers

Sanguinis itpietas
Congreffus

hominum vifura cruentos

mortefquet

SpeUatura facris

& vulnera

ocults ifedet ilU

tjendita pafti

lerendis

Vittarum infgnis phaUris ^fruituraue Unifis .

&bre-

RAPHAELIS FABRETTI

1^8
?^ breuiflime

Diuo Ambrofio memorantur infuU

earundetru

'vittati capitis

Virginum
quidem , nec caraauro contra , ex Mufeo
Eminentiflimi D. Cardinalis de Garpineo habuimus . Bellicise effigies serese

Ambo hsc

cimelia

rarifllma

lamells infculpta magnitudini

illa

fui

omnino refpondet j

autographi

infcriptio

cam perfpicua eft BELLICIAE MODLSTE VIRGINI VESTALI.

Aliam onyche gemma expreflam, indicato hoc eius magnitudinis
circa

modulo, in maius auximus, quo magis confpicua

perextans

prout &c

VESTALIS

literae

quas

ita

Icgo

candidiflimi funt coloris

>

foret

vultus fu-

NERATIA VIRGO

cetera fului ac pellucidi

Elegantiam ac nouitatem prioris

riceperiti, vt illam cuiuis rariori

nummo

tanti feccrunt viri rei

Pertinacis

numma-

Pefcennij,

Othonis anteponendam putent , habita prsefertim ratione viridis illius nitoris ( vulgo patinam dicunt ) quem ex antiquitateJ
<3uxit . De arte qua cufa eft , dubitatur adhuc , an fcilicet obtufioribus fcalpelatquc adeo

iis,

ipfius

pice fubdita, malleolo exprefla

(it

jan vero ab

edypo grauioribus malleis ex

aucrsaparteplumbeammaflam impcllentibus , eaque

mam afiumpferit Quidquid autem de hoc lit; patet
.

ellc

fi

modo

vera

efl

obferuatio illorum

publica vigente fuam facicm

nummo

cauitates implente, for-

eamoperis

vetuftifllmi

qui negant licuiflepriuaio alicui

re_.

enim certe vnus

plurefue nummi percuti potuiflent, ni mos iam didus obftitiflet quod vtinarn
^ hodie vigeret , in tanta obfcurorum 5^ mechanicorum hominum licentia,j
qui fua numifmata cum magnifice raendacibus titulis pafTim euulgantj vt quorum nomina ijs ipfis quibus conuiuunt ignota funt pofleris prjcpofkra gloriola fucum faciant
Ex ijs , inquam , non folum vittarum & infularum difcriexprimere.

Facilius

men ad

Seruij

mentem

patetj vittafque ita ad infulas fe habere, vti lemnifcos

ad

corollas, de quibus ita Feflus, lemnifci,ideft fafcioU coloria dependentes ex coronis;

Verum etiam nonnulla alia de VirgmumVefhfium cultu fupplenda & emendanda iudicamus Inter quje primo deducimus , vfitatum & quotidianum Veftaliu
cultum nullum admififfe velamenti vel fuffibuli geflamen j &propterea fiquse
.

ted:o capite Veflalium imagines oftenduntur

bum Gutherium de Veteri lur. Pont.

Veftalem

penum

Vefi:^

vt in

defcripta

lib.I.

gemma

cap.

Rafcafij per laco-

XXIX.

mgredientem defcribent , ex hac lege

pag.

17.

;;

ills,

in Sacrario Deas

HOC^ PRAETER- VIRGINES- VESTALES- ET- S ACERDOTEM- PVBIICOM- INTROIRE- NEFAS- ESTO- IS- CVMINTROIERIT S VFFIBVLVM* HABETO vet generatim Veftalem facriOpcconfius

fcripta

ficantem

quo adu
foeminis omnibus erat
,

in

nihil in Veflialibus
,

in facrificando caput obtegere, vt colligitur ex his ver-

bis Varronis dc Ling. Lat. lib. IV.

foemin<e cumfaciunt

nouum aut pecuhare, quia commune g

capita velant

Rica

dritu

quod Romano

poftea crcfcerc permiferinf

facnjicium'

Dubitat quoque Lipfius de Veft.

cap. XII. an Vcflales,crimen olim in ingreflu attoflim,

fum

ritu

quam

& Vefi:aL!

& capiliari arbori fufpen-

quieilionera cimelia

h^c nofba

per-

foluuntj

DE COL- TRAIANI CAPquidem

fbluunt, in quibus nulli

JA

ornatus IhtuJe

quam in

69

crines a tergo ^' in ceruiccs dilFuri

Syntagmatis adducit

finc

VI, (

vt Lipfio

vittarum cx infula dcpen-

dentium,nonitemcapillorum,apcrteimpofuit) fed vere coma attonfa,

aftri<3:a , tto tX x.oyum , (juod c<*iere cft , fic dida , confpicitur
Monile tandcm illud , quod collum ftatuaj a Lipfio defcripts circumdat , 5c
bullam quandam antepedusfuftinet, Virginis Veftalis Maximas infignc pra;cipuum, nec ccetcris commune, fuerit j infcriptio ctenim ftatu.^ fubdita , COE-

'

J.IAE

CONCORDIAE VIRGINI VESTALI MAXIMAE ftatuam con-

locatam teftatur

'

lum

Necprastereundumeft, in Neratia,intim^illius circacol-

tunicae veftigia

carbafinam fQrtaflc veftem defignarc, dequa Lipfius ex

Dionyfio & Valerio meminit.

Infignem modo , &: Interpretibus

dlfferentix rationem

inodo aperto

noftris

enudeare conabor

facrificet,

intadam , nefcio an incognitam-.,

cur Traianus

modo

capite operto

mutata etiam vefte, quar nunc ad pedes demifla

nunc

ad genua reduda apparetj id quoddiftinguendo non difiiculteraffequemur.

Nam quo ad habitum cum facra facere poliet tam vti Pontifex
\

pcrator, vtpatetex Lamprid. inScuero,

ctret

ffed loco Ponfificis

habitu Pontificali

Qua

i<

Miximi , p

quam vti Im-

a.ccepit prdtextcim ettcim cutn fAcrafA-^

Imperatoris

follemniora Solitauriliorunnuj

& quotidiano exequutus eft.

folemni, ca^tera, Imperatorio

fubdam , eliminandam prorfus efle correiiionem, verius corruptionem marmoris Arcus Conlkntini foI.XIX, inter Admir.
Roman. Antiq. , repofitionis fcilicet in charta cius quod in anaglypho deeft ,
capitis nempc ipfius Traiani in Sueouctaurili facrificantis j nam poftquam id
dicendi occafione oblata

aulifuerunt, debuiflentfaltem Imperatorem capite, prout hic, velato nobis

reddere,ne &impofturiB,&cseremoniarumfimuI ignorationis crimine , vno

codemque tempore notarentur Eaigitur, vt mox dicebam, quajMarti,vu

vni ex duodccim Maioribus

capite

fieri

Seledis,

& Confentibus

par erat , ex pr^cepto Helcni Vatis,

Dijs facra fiebant

^neam

eam rationem

,
"-v.

ignei

m honore Deorum

1'

fy omina turhet l
vero Indigctibus, Semonibus, atqueHcroibus
Hofliltsfacies occurrat

.'b

medioxu*
mis ac tcrrcltribus , detedo capite peragi debcbant , vt Plutarchus nos admonet in Qujcf. Rer. Roman. uum. XI. Vndc conijccrc haud male poflumus ,
j^Traianum Herculi fuo , cui prxcipue gra?co ritu , hoc eft , aperto capite , facra_^
qUv^E

i^r

7^e qua interftcros

apud

Purpureo njeUre comai adopertui amiciu

vbi fubdit

velato

ita inftruentis

Virgiliumlib.IIL

'

primum Romx ab Euandro fada,

refcrt

me

veluti Dijs

iib. I.

cx co Briftonius

ipfum immoIafTe

Videbar
id egrcgie probare pofle ex nuper memorato Conftantini Arcu, rem-

prout ex Cornelio Balbo , confirmat

ctiam

Dionyfius

quc ipfam acu

uata veftc ,

tetigifle,

tali

paclo

dum Traianum ibi

& capite velaro

>

non
numina

confpicio

Marti ac Dian^e

5c

quae

Pontificali, fedpri-

inter

duodecim

ca:-

"

leftii

RAPHAELIS FABPvETTI

170

numerantur

Icftia

tc fol.

pperantcm

XXXI. Attamen

tegumcnto , imo

fgl,

XXlX.

& XXX,

Hcrcult Vefo ihtev5to capi-A

& hic non folum, intolerando iam abufu ^Traianum^

& capite ipfo carentem

vidimus

qual^m hic

vcfitatis ama-.

onv
toribusproponimus*,

LcQniscaputpro Vrfo

fecl

tn-,pkrgatoret/i terrai-nf?ii gentiHtn domitoremy vt

voeat, pro Vertumuo fuppofitum

rclido

&Herculem iuliratoyefn Ot^

eum Appulcijs in Apologia

quidem

in Hilula

pendcnte

ruralis

cgnditionis indicio

ipfi^us

Ne hoc
mo idum

tamen omnino malc

pacro noucrcam procane, cui pri-

cedat, (vt de

direxcrat ,faxo inipctcntcm Phirarclius aHcubi iocatur) transfcra-V

mus prodigiofam hanc

interprctationcmlacrificjj Hcrculei

ad veriorera^,

dicam ctiam, acceptiorem gratia nouitatis Vcrtumni cultum Imprimis autem

ferio admonendi funt ij qui ftudio huiuicemodi dant operam , vt bona f de_,
agant , nec marmora , vt alij fuperiori f^culo numifmata , adulterent ficri
enim potei^ , vt pofteri credant , id quod reuern tempore ipfius fcriptionis defi

git, poftca cxcidilTc

hincque inexplicabilcs oriantur

imponi fmunt

-qui facile fibi

controuerlix

tric.-c ,

omnino faciei^
quamcumque iibuerit

Scite igitur nulla

Vcrrumnus effingitur, vt explicctur , illum in

folitum vt enim ipfemet de fe ait apud Propertium

noftcr

-Verti

O^portunameiieji cunBi^ naturiifi^u^^is

~iVi'
X3f;ir,>uw
'-

in cjitamrumciucvoles

&cum inerudiciij,B

Eleg.

II.

hb. IV,
'"
'

if

ijerte^i decofiis (rQ%

-.r^u

feu

DE COL- TRAIANI CAPformafque apte fngetur in omnes

,

Stipes

Acemus eram yproperanti /ala

Ante
Vrfi caput

neccflum

pro collo rudem truncum repofitum iudico, vt veteris ciuiHemJ

cultus memoria renouareturj de quo idem Propertius>

etiam

Venumni

171

dc co dicit XIV. Metamorph.

ftu vt Ouidius

Id^co

VI-

dol-.tus

J^umam grateipauper in l^rhe

Deus

pro quo Leoninum nobis ruppofitum fuit,

eft hic reftituere

labantur , qu<E

ol;

quia

cuntraritatem

fi

tamquam

ea annnalia

vt ait Seruius ad

nedum

coiuin muneribus, vt Porcaquxobeilfrugibus

II.

Dijs gratiora inimo-

Georg.

Cereri,

quod Ouidius venuftillime exprefleratlib.

Prima Ceres auid^gtuifa ejl fanguine Porc^ ,

Vitibus, Libero

i^ltafuas

mefita

c<ede nocentis

T^amfata lerenouo

opes

congru't, fed

580. oberant
Caper qui obeft

veril

&
I.

Faftor.

teneris laHentiafuccis

Eruta-,fetigerComperitoreSui!,

Sus dederat poenas , exemplo

territus huius

Palmite dehueras ahjitnuijfe caper

^emfpe^ans aliquii
Talia

dentes in

njtte

non tacito verha dolore

prementem ,
dedtt

Rode Caper 'vitem i tamen hinc cnm ftahis adaramy

In tua quod fpargi cornuapofjft , erit
.

V erba fides fequitur

noxatthi dehttus hojiis

Spargitur affufo cornua Bacche mero

qui etiam inferius

lib.

IV. fimili de caufsa apud Carfcolanos ritum immolandi

Vulpes in Cercahbus vigui(fe

teftatur;

Vtque luat pcenas ,genus hoc Cerealihus ardet ,

Quoque modo fegetes perdtdit ipfa perit
Vrfus vti omniuorum animal , ac terreftiibus frugibus

^i

?ta

fimulque arborum

quos fcandit , inferens vaftitatem j gratiilima Vertumno vi(2:ima exiEtvlterius, fi quid pr.c vetuftare corrofum Si informe in incertoforet,'

foetibus
ftit:

enim venationcs cum facrificijs componamusj vt Aper folij XXV. Diamc fol. XIX. appenditur ; Leonis foli
XXVIi. animantium bellicofiirimi exuuium , Marti bellipotenti fol. XXX
Sicquoque Vrfus fol. XXVL AGGKESSVS, DETERRITVS , STRATVS , Vcrtumnoftatuetur, vt&ipfe fabulamagat, 6c Leo duplicem , indccoramque pcrfonam non inducat , Caprina rurf us , prout videtur , peUis ( diphtcram vocant j qua & a finiftro humero pube tenus contegitur , quam.quc^'
pomis rcfertam cadem manu fubftentatj indumentum proprium exhibet eorum , quj ia ruftico opere morantur , vt ex veteribus Comicis coliigitur 5 omnigcnaniquc hanc fruduum copiam bene exprimunt Ouidij carmina, ipfiuS
nominc ( diiTimuiato tamen vctuIcC vultu ) ad Pomonam direda :

iliud

coniedura non

leui coarguitur

Si

qute tihi

poma coluntur

Pri^

iLAPHAELIS FABRETTI

J7Z
Ac

Ptimis hahet ? Utaque tenet tua tnunera dextraj 0-5 oh zuihmO

poftrcmc) , corons ab agrclH viro fibi impofita: prxcipims honor , non ?%

jnanibusfolijs,prout
Reddidit

flrtifcis

manus ,fed/ine fenfu

^texfruftibus, ac pomis compa(^am credere potius iicet,eo pado, quo Propertius ab agricolis cx primis mfertorum arbofum produdtionibus oblatanx.
;jnonftrat^

.:

Injttor htcfoluitpcmota vota coron^

-..:

,1- ;-,

^uumprfuSf muito jiipite -imiU tuht

iam tandem sd Traianum Herculi facrificantem refpicientes quod ipfe Hcrcu*
ac
lis cultui maxirne deditus fuerit , ^bunde eruitur ex varijs inlcriptionibus
nurnifmatibus , quse recenfere , occafione oblata , operas pretium duco t primo lcftorem admonitum velim 5 infcriptionem illam per Neotericum relatam IV. in ordine VICTORIAE AVG* inqua Hercules jpfeTraianus vocatur, Grutcropag. CIIL 5, valde fufped:.am haberi j nobisetiamlufpccnorem,
^

',

quiaNeoterius

dicit

eam

extare in ruinis

VVarhel,hoc

tazius vero multis parafangis hinc hinc procul repertam

ni ruinas
ftant,

fi

prope Pontis veiHgia

Ortelio credimus

Vipij; Traiana:

eft

ait

(ju^a Vlpia odto dierum

nempe apud Sor-

militari itineredi-

Et quia infuper ad labefaciandam ipfius iidem

fi

meretur inconcinnitas conceptionis) accedit enunciatio Gherard Mer-

quam

icatoris,non vulgaris Geograghi, qui infua Tranfiluanise tabula

f.'i,

XCIX.

aliud quid, fortafTe vcro proprius accedens, depromitj eos fcilicet vcriiculos
fuifle a militibus

llomanis decantatos

Xrai-anum > vel Hercuiem vocatum

funt haec

Tutiora igitur

vei eius

monumcnta

numini addi^ium

fuiiie

per qua?

apparet

In hortis Carpeniibus fub ftemmate Traiani Herculcs clauam dex-

tera, Leonis exuuias finiftra gercn-s, i fub ea mfcriptio

IMP*CAESARI'

NERVAE. FILIO- NEIiVAE^TRAlANO- AVG-GERMANICO- DACICO- PONT^ MAX^ TRIB- PQT- VIlTl- IMP-lTn COS- VPIVI-

CCXLVII. i, vnde corrigemus \t) tranfitu errorem Eoifiardi qui

Cpnfulatum 111 cum Trib, Pot, IX. inconuenicntern , in hoc lapide le^
Grut.

fol.

rDEO* HERCVLI*
PROv SALVTE' DIVI- TRAIANl. AVGVSH' ET- MARCIANAE*
^ORORIS' AVG COLONIA- DAC' SARMiZ- idem fol. XLVI. i.
Confertque fa,pcr quam apparet vniucrfam V^^ip^orum gcntem faiftc iub
Hcrcuhs tutela , HERCVLL CONSERVATORE DOxV,VS- VLPIO^
RVM- SACRVM- M- VLPIVS' ;
VRECVNDVS- idem fcl,
XLV> |o, Hanc fub Auentino inuentam, in quaRcgione Vi<5cor priuatam-,
Tr^iani collocat, optima comcctura Panuin, Ijb I. Comment. Reip. Rom. c.
git ,pag.. 80.

hb. IV.

fuarum Antiquit. Ronian^r^"

'

de Vrbis Rcgipn, ipfjus Traiani

vero.9

pag,

fub

Domui

'

conuenire putat

qu$ noftram fcntentiam promouent,

CXC VL
%uia

TriAT. B. cum lauru ? arcu

Heiculis

cum pellc

Inter numifmata_*

occurrit ijlud

& ckLua

apud Occoncfnj

Aijud cuin

cffijiie

Leoni&jSj capite laurcato TIIAT.B.

'.

'.

fol.

Traiani

eodcm.

'

'

Aiiud

DE COL- mAIANI CAP\

fulaiu

,73

num. I. cuiin Herculc fuper bafi , clauanu

cxuuias iiniftra ruftinentc codem fecundo confuiata replicatum concjuartofoj. Xllf. num. XXXVII. ^ inter vtrumque confulatum, in-

Aliud apud
^dextii

j^nam Vicum

VI-

yil.

fol.

COS. III. apud Oifel. in Thcfiur. tab. XLIV- 4. cum glopomo Hcfperidum in finiftra manu Aliud apudOccon
CXCVIL cum capite Traiani Jaureato pelle, i^: cJaua,

terics^tum aliud fub

bo ampJius,
confulatu
t

aucrsa

S.

non cum

Jiue

III. fol.

C. claua Herculis
eifigie

Traiani

ni

hoc

fit

iJludmct

i^uod Vicus tab. XI.

fcdipfius Herculis cxibct) Aliud

num. 3 6
eodcm cum_,

foJ.

Ahud Jmpcratoris cquitantis

Lconis exuuijs caput & corpus induti folr CCXI, Alia duo fuccelliue pag.eadem cum hifce infcriptior^i
bus,IMP- HERCVLES- CAES- AVG- P- M- & IMP- HEIICVLESROMANVS' CAES' AVG- P* Ps quae tamen fe non vidifie fatetur nccjuc
fuit,puto, eft eritqae cjui videritj tanquam Commodi arrogantiam potiiis,
quam ciuilitatcm Traiani rcdolentia Aliud cum aquila ftante coram Hcrculis
claua fol. 117. Addaturaliudpenes Angelon. in Traiano num. 22.. cum claclaua Hcrculis

, 'Sc

ua fupcr cxuuijs ereda

fcra, ( fic

vcd:i

ftante

git

ille,

tab.

quam Erizz. Vid:oriam pag.

dextcra facem tcnente

Aliud tandem

&

XXL

Diana LuciLeone 5c Apro

3. curn

1^. ) curru a
praeeunte HercuJe clauara dcxtro

cum Hercule arcu armato

quod Occonem

humero gealiofque fu-

obfcruaui in jVlufeo Eminentiffimi Cardinalis Petri Otthoboni.

En
di.s

vocat

Aliud apud Oifelium

igitur

rationem facrificandi aperto capite

crcdimus

hoc

eft:

Herculi

vt ex pr^di-

Nec diflentit vel primiriarum ^: fruduum objatio, vcl Tauri

Columna N^m ex fmi^ibus facrum Herculi fieri folitum apud

madatio vt in
Thebanos quadam mtrodudione recenfet Pollux
.

Hcrcnlis huius, Pomarij exindc

didii, Iiabetur

in Onomaft:, vbi Hiftoria_,

Piaeif(]ue

& fru^ibus facra fa-

vidcmus Bailianum , vtcrcdo , Septimij Seueri filium^

jn figura fuperiori lateris losui diiSi Arcus Argentariorum j aliumque ignotum,
Confularcm forfan virum ( vtexduabus aquilis iegionarijs qux confuIarenrL*
cicnitin caput aperifte

cxcrcitum conftitucbant ad latera infculptis

tua: qua: in

mohndi
lib. I.

Hortis Pcrettis ad

nhitre

me obfcruaile memini in

bafi fta-

im-

Serui)Tulli adferuatur. Ritus vero

Euandro profeftus

bouis, vique ab

Euandcrnierb nui

Aggerem

CarmentA

eft, Vt

ex jam citato Dionyfij loco

hm ante mtduieratf

ejje

infatis

i;f

-,

0* /flemena progmtus Herculc! f immon^lis ex mortali 'virtutis ergo jieret ^

moxti/i hunc ipfum effe didicit-, occupare volens e.xm gratiam , primuf o^nium
louf

Herfulcvi diuims di^narus

m ara

extetnporali

eji

honorihus

extruiijique pv.e

nimo jiudio

ac feflinatiO'

ai aram ijlam Herculi maHauit luuencum iniugem

oraculo

cum eo communicato
-' Aliaquoquc pcculiarisratioconfidcrari poteft infacrofol. LXIV. fubnum.
2-42. quod proprie in ipfo itineris progreifu celebratam apparet , facrificandi
Hcrculi proficiiccndi gratia , quodcjuc propter 'viam appcllatur fecundum Fc-

prius

iiUni

Propter

?i(^'iiui fciiicet

liam ft facrifcium-i quod

idevi

eft

eji proffcendi

Dtu^ j vbi Paullus fubdit

grati

Htrculi

Profe^un viam

-,

aut San-

Hcrctilt

aut

Sanco

RAPHAELIS FABKETTI

174

Sdnco facrtjicahant
qualis ex

Homero

lliad.

teribus Scfiptoribus

dum

Fefti

locum

XXXVIII. num.

tanquam numini V aii, 1' vr Gra^ci vocant gvoiVw >

XXIV. verHjj^. ic communiter ex alijs quoque ve-

fcilicet

De

MercuriusprcEcip.ueagnorcitur.

hoc,

iam

vltra

ac vetus Pallada? epigramnia in Antholog. lib.

I.

di-

cap,

9-

Joiiis tn triuijS

admiratus fum a:neum jiltum

Cu* prtus fuiplicahant , iam

nouam conicdurain

njero

ahiclium

fubminiftrar fequcns lapis ante veteris

{itum nuper fub Hortis MatthcEis ad ipfam

Viam Appiam

Port. Capenae

clfollus

EPITYNCHANVS-M-AVRELPCAES-LIB-ETWACVBICVLO-FONTIBVS
ET NYMPHIS-SANCTISSIMIS-IllVIVM ^EX VOTO-RESTITVIT
In eo, occafione refedionis Triuij, Herculc;

cum Indice Scaligeriano infcriptionem

pito -ipropter^ne

viam proponitur

Leonidasnum.

eiufdem cap.

4.

cum Mcrcurio
LV.

Gruteri pag.

fimih aflociatione

^oyoi

Qeoi

uv

Epigrammate

/u,'

Viales

quidem Mercurius

hic

',

Ncc Iblum vti Dij

namque Adercunus

legimus

colendus in com-

ac in alio

/^uE^^/^a^

XT@^ S^ drs^g H^xAewj

T^cs termimrum cuftodes duo Dij quorum
Vt vides me hic autttn alter Hercules
c^rii

5, )

( lic

XXX VIH. obfcruamus,

Kfjtj/xz<; oftti' cffu^stx-g?

Olov

Viaco

fed vti Dij lucrij

ambo

concelebraii folebant

apertis lucris C7* negotiationi pr^ejl^ fc

Hercules opertis

-,

<ut

lucri^-,

fue thefmris , vt adnotant veteres Horatij Scholiaft^ ad Sat. VI. iib. I!. , & hinc
apud Arnobium Adu. Gent. lib.IV. lucra promouere vterque dicitur^ quin_i
etiam iuftiori cultu Herculcs vcncrandus eft authcrc Cornuto ( liue alio nomine vocandus fit ) Perbj Gloflatore ad Sat. II. vcrf. XL quia diuitxe non fne virtutibus acquiruntur

leiqttia Hercules lahore proprto otjinia adeptus

Animaducrfione dignus in hac tabula eltgeftus Hercuiis

alijs

eius imaginibus a nobis obfcruatus,

antenum. 18^., &prxcipue

nempe

in celebri

Diflert.

nummo

II.

(fl

fefc

hcna

coronantis,in'

de Aquis

& Aqu^ed.

itiaximiemagnitudinisEmi-'
ricntifli-

DE COL- TR.AIANI CAP-

VI-

175-

A iicntiflimi D.mei de Carpinco IV. inter raripres a lofcpho Monrcrcliio feledos

pag,
ludis

&

iti

7.

Olympicis a

Nem, Od.

celcbri

cjuam iplemct ex Olcaitro

in rignificationcm coronae

primum inllitutis ,

fe

XI.

tcftc

Pindaro iq Olymp. Od.

m Thefci Vita

ac Plutarcho

impofuit in

fibi

quam

Pocta Statio mutuat^m hiftc verfibus Theb,

Iib,

^ III.

II.

explicationem

yti a

VI, vcrf. 5.

primus Pifeaper arua

J^.',

Huncpius Jlciies

Pelopicertttuit honorem-^

PtilHereutr.queferacrinerndetorftoliujif

^ morem Hcrculea: magnanimiratis refcrentcm

iudicc mcritos honores occupantis
lit)

de herbarum viribus fcribens

non

vt de corona ex apio

alicnis fuffragijs

Macer

fed CclJ

(fiue quis

is

ita cecinit

Ipfe fhi ttiUtti prtmiirn

impfutff coronam

Dicitur Jlcidesy

quam,inquam,

explicationern merito prccponcndam duximusulteri, quajex

diccntispotiusacumine,

quam

imo Dionyfij
ait cnim Dionyfius ,
vnde honorem corona;

ex alicuius authoritate pcndet^

Verbis, cjuibus fulciri pn^tenditur, apertc contradicit

Jhoripenc s

C^ Jrcnd-.s tamfe , quarn Hercuiem (Orona/p-)

cxtrinfecusHercuIicoIIatum, non a fe (vt nummus olkndit jaflumptum,
j

dius deduci potuifiet; repugnatquciufuper Macrobij

traditio, nc
ibi

HercuLs

Hercules opertg

eodfm L co

i;r

'id

Jrarn

& velato capite confpiciebatur

otnnes aperto capite facrafaciant

VI, Saturnal.

lib. III, cap.

Maximam finuhchmn}

re-

nam

illudquis credatj

Culjodttur (ait Macrobius)

hocft ne quis tn /ede Dei ha-

l?itum etus mtitetur

ntim iH operto tpfe capite

fccjuens

dem
nem

ejl

Inter fcribcndum

nummus maximic

Ga7,a Carpinea

Pra^fcs

ferrc videtur

formx ex ea-

hanc HercuHs coronatio-

enim facrorum Lu*

fedens ad latus Circi coronam of-

mirifice illulhans

dorum

itidem

hlnc

Herculcs autem,

qui

talis

medio confiftens , finirtra palmam

tra fibi coronam afterit.
in

Maxime

etiam notabilis

pro claua arundinem

xquidem emblemate
?fGuia

iniendi

Domum

4uleus ijocatur

dc quibus

mcmoriam

noftcr Hercules

gcftans

me

tnemini

cum

ita idera

rarillimo

Princ, vcrfari

barathris

Sc

cuius

itcmque Pheingcnti fofsa ad exficcandum eorum agrum,

repetn enim Trce^ieniorum opinione illum Hercules

iilis

dex-

ex Paufania inCorinth.
Jnte eamfons extat qui Her-

Troezcnij afleruabant

item Hippolyti vidife

ncatx in operofis

&^ ducendi aquas pr^(iitit , vt dc eo

aitPlutarchusinitioQpufc. Qupti expediat Philof.

lib. 11.

manu

eft

tenct

quo ca:terisnuminibus aquarum prxfidibus adiungitur;

nempe ipkfientid repencndi

f.Hercuiis pcriti^e

ex claud'

& ex Heracleorarum infcriptione apparet

pofiti,

oblatus eft

author in Arcad.

lib, VIII. fuif

Caryis fitus

eji

ager Pheneata-

rntn. faclaautem Qlitnexundatione^ efterfum- aiunt Pheneum Anttciuum-, itanut

nofra

RAPHAELIS FABR.ETTI

Xx-je

etiam atate fyrta rejlent inmontihm-i quos fuperap aqua fertur .

dfjJat V,ftadijs wvns Orexis ncmine , 6^ aiter item Sciathis : in vtreque

iic-pra

Caryis

harathmm

nuod ex camfe frofluentem atjuam excipit . ^arathra h<ec manu eJfefaBa P/;fneatKperhihent ^ fad^a autem ah Hercule-iCum Phepei apud Laonomen a^eret^matrem /imphitryoms Tslntum enimAlcao aiunt j4mfhitryonem ex Laonome Gunei

sll

f. muliere Pheneaticd

matas commigrauit

0 autcm Pelopis Ly/idicd

non ahs re

ijuis

^ttem

campum

eum ah

XXX.

L- fiadiorum-i profunditatis menfura

Verumenimuero non hac ftuuius iam

i:eptacuioyad prijlinumftuxumredijt

non Olhium

yiXiJ%

S^'

"iv x,tt')cV!^

Tc^w^ ^^^1'

Hv

'

!^'"a^a.

fed reliBo

Ad hocidem,

To

/tSyo

aVg y^ovct

7r(^o$

TToaS

eyiv^

7iT^t}T^tTioviShi

Tv^^ivsvi^^'

V enit lero (p'

Siti aridus

Tirynthe

Xi,u.vtji

TS i'

cfitod

eft

eft

collapfum.

Herculesfecitre'

fed vt Poeta fabulando

verf.

q^^uv

i-no^ /uixXsv ii-l-dv^

Tfiv oy"Qn<p^V,a^(ti ^riK} %>i 0JiViaiy\(n

Aa^

'

rU

<vt

Longnudofofjdt

pedim-, ficuhi nihtladhuc

delahitnr
.

^Uuiitprofedo Apoiionius Rhodius in Argon. hb. IV.

{

Euryfieo-i

effe

nonnulli Jroanium nominant

Jrcadum

^mod/iiere Hercules ad Phe^

,fed Pheneum priiis profeBum . Per medium

ercules fojfam duxit , Ttflueret in ed Olhius fluuius-,

fuit expulfus t non Thehas ftatim

tiutem Phtneatarum

extftimauerit

44 1

"

.
'^

aSfoov eCxvaev

vS^o)^*

Hercules J l,inquamper ttrram pedes iterfaciem

ruchat autemper hunc agrum
ille ,

Jiiuam awtntans , qucim quidem nufquam lictlnt

Quitdam tamen petra Tritonidaprope paludcvi ,

'V.dcre.

Dei fuafu
Eim iiie deprehendens pue
Cum caicepedis pulfauit infra ipfa dense erupit aqiia
Hinccjue forfan coniettare hcet meum hunc argentcum CaracalJa; nummum,
,

-^Vt-i

dc reperitione noui

Fontis Jntoninianii

C^ j4qua

ad Frhem reduEiione , de Cjua fupra Cap. IV.

04. F epigraphen cxpofuimus , non

J\darci<t

ag.

MmAh

intelhgi poHe

pius

Hercules enim aquarum

du(flor& repertor, hoc aquatih

hho

~-^

fin.

caput
Caracalli

'^^::;,^ Untoninv
ANTONINVS

vt vidi-\

flore

Hercuie?

^Sit^^

talefadum

lignabit:

cos wi^h'^

nempelutci coloris , cuius ingens

in vhginofis locis copia innafcitur,

Ex

hoc , lucem^iaccipit ahus nummus antecedenti anno cufus

apud Occoncm pag. 376. ANTONINVS PIVS AVG-i

hKir-V-M-TK-V-XY-COS.lW-V^-Herculesn^dusftans;
dextrd ramum ^fniftrdfpolia Leonis cum claud ramum enim.!
'>

nummi Occonis nil diucrfum a florchuius

tempus

noftri rcfcrreputo;

pubhci beneficij primo determinari, quod ex iam dida \n-\

fcriptione incertum remanebat , hoc ell fub Tribunicia Poteftate XV. , primoi
&: inde

iftius

poft Imp^rium a Caracaha abfolutc

'd

& fme focio adeptum ( occifo fcihcet Geta

fratre

D COL- TRAIANI CAPfiatrc )

anno ; renouata anno fequenti

VI17J
hoc noftro nummo lei mcmQria

in

Si

autem ha:c verafunt nummus pariter Septimij Scueri argcnteus apud eundem
Occonempag. 350. L' SEP.iEV-PEaT- AVG-IMP- VIII- P-M- TR-P- VICOS- II* P*P Hercules tiiidus flans exuuijs Leonis indntus > finiflra clauam ,
dextra ramum , ad Aquam ab eo Seuerianam feu Septimianam didam ,de qua iii
,

de Aqu^Edudt. num. 379. ahqua attuhmus , trahi poterit

omnia conietSiurfB loco aifero 5 nec de ijs aliquid certi ftatuo
III. Diflcrt.

Sed hxc

nefemper eidem Numini facflum videatur, & quia

rcs ipfa fuadet, facrificium ad traniitum Iftri num. z6i. Numini , feu Genio
ciufdem fluminis peradum fuifle , ex rchgionc tam apud Grsecos , quam apud
Baruaros vigcnte vt dc Pamifo , Chtumno , Marfya , & Mcandro , erudite fuo
morc pcrcurrit Voirms de Orig. & Progr. Idolol. hb. II. eap. LXXIX. 5 & Homerus Ihad. V. verf j6. Hypfcnorem memorat
Dicere etiam polTumus

A^jjTwf srervKlo

^ui Scamandri
SacerdosfaSius erat'

vnde apud

Virgil. VII. yneid.

yEncas Itaham falutaturus,

frondenti tempora myrto

O* Genium^ne locit primamj^ue Deorum

Tellurem , T>iymphafque , 6^ adhuc ignota precatur
Flumina .
Implicat

& ex eo Sihus lib. VI.

(lP*T{ymphasyT{umen^ueprecamur
Gnrgitis ignoti.
inefle

cnim fuos amnibus Gcnios,

& minorcs etiam fontcs facros a Virgilio vo-

omnihm ac^uis T{ymph<e funt pr^Jtdentes , Traianus vti Pontifcx Maximus ignorarc minime poterat ; Pliniufque
in Paneg. num. CCLXI. admonuerat In quo ctiam occurnflct illi imitatio Lu-

ca*i Ecl.

I.

vcrf. 53. quia ( vt ait ibi Scruius )

culli

qui, vt

ait in eius

eipro tratifitu agens

fiue

Vita Plutarchus

Indum 5

Jc

Euphrati Taurum immolauit ,gratias

Alexandri Magni, qui paritcr , vt

huic cidem Iftro facrificauit

tranfittt pral^uifiet

tradit

Arrianus

lib.I.

v oL-no^i ccvfuisyivelo , quidfe haud di^cilem in

rurfus Hydafpi fluuio , quem poftea , vti Sc Acchncm , &C
,

ort

eodcm Arriano lib. VI.

proprie enim Taurum fluuio vctcrcs immolarunt, vt Homerus Alpheo & Xanto Tauris fadum docct Iliad. hb. XI. vcrf 7x7. &:XXI. verf. 13 i. eofcilicct
animah, cuius mugitum imitctur j fic enim Achcloi ab Hcrculc fubadi fabuia fux nauigationis initio inuocauit

referentc

lam cxplicat Strabo hb. X. adnotatque Euftathius ad

JU,S/U.VX,COi

purcntando

verf zjy.

1)Vr^'^VP^i^

taurinamque hinc frontcm PoctJE affinxcrunt

virtute &r militari gloria in

illud Iliad. $.

Oricnte cmulatus

de vtroq ue enim tcftem habeo

Alexandri, inquam^ quem^.

vnicecoluit, eidcm vti Hcroi

Dionem lib. LXVIIL

fub fine_,.

Hinc

RAPHAELIS FABRETTI.

178

Hincctiam forfan Olympiadis puerperium veneratus fuit, innummo relato

pcr Angelonium IV. pag. XXII. , cjui tamen alia-s exoticas afFert intcrpretatiolonge a Traiani modeftia , ^z mufttatay vt cum Eutropio loquar , ciuilttate
petitas; liuegenei-is ab Alcxandroducli, riue diuinac, proutipfe Alexander,

ncs

originis

fruuluum
(

Feftusloquitur j pinearum 8c

Deque congruenti offerumento Cvt

LXXV.

fponforcm accipc lapidem apud Gruterum pag.

prout hic) fupcr ara

cum pincis & frudibus vinum

&

Taurus pro fua Genio

viflima bis

in

quo

GENIO

infunditur, ac

CONSER.VATORI HORREORVM GALBIANORVM

quemadmodum

2.

facrificatur

dcterminaturin aliain-

CXVIII. GENTO IPSIVS TAVRVM, rurfufque fragm.I.

fol. CXJX. & fol CXXII. I. , vti & Lucullum in Euphratis tranfitu fupra feTaurum tamen ( vt hic rurfus moncam ) integrum folidumque
ciflc vidimus
in facrificijs cxquircrem , nonTauram, qualem exfcttis cornibus in nouis typis confpicio non enimcontentuspiilor hanc vitlimam cmafcuIalTc num. 79.
fuifquc vinl^us eneruafle , (non alise cnim vires Tauri , vt erudite explicat Sponius ad vetercm infcriptioncm quam aflTcrt pag. 3 8. fui iam laudati lir.tlli dc_,
fcriptione fol.

3gnot Dijs) itcrum fuperne mutilat

pr^fidioque fimul ac decorc priuat.

Notabis quoquc eandem vidlimam num.j^i.i vulms

itcidijfe

ex difciplina

vidimariorum, nam fuhus capita iuguii. effodifbantur , vt ad librum IV. Papinij Statij verf. 455. iam pridem SchoIiaflGE animaducrterunt retenta infu:

pcr ea diftin^flione

quam

Eeithius Antiquit.

nonnullis Scholiaflis adiungit

quia Heroibus

Homer.

lib.

hoc cfl:, idco iugulationcm

I.

cap. X. cx

fieri

vt diximus , non vero cxlcftibus nurainibus

alijs

versus tcrram

ibi facrificabatur

Non quidem ex Columna verum cx alio Traiani monumento Arcu nempc

Beneuentano dum ha:c fcribimus ope nob. Viri loannis AbU lordani hoc
,

promoucntis , typis imprimendo , nouum mihi Taurorum madandorum genus , non fecuri vcl mallco, fcd cultro inter
cornua ada(fiO,obferuatum, obitcr hic indicabo . Aliud tmnco

PatricE fuae decus

Magorum difciplina profe(3;um,edacct Strabo fub fkicm lib. XV

oftenditque nummus Ludorum Sjeeularium

{tnjlipite

tanquam malleo

i^er/ifmwiio.ex

Choulio pag. 2 5 o.,ac

marmor apud Cafalium de Vrbe

Augufti editus

Imp.
cap.

Rom.
I.

par. IIL

pag. 3<57.

In vtroque tamen, noffram hanc intcrprctationem tam ipfos

quam c^tcros omnes effugifle videmus

&

lioc

uersus Salmafium pronunciafle Cafalium

fum illum

nte ad-

craf-

ftipitcm ad DendrophororurtL*

infignc crafse

admodum

fLiiffe_J

pertradunu

CAPVT

DE COL' TRAIANI CAP-

C A

V T

Excerpta de rc
VPLEX

VII

militari

quidcm pcriculum mc mancre vidco

dione 5 quam

inter poftremas fcpofui

forte fortuna fatisfccerim,

xj^

VII-

in hac traiSa-

nam etfi literatis viris

quod me maximc foiicitum habetj

non proinde tutus cro, quin nouus aliquis Hannibal mc_,

quafi Phormioncm fubfannet, in fcholis & vmbra de re mihtari diflerentem

do5

&: lufus

Columnam

aliquorum patienter fcro

dihgenter

ego intus mihi plau-

qui

me quod e

pluribus flationibus

nec inutilitcr vt credimus ex iam didis )

nilahudquam

cum

libro

obferuantcm apud Trimakhionem fuum traducunt 5 quamuis iftomaledicionobisleue vel nullum^

pcnitusprobrumobiedariprofitemur; imo laudem attribui ; o^/V ( vt cum..
contuliffcrefciuerunt,

jj

dum

Rideant porro,

Grutero loquar

bullas in balteis

^uiienerandaantiquitatisproduclmus

Veriim

tna^inefpretisquidemrutiscdfis.

conduditios non*curemus

dum plaulbis

tninima tuxta ac maxi^

vtimur, afmos

noftris

& propofitum iter continuantes

id

quod

reftat

dc-

frcato animodimetiamur

Primo

tura
Is
(

itaquc aliquam inter militarcs gradus, ex veftitu, aut

diftindionem perquiramus

quotics armatus confpicitur

vt ex Traiani fupra Cap.

habctpaullo fupra talum

Vt autem ab Imperatore ipfo incipiamus

eundem ac Legati ornatum prsEfcfert ; hoc eft
,

pag. j 5. a nobis cxpofita imagine patet

ligulis

para-

calceos

obftridos,femmaliaard:a vfquead furasde-

medium crus conte^^iis

vt num. 30. contra quam marmor fc habeat adnotatur ; nudam enim partemj
pro contedi^ , Sc e contra habuit Neotcricus
Vnde cum adeo dida feminalia

fcendentia , nudatis
?

III.

armorum

tibijs

non autem

caliga vfque ad

membris apta videam , puto hanc indumenti illius partcm efle , de quo D- Hicronymus loquitur ad Fabiol. de Veft. Siccrd. foleut militames hahere lineas quas
catnifa! 'vocant-i

fic

aptas

memhris fiis

adfiriBas corporthus

CJ^r.

Tegit hanc

intimumfcrcad gcnudemifG fum , quod fuccindorium cx D. Auguftino deCiu.Dei lib. XIV. cap. XVI.
vocare etiam poftumus-, cxtimum,idemquc fegmentatum feu fimbriatum,nonnihil ex intimo confpicuum rehnquens j 6^ ita ( vt mihi vidctur ) cin(flum , vt
fupcrnc alius fcgmcntorum ordo eodcm ex panno decidat : ex quadam cninru
prominentia , qua? non obfcure fub thorace confpicitur , cingulum aliquod ,
quainuis latens , fuppofitum iudicari poteft', quod fatisinhifce imaginibus,
quamZ
2
camifiam

fc vocare

liceat )

duplexcampcftre

RAPHAELIS FABRETTI

i8o
quamuis ita

paruis

expreflum

Thorax coriaceus cum cingulo, &: ab hoc enlis,

feu paraz-onium a latcre laruo dependens

fiti

Sut fubarmale vocari debeat

XVII.

pra dexterum

tunica interior, feu thorax

Re Veft.

Ferrario de

lib.

lancus

ille

IIL par.

II.

cap.

vfque ad^cubitum apparer , fimbrijs item brcuioribus'

in brachijs fcrc

fuperpofitis

cum

& lacertis inUOS$ & poftremo paludamentum fibula fu-

cubito

humerum confertum

In

hactamen vniformitate, color palu-

damenti Imperatorera a cxteris diftinguebat

ad idque refpexit Phnius Hift.

XXII. cap. IL cum coccum Imperatorijs dicatum paluditmentis dixit , eftque_.

apud Scriptores obuium nulhbi tamen clarius, fimulque breuius ad rem noftram , quarn apud Eutropium lib. IX. TSlam prtus , [ antc Diocletianum ]
Imperij tnfgne in chUmydepurpurta tantum erat , reliqm communia
Illud etiam obferuauimus , & nouum ac notabileduximus, Traianunu

lib.

',

dume

jium. \i6,bc iterum

nientes excipit

num. 141.

Tribunali Sueuos (vtcredimus) fubfidio adue-

finiftra

manu

haftile

quoddam

gerere

vtrinqut^

cufpidem jequalem in hanc formam habens , 6< ad longitudmem V. pedum &

icmis

habita proportione magnitudinis

Traiani

rediens

Ita antiquitus pila_

Dionyfius hb. V. expenfus a

Lipfio hb.IlLDial.lv, & nimia authori-

fuiftc vult

tate corre(fius,

reponit
alia

c/x,

dum

SotTgfV

monumenta

vbi

a{?

ille

altero;

nyfio

'vfui-i

3c

modo

fiue a Bello

ax.f wh

dicemus, Dionyfio

ratio dijjentit

al iJtroque extremorum^hic
protuliflet,

iftius

haftam inferuientem

ihi

Ob qu^, pofterior a Dio,

Grxcis vocatur

( vt

videmus

imam cufpidem
,

idque in militibus

pilum hoc, 6c

interrogatque,cr duplex tam^randis

fccundi mucronis loco

qua: axv^urn^

fi

adftipulari animaduertillet

Sabino , dc quo loquitur , xtas , potuit

obtufiorem

in terra

tw^

imoquomod non impedtmente ft f

immutare, reponcndo

rem

ix, eLri^^i

quod procul dubio non

vetuftatis, vt

Vere tamen fubdit,cju6d

mucro f cui

dicit

pila^

breuio-

ad defigendam folum,

rehdta Imperatori hac

vetufti raoris

imagine; vt &:hodie, antiquata armorum genexaa Ducibus,

Optionibus,

& alijsnuperasmilitiie,

quosvocant, Officialibus, vfurpari videmus. Huius ctiam dupHcis mucronis exemplum dant nummifequentes,
nempe XXXIV. Antonini apud Angelonium , quemin Cos. 11. & in hafta
vt hsec noftra, a terra clata, corrigit Oifelius Tab.LXVI. iz- Hefiogabali apud
Occon. fol.CCCXIX. ADVENTVS- AVGVSTE cuius etftypum videbis
apud cundem Oifelium Tab. XC. 7. Poftumi apud eundem Tab. CV. x.

Q^Pompei

Rufi apud

Spanhemium

Difll VI. pag.

DXLIV.

vbi telum vtrin-

tanquam infigne& ipfura confularis &

Impcratorice poteftatis, iungitur 5 & II. apud Fuluium Vrfinum in Gente Fabia
pag. XCIII. quibus non malc forfan adiungere fas erit omnes quotquot videmus haftilia contincre, qua ima cufpide terram refpiciant , fuperiori extraj
immmi fpatium fubintcllcwta Hos pafTmi inuenire eft , $i proyide aliquos inque acutum, cum laurea

Sc fella curuli

dicafle

DE COL- TRAIANI CAP.

VII-

i8i

apud incam Viciim Tab. XLIX. XVIT.nummuniJ

rurfus Tab. LIIJL nummum LXXIV. & LXXIX.^ apud

dicalTc fuffccerit, fciiicct

&

Aurclij Cxfaris,

Angelonium pag. CXLVIII. nummum XXV. Hadriani , pag. CXCIIL nummum XIV. M. Aureiij; nummos Anton.Pij & Caracallaapud Chouliumpag.
100. MARTI VLTORI. Neuc obijciant vnicam quidcmfuiflccufpidem,
fcd liumi defixam ad aliquam peculiarem figniiicationem
argutia

modo

, li

inlpexerint

depreifo

vt facile

mucrone

cleuabitur fiquidem

admodum eil:, eandem imaginem modo elato >

dcfcribi

minus dubie ad

vetuitas illas Dionyfij

rem referri, poil:quam expreilam integramque duplicis huius acuminis

in Columna, & pnoribus nummis, atque in hac iafpidc gemma annulari , qusc apud me eit , imaginem habcmus
tialbs

Longiora attamen (vt femel hoe dicamus ) fuijle hoc Trajani tempore militaria pila , hoc d\ pedum plus miniis VII. ,
prout ex Polybio Lipfius fupputat

apparebit

, ii

indices di-

fignum
ad pilum ipfum comprehenden-

gitos Neoterico huic nol^ro Interprcti in coniianti^e

credos num.

dum

iiy

inflcLlamus

impIetS

quod ob

&c alibi

lib.

vere inflexi cernuntur

ilcuti

lonffis

potuit :

fic

enim milires

omnesy

de quibus certoliquctj

nempe

altero fupra

nu-

kJ., binisante&:

notauimus)non autem ignaui atque otioii , aerem digito terebrantes

cas

illi

poftnumerum 112.. jtotidempoflnumcrum 197.

horridas ferro manus oftendere intelligentur ; ( vt & initio Cap. II. ad-

i
,

manu haiiili

XIIL

aeque aceorum contubcrnales

& alibi

adnixi hajiis ,

Stiihant innixipilis extrcitus

mcrum

non

fragilitatem produci
Jiant

Vtque Silius

& hieroglyphicas notas

mulam, exhibent

feu

aut nefcio

quam

fymboli-

renouati facramcnti militaris for-

tandem , ( hcentius forfan cum iocofiilimo Vate dicam

Di^no fidei mortaros

lingere parent

quoque Speculatorum , iiue Cuflodum corporis habitus ; is vc

crcdo repraefcntatur in fuggeftu circa Traianum num. 6zM alibi ; femper tamen
vbi Imperator , vcl intcr fuos milites , vel inter amicam gentem, in aula vt fic dicam , non autem in agminc verfatur : nam pr*ecipue Cohortium Practoriana-

Notandus

rum

eit

parserant Speculatores

nas apud Grutcrum pag.

vtprobant fequentes infcriptiones

DXIX.

10. &c

DXL.

vltra alias bi-

:'i

CN SENTIVS
CN F TER
SATVRNINVS
ATINE SPEC
COH-Vim-PR

AVGVSTIAE FAVS

EVERI

AVREL-CRISPVS

MIL-ANN-VIII

SP'COH-VIII-PRB-M-F

D-

TINAE-CONIVGI-Q^
VAE-VIXIT-AN-XXXV

VIXANNXXII
Harum

.it:t

RAPHAELIS FABRETTI

j8i

PP. Iheatinorum adD. Silucftri in Quirinali aficruaturj altera vrnulae ekgantiHimx infculpta eft apud me comprobatque Tacitus
cohnis
lib. I. Hift. vbi relata concione Pifonis qua poft Othonis molitionem ,
fpeculatO'
i3u<t in Palatiojiationem habehat amtnum tentari placwt , {uhdit t d>Up/ts

Harum

prior in Viridario

rihus-iCaterA cohorsnon afpernataconcionantem

bitus, quodfupra tunicam

Diftinguitur itaque

chlamydem induant fummopedore

non tamen vndique in angulo,fcd rehda

eorum

ha-

adliridarrL,?

e latere fmiftro parte lacinia?,

feu finus

iIHus,qux e fibula dependeat Lanceam etiamoblongamgerunt, propriurrL,

ipforum gcftamen , vtiex Suetonij Claudio cap. XXXV. neque comiina inire
aufus eji ^nifi vhi SpecuUtores cum lanc-sis circHmjiarenti Et rurfus in Galba cap.
.

XVllU

defcendentem [exefledoj Speculator Uncea prope 'vulnerauit

Lancearij forfan dicii videntur in prioris hic

CCCCXCV.

3pud Grutcrumpag.

3.,

&

QVI

XXVIII P

MILITI

RO DOM

AMICO MES

-P -L

bus

vnum

non malc

inter ipfos

fimbriara

MEMORIO
ANNOS
S

RIS ST

DVVMVIK
^^ munere igitur Imperatorem

proximitate

''^'"^'

\'' '"'"

pro-

"''}"'*''

^'^"f,
miolentja culnonmmus quamex
"M
tus Sc armorum pvx c.Ttcris mihtifeu Stipatores videntur nuncupari pofle
Imo
.

Tribunum Stipatorum

& loci

FL

r>.

Speculatores

fragmento

PAEANICO M MAVRE ET
VIX-ANN-LXXV^PRAESIDI

MAMERIVS-EVPREPES-MAGIST

F-

SIC rFTsITT

A<\TIFFROR

AC

INT lOVIANO
ANVI PRAE LANCIA

INCANT
COS

infcriptionis

vnde^

Haltiferiin aha Reincfij pag. 183.

ANTli NEP

fubied^

,-

eum fcihcet qui lacinia veflis

confpicuus apparet cum fere a latere Traiani
credidi

poftlegatumnum. 65. hocenim ofiicium ex Dione Hb. LXXVL notum habemus , vt aHud Pizkdi Protedorum, feu Satelhtum Aug. ex lapidibus
penes Grutcrum foh
14. & MXXVIil. x. feu Tribuni Protetftorum^
apud Ammianum hb.XVIIL : fcd marmor meam conieduram dcbilitauitjquia
nihil in hoc Speculatore reperij, pcr quod a cajteris difFcrat ; fed fimbrias potius
abimitatione veterum typorum , quam ab ipsa Columna exceptas ( frequens
pidoris crratum ) cognouimus . Quod vcro incrmes & tunicati noftri Stipatores incedant, id optime in Traiano fcdct, & hducia fuorunrmorum tribui poteft , honoriquc legionum datum , inrcr quas , veluti in Vrbe apud ipfum , miadftet

DC

lites nihil a

plebe habitu

in Panegyr.

tranquilhtate, ^' modeftia diffcrebat

vt effcrt PHnius

num. CXCV.5 eodcm namque pato Philippus Magni Alexandri

pater, remotis corporis cuftodibus

nuptias Cleopatrje

in totius vcluti Gra^cise

conuentu

& Alcxandri cekbrabat, verfari folitus erat, quod

dorus Hb. XVI. ait) bencuolcntia Graecorum munitus, SatelHtum

ncmiquam

indigeret

quiuis

Plutarchum in Apopht.

dum.,

vtDio-

pra-fidio

Rex (vt Agafides dicebat apud

rcgnare fotejl-, ^/(quemadmodum-,

enim Pnnceps

^ Jinc fateliitio

zsr

Traia-

DE COL- TRAIANI CAPTraianus ) ficfuUitis imperet

vtfilijspater

Etenim

VII-

vt Claudianus cecinic J

Pionfc excuhiie , nec circutnfantia pila ,

luam tutatur amor .
Cuftodes Corporis, quos fupra cum Speculatoribus coniunxi,
i^:

183

alterius forfan

nomcn fuit , vt Grutero placuit, qui hofce inter milites,

Domus Augufta: centuriauit infcript. i z. & 1 5- pag, DC.

intcrioris militiu:

los intcr Officia

HILARVS

BASS VS NERONIS
C AESARIS CORPORE

NERONIS CAESARIS

NATIONE
FRISIVS VIXIT
A N XL

CVSTOS

il-

CORPORE CVSTOS
NATIONE-FRISAEO

VIX-A XXXIII

nomini Komano mfenfs mt malh

fdosy imo ctiam fub ipfo Ncrone occupatis agris expulfos , & male multflatos^
Habcs
(

hic Frifios paullo ante fub Claudio

de vtroque Tacitus

rante

vt puto

Ann.

opinione

fidei

lib.

Pompeiano Theatro Nerone

ante Germanoi

ejfe

Loei

munus totidem Barauos

inter

XI.
,

& XIII. ) m

quam

gcnerofo impetu Legati

fupc-

gentis

iilius

'\n.

mortahuw amt autfde

proximitatead id^m Cul^jdisCorporit

pra^fente iadarunt, a//of

&: virtutis

Nerone adhibitos lego

;.

hifce alijs infcriptionibus

meas Manufcriptas

TI

CLAVDIVS

ALCIMACHVS

CHLOREVS
NERONIS CLAVDI
C AE SARIS- AVG

NERONIS- CLAVD
CAISAR-AVG^GER

CORPORIS

'

CORPOR -CVST
DEC^ALBANI
NAT' BATAVS

CVSfOS

DEC-SPICVLI
NATIONE-BaTAVS

VIX

ANN

ANN-XXXV
H'S*E-P0SVIT
VIX-

XLII-SE-POSVERVNT

TICLAVDIVSDIADVMENVS-ET

CENSOR DEC' SPICVLI

H E R E DE S EIVS -EX
COLLEGIO-GERMANORVM

BATAVVS DEC MONTANI

HER EI VS EX COLL GER

Cippo

cius cuftodiam afvitos

muto Vinzx

infeilo

eiufdemquc cuftodiap

Via Fotnacum fub Aurelij^

fuiffe

credo cos

alio

ibijem

c\uos LateraHos infequenti infcriptione

rcpcrio pcnes VitieCoiotij Scriptofem

DIS -^AN
L

ANTON 10

MILIT

L F QVI R OLYMPION ICO

CROTON 06
LATER ANO LEG
PARTH
MIL ANN XX VIXIT
ANN CIII D -XV

L-ANTONIVS L
H

1 1 1

F-

oyiR. MARTIANVS
"

F
Vidcrint

RAPHAELIS FABRETTI

i84

>

Vidcrint dodi

an huc trahi pofTint Auguftiani idi

&

de quibus

itrenfi in varias ftationes diuifi,

Satcllites

ex femilia ca^

corum Collegio ,

infecjuenti

fragmento bas , ferrx Lapicidarum a me ereLlo , reliquise fuperfunt j

tj rLLaEI COLLEGI CONCORDIAE AVGVSTIANORVM
.

FAMILIAE

ANDER M A RICELLI AN VS

JILX

tenues cquidem
.

CIS

ET ENCOLPHIVS
CVBICVLARI STATIONIS PRIMAE D D

DOMITIANIANVS

leant

CASTRENSTS

fcd

qux

marmoribus lucem non modicam

ahjs

Hinc namque

intelligltur

CVBICVL

STATl

quid

veht

(ibi

quem malc

MlTlAM

Cul?iculanam exCollegio

DO-

dum

tale^

conftituifle patet,

Collegium ex

viris

cap.

XXV.)

fcriptione dicit ur

Collegij

meas

S>c

ZMABAGDI

EPAINVS

Suetonius in Ncronc-.

in hac inter

Rurfus , qui fimplicitcr Juguflianus ,

nouo apud Gruterum nomine ( dc quo ta-

men meminit

probamus

cornftitiflfe

DOMITIA POLLIN
CVBICVLAR
EX COLLEG
CVRANTE NICOSTRATO
AMiCO
B 05 M
L

prout cxtera omnia.^,

afferre va

T A LOpag. DLXXV. 3.
tuto

5 CVBICVL

&c. apud Gruterum

emcndarc poffumus Indiccm Scaligeri ad
hanc aliam infcriptionc pag.DLXXVI. 5.

MESSAIINVS

AVG- AVGVSTIANVS

incditas in-

IVLIANVS
SELE VCVS C CAESARIS

ex corpore huius

fortaflfc fuit

COCVS GERMANIC

Sed hsec iam fatis (int.de Speculatoribus , eorumque, vtdicebaraus, habitu , &:

Gena:^:^ani ex Camela

munerc,

Nec variam agnofcimus in Lidoribus

veftitus

formam ,

vti nihil aut parumi

variabat vtrorumq; miniflicriumj fiquidem corporis cuftodiam jcque obibant vt

cx Liuio

& Valerio colligit Laxius lib.

fupplicium

modo hi , modo illi

Cogit. in Tacit.

dorcm dicit
infra

lib. I.

II.

fumendum de

reis

Annal. pag.

XXIV.

ita

vt Dionyfius

quem primo

Li-

X, i Tribunis corrcptum, vt e faxo Tarpeio deijccretur, paullo

jlipatorem nominauerit
ncc fecus Capitolinus in Maximo Pro:

regali

vcritatc Kipping. lib.

ProteBorilfUS
II.

&"

ajuo Speculatorcs appellatos

alio

per ea vcrba

fafcil?us

Inde Cartha^inem

kureatis

'venit

Ncfcio tamen qua 3

cap. IV. vcrf. Vll. ofdemcredat,oIimLi(flores, pofteai

re ipfo tctnpore Traiani noftri

vnus pro

prout ad

adhibebantur , vt fuse oftendit author Nouar.

tc<Sorcs pro Lidioribus accipere videtur

Csfarum

lib.

^iJ.XstJca

cum pompa

cap.IV.

cum inucniam Lidorum nomcn

& folum ex vicinitate officiorum efFc(9:um

fumcrctur , iuuante ctiam habitus vt

Cclcbrein inquam Liwloris

vige?

vt

mox diximus indiiferentia

memoriam habemus , hoe codem Traiani tempoie

DE COL' TRAIANI CAf-

VII-

iSy.

eadem proifus epigraphe duplicatum , &c in parietelj

Domus ante aream itdium Nobb.dc Spadis hinc inde pix foribus confpicuum;

per rcqucntem lapidem

M-VLPIO AVG- LIB- PHEDIMO

DIVI-TRAIANI-AVG-A POTIONE
'

ITEM- A LAGVNA ET TRICLINIARCH

LICTORI PROXIMO ET A COMMENT

BENEFICIORVM VIXIT ANN XXVIH

ABSCESSIT-SELINVNTE-PRMDVS-AVGVS

NIGRO-ET^APRONIANO-CoS
RELIQVIAE TREIECTAE EIVS
III
NONAS FEBR -EX-PERMISSV

COLLEGII PONTIFIC PIACVLO FACTO

C A T V L L I N O-ET-APRO-CoS

DVLCISSIMAE MEMORIAE

fcilicet

Selinunte

infuper notatu

cjuia aliud

vbi Sc Traianus iuxta

cixdicant, fatoconceflit) alteropoft eumdie

cit

"1

quem eapropter intcgrum infcrui

obitum

EIVS

PHAEDIMIANVS
BEN MER^ F E C T

VALENS-AVG^ LIB

A VES TE

Dionem

dignum eontinet;

quamuis alij Seleumoerore^vt Triftanus conij,

& defidcrio amifli Domini

Stratorum

quamuls Lipfio obferuatorum lib. 11.

Dial. XI. de Milit. Rom. pofitis illorum iconibus quarum prima refpondet
noftrx poft num. 184. Hi plurimis in locis, fimili tamen cultu, confpicui funtj
chlamydc fcilicct (vcl >gv.oc,*^u'>(w, cius, vt dicemus,fuccedaneoj duplici thoracc j
3c quandoque clypeo , prout fiue ad pompam , fiue ad pr;slium procedcbant
Chlamydes quidem, vti ^Centurionibus, bene huic ordini conueniebant,
PaUtinos medij Stratores erant , vt ex
lationc dignitatis , qua inter ProteUores
Cod. Thcodof de Strator. I. vnica to. II. foi.CCXXVII. aperit Gothofredus in
Commcnt. Dc muncrc corumdem, quia ali| plura dixerunc , eorum dicia non
tranfcribam fummatim refercns , quod ad conquircndos, Si probandos militaobliti fucrunt Interprctcs,

rcs

equos in Prouincias mittebantur, inftcrnebant

opcm

fcendcnti

fcrcbant

Qui exemplaquserit,

VII. Sc Steuucchium ad cap. VIJ.

vidcatur officium

tum

adducere

inftitutio

circa

equos

quia caftrenfis

plura admittebat ,

lib.

I.
,

eofque

prcEcipuum

bus probabatur

Vnica enim gloria vinccre,

:

& domino con-

adeat Lipfium

lib. III.

Nec

vt

Dial.
vile_3

qux hodie abicda videntur

obedicntia

credibili duritie pra^parari

vidcmus num. 1 2. i , ad povctcrum tam Grarcorum , quam Romanorum_,5

verfari

tenebant

& cap. X. lib. IIL Vegctij

vigor cxcrccbatur

5i

rei militaris

& ad

in quibus

columcn

& corporis
,

in

id laboribus, vigilijs,

omnis fc^titdem militum difcipUna

omni-

& vix

eo referel>atur

(vcrbafunt Plutarchi in Lycurg.)!? obtetnperare imperijs-^perferre UboreSf^vincere

in certamine fcirent

Ita

cnim

in

Ammiano lib. XXIII.

minis ^redHcehat eq^noi pnuf^.tiatos

huianus

miles celfno-

dfumine 'fm\l;x lofephum^arww

Aa

aherat a

mu-

lis

RAPHAELIS FABRETTI

iS6
lis

farcinarljs pedes

Komanus

5^ fimiliter,

Macedones armis

tnclyti (vt ait

<Zun\u$lih,lV,)dorfoyfcutiumentapcrtahantoneyaiijdcm ex Polybio lib. V

Hiftoriarum ) fc iubente Phtlippo , remts traBandis , licet phalmgt adfcripti efent-,
continuis experimentis afue/aEii

militibus legitur

lib

V. de

laudanda-, qui Ve[{or^s

quod dc

Bell. Gall,

qua

adietiuarunt

adftitifle

&

C.

legionarijs qtioque
in re

admodum

^rauihufque TSlmigijsynon

Longarum f^auium curfum

cquitanti pcdeftres

Augufto Rcges

fuit militum lirtus

intertnijfo

Qu^id multa

lulij Cv^efaris

remigandt

Reges Tigrano

tiobilifimus

Rom.

lib.

VII. ,

Ct' 'vetere profapia

quodque

fere fidem excedit

Romano

pariter togatos

habitu circa vehiculum cucurrilTe , tradunt Plutarchus in Vita Luculli,

tropius Hiftor.

hhore-,

&

Eu-

Galba , haud dubie

Vt de eo effert Suetonius cap.

II.

ad (Jfedum Caij

Jmp, per XX^paffuum millia cucurrity tefte eodem cap. VI, vt vt barbarico Scfollris faftui iftud quod de eo refert Diodorus lib. I, condonemus , Quanquam vero
multis py^claris rehus excellat SefofriSf omnium tamen magnifcentiffimtim 'videtur-,
quod in propB''Onihus Regis circa principes fa[l:itatum . hj enimgcntium dcuiBia:

rum

rfgna indulgentia ipfus tenehant

(iato

tempore in /^egy^tum ntentitahant

mie prouehere ^fed templum

aut alioquiprincipatus acceperant maximos

:

(^uos

Rex

exceptos

vel^vrhem ingrejfurus

c<ttera

>

honorare tS" ^xi-

eciuos.a qtiadr^gis foluere

jR.f-

gefjtte ac Duces quaternos fuhiugare folehat

Quattuor primi militares

procul a Prsetorio

num. x2. qui Prxtoriani , nefcio cur tanu

tales eos minime efle pofle , lam oflendere_,

&

Ccnturiones potius mihi videntur^

quoque aduerfum habeam , qui

iVigilibus agnofcit lib.

viri a

appellantur ,

Cap.II. in princ conati fumus

etfi

cx facibus ad turrium feneftras cxertis

V. Dial. IX. Indicium

facit eos

Centuriones

Lipfium
,

eos pro

efle

quot-

quot hoc habitu confpicimus, (duplici fcilicet lorica, feu thorace indutos , quo-rl
rum fuperior fere femper hamatus apparet, clypeo non fcuto municos, Sd
chlamydem, fiue aliud quid eius loco , vt dicemus, fuccedaneum geftantcs ) diuerfitas a gregarijs militibus veftitus

iTribunorum

Legatorum decus

feu

vti illorum paullo ornatioris

& clegantiam

qualis

ita infra_,

enim fucnt Centu-

rionum habitus , etfi iilum nemo defcripferit , certe diuerfum a manipularibusi

fuifle? ^ congruentiHimum perfe videtur, & Liuiushb. VlL oftendit \ Pjl'
nempe Decium , eruptionem illam a loco quo a Samnitibus obfidebatur meditantem

ne abhoftibus notarctur y^^^/o^rf^d/; ^w/^ot

dicit

Centurionihus-,

ad eos pariter occultandos, manipukrium milirum hahitu du^i; , Loricatos

etiam didos fuiffc Centurioncs, ex Icdione IV. vetcrum Codicum probat
Steuuechius ad Veget.
ftentia vt
ille

qni

lib,

num, 87. iniftofuggeftu

eft

Traiano proximior ,

uis typis appareat

musnum.

eft

214. iro. zcB- 28^^. 291. (vbi^s

prout C2;teri chlamydatus , licet ftcus in no1

13.

1 1

5.

293. pone ipfum Traianum

pariter caftramentationi

IL cap. XIII. Item proxima apud Imperatorcm adi-

2^7. 307.

&3

i !

c^Eterifque militaribus operibus pr^efidendi

Munui
vt vide-

J02. 191. 279.3^300. fiue ctiam viam explorandi , vt num.

06. ex Suetonio in Tib. cap. LX. exploratorem <z>i* , Pt<etorianarutn cohortnm
5)7.

Cenm^

DE COL- TRAIANI CAPCeiUuricnenhjlrciuitn

numcri

nam

tos pedites

iftha^c

Sc<em

fcuto perforato

Vegetius

ac ligneo vallo tutatus

lib. III.

cap. IX. aJiquan-

vt Icgitur in Suetonio

Ccntu-

fed fingulos

lib.

cap,

, transfixofemore-, O* humero^ CXX, iEiihus

commifi Caflelli retinuit . Vt vero in prcCangufto

Cemurio-i excujjo ocuio

cufiodia?n port<

fpatiomulco plus intclligatur

quam

exprimitur

vt paullo infra dicam ) copias reda<5tas puto

& tandem,ipniinct arcium

6^ equites in angarijs retinendos eflc vult

rioncs fuifTe illorum culloditB prsepofitos

LX VIII.

extcrno ambitu munitionis

etiam in tumultuaric excitatis

imo

cum

njerherauit

187

Noncnim putandum, quod vnicustantum

Screquentium cuftodia.

2.0.

miies Caftclla
fucrit

humi pene ad necem

VII-

quidem omnibus ,

in

compendium hic &

alibi

Centurionibus tantum , &: ne

ijs

effigiatis

Romanos proprie ex aggere S: vallis , vt iam diximus, conftitifeft, quam quod vllius authoritate nobis probandum fit
Non ta-

Caftra apud
;

fe

vulgatius

men hoc vbique & femper fatium

atque afpera foh duritie
(itate aliud

fuadentibus

fuit

repugnante alicubi vel inopia

vcl etiam temporis anguftia

ahaue ingruente neccf-

Regionis igitur Dacica: natura

maxima fyluarum abundantia , mihtes dum in agmine

los (
)

quos ternos , aut quaternos

cogerentur

fuifle dicit exprofcflo

nam hafta; \\\x mihtum num. 43

ftanda onera

qu^e -erumnui^,

nem huic diderio

& 44.

efficcre potuit

ait

Polybius
funt

geftare

ipfse furcillae

val-

nonJ
ad ge-

muli Mariani (aliam quidem fignificatio-

a.ut

Frontinus IV. Stratag. vafa

aptatafurcis impofuit

fuggerebat

fiftcrent,

vt in_j

prolicifcerentur

miiitum in fAfcicu-'
terra , dum foffam ex-

Cf* ciharia

h^c eadem afpera traiflatu

cauari minime pcrmittebat , aliud munimenti genus , ne milites

I;

tribuentePIutarcho in Marij Vita) abinuentore didx fue-

runt, ipfe enim vt

los

ccfpitis,

fed

quale dedifle puto ftrues

illas

in aperto

congeftorum ftipitum

con-

qu3E

num. zo3. 117. X22. xipo. 5^ 505.; fuppletum.

namque hoc padio vallum vidcmus apud Tacitum lib.I. Annal. e lignis a Sylua;
C^fia abfcillis, At Komanus aomine propero Syluam defam-ilimitemq^uea Tiberio
Caftra faciunt vel fupplent

coepium fcindtt

Callra in iimite iocat ^frontem ac tergum

laterA

'vallo-,

conadihus

impedimentorumfarcinsa Cn,
Scipione pro vallo difpoflt^' fuerunt ex Liuio lib. XXV. fic iuxta Valeriunu
Maximum lib. VIL cap. VL atque Hirtiumde Beil. Hifpan. , Csefarianus cxercitus apud Mundam ( non vero apud Cordubam vt Appiano excidit lib. IL de
munitus

Sic alias

clitella;

iumentorum

ac

Beil. Ciuil. ) ciim a^geri extruendo

^uam

defderauerat aititudinem injlruxit

fudes deerant
)i3
)..

pro

mneria

muro iam

ma^i^ra

deficerett con^erie hofiiiium

^

eamque

traguiis (y*piiis^ c^uiarohore<e

nou<e moiitionis necefftate vfus

nota: funt in hiftoria

lano Hirpinorum oppido

vt legimus in

cadauerumy

njailauit

Appiano

Trabes autcm_

L de yEquuLiuio non fe-

Ciuil.

cuius moenia trahihus conjiahiint'^ Sc in

mel arborum truncos ioco aggeris infcruijfTe atque in Tacito Annal. lib. XIL
Vfpen Vrbem cratibus iund:is , media humo moenia habuifle meritoquc incrcpat Lampridij commentatorem Goefius de Re Agrar. adillum locum Ag',

iS

^i

jij

gennij in Frontinum

/n tutelam

rei njrhan.e

ajfonatxfuntfyiuie
a

de quihus

ligna.

in

RAPHAELIS FABRETTI

i88

&

inreparatione puhlicommmxnitimti-aherentur'-) quafi impofTibilis

vifa fuerit

hxc murorum compages

verba Goefij pag.

abfuraa

50. quibus alia ad

illi

rem

noftram exempla indicat , hasc funt , Hunc locum , ad Lampridium adducit po*
(iremus Commentator , cui mirum lidetur , hgna in reparationem murorum trahi i
nift muros ligneos cogitemus . V^eriimynon ille le^it quod ejl apud T^ehem. z. S. apud
C^farem de 'BeiL Gall. J,z$.&de Bell. Ciu. 2. 1 5. atciue apud Vitruuium i . 5.
CXXUI.
alicfqueplures quibus addi meretur Herodotus lib. IV. cap.CVill.
aliufq^ eiufdem Vitruuij locus lib. II. cap. IX. de altemis trahihus tranfuerfsyitl

&

'.

en ipfam fpeciem noftra; caftramentationis) vnde conCaftellum illud Larignum , ita a materia vocatum , circa Alpes , ab omni

pyra interfe compoftis-y

ftitit

ti

quod plurimam C^Efari difficultatemfacefllt Citra

vero vllamnecellitatem, fedfolumvt Chriftianis PhiladelphirE propugnatoribus terrorem incuterentj vallum exhumanis oflibus , calce induda obfolidatum j Turcas excitajTe , refert Sponius ( qui & fruftum operis fe vidifieaddit j

ignis violentia

Itiner. par.

I.

intadum

Cuius

pig. 550.

rei

cum nullum alium authorem

inueniam.,,

mendacium

iftud a verio-

puto eidem ex traditione indigenarum impofitum

ri

cadem

illa^horridaque circa

Jiabuifle,de

itaut capnt
atc^ue

inum adlapidis

Byzant. cap.XVIi. Ocdjorum

Hift.

latus coagmentaretur

infecundo ordine lapidi caput

faciefaue ordine dfpoft^ ejfent

lapis capiti fuperftruehatur

verf erant

confpiciendum

inhumanumque commentum

bus Vegetius

ortum

in tedifcanda deinde turri^ordines Lipidthus capitihufque dt[iinxit

in exteriorem fuperfciem

gium

Phiiadelphise captae tempora conftrudione

qua itaDucas Michaclis nepos

capita ahfctndi

, '6c

obfirmatis

illic

vultufaue omnes

exhihihatur

nouum prodi^

vt barbaras alias Caftramentationes de qui-

X. ex carris in orbem connexis j ( addc ex Claudiano

60. boumpellibus obtcnfis , feu aggere vfque ad mcdias rotas

lib. III.

in Rufin. ab. 2.

^i

cap.

vt de Spartanis contra

Pyrrhum

Plutarchus in cius Vita )

autfaccispuluerulentaarena repletisj vel tandem ex Herodoto lib. VII. cap,
CXCI. ex naufragijs Claffis Pcrficje, per Boream Athenienfibus auxiharcnij

fa^I^o

ait

!MagnefiIitoribusimpa6lae, omittamus.

(mcam non dico,

Poltulat hic locus, vt aliam fpeculationem

ctiam apud Kippingium inueni Antiq.Rom.

nondum
tem

vifo enata foret )

nouitatis

primipili

eap.I.

& ex hac Columna

horrorem pauilum mitigare ftudcam

nam nec vana fides

aquilx'

dcpromam

lib. III.

Centurionem

fuilTc

nedum pra^fuifte , vt ex Vegetio fcimus

quamuis

Aquilifcri

fatentur

mihi eo

&:

non probare , falCredo equidem & vtifi

eumdemmct Aquilifcri;m_,
fed ctiam illam geftaftc

deo enim tam eos , quos Centuriones ex habitu iam defcripto

munere

quiaeanij

efle

dijudico

vivti

& rurfus quos Signiferos cx pellis contedu indubie omnes

Centurionis

munus exequi

Scd prius

vt in

alijs

fecimus

authori-

vetcrum Scriptorum examinemus. Et vt a notioribus ad ignota viam aperiamus j liquet ex Valerio Maximo lib. I. cap. VI. num. XI. ad Primipilum pcr-

tates

tinuilfe

inquies

aquilam eucllere , aquiUrum

cum Lipfio

Iib.

altera 'vix euelli a Primipilo potuit

IL Dial. VIIL

vt Aquilifero fuo in

euellet

manus dct

At,

iaai

DE COL- TRAIANI CAPiam

lioc

cd machinam imiehcre

VII-

189

& quod ncc Scriptores tcftatum Vmquam rc-

& a ca:tcris Signifcris dircordar, pro certo alTumere de cxtcris enini

coJiortium ignis fcimus ad cofdem Sc figere & refigere rpedaffc vt
palam
liqucruntj

:j

lit

XX Cicer. dcDiuinat.hb.il. uum. CII. timide fonaffe Si^nifer euelleht quod

fdentcr infxerat loquitur liquidcm non de ipsa aquiia^refcrturcjue adillud
-y

num. CXXXI. qno tofjpore quurn Si^nifr primi hajlm f^num non pojfet
moucre loco
Cur ergo primus hic Centurio diuersa lege ccniebitur & manura
Signifero accommodabit ? Dicet fortaflc quifpiam , maieftatem ipfius aquilse
lib.

1.

hoc cxpofccre , vt a digniilimo contredetur Atqui (i hoc diecre confcntaiicum lit ; cur non idemmet fummus Ccnturio decentius non euellat folufn_> >
fed deferendo tutetur & protegat \ ea enim huius gelbminis dignitas, vt Auguilius ipfe Mutinenfi Bello Pro Pr. munerc fugens , Jqutlifero legionisfu^gra.

non abhorrebant,

etiam fgna militaria longijfma

diuque portaueriti((\c Suetonius referC

fubmittere

indignum ducens ab inferioris ordijiis milite , etiam ad dedecus amiffionis euitandum , afportari
Q[n'n imo , vel citra pugna^ neceffitatem , Imperatores hoc ipfo onere lartabantur, fummamque purpur^ dignitatem fignis
cap. X.

aquiiam huvieris fuis fubierit

uiter fauciOf

vt

monibat Herodianuslib. IV. nonnumquam

O* aurcis ornamentis pr<grauia , ac ne rohufti(fmis

quidem militthus facilta , ipfe ( Antoninus fcilicer Caracalla ) humeris fhire
bed de hocforfan dubitamus: nonne admonet nos Tacitus III. Hiftor. Atilium
.Vcrum primipili Centurionem , aquilam multa cum hoftium ftrage ad extrc*
mum vfque morientem fcruaffe \ nonne Siccius ( fiue Sicinius cum alijs vo,

gandus

fit

vir ille llrenuiflimus

qucm

Fellus Achillem

de qua Dionyfius

Romanum appellauit

X. quiritatur fe Primipilo
proftrato , cumaquiia in hofUum potcftatem veniflet , aquilam recepifife,&
Primipilum cripuiile ? de Primipilo enim &: non de PrarfeClo, aut Tribuno, vt
habct verfio Ga^Ieniana, loqui Dionyfium , optime probat Lipfius Dial. VIII.
lib. I. nonne Cirfar de BcII. Ciuil. lib. III. rcfert
aquilam confcruatam fuiffe,
in militari

illa

fua iatlationc

lib.

>

omnibus primcE cohortis Centurionibus interfedis , pr.Tter Principem priorem l ( qui idem cft:ac Primipilus) Si vcro ita non intelligamus , iam & hic

Vcrum non aquilam penes fe retinuiire, fed Signiveluti obiedu corporis pro muro ftctifte & non ob lapfum primi

fubaudire debemus, Atilium

fero moricnti

Ccnturionis aquilam ablatam Dentatum recuperaffe , fed alia interie5la perfona , co humi flrato , a Signifero (de quo nulla habita eft mcntio ) hoftes abftu-

neque c6 quod cum alijs Ccnturionibus non cecidcrit Primipilus , aquilam euafifle quominus in potcfbtcm hoftium veniret i fed quod alius Aquili-

liflc

cam

fcr

quod nec Liuius , Tacitus , aut Carfar dicunt , nec nos

Scriptoribus minimc rudibus , fed potius confenfu omniunx,

fcruauerit

fupplere decct in

ftculorum

forma

id

6c proprietate loquendi prarftantiifimis

cx antecedcntibus res
fjfct

affeBus Aquiltfer

fgo

tnquit

fit

O*

clarior, Ineoprnlio

virihus defreretur

t^ liuus multos pofi annos magna

Sed apud C.Tfarcm

(habetipfe) ctim graut lulnere

confpicatus equites nofros

hanc

dii'gcntid defendi ,'c* ttunL moriens

eadein

RAPHAELIS FABRETTI

i^o
eadem fidc C^fari

reflitm

>

nolite chfecro ccmmittcre

mn accidit ^t rei militaris dedecus admittatur

quod ante in exercitu

Cctfaris

incolumew^ue ad eum

referte

-i

Hoc cafu aquila

conferuatur-, omnihus prtmcc cohortis Centurionihus interfeiiis

Principempriorem

ter

Quemadmodum igitur

adhuc viuens

pr,~

vt cautius aqui-

lam protegeret 5 eam equitibus rcferendam tradidit fic rurfus per M. Antonij
aduentum , Pompeianis ( vt fubditur ) Joco pulfis, &: comprefTis Aquiliferum
cumdemque Primipilum,^/-^/ quidem, ( fic dicitur ) fed non infanabili 1/^re aftedum , mortem euafifle , folumque ex quinque Ccnturionibus focijs fer;

uata aquila fuperftitcm remafiHe

congrue, nifallor, interpretari valemus

quod primus Ccnturio , fi aquilam geftabat pugnare

non poteratj nam primo in pugna ftataria , qualis plerumque RomanoruiTL,
erat , aquila figebatur ita Tacitus lib. I. Annal. vbipugnam illam periculi ple-

Nec

difficultatem faciet

nam inter Carcinam & Arminium pene

lahcr

ad

ob oculos ponit -iplurimus circa

neque aduersum ferri ingruentia

qu<

quem morem alludens

neque fgi limosa

Prudentius in Pugn. Luxur.

Vexillumfuhlime

Dux

tela

Crucis-)

hona pr<etukrat

acjutlas

humo poterant \

ait

quod in a^mine primo

drfxa cufpide fiflit

Nfl infuper dicerc vetat , Signiferos , qui 'vigore corporis animique in primis
Jlantes eligi fclehant-iVt ait

>

pftt'

Polybius de Milit.Rom. multoque magis hunc ipfum

,3

pr^cipuum fignum vniuerfcE legionis , aquila , cuftodienda tradebatur , vna

aquilam ferre , & gnauiter prseliari potuifle apud Frontinum enim reperimuSj
Cjuod Ser.Tullus adoiefcens prtelio quoTarqutnius Rex aduerfus Gahinos conflixit 1 Signiferis fegnius dimicantihuSi (tn ipfos manupromptos) raptum fgnum
cui

m koflem mift

\,

ita ille

Clarius hoc etiam

de

ifto

DLX.

Stratagem.

fit

lib. II.

ex lapi-

apud Gruterum pagina

quem cum

1.

cap. VIII- exempl.

eo lego

MARTlALIS

MIL

COH

de cum Pighio ,

VIX-ANN-

6^ barbarifmo indito

Tni

primum

quam

non

TESTI AQ^PRAE T* VRBIS

XXVIIII
p
'

occurrit, intercentum
,

X. VRB

A D A V CT VS
L IB
PATRONO OPTIMO FEC
H
E
S

lew^iionem illud

&: vltra infcriptioncs Gruteri

MILITAVIT ANN- X

Centuria

Efli k qura Pr^fe^i Vrhis:

aduersus

SALLVSTI

CentunaTefti Jquiliferi Pratorianorum Vrhis , non autem coadiuifis verbis

I.

in quibus de Centuria feu Centurione

fit

men-,

duo cum prienomine , vt hic vult Pighius , reperiri . Dcinde, qua-!

icnus vnum elementum pro alio admittere velimus, in fcriptura ,que emenda-i
tio,

nifi

tiflimam fcribendi rationem de CGEtcro rctinet

officium illud

AQV R A PRAEF VRBIS

exphcent qusefo , quid

nam

a cura amicorum

fibi velit!

& ctiariL.

Pra^fcdum vero Vrbis QVRATORE mdi-^

;
gentem non adhuc rcperi , nec me repcrturum confido . Vna fuppctit cauiilanti obiedio
quod ncmpe ipfemet
SALLVSTIVS, non iam Teflius Centurioi
a cura catelU praepofitos inuenio

fuerit

DE COL- TRAIANI CAP-

VII-

A fuerit proccdentc tcmpore Aquilifer Pra:torianorum Vrbis

loJliturcxfoIa ipfiusiuuenta, 5^: paucitatc jftipendiorum j

primum hnnc ordinem

juc luucnalis
litia:

afcenfus

carpendo

vt

vt Plinius annotat ad

illi

mos

P^c locttpletem

Adferat

aquilam

Qu^ tamen facile

nam

cap.

fin.

tarditatem prsemij

labores obdurandi crant, ait Satyr.

19

I. lib.

vitis

hinc-

cuius intuitu tot mi-

annus

ti^i fexa^efimus

etiam fortaffe non lcui funt

dcmmct aquilam, gcrtamen fuifle eius muneris , quod per ipfam

fi

XIV.

ad

XIV.

Hxc duo Plinij ^ luuenalis loca , argumento

quia

lentus erat

can-

fignificabatur

pro Centurionatu fumitur

Vare Parethonias Utia modo njite per trhes
T^ohilis

C Martialis

lib.

X.

ep.

(^ honxfama dedit

')

&* centum

XXVII.

&

dtix

memorande

viris

Spartianus in Hadr.

nulli vitem ni/irohuflo l

itidemquc in lapidc apud Gruterum

MIHI VITEM DEDERIT;

fi

purpura

fol.

pro magiftratu

DXXII.

ET

6.

idcm Martialis

lib.

VIII. cp. VIII.

Purpura tefelix , te colit omnis honos ,

^ Plinius lib, X. cap. XXI. dc {pc(Saculo gallorum pugnantium, *vtpUne
D aliti tantum honoris pr^heat Koma.napurpura fi fceptrum , pro rcgno
,

dign<e

a nato fceptris excutiere tuis

Ouidius IV. Faftor.

fc nos in fceptra reponis
Virgilius ytneid. lib. I :latus clauus pro Senatorio ordine

Primipili honorc fumpta, ab alio ,

gemus ? non enim

non ab ipfo Primipilo geftatam fuiile intelli-

finc violentia Dionyfij

fattum Dcntati fequuntur ,

&

lib.

X. que poft rcccnfitum.,

vidcntur , egopariter pugnans-, O*

qui gratiam mihi aHxilij eius referens

du-

aquilam dedit Plane ego quidem abhorrco a peruicacia

catum legionis cejjit ,
plurium Criticorum , vel potius rabie, qus eos exagitauit , vulgatas lcdiones
alterando, & monftra fcnfuum induccndo , atque vt quifque fuam ledioncnij

mordicus tucatur
attamcn iurc
^

vcrba

afias intelligi poftc

aquiUmferuaui-, O* Pr^fecium eripui

meo

fcfc

vti

inuiccm

non

iurgijs ac probris c triuio petitis

abftinco

dum

ab

alijs

agnita ad

laccrantium

meum prouentum-.

traduco

'

Hoc prjefari volui,antequam duplici IctMone meam fentcntiam authoritateJ

'

"3

Plinij tucrer, quar

vcr^, anne

fint, fidcs efto

pcncs Dalechampium, qui

primam

Turncbo alteram vctcri Codici adfcribit , in marginc mei libri Colonia: Allobrogum dc anno MDCXV.imprcfifi. Lcgunt igitur prvTallegatum Plinij locum,
Centurionum in manu njitis , t?* optmopr^mio tardos ordines ad Uuatas , ( Iiue vt
aher ) ad eUtas perducit aquilas ; quod idcm cft ac oftendcre aquilas ab ijs , non
vcro ab alijs infcrioris dignitaiis Signiferis efferri , feu ieuari folitas eodcmque
,

"*

anulus pro equcftri,

huiufmodi c6 quod qui rcgnabant , magiftratu fungcbantur,

curaquilapro
ordinefqucduccbant, purpuram, fccptrum, vitcm gcftabant
tc alia fcxccnta

'\

':

'

colh-

RAPHAELIS FABRETTI

ipL

collimat vctus luuenalis interprcs

mipilarem iftum pcr luuenalem

ferfit fiipendijs emeritus

-,

rapacitatem profcindens

& T^ucuU

Lentonis

dare dixit

Qus verba

Nam

verfibus fignificatum

hic

quo fiipendii^t deponehAntur

M. Ant.

li

Philippica

xt ^igni-

Meminit

vbi L. Antonij fratris

idem Myrmillo Jfaticus

latro Jtcili^tCcllcgA

Primtpili nunitncs aurecs daret

de mcis honis

>

fe
1

congruentius tamcn applicantur Primipilo eidcmque

fuperflua &: redundans

cloquentix parentis

dum ait

videantur polTc intelligi dc Signifero alio ab ipfo

licet

Primipilo,eiquc fubdito
Aquilifero

ait

in

cum aquiU

diiflis

anno fexagefmo

& aquik Primipili Cicero XII.

Vn-

qui 5c ipfc fignum aquilas deferrc putat

imo impropria foret

aquilam Primipili pro

enim

alia

quam qu^

oratio latina:

ab iplo gcftaba-

'

iam diximus Salse itaque, pro Primipilo , vcl Aquilifero , qucm nominarc fufficiebat, aquilam.,
Primipili adiecit 5 Vt fequcnti ioco locum dccret-,Jienim defuis dixijfet-i nc aquiiam qutdcm ipfamcrednuram putauit\ fcilicet inanimcm quamuis , nedum Primipilum litcratum & folertem , qualem ad hunc effedum illum exigit ( vt3c
cxteros Signiferos) Vegetius lib, II. cap. XX. , qui Signiferos olim non foIum_.
tur accepifret

nulla

alia

aut alibi in legione

fideles fed literatos cligifolitos dixit

rationcm

vt

qui feruare depofita

S^ fingulis

<

rcddcrc_^

fcirent

Talcm quoque agnofcere poffumus militem illum

num

adSuet. cap. VI. pag.

CONCORDIA

fcriptoquc

nummo

apud Patijy. manumiungentemcum Othonetogato, in , atque in alio olim a ClauPRAETORI

in

AN

cum fimili Imperatoris atque Aquiliferi geftu percuflb , vt apud Oifelium

Tab. XC. L. folumquc in epigraphePRAETOR* RECEPT variante Is
enim cum aquilam ferat non e numcro Signiferorum , fed potius Primipilus

dio

cflc

debuit

qui fidem militum fuorum polliceri idoncus fuerit

fuo infigni

&

'

geft:aminc fignificatus
Gcfl:abatur

confulatum

cum

quoque aquila

perConfuIem, vt tot nummi

olkndunt . Confudit tamen hanc

in apice fccptri

ipfius triumphantis indicantes

legionaria

Author Vanarum (ficmerito vocentur

Tacitum, hucdctorquensirrifionem confularis

in Hymn. D. Rom.
^quilacx ehtirnafumit arrogantiam
Gcfator
/nflxtus

&

rurfus contra

eititf acfuperhit-,
ojfe

Cogitationum

fuperbige, de

in_j

qua Prudentius

"*

.,

hcllu^

cjl alttis

& ehurnam aquilam ^fel/am^ue curulem

obiter animaduertifle

neceflarium duxi.

Modo ad marmor redeuntes

Aquilifer

num. 49. , prout alius qui fereulum

abfque aquila geftat fub num. 5 o. (qucm proptcrea eius Optioncu) Sc Subccnturioncra alibi iudicauimus ) non habcnt , prout c^tcri galeas ferinis pellibus
,
tedas , fcd xquc ac alij , quos fupra pro Centurionibus agnouimus , chlamyde
ornantur

Symmachum

Poji traheas

quod

fcui fgnum

flcque obfcruarc licct in Aquilifcro

num. 117.

itemquc co

qucm

Optio-

DE COL- TRAIANI CAP- VII-

tp^

Optionemdiximusnum. 139. > necnon alionum. 276" Hinc cnim potiflflmum deducitur, quodqui aquilas fcrunt, habitu aliquando Ccnturionuni^
Vtuntur, idquodin alijs cohortium Signiferis obfcruare ncquicquam datur :

qualem cum cfle arguitclypci&rpcllis

geftamen ) fi foffa: & calirametationi prajcll, vt videmus , & alibi diximus , eftquc propterca pro Ccnturione habendus ; certe vt vefti & fimul muneri refpondeat non aliud iignum quam aquila; geftabit > &: Centurio primipili dicendus
conuerfoSignifernum. 101.

ficut e

erit.

Hoc A/quUiferi ("fi iseft) indumtntum, &c pn^ecipue pannus quem videmus circa collum alhgatus , 6.: ad vtrumque extrcmum ante peclus depcndcns,
argumcntum fuggerit iilum chlamydis viccm pr^ftitiffe, &c notam dignitatis
,

fupra gregariam militiam oftcndcre

num.

male enim

& ex capite, vtalias, iegiona-

& num.

z 1 6. attribuitur, &: alibi,qu6d fciam, non apparet, nifi fcmel, vt obferuauimus, fub num. 183. Nuperus fcriptor , SticlAriolum mappam nominaftc contentus,nil vltra curauit : nc tamen in hoc fibi impurijs

aliquibus

2 6.

ne complaceat , dicat nobis, quid ad reni mappa

Ille

eteiiim ter,ni fallor, de

mappa

nem

ab

ipfis

Pctronij Arbitri conferat

loquitur, &i totics de linteo ad

uiuio extergcndas intelligi vult iuxta

-

illa

communcm

manus in con-

huius vocabuli fignificatio-

Grscis agnitam &: vfurpatam , vt ex Cedreno docct Meurfius

Glofl, Grxco-barb. verbo Ma^sfo.

MotTr^nyot

noftro mantili rcfpondcns deriuat

Nec quid diucrfum inducit

qui hinc etiam

cditioneHadrianidispag. 104. circa oneratas

'vefte ceruices

in_i

nomen
ille in mea

fj.av^vxl^d

locus

laticlaniam immije-

ratmappamy namScibi author de triclinio loquitur , & deridendi illius fenis

lautitijs , ceruicalibus vndique conftipati , Sc vix capite cxtantis ; cui proindc_,

mappa

fimbriara circa ccruices cxplicari dcbebat

non

vt

multoque minus ad ornatum militarem, vthicqua^rimus

cus in

Ncrone

collo alligaret

Suetonij item lo-

quo Dio fuum omnino fimilem defampfit Iib.LXIII.

collum loquatur , non habitum militum , fed diflbluti

cap.LI. ex

ctiamfi dc fudario circa

plane Sz difcindli homiois cultum depingit

dendus-y it

cam

comamfempsr

Circa cultum hal^itumque

in ^radus formatam

adeo pu-

pere^rinatione y^chaicd etiam pons

merticem [ummtferity ac plerumque Synthejtn indutus

quam 5c

Saturnalitiam, Sc

conuiualcm vcftcm apiid authorcs reperimus

dierit in puhlicum-) (ine cinctu-,0* difcalceatus

haec Suetonius, cuius proptcrea_,

prout ncc Pctronij ciifudarium hoc

iignc,

prout credimus

li^ato circa

collum fudario

fcu mappa, vt fub aftcrifco dicitur

alicuius militaris

pro-

fed in-

pr^rogatiux ; quodquc fegmentunij

vocabimus , vt mappse &: fudarij nomina proprijs vfibus reicruemus Hoc itaque chlamydion ex pedeftri militid certo vidcmus promifcuo
vfu inferuire Signiferis & Stratoribus,quos chlamydis vfum habcre indubie casteroqui apparet
Vidcantur quinque fimul iniundi Signiferi numeri 1 29. alij
feu }Q^A^vhov
.

quinque Stratoribus num. 121. totidem intcr alios

num. 1 J9. vt reliquos omittam Idem in Centurionibus, quos fupra agnofceretentauimus,obtmebiCjfienimCenturioncs funt chlamydati illi numeri ^7.
duo rurfus num. 140.

tres ex

'

Bb

num.

RAPHAELIS FABR.ETTI

1^4

num. 209. num. 220.

poft Stratoics-,

fol.

LXXX.

fub tribunali Traiani,

alibi-^

quej Genturiones profedocruntctiamcorumfocij, eidem muneri vna cum_,

ipfis afHflcntes

pado Signiferis , Stratoribus , &: Ccnturionibus ( nam Iegio-|

narij cx ipfis corum muncribus , ac peculiari fegmentato fcilicet, limbifue ferjeis cindo armprum gencrc , fub fignis vbique fe produnt ) quofnam efle putabimus, tot qua cquites quapedites, quos hoc eodem chlamydiopotiri vide. i
tnus? Centurionum fiquidem numerum, prarahjsgregarijs qui exhibentur
Difcretis hoc

mihtibus, longc exubcrarc dici poteft

turiones

Euocatos

5c

Idco pcdcflres,

equeftres intcr Decuriones

inter Primipilar cs, Ccn-i

turmarum

Sc

Equites

Sin-'

connumerabimus . Neue id nos vigilantes fomniaiie dicant ; quantum ficri potcrit opinioncm ad probabilitatcm accommodabimus ,
nam certam de hac re notitiam vtipra^flare non valemus , ita ncc polliccri fa^c
gulares Imperatoris

tius fuerit

Euocatos igitur

vti in vitis

geflamine Centurionibus squatos

jnus cx Dione lib.LV, ac ijfdem in pluribus

Rom. lib. I.

alijs

iundlos

{ci-

& equiparatos, de quo

VIIL , ita crcdibile efl, reliquo ornatu ipfos

imitatos fuifTe , citra tamen confufioncm , quia ad hofce diflinguendos fufficer^l
poterat fignum valde confpicuum quo dignofcebantur ex Vegetio lib. II. cap.
XIII. hoc eft tranfuerfe , fiue etiam vt cap. XVI. ar^entat.t cajjidnm crifi^. Adeo-
^ue eorundem Euocatorum dignitati blanditur Montanus ad Hirtium dc BcII.
Afr. pag. 81., vteos ( prscunte tamen Lipfio vbi fupra) iplis Lcgatis, quorum proxima Imperatoribus authoritas , comparet p<r hcEC verba [ Legati Euo'
caiiaue^ T^on tantiim Centurionihus comparabmtur Euocati , fed
ipfis Legatis
quandoque-f vt hos loco apparct y adiunoehantur quod liberius etiam dixiflet , fi
nedum vitem, fed & volumen cofJcmgeflarc confpexiflct, in vtroque quodiE,
fubdimus e veteribus monumcntis cxemplo
Pra^rogatiuam vitis , dc qua fu-'
Lipfius de Milit.

Dial.

&

pra

Dionem

ximus

tcftatum fuifle di-

adftrui't.in hifce

Euocatis

marmor apud Grutcrum pagina

quo Euocati eifigiem &: ornatum e
S. Carpineo e Schedis R. P. D. Pcni^
compadlo fupplemus , 6t ex 0
DLIII.

8. in

)Jj

^IINVCIO- AELIANO-

ET

FILIB VS
BENE MERENTIBVS

negligentiam

depre-

hcndimus, qui pag. px. to. III.

EVOK- ET IVLIO Rom.Antiq. vollumine finiflram

I domo Trxjldis CaKcellaria

Apojiolicx.

'

IVLIA-MODESTINA-COIVX

COIVGI

Boifiardi

SVIS

ue in dexteram_,^'

^
vitis

,x\

loco tranflulit

cifdcm

infignijs

Aliud

damus fcquenti

pagina,ex Villa Caefarina,

Bofij

iiiiniamsa Grutcroex Mazochio incmendate

cum

olirrL.

prope vetcrem Viam Fla-

produaum pag. DXXVIIL 9.

D M

DE COL- TRAIANI CAP-

ipy

VII-

D
AVR IVLIANVS EVOK EX BNF

SALARlORVIin CHOR-III-VIX
ANN XXXXII MIL ANN XXVIIII
N AT D ACIA I VLIA* VRSA

PATRI

Quamplures vero cx

t^

hifce emeridscirca fe Imperatores habuifle, obfequij

Pompeioenim

causa, velfpepromotionisalledos, patet ex hiftorijs;

antc

prselium PharfaUcum, referente Cjefare de Bcll.Ciuil. hb.III. aderant inter alids

cohortes 'Vt ihi difpofitas

Euocatorutn

circiter

exercituum ad eutn ccnuenerant , qu<e totd acie

htauerint

vt fua virtute

exemplo

du ,

qu<e

ex

difperf<e erant

^enejiciariji
.

fuperiorum

Quodue difperfi mi-

& incitamento cseteris eflcnt

vltra prseallc-

locum (quem plerique non de cohortibus, fed de numero duorum milhum Euocatorum legunt , vt intcr cseteros Lipfius de Mil. Rom. lib.

gatum

Ccefaris

IV. Dial. VIII.

conijcere hcet etiam ex

mox

allegato lapide,

& ahjs fequenti-

bus apud Gruterum', in quibus lcguntur tranfpofiti in Cohortes PrJCtorias

ANINIVS^ C. F^ POM- GALLVS- DOMO- ARRETIO e LEG- IIIISCYTH- MILITAVIT^ IN^ PR- ANN^XVIF EVOO AN-IL pag.DXX.j.
AVRELIE^MAVRISIE FILIE DVLCISSIME -QVE-VIXIT^ANN^VIF
MVIIFD^XXII-AVR^MAVR^ EVOK- CHO- IIII PRET FILIE DVLCISSIME FECIT pag. DXXX. i.
M AVR M F SECVNDINO^ VET- EVOK- EX- COH* IIF PR pag.
DXXXI. lo.
C-

POVINCONIVS-PF-POL-INGENVOS-DOMO-BODINCOMAGVS^
Bb

MI-

RAPHAELIS FABRETTI

j$6

ANDASI-MILITAVIT- AN-II- VIXIT'AN-XXI'

IviILI-COH'VI-PR-7.

CVR AM- EGIT- SEP VLTVRAE-e-VARIVSOPTATVS-COxMM ANIPVLARIS EVOK pag. DLV.7.

D- M- SEMPRONIO SENECIONI-E VOK-COH-VII-PR- pag.DLX.

1 1.

VALERIVS- RVFINVS- EVOCATVS-COHORTIS-TERTIAE-PRAETORIAE- pag. MCX. 4,

cum alias fciamus

Pra^torianos

non

gi folitos ffed ex more inflitutoque

ex legionibus

<veteri^

huiufmodi emeriris

vel

le-

Macedonia &* 7^0-

nonnifi ex /talia ac

&

fimplicioHifpania 5 quorumproinde cp*fpecies njultufjue mod.eflior ,

resmoresejfent', vt habetur in Fragm. Valefiano Dionis iib. LXXIV, Supple
rico atque

tamen ex Tacito Ann. lib. IV. ex vetuftiori adhuc inftitutione , Etruridfenne

Vmbriaaue , aut Vetere Latio ,
Colonijs antiijuitus Komanis deligi foliras 5 Pri-

emm Seueru< ( vt ibi Dio fubnedit )

tnus

fvero conflituit

tur

, njt

eam confuetudinem fujlulit

impofierum

ex omnibus hgionihus fupplementa pr^torijs cohortihus dcligeren-

cuius etiam rei indicium

habemus ex

lapidibus hic ex Grutcro tranfcriptis

PRO-SALVTE-DD-NN-AVG-HERCVLEM'DEFENSOREM'GENIO
CENTYRIAE EX VOTO POSVIT- L-DOMITIVS-VALERIAN VS

DOMO.KAPlfOLIA-DE.STIP-XVIII'MIL-COH-X'PRP-V- 7- FL.CARALITANI-LECTVS-IN-PRAETORIO'D-D-N-N'EX-LEG-VI-FRR'
pag. XLV. 13.
C-ATTILIVS' C- F- POM- CRESCENS- MILITAVIT- LEG-lX-ANNISVIIII 'TRAIECTVS -IN -PRAETORIVM'- COM V-PR* MILlTAVlT
ANN-III'pag. DXXIIL^.

D 'M

ET PERPETVAE- SECVRITATL CORNELIO- CERVNTOCOH- V- LEG' XX' MILITI- PRAETORIO pag. DXXX VIII. 6.

A'GABINlVS'A'F-SER'PONTIANVS-MlL-LEG-XX-CANDIDATVSTI CAES AVG RELATVS IN PRAET pag. DXLIIl.

SEX' LVCCEI VS- SEX- F- AIMIL^ TROPHIMVS- VET. LEG-I V-SCYTpag. DLI. z.
TR AIECTVS IN PRAETOR COH VI PR 7.
DIS-MANiBVS-Q^MANLIVS-cyF^CAM-SEVERVS-ALBA^pbMPEIA
VETER'
V^A^XLIFM-I-D^VII-TRALATVS-EX^LEG-XXIFPRIMIG-IN-PRAET-COH-VIMN'QJVlILITAVlT-ANN.XV- pag.DLIi. i.
Idemque colhgitur ex fragmento infcriptionis apud eundem pag. DLXXIL 5.

vbi apparet

'

militem illum e legionc feptima ledum in Prxtorium

-,

tantum vigcfimic & trigefimsE in Grutero ; ( XIIL enim quam Reinefius Infcr. XXV. Claft. L fublaia interpunaione figlarum illarum V-L^P- VLP. quafi
eft vllibi

VlpiiS legit

Addo hancahaminfcriptionemeMMSS.
Bibhothec^ Barberinas cum aliquo fane mendo dcpromptam nam legionis V. Vipiaj nec
mcntio

fed

vbi nos Voto Lihcns Tofuit liben-

Q^ M A S V R LV S

Q^

AIMIL* LEVTER

MIL^LEG^V'VLP
T R A E N COH VI
PR Q^A N N XII M S

SVS^DVOBVS^GEM
S

BI

.E

T
tiffuTie

DE COL- TRAIANI CAP'

SILVANIAE-MARIAE

rccipi

SEMPER

exformula admitrimus, ncquacjunm

valet ) neque iii hoc prajfertim lapide_,

potuit

LXX.

aniios

Traianum

3^:

Vlpias

ab co Icsiones denominatas antcccdcnte

Memoranda tamen
ca coraprchenfis

alias

Dominus redemptionem humani

llius

ge-

neris operatus efti

vt ex Tertulliano Se ahjs

probat Cardinalis

Baronius

tum

nominc

in

fufius

Fufij

ad
:

Chr.

qui Earonio

prjenomine Ru-

Gemini , qui Lucius non

bcllij

An.

cuius lcue erra-

Gcmini

5c limul Panuinij

vr air ipie

Cfl///^fuit,emendat fequens lapis Mediolanenfis interColled:. Archinti

Non omittam tanquam

QYEREL

duol^us

Geminis

i\\

TVTiLIVS-P-F-O

VETERANVS

SIGIN

AQ^ILIFER^ LEG- V

CVRATOR-VET

ACCEPIT A B

PRAEMIA

IMPE

DV

P L

NATVS-EST- A HIRTIO
VIBIO-PANSA^COS^DI
C-FVFIO- GEMINO.L RV
GEMINO COS SIBI

PATLCINGI
D E M N C AE

ANDOBLATONI PF

GNATAE PF
T

cum SERVIA-

conllat,
i

publicc proficuas

quamuis extra ordinem ) alias II. correfliones parium confubrium cx varijs hifce figjinarum fignis j adco nil inutile in veteribus
monumentis exillit
Ex hoc primo cninxj
(

-dkictttCKarc iii Via Flaminia in Vinea

Lucij Vifini

quibus Confulibus Chri-

-HONESTISS

VIX SINE VL

hxc cpigraphe nobis redditur ex

XXXIV. num. CXXXVIII.

197

tifTiine

efTe

VII-

.NOIH.ConfulcmVAIIVM non autem VE,

RVM iuxta

PanuiniurrL,

l|;

u.

adA-V^DCCCLXXXVI
proccrflllc

cundcmquc_J

cireVIBIVM

VARVM,

quemcumSERVIANO
111.

iungit infcriprio Bc-

ncuentana apud Grute-

rum pag.CCCCXXXI.9.
cui niagis

eft,

hoc prxiertim con-

latcre
tcftc

credendum

quam

alteri

apud

eundem Gruterum pag.

CX V. I ex codem Pan.

uinio

cuius in hoc fubicftam efle fldem ahbi demonftrauimus

SER- SERVIANI

& C^ IVVENTII VERI conccptx

fub nominibus

Exalio ligno, quod fequenti pagin.r confignauimus, liquet, non iam-,

POMPEIANVMex ACILIANVM, vt Panuinius ad A.V. DCCCLXXXIL
cos Confjjcs vocat

fld

FONTIAN VM Sv ATILIANVM dici deberc

Ah-

RAPHAELIS FABRETTI

1^8

Aliquando tamen integram ex

gionem

Pompeio confcriptam

hifce Euocatis

de quibus loquebamur

le--

habemus apud Csefarem de Bell. Ciu.

lib. III. njnam
legionem ] ex Creta O* Macedonia ex veteranis militthus > qui
dimijji afuperioribus Iwperatonl?us in ijs Prouincijs confederam ; hi enim proprie
Euocati , vt de aha legione idgenus militum , retento exprefse nomine Euocatorum , meminir Dio lib. XLV., tpfe , ( Ca:far fcilicet Odauianus ) Campaniam
qiiodhiapatre
if(jue progreffus ) magnam manum ex Capudpraferttm contraxit
ipjius , quem 'vlcifcifeferebat eatn ''Vrbem-) Cp* agros accepijjent . /// multci pollicia

fuifle

\_

->

>

tus

e[i ,

deditque confejiim fngulis

eatorum appcUata
miltti^-, rurfus

n)fu effe

legto

ad eam

lU

M. ntimmum

quos Anaclctos Gr<tce quis

appellaueris ex fequenti lapide

Lugdu-

nenfi apud

Gruterumpag. DXXIV.7.
ita enim proprie pr^ecitatum locum^
Dionis vcrtit Turnebus Aduerf hb. I.
cap. IX. quod militid perfunEli ad eam
:

Hiftor. ait

Busy

bellt

arrideat

ex nefcio quibus

qui impetratd ryii(fone

dixerit-,

ET MEMORIAE AETERNAE

ATTONI-CONSTANTIS
VET LEG^XXII-REMISS
VS*HONESTA-MISSIO

NE

CASTRIS

TEROS

N TE R

CE

CONVETERA

vbi Hb. H.

cura agere dile-

FECTVS^OBIIT ATTIA

cjuamuis Li-

quam agnofcimus , proprie-

minime

care

Prima

Euo-

REVOCATVS
OyiQ^E^ BELLO INTER

fuit

reuocare Veterano!

pfio h:sc
tas

his a njiris orta tunc

& ideo Tacitus ge- N O S

nuina locurionc vfus

Et

njocati fuerint ) in

c(epit.Kc6tG etiam Reuocatos eos

rurfus reuQcarentur

ipi'e

crenim euo-

alijs

codicibus Ic-

gir,5i3\cttoc^r^emendat in

Not n.95.

VO

FLOR

ENTINA^CON

V GI CARISSIMO
ET^ SIBI- VIVA- PONEN
I

DVM^CVRAVIT^ ET-SVB
ASCIA-DEDICAVIT
Nomen

DE COL- TRAIANI CAPA Nomcii

Euocatorum

certe iflius

nufquam

legioriis

quam lia!C marmora vocant Volumariorum

VIIinueni

i^^
nifi forte

DIS

ca

fit y

MANIB

SECVNDVS-CLAVDI
5
B

X IVNIVS

VS SEX F PALATIN A

MANIBVS

DIIS-

EX P

CLVENT

VET-LEG-PRIM-ITAL- VOLVNT
VIX-ANN-LXIIX-M-IIX
c

nMTZnr

"Rcintjius ClaJS,

vcre
':

enim

Foiuntarij ij,qui

BONONIA^
MIL.COH^X-VOLVNT
C R OPTIVS TRIB
LEG^ I VOLVNTAR
MILIT- ANN XVII
VIX A N N LX 1 1

FRONTINVS
tr

iam emeritis

ftipendijs

Vlll. num.

vltra deled:ui

-jG.

non fuberant 5

Veteranos milites iterum nomina dantes ex Liuio colStilptcio , cui riouum ,

magni mminis hellum [MacedonicumJ

&c fic proprie appeilatos

ligo lib.

XXXI.

&

de exercitutquem P. Scipio ex j4frua. deportaffetfVo"^

luntarios quos pcjfet duceret-) inuitum , ne quem tmlttem 'veterem ducendi ius effet j

decretum erat perwijfum

-,

6 ex Ca;faris lib. IIL

de

, 'vt

Bell. Ciu. vbi Crafiinum-,

pilo Euocatum-^m exercitu ipfius Ca^laris aducrsus

miittet eleclos ctrcitcr

CXX,

litantcs, vt

crcdimus,

norem Ca^farum
peritur

& cmcritis olim ftipendijs tanquam Euocatos mi-

CcXtcris

infucta tribus Cluenti^-y

fupri

qux neque

efle potcfl:

ex primitiuis

thoritate C. Marij per P. Sulpicium

"

tinis conflatGE

li

Ij

iuxta

Appianum

terthus

iliis

XXXV.

Tribunum

vt refertur in Epit.

lib.

illis

vtquc Samnites

nomen

alia^que

elle re-

qua; ex au-

plebvs e nouis ciuibus ac liber-

LXX v ii. Hiftor. T. Liuij

focijque,

huic tribui partum

fiue t

finem imponeret,a;^-

cum

Ducem habucrunt,

paullo ante bellauerant L. Clucntium

tiffima Ciucntia familia

Appellatio item

tribubus

hb.I. Ciuil.quas Senatus,vt Bcllo Sociali

XXXV.addidtt

neque ex alijs in ho-

quales fuerunt lulia

iftam fuific ex nouis

fuerunt

indud:i

allatis conieiituris

poilca denominatis

argumcnto

Pompcianos prorumpentem>

Voluntarios eiufdem centuri^ profeqtmtos fuijfe dicit,

I?

sequalisfcilicct conditionis

fortiflimum illum ex Primi-

quibus

ita forfan

Romani

ex poten-

Panuinius aliam quan-

dam Clutiiam triburo ex oppido Samnij inducit, dc Ciuit.Rom. cap. de Tribub.

Rom. fcd ciim nufquam tale nomen integrum rcpcrirc fit ; ex male intelleda
notaCLV. quse velnoftram Cluentiam, vel etiam Cluftuminam (pro Cruflu\

apud Gruterum pag. CDXVIL 6. ) fignificare potuit, puto illum^

nouam hanc tribum de fuo cxcogitafie. Alias vcro plurics de Voluntariorum co-

mina

vt

hortibus

memoriam agitatam

obferuaui in lapidibus

ftitiiTeputo, qui dilVibutis fibi agris limitancis, ad

bantur

non

alibi

enim quam ad

vel dubia! fidei populis,appIicira,

cafque ex veteranis con-

corum tuitionem centuria-

Romani Imperij fincs , & loca hoftibus

harum cohortium fi:atiua videre eft, vt colligi-

ipfos

tur cx locis repertarum infcriptionum,qucE de

hac re in Grutcro extant; hoc cft:

Voluntariorum in Cattorum Vico ad oftium

CLXIX. i. dc Cohorte XV.

Rhcni, pag.DXXin.3. 5<: MXV.
pae.

1. de

Cohor.

XXIV.

ad

Nicrum

pag.

MXXX. 7.

RAPHAELIS FABRETTI

zoo

MXXX.7. de Cohorcc XXXII. ad Mocnum amnes & dc Voluntarijs Campa:

nis

e quibus legioncm integram

nia

MCVIil. 5. Hanc
apud Troiam repertam exccpit

A
^

fuo Itinerario inferuit Sponius

III

m^

inilitis

conftitifle fufpicati

pag.

Infcfiore

tan.dera

modo

Nio

i.Tribunatuilegionis,

tulos augendo
hortis fubd^tur

rianAE

ET COL

IVL

PHI

TRIB

MILIT

VOLVNTARIOR TRIB
MIL LEG XIII GEM PRAEF
EQVIT. ALAE^I SCVBVLORVM
XXXII

ti-

Itaut alios hos fuilTe,,

RVFO FLA
COL CL

C ANTO

-11

Tribunatus Cmilis co-

Panno-

J^ nl^^o^^LCOH

indidurn dignnatis huius

CDXXXIV.

F VOLT
DIVI
AVG

MIN
APRENS

lib.

quod apud Gruterum pag.

in

DIVI IVLI FL AMINI

90.
cft

fuimus

ab

illa

manu , quam M.

fcruih

Aurelius

& nomine Voluntariorum

nuncupatam voluit, proculdubio videatur dc qua ita Capitohnus in eius Vita, Seruos-, quemadmodum ^ello Punico
faBum futrat , ad tniiitiamparauit-, quos Voluntarios exemplo Volonum appel/auit.
Pij

f.

armauit
;

Vti itaque

fe

habent inter pedites

morum titulis cogniEa

ro

Ccnturiones

& Equites Singulares

ordine Decuriones,

rit

facit vt eos

quorum

Sc

Euocati

ita in equellri

dignitas ex innumeris

mar-

ex iam dido honoris figno indicafle fufFece-

edam obferuatione , quod & hi , modo cum chlamyde vt nume144. & numero 246- , modo , vt ahbi frcquentiffime , cum noftro hoc pan-

cum

hac

no incedunt
SimiHtudo autem armatur^ ( fcelufo hoc dignitatis indicio ) in alijs lorica
hamat^ indutis , fuadet vt credamus, ca?teros ex eifdem , tam pedites , quain.,
equitcs ( cum iam auxdiares equites Mauros agnouerimus ) eih ex cohortibus

non iam ex militibus leuis armatura? cuius rei aliquod fortaiTe indicium habemus in exploratoribus vi^ num. 105. cumeorum Centurione chlamydiato , quod munus Prsetorianorum fuilie ex Suetonio in Tiberio fuprd
prxtorijs

pag.

86.G oftendimus

nia cafbamentarionis

qui certe non

& viarum fternendarum

quam

alij

Non, inquam,

ciim cseteroqui nuHibi in opere confpiciantur, fcd

per fegmcnratos

legionarij dc grcgarij elfe pofTunt

leuis armaturse eire poffunt peditcs

num. iiy.proutadnotatur
huius

in

videamus

num. 175. ^equites

NonfoJum, quia in equitibus

Mihtia Romana cqucflri omnem ieucm ar-

ablnterpretibus

Columnx , & generatim

illos militcs

excrccri

mu-

maturam explolimus fupra Cap. III. pag. 92. b verum quia in pcditatu quoque illud in fumma certius efl:, velites, &romnem leuem armaruram pofl
j

X2. Marij
rios

tempora

Funditorcs

fuiffe

,&

fublatam e legionibus

Sagittarios

ahofquc

viaemus peregrino femper habitu

& foliim inter auxiha, Fercnta-

leuiter

meruilfe

armatos

quales in

Columna

qui neque prifca re publica

jicquc fub primis Imperatoribus

percurrit

vt erudite more fuo

, pars legionis fueruntj
Author Norarum inHyginum ad verf XXH.fol. i j.ad mentem Lipfij

in Analedi:. de Mil.

Rom. lib. IIL

cghortes praetorias equites

Dial.L

Necnouum aut mirum

quoque annumerari , quia tam

in

videatur,inter

Hygino , quam in

marmo-

DE COL- TRAIANI CAP-

aot

VII-

mentio <le cohortibus equitatis 5 ideft , peditibusfimul

&: cquitibus refertis, vt probat idcm Author Not. R. H. S. ad verf. CCXV.fol.
exprcfse habet infcriptio apud Gruterum pag. DXXXIV. 4.
LXXXV. 5

marmoribus

extat farpc

&

QJCAECILIO Q^V

AN OPTATINO

PRAEF- COH

AQViTA-

NOR^ EQVITalia pag,

DL.

4. P-

LICINIO- P F

GAL LICINIANO PR AEFECTO

COHORTIS^ VIL PRAEFECTORVM-EQVITATE-IN-GERMANIA^.

aha pag. MCVin.^.L-FLAVIO-T^F-QyiR-SECVLARL PRAEF COHPRiMAE'EQVITATAE-CI V-ROMAN-IN^GERM- INFERiORE^

Uxc aha

binafcjue cohortes equitatas continet

Rcincfij

pag.^^i-M-M AENIO

C-F-COR-AGRIPPAE-ET^VSIDIO-CAMPESTRLHOSPITFDIVI-HADRIANI P ATRIS SEN ATORIS PRAEF COH^II FL BKIT FONEQVTTAT-ELECTO^ADIVO-HADRIANO^ET-MISSO^IN^EXPEDITIONEM-BRITTANNlCAM-TRIB-COH-l-HISPANOR^EQyiTATSub eadem demum ap-C
pcllatione roWm ^^/V^f^e
MILITI PRAET
COH VIIII EQ^
MILITAVIT- ANN-XIil- VIX* ANN. XXXI
intelligendam putamus i^

EGNATIO -CATVLLO

ftamabeodem exhibiram
ClaiT. VIIL num. XXIII.

V N

FIRMILLA

INFELICI

XLV. & in

equos

ipfis

M A T ER

POSVIT- ET-SIBI

F.
,

Suetonium

vltra

Dionem feu XiphiHnum in

memoriam repcrimus in Grutero in

in Calig.

Seuero, qui

Claudio cap. XXI. ac

ademptos tradit,

infcriptionibus

Proprie autem de noftris Equitibus Pra:torianis

cap.

fequentibus

D-M-T- AELIO^M ALCO^LICTORIEQT^RAETORIAN-COH-IIL PR;

foLCCCXVn. 7.
C^ ARRIO- C-F-COR^CLEMENTF MIL^ IX- COH-PR^ EQyiTI- COH.
EIVSDEM-fol.CCCLXV. 5.
D-M-S-M-AVRELIO-BARBAE-MIL-COH^VLPR'7-VALENTIS^FRA-'
TRMNCOMPARABILI-M-AVRELIVS-PAVLVS^EQ<:OH-VFPR^BENEMERENTI^FECIT-fol. DXXVL 8.

AVR- S AT VRNINO EQ* COH

VIII-

PR-

7.

VERISSIMI-

DXXXL

fol.

&in Corrigcndis.
L-CVSONIOL-F-PROCVLO-CI-THESSALONIC-EQj:OH^VIIII-PR-

7.

REPERTI fol. DXXXIX. 9.

D^MC-IVLI-VALERiANVS-EQj^COH^X-PR-3. ANICETI-fol.

7.

DXLVIILi.

D^MM-SATVRNIVS-M-F^CLA-MAXIMVS-CELEIA-EQGOH-X^PR7. APTI fol. DLX. 4. & in aha quamreperio inter meas ineditas
.

Ex

ipfis

vero legionarijs

exprimuntur) confcripta
ftris,cuius

quia prajtoriani non_.

erat

cohors

illa

eque-

centurionatum gerebatP. AcciusAqui-

la,dequorefcribitTraianusadPiiniumEp.io8.

Cc

DIS*DEABVS
CIVLIVS'C F-ARN
AFRICAN VS BRIXEL

LO

OPTiO

EQVIT
lib.

RAPHAELIS FABRETTI

2o^
lib. I. &

fi

rrad. verf.

numerum

Hyginus dido

vclis, apcrit

CCLV. ccntum

pro

fcilicct

quaqu^

cohorte prxnoriajqui Ec[uitibus Singularibus iui>

^i, quorumnon inferior apud eundcm copia,
yalidus fimul

numero

&

virtute ecjuitatus

Vctereni iilum lcgionarium qui {'am defierat

Tcc^e aducrtit R.

H,

S.

CCXCVIIL

iiani fol.

( fi

Agm, Vefpa-

cap.XIH. de
)

bene fupplcbat

arrais

COH

VIU PK

7.

VLI

AEREVM
PANTHEVM
D D V L L M
DEDICATVS X K
AVG BARBARO ET Jj
R E G V L O CoS ^|
SIGNVM

'

<

Bortis luftmimeis

quoque infignes eram , & fpecialiter thoracatos eos fwflc memorac

Xiphilinus ex Dione hb. LXXVIII. in Macrino
Obijcient forfan , tam Centurionum, quam cseterorum infignitorum nu*
metum , nimium prse csteris vidcri Ad quod vt occurram , meminerint velim, ( vt & ahas admonui ) quod citm hic e paucis expreffis multa fubintelligi
curauerit artifex 5 produdis dignioribus , rehquam numerofiorem turbam animo plus quam oculis obiecit ; Nil enim in Columna frequentius , quam praelia vix vna aut altera militumdecuria confe(3:a j ( non tamen vt hiiVjnce dici
poffit , ca paucis pugnantibus gefta , vt ad num. 161. adnotatur ) prefidia 5<i
cnim

hi

Itationes

duobus

denotata

Caftelli cuftodia folo Centurione_j

teftudo binis fcutorum ordinibus

fiue ternis

alicubi legionanjs obita?

vt verius in

militaria raunera

Columna )

per pauciflimos

conftans

(
;

eofcjue (

numero x 1 3 in nouis typis

omniaque , vt breui complec^ar
non abfque ratione , vt pius invt

quam extet in marmore ) digniores vt piurimiim expedita

Similis iftis modo di(^is loricam hamjs infertam geftantibus, cft armatura

telligatur

gniferorumjquihocamphus
muniunt5& modo chlamyde

,^ fere femper,Iconino

Si-

tegmine locogalea: caput

modo chlamydio prse muneris dignitate potiuntur, Vndeoptimo Lipfio impofuit, quifquis Signiferos,qui apud eum iib. V. de
Mil^Rom. Dial, IX, fegmentato & communi grcgariorum habitu vifuntur, cx
hlc Columna fe excepiffe credidit eique , in rei exemplum inferendos , mifit,
,

Quae de Signiferis , eadem de habitu confimili ^neatorum feu Cornicinum

obferuauimus 5 vtpar eft,eos qui/^w^, qu:^ Vegetius appelIat/ew;oca// , alijs,
quiaMfignageftabant, a^quiparari. Triainftrumenta ad caftrenfia munia_,
inferuiffe

memorat idem Vcgctius

lib. III. cap, V.

TuUm-, Comu-iO* Buccinam

'

Tuha qu<( dirfCia efi^Buccina qu<( infemctipfam arco circulo JleBitur-jCornu ex njris
agreftihus ar^ento nexum , Sv^epe autem ifta nomina confundi apud authores notauit

Steuuechiusad

didum

Vll.prius dixerat Tuhicines

Vegetij locum: 5<:quidem ipfeVcgetius lib.iLcap,

eos ejfe (\ui

qui Buccinu committere pr^eiium foient

fuifle

docetur

Tuha-^Comicines qui

<ere

curuCfBuccinateres

quibus verbis iam Cornua nonnifi ex

idque vfquca Varronis temporibus obtinuerat , dicentis

sere

lib.I V.

de Ling. Lat. Ccrnua, quhd ea c^u<e nuncfunt ex <ere , tuncfchant ex hujpulo cernu ;.
vnde ctiam Jeneatores apud Feftum ( quos ex ceneo inftrumento itavocatos.
fuifl^e ccrtum cft ) Cornkines , idejl Comu canentes dicuntur .
Noftra auteriL.

Columna in

pedcftri mililia Comicines fiue Jeneatores

folummodo

oftcndit, U-

quidem

DE COL- TRArANI CAP-

zor

VII-

X' quic!cmconftantifi'meplunbiisin locis, hoc

cll- ad num. 57., 1^9., 170.,

263.nuin.
272. , 174., 278., fvic;^., quamuis in {IicriHI9 5.,polbium.
cijs pra^cipuis Solitauriliorum TubjE cum Cornibus concunant , racricolis lau-

ad num. 8

reatis cas inflantibus

b'

7.

quuti lunt

Tul;a. pcditcs

^'

Odc

chrnncitionem Acronis ad Horat.

efle

r^ y
I.

inanem

&c

fallam

quam plurcs pollca fcpugnam aduocari quia vt hic

:

peditibus Cornicinci admixtos ccmimus,ita turmas cquitumrubicincs habuiffc docct ha:c infcriptio ad Hortos Quirinales .
Si vero refte Vcgetius monet

(jr

Tubicines fciiicet ad hellum milites

AVITVS
RAIANOPOLI

TVB CEN E
T V R M AE L
i

XXXV' MIL-

nutum

A- XV

m^r

HER

II.

A^nnal.

7";?;

maxtme

ccrnu

Ccrnicinespa-

jquodvltimumex
Liuius

ita cniifi

lib.

XXX.

Komctnis ceci-

nerunt, tantuf^uechmorortus^it

elephiinti infuos finifro

TuL^ Comnajue ah

oavwzi //7?

tur,

itemque

chtcmpcraffe:

Liuioquoquc,. ac Tacito habe-

IVLIVS MAXIMVS
'DECVRIO SEC VS HER OPTLMO
FACIEND CVRAVER
D AMICO
ET

reccptui canere

militesfid/i^m ad eorum

fugnaTubicincs

^AELIVS'AVRELIVS

& rnrfnm

CcmiciniLm autem canenti'

mn

bus,

NATIONE-THRAX

V/-*

folitosi

njocarc

N GA VG
VCA N I

Q^- S

-M

AELIVS

1f

patct

verf. 23.

cquites vero Lituo ad

Vi-iclc

njer!c>:ent

Aiauros ydi 'hxumicUs

Smtius occanere Cornua Tuhafqiar ,

c?* Pfti

aggcrcm

alter lib.

erigi fcalas

qux,inquam , fi vera funt, necelTe ctiam fuit, promifcuc in ipfo pcditatu

ittjfit
tam Cornua,quam Tubas commixtas fuifie; vt iuflui Ducis,cui inter pedites loh
:

cus erat ,"preft6 ellcnt

modo

&:

fignis

modo militibus

ex fubito cmerj^enribus promptilTmie impcrarent

vnd.e

quidquid

Tubicinem

e re foret

inter pcdi-

nollrorumquc Cornicinum habitu in Columna Antoniniana cernimus Tab. 64. Euccina' autem vix aiibi locum fadtumputo,
tcs

iurjili

quam

in

Siguiferorum

rjs

claflicum

ciufmodi

qu^e intra Cafua cxplcnda crant

canendum conuiuium
,

vel

vtpote ad;Vigih'as difUnguendas

conuocandum

vcl

dimittcndum

,-

aliacjuq

authorum locis conijcere poterit

r Vltia ha:c tria hgna
, Lituum quoquc, a Vcgctio quaniuis pr;etermiilum , &
Gruterianis infcriptionibus incosnitum , militarc tamcn inruumentutn fuiflc
ex pluribus authoritatibus patet, & cx hac quoque infcriptione (nclapidcs
omnino defmt)comprobamus.; Ea etenim infcriptio,de qua Bartholinus de
^^
^^^^^^^
'^'^'^' ^'^^* ^^"
'^'^*
''^P'
,

qua: quis ex varijs

'

SEX AVTRONIVS SEX

^-TT

A
A TrxTA
XT
r
PALATINA-NIGER

t /-

TTTi-rxT
LITICLN

T T T

T F P
.

T"

^,.

tny

>

>,

r- T

ii

^
O XN

P A U TH
r
';.

ita Ccloiij
'--.i

T^

T^

V V Y

pa^.toii

-nf^?:

VICTOR EX COLLEGIO LIT,r^TXT..m /-^r^ ir-i v^rrx^ nori..

TiCINVM CCRNICIiWiV]
a
probat Lituos m mihtja adliibitosj cum

,,

'^
.

'

JLir.r':.

Coilegium

illud,

aliudqucFidicinum,

S^

Tubicmum

mimflraye ,
, Saccrdotibus
^
//
/r/i^
<S*jacns pnhjias prejio ejje potucnt : vt

hot aliud Coy/f/^,, dc quo piima mcntio occurrit in fequcnti fragmento

nuper
Cc i

RAPHAELIS FABRETTI

204

nuper in Hortis Ccclijs Nob.de Theophilis rcperto:ep

M N
I

ER

quoM. Varronem

jy,

/tdem conuentui iidicinumaiiir.

gnantem hb. IV. de Ling. Lat, ilJulirat , qux eadem Cornicinis quocjue ad eundem fortafle vfum inferuijt
At bene ex fi-

DONVM
COxNLEGI

NICIN^

eruditis gratius futuruni^

Mineru;;e

guriS) quasinfcriptioBartholinicomplediturjL-fa/^ ComH'

forma deprchcndi poteft i priorem namque

quam

marmore jequah magnituhic ex iplo

dine traducm-ius

no-

Columna? alfimilem 5 Cgrnu vocabiItris

musj fecunda
rahs

piter ea in parte

Chouhus

Vrde vox

augu-

in

Lituiformam

]c-

exit inflexa, L/>/-//proprie dici mcrcbitur,c}uidquid

in lb, de Cafl:rament.

Rom.

figurispariteradhibjtis,

5c

Neotericus

Exphcatione Columnvis Antoninianse Tab.6. Z4- & 2 6.nominapermu

tentj peruertantque Litui elegantiorcm imaginem , veluti ex draconis bucca
Voccm cdcntis , videin Column^e bafi interarma aceruatim pofita , S^ in numipfe in

mo

IVNTAE gentis

Tab, IV- pag. 131. apud Fuluium Vrfinum ; cuius exphcationem tam a Fuluio, quam a Patino prcEtermiflam , tentare hic libct; vt
X.

fcihcet Litui ihidecuflatim pofiti

rum funebrium memoriam

Bruto inftitutorum

Maximus

cap. IV.

le ludis

admixtum

num.

patris cineres
7.

honorando , vt

tam cnim vafa

illa

vt docct Seruius ad verf. 3 ip.

Tubarum fonirum quibus

Seruij fententia ad vcrf

torio

patera infra

a iv:arco

teftis cft

Valcrius

facnficali?

ccrtamme fonnliant

1 1

Judi funcbres

lib.

fjcrum

V, yEneid-

fcra-

htec certa:

quanu

committebantur , cx ejufdcm.,

5. didi libri V^ fignificant

quia fignanter in gladia-

cIanore ferali Tuhie^ vt cx Quintiliano alijfque probat

Lipfius Saturnal. hb.ll, cap.XIX, ncc alfa de caufsa fub imagine

diatoris

ludo-

indicant, a^onaiis enlm moris fuerat poft facnficia ad

winmfuncbria deuenire
Litui

cum fmpulofuperne^

reuocent, primo gladiatoribus exhibitis

^Decimo

lib. II,

apud Boiflardum t0.IV.p9g.

L.Annxi Gla-

r^. (de cjuo pluribus in flnc

Cap.fcquentis

DE COL- TRAIANI CAP-

VII-

205*

agemus ) trcs TuBgc collocantur ,

Necquem moucat, pro Tubis dccjuibus authores loquuntur, Lituos in_j
hoc nummo confpici 5 quia vltra Jeucm illam nominum confufioncm quam in
hifcc inftrumentis notauimus j Lituus &: TuU pro vno codemque a Virgilio
habentur poftcjuam enim de Mifeno ait Jib. VI. verf. 1 67. quod
^t Litm pugiiAs injigms obfhat , (^ hajid j
tis

in eius fepuJchro pro

Lnuo ,

fuajue aima

Tuhm collocatam fuiffe legimus verf.

Eodem habitu ^ dignitatis

tantum deferunt

remumque Tuhamque
loco i) conJirtunt qui num.

njiro

13

3.'

& proprie Imaginiferi vocandi funt

& 7 5. Imagines

j 3.

Aquimarmoribus etiam confpiciuntur Imagines autem eiufmodi

aquilisquoqueiuntoaliquandocernere datur,tam Deorumnum. ji.^quam
C^Jarum, vt ibidem, & alibi paflim?
fed tunepotiorem dignitatem ac titu
lumjnempcAquilifcrorum rctentum
crcdo Ad harum autem Imaginum
cultum 6< cuftodiam ( qualem cnim
SANCTO SILVANTO SACR
cultum nai^se fuerint , oitendit LipEVTYCHES
COI. LEGI
fius de Mil. Rom. lib. IV Dial. V. )
MAGNI LAR ET- IMAG
jnftittitum puto Colie^mm illud Ma^
gnum Lvhm CT Im^ginum ^ de quo
;,r,,2^
primam mentionem oftendi in hoq
TNVICTI
vctcri lapide j in al js duobus a tergo
,

diftindi in

lifcris

&: a Signiferis S^

DOMN'

Hm

fequentibus a Giu-ero fumptis

tioque apud

me

'

^.

^^ANTONINIPni

ter-

c fchedis Barberinis^

P P

adumbratanrL,

Ex hoc quoque
Siluanum

faiiie

huius Collegij feu

Sodalitij tutelarem

omnia

quje

lapide apparet)

vanaque

commentus

cfTc

ea
SER

fuit Scali-

ACTOR

HORTIS

ABONIANIS

ger ad infcriptioncm iilam Gruteri

ARAM

SILVANO S ACRVM
SODAL^EIVS' ET' LARVM&c,

CVM-SVOSIBI^SIGILLO
S I L V A N I

pag.

Ixiij.

quafi

de Hercule

Mercurio
ni

beat

1 .

LtheroPatre

tanquam fodalibus

fimulque Larum
:

notum enim

alia

Silua-

infcri-

de Aq. fc Aqua^d.

ptione fecimus hoc Siluani Sodalitium

Diflcrt.

MARMOREA

(3*

intelligi dc-

noua

per decurias diftin^^um, in noftra IL

num. ipo. j nec proinde Siluanum vllum Larum.,

agnofcimus, qualcm idcm Scaliger,aliam infcriptionem Gruteri pag.LXVI. !

corrumpendo , fibi finxit 5 cui nuper Prideaux acceffit , atque hircum mulgenti

ibrum

fuppofuit,in fuis

Marm. Oxon. Infcr. XLIX. in Append.

pag.

1 1

RAPH AELIS FABRETII

2o^

MAG NVM D O M V S
AVG CVLTORIB SiGNVM

SILVANO
SANCTO-SACRO

LIBERTATIS

CVKATOKES^ANNI-SECVNDl

TVRRANIVS- POLYBIVS
L- CALPVRNIVS- ZENA
^. j^yRDiys. lalvs
q- TVRRANIVS- FLORVS
C- MVRDIVS- DEMOSTHENES
D
D
P
S
pag.CCXXXFin.

GNI^CN-TVRPILIVS
TPr^DuiMVQ
yOTO
TROPHIMVS MnTr^
SVSCEPlO ARAM
.

DE-SVO^D-D

^-

RESTITVTAE

SER-GALBAE-IMPERATORIS-AVG

XARVM CAESARIS
N ET COLLEGI MA

p^^.LXr-z.

IMP'CAESARI-DIVI- NERVAE^F-NERVAE- TRAIA

NO AVG GERM DACICO

TRIB POT

XIII

IMP VI CoS

PONTIF MAX
V P P PROPA

LOCVPLETA
ORBIS TERRARVM
TORI CIVIVM CVLTORES LARVM ET IMA

GA TORI

GINVM DOMVS A VGVSTAE SOLO PRIVATO

SVA PECVNIA- FECERVNT
Parcat igitur Reinefius verba illa S ACRO LARVM verc Sc optime ita (tJ
habentia, in SCHOLARVM vel SCHOLARIVM inuertere, vtfccitadln-

fcript.

CL

ClafT. 1.

ne de

illo

fabula narrctur

quam

Chimentellius aducrsus

manus laptdihus admcuentes , quos nec viDeus amct vi quadam ingenij , & erudi-

gratuitos Jfclepiadas inflituit, medtcas

quo , ita me
affluentia vir alioqui maximus fspiufcule

derunt nec tetigerunt

tionis

in

ofFendit

Alijde Laribus5rlmaginibusfamiliaribus& domefticis Domus Auguftse

nouam hanc noilram Infcriptionem intcrpretabuntur j fed nobis aliud videtur 5:
quia imagines ill^E vcteres ac furaofa; , nullo cultu , verum ad nobiiitatis oflcn-

tationem in

atrijs

proftabant

monftrat Plinius Hiftor.

Poftquam

lib.

adgentihtiorum funerum ornatum deliinata

vt:

XXXV. cap. II.

igitur Cornicines

& Tubicines

militum

atque adeo Signifero-

Tum habitu longa oratione indicauimus reftat adhuc Tibicinum vihtatcnij,

quam Neotericus ad Columnam Antoninianam Tab. 23. in militiam induxit,
amouere
NuIIum itaque efle in eo M. Aurelij quod ibi dcfcribitur facrificio

'

MlLlTEM TIBICINEM
afterimus

bifori

Tibia canentem

&

bucctis inflantem,

km

fomnio militem ibi fquameo thorace adftantem , ncfcio

Tibicincm euafifle vndc Interprcs libi imponi
paftus fuit , vt ignauo atque ignobili hoc muncre militarcm virtutem ingenuitatcmque dehoneftaret Satis namque Tibicinum fordes probauit Bartholinus
de Tibijs lib. III. cap. I.
cuiwstamcn diflum inhaccadem re corrigo , vbi
lib. If. cap. V. voluit , Romanis quoque
, perinde ac Gra:cis , in bello eos vfui
,

fed pidoris

qtia illufione vel allulione in

fuifle

eo quod Seruius Tullus ex LiuioIib.I. cap. 45. eos in centurias interc^u?

milites diftribucrit ,ibi

jn his /lcctr.fi -iComiiines-, Tjl>icittefq:ie in tres centurias

dijin-

DE COL- TRAIANI CAP^

^07

quia Sigonius cx emendatioribuscpdicibus 7"^/V/ Icgit

diflrihuti'i

rius ita

VII-

legendum probat cx Dionyfio

pauUo apud ipfum

IV.

lib.

variante) Tulli dilWbutione

cadem ( fcd
Tukcines memorantur

cui ooLX^un^oi in

>

idc(t

Mutaflet, profck^o Lipfius fcntentiam circa dupliccm Lorieam

duabus partibus
Dial. VI.

& polHca

antica

vcr^ dupliccm

; fi

boris fpccimen in pluribus

huiufmodi principahbus

hoc

( fibulis

eft

iungentibus

binam, altcram

conilantem

altcrse

lib. lil.

Ibperpofitam ad ro,

alijfquc^

vt Vcgetius vocat) militibus obferuaflet

ita

mihi perfuadeo

enatauit-i

quali ex

qua Ccnturionibus , qua Stratoribus

armatum Scseuamillum, qui dttahus Loricis onu/ius

guine infecerat

Scvltc-

eninu

intcr imdas-^ nuas /jojiiltfan^

quales hic

non infrequentes

hoc

quod pra^ c^teris felegimus exemplo num. 1 69*

fparfim occurrunt

ne_.

armaturam illam Homevicam^yaio-thoracefn-ifor-

wi, vt Paufanias fubdit

piane fuis temporthus inu-

nec ad

Jftata-,
)

nortra

h^-EC

vfque tempora in mar-

moribus

vllibi

Csfanano
uemus
Duplici

vifam

in

milite reno-

ift3,eius

quam

cxplicauimus forma^ ,Io-

fcptum obferuo militem iftum qui alteri me,

rica

dicas

manus admouet

fua: arti

fimul

1.

fic

cum non fim nefcius

D. ex

alias fruftra

Medicos legionarios iftius temporis

intcr miiites connumcratos fuifle . Ifi:ius
,

aliud poftca inualuifife

ad mihtes curandos aflumcrentur

inter eos 23.

jo.

ex quo colligo

ac militix vacafTe

temporis fubdidi,
dici extranci

quib, cauf. maior

ita

& in

i.

I.

vt

Me-

enim habetur cx Textu

C. deprofcfl^

Mcdicis huiufmodi concedereturimmunitas

tam domi , quam

nempe

Medic. hb.

quam

in_i

ex fola

D. eod, tit,
Sed quia Traianus vetcrem difciplinam ac dignitatem militarem pcr omnia feruare atque inftaurarc cupidus erat j fieri potuit, ( fi tunc mos ifte non aderat) vt

militia

cx vctuftatis

exemphs

Podaliiium

^ Machaonem

illis

uiris

per

non minus, quam

gnum

artis

obtinent

dcprompfcrit
,

&c

vt in

I.

mifites 7.

Notidimum cnim

Achillcm ipfum

in Ihade cclcbratis

6i

oftendit Plutaichus in cius Vita

PatrocIum_,>

ahofque ex pijEftantifTimis
lafonem quoque ex Chironis
lib, I.

Argonaut. hac

bellica virtute claruifl"e:3c fepofitis fabulis,

Mcdic;r non tantum ftudiofum

eft

vtait Scholiaftes Apollonij ad verf. 554.

difciplina

id

Homerum

foris milites

fcd

arte

Alexandrum Ma-

quodammodo

profelTorcnij

non enim comemplationihus modo deleBatus

fed

efty

RAPHAELlS FABR.ETTI

zo8
Ted

&

fnedicinam fecit

atnicis eegf^Otafttil^Hs

nes prAcripfit

dciterum

^ viUus quafdam

cuyandique y

ratso-

Paufatti^ AledicO', qui Cratero leratrum exhibiturus

eratfcrihenfy partimfoiicitudine^fifuamindicauit^ partim de eo medicamento pr&-'pinando inflruxit

Quamcjuam hoc

tio adfcriptos oftendit

ipfo tempore Traiani

COMMILITONVM

primum

bc Glabrionis antecedens

omnes

inter

& Sabini continetur, nouem

ex Paftis,

c^Eteros

Traiani noibi

Quin

........

etiam_,

AVG

Jixj, b.

VIII

Lipiio atferentes

qui

lib.

V. de Mil.

Dial. XIII. id fub aliqua perplexitate pronunciat, quafi pagani artifices

jiarijs

lib.

I.

T FLA VIO SABINO

ex noftra Co-

iumna producerepoflumus , lucem

caftrenfes artifices

inter milites centuriatos

ALEX A N DE R
CHO V P
DON VM DEDIT

SE X TITl VS
MEDIC VS

erdfum ex Decreto Senatus iuxta Sucton.

annis

comniili--

iGruterum pag. LXVIII. i. in cjuo OL^auusDomitiani eopfulatus (cuius nomen

cap.XXm.)

Medicos

ASCLEPIO ET
S A L V T I

Epigranima apud

Rom.
legio-

immixti fuerint dubium fiquidem Lipfio inijcere valuit Liuij

Eabros apud veteres Romanos jiipendia quidem , fcdfne armis

allcrtio

Non folum enim caftra munirc,

foflam

tque hic apparct, in exercitu meruiffe

pri^ducere

&: farcinas ferre

dum in agminc

incedunt

fecus

paflim milites cernun-

num. 95. milites Fabris murarijs ad munitionem caftrorum inferuire \ vbi enim ibi quosFabros murarios vocare, & a militibus difcerncre poflint ?) fcd ijdem , opus Fabri lignarij exercent circa eadem
caftranum. 1 13. &: 200. ,acin ftrudurapontiumnum. 9 8- 1 14. & 1 17. ijdem Naues aedificant nura. 303. ijdcm lapides csedunt num. i6j- 5 vias fternunt ( vt ahbidiximus) num. 191., calcem prccparant, murofque ducunt
num. 167.', ijdem Balliiks aduchunt num. 170. 6<r2.02. ijdem currus 6c cartur

( itaut

abfurde fane dicatur ad

',

rucasagitant,&veterinorumcuramgeruntnum. 19 6.^70. 173. 183. & joSj

ijdem aquatum, frumentatum, lignatum , & pabulatum proficifcuntur , vt
num. 107. 218. 278. 128. &: 113.; ijdem denique abfque fcruorum vel calonum opeonerabaiulant, vtnum. J4. 1^7. 176 180. 2ip. 220. k i^S.y
atquc , vt fupra adnotauimus , equos ad potandum adducunt
Quse omnia_,
viha vtplurimum munia , percaculas , acmancipia, & inutile Marti (vtait
.

V. ) lixarum lu/gus exerceri

bui debent
Silius lib.

Extra

Columnam

folita

reftituta? a

Traiano

de his ferc omnibus exempla non dcfunt,

difcipIinjE tri-

Lipfio

abunde

congeftajcuiuslargiorimeflihocvelutifpicilegiumadiungamjVlyilcmabfquc

minimc indigentem , fuo labore celerrime ratem confecifle, iuxta

'.yElianum hb. VII. cap. V.
ex Homero certe Odyft. lib. V. verf. 234. 5 imo
Hcrculem ipfum Argo Nauem in Ofsa Theftali^e monte exjedificafie , iuxtaJ'
Ptokmjeum Hcph^eftionem iib. II. apud Photium Cod. CXC itemque Naues per milites compadas pluries in Ccefaris Commentarijs legi turbam inutihm intianfmifiione exercitus relidam ab eodem C^fare , dum a.Brunduho iia
fabris, eifque

DE COL- TRAIANI CAP'

GrXciiLmy 6:itcrumduma

quod idem

ret;
lib.

fecille

inAfricam aduersus Scipioncm transfretaDarium ad Alexandrum proficifcentem ait Diodorus

XVII. vt enim exercitum

impeditum

haheret mintis

difciplinsBcaufsajaMario ad Bellum

Cimbricum

yidCvtPJutarchus tr2idit)ferre-,&Jtne

lixis

impedimenta turhafque

demum exadioris

milites

eopias inihucnte^impedimenta

atque calonibus ad

vi^um neceffaria pa~

rarecoiBosfuiffe. VaricE etiam infcriptiones in Grutero extant dc caftrenfibus

minifterijs per militcs excrcitis
tres

quac apud ipfum videri poffunt

MILES-EX-ARMAMEN
/-T-\i>T^
A TT/^T7r-r/-.r
TARIO AVGVSTOR
<

& eas praeter

SIBI

ET

MILES

eOH

VII

VIG SAGARIVS

efchedis Barherinis

LIBERIS

FR

XIII

MILES-EX*
AR
^.
..^^,^., ^
MAMENTARlO
IMP- CAESARIS
D O M TI A NI

vixit-ann-lviii-m-viii

SVIS

AE V

MARINVS

sex Naevivs rvfvs

BALTEARIVS
FECIT

Q_'

APPOLLONIVS

IN

fequentes e meis manufcriptis hic tranftuli

M-CKITONiVS- MF

GERMANICI

omnes

CASSIDARIVS

-IN

AGR-P XVIII
^

zo^

Sicilia

hellis inutileS',Damafci-i^H<eSyri<'vrb^ejl-, depofuit

VII-

VIXIT-ANN-XXXX

Ad noftrum Medico-militem iam tandem reuertimur, nouum, n\ fallor, eifdcm

quamuis eruditilfimo hominum generi, compofitum \ nec fm^
ahqua praerogatiujE no'a exhibitum , Vt indicat armatura, qu;r non ex fegmentis, vtin gregarijs militibus, fed hamata & duplex , vt diximus, apparet.
Confert quoque non leuiter fequens infcriptio apudGruterum pag.CCLXIX.3
ctiam M^^dicis

IMP CAES M A V R ELIO

ANTONINO PIO FELICI AVG

TRIB POT XIII IMP -11 CoS^III

PROCOS-P^P
CAES L SEPTIMI SEVERI- Pl I
PERTINACIS A VG FILIO
DEVOTA NVMINI ET MAIESTATI EIVS
COH II VIG
C IVLIO QVINTILIANO PR V G M FI RM lO
AMYNTIANO ^- PR C IVLIO ANTIGONO TK IB
M^AVRELIO-MAXIMO^y Q^COTTIVS RVFVS COR TR

IMP

C-IVLIO^ATT

A-7 C^IVLIVS-ONESIPHORVS-^-PR
IVLIANVS * PR
7 G VALERIVS
M-AVRELIO-ANTIPATRO-7
VALERIVS KARICVS ^PR
L DONNIO MANSVETO- 7 T-SEPTIMIVS-FELICISSIMVS^-B-- PR
M^AVRELJO^MAVMERIO-7 M IVLIVS INGENVVS -B^ PR
P- AELIO CANDIDIANO^ 7
MEDIC^ COH II VIG
CLAVDI-THAMYRAFLAVTPANMEN^APHRODITE-AVRELI-HEGVMENE

C RVTILIO M I T H R AE

inter

Centurioncs &: Beneficiarios Praefedi Vigilum

Dd

M.

lulium Ingcnuum^
xMcdi-

RAPHAELIS FABRETTI

2IO
Medicum

fccundcC cohorcis Vigilum dcdicantis reccnfens

vt

propemo-

dum in miHtum titulis fieri fblet

M
L*VIBIO'KVFO'MEDICO
COH-V* PK VALERIA
D

Sarcophagi in Villa Pamphilia ad

Viam Aureham cum clypeis ad
latera infculptis

aliaque epigraphej

'

R VFINA CONIVGI OPTIMO FEQ

'

iftis vulnerum curatoiibus nominis huius honorem deneDicct quifpiam

Chirurgos 5 non autem Medicos eofdem appellandos , At apud
gandum 5
do(ftos res eft cxtra conttouerfiam : Medicin^e fiquidem potior , atque nobilior
-y

&

pars,

prxfto

tamquam
eft

ha:c

ea quse certioribus principijs innititurj Sc miHtari ftrenuitati

fcmper iure merito habita

laudat Celfus in Pra:fat

fuit

illamque

fed ex ratione Chriftiano

nedum

tx antiquitate

homine digniflima j hanc

aham verojquse modo primas occupauit,fuperfIuam iuxta Homeri fcntentiam inducit morbos namque ad iram Deorum immortalium a PoetS
relatos fuiffe, & ab ijfdem opem pofci folitam prout mala valetudo ex delld a,
& luxuria^nobifmet ipfis authoribus prouenit Eo tamen fato Mcdici pnmarij
neccfiariam

'

vetuftiffimahac&pr^ftantiflima medicinx fpecie in pra?fens abftinent , &:a(i

tonftrinas quodammodo ablegarunt 5 quo , celcbriores nobiliorefque inter noftros lurifconfultos, caufTas capitis orare, reofque fiue agerc, fiue tueri, tantope-

re abhorrent

Vt enim
rationis

fummorum quondam virorum

prjecipuum in re pub,

Medicorum teftimonia de pr^efbntia

Celfi &: aliorum

& connexione iftius cum alijs medicinas partibus

munus

vulnerarias cu-

plene a

Meibomio

Hipp. cap. XVI. recenfita , miffa faciam 5 folum Pindarum , vbi dc.^;
arte medica Chironis loquitur ? hic adducam, qui in elegantiffima enumeratione omnium Medicinse operum ? hanc Chirurgicam > jnon folum cxteris admi-.

|de

lusiur,

fcetj fed

etiam anteponit Pyth. Od.

III.

Stroph. y

^Xx,ecA)V ^vvoLovsi', ttoXiu)

H ^^iv<x 7:v^\

rss^i,

5)o'/u9yuo(

S^s/^xg

Xetf^i

'

aA*

XvacLig a.\Xov

'

AOiCCV CCySCCV

E^ap^ T^$ fdp /U,CtXcLKCit^

E7roto(<^ot/5 oc/(j(,(^Trci)Yy

Tovg

yovTots,

ns^aoMecL
fl

^CC^/^OLKCt

111-

yijoig ^s^ccTiicdV TCclvro%v

,

Tif?

TO/UCXig tsOLdiV C^Jovi

hoC cft >

Eos mquec^uottj^uotienemnt^i^i^iwmfpome-nmrfitn

Hulcerum participes ,

am

corufco

Ferro memhafauciatit

4ut faxo eminus

miffo

Aut

DE COL- TRAIANI CAP-

VII-

zir

jiut ajiiuo igne

Conftttnpti corpus

mt

alium

^rigore-j liUrans
T)olorihu<: eripuit

alijs

^uofdam quidem

tnol/ihut

Incamationihus traBans

Qmfdam

lero lenia

pharmaca hi^

hentes 5 aut memhris circumponens vndique

Pharmaca , (juofdam etiam feBwmhus

jlarefecit reBos

Nouus itcm (vtpaullumoccafioncarreptadigrcdiar) ornatifTimo hulcordini honor accedit, cx duplici Pcrgamcnorum nummo, in quo Galcnus ^fcuJapium fuftcntans ccrnitur. Eum cnim indubie efle crcdimus in nummo Commodi apud Odauium Stradam, & inalio confimilis, nempe maxim:^ magnitudinis , penes EminentifHmum D. mcum Cardinalem dc Carpineo ; quorunx,
auerfa: partis

fymbola conferam

&

cxplicabo, poftquamalij ,quipluradc_,

hoc fccundo & rccens inuento numifmate loquuti funt , de tnhus capellts-, dc
prascpuo inquam corum argumento, dicerc practcrmiferunt Galenum itaque
.

infculptum vtrobique iudico, ex

piIco,barba,5c ba-

culo, quajomnia
vfculapij imita-

tione Medici af-

supferunt,vtpro-

bantGafparaRcyes quseft. V.

fol,

50. ,5^Meibomius

cap.

V. num, 3

tributa fuit , vt

5^

Barba namque prsefertim

ApoIIo

Luciano de Dca Syr. ) barbatus pingcretur,ad prudentiam Medico neccflariam refpicientes

.

eum

lum habitu ediypa hxc vetufti

guis

minimi

digiti

& pannofo

Medico-

operis fcalptura,vn-

amplitudine ex fmaragdo apud

mc , quE inter fcribendum a

nico

defcripto

propola

Vrbi notiflimo

quodam Cy-

vili

fane pra^tio

Hanc ipfe Mineruam cum galea , nodua & hafta , modicum in rc modici cernens , ciTe
oblata fuit

iudicaucrar j fed nos opc microfcopij

ver;g

audam

fuse

^fculapij forms redditam,ex prsfatis fignis,

Dd

in

^"r/C Hippocrat.
ita a tota antiquitate Medicis

ipfe, cui ieterna eji^ Bacchoj^ue iuuenta

Conuenit in omnibus

Commcnt.

apud Syros

ex

RAPHAELIS FABRETTI

ztz

atque infuper exCornice, in Coronidis matris indicium , ( vnde CoroiW ab

Ouidio lib. XV. Metam. verf. (52-4. vocatur) noftrie interpretationi opportu-

ne

feruire fecimus. Cornicis

ti

ATKAjjTTtV Tov Upjv g-^-vOa?

cap. XVII.

autem infpedio, fubmonet , hunc forfan clTe_j

Aefculapij fxcmm paJJerem-i^Q quo ^lianus lib. V.

in cuius loci explicatione laborauit Schefferus in

perquam

eruditis

ad hunc Authorem Notis

;5^fculapius hic nofter de Coronide matre glorians, infamiam qua eam Oui-

Mcramorph. vcrf. 600., quod Apolhne iam grauida cunu

Ifchye concubuerit, &: Phoebo pa?nas dederirab eo occifa ; infamiam, inquam,
matris abolere , & narrationem Epidauriorum apud Paufaniam hb. II. confirmare videtur , Venijfe />; Peloponnefum Phlegyan, ^lfend^ eius terr-e fudio fmuIdto O^c^ Is cum iam Peioponnefum intraffet ^filia [ Coronis ] qu<e patrem fequeha^
diusaffecithb.il.

tur yCiim adhucfe vterum ex Apolline ferre pcitrem ceUjfet

in

Epidauriorum fni~

lus puerum enixa , illum in monte exponit, cui hSc ipsa etiam

<tate

mamma ibi pra:bita qu^ t(tB/ov GraEcis vocatur]

ante

{]

cum

Titthion nomen

Mynion

appella-

Et quidem omnis huius Dei cuhus ex Epidauro acceptus iuxta eundem

Paufaniam, inter tot de matre acgenitura Aefculapijfabulamenta, receptiora^
retur

efie

debere ea quas ab

ipfis

Epidaurijs proceflerunt,

Accedit vrgens conie(fiandi caufla de Galeni

Pdrgameni , qui

nummos cuderunt

Galeni

perfuadet

quam diximus,

ciuis

effigie

gloriam pergrata

ex quo

Commodo

& ipfi Commodo &: Marco

qui eum vti philofophum, & principem locum mter

Imperatori memoria recoluerunt

Aurelo Antonino patri ,

non parum

nam

Galenus

Medicos tenentem, plurimifaciebat, vtilem

in morbiscuratioiiem adhibuerat,

Vt cohigitur ex cap. XI. 8c XII. hbri de Pr^cognit. ad Pofthum.

Quanti enimj
Galenus fieret , (vtutnon integre iam difloGafparia Reyescredamus, vbi
quaeff:. IV. fol. 47. eum,ftatua Romse pofita , immortahtate donarum tcftatur)
tumipfemet oftendit, fe ex Iberia , Celtica , Afia , & Tliracia cqnfultum frequenter afferens lib, IV.de Loc. Affe^fl:, cap. II. , tum Eufebius lib, VIII. Hiil.
Ecclef. cap. vlt. luculento tradit encomio, illum tempore fuo in

tione habitum

fcribens.

Nec certe nouum

fumm^

^^flima-

numifmatc cufo eelcbrari

quandoquidem itaprorfus Homerum tam Chienfes , quam Smyrn^i,
apud qubs , nummus quidam cx a:re Homerus vocatus fuit , vt Strabo refert
lib. XIV. , & vti if^orum Coloni Amaflrian^e Vrbis incoias, Pythagoram Samij,
Sapphonem Mytilen^ei , Charondam Catanenfes , Horatium Venufini, Pompciopolita Philemonem, & Aratum Poetam (feu Chryfippum Stoicum vt vult
Spbanhcmius Dificrt. Vl.pag. 5x8.) Parij Archilocum , Teij Anacreontemo
IVicidaurcntes Apiileium, Tarentini Architam , Cynegirum Athenienfes ,&
Apollonium Tyanai effigiarunt , vt Fuluius Vrfinus in Viror. liluftr. Imagin^
difrincfte oflendit: quibus cx loanne Angelo Caninio in fua Iconographia adde
Alci^um & Pittacum in nummis MytiIena.'orum, &: in.alio Megarenfium Euchdem gcometrarum principem j ex Seguino Cyzicum in Cyzicenorum , ex
accidit, infignes viros a fuis ciuibus

Spanhe-

DE COL- TRAIANI CAPSpanhcmio Ganymcdem in Ilicnfium

^vifos,

quos longa

tos, fed

feiie rcccnfct DilT.I,

aliofque nec nobis

non

etiam ingenij artibus fpcCLabilcs

VII-

2,13

&: forfan

ncc

ipfj

fccptris foliim Sc rcbus gcllis inciy-

& ex Mufeo Bracccfio puIchcrrimurQ

orundcm Ilicnlium nummum cum Hcclorc quadrigas modcrantc quod idem

quorum frequentius imai^ft, ac communem cum ipfis Conditoribus Vrbium
(
:

gincs
ij

nummi rcferebant) cultum nancifci, hoc cft heroicos

& diuinos honores

Spanhemius Dificrt.IX.de Prieft.Num.probat. In hifce

autcm Galcni nummis , adhucpracftantiusquid ineft, quod vidclicet
vna
eadcmque nummi facic , ipfc Pcrgami ciuis cum Androclo Ephcfi conditore_,
coniungitur nemini enim dubium eiTc debet , quin iite fit Androclus Cpdri Fj
aequarcjVt

idem

illuftris

cx face

quam in nummo

Strada: finiftra gcrjt, ad facra Elcufini^ Ccrcris refe-

xenda, perea, quse de hoc hcroe habet Strabo

ii

'

tur

reris Eleufi*i<t

ex eafuntpt ogenie etiamnum Rcges appellan~

& quidem ex duplici hoc &

,

in

vnum Androclum tum lancese

tum facis concurrente indicio, Lyfimachus qui nouam Vrbi fedem

eamque muris circumded^t , nomenque Arfinoes vxoris indidit , maniV

fiue fceptri

dedit

C5* f^ui

prim<tm fciltcet in confeffu locum ([uando fpeUantur

purpuramque inftgne K^gij generis ^ Scipionem loco fceptri y &fa:ra Ce^

habentduefuos honores

certamina

Coloni^e /6-

nutn ait [ Phcrccydes ] fui/fe AndrocUm Codri Jt/jenienfinm R.egisfilmm le^iti^,

tnum , tjui eampoji A^olicam deduxerii , Eohefu^nqi.ie condtderit . Itaque ihi regiam

lonum fniffe pofitam tradunt

!i

XIV. Dncem

lib.

felto cxciuditurj

atque Strabonis, aliorum^ue fcriptorum traditio fukitur,

nempe tam loci murationem quam nouum nomen grauate fuftijientes, & nomen priftinum reaffumpfifte , 6c vetuftilHmum condi^orem fuis
nummis vcneratos fuifte Vnum vero quod obijci poteftj quomodo Galenus
fuarum laudum minime parcus , de pra^cipuo hoc decore inter tot fcripta filucfacilhme diluitur , ex deperditione plurimorum eius voluminum , quorum.
rit
cum ad quingenta confcripferit. tefte lulio Alexandrino ; vix dimidia.pars fu'^
Ephefinos

j.

pereft
nse
i

'

& ipfcmet

de

conqueritur , in

ia>fiura

librorum fuprum in incendio

quem locum ,

nercconfueuiire,ait.

Vt tandem ad
num, <fj quodex
poteit in

alia

digrediamur

omnilfus

legem

labores fuosjfsriptores eius ^tem^oris- depof

-:.''.
\.7\
;-.
;

verti

hucreibcimuslcenfuram ilhus dogmatis

huiusColumn^fmulachris deprehend^tur-y militesRo^

manos tantifper galea vfosfuijfe

non

BibIiothccE,Pi^lati-

dum prdiarentur nam

Quid

&, hoc, pene, fortuitunoL.

enim in concione quar in caftris habetuf >
j

fi

propcmodum

num. 141.) tedi prodeunt? quidfi in ipsaconcionegaleati, poft concionem quando ad expedi-!
tioncm proccdere videntur, galeam depofucrint , vt num. ipo- ? quid fi modo
fub iignis galeam geftant vtnum* 174. modo abijciunt, vt num* %76'\ lHud
potiijs obferuationciTi meretur , galeas tunc temporis non penitus claufas fuiife,
icdprxteranguftasquafdammaxillas quibusfub mcnto religabantur , vulrus
paterites rcliquiiie in quo a galcis veterum variatum eft, quar , vt Barthius ad

vbi nulla

pra^Iij

proximitas, fcmpcr

( nifi

>

'

Ciaudian. in Kufin.

lib. II.

animaducrtit

integram faciem occultabant; yt

pr^etcr

RAPHAELIS FABRETTI

ai4

pmcr cxempla a Barthio congefta,admonet nos illud Plutarchi in Vita Ariflid.

de armatura Mafiftij equitatus Perfici ducis , qui in terramab equocxcuilus>
^uiK ab injianttbus 0* fenentihus j4thenienftbHs conjici ^otuit t non peBtts modo

&

munitus tandern qua oculum galea con-

C(tfut -ifed artus etiamy auroy ^re <)ferrojue

fpiciendum dabat

inferiori hafla cufpide

iBum,(juidam

interfecit

Longiffime a

Tioftrorum Interpretum pr^efcripto abfuit ArnoldusMontanus,ad iliud Hirtij

iamque ciimproctil hojiis

ide Bell. Afric.

^ ad punam parari

far ] galeari ,
xcfTvc. avvcic^-xnv

confpici pojfet

adnotans [galeari ]

ita

pars pro toto accipiatur

mtlites in campo iubet [ Ca:-

quafi

vfquam milcs

autfomni gratia deponebat

apud Lipfium de Miht. Rom. lib. V. Dial. XL

reperiretur, quas nec quietis

idefl

i'f

rehquis armis

fine
,

armari

vt viders poterat

Columna Papiliones pellibus confiti , ( quorum exemplar ex ijs

a^ jiium. 103. defumptum exhibcmus ) non fatis curiose in nouo libro

Vifuntur in
qui

funt

\ei

redditi: quadraii fane

omnes,vt ex Hygino
efle_j

debere colligic

R.H.S. in Notis pag.

2.

5&

vt

ita

compofiti,
poflint yki

attolli

quemadmodum legimus

in

Lampridio dc

Seuero Alcxandro Imp.

apertis Papilionibusprandit atque'ca^nauit; ac

'!Alexandro in Q^J^urtio

lib.

hoflium tgnes

llhpe/Iibusfape tabernaculi alleuatis

"

de

Magno

it confpiceret

Alutarum quoque vfus in Di^tis , & tegminibus Bircmium \ ex pelh^unu \

tommifluris apparet imo&inipfis vehs , vt ofl:endit illudquodelt fol, 62.
fupra Arietem machinam ante num. 240. , & alterum quod prominet ex laterc
Biremis fupra Prsetoriam num. 2.3 5. Pronior enim fum , vt coriaceareputem
vela , tam huius Columnje , qudm nummorum Qj_Nafidij apud SchefFerurrL
fol.3 04., L. Pinarij Scarpi apud Angelonium in Augufl:o fol. z^., aliorumque
plurium minuta hsc quadruia habentium ; quod video apud Csefarem de Bell. t
Gallic. lib. III. ea maxime commendari, hoc fermone pellespro ruelis , alttt^jue
,
:

tenuiter c0nfeB<t -ifiuepropter Uniinopiam

*fl

magis verifimile ^ quodtantas tempeflates Oceani

fuflineri

a Dione

ac tanta onera

lib.

XXXIX.

Kiauium ,

fue , ([uod
tantofjue impetus lentorum

4f^(f eius 'vfus infcientiam

y

regi njelis nonfatts

cmmode arbttrabanturi vt Si

incitabantur autem njento multo

eoque lehementt

auod nje-

omnem njentt impetum affatim exciperent : cui velorum

generi, pro rudcntibus catenas intendifle, fupplet Strabo lib. iV. dc eifdem Venetis populis,
traiedione Catfaris Britannica loquens : ac quia infuper ex
iis cofiaceis 'vterentur , (^uce

&

Plutarcho in Bruto obfcruamus, e reliquo Cafaris exercitu, qui cladem a

co

iVJur-

& Aenobarbo illaram in traiedu e Brundufio in Grarciam effugerat, eos qui

jfuperfuerant , ccaUosfuif^e pr^fame njela

&

rudentes comederey

quod idcm apud

Appia-

DE COL- TRAIANI CAPA

Appianum habetur Ciuil. lib.

contortis loris contcxtos

CXXX V.

'

IV.

ziy

VII-

hofque ex bubulis Si
Catonis de Re Ruft. cap.

pcllicea fcilicet illa,

iuxta pra:rcriptuni

M.

quorum vfum Homero haud ignotum monftrat Seruius ad lib. VI.

Aeneid. verf. I. , vcrhum iilud halfenas t tam metaphorice 5 vt retinaculunij^
quam proprie > vt lorum tortum accipiens Locus Homeri de quo Seruius intcllcxit , crit fub finem hbri XII. Odylf. vbi naufragium quod VlyHes ad Fretum Siculum pafTus eft cnarratur,
j

AvTO.^ syco

ti3' vr]og <poirccv

Ava$ K\v^ccv

tx

"^o-ni^t rnv

ij

o(^f aTro

roiyovg

-^^Xnv <ps^e ko/ax

dE 01 ig-ov Xt;s Ttori <^0TriV -yO.vroi^&Tt ttvri^

"ETrirov^ 3f CA)jto

/3oo5 ^ivoio

rsrtvyjA^*

C*temm

ego

per T^ciuim ince^eham

donec latert

^4W inermemferehat fiuUm

vf^^ue adfundum , caeterHmfuper

Solu.eh*t carinx <vis tempeflatis

I;

Buulfum autem malum fregit

ipfo
Lorum reuinUum erat , houis e coriofaiium
alias enim linum aut cannabis , fi ex his conftitilTent vela > in alimentum cedere, quantumuis fame encciis , minime potuiflet , vticorium, quodpluries
.

famelicos fuftentauit

& R.hegmos

nempe Athenienfes in

obfidione Syllce, Calilinos

Peti-

vrgentibus Hannibale 6c Dionyfio,Byzantios Vrbem vchementiiHme oppugnance Seuero, ahjfque fimilibus quse fuggcrunt hilliorijB
liaos

exemplis; inter quaj, illud vniuerf nationis

Hyiogonorum

fiue

Syluigenarum

Aethiopum , non infrequenter recurrere folitum , memorafte libet ex Diodoro

Siculo lib. 1(1. Quod 'venxttis ferarum defictt , exuuias pridem captarum made'
fi
fatlxs
J

liritcio igni

imponunt , pilifjue fub

cinere amhufiis

coria interfe dfpertiti

>

coaQofamem cthfi fedant quod parum diuerse StrabodeEnderitis itaexpredlt

lib. XVI. Hiplerumqueferas de arhorthus fa^ittant , interdum etia>n a terra^ MaXimx efi apudeosfylueflrium boum multitudo , quorumy CiT* aliarum ferarttm carni;

busnjitamfuflentant

piunt ,

Vhinihilca'^

ficc a coria prunis

rontenti

ajjmtes

ijs

nutriuntur.hucimus etiam

Dialogo cui titulus Nauigiunx,

de corijs velorum meminjt , tam in
in

vetuftioribus verfionibus
in vltima

quanu

emendatiilima Benediwli

Salmurienfis

diufleiimus ad

lumtfurfumfpeUantes

coria

ma-

(iv^actiy,

quod verbum pro velis contra omnes interpretescontraque verbi pro-

prietatem fumit Schefterus

lib. II.

cap. VI, ) alia alijsfuperimpofita ntt'

tnerantft

Fuidenter autem fcortea hsec vela demonftrat,ex Sarcophago, quod

in Acdibus Barbermis ad Quirinalem aiTeruatur, fupra exccpta

Nauis imago.

Quod

RAPHAELIS FABRETTI

ii^

ad rcm machinariam attinet , habemus num. lyo. Arletem , c]ucm

Interpretes nec prout efl in Vegetio, nec vt in Columna , nobis defcriprerunt

Quod

Durif/jmam quidem/remem qua fubruat muros

cum

Vegetio lib.IV. cap, XIV.

acumine , potius quam frontis craflTitie murum percutit , seque ac ille qui in Arcu Septimij cum fua teftudine vifitur , Tcu
alius fub trophjeo Mari;, Capitolium afccndentibus finirtro , iacet , feu denique
ifte 3 nuperrime hac eadem magnitudine ex ^re repertus ad huius machins imacffinxerunt

ginem

at hic noiler verc oris

Coelio montc

in

Hortifque Thcophihs

cum

quibus comparare hccbit:

cum eo,qui fupra roftrum Nauis ante num.240.

collocatus vifitur Ac de ijs propterea rcdiiis quim de hoc quem cornibus incurfantem finxerunt, intelhgi poteft Ammianus , qui lib. XX. ad med. bis voac Procopius eum lib. I. de Bell. Gotth. defcribens , qui ilcat acumen Jrietis
propiufque, hoc ipfo in libro,
.

lius laput pr^facutum

fa^itt^e fpiculo

incudi afTimilat

ex quibus locis ety-

rnon Beroaldi confirmatur, quj ad mox allegandum Propertij Iocum,ideo Arietem didum putat , quia quadrupedis illius naturam imitatur , qui vt vehementius

& impetu veluti extra fe qusefito feriat, retrocedit

Poliorcet. Tab.

30. &

3 i.

Lipfius

& ipfe in_*

Arietem cornupctam producit; Tabula tamen 49.

hhore prominulo-i noitroque fimilem reddidit vtleuiorforfan hscdifferentia

vifa fuit , qujp tantum virum morari mcreretur. Rurfusa Vegetiorecedunt,
:

qui ipfius caput ferro

infirmius licet

iequuti

materiem, vt aIias,dedignati,Ereum,
Propertianum illum lib. IV- Ieg. XI, in omnibus

Veftiri tradit

(upponunt

at hi,

muros cornu pulfahat aheno ,

qui

vr poetica potius

quam

(quemadmodum

notauimus) arridet
Ferream tamen cufpidem dant nobis Diodorus Siculus Biblioth.

lo()uutio,
Jib. XIII.

F^^

f^yb

accLTocattn^iD^cof^^ii

hiftorica

':sv^('iS<;

alibi

VTrs^(ietXXovTagroii /u,ysQejiv sVgj-wffe ,Toi)$/(^/V$

'w^c^^eeos rot^ rei-^m

Sex enim fumm<e altitudinis turres

Annibal

in obfidione Selinuntis J prope erexit^ totidemque ferratis frontthus

jirietes ad mnros adegit i Ammianus lib. XXIII. eligitur ahss, 'vel ornus excelfa ,
cuius fummitas duroferro concluditur

ciem

(en

prolixo

Arietis e^ciens prominulamfpe-

& hic acumen ) qu<eforma huk machinarnemo locahulum indidit

lofe-

phus de Bel, !udaic, cap. IX, immenfa efi materia malo 7S[auis affmdisycuiusfumPium graui ferro folidattim efi^Jrietis effgiefahricatot vnde nomen accepit : paulloque infia, cjuatit muros prowinuloferro & Vitruuius lib. X. cap, XXI. Is autem
:

Aries

hahuerat deferro duro roftrum

i;ri

l^aues Lon<e folent hahere

vbi notan-

dum eft,qu6dy>rr durum vocari videtur tam abAmmiano quam a Vitruuio,

id quod ifte paullo fupra dixit ferrum exfy/gido du^um nc fcilicet ignitlone,
,

friabi-

<

DE COL' Tll.AIANI CAPi

fiiabiiius euaderet

ferro ipfo

Vnde

maximam

VII-

217

tanto magis xs huiufmodi alicnum excludit

quxrit duriticm

pcr

quam lapides

cjui

in

conuninuerc, di mos-

nia fubuerterepolTit.

Hxc de
pluries in

Ariete

Vtinam autcm hac

Columna

euidentia Baliftse ftruduram

rcprccfcntata:, pcrcipcre darctur

d:a huius machinje ciufquc tempcratura: cognitione

de ca ahquid, vcl inutiHtcr,ioqui omittemus

uertcre eit
cap.

XXV.

Carrobahftas

nempe num. 170.

^uihus mtili ad trahendum

dirigendum-i hoc

e[i

DC.

14.

D.

quia de rc-

hic Baliltarum

&c 102.. de

genus ad-

quibus Vegetius

lib. II.

BAL

O*

ad quod refpexit infcriptio

illa

Decuno^B.ilifiariorum-ia.
,

5s:

Scahgero in In-

minores, quas Manubahftas

XX. , antiquitus , iuxta eundem Scorpiones

appcUatas, vtnum. zoi. zo^.&ao^. Diuerfitasinter vtrafque^in eofitaeftj

puto Vegetio dicias hb. IV. cap.

vt priorcs

ac curules

illa:,

fi

ita

vocare

jn tabulatione ipfius currus occlufo

licet )

aliquo rotarum machinamento

fiuc fimplici fucula

quia

rotas

qnx

>

extra

minime confpici poflunt ) funibus &c neruis

intendebantur alterx, vti fimpliciffima compagc , attrado tantum radio tranfucrfo A B, cx parte A qua folutum &c libcrum rcmanet^ non vt priores rotis SC
funibus, fcd manibus tantum pondus cx recurfu radij impulfum iacuktur.'

ad latus lcEuum forfan fteterunt

!

idco

^fingulci contubernia, ad armanduvi

dicc intcrprctata j ahafcjue abhifce diucrfas

& vfum

oppido defperamus

Duplex

njndecim homines deputantur,-

apud Grutcrum pag.

Non tamen

in

Columna

nutn* 267

Ec

Quo3

RAPHAELIS FABKETTI

2!8

QuomoGO autcm

rotis aut fucula Balift^

mus tum apud Ammianum

XX!!I.

lib.

primi gcneris tcmpcrarentur

habe-

tum apud Authorcm. Notit. Imper.

ipium Vitruuium de Architccl:. Ii'o.X> cap.XVIlI. fed ratione hacienus incom^

peyta-i vt Buteo ad Vitruu. ahjcjue rccondit: eruditionis viri fateri non erubuerunt quamuis Tnrnebus aliquid ex Grsccis fcrjptoribus ad illurtrationem ViS:

,,

truuij tcntautrit Aduerf. lib.

cejTcre

H. cap. iv^

Colutnn^ fupra dodos fapcrc ,

5i

V. Nosproinde, quibus noncon^

marmore admonente concihabimus forfan

authorum , qux Steuuechij ad Vcgct. cap. XXIL libri IV. animum torfit; itaut, tam faxa vt ahqui, quam iacula vt ahj, Baliik eijcerc poflit,
tanquamad vtrumque, vt Ifidoro placuit , fua figura inftituta De iaculis a
iiuftra Balifla euibratis, certi reddimur, dum a adiixa videmus in curribus machinarijs num. 170. propria quadam figura, dc trigona cufpide, ynde fortaflc_J
srifacis nomen idgenus tclo impcfuum legimus apud Feflum , Tnfax , te/um
(coutrarictatem

longitudinis trium cubitoruni-i ejuod Catapulta, mtnitur

Ennius )

aut permaceret

mcnfura, eo libentius emendandam mdicimus prolixam telorum longitudinem in Baliftis ad num. 170. quiaitaCo-

pariis percujjus Tyifaci

Ex qua

Feili

lumna quoque ipfa iubet Bina autem illa tcla fmgulis BalilHs applicita , irLj
eam me opinionem adduxerunt, vt eadem a machmis iftis vnico id:u eiaculari
folita fuerint , quemadmodum in Dionc legimus lib. LXXV. Atrenos a Seuero
.

obfeiTos teU

nam

ita contecijfe mctchints

q^uihufdam

'vt

f<ep fatellites

Seue

i proferne-

Cur enim operofiflimum hoc tormentum vnico iaculo contentctur ^ intra fatum vnius hominis vim immenfam profundat, fi plus valuifle nouimus Armenium hppotoxotam ex Zofimo
Hiflor. lib, IL qui ita de iVlenelao ait, memori^ prodnum eji Inmc arcui triafimul
dptantem eodem tempore tela ,6^ vna dumtaxat -vtentem eiacu/atione^ non in vnum
ea corpus-ifed tria defxiffe f Quodque ad lapides quoque ordinata fuerit , indi'
cat arcus C D, per quem ,foramen Vitruuiana: BalilLisdefcribitur , magnitudi-.
ni & ponderi lapidum commenfuratum , cx regulis prolixe ab eo traditis cap.
XVIL : idemque Vitruuius aperte vtrumque vfum admittit dum infra,capite
XXII. libri vltimo,h2:c de oppugnatione Maffilienfi commemorat , etiam ciim
rent

<vno

impulfu bina tela emittehant

-i

<^lger

ad murum

contra eos compararetur

cperihus exaggeraretur

C5^ arhorihus exctfis eocj^ue collpcatis

Balijiis 'veBes ferreos candentes in id mitten

tutionem ccegerunt confagrare

loquens confcntit,

in

quo

ei

Lucanus

lib. III.

totatn

iocus

mu'

dc eadem obfldione-,

nec enimfohs excujfa Ucertis

Lanceayfed

tenfo Baliji^ turhine rapta

j:

IJaudvnumccntentalatustranfretquiefcitj

Sedpandens perque arma viam

^per^ite ojfa

reiicl^

<

:.

Mortefugit-ifuperefiteiopojlvulneracurfus:

j^tfaxum

quoties mgenti verheris

Excutitur

quaiis rupes

njfit

t^uam vertice montis

Jhfcidit impuiju ventorum adiuta vetuflas 5

Frangit cunEla. ruens.

Et

DE COL- TRAIANI
Et

CAP-

ex Lucani loco dubium aliquod remaneret

fi

fed de varijs tormentis Poeta loquutus fucrit

bigua

zi?

VII-

non de vno & eodcni^ ^

Silio Italico res minime am-

quafi

in

addu-^ts jiriduU neruis

eft lib* I.

ThocAis effiindit vaflos 'B/ltJia tnoUres

jitque eadem

ingemis mutato pondere

Ferratam excutiens ornum

teli ,

media a^mina rumpit

fux intadum rcferuaret pidor , hunc quoque in faxis ciaculandis vfum corrupit in modo memoratis Columnje Baliil:is , foraminibus

Vt

nihil licentisE

femicircularibus

carum

ita depreflls

in Manubaliitis fol.

XLVI.

^ XLVII.

Vt

fohdx moHs tranfmittends capaces appareant

Plenius hscc apud Lipfium in Poiiorcet. lib. IIL Dial. II. tradantur is attamen vt in Catapultis alternum hunc vfum excludat , locum a fc allatum Ap-

nullius

piani in Iberic. Catapult<e turrihus impoft^-^ KSr qu^^fpicula mitterenty tP* qui faxa',

aliumque in Lybic. Jcceperunt Catapultas

nomcn

tur, vt

Catapultx

cum fpecie

& faxi-iaculas

Baliftarum

& poft Csfarem diftinguit

tempora ante

hajii

communc

faciatj

bene an pcrperam

prjtfertim aduersus a fe inuentam diilin^ionem

qua

ita

alij

Baliftas

interpreta-

& inBaliftis

iudicent

cum

ohm non niii kr

pides mifiiTeJ

contendit,oc-

>

currantin ip-

fis

Ctfaris dc

Bel.Ciu.Com

mcnt.

lib. II.

a(f'res

pedum

XII- maxtmis
^aliftis mifft

Et quidem
facile credent,

<]u6d variante

vfu

ex fola

deftinatione;

machintE

ifti-

ufmodifeulapides feu fagittas

prout

moderatori
1

li-

buerit, emittere apta fuerint

qui me-

minerint

( fi

modo vcraj
mcmorarunt )

''^Vr

"i^rT^
-f^^.
Quadraginta duobusplus minufue ab hinc annis

Ec

>

in dupllci

illa

ac cele-

RAPHAELIS FABRETTI

2.20

ac celebratillima ( prout olim Alexi.^e apiid Ca:farem de Bell. Gallic. lib. VJI.
AuguftsE Taurinorum obfidione, Hifpanos cjui viciffim Gallos Vrbem cingentes

circumclaudcbant,

bantur
defciflu

codemmet

inibumcnto quo olim

bellico

globos sereos firina &: puluere tormentario repleros

quarum

A B pcr vim attradi

Taurinenfes laborabant, appulfu brachij

dumobfelTumpIuriesimmififire, paruo fumptu

tela emitte-

rerum_,
in oppi-

atque igniuomi mortarij

a:nei

vim^quo frequentiiis vtebantur,imitantcs Machinam ipfam figur^ hic expreffx habemus Vrbini inter Poliorceticas>quibus exornatur bafis extima magnificentiifimarum i^dium , quas Fcdericus Feltrius Kegionis illius Regulus excitauit, quibufquc ( abfit dii3:o iadantia ) nuIL-E vfque ad ea tempora lautiores a
Regibus ipfis cxtru^a? fuerunt
Aliud machinamentum ( nec illud quidem, vt videbimus, Barbaris finitimis
.

infuctum ^ fignificabunt forfitan Rotce

ills

num. 18?. quashic

vere accurate-

que e Columna dcfcribendas curaui? Dijudicent igitur infpe(iiores,an,vt aiunt,

frnt rou (j^uihus ma.'.htn< veEi<e a^untiir
enmi machinas triquetro ilH rota( qu^
;

rum

fulcimento inniti

vnquam

potuilTent

muris montana: Ciuitatis difpofit^

rint

vt ferme Gotthi in obfidione

dcntem procul

ad

an vero

? )

Romanos

Auximi

rotc'^

ha:;

proculcandos

Belifarij

inftitut^e fue-

exercitum incollem eua-

De hac re ita Procopius lib.II.

arccre conati funt.

in fublimi pr^e

"Bxrhan itiKHie

Komanorum aftu ac ijirihus fuperati , icL demum exco^itarunt dempras e piauftris

cum axibm rotas in fummo collis paratas ft^unt , ipfi interea pahula defecare inci"
pientest cum adcoiiis medium fuperajfe Romanos vidi/fent-i rotas confejiim infu'
heumium capita vi tnagna, acfuperne compulfaSf deferri finehant Damnofiores
attamen hx Dacorum, quorum axes extrinfecus falcibus, intra prxacutis tignis
',

muniuntur

ideoque

reliqua; ferantur

cum

ftrage in

Qup
I

fed expanfse ( alia

fic

ne in tranfuerfum.,

rapidum earum decurfum moderante

non prastercundus

eft

mos equitantium , clypeum

deferendi fub ephippij latere dextcro inter vtramque ftragulam

S a. &:

hoftcm impingant

ad rem equeftrem

commode
num.

tcrtia rota in trianguli vertice addita

247. , de quo etiam lofeph

tem ad dexteramgiadius

ejl longior

lib. III.

Excid. cap.

O* contus in mami

III.

vt

E^juitihus au-

tranfuerfufj^ue

ad equt

ia~

modo Hifpani,innocue ccque ac apte ad vfum,fclopum geftant,

ore ferrei tubi caudam equi refpiciente

tus clypeus: vt Sc

autem modo didas , in Equis Imperatorijs paludamenta vocaffe Lipad Tab, VI. Columna: AntoninianK adnotatur ) aut , vt hic in afteA

Stragulas

fium

vt

rifco

DE COL- TRAIANI CAP-

zir

num, 59. 5 p^<? olim diEiafnifse iion vidi , wf^w^ ipjuaw fSlum neque
pi^ium , neme fcriptufft inpoemntis credo intcrcjiie eos barbarifmos rcpono , per
quos grsEce < latine eruditillimus vif Italorura autem idiomatis intcr quos
liTco

ad

confenuerat ? iuxta ignaridimos rudis

Clitellas

ingeniosa circumlocutione_j

NeC ideotamediam J(ini tuntcam vcindculc giuUon e de/i'J/ino yocit^hnz

mcn paludamentum improbo, quari/'a///oaquiefcam , quod equinum tegumentum cadem Tab, VI. &: iterum Tab. XL- Column^e Antoninianx ipfi clt ; fcio
enim inter promifcuas vefles pallium reponi a Bayfio > ad Taciti etiam mentcm
fcd viris z9*foeminis , non brutis quoquc promifcuas
.

-i

Aliam quoque loquendi improprietatem continet num.

vcrbis

illis

lun:T^ (

le

lune al petto

vt verba fonant

fi

chiamauano momli lunati

iftc

59. in pofiremis

de' caualii

Non enim_,

fcd ipfa pedoralia lora a fufpenfis lunulis lunata dice-

quidem ) cx mox fubijciendis Statij vcrfibus adnotat ipfe Neotericusad Tab, VIII. Admirand. flom. Antiquit, Veruntamen,
quia forte minus redle, at certe minus integre Papinij fentententiam cepit,
bantur

ita

namque

( &:

reLte

aequo, fiIibet,animo fe fuppleri patiatur,

huiufmodi
I

VII-

inlit

inter militaria

ornamcnta recenfeantur

audiat, cur lunulae

quidue

illis

portquam neque Schefferus qui de Torquibiis Brutorum

de Antiq. Torq.

. XIII.

eam

Poeta^Iocus eltin Thebaid.

pxi Atalantse

aflecutus
iib.

fignificationis

fcripfit

in

lib.

efi:

IX. verf 6SS' in hac deferiptione Partheno-

medias iam c<ede fuperhum

acies inter

'

T^efcius

armorum

c^primas tum

Venator raptabat equus

Ttgris

C7' auratts

Coliafident nodis

quem

pajfus pjabenas

difcoior

amhtt

aduerberat ijnguihus armos

,

&

cafiigata

tuharum

Lihertas^T^lEMOKfsil^E HOTJEfuhpeBoreprimo
laaantur H' ^E^O LVTSiATA M0'N[LIA DEHTE
Kiemoris itaque notas
ciflimx

filij

/ilum
i

& rationem

ferse fpolia

hoc

efi:

figna venationis

equis beilatoribus appenfa fuiffe

veluti interfed:^

Densffdet

& niuea

difiinguit peCtora

qui

prout etiam Calpur-

ornamentum, lunam

<uhi penduius

pugna-

docet nos Papinius

proinde monilia aprinis dentibiis diftincla , lunata vocat

nius Eclog. VI. fimile Cerui cicuris pedoralc

appcllat,

Apri
iuna

QiLT autem moniiia iunata feu iunas vterque Poeta figuratc nuncupat j apud
Gra:cum frpigrammatarium Philodemumin Antholog. lib. VI. cap.II. epigT.
pure acproprie ornnmenta dentifera dicuntur
TcVJg 't^

g^SfVOl^ KOCfJLOV oS^Oy\o<^QO^V ,

Et circapeBu% ornamentum dentiferum .

Dentes item , fcd lupmos, monilibus equorum implicatos legimus apud lul:um Afncanum in CeUis, diucrsa tamen ratione; quafi non oftentatione virtutis

vt in cquis militaribus

modo adnotauimus ,

fed ad velocitatis incitamen-

tum

RAPHAELIS FABRETTI

2iz
tum ,

F^ ad Ciicenfes vfus

quo pado idcm_,

teihtur ita cnim Afri-

ciufmodi ornatus affumeretur

Ncotericus in quadrigis Venetc-e fadionis fe obferualTe

canusa Bulengerorelatus de Circ. Roman. cap. IX, o/
^.AjPSj^svJsg

TB

(Ivv-noTxloi

'n)iuentis

^07$

itSfiS^s^^fOLjoii

^voji Tct)/o ^otjG^o.

Xj'

cf)aA5t-fMV

jcuvo>ovTs5 AJjcv C^uvI'

clfx<!^onrs^ avM^iiccXXovlaj

x^

ijLL-rrXixovlc^ ,

Jcoj/CK^ svafwv/wi'

Canini dentes Lupi

(^ profunt invtrmque partemi

auulfif monilihus ecpiorum implicantur^

cum ad curfum occulte iuuent , O^phaleris ornatum frabeant

Commune hoc ornamentum tam apud Romanos quam apud Dacos, vt in
equo num. 1 46". , eo magis fuadet, venationis notas ex Gr^co ac vetufto more
.

has lunulas vbique reprsefentare , vti commune fuit apud

quibus illud Ouidi j I. Metamorph. locum habet
lui dare certafer^

dare vulnera pojfumus hofi

flrenuitatem in venatione exhibiram

oftendere

nam

ita

in bello ipfo

Hercules apud Pindarum

Iflh.

bellicofas gentes

ad quod venatioproludit*

Od.Vl. fe,Leonis exuuium,

quem olim apud Nemeam,primum omnium laborumiinterfecit

g

loriatur

vt longe antea

Apoilodori Biblioth.
deuajiahat Tauro

lib.

affumpfiue_,

Argus 'mowoTrltj? de taurina pelle fccerat ex reIatione_J

II. Hic etiam linhus pr^fians , fuhlato qui Jrcadiam

eiusfefe corio circumtexit

ia

Sc noftra ratione exprefse addita

de

Mineruam aiunt
tumfapiemta tumfortitttdine 0"virihusfretam^eamferam [^gidem monftrumj

jCgidis fpolijs

necajfe

ad

O*

iderri fecifle

eius

Mineruam,refert Diodorus

corium peBori ohduxijfe^tum

Ctetera pericula

tum ad

njtrtutis

'vt

munimentum

corpori^O* pr<efdtum

part^que gloritememoriam ojleniendam

Ad hunc morem alludere dixerim Virgilium lib. VII. Homeri Iliad.

,

tatione

in vari^s

Agamemnonis , Menclai

lib.lll.

Diomedis

Vlyflls

&

K. imi-

Dolonis
^

indumentis.
tegmen immane Leonis ^

& iterum

fuluofque Lupi de pelle galeros

libroque XI,

Tigridis exuui<eper dorfum a lertice pendent

Huic

Et galea annofnjallatur
Sil. lib.

IV.

horret thorax Samnitis pellihus Vrfa-i

itemque

lib.

dentihus

Apri t

VI II.

Peciora peilis ohit c<ef <venatihus Vrf-,

& apud Statium lib. VI.

terrificos

Apri pellem3& ^ ^"^^ ^^^^^

eliam fimplicem Heroum ornatum

nij fcilicet

fiue

amiBus ^patriumque Suem [ Calydoferarum exuuias in bellicam armaturam,

git Pafchalius

dem,

de Coron.

lib.

IX. cap.

cefTifte

XXV. &

atque humaniori virtutis oftentatione

Apollodoro hb.

vidimus , quas luculenter collelib.

X. cap.XVIII.

quam

ea fuit,

mitiori qui-

qua ex eodemoie,

Minerua inGigantomachia, exPallantis, vnius ex Terrse

filijs, ):ielle detrada fuum fibi corpuscontcxuit; autqua citrafabulas, Scythse
jjfdem humanis corijs , fiue pro mantilibus , ea equorum habenis fufpendendoj
I.

fiue pro tunicis vtcbantur

aduersiis

Romanos

vt ait Herodotus

lib.

tumultuantes , duce Andrea

IV. cap.

LXIV.

quodam , carnibus

aut

ludd

in bello de-

ui(^o-

DE COL- TRAIANI CAP|.

'

zi^

VII-

corundem inducbantur,!uxta Xiphilinum in Traian?

aut ctiam Geloni apud Solinum cap. XIX. dc ipsa hoftium cute , libi , 3^' cquis
fuis prxharibus tegmina parabant , co paiflo ( iic Pomponius IMela cxphcat hb.
uiLlori-im raturati, pcllibus

vtfccapitum, cquos rchqua corporispche vclarent.

II. cap. I, )

namque artis quam fit

Venatorix

pcrindc ac de pugilica Statius cecinit

feno proxima 'virtus ;

ne prohxa authorum allcgatione lcdorem oneremus 5 ex duobus Xenophontis
& Plutarchi locis colhgi potcft . Ita alter de Pard. Cyr. lib. L bellicarum renim
fj^c medit^tio verijjimx videtur eJJ} ; confueficit enim ad fur^endum dtluculo , (3*
l?ellis tS*

adfrigus cdoref.ue pcrferendum

atq^ue

etiam ad itinera

reafagittis iaculfime hejltam petere necejfe

fefe (^ejii.ijferiend^ funt yab
[

nonfacile quis reperiatj

ijs'

'vhicumque inciderity

efl

quidnam eorum qu

velocia

nam

Prate-

^u^e offerimt

l;ellum hahet.) a qjenatione ahjit

/^t in terrejiri venattone-,ferocia

congredientium exercent audaciam &fortitudinem

ditatem

exercet

autem cauend.im^^iu^tn venantem irruunt: adeoque

fms vcro alcer in libcUo dc Solert. Anim.

lia

& curfus

',

verfuta

Pref-

anima-

injidiantium calli-

rohur 67* lahorum toleramiam apud tnfequentes

qux

Plinius in

propemodum reddidifle videtur, certare cum fugacihus f-ris curfu cum audacthus rohore , cum calltdis aftu
Et ex hac
belh 5c venationis affinitate, Plato eleganter nomina reciprocando , in Sophift.
Paneg. ad Traianum noftrum, ad verbum

vcl de Bnte, bclla vocat

^J^s

a^Q^coTTuv

idefl;

homtnum

venationes

atque

ita.^

vfurpauit Plutarchus in Vita Alexand. Bello etiam ad leniendum dolorem [ ex

obitu Hephxftionis j a/^, iieluti ad hQminum^enationem extmt y Cojfeaujjue

gentem fuhegit

&

occidione occidit.

Ex iam didtis pariter, vcriorcm forte rationem defumemus, cur Commodus,

& Caracalla in nummis maxim^ magnitudinis V. & VIIL intcr feledos cx Mufco Carpineo pellibus induti appareant non quidcm ( vt ibi cxphcant ) quod
:

& rhenones

Barbarorum triumphatorum ipolia, in ornatum & indumentum triumphantium tranfiuerint ; verum quia , vt vidimus , dc Schohaftes
AppoIIonij tradiditlib. I. Argon. verf 5x4., ayVfjOg^ to/? wfojff? ro S^se^alocpo^elv ,
confuetum heroihus-> pellihus amiBos ejfe
Vnde &i Galiienus in maximo hoc
gaufipa

nummo, quem ex pr.^didlo Commodi renouatum credas nudum ad eius inftar corpus pellc_,
ad modum chlamydis contegit
Nummus cxi,

"

''mia prsE cieteris illius fceculi

'"cuus, rcliquis feled:is

"nuper accellit
-

tas

cum

magnitudine confpi-

eiufdem Mufei Crrpinei

eius auerfa pars habet tres

hifcc in

orbcm literis

Mone-

MONETA A VG

^nimis communilmpcratorumilliusjeui fymbolo.

Hinc etiam C ommodus in fimilis formse numifVmate apud Inclytam Succorum Rcginam , ( vt in
^

^''Indice Francifci
'

doro

ceifille

Cameli rcpcrio) .^gidem

quam

paullo ante vidimus 5 vfurpauit

in Mineruse

eumque pari

fpohum

ex Dio-

vanitate imitatus eft

Cara-

RAPHAELIS FABRETTI

ai4
Caracalla

hoc

iii

alio his diebus inuento,

quod integrum ex vtrSque parte cxhu

beo, vt lcdio hucufqj

controambigua

&

uerfa, longe ahter ex-

pofita a

Scahg.dcEm-

hb. V. p.47P
exemplo firme-

Temp.
5ioc

Recurre etianij
!Ledor(quia huc quotur

que pertinet)ad nummum Androchs quem

fupra dedimus cum^
"

pelle brachio fu{pensa

Lunularum ornatu genuinas fuae inftitutioni reddito j alius in fpcciera foliotum 5 quibus non raro ephippi.T diftinguuntur , obferuandus occurrit ; &r ad

eam fortafle originem reuocandus

quam apud Photium Cod.

CXC

Ptole-

inaeus Hephajftio lib. V. his verbis indicat

Et Procli eaui ''viridem pfalacantham

Tfdacantha autem

herha. eji

Atcyptia

hnhent

qu<e equis alli^ata

,'

jjf

fznUoriam prAet

&amafs'

Quatenus vero h^ec longe nimis petita videanturj meminerint

hby minutiora quseque apud antiquos fua fignificatione non deftitui.
lumenta calceafle , ante Traiani tempora introduiflum non ignoro cum autem in equis huius CoIumnCB foleas non agnouerim , ( quamuis alia multo minutiora vndique exprefla fint ) prout neque in alijs marmoreis vel icneis vete- E
lum fignis , ( quod viderim ) vno tantum , vt infra dicam , excepto j minime
vanum dicere erit , Romanos in fuis equis bellatoribus tunc temporis hoc pelicttatem

(dum munimine non

minus damnose

Nam

fuifl^e

inter fe

vfos

quo non paiuo operc leuarentur

turmatim

verfari

minufque mutuis

'

'

& equi ipfi

iniurijs la^di pof-

Xenophon lib. de Re Equeft. nedum de foleis non meminit , ( re alioqui non negligenda ) fed rationcm docet quo pado fubiedis la- f pidum aceruis vngula; durefcant , & lotionem crurum ob humedationem vnqua: fuperflua eflfent , ferro calceatis pedibus Nogulis damnofam prohibet
ftri quoque authores vbi foleas huiufmodi recenfent , eas iumentis clitellarijs
aut carrucarijs attribuunt , vt Suetonius in Nerone cap. XXX, nunquam carrufent

fic

etiam

>

ds

miniis millefeciffe iter traditur ^foleis

argenteis

idem in Vefpafianc

quodam fufpicatus ad calceandas mulas deflijjfe G

adeunti litigatori fpatiummoram^tte pr^heret Sc Catullus ad Colon. XVIL

cap.

mularum

XXIIL mulionem

in itinere

vltimis verfibus

Et fupinam animam graui derelinquere cceno ^

Ferream njt foleam tenaciin njoragine mula :
fic c

Plinius de camehs

lib.

XL

cap.

XLV. longiore itinerefine calciattt fatifcunt

De

DE COL- TRAIANI CAP^

Dc mularum pariter genere

thorem credimus cap. XI.

ad carpenta fceminea loquutum

lib.

XXXIII.

nofira.

nisprincipis-, delicatiorihus iumentisfuisfo/eas

labus fiquidem Sabinam agi folitam

foleis taceat,

fimilem luxum

Dio

ex auro

carpit, aureis fcilicet

antiquiiis re repetita,muIos currui iunxifle

veherctur,tradit

ApoUonius

de curru Nauficax Alcinoi

Plinius de Vir.

in

impium

fuifle

eundem au-

induere folehat

LXII. circa quas

luli^

verbum

&: aliarum

mu-

licet dc_,

funibus cas fubligandi

Non

in Helioga-

Auguftarum, ac

Medeam dum ad Hecates templurrL,

840. j vt olim Homerus
VI, verf 72, & ex Latinis

lib. III. verf.

fili^ finxerat Odyfi^. lib.

TuIIicE

Illuft.

Argonaut.

(^uocj^ue

vt Lampridij

zzj-

quo^ue ^tate Poppcn coniux T^ero^

tradit Jib.

enim nouum carpenta proprie mularia fuifle

balo vfurpem ; ficque cxhibent varij nummi

:i

VII-

facinus

i\c

defcribit

ctlm

domum rediret ,

mulionem euitantem-ifuper ipfum corpus agere pr<ecepit carpento enim ex Liuio lib. I. in forum inuc>flafuerat: hocquefibi voIuitPlautus >
lifopatris corpore-i

dum

inter

fupra dixi

',

mundum muliebrem mulos ac muliones alicubi annumerat

,

equum Impcratorium

inftruiftum vidi in

marmore qao ornatur latus

rum idium clar^ memoriar

Coelios Hortos

vcre primas

vocare poflumus

Sed

drum iam adultum

fterioribus C.^faribus

foleis, iuxta

Semel, vt

hodiernum vfum clauis

areoL^e

fuffixis

quart^ retradionis fcala-

Cyriaci Matthsij ,quas, vt cius amceniffimos

fummafque delicias

nil iftud

centum

&

aliquem

& voluptates Antiquariorum

ad Traiani ^euum
viginti annis a

refert.

quia vel Seuerum Alexan-

Traiano diftantem

vel ex po-

Hoct;antumindecoIIigitur,ignaroshuius

Theophilum Raynaudum in TabulaChronologica ad A. D. DCCICper Lafcum Polonum indudionem folearum ferrearum equinispedibus primo fa5am autumant. Propioribus autem a Traiano
temporibusM. Aurelij ^eneus Capitolinusequus, aliufque marmoreus in primfi didarumfcalarum requie, nudas fcrro vngulas habentj imo etiam bini
apfius Traiani , vtrinquefornice medio Arcus Conftantini . Ne vcrodicant,
non vacaflfc ftaluanjs \-\2c minima perfequi 5 vtrobique fadum eft, vt fole^e militarium calceorum clauis fcrreis fpifiQoribus vnde clauata calceamenta huiufmodi vocant Feftus & Ifidorus Orig. XIX. cap. vlt. , artifex munierit, ( quales
rei fuifi^e

;'

',

';

eos authores, qui apud P.

caligas creherrimis

t^

acutis clauis fuffixas c<eterorum militum more lulianunx.

Centurionem geftafle refert lofephus de Bell. ludaic. lib. VII. cap. III. ) quo faciliijs cquis , quibus vnicum id pedis tegmen , quam viris quibus corio fubfternifufficiebat, tribuendum ferrum fuiflet, fi id moris tunc in Romana mihtia

viguiflfe

dicamus

Nec temcre ad Romanorum equitatum me coardaui , eum

meminerim

in ArtemidoroDaldis inLydia oriundo lib.IV.cap.XXXII.hsec legi

s^o^j TigYnTi^i

pianum in lib. de

Bell. Mithr.

e^uos tunc inutiles

tis

vngults

vifus Jihi foleas equi induere

Regem

infirmos ob inediam

illum
,

Romanis

tiam 5 imitanda

nifi

nifi

dum

&

apudAp-

ad Cyzicum morabatur

claudicantesquefolearum tnopia detri'

auerfis ab hojie itineribus mi/fjfe in

Afiatica, nec
,

vTToS^^/uut^^vTioS^sS^soBjxfy

Bithyniam ; fuperfluitate quidem

poft corruptam veterem rigidamque illam mili-

forfan i vetuftifrimo tempore idfieri confueuifle quis iu-

Ff

dicet,

RAPHAELIS FABRETTI

z2^
dicet

ex eo Homeri loco

Iliad.

XI. vcrf.

I*
'

vzcQ <^ ar^iaiv doro

XaAx

<^t5//wVT5

autcm

/ii/^ ;y?/^r

E campo

quem

(mo)fum

pariter,

noftri

quas

male

effiigientur

corrigenduni

liic

damus ,

ls

fimplici ferro

quamuis pluribus

m noui.s typis

admonemus:

dc

quod

ori ecjuino inferitur

S^ in

vbiqucv

vt hinc colligi polHt opti-

non afpero lupato coercebantur

jnarmoribus,

in locis fecus,

nofcjuc

ma equorum inftrudio& tra<3:abilitas

Tio

equomm

vocant) comp.ofitas vides, haftulis

extrinfecus carentes,
fed

concitattis eft puluis

excitarant multifott/J^edes

Aere [terram] pulfantes

Habenas

jcoyjij

,
.

qui leui fr-

Idcm in

alijs

Columna Antoniniana perpetuo

quod

maior fimplicitas , hic aliquoties , ne fraenum fluitet, geminata lora a latere_j,

gliudque additum a media fronte ad nares ,

obferuaui

nifi

Gladium

alibi

fupra ex lofepho

oblongum

cquitibus fuifle didicimus, talefquej d

Columna ? & fignanter in ijs qui Sarmatas num. 161. infequuntur ; quorum enfes , duplo expreifis in eifdem nouis typis longiores funt,
^ vfque ad medias clunes equi pertingunt 5 qualis ifte , e veteri monumento

oftendit vbique

olim

in Hortis Colotianis

tranfcriptus apparet, ad

quod etiam

cus Dionyfij

notabilis eft lo-

VIII.

lib.

eos

fi

qui pro-i

pius accedehant-)eque(iril?us longiori-

l>usgladijsferientes,Ped'\tumemm
breuiores,

^ hic & in alijs

,

vete-

rum ftatuarum monumentis videmus, eamque menfuram non excedentes ,quam nobis Plutarchus
in Vita Bruti oftendit
^ladij

manubrium

fuffulciens

in

vtra<{ue

mantf

mucronem incuhuit

ita^uefinemnjit,efecit

in Othonc,

c^m ftricii

&iterum

quem paritcr ingladm

manu [uffultum
Non tamen e tra-G

ereEium ac 'vtraqi
imuhuiffe 3At

__

AVR SATVRNINO- EQ- COH- VIII- PR'

7 ditione ilU l^ohhiuhahens mucro.

^,^^;^.wrinaue
iflum njtrmque
j'^^'''.' ?* '^tmn

VERISSIMI-C^I-MILITAVIT-IN-LEG-SE

CVNDAITALICATESSERARIVS-ANN-V ^^

Q^I-VIXir-ANN-XXVIII-AVR-OPTATIANVS^^^^^^^^^^variafle apud veteres diEQ^FRATRI BENE MERENTI POSVIT xerim gladij formam , quantum^
<x/cMfs R.P, D. P(ffi4,
ex remanentibus veterum mar

nwruni

D COL- TRAIANI CAPmorum

VII-

xi.j

ncc cnim vfquam confpexi talem gladium,,^

lib. III. Dial. III. his verbis ad didum Polybij

indicijs colligere licuit

qualem Lipfuis de Milit. Rom.

locum defcribit> tranfcribente ,

&- approbante

Arnoldo Montano in Annotat.

ad Cv-ufar. dc Bell. Gallic. lib. VII. pag. 3 (J 5 TVom, 'vtrinciue y
htncfncilefor'
tnatn tfAcimque KomcinigUAij colligM , ([ualtsfere
Jppaeft hodie nojier equejier .

&

ret ita in

monumentis pnfcis

pandus

ud orientalem

a fe

etji

aut Turcicamformam

KS* fuperne leuiter

Et rurfus in AnalcLl:. explicans

,
dida vcrba [/ orientalem , aut Turcicam formam] hsec ad latus XII. iconis

fubiungit

Confpicitur ita in

vellem )fed omnino rarius .

forfan , nam de fide optimi

& fubdititium
fcalptore

fic

Columna Antonini

atc^ue alihi

, (

vbinam locorum

l^ide militem-, qui indtdem effcius

icire
ille

in ijfdem ettam xcie fmplici

viri

quis dubitet

marmor aliquod nouum

fed

in reftaurationc veteris operis ab imperito

negligenter effidum

Confpexit

rerum antiquarumj

vt fexcenta exempla affcrre poflem ) erudi-

tiifimum Lipfium decepit.

'

Cum e reda inftitutione fit

lur

milites

non

nifi

accindos opcrari

ex qua

fer-

Domitium Corbulonem mihtem quia vallum non accindus , alium quia_,

pugione tantum accin.fius foderet, mortepunifie, Tacit. Annal. lib. XI. ac

apud Vegetium quoque lib. III. cap. VIII. cinSii gladto foffam aperiunt ; certo
;

(
.

Columna ad veteris moris obferuantiam teftandam , quandoque_j

caftrametatione num. 194.) militescumgladijsdcfcribi, fedvtpluri-

dixerim
vt

in

mum id omitti

non quod tunc vigor difciplins imminutus fuerit ,

fed

ob ean-

dcm difficultatem, perquamS: pila, &: cxtera nimis fragilia defideramus.

Vnde ctiam fadlum elt vt hafe qu^ aquilas & figna legionum fuftentant,'perbreues fint , &: neque iniam cufpidem ad defigcndum neque vncum ad reuelllendumcontineant, quE in alijs m^rmoribus , & in pluribus numifmatibus
,

apparent

'

Nimis tandem rigide cum Dacis Exploratoribus agant Interpretes , in quorum mente Dolonis in cxploratione deprehenfi , cui a Diomcde caput amputatum fuit , fpecies infidebat, dum ad num. 191. Exploratorum capita putant efte
ca qucC pra; foribus caftrorum expolita cernuntur. ( caftra enim repofuimus
,

vbi duas domunculas cx errore vcteris impreilionis pidtor tranftulerat

enim Exploratores

In cos

pccna animaduertere ius erat, qui fecreta hoftibus

nunciabant; &: ideo tanquam proditores , & domeftici hoftcs neci dabantur
1.

omne deliclum

6'

capitis

D. de rc miht. Ahas tamen qui ex

:

le vires inimici cxercitus

cum honore ,

deprehendebantur

& humanitcr habiti

thaginienfibus a Sclpione dimiflls

uium hb.

XXX.

tibus etiam

etfi

Polya:no

lib.

VIII. &:

hoftibus perfpice-

vtplurimum innocue , non fcmcl

Exempla fubminiftrant hiftoris , de Carpoft eos per caftira circumdudos apud Li-

, prandio ctiam dato, vt

codem faditatum : de
Csefar (

ipfis

ait

Appiano

Eutropius

fib. III.

in fine

in Punic. cap. 21. ter

L. Mcffio Antonij Triumuiri Exploratore

ante Perufia:

"

adden-

hoc idcm ab

quem pariter

apud Dionem lib. L. de__.

Xerxe,apud Polysenum hb. IIL Sc Plutarchum

quoquc ceperat )

Exploratoribus Athenicnfium a

"

Ff

dimifit

in

RAPHAELIS FABRETTI

zi8

m Apopht, in princ.

de

alijs

intrd Caftra repertis a Valcrio Ltcuino Cof.

quoties libuiffet redire iuflis, apud Fron^inum Stratag.

ne

fiduciae fui exercitus

& magnanimitati Traiani

lib.

IV. cap. VII.

8i

Vnde

a quibus fontibus huiuf-

modi adus dimanabant) detrahamus j eamque ilH notam atrocitatis inferamus

qua BoemundumTarentinorum ducem infimulatum audimus ol^ tnjolens-,ferum<t
inhummumq^ue faUum , quo ( vt ait ^mihus Hirt. lib. IV. ) Turcas Exploratores apud Antiochiam trucidauit dicamus vtique? Traianum ad vincendam ho- g
:

jftium

proteruiam imitatum

tinus

lib. II.

fuifle illud

L. Syllse ftratagema, qui, vt refert Fron-

cap. IX. his qui Pr<ene(i! ohfdebantury occiforum inpr^lio

pita haflis prcefixa. oftendit^ atque ita ohflinatorum peruicaciam fe^ft

De Caftris quamuis pluries iam did;um

,

Machinas ac Turrcs

fit ,

circa ea difpofitas confpici

Ducum

ca-

adhuc remanct obferuandum_,)

,

ad prjefcriptum lofephi de_,

Machinas fiue Baliftas vidc ad num. 20 1. ad defenfionem Caftrorum iuxta Vegetium lib, II. cap. vlt. ordinatas. Et forfim MaBell. lud. lib. III. cap. III,

chinjE caftrenfis genus pra:fefert contignatio

2 y X. in media pag. 69. atque alibi

truuio fcanforis latinedicuntur

lib.

ex

X.

ijs

illa

num.

84. aliaque poft

quas Gr^eci acrobaticas vocant

cap.I.

qudd

in

num.
,

Vi-

earum fmnmumjpecuUn-

earum vfum explicat Turnebus Aduerf. lib.IX.cap.XX.

Trabs autem catenata, e qua fublimis pendet Dacus num. 305. , ( male , veluti
iacens & fomnum captans , a pictorc expreiTus ) aliam machinationem in Caftrorum a Dacis oppugnatorum tutamen fortafte indicat , ei fimilem , quanx.
Diodorus lib. XX. Agathoclem inueniflc traditapud Vticam, fufpenfis fcilicet
dt caufsa afcendatur^ vt

Poenorum ad fuam muralem machinam , vt hoftes eam intadam feruarent , quo ciuibus parcerent . Turres vero feu ligneas ad inftar turrium compagcs farpe cernere eft , vt num. 1 8^. 19 ?. 252.. & alibi , Grsccie caftrameta-

>

captiuis

exemplo a Thucydide allato lib.I V. vbi Vallum

riter turribus munitum, defcribit
Ponx eoruntionis

circa

Delium,ligneis pa-

dem

Caftrorum

ILipfiusin fua

modo patentes & amplx, quales

caftrametatione agnofcit, modo
,

foribus occIuf^E fefc oflferunt

variatum cnim in

hocputo, prout timor, velquandoque etianx^

afFedatio timoris fuadebat j cum apud Ciefarem
de Bell. Gallic. lib. VIIL tanquam quid inufitatum, & ad oftendendum terrorem ex cDnfpiratione Bellouacorum, Ambianorum , Aulercorum^
CaIetum,VcIocaffium,&Atrebatum,conceptum,
iponasforihs

O*

altioribus turribus

munitas

fuif^

fe legatur

Obferueturetiam, vtplurimum latcravalhad

portas

non

in

diredum iaccre

aliud exporrigi
(Vt

fed

vnum fupra^

& ingrefl"um obliquum pr^ebere,

& hodie in ^recentioribus

circumuallationibus
ferua-

DE COL- TRAIANI CAPferuatur

aliqua interdum munitionis fpccie addita

quarum priorem ijs qui CoIumnjE

VII-

vtnum. 300.

tabulis carent hic oftendimus

cap. V. conHderata

zip

& 3 14.^

qua

in

paritcr

non deficit fit enim vt procurrente

parte I;eua tunc dextrum latus acccdentibus, quod fcuto non erit teclum , proximumeritmuroj < fic ad oifenfas propugnantium irrumpentes veluti inerratio a Vitruuio lib.

I.

mespatebunt.

adnum. 18^.

Aikrifconotabilis vifa fuit Ncoterico

differentia Dacicse a

Romana munitione , le mura de*Da.ci nonfonofihtcate difajjo quadrato , come U

Romane , ma con ro:<^e pietre dguifa di macera at verius aduersus huius admoni:

tionis authoritatem

gcnere

5s:

axiomatis
cet

ftelloillo

Romanos ifto non

membrum

Dacorum

&

oftendipoteft,

Dacos vtplurimum aho munitionis

infrequenter fuilfe vfos

incertum

& fallax reddi

ex quadrato lapide conltitiile

Dacorum

munitilfimo, quod

& proinde vtrumqueL_,

Primum etenim , mocnia icili-

haud procul inde

colligitur,

ad num. 1^4.

efle dicitur

&

ii\

Ca-

rurfus

num. x%o. 189. & 291. E contra autem ita Romanorumpropriumfuiteiufmodi ftrudlurse genus quod incertum vocatur , vt Vitruuius vbi illud iib. 11.
cap. Vlir. defcribit r/^w , tanquamper excellentiam, nuncupet , Stru'
,

Burartimgenerafunt

h^ec

quod incertum dicitur

paratum , quod

in

reticuUtum

ex his vetufltus

omnes partes

quo ntmc omnes '^tuntur

eji

rettculatum

diffoluta hahet

desprifmatis

formam habeant

fed ad rimas faciendas ideo

cuhicuU O* coxgmenta

ro cnementa aliafuper alta iacentia^ interfeque imhrtcata

rem quam reticuUta pr^^ant (iruEluram

O^ antiquum

Incerta ve-

nonfpeciofam^ fedfirmio-

Eoque firmior ea ftrudura erit, d lapi-

feu, vt Vitruuiuspaullo infraexplicat,/"f^fr-

petuj crajfttudtne vtrtnque frontati

quos Gr^ci ^rov^iig appelUnt

Exemplum_,

quod hic damus , ex ipfo Latio bc Latinis Vrbibusdefumptum eft: nonfolum

cnimin pluribus Viarum Confularium
marginationibus

&

fubftrudiionibus

atque in parte mceniorum PrcEneftinsE

Vrbis,alibique,veftigia huius eiufderrL*
1

operis remanent

fed totus

intcger

Alba ad Lacum Fucinum murorum^

ambitus in eam fpecicm conftrudushodieque

non

in

planum iaccntem

femper exagoni
ni

) ifti

omnino

fed

eredam

pra:ter exteriores,

incerti

vifitur

videre putes

itaut
nifi

Viam (ilice ftratam,

quod lapides Viarum

& marginem contingentes

& in angulorum numero variantes

qui pentagOr

inter fe

coagmen-

tantur.

Spatio

quidem modicum

fed latius expatianti cogitationi

maxime admi-

randum (ci^c oftert opus illud reda trium murorurh produdione prseclufaj vallis
num. iy 5. Ita Ca:far aduersus Heluetios in Gallias erumpentes murum a fldonluraad Lacum Lemanum in altitudinem pedutn XVl> fojfamque fe produxiffe
dicit lib. I. de Bell. Gall. j fed triplex hic labor contemplandus occurrit , fufpefto nempe ex vtraque parte Dacorum incurfu , vel inimicarum copiarum conte

curfu

130

iRAPHAELIS FABRETTI

muri exteriores claufi , medius portis peruius apparet , vt qua impctus

Cngrueret) omnesfimul intermedij milites obuiam ire poflentj & altero ex
aggeribus fuperato , in reliquo adhuc praefidium foret quod pullo

curfu

hiftoriarum excmplo

ea c^ux de

illuftrari poffe

triplici

crediderim

>

cunu

eiufmodi munitione fup-

vnicam , &c exteriorem

tantum irruptionem
refpieiant vt eft in Thucydide lib. U triplex illa TragicB
per Periclem obfefla? munitio , & in Diodoro
petunt

',

lib.XX. triplex

cum alta

(^uo Lyfimachus

l^um

fofsa vallum,

apud Dory-

fua Caftra-

firmauit

CAPVT

DE COL' TRAIANI CAP-

C A
Infcriptiones

V T

VIII-

VIII.

adhanc BcUi Dacici hiftoriam

facientes

ETERVM

infcriptionum dignitatem, quantumque ab

ornamenti &:
,

ita

enim

ti

icit, fiue negligit

nemo qui fcientias amoeniores fedetur ignorare poteft

rit

(Sio

egregiailla ac laboriofiilima lani Gruteri recollc-

ingenuas omnes difciplinas inftruxit, vt qui hifce velu-

ex eius

is

cis

auxilij in paleftra literaria verfantibus acceffe-

vere

THES AVRO gemmis

cenferi debeat

aii^MGoc,

fua fcripta ornare (iue ne-

Vt igitur

in

nupero Expofi-

inuentum probaui , ita eundem imitabor 6< fequar in id tamen aciem intendcns , vt ad rem pertinentia adducere , & non extra chorum faltare videar
ah"eno ( vt mox dicam ) penculo cautior in hoc redditus
Ex otlo itaquc infcriptionibus qua; rccenfentur fol. 117. Quartam in ordine
VIC rOllIAE AVG- lam vti fup- SPEl-VIRTVTI-VICTORIAE-D-D-D
tore

refutauimus

C^ARVM NVMINE -PROSPERI

TAS ET^ HONOR IMP CAES

pag. \7x. c

pofititiam Cap. VI.

eiufque loco ahani^

fidei fcriptore

qucX

fi

vt replendum puto j addant fequens

Gruterum pag.
Septimam,

lcdioni initio Cap.

fragmentum apud cundcnrL,

VICTORl AE A V G
IMPERIO NERVAE

CIII. 4.
in bafi

hbet lacunam nomine Traia-

ni replcre

extat intcr Gruterianas pag. CII. 4.

cui

TRAIANI- SVCCESSV FELICI

A VCTA S VNT Q^AXIVS AELI
AN VS P R O C N VMINI EIVS

confimilemhic fubftituimus ex Za-

mofio integrx

Cohimnge

III.

fuse

reftituimus

hic pn^eterca fuperuacuo vt

SATVRNiNVS

numerum

repleat ex ipsa bafi fol. IL

rurfum tran-

fcriptanij

E
(

rehquis igitur fex

nec Author indicat

epigraphe

, fi

Secundam

ea

excerpere

Primam IMP CAES- nuhibi infculptam

fed

nummo ahcui adiedam

vtraque faciesiungatur

cum eiufdem

nec tam de ea animose ftatuerc

,

cadcm

occurrunt

Gruteri dubitalionc

pro veris S^ compcrtis rccipicndo

credidcrim,

quales plurimi fub

FORTVNAE- AVG^ ex Grutero pag. LXXIIL

operJE pretium fuilTet

pit

8.

defumptam,

cuifpurium

cjuid refi-

& tencbras pofteris oftundere,

dc quibus maiorcs, ne dicam mehores,^

dubita-

RAPHAELIS FABRETTI

z^z
maduert.

Imo de

~.

<lubitarunt

illius fide

non

dubjtauit Gruterus

qui in Corrig.

pronunciat, profua in Archairmo Disflatura

col. 4.

&

Ani-

eam dcbcre pro~

Et fi poft maximam tanti viri authoritatem,,

rationes adhuc cjiu^rere opus eft primo Lazius ipfe forfan impofturs author,
feui vtminusjaltor jquem Gruterus vti antefignanum cifat, contrarius fibi
culdubio aHeaari ad fuppoftitta

V. cap. XIII. fol. 547. eam in MoefiS , portmodum cap XX. fol,
f 67. immemori mendacio, apud Transfyluanos repertam prodit , Accedit
fcriptionis inconcinnitas , totufcjue contextus 5 vulgaris cuiufpiam Grammatici

cft

dum

lib.

commentum

planiilime rcdolcns

Fortunam tam.en

quoque cultam

ibi

fuif-

fe^&quidemhoceodem elogio,apudGruterum pag. LXXX. i. colhgimus dum perinxle ac fi omnia cum ratione & iudicio diftri-

DEAE NEMESI
SIVE FORTV

NAE

bueret,

N EMESIM vocatam videmus,

de fuam

RHAMN VSIAM

fimius

ille

vn-

am-

PISTORIV
R V G ANV
I

Jlh<

lulu

V C LEGAT

quo pado Capitolinus quoque iru LEG*XIII'G

Maxim. & Balb. cap, VIII. Fortunam cum_,
CORD
Nemefi confundit vbi poftquam Spe(fJacuIum Gladiatorium cxpeditionibus

puit

prxmitti foiitum narrauit

ita

concludit

Multij^ue dicunt-iapud veteres hanc dt-

>

Ciuium fanguine litato yfpecie pugnarumf fe 7^eId quod^non fecundum mythologiam

mefsf ideji iisqu<edam Fortujfatiaret
?s: theogoniam didum puto , fed vna ex pluribus acceptione , qua Dio Chryfo-

iiotionem contra /yojiesfa^am

'ut

flomusOrat. LXIV. de Fortun.II. vt

numen hoc rhetorica

amplificatione cele-

tret, plurimam in varijs rebus efficaciam,atque inde varia nominafortiri oftendit

itautde

ILXXXII.

X.

illo dicere

delfide,

t6 fd^'iaov clvlni
^iKoLiov-)

yeoo^yo]

AwVT^5

AioxK^i^uv

TE

'Ne/^sarg

g^i$*

VNA

?o S^s al^tjXov

marmor apud Gruterum pag.

QVAE ES OMNTA: ficenimait:

vetus

EAtt/?

?S S^ ccva.fKCt7ov

TToXvcovv/A.ogligccg a.Xi}Qcog eoVjKJV* TtoXvT^-noi;

cvo/u^cc

'

FJTVM

multorumque morum Dea

PAH A

TIBI

quod

Hsi/ '^soifBpig Tla,vo'g

KS^/

, ciT*

Haut^t

VndeSuidas hxc

;
.

Mo7^ ^

<^ >

srteQscrxv

K?/

'Tt)Lvri\

vcCv^i A&jKQ^ia.i;

y^ Kv^i^nt'^t

Hanc

^ JgriceU CERER EM

nominant

tT

tur

Pafto-

LEVCOTHEATSi-, O* Guhernatores DlOSCVROS .

fub Nemefis nomine comprehendi tradidit, M'a%|^5j

^Bovog , Tvyjn , Quxrela , lujiitia , Iniuna , Inuidia , Forttina
alia

da infcriptione num.

T3f '? ,
Nos tamen blandimentum aliquod in hac nuncupatione Fortunxinefle fufpicamur , dum c^ecam iftam , infanam , & brutam , ( vt ei conuicium facit Pacuuius ) fan^fliffimi numinis appellationc honeftabant : vnde in alia fub iam di^'yy)

'

T{EMESIS / incertum SPES necef

iufum autemTHEMlS multorumprorfusnomtnum

Prout enmt ^quahiie quid efl ,

farium''verO')

res

videatur,

h\hx \.\ihx paritcr rcpcrta, abfolute NEMESIS vocaquemadmodum non folum reginatn fanBam , t^ falutarem , in varijs
4.

Gruteri infcriptionibus, 5c in hac inter meas Manufcriptas nouoitem epitheto

fperamywemm etiam, vt eam fibi propitiam, 5c iuuantem experirentur IVNQ-

NEM

!'

DE COL- TRAIANI CAPj

z^^

VIII'

MVTILLIA NEM quoquc aliquando vocatam inuenio, in bafi ftatuse

A L B A N A bipedaiis magnitudinis apud Nobb. de Cortagutis lota
HOSiRI ET gubernaculo &: copi.T cornu infignita: fub his vcrbis
IVNONI FOKTVN HLLITIAN
FORTVNAE
SVP ER AE Helitiannncmpe: Fortuna-, vtpote ab alicjuo gentis Kelitia:
M P E R O dediijata vt paullo infra de Torquatiana alijiquc domefticis
loquar numniibus e^plicabimus
vt
b^ abfurdiori
P O S VIT
,

fic

; Htirto

DD.

adulatione

de

Febrim

qua: a feritate

vt

Grammatici aiunt,

nomen duxit, in cadem Tranfiluania: Prouincia his vcrborum lenocinijs exccptam legimus apudeundcm Gruterunij
Ttherim.
FEBR1
D I V AE F E B R I
pag. XCVII. I. Vel denique dicamus,
SANCTAE FEBRI M AGN AE
fub FortunsE nomine non eam NcmcC A M I L L A AMATA PRO
fim vcnire,quam ctiio rng ^]'s.u,vaOii
F I L I O MALE AFFECTO -P
hoc eft , a fuo cuique tribuendo AriVecchistran^

ftoteles
,

ad

Eudemum fcribens di^flam

minibus implacabilem

"

interpretatur, &c

qux

infolentioribus ho-

fc pr.^bet

numind K hcimnus \
Lucanus Pharf lib. V. de ea loquuntiir )

tuviidis infcjia colit qu<t

(

vt Paufanias in Attic. Sc

propterea Fortuna:

nomen non

nonpotejly vt ait Cicerolib.

K es

Hippoly t.

cadit, c^ux ah incon(lantia,0* tcwerrtatefejungi

dc Nat. Dcor,

III.

feu qu;r iuxta Scnecamin_,

hutyicinas ordine nullo

Fortunaregit -ifpsrgitque

Alunera

&

Cieca

manu

-jpeiorajouens

pr:rcipue,audacifrimos quofque iuuat, &protegit: fcdeam,

Paufania ibidem

in quanij

qux apud Smyrna:os recentiori

ad inftar Cupidinis habens

( ita

cnim

fua:

ex eodenij

fuperfticione colebatur , alas

qiioquc Adrafti^r /77<3; aptat

Am-

XIV. ) cuiufque numen ad amatorcs maxime pcrtinebat. ReiiquadeNemefi , apud Lilium Gregorium Gyraldum in Hift. Dcor*
Syntagm. XVII. vidcre licct diiigentidimus enim illc fcriptor, totiufque eru-

mianus Marcellinus

lib.

ditionis gnarus

Addetamcn,
lib.

quidquid de ea Gra:ci ac Latini finxerunt

T\[emefrs plures

VII. in Achaicis

in

promaa Smym^is

cjuarum pluralitatc

ct/Itas

collegifte videiur

vt fabdidit Paufanias

facihus varietas

qua; intcr ipfas

apud authores obferuatur , locum inucnire poteft

Tertiam, PROVIDENTIA AVG, quamuis videam abfque contradidione reccptam a Grutero , Occone, alijfcjue emunda: naris viris adhuc non poffum non in dubium reuocarc : ex quo enim intcr ahas fulpedas apud Lazium_,
reperi iib. XII. cap. I. in fin. , aliafcjue euidcntius falfas apud Leunclauium inL>

Not. ad Dion.

male de ca cogitare coepi

quia

',

fi

proba

eflet

Zamofius eam-.

non omififlet in fuis de Antiq. Dac. Analcdis eo praTertim

quiahanciniiundam, ^ exipfis IMP CAES -D NERVAE FILIVS
pariter ruderibus Pontis ad DanuNERVA TPvAIANVS
bium vt dicitur erutam, titulo Daprofe<^6 referre

GERM
PONT-MAX-TRIB-POT

Gg

cici

RAPHAELIS FABRETTI

254
cici

carcre animaduerto

mam expeditionem
am

Pontis

non

3c

nifi

',

qui Traiano

Dioni

( fi

ab ea in Vrbe

5l

numaiis credimus

reditum-^tributus fuerat

fecunda expeditione

Dio fubdit ,

vt

8c

fic,

poft pri

ante

fabri

&: confirmat

quique propterea in opere memorando , Dacis

omittendus mihi npn videbatur

Jumna ) eredi

Cc

ipfis obie(fto

Qui tamen illam ferre non renuit , nec laborat vt olim Gmterus , ab eo fri
gore, quod mihi ex illa claufula Amujii vere Pontificif innafcitur, emendet eair
faltem in vltimo verbo DANVBI VS quod apud Leunclauium , ex quo Gru
terus pag, CLXil. c). epigramma tran^ulit, DANViVS fignatur
\ti & alia:
fcmper apud eundcm in lapidibus DANVVIVS pag. CDXLIX. 3. CDLUI.i.
CDXCi. DLXII.i.&:MCXXV. loatqueapudOcconeminnummisTraia,

ni pag. 20?.. 2,03.

& 104. per VnonperB cftatur

Non proinde feremus alias duas,quas Leunclauius antedidcB focias adiunxit. c

lOVI
STATORI
^^,,, TxT.rrx^-r^nT

lOVMNVLNTORI

HERCVLI-VICTORI
M-VLP-NERVA-TRA
lANVS /CAESAR
VICTO DECEBALO
POMITA DACIA
VOTVM-SOLVIT
:ADSPiCE-ROMVLt-PATa
GAVDETE QVI

DITI'PATRI
MATRI
DETECTIS D A C
THP<;AVR[<i
n v i\ ^
i n t
TERRAE

CAESAR'NER

VA'TRAIANVS
AVG
^.p
P
r
A

VESTRA-ISTA
EST.GLORIA

^^

depriori enim Gruterus in Corrigen, coK

Jianc ah otio/lsJiBam non amhigo

)

ejio

II.

ad pag, XXIII,

a. fic cenfuit,

idecjae infcripjijptn commentitiami mfarhitra'

duorumya

aliquid dandumgrati-t amtccrum

interim ctwi lel JJc inepta ft

:>

RITES

tus ejfem

deinceps fpuria

Quihui ipfam hahueram

Et tamen putida: huic

$c

vndique maximi, cenlura , tanquam

diinitatemt<S* nohil'tatemfpiranti-i clariflime plaudit Boldonius in Epigram,
lib. I, de Elog. Natur, pag. 17. iconicam ( vt fic dicam ) eam reputans , & tan-

commentiti.^ infcriptioni

quam exemplum ad
\\t\vnx c\3iu(u\x

ex Gruteri,

imitandura proponens

gaudete Quixites-i

CxprefTa videtur ^gaudete cunni

^lia

viii

njejlra

t^aejlgloria

lejlra res aEia

qu^ fpurietatem conuincunt

Et quidem
e(i

epigr.

vltra ineptitudinem_,

<

quge ab hac Martialis

LXII.

Iib.

XI.

atque_.

appofitioiliaprsenominisnominifque, fub

mentione C^faris aut Jugtijii , fufpeda cfle potefi: , nufquam in latinis monumentis ( quod viderim ) Traiano pofi: impeiium fufceptum, &: fub Imperatoris

nomine vfurpata ,
ratione

quam

fcilicet Goltzij

BA2T0N

femel in

faftis

confularibus fignandis

fequenti Capite attingam

peculiari

quadam

MAP-OYAn -TPAIAN-SE-

fequenti fragmento lapidis apud

NEMATSa

& rariirirae inter Gra:ca,in nummo

inTraiano col.63. cumepigraphe

OTA2*j atque in
Dijs

nifi

Sponium

in libello de Ignor.

OTAn' TPATAN0N'KAI2APA-

2E-

Aliam enim hanc infcriptionem apud Gruterum pag.LX. 6, , quam

nimis

'

D COL- TRAIANI CAP'^

nimis
cui

& fimplici animo vir magnus admifit

ficili

nempe

uit, pnTftigi^E, nos apcrte

nibus a Patrono aflumptis

I

APEAET MAP- OTAP

T PA I A N 2E O T A2
ANE0HKEN

nemo

nifi

bardus

'

ille

gentem infcrret ; ipfc enim magnus

qui vigilans quoque fcmpcr fomniacrcuit

ignorare potuifTet, vt in aliam Fabiorum

iomniorum coniedor Ligorius ,

47. 5^ lib. V.
cap.pi.duoprioranominaiibertumexmanumittenteafl^umcrc;tum S<:quiabaranimaducrtere potuiflet, in Artemidori Oneirocrit.

,i;

<I)ABI02'POAEMON

A*

VLPIVM* PO-tum quia Traiani libertum,

JLEMONEM vocanclum,primis duobusnomi-

;!

i^j-

AII* PATPini
KAI* APTI'FA2A

quo emanareijcicndam pur^mus

incxpertaj erant Ligorij

VIII-

lib.I. cap.

barum hoc nomen APTIMPA2A,quo apud ScythisyertusC^/e(}is vocabatur ex

HerodotoIib.lv. cap. LIX. , non erat cura Gra^co homjne vfiirparetur,fuccurrcnte nuncupatione A'(;)^Kt>j$

0'y^nW quam

ex

itgeum huius numinis cultum& fupcrrtitionem

cum Herodiano

ipfis

Athenis Apticis ,vbi

induxilTc teflatur Paufanias in

V. ab ipfis Phoenicibus primis

eiusDecE cultoribus voce mutuatS AVc^^tV^V vocare,vnde fuam A'^a,^nv Grsci concidendo efFecere,vt voIuitOifelius in Thef. Tab.XLVilL num y .; quam
in tranfcurfu hoc dicam ) refert
coientcs Syros > ab efu pifcium abftinuilTe, (
Attic.

fumere poterat j

vel

lib,

j)

idem Artcmidorus lib. I. cap. p,

Alteri ex didis duabus Leunclauij

\.

I;

notam fronti inulTit Gru

XXI. 8. , ficetiamremotisarbitrisinCorrig.col.il. flatuit, confid:am fuiHe ex Dione , qui fadum , non tamen adeo partitc &: diftinde vt Ciaconus num. jo8. fed his vcrbis rcfert The[auri De:ehali quanc^uim h Sargeti^
terus pag.

vti fufpicionis

flumine nonprocula Regi.i eius

repofiti erantj

ne operacaptiuorum auerfo-f perfoffoque alueo

pretiofjftmas quafque res

, (jUiC

-^

Decel^^lus enim-ifiumi'

ma^nim vhn

humiditatemferre poffent^i

magnis lapidihus aigerihufque tcBis

&

inuentifunt

argenti aurique

eo cona^efferat

flumen prifino alueo

rejiituerat

'

tutn

ijjque rehus

frxterea le-

qu^funt eiufdemgeneris ahdiderat infpeluncasper eofdem feruos , ecfque

peraclo negotio iufferat occidi , ne quod aBum erat patefacerent : fed Bicilts ^fctus
ftes

alia

C^ familiaris Vecehaliycui

res erat cognita-i

captus

hos thefauros indicauit

igitur qua: ab Expofitoribus diuerfimode referuntur, ipfi vidcrint

In

ijs

vndenariL,

nam Dio,ad quem nos relegant, nil amplius haber. Aliam

huius thefauri dete^Sionem addit Lazius lib. XIL cap. I. , quam pariter eius fidc,
jfidem

(uam

prout

5c Verbis

liberent,

exponam

eodemfluuio Sargetia

quem

Huius thefauri reliquum , ante annos

WaUcht Ijlrigam appellant

inuentum

T^auigahant ex Manfcoper oflium VValachipifcatores in Iflrigam

4id

truncum

fplettderet

-y

circiter oElo
e(i
,

in

hoc euentu

Cf^cumjorte

fuh aqua aitquid quodijalde

cttm illud efferre fuifent aggrejfi ymagttamrjim aureorum extuierunt l

arhoris

quare aiacriores

cymhas admouijfent

effeEii

fundum

-,

confpicati

diligentiiis

rimati peruenerunt poflremo ad

,

<edtfi'

cium quoddam parttum fuh 'undis inflar ioculi j cuius fornicem , quia arhor enata )
^etuflate decidens , ad rutnam traUo <ediflcio-i aperuerqt-i omni diiigentia, perfcrutati^
irgentem lim

nummorum aureorum^

qui magr,a,ex parte Lyfimachi Thracite Rs-

Gg

gis

RAPHAELIS FABRETTI

z}6

( vt ex fide dignis nudiKimus) p!m

infuper aitri fecitones ratiis ponderis , 6^/^5 dowtfm

pracam infcriptionem cpndebmt

pis

qHam

auadrapnta-) tsr maffiai

delatis

atque interfe diuifis

cum

) millin

Jliam /ultam

ingrelji

aurificiUs ojlenaiffent

nummos , C^ 'z/alorem jcifcttarentur j res palam facla , Georgiurn Monachum , ^i

tum pupilliRegij nomineTranfsyluaniapr^/idelat,exctuit vtrei tnquifittonem facc'
Fecit ille quidem > O* multa adhuc millta vel inuentorihts ademerat j vdde
ret
'

muo

in

^edificio

fnemorato inuenerat

Cceteriim

cfrtiores

anefiSit qui antejignani

Moldmiam procul aufugerunt,

huiusreperti erantycum aliquotoneratis plaujiris in

Et hatfienus de inuentione Dacici tlicfauri

Conficiam eandem infcriptionem4/?o/?fr/V, nuper Reinefium quocjue pro.
nunciafle, Grutero inhifce rtudijsfamaproximum vtpatria, gauifus lunx^.
Vide locum in Clafl". L eius Infcrip, Antiq. pag, 8. Ab codemj fuiccram iibm,
exquaduasipfeforfanad
j

TBRRAE

MATRI'M MATRIM

corredionemfecit, rfrr<
Af
in eadem Prouin-

cia

furn.

ibi detedJa

ATVRNl
NVS

in fJorto

ATVRNINVS

Claf

DEC^COL

/,

num^^6,

V-SL'M

V'S-L'M

Gruterumpag.XXVI.5,
iam olim

Salatn^

ANTONIVS ANTONIVS

mutuatus
Extat h^ec alia apud

dicatam

TERRAE

tir

i^'

vnde fuci faciendi forfan Leunclauio ex imitatione occa-

TERRAE -MATRI MAROGATANVS PRO -SALVTE

SVA 'ET* SVOR.VM V S L M Etnecommunisiftiusmatris cultum
fio enataeft.

Dacia fola

fibi

vindic^re videatur

hafce duas

Romanas adiunxifle > neque in*

opportunum ) neque ingratum fore credo

C AE L O

DEAE SANCTIS

TERRAE-MATRl

SIMAE-TER

menIs?raV^ori
SA CRVM -POSVIT

^'^^.'MA^l^i'
AVRELIA-FLA
V I A IVLIANA

C-F-VOTVM
S
in

VERVS-ET

Sic

OCTAVIA EVHODIA

OLVI T

^ /l
in Vimea Greppi*

> 9jiiritli

(qu3E

OCTAVIVS

cippoadSS.Sixtumir Dommicum

Quintam de

AETERNO

VICTO DECEB ALO

E IV

ad Vianf PrtHefiinam

cx Panuinio excerptam

fuit viri clariffimi in his rebus authoritas ) a Lipfio,

& exinde.^

ahjfque

literarias

fupinoanimo acceptam , prout a Panuinio ponon puto vnquam in rerum natura extitifle , ( non cnim ipfe locum in-

reipubhcjE Patribus Confcriptis,

nitur 5

dicat ) fed eius rehquias

CXC.

1.

ex aha per Lazium obferuata

operi fuo inferuit

fuisJacunisj

TRA

DECE

'

digeftas fuifle
'

ESAR DIV

&

'

colledas

quam

Gruterus pag.

Eaita fehabetcuau

NERV

'

VS AVG
NICVS-DACICVS^ VICTO

'

PONTIFEX- MAX
POT IIII CoS V PROC

V^

nam

DE COL- TRAIANI CAPA

nam inec primus

ego

folufue

ximus Gruterus homini foenum

in epigr.
nio

CCXLIV.

vt alia multa

qui de fide Panuinij dubitem

in

cornu appoiuerit

6. fcd frequentationem

& dc faisa nummi

VIII-

ita

cum

antca

ma-

femel quidem ad Noras

obiei^ans

infcripnonc

237

conficlum ab P.xntit-

modeile ex

fraterni fodali-

Nons de Numifm. Diocl. ^- Maxim. Diii". I. cap. II. pag. i j.

Facilius itaque cum Lazio in V. Confulatu quam cum Panuinio in Ulj." confentio, emcndata tamcn Tnbunicia PoteilatelV, quje cum titulo DACiCI
conuenire nequit & Scaliger , Augui^tinus Occo , ac Vaillant, qui illum cum
tij

lege arguat P.

III.

Confulatu iungunt

( in

IIL Trib. Pot. geilo,

& quarta mcipiente comple-

nummo argentco Matidix to. II. fol. 66. de Numifm. Pr^ilantior.

Impp., Occoinnummo CYBELESSACRA fol. 198. Augui^inus in Tab.
XXX, nummo I. 5c lofeph Scaliger ad Chron. Eufeb. Ann. MMCXVH. omto

hic in

humani,

ncs, vti

falfi

quia ante initium Belli Dacici CoS. IIL

vt plene fequenti Capite me probaturum fpero . De__,

ac decepti iunt

Traianl abfolutus fuit ,

illorum fidecerte nondubito, fed potius credo, eos, fuperioribus apicibus

trium vnitatum infpedis , priorum in imo concurfurn non obferuaile j

co not^ numeralis CoS. VI. , aliam CoS. IIL repofuiiTc

S^ ilc lo-

Hanc excufationem libentius ( vt eius eruditionem maximi seftimo ) ad

Spanhemium parauerim, qui Diifert. IX. fol. 8 3
nummumillum memorandum REGNA ADSIGNATA, tali epigraphe circa Traianum exornat
IMP CAES NER TR AIANO-OP TIM-AVG- GER DAC P-M.TlIICO
quamqutsad tertium confulatum, proutapparet, non a:gre detorferit^ icd
certo crediderim, fubiata interpunclione, qux raro in nummis obferuatur , ita_,
i .

i,

legendameireIMP-CAES-NhR-TRAI/\NO-OPTIMO-AVG-GER.DAC-

PARTHICO

enim puto 5c hoc male expreifiiTe^vt de alio eiufdem

errato ipfe ibi conqueritur, ne ipfum Spanhemium inlciSura lapfum dicamus
nam alias tituli non bene , & ex more coUocarentur , & alioqui fcimus celebre
iftud fadum fexto confulatu contigiile 5^ poft eognomen Parthict adeptum.,
Vt in nummo apud Occonem fol. 1 1 z. & in alio apud Erizz. fol. ^41. Inexcu;

cselatorem

fabdis vero prorfus

cft

lapfus

Patmi , titulum

DACICI cum II. CoS. iungentis

inexplicationeilliusnummi medisemagnitudinis, in quo hinc caputTraiani

circa

quod IMP-NERVA-CAES^TRAIAN- A VG-GERM'DAC-PP , inde

Dian^Jimulacrum

DIAN PLRG

Ah2edu!3Bgr.^csinfcriptionesper

ATTOKPATOPI
EOT

Cruterum relat^epag.MLXXXIV.

KAICAPI

NEPBA TION NEPOTA

T PA I ANO-C EBACTn-APlCTn

p. 11,

A T T O KP A TOPI KAICAPI
QEOT-NEPBA* Tin- NEPOT
.

A-TPAIANn-CEBACTO
APMENIKO^AAKIKn^APXI APXIEPEI- MEriCTn- AH
EPEI-MEriCTn-AHMAPXI MAPXIKHC.ESOTCIAC
KHC- ESOTCIAC- TO lA TO-IZ -TFATn TO. T. PATPI
.

TpATn TO

r-

P AT P I PATPIAOC

Tn-THC'OIKOrMNHC*KTI

PATPIAOC-Tn.THC-OI

KOTMENHC

KTICTH
CTH

RAPHAELIS FABRETTI

Z38

A ITTI ON H P O A I C
AIA. F P O T O K O C M O T M
P O M PH I O T'KAEIMENIAA

n N-^H' P O A I C- A I A
FPnTQKOCM OT* BANA-2-I
CTH- A

TTI

BOTAOT, KOMACTA'TO-Bmenclum quadntari; > vel

teflatis

poffunt

tranfcriptoris fatis patefaciunt

annus XI. in piiori

;

fed

in altero

cum IIL

nam

JS,nS Vici, fimiliter

imo grauius lapfi , qui quater tertio

degantiam

pl.urimun[i niirati funt

confulatui

nihili

>

non

neceflario cxigit.

DACICl aflfuit y meminiile tantum fuffecerit

nummis eSingendis

Tribunicix Po-

confulatu componi

quintum) hic yero fcxtum confulatum

ille

fecundo, titulum

XVlt

>

ipfius

Sc

femel

cnim

authoritatem in

his rebus viri doifti fecerunt

Sexta infcriptio

de uonis ob Bellum Dacicum

VIG. ex Grutcrapag. MCI.

gi poteft

cum alijs

3. vt dicat,

Trihuno

emcndata nota

cohortis fecund<e

apud eundcm Grutcrum

VIII. fequentibus

illa

VIC.

V tgUum

lun-

C'ARRlO-C-F-COR
CLEMENTI'MiLITI'COH-IX
PR EQVITI' COH EIVSDEMDONATO AB IMP TRAIANO

DONIS

....

TORQVIBVS- ARMILLTS-PHALERIS

OB-BELLVM DACICVM SINGVLARI

PRAEFECTORVM-PR' TESSERARIO O
F SC
CVRATORI CORNIC VL
PT O N

;.

TRIB VNI
,

EVOCATO AVG- 7. COH^I-VIGIL- 7

STATORVM^ 7- COH-XIIII.VRB- 7. COH-VII' PR

TRECENARIO DONIS DONATO AB IMP
HADRIANO-HASTA-PVRACORONA.AVREA
7. LEG' IIP AVG PRIMIPILARI II VIR QVIN

QJENNALI- PATRONO^MVNICIPI
CVRATORI- REIPVBLICAE
M VNICIPES MAT
PECVR ET AVG V

. .

pag.

Q^GLITIO
ATILIO-A
VI^VIRO^EP

JVGFRl
Vn^ViK-EPVL

....

6.

P*F

.....

AVGVSTALI-CL
IMP NERVAE CAES
DACICI^PROVINC

CCCLXV.

fuppleuexeodemGruu

....
DONATO-AB-EODEM
DONIS-MILITARIB ....
VALLARI CLASS ....

antecedentinum.6,

PVRIS^IIII-VESTIB

PROVINC
5
EGLECT
!

in

pag.CDXVLy.
M-LICL

DE COV TRAIANI CAPM'LlClNIO

CRESCENTl
T-

NIS* VII-

MVCIANO
EQ^

CENS

VIII

239

DONIS

XIII-

DONATO

TVTEM-Er.FOKTITVDINEM ....
BEULO DACICO AB IMP TRAlANO
.

CORON A* ViCTRICI PVR A- HASTA- ToR

OyiBVS

PHALERIS 7. COH
COH VH PR PRIMI

ARMILLIS

DAC VIGIL 7.
PILARI ALAE
I

CAMPANAE DEX

CVRATORI'RElP-EADEM-PLLPS
ORDOQ^ T R A A N E N PATRONO
B
M
pag. CDXXIX.
P

PAETO

Q^

MEMMIO

N A R I
IIII VIR IVR DIC Q^VINQ MAG IVV
PRAEF COH-IU ... REVC-TRIB-LEG.X

P P

i.

L L

'

GEM PRAEF

ALAE -I.^.SICV.-.DONIS
MILIT DONATO.IN- EXPED -DAC . AB
IMP-CAES-TRAIANO
VEXILLO^CORONA^MVRALI
PKOC PROViNC- SICILIAE^ PROC- PROVINC
L V S T A N AE PROC XX HERED PROC
PROVINC TIR ACON PKOC PROV NORICAE
O M N I B V S PERFVNCTO HONORIBVS.IN
MERVIT
PATRI INDVLGENTISS ET INCOMPARAB

PMEiVlMIVS-QVIR. APOLLINARIS
T TRIFERNIO

P F

QViR

AE T O

Cl^X^^^VII.y

MEMMIO APOLLINARI

VIR IVR DIC QVIN MAG IV

PR AEF COH III BREVC TRIB LEG XII
GEM PRAEF ALAE- P ASTVRVM DONIS

II

DONATO-EXPED^DAC^AB.IMP
TRAIANO HASLA- PVRA VEXILLO

C O R O N A MVRALI PROC PROVINC

SICIL- PROC- PROVINC- LVSITAN

PROC XX

HER. PROC.

PROC PROV NORICAE

P MEMMIVS P F QVI

THRAG
'

APOLLINARIS
PATRI PIISSIMO
!

pag.

RAPHAELIS FABRETTI

2,40

MXX VIII. 6-

hxc , Grutero pag.

men eam appofuimus

& in

eadem cum anteccdcnti

cum

vt faltem

vidctur

efie

Hunc

ta>

ApoUinarem ad quenu
fcd me non finit hoc ei

elle

Plinius Epillolam IX. libri II. dedit, vult Reinefius ,

conccdere lo: Maria Cataneus, eruditus illc Plinij Commentator
,

nos

Gualtherio huius poilerioris veritatem

ahquibus emendationem fanciremus.

^pollinares indicat

qui alios V.

ex quibus cpillola mitti poterat

alteri

CLA VDIO-

T- F- VITALI VEIEK tXQ. VETER

ORDINEM ACCEPIT IN LEG V POST S VtCESSIONEM
PROMOTVS IN LEG V AC PHAL DONIS D TORQVIB

TI

'

ARMILLI PHALER CORONA NAVALI BtLLO D ACICO

S VCCESSIONE PROMOT EX LEG I ITAL IN LEG I
MINER MER DONIS D TORQVIB ARMILLI PHALLR
CORO NAVALI BJ^LLO DACiCO SVCCESSION PROMOT
EX LEG PRIMA MINER IN LEG XX VICT ITEM

'

PROM^IN^LEG-EADEM^ITEM-SVCCESSIONE-PROMOTVS
EX-XX^VICT-INLEG^lX^III-SP-iN-L^VII-CL'P-F
ITEM S VCCESSIT IN LEG EADEM MILIT 7 U 1

PR^POST-ANNLS^XI
VIXIT ANNIS

iNon abnuo

ahorumue

hanc poflremam

poffe intelhgi

iTraiano mihtafle fcimus

XLI

CCCXCi^.

pag.

>

de expeditione Dacica Hadriani, Antonini)

fcd conietlura legionis

I.

8c frequentes nautici in

Mineruia:

Columna

quam

hic cuni_,

apparatus

num-

cum Vidoria in prora Nauis apud Occonem , & coronx clalEcje indicium
fupra inferto QJGLITII fragmento, ahoque mox cxponendo , olcaginacjue

rnus

5n

vt credimus, ac nauahs fcu cialfica militum. corona num. 171. qii^e omnia fufjus Cap, II. pag. 48. A, cxpcndimus, occupationem huius pagin^E tuebunturAlterius

fragmentum

extat pag,

JTALIS

CDXCVIIL

COS

y.

PRO

COS

AVG P R P R DIVI TRAIA

IDRIANI A VG PROC PROV PAN
(aLVEI TIBERIS ET RIPARVM ET
ANI PARTHICI LEG III AVG LEG D
BIS
DONATVS EXPEDITIONE DACIC
CORONA VALLARI MVRALI AVREA

ll

LEG

'

<

JLEG^PR-PR.PROV^

AFRICAE

R-VIARVM-CVRANDARVM^ET

,'IVS

VERVS

F-

AVG

TRIB

PLEBIS

'

R PR-PATRIS^PROVINC-AFRICAE-TR

|RT VIC

ICIBVS

III

-VIR

MONETALIS

SOLO

^FECERVNT
miles quidem

ifte

ab Hadriano promotus

SVO

A^ A^ A^ F-F
.

ET

fed certe fub Traiano antcceflbre_,,

uius

DE COL- TEIAIANI CAP-

VIII-

241

quoque fit mcntio donis donatus fuit

Addcnda eft hac alia ex Humphrido Prideaux intcr marmora Oxonienfia ab'
eo collcda num. LXXXII, pag. i 3 1.

A cuius

BESIO

P -F

oyiR

BETVINIANO

MARIO MEMMIO SABINO

COH RHAE FORVM TRIB -LEG-X-G^P^F

PRAEF^ALAE- DARDANORVM-PROCVRATORI
IMP C AES ARIS NERVAE TRAIANI AVG GERM D ACICI
PRAEF

monetae- proc- provinobeticae proo xx-hered- proo pro

fis-provinciae-mavretaniae-tingitanae-donis-donatoab

IM^'1K.AIANOAVGBLLLO-DACICO CORONA MVRALI

A)I Akl H ASTib'1' v K-VXILlO

exacti exercitvs

ARGJiNT

De oftaua infcriptione I-O-M-ROM VLO PARENTI nemo eft qui am

enim cam

tacitus a

operi inferuit pag. VI. 3.

At nos

bigat, recepit

& Cluiij fchedis Gruterus &

Lazio

fallaciam in tot ahjs expcrti

aeterno

fubdubitamus

quia Zamofiusin Analed. Dacic. Anriquit. vbi patrias fuas

memorias congefHt, hanc , S< alias , quas fupra explofimus , non agnouit . Et
fane primi de hac

partem f jlum exiguam titulorum, qui in Dacia difperfi funt , fc compilaflTe

profitcaturjtamen celcbriora, quaha funt hxc qus fahitatem redolent, non_,
licet

'

effugilfcnt

hominem

non fatis ingeniose verfuum

curionis,

apud optimos authores

iullu Impcratoris
la

dum AVSPICIIS

SCAVRIAN VM

quidquid ipfe excufando fe dicat) fi

Vrgct adhuc magis nouitas
improprietas lo-

faris diligenter,

Traiani

COLONIA condira perPro Pr^torem.,

nc trium quidem
,

nominum homincniy

etiam tcmporis Frontinum

Sc ilhus

& per lil. Viros

nummi AugulH 5<:

cum_,

colonia deduci

feu legc iilVIfl ALI &c. veluti ex formu-

dicatur, quje fuperiori fa:culo etiam per

bant

habetur

Duumuiros condi

folebat, vtpro-

num. V. & VT.

cognomen SCA VRIA-

Tibcrij inrer Seledios Scguini cap. IV.

Credimus itaque occurrilTc fingcnti nomen, feu potius

NI,aHbi in Tanfiluania obfcruatum , nempe in ea infcriprione , qu^e extat
pag. X. 3. apud Gruterum PO-M ET^ DIS- PENATIBVS.SCAVRIANVS,
qui
f

& ipf:) pr.^nomine

feruilem in

modum

ibi deftituitur

non mcrebantur omitti ea: qus fequuntur

tum quia probas not^ omnino videntur

In hac farragine

rem faciunt ;

tum

quia ad

IMP-CAESAR

DACICVS GENTEM-DACOR-ET-REGEM-DECEBALVM

BELLO SVPERAVIT SVB- EODEM- DVCE- LEG- PROPR AB

EODEM -DO NATO-HASTIS.PVRIS- VIII-VEXILLIS-VIII
CORONIS-MVRALIB-II VALLARIB VS II CLASSICIS II
AVRAtlS II LEG -PRO PR PROVINCIAE BELGICAE LEG I

^'

MINERVIAE-CANDIDATOET IN TRIBVNATV PLEB ^ AESTORI- PROVINCIAE

ACHAIAE -1111 VIRO^VIARVM^CVRANDARVM
HVIC -SENATVS-AVCTORE-IMP- TRAIANO AVG
GERMANICO DACICO TRIVMPHALIA ORNAMENT
CAESARIS

IN

PRAETVRA

DECREVIT STATVAM(^PECVN PVBLIC PONEND CENS VIT

Hh

Grute-

RAPHAELIS FABRETTI

242-

Gruteiu^qui eam ponit pag.

cftque per^^uam credibile

Viarum qu^E

CDXXX.
honorum

ex

^.

pluralitate

Suram

pertinere

Sc fignanter ex curationc_,

apud eundcm pag. CXCIX. ! Legit

priorem verfum IMP- CAES NERVA TRAiA-

rcfertur in alia infcriptione

Vrfinus in gente

ARRIA

N VS non folum ex indubitabili coniciSura

ccs in

dicitad Liciniurn

verum quia extremi Iiterarum apimarmore etiamnum apparcnt , vt ego met obferuaui, dum marmor, loco

^ Smetio vifo permanens

recognofcerem

M PAPIRIO M

COR

PRAEF-COH-I'PAN -IN- DACIA

PRAEF-RIPAE^TTBISSI-DANVVII
CVRATORI PONTIS AVG IN MOESIA

U VTRO -POP -PLEPSQj ViPIAE -TRAIA

SAR -PATR- H^M P

HsEC a Zamofio cap.ILallata^extanfque etiam apud Gruteru pag.CDXLVIILj,

cura Pontis memorabilis eft ; nec non pr^efedura Riparum TibilTi ac Danuuij,

cuiusmagiftratusexemplahabcmus cxalijslapidibuSi lUpx videlicet Euphratis pag,

21. &: ipfms Danuuij pag. CDXC. 2, apud Gruterum idcm_,
forfan munus , fuh pariim differenti titulo, ac Curatoris Riparum, &:Aluei,
^uale Plinius fub Traiano fuo exercuit , 5^ frequenter in marmoribus occurrit 1

MXC

lOVI-CVSTODI
QVLRINO SAL
'

VATORI

PRO S ALVTE CAE

SARJS -NERVAE

in

VaM.TranfduanU

TRAIANI- AVG

i.

COL

ARMI

Sequcns cpigramrna

Cruter. pag. XIX.

Z.

quamuis Hadriano infcriptum > ( quem plurics pra

cbdem Traiano noftro incrudite accipit Zamofius cap. ilL & IV. nec fine auorum excmplo , vt obferuauit Spanhemius Difiert. IX. pag. 8 1 2..)Tra'ani fadlum
potiore fui pa rte exornat \ ipfe enim Daciam Imperio addidit 5 comite quidem
(

neomnino

adulatoria videaturinfcriptio ) 5< pugna;,

&

vi(^oriE

Hadriano

'

ca

IMP.CAES-DIVI-NERVAE
TR AI ANO H A D R A N O A VG
PONT'MAX-COS'III-P-P

CVIVS VIRTVTE DACIA IMPE

RIO'ADDlTAFELIX^EST
M-ARRIVS-Q- R- COL-VL
PIAE TRAI SARMIZ

ihidem

'.

DEVOTVS-NVMINI-EIVS
EX VOTO P
Grut.pag.CCIL:

vt alibi ex Spartiano diximus

hinccjue

comprobatur 5 quapropter forfan num^

mus

DE COL- TRAIANI CAP1(1-

VIII-

mus mcdi^ magnitudinis eidem ex S. C. cum Dacia Prouincia

Vt vidcmus apud

Patinum

in Hadriano pag.

^43

infcriptus fuit^

191.

Diucrfimode Xiphilinum intelligunt Blancus,^^ Leundauius j ille enim coloniam , hic colonias Traianum in Daciam deduxiflc legit
Bene igitur Leuncla.

uium emendafTe dicendum

(I

quando , in marmoribus tam Colonije Vjpije

TraianiE Sarmiz-yEgcthufx , quam Coloni^ Apulenfis memoria refcrtur , vt
paflim apud Zamofium & Gruterum videre eft ; & lapides in ca Prouincia repcrti , fub nomine pluralitatis colonias enunciant , vti fequens , in Thefauro
pag. VII. 2.

Albx lulix

eftj

cxtans
I

ET

M
IVNONI

R E G

NA

TI-CL-ANICETVS-AVG

CO

T E

O NI A K

P L V

VETVSTATE
CONLAPSVM
A

\>

O
T V I T

C. qui eodem fjeeulo fcripfit , in Icgc i. D. de_.

cenfib. , aliasduas , Napocenfiuni & Cicrnenfium Colonias, iuris Italici omnes
Prsedidis duabus

Vlpianus

I.

(vt hanc cjuoque praerogatiuam addamus

latifenfis,

Coloniarum

coniungit

Paroliffum Ptolcmiro) cx titulis

proprijs

Lucij XLIII. fol. 3

aliamque Ciuitatis Pa-

DECVRIONIS, &AVGVRIS

indicatnobis fequens lapis inter Infcriptiones Dalmat.

I.

COCCEIO VMBRIANO DECVRIONI AVGVR

PARALISENSI
VM^ PROVINCIAE DACIAE COCCEIVS SE
VERVS- FILIVS PATRI* PIENTiSSiMO
ITE

PONTIFICI

CIVITATIS

Nullienim potius, quamTraiano Colonias hafce Dacias tribuercdebemus

quia ipfe , vt ait Eutropius loco iam a nobis fupra memorato , infinitas eo copias
hominum tranftulerat iure merito in plures Colonias difperticndas Pn^terea_.
textus Vlpiani , ita ex Pande3:is Florentinis emendante Pancirolo, non inclita ,
feu indicia , vt alij codices, fed in Dacid redifHme habet , /n Dacia quoque Cier.

-i

'

nenfium

Colonia-, a

eiufdem iuris

efl

Diuo Traiano deduEia

, iuris

Italici efl

item T{apocenfis Colonia^ (^* Jpulenfis

apertc Traiano attribuit , alias

quoque

in

Z :irmifegetufa c^uoque

Et

dum CiernenfcrrL,

eadem Prouincia , quas oratione con-

eodem deducente originem habuilTe indicauit

Aliam quoque Daci.^, Danubio diuidente , conterminam ,

iunxit , ab

jcet

inferiori

inuenio a Traiano conditam

Vrbem Nicopolim

in Moefia fcilieius

quam Au-

Adlium, &: iterum prope Alexandriam extin(fio tandem Antonio cxfiue Pompeius ad limites Armenia; , in loco vbi Mithradatem viccrat

guftus ad
tfuxit,
I

Hh

imita-

RAPHAELIS FABRETTI

z^4

nummus in Mufeo Chriflinx Augulhe a me vifus, & oHm a Gottifrcdo defic emmdeea Amfcriptus Tab. XIII, num. 3.

imJtatione,cuius fequens cxtat medije mjgnitudinis

mianus

lib.

XXXI.

AnchtalQscapta,isr tempore eodem

TSliccpclis^auam-iindtcium 'viciort^ contra Dacos Traia-

condfdtt Imperator^ cuius meminifle

ttus

ab hac

-,

Hanc Ptolemaeus cap. XI. libri IH, videtur in Thracia: 5^ JVlaccdonia: coniinio , ad Nefium
flumen ftatuere, quod in nieridiem, & Sinum Strymonicum fe exoncrat fimilitudine vocis inter Neflum fiue Ncftum (vt Herodotus vocat Hb.VlI- cap.
CIX. &CXXVI, ) & IVlcflum, ac Thraci.x Prouinci^E latiifima acceptione, deceptus. In Moella enim inferiore veriiis eft: ( ni faihmurj eam fuiftc htam &
Belli Dacici hilloria

non eft alienum

ad ripam Mefti, ah'cuius ex fluuiolis Iflro tributarijs , liue potiori cenominatione ad Ifl:rum ipfum iacere, tamquam in vtriufque conflucnte pofita, cer-

fiue

tioribus teftimonijs dida fuit

copolim

nec enim aliam in hoc tradu, duplicemue Ni-

eam condendi exticifle , aliquis author prod dit.

inferioris Vrbem monflrat nobis iapis vetus apud

fuifle, cauflamcjue

Nicopolim

igitur Moefia

Cruterum pag. DXXVII.

7,

AVR-DIZANE-COTIO-ET
T N E CONIVGI NATVS X
PROVINCIA MAESIA INFERIORE
REGIONE NTCOPOLITANE VICO

PV

SAPRISARA- VIXIT- ANNOS-XXXX

ET CONIV^X VIX ANNOS XXX

AVR-HERCVLANVS-M' COH- Xlill

V R B BENE MEREN n P O S V T

eandemque ad Meflumfitam fuifle, ex

Holftenms ad Thef. Ortehj verb. Meflus
traditionem fuam

nummo

PPOCMBCTOC

confirmat

Caracalk

manufcriptorum codicum

tradit

rurfufcjue in verb. TSleffus fol.

1x9.

fide
;

infcnpto

flc

OTAIT NIKOFOAEOC

Fauent huic Holftenij emendationi duo

alij

eiufdem Caracaila; primsE magnirudinis numrai a me infpetfti i primus habet

mulierem ftantem , dextra bilanccm , finiftra cornucopia; , & in orbem OTAIT

NIKOnOAEOC nPOC MECTO in gaza

ro vir nudus ftans, dextera halbm,

Auguitx Succorum Reginx;

in alte-

clypeum, ac galcam in capite geftans,

in Mufeo Braccefio, tribus literuhs contrada epigraphe OTA NIKOnOAEOC
riP MECTO , De Nicopoli item ad Iftrum extant duo numifmata pariter Caracalla:

finiftra

mcdiiB magnitudinis, aliudcj; Gordiani

qus ita defcripta^inuenio in InC OAOT

apud Comi^
NIKOJTOAIC IIPOC I
temLa^arA^ Tn CAB MOAECTOTNIKOnOAEITON DPOC lCTPON
F lunius decumhens y apudeundetn; NIKOnOAEITONnPOC ICTPON du^

dice

MS. Cameii

tanes i t^uarummedio porta ^apud Chrijiinam

Ju^ufiam

Extat ahud Macrini

apud

'J

DE COL- TRAIANI CAPapud Patinum de Numif^ Mcd. Magn,

atque enunciatio

barbara cjuaniuis

POLISTRO Ex

VIII-

z^f

duo Hcliogabali fol.3 3 jT

Tabulx Pcutingcrian.T Segm. V. NICOfol.5

^4.

alia

inquam demonftrationibus ficile eft, vel fphalma in_.

Ptolemxi exfcriptoribus , vcl ipfius lapfura (non infrcqucntem in remotis
huiufmodi Prouiflcijs vt alijadnotarunt) corrigcrc: abasnamqueNicopolis
ifta ad Meitum , fiuc ad Iftrum, non male potuit modo fub generc Tihracice adtot

numerari,mod6fubdiuidendo Moefiic adfcribi,tamc|uam vni cx fcx Prouincijs,

in c|uas Thraciam fuilfe antiquitus dilhibutam aperit Ammianus hb. XXVH.

Quo imminente
rc nojirorum
quejit

de Lucullo loquitur) Thraci^omnes in ditione 'veterum tranfue-

hocjue modo

inter q^uasprimx

pojl procinBns ancipites reipuhlic<efex Prouincidfunt

qu<t ex fronte lliyrijs eji confnis

ne appeiiatur-jquam phiiippopoiis

exornant
CiT'

Hemimontus Hadnanopoim

Poji hanc

Eumoipias vetus

/^nchiaion-iCiuitates wa^nas

CT*

hahet

Dein Myfta.t

'vl/t

7 hraciafpeciaii nomi-

B^r^ei

ampice Ciuitates

qu^ dicehatur J^fcudamay

Manianopoiis e(i y d forore
,

Traianiprincipis ita co^nominata-,& Dorojiorus-i& ISlICOPOLiS-jtS^ Odyjfus tfPc,

De Aurarijs Dacia:,
admoncnt nos
libertos

vnde animos

vircs

& thcfauros

infcriptioncs, quas hic lubncvl^timus

M.M.

Vipios

Hermiam U

Dccebalus fumcbat

quia in tcmpus Traiani, ob

Eutychenillis prxpofitos,incidit hic

Hfci prouentus, qui non modicus

ni

efTc

Roma-

debuit , cx Coliegij Aurariarum in altcra

mentione non enim dubito,quin fecunda c|uoque ad Dacicas fodinasrcfcratur?

cum Alboccnlij intcr Daci^ populosa Ptoicma:orcccnfcantur lib.ISI.cap-VUL
:

M
AVG
HERMI AE

D
VLPIO

A N D

LIB

SALONIA-

PALESTRICE

pag,

DXCIV.

7.

Schlatni^Tranfiuani^
ontnes

hO* IIL.

apud Gruterum

forfan ita melius

'

dcnominandi ,
quam AVRARIARVM v emendaia proinde ca ,
quam Schlatnia: repertara fuifle diximus , &: eo-.
idcm loci vtraque affixa.
,

i,

COLLEGII

COLLEG
A VRA R A RVM
L CALPVRN IVS

Hanc poftremam eandcm puro cum alia , qux habetur pag. XII. 6 leui ditfcrentia , dcdicationis
I
O
qux hic dcficit , & AVRARIORVM

PRO-SALVTE-IMPERA

TORIS

VIXIT-ANN-LV

P I V
LI B

Compojieli^

Lili-BENEMERtNTI-FECER

CONIVNX ET DiOGNES

V L

EVTYCHESPROC
METALL- ALBOC
D D p.MLXlV.

AVG

M
R O N

AC

PROC- AVRARIARVM
CVI VS RELlQVIAE tX
INDVLGENTIA A V G N
ROiMAM LATAE S V N T

D
I

D
O

pag.CXIV.6.

PRO^S-IMPERA
TORIS

COLLEG-AVRA JIL
lull
R O RVM L

CALPVRNIVS
D D*

EX^

RAPHAELIS FABRETTI

24^

EX VOTO XXX
ET INVICTO IMP CAES

MAGNO

T- AELIO HADRIANO ANTONINO

PIO AVG PONT MAX TRIB POT
XVI COS I II P P PRO S ALVTE ET

'

PONT MAX ET ANNIAE

TAVSTIN AE A VG CONI VGI C CLOD
VI- PRAEF M DACORVM lASSlOR.
HANC STATVAM IN AVRARIA
NVMINIBVS MAIEST Q EORVM
FELICI

'

Addo &r

VlpUm
Traiamm

pr^pe

alteram pertinentem ad monetariam pfEcinam

in ea

Gr.p.CCLlX.8
olim Prouincia

exiftcntemj

SERRANVS EXACTOR
A^ A- A AVG AESCVLAPIO
S VPER S ALVTE CONIVGIS
TI

CRISPINILLAE
H
dedicatio

Alh^ Iuli<e

Bxaiftoris

Grut. pag.LXlX. 10

enim minifterium inter c^teros monetales prascipuum

ifta penes eundem Grut. pag. LXXIV. i.

>

monftrat
>

FORTVNAE AVG

SACRVM

MONETAE

OFFICINATORES^

AVRAIUAE

ARGENTARIAE

CAESARIS
FELIX-LIB^OPTIO-ET-EXACTOR

AVRI^ARGENTI^AERIS
flurium hhertorum iP* feruorum ,
Diuitias autem Regionis adeo magnifecit Zamofius
uiftam
yti

>

feciimnturnominn

0*c.

indigena fcriptor , vt fa-

& promptuarium totius Europ^ hodie $c olim Daciam fuilTe teftetur

qu^

inexaufta metallorum copia fcateat

eo paclo

grumi
aurea ramenta

vt rudis auri

millenarum quandoquc drachmarum ibi inueniantur , fluuijque

trahant , & Tagos , Padolofque vincant quapropter tributum Dacis in auro
imperatum legimus , in infcriptione , quam apud Tordam TranfiluaniGE repcrtam dicit idem author , & ex eo Gruterus pag. CCCXL VlL ^.

D
M
P-AELIO.T.F^OVAEST^R

AVRI LVSTRALIS COACTORI

AC CIVITAT VM VOLMERII ET
PETOVII CVRATORI Qj LAE
LIVS AESOPIVS B M M P

Sequens etiam infcriptio

vti hifcemet A^urarijs

Dacicis yiaorijs attribui poteft

ex cpiiheto

ita

Traiani aeuo ] eiufque^-

lOVIS ; TRAIANI,

( ira

eniiiu

kgit

DE COL- TRAIANI CAPi

legit

Cruterus

fn corrigendis )

cum

auclis

&c

ipfo intercidit

dcnominatis a
fed &c

2.47

probat^ue, ex multiplieitatc miniftrorum

ftanciam atque opulcntiam aurifodinarum

Tiaiani

VIII-

itcm(]uc

religionem

pr^-

& pictatem_>

Templis olkndit cuius memoria noa,,

Antonini Pij tempore pcrmanfit} vt ex alia fequenti
fc

infcriptione huic priori adieda

TRAIANO-ET-DIS-DE

ABVSCt

PRO SALV TE IMP

Claufem:
ANTONINI
^''^i
ET
M-AVRELI-CAES

"^

"

AVIANVS
A VG LIB SVBPROC
AVRARIAK

MILITES-CONSISTENTES
MVNICIPII

PRO^SALVTE-VICTORIS ...
DOMINT N SANCTISS /

M
TRAIANO
O

POSVERVNT
,'

Gruterus pag. IV. 4.

Triiianufque

ita

pag. Xl. j

51

lupiterindigitatus

vtipaflim Dijs Augullorum epithctorLj

quoque ahcuius gentis nominibus infignire ,

veteres folebant, Sic enim apud eundcm Gruterum varias dcdicationes lcgimus , hoc eft iVNONT CLAVDIAE pag. XXV. 9. IVLI AE AVFIDENAE
addcre

imo eofdem

pcculiaribus

CAPITOLINAE XXIV. i4o IVNONIBVS IVLIAE ET SEXTILIAE

XXV. u., HERCVLl AELIANO pag. MLXVIIIL ic, I V LIANO
pag. XLVIII.7., FOilTVNAE FLAVIAE pag. LXXV- 5., &DIANAE
VALERIANAF, pag. XLI. 9. vltraquas,accipeLe(florhafce e Sphanemio,
& Reinefio quamuis ifte vt mox dicemus noftrse opinioni pariim faueat
:

RAESIANAE AMARYNTHIAE DIANAE

(V RAESiVS- Q.*F-SVRDINVS LYMPHAE
FORMONI
CVM-RAESI A-HERCVLANIOLA M AVRELIVS M AVRELI
A VG-LIB AMARINTVS
S A C R V M

DIANAE

D'D

Diflert.VLpag. 511.

HERCVLI PATERNIANO

COMITI-OMN- DEOR C^
J^'IVNIVS- P^F

PA

hanc fupple ex

berina, vbi AnconsE extaredicitur.

TERNVSC^"
'

L num. CCXXIX.
MS. Bibliothecx Bar-

Claflf.

ET' IFHIA PATBRJSIA-

JK

LXXL
SAf^E-LlBEKTA^ P-5- V'S'L*M.
PLVTONI NERVIANIO ET FROSERPINAE
Clafl".

L num.

NERVIANIAE-SACRVM^KAL-IVN
L-D^D^D-AMITERNENS

AVRELIO ET L AELIANO COSS

NERVIANIA OLYMP VSA S ACERDOS P D
ET NERVIANIVS FEROX HIERQPHANTA
HECATAE V S L

Claft'.

h num. CCXXXIV.

CERERI

RAPHAELIS FABRETTI

248

AMBLACYNTHIAE
SACRVM
M CINCIVS M L AMBLACYNTHVS

CERERI

'

AVG N TABVLARIVS PORTVEN

.

Clafr.Lnum.CCXLVII.
aliaf(]ue

quattuor e mcis manufcriptis

SILVANO- FLAVIORVM

CASSIANVS^ T^ FLAVI- AVG- LIB

CELADI LIBERTVS FECIT-VNA
CVM F L A V S CASSI ANO ET
AMANDO FILIS INCHOATA

repertnpropeMat

D.

foleuvi

HelettA

ANTONINO*AVG^FIO'P-P
DEDICATA.XV. KAL^APRIL
SCIPIONE ORPHITO ET

SOSIO PRISCO
NYMPHIS-GEMINIS
S A C RV M

CoS

C- FVFIVS- GEMINI- F
POLITICVS

Q^CAECILIVS

O R T VN AE
TORQVATIANAE
F

NARCISSVS-D-D

IDEM-AQVAM-PERDVXIT
Firtni apud

CERERI- ORCILIA

NAE SACR VM
.

C AVRELIVS ORCILI
VS PARALIVS M

AVRELI
AVG

VERI
BERTVS
E

RCILIANVM
O R T

^P

ALIAS

Vmea Carpinea Via

DD. de lortis

Hanc demum addimus ex ipiis fciiedis

vnde &:
antecedcntem fuaipfimus 5 quia reni^
Barberinis

illuftrat

& numen

VM

in conferuatorenx.

A R

dedicantis implora-

CERERI

Aurelici
.

CONS

E R V A T R

ORGANIAN-SACR
M CLAVDIVS M L

ORGANIVS-SACER
DOS

BONAE DEAE

ET-SACE^,DOS-CORP

LVTORVM

ET

TECTORVM

tum &: adoptatum quodammodo fuiiic dccet.'

B E F
Neque hoc quidem abfque GrcTcorum exemplo \ cum eodem pado denominatam a Phocenfi homine Laphrio Caftalij f. DIANAM LAPHRIAM apud
L

Calidonios,

aCnagioCNAGIAM,

a Sarone Troezenio

SARONIDEM,a

Dodonxovate SCIRlADEMrabltouo Amphiayonis f. MINERVAM

ITONTAM prope Coroneam , ( quamuis alij ab Vrbc Itdne deducant ) S ARSciro

FEPONIAM

Rcge, lASONIAM a clariirimo huius

nominis Argonautica expeditionis duce, jn cuius Templo Nckd^ priorem
anchoram lapideam Nauis Argo dedicarunt , ALEAM ab Alco Arcade Aphidantis

f. ,

in Cilicia a Sarpedone

AIANTIDEM

TELCHINIAM
HERCVtranflulerunt

ab Aiace Telamonisf MegarGe,S:

in Boeotia a Telchinis qui e

Cypro

illic

domicilium

LEM MANTICLVM in Mefiana ohm ZancJe apud Fretum Siculum a nomine Tcmpli fimul & Coloniaj condkoris PHILHM S^ LAMIAM VENE,

REM

DE COL- TRAIANI CAP-

VIII-

^49

REM a cognominibus fcortis, ERYCIN AM in Arcadia a Pfophide Erycis

AENEADEM apud Adium & alibi quoque ab ^nea profugo CEREREM MYSIAM a MyfioMyceneo eius hofpite, PELASGIDEMa Pelafgo

fi-

lia

Triopa^ f propc Argos

AMPHICTYONIDEM

Amphictyonum fedilia

PANEM SlNOITEMa

cius
,

nutnce

ad Anthelam Vicum vbi

Sinoc

Nympha

APOLLINEM LYCEVM a Lycio Pandionis

Arcadica

LEVCATEN

f. ,

LeucoVlymsfocio:BACCHVMMELANTHIDEMaMelanthoexEh-

Thymaetem Thefeidarum poftremum rcgnauit:AESCVLAPIVM DEMAENETVM in Templo iuxta Alpheumfluuium

daruni genere qui Athcnis poft

aconditore eius nominis

Thefei hofpiia

mine
<

lOVEM

denique

HECALV^M

MESS APEVM fub Taygeto monte de

Meffapi facrificuH no-

& BELVM Babylone ab ^gypcio viro Belo Lybix

BVNAEAM in Acrocorinthi afcenfu a Buno Mercurij

^dium

dcnominata, inquam

ab

rum Authorum

&c Paufania prxfertim

iocis

conditoribus carum
,

ab Hecale vetuli

f.

f.

ac

IVNONEM

Tcmplum

numina ex

dedicante
varijs vetc-

coUigi poflit

Cum igitur frequenter, ex allatis tam Grscorum, qudm Romanorum exemplis,

ta
1

Templa, vd fimulachra

[ii ,

vcl alio gentilitio titulo addito

Stat.lib. II. vcrf

Non

mcmoriam nota-

qui indiftinde cx j^uU'

cui fuas vocesreddo ) in

aliofue vfur-

Animadu. ad

LXIX. pag. 654.

in adulationem fummarum poteftatum

i^/.S^Reincfius

negauerim fane

ij?,

rei

nomina Deorum Auguftos ,

vt feccrunt Barthius

Epift.

quandoque principibus

quas Dijs

nomina Diuorum attributa , vt prjetcr exemplum Popparse Sabinse , VENERIS nomine^

donatas in hac infcriptione ex ConOantinianisDionis Excerptis mutuat^ , SA-

aequarcconfueuerunt

nominibus in

videamus j non hene vidcntur rem aliorftm ducere

paficcontendunt

ij

ipfa, proprijs

viris

foeminifue,

BINAEDEAE VENEKI MATRONAE FECERVNT, & alterius nefcio

cuius obfcurioris loci

DCCCXXXVIU.

VENERIS LATINILLAE

apud Grutcrum pagin5

16.

VENERI
LATINILLAE
SPEDIVS-MA
TERN lANVS

MARITVS
rcpetitum

vt puto

VatinilU nominc, atque cmendato ctiam nomine acprae-

nomine mariti , in hlc

alia

pag.

MLX IX. i.

VENERI
VATI

LLAE

SP-AELIVS-MA

TERNIANVS
MARITVS
<quam extra dubium

eft

ad vxorcm dcdieantis

(criptioncs a Rcinefio allatas

refcrri

&

nonnulla

alia intcr in

cuincunt fequentcs, ipfi,& Grutero ignotar, quali

rum

RAPHAELIS FABRETTI

aj-o

rum priorcm, Gauli repertam Georgius Gualtherus,

Meearae lacobus Sponms edidit

CERERI
Diyi

aliam Lampfacoj tcrtiainj

IVHAE AVGVSTAE
AVGVSTI MATRI

TI-CAESARIS-AVGVSTI
LVTATIA C
'

SACERDOS AVGVS

lMP-PERPETVr--'AVG^-M IVLIO M F QVI OPTATI FI

PERPET

LlBERlS-^Sibi-.CONSACRAV

^---

IVLIAE

AVGVSTI IMP

J49' pag. 52'

Ju/iam Jugujlam Vejtam
nouam Cererem Senatus
Infcript.

TOTAIAN SEBA2THN E2TTAN

NEAN AHMHTPA HrEP0T2IA

TO AE EIS TO AFAAMA KAI
THN BA2IN KAI THN ANA2

fuwptutn lerb infiatuam

hfim O* ?re^ionem ipfus

TTOT AAnANHMA
ITOIH2AMENOT EK TON
TA2IN A

faciente ex

2 TOT2
2TE$AN0T2ET2EBEIA2 TOT

lAIQN TllEP THS

proPrijs pro reti^iont

erga coronas

lEPEnS TDN 2HBA2TON KAI

STEOANH^J^OPOT TOT 2TM

Sacerdote Augg^, C?*

nANTOS ATTQN OIKOT KAI

TAMIOT TOT AHMOT TO

uerf^ ipforum

AETTEPON AIONT2IOT

Stephanephoro vni-

^^(lore

TOT

fecundiim

AnOAnTEIMOT

Dcmus

ciT*

popuit

Dtmyfo

Jpollonotimi

tom. II. par. I. pag. 93.

Sahinam Reginam Au-

2ABEINAN BA2IAI22AN 2E
BA2THN NEAN AHMHTPA AT
T0KPAT0P02 AAPIANOT TT
NAIKA nAM^TAOI TnO THN
EniMEAEIAN lOTAIOT KAN
AITOT TOT KPATI2TOT AN
GTOATOT 2TPATHrOTNT02
AISXIQNOS TOT AAMOKPA
T0T2

gufam nouam Cererem Impcratoris Hadriim njxorem Pamphilifub

Canditi optimi Trccon*

curd

lulij

fulis Pr^feclo

Aefchione Dnmocratisf.

tom.

II.

qucm

par.

IL pag. xi}

6c inter

nummos quoque ,

Not. ad

Infcr. Athl. pag. 33. cuiusinanterioriparte circacaputLiuix

HPAN

Liuiam Umonem

lOTAIAN AOPOAITHN

sereus ille rarifEmus

in aucrsa vero
,

CiT*

refcrt Falconerius

in^

AIBIAI*^

qux' lulix Augufti filioicaput Iiabet*

luliam Fenerem iegitur

vttaceam

alios

tamquanx,]
T IH

Seguinum m Scleut. Numifm. cap. II. num. XVI.

Phtiiix Pyrrlii matris fub lunoms 5 Antoni:^^ Drufi, di Sshmx Hadriani,Agripnotiores extantes apud

pinx

DE COL- TRAIANI CAP.

VIII-

25-1

tam fub Cereris , quam etiam Cybelis, &: Liuise (eu Tulias AuguNon , inquam , hoc abfolute negauerim , fed diftin*
fti, fub Dianae iconibus .
ftionem aliquam in hiic re adhibendam moneo j itaut ahqu >ndo certe nomina
Dcorum fibi vindicaffe admiferim ; non tamen femper adie(ftam numinis nomcnclaturam agnofci debere in hac prarcipue lOVIS TRAIANI infcriptione , qu^ eo iam defundo , omnique adulatione extin<5ta , continuata legitur
Artificum quoque nominibus fimulachra infignita fuifie obferuo ex Diodoro hb. V. Apolhnis Telchinij apud Lindios, lunonis S^ Nympharum Telchiniarum apud lalyfios , Si rurfus lunonis Telchini^ apud Camirum, a Telchinis
pin Claudij

ita didiA

quorum

Deum

primae

folertisE

mantifsa dicia fint,minimo additamento,

Notabilis

p
:

efl;

Sed hsec pro

& fine vfu,ad infi:itutam

quasfl:ionem.

ftatusE accept je

feruntur

appellatio Procuratoris Maufolei in hoc Traiani Liberto

qua Gruterus pag.

CLXXV.

dc_,

s>,

V L

AVG

AEGLVS
PllOC- MAVSOLAEI
N E M
I M A G
L

CORINTHEAM

TRAIANT

CAESARIS

COLLEG FAENARIOR

D
Nec aflero ,
'I

nec

fatis

adducor

imaginem iftam Corintheam ad

Exmentione autem in quam incidimus,

vt crcdaiii

Maufoleum pertinuifle.
qua^ro , ex quanam matcrie fiatua Traiani Column^ fupcrimpofita confiiiteritj
poltquam Ciaconus qui num. 1 4. capitis a fe yifi menfuram inijt & pedes adnoflirum

huc fuo tempore

K

monia, nobis

pam
fAris

Tiberis
i

reliquit

( vt ait

haud ahter

6v ipfius

hoc dubium,cx verbi vnius parfiigitur fuper Maufoleo Auguftiad ri-

faftigio adha:rentes infpexit

.

Quemadmodum

Strabo

Iib.

IV.) pofitum

eji

verifimile eft facium fuifte in

equeftrem in eodemmet Foro

nc prceftantiilimum hoc opus

alijs

<eneHm fimulachmm /^u^uftt C<-

hoc Traiani : eo quia prrEfertim

& aliorum ftatuas, ^eneas fuiife

fcimus

>

circumcirca ornamcnto decedilfe diccndum

Caueant attamen , ne cum Panuinio in Commen. Reip. Rom. lib. L ad

Rcgion. IX. pag. 20 1 ad Maufoleum Augufti hanc infcriptionem transferant:
quia nomen Maufolei ( quod Panuiniunl dccepit ) commune fuit apud Roma-

fit

nos omnibus eiufmodi fumptuofis monumentis

MoLvauXeix oyo/jiCL^ovm

, 'vt

Romani

rei

tefte

Paufania in Arcad.

miraculo adduEli-, [ de Maufoli fepulchro

apudfe monimenta , Maufolea appellauerint Et vrgenti fifima eft coniedura , de Traiani monumento hic intelligi , dum^
Marcus ille Vlpius praenomine &: nomine fimul Patronum fuum detegit,vt
loquitur ] ma^ntfientijjim*

Veterum mos
Libcrti

fuit, &:

c^u<e<j^ue

nos fupra contra Ligorium obferuauimus ; Augufti en^m^

5CAU ac IVLH fuiflent, quales quamplurimiin marmcribusoccurrunt.

I

Nec

RAPIiAELIS FABRETTI

aj-i

Nec fplum ambitiofa huiufmodi

fcd etiam

communia priuatorum hominum , \

& quidem barbare confcripto infigiiita monftrarc polFumus apud

Gruterum vt pag. CDXCVL 7. MAESOLE VM quoddam Ncmaufi pag,
PLVL *. MESOLEVM Pauli Mihtis Tarracon^, ^ pag. DC Vll. MESOLVM- M-SEH ORCILI Via FJaminia ad Iseuam intcr miliar, iL & llL nechoc titulo

nonMOESILEA apud Frontinum dc Limitib.,quo in loco

MVSILE VM ( fic Authori de Caf. Liter, didum ) adducit

MVSILEIvocem
tamquam

bis vfurpauit

Exfcriptoris

corruptione

reperiri

ouam fruitrajl

corrigere adnititur Altefcrra ibidcm

Maufolei veftigium

hanc eandcm.,

pluribus modis detortam videmus

fa:culi

Vcrbi huius dcprauationes

^:

Anaftafiusin Vita LeonisIII,

mendum

non vnius

RigaltiusinNot.

>

dum

ex

Inter tot

adhuc credimus in de-

nominatione ISILEO , cuidam infigni fepulchrah rotunda; form^ monumento

ctiamnum inhercnte , ad XI, lap. vcteris Via? Tufculana?, in fundo Nobb. de_,
Roccijs Adde reda ortographia , fc(juentcm apud Edmundum Figrelium de
Statu, Roman. cap, X, fol. 8ot
.

C Qj AVITO SVPERFLVENTI PFCV

NIA QVAM' IN' MAVSOLE V M SIBI- FACI
ENDVM ET STATVAM MARMOREAM
PONENDAM TESTAMENTO IMPENDI
^

'

'

'

'

IVSSIT
Cum etiam marmorum alteriXiberto commifra,forfan ad hoc opus pertinuit:

DIS

MANIB

V L

MARTIAH
AVG^LIB

AMARMORIBVS
2^

Grut-

pag.DXCin,

quatenus id nos longe petijfle dicantj non

foli,

Eadem dubietate ( cum

expeditiones tamante

iTraianum referant

Daciam

plures in

hilloriie )

7.

nec inconfulto crrauerimus

,

quam

poft

hanc aham infcriptionem exponimus

CN

POMPEIO

POMPEIANO

EQVO

PVBLICO
TRIBVNO-LEG-IH

ITALICE

PRAEFECTO

COHORTIS AFRORVM
I N
DA C IAM
POMPEIA-CLEOBVLA
ET' CLEOPATRA FRATRI

Grut.pag.CDLV.9.
fed tmendata. ex
fuo ctppo

Vm

C<efarma.

Terminus

KARISSIMO

& corona

ftram han^ colleaioneni

Dacici Belli
j

triumphus

vnde conuenienter nofpei^acula a Traiano edita-,

fuit

gemins , triumphum &

refe-

D COL- TRAIANI CAP^

rfefercntes infcriptioneSj

VIII-

zj-j

quodam iure coronabunt

merito

L-ANNAEVS
MER

VICIT

CJV

.^^

SECVND TVLIT
XXIIIIX

i:.jr

TER.TVLIT-XIIX

AlU

PAL-ET-COR-.V-*

DlVf

TRAIANI

Grut.pag.CCCXXXV.

AVG'MVN
Notam

illam

MER

cxBoiHardoto.IV.p.119.

& infeliciter tentatam a loanne Argo.col. ?., dc McRJDIANO Gladiatore intel-

Grutero intadam,

Notis ad Panuin. pag.3

lo in fuis

4.

matutmo fpedaculo obiedti, ac fuperftitcsjmeridie inuicem obijciebantur. Hos legitimos dertinatofc|ue Gladiatores
fuilk,negat Lipfius Saturn. lib. II. cap. XV. eo quod, nec docti faclique ad pugnam erant nec armis in ea vtebantur, aut arte verum cum nominefufe Claffis, MERIDIANOS fcilicet, tum a Suetonio, tum a Tertulliano, locis a Lipfio
ligimus

ex

eorum genere , qui

beftijs in

v^dcamus , nequicquam ex artis imperitia eos excludere_,

polTumus; quia natura ipfa artem quandam-, qua quis fe tucatur,& inimicum.,
I;^dat, non fine aliqua fpedlantium improba deledatione, folct edocere $c praeobferuatisj appellatos

eofdem Beliiarios, e quibus Meridiani prodibant , non deerant proqui pugnandi folertia prarditi , vltro in ea ClaiTe nomen darent, vel vir-

intcr

terea

fcdo

tutis caufsa, vcl

fulto

D, dc

etiam locatis operibus,vt habetur in L.

i. .

Portul. in quosperdit^proieclsequc audaci^

aduUrentur ventri^iadiaiorf.is optrasfuas

locmtes-^cj^HO

cum

Item Senatus con-

homines

heflijs

it mtfer9

depumarent-i in-

quofdam nauticos ad fped:aculum induxit Ludouicus Dorleans in Tacit. Annal. lib. XII. pag. 648. num. 5. , non_j
quidem ad plaufum , fed ad rifum dodiorum , in truci quamuis illo ad Lacum
Lucinum nauali pr^lio fed vt author ifte nouum quidfe cogiraffe oftendat,
uehitur Cyrillus Cathec.

I,

Beftiarios

nullum
pro

proprietatis

vcldecorispenfum accurat,vtcumpaulI6

effluHio frigidifsime reponit,

illud

etymon

num.

4.

cum ex

compluuium

nomine propudiofum
vcrbideriuat, ad lib.I. Ann. pag. 81

itemque,

fordidi noitri ac triuialis

Ceionij

& fexcenta huiufmodi monftra inuehit

In eo itaque Lipfium potius fupplebimus

flra explicatio

ra

infra

nudos

<ir

haila fola

ad iBnm

non gladio

totis corporibus

Meridianos hofce,

quales ipfe pingendos curauit

expoftos

cuius moris

parum confcius fuit Dominicus

Androdo

lcone

yilem befl:iarium ,

no-

CTte-

in arena depugnaflcLj

lacobatius, qui

numifma illud cum

Optimo Pontifici fummoque benefadori meo nuncupauit,

,

&

fugitiuum mancipium

Sxuiflimum omnium fpcclaculorum hoc

Claudio cap. ^4.

efl

vt Seneca Fp. VII. eos defcribit>

& Boiflardus hunc L. Annx'um eleganti iconc exhibuit

5v

vera

fi

vbi

vt probet

iufli militis in
cxtitiflfe

cum fan^uinanum

fpecicm adornans -

ex Suetonio arguitur iiLj

naturafuiffe

Bejliarijs
Attj^ue

RAPHAELIS FABRETTl

t^-^

4tque Meridianis adeo deleBatum (cribit

it etiam prtmd luce ad fpeSiaculum

d/-'

prandium populo-i perfederet . Seneca pariter diwiS

Epift. Vil. in efferam eiiifmodi crudelitatem ftylum acuit , obijciendi fibi ipfis
matutinos ferarum vidores f^ tamen lleincfio ex Senecas fententia nefcio
quomodo vifuni fuit ? oculos fpeUatorum fub meridiem d cruore quieuiffe , ad In-

0*

fcenderety

mendte-i dmijfo c^d

fcrip.

CVII.

corrupit
agitur

Clafl.

fed de Athlctjs

confuleret

Alibi

Clafi".

V,

Vll.

-,

alfequutus

Infcr..

eft

ibi

quos aperte

nam quid

(go te

diftinguit parens eloquij Ci-

Athletas putem defderare

qui

GU'

nee vt lenifati, fed vt muliebri verecundi^e pudorique^

edixujue

quoque

locum in Aug. cap.44.

enim non de Gladiatoribus

ac fucceiFiue Suetonij

Auguftus,/;^/' illud

tutinum tempus
cere

i.

^ Pugilibus

i. lib.

comempfens

mentem

ncc eius

tero Ep. ad famil*

diLitores-

pag.

I.

Pu^iium pojiuiatum-)

muiieres ante ijoram

in hac arena

parum

V.

difluiit infequcntis diei

venire in

T heatrum

fcliciter verfatuseft

ma-

non pia-

ReineliuSj

nempc i

LXIV.

M- COILIVS- M- L- P ANORMVS

AGITATOR

FAC GARAMANTINIC
VIXIT-ANN- LVII

AGIIAVIT-ANN-XV
Faaioncm GARAMANTINICAM in CEROMATONICAM immutansj
qu.^

fi

a ceromate quo

Jt/yietie inungei>antur

nomen deducit

cum

id

rehquis

om-

commune fuerit 5 nulla hinc fadionis vel diuifionis nota haberi potcft &:
quid tandem Aurig^e cum ceromate ? Succurrere potius homini debuilkt fimile
apud Gruterum fuum verbum (nifi quod prius elementum abrupto ibi marmoye dcficit ) in fequenti infcriptione pag. CCCXXXVIII. 2. exprefiunu
nibus

M-AVRELIO-LIBEROG

^PATRI
aE T
5|E

ET

OCIO

AGITATORI

MAGISTRO''
D O M I N O"^
^

FACTIONIS

PRASINAE

TjAVRELIVS-CAECILIVS-PLANETA^
N
l
A

ROTOGENES OB

in

PALMAR

HOC^ DONVM^ VOVIT

NATIONE AFRI
.

^
^

Fadionem Prafinamjqu.-e cum Garamantinica in Gruteriana infcriptione iungitur , vnam & eandem cum illa efle 5 & propterea in Reinefiana
fub hoc tantum nomine, ( fiue tefleram & cognomentum vocare libeat) aliud
pra:cipuum intelligi . Si cuius palato h.Tc non fapiunt , is Boldonium adcat in
vnde videtur

LXXX.

pag. 81. vbi hybridam hanc

expofitionem,ex Iatino-&:grEco fcrmone mixtam

& maIecompofitam,inueniet,

Epigraphic.

lib.

II.EIog. Charadl. epig.

ARAM ANTINICA GENTI -NICA ]

mUrici

ne fuam quidem

dedicauit

fed fuppreflo authore

aram proijiBori^genti

a Bulengero de
.

Circ Rom,
cap.

<

DE COL- TRAIANI CAPcap.

XLlIt

De

VIJI-

zyj-

hiifeta.hiU plagio intcrccptafTL.

nieridianis fpcvflaculis

quibusaliquantulum diorcfTi fiimus^

^quirur fi-agmentum hoc infcriptionis apud Gualtherum inter Tabulas Panhormiranas num. 179. pag. 27.
'cifiierh'

LrANI-Q.VOD-MERA-FIDE -ADMI

CVR- PORTENSIS KAL* QJV^OD- SIN GVLARI

LAVDABILI -MVNERARIO INDVLGENTIA

ILLVT- MERVIT- OPTANDO- Q\^OD VOLVIT

DITIONEM -GRATISSIMAM- REDDIDIT- QVOD DIE
S H O R A S THEATRI VOLVPTAS TENVIT ET HILARIS
ERIDIE^ TRANSIIT^ IN -QVA MIRATVS HONESTISSIMVM
GENERE HERBARIARVM ET NVMEROSAS ORIENTALES
IMERIDIE-IN^ VTRIVSQVE^CAVEIS- VARIS- MISSIONIBVS
ENTIA SACRA SPECIALITER MERVIT AT C V L T V M
MPLISSIMO APPARATV CIVES^ SVOS VNIVERSOS
VOLVPTATES HONESTE EXHIBITAS AD AVGENDAM
HIBVIT-

ENTISSIMIS

Quoad
!|

VOCIBVS
ESSET^

VN DI A Q VO D

BIGAS -CENTVRIATIM^
D VAB VS BIGIS ET EQVESTRIB

LVCi'ANNAtI MEKIDlANf j/f-

rciiqua igitur infcriptionis

(undis CT* tenias ferrr^Qx2X inferiora praemia mereri,vt indicat lapisAppulei

Circenfes Gruteri pag.

CCCXXXVIL

Dio-

PRAESEC VNDAS DCCCLXI TERTIAS

DLXXVI- QVARTAS-AD-HS^ ooI-FRVSTRA- EXIT ooCCCLI.
clis inter

MIA

MA O RA
I

Certius ver6,5c hac

in

ita

fubditur

vbi poft enumerata

cadem loquendi formula,habetur in hac infcriptione adhuc

^dibus Delphinorum. extante , a Grutero relata pag. CCCXXXVIIL 5.

AQVILO- N- K- AQV I
HIRPIN VS N AQVI

LONIS VICIT CXXX

SECVND TVLIT

Infculpti

LXXXVIII

TER
TVL
XXX
VII

LONIS VICIT CXIII

SECVDAS TVLIT

LVI

hincmdeefii
^HO

&

TER TVL

XXXV

inter eos

tnedius tir ttinicatus

dextera 'virgam tenens ,/iniRra

cmijlrum fu hfmens

(s^ pahulum thi

repofitnm prAens

CLAVDIA HELICE
.

FEC L AVILL DIONYSIO

.

GR RVSSAFAE
CONIVG DIGNISSI^
COND

Totum

optime explicat ex fragmento illo apud Grutcr. pag.CCCXLII,

Panuinius; exquonotabis, primum nomen fignare equum
hinc

inde

id

HIRPIN VM

AQVILONEM

nobilitate

harum palmarum

a Poctis

decantatum , a

hb.ino& luucnalc Sat. VHL vcrf. 55.-,fecundum

nomen , cqudrum colores , N. K. ntgro-kjfiutn fiuc nigro-c<efum in prirnc,& N.
Martiale fcilicctEp.LXill.

'

ni^rum ip altcro

vt in alio

fragmento infcriptionis inter meas inxditas , circenfem

RAPHAELIS FABRETTI

zf6

cenfem cquum nomine

rufo colore ex

adied^ notS

fuiffej

tcrtium denique , nomen ipfius domini equorum AQVILONIS, quod

nomine prioris equi coincidit . Nec nouum hoc efle poteft ? quia hodic

credo

cum

CALLIDVM

&

a podelToribus nomina equiscommunia fieri?non raro videmus

Palmam tandem Coronam in dida Anncei inferiptione ( quse tot

&

fui explicationem traxit)eundem meruifle^admonent notx illae

alias

in^

P AL'ETCOR';

ncc fecus exmarmore vtrunqucornamentum viriimaginiBoifTardusappingit.

Secunda ha:c M. Antonij Exochijdign? eft ob plurimam quamcontinet eruclitionem^quae exa(^e

perpendatunquod vt
alTequipolIimus^pri'-

m erroribus in quos
cxprauaBoilTardidelineatione Gruterus

an expHcatione inci^
dit

fyncero exem-

plari

exhibito

marmore penes

ex
la-

cobum Mafcardunx
exiftente,medcamur.

Videselateredextro harpettf qualenru,

Grut. pag.cccxxxv.

vbi hanc infcriptio-

nem

recenfet

agnouitj

ianu

& Thracum

propriam fuifle , ex
ClementeAlexandrino, Artemidoro,

luuenahs Interpretc
probat Lipfiusdi(9:o
lib.

n. cap. IX.

in-

ersa tametLj intus

acie

falcis

modo

ron, vt Lipfius exhibet, gladijs Turcicis

TI&CVM-AR^XK&ft

fimiIem,quod omni-

no

figuras falcis

simss

ROMMVNEIVSD^[\
(id DiEvmif

fonat ) LIB.V1111MISSFE i
ROM.MVNflVfD
contrariumeft. Nec
ffarpe grjcce

moueat quempiam locus

__

^^,

luuen.Sat, VIII.deGladiatoribusThracibusintelleaus;

Tiec dypto Gracchumpugnantem , aut falce [upina

>

vnde

DE COL- TRAIANI CAPArgon. verf.3

ideft incurua,

proprio cpitheto;

torqucndo

2. digitos,in

Dextera

%^j

fuam inuerfam concepit : quandoquidcm tfupinx

A vntiC forfan Lipfius falccm

dicitur luuenali falx

VIII-

inflcxos

filo

quemadmodum Catullus

& falcatos,fupinos vocauitj

tum leuiter deducens jiU yfupinis

Formahat

digitis

& forficcs illas qu3c

s

curuas

ad lanas tondendas etiamnum adhiberi folcnt, introrfus

codem epithcto affccit Martialis Ep. LXXXXV.lib. VII.
rigetqfte harha

^udlem forficihus

ITonfor
Brcuc fcutum

metitfupinis

Cinyphio Cilix marito,

corona lemnifcatS

& fpicis infculptum, ( proprio Alcxan-

drma Vrbisfymbolo induobusnummis VILS^ VIIL Tab,

clatus viri cxiltens, nefcio

quomodo

in tanta rei culdcntia Boiflardo

ParmuIa,Thrccidica did;a,cx qua ctiamGladiatorem

eit

extitilfe

XXXIV.

fufpicamurjimo ex appofita nota

THR

Oifelij)ad

non vifum,

cThracumClafle
apcrte dignofcimusjquam Gruifl:um

acumine explicare non valuit 5 quia Boiffardus & Smetius elcmenta ifta T* H* R contra fidem marmoris intcrpunxcrunt,
Efl: enim veluti ex formula infcriptionum ad Gladiatores pertinentium, fuanu
terus fuo in his rebus pr*EftantifIimo

cuiquc Claftem adfcribcre

vel ctiam cx armatura appofita indicare

vt in P.

DECORATO, GENEROSO, & PANTINORETIARIIS, DECORATO alio, 6^ AEDONF SECVTORIBVS, quicquid

VEiDlO

Dtmach<iro,

P.Lselius Bifciola

SECVTORES non Claffis nomen, fcd Mirmiilonum fauto-

XIX. cap. VI.) &: in modo did:o

L ANNAEO*MER/V//<io,apudGrutcrum videmus; hajcfiquidcm aliaquc_,
Gladiaiorum gcnera Lipfius Saturnal. lib. II. cap. VII. copiose pcrcurrit: a quo
res

Hor. Subfec.

fignificaife crcdiderit

lib.

in

hoc

mus
tit

diflcntirc liceat

vt Alexandrijenatum Thracibus nihilominus infcra-

ex ea cnim natione cos proprie

qui ex Jimilitudine armatur^

fuiflfe

Thracum

crcdit )

quando

ipfe a Fefto diflen-

eos denominatos voluit

& colligi-

quoquc ex Suctonio cap. VIII. dum Titum Cxfarcm jiudium armaturit

Thracum prtefetulijfe dicit quafi non nationem , fed Fadioncm Thracicam notarc videatur. Hoc codem pado apud Campanos populos odio Samnitium^ vc
traditLiuius lib. IX. cap. 40. Gladiatores ( cuiatis tandem illi cfifent) eo ornatu
Vnde Tritanum illum, in Gladiatori
armati , Samnitium nomme appellahantur
Ludo Samnitium armatura celehrem , tanquam Familia; Samniticae adfcriptum_, >
iion vere Samnitem, intelligimus apud Plinium lib. VIL cap. XX.
tur

Samnitici militis

crnatus

ita

primum

qui deinde ad Gladiatores ciufdem Claflis fluxit

diftinde habctur apud

Liuium

lib.

potior ha'c defcriptio Lipfio vidcatur Saturn,

IX. cap.
lib. II.

fummum latms , quapeBus atque humeri teguntur

XL. ,

vt quauis pidura

Forma eratfcutiy
aquali 5 ad imum cu-

cap. XI,

fafligio

neatior mohiiitatis caufsafpongia peHori tegumentum-iO* fntftrum crus ocrea teBum-

galea crijlat^
lufto

marmore

Parum tamen

cius

pidorem Liuij pidura iuuatum , in hoc

e ve-

a nobis obferuaio meliori excmplari, le^orcs agnofccnt:

Kk

in

quo

RAPHAELIS FABR.ETTI

in Hortii
Panjff^ilijs

ad ViarrLj

Aureliam

in

quo illud etiam fingularc5& maxime memorandum ineftjGladiatorcm nera-

pe irtum (ficjuidem^vtak Plutarchus in Vita SyWx-facienda efl mentio eorum-, qui

nulla re lonay tnemoriam tamen fbi pepererunt) illum ipfum Batonem efle? quem

Antoninus Caracalla ccegit eodem

die cufn trihus certare continenter

eum^ue occi-

fum

DE COL- TRAIANI CAPfum

a pcjlremo

magnijicafepultura

affecit

VIII.

ly^,

nomen enim, profeflio , atque ingcns

magnitudojinfimam viliffiminebulonisrortcm exccdens,verba h^cXiphilini de alio intelhgi minimepatiuntur . Ratio illa fcribendi pundis poft
vnamquanique fyllabam interpofitis , nec inufitata omnino cft , nec exemplis defticippi

tuitur

geminarum nuper repertarum infcriptionum , &altcrius

bcrinis

vt alia, quse e Grutero pcti poflunt,

D
D

Bar-

omittamt

e fchedis

A R E L-

L^ SEP- TI-MI^O

E-NI-T-F'PRIS-CVS
F CTT CON IV
GI CA RIS SI M

MA'RTTO-OP-TI.MO

AE-BE-NE^ME-RE

TKY

THE-O DO RO
A-V-G G^ LI^ B
fae niv s
l

AN-NAEAE-BLAS'T

TI

QVN QVA

COM MO- DO

LI

M
PHAE

NA theoj:)ORvs

pater-filiosvo

dvlcissimo

VIXIT-ANNIS-XVI
IP-SA- VFXiT^ AN-

reperta itraque

FECIT

ad Viam

NIS 06XXXI
Latimm II. lap. prope C(jemeterium B. Tertullini
Gryphum & Pilcolum Gruteri in noftro EXOCHO admittimus , cui confentaneum hoc aliud marmor apponimus
e fchedis R.P.D. Penia in MS. Bibliotheca
Carpinex \ in quo,prope quadrigarium Circenfem , pilcus a duobus genijs defcrtur , in
fignificationem libertatis impctratx

c^ux congcrit Lipfius

cap.

lib. II.

ad ea

Saturn. Serm.

XXII.

Quominus tandem Cceftibus Exochum_>

pugnafle Gruteruspcrccperit,nota quamuis

CAEST*

hanc intcrpretationem violcntcr

t]uodammodo

fibi

expokente

ScaligerinlndiceOperis to
reicftis

RIS

duabus

literis

itaut lofcph

ARAXEC-/>

ARAXEM CAESA-

idem Boiflardus in culpa

lora Ca;ftuum circa brachium effinxit
cxplicauerit

fuit

duqi clypeum potius , quanru

M -ANTONIVS EXOCHVS

THRAX & rurfus MARCVS ANTONI VS EXOCH VS N ATIONE

His

prffmiflTis

infcriptionem

ita

lego.

ALEXANDRINVS-ROMAE-OB-TRIVMPHVM^DIVI-TRAIANIDIE SECVNDA fpcctaculorum eius occaftone editorum TlRO'CVM-AR AXE. CAESTIBVS MISSVS ROMAE MVNERE EIVSDEM DIE.
KONA^ FIMBRIAM- LIBRARVxM NOVEM MISSVM FECIT*
ROMAE MVNERE'EIVSDEM ca:tcra dcficiunt abruj)to marmore:le

d:amque

fic

interpretor

CVM AR AXE ]

Tironcm adhuc , cum Gladiatore plurium fortaflepalmarwm ccmmiflum fuiflfe , non modicam eiusfortirudinis , ^ cxpecta[

TIR

Kk

tionis

RAPHAELIS FABRETTI

2.60
tionis in

hoc primo ccrtamine

FIMBRIAM

laudem
commodius

5c tirocinio pofito

infert

do , quam

inteliigi poffe creLIB- VIIII' ] Nil aliud hic

exaggerationem quandam roboris iftius Fimbri:^ , ex quo , grauifli-

jnis CcEftibus,

nouem nempe

librarum pondo

depugnare

folitus erat

nam ita

quoquc in Plutarchi Demetr. JlctmHs J5pirota-,omniHfn qui cum eo erant helhciffimus ataue rokufttfjimus , laudatur , quod [clus armatitra duum talentorum pondus
trahente vtehatur

rcliquorum armis taientum modo ap^cndentihits

nec aliunde_j

Entello
geminos immani pondere
Virgilius adefle finxit
tur interpretatio

m neufieme
[

jotir

il!a

Trillani

de cesjeux

'

ex forma loquendi

vt

fic

dicam >

circenfi

Sc

pro dcicdione , proltratione , S^ nece Fimbri^ illata) accipi poire__,

Cuius rei excmplum in Gallica loquutione rcmanfit j in qua, dipefcher

gladiatori^
,

iufcriptionis huius verbo vel

en nenfmijjions oh combats differents

MISS FE ] MifTum faccre

credo

notx innitipag. 3P9' qu ilcomhatit contre vn certain Fimhria

non vlli enim

C<e[ius

foH homme > quod proprie rw miJfHmfacere refpondet

jjat , ac aduerfarium neci tradere

formam

Corrigit ha^c fcalptura Cseftuum

in

idem in monomachia

fo-

qua adeo plures aberrarunt,

&

eos inter Panuinius de Lud. Circ- (addu*^ta Seruij authoritate, quse nuUibi repeTitur ) vtpiLisplnmheas loris huhulis appenfas c ciaua pendentes imaginati fuerint^

& fcrreas quoque adelTe ia^ct in Mufeo Cofpiano illius Defcriptor lib. III. cap.
XVL num.

quidem po^quam I. CxC Scahger nebulam hanc fcfe e Grammaticorum ocuUs dimouilfe profeilus efl: Poetic. lib. I. cap. XXII. Conftabant
namque Cccftus , vt hic videmus cx loro quidem bubulo , attamen circa manus & brachia rcuoluto , vt ex alijs quoque fcx fequentibus exemplis, indicato
vndc fumpta funt loco probamus ne a nobis confida Lcctores fufpicentur
quando Rupertus Epift.XLl V. ad Reincfium,ita apud fuos Germanos noftram
fidcm infirmat > H<ec ^^^^aita 5 'veiut ejlatuis wterum depida , nohis ohtrudere co~
3: 5^

nantur

Itali

ex marmfre in Bortis Jidohrandinis^nunc Pamphiiys^ad QHJrinaiem :

<^ apud Choulium

de 'Bain.O* Exerc, Veter.fag. 141.

D COL- TB.AIANI CAP- VIH:

z6t

ex Hortis Bfienfthus
Tihurtinis

0*

fi^no

marmor(o Pollucts

tul>

flore capituh comfofti-y

njt

locant-iingentis

in Hortis Pontificijs

ma^nitudinis

^ittnalihus

ex eoiemmet

Mufeol
olim a Claudio Mene'
trio

ex Mufieo Futeano frAgmemum

Sequano' Burgm",

do hahitum

RAPHAELIS FABRETTI

i^i

fX eodem

Soncino

iMtifeo 5 a

Lapicidd

francifco

quamuis inuolucra fuerint, ex hoc Euilathij loco notij

bene intelledo, ingeniose exculpat Aldus nepos in Qusr. per Epift. Ep. de QxftibuS VIII. 01 rccv "Oivf^eircov /^awg; oi (ioeioi <t^' 7a$ %f?^$ oLvroT^ A^kto, avve^'

Clauas videri potuiffe

ysiC^of^oi

ri ^i<;

'zsXny^ii'

ctptxj^vvlsg J//w$5

Pugilum

rovg ^cti^vXovc, Sl yyc/p^ovTss

lora hul>uia arca

manus

HSH cooetltvoi Ko^vvrjv

inuoluehantur

ipfis

flagat

& quaf clauam quandam

Honnthil adiuuantia: digitos autem frnul coniinehant^

Aldus ctngulos ifos eminentes-, quos in omCccftibus (fifecundum excipias) expreflbs vides, in anfraBum.

fOtHnd<eform< durefacteham: fcd jpfe

nibus noftris

conuolutis arietum cornuhus fimiles

plumbeifue in

nummo

ad munitionem

Pyrrhi Ligorij obferuatam

quandam

ex clauis ferreis

violenta interpretatione_,

detorquet

tam iftos ab Aldo vifos , quam hofce alios, quos

Hieronymus Mercuriahs ex codcm produxit , non fufpicor cjuidem, fcd foilcm
siem hominis impolluram fatis firmiter animo concipio.
Confidos

igitur a Ligorio

11

'Quis etenim ea capi creduh'tate potcft

illas

Ligorij

gemmas

anti-

compados fe
qu^ poftea emerferunt , C^ftuum noftrorum

Teis globulis
,

omncs

quibus fuos Caeftus^plumbeis, nefcio, an fcrcepiife 5 MercuriaH iadauit , funditus intcrijile 5 in-

^uasy O* fpulchrorumfcalpturas

terque eas

formas,

nil tale

rurfus

vfquam vifum ? Ccrte fi Poetas de hac Ca:ftuum pugna loquentes perquirere__,

libet , non nifi ex fimplicibus loris contextos fuifle apprehendemus ,
Verf. 3.

Xa^^'iS^C,^B,ca''^^scyoi5 ^oioiaiv

Manus

&

infra Verf. 80.

Xe?^S

cingentem [ Pollucem J medijs huhulis

7r ^v

li^^ccoiv

'^

t^^

loris,

GTtet^auiviv )ca.^rmct.vro [io^Hctjg

yijot iiA,ccjc^ig eiXi^cw i^'.i'rxg^

fli

:?//

DE COL- TRAIANI CAP-

VIII-

2^3

quutn fpirts muniuiffsnt htihulii

Manus
ita

(y*

ctrcum membrci annexuijjfent longa lor4.r

XXIL Diofcurorum.

Theocritus Idyll.

^e^Vwv

j-xmi

ToiJi

0>fx

7r.'^(5 Tto^cov S^oiov^ sx.ccT^%y

Ci./jCd<;

/ut.STynyo'^

^cCC^ccXsovi

AvTX^o

rovy

Tcijvi^' sTi ov

AuTo? fVwt'

Ooo^ov

eyw

A(^.Ae.4'

/////

aT6pV)/yaAi^w

sJ>sXria}>A vclx)i

3 'Kot /jcn /tcoj cLTstJ.^-i\aii

'cfe' p(^^/'

f/v^'5

j^a$

/mSTQ-nia^sv

V'

fct^^^SA^cy

cfu^ao/

ot/((^a,T

Amyci

interea miniRer

ctAXw ovhitoii

(^g x-v

Tg jSoMV 'S^' t

omS^^cMV TS 7tct^m^oL<;

4rfm

sjKXncoTSi

'cfe' <^' o7y' 'iaoLv

i/mxvrA^

STtssocfiv VTrsfl<piciLXoi,^Tt}v^oCi

AaXo! ^oix&j

Avx,uf(^

Af^vx,oio

Licoreus

Pofuit ante pedes gemina ex vtr.^queparte lora

Cruda y/icca , egregie etiam illa erant rigida

Quare tlle (Amicus ) hunc (PoUucem) 'verhis magnificis affatus
.

Horum nuncvtrumcunque
Jpfe <-uo/ens

Proinde apta

^luantum

i-

ego

'voluerisftneforte concejfero

me accufes pojiea
manui Compertus autem )
terga houm exce/io incidere

vt ne

dixeris

alij

Dura-i viroruv.quegenas cruore faedare

eadem pugna Amyci & Polucis Apollonius Argon.lib.II.a verf jlT

:t tamen, (i vfquam alias afperiores illi Cceitus ex vfu fuiffent , hic potiflimurrL.
)Oetce eos iiiducere hcebat , vbi non gymnaftice , fed hoftiliter concurrebatur.

ixc de

A(^aAgy$
T^'5

iS^

'ifJCoivTOLq S-)(0}V

o/g'7r(5a^9)o'c<j;

X^f<7' ^'^^'i

Euvof(^5

AysA<t@'

A^4)g/3aXei' TraXa^rta',

[Acamas]

Isficcis

agiies

^ihus ei Jgeiaus
Palmas euinxerat
i infra

de

Epeo

manus innexas hahens

loris^

,,

u4norides fcite

antagonifta verf. 537^

cV

E/f tJJC

'K^'

X^?*^''' ^'Xi^^

^^

/u,soyoiffi Xsctiv
''^'

us

S^CCf^TOg

PfvVj eC^xXsoLiy
in medio
,

Arida

tergora

nox autem de ambobus

P

ceu leo

manibus indu^agerens bouis violenter

Stahat

'

c<efi

vef.

371.
ToivfioyvfdpciZ^^TtovTSi;

Vivovi dLJf^AToC^^TcLq

a.<foi^ QQsvtL^cav

"^

X.^fwi>

AvaoLy*

^uibus

mxfamuli

''.X

Lora

RAPHAELIS FABRETTI

z^4

LorAcruentaderohufiitmamhusfinemor^

tft^-

KeUxant,

*"

'

'

''

hacc Cointus SmirnjEus Paralip. lib. IIII.

Kof

(^oXi;j^7$ 7ra\a/W,ii(Tt Jcetai^ftjVoio ffuvaV^MV j

A^aXewv

g(p(y^g

i;

7rcfirKox,oy cXxov/Atoti^TfoK.

Et longis mAnihus fratris copuUns^ ( Alcon)

^ridorum [Irinxit circumplexum traHum lororum

NonnusDionyfiac.

lib.

AZ.

verf.

50^.

folobomno
Apertiusverofolutsl orationc Paufanias in Arcadic. Caeftus cx
difFerentia(dc qua paulcorio, cum aliqua inter veteres atque alios fui temporis
16 poft dicam) ita defcribendo oftendit,TOK Sl TtvKrAi){aiv
c^vi

^ TU

T5

KfltfTrw

Xov .^soVTg? T$ x^^ci^

'

Xe9

iW

BKOiTie^^f

o/<^a.'xTy:\9i

XX^ ? <a^ix/5

x
eri

> ttov

rmx^aZrx

Im^ci^j

gVJjCT^ov ,vri

^ K,oi-

Slc^

^osjct?

cnj)jw d-noXei-no^VTc^ yjf^voi

^'''^^^"''

0/

J/^^l^a*''
wV /Vai^T-tjs Xe7r7o;, foV.v Ttca afX'w<"' '^^'^y'^^'*''
vtriuf^uey
fugnantihus autem C^fiihus nen erat tunc C^fius acutus in carpo manus
reltnfd Milichis adhuc certahant , fuh concauo manus ligantes , o;/ digiti fthi ipfu

quantur nudi

Cdfius

ex houino

njero

corio

^<^'*^

tenues^fecundum ali^uem morem wterem

flicm ad inuicem , Milich* dicehantur .

^
tergora , hoc eft, e ter- D
Erycis
atque
wlumin
,
Exnoftris , vinclorum immenfa
Virgilius m pugna
go, vtiduriori partc bouins pellis,confcaos Cseftus, inducit
XIII.
Entelli ac Daretis lib. V. : Propertiufque lib. Iir. Eleg.
T^unc Igat ad Cafiumgaudentia

Quid
tallo

hrachia loris

meLigorium putabimus, vt fuos Csftus ita elaborate

Cxftus a DaVirgilianu-^ ^^^^^ ^ib. V. >Eneid. vbi Erycis

igitur induxifl^e

muniucrit

nifi

mcdium proieai dc/lribuntur ?

retc in

ingentta feptem

Terga hvumplumho infutoferroque rigehant .

Argonaut.
in cuius imitationem fuos pariter C^ftus ita finxit Valerius Flaccus
Taureaiulnificoportatcelerinfitaplumho

lib.I.

Terga Lacon

fuofque Statius Thebaid.

lib.

VI.
nigrantia plumho

Tegmina cruda houm

marmor
Et tamen Virgilianos Cseftus plumbo caruilTe oftendit fupradic^um
Aldobrandinum Tab. I. quod ex aetate vtriufque pugilis , Daretem ^ Entellum
referrc,

pro certo crcdimus

imo hypcrbolicis & laethalibus Caeftibus , pro communibus

turnoftris circcnfibus,& plerumque ludicris,Pyrrhus Ligorius, iure fuo omnia
bandi vfus, Mercuriahs & Aldi cerebro vulnus intulerit : a quo vtcaucamus,
fmiftram manum fuftollerc , &fronti obtendere debemus, is enim cft re^aus

En

vt poeticis

Pugilum

XXXVII.

fe

tutantium habitus

vcrf.

505.

quem

nobis defcribit

Nonnus

di(3o

lib.;

DE COL- TRAIANI CAP-

z^;

VIII-

<peodV attx,oi /x<|)utov ;

Aeunv X^C$^

fu^ proietlutnfronti
Siniftra manuferens fcutum natnrale t
quemque confirmat Darctis& Entelli in pr;sdid:o marmore Aldobrandino , ac
Pollucis in Ihtua ftenfi,vnde Csftus Tab.III. defumptus eft,fimillimus geftus,
,

Dc plumbeo Ca^ftuum additamento , ( etiam

fi

Virgilij

pricattcnderedeberemus) placet Choulij opinio

&

Balneis

Exercitijs Veter.

aut Hacci verbu pro-

qui in tradatiuncula de_<

hanc eandem Daretis

&: Entelli

pugnam

refert,

hoc c{\pluml?um tnfutum Caeltus

habuide , plumbum , inquam , inditum , & inter ipfa coria fubditum , arquc_,
vt fic dicam, intercutem j ad augendam Caertuum grauitatem, vt fupra diximus,
ex ipfius verbi [/fo] fignificationederiuata

&r iiftus TO!./xsai-x^^og corpus-cxdentis ( vt

idem

Scolponcx

fignificare videntur

cum Nonno loquar

ill^e

apud

Fl,

pernicicm

quod

Fulgentium dc Vocib. Antiq.

Scolponeas dici 'voiuerunt C^jlus pluml?o ligitos ,

Quantum enim
dura

crudaque

namque

critus

plumbo externo

vel abfque

illa ( fic

efi: )

Amyco Bebryciorum

in defcribendo

E"

lora

pugilum

v%, ^'

ihi vir

quod eo minus

immants fedem
,

ov^oiaKs

'

ad

eum

adnotans

fracia, aure f ego

iioc e

Ts'}>Xa.afjLSVog

/j.ihens

lih.

VfATa ttc^vao/^

chtus

WTCJcot^^i?

exercitationum
3

lib.

aitos
lib.

fracid coitt aure magijler

XXIV.

, (!sr

\vjui.vcLaioi.c

^'(g.

cap.

XXXII.

lu<eritur

lE i-T

IsdXxa'^'^

exercitor

w*^

aurihui fraUis dicehantur

x.a.Tsa.yivcii

Jgitur
,

^/'

map[ierfra[{d

Poiiux

t5v' coroKci^^^ig

aure^) eji

eiTioXcoXsJije TxavrcL

Tttv 7r.^(Xy ^jj^ AaCftv to

^i^i

Hefy

magijier

luciam pugiil.itum^ue docet

vvv ^sXrig-og oXvtCcriKog elyjloTTp^aJiSV

C/Xr

Gr^ecorumaue exercitationihus^ (tpud

muitafaue fuerant ^propterea quodk concer-

arhitror^

ct'noy^cL-\.oifMp@' TtvKrng

Cl^r'

VI.

lib.

quid iliudft

Hinc itaque ridiculum in modum , fupercilia , nares , palpebras

hocludo amiiras,non vno epigrammate profequitur Lucianus.
OvTOi

optime ex-

XXIIX. Aduerf.

TrKvycov Ta

Cymnaftorum

X VIll. cap. XXXIII. & ad idem ^que inge-.

Gr^co fumptiim

TK

aurium fungum d-Tertulltano vocatumfutffe

qui

II > eV/ Sl rcdv cv

Stromat. cre-

tfuh dio manehat ,

Cymnajioum piagis contuf )

tatorthusfcre tempoa O* aure< friri fcierent

auos

I.

niose traxerit verfum illum Martialis in Epigr. ad Atticum

h^Bc

hnfp,tihus ferus

dunspugnis aures erantfraSi<e:

cui

Furnebus Aduerfar.

^t iuuenes

Theo-

debemus,qu6,in ipsa vmbratili exercitatfonCjftt^^-r^row/-

mirari.

nens ex iciihus C^efiuum

plicauerit

afferrenc

excogitauit-ita verf. 44. fupra citati idylli; ait.

jKW^a^ai

S^uus afpeEtu

(fi

Rege? qui
Clementi Alexandrino lib.

vTTS^omXog ovilf^o?

ctvri^

Aeivog i^siv

damnum

paifim vocant ) lora , abunde docent Authores

D eos pugnis excipiebat, primufcjue

dendum

Ligorij

^ aures in

RAPHAELIS FABR.ETTI

z66

Y^cu

KiK^n

cLWiit^^ii^

/rxnV^v e/U,otoV-xaiV

Hic , lui nunc optimus Olywpicus-i

T^ajuw 5 mentutn , fuperctlium ,

kabuit prius
aures tpaiptlfrai

Poftca tranfcrrptus Pugilpcrdidtt orrnta

Imagmem enimfrattr hakens produxit

AXXa, av

GS\je<ys(^ g/$

aooBsvrog

Eo^w rtiv

TivKT&vyoLt;

6gA>i$

OvK
,,

Ciim p

't^

^^rocpcov

r^

y?i7

rsWa^^

''^7[oXe(yi'^va^

'uJ^jwTrov iS^SiV 65

eius^

Trix^wix y

/^ofcpnv cc^yoi i^cov o x.vwv

Ovx.vcFiV dyccog^o^i

Hv

eaorj^

Ji njigintt annos

0)^5

asccvr^ii )

^r^airo<^cov civro^ s^etg cAtoffot?

et/j^i

acciperet*

ahenust (iim nihu fmtle haheret*

Jbt ludicatus eji

'Ei>co(yeT'>ii

norum nepartem quide^

Ita vt paterttnruw h

imolumis Viyjjes redijjfet inpatriam

Cognouit etuifacietn /Irgus njidens canis

a't lisfactcm videre in fpecu lo

Tion fum Straf^phon-)

^XXnvSi

'Pcf.ijawoanv

Pvy/j^n<;

Ej^I'

j^

Afit/ac^s A5 J

A^l

/A,

riy^r*

Stti^Cdl/

Omne quodcumque
Pugila^tis

Habut enim

iu'ans

CdrioVy
<i~''

ov 3 PXaTo/aJ;

aTri-o"

cJ<,<ps ^/^oLf*

Tcarn^ rji^o^v&ysro avv TtoXinrajg

C^
,

tl

VSK^OVy xioXoCoV.

Gr<eci certamtn propofuerunt

Androleos omne certaui

tn Pisd

tua m-,

TictacLv ctyo:vicr(/l(ji.nv

ov PiNyri /^fev

^\sC;>iP^v

horas

ctyoiVQjtr^iSaiv a./Ji.iWctM

Av^^\0]i

tpfe d:ces

>

Sed tu pugtlatum exercens Stratophon perquattuor

T^on canihus tncrpn tt*>-)fed vybifxElus es .
Stn

quidem inam nurem

V num fupercilium

e Pythijt

Damoteles pater fe parauit ad hcc

ad

Plat^eas 'vero

vero exanimis ejferor,

ctitn

ciuthus

me fiadio -vel mortuum vcl mutilum .

Vnde adinuentum ferunt sreum quoddam aduerfus idusCxftuum aurium muTollere

nimentum

oKtvroriS^ig

fiue ffJac})amJ^g$

didum

cuiusinterrecentiores

fupeiiori :euo lulium Ca:farem Scaligerum in Poet.

& poft eum

Petrum Fabrum

in fuo

AgonilHco

lib.I.

lib.

I.

primum

cap.XXII- meminilTe)

cap. XI.

vim

& vfunxj

rede explicafie video : nam loannes Argolus eas obiter tangens in Notis ad
panuin. de Lud. Circenf pag. 58.C0L i. tjfequafdam gaUasf^ut^uht adtuendutn pr^ecipue aures tS^ nafum-) ad tnfar earum quas gladiatcresgefiahant Tuentur
(dodifiTimi Fabri fcntcntiam

Etymologicum Magnum

verb.

ct/A,<pori^i

>

ac Clc-

mentis Alexandrini elegans piacjue fimul de cuitodia aurium aducrsus prophanos fcrmones metaphora P^dagog. lib. II, cap. VI. : cui nos ^uoque , ne pedi-^
"
^.'i
bus

DE COL- TRAIANI CAPbus tantum accedamus

non

contemnendo calculo, veterjs

exemplo
marmoris
fuffragabimur , exhibito cparuo noftro Mufco hoc

fcilicet

illibcnter,nec forfan

Pugiliscapiteiulte magnitudinis

coeuntibus fub mento religata apparet

Notabile vtique

in quoat^cl^cdTwsdua-

^ circa frontem adlirida,

bus habenulis fupra verticem ,

loris

^67

VI!I-

ei\

veterem illam Caeftuum apud

Grscos formam , de qua Paufanias , ad Traiani cempora in Romana arcna perduralle } nudos enim habet digitos tam Csellus Exoehi , quam alij omnes , fi (ecunordine excipias, qui digitos abfcondit, &

dum in

manus

quibufdam ligneis & craflioribus obducit

Non vna tamen erat Cxftuum facies , alij namquc (implici reuoiutione, & totius fcrme brachij munimine, vt hic nofl:er,S^ tertius, ac
lextus i alij breuiores,nec cubitum attingentes, vt c;tteri omncs^ atque implicatis, & adinu'cem occurrentibus vinculis compadi
quamdiucrfitatemagnouilfe video Scaligerum quoque Iib. I. l-oetic. cap. XX. , 5c poft eum P. Ludouicum de la Cerda in Virg. lib. V- verf 404- , quamuis antea ad verf. 374. ia-4
Caeftibus Ligorianis fefiftereoftendat, qui nihil, autparum fupr? manuurrL.
vertebras aflurgunt quales in nummis quoque videmus , fi Triftano hdcs habenda eft, qui in Commentario Hillorico M. Aurelij Pij f pag. 6 y i. nummum
veluti foIe's

'

ly.AAKEAAIMONIDNcum

pugilibus,fuis Cftibusarmatis,producit,vbiego

& fraterna concordia manibus nexo

libcntiirime Caftores ipfos pileatos

fuerim

Laneos

demum 'maXic^mhwi pentoda.Uylo'

(^atius Statij interpres

hrachi

fignatos vides, de quibus

Lu-

ad illum VI. Thebaid. verfum

fummo
itaprofatur,

r^^po-

m vellere ^idtt

maculas

q^uia laneos pentodaCfylos

hahent fuh C<ejithus

-i

qui eminent fupr4U0

Corrigendam hinc quoquc puto Parmse Threcidic^ figuram aduersus iamJ

eam ,ex Varronis &:PoIybij fententia , rooptime quidem f Parmam Romanam fpedemus,quam

indicatam Lipfij defcripcionem, qui

tundam
Varro

fuifte tradidit:

lib.

IV- de Ling. Lat.

fic

dictam

ait,

& difertis verbis Volybmsforrnd rotunda

Threcidicam authores a
rit, S^fcuto-)

quam

Romana

fed ad

modum imbricis

Dial. n. )

vidcmus Martialem

Parmam Thracum non clypei ,

plicare_i

illud

excauatae

fuiftis fcripfiti

omnespirtes par

non

fit 5

Parmam

fruftra

quafi ea diuerfa fue-

enim difcrimine inter fcutum, &:

quadrata: fit form.^ , non tamen plan^E >

pofito

( ita

in

fed

&: vulgara diftinxerunt

clypcofimilior

clypeum , quod ifte or aicularis

quod a medio

oftendcntc Lipfio de Milit.Rom.Iib.III.

XIV. Epigram. CLXXXIV. alijs CCXI.

verum fcuti , fed imminuti , fimilitudine ex-

Iib.

>

///^r qu^ffpefoiet 'vinci

Parma
quafi dicat

>

tibi fcutum

vt explicat

^^

'vincere raro

vumilionis erit

Matthsus Raderus nuperus Commentator

Ll z

>

tiU viro
iujioi

z68
ciufto^i

RAPHAELIS FABRETTI

Parma vere

erit

Parma

at

eadem , puero nano

^ de hac Parma fenliire NQnium videtur^dum

erit loco iujii

Parmam

&

ma^nifcuti\:A

breuejcuttimfntjje ait

de Gen. Armor. cap. XVIII. num. 14. Exprefse etiam , meo iudicio , Parma,
huiufmodi Threcidicse rotunditatem Plinius lib, XXXIII. cap. IX. his verbii
videtur excludere, /peculorum in reddendis imaginibus varietatem prje fuperficiei

eorum

varietate

ehamns plurimumjue refert-iconcauafnt

^

O^poculi modo^

an Parm<e Threcidic<t : nil enim variaflet imago , fi Parma quoque ThrecidicaJijp

&: ipfapocuii modo concaua foret : fed bene variant concaua ad fphcrae propor:

tionem fpecula , a concauis in imbricis modum , vt cft notiflimum

De Ipedlaculis occafione Belh Dacici per Traianum editis , bis loquitur Xiphilinus : femel poil primam expcditionem vi(^o Decebalo > Pojl , in Theatrum
&: iterum poft

fccundam
Dacia iri poteftatem Populi Romani redada , Is fpeBacttla edidit dierumt
CXXIIL tn quihus iuulatafuntferarum altiliumjue pecudum ad vndecim millia\
itemqne gladiatorum decem millia interfe certauerunt . Facile autcm fieri potuit
vt vtraque hsec fped-acula fuus triumphus praecefferit ; quamuis nulla neque_a
apud Xiphilinum , neque apud Eufebium, aut Caffiodorum,de fecundo trium*
pho mentio habeatur certiffimum namque de co clogium Plinij iunioris
in Epift. IV. lib. VIII. ad Caninium , Super h^c , aUos his triumphos ,
e
alter
ex
nouijjimus
inuiEta,
primus
.
gente
alter
,
quorum
fuit

gUdiatorei quibus de/eclabatur y faltatorefque reduxit

Oculati fiquidem

teftis aflcrtio ,

incuriam Xiphilinj

haud infolitam ; Eufebij properantiam , qui fcmel 5 & pauciffimis verbis duplex hoc , dc
quinquennale Bellum tetigit j ^ Caffiodori peruerfam,fub hifce prae-

fertim temporibus

pologiam

chro-

probe

cmendare_,
valet.

GAPVT

DE COL- TRAIANI CAP-

C A

V T

x6^

IX-

IX.

Numifmata occafione vtriufque expcditionis

in Dacos percuflfa & ad corum intellcQum
,

fcries

chronologica totius Belli Dacici

expofita,

numifmatlbus

acceffio

iam

quse fola

tcnuis huiusnoftrilaboris

&; vere dixerim holerum additamenta

proponenda

remanet , eundem feruabimus modum , fecernendi ea , cjuas

Nouitius Interprcs reBe qutdem^fed extra 'uiam pofuit &C dejnde ca tjuae penes Scriptores difperfa , &: nuper in varijs rei
',

Mufeis repcrta funt, indicandi , &c in

quod pluries in operc promifimus ) ccrtiorem

antiquarisE ftudioforum

vnum iungendi

Prius tamen

aliquam feriem geftorum Traiani circa hoc Bellum Dacicum cxponemus , ex

authoribus, ac veteribus monumentis,
pra^cipue ex Plinij Panegyrico dedu-

&

dam

cuius contextum

ipfius

propemodum

verbis redditum

numeris minu-

marginem appofitis diftinguemus , ne onerofa legentibus fit orationis Plinij membratim reccnfitio
Imperatoris in Traiano titulusexadoptionc ortumhabuit, vtfupra Cap.
tioribus ad

III.

diximus

mn emm ah exercjtu Imperatorfacius

aut Germanicus nuncupa- 8 z

Germanicus , abfens &* ignarus y priuatum adhuc 06

figehat . Vnde obiter corrigo Occonem pag. 194. qui tn honore lU COS. eum_.
Cermanicum appellatum tradit 5 toto cnim tempore erraoit , quo adoptio fecuntust*fed Cafar

Iwperator

dum confulatum , vt mox

^y*

videbimus, anteceflit

Neruae contigit,* dehehatur quippe maximo

ejfet

eptamratcjue pro fuapietate Traianus

derettfed
uerunt
I

eiufdem

Plinij verbis

niirtutes ipfus

njt

Hac adoptio fub fine Imperij

operi h^c leneratio

quam

loquor Epift.

ad guhernacula

I.

rei puhlic^e

njt

nouijjtmum

tardtfjime TSleru<e patri fucce-

X.) Dij immortalesfejiina^

quam fufceperat admouere .

hb.
,

XiphiHnus,tempus adoptionis non recenfuit ,

norum , qui Neruzc adoptandi Traianum in caufsa

fed enarrato
fuit

tumultu Pr^toria-

fubdit

his confeSits rc-

Vidor caetcris dihgentior , tnhus menfthus cum adoptito TSleruam njixijfe ait . Panuinius attamen quafi dici confcius , hxc habet
VLPIVS -M-F*
EGDEM- ANNO-EX- A- D-XIV K* OCTOBR
hus wortuus

eji

Sex. Aurcl.

TKAIAN VS CRINIT VS AB IMP NERVA CAESARE A VG A^

DO

'

^Z

RAPHAELIS FABRETTI

X70

DOPTATVS'CAESAR-APPELLATVS-EST-Er-TRIBViNICIAM.lA
POTES TATEM ACCEPIT ^uo leto authre tam defimte eundem diemjia

tuatf requirit,

& miratur Lipfius ad num. 5 3

Panegyr. fed nos cx

:

notifTima, erroris Panuinij cauflam aflequimur

rc ipfi Lipfio

putamus namcjue verba

illa_j

Pliniani Panegyricinum. 1034 diem tilum iriphci gaudio Utum-iCj^ui Principem

nempe Domitianum eodem dieXIV. KAL. OCTOBRlSj

1 7. occifiim ) dedit optimum , ( Neruam iJlo ipfo die ledunrL.'

ahpulitpeffmum-i

ex Suetonio cap.

Vnncii^^m) metioremoptimogenuif-i

Traianum

fcilicet

vt

idem Lipfiushsec

omnia explicat ) non de exortu Traiani ad communem hanclueem > fed de eiusl
ad Imperium natali adoptione mediante , a Panuinio intellecla fuifle Nequc
.

neque adeo fpernenda , ( vt hoc

quoque addam ) ni melior & certior iam afforet , pcr quam diem hunc XIV,
Kal. Od. vere & proprie genethliacum Traiani determinare poflemus , vt mo^C
do ope veteris Kalendarij Vmdobonenfis, de quo Lambecius lib.l V. Bibliorhec^ Augufl:^ poil: pag. 176 , tutiffime licet ita enim fub MENSE SEPTEMigitur

miranda

erat Lipfio Panuinij coniedura,

BRiS

lin. 1 8. in

eo habetur

l\h\e\ XIII. [ Kal. Odob. ] 7V. Traiani Triumphales, CM.XLVllI.

Certam autem efle huius Kalendari) fidem , demonftrant fequentes aliorum_.j
.

Caefarum natalcs,optime cum Romanx hifl:orie Scriptoribusconfentientes.

\c\h\IX[ Kal. Feb. ] 7V. D. Hadriani CM.XXIUI.

K\d\d\VI[ Kal. Mal ]

Kd.Jug.

\c\e\
I

l/l

fi.

7N[.

M.

Jntonini

CMXXIIII.

Diui Pertinacis

X III [ Kal. Oaob. ]

Pij

CA4.XXIUI

Jntonmt C

M XXIIIl.

Dies Jegyp.

N. Diui Juguftt CM. XXIIIU

\/\A\ XF[ Kal. Decemb. ] A^. Vefpafani CM.XXIUI.
7j/|.|Jfri/I[Kal. lan] K- DtutVert .CM.XXUIL

\g\l\IX{

Kal.

Odob.

Jj\^^\n\ni\_ Kal. lan. ]

Diut Ttti

7\f.

Verumquamperegrinitatem

CM.XXUll

Romanas

in

tONGlARl VM explicando

cui

iij

illas

notas

C M Bocherius infuderit

& Lambccius afl^entitur ) iam notauit

eru-

Noris in Diflfert.^de Vot. Decenn. cap. I. , meliori conied:ura Circenfes mtffus reponens . Acccdit optimo laudatiffimi authoris ratiocinio , obferuatio ex veteribus Kalendarijs mutuata , ijfdem illis dicbus , quibus hoc Vindobonenfc Circenfesmifus recenfet, LVDOS IN CIRCO rctinentibus 5 vt ex
ditifllimus P.

Kalendario apud Gruterum pag.

CXXXIIL, itemqueex

Fragmentoalterius

Amiterninijab amiciflimo mihi viro P. Purpurino a Fauentia nuper expofiti &

cxplicati , e quibus fequentia exempla compofui
rGrut. [I V.EID. April.]
LVD.IN CIR [Matri Magnx vt fup.prid. Non]|

DN

klVindob.

A
I

c
I

variat dies in Kal,

[ Idus Aprilis ] Megalefiaci

Vindobonenfi

vt locus

C M.XXIIII

fiat

Circenfibus Natali Diui,

Seueri IV. Idus celebrandis

j Crut.

'

Mal ] E CER. N LVDI IN CIR

XIII [ iui. Mal ] Cerealici C M. XXIIH

[ XIII. Kal.

1 yindob.

d
I

Grut.

DE COLA

r Grut.

[ IIII.

CAP- IX.
D N P LVD. MART IN CIRC

TP.x>\IANI

MAI ]

EID.

2.71

Mai ] M.midtci C M. XXIIII.

^Grur. [ :il. EID. IVL ] B C LVD IN CIR
o( Amitcrn. B III [ tlD.IVL ] C LVDI IN CIRCO
"^

V.ndob.

f d

Illl [

VVindob. |e|b

ill
I

Apollmares.CU. XXIIII

affixerunt

lio Ccefare

Congiaria

&r

Iduslul.

^Grur.[XVII.KAL.()CT]B N LVD.ROM.IN CIRC & fic per ^.feqq.dies

4 Amitcrn. C XVI [Kal.oa]C LVDI INClRCO&:ficper 3. feqq.dies
Wiiidob.H f b XVII [ Kal. Octob. ] Komantani C M. XXlIil.
( CIKC
Grut.[IX.KAL.OCT]B. N P MER.H.D.AVGVSTI. N ATALIS. LVD-,
{ Vindob. g b IX [ Kal. O^cob. ] Af. Diiii A'tmjii C M. XXIIIL
r Amitern. iV [ EI D. OCT ] A VG. NP L VDI IN CIRCO
l Vindob. e c Illi [ Idus Odtob. ] Attgu(iales C M. XXIIIL
/^Grut.[XVILKAL.DEC]GC LVD.PLfcB.IN C1RC& ficpcr 2.feqq.dics
^ Amitern.G XVII[KAL.DEC]C LVDI IN CIKCO&: Ilcper 2.fcqq.dies
- Vindob. 1
e xh XVI [ Kal. Decemb. ] Plebeij C M. XXIIII.
Valeantmodo qui Conwiaria inccrtis temporibusdiltnbui folita, ftatisdiebus
I

idus

rariflimam liberalitatem

quater ac fexagies in anno

quot

ad Conftantium

cuius tempore Kalendarium confcriptum fuit

puto

importune multiplicarunt

intercefliire

a lu,

vix

dum nos ad noflrarrL*

,^

chronologiam reuertimur
Efto igiturprobabiliuscum Viclore tempus adoptionis, Scinitium Tribunicix Poteitatis Traiani circa fincm menfis Oclobris

finem lanuarij

hoc efl: ,

eum annum vnum menfes

hoc

efl:

regnafle

vero

A.D.VI.

Kal. Februarij

quo adoptio

ifl:e,

confulatum Traiani,

^
(

pater dettiltjjct

* confederat

Ro^nce

non

fecundum

(^uidem -ifuh Imperatore tamen inijt

Vrhanui tumultus)fed iuxta ^arharas gentes j

nusfuum confu/are prohatterit

IV. dies IX-

celebrata eft, isfuit, qui prseceflit

quem , iam Imperator

* idecqtte receperat-i quia princepsy

Vrlpis otiof (jr intimo fnu picis

Gejfit atttem

non in

i>oc

enim, fatimpofi adoptionem omnts

itaut * exercitihus ZS* Prouincijs

oxnljs.

yfedfamje. ac rumorihtts

ittftitia-thumanitate -iO* patientia crediderinf.i^'^[[^.A.

..'. A^.

>

mw

..,.;

pariter

ri;..!:n:o:>

Nerua coram exceptum

ms confirmationem

fignificari credit

exporrigi

quafi

manumque tan^am
,

^^
^^^
^2,9

de eius g 9.
:.

cauendum eftaTriflani a^.g-o^i^i^-s quiexplicans primum hund

adoptionis Traiani nummum; ex to, Traianum e ,Pi'Quincia redeuntcxrL. y
Hic

circa

vt conflet calculus

Annus
:

cum

Nerua patcr diem fuum clauferit j

temporis Imperij ciufdem , initus a Xiphihno ex Dione^,

fequcntis

in adoptio-

non idem prorfus oftendac fecundus nummus

RAPHAELIS FABR.ETTI

27i
mus

adoptionis Hadriani fuccefloris

& tamen, nemo dixcrit

Hadrianum , qui

tempore quo Traianus Sclinunte Cilicise obijt> Antiochi.-e Syrix degebat, Traianum poft adoptionem , quae eo iam mortuo confida fuit , vt cx Dionc, Spartiano, & Eutropio liquct, coram alloquutum fuille, Fidem tam Panuinjj
quoad initium Imperij , quam Triftani , quoad reditum ante obitum Ncruaj >
fequutus fuiife videtur Reformator nupcrrimus Chronologi^ ; fed eum in hoc,

& in multis reformatP.Noris in DiHercat. de Vot. Dcccnnal. optime & exadif-

(imc in hac materia verfatus , vereque nd vnguewf^tius hjtno , Paullo aliter hiftoriolam cffingit Angelonius, perlato fcilicct ad Traianum nuncio adoptionis,
in reditu ad

paterno

Vrbcm , mortem Nerujc patris audilie ,

ac maturaffe iter

vt funeri

iufta perfolueret

His miiris

& ad noftram chronologiam Plinio manuducente conuerfi

dici-

mus, tam primum , quam fecundum Tribunicis Pcteftatis annum cum 11. conlulatu copulari poflc primum nempe ante complctum ab adoptione annum^ j
fecundum poft tempus rehquum, intcr adoptionis anniuerfarium diem, & pri-

mas proximas Kalendas

lanuarias

6iJ
683

Secundo anno Imperij , Traianus * te<-tium confulatum recufauit -i* exea /'>'-*
adhuc initio principatusy vt
cipue nxtione , ciuod eum abfen^ gerere non potercit :

,654

lam expletus hononhus

aIijs

infe trahehant

aye.i dign^tnte abflmuity

Ex quo

fequitur

quam

a;que bene

nout Imperatores dejlinatAin

cum II.

confulatu conucnire

752.

Tribuniciam Poteftatem fecundam fimul & tertiam

Proximo poft reiedum confulatum anno, * eum tandem tertium confulatufrLj,
qui Pnncipi primusfuit ( nam anteccdentcm , vt oftendimus , fub Nerua inierat ) rectpit ea tamen moderatione, & leguni obfcruantia, * it tdem tenio Con-

691

fulfecerit

'^'^y

'.

quodprimo

* Kecepit

mtem

xf diret

incerque

fuffeJ:tos, *

tpfum Pli-

* Tertulium a * Kalmi-s SevtembnhAi reponeret

lungatur itaque cum
11014 n>um
101 2 hoc tertio confulatu tertius fimul & quartus Tribunici^ Poteltatis annus.
Nihil vf-iue ad hunc menfem Septcmbris de Bclio Dacico Plinius, qui lucu103 i
lcntuiimam panegyrico exornando materiam nat^us , nullatenus in tanta dicendi copia , illam ( fi modo bcllum geftum, vel inchoatum forct ) lilentio
_
diilimulallct. Idem vero Piinius Dacicam expeditionemicquenti anno Impe-

149

rij

quarto, vt videbimus, inchoatam, * vaticino vdutt furore

pr^inunttaf-i fed

Poetarum m morem, qui res pr^teritas tanquam cucnturas reuclant: neinini

cnim dubium eile poteft quin \\xc Belli Dacici pra^didio, de ijs fit , quse Piinius panegyrico iuo iam-ohm expleto addidit, dum fvattfitis cr vhernis ea qu4
Primipt rectaiteratt in grattam amicorum cowc/mw^/, vt Seucro faflus fuit f pift.
,

XVlii.

lib. III.

Tcnios hos

fafces quarti

fmmediate exccperunt

poftcjuam Senatu^vtfufci-

quartum cotifuiatum rogauit (y tuffit ; nec dubitatur eum fufccpifte , ck frequenti in nummis commemoratione TR. POT. IIII. vna cum CoS. I'1I, 5c\

peret

cxnonamb.guafcquentis

lapidisfide, nuper in InfulS Tiberina rcperti

per

quem iit euidensjquartara Tribuaiciam Poteftaten^ cuius calculus poni c<eptus

citfiib

DE COL- TRAIANI
,

Tub fine Odobris, vt probauimus

cft

cembris, exinde vcro

cum W.

ad

quem

CAP-

cum 1I[.

IX-

273

confulatu vfque ad finem

fraianus defignatus dicitur,

non

De-

inter-

rupte coniungi

LARIBVS.AVGVSTIS-ET-GENIS-CAESARVM
IMP-CAESARt -DIVI-NERVAE-FILIO NERVAE TR.AIAN 1 AVG 6ERM PONTIFICI -MAXIMO TRIB POT lUICOS-lll DESlG
PERMISSV C CASSI -INTERAMNANI PISIBANI PRISCP PRAETORIS AEDICVLAM- REG^ Xllll- VlCICENSORl MAGISTRh ANNIGVI

\'

VTVSTATE-DILAPSAM-lNPNSA'SVA-RESTirVRVNr-lDM-PK-PROBAVlT
L*ROSCIO'AELIANO CoS
l-cercenivs-l-lib-hermesm^livivs-^-lib-donax- dedic?
<

'

TI-CLAVDIO-SAGERDOTAE

L-CORANIVS-L-LIB-EVARISTVS IIII-K-IAN^
epifiy/^o ex altei a pifte mnnlo l^ inea Cxrpinea id l^iam Junliam

P-RVTILIVS-P-F-PRISCVS
in

Ex
i

prxmilTis

.fimul

& quinta

(|uartum hunc confulatumcomitabitur Tribu nicia PotelUs IV.'

.

Huc vlque cum

;

Plinio tuto pede progrefli fumus

quoadiuuabamur, baculo

fus

titubabunt, deficiente

efi

locus Canonis Eufebiani, vbi

Traimus Dacos c^

git,

fulatu fequentis anni

redeffit

Sed Eufebio

fed

Scythas fubiecit

fatis fuit Belli

in

de

ijs

& Licinij

pofterum gref-

Primumoffendicu!um>

confularum IV. fraiani

poll:

Sofij fcilicct

iam

tnu-mphattit

6c Paeti,

fubiun-

& mox fub con-

Traianus Daciam in Prouinciam

Dacici inicium redle

ftatuifle

progreftunij

autem &c finem breuilHma claufula complcxus eft debita ferie ab Hiftorico )
non item d Chronologo referendos
f
Er quidcm ex hiftoria patetdiutinum hoc bellum fuifle , tum ex Dione, qui
tradit, feLure mrgts cj^utn celerttergejlam , ck: Dacos vix tandem fubad:os j tunL.
,

prccc^pueex luiiano in Casfar.

lius

progreffionis definit

atque

qui eiufdem Traiani verbis tempus certum

ita teftatur

il-

Egofnne quaji torpcmem rem publi-

am , Ci7* dtjfipatam-itnm domefiicd tynmnide-, (^ua, multo tempore oppreffiifuerat , tum

Getarum contumeha '^nfipiens -tfolus l^rt accolas agvredi fum aufus :
Getarum
jjuidemgentem penitih euerti (J;* deleui tfunt autem illi omnium qui vfcfuam funt

cum quod corporis rohore plurimum valent , tum etiam maxime propter
eam quam eorum ammis defxit opinionrmi ^tti apud ipfos calitur, ^amolxis. Etenitn
helltcofijjimir,

tum plane c mfirmatum habexnt

I

dici

fe non om^tino tnterire ,fed alto

multbfunt piratiores adfuhmndi pericuU

iCONFECI. Nec enim dubium quominus de

commemoret , vt dc Augufto
.

fatyram

^ alijs

tra-

quippe qui mgrationem pr^ejiolen-

Et hoc qutdem tantum opus

}tur-> (Sr exp^clent.

ad habitandum

ANNIS FERE QVINQVE

hoc Imperatore vera lulianus

certilfima funt

qu

hiftorice

licet

per

cxplicantur

Alium lapidem , vt fic dicam offenfionis , a Panuinio obiedium , 8^ receptum d Neoterico Infcript. V. in quo confulatus quartus cum Tribunicia Poce,

Ibte

IIII. S^ infigni

elogio

VICTO DECEBALO

vixeotemporis

lacellito,'

iamfuprd Cap. VIIL fuftulimus, corrcda ea infcriptione exfidefui

autographi apud Gruterum pag. CXC. i. QLi,ia ver 6 etiam fecundum noltrani
legiturj

fententiam

ifta

infcriptione Gruteri

mendum incft in

IIH. TribuniciaPote-

non minus quam VII. fi quinto confulatui iungatur, efle potuit, ( vt

Jjiodo patcbit ) ideo , in marmore corrofo , ac mutiio, cam emendare ,, vel caaftate

quse

Mm

quan:>

RAPHAELIS FABRETTI

Z74
vquam dubiam

indicdre

confulatuiTi abolerc

non autem

vt Panuinius fecit

infcriptionemque , vt libuit , concinnare

;Tribuniciam Potelhtem

^Equafs

fatius cft

nullo cxemplo,

imo

hifce falebris, in quas recentiores

&c

quintum^A

ad quartanL

in tanta repugnantia

'

reuocare.

Chronologi incideruntanteini-

tium Bclli Dacici j non modic^e adhuc difficultates in eius ferie ilatuenda emergunt . Et quoad initium , illud cum Eufebio in quarto anno Imperij Traiani-j
quartoque eius confulato inito , qui idem erat Tribunicia; Poteltatis IV. 5c V.

hoc

DCCCUil.

CI, <k ab V. C.

eft, poft Chriftiini

ftatuemus: confentiente.

ctiam Caffiodoro, quilicetin Confulibus illius temporis rtferendis omnind

crret , quarto tam^^n , Sc ipfe, Imperij anno triumphum Traiani de Dacis &
Scythis recenfct j initium fcilieet&: finem (vt de Eufebio diximus ) tanquam^
"

Chronologus perilringcns

tionis noii vltra protrahere

jiius

ciimhmc

Necefte etenim

eft

vt congrucntem

ei

i'

initium huius primGe expedi-

continuationem tribucre poffi-^

conftst Bellum hocfecur^ magts

vtdiximus,

elenter ^t'

.^dtw

tamen Imperij anno, vtmox pro.

babnrius ) plura debellati DecebaU indicia fuperfint . Moncrdus tamen eft LeOioxt quod vbi numifmata in probationem adhibere vfu venit, eaperannos,
flnm

inde quarto confulatu infcripto

Tribuniciae Poteftatis diftinguere opus

bium t temere
to

5i finc

gefta repcriuntur

deleciu
,

ad

fexto

eil

omnia qus

annum

ne alioqui

cum

Scabgero ad Eufe-

infcripto confulatu quarto

confulatus

initi

applicemus

:i

vel quin-

hoc enim padc

hoc eft a fribuni.
:

:i

Cof ,
cia Poteftate iV. ad VII. , odoue alijs fub V. vfque ad XV. annum Tribunicia
Por, in qua Vi, fuum conlulatum fufcepit, in vnicum annum confunderetur
Rem nouam &: eruditorum auribus male fonantem me proponere haud.
jgnarus fum , qui inter IV. Traiani confulatum cum Sex. Articuleio P^eto ini-|l
tum , H V. cum Q^jVleilio Maximo feu vt alij cum L. Appio Maximo, trienquidquid Traianus tribus

integris annis gefTit fub IV.

nale interuallum conftituam

fed

nummorum euidentia fretus >

vulgatis

Faftis!

quamuis aduerfantibus,
hujc opinioni fidem

fir-

mabo, Et ccrte fub I V.

Tr;bunici^ Poteftate,,

quartoque annolmpe-

Traianum Confulem quarrum proceffif-

rij j

fe

iaii.

fupra demonftra-

in

Mufeo Cofpian
(i me vifus

penes D, Laurentium

Crimaldum a me

vffus

uimus; tota vero VI.

[Tribunicia Potcftatt-i,

anno Imperi
in eadem denomina
ac fexto

tione pe-durafTe, neceflario euincunt fequen-

ccsnummi

in eod*

Mnfeo

Cofpia^^p

Occofag* aoo.

Et

>

DE COL- TRAIANI CAPEtquatenusdicatur, cos in fine anni V.

IX-

&:poft ingreirum VI. Tribunicis

Poteftatis,cudi potuiifejhunc fcr upulum integre fequentia

Cap. Tt.

275-

numifmata eximunt.

Rama tiophzo in^

lidcns.ante quam

IMP- CAES'

NERVA- TRA
lAN- AVG-

Imp. Cn. bJAam

Dacum g-nufiexum oSeiens

TR.PVUIMPIJU

GERM

DACI.
CVi-lJ M

<-OSllIH;ES-VSC,

quorum alterum , fidei Vaillant qui illud expofuit antc nummos zreos Traiani
To. I. de Numifm. Impp. Pr.-eftantior. pag. ^6- innititur ; alterum ex Mufeo
Cofpiano huc tradudum , oculis noftris fubiccit Odauius Maluetius Bonohuic fecundo in omnibus conforme, apud fe exilofeph Magnauacca rei nummarix peritiffimus fupra iaudato Patri

nienfis Patritius
ftere

Henrico Noris

aliud

mea

igitur

tum, adhuc quarto

nummorum inquilltionem

caufsa hanc

indubium

redditur

Cof nuncupari

nicia iila Poteftas VII.

tet

folHcitanti

per-

fub finem anni VI. Imperij Traiani

in ipfo ingreffu Tribunicias Poteft. VII. ipfum, iam Dacici cognomine pcti-

fcripfit

&

Ex ijs

exeuntem

Neue reponant , inccrtum

( vt

volumus

annum

an TribuImperij fextum denoelfe

quia defignatio quinti confulatus fub VII. Tribunicia Poteftate,

fub eadem

prima V. confulatus

AVGGERMDACICVS-

P-M

memoria

pia:
I

cornibus
dens

vt in proximis

nummis

fe-

ITB.P VIMMPim-t-OS-V PP*

ex <tremsd.magnit'.

S-

apud me

apud Occonetn pa. 202

apud eundem ihidem

exEriz^.pa^. 32}

in

fig. muliebrit
fuper diiobus co

Cap. Tr.

TMP.CAESNERVA TRAIA-

geili

& rurfum,

Mujeo Mediceo nfifa a

nummi 28
Col.Trai.fol. 116

auerfa pars
poji

P,

Henr, T{oris mihijy indicata

ihidem nh eodem indicata

Mm

necef-.

RAPHAELIS FABRETTI

L7'6

ncceflario cxiguntj vt totus &: integer fextus Impcrij

annus fub quarti

cof. cnu-

mcratione comprchendatur 5 & ideo ( quod probandum nobis erat) triennalc

fpatium inrer IIH. & V- confulatum eiufdem Traiani intercelTerit

At vero ,quinarn Confules annum hunc tertium fignaucrintj alij felicius

retrotrahendo
fortafle ftatuent , dum nos rem ita componi poile opinamur
fcilicetconfulatumSuranilL & Seruiani Marcelli iterum, quem Haloander,
,

^ Panuinius cseterique recentiores feptimo anno Imperij confignant, (ieui differentia in

nomine

Neratij Marcelli)

eundemque cum annoconfulaius V. per

permutando
Ex hac etiam Faftorum corredione,quam monitu &: aufpicijs P. Noris promotamfatcor, id confequimur , vt totius BeUi Dactci periodus , quod ex lulia.Traianum , vt

no

ipfi

volunt ,

ANNIS FERE* V

gefti

confedtum

fuit

initium fecundce expeditionis Candido

Traiani annocontigit,

congruentius determinetur

&

Quadrato

colT.

hoc

elt

vt ex Spartiani &: Xiphilini fentcntia

Nam

fi

ViII. Imperij

moxprobabi-

nona , nec antea , indicia in nummis habentur :

durabatfiquidemannoTrib, Pot. VIII. eadem denominatio Imperatoris IIU.

mus)

eius finis fub Trib, Pot.

quse in Trib. Pot. VI. in tribus pr^allatis

Dacicaj parta fuit

vt cx hifce

Occo pag,

alijs

nummis

in fine primse expeditionis

patet

20

Occo

auerfa pars numtni

ihUem

poJiCol,Trai,fgl.n^

Vndc feq^ucns acclamatio Imperatoris quintum , quse primo fub Tribunicia

Pot, non^ occurric inhoc nummo Goltzij pag. 42. col. i.

meliiis i fubic(^is

marmoribus declarata ^

in quibus

eodem apno , Imperi j nonojva-

<

DE COL- TRAIANI CAP-

IX.

2,77

nOj variationem contigifle conftat>

IMP

CAESARI-DIVI-

NERVAEF*NERVAE

TRAIANO AVG GERM* DACICO PONTIF MAX

TRIB- POTE S T. VI III- IMP V- CoS V P P

Gruter. pag. CLXII. z.

IMP* CAESARI- D'NERVAE-FILIO- N

ERVAE*TRAIANO-AVG-GRMANlCO-D
ACICO- PONT- MAX* TRIB-POT- VIIII' IMP

-1111

CoS

CCXLVII. i
refcrenda venit. Neque

Gruter. pag.

ad finem Cecundx expeditionis

totiufcjuc Belli Dacici

enim

tanti erat alia illa expeditio tunc vigens in ea Jrabiaparte qu,e

ttngit

tper id tempus

Syru

Pr<efe[io in ditfonem Popitli

fecundi

Dacici Belli iuxta Xiphilinum

fcilicet

Romani redaEid

quamuis vfitatum

Legatos partis

Imperatoris titulos Ci^faresipf 'sretuliife

& exempla congerit Spanhemius Dillert.

TaJma

vt

peratoriam mereretur
ces aut

>

at"

nouam acclamationem Imfciam> ex vivlorijs perfuos Du-

>

fuifle

Petram

vtobfcruat,

& prxterea ex initio

^raj Petra^orum 5c Boftrenorum quod lub diclis Coft. Candido & Quadrato
Fafti Alexandrini confignant, liquet iam anno antccedenti & fub Tribunicia
VUI. pag. 590.

Poteftate VIII.

Romano

durante adhuc titulo Imp, IJ^. vt vidimus

Imperio adie^l:am

Regionem

illanij!

ad quodrarilfimus

hicnum nus ex a^re medioE magnitudinis alludit

Vnde nil aliud potius inde inferri poteft quariL,
'iperidtempus quQ Arabia circa Petram deuivfia^
Addafuit , Bellum quoque Dacicum agitatum
,

rausadhocprobandumSpartiani dii^um in Vita

^
TTjr
i^jjoi-k j..Hadriani , conlulatum Candidi & Quadrati, quo
iT j
-TL r>i L- r ja ^r \.
tempore HadrianusTnD.Plebisrattustuit, cum
]

^';' ^^
apiidChri tinam Aumlum
"*7"

/^/,.
r

ex indiceCameli

Legatione primx Legionis Mineruiae, eiufque abdutflione ad fccundam expc-

ditionemDacicam, non obfcure eoniungentis Ncc proinde annale tempus.

cxpedandum eft , quo Hadrianus Tribunus Plebis creatus , Magiftratura fuum
cxpieret j quia munus iftud, honoris tantum caufsa , 8<: vt per illud ad Legationcm gradus Hadriano heret, conferri potuit, vt eo mox abdicato Traianum fe-

"

quereturj quemadmodum Tiberius,abdicata Prxtura, Auguftum in Gallias prpficifcentem comitatusfuit,vtait

'

Vtriufque

modo

Belli

Dio

lib.

LIV.

Dacici tempus in

compendium

ex iam

di(5lis

redigen-

fado fub IV. Trib. Poteftate Traiano IV. & Sex. Articuleio
Pa:to Cofl^ , & primo vere profe.5ionem ftatuentes 5 tres annos pliis minus primam expcditionem durafte credimus; nam tituluslmperatoris IIII. , quenrL.
tes, initio eius

proftrato

demum Decebalo ab

nem anni

fexti>

exercitu

ci

tributum videmus

eoque iam Confule V. defignato,

in

non

nummis fupra

nifi

fub

fi-

allatis legi-.

tur

RAPHAELIS FABRETTI

2,78
tur

marmore hoc Puteolano

idque maiorem adhuc claritatem recipit, quia. in

apud Gruterum pag.

CXC j.

IMP-CAES/\R-D-NERVAE- F- NERVA
TRAIAN VS GERMANICVS PONT
MAX- TKIB POT Vi- IMP-11- COS

IIII

P P

INCHO ATAM A D NERV

*

PATRE-SVO-PERFICIENDAM
CVRAVIT
cum Tribunicia
liti

elTent

Poteftate fextS

Jmperaiorfecundum

antequam Confules defignari fofraianus enunciatur vnde colligitur , eodem

abfolute

&:

Impcratorcm confalutatum, emendandumque in titulo IMP. III. (repofito IIII. prius seri incifo 5^ pofteamaledeleto) nummum Angclonij 14.,
nondiuerfuma 28. Neoterici poft Colum. Traian. fol. 116. fupra a nobis
I V
I
P CAES AR *
addudo Lapidis praedidi , ex quo huE R V AE F
E VA
ius apud Venufium per Gruterum pag.

anno

bis

D
N R
N
TKAIANVS GERMANICVS
PONT^ MAX TRIB^ POT VI

probam.
&genuinamfcripturampro fua huma-

CLXXVII.

1. fides fancitur

IMP

nitate recognoui curauit eruditillimus

manu

II

CoS

IIIl

P P

PAIRE- SVO^PERFICIENDAM
CVRAV T

porre-

xit; atqj inter catera,difficultatem

INCOHATAM-ADIVO-NERVA

P. Noris, qui etiam in alijs pluribus

huius chronologici labyrinthi ambagibus, filum amica dodtaque

mihi obortam,ex quo iuxta

Dionem

lib.LX."

quamfemel Itcet id nomen affume're-i multacum eruditioae fuliulit ^ oftenditque plurium Imperatorum exemplis , & Auguftiprasfertim , eiufmodi reguls fallaciam , cui ex bellis cum Germanis tantum ac Dalmatis geftis , nomen Imperaiorts femel ac vicies apudTacitum iib. I. Annal. partum legitur Imo etiam , quatenus dubitari poflet , an ex
alijs minus pr<Ecipuis expeditionibus , quibus ipfe, vel eius Duces , Cantabros
Aquitanos , Armenios ,aIiofque populos fubegerunt, titulos fingulatim auxerit j potius quam vno eodemque bello congeminauerit ; fuccurrit Appiani di<Sum lib.II. Ciuil. , fu^ nempe etatc , itemque Traiani , cui contemporaneus
vixit , decem millibus hoftium caefis , ac longe minori etiam numero , vt fupra
Cap. III. pag. 89. B. probauimus , titulum Imperatoris contigifi^e . Nec denique Traiani ambitio culpanda fuilTet , quominus fiue \q^\-) fiue recept^e ex DioX eodem

bello

cJtt 'f^

oLvri TtoXe/jiov non ampltus

..

neconfuetudiniacquiefceret, Sc veluti inanis gloriol^ famelicus vetitos titulos multiplicaflet

initium huius

bclli

quandoquidem cum fub Tribunicia

reponimus

in

qua
duobus apud Occonem nummis pag. zoo.
Poteftate IIII. in

iam Imperator II, nuncuparetur , ( tertium namque nummum ijs intermixtum

cum eadem Trib. Poteft. IV. &: Imp. III. TIGRIS , vtpote alijs nummis fupra
relatis

& lapidibus aduerfantem, merito vti fpurium &:adulterinum reijcimus;

quid enim tunc temporis Traiano

negyr. anno antecedenti dicio

cum

aliufit,

Tigri fluuio

vbi

ait

num. 648.

ad quod Plinius in PaIta^ue non

te

apudimA-.
gines

D COL- TR.AIANI CAP- IXli

fed ipjtim prafentem audtencemjue confalutabant Imperatorem^ nomenciut

quod alij domitis hojithus , tu contemptis merebare 5 hinc fcquitur, primam in hoc
Bello acclamationem Impcratoriam , qua; cadcm III. in ordine extitit , fub VI.

^ines

Trib. Potcltatc rccenlitam

jn

quo

vircs

DecebaH

Tacitus Annal.

\l

Z79

item ex

rei

in finc eiufdcm BcIH

accifa; fucrunt, (vt

lib. II. )

^ forfitan in ipfo prxhj ioco

de Tibcrio poft vicSum

Icgitime, ncc vltramorcm contigifle

magnitudinc , nouitatem

fi

modo ita , tanquam

Armmium ait

cxcuiandamque

aducrsus prxfcri-

ptumDionis, vocandacft) qua vniuerfus exercitus fub fignis in Coiumna

num. iio.dilpofitus, dum Decebalus, anteTraianum in fuggcfta fedentcnu>
genibus minor ac fupplex ipfius gcnua tangit , iterata acclamationc Imperatoris
quartum , commotus fpe<^acuU niagnihcentia , & Romani nommis gioria , celebrauit cum Dio ipfc , iuxta cius a Theodofio excerpta , ita prorfus ab exercitu Traianum acclamatum Imp. referat, tunc cum Parthamafiris ad eius pedes
:

it

Ij

diadema depofuit

Quo

vero ad fecundi BcIIi continuationem

cui initium fub confulatu

Quadrati ex Spartiano &c Xiphilino fecimus

hoc

Can-

anno Imperij
Traiani VIII. > finis cx quinta acclamationclmperatoria fcquenti anno pra^ltitus apparet ; vnde duos, ncc quidem integros, annos illud duralle conftat.
Si ergo tribus idis prim^e expcditionis annis , duo male intcgri quos fccundx cxpcditioni damus, accedant numerus quinque annorum , quibus vtrumquc belium vix duralie lulianus ait , ritc conficietur
Hunc caiculum fummo Vno minime probari fcio, qui de fine Bclli Dacici
mccum conucniens, eius inttium integro anno protrahebat , nihili habita Eudidi &C

eft

febij

& Calliodori, quam fupra retulimus, traditionc

quinquennio

cum

vt iliud

non bene elapfo

luliano conficcret; vbi ex noftra fupputationc fex fere inter-

ccdcrc vidcntur,ab initio anni quarti ad fincm noni Imperij Traiani

1!

luliani de cjutnquennio verba

in

Vrbem

tione

de temporc

bclli gcfti

non dc eo

VcriinrL. ?

quo Traianus

reucrfus ab iho quicuit, intelligi debcrc credimus: ncc cnim, pari ra-

CX V. anais durafTe quis proprie dixerit

BcIIum Punicum

initio prima: expeditionis

intcrfuerint

eo quod ab

ad fincm tcrti^, tot cx VcIIeio Paterculo Hiftor.

fed diftribute

cum

ipfo dici dcbet

lib.I,

co temporis fpatio aut bellum

infdam pacem viguifte . Et quidem, non modicumfuille fpatium cclTationis intcr vtrumque Bellum probabi-

inter eos poputos-, aut belli pr^eparattonemt aut

leeft; quia triumphi apparatus

fpcd:acula poft

eum

edita

haec poft fccun-

dum
i<

Bellum CXXiII. dicrum fuifie dicuntur a Xiphilino, qui priorum tempus

noi) definit ) varia pcr Dcccbalum poft Traianum ad Vrbcm rcuerfum , contra
focdus patrata , ob qua? dcnuo hoftis a Senatu iudicatus fuit, ipfaquenoui atque
acrioris beili prsr paratio

pi

quinqucnnium

nec pariter intcgris

omne illud

interuallum abfumunt , quod cxtra lulia-

non quidcm abfolutum , fcd vix inchoatum ) e fex noftris )

, annis , a primo ad fccundum Bellum finjtum> fupcrarc-.

inucnimus

Poftquam vero

nummis certioribus ,

vtpote Tribunicia Poteftate diftln-

dis.

RAPHAELIS FABB.ETTI

28o

dis, finem primjecxpeditionis, fextique Imperij anni , in idcmreciderecon^

fpeximus tuturn erit, ad eandem Tribuniciam Poteltatem VI. feu Vil. inchoatam, fcquentes hofce , qui eius infcriptione quidem carent , fed bellum confe-,

tu\im innuunt,vel Dactci titulum contincnt , opportunc referrc

fupra Cap. IIl. pag. di. c nobis memoratus

Primus , iam

Vitloriam ahquid clypeo mcidentem olkndit

omninofimilem, qu2e primam in Coiumnaj

fub num. 2 iq.cxpcditioncm claudit.Omnes iten.
alios huc contali, qui, vel pacem , iecuritatemuc,
illi

vel triumphum,velludos eiuscaufsajve] titulum^

DACICI

perfedo

demum

Bello ex Xiphilino tributum

admoneus tamen, tnumphalem

de triumphopoi^

caret,

nummum,

continere lcguntur

Vi. in ordine, quititulo

ahquam ini.gncm vidoriam

DACICI

per Senatum decreto, (ita

optime oftendit P. Noris in Diil*ert. I. de Numifm. Impp.

Dioclet. Sc Maxim. cap. IV. ) eo facilius intelligi pofTe , quo in Columna ( vt
Cap. ill. pag. (?2. F adnotauimus) fimilis currus triumphalis forniei impofi-

cnim moris

tus

54. obieruatur

Occonis pag.

num

nummo refpondens

huic fortailc

num.
illi

fuifie,

longe ante primae expeditionis finenij

Nec aliam aitcrre pofiumus

y 7. fub Tribunicia Poteihte III.

in quadrigis auerfa parte gerenti

cum

interpretationem

& cof. III.

fignato

nullus Traiano de Bello

nummo
,

Traia-

Germani-

cotriumphus quaTitus fuerit 5 nec enim Plinius id referre pr.^termififict , qui

lauream quandam. Pannonicam,NeruB tempore adoptionis milfam, ieiune tangit , nec a Traiano vel alio Ducc partam explicat , fvix enim a Traiano mifiam
credas tunc in Germania Inferiore verfann ) :k folidioris laudis inopia , ipfius
modefationem , & terrorem tantummodo hof^ibus impreHum > impense
exornat
II

^ ^ ^

III

i99,&*cum hafli^
apnd Vknm Tah, XI 11.^

Occopag.

<ig.

Occo ihidem

ftdens df s.

patcr.im

iin.

coi.

nUtopifTRPOT
CoS-IIIIPp

SECVRITaTI
PER.PTYAE-SC

Occo ihidem

/
Aumjlinu s Tah. LXXl. 5
i^ Occo ihidem

Nummum

D COL' TRAIANI CAP-

imer numifmata

Ditc

Croyi

a8r

IX-

in Adufeo Adediceo mcttcante

Talf.XXXlKz^

CL y. P.Henrtco I^oris

VIII

ex

Mufeo Dauio

indicante

Golt^ius in Thefauro

7<loL D.Com^Medioharho

tap*

^ZtCoU

i'

Mar: Gradlaut
dex. haflam
fiiper clypeo

fio.

TR POT

COS

/
(tfud me

Occopa^. is>9'

XII

fig.inDliebiis Hn.
corniicopixdexictam iungens
cutn togato

OputTraiani

lMPTRAIANOj
AVG-GER-D-^Cl

P-M-TRPCOS
IV pp

m ed* magnit*

p.Q;R^OPTlMO

1>R1NCIPIAX.1M

iTAi

tx Mtifeo Dauio

indicante eodem

CoS-lV. nufquam

Niimmum

D- Com. Medioh.

fed fufpeUa nota numeralis

itafcrihi folita^fedper quattuor>vnitates,fic

IIIL

V. Auguftini, Triftanus de venationibus Dacicis intcrpretatur

quafi Traiano id

otij

in afperrimo

&

periculofiflimo bello fuperfuerit

at

nos

magis proprie ad Niceteria Xiphilini in Vrbe poft reditum prxftita referimus

OiJelio accedentes, qui nummos fimile$ 4. 5. 6. i l-^Sc ii. Tabul CI. vena-i

tiones circenfes referre putat

'

arena ad fylus fpeciem extempore arboribus

confita.

luxta hanc a nobis expofitam Belli Dacici vtriufqUe feriem

nummi

qui-

cumque extra periodum IV & IX. Tribunicise Poteftatis Traiani aut fummiim cum vlteriori poft quintum titulo Impcratorio , feu poft confulatus VI.
adeptioncm , cufi reperientur nifi Bellum hoc Dacicum neceftario refpiciant,
,

amandandl
adaliac fnnr
nr viciorias
vir}nria<; congruentius
conPriipntiM<; crunt
prunt a
adalias
expeditionesac
vertentes pvnpA\tinnp<i
tunc vprtf^nte^

Nn

Sed

Sa,

RAPHAELIS FABRETTI

Sed priufc^uam ad piomiflum nummorum fiipplementum accedamus , Synop(im hanc chronologicam ab initio miperij Iraiani yic^uc ad VI. eius confuk'
iumdabimus; adcjuam , veluti ad Lydium lapidem, numiimata & infcriptio
ncs exammantcs > fulpec>as , fiue inemendatas explodamus, aut corrigamus

gfim

DE COL- TELAIANI CAPV

f^ER VA CAES

nEKVAE AVG F

GER M POHT 'TR'P' COS

'

.Ex quoIMP'

,|

titulo

'

II

IX-

283

TRAlAT>i

IMP

huic Cerari itatim ab initio vti

idcm ibidem
conceffo , vtex Panegy-

num. 7 5 & 8 5. habetur , regula illa , ex tot multis , quibus

argumentum fuum inuoluit Author Diflert. Hypat. de CoiT. C^iar. pag. 54.
rico etiam Plinij

ii

Itnperatoris fcilicet

imo

nomen

ante Traianum,

f|t

iiertitur

modi ddprehenditur, tot

Ctefaribus ante

plicato Imperatoris titulo

non

M,

Jurelium denegatum

funditus fub-

femel, fed ter &r decies falsa obferuatio eiuf-

vicibus in Tito, adhuc Csefare,

prout Cap. III.pag.90. d

& Augufti fiho, multi-.

allata Aquiflauienfi infcri-;

ptioneGruteri probauimus.
Pofl:

obitum Neruse ,

MI, quorum

ii;

ii

'

dc

cum

titulo

AVGVSTI &: PONTIFICIS

M AXI-

neuter viuente patre afTumi poterat, vt iam dido Cap.

III.

dc-

monftrauimus , palfim nummi vifuntur fub hoc fccundo confulatu Tribunicia autem Poteftas hoc primo anno non numerabatur , fed abfolute apponebatur; quemadmodum neque CoS. I. , vellMP. l. vfquam reperire eft fufpedumquehac eadem ratione meritohabitum vidi diploma quoddam Othonis
:

OTHONEM PRIMVM

Magni, eoquod
nullus adhuc
'

nummus circumferatur

hoc eft

fefe infcribebat.

qui titulum IMr*.

li.

in

Quamuis vero
fecundo confu-

primo Impeiij anno,contineat 5 putauerim tamen hoc eodem anno iteratam acclamationem accefliile , idque ex Plinio probari polfe-j
Primus namque titulus ex ipsa adoptione ortum habuit , vnde in Paneg. num.
75. didum fuit -ilimulfiliusy/imul C^efxr , mox Imperator^ ZS^ confors Tnhunici<e
latu gefto

in

O* omnia rariter-, (S^ (tatimfa^ius es Secundus intra eundern annum,

& ex Germanica expeditione probabiliter acceflit , inqaa, vt fubdit Paneyriftes num. 5^ 7. hofitlem terrorem non armorum m.igi^-^quam togarum oftentatiob)
ne Cumpefuit , itaque non apud imagines -^fed ipfum pr^fentem auiientemqie conPotefiatis

t>

falutabant Imperatorem

batur

additque taiidem

egregia ciufdcra

|;

LINEA

Huic anno,

ii

II

iiue

nomenque quod
,

ille

contemptis mere-

hoc quoque decus connumerctur.

ANNO- CHRISTI LXXXXIX

AB- VR-

COND. DCCCLI

etiam vltimis duobus menfibus fupenoris, tribui debet fequens

nummus

'

H^c laus aBt cenfilatusf ne dubitetur^quominus inter

IM? CAES nERVA

L:

domitis hofiibus

alij

TRAlATSi

P'M'TK'P'lt'COS'II

AVG GERM

GoItziusinThef pag.4x.col.i:

Panegyrico num. i-jj. de recufatione tituli Patris Patrise hGEC

T^onne his , tantfque meritis , nouos aiiquos honores , nouos titulos me^

8c quia exPIinij
I

habentur
rebare f

At tu

etiam uomen Patris Patrtte recufabis

^km Imga nobts cum mode-

fia tuafugnal quam tarde licimus probabile cft,toto primolmperij anno

Traianum reftitilTe & fecundo tandem eius modeil:iam expugnatam j vnde__.'
hunc annum , loco Trib. Pot. II. ij nummi fignare poterunt, qui P. P titulo de\

',

quorum plurimos videbis apud Occonera,in primo ac fecundo anno,

ordine, diftributos , cum ipfe hanc diftincSionis rationem non agnoue-

coranrur ;
inccrto

Nn

2,

rjt

RAPHAELIS FABRETTI

i84
fit, vel

non probauerit >

Plinij

quamuis authoritati > ncc fpernends

innixam
IteminrcriptionesIMP.CAES-

conicdlura

TRAIANVS-AVG*GERPONr-MAX^TlUB-lWESTIS-IIRESTlTVir 6m^rx;^a^.CLr. 8.
IMP CAESARI DIVI NERVAE F NhRVAE TRAIANO AVG.
GERM PONT MAX COS II P P DES III idrmpa^, CLK ?. & a
KaL Nouembris hsec alia PiETATI' ET- FELICITA TE ImP CAES-DIVI-
NERV AE TRAl ANI A VG GERM HONT M AX TR POT III'

'

'

CoS'

li*

CCXLVl-

P-P* EX- S^C idempag,

4.

atque ex additamento iamdiao

PatrisPatria:,ilbquocjueIMP'CAES'NER^A.rRAlANVS-AVG-GERM-

TaiB'POM^-P^CoS-II UemppCLV9_
P
LINEA -lir- ANNO; CHRISTFcT AB. VR- COND- DCCCLII
Totnummi denotant hunc annum, quot coafulatu tcrtio infignitos reperiemus

ciim

vt initio huius Capitis probauimus

immediate fubfequutus

morem retineam
(^iiadriga

Poteftate notatos, vt

felcgi

IMP- CJES'

CapHt Traiant

tertium confulatum quartus

Hos tamcn Tnbunicia

fuerit,

tritmphalis P.Ad.

^ERVJ- TKAIAK' AVG- GEKM

TR. POTJII.

CoSjII. P.P

Occo
Caput Traiani

'

IMP- CJES' TSIERVA- TKAWH* JVG-

pag. 197.

Il^

GERM

fg.fedens dex, pneramfin, cornucopt^ P*Ai' TR'POT'I[I- CoS'lll' P*P' S'C

;

idem ibidem

ATT- KAIS^ TPAIAN- 2EB- rEPM* APX

AHM-ESOT2-L^r'OTp r
Patct hinc eaiendandum

ESOTC*

L-

5-

nummum adChron.
Occonispag. 198.,

DACICl, quem

Goltziuspag.41.

col-r.

nummum grarcum

elTe

OTn- r, &

'

vti

Occonis pag. 197. AHMAPX*!'^^

in pnrallato Goltzij,L^rlegendum . Scaligeri

An.MMCXVIL,

Eufeb.

& Vaillant.

'1

Tab.XXX. num.i.,

Auguftini

o.II. p.g. d(j., in

quibus omnibus

titulus

fub VI. Trib. Pot. adquifirum oll:endimus, adhanc tertianij

vnde hic in tranfitu

Ncque ab h^c culpa remouebimus ^neam Vi-

intempeftiue reuocatur, iam Cap. antcccdcnti explolimus

meminilTe tantum

faris erit

tcrtio Traiani confulatu digeffit

duorum nummorum

tn orbem circa

alteram Tab. XI.

Tab. X. num. 8.

partes profcrt

eandem

num.

&

peius

quoque,

auerfas

^-

alteram Tab. IX. num. 7. / corona quenea

P-M- TR-POT- CoS-lU.P-P;

';

P'
PARTHlCO' P'M'TR'
"

PIETATIS' IMP' CAES ARIS- DIVP NERVAETR POT TIIF -NERVAE TRAI ANI AVG GERM ANiCI P
CoS-ili-P-P-EX-S-C Gruterttsp.ig.CCXLVl. ^. IMP-CAES-NERVA'
TRAlANVS-AVG^P-M'TR-POT-III-CoS.III.p^P/^^w/^^.CZZJX/X.i5
^lia denique initio huius Cap. allata , quam in Infuld Tiberina diximus rcper

"

DJC ^JRTHICO'

2 y. caput iuuenile radiatnm

hx funt

''

fub

CoS*ni'P'P'S' p-g^^R
Infcriptiones

'^'

cum,quinummumiIlumceIebremDACIA-AVGVSTI'PROViNCIA

S.

tam i

DE COL- TRAIANI CAP-

IX-

185-

ram> exKalendis tamcn Nouemb. poft inchoatum IV. Tribunici^

Poteftatfs

TRIB-POT-liIl*CoS -III-DESIG
Reijcienda-.
proptcrca eil: , vel in confulatu emendanda hsec quam e Morali Gruterus
pag.CXC 2. magno fuo Operi infcruit IMP C AES AR DIVI^ NERVAEF^ NEKVA- TRAIAN VS AVG^ GERM- PONT- MAX- TRIB- POT- Vannum,

vbi kgitur

CoS' III' RESTITVIT multoque magis grsc illce Lyttiorum Cretenfiumj

penes eundem pag. MLXXXIV. 9. 1 1 , in quibus fub XI. & XVIi. Trib. Pot.
:

confulatus

exprcirus eft.

III.

LINEA IV ANNQXHRISTI CI AB- VR- COND DCCCLIII

In tanta fub hoc cof Traiani nummorum copia vix hofce paucos 1 ribunicia
Pot, infignitos inueni qui ipfum confulatus fufcepti annum nobis indicent
IMF^CJES' 'NEKI^J- rKAlATi' JVG- GEKM- PTK' P- IIII'CoS' Illh P'P' IMP' II
Goltiius pag. 42. eol. i.
CaputTraianHMP'CjES'NEKl^A'TKAl ATSiVS' Al G.GERM
iitUfi.ftmulachrurn P'AI' TK' P' lllh IMP' Ib CoS' IHl mfra KilLVS

Occo

pag. 200.

quinimo abfurdum paullo ante dixi alium Occonis nummunu

TlGRIS eadem pag. loo. cum acceilione noua: acclamationis IMP. III, lapi-

Sufpedum

nummis optima: nota; aduerfantibus , nullaque infuper emendatione_J

fanabilem 5 cum nummus illeapudOcconem tantumpag. xi^.integramfin-
dibus S<

ceramque habens vtriufque infcriptionem

ARMENTA Ef MESOPOTA

MIA-lN-POTSTATEM-P-R'REDACTAE,

pcr

quem Traianumad

Tigiim Imperij fines protuliiie dicipoflet, confulatum VI. infculptum gerat

& hoc amphus, titulos OP IMI & P ARTHIC ,nonnifi in XVIILTrib.Pot. 5
velpotius XIX. primum afTumptos , vt infra videbimus,
Hx autem congruunt infcript ones. 'DEO SOLTMITHRAE ET CON1

SElCVAr-C-IVNIVSC^f-TROM-NENINIANVSVIR'CLAR-ET
C- NEN- VIATOR- QVAESToRI CVRAVER- DEDIC^ KAL^ MARTM- VLPIO^ TRAI ANO- IIII- SEX- ARTICVLEIO- PAETO- CoS Grute^
ruspa^.

XX XV,

ni cxpreiTum

vidcrim

jij

,j>i

p.-.

\\

i;.
]i,

extans

2.

PrjEcipue hic

nonnifi iterum
)

obfcruandum

6c faxulopoft

& quidem poll Imperium

efl: ,

^'

nomen Marci Vlpij

in latinis

monumentis

adoptionem

Traia,

quod

ac tranfitum in_i

Coccciam familiam . Vnde incxcufabilis redditur lapfus Befoldi in Synopf

Min. vbi Traianum noftrum,tanquam ex lege adoptionis,/W.F//';ai Traianum , non minus aduersus hoc exemplum , quam contra redam loquendi formulam , inepte appellat Vcl enim fat bene NERVA TRAlANVS , Neru.^
cognomine aflumpto , fuoque rctento , dicipotcrat; vt M. lunius Brutus
adoptatus a QJ>cruilio Coepiene auunculo , Q^COEPIO BRVTVS apud Ciceronem &: Plutarchum , ac ctiam in nummis appellatur . Vel ( quod fi-equen.

tius occurrit)

PIAN VS

nomine adoptantis vfurpato

vocari potius debuiflet

alter, genti

Fabix

Maximorum

M COCCHVS NERVA

prout ex L. Aemilij PauIIi Macedonici

jnfcnus

VLfilijs,

Q.FAL1VS MAXi^AS AEMI-

RAPHAELIS FABRETTI

zS6

Corneli Scipionum, P- CORNELIVS SCIPIO AEMILI \nuncupatus fuic j atque in Tabula Capitolina Faftorum confulariunnL,

ITANVS

NVS

alter

L- Manlius Acidinus, ex tranfitu per adoptionem a Fuluia gente in ManlianLi

fic did:us, Fuluianus,in naturalis familiie memoriam, fic infcribitur

L-MANLiVS'L'F-L-N-ACIDlNVSFVLVIANVS Qj^VLVIVS*Qj^''M
Hfcl- FRATRES- GERM ANF FVERVNT
M-FLACCVS
vt caetera exempla paffim obuia , miifa faciam . Nec fecus , moderatio Traiani , atque honor Confulatui habitus , in hac infcriptione elucet ; dum nullo
clariori Ccefaris

vel Impemtoris titulo dignitatem confularem offufcare

pr.Tgrauare voluit

quicquid

aliter

fed

omnino

Cafaubonus

priuatus

vti

nomen fuum

Hadrianum

in

aut

Fafiis confignauit

Spartiani fol,

ly cum

titulo

AVGVS ri hanc infcriptionem producat

Nomen M.
fimili,

Vlpj Traiani eoimperanteretentum

vfurparunt poftea

nullo

vtputo, adoptiuorum CiEfarum exemplo , luuenes Puteolani inhac

infcriptione

MAGNO- IMP CAES- M-

AVRELIO

A N T O N N O AVGVST PONT MAX

T R I B V N I C P O T E S T CoS PROCOS
IMP' CAES-L-SEPriMI-SEVERI^ PII
PERTINACIS- AVG- ARABICI ADIABEN

'

PARTHICI-

FORTISSIMI- FELICI-SIMI
P-P-FILIO-DIVI-MARCI- AVRELi .ANTO

N!NI. GERMANICI- SARMAflCI NEPOTI

DIVI A N T O N I N I Pil PRONEPOTI

DIVl-TITl-AELI-HADRIANIABNEPOTI-DI
VL MARCI VLPI TRAIANI GERM ANICI

PARTHICI

'

DACIC

ET DIVI NERVAE

ADNEPOTI
COLLEG
IVVENVM PVTEOLANOR
OB-MERITA

efchedis Barhenrifs

Nec mirentur tyrones Traianum & Neruam patrem,vnica

ATA VI appellatioTRINEPOTIS NERVAE

neconiunaosj quia Cic palFim a Caracalla, vt

nouaminlapidibusnuncupationemeuitet, faditatum videbunt apud Grute-

rum pag. CXCL 6 CCLXVIIL 4. CCLXIX. i.

namqueomnes retro Impp. gradus diftinguunt,
pater

TRAIANI PARTHICI ABNEP

)S

& CCLXXL i. 2. 3. ahas

& Septimius ipfe Caracall^e
DlVl NERVAE ADNE:

POS pluries infcribitur

.
At nos , infcripcionum , qux huius IV. linese propric
conueniunt examen profequamur . Ex earum numero eft fequens apud Gru-

terum pag.

CCXLVL7. ^ ^^^raH habita IMPLRATOKPCALSARFDIVI'

NERVAE- FILI-NERVAE TRAIANO AVGCERM- PUNF- MAX,

TRIB-

DE COL- TRAIANI CAP-

IX-

^87

TRlfe-POT-im'CON-IIII-MVNICIPIVM-INLIPENSE-D-D. Emcn:
<3et autem feipfum Moral. ne fibz eontradicat in hac alia pag. CLV. lo. quam
GruterotranfmifitLMP.NEllVA.CAESAa.AVG.TRAIAN.Gt^R.PONT
MAyTRIB.POT,IIII.P-P.CoS.II.RESTirviT, A COMPL.XIIH.
LINEA V- ANNO, CHRISTI CII AB- VR- COND DCCCLIIII

Vix folitarium hunc

nummum

vtinam tamen fyiicerum

fuppeditatpag. 201. cjuo Synopfis noftra illuftretur

Trib. Pot. V.

ciim Pax, a figura

dubia namcjueineocft

putamus, rcprcefentata, non

vt

Occo nobis

VL anno

nifi

lmperij,tanquam infine prims? cxpeditionis , vtprobauimus, eiProuincix

reddita fucrit

Caput Traiani

IMP^C JES-f^EPyj-TRJWl^' JFG -GEKM-P'

CoS'Itth P'P'S'C
rATE-IVlp. CAESARIS- DIVI-

fyurafedens-idiXtrarafnumTK^POT'

EX^ AVCTORI

Infcriptioncsfunt

l-^'

NER-

NERVAE^ TRAIANI' AVG- GERM ANIC PONTIFICIS

MAXLMI-TRIBVNIO POfES I AT' V- CoS- IIII P- P- TI- VHVS^ FEROX-CVRATALVELEPRIPARVMTlBEI<h-tT'CLOACARVMVRBIS- TERMIN AV- RIPAM- R- R- PROXIMO- CIPPO- P' CLXXI
VAE-

FIL.

Gruteruspag.

CXCVllI.

Aha prorfus

5.

num-

fimilis fequitur

quod in

4. nifi

proximo cippo P. CCCLXxXVI. 5. Duph'ci mendo fublato 5 hoc quoque fragmentum adhibere polfumus , aucta ad VI. Tribunicia
Poteftate vt IMP. IIII. titulo refpondeat , & quarto vnitatis numero in confuIatufuppleto,velcorreclo AVG
PO EST- V' IMP-IIIl- - S- IIIfMESSIVS- RVSTICVS- CVRATOR- ALVFLET' RIPARVM- TIBERIS -ET' CLOACARVM VKBIS R- R- RESriTVIf SECVNDVMfine variat diftantia a

PRAF.CEDENTEM- fERMINATlONEM^PROXIM-CIPP' PED-CX

namque de Traiano ( deperdito quamuis

eius nomine ) epigraphen int^^Iligere licet , cum de eodem opere pubUco, fimili formula , fimihoufque alioqui titulis concepta fit
Ea qux in moxlo expofito
Grnterus eai rnpag.nuns.

ficile

2.

epigrammate , quarto confulatui deefl: nota numerahs,ab hoc alio vetufti lapidis fragmcnto mutuo fumi poteft
POTEST V IMP IU CONS IIIL

INCHOAT AM A D NERVA P ATRE STATVAM PERFICIENDAM C VRAVIT fuperabundans in titulo IMP. IIL dum fub Trib,

? P^

Poteft.

nea

VLjadhucIMP. IL

rcperimus

vt in fcquenti ad

quam accedimus li-

Fugit hjEc corrcctio Reinefium, qui fragmentum prsEdiiflum in Append,

Omift^or.

num. XII.

prauam temporis

defcripfit, nec

aut geographiae ratio-

nem tam argumenti , quam ipfius infcriptionis fubcleuit, vbi ruinae Pontis ad
J^Danubium cum ruderibus VVarhel confunduntur, & ftatuaibidema Neru
3

'

Daciam ne quidern in tabula aut in pariete pi(Sam

Addo , apud Zamofium , qui in conteftem vocatur ? nil tale_^'

patre inchoata dicitur

'

vfquam viderat
I

qui

reperiri

Erratum

iCLXXXXIX,

^
I.

quidem duplex

detegitur,

in hac alia infcriptione Cruteri pagina

EX- AVTORITATE* IMP CAtS DiVl

NER-

HAPHAELIS FABRETTI

^88
NERVAE. FIL. NER V AE- TRAIANI- AVG GERM ANICI DACICI'

MAXIMP RlBVNIC-POTEST- V-CoS-V*

alterum in TribuniP^ P- CVRAi ViAR VM L LICINIVS- S VRA ^zc.
PARTHiCi- PONriHCIS.

cum CoS.V.

cia Poteft. V.

seque graue

noftris fvnccrioribus teftimonijs repugnante:aliud

in adiedionc tituli

PARTHICI

nullam ante Trib. Poteft,

ciiius

XliX. , imo etiam XIX. mentionem inuenio , tanquam pofi "Nifthtn ^atnafque
captas decreti , vt ait Xiphilmus . Et Licinius ille Sura lam ante bellum contra
Armenios & Parthos inrtitutum deceficrat, vt cx eodem Authorehabemus.

LINEA VI ANNO. CHRISTI Clir AB. VR- COND- DCCCLV

Tribuniciam Potell. Vi. qux hunc annum comuatur,quattuorpneclarisnummis inllgnem reddidimus fupra pag. 174. f , cx quibus haftorum omnium corrciftionem in pra:porteratione V. confuiatus

raiani neceffe eft argucre

Hunc

eundem annum Vl-Imperij Traiani,variata quidem Tribunicia Poteftate VII. a

Kal, Nouembris , fignant alij duo fupr.i pag. 175. a recenfiti j fimulque prxdi-

<

anno indubie mancipant.

Tres paritcr infcriptiones rem marmorum authoritate roborant 5 quarum.,
prima , Putcolis diligcnter rccognita, de alijs abunde fpondet IMP* C/\tSAR*
clos

fe^to Imperij

D-NERVAlrl-NEKVA-TRAIANVS-GLRMANlCVS.PONT-MAXTRIB. POT- Vp IMP- 11- CoS- UIL P-P- iNCHOATAM- A- D^ NEKVAPATRE- SVO- PERfiCILNDAM^ CVRAVIT <3rutems pag. CXC.3,
IMP- CaES AR. DiVl^ NERVAE^ F^ NERVA^ TRAJ ANVS GERMANICVS- PONT- MAX- TRIB PO VL iMP^ iP CoS illb P- P^ INCOHATAM- A^ DiVO- NERVA- PATi^E SVO PEKFL lENDAM -CVRAVIT Idempag. CLXXC^H. 2. I vlP-CAESAR^DIVLNl^RVAE-F-NERVA- TRAIANVS^ AVG^ GERMANICVS^ PON f^ M AX TRIB POTVP IM^- Ir CoS-IH;^ PA ER PATKIAE' VIAM' NOVAMRLLICTIS-

'

ANTiQVI^ITINLRIS

Aliam refcrtGoltzius
Grurero equidem non inueni, fed alicubi
ex Capaccio.

quam in
G0I210 vifam, quia meram veritatem

in Thefaur. pag. 42. col.

forfan a

i.

CAES NERVA TR AVG GERM

continet, eius fide rcpono

P-

TR^P- VL IMP

IIIL

LViP

CoS-

III-DES^V-P-P
Binashocannolmperatoriasacclamationes IIL

Sc IIII. audlas fuilTe, infcri-

ptiones pr^edid^
6c

DACICI

nummisiundlxcommonftrant, vt fupra etiam oftendimus :

quoque in fine anni titulum GLRMANICO additum, exijs

conlbt

ANNO

CHRISTI- CIV AB- VR- COND DCCCLVI

Ipfifmet lcx quos paullo ante pag. ly^. d adduximus nummis ad VII. Imperij

LINEA

'

VII

annum

pertinentibus,confimiles hic infcriptiones copulabimus

IMP*CAESA-

RLDlVi^NERVAE-F-NERVAE.TRAIANO^AVG-GERMANICO'
D ACICO PONilFlCI MxAXiMO TRIBVNTC POT VII IMP^ IIII.
CoS V P P TRIBV^ XXXV QVOD LIBERALITATE OPTIMI
PRINCIPIS COMMODA EARVM ETIAM LOCOKVM ADIE

CTIO-

'

DE COL- TRAIANI CAP-

IXzS^
CTIONE CVMVLATA SINT Gmteruspag. CCXLVl. 8. EX AVCTORITATE-IMP-CAtSARIS-DIVl-NERVAE-F-NER-TRAIANI.
AVG-GER-DACICI- PONTI- MAX- TRIB-POT-VIMMP-III^ CoS-VTMVLIVS- FEROX- CVRATOR- ALVEI -ET RIPARVM- TIBERISET- CLOACARVM VRBIS TERMINA VIT RIPAM R- R- PROX^

CIP'P*CXV
]

Cloacpag.

nifi

apud Francifcum Albertinu.m de Rom. Pri/c, cap. de7\[aumach. c?*

Hanc aliam aftert Scriptor Vit^ Colotij pag. ^j. in titulis om-

1 5.

nino fimileni

non femel diximus, appellatio PARTHIincuria tranfcribentisIMP-CAESARLDlVI*

quod exubcrat,

CI, quam non dubito

irrepfifle

vt

NERVAE- TRAIANO- AVGVSTO- GERMANTCO DACICO PARTHICO PON TIFICI MAXIMO TRIBVNIC PO FEST- VIL IMPER ATORI I III CoS V- P- P^ OPTIMO PRINCIPI D I VLIVS D^ LM AMEVS- PRINCEPS* SCRIB A^ LIBRARIVS- II- VIR QVINQ.VENNALIS'M IVLIVS M^ L- PHILEROS M- IVLIVS M- L- PROSPERM- IVLIVS-M- L' DEXTHR- S AGAPx M- VLPIVS^ M-L- PAMPHiLVS^
OLE ARIVS^ M VLPIVS- M' L- PHILE KOS- CER D' M- ANTONIN VS
M-L^FAVORITVS-D^D

<

Infi;riptio ifta Gruteri

DECE

qua corrupta Panuinius tantum turbarum conciuit,

IMP -CAESAR- DIVI

nER VAE F- NER V A

rcAO
TMxr
X7
xcDx.
ESAR^DIV---V^^.NERV

TRA

VS

AVG

TRAIANVS

AVGVSTVS
GERMANICVS DACICVS

NICVS.DACICVS.VICTO

'

'

PONTIFEX M AX
n/A-r
ITTT CoS
n^Q u
V v>nr^n
PROC
POT IIII

12
^J i^r.^
TRIB
POT

yjcTO

^ \?r
CoSIV

^r^r ^}^
-1111

Grut.pag.exe. i.exLaiio

DECEBALO

Idemp.CCXLVLd.exPanuinio

admodum coniedtura adfrugem corrigi & huic anno accomodari poflc vna mecum credidit P. Noris > dc antequam mihi cum viro egregio commercium foret, mifJis ad communem amicum V. CK Antonium Magliabechium literis, his verbis, quorum 'authoritate mez fententise pondus
facili

?^ probabili

adiungere volui

teftatus eft

loparimente cio fofpettauo

<i:^/ lofcrijfiajfertiua'

mente alSignor Conte Francefco Me^a^aharhay che in Miianoftaper rijtampare l'Oc'

cone ^con dirgli

Potc

-i

marmo doueua

LINEA
,

fub dubio an

queile linee fuperiori

V*

nonmutare controlafede

POT'
vn

'

'

II*CoS V'

V rotto

'

che il La:(^io pofe come

che apertamente flaua nel

delioriginale

cioeTrih

ii

CoS-

marmo

V,

do-

efingerloa

IV

ANNO

Vin^
reducendi funt
titulis

leggerfi

che il Panuinio dal CoS*

V II,

rejiituire

tnodo fuo CoS,

Huc
dcm

che nel

Vlh Cos ^, effendo

due njnita II
ueua

tres

CHRISTI CV^ AB^ VR^ COND. DCCCLVII

nummi iam antea

expofiti pag.

276 d

Is

qui fub

ijl^

notis aliquantulum immutatis a Golzio pag.41. col.z. adduciturj

cum

aliquo ex praedidis coincidat

an

alius

fit ,

hic prodit.

IMP^CAES^TiEKVA-TKAlAli-AVq^GEK-OAC-P-M
TKiPrVin'lMP'ini'COS*V'P'P

Oo

Sequcns

RAPHAELIS FABRETTI

zc,o
Scquens

infcriptio

qux

vnica remanet fub hacTribuniciaPotcft, VIII.

>

&a

propterea reliquos titulos prsediais fimiles cxpofcit

IMP CAESARl DIVI NERVAE F

NERV AE TRAIANO AVG- GERM

*Boi{r.

DACICO-PONT-MAX-TRIB-POTEST^VIII
& IMP- * VlII-CoS- ^ V- P-P-OPTIMO-PRINCIPI

^VI.

Boiff.

SAGARI THEATRI MARCELL

CVLTORES DOMVS AVG

Onuf.

im

Cruterus ex Smetio pag.

CCXLVI. p

optimc a Panuinio cfnendatur in IIII. acclamatione Imperatoria non adhuc immutata , vt nos cx autographo recognouimus vnde VIII, huncannum merito
:

cxornat

"

ANNO-CHRISTI CVI AB-VR- COND- DCCCLVIII

hunc quoque annum denominatio IMP* IIII* , quam eo exeunte,

LINEA

Perdurat in

IX-

Dacico accepifle iam probauimus,cx infcriptionibus apud

Gruterum,?^nummoGoltzijpag. zj6. g,3c 177. a allatis. Addendifuntduo
fincm

Crseci
cet

cum ipfo Bello

nummi fub eadem Tribunicia

anno percuHi

Poteftate IX.

acclamatione Imperatoria, vt

ATTOK^ KAI2- NEP- TPAIAN02-

AHM APX- EE* Q" TFAT.

& Confulatu V.

carteri Grarci

2EB' LEPM-

hoc

fcih:

nummi, carcntes.

AAK

Goltzius pag.42.col. i
^ ex

eo Occo pag. 10

ATT- KAI2' NEP' TPAIAN- SEB TEP' AAK

Ijdem ibidem
APX^ MEP AH- ES' 0- THAT- TO- E" n. U
Tandem > cxtra terminos Belh Dacici conftituti mutationcm acclamationis
Imperaton>,illiufquecauflam5atque annum VI, conlulatusmiti vertigabimusj
quonummi non omnino ccrtum rei Dacicx argumcntum praefefercntcs, ab ijs

qui alias cxpeditiones refcrre poflunt dcbite diflinguantur

,

LINEA XIL ANNO. CHRISTI CIX AB- VR- COND DCCCLXI

Et quidcm non ante hunc annum IMP. VI, titulum inueni iiicnribus porro:'

nummis,fedcertiiTimofequentisinfcriptionisdocumento iVl-CALPVRNIVS*'

C VRA VIT- EIDEM-'

QVE' PROB AVIT- IMP' CAESAR- DIVE NERVAE- F-NERVA^TRAlAN VS^ A VGVS TVS- GERM ANICVS^ DACICVS- PONTIF-MAXIM^
V'

PISO- FRVGI- PR^ EX- S-O FACIVND VM-

TRIB^ POTEST-

XII-

IMP- VI- CoS^ V^ P-P* OPERIBVS- AMPLIATIS-

KESiYXWT Gmterus pag.CXC.

At yndcnam
ccrtum

^.

Imperatons acclamatio obuenerit j licet non fir vndique

confulatus tamcn Palm^e olim Syriae Pra^fcdi hoc anno contingeus
fcxta

haud leue argumentum prxbet , cx Arabica expeditionc tunc tandcm per Palmarn confcda , ea adquifita , & in Prouinciam .Augufti redada , Palmse confulatus honorem , & Traiano nouum Impcratorium titulum quse/itum fuifle
atque hac forfan coniedura motum , nummos iftos, ad Bcllum ArabicunL,
pertinentes , fub XII. &: XIIL Trib.Pot. Occoncm pag. 2.07- repofuifle credo
Caput
:

fti

D COL- TRAIANI CAP- IXCaptit Tr^iani

f^urajlohta

291

IMP' TKJUTSiO' AVG- GER- DAC- P-M- TR- P

fians, dextrd

ramum^ adpedes Struthio CoS- V* P'P-

OPTlMO-PKmC

^R*

S- P'

Occopag. 107.

IMP- C ^ES'NERFJ*TRJ/J2s[0'JVG' GEK'DJC'

P'M'TR'P-CO.vV' P'P

Caput Traiani

Ptierfune Cameliitn ducens

fgttra jioUta dexterd lauream fnifira fcipionem

JRJBIJ' JFG' PROVlHClA

ibideni

IMP- CAES- "NERVJE- TRAWHO' AVG- GER-DAC^

P'M'TR'P'CoS'V-p'P

CapHtTraiani

ramum fn, hijlam puram , adpedes

OPTlMO-PRlHCiPl' S'CinfrdARAB.ADlViS

fgurafolata fans

Ramum

laurcam

thuriferam
hcEc
'

dex.

& haftam

feu rcipionem Occonis

Striithio

S'P'Q^

ibidcm

oprime ad arborem_,

^ calamum odoratum, propria Arabix decora

trahit Triftanus

ad

eadcm Traiani numifmata

LINEA- XV- ANNO-CHRISTI-CXII- AB- VR- COND-DCCCLXIIII

Confulatum VL non prius fuilTe initum , hifce duabus inlcriptionibus probamus EX' AVCTORI f ATE- IMP- CAESARIS-DIVI- NEi< VAE- f ILI-

NEK VAE- TRAIANT AVG- GERM DACICI PONT xMAX- TRIBPOr- XIV- CoS- V-P'P a tergo PEDICATVM-KAL- MART- VRSO-StR

XIMP-CAEAR-DIVI-NERVAE-FILIVS-NEKVA'TRAfANVS-AVG-GEi<MAMC VS' DACIC VS PONT MAX TRIB- POT- XIIII- IMP- VI- CoS- VP'P- XVilll- SILICE- SVA PECVNIA STRAVlT LIIL DDO* NNNFFF- LLL- THEODOSIO- ARCADIO ET HONORIO r,P,P F,F,FVIANO-II-L-fABlO-IVSTO^CoS

Gmterus

pag.

CXC.

5.

SEMPER-AVGGG^BONO-REIP-NATIS
ex oeulato tefte

dum illac

noftris excerptis

idempai. MXiX-^. Hanc

XXXVI. ab hinc annis pertranfiui-

mus non integre hdentes , emendauimus in Tribunicia Poteftate decitna tertid

qux in Grutero legitur d\ enim dectmaquarta fatis perfpicuj,in Iapide,qui non
j

Tarracone

exiftit

in Notis corrigl

bus a

,
,

vt e

V Vouucrij

fed Tarracina;

Roma NeapoHm

hoc eodem

lapide, (id

iter

fch-dis Gruterus

primo

ad angulum parieiis

agentibus patens

affirmat

& poftea_3

fummi f emph

omni-

Nota numcraHs XVIIII.

quod neminem adhucaduertilic

vidi

in_,

hgnificat, vt puto,

fpatiumiliudpaludibusoblitum, in infcriptione Theodorici Kegis apud Grutcrum pag. CLIL 8. & Epilblis Calfiodori XXXII. 8c XXXIIi. Hb. IL DE-

CENNOVIVM vocatum

non

nouum

tempora Procopij contingens fit , iftud Decennouij , pro Palude Pomptina feu illius portione , vocabulum,vt Cluuerio in fua ItaL Antiq. lib. II. cap. VII. pag. 1007. vifum fuit.
j

itaut

ita

5c

'

Ex primo
fules illos

fuperiori lapide

Panuinij Faitis medela

Seruianum & luftum, ex

Conquia iam a KaL

afferri poterit

Kal. luiijs fuffedos ponit

vbi

^artijs Confules fuifle apparet,tam ex hac infcriptione^quam ex alia apud eun-

dem Gruterum pag. CLXXV. 10 in qua pariter tempus dedicationis eifdemj

verbisnotaturDEDlCATVM'K-iMART*-RSO-SERVlANO'n-l--FAB10
5

Oo

ivsro^

RAPHAELIS FABRETTI

a^a
IVSTO* CoS
{c

quaproptcr

ipfis Kal.

Martljs hCccs accepiffe liquet

Corruptum propterea Occonis dc hac re fuftVagium vitabimus ,

non vifo, (quia eius partes non defcnbit

in

nummo a

JMP- CJBS' 'NEKl^AE' TKA^ ^nO' AVG- GER^ DJCIC

P- M' TR' P' Xilli' IMP- fh CoS' Fh P- P' OPTIMO- PKlNCIPI
Goltzius 5^ ex eo

Occo

fcdaGolrzio pag.4j.c0l. i. tranfcriptoj meliufquead candem pag. o8.ifC

margine ipfe Occo adnotauit,fub XIIIL Tribunicia Poteftate confulatum quinSic quoque corrigemus infcriptionem
tum, 3^ def gnatipnem fexti contineri
.

IMP' C AES ARP DIVI-NERVAE- F- NERVAE-TRAI ^NO-AVGGER' DACICO- PONT- M AX- TRIB- POT- XIIP IMP-VI- CoS'VI- P-Phanc

OPTIMO' MAXIMO-QyE'PRINCIPI-NESCANIENSES-D' D (7rterus pa^, CCXLVU. %. multo enim magis annus anterior cum XIII, Trib.Pot.
quintum ccnfulatum expofcit
IpGus autem anniXV. (cui primum dicimus confulatum VI. conuenirc) eft
fequens lapis apud eundcm Grutcr.ibid.num.3. IMP* CAES* N t R- FRAIANO AVG GERM ' DAC ' PARTH PON- AX- TR- P- XV' CoS- VI-

DE- ROMANO' IMPERIO* DE PATERNA ET AVJT A HlSr^P ATRIA-ET- DE- OMNE HOMIN' GEN- MERlTlSS POP VLARES

P-P^

PROVINC- AREVATVM- OPTIMO- PRINC Fatebor attamen, nimis

pr^cocem mihi vidcri appellationem PARTHICI in hoc fcxti confulatus ini^

tio,& proinde aliquam de ipfo lapide fufpicionem obuerfari.Nam,vtquodplurics

innui tandem proprius attingam

in nullo vel

marmore

vel

nummo non_j

fufpedo , titulum jPARTHICI ante XIX, Tnb. Pot. reperiri aio omnia namque ccrtiora monumcnta,eiufmodi dillindtu per duos antecedentcs annos lignata , ( ne vltra fruftra retrogiediamur j hac Parthici nuneupationedeftituuntur
:

3En

nummos 2<

XVII
ATT^ KAI5;APA- NEP- TPAIANQN- AP|2TON^ 2EB- FEPM^ AAK
AHMAPX-EZ:*I2'TnAT0N-?'
Goltiius pag.45. col.
ATT- K- TPAIAN02- API2TOS- 2EB
rEP-AAK-L*IZ
idemibidem
ATT^ TOY- KAI2AP02- TPAIAN0T'API2T0T-2EB- TEPM A AKIKOT
AH^ E2- IZ- OTn AT- TO. gidem ibidem
ATTOKP* KAI2- NEP- TPAIANO- API2Tn- 2BB- FEPM- AAK
infcriptionesfub Tribunicia Poteftate

AHMAPX- E2-

IZ*

TnATO' <r

idem ibidcm

SENATVS- POPVLVSQVE- ROMANVS

IMP- CAESARI- DIVI-NERVAE-F-NER VAE
TRAIANO AVG GERM DACICO PONTIF
MAXIMO^TRIB POT-XVII-COS- VI-P-P
AD- DECLARANDVM- QVANTAE- ALTITVDINIS

'

MONS ET LOCVS- TANTIS OPERIBVS SIT EGESTVS

m nojira Traiani Columna

Nuniif-

DE COL' TRAIANI CAPNumifmatum defedlqm cxprefsa hlc

Trib. Pot.

XVIII

IX-

293

infcriptiones exube-

compenfabunt. IMP -CAESAR-DIVI^NERVAE-F^NERVA.

TRAIAN VS- OPTIMVS- A VQDACICVS- PONTIFEX* AXIM VS- TRI6' POT- XVIII- IMP- VIII- CoS- VI- P-P- FACIENDA- CVRA VIT Cmtemspag. CXC, 7. IMP-CAESARI- DI VI- NER VAE-F-NERrantcs

GERM

VAE- TRAIANO-OPTIMO- AVG- GERMANICO- DACICO-PONT'

M AX- TRIB- POTEST- XVIII- IMP- Vll* CoS- VP P- P tOR ilsSIMO
'

PKINCIPI- S-P-

QJC

ipfoJrcH 'Beneuentnnoy
F'

exeodemGmteropa^. CCXLVll.

NERVAE TRAIANO

emend^ta tdmeyi ex

IMP-CAESARI-DIvT-NERVAE*
OPTIMO- AVG GERM ANIC- DACICO'

diligenter recognito

5.

VpONT-MAX-TR'POr-XV*:aiMMP'IX'CoS-VFP'P-PROVIDENTISSIMO- PRINGIPF SEN AT VS- P- Q^R- QVOD- ACCESS VM' ITALIAE- HOC-ETIAM- ADDITO- X PECVNIA S VA PORTV TVTIOREM- NAVIGANTIBVS'REDDIDERIT idem Grut.pia.CCXLViLC,
VI{' IMP- CAES AR DI VI NE RV AE F- NERVA TRAIAN OPTIMVS'AVG^GERM-DAClCVS-PONTIFEX-MAXIMVS-TRIB-POT
X VIIF IMP- VIIII' CoS- VI- ( ex nojird necejffirid correciione ) P- P- FACIEN^
D A CVRAVIT Idem Gruter.pag. MXIX. 9.

'

1MP'CAESAR-DIVI^NERVAE-F
NERVA TRAIANVS OPTIMVS-AVG

GERMANICVS

DACICVS

PONTiF

MAX

TRIBVNTC-POTEST^XVIii-IMP-VIKoS.Vi-P-P
SACRARIA-N VMIN VM-VETVSTATE-DILAPSA-RESTITVIT
T abHia grandi Vinea C^ff-innd olim Bofij prope Pontem Miluium
f

>/MINFDOMVS-AVGVSTAE- ET- SAN

IP'
P

CAES

NERVAE

TRAIANI- OPTIMI

cr/-S/IP'.4N/-SALVTARIS-

SACRVM

y^;^(7'G-/?yi/-Z)^CICMMAGINES

AKCENT

USTATfCAS CVM-SVIS ORNAMENTIS- ET REGVHS-iT BASIS r^-ETCONCAMnRATIO.STFILRREA

[lVLIVS-.\YMPHlVSDECANNALISSVA-PC'P05r/r

DONVMQVE

DEDIT

IITEMr-LO-^ANCTISiLVANI-SALVTARiS-Q^OD-EST IN-.^P^fA^T/JVJ-fr rRAEDIOSVO-DEDlCAVlTQYfi

I

mvS-IANVARIS-L-VIPSTANO-MESSALLA-iW-PfDOiVf- COSSDonato de Vrbe Roma lib. III.

plura idcm^
cap. Xlll. pag. 250. Ivcinefius fub Claif. L num. CV. repofuit
Nam
atque optima ccrte notauit ; aliquid tamen rcliquit quo fuppleri poffit
cum Ipatij deperditE portionis nullam rationcm habuerit , imo pro libito ver-

Ad hoc fragmentum

c|uod c P. Alcxandro

',

Tus digcflerit

nae pra^fertim

&c

quattuordccim

modum

nefcio qua licentia

leclionem concinnauimus

reddiderit

CTl'SiLFAHl'Sj^LVTjiKiS

recurrit cxprefl^a

quintaD

in

qua

lineae

SJN-

mentio, refpondcat, fequen^

tiahiatus fpatia,a;qualiter, vcl vnaliterula aflumpta, diuerfls

dcjibus

nos ad lacu-

^ ncceflario prioris

decem elementorum fupplemento CTI' SlLVJ'Nl , vt

C

tamen chara-

quo adieda per nos dignofcantur repleuimus

,

Cur vero ?"OPTIMI titulumin fecunda linca, f tjov J^o)? , noq ^Bgiw^^
cognominis inquam , non laudationis loco accepcrim , prseallatarum.V. mfcriptionum

mc

impulit confenfus

in

hac Tribunicig Poteftat^

OPTIMV^^
AV*

RAPHAELIS FABRETTI

Z94
AVGVSTVM GERMANICVM DACICVM

Traianum condanter vocanenim hunc annum confulatus Meflalla: ^' Pedonis eundcm cunu

tium Efie
XVIII. Imperij Traiani , hoc eft poft Vrbem conditam DCCCLXVII , oftendit Tabula apud Gruterum pag, CCC.verf. 1 6. VIPSTANO-MESSALLA
.

ANN' DCCCLXVII comex confulatu Domitiani & Saturnini verf.

M- PLDONE' VI-RGILIAN- COS"

probara prscise circa ha:c tcmpora
I z.

pariter

cum

Faftis vulgatis in

iuxta qiiam Tabulam

cum

Traiani confulatus

ratoriarum varietas

nem

annum

Annos Vrbis

denti Synopfi digcfTimus

,

P- R* C-

P. R.

C DCCCXLIV. cadente_.

non m.ultumtamen de hac tcmporis ratione fohciti,

atquc ipfiuscognominum, 3<. acclamationum Impe5

BelH Dacici examinandum conducunt, prarcipue nobis

Ex hac

regula

caetcroqui controuerfos, in noftra pr2ec.e-

prout ad fericm vtriufque expeditionis

in tricas inexphcabiles Ctfc coniecifie

initiumque ac

fi-

cmx fint

Reinefium patet ad

Traianum appelUtione
JRTHlCl affetiutn effc
primtim dicit, ctm Rcgsm Partloicum rejlituilfet COS. V- Trib. Pot XII. Imp-XI,
Efto enim , quod nummus ille_,
cx nummo aureo Occonis pag. 207. primo
fynccrus fit , hiftorijc quamuis rcpugnans , in qua nullus Rex vel tunc vel poftea Parthis reftitutus ; fed titulo iam Parthici adepto ( quo pr^terea nummus
ille caret ) XIX. fcilicet , vel vltimo Imperij fraiani anno , ( vt Tribunici^ Po- d
Infcr.

LXXX.

K. vbi

Claft".

teftates noftris

documentis

PARTHIA CAPTA

adieCta^

docent

nummis

vifitur:

REX PARTHIS DATVS &

Eftohoc, inquam; at Tribuniciji

Poteft* XIL cui Reinefiusinnititur j non innummo, fed inmargine ab ipfo
Occone , diftindione quadam, plerumque fallaci, femper incerta, &: ad fibitum
Fides tandcm ilh nummo ex hiftoria, vt diximus,
adhiberi fohta, appofita eft
infirmatur etenim iuxta ordinem eorum, qua? Dio de hoc Imperatore,eiufque E
rebus geftis renunciat , prius in Foro fuo Columnam maximam collocauitt (quod
faclum in ca Icgimus fub Trib. Pot. XVII. ) POSTHJBC hellum intnlit Armenijs Parthif^ue ) propterea cjuod , Rtx Armeniorum non ahfe-y feda RegeParthorutn diadema accepijfet
Vnde Bella ifta Armcniacum & Parthicum , ^ titulos
inde qusefitos , ad confulatuni VI. vltimofque vitas Traiani annos pertinere,e6
magis dicendum cft allamqueforfan regulam conftitui pofte 5 appellationcfrij f
fcihcet Piirr^/c/ femper cum aha OPTIMI, feu API2TOT in Gr.^eciSjCopulatam procedere . '1 ot igitur rationibus conlpirantibus , haud magni momenti
in

res erit) haric Reinefij infcriptionem irritam

facere,LAP-MlL'CCCLXXXVI*

NERVAE- F- TR AIAN* AVG- GERM- DACIC PARTH

TRIB POT XIV P- P- OPTVMO PRINCIPI EX S- C- FAC CVR

IMP- CAES

num, LXXXI. j qu^ cum fit intempeftiua , & affeto^ vetuftatis , ob'<5
inncuationem foUemnis vfqueab Imperij initio epitheti OPTIMI PRINCIPiS,OPrVMI, hic tantum vocati ^ eft infuper inconcinna , cum ignoretun
quifiiam i<^ monumQntum faciendum curauerit'^ ^ in columnis omnibus id genus miiliarijs , r.ullibi tales notK LAP- MIL^ legantur , non enim opus fuit de

CLiJf. II.

re ceril

& patenti viatorcs inftruerc

fcd appofito

rmmcroplerumque

in fine..

infcri-

DE COL- TRAIANI CAP^ infciiptionis

leperiantur

puta

CCCLXXXVI.

vel nota

Pofteriorem hanc noftram regulam

IMP

feu

z^y

M- addita ,

pdiiimj

lapis ifteadmittere videtur

j

CAESARI DIVI

(TRAIANO
1

M-P* ,

IX-

NERVAE-FIL-NERVAE
OPTIMO
AVG- GERMANICO
DACICO PARTHICO

PONT-iVlAX-TRlB-POT'XXHI

COS

PATRI AE
SFNATVS^POPVLVSQVE-ROMANVS
OB-REClPtRATOS'ACROS-LT-POSStSS
RE
QyoS-LACVS'FVCINI-VIOLENT .-...

VI P/\TRI

IJ!

apud Lucium

namPA^THlCI

CamAnam

Amiq Ith. l.cap. V.

cognomentum OPTlMO coniundumpolLdet:
d^ Teat.

verunta-

men ex Tribunicia Potefta?e XXIII. Traiano adieu^a reijciendus venit cunL,

ille XX. non expleuerit
Nec enim operse prctium duco , eundem , Tribunicia
,

Poteibte XiX, rcpofita 5 emendare , quia ; pace Rainelij , qui lapidem m duobus vltimis vcrlibusaudacitcr pro fuo iurc fuppleuit , dbruptum tjuamuis 5C
I

OB^KEClPtRATOS -AGROS

mutiium)

FOPV LISQ^ ^LBENSlli VS RESTiTVTOS

QvO:.-l ACVS^IVCINI- ViOlENTlA
1 N V N D A V E R A T
fuppofritiam infcripiit-ncm, & abinco'.is Oppidi Auezzani confidanij

cgo

puto

ingenita municjpaliuus viris ambitione

tius ailero de

ijs

ipfis,

quos eodem crimine

fua extollendi

teneri ccrtifTmie

id

quod

fum

fiden-

confcius.

Hcccfufius in peculiari libeilo Oefcriptionis Emiiiarij eiufdem Lacus Fucini

oliendi

mati

quem

adiundum

ne

iii

co femel dicla recantem

acceiiionis ioco noitro Syntag-

Leclores reperient^ vtremcerte

magnam,

Iiadtenus fere in.,

obliuionis tenebris Jatitantcm, Plinij pra-conio rcfpondere agnofcant, qui opus

hoc intcr maxime miranda reponit, Portui Oftienfi , &: Aqua^duvtibus Claudiie
hc AnicnisNouir.iliis Orbis Komam miraculis, E;quiparans.:.tT'\\v.
Ex laboriosa hac tot nummorum 5^ lapidum eollatione ( ex quibus multos
I
adhucprj^termiflos inuenient, quosexfupra demonftratis vnufquiiqueaddeI

bitam recl^amque ledionem rcducere poterit

I

detur,

hoc

'

nempe, ab

Quapropter
paucos ex
-

Primus

nem j 6i.
rendus

ijs
,

rccei fcndi^

nummos

expungendos
nil

prsfcriptio h.^c deduci pofle vi-

ineuntc quarto Imperij Traiani anno vfque ad finem noni,

confulatibus IV. ^ V.

eft in

Itra

vtrumquc Bcllum Dacicum comprehcndi

Neoterico exhibitosfol. 115. 6i 116., non

cfle patebit

Traiani etiigiem continct

omnibus

eius

nummis commu-

cognomine OP IIMI, ad Dacici forfan Belli tempora minime rcfeQuamuis namc]ue Impcrij mitio ilii addditum Piinius teftetur in_,

ex

Panegyr.

RAPHAELIS FABRETTI

ap^

Fan evriconum. 18. & 1004.5 non tamennifipoft rextum confulatunireccptum video in omnibus lapidibus N: num.iiis, (^uos adhuc cernerc , & ope amicorum perquirere contigit itaut excufandos putem Xiphilinum 5c Zonaranu
captam , Traianum hoc cognomento honoratum a Senatu
f; poft Armeniam
d xerunt , cum equidem de Scnatus dccreto errauerint de vfu tamen cognomi-

nis, ver4 locutos appareat

Contrad cunt duo

nummi Occonis

hi

pag.201.

CciputTraiamlMP-CJBS-nEPyy.E-TKAlAKO-OPriMO-AVG*
GER-OACP-M-TK-P^CoS-V^P^P
/mpemor eques^ dext* laculnm mtlite ^r^eunte EXPBDlTlO' AVG' S' C

eaiem epgyaphe

EXPEDlTiO'CEK

Imperator equeh miUte pr<emntet reVcjuis fuhjfqunitiytis

'dc

hic alius

apud Authorem Mufei Cofpiani pag.3 j^-num.S.

fadem epi^raphe
Vicioriaclypeoinfcrikns

VlC^

DJC

0*

in

OPTIMO'

orhem S' P' ^' R'

PR1HC1P-'S*C
me expediam nummo enim hic Romsc allato 8i infpe(fio vix in eo ahquid pr^ter nomen Traiani lcgi potuit, adeo a:ruginc corrofas Sc abfumptus apparuit:& fi idem eft cum nummo Auguftini
Sed ab hoc vltimo

facili

negotio

53.num.

Dial.II. p^g.

&

10.

Angelonij pag. 121. num- lo., (vtMufeide-

Auguftmo,qui vtriufquepartisinfcriptionemaftert,
De nummis Occotanquam abundans, elimmandus eft

fcriptor ibifubdit)certeex

OI-^TTVil titulus,
liis

donec aliquid

tale videre

velfextoconfulatufignanJos, fub quo paruin

lab. XXil.

j^ntx

OPTiMO>
dilfimilem nummum inuenio

contingat, dixcrim

vel abundare to

Vici,

PRCFECTlO* AVG'S'C

Imp, eques ligionario pr ieuntettnhus fuhfequenthut

In

iftis

namque , qui pag. 208.

ita

ab eoJem Occone exponuntur

IMP^ CAES' 7\IER' fRAl AHO- OPTI.l.O' AVG GER-DJC'

'

p-

TR' P' COS' r- P^ P' S' P' ^R- OFf MO' PRlTslClPI FIDES'
UTi^Ai-S-C

Allocutio Imp.ad cohortes-fgurci muliehri

^ R. OPTIMO- PRltiCiPl'

5, p.

S'

ajfijiente-iqu-t finrfli

C Trcph^um

a comucopitt

cumfpolijs

M*

MU
tenet*

F gura finiRro crure tnfihnsglohotfntjiramfcuto trunco palma

impofto admouens cum infcript* VlC* OAC

Eadem

infcript,

IMP'

Flli S'

'

Imperatoy fdin' pro trihunali

cum

dtiohus Senatorihus^ ante

trihunal milttes fuhlatis dexteris Imperatori tufurandu pr^Jiant,Emhl,Samh

p^uribus indicijs

mendum

in V. confulatuemergit

Tum

quiapoft

nummos

fub dcfignatione Vl.confulatus paulloantereceniitos, ad quintum abfolutefit

reditus

Tum quia

auerfa pars

male congcnnnata cum

OP

cum
I

illa

infcriptione

Vl.confulatu

nummis

OPTIMO PR1NCIPI>

MO alterius faciei coh^ret Tum denique cx

aperte erronea acclamatione IMP- VIII. in poftremo

dum in pluribus

alijs

lub

adhuc Imperatoris VI. denominatio apud eundemmer

Qcconem permanet

De

DE COL- TRAIANI CAP-

t^

Jtftpi,
1-

fdludatus jians

ad pedes duofluntina hinc inde , (^fyura

ARVtEniA T MESOPOTAMIA

cens

'

muliehris ia~

POTBSTATEM

/2V

P'R'RDACtAE,S'C
certum ^que eft, ^ncam Vicum, qui nummum dehneauit , ex infcitia erraflej
cum apud Occonem , ( vt fupra ad lincam IV. Synopfis adnotauimus ) fextunu
confulatum hic ipfemet

De fecundo

nummus expreifus habeat

Neoterici

nummo

quo Imperator eques

in

pcdite legio-

nario prxeunte,duobus fubfequentibusj&fubtusPROi^i^cr^y^TC/, finon

oftendatur annus quo cufus fuerit, vel titulus
ra

D','.

corrofis

alijs

aliam a Dacica profeclione

VI. confulatu

DAClCU

('qualem ex initiah hte-

(imilem obferuauimus in gaza Chriftinse Auguftcc)

candem^ue forfan ac pr^^allatus vne Vici lub

innuerc dubitabimus

cum fimili profetlione , per Traianum equeftrem indicata , ac

TR POT'CoS'in' P* P inter nummos Dacicos retineri potent quia,quamuis non in ipfo confulatu lil, quem Traianus Romje gefHt, fed in IV. , vt proTcrtio

bauimus, profe^ionem contigiflecertumfit;

fcsflioncm
cretos

tamen

p-^tuit, vt decreto

tertij

confulatus

ftatim

tantum triumphos

nummi

vcl eredis,
5

fieri

nummus percuti valuerit<, provcre proximo fucccfl^uram anucipando

Non enim nouum vt de-

Bello DacicQ fub finem

Quinto

diximus) etiam

vel arcus, ( vt alibi

ijs

nondum geftis

reprjefcntent

cum

allocutione , vel vt apud

Angelonium num.

} 2.

cum di-

donorum militarium , ex corona quse in manibqs militis fuper TribunaU ad laeuam Traiani, ( ita enim in autographo , quamuis pidior hunc , 8i
ftributione

alios plures
tis

labori parcens inuerfos dederit

ad Iauam, inquam, Traiani ftan

confpicitur , confulatum VI. infcriptum habet j

clamationis Imperatori;E VIII. ,

'tiones Oricntalcs pertinet

497

De hoc alio apud Auguftinum ImpreiT.in 4, Tab. LVII. num. XX. vbi cum V.
confulatu, OPTIMl imo & PARTHICI titulus habetur
Caput TraiantlMP CJES- N^R' TRAlAHO' OPTIMO- Al^G' GER."
DAC'PARJHlCO^P^M'TR'P'COS*V'P'P

'

IX-

non

prout

& ex ips?l enumcratione ac-

visa aH^ facie , refultat

eum

accipiunc

Vnde ad expedi-]

>tamAngelonius

quan[i

Steuuechius ad Frontin. pag. 84.

4 Qu^arto multo magis ea oppofitio conuenitjCum vlteriorem acclamatio

nem IMP*

IX^ contineat

pag. %

illum collocat

3.

Pr^ftabat enim Occoni

quam

tempus expeditionis Dacic^e

qui pag. i 8.
fidem adhiberc,

rizzo

rctrotulit

qui fub Trib, pot.

XIX.

impcritc prorfus

ad

cum tribus fignis militaribus , nulla additl diftindbone TribuniciaePoteftatis , tam fub V. , quam fub VI. confulatu rcperitut apud Occonenu
6

Sextus

pag, 207.

&

a.

10. ac proinde

ambigue ad hoc Belkim apphcatur itneas Vi

cus eos tantum vidit si reenfuit,qui fub Vl.cof funt

Tab.XXII.num.LXXX

&LXXXI.
11

Vndecimum , ipfiffimum puto cum feptimo Angelonij, alis reftitutis

Pp

IU

RAPHAELIS FABRETTI

rij,8

Rarjorem Tane hunc nunrirnum exiftimarem

f rew

nobis oilcaderet

dedicarunt

vt exinde

cjualem Athenienfes

,
(

teftc

fi

Vi(51:oriam !'nle^v

&:

Paufania in Attic

fiue inuolu- a

eorum exemplo Mantinenfes

& rurfus ia tliac.)

Vjftoriam

poHiccreniur, fed Rom<E fedem im-

permanfuramj^ aho non auolaturamj fibi

nmtabilem fixifle , fimiU , ac Piutarchus de f ortuna
na-, ( ait ific

Opufc

in

ieniter tranfuolauit-,

Roman. )

de Fort.

PerjJs Affyrijfq^he reli^isy

Jiexandrumjue ocyus

excuffit

ttum C* Syriam pprtranJienSfcircumtuiitfO* ad

uit

Tiheri tandem tranjito y Pstiatiojue adtto

ria -jglohociue reuoluhiii ac infido vaiedixit

FormMacedoniam

dixit, allegoria y/ic

^ Ke^ni

dtadema-ifer Jegy- b

Carti>aginienfes latum-ifapius IthrA'

aias-,

vt vtdetur

quo pariter

>

depofuit

confilio ( Vt

ac tala"

idem Paufa-

nias aduertithb. ilL ) Lacedemonij fimulachrum MsLitis pedicas hahentis erexe-

candem fententiam
lib.IV.cap.XXL epig.II.
runt

In

PoJ^jj 7rXfj,lix<Jt\iet

NiKrj ya.^

iji

lufit

hoe difticho Pompeius Poeta in Antholog,

C

tsov kMo<; Vttot

q Ae^Tet/ >.

cpvyeiv XTfli^i^i ^tMolcii,

'^

Roma omnium Regina , tuHm decus nunquam perihit 9

Vi^oria emm te effngere (iri: pennis non poteft.
fed cxperta pivtoris ofcitantia

quam minus
Vi^oriae

frequentem

typum

matis dicitur
detur

is

credere

&

potius erratum in

non

finit

nifiin

nummis Titivifum (quodfciam..)

qui dilUchum latin>s verfibus

Roma

pottns

alis

Quod autem in argumento eiufdem Epigram-

alas Vtcioria -ifulrmne ta-^as conctdijfe

homine non infrequens

ita reddidit

cui fentcntise adhxrere vi-

>

V t3orta lapfs f

curjiat

Vrhem ne 'valeat deferuiffe fuam ,

^ nouiiHme Oifehus in exphcatione nummi Titi Tab, LXX. num. pT ; id alicuiusGrammaiicicommentumarbitror, qui rationiscur ita fimulachrum ef-fingeretur ignarus , fulminis machinam fomniauit ; queaiadniodum de ipsa
Vidoria Athenienfi aduersus fidem tam Paufani.^ , quam Heliodori Periege-.
%x hb, I, de Arce, & Harpocrationis eum referentis, apud Mcurfium in Cecrop,
cap. VIII. ) non defuerunt qui alarum defcdtum ad friuolam aliam caufl^am tra-

^tdam n^ero exponunti

berent,

quam

?iit illc,

cx vcrfione eiufdem Meurrij, Vi^ori<e Mtneru<e fimuiachrum

ty' 4i4S httius

'"

ex Vlpiano in Timocratca Led:or audies

<^U4 aureee erant

mdeficos ^ftofdam eripuiffe

Pecimus quintus , Imperatoris

i"^

lum coronante , quattuor

jcunculis fupplicantis ritu

lum hoc Dacicum j

quem

ejfe

in Arcet

cum Vi(5lorioIa

il-.

&

duabus ad pcdenu
manus fufiollcntibus, non pertinet, Vt puto , ad Bel-

aquilis hinc inde compofitis

fcd fupplices iHi

Traianus dextera fuftentat

pacem expofcentes

fignificatur ) alludunt

vt per

ramum oIceb

ad Legationes Barba-

rarum gentium , &: Indorum , quas Dio , pofi regreflum in Vrbem , debellato
hofte Dccebalo , Traiano aducnifl"e tradit confertque ad hoc, habitus ipfius togatus , ^ confulatus V. nummo appofitus, vt legitur in Occone pag.io 5. cuius
dcnominatio per afios V, annos poft Bellum Pacicum expletum perdurabat
:

-j

ftantis in fuggeftu,

u i

16

Dc-

>

j^

DE COL- TRAIANI CAP-

IX-

zj?

Dccimusfcxtus fcquens, cum laurca , ac titulo Parthici,& Trib.Pot*

XX. , aliam certe quam Dacicam expeditionem & viCiorum > me fponfore., >
2

'

coronat.

'

Dccimus odauus cum corona quercea ,

medlo legitur $ A
XAAKIAEON^A; apud Occonem pag. zip., qui auerfam quo^uepartem-.
cxhibet , ell cum titulo nAP3 , vnde quam longiifime a Bello Dacico tcmporediilat, Locusautem ipfeinquo cufusfuit, Afiaticas exped tiones indicat
quibus proxima erat FLAVIA haec CHALCIDENA Coloniain CoeIefyria_.,
non vcTo Chlcis Eulfoica-, vt credidit Erizz. pag. 316". Optime hoc agnouit

17

'

nummum

Triitanus ad

Num. Med.
29

&

comprobauit nuper Hatinusioj

54, vbi alium fimilem

eiufdcm Prouinci^ Vrbis , recenfet.

Magnit. pag.

BE KOAEAE
I

Traiani XVIII.

in cuius

cum corona nummuni^

Vigefimus nonus , in quo Imp. inter duo tropha?a confiftens , dum ad

properat , ad aliud refpicit , habet confulatum VI. 5c titulum PAR FHI-

vnum
CI quem
,

fub Tribunicia Poteft.X Vllll.

primum

reperiri

diximus

ik

propte-

abunda trophaeorum in Bellis Orientalibus feges , Dacico ifto veluti fupplemento ad nummorum materiam fuggerendam indiguifte , minime videtur
Hoe tamen argumento ad Bellum Dacicum duci poteft,quatenus triumphum.,
Parthicum vna cum Dacico iungere intelligatur, alludendoad illud Poetc de^
rea

'

'?

Augufto loquentis lib. III. Georg. verf 3 2.

Et duo rapta mAnu dtnerfo ex ho^e trofhxa

^ifque triutnpfjatai vtroque ah Imore gentes

vbi Seruius

Orientis

& Occidentis hoftes, itemque litora

defignata ait

Et fic,

fententiam,hocnummoad viuum reddi,definiemus

I
Trigefimo quarto , cum Arcu triumphali , quo miniis ad Bellum Da5 4
icum fpeclct , obftat appofitio confulatus III. in id tempus cadentis , quo Bellumnondum initium fumpferat , vt ex tempore Panegyrici fub fincmhuius
annia Plinio Traiano pr^fena di>tti , non femel arguimus; tuncenim omnia_.
quieta , nec vcl timor belli in orbe Komano erat vnde Plinio cum rerum gciiarum cncomia deficerent fola ipfius moderatio num. 1 4 5 . & hoftium contemptus , ac togarum potius quam armorum oftcntatione coercitio num. 548.'
'laudum materiem prsebuit
Acute autem magis quam erudite fuam de hac

adumbratam a

Virgilio

initi Bclli

Dacici anticipatione fententiam propugnant

Qcconispag. 197.
Caput Traiani IMP- C AES- TSIERVA-

T- M' TK' P' CoS' 11 1.

p.

tn

ij

jqui

nummum iftum

TRJlJ'N- AVG-

dypeo t^lCT-

CEKM

GER

ad aliquam Traiani i^^iBonam ex Decehalo reportatam refcrunt,addita ea rationcj

cum mter Germaniee populos ah omnihus Juthorihus defcrihantur Cetie,fue Daciy

iuut in nummo totnn pro parte nomen njfurpatum/it : non enim adeo confufi
funt Gcrmanorum 5^ Dacorum , vt Myforum oHm & Phrygum termini, qui
adagio

locum fcccrunt apud Strabonem

quamuis ex Oiientali pbga incompertos

lib.

fibi

XII.

fateatur

Pp

ciim ipfe Strabo

Germanis

fincs

lib.
,

VII.

tamea^
lazy-

RAPHAELIS FABRETTI

300

lazygas ab ea parte excluditi

certum

iaccre,

ropa:, ibi,
TTi

ell,

ac

Germaniam_

diftindiusedocet in cxplicatione

Tab. IV. Eu-

quorum regionem,

vt Ptolemseus

inter

Daciam

5 o TnVi; AVo a^ xvoOoXccv IclC,v^i MgTavag-o/? , )y ^:t^fA,aIidu

Terminattir autem TabuU [ Gcrmani^ Magnx , vt pra:miferat]

Tts^io^iL^slctf

ov E'ff Jttti.

ab Oriente la:(^ygibm MetAnajlis

ptione Daci.^

lib. III.

& Sarmatia

DJCIJE SITVM

cap. VIII.

Et rurfus in dcfcriab Occafu lazygibus Me-

Europ<a, (^c,

tanaftiscompleditur, quos itcm cap. VII. antecedcnti, inter

Occafu ,

& Dacos ab Oriente

German. remita

citus initio libri de Morib.

R/p^tijfque

medios collocat

Pannonijs Kheno

(J7*

'

Germaniam ab

tam6n & aperte TaGermania omnis a Gallijs

, a Sarmatis Dacifque mu-

Breuiter

dcfinit,

Danubio flnmtnihiis

'

Sed iam nimis multa, in refellenda ea oplnione, qusE nuUi prorfus authori, neque cx vcteribus,nequc erecentioribus,probatur, dum omnes , nequicquam, eam accepillc contendunt . Confcius quoque
tuo metu-i aut montihits feparatur.

efte

dcbuitNeotericus, qui

nummum iftum pra:clarum

'

Arcus Traiani Spanhe-

\\\

mio fuppeditauit cpigraphcn altcrius partis circa Traiani effigicm titulo DACICI minime infigniram fuiiTej fic enim cam Spanhemius refert Diflert. IX.
pag.8y7. IMP-CAES-NERVA'TRAIAN- AVG-GER:quiigiturinter
,

nummos

Dacicos,

confokto III.

5<:

ArcoTrwnfale

"^''"

2EB-rEP'

A^v

\
^x

V"'^""

'

L* ir

y\

'

^'^"^"^

itius

eftcjuc in

phorcm,
/
^
Jmontum Luparinum
^

perftites, ac
.

-ii-y

d^ejjid

&

illaalatabigae infidens

ter\

ifte

quod

Grarcus

iile

fornices

medium am-

m Vrbe

lu-

oftendunt, haberc cernitur.

vnde ncfcimus quo pertincat Vicoronam dextra , rainum finiftra protendens

j

.'

|ii

humiliores, vt
x? v
r

\
etiamnum
omnes Arcus

3o5,'.illum infculptum habet, nihil ftatuit

lianQ e\ innumeris fubiedis nationibus Hgnificare

nummum

'

^"""^ Impcrij decimus

laterales anguftiorcs, Sc

nummus quoque Braccefius,

Inzz. qui pag.

hoc, aho mclior,

Trigefimus quintus confulatu carct

'

/ omnes a:quah altitudine

conucnit

^'^""

V" ^^

r^r"'''^.
peyies

prima Guerra Dacicanel

opDtTfa.ani\/Arcu.cumfn>ji\
/

li''

Alium media: magnitudinis cum Arcu

hic damus, quem non adeo inepte ad expeditioncm h
gc triumphum Dacicum Quis rcfcrat legitur cnim

credi &c rccipi potcrit

^ ^

decretato per la

i'^^'

nifi

aliquam vido-

Grsecum cflc
sereum, maioris formx , atquc ita infcriptum ATT* TPAl AN- CEB"
.

jii

Supplc cx eo

55 Trigefimus fextus fi Templum fpolijs hoftilibus nitcntem loui Opt.

Mjx. dicatum contineat, vtaflentiorj reperitur tam fub confulatu V. apud
Enzt. pag, 345. , quam fub VI. apud Auguftam Suecorum Reginam vnde

jSf
ijft

cu!3ium
attuli

de

eilet

an ad rem Dacicam fpedcc

lOVE TRAIANO

Ex

ijs

tamcn qu2e Cap. antecedcnti

Templo a fe dedicato fic dido, adducor vt credam, pietatem Traiani, in eo Tcmplo, in ipsa forte Dacia exxdificato, &: fpolijs ibi partis infigni , hoc nummo a Senatu commcndatam fuifie
&c fic animo
,

libens inter

nummos

Dacicos

ei

locum

facio

cum Templo Ociaftylo ( oBaphyltnn Afclcpiades

quidam vocitatj rem nummariam cnm herbaria mifcens) quod TrAi.mo ereclnm
3

Trigefimus fcptimus

dici-

D COL- TRAIANI CAPtJicitur

habct confuhtum V. Sc inter rariores

Bracccilj pulcherrimus alieruatur

ratiifimo principi

nummos Cl.

joi

V. Abbatis loannis

bed quifnam adhuc credidit,Traiano modene dicam in Colonijs , ( nam id minus mirandum foret in_.
.

Prouinciali feu Gr.Tca adulatione

aras

IX-

templatjue ftJtuta

Certe

fed viuenti &c valenti

mcdio

eius

in ipsa

Vrbe ex S* C
fcd numen_.

Traiano iimile ,
quoddam, ex velo fuper caput expanfo, dignofcimus ; vnde , dicati ab eo Templi mcmoriam , vt ex duplici inlcnptione fupra pag. 247. a coniecimus
, quid
ni ambo, altcrue ex dictis nummis fortaile cclebret, atque extendat ?
,

40

iii

Portremum cum Columna

nil

& itatu^ Traiani

cochlide

nufquam adeo

ornatum , d<. fub exa(Sa , vt ibi , proportione videre contigit : fed aiiequor hic
quoque picioris ingenium , qui fctpe f^pius ita piftilium ornare folcr
Reliquum modo ell , vt extenuatE huic nummaris aciei aliquod fupplementumfcribamj in quo agmen ducet nummus iam fupra Cap. IV. memoratus ,
qucm nos Pontis ad Daiiubium , alij vero plures , Portus Anconitani credunt
Breuioribus tamen

quam iieri poterit,

rationibus

hmis, fententiam noitram fulciemus

coiuignatio in fornicis
Chrillin;^

Rcgin^

fit

trarium opinantur,

ijfdemquc, ni fallor

validif-

Nam

primo hgnea fuperne trabium^

fpeciem, qu^in numnoiEieae Vici,& al js duobus

patens

ita

nufquam

omnem

h^fitationem vincit, vt eos qui con-

diligentio-

rem illam c.-elaturam , cuius fpecimen dedimus Cap. IV. ( eftque huius formx ) fed
nummos tantum illos rudiores,qui apud
l^ri/.zum S<

Angeioniumproltant,

vidiflc

um raeliorem infpexille

crediderim : nec

al

puto Oifelium

dum limplicioribus illis

fi

milcm Thcfauro fuo intulit Tab. CIX.

num. 5 Et tamen nummus pairim obuius , qui latus intimum pilae ,
eo curuaturam arcus , quamuis abf ;ue_,
rpn
contignatione

hoc pacto, exhibct, ad

for-

& fuper

nrccm Pontis coniedandum fufficere potcrat . Rurfus , Arces , leu Cailella vtrinque pofita , follemnem in pontibus conftruendis defeniionem indicant, vtC^efar

dc fuo ad

Rhenum

ipfo, Hb. IV.

de Aedif.

Procopius dc hoc
lultin. alijcjue

eos quibus difficile ht, hunc

nefcio
ciTc

quomodo

efFugcrit

alijs

nummum

pontibus teftantur

de Pontc ad

Danubium

Demum.,

intelligere^

impoflibile oranino

ad Portum Anconitanum trahere

mus

de

in hac auerfc partis infcriptione

cum num,

contincati

confulatum V. proprie conuenientem operi Pontis , qui initio flcund^e cxpcditionis Dacica; impofi^us legitur

ineptam' vero

&

intempeftiuam

fa-

hikx

raphaelis fabretti

30i
hrkx: Portus

&

qyi in confulatu VI.

initium fccund^i: p;pedirionis

quarto anno ab eo inito

anno

Pacica;

graphe Arcus in ipfo Fortua S.P.QJl, pofita

adapertus fuit,

quam pauUo

fcu Xflirpoft

ita tcftante epi-

fupra attulimus

Duo, pra:ciEt(^riS Icuioribus, alicuius vt videtur momenti folent obijci.

Altcmm , cymbam fuppolltam Mare & Portum defignare alterum , vnico
arcu Pontcm qui vnum fupra viginti continebat , duriufcule fignificari (nam
catcnam quam ipfi dicunt ad Portum claudendum, margo ipfe elt vndaE, quam
iignificareoportuit, dcfinentisj dc in alijs quoque nummis, dequibuspons
uon fufpicatur, indiilin-fle vifitur ) Vcmm rclpoiidetur cymbas in Fluuis ap,

poni

folitas

tandum

vt Auguftinus Dial. III,

eos nauigabile qxiftcre

coUigatur

tur, fimilis

ijs,

qu^

Tiberi

fcptimus

Euphrati

Portus maritimi fignificatio

aducrtit

vt hoc ipfocorum nobilitas

Prxterca ex torma fcaph^

Tiberis

& ita in quampluribus nummis vidcmus

mo Traiani cum Danubio, qui

recenfet

>

num, XXI.

e(t inter

ad deno-

& magnitudo

5< fignanter in ipfo

eos,quos Neotericus

num-

fol.

115.

nummo Pontis de quo agi-

fluuiatilis in
,

alijfque iluminibus adiun(5le funtjexclu-

malo , antenna,5<i veloinrtruwtis exprimifolet, vt cleganter delincatum vides apudOifelium Tab. CIX. num. 3. &4. Aliud obied:um , quod cx vnico fornice Pons
jdcprehendi non poflit friuolum erit apud rei nummarise quamuis leuiter gnajos Hoc cnim argumento , negari poterit cfie Pontem Antonini , vel Conflantini ad hunc eundem Danubium , quem tres tantum fcaph^, vel duo pilsE con-

(ditur

qua; pluribus fimul nauibus

:;

nummi apud

485, ^JJS'^ vtpluraidgeneris mifia faciam inter qu^ , celebrcm nummum Titi , in quo Roma galeata
aceruo armorum infidens cum Lupa ad pedes, 6c geminis vtrinque Vulturibus
aduolantibus,ab eodem Oifelio Tab. XXIX. num. j. allatunij non prjetcribo
\t illius interprsctatione OifeHo non intelle(5^a ad rem noftram vtar, aues fcililicet iilas fingulares , earum plurium numerum, hinc a Romulo ? inde a Remo
obferuatarum, indicare , quarum (vt Ennius cecinit
ftituunt, vt oftendunt

Erizz. pag.

Ju^ujio au^urio inclyta condita

Cumque
ri

eji

infuper ingens,& infueta latitudo arcuum

quam ciEteri

plures

Komn

fpatio explicanda effet

nummus non admittebat

eo minus

Pontis amplio-

iftius noftri

mirum vidctur

fi

Sed quid multis Ied:orem moror

alterum vel
?

cum

fatis

nummum

Aqu^e Traianse zy. apud Angelonium inuifere, vbi ex vnico illo

fornice, fexcentos operis arcuati ipfius Aquasduclus vult animo concipi, vt
idem Angelonius miniis hic morofus ratiocinatur, poftquam paullo fupra ad
iiummum XI. ex vnico arcu , Erizii de Ponte Danubij fententiam exploferat
De Patino , vt in his rebus famigeratiflfjmo fcriptore, non filebo, eum adeo hoc
argumento aftedum fuifle , vt non foliim Porium Anconitanum proPontc_,
Traiani , prochronifmo didi V. cof repugnante diuenditet fed hoc aftumpto,
i
fit

pcritoque principio,

Pontem cum fcapha in_.

quem traxerit Adeoprimus

vt fchoI$ loquuntur.) fimilem

Septimio Seueropag. %-j^, ad Portum nefcio

Hubenij dc hoc Ponte crror apud dodiffimos quofque inualuit

.
|

Reco-

DE COL- TRAIANI CAP- IX

Rccogitans artamcn Oifelius 5
ad

Danubium in

ad Tab. CIX.

/qui

Pontem

Rummo non probauit

relato

dignam eundem materiam

5. >

fufpe^umque-,
iurc merito hunc Occonis pag.204. ducens, d
nemine ( quodfciam ) adhuc vifum_;
aliofcjue duos fequentes ambigue ad Pontem fe haberc
alteri alicui

prxflarcpotuiire

',

^v;,^,;

fortafTe judicans

'iMp-CAESNER.

Pl.fe^entis typus
lum Vrn ex ^uj
*quas -ffundit

VAfcTaAHNO.

DAC
PM' fK P CoVp.p
A^0-GtK

Occopa. lo

Pontem hpideum in
ad Tab.XXIV.s.

>

S-

Q;R opri-

MO'1'KINCIPI

ex nummis D. Com.

Mediok

illafnprafluuij ca'ut f. rfm deft^mri credidit

prcBallato
7 poft Columoam fol. 1 1 5. con-

n-ihio.f, njefte

qus

nummo

Sed quid magis cum Ponte lapidco xav/u.(iQXov cfle poteft , quam velum circum caput vohtans, quod vbiqucinnummis5<:mannoribus , acprsefpicitur

fertiui in

hac cadcm

Columnanum. ii^ySijiS

pro fymbolo numinis &di-

appofitum videmus ? Quiaenjmfluminjbus numcn inefie/abulata eft

antiquitas , vt fupra Cap. VI. oftendimus , ideo hoc figno Danubius ornari po-

uinitatis

tuit

',

l'^pe

prout Scamandrum fimih velaniento diftinxit Author

nobis memorati cimehj Ihados

jadiuera impellerc

dem

graphice hoc

peculiari ratione

juitjfi

CXC

vera

eft

Xanthus

vbi illum in AchillerrL,

pado repr^fentat

Et qui-

diuinitaris figno diftingui

me-

ptolem.tiHeph2eftionis obferuatiohb.IV.apud

Phorium Cod.
quod Xanthusfolus inte<' fl^mna fuerit /ouisjiltus id
quod cx Homero haud tem^re dcd jcitur Ihad.XIV- verfl^^^. , & XXI. verf.i.
:

Zco/Tcv ^\'nv\oi

ov ctBcivoiTOi

TfxcTo Zivg

Xanthi vorti of^ quem immortaLs genuit lupiteri

vnde proprium ei Sacerdotem Hypfcnora aflignauit vt diximus eodem Cap,
->

VI. Id tamen a 1 hcogonia Heflodi dillentit

& prscipue Scahabuifle dicentis & ab Au-

fiuuios

omnes ,

:
345. ex Oceano & Ihetide ortum
thore VitcT Homcri inter Herodoti opera plane deftruitur, vbi cap. IX. quanu

mardrum verf.

Xantho praerogatiuam Homerus tribuit , Poeta ille, qui Homerus

dicitur , Hcrnio qucquc fluuio ijfdem verbis communem facit >

^ f/u,ov

^ivnsvTo^

Qv ci(icLi'(x.Tog TgVfiTe

pariter fuiffe

Zbv^*

Quod autem velum circa faciem, diuinitatem denotet, in co iacet, quod Scruius
ad verf. 839. hb. V, ^neid. innuit, per velum fcilicet, nimbum illum tcnucm,
qui fpcciem numinum humanis ocuHs fubtrahit, figurari ; namfmper-, ait ille
Deo$ amhit nimhus jSckiL Viri

dodi locum illum

Cum nmho c<elttns defcendit

lupiter

Lucilij inteliigunt
.

a*:-!-

^-

i.'^

Uxc

RAPHAELIS FABRETTI

504

HsEC infuper aquatilia numina fpeciaii quadam nota ab alijs diftinda fuitTe^,
nefcio an primus, certe a nuUo adinonitus > ammaduerti j hoc elt, fquamis qui-.
pectgribus , vel ad lerrB modum , vel ad
bufdam in facie , nec non aliquando
querni

folij

llmiiitudinem

m
quales m humaiiie ac fermce pams confinio circaj

pubem Tntones patentius oltcntant

5um farcophagi mihi fug^ellit j

m
quo

i^funum ^xcmpium le^ucns iragmeti-

4fdtbHs Caprmicenfmtn ad rallem

Tritonum imagine perquirens,

habere cognoui. Deinde mutila h.^c
inciramento,ali<;s

portio forte oblara fuit

faciei

eas

omnes haud aliter fe

ioM

qua nedum fquamas ped inat m difppfitas, fed&brachia Cancn in_,

fionte, qu^ inregra remanet, obferuauii vnde & Nilum referre, peculiari

quodam

indicio conieci

comraune hoc aquatihbus

id

$c

genus
,'

Peaftris difcermculum efle edidici

xniratufque

fum

Nilum inquam,
,

plufquam certum eit j quiaj

duobus cxcellentiflimis Nili fi-

referre

in

gnis ad

primam Scalarum requiem

_^.

Farnefianse

Domus eorundem
,

Cancri bra

chioram veftigia remanent; Sc alter, qui infpicientibus dextereft, fquamas

quoquefub genis, ad inftar noftrihuius, exprelTas habet
Quorfum vero ex
brachijs iftis Nilus defignctur , ex illo quod Plinius dc hoc flumine
tradit Hift,
Jib. V. cap. iX,$^lib. XVIII. cap. XVIII.
aperte colligitur ; eo quianempe^
fiufdem augmentum afoljlttio ^puo,
Sole CA^NCKVM occupante incipit , 5C
.

hinc 7o/>
jifcuntur

iftius ^^^/>'^f ^
,

apotheofis,

& feraciflim^ regionis

foscundatio profi-

Addam modo, nec tam vt mea confirmem quam vt vanwm quod*

,

dam ilhteratorum idolum

illud in Porti^u
""

Ecdefis

tandcm rationibus euertam; fimulachrum

Mariae in Cofmedin parieti adfixum,^f c^ reritatii

efiicacibus

S.

'
.

..

vulgo

DE COL- TRATANI CAPA yulgo yocatum,cui) veluti louis

ifti

IX-

jof

Ammonis typo,nefcio quam vindicati periurij,'

qui aJiquid lupra idiotas fapere videri volunt , fabulam aifin^junt nil aliud
j

jf

reuera repraefe ntaiTe, quarn

Nilum noftro huic

fimilem , qui cloac^ alicui ope-

riendoE infeuiret

& per oculorum

nariumque foramina
rcciperet

oris^

influentes aquas

marmorquc ipfum hoc idem

clamarevidetur,
attritu

>

ita

abfumptum

frequenti pedunx*
vt ni nofter Nilus

minijs in eaparte corruptusfuccurriflet

vix fquamas &r cancrorum figna ( quse
arietina Ammonis cornua indoifHs vifa

funt ) difcerni potuiflent

Squam^e hu-

pfeudo-Ammonis a nofl:ro fragmento diuerfe quidem funt 5 fed coincidunc

cum hoc, quoddamus ex Hortis EftcnfiSus

bus Tiburtinis , colofleo N'h'capite, in

areola ante

Romam Triumphantemj )

accedentibus latere finiftro

promifcuam

Qjj

fuiflc

vt pateat

fquamarum

vtriuf^

uisge.

RAPHAElvIS FABKETTI

^o6

'uisgencris,riueesden!;ataE,fiuelaciniora;fuerintiadditamentum.

Nummum noftrum Pontis

vel

non

in fuis Analed. Dacic. Antiq. cap.IV-

admifit, vel

nummum

non viditZamofius ^ dum

illum nadus

cuius Oifelius

prxTab. CIX. num. 2. , & melius Vicus Tab. XXV. num.XXXiX. exemplar
cubibuerunt , in quo Mulier VIAE TRAIANAE genium referens, finiltro
haud duhie
to quibufdam arcubus inniti videtur 3 cos ancus^Pontem htinQ Danui^ij
o/?f ^frf,affirmat

Poftquam
huic Ponti

Oifelij

& Zamofij nummos veluti de

ponte deieei

e^propriunj

nummum ad Erizzi mentem, pluribus acritef contradicentibus

itituere conatus

re-

fum , ad aliorum fupplementum reuertor

nummorum

ordinem digeram , a Spei

nummis incipiam , quod numen hoc ad rem militarem pertinere iam notum,
Et vt congeltum hunc

fit

Ann.

ex Tacito

(odetn hdlo [

lib. II.

Spei

in aliquem

Aedes a Gertnanicofacrmir^

IMrTRAlA.
\

Spes dex. fiorein

iln.liolam lt.uans

CoSV- PP'S'P-

DAC-PMTRP

OPTIMO*
PKINC

R-

'

102
VicusTab.XVllL^
Spes etenim , vti omnes artes

Virtus

ViQUs ibidem^.
,

ita

vt Spes vires fuggerat,

confequitur;

vndemprima

& ViCioria

& bellum alit

Virtutemque excitet,

nummos quamplures

qui in fymbolis

^ figuris diuerfi funt

eandem fignificationem habent

fi

Vicioria^

i^I.d

Spes^

nummi conueniunt ;fed quam-

deijs cufos inueniamus

ip pofitu

quam poftea

inftruere

& graduationeJ

VIRTVTI VIC f ORIAE &c.

feligemus

quam

anteccdentis Cap. infcriptionc pag.

Pluribus de vtroque Bello Vidorijs, plures

fitque ferie

velut hac ratione difpofiLT videntur

SPEI
uis varios inter fe

206

Occopag,

Occopa.

Atilius louerat

Punico fcilicet ]

NO AVG-GFR-

quadam

hmc

exempli gratia

fex

efi^et

pofl;

iion nifi eos

alios omittentes

enim Leclorem

primum

qui diuer-

potjus onerare^

Vicfloriatos illos

ViciTab. Xil. typis certe diuerfis, fed dextera coronam)

mentes pmhes , fingillatim defcriberemus

finiftra

A.nQX

palmam expri-

Sub quarto confulatu

'-iiji'

Occopag.

j^

Occo ihidetn

Occo

DE COL- TR.AIANI CAP- IX

jjnfrn

Occopag. ip2

Occo pa..

Serpens
iudicio
i

citu

falutis

Viiflorix

contigifle

199

OcQO ihiclem

typus in calce huius VI. numnii iacens

incrementum

denotans

quam proiierbio vocant

folebat

OccQ ihidem

&;

&:

addit

(juafi

non paruum

eam incruentam ,

Triumpho proinde dignifllmam

nus

cui

CadmeaJ,

cum ami <fione miiitum Vii3:oria,impedimento cfl'e

vtcolligitur cx Liuio hb. X. cap. E 7.

nummum illum

meo

laluoque exer-

& hac forfm occafione

Iuh"j Ca.'farfs

Vndc ctiam hoc, quod falutem

Didatoris

continet ,

Hea

IMp-CAES.NFR.

VAt-TRAlANO-

Traia^

reflituit

numifm a_j>
salas i^.

dcxtera pateiara

AVG-GEK DAC

P'M-TR.-PCoS-

VP'P

ftiperaraqiij fer.
Pfnscirciipleftitiir

S.p.

Q_R.OP-

TIMO.PRINCI.
W- S- C
/

primie
aliacjue tria

pcnes

Occoncm pag. 205.

pertinere arbitror,

Imperatoris
(ontinetur

&

207, rede proprieque ad bcnuml

tanquam voto incolumitatis

in cuitts imolumitate

vel

magApnd me

nuncupato

exercitus, fiue etiam ipfius

vt ait Plinius Ep.

vel foluto

co pricfertim

44.

lib.

X.

) pnhlicafalus

quia publicus huic numi-

primum confliituta legitur apud Liuium lib. IX.

cap. 45. , voto per C. lunium Bubulcum Confulem in periculo Belh Samnitici fufcepto Verum alia: in V. confulatu , & fecunda expeditionc Dacica Vini cultus aflfertus

<Soria2

^yEdcfque

illi

iam ad propofltani feriem nos reuocant

Qjj

Sub

RAPHAELIS FABRETTI

3o8

Sub

Oifeliui

Td' LXVlU,

<juintQ confulatu

Vicus

2,

Td, XlV,

/lMP'CAES>NEIt,
VA- TRAIAN
AVGCtR.M

ex MufXheup^mift

Occopa^, 203

D^Co^Mediok

Occopa^.

VicusTah.XlV.^

ex ar^em apud

mf

ex

MufFefch,miftDXo,MedioL

Poft Virtutis opus Vi(^oriani, rcwle Virtutis pr2emia,hoc

phos, &: Trophjea ob gloriam ereda ftatuemus

tutis

arapliffimum

fit

gloria

cum

Plinio afleruimus

tione inciderint

nere hceat

fcd

eft

Traiani Trium-

ex omnibus pr^mijs Vir-

vt Cicero in Orat. pro Mil. ait

Et quidem geminos Triumphos dc Dacis ados , in

cum

%oH

cum ambo

in

cxceptis

Cap. antccedentis

eadem quinti confulatus denomina-

videamus an aliqua ratione

poftquam his duobus

fine

vnum

ab altero in

nummis

quos fupra pag. 17

5.

difcer-

g > & 275. d

iam retuhmus

IMP^ CAES^ ?{EKVJ^ TRJUT^- AVGCICVS'P'M

Caput Traiani
.

Jtnp. in curru dextra, fceptrum coyifuUre-ifiniJira.

Un'CoS'V*P'P-S*C

GERM

DA*

/MP\

ramum TK'

P* VII*

in Thefauro

Mediceo

Caput Traiani

eadem epigraphe
Tr,triumphaniTR'P'VlH'lMP'llll'CoS.'V'p.P'S*C

ahj

omnes quos

s...;

vidi, Tribunicise Poteftatis

.;

Occopag.203

enumeratione carent

In his itaque

minime

DE COL- TRAIANI CAPA

s9

niinimedubiumcft,primumTriumphumfignif]cari; cum fecunda expeditio

Candido O* ^l^adrato Cos. , hoc eft , hoc codem anno Tribunicix Poreft. Vlll.
fufcepta fuerit> vt vidimus, In reliquis vero , hanc regulam conftitui pofte-.
mihi videtur, vt

ij

in quibus Imperator confulari fceptro vna

phali prasmanibus infignitur,

tanquam

in

honore

Traianus dum priorcm

IX-

gcfti

cum

lauro trium-

confulatus, inquo

Triumphum duxit verfabatur vel etiam poftea, in ciufdem tamcn confulatus memoriam percuiTi , ipfum primum Triumphum indi,

veroqui folam laurum triumphanti addicunt , ad fccundum Triumphum, a confulari dignitatc feiundlum , rcferantur . Probationem , & varia infupcr ex aquill confulari excmpla triumphorum in ipfo confulatu habitorum.,,
ingeniosc occupauit P.Noris in Difl*ert. de Numifm. Dioclct. vx' Maxim. cap. I,
quem laudalTe authorem,magnum meaihuic fcntentice priEfidmm cft adiungcre.
cent

alij

Ex hac igitur regula primum Triumphum iignabit nummus

lumnam Traiani ; ifteque apud Oifelium Tab.
,

j ).

poft

Co-

XCI. II. cui fimiilimum habes in vnea Vico

..Tab.XVII.7.,niaquod, PRINCIPI, explicatum habet Ex infcriptionis fimilitudine , hunc
I

cflceundem

mur

nummum Occonispag.

lo. fufpica-

fcd quia ibi nimis concise his verbis luadri'

^4 triumphaUs defcrihiturj dubium erit, an alij quos eodcm laconifmo percurrit

pag. 204 & 207 bis , ijfdem infignijs notentur . Certe fceptrum & ramum

nummus pag. ioj. eius narrationi potius quam pitlun^e ( in qua fceptrum omiffum fuit ) credamus j & fic, primum Triumphum
habet hic

Eriz.z,i

fi

AYT
TPAIAN
lEPM
AAKIK

autem fabulam
aflentationem, in ciephantis ad currum iundis

vere ex confulari fcepiro, Gracam

&

Imp. criuniphans
in
I

cunu

IV. cle-

phancis ccafto,dex

ramura ,, fin. fcepccum cum iiqail^

Ambigue
ad primum vel ad fccundum ex parcitate verborumin eodem Occonepag. ziS. hic ahus
remanet , non difldmilem pariliratem cunu

Liberi Patris imitatione, continebit.

Baccho virtutum indicans. Sccundi Triumphi indcx erit fequens Occonis nummuspag.

103. ramumjauri tantummodo continens

qualem etiam in Mufeo Braccefio obferuaui.

Hxc de Triumphis di^a funto, poft quae, ad Trophsea , aliaque minora epinicia iam redimus

Trophxa ^o//fl captA in jlipitihus

fxa appellari non lum nefcius : fed cum illa NcoPropria certe

tericus in fuis

nummis expofuerit , alia mihi obla-

ta (variantia

quamuis,

XVI.

; libenter

fed fub ijfdem fymbolis

pr^termitto

vt

apud Vicumdid^ Tab.

& tria haec fcquentia Vicloriae figna

ipfi inta<aa

Troph$orum ioco cxpofuilfe contentus fum

met

RAPHAELIS FABR.ETTI
Mril

md^ magniu apud

Huic

clafll accenferi

maiori ac diuina
1

4. poft

quafi

ricusTaLXFUy

FicusTakXFl.^
debent fequentcs nummi ,
idu fulminis

quod

in

in quibus

Daci vi quadanu

manibus Imp, ponit

nummuj

Colum. fol. 115.) perculfi corruerunt

numifm, Croyi Tah, xxxv.

afudChrt^in.Aug. ex Ind.Cameli

I
Occo pag.loS

Vicus

ex

TakXlV. Hum.

Oifelius

MufCataneo mifitD.Co Medioh.

Oifelius

Tak XXllU

Tak XXllL

Muf Fephimo mifit ide

Vicus

DE COL- TRAIANI CAPl

IX'

3'i

Sdijti^iq?

Et inde Rpma. exultans. 5 &; veluti triumphans

Vin

^^f^icus Tah.XllLx.fnh iV.cof^

prim.f mignit.

nurnmus
Infda illa

VAX

Vicus Tah,

Co/unmam Traianlfol

pnmum

fub quartoconfulatu,

nummis prodit

&e offert

medite magnit.

apud me

j i. poji

jn fequentibus

hiireaiijs

XX. 7,

6. , fed ihi

mox

apud me

Koma

ftabihs

idem ac
'^^ JrJ^

inermis

deuida Prouincia

..

VicttsTakXIlL^
MelJus tamen
tcft: le

ne

fortafle hic

VI. reponi poterit

Qccopa^,

20 1,

nummus Occonis emendabitur,"& fub Tribunic.

quafi fub ea

primum j

expleta

iam

priori expeditio-

Pax Prouincise partafuerit , qu^e vertente anno quinto Imperij

^isepot. V. refpondente

afperrimo bello agitabatur

Tribuni^

..

^riKK-p^i' 33

Po-

Vjilknt.pa^. 52.

to.T.

Qcco

RAPHAELIS FABRETTI

Occopag, 201.

Bcirberim ex

0ccopag2oz

^inMufea

VicusTab.KVllhlo

a.uro pulcherr.

Occo pa^. zoy

Occopag.xoi,

Reuocandus hic nummus , fupra J)ag. z7 5 b ad firmandam chronologiam al>

Occone acceptus
( CVS*f'M
Capnt Traiani IMP- CAES' HEKVA-TKAlAH-AVG-GEKM^DACr.
fyjederts, dcx. ramumyfiri, haflile TR'P'VH' lMP'IlIl'CoS* V' P-P' S' C

Vicus

Tak XIIL

8.

Vtque manfura folidaque Pax conftituta

quentibusnummis oftenduntur.
IMr-TRAlA.
AVG-GERPACF'M"TR'P|

KO

fie-

nans iek- facicl

fig) ftans

admotaaceruum

PAX

COS- V-p-p. S'V

<|ua

arma coniba>

S-P.

Q; R.

OPTI-

MO- PRINCIPI.

QlR-OPTIMO
PRINCS-C

OifeL T. Ixx^* 7. Anptft, Dial.Il

Fido tamen incendio arma

/in.corno

cop. dex. facem

arpnorum incendens i n cornuca

infta

Tah.XVlU. 1 .^ Occo p.2^

credatur ) arma ab ea incenfa in fe-

ide

ex Mufeo Medioharho

^
Ducibus, rebenegefta, pluries alicui ex Dijs belli confecrata lcgimus apud
Scriptores ; cum folus Liuius ( vcta^teros omittam ) lib. X. cap. 29, FabiunrL,)
Samnitmm loui Vidori ; lib. XXIII. cap. 45. & XXX. cap. 7. Marcellum ac
Scipionem, Poenorum Vulcano ; PauIIum ^milium , Macedonum , Martem
Mineruam ac Luem precatum-i ac c^eteros Deos-) qtahusfpolia hojiium dicare ius
fafque

efi-f

lib.

XLV.

cap.

Ipoliaque concremata hic apparent

j^. arma

qua; verc

& fpolia face fubditl fuccendiiTe narrauerit.

Habitum Imperatoris huic facro operantis , ritum^ue Romanis follcmnem, defcribit

DE COL- TRAIANI CAP-

IX-

515

Plutarchus in Mario, SpoliaTeutonum Incendcnte , pr:Kcindo fcilicet)

&.' in toga pra:tcxta
fuccinCtum pantcr fuifle Scipionem Maiorem ait Ap:
pianus in Punic. dum deuido ad Cillao? Oppidum HannibaIe^o//ds minus vtifcribit

lia

cremauft

ac

Minorem

demum

diruta

Carthagine

qui itidem/cfd!

viachi-

ms-iO* naues inutilesyMartiy Mineru<ejuefacratas-y accinlius cremauit more patrio.

Sicuivero ex Dijs belli Traianum fpoliadicafle credendum eft, vtfolitunu

fuifie videmus , Martem potiflimum , cui fpolia hxc incenderentur ,
eledunx,
cenfco

ncdum

cjuia is

generatum accepimus

fit,
,

a quOf vt ait Cicero Philipp. IV.

&c Latio

plures in vtraque expeditione

pr^ipue uenerandus 5

nummos infcriptos

Populum Romanum

fed quia huic

numini

reperio

Sub quarto confulatu

Mars Viftordcx.
iiattam

(in.

Tupcr

ciypeo humi po.

fito

TR

OT-

CoSIIII-P-P

s-c

apud me med, magn.

'Occopag.

159

Sub quinto confulatu

'iMP-NERVA
TRAIANVS-

AVG-OtR-

DAC

VicmTah.XllI.

OccopAg.

VkusTahXX.Z

Occofig,

Z0 3

ao^

bfuv

?.

tfpWt '
1311
,

internumifm.DucisCroyiTab.XXXV. 17
3tinj^
&quiaetiam> cum idem {^(tGeticis aruis pr^fideret , &c bellicbfifllmae gentls
proprium ac fuum
Dacis proditis

numen

fuerit

acceptior prohatiorque

pecuii^i aliqud cultu aUiciendus erat ,

Traiano,RomanoqucPopulo

Rr

fieret,

'x/f

ex for-

mula

'

RAPHAELIS FABR.ETTI

3 '4
mul cuocationis, quim Macrobius

Saturn. Jib.

Ilf,

eap. IX. iuxta vetcremj

Etr ufcorum difciplinam tradit

Fortunam denique Reducem (vta longo tandem cum ignorantia

vtinam

ne fufcepto

bello

fulatu voto

conceptam video

feliciter

in

rcduces

pedem rcferamus )

nummis Occonis pag. 208.

men irritis cum fata in Vrbem reditum ab Orientalibus

,

bis

&2

Bellis

& obliuio*

fub V(. con

o,

votis ta-

Traiano inuide-

quapropter miror , nullam huius numinis nuncupationem fub Ilil. vel V.

confulatu reperiri , cjua reditus ab cxpeditionibus Dacicis arguatur . Auerfanu

rint

tantum fecjuentis nummi partem expofuit Chouhusde Relig. Rom. pag. 197. nulla confulalatus vel TribunicijE Poteftatis nota

Vndc cum in e5,reditus,non

adiu fecutus appareat

votis expetitus

fcd

nifill. vel III. confula-

lum expreflum habeat,

adoptionem

dilHndam

vt inde

primum

ad

Germania rcditam

poll:

referatur^ (de

quo tamen

peculiaris,

& ab hoc

Tab. XI. 3. ) ad illum quem indagamus ex alterutro Bello Dacico reditum pertinere credemus . Donec igitur,eovi(b, liqueat adquem referendus fit veniam peto, fi dubium numdiuerlus

nummus

adcft penes

^neam Vicum
;

mum hic aflumere audeo, poftquam alios dubios ftigmate notaui: quam

non
monimento
fi

impetrem; nefadtum notabile, nummifcjue confignari folituni,

carcat , dicam nummos hofce fub cof. V. Fortunam nullo , adic^to epitheto,
tontinentes
lMP-TRAl*NO ^^

AVGGERDaC

Toritina dex.

cJauumCn. coinucopix
COS-V' '-P

P'M'TR'p,

S"PQR OPTI.
Mo-PRINC

Occopag.

20 2.

idem p- 20 5 .apud me prim<t magn,

de hac Fortuna Rcduce forfan intelligendosjcum Traiani apud Sen^tum virtutis opinio , nil ahud, quam felicem reditum, a Fortuna petendum , atque expe-

dandum , reliquiflc videatur.

Si

quid tandcm

Opcre

fuperiori

tum hoc

loco

ingenij vitio ofFendi

a do(ftioribus expofco

& pluries vt credo inJ

de quo iuftius & opportunius vcnianu

voluntatis
,

tum ,

non tantum de corrc(aione dolebo , quantum de veritate ab ijs vindicat^ gaudij percipiam tanti enim eft apud me veritas , eiufqut..
in rc aUqua, vel modici momenti,cognitio ; vt animo mco non minus iucunda ^
;

accidat ,

fi

admonitione

altcrius

quam fi me^ ipfius

induftria quxfita

perueniat.

ad

mc^.

"
/__

_^^ ^

',Z\",":l,^

'^%".':iz"""

a^.^ Hoimnoi'

"-'-"''-'<'""

.^;'","j^,'-;";;"^

KAirANaPA

m,r,.,:A^,,zj^'?p;:[;

mseratur

anspeau

py

sif

,5

o.AAH pos:

RAPHAELIS
FABRETTI
GASPARIS

VRBINATIS

F-

EXPLICATIO VETERIS TABELLAE ANAGLYPHAE

HOMERI ILIADEM
ATQVE EX STESICHORO ARCTINO ET LESCHE

ILII

EXCIDIVM

CONTINENTIS
ON

meo de Cor

femel de infignihac anaglypha Tabula in

lumna Traiani Syntagmate mentio

dammodo videtur
explcto

mentario eam dignam

,

cerit, eruditioribus propinafle, &:

expofcere quo^

iam
com-

vt eius explicationem, eidem Operi

veluti parcrgon

fcriptione fedis

habita

adiungamus

Pleniori certe

nondiffitcmurj fed nobis longS

cfle

& ad finem propcrantibus,in prsfens fuffepoculum

graeco

more

tradidilfei occafio-

nem(]ue fcribendi non quidem prxripuifle , fed noflra diligentia in repugnand^

Tabula , & minutiffimis , ac plane fugientibus charaifleribus , (quos non modi-

cum auximus) immenfo,

Tabulic moles

quam

vifafuit

Vitruuius

quam cxcmplar e regione litum oftendic , craflivncicE Romani pedis. Materies, primo intuitu cx

fed melius examinanti

lib.

VII. cap.

fuifle tradit,vtcius cruft2P,e

GrcecorHrn njero teEUres

I

minum

induEia

ituntur
?

ca ipfa eft,

tiesvero, vix dimidiatx

marmore

atque oculis infefto labore excipiendis , praebuiffe

III.

ex

exGrascis

te^fioriS illa

miftura

efle patuit j

ipfis edidicit, &: talis firmitatis

veteribus parictibus extrad:ae,pro abacis inferuirenfj

mortario collocato

calce

(^ arena

ligneis njeCtihus pinfant materiam-,

(f7*

ita

ibi

conjusa

decuria-ho-

ad certamen fuhaEia-itmc

itaQue veterihus parietihus nonnulli crujias excidentes^pro ahacis 'Vtuntur

xhoc enim gcncre , potius quam ex

alio tedtorio

Rr

marmoratO) ab eodem Vitruuio

RAPHAELIS FABRETTI

-^a

triiuio cap, VI. dertripto

noftram Tabulam compatlam

fuifie, lcuitas ipfius in-

Frultum aliud limilis argumenti, vt infra dicam , a Viro Cl. Ioanne_j

Petro Bellorio mihi oftenfum , Sc Tab. II, in ipsa fui magnitudine delineatum
vti firmiiis , ^' grauitati marmoris proxime accedens , marmoratum illud Vi-

dicat.

truuianum

mh^tis^vt

fx affulis in fuhtilijj)mutn puluerem redaciis

ibi

(y fetaceis

incerniculis

Philander exphcat, referrcputo, ex quo etiam opere

clegantiilimam in Chriftinae Auguite gazl afleruari fcio

vrnul^Ti

ne omnino noua

;'

ad ornatiflima quque cimelia inepta , ha:c temperatio videri dcbeat.

Vrnulara, qu^ figuras maiores , & femipalmares habetj cxe.2:ypo cfformatam credimus; obfcruatur cnim prascipue in ca niror qqidaiti in fuperficic adhuc
per tottemporum iniurias permanens

qucm forma potius quam

fca!pel]um_,

imaguncuU omnes , rcv^e olim m fuo

e*ftypo excauat2e,inuerfam &: contrariam formam afiumpferunt^vifitur namque,
fi bene memini> P^x fTua manu face fubdita arma inccndcns j Abundantia,dexdcdit, vt periti

autumant

5c prfftcrea

tcracornu Amalthe.-c ferens ,

per ara

ramum fimftra porrigens

roqui confummatiffima^

artis

pado deformaffet
materia

nec

Jiteras flylo

aliquid innucns

finiftra

L^cua pariter inuertens

alias
,

enim

vix credibile cfTet

patcram

quod vafculum

tranfmupans dextey^i Uuis

dum fuam duritiem adepta

acccperunt

fu-

Si

& muliebre aliud fimulachrum huic Flaminic^

Atqui, tam noftra, quam

Flaminica

caete-

fponte fua Opifcx eo

Bellorij Tabula, recentiadhuc t

figuras ex plaflices pra^ceptis,

U mox

1j

Locus in quo Tabula

'

h.iec

noflrarcpcrta fuit, quia ad indaginem

illius

au*

mirum in modum confert, tunc, ciim dehoc fermo crit, innotefcet.

Cxterum non multis ab hinc annis inter rudera bc parietinas lateritiorum fragmentorum iacentem , quamuis terra & arcna illi adherente vix confpicuam.,,
thoris

& inter pretiofiora fui Mufei habuit

D. Archangelus Spagna Romaluis , harum rerum apprime fludiofus , nec diligenti^ pepcrcit , qu6 parte deficiente potiretur fed nequidquam labor plurium operarum , eiufquc lolicitudo
cefTit
Potuiffet quidem egregij iltius cimelij pofTcffor ( tanquam ingenio norLj
minus, quam eruditione prxftans) fuo Martc cxplicationcm illius aggredi j
nobis tamen hanc promnciam demandarc voluit, poftquam nofba fcripta cx
eadem T^bula juuata in pluribus, auclaquc refciuit
agnouit

jl

'.

Argumentum

ppcrisefl;, nobiliffimum illud ac famigeratiffimum Troia-

num Bellum quod verum

j

admodum
difquirerc

ficlumne fuerjt, (vtnouiffime Rupertus erudite

pertradauit in Obferu. ad Synopf. Befold. Min. cap, IV.

litemque noftram facere non pertinet fed

'-,

illius partes

ad nos

vfque ad ca-

redemptionem, prout ab Homero defcribuntur ; &: fucceffiuam Ilij dircptionem , quje ex fuppiementis Stcfichori , Ardini , ^ Lcfchis colleda dicitur, eoruni omnium fcriptis deperditis, cx Authoribus fuperffitibus, ac
Q. Smyrn.To praecipue , perfcrutari , & in hac Tabula oftendere
daueris Hediorci

Initium
fronte

Tabub

num.

i.

vbi

fimulque Homeri

Iliadis

XPTSHS Chryfcs ad

vides in

(i

fumma &primaeius

aram ApoUioiis Sminthei

cuius erat
Sacer-

G'

AD TABELLAM
.

Saccrdos^ aducrsus

dem

Agamemnonem

filiam, ea imprecatur , quse

KjAAou' t C^oiQsnv
"Zf^iv^v
11

ft

Ttors rol

nS^

oij-ycov j

Ttjsixv AoLvxol

j^udi

Danaos , ob non redditarn fibi Chryfei-^

Homerus lib. I. Iliad. vcrHj 7, ita rccenfet.

yeL^Uvr

^ttTrore roi Kctra.

Touj^cov

et

i(pi

roS^s

Kfnnvov seP^Ho^

f/^oi

iix'x o^oiKova. aoiai

tibi

>

^&Xsoyiv*
,

^/ Chryj^am tueris

Tenedo^uefortiter iwperas

^ratum Templum coronaui

(^uando tibi

Velf auando

TttovoL/u,iifi ^n<x.

Ciilamqne 'valde diuinatn

-ifi

oMXoyeii

'fki vnove^z^\/}i, >

me argemeum arcum habens

Smintheu

317

6c

TevsS^oio Tg

ILIADIS

pin^ues coxas cremaui

Taurorum (^ caprarum
Pendant patnas Danai

hoc mthi perfce defderium

meas lacrymas

ob

tuis figittis

ipfum templum Jpdlinis Smmthei lEPON AnOAAONOS

2MIN9E02,cuius nominis ctymon aVo rccv crAtfvGcoKvi wzr/^;,fcilicet,^; TeuSequiturnum.
cristtbi circa

1.

Jmixitum oppidum

a Cret tprofetiis-,arma (^ijtenflia ex corjo corro-

Alia huius^nominis ApolHni pariter dicata_,

idem Strabo lib. X. altcrum penes Coriliam , pcnes Poeecf-

ferunt-, dcducit Strabo lib. Xllf.

delubra

memorat

Tam alterum , tertiumquc

in

Tenedo

Infula hb. XIII. propagata

vt crcdimus
)

ex hoc nollro fuperlHtione

Chrysa femplum hoc fuide , probat appulfus Vlyflis ad hanc Vrberru >
dum Chryfeidem rcducem comitarctur Ihad. I. verf. 430. At cum non vna_,
huius nominis rcperiatur vtrum in Chrysa Infula prope Lemnum , dc qu^
Paufanias in Arcad. hb. Vill. ? an in Vrbc agri Adramyttcni, ApoJlo Sminthcus cuhus fuerit j optime ex Strabonc lib. XIII, dc hac pofteriori dctcrminac
Lco Allatiusde Patr. Homer. cap. VII., Salmafij crratum rcprchendcns qui
Chryfcm Lcmniam , non Infulam cum Paufania a Lcmno dilhndlam , fcd in-ji
Lemnoipfo promontorium prope Ephxftiam fic vocatum , cfTe dixit 5 quamIn

'-,

uis
I

pro Salmallo ikt Epitomator Stcphani de Vrbibus in \occChryfe.

Accedit Plinij authoritas hb. V. cap.

Templum
durabat

cuius tempore,

inter alia litoralis huius orae Hellefpontic:^

Itcuque Paufania:

fiuc Erythreafucrit

lib.

X.

De

Sminthcum hoc

locorum rudera, adhuc

vbi Herophilen Sybillam, fiue ca Samia_i,

Apollinis Sminthei iEdituam

Sminthci luco fspultam narrat

"

XXX.

in

Troade

dcceflifTc

hoc Smintheo nemore mentio

efl in

ac in

Stepha-

nodeVrbibus, relato tamen Strabone, vbi Paufanias author dari debucrat,

quod Commentator Thomas de Pincdo minime aducrtit Hyginus fab.CXX.
.

Inlulam Smiiuhen nefcio

Apoilinis geffit

mcmnonis

quam

inducit, in qua hicidem Chryfes facerdotium

& cap. fcquenti addit

Chryfen iuniorcm ex Chryfeide Aga-

lilium, Orelb tratri ad intcrficicndum

Rcgem , vndc
auxiiio fuiflc

antea fimulachrum Diana: Tauricse

Thoantem

cum

Taurina:

terrie

Iphigcnia abfiraxerat,

Plurima de hac Sybiila congerit loannes Triftanus , occafione_a

nummi

RAPHAELIS FABRETTI

gt8

nummi II. Crifpina; Commodi

vxoris, Herophiles

imaginem auersa partccon-

tineri credens^ eo pofitu,quo oracula edere folebat:

optimi pleraque ^nifi quod SmintheumOppidum,

/* Tf
/
r}
J'^
Smmthcamque Prouinciam , ijs locis ruille credit ,
1

i-^

quibus Sminthei nuncupatio ex

ab

ifto

propagatis

alijs

apudChrifam Templis competebat

nonu

^ ^

--v^^

f'''^'^'''''^'^'^/^:^^^^:^^^^
fcandens

CRISPINA

avgvsta

cippum

SeTu"^m

cilo^^^t-

enim Strabonis aut Paufanio traditiones,quibus ad

probationem vtitur , eius intentioni quidquam fauent ; fed ex varietatc opinio
num procedunt , quas Euiiathius ad hunc locum ex incertis, vt aflolet, authoribus adducit, folufque Stephani Epitomator Smintheum oppidum fibi finxit 5
Vt Commcntator aduertit nec profedto praster morem, vt in alia Cabirije fomniat^ Vrbe idem Interpres adnotat Quid tandem dc Sminthei huius Apollinis
:

figno

Scopae Parij id opus fuifle tradtt Strabo,& cx eo Euftathius)

refert

rit,

Eufebiusin Vit. Conftant.

lib. III.

T^onnu!iorum[Tcmplovum]veneyandii ex

ih iamannis

magnijlce laEiahat

oculis fuhieEiafunt
pofita

f;inc

Pythiui Apollo ,

fmuUchratluce

per fora Vrbis

adeo vt ad ludrtbiutti

illic

LIV. iuxta ^ditionem

cap.

<erc

a'o

fadum

error

fue-

Valefij,

tnaiorum mul'

Imperatore cognominat<e omniutn

C* contiimeliam fpeHantium

paterent ex-

Stnintheus-i ZS* in ipfo cputdem Circo Tripodes

DeU

Aduf^ autem /jciiconides in Palatio .

Sminthcus Apollo an idcm cum Cillco fucrit, h^rct, nec ftatuere audet

phici

Strabo

codem

hb. Xlll

vnde

6c nobis

de hac re dubitare, nec iudicium inter-

ponerelicebit.

A0IM02

ipeflis

ab Apolline in Grc^corum exercitum immifla

num. 3. in^

dicaturj qucE

Avra.^i-neir ccvroiin (is\@' s^xs-nsuKS^

Bccxx'

Mulos quidem primutn

Sedpofiea
lecit

in,

ipfos

virofque iacentes

Achilles

femiens tnorhum non

concione

&

canes veloccs

[DanaosJ fagtttam tmrtiferam immittens

num.

Agamemnoni

effe

&:

& moribundos videre eft

4. vt erat rei medtce peritus

tarchusOpufc.de Audien. Poet.

fert

inuajit

quapropter canem

AXIAAET2

x(pifig

) pofl

vulgarem

( ita

de hac re Plu-

nonutn diem-, quo tudicari talia naturH

atit

Grxcis habita

ah vfitata aiiqua

Iliad. I. verf.

59.

caiijfa profe^iufn-* y

in ea

Vatem con-

fulendum, & Apollinem placandum cenfet Caichas vero num. 5. KAAXA2

hde prius Achillis interpofita, cauflfam tot calamitatum ob inhonoratum Chry:

fem,filiamque non redditam aperientc

Agamemmn num.

II. I.

verf.

93

eo quia

ArAMEMNON

Chryfeidem quidem olim fibi oblatam, patri remittendam

, fed Achilhs , vcl alterius malo , cui prsemium sequiualcns auferendum
interminatur II. I. vcrf. 135.; contentione hinc oboria ; cum tandem Brifci6.

annuit

dem

fefe ab Achille

abduaurumprofitereturll.I.verf.ip^jifteanimiimpotens,
EA;to

AD TABELLAM
II,*)^I94 EX>cTo ^'

ILIADIS

319

c/n,K,oXeo7o M^syoi ^<'<:J>^>

Traxit e vagind m4gnum enfem-y

atqui

A3HNA Minerua num. 7. fubito cajlitus adueniens II.

2Tfl

S^' o-nijtv t ^0.1/%';

Vi Ko/j,n9 1'Ag ntjX^ajKa

verf.

I.

197.

O* per fliuam comam arripuit Ptlidem :

poft q\xx NBXID,? T^efiornum. S.eloqucntiflimum fermonem fundens
verf 1 J4. litcm , fruftra quamuis , componere tentat
autem

Stetit

retro

II.

OJ^r^SETS ^^{yfes num. 9. THN EKATOMBHN Tn 9EO ATnNMatom-

km Deo

[ideft ApolliniJ ducens-,

Homcri loco
alt.iri

miftica eruditione obferuat

admota

Vcrf.

II. f.

il!a,

rit

elegantcr

&

&:

per trcs

illos

boues fub num.

qux

XPTSHIS num.

Chryfets

tharo in mnnibiis poftta

Templum num.

eji

AITOAAONION

i 3.

cum Agamcmnone

num.

1.

IX. ante:_i

infcriptum

libente

confuetudinem,difqui-

Dio Chryfoftomus Orat.LXII. Quae autem patronymico nomine,

ab Homero Chryfeis appcllatur, proprie A^iymmen vocatam vult Eufta-

thius ad verf.
1

440. Tatri

an repugnante, poft longam

ne

45 8.

Jpollinis Sminihei

hic

vcrf.

Chryfcidem vna cum ea expofutt. Apollini (inquam) taf-^

quamfaiytis autljori ^ vt Scruiusad Hcl. V. Virgilij verf. 65. cx hoc

10. (ignihcatam
fellilentite

II. I.

Si.

cum Chryfcidc

CTAc, 'uiaJS^ii

TW

pag. 77. vbi etiam proprium Bnfeidis nomen_.>

cognationem, his verbis exponit

f^oixcov

Af^'@',

on^ovTyj XfJavi,
A^vvoM.r]

lib. I. Iliad.

n^^^^^

hsyjiSij-n -^

Bf/(7vi

c^f

Pn^rjia
ti/u.se^i

0$

^7w 'Exrvioevli

oShv

It!J7roSW,a(t,hoc Q^-^Chryfes

^v

S^s i^ctpr

(S>*

iW x>gX<|)oJ
-cjo^/aco
^ X^u-

Xfu7ne x^ B^

tw

Xj^ucrrjyS

^yoirn^

Brifes fratres erant-iflij

Ar-

apud Fluuium Satnioentem-, Chryfs 'verd in

rat autem , 'ut aiunt , Chryfe auiChryfe , (^tt<e dtjiat a Pedafo vnius diei itinere
demfiiia JJivnome , Brife autem HippodamHa . Conuenit de nomine Hippodadyis-, ille

qutdem halitans

in Pedafo

mi-t Ifaacius

IntLTca

Porphyrogenncta in Pyrrho

0ETI2 Thetis num. 14.

Achillis

fllij

fui,ob Brifeidem fibi ereptam

dignabundi, precibus permota, louem adit5& vindictam

rcpulfam paila

\Sf^ Jj^sto

ficut

Sic tenehat inh-erens-,

tandem

expofcit

ac

primo

mox

0$ S')(ir' i/x-ns(^v\]tL ,

'

filij

in--

S^evrs^v cLv%

apprehenderat genuA

O* rogahtt fecundo iterum

&

verf 5 13. annueritSaturnidcs,

Troianis auxiliari dccreuerit, donec Achiui Achillis honorem redintegrent . louis fedentis fimula-

itaut

II. I.

chrum , fupcrne nudum , inferne tedum , cx Gcorgio Codinode Origin. Cont

ftant.

inierpretationem recipit, quodfedeat , (ial>ilitatem potenti<efignificat

fuferwe

fit

confpictiUm

nudus
:

c<ctera

innutt

ipfum inteltigentihus

teguntur

qucd Deus humi repentibus

Interrumpit,dcplorabiIi cjuidem iaciura

mum librum iam explicatum

tota ea latitudine

55n

C7* c<elefiibus

efi

c^uod

mundi partihus

ignotus

feriem Iliadis

tjfe

Homeric^

,poft pri-

hxc Tabula i*fmiftr5 fui parte deficiens

quam dextera pars remancns in XII. fafcias diftributa , &:
xolum,

noftra

RAPiJAELIS FABR.ETTI

5-10
columna

oftcndunt

d;ftinda infimul i,un<3:^

cliaradcribLis

Certilliman-u

jl

noftram coniefturam , ncdum sequa proportio vtriufcjue lateris probat ? verum ctiam remanens columnse abrupta: veftigium 5 & continuata {eries
cnuiperationis ipflirum fafciaruqa , incipiens abima parte , cum infcripta notl
immerali N i qux dccimse tcrtia: rhapfodi.^ refpondet>&: yfque ad O , vigefimam

aut-cui die

ouartam

fcilicet,

vltimamc|ue

ex ordine afeendens;

illius a(5tioncn:},

inexpugnabilis probatio infurgit,

& denicjue

exeoquod argumcntum. Operisjcolumns

commendatum, finem VII. libri refpiciens, fuas expofcit imagincs :

nequc enim hmc ex abrupto incipere , neque fequentes libros , vfque ad XIII.'

dexterse

fuperuacuo cxpofitos

lam

verc)

eiTe

quis dixerit

liber XIII. ( fic

vocabinius infimam

dcfi^natam) fub num. 15. duo ha;c

AKAMAS

infculpta habet,

quafi MsrioneSf Cretenlis Idomenci focius,

F. interficiat
^l-bi

nomma

id

notandiim

quod

erat

Nij^

fane hiftoriie congruit

hoc

eft

hb.

XVI. vbi

'&hQnJoi^ov

'i-niic&y

Acammta

/lieriones ^,

;(^,Ta

Hoc autem libro XIII.

vcrf.

, ol?

Acamantem Antenoris

fcd vt alio tempore contigit

'^sov

d/j^ov

y^r^..

Afo?

'yC>

pag.

MiV^

ajfecutus pcdihus velocibus

humero

>

oculos a.fuja t(l caligo

Deiphobum Priami

159. Mcriones

x^

C7*

Haorcpaw? C^^x^XioiV

MwfioVn?. Patruus Mertonts

Minos , huius

Q(^

4. ita apcrit,

Mni^ioVii
,

'^

xoTa

MoA@^

ig-o^iow

ti/

HSH'

F. incaffumj

Merionis genus
iSt/A^s-

iSbf^d^^ MoA

fecundum htflorUm idomeneus fuit

Pafphaes Deucalton

ita

haftapetit, vndeartificis a^a^jvxct fortafie ortum habuit.

i-_uil;ath. Iliad. /3

linta 342-. his verfibus cnarratur

Percufjit equos afcendentem in dtxtro

Cecidit a. ex currtt

N
MHPIONH2

fafciam nota

lateris dextri

5*

louis fcfuidem

>

huius Molus O* idomeneus

MoU

auttm

Vnde quamuis interdum Meriones ^e^-mo^v Idomenei ab Homero

vocetur , vox hiEC non in feruile aliquod minifterium , fed in bellica: difciphnse
akimnjLUTi hic proprie fonat^eo quia tum pluries wfw? heros dicitur^tumquiaCreMeriones .

tenfibus

tam ipfe,quam Idomeneus ex arquo

jlhjSy.fi^^p

..C).;ivj

Twi'

/^

ct^'

pr^eelTe

I<^/-^y5<^ii^(xAyTo$

inducuntur,vt in Catalogo,

jjp^M-ocSiis

His igiturjdomeneus hello claruspr-eerat-y

Merionejji^ue (imilis Marti 'viros-occidenti'^

Hos autemjtmulo^uagtntanigrienauesfecpiehanturt
jterum^uc hoc lib. XIII. verf. 5 04.
,;,i ,
To;oi ,Mf '.oVwi' Tg Xj' l^/^sv; cLyoi avS^^oiv
_

v.

Tales Merionefque i^ idomeneus ducesttrorum

Ihant in

hllum j armatifplotdfmi^ere

ncc

AD TABELLAM

Merionem alteri famulantem, Tydidx^

L Carm. Od. VI.
^is Martem tunica teHum adamantina

ncc crat cur Horatius

'i

iungeretlib.

311
ac Marti ipfi

Dignefcripferit f aut puluere Troico

l^igrum Merionem

Tydidem

Num.

cem inferens Uiad.

yindex aduenerat

XIII. verf. j^j.

Ka<

in

ttv'^'

ope Palladts

pol1:

idomeneus Othryoneo nc-

quem^ASIOS Jfius num.

7.

qui

ci

eodcm fato cecidit II. Xlil. verf 3 87.

catalogo excrcitus Troianorum , ita enunciatur

T^za.KiS^t]i

84.

XSH Ilfay.Twv a.fjLq>ivi,wyro

AQv^ov syov

'2,ng'ov x^

Tcov

Iliad. XIII. vcrf. j

f tt.^ nsf-wTni'

0]

1^.83 5

aut

IAOMENET2 OOPTONETS

Afi; patria ^nobilitas

Il.jS

fuperis parem f

15. legitur

, x,'

^iom A^ia^nv

A^ia^n^v (ps^v

A<n' T^TAKi^ni;

AV6u)V$, (xi'y:0^i

-iTXoroi/jci cctco

hv

v^x Aot.;^ ooyjt/xog cu/^^cov

^iique Percotem O* Pratiium

i-n-noi

^sWnsvrog*
incolehant

&

Et Sejium O* Ahydum tenebant ,

dtuinam jlrishem ,
His rurfus Hyrtacides prderat Afusprinceps lirorum l
j4[itis

\t*

ILIADIS

Hyrtacides-iquem ex ytrishaferebant equi

j4rdentes

)uod cu>n ita

magni-i afiuuio Selleente

(locum

dtcat-^

ipfis

verbis Strabonis lib.XIIf. expIicabo,vbi exaiflc

regionem hanc ex Poeta defcribit) lidetur f^mficarey Artsham regiam effc Afi\ ,
*t)nde eum profeflum dtcit
^< loca adeofunt ohfcuraj at de eis hiflorici non conueParium ; 0* quodanti
niant , nifi quod circa Ahydum funt , (SP Lampfacum ,
.

'

nomen tmmutatum efl^Ex flumtnthus autem-iPoeta dicitSelleentem apuct

Arisham fuercy fquidem Arishd profe^us eji Afiusafi. Selleente . Praciius-y amnis
qu^e Percot*

eji

'vrhs ipfa

cum fiuit

non referitur

it nonnulli putauerunt

is

inter

Ahydum (^ Lampfi-

Cum autem Pradion />, dejiumine accipiendum eji 0*c.

aliquanto Arrianus in profedione Alexandri

attigit,

ad Granicum

Alexander itaque ex

amnem

Ilio

feriem

Diftributius

ab Eleunte vbi primitus AfiaiiL.

horum locorum

ad Arishen mouit , quo in

loco

ita Iib. I.

demonftrat

vniuerfus exercitus traieSlo

Lampfacum prdtergreffus , a^
PraHiumflttmen confedtt , qui ex idais montihus fiuens^ inter Hellefpontum (SP* Euxinum tn marefertur : inde Hermotum <ventt-iColonas njrhem tranfgreffus . Othryoneus vero , ideo in Catalojijo non inuenitur, quia ex Cahefo ( Cappadocice vrbe
Hellefponto cafirafxerat

iuxta

'.

pofirtdie Percoten

primam Stephani traditioncm

Il.v)^.3

d^

veo" -noxi/jioio

Ht2

<^ Y\^ioi.fjino

Tcc

oiex,ovra.i;

^sra jcAe^* etXnMvStt,

v-neo^ero Sl

,ji.syoLS^'^Ti ,

ctrcooi/idp ijxg Ay^cticov

yc^cav Yl^i^^M^oi; vTt6<ysro x^

^uasjJ^oLft

detnde

%yoL^U)V dShg d^ig-nv

Y^eLoyeLv^^nv a.vcLi^vov

Ex T^ini

^ f/.d^va.J^

KXrsvAjae

v^aoy^scfi-noi-niQnaoii

Sf

nuper

RAPHAELIS FABRETTI

p*

nupcr^Sellf

^dfamam^venerati

Primt jiitam formaoptimam.

Cajfandram mdotatam pol/icehatur a. magnHm
Petehap a,

opus^

Achtuorum

x Troia inuitos expuifttrum flios

&

anrtutt
Huic qjerofenex Priamus promift ,
Daturum ejfe ille njero pugnahat promijfwnihus frettts

J4ec genus tanta cognationeindignum erat, fi Eulbthio credinms, qui Sarpedoex Lycia iuxta nonnullorum opinionem eum facit ; quamuis ipfe
pis fratrem,

&

ex Hellefpontide, yel ex Thracia circayEmuJii

de

e.x

Cappadocia prpii^W.m cum

alijs

dicat

montem primodcriuet

vnde

nihil de $0

inhac

&c dein-

varictatc..'

"

certo ftatuerjm

AINHA2 A$APET2num.

18. Jeneas Aphareo CaletorisF. vitam aufert,

541. Quamuis inter duccs Aphareus ifte non inueniatur,;

egregium quidem virum fuiifc cjredendum ell: , quando intcr paucas libri huius
lliad. XIII. yerf.

imagines cpllocatur

Nec

plura funt hbri

XIV,

APXEA0X02 AIA2

riamque in ea .locum occqpant

alieno ( vt

gefta in fubfequenti fafcia exprcfla

yirgihu? ait) vuinere ab Jiace occiius

poetice exceptum eft

nam

mas Fanthoedes, qui ob prudentiam qua

primunu

nuni. 19. Jrchelochus

XIIII. verf.

4^3. Faiaunx.

& innominatus vifitur,

qui medius

is

II.

eft

Polyda-

pollebat

0* retrorfum l
eum enim ia^^ ab Aiace hafl5

folus njidehu a^^trorfum

yt d^ eo

m Homerus

11 XVIIi. vcrf, 2

ipfe

quidem

Ohlique declinmdo

njitauit

in

mortem nigram

excepit aif^tem ^ntenoris flitiS

Archeloghus

Aliud hie

noftri Artificis

fphalma

adeft,

dum AIA2 AOKP02

Aiacem Loctsnm

quod Homerus aperte Telamonidt adfcribit.

Regreditur idem Artifex prsspoftero ordine ad fa^lum Neptuni , poft hortatos Achiuosadpugnamredintegrandam, HetSorique yidioriam aufercndanrL.
verf 3<?4> ipfis feducem prjebentis yerf. 384: idenim reprsefentatur num.20.
AIAS flO^IAQN, Tieptunus ki\\(:a JiacemqM^iCi manuducens Rurfufquc
num. 21, EKTOP AnOAAON fines fequentis hbri XV.inuadunt,& Jpollinem
HeBorem fubleuantemj eique robur immittentem II, XV. verf 231. huc traducit j eo fortafle confilio , vt celeberrimam Iliac^e Tragoediae ai^ionem , Pugnam

fem Oilei

F. id fecifie yojuit

pempe ad naues ,

fuperiori

Zon^

integre refcruet,

Vnice ergo hic exponituraliasa nobis in Syntagmate de Col. Traianipag,

1^^. oallatanauis Aiacisfubduiaio, &adeam, aliafque Craecorum, pugna>

pkno libro O

fiue

XV,

defcript^

Subdu-

AD TABELLAM
A

SubduvSas

Homeri

ILIADIS

sz^

naues Grsecorum,& in litore tentorijs intermixtas, ex varijs

locishabetur, fcd prcecijjue ex lib. Vil. verf..435. vbi Neltorisfuafu
fuific

ca circum naues excitatur munitio,

qux

in ipsa

Epitome

liiados

hoc

elt in

no-

/triCimchj minutiHimis charafieribus infcriptacoIumna,his verbisdefcribitur,

OI AAXAI0ITIX02 T KAI TAcpPON POIOrNTAI nEPITASNATS,

jichiui mtem mumm (!^fojfxriificiunt circci mties
Mitto , quod qaot:es aii.

quid nauigatione peragendum

afportatione Chryfeidis hb.

I.

eil:,

trahi debcre d citur

vt ivL^

quem Agamemnon_i
tum hb. XI V^. verf 75:

vcrf 141. atque in recelfj

foluta oblidione confulebat,tu;n hb.

quodcjue indiitincie ea quce

mare

naues in

verf.

II.

modo apud

naue^

y z.

rurfus ap ad tentoria heri dicun-

Priamus enimmodo ad teatoriun Pshdc vtHeiilorei cadaueris redemptionem impetraret acceiHlfe fingitur, lib.XXlV. vcrf 44S. mjdj ad Maues
jpfas, vt verf joi.&5i9,&in iamdi:H Epitome hnca loi. O AE riPlAtur;

M02

Eni TH2

AXIAAE02,
I

NAnSnAPAFENOMENOSEKTOPA ATTPOTTAI FAP

Priimus verd fiipernaem adueniens HeSiorem yed<mit

<il>

Jchille

quiafcilicettentorium Achillis in mcdio fuarum nauiumcollocatum erar, vt

patetlib. XVin. verf. 6 8. vbi Thetidis
Nereidum ad Achillem aducntus

&

i>

dcfcribitur

mari

litus

fubeuntium,Sc' inde naucs ?vlyrmidonum ibi attracbs

ipfumque Achillcm petentium Scd quid

clarius atque teftatius ad

dum

efle poteft

contorquens

quam

& ab eo

No5 "i^

hoc probantelum in Aiacem

Hcdor in hac pugna apud naues

abcrrans lib. XV. verf 4^0. Lycophroncm fcrijt
vbi

TTsas

"zs^uf^v^ig )(Oi/j.'^.^t;

'

hic a. fup intisinpu Lu eres

fsfauis

apuppe humi decidit

Atque vbi infra verf. yi6.

ts^vfA.vnJiiV STTsl

A<p?^^ov

jmsTa,

ys^aiv syoiv

\xQev

ov-)(^i

/u,sQiei

puppim [nauis ProtefilaiJ pofiqtiamprehendit , non dimittehnt )

j4phhlium[^idcm puppis fubhme omam^ntiim] manihus habens \
Paullo itaque fulius hoc probare conatus fum quo Seruium , aliofque Vir,

Commentatores ad lib. II. ineid. verf 19. non temere redarguere viderer,
cos Poet.T fenfum non aflecutos fjifle dicens ibi enim Virgihus dum htus a

gilij

GrsEcis

rehdum

defcribens

ait

Htc Dolopum manus , hicfeuus

Claffibus ht: locus

Claflls naualis

tendehut Achilles

prope tentoria fubdudla?, vt oilendimus

locum defignauit ; non

cum Scruio Clafies ad equites retulit qui nulli infuper in Grasco exercitu
aderant vel cum P. Ludouico de la Cerda num. 4. clajfempro exercitu more veVero

terumfumpft , aut metap/mam lepide commutauit , Sed ne miremur amplius tot

dodos viros de hac fubdudlione non cogitantes , fubterfugia interpretationunrL,
inueniflcj

poftquam ad hunc locum

Liuij lib. IV. cap. 43. Clajflus

S f

quoquead
Fide-

RAPHAELIS FABKETTI

324

FidenasPumittum cum
atque incredihilem
rihus accepitnus

>

net

quidam 4nnales
nunc kto fatis ad hoc antne ,

Veie.ntihus

arBiore

nijt-,

retulere

&

>

rem

<e<\m dijjicilem

tutn aliquanto yiJt a vete-

in traieBuforte fiuminis prohthendo^

aliquarum na^

uium concnrfum in maius ('Vtfit) celehrantes f naualis 'vitiorja vanum titulumap'

petiuere-, quamuis palam fit de nauali conflidu Hiltoricum loqui, adhuc i ana*
quil Faber , inter Notas a lacobo Gronouio colledas , Liuium de equcflribus
Annales intelligere debuifie, obftinate credit ;
ciquc non iam patauinitatem, vt olim Afinius Pollio j fed ignorantiam in hoc
vcrbo latinaf proprietatis obiedat
Parum erat , Virum Egregium , qui nuper Homerum in compendium rcdecopijs veteres illos id refercntes

git id ignoralTe

abuteretur

ni illud

etiam in Poetam commiriilet

murum namque in

louem conquertionem

quafi ex

vt fidis e us fentntijs

ipfo mari confrruftum imaginatus

Neptuni ad

Homero rcfert quod ad mare coercendum mu,

rum excitalTent; de U muraille ^ue les Grccs auoint h-^ijli pour hrider la mer.cum tamen nec de hoc Neptunum vfquam conqueilum Homerus dixent neque vltc;

rius,

conquerendi cauflam fuppctijlTe

Zcnam noftram tertiam in afccnfu rcdeamus

Inter priores figuras, fuperiori

probatum

fatis ni fallor,

quodam

fit

Sed iam ad

ordine locatas,

ftat

AINHA2 Aeneas

num.L2,PAPi;S Paris num. 2^. & E AEN02 Helenus arcum tendens num. ^4,
quamuis in hoc libro ab Homero pra:termifius , nec inter eos, qui Achiuorunu
itragcm ante irruptionem ad naues ediderunt
qui

Medonta

&:

lafum fpohauit

verf,

350,

connumeratus

v^ Paris

prout

^neas ,

qui Deiochuni ferro

tran*.

341 : quia forfam vulncre in eadem manu qua arcum tenebat,

paullo antea Menclao affcclusll. XII i. verf. 595 impotens adhuc ad pugnandum erat vnde immutandus titulus , & pro Heleno , eius germanus frater j
nOAITH2 /'(?//mreponendus vidcturi hicnamque in eodcm primo confli(flu

fadegit verf.

& chium intcremiflfc fertur XV. verf 359.

Superell; itaque EPI NAT2I MAXH ad ///'^M^conTideranda

cum

csteris adfuiflc

ii.

nauim iftam num. 2y. non iam remis inflrudam concipiemus

tius eft,

quam claiTem Gra'forum

in terram fubdu(3:am

fed longurijs hinc inde fuftentatam

jnonftrat5& pr^ccipue

Oi}(cf.S^s is^o/jo:v

hi

y-njo

'

<^

auum alij

vt

enim cermodo probauimus)

quemadmodum Homerus

dum Grcos lib.II.verf.

Ol^Vi T 'iC,^^l^V

jr

Et primo

nil

fcmel

&

iterura

i.difceflfum parantes defcribit

civTh ^' ^'^KoV Ik3v

yi^sov

alios

g^^otTa

vtjcov*

hortahantur

Vt apprehenderent naues , <& traherent

in

mare diuinum 9

Sentinafque expur^ahant , clamor autem in ceelnm iutt

Dotnutn euntium ^fuhtrahehant autemfulcra naumm

Et quoniam ab Aiacis naui Hcdor cafha inuadere cocpit Il.XV.Verf. 4.1 ^.^
cam Jpfam hanc eile dicimus,quam EKTOP Be^or num. 26. ftrenue aggreditur>

quamuis

AD TABELLAM
V

ILIADIS

315-

quamuis illam propugnans noraine 6c titulo careat fatis namque dignorcitur

hunc fub num. 27. Aiacem TeJamoJiium efle ; tum ex quo KAAHTOP Ca/etor
num. x8. Jgnem ad nauem ferens, & ab Aiaccpercuflus II. XV. verf. 420. fub

,^

ipsa naui laccns conipicitur

torri c

manu

deciduo , eo

pado , quo Hcdor con-

queritur,eum
In puiuerem procuhufjfe ante

nmctn nigram j

tum ex Teucro,eiufdem Telaraonis

fpuria proIe,arcu armato,

^ fub fratris cly-

peo

morem

Vlll. verf.

latltante,

tum demum

qualem Tcucro

fuifle

KAIT02 num. 19.

ex Clito

docetur

Iliad^ jjb.

Tcucri fagitta tranbfixo

II.

XV.

2^7

verf.

445. Caletorem ctu-^dv patruelem fuum Hecloribi vocat, fiiium ncmpd-.

Clytij, fiIijLaomedont;s,qui Priamoquoquepaterfuit; vt diilinvfte defeendentiam Regum Troianorum ab trichthonio vfque cnumerat ^neas apud

Homerum

lliad.XX. vcrf 130.

Memmic

huius Caletoris Paufanias in Phocic.

X. ex quo fcimus, ei adfaille fororcm Proclicjm nomine , Tenna: , vnde Tenedos Infula nouum nomen fortita fuit, genjtncem dum autem Paufanias ait,
lib.

Aiaa interfctium , eo quod ignem Proteflai namfulftecerat , Homero certe contradicit , ex quo fe id accepifle ait ; nam iam pridcm antea ceciderat
C aletor , quam Hcdor nauis Protefilai puppim apprehenderet , &c Troianos ad
jgnem ei infcrendum aliiceretl!. XV. verf. 704: nifi ^- primam iflam quam diximus Aiucis nauim , Protefilai pariter fuifledicamus non quidem omnino
improbabiliter^ cum cx Homero conll:et , Aiacis & Protefilai naues proxime
fubdu(fias ftetifle il. Xili, vcrf. 60 1* Verum hoc eflfet Homerum potiiis fuppleCaletorem ah

re

quam

rcfcrre

Libro XVf. in

Tabula htera n notato,

num. }0. e tentorio Eurypyli redux , quem

Il.o

y 395

nofl:ta

fiTra^Ti: ,agAayvctc<)y oS^vvxojv-

oUecialpat fermonil^us

Pharmaca
de adeundo
berans,

Patrocluf

iTe^-ns Ao'^J5^?T^c^ sXKsi' \vy^i

^ctPfjLtLK. ttx,t)/U,XT

PATP0KA02

inqite

'vuhere grAtii

tntddas fpargebat n'grorum dolorum

& exorando Achille

AXIAAET2

tandem auxiliaretur, fecum deliotiofum & inermem ledentem,Nefto-

vt Gr.xcis

Jchillem num.

m hortatu Iliad.

3 i.

795. deprecatur,vtfe faltem vna cum Myrmidonibus mittat , ciufquc arma induere finat II. XVI. verf 3 8. Inter eos qui
Achiili adflaot,$OINIS & A10MHAH2 Phoenix^ Diomedes nominantur.
Et Phdenix certe vti illius Fducator, & perpctuus comes , non incommode
adhibcturj fed Diomcdem , planum eil hinc abfuifle ; vt enim initio fu<ead
ris

'

quidv

XI. verf.

Achillem orationis Patroclus cxpofuit vcrf

TtavTii; oaoi

Ev vnvalv
I

ksoltol!

2,3.

7rap5? wjoim a^i^oi

^sQxnf-^foi

>

TcijiBpoi ts

'hsQ^tiTcnff^oTvS^si^nix^^TS^^iAio/u.nS^ni*

omnes quicum^ue ante erant fortijjimi ,

In

RAPHAELIS FABR.ETTI

32^

In nauiius iacent penu^ ')&'*^'ulneratii

Saiiciatus

Ex

quidem Tydtdes fortts Diotnedes

eji

quattuor qui hic requuntur viris

3ium. 5i- fuppofitum

domiturn

Homero

11.

XV

i.

riATPOKAQS,
6. qui

verl^ 8

nomen

Patrocli folius

eundem iam

oftendit>

num. 33,

cadenti

hafta

illl

Euphorbi

poft vuhius illatum recurrere, vtab

Hedore num. 34.'

Automedontcm vero num. 35.

defcribitur, turba^que fe imm.ifcere videtur, ab

XVI. verf. 820

Xantho & Ealio ducentibus

cominustandemconfici
immortalibus equis

11.

iram Hedoris , fuga dechna-

XVI. verf 8(S6. Binos hic tantum equos vides, quia Pedafus quenu'
funalem idem Automedon adiunxerat II, XVI. verf 151. iam a Sarpedone occif-is fucrat verf. 467.' Nobilis Euphorbus ifte nedum Homeri pr^Econio, VC'
le-Il.

um etiam

delirio Pythagor.x

fe recepiile iadiantis^apud

Jpfe ego

iJIius

animam

poft alias fane tranfmigrationcs in

Ouidium Mctam Jib. XV.

mm memini

1^0.

vcrf.

'

Troiant tempore "BelU

Panthoides Buphorhus eram

cadauerpugnam ,qusE fola fere libri

XVII. Iliadis materies fuit,hac Zona notam numeralcm P. \Vi\, continenteL_.>
Conicfturis igitur vtemur, quia is qui charat^eribus
rep^-xfentari credimus

Atrocem atque prolixam

circa Patrocli

Tai>ulam hanc illuftrandam fufccpit

hic ex obliuione

vt puto

ftylum^

iufj^endit

Currui infiftens num.

T^<n

56'. eft

(p&^etv 'c;^Ti

In currutn autem

Hcdor ,

a^-f, M^^yctKXs^^ h^f^Cfoif ccurui,

afcendtt'-,

Troianisferenda ad

qui poft fpoliatum Patroclum

dedttquc h\c arma pulchra

Vrhcm

ma^nagloria, it ejfent ipfi

Aiax autem num. 37.

II.

Ai-cp]

Big^n^^

>

y[.CMomdS^it\

crdx,^ iv^ )(g^.v^^ ,

wV nc Tg Xscov n&^i

olai rsKSoj-iY

eircum Menoetiadem fcutum latum ohte^^ens

Stetit tfcut aliquis leocircafuos catulos

Alius

ibi

proxime num.

3 8. dolentis in

fpecicm inchnatus

Menelaus

erit , de'

quo h^c Homerus verf 134.

A^^ci^m

yJtrtdes

J^'

s-^6^cc%3V eL^ni(p'.\(^'

Mc^fiAa^'

autem ex altera pttrtegenerofus Menelaus

mapnum lu^um inpeciorihus atigens .

Jj tandem qui ad num.
3 9. cadauer vlnis fublatum currui imponere ftudent,funt
Stahat

Menclaus
Ibf

)^

Mcriones , quibus id ab Aiace Tclamonio iniun^aum fuit,

717 -AXAa <rv ^B^ \i/' Mn^iovtii vcsoS\jyrs/u,ci\' c^^^
^:

NsK^v

etet^cwrsi (psfsr' oM, TioVsi

Sed tu ^utdem [ Menelae] O" Meriones fuheuntes idde cito

Cadaucr fublafumfene epr^lio i

nonnulla

AD TABELLAM
*

ILIADIS

nonnulla quidem ab Homeri poefi variatione

cadauer imponitur ; at ex

nam currui ,

3x7
vt

videmus ,

hic

Homero , manu ipforum fublatum conijcitur >

Sic hi alicres cixdmer extulemnt e bello

T^aues ad concauas
'li

Author Paru:^

iHad. latinas hb.

& focijs

XVII, corpus Patrodi ab Antilocho

relatumin Caftraperhibet;
Irfterea iuttenis

trijii

cHtn puhe fmrum

T^ejtorides in Caflra refert miferabtle corpus

fed in hoc a fuo

tor Fanenfis in

Homero difcedit ,

vt in ahjs multis, quse congerit

& vndum

albaquc

indutum, AchiJJem ac Myrmidones tota node ludium traxiile , Homerus

XVIII. verf J53. tradit; ac Zona huius quod explicamus Cimelij 2 notata

vefte

[j

lib,

fub num. 40. ad viuum exprimit

AXIAAET2 & PATP0KA02

Patroclus inter c^tcros defignantur

fenior

ille

ad dexteram Achiilis

Achilles
,

t^

Phoenix

duo muheresadlsEuam, Iphis e Scyro, & Diomeda Phorbantis F. Lesbia fuerint primam namque Patroclum oblcdalle , alteram , Brifeide nondum reddita Achillem , monftrat Homerus II. IX. verf 600
Thetis enim antc aduentum cadaueris Patroch , ad Vulcanum diuerterat , vt ab eo noua filio arma impetrarct , II. XVIII. vcrf. i j o. Quod Patroclum Neptunus adamauerit , eum^'^eaurigandiartcmedocuerit, tradit PtoIemGCus Hepha^fi:io hb. I. apud Photium Cod, CXC. vnde ab Homero per excellentiam Equitem nominari ait
Polt hsEC legitur inferius 0ETI2 OIlAOnOI A H$AI2T02 Thetis , Jrmo;

Commenta-

Notis ad eundem

Circa Patroch cadauer in lewto compofitum, lotum iam

(I

rum confiruElio', Vulcanus Non tacendus dc hac armorum confi:rud:ione num-

mus cxtans apud Stephanonium de Gem. Ant. Sculpt. pag. j i , de cuius tamcn fide nihil fi:atuo In eo caput Achillis galeatum auersS parte Thetis ftans,
dextro brachio exerto, fuper thorace innixa , l<Eua manu cafifidem geftans 3 fuSed ad
pra thoracem^MHTPOS, fub cafiTide PHAEIAOT, ideft Matris Pelid<e
Thetis num. 4 1 a Vulcano num. 41. ope Cyclonoftra certiora reuertamur
,

pum num,43, arma cxpofcenSjSc clypei ihius admirandi fuper incude num.44.'
fabrica

Hsc omnia

graphice hic fignificata

Homericae oplopoeia?,

me iudice, conueniunt

tamen

quam_,

Vulcanus namque apud

Home-

potius

Virgilianje

rum proprijs manibus clypeum, S< reliqua arma perfccifte intelligitur quia non
Lemniam aut ^Eoliam fucinam , fed domum in Olympo ,
;

XaAxgov )OYf

OLvrog

TCoit]aot.ro^

Incorruptam ^Jiellatam

decoram inter immortales

auam quidem ipfefecit ,

ad hoc operis felegit , idemque numifma Thyateirenorum ?pud Triftanum in
Commodo nura. lo. exprellit; in <juo Vulcanus,adftantcPallade(vthic TheAeream

tide)

RAPHAELIS FABRETTI

328
tlde

galeam

manibus elaborat

fuis

& Romano

hic nofter vfurpauit,

pans

Poetis igiturpermiflfam licentiam plaftcs

vtdicemus

Romani vatisfigmentumimitari

^neid. VJII.

Imperatori

fuum opus nuncu-

quemiuxta) Infuia in Lipar^,

voluit,

425.

verf.

fermm

exercehiXHt

Brontefaue
6c

ojeijio

Cyclopes in antro

Stero^efijue-)

0* nudus memhra Pyracmoni

mox vcrf. 444.

^^ i^^i

Ocius incuhuere omnes

Sortiti

riuts

<es

fluit

pariterjue lahorem

aurique metallum

Vulnificufiue chalyhs 'vajia fomace /i^uefcit t

Jn?entem clypeum informant , 'vnum omnia contra
-yfeptenofque orhihus orhes

Tela Latinorum
Impediunt

alij 'ventoftsfullihus

jiccipiunt redduntjue

Aera

lacu ',gcmit iwpojitis mcudihus

Jn numerum

in Lipara finxit

Jrgei

eft

nifi

Hymn. in

cjuod &: Strabo

lib.

aquiefcit *^choliaftes

fucinam Vulcani

verf.

Infula;

nomcn

Meligunts

tranfcripferunt

fuilfe,

AttamcrLj

cam fibulam nuncupare placeat) non_.

Apollonijadlib. III vcrf. 4 j. ;fedin Hicra,altera ex VII,
hiftorise (fiue

Calliam in Agathocl.

lib.

X. icqui fedicens,

cx afllduo in ea fragore tfempoq^ue ar dente c^mtno coWocsimVi

cui adftipulari videntur

,

47. Virgilius Vulcaniofficiquod ab eorecelTit, Pyracmonem eum vocando , qui

^olijs Infulis ab eo enumeratis

fuiOe teftantur

mnjfam

& Plinius lib. III. cap. IX.

VI.

Cailimachi de Lipara

tam Strabo quam Plinius

,

adem

qui illam Vulcano facram

& apcrte Thucydides ex traditione

incolarum Lipara? Infulse

hyeme^^ui in Sictlia erant Athemenfes ac Rhrgini^cum

nauihus inuaferunt Aeolt

nd

Dian.

Tangit etiam CallimachuSjVetus

alTerit lib. III.

antrum

'verfantau.e tenaci forcipe

Imitatione Callimachi

illi

al^jiridfntia tingunt

inter fefe multa^vi hrachia tollum

Jlli

nam

auras

(iuas 'vocant

tnfulas

idl

X XX,

tutas ah hofiihtts aqu>e penu'

iejiate

auttm Lipar^i Cnidicyum coioni-yfedex ijs 'vnam incolunt non gyandemy

nomine Lipa^am , tP* ex hdc trmfeuntes viri alias ferunt , Didymam , Strongyhm ,
C9*

colunt

Hieram'^ credunque in Hierd ^"^ulcanum exercere tcrariam

quod

ea

m3:ihus

cernnur permultum ignem, diehusfumum reddere. Sed nobis Gr^corurn Scripto-

rum conrradidioncm,
Vtn^nam opinio vera
cim.u:

nimis eifdem familiarem,

fit,

attigifte fatisfitj

ad noftram explicationem

ad

cumnihil,

quam reuerfionem

fa-

conferre videatur

Acbilljsirahadenus Achiuis perniciofa, iam in Troianos.,vfque ad exitium,

exercebitur

eiufque tantum funt reliquorum fcx librorum gefta

mithic,&inHomero,liberifteT XIX.
nis Vulcani ante fe dfpofitis
li.

"J^.

10

Tvvn ^' HcpO/f"0(0

K*^Pt

/CtJtA' ,

ita

"S)^

ex

Initium fu-

quo ETlsr/^fwnum. 4y. do-

fihum alloquitur
icXVToi TSV)(^SX

^S^O

ol ^TTCd Ti5 CCVtJ^ U'iU.Oiai cpo^t]Oiv

Ta

AD TABELLAM
Tu vero

3x9

k Fitlccino inclyta armx accipe

nondum ^uijpiam vir humeris gejiauit ,

Vltra arma aceruarim pollta , clypeus A2PI2 num. 46. peculiari ftrudura infignis, pcr mulierem quandam lultcntatur, non ex comitatu Thetidis , nam ipfa,
Ncrcidcsomnes, qucc fecum lacrymabundse venerant , fat cito , &: anrequam
ad Vulcanum proficifcerctur, ad Senem Marinum remiferat Il.XVIII.verf 140.
4>0INIS Phxnix ibi proximus galeam tenet Achilles autem num. 47. ocreas

admodum

PulchrA

ILIADIS

qualia

cruribusaptans,
II. <^

)^

8 Ts^^zssro P'

CAf

yft^soyiv

e-)(oy

%^ oiyT^ei ^co^

OhleCiabatur autem in manibus tenens Detfplendida dona

nam non matre coram nec ftatim receptis armis , fed poft vocatos in concionem heroas Achiuos , conftitutamque cum Agamemnone pacem > & Briseidc,
reddita , donis cumulatus , inter fuos Myrmidonas
,

II.

)(/

S^u^ ^^

i62) Avasro

AsvTS^v au ,
A^cJ)/ ^'

0a)fw;(5{,

XaAAifov

E/Ato

t5 ^'aWv<<L^

Ocreas

-^st

asXctt;

ts g-iQctpjv tb
r]VTS /m,rivr)i'

Vulcanus elahorauit faciens

ei

auidem prtmtm circum

Pulchras

^iCp^ tL^yj^smXov

eivToi^ 6TXiT0L acf)to<; M^^you

Induit dona Dei-,qu<e

g-n^oyiv i^vva^

^olXsto

co/u^oiiiv

cc^'

r^'

x.v-wVncrtv sJyiKJB ,

cc^yu^otaiv 'Qnac^v^ion; cc^ccypifX^

KfltA^t? 5

'z^

t^jTs^odTct

YiyrifjiiS^oii

Hcpo/f-o? ^(joVs T&jyaiv

to,' 0/

ti,hias

argenteis fhulis aptatas

pofuit

'^

Secundo rurfus thoracem circapeBora induit^

Circum vero humeros pofuit enfm argenteis clauis di^inUuttt >

Aereum , at detnde clypeum ma^num ^Jirmumjue
Cepit , huius autem procul fplendor fehat , vt Lun^e

^ mox VCrf

^^

380.

K^oltI 6&T0

litTsov^ig ^ucpxXeict

Xf yaeaj

li^icLfrlv ,

as

t^'

ctVwf

S% ^v<poL\e<ca/
<^^

oieiOLs )

ctTrgAa^Trgi'

't<^!^ya.i'ovTo t^'

gSavof

Hcfia/5-05 '/ Ao<fiov a/<,q5) %LfA,HCLg

cajfidem lero tolieus^

Capiti impofuit ^rauem

CriHatagalea

Aurei ,

(^uos

'-,

h<ec

autem vtflelU lucehdt

circum autem mouehantur crines

V ulcanus frec^uentes circa crijiam pofuerat

Anonymam qux fequitur num. 48., Mineruam

antequampra:Iium
II.

y3 j

efle

arbitramur) quae Achilli^

'"^

iniret,

Nax-TO/p ov/

g-jjGgoyi

JCJf/'

oC/iA,^^a!nv

i^mnv

'He^arinpeBorihust&amhrofamdepderahilem

InfiUam
poftquam

illi

ip maxin;to amici

lu^u ; non potus | a)iC

cibujS .CUrs txsXi

RAPHAELIS FABRETTI

330

Sed c<edes

AXIAAETS Jehilles

yO* grauts gemitus 'vtromm .

rurfus num. 49. Iktim ac Automedon nuni. jo.
tS^ fanguis

%\^i T^Cccv cL^^ijca/ iSCp^tTT-zsouv avo^vasv

fcutica.m lucidam

Manu prehendens

hahilem

in equos

in/ilijt ,

retro armatus infcendit,

O*

clamans direxit nina vnguld e^uos

vt diximus

ac foli pro Dijs adtters us fratres pugnajfe dicunlur ah eo^

quique olimgtiames ftiijfe

dem Heph^ltione

V. apud Photium Cod.

logiam

& Balitim Neptuni in Thetidis nuptijs donum iuxta,

Scoliaften ad Od. III. Pyth, verf. 66. & Hephsft. apud Phot. hb. VL

Xanihum j
Pindari

inter primos

XVI.

II.

lib.

verf.

CXC

contra

Homeri genea-

150.

Hos peperit Zephyro 'vento h^rpyia Podarge .

LibroXX. T, POSIAON ?{eptunus num.^ i. Aeneam manu apprehenfum
a periculofo cum Achijle congreflu fubtrahit II, XX. verf. 3 z 5 , & in extrcmam
agminis partem , vbi Caucones armabantur, tranfportat ; id quod elegantif nme Neptunus ipfeapud yirgihum Aeneid. V. verf, 8oU. Veneri comaiemorat.
.

Pelid<e tunc egoforti

Congrejfum Jenenm

T^uhe caua

eripui

>

nec Dijs^ nec 'viribus aquis

cuperem cum vertere ah imo

Stru(ia meis m^nihui periur<e tneenia Troi<e.

AXIAA^ET^

autem num. jz.

Jchilies

fiue

Iphitionem, fiue Demoleontenx.

Antcnoris fihum num. 53. in feruentes pcrcuffit

400.5 inde
Hippodamantem num. 54. &fuccefl[iue Polydorum Priami filium num. y y.
fugienteni vtrumque obtruncat verf. 4o*._& 4 H* ^^^'^ aduersus HedorenL,
verf. ^SfT,

num. 5 6.
V 4*^

infurgit, qui

& ipfe_j

W5
E^fggj?.

>!o\oc^:':

ovoflCf^ ^(^(Jiyv^ov

Y[o\v^oi^y

Xfa/v s-^v'^ Xia.C,of-^ov

::.

'vsori ya}>i,

pofiqmm 'Vidit fratrem Polydorum

J^ifceramanthus tenentem adHolutum

Il'Ty 4^2

\ii^vi\o\\

i-,.

A^^Awr

cu/t/os nA5

terr<i y
.

ii]'/'-}:\%U2'{><ni,i.:A^mtrmusn^ntt/ichii^Li,r^i,uohj^'^
vere enimfnterram jprocidilfe vidcmus militem illum num 5f7;qemPoly-

dorum dicimus . Non tana^n pug^ inter ipfos fequuta fuit

dorem nebula contedum Achiili furripuit verf 44 >
In fua fcrie

CapitelX.
Jib,

quia. Apcilio

Scamandrumhic oftendiuiuS) 2KAMANAP02 num.

noftri pr.Tedidi

5 8.

He-

quem_.

exHomero hoc
Qixjmus:, AXJAAET:S jichUUsmm. 5.9. mole ^

Syntagmatis, in Achillem cadauera

XXK^ ycrf,a j 5. impellc^f

S.v'/

.!

.-

vnda-

AD TABELLAM
i

vndarum iadatus atque

ac

propemodum

neiue pedihus

qucm

agltatus

ILIADIS
oppreffus

331

Potuitfirmusjiare',

auxilium inuocantem verf. 273. nOSIAON

fieptunus num. 60, manum manu prchendens confirmauit verf. 286. Reliqui
polt

fic

labantem

Neptunum, $PTrE2

ligimus verf.

j,

&c louis

Achillem

&

5 28.

acritcr

5 5 9. ) apertis

infcquentem num.

In Scamandri mentione

Phryges fugientes

Homero hos

(Troes ex

efle intel-

ad eorum receptum iufTu Priami portis

5

>

&

4x. , vel fine titulo oftendunt

notatu dignum, &: vere poeticum

Homeri inuentum admiror, nomina rerum minime Diuis &: hominibus communia fingentis;
fed pcculiarem quandam illis dialecium introducentis , vt & Platonem fecifife..
author eft Clemens Alex. Strom. lib. I. to. III. pag. 9 5. lit. D, in Biblioth. PP.
(quicquid DioChryfoftomus Orat. XI. Homerum de hoc quoque reprehendat quod omnes non folum GrcEcorum , fed etiam Deorum linguas licentiose
,

commifccat ) quafi (vt Euftathius adnotat

I.

Iliad.

pag.

24.) a Mufis enutritusy

diuina quoquepercepijp credatur-) atque meliora nontina-) nohiliora-t &*prauiora Dijs

trthuerit

de

ifto

Ov

namque

fluuio ita ait lliad.

So.vQov )(^Xiom 0SO/ ,

fllVf^^e?

XX. verf 74.

^b

2\c/i<A<iLvS^^v

luem Xantkum vocant Dij , homines autem Scamandrum.

vndc faltem nouiffimus Homeri Epitomator Ludouicus Thomafinus

11

fub duplici nomine flumen

potuit edifcere

vnicum

quatenus ignotam habuiflet

(nefcio an Chscronenfis) de hoc fluuio duplicem nomenclatuin Opufc. de Fluu. fub tit.

Plutarchi

ram

efle

illius

SCAM ANDER.

Eiufdcmque ingcnij hsec aha funt

^ Il.flt y.40 j Ov B^ia.^sa>v ^^g^XsHai o/ , olv^^s^ ^i
kiycLioiv

rs mxffs?

Quem 'Briareum ruocant

Dij

viri

autem omnes

j4egeonum.
11.3

^8 14 Tjji'

wToi oivS^^si BctrieiAv x,iK.\naK,^aiVy

(AQxvxroi ^srs

(jnfji/L

iroXvaica.^Q/u.oio Mv^lvvtti

^am quidem homines Batieam vocant

Immortales autem fepulchrum agiUm^e Myrinnes

11.

^ )^.2^

Xa.\KL^ct KiK^naK^iai Qsol

Chalcida ijocant Dij

omS^^s^ SI Kuju-^vhv

homines autem Cymindin

Et Odyfl. X. verf. 305. procftantiflimum illud pharmacum,aduersus Clrccs vcneficiaa Mercurio Vlyfli pra;bitum, hominibus plane incognitUBl , & innomiI

natum,MwAy Moly a Dijs vocari tradit.

E Troianis in Vrbem
U. p^)^. c

ExTcg^

velut hinnulis rcfugientibus>

oivii /JMvauioXoi} /xoi^

\\i)i 's:^t:ol^i% ,

HeCiorem

ihi

Trv^&cov rs

srss^nasv

a^KXia.cov

inanere exitiofumfatum coHgit

llium ante )portafque

Scceas

Tt

anmp

RAPHAELIS FABRETTI

332,

XXI|. X Poeta commentus cft, reddiditque noftcr Artifex num.^i,^

CuiuSjinquamjfatum in biJancc cum fato Achillis pofitum, S< a loue appenfum
yexC 211, praeponderauit 5 eumque ad necem traxit
snitJQ libri

TcrmhgcZona AXIAAET2

v^(:^;// in varijs circa

Heifiorem adionibus

ftenimnum. 62. HeEiorem EKTOP num,^^, telo profternit

verf. Bx^ ; tuip num, 64? in eundein manum iniecit , vt ab humeris arma fpgJiarct verf 3 6S tertio nuii), 66- in cadauer Hedoris nura. (55.
cxhibcfur

pjrifnp

A/i^.<porifCi}y /UyiroTTKjBe TtoS^cav

re^^nn rsvovrs

"Bih^cp^v S^^i^vxQcii^ c^vttrs Kxvrd

Mxg^iyv

s'Xct,civ ^

r6{j-)^s'

ctei^g^

rco^ ^iKxxovrZTrsrsoSjfV'

^"

inciigm molitHs

eft

opera

jimhQnm pone pednm perforaHif neruos

jid talum njfiue a calcaneo , bouina^ue appendft lor9 9
jSx crr ^ff / li^auit 5 caputquf trahi Jiuit

In currum

(*>

afcendens

^fufdque inclyt(i arm*

Flagellab^t Vf impelleret

Occwpato itaque a

t:

hi 4r

eleuans

>

j;

non inuiti vofuhant .

cadwere Hc^oris curru ,

&

ab ipfo Achille aurigandi mu-

Automedpn iilc erit qui numf 67, pedes currum fedlatur

Hic quoquc Virgihj ab HomerQ difceffurn notabimus:non enini Afhillcs ex
Homero, T(r circ^m lHacos r^ptnuerat Hetlora nturos ,
nere

vt Virgilius cccinit hb-

huius

Ijbri

XXII,

gatus ad currum

J.

i^neid, verf.

his verbis in
ter

4^^, atque Aufonius

CQmpendium redegit , HeBor

circum maenia Trotanti raptatur

in Periocha

tnterfei^usy <st r4i-^

demde Ucerum

li

corpus defer-

fur ad naues : fed a loco cxdis r?<3Q , citoque itinere ad naues tetendit

"^.391 Nyy

^' a-y

eieiShvrS';

Uccitiom

yM^i Ayociuv

NnycTiV Kv^ yXACpv^riJi vscoms$u.

rovJ^g

<^'

T^aues in concauas redeamus

^fque

procul ab

Jchmorum y

hunc c^utem ducamus .

omni arnbagc ita exphcaf colurnna noftri Cimelij

TON ATTON EKTOPA MONOM

AXON AnOKTEINEI KAI TA OJflAA
AAMBANEI KAI TON NEKP
ON EKAH2AMEN02 EK TQT AI
O^POT AIA TOT HEAIOT EAKEI
EFITA2NAT2

pugnans certamine
rectpit

<sr

fer

campum

^ 'BkIo^ ^"sXkjcSolj ^joLiJKelo Si<p^v orziajiv

K s^vaxg <c^' (T^a Msvoiricc^o %i,vovJ'

iBXviaKelo

...

occidtt

'r

& armn

higa. ,

trahit

<

ddnaues,

Jl. OiS^t 1

xx((7/>i

pj,

cadauer

fufpendens ex

autem PatrocH exequijs , tunc quidem

Am <^t

linea

tpfum Hecloremftn^ulari

E?cpletis

T^ii

ecycofdp

Tiftnc (lutem ag^ canentes Tce^tna iuuenes

la

:|
'

'^

'-

HfUorem

AD TABELLAM

ILIADIS

333

HeBoremnjttra.heretttrligahatpoJlcurrumy

Ter autem raptans

Menxtiad^ moriui l

circa fepulchrum

Kurfus tn tentorio quie/cehat .

-Habuit nihilQminus Virgilius qucm imitaretur Euripidem qui in hsEC verbiu

VAndromachcn loquentcm facit in huius nominis Tragoedia >
K) "Sv i/u,ov (asXeas

Btmeum

mifer<e

'osocnv

Bkto^

rov 'C^*

ret-^^tt

maritum Heclorem , quem circa murum

mmn<e Thetidis ;
cui etiamj potius quam Homero, Q^SmyrnsBus acceflitlib. XlVf verf^
^uri^ans (raxit filius
EjcToCpt ^'

(J? ei^^iaiv

/5

ft^

1 1.

'^^y}'*' 'zsa.r^n^*

Vtque HeUorem circapatri<e tpftus mcenia raptarit:

& ex noftris Hyginus fab. CVJ, ibi , adjiridtumjue ad currum traxit circa muros
Troianorum Hunc etiam authorcm, in alijs quoque ab Homero diiTenfiffe, obferuari poteft . Sed vtcumque par vnicuique ius fit m fabulis effingendis, certe
,

Pindarus

ille

non ignobilis author, Homerurn , quem iru

ftquidebuilict, quod tamenhjs verfibus iibri XXII, nonu

Parua; Iliadis Latinae

cpitomen redegit

adimplcuit , Virgili| imitatione fedu(^us

dum talia magnus ^chilles

^'

Qre truci i^Ba.t

njitam mtferahilis HeCior

Reddidit j hunc animo nondum fatiatus Achilles

Deligat ad currum , pedihufjue exanguia membra

Ter circum muros iJtUor traht .

Vnde apparet marmoris noftri cum Homero confcnfus 5 nanj hic caput folum-
modo pone currum raptari videmus 5
Lon^aque

Ncc aliter Homerus

tn

ait Iliad.

Ex, ^(p^oLQ

<^'

Ex curru a*
JterumquelP'. 402.

immt^ndo puluere traEia coma

XXJl. verf 398.

ihfse
Ugauit

ejt ,

<

j{^^ii S^ s\)ce}Saf sctasv*

caputque trahi

fiuit ,

^^n ^' A-qouf dv )($vi^ot

caputque totum in puluerihus

KTQ

lacehat

Confudit igitur hafcc adiones Scalptor quoquc marmoris Aracaelitani, (de quo

infr^

RAPHAELIS FABKETTI

334

infra loquejnur) qui

procoronide

Achillis

vitae

Hedorem

flatim a

Twix mocnibus totum extra currura., alligatum vt liic

jTub ipfis

pugna

&

^i

vidcs, effinxit:

& plebeio nimium fermone egit cum fuis Blafius de Vigenere Philoilrati ComACHILLIS ALIMENTA ita verfus Hocap.
Rientator in lm;ig. iib.
II.

II.

1'eut

fes defes cheuaux

&

de

tf>us le fiens

talicatis exuuijs

le

fius Ijb.

refert

damnatque

noudfnhkntefortitna per
:

duce.ret

Imitationem huius immanicatis Achii^is in diucxandis morin Alexandro, Beti GAii.se Vrbis Prsefedo

ral?iem

iam tUm peregrinos

Vr^em e<]ui ^^loriante re^e

ejfe pxna tn hoflem jlatuendd

Jchtllem.^^juogenu.sjpfe.de"
-r.i-f. -:;::

>

k
i|

."t?*--''

'i

iS<:

num,

(58,

AXIAAET2

honorem ab Achille
Y.A.r:^l^

celebratos

.U^TVQY.KOT

enim Patroclus fuper pyra illa vulgari

conrtruda dicitur ) antequam alia-jVilitur

A^hilks

iacens

qu^

-^

defignatur

crematioPatrocIi ,

verf.

141. Sc 158.

iiu; v.Wiiii-jv:

centum pedumQuoqvouersus
crefta fuilTet

Primum

.-

Patroclus , iriquam ^ in ea extenfus

tt^i

U iuxta eum Achilles

comam-.

>

qui

iii.>

^uam Sperchiofuuio nHtriihai jiorefcentcm >

f'. I 5

ov %f !"'

i
nKMv

(u

Penuuirnus hic ad quem peruenimus lliados liber <jr, omnlum confenfione

iageniosa ludorum..
i^xx alijs huius poematis omnigena funeraU dodriria ,
athletjcorum diilributione pra;ihntifl)musy duo continet, hoc elt Patrocli iuita,
< ludos funebres in eius

f
ii

talos entrnfpirantisdora traie^afunt-y reli^atut/ique

traxere circa

imitatum fe

& intemperanter infenfo, QvCur-

IV cap. VI. num*. 29. /r^ deinde lertit

adcurrum

trafna a leur queuffa tentour de Tfoye ^ala veue de Priam )

egreg^a- virtute.tutatus fuerat,immerit6

quaoi
rttus

primo relatos minus propria 3i decora paraphrafi cxplicans , Jpresqt^il

mis a mort [HedorJ // luy perca les deux pteds , tS^ y ayantattciche les lon-

fneri

e^nio^io (pt\oi(i

sn

manibus

dileEii focij

Pofuit.

'

'

Kitum hunc

fibi

comam demcndi,

Gr.Tcos, aliofque

eorum imitatione

Antiq, Homeric.

Iib. I.

cap. XIII.

& cadaueri imponcndi,communem apud

fuifie,

exempHs monrtrat

pluribus

Adeo tamen

impudens,8:

cendi auidus fuit Philoftratus, vtin Vita ApoIIonij

lib.

Homero

contradi-

manes euocet , quo illum comam nunquam totondtffe , fed intaEiam amni Sper^
ckio conftruaffe , ab eodemmet extorqueat
Comam autem fluuijs proprise rcgionis Ephcbos nutrirc folitos , non folum de Arcadibus tradit Paufanias
hbt VIIL de Leucippo fcihcet Ocnomai F. qui ^lphco comam alehth^infrai
.

Phi^aler^fum

de

Vrhem

accedit-,il>i

Mcmnone yfithiopc hb.l.

qui parsefi

eorum filij

Lyc<ei

qua autem T^edas proximc

capillos fluuio detondent'-, ac

cap. VII. Imag.

\
(f^

IV. cap. V. ipfos Achil-

lis

fontes Tsledd^ftnt tn monteCerau/io,

''i

Fcithius

Philoftratus

etenm aduerte ^uamtts httmi

iaceatj

^um-

<)

,^

AD TABELLAM

ILIADIS

it puto T{ilo nutriehat

^39

verum etiamr dumJ

idem Paufanias in Attic. lib. 1. fimulachrum filij Mnefimacha^ dcfirribit , f/ ai
Cephifum coma detondetur , id omnil>Hs Gr<ecis olim commnne fmffe ex hoc Homcri
quaniafue cicinnorum fpicat quos

loco obferuat

Non alijs autcm quam indigenis fluuijs capillorum oblationem debitam efl*e>
adeo ccrtum fuit apud vcteres

vt Str.^bo

ThclTalii^ &: Achillis ditionis flumina

quod

tur,

quam

eam-i in

aluntur.
lamonio

comam

Achilles

falicet nutritionis

O*

Addi

ad

probandum hunc Sperchium mter

connumerari debere
ad hunc locum

ipfa conjiituta

eji',

eo argumento vti-

eife aluifle dicat,Geograph.

('Vt Eufl:athius ait

quaiita

lib.

IX:

//;r^OT/

aquam honoramesy

infantium pr^fertim

t^ui

humidis

tanfolis

ex luniore Philoftrato in Hcroic. cap, XII. de Aace Teincolas Coloniarum fluuis (ux Mctropolis comam dedicaflfe ; eo enim
potefl:

quiaSalaminemolimab Athenienfibus fundatamdicit,ideo Aucemlliflo, Attkx regionis fluuio, crincm facrauifle , non item Bocaro , aut Bocali^ eiufdcm.,
Infulse amni iuxta Strabonem d (So lib. IX. Hoc cjuidem Strabo ipfe non admittcret, qui adeo impugnat Salaminem antiquitus in poteftate Athcnienfium
fuiflc, vt vclitcumcriticis , e duobus Homeri veriibus Iliad. II. verf. |57

^irias

Aiax

i^

a.

oLycoviv' AJfjvajiccv^ig^ca^o (px?^yf<;

ex Salamine ducebat duodecim naues

Athemenftum

Statuita' duccns vbt

erant phalanfes

poflicriorempcrfallaciama Pififlrato feu Solone infertum

laciae

huius nominis verf 872.

ita

Kx^i^a} r A&jifo/

^tque

&

Quam

tamenfaU'

fufpicionem adimit mihi Aiax ipfe Salaminius apudSophoclemin Trag.

dicens
x^

6 auVfocpcv ^i^

tnclyt^ Jthen<e

O* cognatum genus ,

cx perfona Tecmefl2e,n:iiIitibus&focijsSaUniinijs ipfiusAiacis loquentis

y. i o 1

N.o5

ctf J0< -^

focij

Genere

>!

AHam Metropolis

nauis
a<l>

KioLVT'

4t(t<iis^^

vinnu,'

11.

indigenis Afhenienfilmt erti *.,

-.

prasrogatiuam apud Grascos hic exmJrerfc finemus

vt

Coloniarum raetropoiitani ciues prisficerentur:itaenim Thucydides lib.I,

^im cum ftt [Corcyraj Corinthiorum colonia , tamen neque in puhlicis follemnitatihus Irgttimorum homres reddehmt , nec^ue inftiisfacrts TMmm Corinthium pr^fi-

facris

cithant y^vt

c<eterie

"^

CohnL^

""^

-'

Mitiofi profedo imitamento Alexandrum,in Hepha?ftionis ludu, Gr^ecunu

hiinc fe

& alios tondendi morem (nam &c focij' Myymidones capillis

gehant verf.

que

fe &:

llium

134.)

feruafle ait ./tlianus lib. VII. cap.

Hephirflioncm

ipfe Achili^s

Ua carumfiht

cum

moHumentum

ejfeivi

Achille

&

VIU.

in

totum conte"-^

alijs

Patroclo qompofuit;

enim quo-

vtcumapud

coronauit-iO* Hephafiion Patrocli\ fgni^cans-,

Patmlusfuijfet

Achilli-itefkc

hunc

eodem Aeliano lib.XII.cap. VII,

quse

RAPHAELIS FABRETTI

33^

qii$ tamen intelligenda puto

non

cjuafi diftind-a fint Achiliis

& Patrocli mo-

numcnta , vt cx verbis Aeliani inferri pofle videtur , &: exprefse habet Strabo
lib, XIIL quamuis omnis Homeri doc^rinae religicrf]]mus cuftos fed quia Rck
Hegem, amicus amicum,in communi virumque fepulchro decorauerit Communq , inquam , duobus fepulchrum eredum liquet, nontantum exd^ftina
5

lionc Actiiliis

de qua verf. 115,

'vi>i

Achtlles

magnum fepulchrum , 0* fthi ipjt 5

afleruit Homcrus in Odyfl*. lib. XXIV. Verf.73,

De/inauerat Patroclo

verun) quiaj

ita

perfewium

'X^vasov

TW

sf^i'

5 '^K^vri

T0( kjSireii XdjK,' og^scL

yilyhi.

nafoH\o(o

S^u^v

AicovvaoLo &k

et/UL,<picpo^t]A ,

^elaK s/u^m
'Ev

efle,

Hcpctig^Qio

A)(iWiy

<p9.i^i/ji,

MOoJTiaS^o ^vovto?

dedit autem mater

Juream amphoram
Dtcehat

In hdc

tc rctinuit

Tyan,

effe

a, inclyti

donum

Vulcani

tihi lacent alha offa iiiufiris Jchilles ,

Mixtim a, Patrocit Men<stiad<e demortui ,

ille non raro ab Homcro dcfcifcens Philoftratus
IV. cap. V.

lib,

opu$

Dionyfij a,

ia,ceo

inquit

in Vita Apollon.

[ ex perfona Achillis loquens ]

'vt

tnihiy

Fatrocloque iucundiffimumfuiti conuenimus enim

admodum

autem tanquam fvnum njrna aurea

Quibqs adde Tryphiodorum

in

Ilij

Excidio verf.

v?.'jr-i''

iacentes continet

adoiefcentes

Ke(TQ''^ TlvXeii^s^y

>(g(]s)(j:Aiv

aiu.civsK,psv

ito^^v^

hahens fecum mortuum focium

& epigramma XXIV. inter Heroum Homericorum Epitaphia

efl"e ,

Canterus eorum Commentator

naf

0'^ lcl(p@'

Ov

amhos

7.

lacehat <vero Peiides

Stagirita?

',

V T *

JcTftvC^ w)tu;

oM,Q

A^jjj 'Ek)o^@'

Patrocium heic eadem

cv

Tg5,7rTa/

Tia.?^/Uien?

^* Peitdem 'vrna

recondit-,

Rohore quem domuit Mars

^
"Mimum item Achillis in
Patrocli

'

qu Ariftotelis

acriter contcndit

Axi ^rii

i^'

citus HeEioreo

hac

crematione egit ad ipfum Ilium Antoninus Caracalla , ita de eo refercntc Hcrodiano lib. IV. /liummoxpetijt^tP*
cunUis Frhis reliquijs coiluflratis ad Achiliis tumulum proceffit eoque coronis
,

hufque magmfee exomato, rurfus imitdri Achiilem

te a.iiqueW) iihertorum

'vha defunUus
fepeliretur

vt

efl

aiij

omnium

veneno

ccepit

fed Patrocium defderatt'

a tnemona,

cariffimus Feftus

flori'-

dumad liium moratur^

^t quidam aiehanty extinBus^quo fciiicet Patrocii more

affrmanty morho interceptus

Huius igitur cadauer efferri iufftt^

cct^pkrihufjue li^nts rogumflrui i dein impoptoitt tneifum^ tna^tifque cmnegenus
5

anitna'

AD TABELLAM
tnitndihus -ifuhiecit

:iihattir

iiculo

ignm phidamque manu tenens , vinumjue lihans

,

qnumque ejfet

emt omnihus

337

raro capillo

tP*

crinem eiu^rerety vt imponeret

c<eterum quos hahuit capillos

i,

lentospre'

ignibus-) deri-

tamen totondit .

Secundum huius XXIII. libri membrum hoc ciifunehre certamen , cxprefifo

potiori , nempe bigarum decurfione , infcrtur
Titulus qui fubijcitur EPITA5)I02 ATcov , eft de ijs principalioribus vnus , in quos totam Homeri poefiiru
difl"ed:am fuifle refert vilianus hb, XIII. cap. XIV. Vberiorem difliribationcm
y

Hom. cap. V. in qua plures noftrae Tabuhe tituli legun;ur, Vt AOIM02 , Eni NAT2I MAXH, OpAOnOIIAj AmN EniTAOIOS,
iffcrt

ic

Allatius de Patr.

EKTOP02 ATTPA

Sub num. ergo 6^. curfu eflfufo bigae curuli certamine contendunt II. XXIIL
Num.70 Eumeius Admeti F. indignationc Mincrua:
vcrf, 35l
.

ex curru iuxta rotam excujfus

iacenfque oftenditur 1 Conuerfio tandem bigarum ad l^uam , de qua Cap. VI.

noftri Syntagmatis copiose cgimus , hoc vetuftiflimo exemplo comprobatur.

Neue

in

paruo quid otiofum remaneat

vir ille

num. 71.

curfionem medius , haftxque inni^ius confiftens , Phoenix

Q$ (4'S/u{,v6(aro

ILIADIS

(^f

o^aif

aArj^E*'?''

inter

erit

pyram

quem

5c de

Achlilles.

"i^eiiioi
^

fpecuiatorem conjiituit

&

leritatem referret i
Vt ohferuaret curfum ,
ncceflarium enim fuit hoc munus ad lites & ambiguitates tollendas \ Sc proinde in Olympico agone plures cognitores huiufmodi fecundum varia certamiaa
,

deftinabantur

tres

enim

vt ait Paufanias

lib.

V.

de equorum curfuy totidem de

tjutnquertio , de c<eteris relnjui certaminihus cognofcehant

Vnde nec

Roma&exhoc

eos in

quoque arena defuiffe credimus cumPanuinio Hb. I. cap. X V. j

ipfo Homeri loco conie(5iuram aulpicantes , in lapide nuper reperto indicamus.
Tale, inquam, oflicium , A COGNITIONIBVS apud Romanos vocatum
na

fuifl^e,

ex fequentis cippi infcriptione fimul

S>c

imaginibus fiifpicamur %

MANIBVS
FLAVI AVG LIB
ABASCANTI
A COGNITIONIBVS
FLAVIA HESPERIS
CONIVGI -SVO
BENEMERENTI
DIIS

'

FECIT

CVIVS DOLORE NIHIL

HABVI NISI MORTIS

Vinea

Ctefarina, olim

Qualis enim fuerit ea

Bof^ ad Viam Flaminiam leterem

COQ^JITlO^cui libertus ilJc fhuius

L.
yu

Jhafcantus pras
pofitu^

R.APHAELIS FABRETTI

2,38
pofitus reperitur

>

ex fubdita quadriga

SCOKPVS

cjuse ipfius

meEMVO ADMETO

cippi pars eft

TASSERIMO

infertur

i*

ATMETO

eandem ad quadrigariim decurfioncs , omniaque alia iftis adlunda pertinuifTc * ita cnim paffim apud Gruterum fub officiorum titulis, rcs ipf^ quas
officium refpicicbat expreffe funtjnempe Speculum Hamill^Cj AlpioniiE Quinhoc

t5e

efl: ,

Ornatricis

Thec<t

Phiala Ti. Lai Parati a Corinthijs Cauea Atimeti Pullarij,

^ Decempeda T.

tate interpcllem

Statilij

Menforis

& Vt alia omittam, tediumque noui-

C. Pupius Firminus , cx Corpore Piftorum

infcriptione vnius eiufdem bafis

apud Gruterura pag.

vt ex hac triplici

CCL V.

_JlANI'PARTHICl\
DI VI NERVAE- PRONEP
T AELIO HADRIANO
ANTONINO AVG> PIO
'

PONTMAX-TRIB-POTEST-VI

IMP- lI-CoS-

PRAEF
l

yAI.ERI

PROCVLI

III.

P'P

CORPVS
PISTORVM

CVRANTIBVS
M- CAFRET
ZNfARAGDO

L-

MAEV.O- EPICTETO. QVINQJI

OyAESTORIBVS
FIRMINO' II
PVPIO
C^CALPVRNIO .MAXIMO
C-

AD TABELLAM
u

in requenti

ILIADIS

Pupius Firidem
ne quidem fe Piltorem

marmore nuper fub Hortis Matthxis repcrto

minus

infcripfit

fed ex fusE artis in-

>

ftrumentis

mola

zi9

modio

verfacili,

>

talem

fpicis?

&

fe often-

dcre voluit

Rationcm

ftatuGE,

ftato

dedicationis huius

& cur Vefta a Piftoribus>

VESTALI VM die V.

Idus

lunij, coleretur, cibis eiin patel-

molilque in eius hono-

la milTis,

rem

coronatis

ita recenfct

Oui-

hb. VI. verf. 390.

idius Faftor,

Venit in hos annos aiiquidde

more

Fert

tnijfos

cihos

Ecce

'vetufto

Vefl^furapatelU

coronatis panis dependet

afeliis

Et

veiant fcahras floreaferta

molas

Sola priusfurnis torrehant far-

ra coioni

Et

Fornacaii funt fuafacra^

De<ei

Suppofrtum

VE^TAE

i-ACJCVM.
C.PVPIVlT PIUAIINVS ET
MVDAiEKTA. TROPHIME

cineri

ipfe parahat

'

panemfocus

Strataque erat tepido tegultL^

quajfafolo'^

Vndefocumferuat Piflory dominamquefocorum

Et qu<e pumiceas lerfat afelia molas .

Scorpus itaque Agitator fexies Martiahs carminibus celebratus , a nobis quoquc in aliquo , vera eius effigie e tenebris antiquitatis eruta honoratus eft quo

"

etiam het

Comment.

vt pra^grandem illum

nafum , quo eundem Scorpum Domitius in_i

XXVI.lib. V. onerauit, hac imagine sequc-cnafus menfursej

rcftituatur , fimul^ue dodiflimi Commentatoris Raderi meliori nafu fufpendatur
Huic etiam cippo reperto , memoriam & elogium ex Epigrammatario
epig.

infcribimus
liie

eofum Scorpus , clamofi gloriaCircil

Piaufus

Koma

tui

deiici<eque hreues

Inuida qnem Lacljefs raptum trieteride nona.

Vum numerat palmas

credidit ejfefenem

Vu

,
.

Aetas

RAPHAELIS FABRETTI

340
Mus ^ua Scorpus hic noller floruit
,

cx Martiale cos^iio, colligitur in tempora

DomitianiincidiirejipruniquenomenJibertJ

/"/</<(/

iam Scorpus noftcr 5 & Martialis deceftcrat , attamen ( vt de hoc me dubitantera

optime admonuitf$pe laudatus,femper quemihi &omnibus laudandus P.Noris) in ea infcriptioncjideo Scorpusjalijque fato func^i aurig^ memorantur, quo
corurn pra^mijs recenfitis 5 pateret, Dioclcm illum pr^ceilifte OMNIVM FA-

CTIONVM AGITATORES QVI VNQVAM fpedati fuerunt

,

proutin

alijs

Panuinij marmoribus pag. 14. j8.

&

41, 5<in nuperis duobus per nosCap.VI. pag. 14 y. produdis, haben^ corpori
circumuolutrT,quas tamen ita obftinate excludit Barrhius ad Stat. Thcb. Iib.Vl,
verf, ^o^.jVt membranaceum quendam Gloftatorem inuexerit? quo aLutatio,
locum e veteri difciplina rede explieantem, fefe expediretj [ nexufjue 5 diuper
tergn lolutHS
uit

ne curru

5
,

Bxttit J H^i>enamm nexum > ^uo inuoliitiis per tergcifutrat , liheraloris implicitus , traheretur , Hs;c Lutatius ,
Verum ifti lunt , qui

noftra

marmora fpernunt

uam

pariunt

Rariori

& fuis varijs leciionibus

quas

vt iupiter

Mmer-

nos credulos habere volunt

equorum

in diCti Abafcanti infcriptione nomenclatur^c

de qu5

ctiam Cap.VIII. de CoI.Tr,

pag. 255. aiiqua attigimus

rarillimam hanc,inter bmas

vitreas

lamellas

inuicenu

conglutinarasjpidura

com-

parem damus; per quarrL.

equinum illud Onomafticiim nouis hifce nominibus

augetur,NICFFORO,

AEROPFTE BOTRO,

CALENE,8<: ACCITO.
Plura eftcnt in hSc lamella

obferuanda, lunulafeudentcs pe(Soris

ornamentum..,

fiot<ef^nominagentis(yt Vir-

gihus vocat

) coxis inufta

pedoralis fafcia fub iugo

fubtugium inde Catoni dida,

2Uj;.

In Mf*feo Carpineg

/?/'^/ctfr/,!">0!ninumfuum

cgentc Flauia aliquem indicat Aliam quoque coniei^luram fuggerit nobis

cum Lipfio Bpiftolic. Qu;rft. lib.I. cp, V. P.RaderusadEpig, Martialis 1 XVU.
lib, IV, ex infcriptione apud Gruterum pag. CCCXXXVH. in qua hLA VIVS
SCORPVS, tancjuam ex corundem Ca;farum famili^ vocatur, & cum Thalio,
vt apud Martialem , iungitur . Quamuis enim infcriptio aiium Sco' pum afficere prima fronte videatur ? ex quo Diocles initia fuarum vi^Soriarum in varijs
fadionibuSj referat ad confulatus fub Imperio Hadriani initos, eo temporc, quo

Liquido apparent hic

tibialia

iw

(0

l(

AD TABELLAM
A

tibialia,

ILIADIS

341

nwnimentum &c. verum

aduersus temonis attritum in iugalibus equis

ne digreilionem ex digrcflionc longiorcm cfficiamus , in nomine tantum Aurigae LEAENiNICA paulifpermorabimurj fadionis alicuius veltigium , vel
natali folo decus qusefitum^in eo agnofcentes,vt ibi

&

conie\3auimus,

aducrsus Reinerium audader corrigentem retinuimus

Lea; fcilicet Infula

dum

reputantes

XVII.

Pyth.

Ode IV, Str.

attjue

Ode

i. ^wcrjTr-sjoy

cijtam certaminihus Vrbem^

ilte

enim

in_

mox Odc

equorutn agttatricem^entem Cyrenenfes,

equejfrem

x,XeivaJ

ex

Cyrcna: fuerint, Stra-

honos equos hahentem apellat

svitt^zsoy^

e^^mTf^ov lQv(^

Str. 5.

IX, Str.

Cyrenem

i.

Quadrigarium iltum oriun-

& plenius adhuc Pindari teftimonio notum elt

lib.

Epod.

Cyrenaicje rcgioni adiacente

Quam celebres etenim equorum ftudio

bonis

fcq. in

inGARAMANTINICA

Cyrcnem

t aeG^^i^

& infra Epod. Str.

}. in-

In hac quoque partc lutt^us,(vt ad

Ijg

clinatione

pedem referamus)gymnici.s

Achillem imitatus

fuit

Alexander

ptuum pr<emioritmque magnitudine^

eam

pricrihus omnihus illujiriora fuilfc

ex prolixa,fed non fortaire moleft^ de-

Hcpharftioni fuo certaminibus inftitutis,

tum enim certantium multitudine , tumfum-

( ita

Arrianus de Lxp, Alex.

lib.

conlbt , Moris huius vctuftatem,

VII. ) longc

& exempla_j

apud Feithium lib. I, cap. XV.

Vltimus tandem Ihadis liberO, qui totus in Heciorei cadaueris redemptione

celebriora, vide

EKTOP KAI ATTPA EKTOPOS infcriptus contrario csetcris ordine in nollra Tabula cxpHcatur nam a dextra Ixuorfum(vc fequelam arguraen-

confiftit

l>
ti

versus

dit

eam partem qu.^rcndam

Vifitur

cnim primo

indicet) poftremaE huius adionis feries proce-

EPMH2 Mercunus num. 72, quem ducem & comi3

tcm Priamo ad Achillcm profediuro lupiter miferat verf 534. Priamum nPIAMO::^num. 73. ante Achillem fiatuere fedet autcm humi Priamus , ante
:

j^chulispedes prouolutusVCiC 510.

j
"

AXI A AET2
furgens

fcnium

Achilles
&:

num. 74 fedens inducitur , antequam fcilicet

dignitatem miferatus

Liccntia aitqua Plaftes hic pariter vfus

c curni defcenderet
fli

cft

Priamum manu

nam

verf 515.
Mercurius,priufquam Priamus

&pcnitius AchilHs tabernaculum

^.468

et-nsCrj

ts^^iiUUlKP^* OXv^-rrov

ahijt

e fede_j

ad altum Oiympum

erexilTet

introijflet
t

...

Automedon vero &: Alcimcdon num. 75., Iiue Alcimus,(quia pcr abfciflionem fyllabjE ita voeatum fuiftc ab Homero , tradit Strabo lib. VIII. ) primores
intcr Athilhsfocios,
)^.
\

57^

tu^eg-dyJ^*

Hi^sov "EKr^^sng Kec^oiXni

aV*

(t-m^vtii

oiTis^etpj a.TJBoivcf

hene poitto k vehicuio

Pmarunt

HeElorei capttis tnjinita dona

intcr quaj lebcs apparet, cx quattuor

233.
tt tandem num. 7 6,

quos Priamus

e fuS

gazS inter alia munC"

ra extulcrat verf.

Achilles, 6c focij

iam di^i , Hc^oris cadauer in vchicu-

lum

RAPHAELIS FABKETTI

342-

589.; nudum hic quidem , vt magis pathetica resforct,

fed vcrius, pdlinm pulchrum c^ tuntcam tndutism ) vt Homerus verH 588,
lumelcuarunt

verf.

cnunciauerat.

Multo licentius verfatus cft author Paruae liiadis in hoc extrcmo fui Poematij ; Primo enim aduentum Prjami ad tentorium Aehillis , Danaum proceribus

.'

admirationi
.

fuifle dicit

quemnet fudconrux

j.

-i

Turh^QAe natorum ^nec magni gloriaregni ^

OUitum a)it(e tenuit ) quin :ret inertnis t

t folum inuicii r^Jlrisfe redderet hojits :
Jidirantur Danaum pmeres ,
$i tamen ex Homero adco occultus fuit , vt ipfos cuftodes, ipfofijue menfs, cui
adhuc Pelides accumbebat , miniftros fajkret Item Priamum dona fecuiiL,

al:

retuliffe,

His tAndem precihus ^rand-eui motus

Jo^illes^

jllletiataterra-,corpufaueexan^ueparemi

R eddidit

HcUoreiitn

Jnpatriam

quando

duobus

mi/fis

pallijs

Jllud vero pra: ca^tcris

flc

Homcrum

fua dona

refortat

dona omnia Achillem acceptafte)

re-

beneque contexta tunica

Vt cad^:,?r tecium

-:ijO':r,

poji hoc

Priatvu.^-,

apud

nil certius eft

daret

domum ferendum

inioicrandum

-,

quod tacita

libro antecedenti

immolatio-

qua Achilles

Duodecim Troianorum magnanmorum fliosfortes

inf^rias Patroclo mifit
riiini

eandem

in funus He6toris

de qua niltaleapud

Homc-

inopportune transfert

Tuncpyra conjiruitur , ^ua hisfex

Quadrttpedefaue adduntur equi

corpora Graitim

Hic muta^ huius Homericse Iliadis finis eft . Rcliqua^ autem imaginesynon.,
ex Homero, fed vt Tabula num. 77. monftrat lAIOT nEP2I2 KATA STH-

2IX0P0N TPOIKOS

ex

llij

excidio

fecundum Stefuhorum de Bello Troico

vel

Vtnum. 78.AI9IOni2 KATA APKTINON TON MlAnillONyex Jethiopica

^rrtini Milefij'^ vel denique vtnum. 79. IAIA2 H MIKPA AEfOMENH
KATA AE2XHN nTPPAION,ex lliade Parua LefJ^ Pyrrh^i-, nobis explicand^ proponuntur,
Antequam vero ab Homero difcedamus , opers" pretium erit columnanij 9
,

qua

Icgi potuit,

amphori charadere

tranfcribere

, (

tota

namque ad

Iliadem, a

fcptimo nempe iibro vfque ad finem , pertinet , prout alia deficiens, antecedentiumlibrorum argumcntum certo indicio comprehcndebat)& verfionem^ regi9ilS*pponere

nam quamuis

nil

noui praeter a nobis expofita

'

rr:-.

quoad

libros

fuper,1
l'1

AD TABELLAM
fupcrextantcs aftcrat
dcfidcrantur

compendium quoddam partis abrupta; 5

A AXAIOI TIX02 TE KAI

TA(|)PON nOIOTNTAI nE
PI TA2 NAr2 AMO^OTEP
ON A ATTON EZOnAIS

fojpim fxcmnt
ca naues

SAMENOi:S

An02

eorum hene arma^

que

a.

tii-i

O* pttgnam in

Troiani ad 'vfque

murum

Achiuos perfe^uuntur

O*

nocie illa

ad

nauesfaciunt
cafirametationem

fed Achi-

uorum Optmatihus

'

gamemnon

BPI2EIAA 01 AE nEMI)3EN

Brfeidam

TE2 nPOS AYTON OAT22

ET2 TE KAI OOINIS nP02
loAfe TOTTOI2AIA2 AnArrE

Vtrif-

nP02 AXIAAEA A
^FAMEMNON AE AOPEASTE
nOAAAS AIAOSI KAI THN
TEIAAI

cir-

campo committentihus

TPOES EI2 TO TIX02 TOTS

AXAI0T2 KATAAIOKOTSLNf
KAI THN NTKT E KEINHN EHI
1 0TAI2 NAT:IN nOIOTNTAI THN
n ATAIN T0I2 AE TON AXAI
ONAPI2TET2INAOKEI .

& librorum qui

Jchim autem murum O*

ENTONKAIMAXHNENTa
DEAia STNA^ANTnN OI

'

345

ex ea faltem habcbitur

01

ILIADIS

tere

A-

a, dont^

&

'-,

(fui

erant ad tpfum
es

mit'

ad Achillem

multa dat

'videtur

vero miljiffi^
Viiff-

fi^ Phcenix ypr<tter

a* iflos

Aiax , annun-

AAOrSIN AXI AAEI TOT^ AO

ciant Achilli fer*
af
Aoror^
hap
ror2 Tor2
vwnes ^fermones nomine Agm
fiQ
AMEMNONO2 O A OTTE nPQ
amemnonti ipfe a, necjue rc"
2AEXETAI TA2 AOPEAS OT
cipit dona
ne15TE STNAOPEI AIAAT^AM
t^ue mcifflm dat j renu^
EN02 ATTOIS BOH0EIN
ens ipfls auxiliari
TATT
AKOT
01 A API2TEI2
Optimates a. hiec audi"
2ANTE2 KATA2KOnor2
entes exploratores
nEMnor2INOAr22EAKAI
mittunt Vlyjfem O*
30AIOMHAHN OTTOI AE AOAQ
Diomedem i^i a, Dolo^.
NI 2rNANTH2ANTE2r$ EK
ni occurrentes ah Hic
T0P02 AnE2TAAMENO KATA
tore mtffo exploraSKono nreoMENoi hap at tori tfcifcitantes ah ipTOr THN TA2IN T(iN TO 2TPAT fo orciinem eorum qui ca^
^50nEAON)rAA2ONTONAT
ftra cuflodiehant eTONTE AIA$0ElPOr2INKAI
a^ue deuaflant &
TON
PH20N
ePAKON MET A
Rhefum Thracum.lRcgemJO^cum ipl
TTOr AE KAI AAAOrS Y.AlKkBO^foetiamalios &fuhripienTE2 TA2 mnor2 Eni TA2 NA tes equas ad na40T2 E AATNOT^iN HMEPAS AE
ues impellnm
Diea.
:

>

'<

-^

TENO-'

RAPHAELIS FABRETTl

rENOMENHS MAXHN STN A

nT0T2I KAI TON API2TE
nN TA ONOMATA AFAMEM
NON AI0MHAH2 0AT2SET2 M
4 5 AXAON ETPTnTAO^ Eni TA
2 NAT2 ANAAQTOTS nATpO
KA02 AE nEMa>3EI2 HAP AX
IAAE02 nTNQANETAI NE2
THN
T0P02
\
fOZKTOP AE HSA2TA2
'

TONnTAA2
ninTI TON EAAHNON KAI
MAXHN STNAnTEI HPO TON
NAON TH2 AE MAXH? FENO
^

faSlo
'runt

pu^nam conf'
y O- Optima,

tum nommafum , /i^amcmnon

Diomedes

achaon.,

Vlyffes

Eurypylus ad

naues tnuicias, Patro^

clus d' tniffus ab

tfcifcitatur

ille

HeBora.

a TS[ef-

!.

tore

Ach'

portas

GracQrum

cj?*

pritliatur ante

naues

Dutn

a.

pugnafle'

f5MENH2 AXIAAET2nAPATOT ret Achilles d

nATPOKAOTTAHEPI THN M
Patroclo ea qu^ ad pu^nam fpeBdnt
AXHN AKOT2A2 KAI AEO
audiens i^fupMEN02 BOH0EIN ATTON
plicans ipfum auxiliari ^
nEM^AI TOI2 EAAH
.
mittere ad GrX'
'^O^IN lAON THN TOT HPOTE
njidens Protg'
21 A AOT N ATN KAIOMENHN mMftlat nauem ardentem \ mit
fic
nEI META TON MTPxM^TAONON tit cum Myrmydonihus
TON nATpOKAON TOT2 mil
Patroclum eOT2 ATTOA0T2KAI TOI2 O quos ipftdans-^O" ar^
<5SnAOI2TOI2 ATTOT KA0OnA
misfnis inflruI2A2 lAONTES OI TPOE2 ATT ens Videntes Troes ipOT2 AHANTES ^ETFOT^IN
fos omnesfugiunt
EN AE EniTPOnH TATTH IlAT In hdc a, delegatione PH'
POKA02 AAAOT2 T IIOAAO
trochs aliof^ue mult
70T2 AnOKTEINEI KAI SAPHHAO ss occidit c^ Sarpedo
NA TON AI02 T0T2 AE AOinQT fta lonis filium at relipo2 E2 TO TIX02 KATAAIOKEI
s ai murum 'vfque perfequitur
E KTOP A ATTON ^ ATAE A2 A
He5lr a. ipfutn percutiens oct

'

cfls 5

nOKTEINEI KAI TON On AON EF cidit ^ tl^ armorum com"

7 f KPATH2 FEINETAI MAXH2 A
pos euadit Pugnd nje.

TOr NEKPOT FENOME

ro de cadauere faNH2A
E5An
Ba '
l
l
o
*'
AI AXIA
4
$

perAchil
E02HQETI2EPXETAI HP >w 7*to
*
w/MSoo2 H)AI2TON AITH20T2A
d Vukanum .peittum
nANOnAIAN OA ATTHN ET
inte^ra arvia',ipfea.eaalacri'
TMQ2 nOIEI 01 A AX AIOZ TO fer confch . 4chiui ai
E nEPI

^"

'

SOMA

AD TABELLAM

ILIADIS

345*

2OM A Tor nATPOKAOT Eni TA corpus Patrodi ad

2 NAT2 AIAXOMIZOT2IN TON naties transfermt
S5AOnAnNTnOTH2 0ETlA
Jrmisa.kThetid'
.

02 ENEXENTnN THN BPI

2HI AA AFAMEMNON AXI A AE I

e ailatis

Bri^

feidem Jgamemnon Achilli

AIA02IN AXIAAET2 AE
dat: Jchilles autem
TON2KAMANAPONKATAAIC2 Scamandrum perfecu903AS
OnAIONAIlO
tus
oeKTEINEI AXIAAETS AE TON EN cidit Achilles a. ijs in
TO nOTAMO AIA^rrON
fluminefugientil>us,
TON ATTON EKTOPA MONOM ipfum HeBorem [ingularipn.
AXON AnOKTEINEI KAI TA OIlAAgnans certamine occidit-, <i^ arma
recipit^& cadauP5 AAMBANEI KAI TON NEKP
ON EKAHKAMEN02 EK TOT AI erfufpendens ex bi$POT AIA TornEAIOT EAKEI ga->per campum trahit

'

& Pat-

EnlTA2NAT2KAITQNnAT

adnaues

POKAONQAi^AS

roclumfepeltens

.,..,.

TON AFIS

(lOO

facri-

TEION O AE nPIAM02 Eni TH2 ficiorum Priamus 'verofuper'

NA02 nAPA FENOMENOS EK nauem aduemens Hec-^
TOPA ATTPOTTAI HAP AXI
torem redimit ah Jchii^
AEO2EnANEAQ0NT02 AE
le
Reuerfoautem
ilo 5TOT riPIAMOT nA AIN EIS
Priamo rurfus in
THN nO AIN Q AnTOT2IN
Ctuitatem , fepeiiunt
01 TPOE2 KAl TON TA<I>0
Troes , (jr fepulchru^
N ATTOT KATA2KETAZOT2I
m ipfus in(iruunt

'

Hoc

qualitcrcumque lacunis

explcuimus

quas

marimore Arundelianoacutiflimeexcquutuseft ) alius quis forfan , otio magis &

ingenio abundans , feliciter fupplebit i cum hocmarmor non ilIonouitate&
dignitate inferius videri poflit j decantatum illud fciliccc miraculumjr/^i^/^ nttci
inciufte

reli(Sis

vt Seldenus in

reuera repraefentans

Remanet aliquid de Homcri

cffigic

tifTimo Bellono nos aecepifTe diximus

& frufto fimilis operis

quod ab erudi-

adnedere y vt poftea ad aJia noftrx

Tabuls, ex dcreli(5tis per Homerum concinnata , non amplius intcrrupta narrationc , redire poflimus
Antiquiflimam omnium Homeri imaginum ex num,

hic

mo a Chienfibus in eius honorem cufo

latius

publicauit nupcr

& libro fuo de Patr. Homer. prjemifit

nummi

& exornauii Leo Al^'

noftras huic (

quantum

eomparationemadmittit) in plurimis confentientem

paruitas

vtraquc cninij

barbam habet horridulam , & crifpam , nec nimis longam , caput diadematum >
fedentis habitu, & volumen ambabus manibus tranfuerfum gefl:antis . Eanu
hanc

t^,e

quam antic^uitas fthi

traditam per manus conferuauit

tur Allatius in PjE|at. adi.e>i. pag. 27.)

^ ex alia
X^

optime coniedaapud Fuluium Vrfinum ia^

Imag,
,

RAPHAELIS FABRETTI

34^
Imag. III.

Homeri

Vir. pag.

icones

XXI.

Imprefl'.

Kom,

in fol.

probare nititur

aducrsus easA

barb4 longa , propexacjue infignitas , quas ab Afinij Pollionis

ingenio emanaflc,

& in hac Vrbe propagatas eile crcdidit

ram firme admodum hoc

Bellorij

fragmentum

conie(3:u-

Grsecus enim artifex

ipfisTempWs Homero ered:is,(quo-

facilius ex vicinis BibIiotbccis>feu ctiam cx

rum vnum SmyrncE memorant Cicero

inftaurat

Eius igitur

in Orat. pro

alterum a Ptolemseo Philopatorc extrudum

Archia

6c Strabo hb.

iElianus Var. Hilt hb. XIII. cap,

XXIII.

tradit j ftatuifcjue in celcberrimistotius Grsciae locis con(picuis,

tam

Qlympijs

hb.

in

Eliac.

I,

&

lib.

quam apud

^'

nempc

adhuc extantibus, vt
imaginis excmplum componere_,

DelphosjPaufanise

X. Phocic.Iegitur j

XI Vj

verce

aetate

quamRomanus, cuipromiflam 6ccomptamQuirini autNumcc barbam , e patris more potius , quam ex Gr$canicis monuinentis, imitari placuit.
valuitj

Commentator Vrfini Faber pag. /\.6

putans Hermam illum, in quo grsecum epigramma infculptum vifitur, effigiem Homeri adhuc continere:quia
Decipitur autem

Herma

capite mutilus eft

&: ipfemet Vrfinus

fl:atu

truncum, e quo Homcri facicm exhibuit,apud Card nalem Farnefium in Indice extarefcripfit. AlijveroirU
diadematis honore,

& barbae forma Jimiies Homeri

tus poftea emerferunt

opera , quale

ma

efl:

caput

Gr^ecorum quidem

Homeri in Hortis

Ccjslijs

QucE omnia fimulachra mire conueniunt

hic in fua rnagnitudine vides

Homeri

effigie

& Her-

alJDicjue.

cum

in celeberrimo Bouillenfi

ca

quam

marmO'?

Archelaum Apollonij F. Prienenfem infculpta

Integrum Homerici'apotheofjs argumentum huiclapidiconfignatum, habcs apud P. Kirchcrium in fuo Latio hb. I. par. II. cap. VII. pag. 80' > cuius explicationem vti examinare non vacac , ita in rc non parui momenti incuriani
incidenter fupplere, in Homeri laudem , & veritatis aflcrtioncm, ac etiam vC
re per

V.C. loanni Cupero

Quamobrem totam Homeri

quam

fedentis

imaginem

hic repeto

ex autographo in vtdibus Columnenfibus Illufl:riflimus

Seuerolius femel

Ihntiam

& iterum mecum

recognouit,

& amceniorum iludiorum focietatcm

cogitationum adhibere foleo ) hanc inquam

, fi

quam

fupri

Hanc itaquc^'
D. Marccllus

eundem, ob ingenij pra^examcn omnium mearum

vt

in

cum

KircherianS conferas

ioj

cmendandam efle patebit. Et primo, fub priori muhebri figuri >

nos rupto marmore KOTMENH, eocjue fuppleto OIKOTMENH, T^rraw

pluribus illam

Aiatfetn
tientc

4i>.

Cibelem

ante initium huius Opufcu!i,aIteri Bellorij fociam dedi

III.

in eandern cxpofitioi?em infudanti fuppetiaspronoflra.

tenuitatefcrarnus,neceflariumduco.

Tab.

artificuiiL. |l

OM HP02 apud Casfios

grece infcriptus

vul-

fiue

Kheam-y plane

& perfpicue Icgimus

apfi

vero

confcn-

Spanhemio male oculato tcfle Diflf. V. de Pritft. &: Vfu Numifm. pag.
) ETME AIA nefcio vnde emcrfit j hancque ob dulck cantica Homero cor

ronam

AD TABELLAM
*

ronam imponere fingit , quam nos

Cibcli autem

Teu

ILIADIS

347

confenfu totius Orhts (ibi traditam inferimus,

Magnx Matrhcapitis fummf pr^eclarum infgne , Turrim nimi-

rum cmendatio noftrareftituit,

,

vbi apud Kircherium

virum alatum a Isua ftantem ereda

cum

eft

Quod

fi

columna

intcr

hanc 6i

Aegyptia interpretamcnta_i

Kircherio magis arrideant

cum modio

iftdem

pite(quam eandem cum Terra,

Seruius

in ca-

xMacrobius

conftituunt) hic agnofcendam, retenta

eadem fignificatione , non abnuerim &: fortafte propior modio , quam turri:

tx coronasjhic capitis ornatus dici poteft

comprehendatur,

libet

eum feorfim

vtque diftinciius

propria magnitudine

cxhibere

Adlatushuius

0IK0TMENH2

ei

iungitur

XPONOS,

Cue is Saturnu5 llt, 3c setcrnitatem fignificet, ^o^ annis

/ifwmwr^vt Cicero& Ladantiusdixerunt j fiue Tcmpus,

>

vtpote alas geitans

icternitatis

itidem

imagmem

iuxtaj

Platonem 5*: Pythagoricos,Saturnus enim K^pVos (^uafiX^ovos 5 idefi Tempus dtcitur , iuxta Seruium ad III. Aeneid.
verf. 1 04. j fiuc Cfflum ipfiim , vnum & idem cum Satur-

b no cx Varrone

Kirchcrij interpretationem eftugit, quia ipfe, nulla fignificatio-

ne,KIP0N02 legit

& dode fed inopportune Spanhemius, XP0N02 aperte

expreffum, ex duabus
telligi voluit

fcu vtriufque

Quos

literis

KH, vctufto more locum X hterse occupantibus,in-

Nos igitur Qx\i Tcrrzeque in Homeri venerationem confenfumj

Poematis eiufdcm ( quahbet enim manu fuum volumcn geftat^

SEuiternitatem,

'S

^rnunquam interituram memoriam, polliceri credimus

Kirchcrius ad Homcricse

fcllGe

latera genios ajiames Jegyptiaco leflitu

O* in manu alterius fla^elium o<p'.o/u,o<pov , fymholum energi<e inprofligandisTyrannorum 'vitijs y tP* 'vitioforum hominum flagitijs-y commentus fuit 5 nos
tP*eflu

mulierum
fubiedis

ge petita

fpecic,

eam

qua: ad dexteram lliadem

qu^ ad

finiftram Odyffeam-i ex

IAIA2 OAT22EIA , & cx vtriufque fymbolis

coniedura iudicamus Enfis namque huius heroum

titulis

C?* pugnatafacro bellafub

ficih, nec lon-

gefta

llio

exprimit, prout aphlaftum huius forma; in

alterius

manu

Vlyflis crrorcs

nauigationcs &c maritimos

,

atque adeo ipfam Odyf-

feam demonftrat Aphlaftum , inquam

quale in maritimx potentia: oftentatio.

nem Tyrios in nummis vfurpafle , pluries

obferuat Vaillant in Hift. Reg. Syria?
pag.

zS^.&iSp.

dcprasfertim in Demctrio Nicatorc_,

6(:proprie ad maristraicdusfignificandos,

Neptunumcum

videmus , tam in nummo Vefpafiani

4. apud Triftanum pag. 287. , quam in alio Titi apud Oifelium Tab.XXX VI.'
num. 1 2. pro rcditu eO|-undem, ex Priente ad capeflendum Imperium percuflfis,
AdfcriXx 1

cum codem

aphlafto in

manu

expreflura

RAPHAELIS FABRETTI

34

Adfciibitur quoque ab Autlioie Iniius marmoris

Homero illud obfcuri argu-

poematium Batrachomyomachia y ( dubitantibus fane Vita: Homeri

Scriptoribus , Jioc ei\ tam Proclo , quam Authore anonymo apud Allatium dc
Patr, Hom. in finc fux Prsefationis ) vt ex muribus in imo foHo, volumen hinc
?nde arrodentibus infertur j quod nec pariter Kircherius aduertit , ^gypti^
inenti

myfterijs

cum

Aflerta
circa

eam

in Gra;co tjuamuis poeta

Allatio

confideranda,

Mufirum fiquidcm
defcriptas vidcs

exprcflfum

theofis indicio

plaudentes

fella

quam templa , vt diximus,

ara

quem

proptcrea

conueniente . Subdit Allatius, ideo

fiue do(3;rinaj caufsa decreta

Ponderat enimj

& ludibundas in U.Tab,

& totius naturas Mylta Homerus fuit

P. Kircheriqm contextus

ad nonnulla adhuc

Imperatoribus, ac Sacerdotibuscommunem;

Sacerdos,(quas in

quin

effigie

cum eodem fummatim procedemus

amidum dicit, Philofopho etiam

dentem
apud

nifaHimur > veriori Homeri

cum Regibus

yittarum honorem

pallio

& ftatuario euolucndisjintcntus

illi

illi

ercdla

& vidima

cathedra
,

fe-

fiue quafi apo-

& integrGe tcrtiie Tabulfe

ftatuta

luculentius probant

Karum etiam, & ipsa , vt puto , vetuilate exoletum poftea morem , ChiorurrL,
nummus , & Bellorij Tabella reuocant j volumine non in communem modum
confcripto

lineis tran^iiersa

dudis , vt in hoc primo exemplo j

fed fine linearum perpctuo versus vmbilicum diredo

fmefpatium
TTs^iy^cpBi?

inter lineas
,

hoc eft inter duas

areas fcriptas

hac fcribendi forma plane intelligatur

vt in

quas Hefychius vocat

II.

itaut aexlg

Ncc abfque ratione

id in

magnse praefertim molis, peculiare fuifle credo ; quandoquidem,

craflum volumen, latitudinem quoque congruam & refpondentem expofcebat,
poeticis libris

quE

carminum

conftriiftam breuitatem longe cxcefliflfet

&c

vacua inaniaque_,

fpatia inutilitcr reliquifl^et

Variare aliquantulum in materie fragmentum hoc Bellorij a noftro

bcimus

',

in arguraento coincidere

iam

ex fequenti chara(5terum eiufdem verfione_,

apparcbit.

G'

A2;i

MQS EFEPSIS KAI

...

2AITHS
M0r02KAI
^oroSTPnSI 2

di-

/^W,(^
i^nommiaTroimlfy
,

'fHfcHatio.tir

nP02

AD TABELLAM

ILIADIS

nP02 nOSIAONA K

ad

STMM AXIA TPOSIN KAI

auxdium TroianK,

^TIR

NAT^I MaXH

EITI

Aor BOH3HA KAI 2APnHA0N02 3A

NAT02 KAI nEPI TOTNEKPOT MAXH
KAI n ATPOKAOT ANAIPE2I2
KAI nEPI TOr NEKPOr

MAXH KAI ANTIAOXOr

culi

eile dixeris

f^ cina cadauerpupna

er

T^atrocli occtfto

e?*

aVr^ cadauer
,

(^

Jntilochi

charadeium forma^eadem^uc column^e

in

quainlaipti

fie-

ftyli

quod Bellonj frullumu

Vtrinque infculptum

imagines longe
vt in

hoc

exemplo, ad carum magnitudinem

coin-.

noltris.

Sarpedonis mo^

Jrmorum confeiiio,

Tabulajfcd eiufdem

nifi

rs

tsr

Patroc/o.

fimilliinacft

cum noftra

nxues puona,

Jchi//em de

luntlatitudo,itautnccIum eiufdem
ft

fuga. Jd
cU auxilmm,

^5^^

nunctum ad

HATPOKAOr
OnAOnOIA
Et quidcm

Uptunum ,

/7^

AnAfrE AIA nPOi;

AXIAAEA HEPI

34^

maiores

continet

-pofitoj v.dcreelt,
.

Vix tandcm aliquando

ueitimur,

in femitarnre-^

promiliam Homericifup-

wS:

plementi expianationcm cxordimurjnon

quidem ex

Stelichoro

Ardino ,

aut Le-

Ichc,vt Tabula' inf..riptio pra:fefert,quo-

rum

jpfa fcre

nomina

intcrierunt

fcd ex

Cointo Smyrneco, quem Quintum

labr-um nolhi vocant

alijfuc fuperftiti-

busGtcecis authoribus,
fcrcpantia

dum

farcire
ftris

Ca-||

cjui

modicadi-

dcperd torum illorum defe-

vtcumque nobis
poterunt pollquam neque e novt videbimus

Maccr

de

quo Ouidius de Ponto

jib. II.

Tu canis aterno 'juidquid reBah^t H

Eleg.

mero

X.

ita ait

'He carfant fumma, Troica Bel/a manu ,

leth^x obliuionifcfeer'pcrevaIuit.

De

tribus

illis

Stefichoro,

Ardino

&c

&

Lefche, pauca ea quce dici valent, lam in

vnum, ex Suida pra:cipuc, Eufcbio,

coegit Laurentius Craflus in libello de Vitis Poet. Grsc. italice confcripto , ad

quem Ledorem ablegamus: 6^tantum ex

graphe, notaii.us auth Tem Piru.t I/iadis
,

indicata fub
,

75.

Tabulie epi-

hadlenus apud dodtos non

certum, Lefchcn impoftcrumproculdubiodicendum

Series huius

num.

omnino

efl^e.

fupplememi 5 fub ca quaj ad kuam deficit columna incipiens

tota

RAPHAELIS FABRETTI

35-0

tota cius columnse iatitudinc initio carct

continerc debuit

&

aliquod autem Pcnthc(ilca?facinus

conijcerc licet cx vltima antcccdenti ryllaba KH^^,

fi

nomen hoc nOAAPKH2tcrminat,vulnusfortallcquod

Q^Smyrna:um Paralip. iib. I, vcrf. 237. cx quo

qux

hafta huicinflixit,iuxta

Protmus
is

enim

Iphicl

intcr cos
filius,

inter

manus fociorum fuorutn

cjuos Penthelilca proftrauit

& Protefiiai,lluc loiai

eum voccmus) gcrmanus

'

II.

pr^cipuus nobilitate fuit, vtpote

vt priltino

frater, liiad. lib.

expirauit

nomme cum Hygino

Fab.CIII.

70 tf.

vcrf.

Qua^ vero primo legunturfub num.8o. funt Ach llis-^ & Penthefile<e nomina,
AXIA AET2 nEN0E2IAEIA \ vnde neccs per Peiidem huic generof^c viragini illata colhgitur 5 non certe Q^Smyrnx'i narrationi conformis , fed potius PansEni pidura:, de qua Paufanias in Jbiiac. lib. V. Pemheflea animam exhaUt , 0*

Quinto namque, Achilies eam in puluere iacentem

contemplatus , poftquam illam caflide fpoiiauerat, grauitcr contrillatus dicitur.
Prastcrca , nec grauis liiius armatur^, quam Quintus a verf. 141. proHxe defcri-

AchiUesea.m fujiinet

bit

in

indicium in noftra imagine apparet

cultus

ille

fed

armorum ncgicLtus

quo cam Polygnotus apud Delphos

O* pardi pellem humeris

Phocic. j ex quibus piifluris coliigit , Po-

idem Paufanias lib. X. in

lygnotum Lefthx pcefim per'egi{l'e , prout

figuris

Vt

oftendimus

(fr Penthefilea

nos ex nonnuiiis huius Tabuise

bc

Occifum a Pcnthtfiha Jchtlltm

in vttam reuocatim

intcr^wptd

Thettdis Matris precihus

ruyfum ad orcum

VI. apud

perbolicus fcr.ptor PtoIema:us Hcph^ftion initio

iibri

CXC. commentus fuit

nam credi

tinere polTem

nifi a

authoris iou<e ad

Hoc fciri tantum

pueris qut nondutn

lanam

rum nc an falfum

<ere

volo

qua hunc

iauantur-i

eruditionem hifion^e

Penthelileae occifio, de

no pag. 1 1 5.

T^f^yrr* dicacitatem

nummum

necli vellem ob-

Achilles armjtut
fileani

ovax,^

VPtNTLsiLEA
;

letho tradi-

AXIAAET2 0EP2ITH2 num.

ANTIA0X02 /imilochus num. 8i. dum

tatis

Photium Cod.

inieiiicieDs Ctnthe-

hy-

(ve-

Occo in Traiacxcitauit vt im

effufis

ahj viderint)refcrt

impetitum 5 dentibus ad terram

740.

QJsmyrn.

redt^ffe

quaha funt pleraque huius

proba oratione ^c//7/fzobiurgaret, Smyrn. verf. V

710.5 ob quam ira percitusnum. 8r. eumpugno
ditVerf.

&: heroicus

inter aiias iliacsc huius tragoe-

Aix perfonas depinxit,arcw habentem Scythicts fimilem

gnentcnt

81.

Neftorem patrem protegit,ex

243. fub JVIemnonis hatla cadit verf^ % f 7. quem<:harifcnfum laudauit in hoc epitaphio XIIII. AriftotcleS) ( ft is fuit
lib. II. verf.

Oe

GiJtVc*'

cv T^in ^vaeifd^^' 'vsoiri^

"Hfflons Jntilochi

'virtutif^ue ecce fepuUhrHfn

Troi. feruato quigenitore perit

Iicjqgon

Aufoni^Sj
Conftl^i

AD TABELLAM
*

ILIADIS

hliojue honus 5 ( ^< copuU rara

Carus 0" Jtrtdis , carus O* Aeacidis ;

Conjilijs

Prxmia vinutisjimulf 0*pietatis

iujiiiis

obij

ilUfuperJles

Troiacapijine quo perfda non poterat

B

iacet

autem

vt

mus 5 in Imag. lib.

lis )

pictati

filiali

cap. V^H,

II.

clarufque ac ridens

rens Antilochus

debitum

nec tnjiis

cncomium
,

nec

'Vt

cufpide percujfus

tnterijt-)

perfolua^

mortuo affimi"

nam Utitiam-j, quam ex feruato conceperat patre^,

/ed vt Utitia ohtmuit . Addo ex

tilochum a Memnonc occifum

infaciege-i-

O* vultum amma reltqutty non vt

Homero quoque Odyff.

lib.

doluitj

IV. verf. 187.

An-

colligi

Achtlles a Ncftore ad vlcifcendam Antilochi

verbis Philoftratj

adolefcentulus

adepttts j

Seruato Jntilochus T^ejiore patre

tion hic ordofuit ; fed

ejl

35-1

filij

mortem

accitus verf 3 89

cum Memnone congreditur num.8 3. AXIAAET2 MEMNQN paribus quidem

armis , nam Memnoni in Auroras vt Athilli in Thetidis gratiam a Vulcano
:

conftru<^a fuifle,tradit Virgilius iEneid. Vlll. verf 384.

idem Smyrnaeus
tandemj

y/,

verf,

454.

ac diuifis

Mg/avovflt c^7ov Jtto

541

E^To^g

tSJ^' at^xh

Memnoni Dea

6<:

in tranfitu tangit

Deoruni ftudijs, poft mutua vulnera.,

g^i^mo 9e/a=9A*

Xv%

noXuij^r(by

nato

cticcv

m ima peElorts

Pelides 'vulnuf injitgn -fO* per tranfuerfum liuidus enjis

I

Erumptt , atque protinus iucundum etus <euum abruptum erat l

Procumhit igitur in ntgramfaniem , c^ vajia ipfus arma tntonant,
Hoc idem fingularc certamen Bathyclem Amyclis pinxifte,rctulit Paufanias irui
Laconic. lib.lll. &; ignotum qucndam pii^orem apud Olympia lib. V. matribus,
Thetide & Aurora congreflui alkntibus, quod fortafie hafta , vt noftrarum iconum geftus innuit , non enfe vt QjSmyrnseus defcribit, perfe^^um fuit. Pliis
variat Diodorus , dum per infidias a Theflalis Memnonem fublatum fuiflfe tradit Biblioth. lib.

confundat,
nis ad

II.

prout

cap. VI.

huic

planiilim^^

Aurorair

Athiile ob Antilochi caedem

I

ad

yf^fepi oftia

Bel. lud. cap. IX.

qui vt Homerica

omniaj

fiue

negando hb- VI. cap.UI. de Vit. ApoIIon.)

Ciifise iuxta Aefchylum filio , mortem' ab

acciflifle ait in

Heroic. cap.

vt videtur oriundo,atqueHedori contemporaneo

initio

ponit Strabo

duobus

lib.

XIII.

Ptolemaide

III.

Tumulum

fed altcri e TroiS

ipfius in

Troadis

contradicente lofepho, qui

ftadi)s

ad oram Belei fluuioli

lib.II.

fuifte tra-

quoquantum auferebant, tantundcm, & quidem ftatim , rcgenerabatur, imo & ipfo
ftrabone a fe diflenticnte lib. XV, vbi circa Paltum Syriie Oppidum , iuxtaque
dit

Pl

& Philoftratus lunior

& alter Philoftratus non in paucis fecit,5: fignanter Memno-

Troiam aduentum

non Memnoni

miraculo addito fabuli cuiufdam vitrei,prope illud eftodi

foliti, c

flumen

RAPHAELIS FABR-ETTI

Sfz'

priori traditioni
flumcn Badam ex Simonide fcpukwm fuifTe dicit . Strabonis
amis admlare llium
Plinius accedit lib. X cap. XXVI. Juthores fmt-y omnibHs
conjiigere ad Memnonis tumulum^ qnat obid Adetnnonidas
ex Aethtopidaues-i

n}ocant.

rnis

ludis funebribus anniuerfarijs fabellam,cui hill-oricus ni-

Hanc vero de

cre4ulum

fe oftendit:

Ouidius poptice exornat Metamorph. liUXIIL

Cum Memnonis arduusalto

Corruit i^ne rogus

diem

Jnfecere

cumfluminanaias

lelutt

ntgrique 'volumina fumi

y

nebulas-, nec Soladmittitur infra

f^xhaUnt

jitrafauilla lolat fglomerataqtie corpus tn

Denfatur ^faciemque

animum ex

yitque

^t primo fmilis

capit

igni

vnum

^fumitque colorem

>

leuitas fua priebuit alas

njolucri

mox

aiem lolucrit

Infonuit pennis fpariter fonuere forores

lnnumer4

eadem

quibtts efl

Terque rogum iuftrant

Terplangor

Tunc

natalis origo 9

tP* confonus exit in auras]

quartofeducunt cajira lolatu

-,

duodiuersapopuli departeferoces

Bellagerunt

rojirfque

& aduncis

'vnguihus iras

Exercent-)alafque-iaduerfaquepeBoralajfant%
Inferi^que cadunt cineri cognatafeptdto

Corpora ffeque 'viroforti meminere creatas

Frapettbus fubitis nomen facit author

ab

Memnonides diBa , cum Solduodena

Signa

panntali moritur<e more

Haud multo fecus , ncc minus

^Ur QjjCalaber

lib.

ToV <^'

noAX'

JL

verf.

a^

T^i

> )^^

lAe/U.vom^

c(

^'

'Eoyvfdpof^ccoat

Msii^vovt

n^

K^rg^u

^
i

Xf^

^l^Kofdpti

'

A*

>'

axpsrs^v ^0LnXn(^

>

^/u.ov

<^' ft

i*

AfS^oio S^oju.oiatv
)

vXvaiov irsS^ov

icLivsroLi

Pqr/A,Qy ava.m^i] acoai <)'n&v6C(^oi

~
'"

'

mu^

a;;^^^!

tjsx^

'

1i'

o/tjs

i(x,Q^or((^

ro7aijT(sXei ircvl^

'

ll

x,ovivx,etBv'use^^ yjsovrss

'EiiSvoLS^Tf^ooaovra}e(,ve(,)Q^cv@

atj,cootTt 7rct/<^os

ctTrs^etma. c^u

tuVCov

cps^vrs';

't&t

l.

ns^i S^co)ce (ps^scduf

HeVv ov /u,<ij^^^si>yi x^r

KoiV^Xoia,

M-s^X^^^ AiQioirnsg

AgVOT jS^TWi'

xflt

hanc transformationcm profequir

641.

oXo(pu^/^.')is

<^a vvv

peregit

rebellent

incrcdibiliter

^gt,^'zsctXiiU,cc5

O/aivv'5 rciticfs

illo

^^^^aoWgg

d^^pco

ccfi(,<pU <v'ot^T4
'

Jnterea

AD TABELLAM

ILIADIS

35-3

Jnterea ducem Higri-colores Jethiopet

Sepeiiunt

cumplanBu

quos j^urora houinis oculis prxdita

Multum Umentantes ad jirenui jilij monumentum >

In aues vertit

aeriqueferendos dedit'^

Quas longc lateque diffnf'* hominutn gentes etiam nunc

Memnonide: j ilU adhuc prmcipis fui hujlum
Frequentantes plangunt ^cinerem fuper infpergentes

Sepulchro

muiucque interfe

In Jdemnonis honorem

Aut

confliliu

Dum

qui in Plutonis aula

>

Elyfo terr<t campo

'vnde animo folatium fuo accipit

ifia cernit

i/Iis a.

Fatum

confecerit

Coloum Lacum

conferantur

Lacus

de eo

O.itiColoiin^ Dian<e

faltantium

Strabo

ita

a Pie:d

difiat-^qui

>

e^-,

jdurora

lib.

amh^

rccurrcnti

vt volatilium

5<:

aliud feftiuum Simia-

quadrupedum

incredibi-

XIII. ^uadraginta fiad^s ah Vrhe [SardisJ

g.us appellatur

Templum

c<eleflis

aut etiam

expleuerintypro rege decertantes

lungamus huic funebri fpedaculo quorannis

lia

certamen durat.,vftjue dumpofi multum lahorii

Mtera alteram dimicando

ad

tumultuantur

inter heatos > in

Exultat

rum

ijociiant

poflea mutato nominr diJius efl Colousy

quod in religione maxim^ hahetur

Hoc

inloco

numverd inopinahiita an vsra dicanty

mthi qutdem incertum efi Sufis Pcrficis quoquc eum rcgnafTe, idcm Scrabo ncc
folus affirmat; additque Paufanias in Phocic. lib, X. profe^um eum fuijfe ad
Troiam^ non ex Jethiopia 5 fed e Sufis Perfijs y O* a Choafpe fluuio omnes popuios
intermedio< fuh potefiate redegtffe-^ Phrygefpue etiamnum viam ojienderey certis mm-^
fionihus (ST* fi.it ionihus diJiinEiam 5 per quam inqutfitisitinerihus r^gionis compendiarijs y exercitum deduxit j vt Priamo fcilicet patruo opemferret; confentiunc
P cnim Authores Laomcdontem communem fuiffc Priamo 5c Tithono parentem 5 quamuis Seruius ad verf. 585. lib. IV. v^neid. Tithonem Laomedontis
fratrem , nefcio vnde vocet & hanc Paufani^ , imo ctiam Herodoti traditionem ( hic enim Sufas Memnonias bis vocat, hoc eft h'b. V". eap. 54. S^ VII. cap.1151.) fequutus videtur Lucanus lib, III. verf, 1S4. Memnonia Kegna^y pro Pardiehusfo/iemnihusSimiisfaltaredicunty

thia

& Babilonica regionc intelhgens

vocalis iktusc figmento

lib.

IV. cap. VIII. num.

De hoc Memnone

plura funt apud Freinshemium

5.

quce ipfi intaffla relinquimus

eiufque Regia

Comment,

ac

in Curt,

hominibus , & brutis ipfis , de

immatura& proxima Achillismortcrepetitum, hic tandcm impletum cerniPrirfagium fa^pc ac

ficpius in Iliade a

tur, ante Sc^as Portas

Hcdor moriens

illi

num. 84.

pr^edixerat

Diuis

iacente Achiile

II.

AXIAAETS num.

XXII. verf j6o.

85., vt

Inuifibili Apollinis tclo

iauciatum in pedis malleolo inducit Q^Smyrnseus verf. 60.

lib. III.

ciufquCL_,-

marmor noftrum fequi videtur, in quo nullus apparct, cui honor

tribui valeat, quod tantorum vtBer Achtiies ab eo extinftus fuerit
Idem de nece
fiftionem

ab ipfo Phosbo Apolline Achilli

illata fcnferat

Yy

Sophoclcs in

Pji^Ioar. ita

pcrfona

cx

RAPHAELIS FABRETTI

35-4

pcrfDna Neoptolemi

filij

de eius morte rpferens

Qccldit hominiim
Sagittis

nemo -ifedfuk Deo

mpetitus

'vt

aiunt

4 Phcebo domitus

ft^Libanius pariter Sophifta Narrat. VIII.

cje

Neoptol, fipttis Apollinis AchiK

ytaddit Hyginus fab. CVlI. U

lem occuhifi tradit; fuh Paridis tamen fpecie

Seruius ad iJIud Virg. lib. III. ycrf.B^-Dapropnam' Tymbr^e
CXIII.
-y

&

jllum dicit

a,

Paride ocdfum

domum >

vnde fic quovnde argumentum marmoris fumptum

fed manu. Apollmis 'vulneratum fingi

que aliquem ex Authoribus deperditis,

eflc diximus,per poeticam fidionem tradidifle probabile eftrquiduis enim potiiis
admittam , quam abfurdam hancPtoIem^i Heph.^ftionis lib. VI, apudPhotium Cod.

CXC. narrationem

igne fujluliffe

(ripuiff

Thetinfex numero

tandem^ue Achtllem

effe

aggreffam

tab tantum dexteripedis aduHo

Damyf giganfis

, CJT*

liheros e Peleofufceptos latenti

Peleum

ergo re cognit^

apud Chironem collocaffe

vi hunc

^/

ejfojfo

hicgigantumommumvelociffimusfuerat)
Huncpojiea
Achillis aptauifpfdiy 6" medicamentis firmauit

corpore in Paleneftoy (

fublafcaue eius talo

talum

>

excidiff^e refert-iinfequeme

ipfum Apolline-,

&

collapfum-,fic effe

interemptum*

Aia^Telamonius O* Vlyffesy AIA2 OAT22ET2 num. 86- virtutis ,amorif-.

que in AchiIIcm?EmuIatione, eiufdemcadaueracerrime tutantur? QJsmyrnscus verfy z

I <J.

&

zp

cadmer AXIAAE02 nTOMA num. 87. clypeo capiti fuppofito, vt

eius , ne quidem in mortc amifli, gloria retineatur , homfoni prope iitora HcU
lefpontiSL focijs deportatum, ab cifdem deHeri videtur, vt Quintus ait verl.3 87.
Poftqu^-B Iv^OTSA num. 88. Mufi^ ad cundem lugendum in Thetidisobfcquium aduenientibus , vt Homerus habet OdylT, hb, XXI V. verf. 60. 6c Quintus hoc lib. III. verf. 592-. , 0ETII; Thetis num, 8p, fepulchro , Patrccio iy fibi
Achillis

vtdiximus, ab Achillq extruiflo , fed AXIAAEIONab Achille, vtiilluftriori & prccftantiori , ita denominato , eius cineres intulit , Ita ex Homeri
C^intus nanique_,
Odyfl". lib. XXIV. verf. 75. has imagines interpretamur
////',

Smyrnxus nuperum f epulchrum

poetica licentia excitat, nec Patrocli vllate-

hoc tumtilo carminibus a verf 727. De hoc Mufarunx

ad tumulum Achillis ludu, tanquam de prsEcipuo eius funeris ornamentoj
^xtat epitaphium XXIII. Arif^oteli adfcriptum
nus meminit in

fuis de

TwVCw

i^dfvvnaow ^' dvvsctPis^iS^sg*

Theffalus hlc tumulo

eji ijio

conteSius Achiiles

At luxere nouem , credite , Pierides,

}A ufas tamen, quamuis tot teftimoni js aduerfancibus^adueniffe ncgac Philoftra-(
tus in Vit, ApoHon. lib, IV. cap. V. i led nos vt ab importuno hoc prs cseteris
contradidlore vacemus, poctica, imo etiam grsEclfide loqui profitebimur, egrcgiuin iliud Plutaycbi im Vit.

Num,

diwium XQCokmQS yftd h^c qutdem multis

contrO'

AD TABELLAM
coHtrouerfijS implicita
tetneritatis

tam

agitare frilixius

ILIADIS
,

jj-y

qtikm prohare pro

tjeris y iuuenilis efi

Veriim,vt aliquid peculiare in hunc Homericipoematis Protagoniflam confcramus j Achillis vitx potiora facinora, non elcganti quidem fcalptura exprcf^

ii

autographo, quod in
tur

orbem eo quem feruabimus ordine , ex

Aedc S. Maria: de Aracxli fub ambone Epiftaja; aflerua-

hic per partes dare decreuimus

difpofitas

in

hac Romani pedis menfura

nc,addita.

Achilles e Thetide nafcitur

"

pro eius percipienda ma^nitudi-

Marini Scnis

nempe Nerci
maior

&

& Doridis filia

fortior patre futurus

ex ciufdcm Thetidis fato:

quam

ob cauflam lupiter , monentc_

Prometheo , ab eius concubitu

nederegnoa

Theti-

dis prole deijccretur; vt e

nolbis

abftinuit,

Hyginus Fab. HV. &

Poet. Allronom. lib. II. cap.

cxplicat

in

XV.

atqueOuidius in Mctamorph. lib. XI. verf. 113. E Thetide_,

inquam, Achilles nafcitur , qui louem genitorem habuit vnde Pyrrhi , fcu
Saitta

Neoptolemi

eius

Illo

filij

gloriatio

apud Senecam

ex ydchille jgenere qut

in Troad,

Ad, L

Sc.

V,

mundum fuo

Sparfusper omne c<elitum regnum tenet ;

Thetide aauor

quoniam
f

'vmhras Aeaco^ c^tlum loue

fabulas hic tantum feilari placuit

my thologia ac phyficis rationibus

pr.Ttermillls

Sedot itaque Thetis partum enixa, laborem quafi,

perio exprimens

Ea qux huc conferri poterant

mrtholinus in explicatione

veteris

marmoris,

& defatigationem ex pucr-

prcEoccupauit nuper Cafpar

cuius h^c d\ portio ad

rem no-

ftram conferens) in
bello fcilicet

li.

De Veter.

in Puerp. Rit. cap. I.,

cui debitam ingcnij at^

que eruditionis laudcm

libens rependo,ob

men-

tionem demehonorifice habitam in alio dt_j

Tibijs Vct.
pariter

hbro

Illa.,

qux de Iotione_,

infantis hic diccnda ef-

fent , apud

eundem Bar-

iholinum videre hcebit,

quibus omnibus affenti-

murj

RAPHAELIS FABRETTI

5f^
raur

quod

nifi

crine in

qux pannum cxplicatum

nodum fummo

capite coJlecto

tcnet

atque

virgo vidctur

illi

enim

hic

Tiutrix
erat

nobis, ex

virginum

habitus ex Paufanii Jib. X. Jndromache iS* Mede/icafte velatofunt captie , Pofyxena. it^atnum tmre ccllecio in nodum crine 5 qujeque iUi e tellure fufceptio, nobis
ablutio d\

dc

forma marmoris in vetula

veriori

quse pucro fubdita eft

expensa

Nec

ifta

Obftetrice vf< pelui cymboi-

certius pr^terea lotionis indiciunL.

quam lintei, ad recentem huncpartumficcandum Scfoucndum,

adeffe poteft,

per pucllam aibntem prjeparatio

Oblktricis in vtroque marmore, brachijs fcilicetexertis

dudo gcnu
,

innixE

eodem habitu &

concurrente ctiam

geftu

velamcntoob-

capite

^ pueroex aqua fublato

Vt Stygem, cuius vndis Achilles,qu6 inuulnerabilis fieret, a Thetide immerfus fuit , marmor hoc noftrge Achilleidos exhibeat j annofam , & pendentibus

mammis deformem hanc Nyrapha,

omnibus
( vf. maximam natu pr:E
Occani filiabus cura Hefiodo inu
Thpogon.verf.775. fignificaret) non
Siue hc Styx ininfulse induxit
.

de qua Homerus U. VIII.

ferna

fit ,

verf.

^69,

ybi

&

Odyff. X, verf 514.

Cocytum

ex ea fluere ait, nec

non Hefiodus

verf.

774-

fiue fupra

terram Arcadiis flumen, feu flillicidium cx rupe

tis

pariter

Deorum vfurpatum

in Arcad, hb. VIII.

de Prim. Frig. ex

vt ex

Homero

lapfu

vtputo

II. verf.

il.

& confentit Plutdrchus in

librarij

quadam Nonacridis, iuramen-

fine Vit,

756.

tradit Paufanias

Alex. ,quamuis in

lib.

apud T^narum Laconi.^ promonto-

rium fluere dicatur fed coniedura affedatas in marmore fenedutis , facit , vt

fupernam , jThetidique cognatam , reddit$m potius crcdamus j hcet Statius
;

Achill. lib,

I,

verf

3 }

de Stygc fubterranea loqui videatur

fuh innnia natutn

Tartara

Errorem

Curtij

f0*ad Stygios

iterumfero tnergere fontes

Stygera fontem in Macedonia gigni aflerentis

lertiilimus eius interpres Freinshemius Iib.

o. cap.

Stygos amnefeuero-, Thetis filium talo dexteri pedis

uit

Vtrumque talum manu

1 3 3,

&: 3^69. tradidit

tenuifle

Vetus

in

o.

num.

apprehenfum

dc

obfcruauit fo-

6.

Statij Scholiaflcs

nos hinc aliud colligimus

marmori acccdere adnotamus Fab. CVII*

In hoc igitur

tinxit,

ad

& arma-

didum verf.

Hygini narrationem huic

qua Achillem njnicum talum mor-

talem hahuiffe dicit

Eadem

Thetis Achillem Chironi Centauro

Candum

tradit

cemus,

fi

Id ftatim eo nato

Saturni 3c

^ ante nominis

Phy Ilirse fiHo edu-

impofitionem

eam etymologiam ampledamur, appellatum nempe

accidifle di-

Achillem.,

o^^T^cpns, ob id qucd Uhijs nutrimenta non atti\z(k'is alimoniam , & vberum fucium
fedferarunui
i

$;^lo/u.vQnyiivx'^^^<" ^^^^-i

mit comrnuneni fcilicct

)

medullis

AD TABELLAM
A medullis ducat^s
'vherum^ujlu
cale

'[)nde

O* nominis

ILIADIS

55-7

, (^uandoqutdem Idijs vacauerat ah

vt de eo ait Tertullianus de Pall. nuni. 64 : fed reijcit
grammati-

conftliutn

hoc etympn Ptolemseus Hcphsltjon.

V/.

lib.

aham^ue huius nominis

^auflamita expiicat

, Chironis quo(iue pr^ceptor , Achilles nominMus

, vnde Pelei
jHmsper Chironem fic appelUfus E contra non a Thetide , fed a
Peleo Achillem Chironi oblatum pinxit Bathycles , vt monet Paufanias in Lacon, hb,
IIU
s Veruntamen noftro huic marmori confonant Orphei carmina in Argon. y.
8
.

ToC|)^

k^^v

Yi^rirsoyv

X,

Qsri^ cc^yj^

AaCouxa
n?A(ov etvoa[<^vKXov sCi}
Sd^COKSV

ft

(Lrira.\Xeiy

Vt nojirum puerum Thetis

Infamem nuper editnm

in

ar^enteos pedes haL-ns

lucem

in

vims

XftfCdVf t'

acc^piensy

Peliumfrondofum afcendit , Chfronique dedit^

et^m fcit^ amaret

Vnde etiam comprobata

0*

vides ca

nutriret
,

quaj ipfo ah ortu cruda rudimenta

rone tradita, Statio contcfte Achilleid, hb,

gemma

verf

47 7 paullo

m^nu

fibl a

Chi'

fupra diximus ;

quocjue Stcphanonij X. in ordine, Achillem infantulum,

&

nccdum cqui-

admota , ftantem oftcndit

Adco egregiam operam Thetidi in inftitutione filij Chironem prseftitiflfe,,'
phm creditum fuitj vt de eius prjcceptis hbrum compilatum, cjuem Hefiodo
taadi capacem

If

fuper Chironis armos

eius

jionnulh tribucrint,rradat Paufanias in Boeotic, hb. IX.

Summam

vero difcipli,

narum , quibus Achilles a Chirone inftruftus, Grxcorum omnium prvTftantifHmus euafit breui verficulo eleganter comprehendit Sidonius ad Magnum Feli-.
cem Carm. IX. verf, 131,
,

i^ enatu-i fdthus

Et quidem venatum

paUjlro)

&

herhis

& equitationem fimul, yr rei belljca; praecipua

quemacU

niodum ahbi diximus ) progymnafmata , caeteris exerciti)s fubintelledis > mar^

mor inhacpartc eflinxit,

arcumque Chironi

dedit

quemadmodum

in antiquis

nummis aut

monumentis frequcnter
Centauros id genus Sa-

iam
pridem obferuauit Span
hemius de Pra^ft. & Vfu

gittarios occurrcre

Numifm.

DiiT.IIL pag.

141.

ne^uicquam dicente Hygipo in Poet.Aftronom,

hb.

II,

RAPHAELIS FABRETTI

3^8
alij aiitem

SAGITTARIVS, Hunc complures

27.

lib. 11. cap.

hac canfsa negauerunt

Achillis pueritiain

columna

q^uod

quam

Centaurum efe dixefunt

nemo Ccntaurw fagittis Jtt

-,

'vfus- Hicquc_j,

rcquenti Tabulae adiccimus

tcrminauit.

dc Chirone Achillem cducante confidio , a poetis Homero poftcriofibus ortum habuiirc,teftatur Scolialtes Apolionij lib. I. verf. 558. [^nn^e^hv
AvAa] ij;(5A.v'^a;/ A^rsoXXuivi^dy 01/; /^s^' O/jurf^v 'ojoin^i'; v^zso ^ei^covog Xeyuv

Tota

ha^c

^v

A;)(iXXeoi ^otcpi/vofO^anf"

^ ^i/toiVto ?Jy' Secuttts ejljpoliontus pocias(fui

Hofnerumfuerunt d Chirone dicens Jchdlttn nutntum ejfe ;

Vere namqueifte nullum ahum infanti^ $c
nthd tde halpet
->

poft

eitormatorem

cum fecutus

quam Pha?nicem

ipfis

agnouit Ihad.

lib.

pcne verbis Q^SmyrnoEus Hb,

II.

JX.

Homems

autefn-j

pueritise Achillis

45 8. & 482. &:

459, Edosfiumvero

vcrf.

verf.

Chironc fuiiie,rem mcdicam pra?fertim, femel ait Iliad. XI. Vcrf 8 17. vbi Patfoclus ab Eurypylo, ad fe curandumj ita aduocatur

AA

a'^

/x A^yu

Mn^^c^
Nj(i^'

Qv adccGov

5)cTA.

oi^ov

vt^ri Xiit^i

Ec;6A*,

70.'

a. fcov

(fzs

vlnet.

Avr^ ^

&J(p.si

<f?n c^ wTrio. (|)(i^^(t}t;

'

Q 'zs^ri

(pctaiv

/MsXixjVca/

K7\9iivov

-mctoye y

A^XXv" S^sS^hfj^oLj y

Ov Xtt^o)V ,J>'SU^ hKS^o'^r@' Kev^^^v^ccv

Sed me quidem tu ferun ducens ad nauem nicram )
^femore a, exfcinde fagittam 5 ah ipfo a.fangutnem nigrum
Jiblue aqua tcpida (^ la-ti medtcamenta infperge
Bona \ qii4 te uiunt ab Achille dnEium effe 5

>

>

lucm Chiron docuit iufliljmus Centaurorum

Homcrum
lem,

fe

non vidit , vcl non attendit Hyginus , qui Fab. CI. Achilartem mcdicam non nofle dicentem, introducit.
igitur vcl

Primum

'

cgrcgia^ fua^inititutionis

jpecimen Achillcs

m Aula

Lycomedis

Fraude lat^n^-i

vtiam indeiwra w^^^fry?^/ <^-f(t, in hofpirij violatione exhibuit, comprefsa per

vim Deidamia regia puclla , cui comcs a Thetide , fub foemineo habim , &: fub
Pyrrha: nomine, vt ait Hyginus Fab. XC VI. 5c Sidonius fupra dido Carm. IX.
vcrf, 137. ( miflis reliquis , quibus eum onerat Hephaeftion apud Photium)
adiuncSus fuerat
cafio filium in

Confilium

& oc-

Scyro Infula occul-

tandi, amoris diffimulatio,

moduf-

que quo tandem

Vi

potitur iwtis^ t<^ toto peSiore

leros

Jdmouet atnpleXus
I.

Achill. libro

pti

hiAona

&

notiiiima

eft

rcferuntur a Papinio^ integro ferc

Neoptolcmi ex furtiuis hifce amoribus conce-

At <juomodo Pyrrhus

fic

Lycomede auo in Scyro vocatus

quamuis

AD TABELLAM

ILIADIS

55-p

quamuis Phcenix ei poftca Neoptolemi nomcn indiderit,ex Paufania lib. X. in

Phocic.) cx hoc concubitu, incoepto iam Bello Troiano genitus , ante Belh finem , ad Troiam , non integra decennali obfidionc deuidam , militise maturus
fe conferrc potuerit 5 poetarum licenti^, nefcio an excufabili , relinquamuS.
Agyrtes tuba infonans , Achiiks arrcptis armis a Diomede cxpofitis ferus
,'

& fua

fponte prodens

fe

Deidamia amafium

reti-

nens,^ Vlyflcsdolo a fe^'

adinuento exultans

quentis

portionis

argu-

mentum

prarbcnt

breuiflmium

I
H

fe-

Nos

compcn-

rci

dium damus,apud Statium

Hi3<r Philoftratum luniorcm in Supplem. Imag. cap.

Neque

Scyro

hx-c Achillis in

H^goo^cit imo e contra

iuxta

latitantis

Homcrum

I,

plenius

lib. il.

Achilleid.

AchilUs

/5c;)'r(?,

expofit^.

adinuentio

Peleus genitor

Homerum
li.

authorenL.

IX, verf] 43P,

'i^fitsm ')inrcoei^J> ofxoii\i "zsoXB/moio-i

'

ex Plotha /gamemnoni mlft

Infmtem^ nondumpn-.tuvi communiter perniciof helli
talem tamen infantem iuxta Euitathium ibidempag. 761. qui iam XII. agcret

annum idquecum codcm

aetatis

tatore, tuto afJere poflumus

tem Achtllis in Scyro

commorat'cnem

tsieoptolcmum
verf. i

6.

CJT*
,

0*

ita

Homeri Commenenim ipfe ad verf 66/{. pag. 782. latehras auEuftathio, diligentiffimo

'vefiitum tllum muiiehrem

toram rem VLffts

qucm

in

illamjue in gyn<tcmitide

oppra, -ieteciam-) pentttts ignorat

Scyro educandum fe

atque inde ad Troiam adductum

Pceta

reliquifte dixit Achilles II.

retulit Achillis

Et

XIX-

vmbrse Vlyfles in

Nccyomantia Odyft.Xl- verf. 508, ex virginccaptiua,& licentia militari polluta, cum ipfoHomerofufccptum fuifte dicemus , tunc ciim eandem Infulam^
Scyrum cepit, $c deuaftauit ni cum Conftantino Manafle in Comp. Chronic.
placcat eum ex Hyppodamea ( quam fupra eandem efle Brifeidem probauimus )
natuTft credere
Obferuauerat hoc quidcm Paufanias lib. I. in explicatione pidli'rarumPolygnoti,irjterquas, Achillemcum virginibuseffinxcrat, ?\lam C9*
:

[Homerusj cam

idirn

tiim^n tn ca

rum

")

hfula cum vtrgmihus

{(j^uod altj poet^ pleri^ue

Vbi autem Homerus Scyron ah

continetur II. IX. verf 66^

noit dtx.t

prefie id

euerfam ah Achille Scyron memorta prodidifety vixife

Scyron

cum

omnes fcriptum

Achille euerfam dixerit

cepitaltam Enyei oppidum

relicpue-

vel ex-v

& dc hoc dabium facit, Scyron, Infulam Lycomedis,non Enyci Oppidum dici
^cbuifle

quapropter Euftathius in ca opinione

fiftere videtur, vt

non de Infula,
fed

RAPHAELIS FABKETTI

s6o
fcd de

Vrbc tunc PhrygijE olim OJidx Homerus

{cnferit

capta ab Achille fucrit,cum XlU Vrbes maritimas propria

Homcrus dixerat JL IX verf. 3x8. Aliam capix Infula:

Deidamia cauiTam

ACHILLES
lib.

cil

hhum

Phrygi^

communibus

fluminum

Aflbrinorum agros

fluit

Cicero in VI. Verr.

ita in

apud Philippum Parutam

h^ec Scxa, illa efl

gientibus

csetcris,

quitur huius

cum

nuptiarum

cuncL,

XX.

vrnam

quam Isuo brachio incumbit J Vt

in

Phrygio pileolo addito hic diftinguitur

illis

&c

Neoptolemum Ptolemi^us Hepha\ftion_,

Deidamix adiungit, Oneirum If ihf ct ab Orefte pccifumiquse

vltra arundineqi Si

fluuius

fubcgit,Vt idem

vltra

oper^ pretium recoquere

Scamander j

clalfe

feu fabuiam contexuit Philoltratus in Heroic. cap.

aliumcjue

IIL Achilh &;

non

vel Scyrostunc

ad

notis difceffifle

nec caret exemplo

>

quia jmago ChrYfe amnis qui per

de cuius Fano meminit

hoc

nummo

in fua Sicilia

oftenditur
.

Porta_,

quam ftetilTc Hedorem

fupra ad

num. 61. diximus

Achille pugna

fu-

Se-

& profl:ratio

de

qua abunde loquuti fuimus vt propterea nil opus fit intermiflfam diu horum
ab Homero dcrehdorum enucleatione vltcrius morari Hic tandem in HeBore
traUo') de quo num. 66 multa pariter diximus , & cum finc fortium huius Herois apud Homerum fa^Sorum , noftcr Achilles fifl;it j & coronam ac palmam a
:

Vii^ona prseunte videtur accipere

Grseco-

AD TABELLAM

ILIADIS

}6i

Crajcorum ludium cx Achillis fato conccptum, alterius vEacidx Iu(itus exccpit . Aiax namquc Achillis patruclis , vtpotc Tclamonis fiiius , qui fratcr crat

'}

Pclci

>&communcm cum Pelide auum ^Eacum louis filium habebat,

Tcov A-)(ji\uv ^t^tiQeSii oit^civ

jirmis AchilltispriuAtHi
f^alde ex*jiuixns animc

tiSiKCfi

Kftaet >

iniHjiff iudicioy

mente captns

eji

Vt porro aequiorcm Tzctzjc fcntentiam cx Chiliade lll. vcrf. %66.

communem namquc fuiffe de hac iniqua adiudicatione opinionem

affumamus
,

adllruit di-

dumillud Parrhafij apud Plinium lib.XXXV. cap. X. magnis fuffragijs a Timanthe Sami in Aiacc armorum^uc iudicio fuperati , Herois nominc fe moleftc
fcrre, quod itcrum ab indigno vidlus ciret & mcram ind'gnitionem fprcts vir:

tutisfpiranshoccpitaphium

'

quod fubtcxcmus

ab Aufonio poGtum , fcu ex

illi

graeci tetraibchi

fentent I exprcflum

jiiacfs tumulopariter tegor obruta l^irtus^

lllacrymans huftis funerts ipfa meil

Ilncomptas
Cedere me

lacerata comjs

quod prauus Atriies

firuSlis compulit injid^s

Jam dabopurpureum claro de fxngitine jlorem

Tefiantem gemttu crimina

<

>

iudi(.ij.

Graecum quod diximus , ita intcr Ariftotelica fc habct

AJ^ Vw eir>Jkfji.(jiV eC^slei t&^' ruS^e yjlh/m.of
AimQ' twm^w Kfi(y,/u.tva. ts^t^^fjiM^
Gv/tfif

a;^

/uLtyeiXif

ASb^<fOiV

Huic ego

OitBeita.

Qe(io\n/J^^

K^ioyf^

e/ui.^

AyiiQ^i

Hvc/ti

'

xjtKfie^

m i^ni mtferanda decentes

tonfa comas

Aiacts f^irtus ajjideo tumulo

Jngenti pulchrum peHus concujfa dolore ,

CtitK G'4cispottor

EIus moeror hic exprcflfus

I

qualis

apud

C^Smyrnxum

clt

lib.

me dolus extiterit*

num. 90. AIAS

V. vcrf.

^' ^ovi

I
Eg-jj *>c(KjTa

infaniens^

t8.
Kn^a^

S^ oV^aoTflt

c^a.\iyKi(^

MANIOAH2 j4iax
>

fxis humi ocnlis

Tanquam immotus Jiabat .

luftiijs
i

fane hanc dc armis Achillis controuerfiam intcr Vlyflem

ipfius Vlyflis aifertionc

Tuv aWuv

Aiaccm ^

pr^ftantiorem apud Homerii in OdylTJib.XLverf. J4p.

0$ isfe fBfJ (iSh<,

&

Aflo/awv

/u.sr'

t^ ^

tfyoC

eC/m,v/iJi.ov(X.

qui eximius qutdemformd

rSTVKTQ

nn\eiuvA

O*

rebusgefiisfmt

Jliorum Grdcorum^poft irreprehenjibilem Pelidtm

& apud Sophodem in Aiac. MaAigoph. verf

J^3*

RAPHAELIS FABRETTI

,j4i

pMJimttjfimmn

tnfer

Jr^ims

r::snuf i

:;

-^ ^*'

:
'

''>b^

^ui ad Troiam peruenernnt 5 ex(^epso ^chille ,

,/v swT
iu(Htis Iane(inqiiain)ni3gn4m hanc litcm vis qXia^dacn maiOtdiju4icauit, mirum
modum? armts pofll^iyffisnaufragium ad ^tacjs t^rmlum mBis > vt rcfert
/-.

Paufanias in Attic.

lib. I.,

ybi etiam magnitudinis .Aia<jis-^rijac^ram ponit

eodemque poftridie fulmine iclo, vt fabnlam Bxhuix attc/ixat , dixit Ptokmseus Hcphasllio lib. IV. apudPhotium Q0jdiCiKO De .eius
funere , contrarijE, vt.in omni Cra;corum hiftoria, op,ini9Xeiiii3lialUei:uot aliC'

quod de

folo clypeo,

rcntc (:>J>myrna;o,corpus rogoirapofuumperjf\o<^em S^dicmconfiagralfeycrfi

637.,

contra vero SophQcles^in

Aiac verf.,H9lv2<

142^5^,

JiumQ.tedumin;^

idemquc allcruit Philoilratus lunior in Heroic. cap. Xli. Sepuituvtncim

Vcfrjfe-i humi corpm deponentes , addita rationC) ^|<i Calcha.s intArpret.t^baturt impium ejfey it ij i^nifepeitanturt qMi./ii>i manumxonfciuere ; ucq i^cus ex dii^o
ducit

Paufaniae loco arguitur

oflfa

Vnde colligitur,

eius ititcgra remanfifle docentis,.

Quinto Smyrna^o nil potius occurrilTc , quam Homeri infunere Patrociilcruilem nimium imitationcm , Ncc omnino dc formii, necis mtcr iiios conuenit j
Smyrnxus namquc enfeper iuguium adacio fequutam , Sophoclcs /;a// jjxo enfe^
in (um prclapfuM Aiacem rctuht & pofteriori huic dido ccJebris hic nummus
"**\
Mcdiccus mcd. magnit, ex Indicc Gamcli a me ex- >/^
:

'

^"^N./^

ccptus adiiipulatur; fcitufque

Augufti iocus ,/^

ille

Jtacemjuum-) Traga^diam fcilicethuiusnominis

,[

caMMii*

m^fno impetu mchoatam-i fiyio nonfuccedmte', infpon-\_.>x.^ ^\fhr...

^tam

incut>uijfe

.'.Ti-jj^-^it

''>i'>>,:i

ci't.Ax.n

>^.,^

mcum

IQPOTSA

''^?isi;(

V EQN
.

^^

\^..___^

In extrcma hac hCcii.') coliimnfi^nue pilaquadrata tonfpiciturnum. ^i.,

quam

Aiacis

Smyrn.TO

tumulum

verf.

moaumcntum

554.

prope Rha^teum promontorium

&C

Strabone

lib.

ipfi

Xlll. defignare fufpicor

erc<5tum
j

ex

C^

vt paullo antc

>

num. 85^. cxcolumna ( liue ftelam vcl cippum vocare_,

placcat)infcrri vidcmus, Longc autem nobilius monumentumhuic Hcroi ftruipfius pofteritas , vfque ad Miltiadem fecundum Cheronnefi conii.it gencrofa
ditorem a Marcelhno ex vetuftioribus Scriptoribus afierta; quam ad clarifliimos
inter Graecos Miltiadem Marathonium ac Cimoncm vfque producit , & erudite
a varijs olcitantium Authcru maculispurgat Rutgerfius Var.Led. lib.J.cap.IX.
Initium adionis ilhus num. 92 rnutilatum , & literar qua; lucem aliquam..
Certum eil: tamen ex
affcrre potuillcnt , defperata; prorfus le^ionis exiliunt
Achillis

fabula'ferie, &c ex fubfequenti Eurypyli pcr

j-ypyli (t^i^elxv

exprefiam

fuifie

ne gencrofus

Hercule originem trahens, vt cxplicatur in

glorius huic

marmori

Neoptolemum

infercrctur

ific,

E6 prasfcrtim

occifione

quia vir

VI. vcrf.

illc

cadens

hic Lu-r

hinc e Laomcdontc

Q^Smymxo hb.

inde ex

S f

in-

num.p 2.

qucm gcftabat relii^o, N ireus ex ipfo arcu nobis efle videtur cui Eurypylus omnium primo necem attuHt,cx Smyr.iib.VI.vcrf.jy^.j cum etenimipfum
arcu

imbcl-

AD TABELLAM
\

imbcllcm Qekribant nobis^tam Homerus

ILIADIS

s^3

67 ^. quam Q.SmyrTixus lib. \U. verf. 8. 'quidquid Ptolcma.'us Hepha^rtion lib. II. apud Photium
Herculis feu amafium, feu filium dixerit , & contra Hehconium Leoncm
vnapugnantem) iuueni inftrenuoproprie arcus conuenicbat, vt etiam Tcucrum arcu armauit Homcrus II. VIII. vcri. 166. quod ad pugnatn ftatarhmminiis
ideneus ejftt , O* Hecloremformtdaret vt annotat ibi Euftathius pa^. z-jz vnde
Chironem ab Achillc obiurgatum fingit Dio Chryfoflomus Orat. LiX. quod
Iliad. II, verf.

fibi

tanqmm

artem fagittandi doceret,

ad timidorum 'vfum aduersus timidos

Nircum attamen hunc , fola forma confpicuum , ignauum ahas & paucarum.,
copiarum dudorem , elegantifTima repctionis vnaque difiolutionis figura Ho,

merum adeo

iiiuflrafTe,obferuauit

Heroas eiufde

fcre fupra cjeteros

I
:

Nifi^

<^' ctv

Njf<^

f^

N(^<$t^

ISlireo

Demetrius Phaler^usde Elocut. cap.LXI.vt

memoriam extulerir, Iliad.

Ay7^'i'ni 6

t^o$

^\Mg-og avn^

og

da Simn

tre galce

XctPjroio r
v^u^o

verf 6jo,

T{ireo che dt

belle7^:(^i

oivoi.xloi

lAf@ tjX^

cmduce

TSiireo d' AgUia fgUo e di

,1

II.

SuAcfj^s" ^"^p '^^h n^^, sfax?

Charopo

canaltro eccede

vt vcifionclaudatilTimi Francifci Panigarol^e Aftenfis fpifcopi vtar in eiufdem

Dcmctrij Paraphrafi , per quam profan.T prarccpta ad ficram cloquentiam

tcr tranliuht

par.

Coiumnam

II.

partic.

vtili-

XXXVIJ.

num. 9. Scpj. extitifle diximus , nec

quidem fola huius Tabula: authoritate quoniam apud Grxcos g-jjXjj ;c/' ,avrUfj
colut/ina aiit cippuSi
monumentum , pro eodem accipiuntur; vt apudPaufaniam iib. I. quod prius Anthemocriti monumentum , mox Anthemocriti fleles
feu columna vocatur , bc lib. VIIL Epaminond^ tumulo columnam infiflere^,
ait vbi ctiam de Grylli illius qui Epaminondam occidit columna meminit , 6c
ipfe nollrx Tabulx pr.ccipuus pocta Homerus , columnam fepulchralem altitudinc huic a:qualcm, tanquam ea cui Alexander in Tydidem colhmans inculcpulchri inditium ad

&

buitll. XI. verf. 171. dcfcripfit^/7fr I// Dardanid<e antiquifeniorismonu-mento.

Qux quamuis in re

not5 exempla fufficercnt ; ahud ex eodem Paufania

lib.

IX;

deOrphei lepulchro fubiungamus i vndcnedum conlbtcolumnam Cn: fepuichrum idcm eflc , ( promifcue enim vtroque nomme vtitur ) vcrum etiam tam
fupcr priori columna qu^ ad Olympum montem ^v' IJbcrhrum fub cg Oppi-

dum ,quam

ca cucrsa

columncE impolitam

&: fcpulchro

fuific, in

ad

qua ofk Varis

cinerestcibbus Eutropio Sc Cafliodoro

huhis moris in

Homero

lliad.

Dium

) in

Macedonise translato

vrnam

vt in noflra Cochlide, Traiani

vrna pariter quieuerunt

XI. verf 371.

XVIL

verf 4^4.

Exempla

^ Odyfl". XiL

verf 14. obieruauit Feithius hb. I. cap. XV. Antiq. Homer. Columna itaque_j'
num. 93. erccta, c6 magis Nireum eile eum, quemiacentcm confpicimus,probare potcrit

potius in eius

&

Machaoni , qucm paritcr Nireo

vlcionem aduenicntem Eurypylus interemcrat

quod huic

Zz

fcro fubfidjo
lib.

VL

vel

verf.^cS.

lib.VlL

RAPHAELIS FABRETTI

3(^4
lib.

VII,

A/Ui(pors^ii1oiurov z^i ffw/x

'f:\l6t-

De Maehaone

eCa^^To

dmhohus 'Viiunicircuvidederuntmonumentum
per Eurypylum interfedo,conucnit etiam Author Parua:

Iliadis,

vnde apparet Q^Smyrnarum vti irL.

hoc , ira in ahjs cidem authori fe conformare potuilTe , vt fupra tetigimus
ETPrnTAOS NE0nT0AEM02 Eurypylus Heeptolemus num. 94. Neoptolemus Achilhs V- Calchantis monitu , honeftiflima VlylTis & Diomedis levt ait Pauianias hb.

II

i.

Laconic. in fine

^ationc inuitatus ab
ratur

Agamemnone & Gn^cis , & vt hb.

ad Troiam profetftus

Neoptolemus , inquam

C^Smymsei

enar-

& Eurypylus>

'"^^n^^am

Qvvy\zaaLv

hb.V^lU.V^.lSo

VII.

Awfii' ov/^Cpo^sovJs^ a./u,eiMyov

concurrunt inter fe

ImpUcabili certamine commijfi

PnXiccg lcv^vzavT^io S)t'iXv^v

XJoXAgi

Etfyv/^uccg

Ex

tX

'Zsovt]aot.f^))f
)

/.{.sxiccv

ylu^'
0/^53

(^

cw^^scoV^

ix,yu\o (poi\i@

oli,^jx,

^ ^' hxycs(^ s^nroriodv

}(^r

o^^^Xf^f-niaCU'

o^cpvr)

tan dem lero longa,

Pelias rAehilhshailaj Eurypyli peruadit

Magno

lahore connixa-y njnde puniceus

jEriimpit

animaque per lulnus

E mewhris
Eamaurem

euolat

lethaltfaue oculis ojfunditur caligo

Necyomantia Odyli. XI.

in

intcr eius geila feligere fciuerit

n^co tv^vTcvT^v
'Vt

verf.

518.,

nil prx'clarius

quam

o\ov rov TACpi(^)?v

xgfCivn^ro ^\x,o^

Telephidem

interfecertt <ere

Herox Eurypylim .
pulcherrimum , fic ibi fubdit Homcrus

-ipojl

Memnona diuinum ,

fic(|ue oftendit

V- pag. 475. , vbi erudite cauilam numPergamenis pcrcuili aperit, &: Strabonisde Ceteis populis Eurypylifocijs

nummus a Spanhemio produdus

a

contmuo fan^uif

gloriam Neoptolemus ex hoc ccrtamine adeptusfuit, vtVlyffes

Achilh de hho rcfcrcns

mi

mentum

Difif.

ignorationem fupplet
Pra:ludium

fatalis

MHAH2 nAAAS
dicntibus,

Troiani excidij num^

in

Fijp S< Diomede

Id facinus vnice a

cj5. oftenditur

ex Iho, afportato inde Paiiadio

Diomede patratum

o I. , idemquc inferri pofle videtur ex pidura

de qua Paufanias lib. I. Aiom.w^)i; tTv ,
O^^vy^^l^ ,
verf.5

>c,'

rq^ov

aiur

PhiioElctce arcutn

rtiv

ABi^vxv d(r)ctiP^vi^u(^

IXi^ii

OAT22ET2

refert

iila

Euripides in

Athenis

ohm

/J^sdv Av/^v<^

Diomedes adfuit 6^

m Lemno-i aiter Paliadtum ex llio aufert

fione crrauic Amafscus, vtriufquc adtionem ita pcruertens

AlO,

egre-

Rhef

exiitente,

"6 (InhoxJnr'^

Vlyffes-i

quorurm

in cuius loci ver-.

>

Bxtant Dwmedei

Lcm~

lli

AD TABELLAM
*

Lewno

Philotieufagittas reportans

nec Sylburgius in

Ci7*
i

Vlyjfes

Vlyffes ex

llij

arce Palladiumfurripiens

in

quo Diomcdcs Palladiumcoram Vlyllepatenmtfft

murum per

ad PalUdiumfurto auferendtim

Vlyffis

Ita cilm per f>lana rediretit

reuerttt

-,

Diomedesy

humeros confcendens Diomedes

tamen manus tendentemfocium attraxit > fed ad Palladium

Vlyffem

fubdens, l^itur

euaditcjue in

3^y

mendum aduertit In hac parte confentit CoXXXIV. fabellam tamen occultationis huic no-

Notis hoc

fuis

non apud Photium Narrat.

ilro marmori repugnantem >
ter geftat, ita

&

-ILIADIS

abijt

-,

neque

ecque ahlato

interroganti ftngulatim

ad

omnia Vlyjfl >

hominis aftttiam non t^norans yrefpondttf non quod Helenus Palladtum indicaffet
fe accepiffe

fcdpro

eo a/iud

quoddam

Vcriim motofortcfortuna

Pallad-.o

agnouit

Vlyjfesipfum cffe , Ghtarea tergo fe Hatuens Diomedisy interfeEiurusillum fgladium

At dumplagam infliciurus effet^
firtnxit , quo ipfemet Achiuis Palladium adfnret
C

lidit Diomedes ^fp/endente tumfortc

Luna^

abfiinuit ^firingente 'vicifftmgladium

Diomede

enfis v.brati
^

lucem

Ita Vlyffs

qui (^ timid'tatem

illi

k dede

exprobrans

, eundem antffe egit.

,
,
Marmor autcm noftrum primas quidem partes dat Diomedi Palladium geftanti, fcd Vlyirem eomitemadiungit, vt VirgiHo etiam fingerc placuit ^n. IJ,

quod antecedere

0*gladij lamina

vcr(,

nollrt

humeros verberms

ivipiusexqHO

J53.

Tidetdes

fed enitnfceleruwque tnuentor

V lyffes

Fatale aggreff facrato auellere Templo

Falladtufn

defis fumm<e

Corripuerefacram

cuftodibus arcis

effigiem

Virgmeas auf Diu^

mantbufque

conti ngere littas

vi fcilicet Sc confiho amice confpirantibus

verf.
;

Plinius e contra

cuiufdam

amplificationc
in

&hocidem Q^Smyrn^Eus

primum Vlyllem nominat,in

XXXIII.

phialae lib,

ftentes c^eUtura Pythete

dem

lib.

dum

cap, Xll. Viyffs

defcriptione emblematis

ar Diomedes Palladium furri^

Ouidij forfan ledione deceptus

Vlyflem loquentem

facit

qui rhetorica

communcm cum

quadam

Tydide lau-

hunc deriuat Metamorph.

Qtum rapui P hrygi<e fgnum penetrale Mineru<e
Iib.

XIII. vcrf. 3 3

tf

hopibusemedijSy
nec tamen poflca

verf.

350. iftam Diomedi laudem aufert

pars

Palladium apud Argos

traditioneait Paufanias
*

his verbis

Paliadium

J ent a afpqrtatum

efi

fu<e laudts in illo

exiftere

lib. II.

fan^e

fed ex ipforum incolarum

quam tamcn

ftatim deftruit

(fc enim 'upcatur)

in

Italtamab

Integrum quoddam figillumno-:

bis marmor iftud oltcndit j fed in meo hoc elegantillimo
apofphragifmate,farda: gemmas lupini magnitudine infculpto, dimidia Palladis imago cingulo tenus apparet. Nee
dubito

jo. ex ijfdem authoribus quos noftra Tabella fequitur, proculdubio

haufit

cruentijf

conjiat.

Diomedem hunc

cfiVp

qui Palladium furtiue

quodam-

modo

RAPHAELIS FABRETTI

l66
modo U refpiclens eflfert, tum ex iuueniJi vultu tum ex magis rcceptaapud
Grxcos & Latinos fcriptoies de hoc Diomcdis prsecipue fado fententia
,

qu^ Troi^ excidium pr^cedere debcbant , hoc vnum

Inter fatalia

mox allato fuiile

loco

y, 310

patet

ex Ouidio

TSlempe capiTroiatnprohiheyahtfAtafincilloi

Ad.

Tria auteni enumerat Plautus in Bacchid.

IV.

Sc IX.

verf. 29.
j

audiut triafuijfefata

llio

!,X arce fignum

cum

Tertium-)

Totidem adhuc adiungit

fjuis

interejpt

to/lerenttir

f perijfst

^u<e

tuiffet afferre

exitiofo>ent

S^eruius ad hb. l\. ytnci.

admodam puer

morte pr^uentus

At

cjt

mors

Troiii',

limenfuperum fctnderetur

vt Hercu/is intereffentfagitt^

illi

alterum etiam

Port<e Sc^e^

'Vnde Pyrrhus

>

verf

de Jeacigenteali-

3. 'vt

euocatus ad hellum

eft

quas mi/tt Philocietes

vt Rhefi equi

cum

ipfe

nonpo-

Seruio quoad Philo(5i:eten contradicunt tam G

SmyrnsEUs , vbi hb. IX. verf. 460. eum a Podahrio medicamentis & inuocatione Aefculapij patris curatum ? ac fanitati reftitutum , & poftea Equo inchifunLt
ait

hb.XII. verf.

1-

? 1

>

quam Hyginus

& antiquior hifce duobus So-

Fab. CII. ;

phocles in PhiloA. \qv(, 1432.. ab ipfomet Aefculapio liberationeper Hercu-

lem hbi poHicita ; grauiorque

verf. 190. Philodteten

corttm
1

04.

his

omnibus

interpaucosa

teftis ipfe

communi

eucrfnm Ihum fuperilitem reccnfens

poll:

Homerus

Troise euerfioni

/^

AaQevei

Axxd
Scptimum

aniis filium fagittarium

P^(,V-o(o PiiXtv TTSf-

1eX6ijTaaev

-Ti 'zsoViii

Xf "t/ ^cqvcov

/xoi^ih@

verf.
facit>

Pa-

i-T i^ovTo^o^^v

oev-f

Fo/-

Oi

Grx-

Pindarus Pyth. Odel.

mcdiam quandam fententiam amplexus^pr^efentem

fed corpore adhuc inuahdo

& calamitate

naufragio
.

in Odylf. hb. II.

(c7$

Aa.va.-

Qui Priami Vrl?em

fniuitaue lahores Gr<ecis

tit ,

euer,

Inualido auidem corpore incedens

Sed hocfatale

percenfet Paufanias hb. V. de Pelopis

erat

offibus 'vntim e

Pisa ad TroiaM^

comportandumf extraiflum autem a tumulo ipfius os humerale, fcoptulum opertum Medicis didum, quod Troia; primum euerfioni, moxin redituclafHs f

Gra:corum naufragio
Antilocho

fiicho de

adltitit

Ahud admittere videtur ..iu "onius in ahato Exa-

quafi Neiloris pra^fentia ad

capiendam Troiam

neceffa-

riaefict,ibi

Sed

iufliiis ille fuperfies ,

Troiacapifnequoperfda non paterat

attamen

ca:teris

omnibus de hoc fatah

filentibus, nullo id

atquc exaggeratam ea claulula prudentiae Neiloris

dammodo optimi confihj cum

non di6t\

fato e/p defignatum

Si

prxikntibus quamuis
dicemus . Odauum tandem

armis

Aufonio fuifle^
Narrat.XXXI V. ex indicatione

fignificatam ab

famam ,

numero habebimus,

Et quidem in tanta

neccflfariam.quo-

coniundionem
fatale agnouit Co-

EquQ Troiam capiendatny

fortuitarum rerum inconihnti^ , eanHeleni5//^f(j

dem

AD TABELLAM
^

Aem

reuolutionem in

medontii

deindf

quus port<e

aif

ilUpfus-)

367

Troian^ Vrbis expugnatione miratur Plutarchus

triplici

in ipfb initio Vitx Sertorij

ILIADIS

IliHtn captum

primumdb HenuU

ejje

Equo< Lao-

oh

Jgamemnone lignei qui operS') tertiQ a CharidemOy cum

eam celeriter cUudfrtdi impedtmento ciuthu fuit^
j :
^

hmc

NobililiimahyperbolecxGOgitatam

A0TPH02 ifinOS

Ecjui li^nei

num. 96. ftruduramj animofa totHcroum illi inciuforum peiicula, vltimaft|uc

Troianje incolun-kirati inlidias pofitas j piaeuium commiflurus vwlcar , iiaiijs

'

quam fummi

Poetae verbisexponere

,.

?.Vi
'

lib.lUf.i^ Incipiam, Fracit leilo-ifatifjuerepuift

Ducioret Danaiim
Injiar montis

tot

Eqimm

'^v

iam lahenttbus annix.y

dtuind PalUd:sarte%'

r-shr.u^u^t,

j^edificant.-ifeda^ueintexuntahtetecojjasi

Huc deiecia 'virnmfanitt corpora

.,

^^t^>!

fnujuao^

>

"

^ m^^^Juh

furttm

Jnciudunt c<ecoiateriypenitnJquecauernas.
Ingentesvterutnqiiearmxto

"JV

f^otum pro riditu fimuimt , eaf^ma vagatur

'^

mUttecompiem

.:

)/v

.4*.^

Ppificium Epeo adfcribit Homerus Odyif. XI verf 5 22 : in immenfo autem

opere , Mineruas confilium Tryphiodorus verf.5 6. (vbi Equum minutim & af)

fe^are ad fallidium vfque defcriptam videbis, quamuis non

ira

putide vt a Ni-

cephoro Balilaca, fremitum,hinnitum, crurum^ue glomerationem,ligne< huic

piachina:tribuente ) c^Calaber Itb.XU. vcrf. 142. artisdifciphnam, &affla-

tum ab eadcm admittitjVt

tunccum inftrumenl:a,quibus machinam architedatus erat,Paliadiineiusapud Merapontum Templo fufpendit, ISidicauitj vc narrat Ariftotele&, fiue ahus anonymus author
libri dc Mirab. Audit idemque Homerus ciim Vlyflcm apud Phaeaces introduipfc

Epeus

faflus fuifle videtur,

cit

hortantem

Demodocum vt de Equi apparatu carmen

moduletur , auxilium

non excludit, nec tamen proinde iibi contradiccre dicendus efl: fiue_,
quia contrarie fcriptum non videtur, Epcum fecifle, & Mineruam opem tuliflfe;
fiue quia Vly ;li res Grsecorum in maius extollere,& non fine numine confilium
fuum proceilifle, ibi expediens crat: illi enim machin.T huius inuentum tribuit
Palladis

''

Smyrna^us

lib.

Xll. verf ij.

nimium fluporem & ignauiarrL.

Poetisdida credens) machinamentum

Paufanias, ne

Phrygibus aiiignet, (quafi leriohtec a

hoc aliquod admurosprolternendos ab Epeoexcogitatumfuifleait, in Attie,
lib. I. vbi tamen adfabulam rediens, huius Equi imagincm inTemplo Diana
Brauroniit ex

dedtcatam

memorat , ex

quo Mnejleus

ci^

Teucer ac T/jefeifiij

materiem, ex LacedemonurrL
traditionibus , flatuit lomos tn ida Troi<e monte ex Apoiitnis Luco excifas . Viginti
nominatim Her6a.>huicEquoincIufostradit Tryphiodorus vcrf. 151. Pauci

profpeEiabant
*

tere

hi

rurfufque

lib. III,

Q^SmyrnaJo vidcnrur, quia

in Lacon. eius

ex optimatibus quot i.quus capiebat

denique Odyfl. IV.

relidum voluit

verf.

273.

&

511. pofttriginta nomine expreffos

verf.
,

indetinito

numero

infarcit

Homerus

nullum ex optimatibus
numerum exade exquirerc, iam cum Tibe-

hb. VIII. verf. 512.

Plura perfcqui> &:

tot

rio

ilAPHAELIS FABEETTI

}6H

fioapud SuctQniumin eius Vitl cap, 70, m fabularihac hitei^ , ineptire cllct.
Verc autem incptijt Ifacius in Prxterm. ab Horri. niillcnos a.c centenos infuper
Heroas ingreiTos dicens, &(. hos intcr) Ai^cem Telampnium>i-ni fato funiaum
vt plane nihilde

Mythologisinhoc? ^inalijs pluribus> in totu

alijs

iilo

male

cum cuiaiTe appareat?

TpnAAES KAI OPTrES, Troadfs ac Phryges num. 97. IIPIAMOS Prtamo
prsECunte , ANArQT2| TON inilON mmducunt Equutn , 8^
paruo

libcllo

!ib=XILy '4 i

o<pl

tBv/jf.tL

TreTJ 7r7o'XJi'

^^v E-G?^

PcwJvPlt) fxoyioylig avei^v^

JlruSiuram pei nocutnentofthifuturam

Cateruatitn lah^ratttes promouebant

populum vtrumque
ducem dat Hci^orcm

Homerus

diftinguit

verf.8

Catalogo

in

^* Phry^< vero

Iliad. II.

dum

Troiattis

& Afcanium verf.

Phorcyn

S6%,

ab eo recentiores , confundere aduertit ibi Euftathius

pag. 3 64. j feu potius ita diftinguere dicemus, vt Phrygia minor ad HelleiponquaSangarius fluuius ,ad
tum iaceat,^: in el Troia comprehendatur ; altera

Aefchylum tamcn ,

^r

rtum longe latequc protendatur, vt oftendit Dionyfius in Perieg. vcrf. 80^ :

quapropter Strabo lib. XIV, ( quamuis lib. XII. Phryges ac Troes inter fe diuifos, in confeflb efle dixcrit) Troiam & Lyciam Phrygia: nominc aflici,
apcrte definit j idemque Dionyfius verf 847. Lycios pariteradmare, &c ad
Xanti flqcnta

ftatuit

Non

aliam igitur

huius noftri Cimelij authoris

fuifl"e

mentcm , ipfumque a rccentioribus , non ab Homero ftctiffe , tum ex hoc loco,

tumcx Phrygihus pofl: num.^o. ab Achillc in Vrbcm puifls,argumentari poflumus j enim iuxta Homcrum Iliad. lib. XXI. vcrf, 5^5. &: 5 39. Trocs omni^
ij

vt ofFcnfam repetitionis eiufdcm vocis

no funt j &: hic quoque ,

KAl TPOES euitet , pro

viris Phrygest

illud Virgilij cxpreiBt lib.

IL

innuptdque PuelU

Sacra canunt yfunetnjue

namque abfurdum

acpro mulicribus Froadet pofuitjfictjuc

Vcrf. 2 j 8,

circum Pueri

Alias

TPOAAES

manu

contingere gaudent

foret, muli^rcs indigenas

cum alicnigenis viris

ad hoc

Idem obfcruare eft apud Euripidcm in Troad.verf.473. vbi Phry^es llij incolas , mulieres autcm Troades eadem oratione appellat , &: antea verfl
3 3 S.Troades illas Gaptiuas,ex quibus Chorus illius TragoedicB conftat,F/>r);^i
cpus vnire

puel/as vocaucrat
verf. ;

adcoque cuidentcr Troes

dcmum & Phrygcs confundit

85. difcrctim de Troianis pro patriS mortuis

6^ vcrf. 35^1. de

vt

Phrygis

fuperftitibus loquatur

2INON

num. p8. dolis inJiruBus atque arte Pdafga , manibus poft tcr- 6
ad Vrbcm dcducitur , C^Smyrnaeus verf. 413.5 quem Virgilius

Sinen

ga rcuindis ,
ante Equi fuhuedionem

Ad

Portam Sctam

Vir^.lib.ll.)^.245

vinclis

exutum

5KAU nTAH

dicit

vcrf 145.

Caffandra

KA2SANAPA num. 99*

fttts aperitCaJfandrafuturis

Qra-iDei iuffunonvnqtKimcredttaTeucris

vnde

AD TABELLAM

ILIADIS

3^5^

vnde notabimus,vaticiiiium Caflandr^ ante Equi admifllonem proferri, quod

in VirgiJio , Tryphiodoro vcrf. 3 64. & C^Smyrn^o verf.
5 1 5. Equo iam.
arccm occupantc , Cailandra Troianis incrcdulis effundit In alio etiam marmor a cxtcris rerum Italicarum Scriptoribus diffcrt ; quia ideo immenfam hanc
,

molcm

?^e

recipi portis

yuut duct

hinc fubdit veri. 4J2.

Diuidimus muros

nec

VirgiHum

Gr;s^ci fuftulerunt, iuxta

aliter

Qujntus

0*

intacliis
I.

Po\n@'

Cutitatis mct^mbus

Dirutis ^funejium mtroduxerunt

thius ad Star. hb.

452.

vcrf.

tnag7tic

mosnibus

187.

m mienia polfet

moenia pandimus Vrhis

(j^zycixni K^ii'}^iM.vai

at hic

verf.

Equum

Equus introducitur

Sylu.

Dtunm amplioresfuhitofiBas

quia, vtobferuauit ctiamBar-

ma^fs poettce Tryplotodorus portas numine

fatdem rnachtnam admifjijfe ( ahquem ex noftris

verf.

I,

1.

deperditis Authoribus imitatus) iinxit his verfibus

^3 24 A^ ^i

0/ s^yofdfju)

^^eo)V TiJv^xsg sg-eivoffo

Jp/i vero an^uli portarum venienti an^ufltores erant %

C^eteriim Luno aicejjit ^facilem accejfum vi,e

Pniis praparans

7\[eptunus vero de turrihus

Tndente difcutn Innina patenttum portarum :

quo fpedatetiam illud Plautinum fupra relatum , fatum
pictum iri inter ca^tera

cum

Vt Troiana
area
I

liij

Portct Sc<M<e

limen fuperum fcinderetur

cataftrophe dignius rcpriefentetur

direptioni data

cuius diem

eff: ,

l^amaitc

rcfpcxilie Virgilium

&:

media

Troi^ im-

hjBC inter

columnas

XXVII. mcnfis Thargelionis

infchcis) in Vita Camilli ex Epho-

circa

(noitio Aprili refpondcntis,Barbaris apcrte

ro , CallifUiene

videlicet

Phylarco Plutarchus indicat

videturque ad hoc

poflquam fuperbum Ilium cecidcratf

Tioix campos yneam reliquiffe dicir

vbi initio

lib. III.

vixpnmd -tfJate incapta^

Num.itaque 100. AOTPH02 inn02 //f f ^x fub Tcmplum Dese
Mincruac num. oi.conftituiturjiuxta fryphiodorum Ibi, Troianis dormicnmolita

claflc,

tibus

vt ait Virgihus hb.

II.

verf 258.

Inclufos vtero Danaos

Laxat

clauftra

Reddit EijHUs

non quidem demijfum

Smyrnieus hb. Xlll.

(^pineafurtim

ad auras
Unqite cauofe rohore promunt .

Sinn

tllospatefatlus

Upfi perfunettty Vt cccinit VirgiliuS 5 fed vt defcribit

vcrf. 51.

C^

B.APHAELIS FABRETTI

^7

n-^i jr

GrAii^tiniperJcabseuntesy(lu.asEpeus
Fecerat

vt v a^^fifutn jlrenuis proccnbus eommodarent ^

7'' ingredientiktts

Equum

Inter confufas vtrinque, &c fine

tum

nomine

defcendenttbus ex

Eque,

csedes^agnolcere mihi videor

Caflfafi-

dram num. 102. ante Mineruas Templum ftupri ab Aiacc Oilei filio num.i 03.
fibiillati vindidam expofcentem & num. 104. Coroebum iam aram amplcxantcm a Peneleo interfc<5tum 5 ?d illud Virgilij verf. 4 j,primufque Ccfcebus
Penelei dexter^

Procumhit

non

vcr^ cnim

Diua armipotentis ad aratn

Mineruae hsecara

nifi

vtpotc ante

illius

Templum

cxt^su,'-,

Uiadislibrumnum. i. & xi. aram Apollinis Sminthci

ftetilTe obferuauimus . Certe &: hic Tabula potius Virgilium ,
quamQ;^Smyrnxumfcquividetur,quilib. XIV- vcrf. i58. CorcebumaDio-

quemadmodum
ante Templum

ad

I.

m^^de halia occifum

nec ad aras

kdi in pugna occurrentem fingit

fed in adula-

tionem Romani Vatis, hoc quoque irrcpfiile puto; ciim aliunde fciamus ex
Paufania in Phocic. lib. X. ipfum Lefchen, Diomedem huiusnecis authorenx
aflerere j^d Cafjandrdt pretterea nupttas venerat Corcebusj interfe^us isejlyvt mul

torum fertnonihus dicitur^a hleoptolemo: fed Lefcheus d Diomede occifum per/jihet

Vtut fit , ad Cafiandrae infclices nuptias deftinatum, &parem cum Othryoneo,

de quo fupra ad num.

tradit verf.

6.

diximus ,fortem expertum

fuiffe)

Virgihus quoquc-.

^41.
iuuenifque Corcelus

Mygdmides

V enerat

, illts

qui ad Troiamfortc diehus

tnfano CaffAndr<t tncenfits amore

Etgenert auxilium Priamo

Phrygihuf^ue ferehat

enim Priamo vltimum auxiliatorem ,cum Virgilio fcnfit Euftathius ad

Odyfl". Homcri lib. IX. Vnde nequaquam in Catalogo Iliad. lib- II. reperitur
quamuis contra Poetse fidem Pindarus ille Paru e liiadis author,Sarpedoni, non
Venifle

<Qlaucum

cum Homero,
Sarpedon

Coroebum fubnedlat
fmul O* louis inclyta proles

fed

claraque fatus tellure Corcehus

GrcECorum violentia , ad ipfa religiof Deorum limina Troianos inermes & feminudos trucidantium 5 &r inter eos Neoptolemi , qui poft infecutum 6
Politem num. 10 y natum ante orapatris moxnum. 106. patrem ohtruncat ad
4ra;.lpfam hic cernis Virgilij in nece Priami acriboIogiam,quem Ncoptolemus
Glifcit

ad ipfa trementtfn
&* in multo lapfantem fanguine natiy
altaria

Traxit

Impilicuttque

comam Uua , dextra^ue corufcum

Extalit-,

AD TABELLAM

ILIADIS

371

Extulit , ac Uteri capulo tenus dhdidit enfem

Hac jinis

Priamifatorum

ncque hoc recundum Lefchcn , e cuius tradidonibus Tabula noftra compofita.,

diciturj Lefchescnim, vc eft apud PmCanisimdido lih.X, tradit Pnamumy
fton ad louis Hercei artm fuifft trucidatum , fed abfira^um ab ea, , ^f^ * luxta atrij
-,

fores erat extruEla-, obiteral^eoptolemointerfeciuvii

modo dixi) manifcAo GnTcuH

lationis (vt

Aram hanc Aedtbusin medijs

nimis iamrecidiuo,&:adu-

artificis lapfii

nudojuefub Aetheris axe-,

cum

Virgiho pariter

Tabula noftra collocat Hercei autem louis fuiffe , ex Quinto verf. iz, ?-. ( \x\ii
mendo Bermei fublato) exEuripide in Troad. vcrf. 483. , Tryphiodoro verf.
6t$. alijftjuepluribus Graecis lcriptoribus,confi:at; imo, ex nomine ipfo indu:

citur

namque

ideo

Herceus-, vt Suidas in verbo E'V;c5-^

quia intra feptum, quod Gra^ci vocant iI^k^-,Sc in auia

fubdiahseft, vt notauit Atheneus hb, V.

vocabatur,

Zi^J,- ait,

quse

Homcro femper

cultumobtinebat: vnde

&

Fellus,

quem etiam
Veumpenetralem appeliahant , nec ali^ ratione maceries qu^feptum domus ambiebat
Herceo louifacrata erat-, vt ait Seruius Aeneid. IL verf. 469. Idem fimulachrum
Hercei louis in fpoliorum diuifione Sthenelo Capanei filio obtigit, vt Paufanias in Arcad. lib. VIIL incidenterait, vt Auguftura excufet, qui MineruJC
Solea: fignum , & dentes Apri Calydonij a Tegea abftulit j & antea lib. 11. io-.
Corinth. hsec notabilia de eodem apud Argos translato habct, ibi inter a/ia do-

Herceus lupiter

narta

inquit

louis etiam confpicitur l'gneu?n fmuUchrum

quthus a natura poni folint'-, tertium

tis

njero infronte'.

duos

colehatur

ijs

in iocis habens oculos

louem hunc Priamo Lwmedon-

aulafub diojletiffe aiunt . Expugnato infuper d Gr^cis

ad huius aram Priamus confugit ifpolijs autem diuifis , Sthenelus Capanei F.

F, patriutnfutffe ,

Jlio

domus cuiufque

intra confeptttm

(jT in

c^ eopropterea loco eji dedicatus , Tres autem oculos ob has fortajjis

Prtmo , njna 'vox omnium hominum eji , louem in
cauffas hibere eum , potef conijci
Ctelo regnare
Deinde , qutfubterra imperium tenet > is quocjut Homeri lerfu lupi-

eum ahripun

-,

ter^vocatur

i\

JupitertnfsrnuS',

'

-f:'/:

i/

laudanda^ue Perfephonea\

jiefchylus pojlremo Euphorionis F.

itatjue vti oculis

il

louem tradidit

>

maris quoque Regem louem appellat

juicumque tandem in tribus

Tribus

quit 'vulgo celebrantur

louem hunc fubterraneum , de quo

ex Homero Paufanias , Stygium quoquc vocatum ab Arnobio , ^ in lapideis
Latinis monumentis inuenimus ; cui fuam lunonem Stygiam ex veteri infcri-

fortitionibus

imperare eundem

, efi

ptionc nuper adiunxit Rcinefius

author

fed ftatim

fiue oftentationc eruditionis

fiue

qua laborabat prurigine , hoc Stygix lunonis nomen , machinis veluti

adhibitis demolituseft; ex STYGIA nempe primo conatur effingere SDYGI AM, vt rurfus ex duobus prioribus elemcniis S literam Z ambobus ajquipollentcm conftituat, & inde tandem ( quod felix fauflumquc fit) nomenJ
IVNONIS ZYGiAE , hoc cft iugalis , quod cceleftis lunopis proprium cft
critic^

^'

Aaa

""

'

eruat.

RAPHAELIS FABRETTI

572.

Duro quidcm , addam ( fjc parcant tanti viri manes ) &: inepto iabore^.' A
Primum ctenim argumentum inrcriptioms a matre vna cum iilio pofit^ parum iugalibus votis facrifque intcrprctandis fauet Deinde non adeo inuiitata
cruat

>

& inaudita fubtcrranc?: illius lunonis

varijs adictf^is epithetis

manus violcntas marmori inijccre operze pretium

pene omncs frequcntius; vtin hifce hemiftichijs

ellet

nil

nuncupatio

vt

enim apud Poetas

'

Aen-

VL "J^.

lunoni infern^. ^iciusfacer

Virg.

comux lunonis auern

Sil.lib. XlII. )^. d" i.

crinem tenet infera Juno

Stat. Syl.

I.

Hb. II.

1 5

iJ^.

8.

147.

Claud. de Rap. Pr. lib. 1. '^.

profund^ luncnis tha.Umoi
quin i>c Stygiiui proprie lunonem vocat idcm Statius Profcrpinam,Thebaid.
IV.

erf.

lib.

Stygi^eque feueros

2,6,

2.

luncnif thalamos^ tS^ mffjia cuyilia cemo

>

quem locum fmiuUjuc nollram infcriptionem (ita eam voco, quam Rcinefius
dcllrucndo quodammodo abiecit) itaLutatius, vetus ille dodufque Papinij
,

Commentater,
Oeos

afjignat

tem louem

fupernam

illuilrat

Fytha^oras dicit duo

CPf^icitfuperioris regem louem

effe

infernum

ita

SDYGIA

quafi

ci^

lunonis luge

in lapidibus

ejfe

hemisph<tria-y qutkis prrpriof

& rcginam lunonem

Froferpinjim lur.onem infernam

cr alicram Ltbttinafn

temlouem-i

quo

numcn

latino

latinse

Et duas

Venere'--)

<vnam

Dtos hinos ccnfituit^ Heiaten-,Jicu( Di-

alios

hanc Stygtam lunonem

ZYGL^ iuno

infnoris Di^

Gr^co-barbara

dcmum h^c vox

confuctudini eo minus trudcnda erat

nomine cuitum

Rom^ ex Fefto rcperimus &

,

quoque vfurparum monftrat Gruterus pag. XXIV.

Sed ianx.

tandeiB infcriptiones louis Stygij, Stygia-que iunonis ,'Leclor accipe

lOVI

S^TYGiO

SACRVM

p.ARVANIVS'P-F'OVF^NIGER
D D XII KAL IVLI

APPIO- ANNIO- TREBONTO-GALLO

M.ATILIO.METILIO-BRADVA CoS
Gruterus pag XXUU 7.
SIGN lOVI STYGIO
IVNONI STYGIAE
A T INIVS C F
C
CRESCENTINA

CLV

VOTO

MARIVS
SVSCEPTO

PROSALVTE-VXSVAE-A-SP-P
Keinefius CUf" L num. CCL^II.

MATRILIA CVM

!FIL'SV'V-S

L-M

idem Clajf, I, num. XXXlV.

Simulachro louis Hercei vt prscmifimus, abftracSo, diupoftea ararcmanliti
nam vt dc Alcxandro Magno Arrianus rcfert lib, I. Sacrificajfe eum etiam Pria-

ww ad louis Hercei aram , fama tenuit i xt Priami iram aduersits Tieoptoletni pro
gmiem , qu^e ad ipfum pertin^ehat , deprecaretur : vltionis fcilicet propagationenxj
raetuens,

Meifenk.

quam in
lib.

fe

idem Neoptolcmus

fcnferat

de qua

IV. Acctdit enim 5 vt Tsfeoptciemus JchUlis f.

ita

Paufanias iru

occifi

adfocos Hercei

uc

0.11^11
tj

^
|

fj,,

f(^

AD TABELLAM
Uuis Pritmo , Delphis pofjea

cei

^(^tiis

ipfe

ILIADIS

373

quo^ue ad aram ^pollinis iuguUretur : Inii

eadem patiatur-i qu^ perpetrauerittT\[eopioIemea

v/tio dicitur,

animo obuerfabatur, ad Thymbraii Apollinis aram Priamum obtruncatum fuillc , in fuis Pra^term. ad Homer. commentus crt
C.tlertia tandem ipfa lumina oculos ab hac clade auertifle, finxit elcgantiflime Smyrnxus in fine lib. XIII. phyficam obfcurationis cauflam Elcdraj
Ifacius, cui

ncx (orim

Acluillis

Dardani matris

vnius ex plciadibus, hucreferensj Graircicjuc poctse fenten-

tiam non minori vcnulhtc Ouidius exprcflit

lib.

IV. Faft. verf.

7y

BUUra Troi^efpeUare ruinas

^on tultt , ante oculos appofuttjue manum

Siue cjuod
I
*

Dcfcendendoad num. 107. AI3PA Aethram Thefeimatrcm inuenimus,

in quam oberrantem duo cius cx filio nepotes AH Demophoon 6c Acamak

Manus

iniecerunt

ahHrahere ipfam cufitntes

Ad Danaos
Occurfum &: agnitionem fuse ibi rcfert Quintus ; qucm potius quam Lcfchen
fuum author TabuU fequutus cft ex Lefche enim referentc Paufania lib. X. >
apud cafl:ra Griecorum primo a ncpotibus deprchenfa fuit , Scripft de Aethra
,

Lefihestm cajlra eam Gracorum capti lam Troiafugiffe

tamy^ pojlttUffe eam </>

lis

CT* a

filijs

Thefei

effe

agni-

Agamemnvne Demophoomem Apparct tamen hic, quacam pinxit Polygnotus , ad cutem vfqtie rafa , vt tradit ibidem Paufanias
.

nimiruminmodum ,cum famula Helcnas >thra fucrit, vtait HomelUad. 111. vcrf. 144. ab Athenis ncmpc tradki , atque Helenas addida, vt

fcruilem
rus

apud Paufaniam

Qj_Smyrnxus verf. 5 24. nefamulam , vcrum ?c Socrum Helenje, ncfcio quo pado , confinxit
Idum
Nil aliud pneterea cognitum aut infcriptum eft in hac ima Troi.^ parte^pra:UrAeneam AINHA2 num. io8. Troicos Penatcscum Anchife patrc defcrentcm : Non cnim ea hic yneam rcligio incerfit , quse apud Virgihum
1

eft

Itb.II.X'^.^

lib.

Tu^enitor cape facra

J^e hello

V. in Eliac,

vltra

manu

quos

patriofjue Penates

tanto dfgreffum tS^ cttde recenti

AttreBare nefas , donec mefiumine viuo

Ahluero,

quod cos,in theca quadam aut a^dicula concIufos,tangcrc fortafle non vcrctur. Attamcnhanc Aenexreligionemminimeanimaducrfam vidcoinnumrao lulij Cacfaris x i apud Triftanum , & in alio medix magnitudinis Patini in
nifi

Auguft. pag. 47. in quibus Acneas proprijs manibus Palladium ipfum fuftentat : feruauit vero exa(fte> 5c veluti cx noftro hoc marmore excepit nummus
Antoniiii Pij apud Auguftinum Dial.
fioncSr.da;,

mquo

II.

pag. 44. Impreff.

Rom. in fol.

cxver-

Acneasdextra Afcaniumducit, lacuoquc humcro Anchi-

fem,facra, fed capfula inclufa

ferentem baiulat

immutauit Patinus in fua tradta^tiuncuU ad

Nummum hunc prajcIarunEi-.

Num.

de ludic Parid. pag. 79.

dum

RAPHAELIS FABRETTI

374

dum capfulam deleuit & Palladium,

E Porta igitur ( non Scaea vr puro
,

tendcbat, Aeneas wtvo jublato

quo authographo, repofuit

A
quia h^c ad caftra Gr.^corum &mare_,
tnontem^enttoye petiuit) AINE.A'E .^eneiis nnm,

J09. cum Jttcnift facra ferentc

&

ArXEI5H2 A2KANI02 EPMH2

rem dudricem

nefcio cx

Afcanw-, duce Mercurto^ progrediuntur

Smyrnaeo

variante

verf. 5 25.

quiVene

dcdit

Pomfuhit ccntux , innominata quidem , fed nobis ck VirgiHo Crcufa, ex Lefche taiiien FurydiCe vocanda , iuxta ea quoe fcriplit Paufanias lib.jX. De Creusa
proditum

snenf4}ri,

Deutn matre

efl iO.

CJT*

njindicatam i/>(p 1'^'? ^ene^ 'vxorem

fcrip/it

l^enere Gr<ecis ereptam-f tS^

'Lejches tamen-j

^enea ixorcm Eurydieen nominant

- *

C^ qui

m hhertatem

Cypria,

Cartntnn^

'-MH l,.

Authorcm Cypriorum Carminum ignorat Paufanias ,

Photium Cod. CCXXXIX. ea vei ad Stafinum Cyprium ,

fed Proclus

apud

vel ad Hegefiani_,

ipfum Homerum rcfcrt falso tamcn quoad Homcrum , vt

probat euidenter Herodotus lib. II. cap. CX VI. contradidionem inter Homerum & hsc Cypria Carmina detegens , in appuliu Paridis poil raptum Helens

Salaminium

ad

vel ad

Aegyptum qucn Poeta tam

,

in Iliade

quam

in Odiliea admittit

in

Carmi-

nibus vero Cyprijs e diuerlo dtatur ^iexander Hetenam ducens tnduo liiumperuenijje

fecundo vento njfus

adiudicat

quidem Tzetzes

ne

poiba videtur

liilere

ac trantfui/Io

Chil. Xill.

mari

veri".

Eie

p.

Ofj.n^'^ tzsc^vnyjsvcL^
'Z?^(;(5i'^

Cyprio ha:c Carmina^ D

fed ip plerorumque opinio-

Staiino

^ gyy -^^iaaai <fe6nya/?w S-Taa^co

<-'rit

fu ai^

Homcri fitiffe^
-h^ -'
-jii
In dotem flutem cum pecunijs data eff Stafino'^^''^^ iiM.mi".
viro fcilicet Arfiphones, Homeri , vt pra:miferat , ex Eurydice filise .
Quam I>Tpc Homerus Troiam <^Tei:-^$@ hene muratam , O* <J^<^/aw"?i^$
-

H-

.,-

'usv^^ovi;

fi

hene tedifcatas turres frejnenterjue difpojitas hahente vocare folet, aliqualiter Artifex proponit

fed

pnmpue apparet vctus mos domus non fimul communione

,

parictum coh.Trentes
qaales vcterem
illis

III.

lcd qujeproprijsqujEque muris ambirentur, fiatupndi

Romam

h.ibuiilc,

exmultitudinelnfularum, &modicoprB F

Domorum numero non niale arguit Nardinus in fua Roma Antiqua lib.
cap.I V itaut ///jhabitationes
communioreSjDo/ww/jaropliores intcr
,

paucas

iftsE:

ardes, audirent

In ima

'-"o-:i

qux remanet fub

fM

r-r^^Sr;

'o

^-fi

xv "-. 'vV'

moenibus area, primo Hecloris tumulus occurrit num. 100. EKT0P02 TA0O2 , habens in medio flelan , fuper qua ciusclypeus cum leonis fymbolo confiftit, 6c murum in ambitu
Infignia cippo fe- O'
Ilij

pulchrali

in

imponi

remo quo

tatus

efl in

folita

docet

Homerus OdyfT. XI.

tumulo Elpeooris
Mifeni tumulo Aen. VI. verf. 232.
cumfocijs remi^ahat

j^t ptHs

VQii.

infixo

77.

& XII. verf

quem

14.

Virgilius imir

Aeneas ingentimole fepulchrum

Imponit yfuaqtie arma viro

remum^ue , tuhm^ue .

;:..,i

Remunci

H;

AD TABELLAM

ILIADIS

ij';

Rcmum quidem nauticum quem humeris geftarc videmus Mifenum ipfurrL

>

num. 1 9. non loruvi quod continet tn.bam , vt Seruius, nefciens

quomodo remus Tubicincm decerct,cx ignota latinitate adinuenit Hancque_.
remi ignobilitatem Hyginus pariter auerlatus ei^ $C in Odyflc^ Epitome i^ab.
noftra Tabula:

CXXV. gtibernAculum-i itaut rogmerat-iin tumulo JBlpenoris Vlyjfem ei fxijje -iVCY'

tcre

cfl:

auius

Propius ad rem noflram Paufanias

fupra nobis

memorato

cxLitus efl

indicat hoc injtgne

nuncupati

ideft

VIII. de

Eius tumulo impojitA

dentibus

ignotum

aftumpfcrit,

lib.

fatis

efl colttmna,

Epaminondam
progeniti

tumulo Epaminondas iamJ

ab

ortum ducere ,

ijs

Quod autem

vt puto ha<ftenus fuitj

cumfcuto

in

quo Draco

q^ui Sparti funt

Hedtor Leonis fignuro*

quodque exemplis ex

felcdiori

Antonio Stephano Chartario in Prodr. Gcntil. lib. I.

cap. III. addi mercatur ratio quidem incompcrta mihi cft: ; cum ea, quam Ptolemxus Hcphxftion hb. II. apud PJiotium Cod. CXC, adducit, inolutjje moremy
in reliqtiorum cjucquefepulchris lapideos (latuere Leones
fymholum nimirum Het"
culeiroboris-i Phrygioviro, Hercuh ob deuaftatam non ita pridem patriam infcnfo, non itaconueniat, vt Agamemnoni, incuiusicuto Iconinum caput
appictum crat , iuxta Paufaniam hb. V. Caracallam quoque eodem infigni in_.
clypeovfum, oftcndit ex fcquentis nummi auersa
partc Patinus dc Num. Mcd. Magnit. pag. 311.,
cuius rcdamfacicm cx Angcionio num.3 2. fupplenrjs fedin exphcationc quam ex Commcntario-\ ^/r^JJJi:^^
^ AVGVSTA
./>
r
rum Authorc, nempcloannc rriftano,fubiungitm
cruditione pctitis a Cl.
:

'

-y

lixc verba, Clypeus in quo Leofcalptus

qukm auidc Leonis fymboliim fufceperit ,

fupinum , & cicdulum Triftano fuo fe

ejl^

fgftre en

fon anneau

fomnium

vigilans finxit

Tertullianus ,
,

ita

in alio

autem

quepour

cette

raifn enportoit /*-

enfon liure de

fcd a Philippo patrc, vt narrat

Philippus

annulo

quia Leo femel pater

imo nihil vacuum ohftgnari yflium^

Leo

f^?

(S*

Macedo nondum

erat Jignum

cre-

Ari(lodemus

'vel

quidem magni impe-'

Alexandrum qui fciunt Leonem annuli recognofcunt Ephorus fcri-^

Idemque propemodum dixcrat Plutarchas in Vita eiufdcm Alcxandri >

tus portendi
lit

cftato

oh[ignaJfe 'viderat
,

nimiuin

minime cnim liquct, LeonerrL,

dominum, quod Triftanus aflumit ad

ncc quidem ab Alexandro

Olympiadis vxoris naturam

eji ,

Triftano infcientiam exprobrans

Artjiophon conieHans

*>

Commentarijs dicium

enim

5 is

Anima chap* ^6. ipfe fibi

non nifiper fomnium talis annuluscunij

quia verc

diderat pr^clufam genituram-i optnor

vitium Caracallam demonjirat

oftendit

ce dit Tertullien

Leonis infigne vifus

pater

in eius

caeleftem natalis hor^e Alexandri fuifle

nummum 4. Caracalla:

<)

Philippus aliquanto poji nuptias tempore, in fomnijsfhi lifus eJi-iVterum vxoris ohfgnajfe annnlo

tui Leonisejfet infculpta imago

quod infomnium ctim in malampar~

temreliqui Hariolt acciperentf accuratiufque cujiodiendam Philippo coniugem dicerent

Jnjiander Telmtjfeus

concepiffe

^ pArit^ramflium animofum

eam

affirmauit

nihil enim inane obfgnari

leonino^ue ingenio pr<editum

Muro

RAPHAELIS FABRETTI

37<J

Muropiiiter circumdatum cll; hoc monumentum; vtde vetuftilliniO illo intcr Gra'Cos, Aepyti fcilicet, a Te viio, retulit Paufanids eodcm lib ViH. Jrpyti
fcpHlchruni 'valdc liudicse Cum conttmpUtus -itjuoii eius mentionem Jacit Honierus :
hoc

^0 5 j ^(^ 'Z>ero terr,^ ^H^^ *""* 'vfiijfi" ma^nus-) hpidej!. creIdem Author paullo fupra , dc Auges tumulo, huius ^py-

elt lliadt II. verf.

pfdine circumfeptus

cx Aleo fiho neptis

ti

meminit , Extat etinmnutn Vergdmi

hiec vcrba

tnonttmentum^
muleer ex

<ere

tumulus

terr<e

fdricata

ceum Phoci tumulus

rum

& Telephi ex fiutiuo cuni Hercule concubitu matris

eji

itidemcjue de alio Phoci

& ( vt flulte

profano circumilantc dirimendum

id

tum ob

cap.XVlI. in

'urbs eji)

vnum

prolixitatem abitiilco,

Definitio autem muro-

vocabant) confecratum
fub

tit.

or.

cju<e

QJ

a reliquo

coUettis, luculenter patet

tum

fuit

quibus

vt aliquas c rtieisineditis in

FLAVIVS AVG'LIB
ALCON' ET- ANTONIA
T

'

RIT A VT EX
CONSENSVVNI

POSTFRlQVE
VS- POS NOSTRl PO

LIBERTIS LIBERTABVSQ.

VERSO RVM

EA PECVN

lA-

INT

AE
PVEI ROMANI IN
FERRI
IVBEMVS

COMMVNIB
Y F P S O V F F O R V M SSIDEANT
VI VIVIS
CVM- AEDIFICIO VI
VS
ESCITATIANO-CVS DEDIM
C
B
.

HOC MONVMEN TODIAE CAVSA MO

CVMSVACVSTOD N VMENTI -ITVM
HEREDEM NON
ACTVM^ADITVM

NS

S S

MVS

SEQVETVR

Bajis in Jcdthus Barherinis a trihus laterihm infcriptd

D
P E T R
Q^^ F

MATRI

O N

RV

A E
NAE
I

PIISSIMAE

FE C T
I

appia-severina.filia

LOCO* EMPTO- qyO-TIBVRTINI

POSITI

QVATTVOR DEMONSTRANT

IN FR*P.VMN-AGR-P-VI1I
Hortis Frfmis in fquilijs

ad Thermas D,

Helen<t

LAPIDES-PROPHANEI-INTVS.SACRVM
i Valle

Gaudemeprope Tthhr k ColleB.

Holjienij

apud

T.C

/(/"

(3^

hanc ien-

vt

refe-

AMBITVM
EORVM PAR
TEM IVRJS LYDE MONViVlENTV ITAVT ViVI
SVI VEN blDE
POSSEDI M VS
FECERVNT-SIBI-ET-SVIS
I

ad monum, lur.

tententiam proferam^

QV O D

/Uiges

Corinthiac. luxta Jea^

quod ctiam Romanis commune

cx pluribus apud Gruterum infcriptionibus

rendis

lib. 11,

inanEins in amhitum crcpidine

,

Caicum

qu^efupra

in

circumfeptus crepidinex, infgne eius tumuli

l.ipidea

crat ad fitum religiofum

lea.perttn, in Indice

de lultjs

HIC

AD TABELLAM

ILIADIS

377

HIC- LOCV^S-VTI- MACERU

CLVSVS' LST- AD RELIGIONEM
.

SEPVLTVRAE-LOLLIARVM
ATTICILLAE

ET

STACTES

VXORIS-ETM-LOLLI- AMARANTtl
Tihuri inpauimenfo Ecclefi^ Francifcanorum

AELIVS D F P AL lAN VARIVS P P

LEO- III- SIBI' ET^ SVIS^ LIBERTIS LIBER

POSTERISQVE EORVM
SE VIV VS INCHOAVIT ET T T FLAVIVS
AELIAN ET AELIVS SYRISCVS LIBER
ET' HERED EIVS -CVM

TABVSdVE

MACERIA-CLVSVM^CON
SVMAVER^IN- F^ P'VIII. IN
AGRO PEDES- XVII

ex Camelo

AVRELIA PRIMIGENTA SE VIVA FECIT

LIO
TELESPHORIONI
ET'AVR-TELESPORlO

ET

ERATO

LIBERTIS

LIBER TAB VS OVE

Q^ EORVM

POSTERISQVE

HIC

MVNIMENTVS

FILIS- SVIS

^
MACERlA

CINTVS^ CVM HYPOGEO QVI- FECIT

IN- FR- XX S- IN: AGRP. XXXVI

fxfchedis Bihimhec^e Barherin<e

QVEM

AVR FLORENTINI

EX CONCESSV MANII NYMPHI

DIOPHOEBI LATVM P VIII S LONG VM P
XVIII EXTRVXIT^HIC^MONVMEN
TVS^ CVM- OMNIBVS SVIS ADIACEN
TIBVS EXTERVM HEREDEM NON SE
Oy TVR N E QV E EXTRANEVM CORPVS

IN-EODEM-MONVMENTO- NEQVE^INTRA
FIN EM- M ACERI AE- EI VS CORP VS* EXTERVM
INFERETVR SI QVIS CONTRA EA' QVTT

FECERIT VENDIDERIT SIVE DONA

VERIT^INFERET^ ARCAE^PONTIFICVM
M
N
L

ex eifdem [chidis

Bbb

DIS-

RAPHAELIS FABRETTI

-^578

DIS

MANIfiVS- SACRVM

M O R B A E V S T F S ABIN VS
EQ^ROM.FECIT.SIBI.ET

ET

LOCVS
M ACEREOLA-CLVSVS

HIC

AD-FAMILIAM
ORBAEIAE-VFNVSTAE-CONIVGI MESSIANAM-ET
CLODIAN AM
! LlBERiS- SVIS' IN-FR'P-XX
PERTINET
IN- AGR- PED-XXIX- IN FRON

ASCENS-VILL' ORBAEIAN* MACER

ex effdemfchcdis

..;.......

CIRC

In ambitu huius Hedorci

TAA3rBI02

monumcnti

TpnAAESnum.

KAI

i i

fedentque Troaies

>

i.Talthybius rdlicet Troadibus for-'

titioncm annuncians iuxta Euripidem in Troad. verf.

Agamemnoni

itraque

TaUhyUui

adftat

Barhnnis

i-^fo.

vt CaflandraiiL,

quafque dominis adducat verf 254. Polygnoti

lugett' q
pidur.T apud Paufaniam Hb. X. > in qua Trouin^ muiieres captiuarum
tium hal^itu apnofcuntur'^ j^ndromache primum^ cui adheret jilius lac fu^ens i item<]uc, Helenusfedens mcefus , it qui maxime j hx noftra mirum inmodum refpondent hunc enim ex Virgilio vna cum Andromache Ncoptolemi famualiafque fuis

&

latum

fcimus Ancid. Ui. vciC

fubijflc

^.

Aiefamulam ^famuloque Heleno tranfmift habendum

variando tradant, vt Tzctzes inter c*Btcros Chil. VI. verf 509. d

quidquid
qui cx Sophccle iam pridcm Helcnum pr^tdam Gr^corum fadum allerit , inuialij

tumquc

coadlum

ac

pr.i^mifimus

apud cos vaftationem Troise pra:dixiiTe j neque cnim

ex fabuhs hiltoriam hic concinnare

Hclcno

habct

iliata

figmenta repcribiliscflct

que

vaticinijs

dolo Vlyllis

Ex

cft

tota

fc

ncc inde

faCli veritas (

vt

pnttcrca Tzetzcs

1330.

quatcnus ea inter poetica

connda apparct ,

vt per

eam

PhiIo*5letes itcrum

num. 1 2
1

rurfus

Jndrcmache

nafle fuo carcns in fcenam vcnit, quafi ercptum

Vlyjfes

fortailc

annunciat

fibi

ANAPOMAXH Aftya-

filiumlugcns.

nOATIEJENA EKAEH qu^ propterea

,

& extremum hoc lolatium

bam Caflandram Agamemnoni

,

lipides vbi fupra

&

fatis

OAT^E-

Hecuh

vero num. 113. vltimam Polyxen^ neceiTjtatem

,

ad Troiam

perduci patcretur

2ET2

M^

erui valet: quianarratioiilade Helcnocaptiuojciuf-

alio fcpulchri laterc

immoratur,

mens

& vitioseloquitur jnamin Philo(2:. Sophocles vcrf 611.&

ncgiigcnter
nihil de vi

matri

m cius amplexibus

properantibus rapit

Vlvlfi Hecu-

Ncoptolcmo Andromachcn obtigifle, EuQuintus lib. XiV. vcrf. 20. concordi fentcntia tradunt.
,

imi

Aftyanadis (qui apud

402.
eft

) e turri

Homerum Scamandriusquoque

vocatur

lliad.

VL

verf

inquam omncs confentiunt, nulla hic exprefla_.

quam tradit Paufanias eodem libro X. ex Lefche ipfo

prJEcipitatio,

ea forfan de caufsa,

Caii

quod non
fbi

eius

decreto

Gracorum

necem depopofctrat

',

in eutn

fenitum ft

fed priuato T^leoptolemi

contradicente fane in hoc

vt in pluribus

odio
alijs

qui

Ho-

Dionc Chi yfoftomo Orat. XI. , qui ex communi exercitus R.egumque

iecreto JfyanaBa crudelt fupplicio peremptum conqueritur. Et quidem,Vt femel
de hoc Authore dicam , in vmbra, & ad ftylum excrcendum declamare ibi eunmcricis

dcm

AD TABELLAM
dum omncm Homcri

^ denispparct,
\

quam

alibi

Orat.

Mirum tamen

^79

poefim in gratiam Ilienfium improbat,

X VIII. & XL VII.

XII.

II.

ILIADIS

mihi

fummis meritifque laudibus one-

Ruperto , cumulatiE cruditionis & excellcnti ingenij magnitudme viro , ita parum fuilTe animaducrfum , vtiliius paradoxis > &: profellbria? garrulitati , plus quam cseteris omntbus
raucrat

&: ifigratum

accidit, id a

de hac re Scriptoribus dctulerit,in Obferu.ad Synop.BefoI.Min.cap.lV.paq.74.

Non ccrtc Neoptolemi

M; f^cptvi' vra^oV,

odio

fed Vlyflls fuafionc

non alendumfonijfimt <-uirifilium

proponentis

prascipitatum Aliyanada-*

Danaorum O* Pelopidarum , affirmat Euripidcs in Troad.

Chryfoilomo alicjua excufatio in hoc admitti potelK

decreto

At Polyxen^ facrificium

graphice

oi^ig-^i '^saCihu-

admodum num.

verf. 706".

14. repnTfentatur

nOATSENHin area drcafipuic/jrumJchiilis AXIAAE02 2HMA

cbusa

(quam eadcm religione ac monumentum iplum

confiilens,

modo

nonnuIIsE ex

AI.MO^ iu:ud quidem puellam

gulum impia
,

Vhjfes pilcatus

docent

allatis infcriptionibus

vndc

H^c

macerie_.

facruni efle

a 7Vt'o/?fo/f?//oNEOnTO-

tenenteverf. 305. adaiSo gladio pcr eiufdem iu-

& Grxcorum aris infolens viciima Achilli cadit OAT22ET2

.

affiftit

qualem Cap. VII.

noftri

Syntagmatis de Col. Traian.

marmore , & monllrant nummi Gentis Ma

illius enim imagini primus Nicomachus addi-

pag. zif. exhibuimus cx vcteri

/ milix apud Fuluium Vrfinum

dit

pilcum

nem

vt refert Plinius Hiftor.

vt diximus

XXXV. cap. X

lib.

huius virguncula: a

procuratam,

fe

per

eum

figniticari

abdu>fiio-

opinamur ; nec

huiufmodi in.imanitatibusinfuctus, qui codcm paiSo Iphigenianxj,

qua/tad nuptias a Matre pariter Clytemnertra ahduxijfc fuis artihus vt in Aulide immolarctur, ab Eunpide dicitur in Iphig. in Taur. verf. i^.abHygino

enim

ipfc

Fab.

XC VIII. & ab Ouidio Metamorph.

Aiittor

y& ad matrem

Decipiendafiiit

Hygino 5^ Ouidio
//f ,exeodem Euripidc in
citu

vt

vti Sacerdos

verf.

fed extra

XIII. verf.

9 2.

^^ non hortanda ffid ajlu

imo , nec quidefn

',

iuffus ab exer^

dicere libuit ^fiedpriuattm idftciens-, tUnis fie c^de fol'

Iphig. in Aulid. verf.

365.

ordinem introducitur , quia,

GuVaT(^

223.

lib.

^'

KAAXA2 Calchas-inon.

vt Euripides ait in

Hecub.

^j-aTjj?

fiacnficij pr<efectus 9

imitatvis

Etpontfex defignatus ejifilius Jchillis,

ab Ouidio Metamorph. XIII. verf 479.
ipfie

etiamflens inuittif^ue Sacerdos

prdlita conieBo rupit pr<ecordiaferro

Camillus cum vrceolo , tanquam

facrificij,

quod publica

authoritate ficbat

ad-

minifter interuenit
Achillis ftatua eius columna: infiftens,

pulchri haud longe

f

diffiti

(ad exemplum

Auges

vetuftioris

& ftatuam vt praemifimus pariter habentis

lahitu <fr moliitie fuilTe dicitur a TertuIIiano

lib.

Bbb

de Pall. num. ^5

'

fe-

muliehri

qua de

rc-i

nuUum

RAPHAELIS FABRETTI

38o

hic,necapuxlaliquemprobumauthorem veftigium

quin potius conieduraj

aJ

repugnat,qu6(J eflFoeminatum eiufmocli fepulchrum, Alexander Magnus,rigidus

coronaflet , ac circa id nudus cum iojUe Achilleae virtutis imitator, vnxilkt

&

cijs decurriflet

depeilamus

centis habitu impofita cernitur

vnde

ipfam Polyxenam prout imn-iolara dl

non^

''

& redo ftatu etformari dcbuifrct) potius rcpra:fenerror mollioris & faMninei illius perforatis etiam auribus, Achillis

vero Achjllem
rare ?

Sed vt tam grandem belHco-

aloco pra^fcrtmi vbi eius memoriam magis honorari

quidni dici valcat , ftatuam quae huic Achillis tumulo ia-

ignominiam

fiffimi viri

decuit

vt narrat in eius Vita Plutarchus

qui militari

cultus inualuit

mdim fuiile

Polyxenam namque communcm cum Achille fepukhrunx.

eius epitaphio tradit Auli-nius

ita in

Troas Achilleo conimBa Polyxen a lujh

Malueratnnullo cefpitejuntlategi,
T^on bene difcordes tumuhs tmfcetis Jtfjiui

ma^ \s , auhn jcpelire juit .

Duplicem de hac Polyxens madatione piduram recenf^t Paufaniasj alteram
in Arce Athenarum Polygnoti opus lib. I. alteram Pergami ad Caicum lib. X
totidemquc inanibus fuis pidturis clarilfimumhocargumentum obfcurareco-

Hoc

'violare

natur Philoikatus, fcmcl in Vit. ApoIIon.

IV. cap.V.

lib.

iterumque

m Heroic.

cap.XX. ACHILLES.

NAT2TA9MON AXAION

SEIFAION num. n6'

pc Si^^um Promontorium

quod etiam Strabo

^

dixeratlib.

^^[^ivixv^p^i cx^S^uJi

}^

ad Sineum

Sigarum

quam

-y

KlauiutnJchiuorumfationemnum.ji^y.^rO'

XIIL

hi-^nav

eV' v*V "^

b'

lAiV

hinc quoquefuiile patet,

vaJj-aO^

g-aSi^is ety^oiv

aliquam tcmporc Troiani Belh munitionem

lliacis

'o;^^,;

eji

ibi

^iyeica

ttKidju^

enm jUtto nauium

XX.ah llto fladijs

pcnc etiam Scamancin ftmt o^ia-^

ah ^rch<eanaUc AJity/en<eo ex

TurrisrHaad

fuilkoftendit

lapidihus locus fuhRrutius

effet-,

^nte-

1'

Vt refert

to

ibidem Strabo iam cnim cxinde , tam de Sigreo , quam de Achilleo, vti de Oppidis munitis, mentio cfl apud Hcrodotnm hb. V. cap. XCl V. ex quo conilat
;

arbitratu Periandri
illud

etiam abfuit
j

armaque
,

eius in

quin locus

Alcaeum poetam repctentcnij

Templo Sig^a^ Minerust fufpendcrant
Parunx.
,

^'

iile clariilimsE

Magnus

proceilit, vt

hic iac^ret, vt concordirer tradunt Zonaras

quorum

dicta ordine
)

exponam

fertur

tnfcum

Zoiimus

Vrl;empjrr6

( ait

in Sig<eo promontorio Troadis

Iib. II. in

illud llium

muri partem alicjuam

Conilanrino

altum

pll

egit

Zohmus

lip

To.

III.

o^

^ Sozomenus,

Annal. de Im-

etiamfundamenta

condendam idoneoyfundamenta
eft

jlmj

ieciffe

Troadem

tS^

iecit-iiT

/i qui 'versus Hellefpon'

inHitutipxnituijfet

Vi
tvi

primurn in Sardica extrue^

, 'vl^i

^uam adhuc njtdere

tum nauigent :fed cpuod eum huius operis

ap

fu Nouas Roma: fun-

xlv. //^e ciim njeniffet in

inuentoloco ad Vrl>em
in

prior

ex oraculo defuo nomine conditurus

reanimo hahuit , detnde

rurfus Vrbis conitructionc nobilis eua-

damenta

Mag.

Jli:

eatenus enim Conftantinus

per. Conft.

Sigstum Athenieniibus ceiHlicjqui

ab Hegeiiiirato retentum cccupaucrant

fugauerant

deret

Achilleum Mitylenitis

ua

, eo relicio-, a f erat

im-

perfe-

Ij,K

fui

AD TABELLAM

ILIADIS

381

perfeclum^ 'By^Amium conceffn , Sozomeni in Hiflor. EccJef. lib. II. cap. III.
vcrba lunt hax , pro^refui i^itur ad campum ijui efl ante lliumfecus Hellefpontum
loco JchiuKfui Troiam oppugnarunt cajira tS* ntuale
fupra tumulum J$acis quo

hahuiffe dicuntur-^ Vrbis formam

xit in edto lcco

^^ cx

Deus noBu-

delineautt

0* portns

etiamnum lifuntur apr^ternaui^antibus

tnari

conflru"

H^ec

dum

it alium locum quxreret) deducenfque eum

VrhemThracitc ByTiantsumtransChalcedonem Opptdum Bithyntxt monuifvt

vtoUtur-,
i

& ma^nitudinem

in

eam Vrbtm

illi

apparens-, mjfit

conderet-^fuoque nomine appellaret

Aducrtatur huius nominls 2EIratio , Latinorum Scriptorum imitationc, qui per / diphton-

rAION f criber>di
gum crtcrre lolent

potius

quam Gr.xcorum ,

qui omnes in

fuis

Codicibus

&

Suidas pr^fertim, in cuius alphabetico ordine horarij crror conliderari non po-

tclhSirEIONretinent.
lam tandem Ilio penitus abfumpto

nem

ma

Romanam

magnitudi-

AINHA2 2TN T012 IAIOI2 AIIAIPON EI2

fortuna hinc incipit,

THN B^U^PIAN

rediuiua eius in

Jttteas cumfttis tendit in

Hefp.riamnum. 117. Hxcfupre-

non cmanauit, vt puto, a vetuftis ilhspoctis Stefichoro,Lcfche,

vel ArcSino hi enim fua tantum mirabantur fcd vcl a Q^SmyrnGeo, qui orej
Calchantis de Acnes cuafionea XanthoadTiberim, Romani^ue Impcrijinoperis pais,

terminata amplitudine vaticinatur

pofi
1

Xlil, verf. 334.; vel Virgdian^E hypoty-

lib.

vt aiias ncc infrequentcr vidimus

8. focijs

nauahbus probe

inftruiiia

inferuiendo

ponte dimiflb

Quapropter nauis nura,

Anchifem facra frentem-i

ArXI2H2 KAI TA lEPA , Aeneam Afcanium, atque Mtfenum MISHNOS

num. 119. recipit quibusadmiifis, AnOJlAOT^ AIN^HQT trate^us Acne*
,

claudit

opus ,

Vnum

& Tabula fincm accipit

de hac Tabula fupcrefl, qu:Erendum nedicam, an diuinandum^;

quonam tcmpore edita fuerit quod nemo non incertiflimum iudicabit cum a
toi^ antiquitate,Troianum hoc Beilum , ik qu apud Ilium gelb funt, tum priIuatis, tum publicis locis,fpedantium oculos pauerint vt inuenimus apud Straboneni iib. Vill. in Templo Mineruse Alphonia? , in Poecile Porticu Athc,

propeMycenas ,in-/dificiofupra Caflotidem Dclphorum fcntem Polygnoti opus ( e quo plura ad rem noflram defumpfimus )
apud Paulaniam lib. 1. II. & X. j atque in pluribus tabulis, qua? Romae in Phinis, in lunonis Dclubro

lippi Porticu afleruabantur

quamuis
Virgilio

fcd

Aen.

non
I.

tefle

Plinio Hift.

rcticcndis piduris

verf 460.

in

lib.

XXXV. cap. XI.

Templo lunonis

Et fidis

Carthaginicnfis ex

atque in Trimalchionis a^dibus ex Pctronio in Sa-

enumerationem lofephi Antonij Gonfalij dc Salas

in fuis Annotationibus , Et tandem in fimili anaglyptico operc , hoc efl , iru
fcyrhis illis Hmericisgrati^mi vfus apud T^eronem , de quibus Suetonius in eius
Viia cap. 47. cos namque non tantum Homcricorum carminum caelaturai , verumimaginibusquoque, vtnoftrum hoc Cimelium , infignes fuiffe mihiperfuadeo j cum cseteroqui nullam artcm , quae Neronis elegantiflimo luxu, dc
tyr. pag. 16. lin.

5, iuxta

prsccipua eius 2Eflimationedignaefict,fola& iimplexnorarum iocifio prsefefe.

ratj

RAPHAELIS FABRETTI

^Sz
rat;notumque

fit

quanrum

armati Cixlabantur
varios, &c

pretij

eiufmodifcyphis

ac veteris hiftori.T fada infculpta erant

nobihffimos eorum

artifices

Vita Quieti Tyranni

tniha, virutn

cum

ccenam in

ijs

&

quae PHnius,

ita

nobis defcribit Trebellius Pol-

Vidimus proxime Comelitim Aiacrum in eadem ftTemplo Hs>culis daret ypateram eleUridem c^uce in me,

&

in circuitu

hreuihus ts* iniiiutulis pontif.ci propinare

Hxc cxcmpla

ex

pr^elia

dio qjultum jilexandri haheret

illius<^in cupidijfimos

quibus

producendo^narrat hb.XXXIlI. cap.XII.

quorum numero elegantiifimum quendam

iio in

acceiTerit,in

<,

omnem

hifloriarn contincret

quam nuidtm
quia

lliacas

fgnis

circumferri adomncs-) tanti

exordmepugnas contincnt

cumprxTenti Tabula comparaui; vt aha Homerica: poefisparticulariaargumeniaj multis & innumerabihbus marmoribus comprehenfa ,indicare fuperfedcam . Dicam vno verbo , adeo generahter hoc inualuifle , vt Vitruuius , inter
ea

quae in ambulationibus pingi folita elTent , Troianas pugnas-,

&

Vlyjfts erra-

tiones hb. VIL cap. V. proponat,

Quantum igitur ex varijs huius Tabul;^ locis coniecimus , eam poft Virgilium , eiufque editum yneidos poema ( ex quo plura , quse ab ipfo Homero,
,

lucem proiijires firmiter alTumere poflumus . Nec abfimilis eft charaClcrum forma ei quse
circa illa tcmpora vigebat , vt ex nummis colligimus j media fcilicct inter ve- ^
tuftiores iilos ac quadratos j ac ahos 6 & (l) qui in locum E & O frequentius ir^
repfcrunt Qui vero maxime poll Virgilij tempora , &: antequam ingenuie dialijfque Grsecis fcriptoribus dillentiunt, mutuaiie

probauimus

in

ciuimodi amoenitatibus inter

fciplinje in deterius labi coeperint, Grecis

iios

Impetatores d^Iediati funt, trcs

omnino numerantur,

in

Roma-

quorum gratiam.,

hoc artificiofum atque infigne opus cffici , eifque nuncupari valuit , Claudius
Nero, atque Hadrianus nam M. Aurciius Pij F. grasce quamuis eruditii^nius,
Hadrianus , imhutus imphilofophitE & feuerioribus tantum iliudijs fe dedidit
tenjius Gr^cisjiudijs a Spartiano prxdicatur ; ingenio eius fc adex declinante , 'vt
;

Dione tanquam plaftes, & cucurbiCarum pid:or , alijfque vel minimis rebusdans operam traducitur ; itaut ncdum
hanc celebriorum Gra:cia? facinorum epitomen probaile , veriim proprijs eam^
manibus confeciflc % non videatur abfurdum . In contrarium tamcn ducit hanc
conie(fl;uram , notiflimum Hadriani in Homerum odium ; nam , vt Dio fubdit
?n eius VitS 5 Hotnemm mediotolhre , at^ue Antimachum , chius ne uomen quiiem ante a plerifque cegnitum erat^ pro eo introducere cogitahat , Ad Claudij ergo
vel Neronis aeuum Tabula affigenda eritj fcd prxcipuc Neroni eam infcriptam
Credimus , Aeneadumgeneris quifextus 0* 'vltimus heros , etiamfi Claudius pater
<

nonnullis Graculus diceretur

piaxima cura

-i

Vt

ait

Pr^etcrea

Suetonius cap. 42.

JJomericts etiam njerjjhus Jaquifolitus fuerit

Graccarum rerum imitatio viguit,

O* multum Q
altero ad infariiara vfque^

Gr^ca jludia fequutus ft

i

nam

in

& pra^cjpue res Troicas nedum miratus, ve-

rijm etiam ftylo profecutus eft,vt ex illoluuenalis Sat.VlII.verfiao.colligunt>

infcena nttnquam cantautt Orejies^

Troi^mnfcripft^

AD TABELLAM
$:

JLL-VDIS

ex Scriiio, qui eius Troica citat ad Virg. Geoig.

mcminitque de

cis

citata affirmans

Xiphilinus in fine cius Vita;

Hai/uit

mfupcr

XIII. IS.ero fuerilihus fliUim annii 'viutdutn

aut regimen

equorum

alia

rici

moris

carlatura differentcs

num vocant)
rerum nuncto

in Orchcftra Thcatri ab eo re-

Tacitum Annal. hb.

fiue iuxta

animum

j 5., //-

in aliadetorfit

c<(Ure C^pirt'

excrcere^tST aliquando carmtnibus pangvndis^tnejfe

Vltra harc

annotauimus, matcrie tantum a noftri marcryftallo enim fofliii , Scgclu concrcto ( monta-

fuille

cx Plinio fuiflcfcimus
accepto-)

ratio f<culum futim

ria

alibi;

quibus illum deledatum

litum

&

communia Si nimis vaga rei veftigia,

duo pcculiaria defcendimus quorum primum dabunt fcypiii ilh Home-

Jibi elementa doclrin* ofteadeht

ad

veiC^6.

lib. Ifr.

vtde codcm fubditSuetoniuscap.

endi C^ fingendi ntAxme non mediocre jludium

gere^i ciintu<

385

XXXVII-

idem ISteroamiJfarum
duos calicescryfiaUinos in ftipreman^frrgit illifos ; h^c fuit

punientis

lib.

cap.

ne quis alius ex hii biberet

II.

c^clari

quippe

&:

hoc fo-

quampluraminutiorum ex hacmatemaiufculx huius laminx fragmentum e Mufeo

Plinius ibidem alTcrit, Sv velligia

opcrum rcmanent;

inter quse

-jCarpineoprodu-

cimus,RufticiAfinoblandientis;

quodfortaflcNi-

conem & Eutychum , Actiac^

omerL,-

vidoric-c

jrepra:fentat,Grs

icusetenimexpijleo vir

ifte

agre-

apparet ; ne_.
operi cximio hu-mileSi: plane lu-

dicrum argumcntum

tamcn nimis longe ,

cretis,

Nero cundem

putemus Secundum indiciumaliunde, non

nobis repetcndum efl:
Cdciiibus honoribus Claudio deinfcruijfle

apparatifjtmofunere extulit^confecrauitque

Orbcm,adulantibusCiuitJtibus,iIIi

ptionibusrcmanet,CXCIII.
fed

quodapud

3.

vicinitate habuit,

Tibcrio xdificatum refert, de quo

Jedem
Tiber^ , (^ Jedes Fortis

Templorum

per

ita

in varijsGruteriinfcri-

CCCXCV.4.CCCXVI. g.,5^MXCVII.

Bouillas nupcr repertum fuit, vel

torcm ex fuburbana

2:

Neronem authorem & condi-

velSacrarium illud lulia: Genti ibidem a

Tacitus hb.

II.

Annal. Fine anni

Arcus

Saturni ob recepta fgna

propter

Fortun<e

cum Faro amijfa du^tt Germanici , aufpicus

Tiherim iuxta , hortis quos Cdfar Populo Roma-

Sacrariurn Gentisluli^,
^'" Augujlo , apud Bouillasdi'ffiii^fl^^
In eo, Claudij ab aquila in ca^lum fublati cololTca fcre magnitudine fi-

no legauerat

cantur

crcdorum mcmoria

mulachrum erutum vidimus,cuius exemplar pagina fequenti adumbramus,

gantius a prarlTantifTimo Marccllo Seueroho cxcipi iufl"um ,

cle-

& eius de Apotheofi

trada-

R.APHAELIS FABR.ETTI

384

^traftationi inferf

milc oranino

eft

um

',

cui

fi-

louis caput

aquilas cxpaniis alis inhae-

apud Boiirardum An-

rcns,
tiq.

llom.

to.

V. pag.

aliad^ue Solis

84

apud Mat-

tbaEioSjfub cjuo infcriptio a

Grut. allatapag.

Eodem

XXXVI, l

loci (vt initio

huius

Commentarij nos indica.

turos promifimus ) noftr^u*
quocjue h^c Tabula , pcr
plura fxcula intcr parietilias illius

Tt:mpli obruta_,>

tandenu afpexit^
Vnde , cum aliud Homerieae Apotheofeos marmor>
lucerrL,

quod apud Kircherium extare

diximus , ibidcm

fum

fciamus

*,

effof-

Neroncnv,

Tcmplo
commune maiorum

vel in cxtrucndo

vel in

fcpulchrum imaginem hanc

Claudij infcrcndo , eiufmo-

ornamenta , valde intcr

fe conformia , compara|fe ccrtum vidctur eiufdemque proinde ftudij fuiiTe,
Homero , quem tanti faciebat Claudius , cultum aflercre , ac eius pocfi laudem^
Douo hoc inuento adiungere , atque ctiam Troicorum , quse ohm ipfemet cecinerat , in mcmoriam fpeftantes inducere ; Ita enim rudior quifque ad pcnctra
eius composeflia Homcricre difciplin.^ admittitur, & ordinm difcens Homeri
di

feSiHs
jta

omnis faptenfia

poUicentur

modum

n^ncifcitur

y t poftrcmi duo verfus num.

>

nPHON MAQE TASIN OMllPOr

0$PA AAEI2 nA2H2 METPON EXH2 SO^IAS

F
-ii:.

20.

raphAelis
fabretti
CASPARIS
VRBINATIS
F-

EMISSARII LACVS,:fMCINI
DESCRIPTIO
AD

ILLVSTRISSIMVM ET REVEREN0ISSIMVM D.

lACOBVM CANTELMVM
XAESAREAE ARGHIEPISCOPVM
EXDVCIBVS POPVLI PATRITIVM NEAPOLITANVM

ACNIFICVM illud Lacus Fucini EmifTarium, cuius defcril\

ptionem aggredior , meminiire non pollum

CANTELMI

(juin Sc fimul humanitatis

IlIuftrifHmc_,

Tux reeordatia

iucunde obucrfetur animo, qua mihi fynceriores de hoc. infigni opere notitias , voce
fcripto , dum ad illud primo in-

&

uifendum accederem , tradidifti

Non ea igitur in hoc Tibi
infcripto Commentariolo mihi mens erit, vt noui quidquam per me Tibi afferri pofie crcdamj fedpotius, vt quantum Tuis monitis profecerim, grate
atque ingenue oftendam j vtque meis didis , tanto tefte adhibito , fidem conciliem ; fv: , quod vltimum fepofui , quamuis in primis vrgeat , vt obfequij mci
pignus hoc & indicium erga Virum natahbus cJariflimum, eruditione pr^eftantem , Sz fuauiflimis in fumma fortuna moribus , extaret
Mufis Mnemofynes filijs , antequam pra^hum inirent , Lacedemoncs facrificafle ferunt , e^ de caufsa , ne fama prarclarorum facinorum deperiret ; fai^a_;
cnim (vt ita loquar) tranfeuntia , quaha funt ea, quse in bello geruntur , Mufis
.

I
"i

tantum , hoc eft Scriptoribus , vitam, bc memoriam debent hifce enim celTantibus, ( neahundeinampliffimaHeroumfegetc, quosinclyta Gens Tua ab
omni memoria tuHt , exempla petam) egregij illi Viri Eberardus Duncanipri-
mi Scotorum Regis fihus natu minimus virtute maximus generis Tui author ,
:

Reftani plures belHca laudeinfignes,

iheatro Reftanus fraterperfequitur

quorum

veftigiain Belgico

illo

Glori^

Andra^as huius fxculi Epaminondas

Cce

( fic

ab

RAPHAELIS FABRETTI

^86

ab ipfo Magnae Eritanniae Rege vocatus, in eodiplomate Kal. lunijs fuperions A

anni conrcrjpto , in quo tot fortium Virorum cognatione gaudct , ik communes

cum

celebrati

eifdem progenirores agnofcit

,

fortes (juidem

laniaju Qint pi:Qnieiiti

ms ejcpedire d^uxcFunt

tionem accipcrcnt
fi

fasdicerc cft

alijque

fed inhonorati

Hirtoricorum abundc

fcriptis

node j haud fecus atque

longa prcmercntur

Agamemnona

innumeri

alij

qui antc

nullam apud poftcros nominis

Vcrum >id quod in operc minime^peimanenti Lacovt nempe a (criptis &: carminibus res gelte fuam dura,

non minus interdum in rebus etiam ad diuturnitatcm

ad GEternitatem ftabilibus

neccfiarium deprehenditur ,

fi

&:

noru.

eorum conditoribus abhominum recordatione paflttn elabentibus Et fane , otiofi Pyramidum molibus id accidiife , obliteratis tant^e vanitatis authoribuj, iuftifiTimo cafu fadum,cum Plinio dicemus;
atqui ea quoque vetuftatis monumenta , qu cum magnificenti^ vtilitatem adilfiixtam habent, idem fatum experifii iure optimo nos conqueri licct Horura
noa pauca in toto Orbe Romano fparfim occurrunt h parumquc abfuit, quinJ
huic nofta:o ad Fucinum Lacum Bmiftario tantundcm acciderit , adeo Mufas
operibus

ipfis

pereuntibus

ccrtc

hucufque videtur Claudius operis conditor , in parcd &c , vt aliquibus videtur, ambigua veterum authorum de eo mentione , &: recentiorunL,
vel turprde re maxima filentio , vcl tenebris , quas luci nobis ex vetuftate tran- ^
iratas expcrtus

fmifl^ae

Vt

olfundcre rcntauerunt

Mufas Claudio

igitur

placabiles efiicere poffirrjus

ftetque

pofteros gloria; tria nobis, niembratim &c diftindte traiSanda

L Opus i Claudio abfolutum fuifie demonftrabimus

cx vetuftis Scriptoribus , vel monumentis obijci pofie .

II.

illi

fua apud

propofita funt.

Nihil aduersus hoc

III. Ipfius difficultas &:

ma^nitudo pcr partes diligenter examinabitur

MEMBRVM

I.

CLAVPIVS OPERIS PERFECTOR

ADeo multi topographiam huius Lacus Fucini, & adiacentis

illi

orar,

olimj

explicarunt; vt fuperuacanci laboris vidcatur,crambem iftam recoquerej

Tibique prsefertim apponere, qui tum vniuerfalis geographi^ , tum pecuharis

huiusIV. Regionisltalis" in qua Excellentiilima; Tu CANTELMtE Doraus Dynaftid

tionem habes

quoquc fita
.

Sed ne

eft

alij,

apprime gnarus

exadam iftorum locorum no-

qui noftros hofce labores forte mfpeduri funt,

ieiuj

nam

hanc narrationem inueriiant

patere quaefo

vt Tibi notiilima

quamuij y

fado verborum corapendio , fuccinde pcrftringaoij

Lacusab Vrbe diftantiam , cum Ifacio Tzetra Lycophronis Interprete ad
verf 1x75, (inter alia ibi perperam de Pitonio fluuioprope Circeios cxpofita)

LXIL

& femis

proxime rcperio
Redus breuiorque proceiTus eft per ipiam ViamValcriam^quae Lacui acccdens
illumque ad dextram relinquens, Corfinium tcnditj nobilemillam Sociali
in quingentis ftadijs

hoc

eft

milliaribus

>

Bclli

'

<J H

DE EMISSARIO FVCINI

387

Belli arcciTij ex euius ruinis pojieA cretiijje proxifmttn

Oppidum Populum-y haud duhiiim ejfe , Cluuerius poft alios teftatur Per Viam (inquam) Valeriam, ab Vrbe ad Oppidulum le Celledi Carfolt nuncupatum XXXXr.mil. pafs. numerari,
.

ex lapide milliario oftendi in Diirert.

iiimmum iugum

montis, fupra

Talcacotium

M.

alia

ad Fucinum reperij

P. II

II.

Vicum

reliqua XII.

de Aq. &: Aqused. num. i5ldi Co//^,funt mill. VII.

M. P. & aliquid

Oppido Scurculas medio

hinc ad

& lemis

inde

ampliusj a raleacutio

intercedente

Vrbem refpicit ab Orientea:ftiuo,& aliquanto etiam vlterius in SeptemtrioHcs nempe pcrgradus XVI. Africi Venti versus Occidentem.
Ambitus ipfius pcr lacinias finuum & promontoriorum in eum excurrcntium, XXX. milliarium &: vltra eft rotundatis autcmflexuris, XXVI. &paulj

\b amplius millia

Albam
fuperfunt

ita

eum locis veftigia , & quidem luculenta

ad Caurum Vcntum , Maejiro didum , tribus pafiuum miili-

( ciiius folius

habet

busdiilitam
nius

pafluum obtinebit

quameA:

ex vetuftis ad

a^ro otnni circumuicino candicantibus faxis repletet Holfte-

cum Appiano in Hanmbalicis > ex

nomcn huius in /Equanis munitionis dedudum

appellatam voluit : at nos libentius

Alba Romanorum metropoli ,

putamus pra^fertim quia ipfe rupium afpeclus Holftenij etymon redarguit 5 fi
enim ex colore denominanda fuiflet, Kubram potius ( vt Vicus in Fiaminia
Via Vrbi proximus ) ex rupium , totiufque circa Albam foli rubedine , vocari
:

par erat.

Plurimam ex montibus adiacentlbus aquarum copiam

bus potius

quam

viuis fluminibus augeri

confpicuum

rccipit

eft

fed torrenti-

nam

modicoillo

Orientem Soleminfluentc excepto , quem alij Inuedum , ex Plinio

vt putant , ahj Pitonium nominant cseteri cxleftibus tantum aquis arenteni^
alioqui alueum commodant
Illud mirum , nullum hifcc aquis patere egrcffum, fed eas occulto natur^E opere tranfmitti i vaiio tamen ncc conlbnti exitu:
quo femper faclum eft , vt Lacus aliquibus annis aflurgat , (feptenis quibufque
id fieri tradunt ) rurfufque deprimatur , vt Strabo ait lib. V. Geograph.
Marfos igitur accolas, quibus in incerto fuorum agrorum poflelfio verfabatur,aflidue deprecatos Auguftum DiuiF.inuenimusapudSuetoniuminCIaud.
cap. 20. vt Lacus exundantiam Emiflario aliquo coerceret; quemadmodum in
Lacubus Tranfimeno , Albano , & Nemorcnfi , e quibus nuUa exeunt flumina
manufado , fubterraneoquc opere conftrudum cernimus . Annuit tandenx,
precibus Marforum Claudius , poftquam furdasaurespr^buit Auguftus, nec
qua:Iuliusdeftinauerat (vtait Suetonius ineiusVita cap. 44. ) excqui inhac
parte curauit Annuit , inquam Claudius , non mintis compendij fpe quamgloriai
iuxtd Suetonium , cum quidam priuatofumptu emijfuros fe repromitterent , f fibi
fiuuiolo ad

--,

fccati a^ri concederentur

H.^^c conftruendi Emiflarij caufsa fuit

In Lirim autem dirctfium

aflirmat, ibi

inter

fuifle

tura Tacitus hb. XII.

Annalium

Lacutn FuctnHm amnemque Lirim perrupto monte

tonius fufEcicnter explicat

dum

per

tnapajfuum millia montem

c c

exprefse

tum Sue-

ejfoffum atque

excifnm

RAPHAELIS FABRETTI

388

enim cft plus minus Uris , nec vllius alterius fluminis pra- *
Proximus inquam Fucino aptuftjue ad eius
tercun cntis , a Lacu diltantia
aquas cxcipiendas , Liris ad Occafum Solis hy bcrnum defcrtur , fub Oppidulo
Cappndoaa', tribus a Taleacotio 3^ a Via Valeria ad Meridiem miiliaribus dilfito , in Valle di 1>lerfa fuas fontes fortitus > fex fupra os Emiilarij paliuum mil-

excipim rcfert

ca

libus

XXIV. fupra

Soranx,

CertifTimus hinc patet error rcccntium

rij

HOyCon Santo Vito-iiicinoadnjnachiarafontanji

che danno principio aljiume Garigliano, (

veram

Liris

fontis decurfus
5

fit

prie

E poi

Pr^fcia-

(jtielle

fvnrane^
vocarij

in Samnitibus Hirpinis pag. 271.

difcojlo

omnibus

eft,

alijs

vnde

Sandum Vitum

Ccrtum namque
Trero fcihcct amni receptas,

quibus Liris augetur

qui prope Fabrateriam fluens iuxta Strabonem

dal Caftello di Capi(treIlo'y

vt longiffimus illius ad

ex hac etiam regione aquas in Lirim tendere,

cscillius Vallis

qutftaina di

fedudi , hic

ad {iniftram paritcr Liris ripam, vix ftadio diftat

in priori traditione ita accipicndus

eft

originem agnofcens, non molto

t]uod ab ore Emilfarij

5 2. ita ait,

Garighanum cnim Italis Lirim

tamen Albertus

nefcit ) Corrigit fc

Oppidum Sandi

prope collocare non vcrentur : ex Albcrto, vt credo

enini inillius Oppidi in ^quicolis dcfcriptionc pag.

nemo

P. Athanafij Kirchc-

Matlhxi, qui in fuis Tabulis, Fontcs Liris ad

5^ Innoccntij

Viti PrvTneftc

Geographorum

lib.

V.

alijs

minoribus Herni- 9

fluminibus colledis, paullopoft Lirifecommifcet,&aquas,

ipfumquc nomen deponit

tantum abeft, vt hoc Liri eripicndum , &aUenis

fontibus tributarij infuper fluuij affingendum fit . Et ne vllum degermano
hoc Liris capite dubiumremaneat, facit quoque Sors Vrbis pofitus , apud
<j,uam elabens Liris y Fregellas affluit atqufMinturnas ) vt ait Strabohb. V. >
B
itemque Fibrcni ad teuam influxus,^ Arpini vicinitas, Silio ita canente,
FihrenomifcentemjiuminaLirim

q^ui

Sulphureum
jidcolit

tacitifque ladis

Jrpinas

ad

littora

lapfum

6cviuiseIoqucniJa!coIoribusilIuftranteCiccronelib. II.de Legib. Sednjentum

eJi[Vi\hm in fuburbano Arpinati fibi natalem cxtitifte iam dixerat]

hdc vero nihil eji amxntus , Vt enim hoc quajt roftrofnditur Ftbrenus , (^ diuijus
in Infulam

aqualiter in duas partes

fluit

C^ tantum

later a h<tc adluit

compleciitur-i quodfaits

id hahuerit operis ac muneris

timfcprcecipitat in
ri

&

Lirim

, a;^

rapidtque dilapfus

modtcd paleRr^

loci

',

citb

quo

m 'vnum con-

ejfettOf

tanquam

hanc noliram efflceretfedem ad difputandum t Jia-

Qux omnia notilfima ^ nobilifljma loca,fupra Trc-

Liris conflucntcm conftituta, cxplorate

Lirim hunc

cfle

probant

Cappadoca , non alium, qui a fonte apud Sandum Vitum deriuatur

Vtque Segnius irritant animos demiffaper auresy

qui a

Quam quafunt oculisfuhie^afidelihus ;

ideoplacuitvltcrius, ealoca qujeadnoftrum Emiflarium aliquomodopcrtincnt, fchemate comprehcndere j optica potius quam geographica ratione cfFor-

matoj vt in hac Tab.

I, ,

tamquam opportuniori

ad ea quje cxplicanda vcniunt,

&au-

'V
c

anvs

TAhVLA

II.

ICHJTOGRAPHICyl
TAACTVS EJHISSARII

TABVLA

111.

ORTHO GB.APHICA

ANTRVJ* MAXIMV>1 EMLSJARIt

PVTE05 ET CVNICVLOS IWID JNC1DEWTE5
IMArrlWATA VEBTICALI SECTIONE

OSTT.HDf.HS

>^

f (^ uum M.

cala.

fme oc^o

Sracliorum

,g

~*?1

~.-a
l

-Z.

Qi

.-i

-?

DE EMISSARIO FVCINI
authorum

&C

quos excutimus

1-ucinus iik Lacus fua

litari

389

errata manircilius redar^ucnduni.

magnitudmc , & Marforum circum accolentium mi, varia tum Poetarum , tum foluta oratione Scri-

olim virtute ciarifTimus

ptorum menrione celcbris, adeo vt GriEcorum , noitra quamuis dedignantium,

fabulamenta non intactus euaferit ; id cx vetuflillima fua fama confcquutus
cffe videtur, vt

quam de hiikria

hauferit, $c ad

hoc vfque suum

enim dc hoc Lacu Ioqucnti,non primo illudPlinij lib, II. cap.

occurrat / inueBum in eo amnem , ac^uas Ucujircs itafupermeare, njt in LariQ

tranfmiferit

Clil.

plus de fabulis

jiddua

cui

m Verbano Ticinusy in Benaco Mincius

Khodanus hrfpitales tantiim fnas

nec Urgiores

tn Seuino

quam

intulerunt

&

l^ profedo dc ipfoicuo Piinij fcribentis,durum

hodie aduersus o<^ulorum fidem,quibus immota

Si

Ollus
,

(sy in

Lemmo

aquas eufhunt

non admodum

eredibilc,

ftagnans aquapcrpetu6(nifi

C qua vcntisagitatur) apparet , afierere , vtomnes, tanquam dere quxetiamnum vigeat , ad naufeam vfque ex Hlinio transferunt , perridiculum , planeque

namque

abfurdumiudicabitur. Excufatio

illa

quam

Pliniodarequispoilet

multafcilicet diuturnitatem temporis immutarcfolitam, &:

Ipecum vndc emifi

quem Plimus nonnominat ,

cui recentiores ex Lycophrone & Vibio Scqucfiro Pttonij nomen faciunt , fortitus olini
D fuerat ingrucntc limo & glarea furtafie occlufum vt poftea maximum de_^
fionem fuam fluuius

inuedus

ifie

^^v

quo

tra(5laturi

fumus

Claudij Emilfarium

ticem ad ipfius Lacus oram obfirux-t

pienda

fit ,

Plinium

Strabo

imo

eadem

excufatio ha;c,

&: Piinius ipfe faciunt

feculo fere antcceflit)

adeo

montium circumfiantium
iron

o^/n?

-f

/u.e'/^^i

X) ytco^yeisdci^ nj,9.^i-)(jHV

>.u>i

yiyvofj)

fiXiCov^

S^

enim
j

ille iib.

di

modo afiurgeret &:

modo cadem loca prius

cur Lacus
,

V. ^cLoi ^' etvTnv

'ciAf^'oJ5

x,'

(tvA-l^ii^eiVT^ii ^.ijiLVcoBivlxgro-zs^iiiy

rof fji.e'^g'(Lcrei^ raiv kolta CaGi^? vy^cov Giropjihiv^ KPy' aJ^fl-

'6^av^

fe^iiaiv , h

Lacum

fenint hunc

fulf/tdere

, 'ZBCt.XiV

fic

HS^'lx-nieiV^aJ^Tix\ty
*

radicibus appropinquaret

merfa agricolationem exhiberent;

inquam , quommus acci-

Strabonis fiquidcm seuo, (qui

patebant lacufirium aquarum exitus,

nulli

Vt ipfe ad cauflas occultas indagandas diuertat

\

materiE copia vfque ad ver-

rsAscci t^K^ei^zB^iaiv

cci

tnterdum vfque ad montana impieri

ttaut loca qu^t Ucu(lrthus aquis obducla erant

rurfumaue

rttrfus detepantur

cultuifant apta: fue faturigines acjuarum qu^e funt in imo vado fparjim
fcaturiant^ rurfumjue tn

juv-

"zsnyoci , fiji/ tsolXiv

vnum confuantyfeu prorftis defciantfontes

CjT*

-y

locis alijs

atque iterum

txprtmantur
Plinius vero, vbi rurfus de hoc Lacu,
cap.

aliud magis adhuc incredibile afiumit, illum nerape

III.

quem Aqua Marcia, ab

mcrgit

& ad ipfum Specu loquftur lib, XXXL

dudae fucrunt

lc(fiifllma

uem

VC minus

p:a atque

impctu delau

inj

Pelignorum montibus originem ducens, feim-i

Fucino Lacu

&

C^uomodo ctenim Aqua ha:c Marcia

,

efle,

vltimis

pertranfitis Marfis

ea parte

eundem

nitorem

omnium

qua?

vfquam ad Vrbem de-

& puritatem fuam,toia diametro Lacus (no-r

milUarium) fuperata

fcruaifet, quantauis

Addc , quod a Lacu ad Anicnem ,

vbi

tandem co-

cam iterum fc
aperi-

PvAPHAELIS FABRETTI

35JO

eam vnquam deriiiatani

aperiiePliniusibidcmfcribit, nefcioan

poiTibile

fit ,

A
j

ob defedum
dcnte

debitce decliuitatis

cum non minus XX.

Fucino dirteiit ) non enim

Anieni

millibus palluum Marcis in Tiburtino fontes d

id aulim afscrere,

planities vifa fucrit

nemj itauteam non immerito

,

fabul^ affimilet

ni exitu,

breuinimum

quamuis

locis infpedis,altior

mihi

illud profecto affirmauerim,nulla niti verifimilitu-

& fubterraneam

dine occultam hanc

bentis

ranto prajfertim locorum interuallo interce-

tanto terrarum fpatio

aqua^ penetratio-

Holftenius, Alphei, fluclus Sicanos fubterla-

'

Obferuaui etiam , in pcrquirendo Emiflari; Claudia-

Lacu ad fontcs

Marciai: in

Tiburtino tramitem, Liri

amne,ad ani^ulum fere red:um occurrente,intcrrumpi itaut Aquailh Marcia,

aLacuinterramrecepta,a proximo , &: profundi admodum aluci flumine,(vt
infra oftendam ) flicilius intercipi & fecum auferri , quam fub eo deprefla, rur:

fus in Tiburtino agro emergcre potuilTct

Hoc dcmum quod modo

paucis
Plinij

vtnos necelTario emendauimus

nem omnino
munus fuum

fuo

M.P, IIL

XXXVI.

filentio fpreuifie videtur

Curatoris

nonJ

Aquarum fpedante

famam

]VIcdicina,'S:

Via Valeria ad miUXXXIlI.

) oftendit

hanc PHnij

qu.T egregio Authori

exatte fcnbenti,

fidemaliquam mcreri vifa foret.

Qtipniam vero frequens 5c quotidianum fere

tendafuiilet,

libus

vanitatis in

manifcdum, ftatuere poOumus 5 quo Frontinusjqui paullo poft obitunij

Hiftorici de Aqu^duclibus non minus erudite quam diligenterfcripfit 5

vbi MarcivT originem in Diuerticulo

( fiue

Authorem,

dixi, tutius aduersus

non

traditio-

^deread Q

pra^termit-

fi

fe qu.Yrere

putcnt

bonarum artium

'-,

eft

vt Scriptores ex incredibi-

repertus eft fuperiori fceculo

ftudijs c^etcroqui

Andr^as Baccius

eruditiflimus, qui latentem_.

fabulam patenri experimento confirmatam iactauerit ; aflerens de_> i

Natur. Vin. Hil. lib. V. pag. 1^6. d- Furfuraceasglth!i<: mfuhterlahentem meatt:m ad Fucinum protetiiis , tnfcatebms quajcUm SttUacenJis Licui inuentas . Sed

hanc

iftc

Plinij

dum

Plinij aftertor fieri voluit

nouum mendacium accomodare crclapfum quem ^gre, & non nifi conie-

eique

didit, a Plinio longe recedit; eiufque

poHumus , certiilima fallacia implicat Si enim Aquam Marciam cifm Plinio eam dicamus , quse in meatti at Fucinum abforbetur , ea certc
non ad Suhlacenfem Lacum , fed decem infra pafluum millibus crumpit , vt probat Frontinus, nec Plinius negar, qui nulio definito loco, feu ad Lacum,(vnde
fola Anionis Noui Aqua omnium altifllmaderiuabatur, ex eodem Frontino
num.8o.)fcd generice in Tihurtino eam fe aperire teftatur. Quod autcm in graftuiis

tiam

coarguere

Plinij

de libra, forfan ad vcros

& confpicuos

Marci.T fontes

quam ad

Lacum Fucinum altiori , difHmulauimus id Baccio concedere non polTumus ,

qu! f upremam Vallis Anien^ partem eruptioni fui furfuris defignauit & maiori adhuc miraculo , furfurcm quem terra recepit per eius vifcera percolatum
abfque altcratiorie, itautadhuc in Lacu Sublacenfi dignofceretur,per XX. mil-,

liaria

tranfmiiTum

monii5 vtifur

retulit

quin

Cum Baccio Cluuerius quoque fenfit, eiufque tefti-

& aburitur quoque

"

adeo vt ex eo iu verbis Frontmi dubitet,

(S

DE EMISSARIO FVCINI
tct

/iue

391

anidcm author Marcir caput ad Fucinum an vero ad Simbruina flagnaj

Sublaqucum locauerit cum ccrtum fit , cum neutrobi > fed in Diuerticulo
,

a Valcria in

LX. M.

Sublacenfem

& vltra

iliatuiire:

nec longitudo

Dudus , quam

Frontinus

pafluumh^buiffedicit, alicui incertitudini datlocum, quafi

Fucinum vfquc pcrtingat quia longitudo illa Dudus , de qua

Frontinus, int^lligitur fecundum obliquitatem , & coincidit cum dillantia fontium eiufdem Marciar ab Vrbc j vt in DifT. II. de Aquis &c ^qused. ex nouo illo
lapidc, ad num. 107. pleno calamo probauimus
Minimc tamen opus eft extra Frontinum hanc probationem perquirere_. j
quoniam idemmet in ijs quse de CcEteris aquis dicit 5 quid de hac intellexerit
ftendit : in omnibus alijs j inquam ? aquis j diftantiam conceptcLx minorerrij
^uam fit longitudo Ductus conftituit; ^ pro ratione addit num. 7. ita exigente
hhfamento ; item^ue num.z^. ^uia montium laterihus fpecui appltcitt , ac demum
fium. 25. veterum Ducluum obliquitatem itaemendatam tradit , lamtamen
^ihufdam locis fcuhi DuCius vetu^ate dtlapfus eji , omi^a C 1 RC V iTl^j
S VB TE R R J T{ E Oy 'vallis traclus-, hreuitatis cauffA fuhftruSltonihus arcuaAccedit , quod iterum Frontinus de hoc eodem Mar^onihuf^ue traijduntur
ha:c diftantia ad

-,

dascapitementionemrniecitnum. j. Marcia^ (^Uita capite etiamCUudi<e li"

9 hram <quat 5 vbi eertum eft, dc Tiburtino fonte eum loqui, cum quo libra Claudie, origineproximx, comparari poterat; non vero cum eoqui XX. pafluum'
ijiillibus a Claudia remotus , imo , vt diximus , commentitius ^ nullus erat
Qux igitur HiltQricos fefellerunt, ea tanquam fabulosenarrata a Lycophro-

nc , pro

enim in fuo Calfandras furore percit^e Vati27 5.quale experimur aquarum Fucini emilfionem,talem defcribit.

veris accipere praeftat j ifte

cinio verf^

Thorctque Marfici Lacus latices

Pitomumaue fUtmen yfub terram

Sefe condens in ohfcuras Specus p.rofunditates

Hoc paclo, inquam,

non vno forfan in

obfcure

loco

& latenter combibi Fucini aquas compcrtum eflj

vt accoltc dubitant

fed nullibi large

magis atquc co-

piose,quam fub monte, quem Pinna' vocanr, inter Auezzanum & Lucum; vn-.
dc profedio Claudio Csfari, ciufque Archite(flis confihum, in proximo EraiiTarium effodiendi , qua olim a natura aquis iter apertum obferuauerant.

Scmel iam Sc iterum locum infpexcrara ,

fed non e^a credulus

tibus y

quia

cum omnia Lacus occuparet

incolis monftrantibus

& explican^

tllis ;

& in profundo

atquc fub aquis abfcondito

Fucinum epotum dicerent aqua defuper immota &: ftagnantc,

vix vllam apud me fidem nancifcebantur : cum tandem in huius anni infohta
hiatu quodaro,

ficcitate rcs euidentcr patuit.Inuitantc igitur

gitc labentis

immerflonem iam confpicuam

tedo gurojrnatiflimQ viro, mihiquc

hofpitio,& Pitonij

afferente

fluuij

vetcri

RAPHAELIS FABRETTI

392-

popularium fuorum in AucttanS k

Gppido militum Duaorej locum adiui , &: llupendum hoc naturse miraculum
hifce oculis perlegi quod vt exteris ac longinquis quoque fiat notum, minute

veteri amicitia iunfto Francifco Mcrcatello^

dcfcribam

Non erat

>

& rem certe memorandam pidurae commendabo

qui meminerit aggerem illum inter fcopulos

reli(fium; fed per

fe ingerebat

A & B in ficco vfquam

ipfum, veluti per olHum X. plus minus pafTibus patens^Lacus

modicum quendam fmum vfque ad Viam

Pitonise voragini

At in prxfentis anni MDCLXXXIII. immodica

jmminentem cfficiens
aquarum c.Tlcftium penuria, 5c terreftrium proinde fcaturiginum attenuatione,
Lacus adeo deprelTus cll:, vt ab eo aggere A B ad Lacum, pei" LXX. pafius aqua
..

retroccderet

j 3<:

quia ripa

ibi lenitcr accliuis

aHurgit

dibus fupra Fucini fuperficiem agger emergebat

Ex

in tanto fpatio vix fcx pe-

parte

autem

Pitonij oris

>

proximo Lacu penetrans duplo infcriorem libram obtinebat j ex omnibus eiufdem aggeris imis vndique partibus , varijs aquse Lacuftris riuulis inJ
Hi ftatim in modicum craterem ( longitudinis
glareofo folo crumpentibus
aqua

ped.

XXVII. pauIIoquG minoris

latitudinis, ac IIL

& montem

apparebat, vbi

intcr lapillos

aure admota,

vfum
nent
alius

profunditJtis ) re-

tribus

cum murmure humor decidere percipiebatur

& naturale Fucini Emiflariura,

prout fuperioribus fxculis agnitum & ad

Hic ergo celebrem illum Pitonium Specum

noftris

pedum

tamen pr;2cipue locis versus

ebullitio qusdam tanquam aquse fe prementis

cepti, fenfim inter glareas dilabebantur

Viam

temporibus patuifle vides

Moietrins: vallo a Lacu diftindum

cuius aliquarudera& veftigia rema-

Phoebonius Hift. Marf. lib.JL cap. VI. Sed nec Phcebonius , ncc
quifpiam hadenus animaduertit cgregium huius rei teftimonium , etiam-

) refcit

numinpropinquoremanens, Templum, inquam, vel Pitonij fluminis , vel

potius Gemj ipfiu^ Lacus ibi fhtutum
Inter parietinas fcificet Ecclcfiac olim^
iijr^i
di^o
.

DE EMISSARIO FVCINI

oidlo Specui imminentis,

&

Diuo Vinccndo Martyri

dicatas,

595
partesqu^ead

Pitonium obuertuntur, ex lapide quadrato , & infignis , vetuftiflijnxcjue ftru(fturar exiftunt ^prout nos in Tabula antecedcnti, ab alijs ruderibus,

Lacum

&:

quarum hic feparatim

additis bafis &: coronar ornamentis,diftinximus ;

phiam

Vnde

vides .

ccrto afl*eruerim

ortogra-

Fucini in fuo cfriuuio

hoc Tcmplum fuifl"e 5 huic namque fimile in pofitione , fed

Vrband vicinitatc longe auguftius, ad EmiflariumNemorenfis Lacus inucni j cuius fpecimen in mea Agri Suburbani
defcriptione opportune dabo

Hicque

ftulta

rehgione Fuci-

nusvenerari, atque in vota vocari potuit,( vt lapis iitt-,

Pho^bonij , ncgligenter quamuis vt puto exceptus , prout
CiEten ilhushbri,pag. 6i, teftatur)

GAVIVS

n^

VEREDVS
G-F-MESALLA
FVCINO V S
F* C-

rr T iiT^

vbi poftca meliori cuItu,Vincentius in mari demcrfus

que diuinitus eiedus ad

litus

prxfentius

inde-

l^V,ij;:

numen FucinunL.

pr5Eternauigantibus fck offerebat

Veriim ha^c

fatis

de Pitonio Specu didia funto

progymnafma eorum

qua: de celebri ad

>

quafi ifki

Fucinum Claudij

Emiflario iamiam diircrere accingimur, vt eundemoperis

magnifici atque praeclari conditorem probemus

Fmillarium

hoc

Lacus Fucini aqua

eft

in

fubtcrraneum Specum

Lirim

amnem, monte

per queiTL.

qui interiacct

perfoflo, emitteretur, a Claudiopcrfedumfuifle, nemoncgarepotcrit, nifi

qui fimul tribus clarilHmis eiufdem fascuH Scriptoribus,Piinio, Tacito , &: Sue-

tonio fidem apcrte detrahat

Antiquiflimus eorum Plinius

rei

magnitudinem

XXXVI.

& operi ipfi a^quafuus, grauiftimis verbis, Sc

cap.X V. Eiufdem Ciaudij

quatnuis dcjiitutum fuccejfforis odio

corriuatio

aquarumtqua

flex cederetur , cmniaque

ijs

qui lidere, neque

maxime memot-anda equidem duxerimy

montem perfojfum ad Fucmum Lacum emit'
-,

mons

terrenus

operarum mu/titudine prrtotannosy

eraty egeretur in

intus in tenehris ferent

humano fermone

qu<e

enarrari pojfunt

loquentiam fuam in hac exaggerationc profudiflet

dilfet,

fi

opus tantopere extolleret

lib,

inter

tendum', tnenarraitli profeEio impendio

cum

Emifla-rium hoc defcribit

mirifice amplificantibus,

quod

verticem machinisf aut

neque concipi animo , nip ah

HsEC Plinius, qui magni-

vaneque

Si ridicule perdi-i'

irritoconatuproceiliflc volunt.

Ec

quatenus ex eius vcrbis aliqua ambiguitas oriri poflet , quafi , perfoflfio ad Fu.cinum Lacum emtttendum , prjeparationem quandam , adhuc eflfedu carcntenrL.
inferant: aliorum

confenfusomnem dubitationem tollit, quominus Claudius

non
Ddd

RAPHAELIS FABRETTI

394
Bon

pr^eparaucrit

Suetonij dido

folum

fcd emiflionem pcrfccerit

Quid enim apertius hoc

qmmmulta PEKFECIT 5

Opera maonapotnisy quam necejfaria

Aqu<iducium a Caio mchoatum

fed vei prxcipua-f

ttem Emilfarium Fuctni Lacus-i

Portumaue 0(tienfsm ; quamquam fciret , ex his alterum^ ah yiu^uflo precantihus

affidue Marfs ne*tum , aiterum a D. Iuiiof<epius dejlinacHm tac pr&pter dijjicultatem omijfum

Et paullo

infra

XXX.

& ahfoiuit

hominum

Per

tria

autem pajfuum mtlita

LV T

A^B S

monte , partim exafo^ canaiem

continuis

<igre

07*

po^ XI-

miiiihus ftne intermtffione operaniil^us

parttm

annos-)

effo/ft

^uamuis

vcrba enim ^per^

non de opere tentato , fed de confunimato , verequeexplcto,

(vt alia duo , de quibus non ambigitur) intelligi dcbcnt.
Manifefta equidem hinc fit Thonia! Reinelij malafides, ( nam ignorantia:
talcm virum arguere non polTumus, nec ab alio argui patcremur) vbi ad Infcriptioncm LXXXl.ClalTis III. fidum Claudij impugnans,vt ex mutila illa-imale C

fecit

fuppleta

falfaque

vt femel dicam ) infcriptione

Traiaiio laudem operis

de__,

cap.XX. pr^termittit, &

alium ex eodem in lulio repctit cap. XLI V. td meditantem [Lacum fcilicet Fucinum emittercj mors pr^euenit ex eoquod lulius non fecit, Suetonio ita tradente , ad id quod Claudium fccille non vulr, Suetonio quamuis contradicente , cx eodem concludens . Nec minus validum huic fententisE adminiculuni., D

integro afcribat

hunc Suetonij locum

in Claudio

fuppetit ex Tacito Annal.

cnim ille

Sul^

Iib.

XII.

fi

integre atque attente expendatur

idem tempus [Xll.Imperij Claudij anno, vt ex

feriem fua Annalia difponit > Coif.

nempe Faullo Syila &

Lacum Fucinum amnemaue Lirim

perrupto monte

ribus ^vifnetur

Lacu

tn tpfoT<lauaie pr<ei:um

Fallis per

Saluio

ita_,

quorum

Othonej

inter

quo magntfcentia operis a piu-

adurnatur

-y

vt cjuondam y^ugujlut

ch Tilperim Jiagnoyfed leuilpusnaufgijs yC^ mmore coptd cdiderat O^c. Ad *

naumachiam pertinerc credit hunc nummum Claudij Oifelius Tab.CI. 7-

(tru[io

eam

quem

eius fide exhibeo

feruilibus

nomcn

nclcius

tamen quomodo

damnatifque capitibus, Capitoitnorum

indi potuilTet

cum pr.-cfertim de nomine

vtriufqueClafrisIiqueatcxTacito& Xiphilino, V
akerius

fcilicet

Rhodiorum ,

altcrius

Siculorum

VNAVKi^ATnN

V^

y^^KAniTiM^

lcd liceat huic authori

morem gerere.

paullo poft Tacitus

Sed perfeBo fpeEiacuio ) Apertunt acjuarum

fiftit ,

C^

incurtA

enim immediate Tacitus , (ro^f, tempore

En incuria: prioris operis remedium , quod mali- *

veritatem refidere inueniemus

interieSio-^aitius effofsifpecus

gna Reinefij incuria non

fubdit

vltra conquifiuit

nos vero

ipfo Specu Emifiarij deprehendilTe credimus

illos

iter

haudfuis deprejjiad Lacusima , vel media . In his verbis

vt in caflum Claudij labores iuifleprobct : fcd nos in fundorei

cperis manifefiafuit

Reincfius

Profequitur

minorcs oblique in

illud

nedum

ex Tacito

fed ex

obferuauimus enim Cuniculos

ad materia; egeftionem

vcl ad

inuifendum

per-

fedoctiam opere, Emillarium, incidentes,fundum EmiiTarij non attingere, {v

par erat ad faciliorem feruorum corbes eficrentiuin.,velper manus tradenriunxi
^

..

afcen-

'

DE EMISSARIO FVCINI
^

afccnfum ) fed a4 altitudincm pcd. V.

terminarij''^' ^''^i'

'

& femis, ad formam fuppofiti

j^j
fchematis

.-:

ii'.>.-

a*
c/>

>

05

cunvc>><*

I
argumento

fcilicet, tot

eodem plano cum

gis probabile redditur , quo

quam

proportionem

vltra

.....1

opus tewpore interieBo dcpreffumfuifle, quod

ima Cuniculi obliqui parte iacebat . Idque eo ma-

pedibus

antea in

li

Emififarij altitudo, exceffiua

omnino apparet

qux antea

latitudinis duplicata,

tan-

in fefquialter^ pedi

ad latitudinem ped. 9. conuenienter in fubterraneo opere attollebatur.

Subiungit Tacitus , Et contrahenci^ rurfus multitudinif ^ladiatorumJheBacu'
13.*.

Inmeditur 'itnditispontibus pedejiremadpu^nxm

Lacus appo/ttum , ma^ndformidme cunBes

7roximatrahet>at.
hebu
conutulfs vlt erioribus

ajfecit

Q^in-, CP* conuiuium e/fiuuio

(^uia njis

autfragore

aquarum prorumpens

e^

fonttu exterrttis
Vbi
data
qua
porta
,
EmilTarij ? Attrad:ia
etiam proximarumtabulationumjaliarumque vlteriorum conuuIfio,non aliundc proricifci potuit , quam ex ingenti mole aquse , primo fui ingrelfu vaftiilimi

cnim vis aquarum prorumpere

illius antri

valuit

vaftitatem replentis

cum velocitate &

&

violentia delatse

rione de Emiilario perfecto tradit

voluit intelligi

dicendi genus

perfedam

5c

,
.

vt

pondere atque impetu , maxim^

Et quod Suetonius apcrta &: plana locuw

toto
.

L.acum emiifum

nc

fui

iile, fi

neruofum femper ,

Imo dixerim

nifi

non clarius , at certe

fortius ex eflfedu

& plus quam dicatur fignificans elt cius

dum ex hoc fecundo Taciti loco efFoflionem

colligi

fed ex

primo

aliquid Lacuftris aqua: in Emififarium intiuiife

quantumuis
quid enim aliud

illo

incuriof

Taciad imas vel medtas Lacus partes Emiflarium non fat\s fuiffe de^rejfum ?
crgo faltem intelligere debemus,dcyMWJw;i Lacus partealiquid exhauftum ; nec

cpere-y

tus

ait

, nifi

cnim

credibilis in

maximo & artificiofo

vt

fumm^e proximi Lacus fuperefTe non agnofceret

modicum erat , ideo altiiis efo^fpecus , quo maiori accolarum com-.

iimam fuperficiem EmiiTarij

fed quia id

opere, tanta Architcs^i ofcitantia

Ddd

pendio

RAPHAELIS FABRETTI

5^^

pcndio, vcl maiorc CJaudij gloria

copiofius aqua difflueret i.quap

medium

altitudinis

uifiet in cratcre

non nifi ad

fi

Ipatium decrc-

A B C,(quem Jequa-

inclinatum fupponimus ) hoc

vfquc ad
E ; area portionis ex-

liter
eft

ficcatas 5

quK

quenti figura

alba remanet in fein dupl proportione

ad inclulam & Lacuibem

cft vti

IV. ad

I. ,

Vt

filij

fuifletj

hoc

Gcomctra-

En quomodo ne priquidera Taciti didum nocet

rum norunt

mum

fecundum

efficaciflimc

Phnij &:

Suetonij fcntentiam confirmat

Sc

fancit

Ex qo aurcm
Triumuirorum

concordi huic

fuffragio, Lipfius,

Tribunicise veluti Poteftatis iure_,>

hoc dtcreto

interceffit

fecit ipfe Claudius

po(iea
tian.

nec ritcper~

quoniam manus

admouit O* Hadnanus ,
in eius Fita. l exinde mcubuit
Spar-

cohors apertam hanc veritatem ca-

nc cxcellentium virorum lapfu,

Et cur , bone Lipfi , ob hanc vocem a Spartiano , qui
ahj itidem rapiantur
poft tria ferme fxcula fcripfit , ac de Claudio quid dixerit ignoratur, prolatam ,
fucinum Lacum emijit , Hadriauus fofidum dccus confequetur ; Claudio, tot,
uillantium

quorum dida redarguere opuj

eft,

pcnes varios &: contemporancos authores

cient

vt ipfe

diftufa praeconia

apud

quoties

eorum

fententia

non aduerfantur ,

bent. Aggrauat Lipfij incredulitatem

eiufdem Chronicon
tempora

fuffi-

Lacum prior emififie credatur \ Quidue eft cur non potuerit Ha-

drianus Emiflarium expurgafle, dejittytum-i Vt fcimus , odio fucceffhris

authores

non

te

teftimonium

Fucinum Lacum exficcaun ,

fuppleri

ita

enim

& concihari de-

Eufebij, feuHieronymi in Notis ad

a fe

ibidem ailatum , Claudius

XXX*

hominum

circa h<ec

millihus finc intermijftone

eperamthus

Pedibus in eandem

Lipfij

fententiam

iuit Scaliger

vtquc contrarijs argu-

mentis minus premeretur , probationem ex hoc Chronico , vel ad illud Notis,

penltus infirmau)t;dicens,ycW/w iflud

Quod , 5c

fi

ei

concedamus, non enim

ejje

ex multis perperam Bufehto infarBis,

fumma

noftrarum rationumin Eufebio,

quamuis non fpernendae authoritatis ) fed in Plinio , alijfquc fupra expofitis

refidet , non tamen cadem frontc a Suetonio ita (t^it expedientem feremus , Jt
Suetonius ferftctfse fcnhit yquodmirori nunquam enim emijfus futt , (^Seneca
(

lu4^fiiones fuas fuh T^eronefcrihente

Lacus

ille erat

mrerum natura-iquopertinet
rjerfui

DE EMISSARIO FVCINI

&

FucinHs 5

^^ verfus ilU Martiaiis

^Spartianus vero aitf ah

Hadrimo

tmitteri Claudius,fe II,

&* Carina

397'

pi^ri tactantur flagna TSleronis

emijjiitn

Lacum Fucinum

Tentauit autem

MMLVlll. anno II. Imperij fui

CoJJ. nutn.

Sed nemofcit quo nomine hodie locetur ^uod ^ft emifsus eft ah Hadriano ^frujirtt
qu^ritur , Scop^e nc i{[ diflolutJC funt, an verba illius Scaligeri, Mufarunfu
.

Ocelli

& literatorum fui temporis principis

lcripfifle

miratur

&:

de tam audaci emendatijjimi

aifcrunt, cx

hac ,

ita

t? candi-

Patiantur ergo fe con-

& quotcjuot

pro nihilo haberi lofcph Scaliger ,

Suetonium mentitum

mutuauimus

liceat

crgo Scaligcr , Suetonium

Si

(ficeum Vopifcus vocat j negledu

dijjimifcriptoris

temni viciflim

longe plus mirari

impudcnter

quam e Ciacono de D. Hier. Cardinal.

Fono illtusfaculi homiHesmeliusresieflas O^nofse-t Cr

tradere pojieris valuerutit , quam e recentiorihus quifpiam : imo vnicus illius tempO'
ristejlis-i plus ^rmitatis iP* rohoris habet
quam recentiorum Jimul caterua', natn

JQ

claufula,

->

hic

quod nouit

quod nefciunt edocehunt

ifti >

Sed vt rationibus

non

iurgijs

agamus

tempore Lacus in rerum natura extaret

poil

lib. III.

emififle

vnquam Fucinum putamus ,

liretur ,

& in rerum naturd cfle defineret

me

deccflerit,

de Lacu Fucino meminit

X> fludia probabilius confcribi potuerunt

apud

nulla

Tum quia cum

Lacum emiiTum anno fcnex admodum

nes i n quibus

Naturales illx Qujeftio,

& inter iuuenilia

quia, nonita Claudium

nomen &

neque enim

ea, qyod Senec4t

Seneca duodecimo

longe antca

Tum ctiam

vt Lacus
j

efl:

veftigium

fortafle id

omne abo-

fadu

poflibile

atque infuper in religionem venire debuiflet, ne Fucinus ipfe Pater, Geniufquc

Lacus, non torrentibus tantum& colleditijsaquis, fed ma^nis C7* latentihus

indts conftans , vt ibidem Seneca , omnino arefceret , Tum demum , quia (1
in feneclutc & in Aula Ncronis fuas Quxftioncs Naturalcj Senecam didafle_i
vu!t Scaliger

vfus

meminerit quoquc, iam tunc Emi flarium dejhtutum ,

fuifle

Indignum ccque
iioviinat

qui

& nullius

yfalfum itaque

XXXI.

eft

eft

magno
eji

Scaligero hoc

argumentum

eum a Ciaudio emifsum

dc Speclac. vt monftrct

Mtrtiaiis

Fucinum

Nam Martialis in illo Epigr.

Naumachiam Domitiani cseteras omncs

habendam Claudij ad Fucinum Naumachiani^

ia6t.it
qux cum ante apertum aquarum iter ex Tacito, ( vt vidimus ) & ex
Suetonio cap. XXI. exhibita fucrit, nil aliud hinc rcde probatur , (fimodo
arcem huius probationis attingimus ) nifi , ante emifliQnem , Fucinum minimc emiflium fuifle , quod ncmo inficias iuerit
Hadrianum cmififTc, Spartiano diccnti aflcntimur, quia vcteribus Scriptoapparatu fuperafle
',

ribus,

pra^ e^ vili

& huic pr2Efcrtim,de rebus Hadriani a Plegonte Liberto inftrutfio, aquie-

fcimus

impugnantcm imitamur temperamento

nc illeprimus, (quod ex Spartiano non habetur) fcd Claudius

nec Scabgerum

illos

aperte

tamen adhibito,
opus confummaucrit > nipn contradiccntc Spartiano , & alijs

diftin(5ie

affirman-

tibus.
.

Vkima

Scaligeri

nigmata potius quam verba

Mcmbro fequcnti intcrprcuri

liRAPHAELIS FABRETTI

-^p-S

conabimur , qiiia ad Dionis lib. LX. locum referuntnf y m quem potifli- A

Tnum Cafaubonus ad Sueton. cap.XXI. , Cluuerius in Ital. Antiq. lib. II.
tari

tap.

XV.

5c Rernefius,

ad

negandam Emiflarij

mox videbimus)

in caducum (vt

Claudio perfedlionem

velut

parietem indinarunt.

'-'m'em-brv M II.
J- VETERA
MQNVMENTA ET SCRIPTA NON OBSTARE

-f!:

Achilleum iam porro argumentum , cx Dionis armamentario fumptum accedunus j vt vulneri quod ab eo noilrse opinioni ftrenuiffimij
quos fupra memoraui , Aduerfarij fde infcrre putarunt, ex eodem Dione,velut
cx

ipfius PelijE fenentis jerugine,

nos mcderi confpiciant.

Vf-t

Confttiatum gerehat Claudms

collegam

cum Tv

Ai/u,vny Triv (p^^x^ivnv Tjjf rcov

'07rw5 n

Tf 5^0)'^

'^fltTwv

^ S^v i^a.itavi'i&n..

*volutt

quo

cf.vTriV

TTS^]

regio circa

ttauignhiits efficeretur

anno,

ysupynriLj

x^g

C Lxr^um (ex Diode loquor)

f^ f ? tov "Tifispiv

9e'Acr
'K^y./A,og

6c,c(.y<tyiv ^

vxvaiiro^' ^olXXov yevn^*

Fucinum Licitm'^ qui m Aiar/is efi , tn Til^eritn emittere

Licum a^riculturje apta-f fimnlcjue amnis magts acihuc
vertim tnanes futrunt fumptus

confeiitiunt.

alij

/yai>ens

MoifQdv

eodem Dione monct

ex

re(fte.

nefc^ue

Tempus

Scaliger

Id accidiile

II.

Imperij

&: Faiti eius tufebiani

vero emiilionis Fucini Lacus in

om- d

Lirini..

^ Saluij

Othonis incidifie diximuscum

Tacito , anno fcilicet Imperij XII., ciim regnafle Claudium annos XIV. ex
Suetonio cap.XLV. compertum iit j &: cx Tacito Iiqueat,poit Syllam Sc Othonem, Confulcs fcquenti anno Xiil. lumum & Haterium proceiriiTe , 5c XIV.
Afmium & Aciliiim , quibus Coil. fato fundus eil: . Accipeigiturquomodo
line argumento , imo iine iuipicione concludant". Plinius fTacitus yCP' Suefo-

amnem

ntus

tam

in

confulatum Fauili Syllx

LlRlM emifum XII'

anno //. emijfonem in TIBER.IM
yLacum

potitis

ftandum

citm

cceteros

omnes

Dodoris mercedem

DialeCtici
tiose

in

mifereque argumentatur

anno concordtter flatuunt'. rurfus

Dio

tenta-

afsertt: ergo contradicit Dioyatque louic

/jinc deceptosfuifse

pateat

maie erogaile , dicendi funt

&

Nonne minanU)
iili ,

qui tam vi-

ilramineo hoc ariete adamantinam proba-

tionum molem fe fubuertiile crediderunt \

Quam nonobijtDio, iam vidimus: atmodo, quantum fentcntiam noAio iiquidem , ea emiflionc
ftram iuuare idem author poiiit , confidcrcmus
in Fiberim inanibusfumptibuscxplorata, Claudium alteri diflficiiiori & operofiori in Lirim, eodem anno incccpta:, & tandem XI. poft ad iinem perdudse,
proluiilie
Vides cnim , quam ekat2:e refpondeat annorum hic numerus , Suetonij vndique veracis didto , Per tna autem pafsuum M-partim effofso monteypar-

tttn excifo

ininum

canalem

M.fwe

tntermifjioyie

X/. annos , quamuis continnis XXX. ho^

opsrantthus 5 fi ab ineuntell. Imperijanno, inter

al^folutt <egre

poft

cuius priora aviia,conamen hoc immittendi

ad iinem anni
x:ij

XIL (cum hoc enim

opere

Fucinum inTiberimDio

annum

percenfet,

ciaudit Tacitus^ratio ineatur.

Faci-

t^

DE EMISSARIO FVCINI
Faciliorem vcro
lippus Cluuerius

&

a fe ipfo diflidentc

perperam, Cluucrius)

alios accuratiores

eo culpabilius foret

Scd

negligcntillima

ifte

ex Grse-

vult

fcd

quana^

.LTo^/ct,

h^ec Cluucrius fubiungit

Faiium id recenfet Claudio Imp, 11. <yC. Lar^o Cojf. anno VrLis DCCXCl V. k
natolESV XLll, Ferumtquo tandem Emiffariofer LX. amphus M.P. Claudius Fucini aquas in Tiherim effundere ccnatus fit

tium

iugis

Dionem
finebat

nondum faiis ego percipio

(juod

fufpicor^ue

ad Lirim amnem-) cuius funtes haud

eum ,

'velex eo

tantfque ohRantihus mon"

tot ,

male

ntellextffe de Tiberi

l.eic

ita lonjie

cum maxime patet , quodheic

diutH pofea njero eodetn Ithro^ it

-,

auem non nominat

Si

a Fitcino drft.intyper-

Ex duobus diuerjis authoribus vnam eandemaue hiHortam diuerse relatam

jumpfifse

>

( vt

mde

mordaci radere vero

Inferto loco Dionis

ita eft

fi

atquc difcordantc

& huius expedit

Scaliger in fuo otio pcccauit

Quod

eum

&c de Ttberi

H inter fe mirc concordes fubuertere

multoplus enim

Auriculas-i

Tibcrim, vt diximus, non crcdet Phi-

qucdad Lirim amnem pertinehat

adeo fupino ,

ifto

in

qui propterea Dionis erratum carpit,

intellexifse fufpicatur-y

culo

cmifJionem

fuifle

399

copiosii oratione

Cluucrio , cx Dionc

vcllemus

hunc

mox 'videbimus-,

vt putat

loquenti

magis

quam Dioni

quia

Khodiorum

alieriSi-

primum

fit

LACV M quendam-,quem Dto non nominat-, tunc

illam exhibuit, in

culorum erat ncmen

credcrc

ipfi

ellet

cumnaumachiam
Aue

eum Lacum nuendamy

omnibus cum Suetonio concordarc euidens

in

EMlSlSSE

emtfifse

nanet

fane ita^Claudtum

compellauere

neget perfecifse conata Clau-

qua

njtrique in

partium

alteri

vnum congregati

Imperator -yperituri tefalutant

pofiea

Claudium

his lerbis

cum falutem non impe-

fed nihtlominus pugnam conferere iuberentur , tantummodo nauibus ordinem iniiicem peruadentes t nonante admanus venerunt quam vi coa^i fimulfg

traffent

-,

contrucidarenticcnc hjEc

NVM,^af>

eadem

Dioncnnomtnat^

ipfa decertatiofuit,

quam

LACVM nominans, paullodinimilibus a Dio-

ne verbis dcfcribit cap. XXI. Emiffurus Fucinum Lacum

commift '.fedcum proclamanttbus naumachiarijs
lutant

refpondtfjet

dimicare vellet

de prolilutt

Auete

njos',

dtu cunciatus

ac per

fVCI-

Suetonius

Jue

naumachtam antc

Imperntor-, morituri tefi-

neque pofl hanc vocem-, quafi venid datd

an omnes igniferroque abfumeret

ambitum Lacus non fne fxdavacilLitione

quifquam

tandem afuafe-

dtfcurrcns-, partttn

adpugnam compulit . Hocfpetiaculo claffis Sicula ac

Rhodia concurrerunt Si , inquam , de hac naumachia , & cum ea de emiOione
Lacus quantumuis anonymi, ex Dionc coniiaret ^ facile, quinimo necefTarium
effet, Lacum Fucinum in Dionc intelligere , & noftris authoribus illum in hoc
accenfere . Sed negamus Claudmm apud Dionem emiffje Lacum quendam y
tninandofpartim adhortando-,
.

idquo copiosd oratione ab eo narratum

bum quidcm ibi

de emiflione Lacus

Vt Cluuerius de fuo apponit

,

pugnie > occafione quidem cmittcndi

fed

quia ne vcr-

tantum dc exhibitione naualis in eo

Lacum

fed cx Suetonio

non

ex

Dionc

promulgata ad cuius etiam fpe<^aculi prscparationem , potius quam ad

lionem EmilTarij , hoc fupplcmentum Dionis Valefiani referendum
:

effof.
eflc-,

fate-

RAPHAELIS FABR.ETTI

400
fatemur

oti o NitpKiocrog

fiiydxw sT^Cev^

vmx^

KJV' tS^o^s 'zuoXv

quod

in

eT^rjoY

cntrioip

in

a.vlyi

ccv t;A7r({^ (^atJR,-

)(^xM ^yrifjiai

yevrT)^

giv\)i

Fuctno Lacu extruBum fuerat-,corruifsett

ea.

res

cum longe miniis quaT?2 fperit"

eam ruinam de mdujhid machmatus ejse crtdebatur , nefraus

TSlarcifso crimini vertit

uerat impendifet

or^^njsa^a)?

'rni 4^X)ciV?

aviMTncoiJ.a.^ otow? cive^eXsyKiov

Cum opusy

/uin-xa-vriacto^a^

AiM,vn?

rrig

yx^ r^ fyV

e^zaig-oLr^

dtsTnrv^zi ro

feircL

-,

namque

ille

Curator operts

ipjius detegi pofset

^j

Infurgct adhuc aliquis ex ea h^refi

quiet

mcaque

ha:c vlrima vcrba arripicns

in-

Diodc emiflo Lacu loquitur, ergo ex eoconftat minime

Lirim vfquam efFufum
Ego autem , vt a captionibus hifcc dia-

Nihil pcr

Fucinum in

te

tandcm me expediam , non vna rcfponfione huic parologifmo facianx.

fatis
Etprimo, Logice reponam , abargumentisnegatiuiseiufmodi, nihil
quod conltans certumque fit infcrri pofle . Quid enim fi Dio de hoc oblitus ^
fuilTet ? quid fi fuo tempore (nam fub Seuero Alexandro Hiftoriam fuam clau(it) obftrudo a fjeculo, etiam poftquam Hadrianus repurgauerat , Emiflario, de
re inutili mentionem habcre neglexiflet ? quid fi tandem (vt mox videbimus
e Vita Claudij pcr Dionem confcripia, nil aliude genuino Dione fuperfit
ledicis
.

nifi

vfque ad IV. Claudij

cum

L. Vitelho confulatum, ad

Imperij,ciim hoc fadum,in XII.

dam,

Dionis

annum

vt probauimus,reJjci debeat

videlicet VII.

lam vero

often- d

quidnam etenim ipfe dixerit de perfcda cmifHone Fucini in Lirim , ( nec dixiife dubitetur , quoniam de conamine deriuationisinTjberim,cxteris dih*gentior, loqui non deftitit) incertuiTL
atque obfcurum prorfus eft ; dcperdita huius LX. hbri , vbi de rebus Claudij
nihil

agebatur

plus

filentio

quam

imputari

pofl^c:

dimidia parte ; hoc

cft

ab cius confulatu IV.

cum

L. Vi-

vfquead Vitiiincm
Excidifle in naufragio Hiitoria:' Dionispar- t
rcm aliquam hbri iftius , iam olim obfcru2uit&: dcplorauit Xilander , m initio
luarum ad cum Annotationum lacerum , mutilitum ^fragmentis maU ccheren'
telho

III.

tihus leitatus

fcd nec

ille

nec alius quifpiam, (quod viderim) vbi Dio definat,

& vnde Supplemcntum ex X iphilino fumat initium, hadenus apcruit

men

vt prarmifimus, in confulatu Claudij

difficultcr,

nec dubie agnofcimus.

Confulum,

& quo quarquar anno res

diftin^eque pra?mittat

fequentium
noftra

enim

Cum

feries

in

omifla

hoc libro,poft Confules anni

eft

hscc obferuatio

ne in Vita Augufti

nedum conftans perpctuaquc

Jnncrum autem

ineunte anno magijiratum inierunt-,adfcrihitur

geftae fint

ta-

Epitome
eft

accurate

DCCC. ab V-C.

vt pafiRm a Xiphilino in fua

his verbis pollicita,

nos

Aug. ^ Vitellij, Dionis finem notij

enim Dio inrehquis libris nomina_,

abipfoexpofits,

fieri

fub-

folct

fed ab ipfo

Dio-

numeruSiCmfulthus-iCjui

Ego equidem ex alijs eos nominaho-i G

quoTum mentionem res ipfa exigent :ad hi/iori<e <vero feriem explicandam-i ConfuJes
tllos ponam
, qui primi magifiratum ohtinueruntt cjuamuis nihil operis contulerim in

resipfas
fterior

Prsetcrca, ita properato ftylo,

Vits Claudij pars exfcripta

Jus quamuis.) pcr

XX.

eft

verequcEpitomen redolentc, hiECpovt

paginas mimoratur

Dio ( mutiin fequentium odo annorum hi-

vbi in primis fexannis

i

ftoria

DE EMISSARIO FVCINI
i

itoria vix

IV, paginas implcat

Dionis claufula

deficit

Adde ctiam

quod prxcipua

401
Sc rollemnis

perrtringcndi in fine libri annos tatis ic Imperij

demum qucd omnem dubitationcm Tencdiii quadam fecuri prxcidit,

fi

rem illam parrem, quam Dionis

confe-

ras, hanc breuiorem

>

cum

elfe

dicimus,

cum Xiphilini pitome

concifam, atque ex locupletiori rebus

tione excerptam fateberis

[

ipfis

prio-

& verbis ora-:

vltimam vero , totidem vcrbis in Xiphilino extare

Epitome ad vnguem coincidcre vt propterea certiffimum fit >

Dionis panno ( culpa temporis , &c Barbariei quat in literas fseuijt ) deficientc ,
vt Vita Claudij qualitercumque complementum acciperet , centoncm Xiphi-*'
Si

lini

eius

alTutum

fuifl'(i_,

Dcpcrdito autem Dione , minime mirari debemus

Ec

prseteritam a Xiphilino

Lacus in Lirim deriuati narratione; ab co,inquam,Xiphilino,qui nec priorcm,

intentatam in Tiberim , e Dionearripuit. Et poftquam iterum hoc Cluueri)
vlcus tetigimus

oftendamus

aquas Fucini effundendas ,

tot

illi ,

tmtifqiie ohjlantihus

nere, ncc totidem ftadijs emenlis

-

non imi per fexaginta ampliiis pajjuum milUt

montium

lugis

a latereOccidentali planitiem fatis amplamrelin-;

& Corradinum Sueuum commifla fuit,

remanfcrunt

iti-

& veluti corona,

i.quant, P<i/fr/o^f4w^oy appellant, vbi pugna inter Carolum

fem

fed plano

in Tiberim eas influere potuifle

Lacum Fucinum non ita pcrpetuo iugo montes ambiunt

quadaminumbrant, quin

in

qua huius

I.

Andegauen-.

vires penitus accifac

Palentinos hofce campos, fluuius, Saltus did:us>

(nouum vtrum-

que nomen) interluit qui per eos ferpens,3>d a loco fucB originis primo Lacumj
& Orientem folem refpiciens , poftmodum, vbi ad quinque miiliaria eidenu
5

appropinquat,(male Holftenius ad Cluuer. pag. 755. lin. ti. ad tria reftringit^

placidiflime accliui folo nein vicinum Lacum inuehatur impediente,ad Ixuam>

& Scptcntriones,quin etiam ad acutum angulum ad Caurum vergit

vnde

ia_,

Velinumfe cxonerat Cumque Velinus in Narem, ifte in Tiberim defcratur:

potuit Claudius dehac emiUione iuxta Dionem cogitafle , &r in ea fumptus
(non tamen multos , nec muko tempore , quiaDiohocnondicit, necirrits
ipei veftigia vllamancnt) inanes impendifle.
Quid tamen Claudium abhocincoeptoretraxerit, incertum eft an librie
male exploratJE impeduiientum , nempe quia alueus ipfius Saltus altior ima uel
media Lacus parte fuerit > vt putat Holftenius an quia (vt Tute lacobc C ANTELMI Illuftrillimefuggeffifti) vicit confiderationcm vtilitatis, qua Tiberis auiftior & magis nauigabilis efficicbatur 5 alia , vitandi inundationum periculi, contraria prorfus difccptationi illi fub Tiberio apud Tacitum agitat.^e,
.

S'

an oh moderandasTiheris exundationes

Flumina C^ Lacusper quos

eft pofterior ha;c , quippe per Te ad-

lerterentur

Et quidem , vt magni apud me

mifla , ratio , ita nihili aliam priorem ducere me finit magnanimitas Claudij j
apud quem , leuiflimam eam fuifle difficultatem agnofcet , quicumqae binos
augefctt

cius

Aqu^dudus

& Portum Oitienfem animo reuoluat

in

ipforum architedorum deiperationeni fuperauit parum enim

:

Ec

quo extruendo
erat,prce

impro-

bo

RAPHAELIS FABRETTI

402-

baquempriBtulit, pcrfoiTimontis fjlicei labore alucum fluminis noua fofsS ^

deprimere , quatcnus alrior fuiiret , eamque produccrc, doncc exitus aquis ape,

quod , modico intcruallo in amne pr.Tcipiti obtinuiilet

NonigiturDio hijiortas dmerfas confudit y vt eum Cluucriusliberc nimis
ncc Scaligero erga Suctonium tcmperantior , incufat j fcd iplc ,
riretur

Orbis arhiter magni

>

Et ordinator^tS^ perttus emenfor^

Et omnium luftrator , omnium exaBor ,

fua pace decipitur, fcque procul ab hac Hcinfij laude, in Emiflarij huius defcriptione pra^fertim

abeiie oftendit

tum ad Lacum , tum ad Lirim

extent

opinionum , pro Spccu

uerfirate

de quo

dens

cum

indubia fplendidaque

vllum fuperclle negat

Emiflarij

valto illo

Jqua Marcia ,

in quofe condit Pitonius amnis ^feu

ceptum

artem

eddemque

lateque patenti

fibi alijfque

& a natura occulto molimine adapertum

oftendit

veftigfti

per-

aliunu

omnibus imper- C

cum natura confun-

NouiiHmus Aducrfariorum quo cum,

feramus, remanet Pvcinefius
ne, paullo diuerse a

Camarra

licet

non

viribus jequis,

qui nuperv-cxhac veteri

pedem con-

vt putat

infcriptio-

& Phaebonio exhibita, tertiam fupplcuit,& ab e^

iindu(5lus5perfe<2:ionem Emiflar.j

non Claudio,

fed

Traiano

Di

afleruit

IMP-CAESARI-DIVI
NERVAE-FIL-NERVAE
TKAIANO OPTIMO

AVG-GERMANICO
DACICO PARTHICO
PONT MAX TRIB POI XXIII

E,

COS VI PATRI PATRIAE

SENATVS POPVLVSQVE ROM ANVS
OB-RECIPERATOS-AGROSET-POSSESS- REQVOS -LACVS FVCINI ViOLENT

ex

/.

Camarra de Teate ^ntiq.

lib. I.

cap.

V,
F

IMP^CAESARI-DIVI

NEKVAE FIL NERVAE

TRAIANO^OPTIMO
AVG-GERMANICO
DACICO-PARTHICO
PON M AX TRIB POT* XXIII

COS

VI

PATRI PATRIAE

SENA rVS POPVLVbQ^ROMANVS

OB RECVPERATOS AGROS ET POSSESS
QVOS-LACVS^FVCINI-VIOLENT

exPhoehonio Htjh

Marf Itb. IL

cap,

IX,

IMP-

DE EMISSARIO FVCINI

403

IMP-CAESARI-DIVr

NER VAE FIL NERVAE

TRAIANO^OPTIMO
AVG^GERMANICO
DACICO-PARTHICO
PONT M AX TRIB PO F XXIII

COS VI PATRI PATRIAE

SENATVS POPVLVSQj ROxMANVS
OB RECIPER ATOS AGROS
POPVLISQ^ALBENSIBVS -RESTITVTOS
QVOS LACVS FVCINI VIOLENTIA

INVNDAVERAT
Reintf. Chf lll.l nfcr. LXX XL Jxig.
Sed qui credamus

in re

admodum

controuersa

355.

corredioni

qui aper-

illius ,

tum aliorum errorem fuum fccit \ Scire dcbuit ex Xiphilino Keinefius,rf^>j<i/^

fe Traianum annos XIX. menfesF/. dtes XV, nec Tribumciam Poteltatem plus
quam vigefimam numerafTc j atque a V. verfu emendationemfuam aufpicari.
Deinde , ftomachum bilemque mouet fecuritas illa omnis cenfurc impau:da>
qua ex vndecima noftratium Authorum linea binas effecit, vcrba fenfumque_,

ET POSSESS
RE
, quse hoc
fupplementum fibi quodammodo latrare videntur ET 'POSSESS/ow^/ RE/2;
irHmutans

vt extruncis ilhs vocibus

portentum hoc ledionis concinnaret

TVTOS
uit

yduc-^ET-PObhSSortl^usKEJiitutos-itot elementis temerc immiitatis>

tutas

nempe

POP VLISQ ALBENSIBVS RESTI

agrorum optimum Principem oneraqui Marfos vere populos , Anxantinos , Antinates , Fucentes , Lucenfes ,
Iniqua

Marruuiosjcirca
rias ditaret

Lacum

de quibus

diftributione

accolas,fpohatos rehquit,vt Albcnfesper siHcnss iniu-

An Marfis addicendi finr

Grammatici certmt , CT* adhucfub Itidtce iis efl .

Extant enim in vtramquc partem Scriptorum teftimonia , inter quos Strabo
Appianus,&: Liuius,
iActXicrct
S^' scp'

Albam a

Q ov (aeac-yojct

v-^r]\i' 'ssxy)i ,

Marfis excludere videntur

"^av Aeuivcov tJSoXsoiV ig^iv

Maxime mediterranea

^nittma-i in fuhltmi fcopulo pofur.2.\tci in

TSoT^iyvi^Vuf^^oitsorz i^vsd^^C^ov^ii

AaCo,

cnim prior Iib.V.

ita

o/uco^^daa. MoLf>aoii

Latinas inter Frbes

Hannib.iam

Aiti^voi';

AaCiXv

-i

>

eft

1^^^^

Alhn-) Marjis

nobis relatus, Mi^K-^vVklt.

(Xtto

'^/^w^oxroXeaj; )(^J\s-

ocu'Paruum quoddam Oppidulum Komani olim in Aecittanis munierantyA Iham^ue

de Metropolisfu^e nomine appellauerant.Liuius denique lib.X.L.Genfitio.,Sex.Cor'
i

L Ad. ColoSoram atque Alhxm Colonitedtduct*: Alham in Aequos

norum fcripia . Quin 5^ Plinius qui pro aliaparte adducitur,ex his vcrbis hb.lil..
nelto Ccff.

cap, XII. Marmcinorum-i Teatini

Pelignorum

Corfinienfes

Super^eifuanf

5/-

Marforum , Anxantini Antinates , Fucentes , Lucenfes , Mrruuij :

Alhenfium , Alha ad Fucinum Lacum : Aequiculanorum , Cliternini , Carftolanii
yefinorum^C' ritc, &alaliorum antecedenuum Sc fubfequentium verbomonenfes :

-, .

ce

rum

TRAPHAELIS FABRETTI

404

rumcxenipIum,interpunctione adhibitajVtnos fecimus, in contrariam fen- .A

tentiam reuocatur totics enim ibi gignendi cafus aiiumitur, quoties varios
intcr fc populos Plinius enumerat pari itacjuc modo dicctur Albeniium Alba,
:

vti
lis

Marrucinorum Tcatc , Pelignorum Corfinium &cc, diltindis primo popuexpofitis , Ha:c tamcn amj ^ mox eorum Vrbibus , fiue yna, fiuc pluribus

bigua

elTc

protiteor

8c aliter alijs inteilei^a

ac prasfertim, noltro lolepho de_,

minime probari ncquc_. b

ego obiter magnam hanc litem dijudicare intcndo fedtantummodo oftendere,
campos, circa Lacum exficcatos, non omnes faltcm, ad Albenfes periinuifle, vt
Reincfius,Hberali nimium largitione, ilJis ne nummo (^uidem feltertio addicit.
Vcrum , demus quod Traianus agros rccupcrauerit, & veteribus polTelloribus rcltitucrit non proinde hoc vetat , Claudium operis authorem agnofcere
SiTraianum, primum illius reftitutorem, ac polt cum Hadrianum, vt ex c
Spartiano fupra vidimus fatis enim in lapidis huius fiue reticentia , fiue abruptione incritj fi Traianum repurgalTe Emiiiarium admittamus nec vltra,Clau^
dium fcilicet non perfeciHe , Rcmefius cx eodem nobis extorqueat.
Hanc, quafi lapis fynccrus & non fufpedtus exifteret,aduersus eumdefenfioncm parauimus cum xque prompta propugnatione , faifam &: fuppofiiitiam
lulijs

qui eorum populorum Hiltoriam confcribit,

Rcinefium redarguere poilimus . Bafim namquc_,

iftam ingentem-. Traiani titulis,&: opere in ea memorato nobimiimam,eiufque
Itatuam coloiTeam , duobus & quadraginta retro annis Auezzani repertam , vt

infcriptionem appellando

tradit

MDCLV. fcripfit

XX. annis dcteclam ait

ab hinc feptem ex quo primum illuc appuli fuperftes

Phoebonius qui anno

nemo quifquam annis

&: a

meminerit , in Oppido nec infrcquenti , neque inerudito , Gens vero (ux laudis amantiilima, & hoc Emifiario (propter quod ThefpU E
ai///tfr)fuperbiens ; itane infignem lifius mcmoriam,& fimul bencfici Imperaerat

qui fe

->

cam

vidille

toris

famam abicciile,

adeo

colit

dam

&: coci

>

vei opprellifie credenda crit,quje vctera alia

monumenta

vt aliam hanc bafim celebriori loco in Platea ftatuent , liberti cuiuf-

nomine infcriptam

COCO

HA L C I VS
MARCIO TavsTo

COCO

OPTliVlO

LIBERTO

OPTliVlO

SEVIR-AVG

J^-

DENDROFORO

---^f

.,AJc

ALBENSI-ET

THEOWILME-MATRI
Oppidanorum quoque fubleftam fidem eo magis in
jn hoc alio lapide,

CumcuU Emiflarij

hifce rebus

agnoui

quo ,

quem idem Phaebonius iib. IL cap. X. ad oitium fupcrioris

vcrsus Lacum repertum dicit,

NOBILIS

PROGENIES

AVG
aju. ...
i.

HIC

TVMVLATVS EST

^:inde

&

DE EMISSARIO FVCINI
Vi

5c inde fabellam

prim^

fatis

eam quidem infulfam , abortus Agrippinje

NOBILIS

inalijs praeallatis

percepi

abortum

poi^uam dc rci

^Q.

pafla fuit, vt ex pluribus

Spurietatem prsterea infcriptionis

mentum ,
Item

detegit

aflfe<^atio

& grauiflfimis tcftibus

marmor ipfum appellafl*em ;

veritate

quifltum , quia nc impoftura pateret, iam olim

rant

fragorcL-,

PROC NERONIS CAES

AVG

irruptionis aqu^e in Emiflarium exterrit^, compofuitj vere his verbis

concepta^

&

405-

omnium

fed fruflra con-

oculis iljud fubtraxc-

^ recens ineruditi cuiufdam

com-

in Tribunicia Poteftate

archaifmi in verbo ilio

iam fupra animaduerfum erratum

RECIPERATOS , ( in quo tamen re-

Camarra Phccbonius ) quod inter obfoleta latinitatis notauit Gruterus,

feu Scajiger in Indice Grammaticalium , ad infcript. 6, pag. XCIV. & j. pag,
MIC Itemque in infcriptionead oram Fucini Laeus pofita , eius memoriam ,
cedit a

ig

nomcnque

lapidi

ibidem firmo ac liabih confignarc , nimiam ofcitantiam

Japidari;:B eruditionis

ruditatem in conficiore arguit

hac paleftra diu exercitato non animaduerfam

quam miror a

S>c

Reinefio ia

enim opera publica quo-r

rum infcriptiones remanent , tam in Grutero , quam in hoc ipfo authore percurras , Pontes , Arcus , Portus , Bafilicas , Fora , nufquam nomina locorum
b vbi fita funt reperies expreflfa , nifi poft amilTam oninem latini fermonis proprietatem&elegantiamj vtdc MuroViturdunenfi, & de Muris pariterCularonenfibus tempore Diocletiani & Maximiani extant infcriptiones apud
Grutcrum pag. CLX VI. 7. & CLXVII. i. 2.5 de fequentibus enim Reinefi)
qux vetuftatem oftentant , & locorum nomina continent >

A B

HAEOINSVLA.QVAM-AMNIS-LAVINVS
ADLATRAT BONONIENSIS- RABVLA
P KOH- TRIVM- SCRIPTA- EST- VIR ALIVM
ANTON II LEPIDI E F OCTAVII HE V

CONSTRVCTVM

DISCIPVLORVM- SYLT-AE.INEST-LOCO
^^^ES INELVIBILIS PARRICIDARVM

BAS^SANVM
A BASSA
D I C TVM

HANTENORE
i

Si

CUfeaAemlnfcr, LXVl,
Clafll.Infcr.XXXf^.
cui earum ineptia & falfitas primo olfadu non fuboleat , ei nafumadeflfe negabo . Quod fi ex Capaccio de Antiq. Putcol, pag. 4. fadum contra de tempore
ipfius Traiani obiedenti hac epigraphe , vbi PVTEOLANORVMnomen
PutcolansE VrbisPorts infcribitur j

DD- NN- IMP- CAESAR TRAIANVS PP IN VICTVS

AVG MVRIS CVRIONEN AEDIFICIIS PROVI
DENTIA S VA- INSTITVTIS- ATQVE- ERECTIS^ POR

TAM-' PVTEOLANORVM HERCVLEAM VOCA

RI-IVSSIT

refponfionis loco > poftcriorem illam ex Grutcro tacitus filenfque exponan[L.i

yt componentcs vtramque

videant (quod nos non femcl expcrti fumus

mu-

nici-

RAPHAELIS FABKETTI

4o4

nicipales iftos lapidcs rponcria leuiores

quandoque

c(Te_..

NN- IMPP- CAESAR-GAIVS-AVREL-VALERIVS-DIOCLETIANVS

P P -'iN VICTVS AVG ET^ IMP CAES M AVREL VALERIVS MA
XIMIANVS^PIVS-FELIX-INVICTVS-AVG-MVRIS-CVLARONENSIBVS
CVM-INTERIORIBVS-AEDIFICIIS-PROVIDENTIA-SVA-RESTITVTIS

DD

ADQVE

PERFECTIS

PORTAM

VIENNENSEM

HERCVLEAM

VOCARI

IVSSERVNT

Cxtcnima verionbus Traiani monurnentis tucus Utc abell: , ncque eniminlcriptio fub Columna eam nomine appellat, autin Arcu Anconitano dc ea a
Vrbe commemoratio , feu Pontibus ad fagum &: f ammagum, fluuiorum noDanubius namquc in fuo Ponte enunciatus apud Grutcrunij
mina infunt
t)io. CLXIL 9. ad rem exaggerandam , in eam infcriptionem irrupiflc diciponi potiiis falfam ex hoc quoque indicio conuincamus , vt ex alijs eam ali-;
tcft
bi impugn^uimus, Cap. nempe VIII. deCol. Traiani pag. 235. 11
:

Alia etiam cx ipfo argumento infcriptionis Reincfij , de eius fynceritatcJ

fufpicandi, ratiocruitur nam fi TraianusEmiflariumeffodit, quod non nifi

fub fincm Imperij

cx titulo

P ARTHICI adiedo

fieri

potuit

vt pag.

ip 2. d

probauimusi nihil Hadriano fucceffori fuperfuit agendum,

quod inter eius Vitx gcfta a Spartiano recenferi mereretur ; quale fuiflet recens
opus cuftodire , i fartum tedtumquc tucri . Et vt ipfofmet Aduerfarios per
de Col. Traian.

late

kfum inter fe committam

niam Tncnus

admouit

pcflea

quodfi emijjus

efl

ncgabit Lipfius Reinefio Traianum emififfe, quo-

(s*

&

eodem padto inquiet Scaliger,

([weritur
Cur enim hoc fophifmate_

Hadrianus-,

ab Hadriano -tfrullra

Traianus non excludetur , qui mutilse 5<: fufped^E infcriptionis teftimonio innititur j ab ijs , qui ex eodem , Claudium , grauiilimorumauthorum affertione

conditorem &: perfedorcm , excludere lunt aufi

VIOLENTIA. dcnique illa , non Lacui piacidillimo,

annorum

lapfu

obftru^is mcatibus

proprie conuenit

lcntiam perfpexit in hoc Lacu Reintfius

5^

prxcipue turrentibus,

Adco enim

effrenatam vio-

vt cx iUius exundantia> formidauerit

graue ne rediret

tandeni
Sttculum Pyrrh<e

Omne cum
ita in fui

noua menjlra

qucff.

cpigrammatis explicatione fubdit

fngulssfeptennijs

Proteus pecus egit altos

Vifere montcs

quia

'vtferunt^iexundahat-^ adeo

iJt

Is frec^uenter^y^MCiViWi^

LacusJ

omnia ifque ad circumiacentio-^

Jlbam in ediioftam^aquis lacufirihus ohegerentur , Illum nonnunquam vfque ad montana crefcere folitum , 'zsois Asx^i '^ o^etvTig , dixit equideou
Strabo j fed prudcnti ac miti quadam interpretatione accipicndus , vt ad imaw
collium acccderetj minime veroita detoiqucndus, vt Albam, quampaullo

tnontana

tP*

fupra oftenderat
lacuftribus

in

fuhltmifcopu/o poftam

obtedam

& obrutam

bonii cauiilanda erant, vt

.

..i

quibus influcntes vndiquc aqu;^ occulte

abforbentur , cxcrcicenti , tribui poteft j fcd amnibus

fubito imbrc turgefcentibus

& fcnfim plurimorum

iri

'AxCa. 7S^cci <p v4*i^^

afferucrit

rei veritas

tsety^ii ,

aquis

Ncc prjetcrea adeo verba Stra-^

exploratu facihs negligeretur j vt in fimili'

de^

o^

DE EMISSARIO FVCINI
&

de alio inepto Strabonis interprete

DilTert. III.

de Aqu.

407

& Aqused. conqueftus

fum , Conftat fiquidem ex ipfo loci afpcdu , prius fuifle vt nimius iftc aquarum excefTus Lacufque exundatio , emiflionem in proximum flumen Saltu/TL,
fibi aperiret , planitieintercedente V. M. pafl"uum-, quam diximus,fuperata, (vt
,

tunc forfan

Mancino

cum

ex lulio Obfequente de Prodig,

Cof. per tnilliapajfuum

V.

inundituit )

M,

Jemiiio

Csr

C. Hofltlio

quam vt montis cui Alba infi-

adeo enim vertex ipfe triquetrus , in quo

fplendidiflima Alhx rudcra , totufquc moeniorum ambitus , etiamnum vifuntur, in altum cxtollitur j vt montis , per cuius vifcera Emiflfarium adadum efl,
dct vel infimas radices attingerct

dorfum, longe fuperemineat ; nedum humiles

Palentinos campos inter Saltum ^ Lacum in planum iacentcs . Id omnc

fummitatem,
illos

Sc

prolixum

illius

mcmoriam reducerem

Vt Tibi ad
:

vtque iftorum locorum ignaris euidentius

profpcdu Tabula: primrc fupra cxpofit.T , potius quam ichnogra^

phi , abfentium captui confulere vifum fuit , vt ibi mc attigifle vides .
oflendercm

MEMBRVM

III.

OPERIS PER PARTES DEFORMATIO

TRiginta hominum
rantibus

millibus

pervndecim annos

vt Suetonius in Vita Claudij cap. 20. ait

fadum

atquc ampliflimum tanto apparatui

fummatamen

fine intcrmiflfione

opcris d\ , per trta pajffuum

ope-

maximum aliquod

refpondens concipere cogimur:,

millici

partim effoJfGmonteyparttm eX'

Specum ad recipiendas Fucini aquas, & in proximum Lirim immittendas

adapcrtum id quod aiia publica vetufhque opcra reputantibus , non muituni.,
Sed tamen omnibus aequa lance penfitatis qua: in_i
in fe prima facie videtur
cifo,

hoc Emiflario coniideranda veniunt; latens, fubterraneumque hoc Romanx

potentij fpecimen ceteris omnibus expofitis ac patentibus sequandum , &: nefcio an anteponendum , legentes fortafle fatebuntur
Bt primo, duritiem excifi montis intucamur animo non cnim tophacea_.
vt Paufilypi veflri a Cocceio pcrfoflH , vel proximorum coliium,
illius vifcera
fub quibus , per cundem ab Auerno Cumas vfque Cuniculus adus fuit ^ fed
:

plufquam

fificea firmitate

compada

funt

-,

faxo fcilicet albicanti liuorc

& vix

plurimumque ob fui rigorcm in percufllone igncm cmittente,

Corneolam id genus prtram Vrbinates meivocant; eamque inuicla gclicidijs'
firmitate in exterioribus & fubdialibus aedificijs perutilem experiuntur ,&: abeo
monteeffodiunt, qui per Vefpafianura in rcfcdione Vix FlaminicE ampliori
fcalpro cedente,

ac olim oftio pertufus, ad Interctfa

lacuam Candiani

fluuioli

dcxtera influic

Vnde

yi. pag. 519.

fuJe Ital.

tifTimum namque

lcm

excitato

cf^

{QuadPetramPertttfmwocatuseil-iSid

partem , quiduobus poftea

milliarijs

hic obiter Cluuerij lapfum notare libet

Aniiq. vbi
?^ in ipfo

ipfius

inMetauruma
,

ad

Metauri ripam perforatam

lib. II.

tradit

cap,
cer-

Ponte ad Metaurum ante Candiani confluen-

infcriptumMATAVRI nomen,leuiilliusf2Eculideformationc^5,
vt

F.APHAELrS FABRETTI

4o8

vt cx rcqucnti cpigraphe, tempore Gruteri e Ponte in proximum Vicum-i

translata , quie poirmodum (fi red:e memini) Ponti iterum reddita fuit.

AE TERNI IMPER ATOllES DIOCLE fl AN VS ET- MAXIMIA.N VS A VGVS TI- ET PERPET VI C AES ARES CONSTANTIVS

ET^MAXIMIANVS-PONTEM-MATAVRO

pag.CLXI. 3
Per hacc igitur terrxabdita, Specum Claudius aperuit mhancformafOj?
IX. latitudinis pedcs , XIX. alcitudinis habens , vt
fubterranco efrluuio capacifllmum Itrueretalueum,

Mirum
iem

per

fane in tanta difficultate videtur

M. pafluum

III.

abfoiuifle,

cana-

ego tamenJ

quattuor ampHusftadiarepcriOi vtichnographia_,

Tabula contenta docet ) fed vincit ommagnitudinem confideratio ordinationis, di-

^v <M.%iBt****ftl<tllftlif MV^

in fecunda

nem

fpofitionis

que ad

& oeconomice totius opcris

accedentium

id

dilbibutis operibus

ginta milha foilorum

rent

nec

fcfe

qui fcihcct

effici

aliorum-

potuit

vt
03

pluribus fimul partibus

tri-

munus penfuinqueperage-

inuicem mipedircnt

atque in ean-

dem diredionem , datumque Ibr^ faftigiumconid quod quomodo geri potuerit inuefpirarent

l.

ftigandum nobis rcmanet.

Vtquecerto vocabulo vnaquarquc parshuius operisdiftinguatunprsecipuum

illum & maximum Specum, ad rcceptandam & tranfmittcndam Lacusaquam

deftinatum,nomineMISSAKIl appellabimus
pendiculum in
fiebat

tm ftarium incidentes

P VTEI vocabuntur

terra^ fupcrficie

nuncupare

Spccus quadratL ,adper-

quibus egeltio materis per machinas e

Minores autem Specus fcalares , vd inclinatoj a.

ad Lmillarium vique pertingcntcs

CVNICVLOS fimpliciter

liceat

lam vero primum Archited:i munus

fuit

cxplorare quantiim habuerit fa-

margo tucini Lacus fjpra Liris amnis alueum , quod in trium milliarium & femis inter vtrumque diuortio ex Palladij praefcripto qui tnterfexa-

fligij

geKos lei centenos pedes Jiru^uram reclinari

etiam

fi

minimam

infejquipedcrn-, lib.

iul?e:

iX.

tit.

r;

XL

ampledamur , CCLXIL pedcs &c femis Liris

totum id amplius quod ex Lacu exhaurirc oportebat

inclinationem

&

depreflior efle debuit

Finge hoc

XV.

fuifl"e

ped.

hinc fcquitur Lirim

CCLXX VII pedibus & femis

humiliorem inueniendumefic, Fruftra tamen cnormcm iftamrechnationem ex PaJladio aucupamur , quando ipfamet ratio librse in Aquse Claudi^ q

ilacu

Dudu

deifta Emififarij nosedoccrepotefti c6 prsefcrtim

de vtraquc fac^o
te

non quidem omnino exade

& obfcuritate loci impeditus )

fatcor

quia experimento

in Emiflario, difficulta-

proxime refpondcre comperi

Libra Clau-"

XXXVIII, ftadiorum , quot funt a primis arcubus Aquat.

Maicisad P.Ortam Maiorem defc.endat ped. XXVlI..vnc. X 3c femis , quod.

diae

ea

eft

vt fpatio

ita

DE EMISSARIO FVCINI
Ad prfmos arcus

jtaprobo.

40^

^Specu Ciaudjaj altitudine

MarcisE fbrnix cxtcrfor Aqua? Fclicis fupcratura

pcdum 26.]., ad Portam vero Maiorcm altitudo

Claudix fupra Felicem eft pedum fex ; ergo eius libra

Fclicis Aqux libraraen-*
lopedibusxoAfuperiOreft : Addaturmodo libra ipfms Aqux
Fclicis, lam.
Gompcrta in palmrs 40. ab eius rcccptaculo ad erogationis
in Vrbe locum , VK
teftaturipfemet

ArchitetoDominicusEqucsFontana

fenior lib.I.cap

III,

Dclle Fabriche di Sifto V. pag.

fic in XX. milharnim fpatio
54. ;
, ( tot eniin
mtcrcedunt a reccptacuJo ad crogationcm, vt infcriptio
Fonti ad Thermas

&

Piocletianasappoataoftendit) ad rationem duorum palmorum inquodhbet

milhare: Decrcfcit in didis triginta
01^0 ftadijs palmos 9.^ feupedcs Roiiianos VII. vnc.I. & femis : atque
vtraquefummaiunda, pedes XXVII. 6c
vnc.. X. & femis vt prardiximus
Ad hanc vero proportionem y Emiftariuau
,
fua longitudinc XXVIII. ftadiorum
, defcendere debuiaet ped.
XX. vnc.

&

m
& femis proxime

VL

vt reguIiE aures pcriti per fe agnofcent

vertice igitur montis intermedij
, fiue cx pundlo

Ex

orthographica? ipfius

inueniatur altitudo verticalisa

B ad ftiperficicm Laeus in A

ginata pcr nos linca orizonti parallela

in

fcatur

fic a

fiue a

B in D

imaT

ad fuperficiem Liris

al.titudmem

D cxcedat.

turper Chorohatem

bus

DAE &

E orizontaliter produif^a vt collata vtraque altitudine , cogno*

an altitudo E C fufficienter hoc eft ad XXXV, pedes ^ femis circiter

fiuc in

A fequentis fedlioms

montis^

vt ait

librationibus

QHoddioptr^ylihr^quefAllunty diliaentius hoc ejjici'

Vitruuius lib. VIII. cap. VI. vbi agit de pcrduciioni-

aquarum

& inftrumcntis ad hunc vfum

Huius inftru.
menti exemplar fe defcripturum promittit Vitruuius , fed pcrijt dcfignatio:
fuccunit tamen eruditiffimus Commentator Hermolaus Barbarus , exquo formam defumpfimus , adiunda cx Vitruuij mente & vcrbis cxplicatione
3^'

j^^

^j^

tfgula longa ptd.

'^

EE

XX.

ED BD

ancoocs zqualilongicudine inieealscapitibus coagmcntaciad normaai

perpcndicufa cx rcgula_j
, altus fefquidigitum , adiccipien*

AC AC

tranfuerfaiia cuni lineis ad pcrpcndiculumfupetiorircgiilarrcfpondentibus.

petidentia.
F F canalisiii fupcrioti parte rcgula: longus pcd- V. latus digitutn
damaqHam,& librandam ciim ventus intcrpcllaucrit
.

Repetita itaquc quoties opus

applicatione

&

fit

in defccnfu

velutiper gradus, Chorobatis

longitudinis atque altitudinis lineis rite

tum diftantia orizontalis

ex

Vn^ eademquc operatione ,

Vizc pro Liris aluei inffa

& exade

adnotatis;

B , fiue cx C in A tum eleuatio verticalis BD ..EC

;

coIle(^is

partium fummis habcbuntur

Lacum deprelTione indaganda

Fff

quse

^
talis reperta^'

uit5

RAPHAELIS FABR.ETTI

410
fuit

vt

nedum debita

^greflus Emiflarij ad

pro aquaium dccurfu humilitas refultauerit

ipfum Lirim

(cd ab oftio

f^

adhuc J-X. pedes aqua cmilia prcEccps

ferrctur

Exploratl vtriufque aluci libra, dirigendum

opcranj congrue applicandi

In ipfo apice

ell

Emiflarium,

cx

quo tam

in

5v'

fofl^ores

atque

Lacum quam itk

B C

I>EF

Lirim confpedius patet, coilocctur Dioptra,

& in eadem reda linea quam ea^

quotquot alij ex prima fl:atione A

Puteorum B C D , 5^:
perfpici valent 5 nam alij E F &c. quamuis e vertice A videri non polfiat, ex c
produdlioneipfiuslirjese, in qua exiflunt ora Puteorum EC D , fub eadem
redla A B perpendiculariter in redtum neceflario coniiflent
Idem prorfus, immota Dioptra , fiat ab A in H versus flumen nifi quod , eo quia vallis ex illi
parte non omnino indireclum protenditur; linea exB in leoufque reda ,d
dabit

fjgnfntur loci

'-,

prominente

colle

K ,'ne

eum Emiflfarium

in

incidat

& materi;^ egeftio diffici-

angulum gra- D
duum XVI. deflei5i:ere cogitur ^ rurfus, ab vltimo Puteo Liri proximo pariter
ad lacuam angulo graduum XXII S curfum detorquet , vt ad angulum rectum
in flumen imraittat
Ha'c omnia , Tabula? fecundoE i(,hnographia , menfura
lipr reddatur, l^fijorfum

qua

ipfius vallis defcenfus vergit, ad

loci appofita

oflcndt,

Policurfus Fmiflarij deftinationem

intermedij parte diflributio

difpofitam

fequitur

Puteorum cx vtraque montis

quam miror incerto

prorfus &fortuito intcruallo g

Tabula orthographica videre efl: . Eadem varietas in_.

eorumamplitudineobfcruatur^ namex latcrc montis orientali , primus inde,

vt ex tertia

fcenfu Xlil. pedibus

quoquouerfum , cajtcri vt plurimum X. pedibus patent

Atqui ex parte occidua Lirim rcfpicientes Putci longe ampliorcs exiflunt j
primus namque admirabilis profunditatis, vicer.ilm pedum latitudinem habet >
,

fccundus paullo minorem

reHquorum incerta

eorum fdtifccntibus
Ex Putcorum iflorum vfu , tum

Putcisoppletis, ^: lateribus

redla operis difpofitio

tum

facultas vt

om-

nes Jine iHtermi^one fimul opcrarentux, a certiflimis principijs profccla cfl:.

pro libra Emiflfarij inucnienda , cademmct fupra expofita praxis, Choro-

Nam

ope, debitam cuique Puteo profunditatem monftrabat quo cnim Putei

rcmotiores erant a Lacu , eo magis deprimcnda erat libra fub plano orizontali , Q
punCtis in Tabula IIL orthographica norato, ad datamquam diximus rationem
t>atis

plani prochnati adpcd. V. vnc. X, fext.

Nec folum

2.J.

proximein quodhbet

ad dirct3:ionem &c libram ncccflaria

n:iuItipIicatio

potifHmum ,
alterum Puteum

fed

opus j ex vno in

vt vidimus

milliare_,,

erat PuteorunrL

vt ex phiribus fimulpartibus promouerctur

fofl:onbus

mutuo

cccurrentibus

Quia enim
Putei

iDE EMISSARIO FVCINI

Putei omnes perfede quadrati exiftuiu

"r

exadiflime a Jinca Dioptrx

&c

,r>

cJ,

41

A B ad

.D

IB

&

ad vtramque ipfius
angulos redos incidente diuifi; in vnoquoque Puteo,
F , vei C ad
partem produdo Specu paritcr ad angulos redos , ex latere

pedum nouem,

latitudinem

quam diximus

efle

amplitudinem EmilTarij)

maximo,vt cernis,temporis compendioi quia-.

iungentur tandem operx in
quod paruula manus feruorum difficili ac pcnc infinito labore follicitafiet , (c'
xaginta &c amplius decurix

gnitudine

iundim

magno tempore ^ix

ac tuto, nec

rei

e triginta

feruorum millibus

-cflfolTionis EmilTarij rcdibatj

in paucas propric dccuriaS

quia Specus anguftia

opus

non ampliusquam

operarios in latum explicaripatiebatur, tribuscuiquepedibus affii^natis

tamcn paclo

ita vt ter terni

ciendas
>

nifi

vt totam altitudinem Spccus in

fimul opus faccrent

in quolibet plano

tria

in

eo

& proij-

qua , ad confufionem yitandam

vel fcalpro

tres

plana vel gradus diuiferint,

addito alio ad alTulas colligendas

vt in fequenti figura vides

vnicum

ma-

.:. -i

perfcccrunt

Et quidem

vel ligone

nonJ

vel vedle operantem-5

cxpreflimus

Nollem tamcn,
liac facilitate

tot

fimullocisopcradi oftensa

nimiu

yideri vnde-

iam

num annorum in
Emiflario pcrfici-

endo tcmpusjqua
fi,ex primo Puteo
versus

Laeum ad

primum., versus
Lirim qui quat
,

tuorinterfemilli

bus prdum plus minus diftant,fi non plus quam vnicum pcdem in fin^ulos dies
EmiiTarium procedat , annis quinque
femis fofibres ex vtraque parte difpofi-

&

ti conueniflent
'

Quia ne tam longo

fpatio cffodiendo pcriculum de retiitudine

\mc2d Dioptrx defle^cndi aliquod ineflct

puto, oportuifle prius

omnia

alia in-

-ter Puteos loca ccrta illS ratione aperiri , vt nedumgeometrice ,fed pradice,ad
opus iam rite confedum , reliquum , refpiciendo , S>c ad latera examuflim dirigendo conformarent; quo facilior & certior eflet occurfus opcrantium , & Spe-

redum continuatio
Quod ipfc mons,qua arduus &abruptus attoIIitur^Puteis

cus in
i;.

1.

Fff

careat,mirum mi-

nime

RAPHAELIS FABRETTI

^iz
ninie videfur

eorum defedum prout Charta oftendit, a latereoecidiio m- a

tertiurij modo apparcntem Puteum , nuiJatcnus credimus j

fcd

fecundnm Sc
quamuis nullum prorfus veftigium rei pateat ; ea certe de caufsa , quia pin^uc
hic folum 5 5^ arationi aptiiTmmm, nec prout ex parte Lacus fcjualjtnte & lapidcfo in ipsamet fuperficie campo , fe extendens ; agricolis anfam dedit , vt Puteos implerent, iuuanteetiam terrsc decliuitate,agrum<jue complanarent: vnde
ctiam.facium eft^vt hincEmilTarium obftructum & imperuium euaferit.Septem
propterea Putcos cum fuis fibi Cuniculis , ad diftantix duorum priorum rationem , fupplendos cenfemus ; fcd de eorum loco c numero incerti , cum certam , ^ non arbitrariam tanti opcris defcriptionem dare libeat , reponerc haud
ter

aufi

fuimus

Ex ciufdem agri

te vifuntur , ex lateritio
.

montis moles

laceat

fe videntur
,

rarum defccnfum
fuiflc

non modica

quia ipfimet Putei

in verticem

opere ora fua oftendant

S<:

licct

paullo infra terram faxea

laboriofi opcris pars

minime

eadem

re<fla

Illud

certum

eft

xi

neceflarij fuif-

vt ad cgeftionem &c dircdiionem

afcenfum,ijfdem machinis,cjuibus terra

inferuire poterant

quia in

& vfque ad ipfum Lirim & Emiflarij fincm perduret

Cuniculi tandem

terreni natura procefIit> vt Putei qui ex hac par-

, ita

ad ope-

&c filex elcuabatur

eos adapertos poft Puteos

Dioptra: linea initium habentes

vbi in Puteos in-

cidunt, lumine hincindeab eisaccepto, addexteramdefledunt, moxqueiri_i

lineam cx oppofito

latere redeunr,

hoc pid:o

P.

Et cum in c5dem verticalihnea

wmmmm?^^^mm^^^mimt,k ipfum Emifla-

rium , vbi fornici propinquaot, Iscuorfum.,

diuertunt ; in illudque,

vtahafigurapag.395.
c.

cftendimus

a Ixua

panter

fecundiim cius

dccuxfum influunt
Qui tamcn Cuniculi
opcri pcrficiendo con>

modi
peuieceliarij erant;

ingens

remanfilTet

ille

nifi

iam pcrfci^o

non enim (quod frequentcr fado opus erat) ad EmilTarium

plurihus locis inuifendum, machinse vbiqjg^fcmpcr parata?

tcjrea

, jlli

tradus fub montis vifceribus

Cuniculis longe prolatis

efle

poterant. Pra-

qua PutC^deficiunt , inaceflus

( in mille enim &: amplius pcdes fu,.

monti proximus exporrigitur ) ad cum pateret aditus . Eadem ratione , Cuniculos e regione immifios occurrere , ex oculatis teftibus percepi
poilquam fub a:ftatis jnitio , quo anni tempore iam per tres vices me ibi contuli , aqua in Emiflarium e montanis venis copiose ingrucns, & frigus profun-

premus

iiic

di Specus

ncc diu immorari

prccedere finebant

ncc

aquis

illis

colleditijs impedientibus, vltra

Eo tamen non ficco pede

,

yacuio aliud natursc ludentis miraculum afpexi

perueni

quain hoc artis mi-

geminas fcflicet columnas, cx

aquas

ii

DE EMISSARIO FVCINI
A aqu^ ftilHcidijs , contadu

communicato

fibi

& penetrationc faxca? montis molis gorgoneo fpiritu

lapidefcentibus, ad cryftalli fplcndorcm &c duriticm

compaquibus nemo non dixc-

das , a ijLimmo ad imum Emiffarium pcrtingentcs j in

rit ) quod > Vt in plurimis mcchanicis operibus ars naturam

imitari gaudet

hic, versa vicc, natura, in debita fcapi proportione, quin etiam, a

quefcapicontrai^iura,

libetj

imitabilem fatear matcriei fulgorem

fed in

&

ira

vtriuf-

qua in-

crifpos va-

rieque vndantes cincinnos &: canaliculos

,

medio

VmitatricefuafcherT^nndoimiti,

Imaginem alterius ex ipfis addere

tota

413

>

quibus

tamquam in plura olim fegmenta diuifa , com-

ponitur.

Forma

&

amplitudo Cuniculorum ea eft quamJ

hic adiungimus . Ne vero Serui
qui obuia

mutuo

fiti

fortafle

onera ferrcnt

impedimento

efTent,

fparfimsedicuIasquafdam^w/cc/^/or
noftri vocant) excauarunt, in qui-

co

bus

dum altcr confiftit, alterlibe-

re progreditur

Altitudo eorum

plurimum par,nifi vcrsus oftia,

vbi , quo largius lumen inferatur,

vt
,

/**^'

lunt; primus a
vltra

altius

aliquanto nonnulli fe attol-

monte versus Lacum altiffime, hoc eft

LXX, pcdes aflurgit ,

eius veftibuli oftendetur

Cuniculi duplicantur,

vt infra

In

( vt

ijs

in defcriptione

ctiam locis in quibus

fcquensfcdio oftendit)

"*'"*^

nempe

vnus
fubtus
aliuiTL.

effbflusfuitj nccefleeft,

vbi

fit

nem

fciflura

Specus

inloco

duplicari altitudi-

&

fuperiorcm pcr

aliquod fpatiumin planum

vnde

fit,

ferri;

vtnonperpetuogradi..

bus ad fcandcndum cgeant , nec

rcdum & arquabilem fempcr de*

fcenfum habcant At vbi abrup.

tus fuperior Cuniculus cernitur,

tranfitum Jignco ponticulo con-^

_^

iun<^umarbitror, diuisalatitudi-

ne Cuniculi J vt pons medium occuparet , partc vacuS

Fff
\

loiiGti

vnde in Cuni^
culum

RAPHAELIS FABRETTI

414
culum

De

infcrius

eodcm tempore defcendi

poflct,

.A

Cuniculorum ex parte ad Lirim obuersa > vbi non minor

eorundcm ncceHitas aderat 3 caujQfam quam pro Puteorumibi apparentium dcfedu excogitauimiis , eo magis ne Cuniculorum vcltigium rcmaneat, vr^eiej
poteil 5 quofacilius id genus hiatus anguftior, 5c in obliquum fe aperiens occludi

infre(|uentia

&

fupcrficies aratro

complanari poft tot fiECuIa valuit . Et Cuniculis in^

EmilTarium definentibus non perpeciire Archite(5lum ex ea parte arguit alius E

adhuc vfque apparens fupra os illud mirandum Emifiarij adLirim , pcr nos infra defcribendum , cuius quoque Cuniculi ingrelTus fuperne occulitur
->

Poftquam primas
Puteos

ac prxcipuas huius pperis fubterraneas partcSjEmiiTariumj

Cuniculos dedimus

Emiflarij gratia olim extruiflis

& cuiufuis earum vfum oftendimus:

,

&c

adhue extantibus

alijs,huius

vctuftatis reliquijs

qua:

quamuis fupra terram proftant, ^equc Scriptoribus negleda videmus ) noftrum Q

hoc Commentarium claudere oportet
Quaercnti mihi Emiftarij veftigia , primum nullo monftrante fefc obtulit
Epiftomium , feu Cataradia , quas aquae Lacuilris ingreflum moderabatur , nil
jihud ctenim indicant rudcra huius Ipeciei

B'^"*^

#
fcaltf

cum

pediitn

quinquaginta

brachijshincindeporredlis? ad ipfam Lacus oram aggcrationi aren^ Sc

Cur vcro molimentum eiufmodi, ad dexteram curuum>

rei^um proccderet , nifi brachia longiora fuiflent? rationem me npn

glare^p fuperextantia

ad finiftram

alTcqui

DE EMISSARIO FVCINI

^ij*

A afTequi fateor puto tamcn curaitatem illam, qux modo abrupta ccrnitur,ad fcmicirculum & vltra olim produdam, vt finum, ^: veluti portum quendam efficerct , quo & aqua lenius ingredi , &c Hudus , tempore quo Lacus procellis agi^
:

tabatur , arccri poflcnt

Proxims priedi.
dis aUx ipedandas

i magnitudinis ruinae remanent in_3

hanc formam,craf

quodam V.
pedum muro , ipfil
fiori

quod
C hincpedibusCCX
Epiftomio

diftat

obiedo , fub

quo forfan

rufturct ex

quapatet Specus Emijfarij Juh^itus

aliaCa-

tara(^a attolli

& de

mitti potuerat

vt

inuedio aqua;,non

O abipfoLacuimpetuose

fed retusa

cius vi in Pifcina

manufacla interiaccnte,exeaminori
impulfu neret
3E

1
fcala eadem kc in Bpiffomio fupra pag. 414.

^i

imaginem \ cx duobus illis muris C D E F prioris Tabulx, in obliquum & quafi ad exagonam Sta& vt aliquos mci
gni cuiufdam figuram tendeqtibus , concepifle me fateor
huius^fomnijfociosconciliare fortafle valeam , vtrumquc fimul asdificium-,,
contrada magnitudine> fed feruat^ diftantia: ac dimenfionum ratione, hic^
propono

Hanc

Pifcinaj

vbi aqua a concepta violentia refpiraret ,

&

'.-:

**

-,

.-

fcaU pcdum centum

propono > ipquam ? apcipiu cogitatione j nec cnim cgo is fura , qui , vt ahquis
cjuem

RAPHAELIS FABK^ETTI

41^
juein

non nomino maxima nec puto laudabili confidentiS

Co^itat

vetcrum

Villas

^ Prxtoria inftaurans & omni ornatu infupcr adornans

,

Onal^ hic fuiflejex didis ruderibus fecundi asdificij patefj

folum prope Lacum nondum in lapidem induruit; vel quialateribus

Stru(5lili

vel quia

exfumo dare lucem

'vtjpeciof^ dehmc miracuia promat ,

caemento

fcH-fan faxeis

non

in

quxfitam altitudinem aflurgcntibus , fornix fuperaddi ad

opus claudendum debuerat

Extremum tamen

operjs lateritij

terminum

indi^

care videntur tertia; huius fubflrudionis rudera_.

-u<

muri

tranfuerfi crafTitic,

Vltra \\C

& cuneata laterum inclinatione confpicua

tria sdificia in linca Emiflarij pofita, ( ipfe

Specus, fub fc^undo

vt in Charta notauimus

apparet)

etenim fornix maximi

ahorum

in hoc

campo

enim ad tanti operis prajparationem > &

tot myriadum tam feruilium quam hberorum capitum rcceptum , ad varias infirumentorum officinas , ad annonam cxpediendam, & aha eiufmodi, non mo-'
dicam vcluti vrbcm , & frequentiflimum emporium flatutum , credere cogilate difpcrfae parietinje

vifuntur

ibi

mur. Sed tenues iftas &: informes reliquias colhgere ac defcribere tum nimium, tum inutile omnino eflet:folumqueprsahjs, infana! cuiufdam fub- o
,

flru(^onis veftigium obferuari meretur, XXII, pedibus ad Iseuam

hnes diredionis ohm eredum ; in quo, prsfui magnitudine, ?< Epiflomij iam didi viciria \ ipfius Curatoris Opcris fbtionem fuifle, credibile cft ; nulhbi enim magis
conucnienter fedem haberepotcratis, qui A CVRA Emiflarij conftituendus
erat

quam prope ipfius fauces

quibus initium

& regula influxus ^ impedi;:

5

menti

:de

emissario fvcini

A mcnti pcriculiim mahis ex omni materia

aiaufragijs impingentibus immmebat

B'

eo attradll

417

lignifque prv^cfcrtim &:

RAPHAELIS FABR^TTl

4i8
Stmx

&

fummitatc adhicret > altiflime attollere, vt a

Cuniculuin hunc primarium, clariori , quantum fieripotuit, lumine ditaret.
En Tibi , Pr.lbntiirime CANTELMI , pro coronide vcterum ex hac orientali

aperire,

qua monti in

fui

plaga monumentorumjVcftibuli pra?didi ichnographiamj&c tameius

quam

primi in Cuniculum ingreflus ortographicam fe^ionem

jii^

-I

'.

L.

JcaU pedum ctntum

Locum

afterifco notaui

PROCVRATOKIS

vbi lapis

ille

fepulchralis

NOBILIS NERONIS

de quo impofturam fupri detexi, affixus

fuit,

antcquam

Phocbonius illum corrumperet , atque Oppidani amouerent.

Paucioramonumenta inter montem & Lirim cxtarc iam diximus, cauiUmque dedimus: fed vnicum quod fupereft in ipsa ad Lirimaqua: effufionc^ ,
maieftatem quandam

Romanam

in opere rudi

quamuis

Sc impolito

teroltendit, ik admiratione fui, Spedatores iucundiflime detinet.

euiden-

Id cgo,

mei comites , experti fuimus , inter quos , officij in me potius , quam curiofitatis gratia ( nam pluries rem viderat ) acccfHt ex Taleacotio Eques Dominicus Fontana, auita ^ propria laudc in architedura celcberrimus, qui profpedum hunc vltimi Emiflarij excepit, & hic exhibenduoL. g

omnefque

itineris

delineauit.

Altitudincm Specus fupra Liris alueum pidura cxprimere, non oportuiflfe_.'

credidi , fed verbo tenus , vt alibi quoque feci , indicarej fcxaginta fcilicet pe-

dum

per quos inter informia faxa

aquam cum rauco murmure &

in

fpumas

rarefcentem in Lirim deiedam,ea forma ac fpecie mihi confinxi, qua olim

Du-

?iam

DE EMISSARIO FVCINI
I

rJamminGreme rummis

Cottijs jlpibus circa Fcrrarium

Vicum

419

pr*ecipitare_,

confpcxi
;

X.atcritij operis ef-

hunc fornicem fub j5<f\(^

^
Via publica ad exife

tu EmifTarij, ait
I

Hol-

ad Cluuer.

ftenius

pag.7(56. lio-^ljfed
fallitur

quia arcus

in ipfa rupe incifus

eft:

nifiquod,
prope

alicubi

^^

faxisjf ^}'
terr^e

l fuperficicm-, hianti-

bus

reticulata ftru-

dura duobus in lo-.

cis, vtTabula pra;fefcrt , cauitas complanata fpctlatur

Huc

acceflifle vel-

lem eos omnes (funt

enim plurimi ) qui|
portentof^

illi

de_.

Aqua Marcia Lacu

Fucinum permeante
Q^

narrationi creduli
vltra Plinij

&: ali-

fcaU eadem ac in Epijlomio fupra pa^.^i^.

vias , hoc Emiflariumjfibi nec vifum nec cognitum , ipfi/Iimum Marcia: Aqua?
Dudum fuifTe autumant:funt,inquam,plurimi cjui hocfcriptis fuis mandaruntj
cuius

probabilitatis

quorum ego nomina, non

IF

cenfeo

Liri arani, fed Lethjeo perpetuce obliuionis tradenda

ne per illorum iniurias,mesE huic qualicumque diligcntia: , tot ofcitan-

tium Scriptorum comparationc , laudem qucrfijfrc videar

Qua; modo fparfa huic Commentario confignaui , in vnum perflringendo
hoc pado iam dida in feriem hifloricam redigi pofTe videntur.Lacum Fucinum

,^

antiquitus
ibi

nullum

aliud Emiflarium habuifle

condito cclcbratum

vocabulo,

ad os Pitonij

Pedogna indigitant

la

rentium aquarum

&

pra^ter naturalc illud

Templo

quod recentiores , corrupto aliquatenus

&: alias forte occultas

ipfius Pitonij

fluuij

voragines, ingreffui tor-

hodic Giouenco ^ quipropriead

Orientem ab Emiffario confpicitur , rcfpon^entes Noflratium authorum de

eo flumine Lacum fuperlabente , turpe ac putidum tandem explodendum cffc-j
mendacium Plinio ex quo fabulam fumpfcrunt , veniam humaniter indul.

gcndam , ob meritum

tot

mehorum

quje a luculento fcriptore acccpimus

nec

fccus>

PvAPHAELIS FABRETTI

42b

Aqua Marcia ab hoc Lacu dcriuata cum de ea maximum prredefii^ A

dubitans quamgc fponforem Straboncm inquam , habcat qui ita hb. V.
uis , fibi prjcluxit , ;<- 5 t" $ Wvw? A/^ovw; ?/) Idg 'zsnyclg J^op^vr ^ y[oiyp%i^

fccus, dc

vhs.T(^r

S^^f*'"

PwVwi' '^o\lC,ovr{^

emnnare tr.^dtmt

qu^t

Cceterum Fuctno Lacufontes Jqti

Roma potui inferuit

folerfque rerum parcns monilrahat

ria tria

Ex ea

itaquc parte

AhrcU

qua prouida.^

aquarumdcfluxum, Claudmmpcr

millia-

& femis Emiifarium cfTodiflfe, liue rcgionis vtih'tati,liua.glori;^ ex imma-

Tentatam prius hquct emiHionenL.

pcr campos Palentinos in Saltum fluuiolum 5 vndc pcr Vclinum 5^Narcm in^
Tiberimdecuifuspatcrcpotuiffct, quo amnis magis nauigabihs efficercturj
idquc ineunte fecundo Impcrij anno fadum fcd quia non tanta opcris digni-

pi hoG opere quxfitur^c profpicientcm

ne Vrbs maiori alluuionum damno fubiaceret , vtiUtatem

auctioris flumimsvincebat, idcirco pcrniciofo labori parcitum ; altcraque in c
Lirim inchoata, &: tandem fub finem XIL anni Imperij perfecla dedudio.

tas

vel pericuhim

Qua! cum primo expcrimcnto ad votum non fucceffcrit , vel mcdia Lacus S^tcu non exhauriente , altius , hoe cfl ad pedes V. & femis effoflb Canali , itcr denuo aquarum apcrtum fuit, tanto impetu delatarum, vt tabulationes contiguas
ad conuiuium appofitas attraherent
conueilerent

odio
ris

dcilituti

, 3v'

Vfum vero

parum

aut

durafTc

& vlterioraincrcdibili fonitu & fragorG_j

commodum didi

compertum

ell

Emilfarij,

Neronis

faccefToris

Hjdrianum animi vcre popula-

bencficentiilimum principcm iterum cmifilfc

moxre Romana

in detc-

tantum opus inutile redditum ; donec arena &: glarca paullatimj

jngruentc , XVI. fere f^culorum lapfu oblku*5lum Epiftomium, vfque ad fornicis fummitatem rcplcta ibi & complanata arcaj itaut Lacus margo ibi vtalibi
indiftinde accreuerit ; tantaqueauthorem opufquc ipfum interccperit obhuio ,
j-ius

vt

labcnte

tt

magnum faduri videamur

uerapnfcsmagnitudinis

cius

Claudium cifedorem probaife, &:

reliquijs locum fcciile conccdatur.
fi

inter cada-

HISTORIA VTRIVSQVE BELLl DACICI

A TRAIANO CAESARE GESTI,
Ex

fimulachris quse in eiufdem

JVCTOKE

Columna Romsc

vifuntur colIe(3:a.

ALFOHSO ClJCOl^O HlSPAIiO

F.
DoBore Theologe

Komtni

injiituti Pr<edicatorum

Pontificis Pcenitentiario

LECTORI CANDIDO SALVTEM.

antiquitatismonumenta, qua?

INter

pauciflima exiftunt
l^ltra

ingentem

mihtum mores,

metationes, frumentationes
tutiones

facriflcia

habitus, difciplinam
,

nifteriaSc in facrihcando ritus,

quse

arma ,

adaquationes

Romanorum

&

& vnde

profe(3:iones

caftra-

Imperatorum adloillorum habitus , mi-

hoftium figna, congreflus, pugnas,

vrbium, caftrorumue conditiones , oppugnationes, exdireptiones , demolitiones , fsue & clementer vtrorumque gefta_.

ftragcs, vidorias

pugnationes

pabulationes

hbationes , vid:imas , aras , facerdotes

vtriufque Beili Daeici hiftoriam multis fimulachris

fcalptam habeat , vniuerfamque ferme vetuftatis notitiam compledatur

illius SBtatis

profe(5l6

Columna

nihil nobilius aut fplcndidius Traiani

molem ,

eius

Vrbe integra fuperfunt , qusE

iji

legatos

pontes, fluuiorum tranationes, nauiumformas,trophsea,triumphos, gratulationes, congiaria,

tnodi

qux

& demum ftipendiorum folutiones deprehendemus, & plura huiuf^

antiquitatis ftudiofi pailim elegantiflimis fimulachris abfoluta docc-

buntur vt ha^c fola

:

Columnacunda fermc ob oculos ponat ,

quce inter varias an-

Cum autcm per tot Cxcuh nullus

tiquitatis rciiquias fint

vbique locorum

Excogitaflet, vt harc in

publicumprodircnt Raphael Vrbinas celebcrrimus pidlor,

?<:

eius difcipuli

gcntia,
^in

difperfa.
:

luhus Romanus,

&

loannes Francifcus Polydorus

operaque adhibita, antigraphiam huius

fuos vfus

& piduras

enim in Columna ab
Francifcus etiam

, 3^:

illarum venuftatem

multa

dili-

Columns cxtraxere multa ex ea^

,

& ornamenta

transferentes

cxcellentilfimis artificibus fingula elaborata

Rex Gallorum

vt erat ingentis animi

Sunt

abfoIutaquc_,

antiquitatifque ftudio-

fus, fub Pontificatum Pauli Tertij coepitex*ere aliquot Column.^portiuncuIas

conflare

vt intcgram ex xre Gallis crigcre

pofl"et

fcd aut magnitudinc rei

atque

mortc prxucntus , non potuit perficerc quod capcrar ,

Poftremo Hieronymus Mutianus pidor Romae mfigniflimus , in quo quid potius
commcndes, & admircris, nefcias j aut artis fummam peritiam, aut religionis obdifpendij deterritus

vel

fcruantiam, morcs candidifi[imos , mulrafquc alias animi &: corporis dotcs,quibus

vtilitatempariter, in xs cun(^a_,
oripatus cxiftit, in publicam commoditatem

&

Columna: fimulachra exprimi

& incidi fccit, multis fumptibus in ca rc faiSis^mul-

& fatigationibus fufceptis Qu^o folo nominc, cundi ftudiofi &c

literarum amatorcs,eidem obnoxij, & in perpetuum dcuin(5li,futuri cfle dcbcrent,
Huius igitur prccibus, amicorumquc hortatu, breucs has, ieiunas, & ftcrilcs comtifque laboribus

mcntatiunculas confcci in

Columnam Traiani Augufti, ne

tuta in lucem prodiret, in quibus vtiquc

lucinari

deftituta

vero

quod
.

res eflet rccondita

non

potui

& abftrufa fatis

vllo adminiculodefti-

non fsEpiflimedeuinarc&rhal-.

commentarijfque hiftoriarum^

Proinde ignofcent , dabuntquc vcniam fiquando impcgcrira , reliqua^

literarum ftudiofi jequi bonique confulcnt,

a

COLVMNAE

COLVMNAETRAIANI
Tam

quam

intimzc

cxtim.^ frontis exadti/fima ortographia

INt ERIORIS FRONTIS DESCR IPriO

COIumnam marmoream cochlidem Roms in medio Traiani foro erciftam

nunc etiam

cxtantcm, cxxviij. ped. altam, ad cuius faftigium per 184. gradus confcenditur, lucemfcneftclhs45.minirrrantibus, S.P. QJR.Traiano Augufto, Bellis Afiaticis implicito , dicauit , In cuius extima fuperficic quicquid optimus princeps gemina in Dacos ex-

& feliciter gelfit, ad pofterorum monumcntum infculpfit Quam licct

peditione pra^clare

morte prs uentus non videri t,ipfius tamen cineres in Vrbem relati , intra auream pilam iii
eiufdem fuere fummitate reconditi
Intimam Coiumn^e faciem prior figura o/lendit,ficut extimam pofterior.Totius autcm,
2
& fingularum partium menfuram,ex fubiedo climacis indiculo facillime agnofces
Conftat tota huius Columnce moles ex ^^.marmorels lapidibus frapcndae magnitudi5
.

ex fingulari laureacorona fuperftans, ex 25. totidem gyri per interuallain ipfiimet Columna confpicui,ex vno capitulum,fupremus ex altcro apcx conmoles adco fumptuofplendoris argumentum ,
furgat . RomanvT vtique potentix
nis

ita

vt bafis ex 8

&

&

fa,qu2 cum Mcmphiticis pyramidibusfacile ccrtare podct.

Caflfiodorus prodant,Pu4 Longitndinem huius Columnx licet 140. ped.Eutropius
blius tamcn Vid:or,aham fortaffcmenfur* rationcmfequutus,i2 8.non excederc tradit,
quod
nunc etiam deprehcnfum cft . Gradus autem non vt idem P, Vidor 185. fcd
i84.ncc fcncftrcIlas45.fed45.hodiecomperimus. Bafis autem fingula latcra 2o.ped.

&

&

Rom. habent

quos cgo exatta menfura deprehendi

ad excmplar huius fadta, quam M. Aurelius Imp. Antonino Pio Aug.
ia Campo Martio Arca Flaminij dicauit , qux adhuc Romx vifitur rimis dehifcens ,
iqniquc parumper de formata , Traiani columnam 47. ped. longitudinc excellit, vt potc
qux alta fit ped. 175. <5c gradushabeat 216. feneftcllas vcroj^. P. Vidtorc atteftante . Gracluum autem numcrus hodie deprehcndi non poteft , ncque ad Columns faftigium pcriicniri , in quocolofliis ingens fuit, qui imaginem ipfius Antonini Pij referebat, vt ex nummisantiquis colligitur , quitamenhodienon extat
6 ColumnE huius eredi.o ideo a Senatu Populoque Romano fadta , vtoptimi principi$>
cun<^ifquc carilfimi , mcmoria fupcreflct jetcrna , rerumquc geftarum gloria , atque ferociumgentium viClori^,ad poftcrorum ita notitiam peruenirent ipfique pntterea af.
5

Colurnna

id eft fimul 80.

altcra

fentarentur

in

Vrbem

& vt Forum quod ipfe omnium elcgan& vndique confpicuum reddcrcnt monte tant.E

ex Alia rcdire paranti

tiifimum conftruxcrat, complanarcnt

Columna

obitumJ
cineribus recipicndis , vfui eirepoffet, nonfecus atque Memphiticje pyramides in Regum Acgyptiorum, Maufolcum Augufti , fua poftea moles Hadriani, Columna altera^
Antonini Pij & Scptizonium dcmumSeptimij Scueri Pcrtinacis, in fepulchraccflere
aititudinis

quant.^

cxiftit,indc egefto

vtque ea moles,

illius poft

TN
_

EXTERIORIS FRONTIS COLVMNAE ORTOGRAPHIA.

bafi

quoquoucrfum hnius marmorc^ Column^ trophxa infculpta funt , de fupe, inter qua: vifuntur labarum , figna draconum
tubie , tunics ,

ratis hoftibus parta

paludamcnta Dacorum genti propria , galcs , loricx , thoraces , fcuta , clypei, haftx,
gkdij , acmaccs, pugioncs, clau^e, fecures , falces militares , arcus, pharctri,& fagittx.
*

Vuole

tl

Ciflccone quefli ejfere trofei

farmatKo , fatto difquamme

di Settimio Seuero

Furono

quejii

li

de'Daci

di bronzo

de'Sarmatiper ejferui la corazza^ e thorace

talejirmcontra nelle medaglie di M. Aurelio , e
,

Germani
Sarmatt Europei confinanti alla Dacia ,
,

coH trofeo de' Sarmati

hatterono contro Traianq

e de'

dopo reftando tjntifeguitarojfo

//

qi4ali

nellaprima guerra com-

1'EjJ'erctto

Romano

contro

li

comefi rincontra nellefigure della Colonna . Traiano non fu cognominato Sarmatico

trionfo de^Sarmati -.nefi rincontra daWifcrittioni , ne dalle medagltc^ .
8

Aquil^E, figna
cijs

Romani

viAoi'i^ parts

bus tenent

ex

quo

&

Daci-,
,

_#

quarum ductu
aufpi-^f^
Hce fertum ex quercu fadum, vngui-''
corona cimca in circiihim contorqucri poffet , caputque vidoris
cxercitus fclicia, trophis fgperftant

hoftibufque prxda adempta

rcdimii-i

vittis

vtrinque pendentibus, quibiis

acf

fynciput alligaretur

'.

Qua

fcmcl

ac*-'

ccpta, pcrpctuo vti licebac

*

E tia amjotar^che l'Aquila Romana

&

marne

la Corona ciuica

poiche l'vno

^i

infegna-)

corona dt lauro ean

e la

e Valtrofefione

-vi

e pofla

l' altro fejiotte

omamento >

e poflo per

di lauro fuperiore nel toro

e le corone dt quercia

e di lauro Jt

vedranno nelfinefra le medaglie

Corona laurca Traiano de Dacis

& Sarmatis triumphanti , a Senatu Romar de moro

autem
triumphales
primiim ex lauro, dein ex auro puriffimo fieri coept^':
.
vnde aurum didurn coronarium , quod efTetomnium probatiffimiim .
Coron."E

<Jara
I
'

vi

ne quattro lati del hafamento^ per

ornamento trionfale -ifopra i trofei pofando fopra ilgufcio , ne eprobabile il parere
,
'del Ciaccone al num. S.e 9. che con V-vnghie tengono i lacci delfejione di quercia , perfor-

'gloria

Dio

Caffius Gr^ecus author cenfet

Columnam hanc ab ipfomcc Traiano conftrudam^-,

& priufquam ad BcIIum proficifceretur Parthicum

infcriptioni, bafi

Columnx

fupcraddirse

confcntit

faflam

neutrum tamcn anciqux

&

quse a S. P. Q^Jl.
ipfius ccianu
id accideric i7.Traiani Plcbis Tribuna:

fumptibus eredam aperteprofitetur. Cumquc

tu , liquet cius Imperij anno 7. fuiflc dicacam . Tocidem namque annos Tribuniciaj
Poccftace Carfares fundti , quor imperio pra:fuere . Qup certe tempore Traianus Icalia
-abcracParthico & Armeniaco Bellis diftencus. Incidebacque in annum ab Vrbe condi-ta Dccclxvij. Chrifti aucem 115. Panuini faflos fi probatiores fequamur , (i^Jviinnio
Hafta ,
P. Manilio Vopifco Cofs.
1- Simulachra , in hac Traiani marmorea Columna incifa, pariim a fuperficie eminent
y
duorumque circicer pedum longicudinisexiftuncj fed quo magis a bafi versiis.capitu-i
lum procedimc, eo grandiora euadunc adeo vt qu^ capitellum proximc percingunt
eandem quam inferiora magnitudincm fermc oftencenCj quod duplaijsproportiono
cefpondeant
Non^venfica quello chefcriueil Ciaccone al num. 11 -iche lefigure quanto piu s'inalzano,
-fantopiu diuenghino grandi , in modo che quelle fi atiuicinano al capitello rifpondino aWaltre
idifotto in doppiaproporttone
Sono lefigtire alte eirca trepalmi , alcunepiu , altre meno , ne
ferbano la regola del quadrante , anzi hanno Vifiefi^a mifura nel mezzo-, nelle partifuperiori,
C^ inferiori . ^uellefolo tn cimafotto il Capitello auanzano 1'altre di tre , b quattro oncie di
1

&

altezzo-t
1

2^

Traiani Augufti

Capitolium

tedo

Forum

in cuius

collem Quirinalem,

arnco fuperimpofico

mcdio hc Etrufco opcre Columna emincbat ,

inter

& Forum NcruGc ,ab ApoIIodoro periciffimo arcifice

cxcrudum fuic

In

quo palatium Traiani

vario ex

marmore,

& piduris ornatum gymnafium, bihliotheca, Arcus triumphalis ob fupcratos

Dacos & Sarmacas porcicus ampliflimis excelfifque opere Corinthiaco columnis, ma-

ftatuis

quam cxccrorum hominum moles credemedio porticus atrio columnis alti/fimis fuperHuc a plcrifquc Cscfaribus illuftrium hominum Ramx transIac.B , non paucis

gnis cpiftylijs adiundis

recur

vt

gigantum

pociiis

) ftatua equcftris ipfius Traiani in

pofita

dicata^,inccr

quas Claudiani Poccc eriam

infignis fuic. In huius Fori

ruinis,Symmachus

sdcm Diuo Bafilio ficram conftruxic; ficuc& Bonifaciusviij. crcs

quarum,
qu2c mcdia efl: , miliciarum ideo dida , quod in ipfis Traia,
norum militium ftatiomhus fupcrsdificata fueric Harum rerum auchores cxiftuncy

Romanus

Pontifex

turrcs excclfas

Dio

Ammianus

Marcellinus lib. 16. Gellius lib. 13. cap. 25.

Blondus lib. 5. Romarlnfiiurata-, Marlianuslib. ^.cap. 15.
15- Cancclli xnei capitcllum Columna: ambienres,ita vt fpatium cucum circumcranfcuncifcus relinqucrcnc , nunc non excanc . Quare non leui fe periculo exponunt ij , qui fumCaffius in Vica Traiani,

jnicatem Colunuia; confcendenccs, capiccllum ipfius circumambulanc rcpaguhs deftitufieri enim facilc poceft, vc vercigine correpci, in ima pra'cipiccs labancur . Tucius

xum;

igitur erit

profpcftarc

ad quam gradus
quam foras cum tanco periculo crumpere

intra feneftram fe concinere

,

Columnain

cerminantur ,

& inde vtcunquc

coloffum habuit fuperimpofitum,idcft, fta-tuam ipfius Traiani immodica: proccritaris eredam cuius rei fidem faciunt ciufdem-^
ocrcata_
qui vifuntur, nummi . Erat autem ftacua huiufmodi paludata , thoracata >
orbera
2
2

14: Cclebris harc Traiani

faftigio

&

orbem

feu pilara

auream tenebat

in dextra,

intraquam

ip/iu? cincres recondici afTcrua-

, quibus Hifpani hodie iudices pro iniigni vtunbantiir rceptrum in finiftra , fimile
tur . Statua autem hjEc , vel a barbaris vrbem vaftvintibus demojita , vel tcmpeftatis
vi alicuius deiecfta nam illius caput, ciim bafis rudcribus purgaretur, repertum , &in^
Pedes autem fafhgio columjcdcs quondam Cardinalis didi de la Valle, translatum
pedes 21. Romano*
coloffus
hic
longus
autem
Fuit
vifuntur
na: adhjercntes adhuc
nam caput a vertice ad mentum duorum pedum quattuorque vnciarum cxiflit , quod

ijs

nona

totius corporis pars elTe folet

// Ciaccone al
tejia

dal

14. mifura l'altezza di queftajiatuapiedi zi.con la proportione della

alrnento, alta z.piedi onc. 4. moltiplicando 9. tejle . Mdfecondo la mfurs

mm.

'vertice-,

dellejlatue antiche

che ftongiungono

aWaltezza

d' tejle 8. lepiufuelte

tl

Colojfo nonpoteti^

ol

maggiore dfpiedi 18.

Decretx autem in columnis ftatu$ a Senatu plerifque fucrunt

ejfere

In fcpulchris ver6'
.
ncquenon monumentis reliquis, columnarum ratio fuit, vt cuius nomini dicatx effent >
gloria fupra cstcros mortales attollcretm: . HincillaEnnij dcScipione vcrba, ^uantam fiatuam faciet Populus Romanus f quantam columnam , qua res tuas gefias loqut^
tur f vel certequodmaioribusmosfuerit, principes viros fub montibus fcpelire . Ac
ciim monces fcpulchris excitandis vbiuisnonfuificerent, pyramides,altafque columnas
fuper cadaueraerexere vel ipfa potius cadaucra fuper columnas & pyramides reconVrbc fedcre curarunc . Solus autcm inter Imperatores , tefte Eutropio , Traianus
pultus fuit . Nam Maufoleum Augufti , moles Hadriani, & Columna Antonini Pij, e.xtra Vrbis habitationcm fuere .
Qui poftquam Italia
...Prioris BcIIi a Traiano Aug. aduerfus Dacos fufcepti, initium
cxccfferat , Alpibus traiediis, ad Noricos , nunc Stiriam & Carinthiam,cum copijs peruenit per eandcm enim viam iter feciffeab Vrbein Germaniam, cum a DomitiauQ
C^fare Romanis Icgionibus prarficcretur , Plinius in Panegyrico author cft
Profcdionem vero Traiani Augnfti in Daciam,quarto Imperij i\.\i anno extitifTc faftoTum monumenta produnt :& dum aetatis ageret xlviij. Nam xliv. imperare coepit , noa
vt Dio Caffius fcripfitxlij. quod neutiquam temporum fcrici cohsicrc poterat Cuiru
cnim ipfc vixerit annos Ixiij. raenf. ix. di. iv. imperaueritque annos xix. menf. v. di. xv.
confcqui ncccfre erat,aut xxiij. annos ipfum impcrafre,aut ccrrc ixi. obijfle vtrunquo
tamen a rei veritate abeft , vt cx hiftoria ipfius, & faftis , publicifque tabulis potcft cognofci . Nec incommodum fuerit hic adnotaffe , quod ego diligcntiflime inueftigaui
Traianum ItahccB Vrbc, Hifpali proxima, vij. idus Noucmbris natum,vj.Kal. Februarij
imperarc ccepiffc , & vj.idus Augufti diem vltimum obijfTc . Erat autem Icalica , vrbs
Hifpaniic Bcticx, ad ripas Betis fluuij fita , dcccm ab Hifpali milliaribus diftans , cuius
Munc ruina; ampIifTimse yifuntur, non longe ab Oppidojquod Alcala del Rio dicitur:vbi
Hadrianus & Theodofius Impcratores ctiam orti
CaufsB huius Belli fufcipiendi Traiano Aug. fucre pecunia grauari, quam quot annis
:

'

&

Daci capiebant illorum copias

in dics
viresaugeri , cffcratioriquc fubinde animo
Prouincias finitimas in amicitiam populi Romani, fidemque fufceptas, ijs fummoperc infcftari glorix auiditas , quam fupra maiores ea fibi via compararc tcntabat: vinciicandtciniurix,dedccorifqucaboIendi dcfidcrium, quod ex profligato nupcr cxercitu,
:

ficri

;fignifque

legionum

Dacia , rcgio olim

amiffis

conccpcrac

, trans Danubium collocata , mediam Tibifco

flumincalluentc; Prouincias compIcdlitur,nuncTranfiluaniam, Vualachiam , & Moldauiam didas . Ab ca Sarmatia? partc , quar nobis Ruffia
Podolia eft , Tyra fluuio diuidi vetcres geographi fcripfere . Ab infcriori autcm Moefia , quiE nunc Bofna
Ser
uia exiftit , Iftro amnc difiungitur . Circuitus eius patcbat , Dione , Ammiano MarccL

fuit fitu munitiflima

&

&

Ijno

& Sexto Rufo authoribus

centcna millia pafllium idit9i millc milliaria-

,
& totidcm milliaria communia Germanica . Rcgio plunmum montofa,arduifquc alpibus cinda , fodinis auri , argentique,
xris abundans, frumenti, .irmcntorum,
pecoris ferax . Dacis per id tcmpus Deceba,

Italica

ditc\t%

qujE conficiunt ccl. Lcucas Hifpanicas,

&

&

|us

Rcx

prareratj

quiOppium Sabinumvirum confularem,

&

Cornelmm Fufcunu
Pr^-

rrsftvilum cohoitium pr^torian.irum

pijs mifiios

Daci vnus populus, cad^ mque gens

iierfam cenfuerit

originem

tiiis

cluces a

Domitiano

Cicfare,

cum ingentibus eo-

turpi clade delcucrac

Hos namque

traxiffe

cum

Getis fuerc licet Strabo lib. 7. fedu(5ius di^

fui/Te veros Getas, /icut
Dacos, a Germanis ,
;

&

e Scandia prodijffc Infula

Herulos abcgilfe

Iftri

5c Goripas habitan-

ncque fcmel occupatas kdes vnquam mutaffc , ahoue con>

ce/fiffe,&: lornandus inhiftoria, & Diuus Hieronymus fupcr Eufebium
attcflantur'
Germanis pr^eterea cofdcmannumcratos, illorumque linguafuilfciocutos, Phnius
tes

inibique confediffe

& lornandus prodiderc Nequc audiendi funt,qui vocum affinitate dcccpti, exiDanos cffe Dacos vel Daniam, Daciam Nam Dania eadcm cflqu^ Cimbrica Chcrfonnefus hodie Denmarch & lurlant & corruptiiis Dinamarcha appcllata^,
ftem,

/timant

longiffimc a noflra Dacia

[,
'

'

diffita

in Italiam

cxcitata fucre

Ed enim Dania

feptentrionalis Oceani peninfula,ma-

quam olim Cimbri habicarunt, quos poflca Marius dcirrumpere conanres de quorum fpolijs troph:3,Mariana didla, Rom

ritimae SaxoniiE latcri adhieren?

lcuir

Daci autem

dc quibus nobis

in pr^efentiarum cfl fcrmo , Pannonijs,&

Tranfiluani,
Vualachi,
,
&MoIdaui hodic diiai , olim accrpugnaciflimi milites , qui fa:pe multum detrimcnti Romanis intulcrunt
rimi
; fub CoMoefias irrumpebant , concreto fclu Danubio :
tifone enim Regp in Pannonias,
contra quos Cornelius Lentulus ab Augufto miffus , trcs eorum duccs cum magniscopijs delcuit , citeriorem ripam prcfidijs muniuit, fatis vicaoriarum putans poffe
.

Surmatis funt contcrmini

&

&

prohibcrc

Dein Auguflus eofdcm coerccre parans, qui

fe in

Pontum

illos

& Thraciamj

^ffuderant, mortepra?uentus cfl Mox Domitianus,per Alpeslulias itincrc fa(5to,bicnnio Pannonios domuit, ciim nullus ad eum diem aufusfulffet ad Danubium arma trans.

quamuis fxpe infultantibus barbaris cum Dacis camen bis infelieiccr con^rcffus,
duces & figna amific , licecdcijs Roma?, wiStus potius quam vidor, triumphauerit.
Subfccutus Traianus, Dacorum infoientiam haud diutius fcrendam ratus , aducrsiis
cos arma mouic, duabus f;ivfliscxpeditionibus
Sub priorem , ad pacem petendam fuppliccs compulit fub poflcriorcmjmultis pr^lijs;
attritos fe dedere , Deccbalumque ipforum Regem ,in dcfperationem lapfum, manus
/ibi inferre coegic: Dacia in prouinciam Romani Imperi; rcdadia
Sub Gallieno pcrditi/fimo Imperatore Dacia amiffa efl
Aurelianus dcfpcrans rctineri poffe , omnem Daciam trans Danubium , fublato exercitu , prouincialibus reliquit abdu(flofque cx ea^
populos in Mafiam collocauit , appellauitquc fuam Daciam,qua: duas Moefias diuidcict , Scruiam & Bulgariam hodie diii^as , vt Vopifcus in Aureliano fcribit . Nunc Daci
parcim Turcarum Rcgi Tyranno fubfunt, parcim proprium principem agnofcunc, qucm
vulgo Vaiuodam vocant
Ex Afiaticis Parthi, ex Europxis Thraces Sc Daci, molcftiflimi & acerbiffimi Romanis
hoftcsfuerc. Daci auccm adeo flrcnui cranc , vtmultoplurcs cladesRomanisintuIcrint , quam acccperint gloriabantur enim , Marcem , qucm bcllorum Dcum vana get;tilitas credidic , fuum incolam fuiffc , cui rci allufic Virgilius 5. Acneid. diccns
Mtilta voluens afiimoiNymjjhas venerabar agrejles ,
Gradiuumque Patrem , Geticis qui pra/tdet aruis
Cuius eciam rei memitiit Vegetius lib. i. cap. 2 8,
y Drauus fluuius , Gcrmanis Drag didus , infignis & nauigabilis , c Norici Alpibus 01;tus 5 rapidus , & viokntus , in Danubium rc<aa fcrtur meridiem versiis , ad cuiias ripas
cxercitum Traiani Augufti primum confcdiffc , aliquot conic(fturis colligimus . Noricum aucem appcllabacur , quod nunc Sciriam & Carinchiam dicimus, in defccnfu Afpium regioncs fuppoficas , per quas ex Italia ad Germaniam , & indc ad Pannonios &
fcrre,

Dacos

itcr coinpendiofiuscxiftic.

paruorum caftrorum, aggere & vallo munita , frumento , & omnis gecommcacuireponendo , & hinc ad caftra, prout necefficas pofccrec , in militum
alimcnca perducendo , vcceribus Proceftria , quafi caftris proxima, di(5la . Horrcanos
vcl repofitoria frugum fubcaftrenfia , appcUarc poflumus.
7 Proccftria hjrc loco montofo & afpcro cxtru(fta 5 tam munitiones per ripam Draui flu6 Horrca

inftar

ncris

minis

---'-*-.,-?

minis perduda;, quammilitlim cufliocljastrientut'.

'18 Srrucs li^norum , ad munitioncs ca(h-orum , cibos condiendos , fmpedimenta bellica,
pontcfque^conficiendos colleda , & ordine quodam difpofita & afTeruata
19" Foemlia,feu palearia, in pabulum cquorum, iumentorumquecaftrenfium afTeruatas
in camque formam compofita , nc ab imbribus corrumpi , auc ventis diffipari poflent
vtque a ca^teris nocumentis & miurijs immunia effentjin caftra, prout occafio exigereC)
'

tuto transferenda
Caftella per interualla dipofica , cditis afperifque coIIibus,ripis Draui fluuij imminenv
fofla munita, pr^fidioquemilitum tenta , interim dum locus op"tibus, vallo, a2':?;erc,
portunus metandis caflris occurrat; vt fi qus hoftium irruptio ficret interdpicndi
.

20

&

commeatus

gratia

modum

tempeftiue occurri queat, quod & Vegetius lib.-^. cap. 8. in hunc

Si no7i reperifur aruiqua mumtto , opportunis locts , ctrcmjdata maioribus

edocuit .
cajiellafirmanttir
timultuaria
foffis
fiella

i^nrd

qiice

tibus prtcfant

Nam d cajlris dminuto 'uocabido funt nunctipata w-

in angarijs aliquanti pedites

Difficde enimhojiis

ad ea

loca audet accedere

nctiit aduerfarios commorari

2 J Faces acccnl^x per feneftras caftcllorum produd^

vel incurfus

, fi

qui

eflTent

explorari, prarfentiri

Pra:torianus milcs ante fores cafk-Ili

23

tutum iter cemmeanwquthus dfronte ^y d tergo

eqiatefque degentes

quibus

noclurnc-t

hoflium

infidia?-,

& mature prscaueri poflbnt

feu potiiis in angarijs

vigil

intra

quod

tanditi

Tiaianus Auguflus confederat , quandiu caftra loco opportuno figerentur . In editfo^

ribus autcm locis excubant , quo eminus hoflcs obfcruare valeant . Fides autem & viquigilantia militum , ficut & complcxu manuum, ita digiti ere^ftione fignificabatur
Qu^oties
indices
eleuantes,pr^aurem
milites
inducuntur
flios efl: hodic rcccptiffimus
torianos eos cfTc , ftipatorefque corporfs Augufti , cuflodiamquc cius pcr vices ageroi
ex ferie fimnlachrorum huius Columns dcprehendimus Cum autem haud fieri pofTe
vidcrctur, in fpeculis per totam nocfiem vigilantcs fingulos permanerc,idco in quattuor
partes ad clcplydram funt diuifa^vigilfas , vcnon amplfiis quam trfbus horfs nodurnfs
neceffe fit vfgilare . Atfbfcfne omnes vigflfce commfttuntur, & finftis horis a cornfcfne
reuocantur . Idoneos tamen Trfbunf & probatfflimos elfgunt , qui vigilfas cfrcumeant
renuncfentfi quaemcrferft culpa , quos circuftores appellant.
^ La mano col dito indice tleuatofigmfica la cofianza , come nelle medaglie .
2 3 Lfbrfs peculf arf bus annotabantur quotf dfanse f n pace vfgflfse, item excubi^E fiue angavtnequfs
ifse de omnfbus centurfjs & contubernfjs , qusc vfcfffim mflf tcs faciebant
vel
alicui
prsgrauaretur
Nam
de
,
praftarctur immunitas .
fingulis
contra iuflftiam
ccnturijs quatcrnf equftes & quaterni pedftes , quf excubfas nodfbus facerent , elfgeEquites extra vallum nodurnas excubias agebant
Per dicm autcm caftris
bantur
pofitis 5 alij poft meridiem , propter farfgatfonem homfnum, equorumque,angarfas fa;

Nomfna eorum

quf vfcfbus fungebanturfufs, breufbusfnfcrebantur . Sf autcm

cxfbant mflftes ad vfgflfas vel angarfas facf cndas , tubfcfne vocante operabantur,
22.
rurfum tubfcfne admonentc cefiabant , authore Vcgetfo Ifb. 2. cap. 19.
cfunt

&

Ifb.

^.cap.

&
&

8.

24 Munftfones pcr Drauf

flumfnis ripas vfque ad caftella perduvft^e

ne hoftes per alueum

fubf tam alfquam fncurfioncm fn proceftrf a vel caftclla raolfrentur

amnfs naufgantcs ,
2 5 Galca feu caffis , capftfs armatura nea, fubtcrmcntum alhgarf folfta . Confueueranc
vcio mflftesomncs pflcfs, quosPannonfcosvocabant, expelhbusvtf. Qupdpropteica fcruabatur , nc graufs galca vfderetur homfnf in.pr^lio , quf geftabat alfqufd femperfncapite, Vegetio attcftantelib. i.cap. 20. Credfderfm autem huiufmodf pfleos
galcfs affutos , ne a^s caput offenderet , ciim f nterccderct mollf us alfqufd
26 Clypeus aneus rrfum pedumlongus, nonnunquam duoruraj vel mfnimiim vnius
ferafs , mflfti Romano olim fn vfu fuft
27 Chlamys , veftfmentum mflftare , laxum , nodo vel fihula connexum , quod fupra humeros , vel fn alterutrum latus rcfjcf poterat , a Numa Romanorum rege prfmo repertum , authore Sufda

&

,2

Sagum, veftimentum

milf tare perbreue :

& fiiccindum, non fluens? fed artus vndfque

expri-

quod candidiim fiiit & indcx bclli , ficut toga pacis Cicut ex S. Ciceronis
quod Hifpani & ItaJi faium vocant manicas iJJi fupcraddentcs ,
quibus antiqua faga miJitaria deftituebantur vtcbantur autcm omnes miJites fagis u\j
expriincns

Philippica coJligitur

beJJo

cxceptis vins confuJaribus

Licet aJiquibus id genus veftis coriaceum vidca-

CoJctto nunc vocant

, quod J^iipani Cucro ,
Campcftrc , veftimentum miJitarc ab vmbiJico ad genua, & parum infra dcfcendcns
quod pudcnda & fcemora tegebat , fubJigar aJias didum a braccis co differens , quod
brcuius & ftridius, braccs autem diffufiores &Iaxiores erant ItaJum vuJous bra^rho

tur

Itali

2$>

vocat , /icut Hifpani zaragueJIes ; nani eos qui

vfu nautis funt ampJiores , propriiis
caJzoncs appcJJant
50 CaJig^, tegumentum tibiarum militare , ad medias duntaxat tibias pertingens , nunc
Jatinis tibiaJia diclum ; ItaJJs & Hilpanis, calze, dida
L( calighe era>2o/carpe, dfatidali militari mn calze haueuanofoUo la pianta la fola eH re'^

fio del piede igtmdo

Tnez.za

gamha

li

Patritij

O"

li

piu degni^ allacciauano piu eleganteMente

>

& /ino d

,,

qui terctibus habenis aftridi, in canceJJi formam pedibus nedtebantur, foJaspJantas municntej, foJca;,vcJ crepiduJ;B aJias nuncupati
5 2 Semiipath.!, genus gJadij, quo miJites nonnuJJi , fpatha breuius , vtebantur . Spatha_
eadem cum gJadio , quam Diuus Auguftinus frameam
enim Jongipr erat j
romItaJi fpadam vocant . Hi autem trcs miJites per interpha:am dici afferit Hifpani
1

CaJcei militares

&

&

&

ualJa difpoliti excubantefquc,in angarijs perfiftere dicuntur

*^

angarias faciunt
33

Nam pcr dicm aJij manc

mcndicm , propterfatigationem,quampauci pcrpetuam

alij pofl:

idcmque prorllis per nodem

durare non poterant,

Clypeus veterani miiitis xreus , qucm catcnuJa circumambit , floribus & orbicuJis
quibufdam diflinftus, vel ornamcnti gratia itafadtus , vcl ob cgregium aliquod facinus

commiffum conccfJus

Aut

Ne

certe, vt VegetJusdicit Iib.2. cap. 18.

dotn tumultu prtely a fuis contubernalibus aberrarent

milites aliquan-

diuerjfs cohortihus diuerfa infcutis

quaiipfi digmata

nominabant -.ficut d^ in aduerfo fcuto vniufcuiufqut minomen

litis , itteris erat
afcriptum addito ex qua effet cohorte-i quaue centurta .
Non 'vifono catenelle , ma vnferto .

Jigna pingcbant

>

&

acctum afpocJ4 Scapha , fcu fluuiatilis nauis, e proccftrijs, vel caflellis potiiis, vinum
tans , in militum vfum , qui itcr agentes, ripas fluminis tcnebant , quos alimcnta
cxteranecefraria pcramnisalucumnauibusfcqucbantur. Scapham Jianc vinariam rccle

&

ab ouere diccre poffumus

j

Cuppa?

5:

(imiles prorfus

continentcs

ijs

quas milites cx

qus nunc vbilibet

cafleJJis

cxtfadas

coJIocant

in vfu funt

rijpa

vinum

in vinariam

& partim acetum_*

nauem transfercntes

iiii.^

iri-r;

56 Scapha , fcu fJuuiatilis nauis frumcnto onuJla , quod intra faccos , funicuJis feu cordis
adaJJigatos , e cafteJIis in caftra perducitur , annona exercitui futurum .

Clauus gubernanda: naui idoncus,

57

naucJerJ vtuntur

Scapha

}8

alia

fimilis i^s
tt n.

quibus nunc

\r3

feu nauis vinaria fJuuiatilis ^ltcra

>

in fuis nauiculis

regendis

vino onufla

ex

caftcJIis in caftra

nautis miJitibus pcrducenda

*"

Notafi d fudario yo tomglivlo intorno

il

callo de^Soldati-, di

cuiparla $uetonio in Nerone

mappa
omnium
Europa; maximus, 60. amnibus minoribus audtus , mc,
fJuuiorum
Danubius
9
diofermc corum numerQ nauigabili, nonfecusac NiIusAcgyptiusfJuuius, fepten^j
oftijs in Euxinum Pontum dcfcendit, milJc duccntis miJIiaribus ab cius fonte decurfis.
PetroJiio Arh:troSi\da.xi\.\m

PJiniiis cenfctoriri

eum m

iugis Arnob:e inontis Gcrmania;

ciim tamen non c monte Abnobsc

ex aduerfb Raurici GaJIije

enim in PJinio legendum

cft, fcd c fontibus quibufdam cbuJJientibus prope viJIam noti/nmam , quae patria lingua
Doncfchingen appeJJatur , crumpat , adeo ab initio cxiguus , vt vix fit anferibus nauigabiJJs
Per innumeras Jabitur gentes , Danubij nomine , immcnfo aqurum audu , &
dcmum per Thraciam reCta in Pontum Euxinum fertur Hunc re<ac Virgilius j.Georcppidi

Jib.4. cap.

1 2.

ita

gico-

vnico vciTu pulclirc Hcfcnpfit cum afe

Tnrhidus , cjf tDvquens flauentes Ijier arertas ,
40 Simulachrum Danubij lluuij intcr omnes EuropsEOs, vt dixin\us, niaximi, arundino
corcnatum , magna copia ifrius plantae in eiufdem ripis proucniente , faciem Orientcm
Vbi primimi Illyricum alversiis , & dcxtrum brachium , quo eurfum dirigic , habct

gicorum

^'

-,

luif , & Drauum & Sauum minorcs amncs intra fe rccipit, Ifter appcllatus, Danubij
Hunc fluuium Ammianus Marnominc abolito , vt Strabo , & Stcphanus attcftantur
poeta,eleganter dcfcripfere.
Aufonius
Gallus
in
4.dePonto,&
hb.22.
Ouidius
cellinus
41 Dcxtrum Oricncem, ficut finiftrum Occjdentem l?gnificarc,authores funt Pythagoras,
& Ariftotclcs I lib. dc Caelo , Plato item , Galeiio tradente, oricntales eflTc dexterns , a
quibus initium motus, Ijeuas autem occiduas docuit ; licet Varrolib. S.L^tinx Lingu;
Hinc
contrarium fcntiat, cui & Plinius fubfcribit , minus exaJle rcm pcrpcndentes
labitur
cxtcndcns,
Oricntem
versiis
properaro ,
(imulachrum Danubij dextcram , qu6
curfumquc fuum dirigerc facilc concipimus.
42 Drauus fluuius \n Danubium fc mcrgit propc Nandaralbam , oppidum & arccm infignem, olim Taurunum feu Albam Gra?cam, nunc autem vulgo Bclgradum appellatum,
non longe a Bacia antiqua inferioris Pannonice vrbc , tefte Cufpiniano in Orationo
Protrepcica ad Sacri Ilomani Impcrij Principes.
cx caftris, vibe, vcl oppido, Iftro proximo, fua figna fequens proficifcitur.
5"Excrcitns
4
Smguli autcm militcs dum progj-ediuntur thoracaci , galeis, humeris iibula aftridis,
fcutis item &: gladijsarmati procedunt, vallum feu haftas fercntes,in quarum fnmmirtatc facculus alligatus , pan? refcrtus bis codo, pera vbi cafcus & falita caro , vas aqua?
vel vino conrincn.do, fartago condicndocibo, & demum tyrocneftis comminuendo:
cquodtunc maxiniiC fiebat , ciim itcr eiret cclerrimc conficiendum, vcl pcr loca inculta,
jdeferra, & infiiigifcra tranfcundum
Godlum pancm hi defercbant nominc buccllatnmv, cuius nunc iji-ltalia alicubi eft vfus
Retortum enim in coronuht formam comtnode perfcrtur vulgus Italum ciambellas vocat Sequebanturque vt plurimum piftores exercitum , quibus crat curje, ex frumento , legionibus publice dato , conficere fingulis buccllatum
Pefcenniumque Imperatorem Nigrum , fcribic Aelius Sparcianus
prohibuiife piftores exercicum fiqui, & iuffiffe milices omnes bucellato in locis pacatis
-accepto > eflle contcntos . Qijpd & Blofidus ex vetcrtira authorum ledione lib. 6. Rom.
.

Triutnph. edocuic

44 Pondus baiulare vfque ad

Jitcs

cogcbantur

riter.

ac arma porcandi

Nec

<5'o..Iibras

hoc credatur

militari

frequentiflimc mi-

in arduis expcditionibus , ncceffitasimmincbac annonam paPortabaripvero cibaria fummiim 1 7> dicrum , minimiim trium

effe difficile

, fi

vfus accefferic Nihil enim efl,

Quam rem

Georgicorumdocuit, ciimaiti
Nonfecus acpatrijs acer
Imujfojttbfafce viant

eibzis^:,

&icer facere gradu

quibus

mcditatio facillimum rcddat.

3!

quod non

aflidua^

antiquiores miJitcs fadiitauiffe Virgilius

''^ff' .a .','; ^hi:;'

Rofnatfus in armis

cum oarpit c^

Ante cxpecfatum pojitisjtat

kojii

in

agmine

caflris

^iii.r.

'^l

Et Gicero TufcuJanorum 2. /rfi^o;* quantUs.agminis ferre plus Smidiati menfis ciharia ,

ferreji quid ad ifum 'velint .,ferre 'vallum namfcutum , gladium.,gaUam-, in cnere nofiri
.,

milite.t
tis e/fe

non plus 7mrn&ant ,

qudm hurneros ilacertos ,

mafjus

Arma

enim

membtra mdi-

dicunt

45 Scuca in longiorcm formam quadrata Va

clypeis multis

modis differcbant

Materia-

imprimis , quarin clypeisa?rea , in fcutis lignea cx multis fepmcntis compada erat; ma

gnitudinc
figuracriam diffidebant , anchorc Varronc . -::; '."v.-irii/ : la..

&

.;

46 Pons

ligncu^ fiipcr Iflrum,craijciendo ad aJteram fluminis ripiam.raihci^nauibus fluiii.v

tiJihus conflrahis ,
ad vcramque aJuei extremitatem , quo firmior effet^reuiadjiisw

&

Scaplias enim de fingulis trabibus excauatasvCum Jongiflrmisfujiibus ,:interdum etiam

ferreis catenis , fccum legio portabat, quatenus contextis eifdem (ficutdicunt) monoxy-Iis

fupcrtcxtis

imedtifque tabulatis , flumina

quae fine pontibns vadari nequeunt

tam a peditibus , quain ab equitatu iincpcriculo tranfeiintur j vt Vegecius

dicit lib. 2.

j
.

'

^Jlo modo d\ trapajfare ifiumi chiamatufi

*
<}7

traierJus

come nelle niedaglieZ

'.

Omnes /igniferi, quamuis pedifes, loricas minorcs accipiebanr , & galeas ad tenorem
hoftium leoninis pelJibus teclas, iubis fupra collum
humeros profuse pendentibus
Etlicet Vegetius vr/InasfuifTe huiufmodipellcs doccat, Virgilius tamen Iconinas eas
fuiffe ccnfct , quibus iiguifcri,
ftrcnui duces in bcllo vterentur , quo ferociores vifi,
maiorem hoftibus terrorem iucuterent . Nam de Auentino loquens 7. Aen. dicit
Ipfepedes , tegmen torquens immane leonis ,
(?<:

&

Terribili

impexum feta cum dentibus

albis

Jndutus capiti tfc regia te&afubibat ,

Horridus , Herculeoque humeros innexus amiFfu
Potuit autcm
nis

fcd

>

<\\ix

&

vt vtrifuis indifcretc /igniferi in bello vrcrentur,

vrdnis,
hic exprimuntur , imagincm referunt non vrforum , fed lconum

fieri,

& leoni,

ciim ex

vnguibus pendentibus facillimc deprehendantur

4.8 Signa concordia: , in quibus extenta manus perfercbatur, intra lauream coronam longs haftie affixa , ornamentis quibufdam hinc inde pendentibus , quje pacis temporc in_.
a^rario afferuabantur , & belligeraturi promcbant , vt Liuius in 7.

Apud Romanos nihil vnquam m bello aquila frequenrius honoratius aut facratius
Romana cognomento appellari mcruerit, cuius dut5lu totum fcrc fubiecerint
Orbem Qui aquilam fignifer gcftabat aquilifcr diccbatur & fingulis legionibus vni-

<}.9

fuit jitaur
.

ca dumtaxat aquila prgferebafur aurea

humi

ferculo

feu hafta; longce praefixa

5c

quo

faci-

acutam cufpidem dcfincbat Argcntcam aliquandofuilTcCicero prima in Catilinam oficndit

Noucm autem in Icgione pcrfcdia figna cxtitifTo
quotcohortcs videlicet , milliaria, (\\\x aquilam fcrebat,cxcepta , Dio Caffius , PliRomanis legionibus aquilam C. Marius fecundo fuo connius & Vegetius docuerc
fularu proprie dicauit quamuis Perfarmulto ante Romanos aurcam aquilam, pcnnas
exrendenti fimilcm, facrarunt Erat& olim apud Romanos prima cum quattuoralijs
liiis

dcfigi pof]et,in

lupi
;

'

minotauri

cqui

aprique, fingulos ordines anteicns

Paucis antc annis folaiiij

aciem portari cocpta erat reliqua in caflris rclinquebantur Marius intotumea abdicauit
Ex eo notatum , non fere legionis vnquam hybernafTc caflra, vbi aquilarunij
non fitiugum Vnalcgiofub vnius aquihududlu dccem cohortes, vtdiximus, continebat . Qua- fi perfe(5la cxiftit, pcditcs habetfcxmilliacentum, equites fexcentos viginti fex
Minor numerus cffc non dchct, maior interdum cffc confueuit Graucm ea
armaturam , hoc efl principcs, haftatos, triarios,antefignanos; itcmlcuem armaruram,
hoc efi fcrcntarios , fagitrarios , funditorcs , baliflarios , contincbat Rccentes qrii allcgcbantur milites , punduris in cutc pidis fcripti , & matriculis infcrti, iurare folcbanc
pcr niaieflarem Impcraroriam , poftmodum Chrifliana Rcligione fufccpta,per Deum,
Chriflum,& Spiritum Sandum &: Ca:faris nomen, iurabantj & idco militi^e faCiamcnta diccbantur
Hxc de aquila & legionc fatis
50 Signifcr,manipulumvelaliud quidpiam pro figno gcflans, nifi fortc laterna erat,qux
no(5tu iter agcntibusmilitibus viam illuflrarct, quam csctcri fcqucrcnrur. Fuitaucem
inanipulus, trium contuberniorum, idefl 50. militum, fignum, ficut concordia cohorti
.

aquilalegioni, propriuni
5

Pra:toiio,vcl Tribunus aliquis thoracatus cum paludamento profufiori latlbalteo a quo cnfis pcndct , fuppliccslibcllos finiftratencns, vcl forfam indiculum militum pontem tranfeuntium quare in fincpontis confiflcns , non vidcturpro-

Pr^fcdus

clauio

'

grcdi
iie

fcd potiiis flare,

& ccnturionibus, figniferifque fingulatim quid agendum

procedcndum indicerc

& Marccllus de Re Militari

DcTribuni autcm

officio,

Ciccrodc Leg.lib.

2.

quo-

Vegetius,

fuperquc docucre ,
,
52 Imaginarij fiuc imaginiferi , qui in vexillis imagincs paffim & Deorum, & Impcratorum , ducumquc illuftriflimorum depidasgcrebant, vtCorncIiusTacitus lib. 5.& 18.
Appianus Alexandrinus lib. 2. j Suetonius in VeIpafiano,& Lampridius in Diadumeno
fatis

atrcftantur
*

Vifonofgure-,che tetigcno i>n temone nella deftra-^nelU /inijlra

^itrij-ichc

vna palma:

(rijm SddattdeWArmata. Necltpeit oftudi/f^ueggow

rifratti

infegne de Claf

degl^lmperadcrt

55

Si-

crat, virgo alata coronam lauream manu porrjgcns > fubietflo

53 Si:num Viccon\t quoci
Orbis "lobocondftcns in Romanorum acie , quafi bonum&: felix omcn ,qu6alacrioC^far 3. Ciuilis Bclli, Herodianus
res pra^liaturi militcs rcddcrentur , gcftari folitum
lib- 5. Lampridius in Alcxundro, Ammianus Marcellinus lib. 28.
* Softo vi e it veffiiloproprio de Soldati a cauallo vnpicciolo velo quadto .
vel cymbis fuffultus , pcr quem milites in aduerfam Iftri
54 Pons alter ligneus , fcaphis ,
in fine cuius Tribunus confiftit,fimiIe, atquealter,
confcrant
fluminis ripam fe tuto
cuius nuper mcniinimus , munus gcrcns .
55 NuIIo tegmine caput velafle Romanos milites , quandiu in caftris verfarcntur, nifi
galea tantifpcr , dum pra;Iiarentur , monumentum hoc antiquitatis argumcnto cft , vbi
cundi dctec]:is capitibus infcruntur
5 6 Haftx , ipicula lata habcntcs , qua' ficiliccs veteribus dicebantur , vt inquit Feftus , &
Ennius Inceditveles vul/ro/Fcilicibus latis
Liticines feu buccinatorcs , vtrouis cnim modo dicuntur, lituos feu buccinas portan5 7
tcs , inftrumcnta caua & retorta ,qua? in femcripfa xreo circulo flcjftuntur, quorum fonitu aliquid cxcrcitui nunciabatur , aciefquc excitabantur . Nam pcr huiufmodi cornua & tubas , indubitatis fonis agnofcit cxcrcitus, vtrum ftarc, autprogredi , an certe
Buccinatorcs
regredi oporteat , vtrum longe perlequi fugientes , an receptui canere
cnim & cornicines ornamentum erant totius legionis, in ingreftii confli(Sus,&: eius rediEt quia claflitu . Claflicum etiam appellatur , quod buccinatores per cornu dicunt
cum canitur Impcratore pra:fenrc , velcum in militcmcapitalitcr animaduertebatur j
-,

Cla/fico Virgilius alluftt in

ideo inligne ccnfebatur imperij
Et lituo pugnas injignis obibat , <^ bajia .
.

6.

cum

ait

58 Lanccarij,fcu haftati , ftipatoies corporis Traiani Augufti , haftas longas, ajreis cufpidibus munitas gcftantcs
59 Equi primorum excrcitus ducum Traianum Auguftum comitantium , a militibus tenti
5c alleruati , quibus ephippia feu tegmina ad mollem vciiluram inerant , fericea, & au-
rea, argcntoque ornata , Nonio tefte Frarna habebant & habenas , quibus ab equito
gubcrnarentur , phaleras pra?tcrea , & lora , qu.t ad pedus & fubter caudam inflexa.. >
ne cphippium cxciderct,antcriijs vel retrorfum Iaberetur,faciebant: ftapedarum autem
vfusjquibus equitis pedes fulcirentur, veteribus prorfus ignotus, ficut ftatua? equeftrcs
nummi antiqni,& vniucrfa vetuftatis monumenta,aperte dcmonftrant . Francifcus Philelphus primus recentem ftapcda: appellationem excogitauit , nc res tam familiaris
.

>

propno aliquo nomine

irgnificarcmus

dcftitucretur

quo pedum

fulcra

feu fulcimenta in equitando,

* Simili coperte Ji chiamauanofaght ,

le lune alpetto momli lunati de Caualli
^o Brachia nuda in caftris olim milites Romanos geftauilfe , prxfens hoc monumenturru
Qi!cn-i m.orcm hodie obfcrnant Turca' cum hoftibus pugnaturi
tcftatur
61 Suggcftus vel fuggeftum, ( vtrouis cnim modo redc dici poteft)locus fuerit carteris
cditior , ex quadratis & {e^is lapidibus conftruClus , H temporis & mareric copia fuppctcbat, vnde orationem ad militcs Imperatores facere, vel inibi cum Tribunis , vcl primoribus exercitus ducibus, dc rcbus bellicis confulcre, aliquid ve decernere folcbant,
quod cftet Imperatoria maieftatedignum
^2 Traianus Auguftus de bcllo hoftibus acrius inferendo , pugnaquc cum ipfis quam primiim conferenda cum Lucio Prefccto lcgionum vel pra^torij deccrnitjqui comes & prascipuus dux,cum Traiano Augufto in hacprofeCtione fuir.
(55 Saccrdotcs confilio Ca^faris ritu fuccinai Gabino interfunt , vt dc facrificio Dijs pla.

candis ageretur , antequam cum hofte manus conferantur . Qui mos fuit Romanis receptiffimus , a facrificio
bellum
certamen aufpicari , nihilquc arduum gererc , nifi

&

l^ prius pnrcefliflet

&

Paludamcntis autem,purpureis

floccis pr^textis, Sacerdotes ftanvtuntur

tcs
, Imperatoris confilio feu decreto interfuturi
64 Securis a:rca , qua viclima erat ferienda, a Popa, vel Saccrdote aliquo,ceu infigne refigidnis ,
facrificij iamiam futm-i indicium, geftata .
(5) Infignis Traiani Augufti comitas , qui Lucium Pr^torio Pr;efeclum non fecus atqucji
.

&

focjum

& parcm, Cccum

confedere fackt {ug^c{[o , eodcmquc^fcdis gencrc dignetur,

cifdem v'eftibus,& ornatu
Paludati enim vmquc, Jatis clauis,5>: baJteis in/igniti crant.
rociurft

Hoc tantiim

Ca.'far

honore prarccdit Luciuoi, quod dcxterrcdeat,

Cdefaris fini/lram_.

Sedes autcm^cburnea; forfan , vcl alia pra^tiofa matcria confcct opcrcula

fericea fioccis purpurcis pcndentibus dilhnda
Carebant huiufmodi fubfcllia fulcimentis vndique , ad qua: brachia & fcapula: reclinari poffcnt . NecelTanjs contcnti
dehcias & luxum Imperatores probi in caftris vtiquc declinabant.
claudat

6S Equi
caudx

& fericeis flragulis ornati phaleris fr^enis habcnis, pcdovisiSc

pcCtoralia & fubcaudalia non inepte dici poffent inflrudli a Csefa-

Carfaris aurcis
loris

ris miniftris

qux

labara geflantibus

tenti

Labara duo , akerum infignc principis aureum , gemmis, vnionibus, & purpura ornahnccx cufpide pendens , fafcijs vtrinque flucnti, ante C-Efarem gcflari folitum ,
bus decorum tantx olim cxifiimationis , vt a militari turba adorarctur , cartcraquc figna ad eius pr.^fcntiam inclinarcnt . Alterum autem,infigne eratLucij Pra;fc*fli , cuni_>
Cx'fare in ca expeditione militantis, ducisquidem flrenuiflimi, rubeum,fcu flammcum,
ab iplendcnti rubedinc ita vocatum Labarum enim Senatus argenteum fuit , Imperatorisaurcum, ducis rubcum , claflis ca:rulcum
Labari Imperatorij deinde loco ,
Conflantinus Auguflus Crucis infignc iufTitpra:ferri:reIigiofiflimi principis fpccimeniii
Harum rerum authores funt , TertuIIianus in Apologctico cap. i5.
ca rc cxhibens
Diuus Ambrofius inEpifloIis, Sozomenus in Hifloria Tripartita lib. i.cap. 15- Prudentius lib. i contra Syrnmachum , Ammianus Marcellinus lib. 1 6. Procopius lib. 4.
Eutropius in Vita Conflantini Magni
* Vififeg7ia chiamata labaro 7wnfu ne tempi di Traiano , ma di Cojiantino , prima diceuafi
vexillum , & vcxilliferi^/i Alfieri.
68 Sacerdotes laureati , rituquc Gabino fuccin<5ii , follcmni facrificio afTiftunt, hymnos
forfan , Ixtumquc choro pieana cancntes , prccefuc aliquot ficrificio prEfenti dicatas
Cinftus autem Gabinus,vcfHmenti gcnus erat, quo Sacerdotes cuiufque Dci, ritus ,&
Templi pariter vtcbantur, qualc eflcamifium lincum candidum , quonunc Chrifliani
vtimur Sacerdotcs , ab Italis, Cotta, ab Hifpanis rciftius Alua , vocatum . Et ciim eifet
latum , adcoquc oblongum , vt difcincSum per folum traherctur , poflca cindum , pendentcm fupra cingulum facicbat vndique finum Qui ritus pcrhibetur fuilTc Gabinus
a Romanifque vfurpatus , vt Liuius in 5. &: Virgilius in 7.
Jpfe ^uiriniili trahea , cmcluqueGahino
6-j

tum

Infignis

referatfiridefitia limina Conful

Vide BJondum hb. i Romx Triumphantis Fucrc autem Iiiiiufmodi Saccrdotum vcdimcnta , linea, alba, nulloquc prorfus colore infcda
59 Labellnm arreum , argentcum , vcl aurcum , frondibus, floribus, Sc pr^ecocibus frudibus plcnum , a Saccrdote portatum , vt Dijs nouorum frudiuum primiti facrarentur
Hinc autem forfan colhgi potcft , fub initium vcris hanc a Traianoin Dacos expeditio.

ncm

fufccpcam,

cum primum

vel argcuteum aqux luftrali continend>E qu in facrificia

& locum
& in circumfl:antes,expiandis criminibus fpargebatur quemadmodum nos

70 Vas aurcum ,
vbi fiebant
Chrifiiani

frudius maturcfccrc coepcrant

,

aqua bencdida , ad cluendas leucs animi fordcs , locumque contagio mali-

, & in ficris tum frcquenter, tum efficacitcr vtimur .

autem
fupcrfritio
Ethnicis
inanis & incfficaxfuit^ficutCc^Eter^" religionis fuj obfcruanti^.
Popa fcminudus 3c fuccinctus , miniflcr facrorum , lauro redimitus , qui victimas ve7

gnorum fpirituwm purgandum

alhgabat , feriebatque , vt Propertius hb. 4.

Succtnciique calent ad fioua lucra Popa .
Suetonius horum mcmmit in Vita Caligule, &Sparti.inus in Geta.
72 Limus , genus vefiis, qua Pop^ vtebantur victimas confef^uri , ab vmbilico ad mredias
vfquetibias defcendens, vt illorumpudenda tegcrentur, habens in extremo fuipurpu.
ramlimam, idefl flexuofam , vnde&nomen acccpit, namJimum obliquumdicimus.
nales habcbat

aris

Huius generis veftis mcminit Virgilius in 12.

Velati limo

&Scruiusibidcm.

c^ -verbma tempora vinffi

^,

73 The-

75'

Theca 5

rccoiicleiulls

& cxpromcndis

culrris

ad viAimariim occiiionem

qium

Pop'a^

.de rnorc geftab.ic

Ji colteUo da rjccider le 'vittime^ chiamaua dolabriim

, Camillus didus , Pontifici Maximo in Iioc

74 Pucr ingenuiis ,
facriiicio miniftrans , vrceolum habens in dcxtra ex quo vinum , vcl liquorem quempiam, in pateram Impcratoris facrificanfis mfundat A;itiqui namque Camillos & Ca-

victa tcmpora rcdimirus

-,

Romulus
vocabant miniftros & minidras impubcres , ficrificjjs inferuicntcs
omnibus,
iingulos
pueros
/ibi
cx
eHent
grati/Timos
fineliberis
,
.cnim inftituit, vtqui
pucllas cx fingulis Curijs eligerent , qui ad pubertatem vfque ficris miniftrarcnt,puelIg vero quoad cfient nubilcs , more ex Gra:cia tranllato coronis autem interim dum_j
facrificarent , vel vittis effcnt redimiti , Camillique huiufmodi pueri ingenui vocarentur . Cuius rei authores funt Diony/ius Halicarnalfcus lib. 2. f<: Scxtus Pompcius,PanBiillas

&

&

in lib. Reip. Rom.

uinus in Faftis,
, interim dum facrificium peragitur , tibijs de more occinentes
Tibicines
75
76 Traianus Auguftus ante prcttorium , fiuc imperatorium tabernaculum , veflc linea..
candida jndutus , vfque ad talos demiffa , velato capite , fuper ara lapidea , in vfum facrificandi conftruda , igne fuperaccenfo , flores odoros,& pra:coces fruiilus , myrrhara,
crocum Dijs adolet, e patera vinum , vel liquorem alium fupcrinfuncailiam , thus ,

&

dens, aut certc fanguinem madata? vidim;:e quod Cicero in Paradoxis,& Macrobiusin
Satui-nalibus prodidere . Sacrificium autem folcbat fieri ante congreffum prxlij, nequc
licebat Impcrarori congicdi ,ni(i prius Di}s. effet facnficatum
77 Patera , inftrumentum erat a^reum patujum , quo particula fanguinis madatx vicitimae
Cicero namquc in Paradoxis, excipi fanguincm patera_/
fuper aram infundebatur
dixic Patera ctiam,prA'tcr fanguincniivinum infundcbatur aris,vt Ouidius Faflorum 4,
;

Cumque meri patera

Idem Metamorpho. 15.

tburif acerrafuit

Vinaque dat pateris , maEiatarumcrue bidoHum ^c.

78 Sueouetaurilia , facrificium cx fue , oue, & tauro, totics fieri folitum , quoties milites recenfebantur , & cxercicus luftratio fiebat , vt docct Liuius lib. 7. Fuilfe autctru
mafcula ca animaha , taurum videlicet , arietcm, & verrcm , ex hoc monumento liquet
79 Dorfuale fericeum difcolor, fupra tauri dorfum ,& verris , & vidimx demum cuiul-^
que mavilandcc , imponi folitum . Pr^textatum hoc crat , purpuram in limbo habens
0 Popa , cornua tauri ma(5tandi dextra tcnet , qua: deaurata in vidimis fuifle , authores
produnt finifira fecurim, qua hoftiam feriat
$ 1 Vidimarius, Sacerdotum mimfter, qui vidtimas ligabat, deducebat, aquam & molam
;

parabat,

& rcliqua qu>E facris crant neccfTaria

vt Valcrius lib. i. cap.

i.

& Liuius lib.

Fuiffe autem Romse Cafha Vi(ftimariorum_'

40. mcminerunt hic verrem deducit
Vic^or referr.
alia cxcrcitus figna , facrificium dum peragitur , adhibentur , hu8 2 Aquila , labarum,
.

&

miquedefiguntur

8^ Tubicines

menrum

eft

interim dumfacrificium perficitur

cx

zere, vcl

argento

& facris etiam,maxime in vfu erat

tubis clangcntes

Tuba autem

& pr^^elijs,

cauum & rcdtum , cuius Ibnitus in caftris ,

Tuba aurem , qux direda cft appellatur

qua? iu femetipfam a:reo circulo flcftitur

jnftru-

ficut

buc-

Qupties autem ad aliquod opus exituri

funt foli milites , tubicines canunt,
foli militcs ad eorum figna obtemperant . Si vero
ad vigilias, vel angarias faciendas , fiue ad opus aliquod vel ad decurfionem campi
cxeunt militcs , tubicine vocante operantur , & rurf iis tubicine admonente ccflanc ^
**-^^4
Hifpanis hoc inftrumcntum , afiafil , vel trompeta baftarda, dicitur
84 Liticincs , qui lituis infonant, & buccinatores dicuntur , & buccinis infonare. Erac
autcm lituus vel buccina inftrumentum ex xre vel argenco, cauum , quod in femetipfum Krco cjiculo fleditur , Hifpanis trompcta didum
85- Vir quidam hoc loco defciibitur, tunica ima amictus, ca^teriim nudus , qui ab afino
vcl mulo , qucm equitabat , excutitur
Clauam habct in dextra , cribrum in finiftra_
fymbolum ( vt xiiimo ) alicuius ici cunc notiCj vel inflgnis cuiufdam fii<!^i hiftoria_,
cina

&

'

quam >

'

^iiamjeemmentirijs fcriptorum dcflitutus, daiinare ncqiieo Camus Jintern genus vln^

Ciili , maxillas afini veluti retinaculum compleclcns vincienfque, & capiftrum quo
iJIius
impetus coerceri ceu fra:no pofllt fimiJlimafunt, imo eadcm cumijs, quibus nunc muJioncs & ruftici ad fimilc munium vtuntur
.

^6 TuniCde im^e , /lue intimse forma hic exprelTa , qus jdeo dicta , quod cuti c/Tct proxima , carnemque contingerct Hanc nonnulli dormitoriam appdlant, quod ca^teras veftcs exuti , folam hanc cubiciim conceffuri rctinerent quidam fupparum , aut fubuculam, &indu/ium etiam dixcre,qu6d eafubtus induamur: alij tunicam linteam , vel
lincam, quod ex lino plurimiim fieret vulgus camifiam nunc vocat, & ia cami/ia incedcre, barbari dicunt, quod latinc & elcgantcr , tunicatum incedere , vctcrcs dixer^j
Hoc autem inter nollratcs & vcterum fubuculas intcrfuit, quod illorum iine manicis ,
noftrjE autcm manicata? cxtitere
87 Adlocutio Traiani ad milites e fuggefto lapideo , Prsfedis & Tribunis comitantibus ,
/ignis Jcgionum & cohortium a propnjs figniferis coram indudis,qua fingulos ad caftra
iedulo munienda , & ftrenue fe in bcllo aduersiis hofles gcrendum adhorratur
Habitus autem Cxfaris in concioncm prodeuntis , is erat
paludamentum dirfufum & laxum chlamys confciffa ladcJauia , fuper thoracem , vcJ loricam geflarj folita balteus
.

indufium fubtus campeftria caligx & calcei militares gladius capulo cburneo , vel aureo, gemmis ornato dextra ad militcs,quibus cum Ioquebatur,extenta libcllus in finiflra , veJuti inuolucrum quoddam , qui a voluendo volumen etiam
fibula aihiclus

dicebatur

contincbat autcm

gerendarum

Sotto

tl

di lana

vcl

is

vcl preces

& ritus fux religionis

commcndandarum memoricC ,

paludamcnto vi

il

thoracefegmentato

vel indiculum

rerum

vel fuppliccs libcllos

t tagliato in

due ordini difafcie

d*

ero-*

difeta con pretioji ornamenti

8S Suggefius , vel fuggeflum , vtrouis cnim modo redc dici potcfl , ex fe(5tis ^ quadrati$
lapidibus conftruAum, Imperatorix maieftati decens, ca?tcris locis circunflantibus cmincntius, toties crigebatur , quoties concionem ad militcs Imperator effet habiturus
olim pro

ficut oratores

faciunt

& faciJius percipi

vt

roflris

omnes , quamuis

,
,

concionatores etiam noftrates e locis editioribus vcrba

& mcJius a popuJo fpedari poffint

, minores Joricas geflauiffe, Sc galeas ad terrorem

hofliumlconinisvelvrfinispellibustedlas, ex Ve^eriolib. i.cap. id.^Vir^^ilioin
7.
iam fupra docuimus
90 Militcs, ne aliquando in tumultu pr^Jij a fuis contubernalibus aberrarent, diuerfjs

89 Signiferos

pcdites

cohortibus diuerfain fcutisfigna pingebant,qua:ipfldigmat3 nominabant,vtfuImina,

coronas , florcs , & huiufccmodi pleraque . Ex digmatis autem clypeorum conijcio toc
famiJiarum in/lgnia ad podcros cmanaffe, &hinc primam origincm fluxiffe Prxterca
.

in aducrfo fcuto vniufcuiufque miJitis

fet

cohortc

93

&

litcris crat

quauc ccnturia , Vcgetio authore

91 Militcsthoracati ,galeati,
rigcri

nomen afcriptum

lib. 2.

cap.

addito ex qua cf-

8.

&

icutati,intentiflimi concioniprincipisJnterfunt,vtmoqui in illum efrentpropcnfiffimi

TI-i,orax, vcl

cx crudis coriaccis cingulis, vel fcrreis Jaminis confe(5lus

Romano milici

in vfu fuit

fccuri ingentes

es Miles
caflra

conuchcrc

arborum truncos

, quo faciliijs commilitoncs iru

Securis autem , a?neum vel ferreum in/lrumateries cardebatur ;
ad feriendum hofles mi-i

in frufla fecat

& tranfportare queant

&

mentum crat , a fecandodidum , quo

liti Romano in vfu ficut & magiflratibus ad
,

tcm

a magi/lratibus

fafcibus illigat^

fontes pledcndos fuit . Pra:fcrcbantur auHuius infirumenti inucntrix fertur Penthcfilea

& Amazones fecurigcr a poctis didc funt

cx
calcem
onuflus,
quo
cophino
fabro
murario miniftrat , Japidea in caftris mo94 Miles
numcnta conftruenti Fuit autem cophinus vas ruflicum , c viminc contextum , calci,
areni , terrx tranfportandx accommodum , corbis ctiam didum ; cuius Vegetius & ColumcJIa frcquenter memincrunt , Eius autem formam ex hoc monumcnto colligero
Amazon,

teflc Plinio lib. 7. cap. 5 6.

vndc

licebit.

)fy

SicaiD

genus

gladij breuioris

>

quafi fecam di<ilam

d qua ficari| appellati

milcs

ia.,

baheo

vbi.antiqiinm eiiisformam& figuramdeprcheiidej'.

96 Miliccs vario miniftcrio fabris miirarijs inferiiientcs , diun alij (^alcem c cophinis , aHj
dolatos , aUj vcro tigna, & trabcs ad muroriim caftreniium fabricam
Lapides quadros
-

balrco gcftdt

&

Lapidca autcm plcrnmquc caftra fuifle ciim copia Lipidum cflet , hoftifcomportant
que non immineret , hoc monumentum , Sc pleraque alia in hac Columna repcrta, deDefcrtis namque caltris, quod nobih's ftrudurar ca efTcnt , iniignia oppida
,monftrant
.

fuccelfere

ficut in

Gemina Vinaria
manorum , Leha
numera aha., qux
,

Itaha Caftrum
in Lufitania,

Locris

in

nouum 5

& BiLincionis

Caftra Cecilia, luha

Caftra Hannibahs

recenfere longum

in

in Hifpania Bctica

in Africa, Caflra

Caftra

Corneha , Ger-

Pannonia , Caflra Flauiana

& in~

elTct

97 Vetcrani ad caflra cxcubantcs , ne repcntinus aliquis hoflium incurfus

nes caftrorum euertere , aut operarios impedire poflct

aut munitior

proximo , traijciendo, magnis tignis intra alueum defixis,

autem tigna , trabibus opere canccllato hinc inde cohcrent , clauifquo
increnribus a-rcis firmantur quo facihs aditus a caflris ad agros frugiferos effet , ne an-

98 Pons ligneus
fuflFultus

fluuio, caflris

Ipfi

nona: difficultate

fluuio

audo

cxercitus prjemeretur

99 Archifaber, fcu architc(ftus, miniffris opcras indicens, & quo ordineflngula difponenda fint in pontc conflruendo, edocens Malleo autem ferreo claui a?rei infingunturin.

gentes 3c oblongi

vt tigna fecurius contineant, trabefque inter [e{e firmius coh^rcanr.

Capomaftro che comanda agl^Operarrj , piu tojlo rihatte 1'inchiodature .

100 Scuta
galca: militum,interim fepofita , dum munitionibus caflrorum intcnti, ne-

&

comportant
101 Pr^efedi & Tribuni, de abfbluendis caflris , & optime aduersus qiiofcumque hofiium
impetus infidiafque muniendis , intcr fe dccernunt.
102 Archifabcr murarius , qui alios vrget & operas inter milites diftribuit.
103 Pra?torium , Augufti Traiani domicilium in caftris , leu tabernaculum dicerc mauis
ceffaria illuc

iuxta

quod QiKeftorium

104 Prxtoriani

erat

& PuTtoria Porta

milites, in cuflodiam principis adledi, ante veftibulum pra:torij excuban-

morem,

humero

dextrum latus proccdente ,infigniti exiffunt

Dcxtra autem brachia & indices eredos habent, vtfidem,& vigilantiam erga fuum Imperatorem,cuffodiamque accuratifl^mam tefientur Quam confuetudinem plerarque gentcs hodie obferuant, dum aliquid pollicentur , vel fidem alicui fuam aflringunt , indicem , & brachium fimul dextrum nonnunquam elcuantes, ficut
Galli pollicem /iniffra: manus
105 Traianus Auguflus milites aliquot expeditos , exploratorcs in hofliles fincs mittit
vtde illorum flatu co^nofcat
J06 Pons Jigneus fecundus , fuper fluuium, caflris proximum , faclus ad ripas namque
tes

qui pr.eter aliorum

balteo

a finiftro

in

illius

excrcitus confederat cafframetatus

quo

&

adaquatio propinquior

& copiofior

>

&; annonjE in caflra vedlatio facilior foret

;jo7 Via

, qusB a caflrorum porta vfque ad fluuium ducit , adaquationis gratia , vnde hic
miles eleganti vafe aquame flumine haurit
108 Lorica , quam parapetum vulgus appellat , quod vt lorica , ita eminentia illa in muris, pciflus defendat . Pinnse autem medix funt inter extrema, fummitates inquam tur-

rium & murorum

, quas Itah , merh di muro , Hifpani almenas vocant

Milites
in
fylua
caftris vicina , partim ligna ca-dunt, partim in caflra comportanc, yt
09

muris &: munimentis caflrorum rehquis , interferant Quantam autem vim habeat ars ,
cx hoc loco perpende nam milites hi,qui jegre magnum tignum portarcnt, facile diio
yedant dum gracihus fuper humeros , grauius fune ex illo alligatum , minus grauatc
.

fi

ferunt.

10 Tertius pons ligncus fupcr fluuium , fabrefadus in vfum caflrorum

311 Equus CiEfaris priuatim ornatus ,
a mihte prstoriano tentus , interim
1

&

dum

caftra

perlultrat.
1
1

Archifiber murarius , qui miniflris ixpx funt facienda , difponit.

Traianus
Auguflus fingulas munitiones,& cailrorum partes,circuit&contcniplatur j
s
-..,:...
Vt
2

vt

& milites excitet ^d

rccSc difpofitum

opcras fedulo & alacritcr pi-^pftancia*; ,

vt, /i quid videat minu
conigat. Miles autem genii^.exus, Impcratorem aliquid

&

in melius

indicentem adorat ; non tamen lignum , quo crat on'j/lus , rcponitj vrbanifflme id
agens , ne taHtifper, principe prajfente, ab iniiindo fibi rnunere vacaret
ti4 Foeniliainpabulumequorummtravalluminclufa, C|u6 munitiora&tutioraab hofibi

iuxta qu^T pons quartus ligneus luper fluuiumfabrefaaus , quo

per ponc.-m in fuum locum reponerentur
paleje &: foenum commodius per flumen ,
1 5
cuftodes corpori.'; Traiani Augufti , ipfum circumPr^etoriani milites , flipatorcs

ftium infidijs forent

&

&

ftant

quorum vnus indiccm eleuatum habet , in figMum fidei

Si e detto che

il

dito alzato efegno dt cojfanza

& alibi

vt

6 Exploratum in hoftium fincs milites mifli

, Dacis duobus vi captis, ad C^farem recoiam , manibus loro poft terga veuin(5l:is eofdem ftatuunt , vt ab illis houcrtuntur >
ftium arcana confiiia perquirat , & ctiam cxtorqueat Caligis autcm laxioribus ,
vfque ad talos demiffis , vt pariim a braccis dWcrrcnt ,
calceis integros pedcs tegentibus, ij V tuntur
1
magnificentior , fupcr fluuium cafrris proximumj
7 Pons quintus , cxteris vaftior ,
cui
fiiperftat
conftrudus
lignis
PnrfeClus
ex
fortaffe Fabrorum , aut archifaber pontis
conftruetidi, fuftem vel fudem manibus tenens , minorefque artificesad opus vrgens;

&

&

&

&

quorum

ligna comportant

u.lij

alij

tigna intra

vadum componunt ,

ali;

malleis xreis

gunt ob operis firmitatem Quis autem fuerit hic fluuius , certo deprehendi
nequit; Kter tameneffc nonpotuic, qui ob immenfam eius profundiratem , vadofus

clauos

infi

haud forei:, vt tigna intra cius alueum figerentur

Rurfus,airfus eft illi adeo rapidus
vt nequcant fimiles pontesfuper ipfum confticui > diutius permanfuri
1 8
Calc.aria forfan , vbi calx vci conficiebatur > vel macerabatur , in vfum murorum ca.

&

lium conftrucndorum , nifi arenarium mauis , vnde arcna foflitia cxtrahebatur ,

cophinis, hoc eft vimineis ciftis, a militibus perferebatur , ad murorum fabricam .
(19 I/aftrumentum ex duobus fuftibiis confedum , quo lapides afportatu fint faciliores .
Traianus autem Auguftusprsefens adeft, per fingulas cohortcs ,
contubernia difcurrens , vtfi quiddeefts imperct , & milites ad quotidianas operas , ad abfolucionem caflrorum , ad pugnam imminentem cum hofte fortiter fubeundam , excitet
armaque
castera huiufmodi inquirat
bcllica inftrumenta > annoni copiam vcl inopiam >
2 o Scura & gale^ militum > ex fudibus terras infixis pcndentes > interim dum munitionibus caftrorum conficiendis vacabant
Equi Cxfaris , fericeis & aureis ftragulis ornaci , purpureis floccis c limbis penden\ 2 1
tibus a Cxfareis famulis per Praetoriam Portam aquatiim cducli, fvxms , quo commodius bibercnt > incerim ablatis, & in colla reiedlis vt mox eques ad profedionem e caftris fe C^far accingac , aduersiis hoftes acie dimicaturus
1 2 2
Porta Prscoria caftrorum , per quam lcgiones cres pedicum, & alx aliquot equicum,
aducrsus ingruences hoftes egreffa:,proficifcuncur .
125 Praetoriani milites ad Prxtoriam Portam excubantes , cuftodes & ftipatores Impcratoris , fidcm erga principcm indicis dextri elcuatione , accuratamque inprjelio Cxfaris
fe folertiam habituros , nouo facramcnto de more profitentur .
i'24 Pons fextus ligneus,Porta; Prxtona? caftrorum proximus,fupcrfluuium conftruiflus,
per quem equites & peditcs c caftris egreffi > craijciunc , in agrofque hoftium vicinos fe
ftrcn

&

&

&

transferunt

pra^Iium confercuri

Equices leuis iirmaturcE > criftas in galearum conis gerentes > quarum altera cauda^
> vt cenfeo > hippopotami , altera cx p^nnis ftruthionis apparct
Caudx namque
hippopotami elegantiffimx funt ,
dignx q\ix conis galearum inferantur . Qucm morem hodie Imperatores Turcarum feruanc, primoribus fucC gcntis > quosprouincijs adminiftrandis pra.'ficiunt > vnam caudam hippopotami donant > quam capitis ornamento
fuper mitram prajfigant > vclut prxfedurx infignc . Quare Aegyptij > fl quos hippopotamos cepcrint, caudas cencncur principi referuarc,& cranfmiccere,nec priuaco cuipiam
JiccciIIarum aliquam cicra Imperacoris pcrmiffum apud fc recinere . In anciqua Roma-

*t2 5

exiftit

&

jtiorum raiJitia, infignia

tftiaiTi

Jiuiufinodi Centuriones vfurpabant, caffidum criftis vten-

tes.

cum centcni

non folum vexillum, fcd

quarc
tranfuerras
, &: argentatas crictiam Centurioncm, qui /ignum habcbac
flas ij habcbant , vc facilius a fuis militibus agnofccrcntur , vc Vcgccius lib. 2. cap. 15.
ccs

vt nullLis ciror exKlcvct

milites fequercntur

in galca

Sc 16. atteftatur

126 Pcditcs grauis armaturiE , thoracati , cum galcis & clypeis ^Breis , qui pr^Iium excipiebant ,&: canquam fcrreus murus perfcabanc;& non folum mi/Tilibus , fcd eciam gladijs cominus dimicabant hoftes camcn fugientcs non perfcquebantur, ne aciem fuam,
ordincmque perturbarcnt , vt Vegetius hb. 2. cap. 1 7.
127 Lcgionis vniusfignum aquila , ab aquilifero geftata triginta autem legiones fuiffe fub Traiani Imperium conftat, ficut & fub finem Belli Punici 20. fub Imperium lulij
Cxfaris 1 6.fuh Vefpafiano autem 5 5. Traianam vero primam Icgionem c limite Rheni
ab Traiano fuiiTe abdudam in hac expcditione Dacica aducrsus Dccebalum Regenru
Dacorum, Vuolfangus Lazius lib. 5 .Commentariorum Rcip. Rom. docec j (ed qux harura trium fueric, fignatim non liquet.
128 Syluamden/iflimam intra quam hoftcs feabdere, & ex infidijs prodcuntcs, noftros
intercipcre potcrant & quia impedimcnto crat cxercitui progrcdienti, Imperator iubet

'

vniuerfam a iriilitibus fuccidi , vt fit

29 Sccunda: Icgionis fignum aquila intra lauream coronam .
150 Aquila tertia; legionis fignum intra laurcam itidcm coronam Hoc tamen intererat
quod prior , nullo erat ornamcnto conclufa , fed frondibus tantiim ornata fccundam_>
vcro laurea corona cingcbat terti.r , vltra laureum fcrtum , coronis qua?dam acccdit,
vt fingular in cum modum fatis diftinguerentur , & legionarij quicunquc militcs, fuani
aquilam ab alijs diftin(5iam agnofccrent.
* ^uefi<^ diJHfitiune non/tcaua ne da gli atitori , ne dal marmo , douefono Vinfegne delle legioni , e delle Cohorti , con lifoliti ornamenti , e neWantecedente numero 5 2.futto il clipeo j
con Vimagine deWlmperatoreJtvede il titolo , in cui ermofcritti il nome del Principe , noTL^
1

con lettere d'oro-y ma. di colore puniceo

15

Duo Regulorum

, Traiano Augufto in acic confiftenti , a militibus qui ea fucperferuntur , gratiam principis ob ftrenue rem geftam ,
prsmium fufcipcre
fperantibus .

ciderant

capita

&

132 Prselium atrox a Romano militc cum Dacis confertum ; vbi diutius pugnatum, ftrcnuefehoftibus tuentibus&dimicantibus; tandem equitatu Cacfaris opportune fubfi-

dium fercnte , viftoria parta

que ex cis capriuis .ibduCiis

,
.

gUc^ intcrfucrint, fingulsque

licet fatis

cruenta

Ciim autcm

tres

ingcnti ftragc cdita

Dacorum

multif-

legionesRomanorum militum huic pu-

pcdites fex millia ccntum , equites fcxccntos vigintifex

continucrintjconfequcns fit,decem
odto millia
crccentos peditcs,& mille 0(ftingen,

&

tos fcptuaginta

odo

cquitcs aduersijs

&

Dacos hoc

in

certamine pugnaffe, pra:ter auxilia-

res copias, a focijs, vcl foederatis mifTas,quarum fortafTis,concordiximagines, propria

in bcllofignafuerc.

Et licctfinguli Confulum, non amphiisquam duas lcgiones aduersus exercitus hoftium etiam numerofiflimos cduxcrint, Impcratores camcn illarum
numerum pugnaruri auxerunt , vt multitudinc reficcrent , quod virtus, difciplinje militaris minor obfcruantia adcmerat. Addequod hoftes peritiores-,potentiorefque multo
cuafcrant:auxerant prietcr folitum copias
demum arma , aftus, difciplinam Ro-

&

manorum cdodi,

alitcr,

&

&

audis copijs inquam , crant debellandi.

133 lupitcr fingitur fubfidio Romanis aduersiis Dacos in prxlio adfuifTe , vtpotcculus
numcn antc congrcffum ho/lium,facrificijs placaffent & proinde credebatur Romanolum partcs foucre , Dacifque aduerfari Quare cxporre<aam dextram versiis Romano:

rum

acics habet, quafi auxiliaturus,

occuht

finiflram,

vultum habcnsad Dacos vcrfum,

& trucem Nifi ea virilis imago fimulachrum quoddam Solis & per hoc
fignificctur tcmpus & hora
quibus vidoria parta fuit pofl: meridiem inquam cumj
Sol a mcridiano vcrsiisocciduaspartcsincipiebatdeclinare & Dacorum oculos fua-
fcd iratum

fit-,

acic pcrflringere

huius

&quafi exca;care

rci beneficio

Romanis autem Jumincauerfofauerc &forfanj

vidoria Jxta fucceffit

cipitium debet rcfpicerc

nam SoJ ante facicm

aducrfariorum impetere faciem

vifum

quare ocDucoj hac conieauraj

cripic

quod

quod

alia /imilia /imulachra in aerc C6n/i/Tentia

cjrcnmambiente ferlceo vcl purpureo

panno, in proceffu huius Columns cernuntur : & ciim hic viri, alibi fcnis , & iuucnis
formadefcribantLr triplicem Solis ftatnm , orientis, progredientis , & occidcntis, hieroglyphicc antiqui /ignificarepotuerunt.

mano

Si e corretto 1'errore tenendo la

fetto

Ma ojia Gioue

chiufa

aggiunteui 1'acque

che ondeggiano fotto

il

Daci , impugnando Vhafia^i

mancando ancora Valtre hafie de Soldati in tutta la

o altra Deita, certo e che combatte contro

\a quale non e efprejfa in quejlafigura

Colonna , per lafragiltta

e dfiicolta difcolpirle nel

marmo

J54 Signa Dacis in bello fuere Labarus, & Draco, fed qui,fummitate caude & pinnis per
corpus fpar/is , magis pifcem aliquem, quam draconem rcfcrret Arma autem , quibus
in hoc ccrtamine v/i , clypci , gladij , & arcus fuere thorax nullus , neque galca tunicar /inuofs , licet fuccin>^je , qu:E brachia tegerent, fupra quaj veflem aliam inducbant,
Vtrinque pendentem , & ad humeros duobus /ibulis connexam , & vfquc ad genua dcmiflam ; non diflfimilcm ijs , quas Monachi fupra tunicam ge/lare fblent , /i caputium_>
demas , quas Itali patientias , Hifpani fcapularia vocant; nifi quod Dacorum aliquanto
latiorcs
Romani vero milites expeditiori habitu, & armis in puijs brcuiores erant
tutiiis fe ab illis
gna commodioribus vtebantur , quibus & ho/les acrius offcndcre ,
.

&

&

tueri potcrant

Ingcnuus ( vt apparet) & pulcher adolefcens Dacus , in hoc pr^clio /Irenue pugnans
occubuit Cuius cadauer cx acie raptum , a fuis in ca/lra , vel tutum aliquem locum
rogo , aut fepulchro , iuxta propria: gcntis ritum , rradendum , maximo cum moerorej

15 5

dcducitur
^

Entrogli alloggiamentifi veggono piramidi a due , a due profondate dentro mura quadrate-,
Traiano afuoi cofiitui are .
che e probabile fieno lefepulture de i Daci morti in guerra
.

1^6 Traianus Augu/lus , qui/imul cumLucio Prsfedo huic certamini intcrfuit, ho/libus fuperatis,& ad intcrnccionem csfis , ca/tra illorum inuadit occupata , prxcipit dia Romano milite fuccendi
rlpi ,
draco, prcplio in57 In cditioribus caftrorum ho/lilium locis , /igna Dacorum labarus
terccpta, criguntur , limulque hoflium in/igniorum capita ha/tis affixa collocantur, quo
Romano militi vires animus accrcfccrent , hoc ccu
terror rcliquis incutcretur ,
:

&

&

&

&

&

trophjeo confpC(flo

Daci
abdunt

qui e pugna fupcrfuerant

59 Romanus miIesdevi(ftorial2;tus

:^S

fuga

/ibi

confulentes

in fyluas

& loca tuta fc-

hofles infequendos ratus, vlterius progreditur

amnc mcdiam Daciam abluentc , tranato qui nunc vuigo Tyffa dicitur
140 Romani militcs fluuium aliqucm,vadis rcperris tranaturi arma exuti & veftes fcuto fupcrponcbant quod capite fuJcicntcs tenebant manibus vtrifque , & ita ad alteram fluminis ripam pcrucniebant Signifcri autem /igna traijciebant fuper humeros, vt
monumento pntfenti antiquitatis liquet.
Tibifco

41 Traianus Auguftus

Dacorum

cxccpit

e fuggcfio

nihil

fignis afliflcntibus, pr^torianifque militibus,

tamcn ab eo impetrarunt, pr^tcr bcllum

Lcgaros

& c^dcm
belli & furoris
,

quam

ad~

Eft
moliebatur, pilum /iniflra oflentans, indicem
quinque
pedum
Sc
autcm pilum,telum mifIiIe,fcrreo triangulo vnciarum nouem , haftili
fpiculum dicebatur , quod fi arte dirigitur & virtute , & fcutatos pedifcmis , quod
equircs
loricacos
fa?pc tranrticrberabat
Erat & aliud pilum minus-, fcrreo triantcs,
gulo vnciarum quinquc, haftili trium pedum & femis, quod olim verricuIum,&poftea
verutum diccbatur . Huius fecundi generis,fcilicet pilum minus , feuverutum,exiftimo
ucrsiis illos iratus

&

&

fui/fc

quod princeps manu geftabat

llipcr nudum cquorum dorfum equitabant
.

42 Daci

ornantes

nullis ftragulis aut phaleris

equos

folo fr^no contcnti

caufa^ ,
4 5 Daci , incolx oppidi vel vrbis finitimx , ad C^firem vcniunt petend.-e pacis
profitercntur,
quorum antc/ignanus corona erat laurea in/ignitus , vt fe pacificos ade/Tc
& proindcimmunes a quibufqucmilitum iniurijs futuros. Ciim autem iuftas pacis conditiones abnuerenr , nequc vrbem arbitrio Cxfaris cxponerent> re ijjfeda. difcedunt
Cuius
c

Cuii'.s rei

li^nnm, dextra Cxfarh deprcfTa,

& minanti firailis

eciam capulo cnfis

finiftra

adhibica-'.

&

pecora omnla intcrfi-.

cundtique
fado agmi*
ciunt , nc viuencia,in poceftarem &
nejrabiepotius quam racione dud;i,cum Romanis confli^unc,& icamiferandisfacisoccumbunc^^loriose camen pro parria,Iaribus,vxof ibus,&: Jiberis,facultacibufq;pugnantc

144 Daci oppidani

cxcrcmam defperacioncm

in

lapfi

armenca

vcilitacem hoftium venirenr

&

milice
145 Oppidum direpcum a

incenfum , foeminis camen

*-

& pueris clementiaprinci-.

pisparcitum, militibuseosianliamin capciuicacehiabducereparancibus Vbi & Dacarum foeminarum habitum , capitis ornamcntum , pneroram veflimentaj antiquitatis^.t
.

ftudiofus facile colligere poceft

346 Dacorum equicacus ab cxercicu Traiani incerceptus

^^-i^-^n
,

>:V

'}

,>r..r,oi

fuga falucem quv-erences, Tibiw,

&

fuffocati
fcum flumen , nimis ea parceprofundum, traijciunc, vbi inulci fubmcrfi
fuperflitcs
Draconarij aucem
parcim ad alceram fluminis ripam incoiumes enacarunc
.

duo

f!<^na

draconum afferuaueranc

qua^ reliqui.tr exercicus per afpera

>

& montuolkj:

lOca fequerentur.
J47 Equites Sarmatici in fubfidium Deccbali Regis Dacorum vcnerunt, quorum corpoequos lorica hamata tcgebat , galeis in conum, feu"cufpidcm quandam definenti-ra
Eft autem Sarmatia Europ;r regio, lare paccns ad Ardon , qUvC compleditur probus
^

<

&

Poloniam , PruflTam , Rufl^am , Liuoniam , Lituaniam , & Mofcoeciam portionem aliquam , qua: nunc Regi Polonia: maxima ex parte fubfunt

uincias hodie didlas

uia:

Sarmatia Orief.tale , md la Settentrionale , comprende.

PrnJJia , R uffia , Liimiia , Utuania , e qu.uche parte della Mofcouia
la Polonia ,
Rcx Dacorum , reliquijs exercitus colleclis, rccencibufque copijs audusj
Dccebalus
148
Sarmacico equicacu adiundo , vrbem municarn , quam Romanus miles occupaueraty
obfidione cinxic? in poceftacem fuam icerum venire polfe fperans j ciim pr^efertim co-

Equitcs cacaphracli Norj

e quejla la

/<-?

&

annonx deflicuta
Romani Dacos faxis

pia cffcc

banc

quod

&

ccmpus procraila fuic,

Ne milices

149

Ad

cohorcibus

aliquando

muros fepe pugnacum

Daci

fagiccis

millilibus plerolque incerimebant

Romanis milicibus

cumulcu prslij a

in

&

ica obfidio

pcr ali-

aericer fe tuentibus

fuis

diuerfa in fcutisfigna pingebanc,

;:

Romanos faucia-

concubernalibus aberrarent

qux

ipfi

diuerfis

digmaca nominabanc, auchorc

Vcgecio , vc hic eft videre , fulnima ,lunas, flores , ftellas, cacenulas, in fcutis depictas.
350 ArieccDacivrbis obleffa:muros concuciuncjincerim fagitarij.ineos qui vrbem tucbantur fagitcas incorquenc , ne propius audcanc ad muros accedere Aries aucem machina fuic, qualis hoc loco depingicur, ex crabc & capiceariecino^ereo confeda, cuius
Nec efl vUa
idus muros obruebac , more ariccum incerfefepugnancium , rccrocedens
tam valida turris , aut murorum ambitus adeo latus, vt& ii priores icius fortitcr fuflinuerit, afliduos vincat. Hanc machinam Poeni,Gadicanam Hifpanicx Infulx vrbemcxpugnances, Romanos primo docucrccuius reimeminic Vicruuius lib. Archicedlurs 10.
Carthagmienfes ad Gades pugnando cafirapofuere cum autcm
cap. 19. in hunc modum
cajlellum ante cceptjjent-, id demoiiri funt conati . Pojlquam non habuerunt ad demolittoner
ferramenta ^Jtmpferunt tignum , idque manihus fuftmentes.^capiteque eiusfummum murunt
.

continenter pulsantes^fummos lapidum ordines det/ciebant-,

7!?

gradatim ex ordine totam

nomine PephafmenoSt hac ratioita

Pofea quidamfiher "tyrius ,

&- inuentione mduclus , maloftatuto , ex eo alterum-tranfuerfurf:-, vti trutinamfufpefidiff
'uehementibus plagis deiecit Gaditanorum muros . Arietis
in reducendo (^ impellendo

communionem
<ii''

d',(fpauerunt

Arcu

figura cciam extat Rom.:e in

iib. 7. cap. 5<5.

inucncionem

L. Septimi; Scueri in radicibus Capitolij

ariecis in

Plinius

muralibus machinis Epco ad Trciam tribuit^

lib. Aeneid. 2. cum ait

Eius machina; vim pulchre defcripfit Virgilius

Labat
lanua ,

ariete crebra

& emoti procumbunt cardine pofles

Eiufdem etiam machina; meminerunc lofephus

lib. 5.

dc Bello ludaico , Ca?far de Bel-

loGallico, Cicerolib. Officiorumprimo. Liuius lib. i. Vegetiuslib. 4. cap. 4.

rrianus Marcellinus hb. 25. & Robercus Valcurius lib. 10.

La

tefta delP aricte era di

bronzo wcaftrato

Am-

ml traue di legno
151 Traia-

^U

Traianus Auguflus obre/lisopportiineadfiiit, annonamque fecit inferri fameiatn-,

Jam laborantibus j nauigia frumento onuita , quod faccis erat ilJigatum , pcrflumen,
vt creditur , I/lrum tranfmittcns .
^
Vedtficio tondo rapprefenta laforma d'vn' Anfiteatrofcorgeadouifi ifuoi gradifii dafedere.
*
Fanalt , o' torchi di eerafopra IHnfegne , ejfendo di notte .
5 2 Traianus Auguftus pcr Iftrum Liburnicis vcdus , noiflu vrbem obfeflTam ingreditur
obuiam fibi faiflis primoribus ducibus, militibus , & imaginarjjs,cum ccrcis accenfis fuper figna impofitis, qus lauro erantornata , quod virtute & conftantia , aduersiis quofciinque hoftium impetus , vrbem commendatam validiflime effent tutati . Qnps Ixms

'

&

Cisfar fufcipicns , commendauit , bonoque animo cflc iuffir fubfidio militum,

comcopiofoillis rclido . Quibus poft aliquot dics dimiflis , iterum naues nocflu conSarmatarum , quje fc cxercitui Deccbali
fcendcre parat , vt nouas Dacorum copias
:

mcatu

&

coniungere volebant, adortus, ante opprimeret, quam vtriufque cxercitus vircs effcnc
Serta autem naut^e & rcmiges faciunt , vt fe \xtos coronent
collediae
Biremis forma , a remigibus adx, qui partim ex Uomana iuuentutc fponta5 3 Antiqux
nei , partim ex captiuis Dacis coarti , ad id munium obeundum erant adiedi . Biremis
autem eo dida , quod duorum remorum ordinibus agcretnr
:54 Arcusjleu Porta in honorcm Traiani Augufti conftruda, vel faltem ornata , ad fluminis ripam, eo loco , quo vel nauibus defcendit, vel confcendere parabat Supra Arcum vcro Mars galeatus confpicitur , bigam equorum agitans , in principis adulationem fimulachrum fadum , vt illius virtutcm in bello , parem vcl communem cum Dijs
fore infinuarent vel certe, quod illius Dei numine & ope , vidoriam fuerit afTecutus >
ita enim commentitios illos Dcos mortales iuuarc , vana gentilitas credidic
.

Non

5 5

vt e nella bigafigura alcuna

commeatus, alcndo exercitui neceflarius
Equi ,

&

armamcnta omnis generis

tcm puppi infidens , clauo nauim gubernat
clypei

thoraces

6 Biremcs

a remigibus

longis fcaphis per Iftrum

& impedimenta bellica

aAx

ve<fta_.i

Nauarchus au-

clauo eas naucleris dirigentibus , qua:

partim cum noftris Liburnicis conueniunt, partim diflident
vrbcm ad ripam Iftri fluminis a Romanis militibus
5 7 Traianus celcri nauigatione vfus ,
5

vel

nouo praefidio munit , arma & annonam inferri facit ne aut inopia
armorum , aut rei frumentaria: vrbs in hoftium poteftatem vcnirct

occupatam

tum

aliae roftris aereis

mili-

&

pcdita[58 Traianus Auguftus copias ex hac vrbe in agros hoftiles cducit, equitatum
tum in acies turmas diftribuit finc fignis tamen procedit ; aut quod repcntinus ho-

&

opprimcre , tacitufque progredi vcllct; aut quod integram legioncm haud nactus,
legionis fignum , quod alia fcqucbantur , ante ferre dedeceat, Icgionarijs pr.tfidio vrbibus relidis , & rcliquis munitis oppidis , qucE expugnaret, & a Lucio Pnrfedo abdudlis , qui aliunde Dacos oppugnabat . Ex auxilianbus & foedcratis focijs fuas copias
Traianus inftaurat
Nel roflro dellaprima naue-, "vienefcolpito Palemone , ouero Portunno col temone , efopra
vn Tritone quejli Dei marinififi~
laftta coda 'vn'Amore ; d^ ^ppf^Jfo vn'altro mo/iro ,
alla
nauigatione
renderli
per
fauoreuoli
gurauano nelle naiu ,
, e da effi nominauanfi le naui
neWvna,
ftejfe-, come defcriue Luciano di quellagran naue d' Egitto chiamata Ifide-i hauendo
imagine
prora
della
parte
lafua
e 1'altra
in amicitiam Traia5 9 Germani foedcrati &: vedigales Populo Romano , vel alij populi
Cfaremque in ea_>
bellum
fufcipiunt,
communc
aduersus
Dacos
fufcepti,
ni Augufti
profedionc comitantur , prKlio interfunt , nudi tamcn & incrmes , praeter clauas , quiftcs

&

bus duriffimis idibus aduerfarios feriebant

in
^t^ffti ignudi con la clauafno contrapofti da Romani agli altrifimili , che combattono
fiucre de Daci , vedendofi nelVvno , e l'altro Ef[ercito
60 Traianus cques exercitum prarit , certiorque per exploratoresfaftus dehoftium ftatione, noclu itinere arrepto , fummaque celcritatc vfus, ante lucis ortum , fomno correptos , & nihil talc metuentes , incautos opprimit . Ambulare enim celeriter & aequalitcr docebautur milites Romani j ita vt militari gradu , vigimimilliapaffuum, horis
c

qum-

,'

quinqiic
horis

dunmac

plcno autem gracJu , qui cicatior erat

peregifTe author eft Ve^etius lib. i. cap. 9.

x{{mis conRccr^nt

viginti qLiatttior niillia

Solleuando

il

dannoffgm di

dito

5^1 Sarmatici equites, fagittarij

rorc

>

cojlaftza-, e di vittoria

Romani

totid^rtu

exercitus virtutem formidantes, repentino ter, pluribus cadenti-

incurfu pauefac^i, aufugiunt, paucis ilJorum pugnantibus

autem fimul cum Dacis eam gentem Traianum, argumento eft,& qu64
SarmaticHS didus , dc Sarmatis & Dacis pariter triumphum cgerit, &: in numifmatibui
antiquis, huius rci monumentum extat. Fuerunt autem hi Sarmats, non cx Sarmatia_>
Afiatica , qux Jongiiis aberat, [cd Europoea, qux crat finitima , compJedente ( vt dixi)
prouincias hodie diftas PoJoniam , Pruffiam , Rufliam , Liuoniam , Lituaniam,
noiij
exiguam portionem Mofcouia?
l6z Simulachrum , vt exiftimo , AuroriE vel Dianoe , quod vel nodu, vcl certe fub matutinum crepufcuJum , hic fuerit cum hofte conflidus . Nifi Deam aJiquam credideric
vana gentilitas in eofibi prxjio propitiam adfuifie , vel Templum aliquodfucrit , Des
bus

Superafll-

&

hinufmodi confccrarura

quod

iuxta

prselium

commiflum

j 65 Tertius hic fuit cum hofte congrcfius , in quo multi pcdites Daci , equites SarmatcC
cccidcrunt i quorum occafu j vidoria parta . Clauis Daci in hoc certaminc pu-

gnarunt
j

64 Currus hoftium , annona,

litis

Romani vencrunt

ti

&

clade fufccpta

vafis

clypeis

autem currus vnius

& gladijs onufti

,

miJes ahquis

in poteftatem mi-

Romanus

captiuus

>

mujtifque cruciatibus a barbaris peremptus confpicitur:

immanitatem , quam in captiuos exercebant , poenas merito , ingenJuerunt

velut alter Ixion aJJigatus

qui ob faruitiam

fignis

Rotcc
,

jdj Spe(ilaculum miferatione dignum , parentes fenio confedi , infantes filios , vt dulcc
onus,fupcr humcros gcftant . Matres itidcm cara pignora complcxaj , imminentcs Rojnanos milites fugiunt , & in fyluas, faltus, locaque munitiora fe recipiunt , proprise faluti

confulcntes

Dacarum foeminarum habitus, tunica fuit manicata, finuofa, fucciniSa , & vfque ad talos demiffa, iupcr quam Jacernas inducbant, Romanorum togis parum abfimiles. Vclamen autem
fum pendens

capitis
.

lineum tegmen

fuit

vitta alligatum

& versiis humeros vel

dor-

Ornamentum profeclo quod ^ratiam , venuftatem , maieftatemque pa-

riter referebat

166 Daci aliquot Traiano Augufto fededentes, falutem

quuntur,

licct iJJis videatur

& clemcntiam ab

ipfb confe-

exprobare ingratitudinem,inconftantiam,&dubiam fidem.

167 Nouorum caftrorum munitio pars caJccm intra cophinos , feu vimineas ciftas vehunt pars fcaJpro ferreo &: maJIco lapidcs dcdoktos fabris murarijs miniftrant , vt fuo
;

quemque loco rcponant

1

68 Daci captiui c pugna abdudi, manibus poft terga loro

reuin^ftis, fauci;

fub figna

fe-

ergo , a militibus perfcruntur .

j 69 Milites Romani non pauci , a Dacis in pugna , quje fatis crucnta fuit , fauciati, ad locum vbi figna confiftebant , vt tutiorem reducuntur , quo iJJorum vulnera a chirurgis
cxercitus curarcntur , vt fit
Et ciim vulneribus ligamenta
deelfent , Cccfar fingulari
D"
pietatc vfus , proprix vefti non pepcrcit , quam in lacinias confcilTam, fauciatis partitus
cft , qua illorum vuJncra obligarentur , cxfifque in prslio aras ftatuic , quibus quotancuritatis

nis parentari iuffit

tefte

Dione

machinvE , tcla longius iacentes , a duobus mulis tradlx , antx-

quis raaxime in vfu fuere , qutC per fingulas centurias , finguL-e haberi confueuerunt i
quibus muli ad trahendum ,
finguJa contubernia ad armandum vcj dirigcndum , hoc
eft vndecim horaines deputabantur
Quanto vero maiores cxiftebant , tanto longiiis
fortiiis tela iaculabantur
Non foliim autem hx machins caftra defendebant , veriirru
ctiam in campo poft aciem grauis armaturie ponebantur Ad quarum impetum , nec
equites loricati , nec pedJtes fcutati obfiftcre poterant In vna autem legione quinqua*
ginta quinque carrobaJiftge cfte foJcbant , authore Vcgetio lib. 2 cap. 2 5
571 Dacus Romano militife dedens , dextram dextra apprehendit 3 in fidei fignum

J70 CarrobaJifta;

beJIicce

&

&

"l^^PfO-

172 Profligatio Dacorum cxcrdtiis,in/ignirque vi^Jtoria parta,paucis hoAium e certainine

fupcrftitibus

^lS Traianus Auguftus pro fuggcfto fuorum militum virtutem Jaudat, iilorumquo
ftrcnue nauatam opcram commendat 5 gratiafque agit, quodillorum opera infiguem
fuerit vidoriam confecutus congiarium illis proinde pollicetur
1 74 Primorcs Daci in bello capti , intra caftrum munitum , fub fida miJitum cuftodia , iiu
triumplium Romam perduccndi , aflTeruantur
FideJis autem cuftodia? fignum , index
:

miJitis pr^etoriani eredtus

MiJes quidam in commiJitonis ampJexus & ofcuJa ruit , vel quod mortuum in acio
credidcrit, fupcrftitemquc iRfperato nunc vidcat, vcl quod ex captiuitatc hoftiJi , poftliminio fucrit reuerfus , vel certe quod fucrit aliquo infigni prjemio ob res bcne in conflidu geilias , aut dignitatc a Cxfare donatus .
176 Miles facco onuftus , intra qucm congiarium a principc fufcepit, frumentum fcilicct,
pccuniam , & alia huiufmodi , Csefaris libcralitatc
177 Traianus Auguftus in fuggcfto fedens, loco cditiori congiarium militibus viritim diftribuit , fingulis ob bcncficium fufccptum & munificentiam , C^efaris manus ofculantibus . Qnamuis magnum honorem Cxfarcs impcndcrcnt, ii quempiam ad manus ofculationcm admitterent
X78 Foeminx Dacicx, manes fuorum mariforum , & natorum , qui in prxlijs aduersus
Romanos occubuerant , vindiwla placarc volcntes , captiuos militcs Romanos , ctiamj
viucntes , facibus l^Tui/fime cxurunt , manibus loro poft tcrga reuindis , quos , facile k
principc (ua: gentis , vt in cos conccptam rabicm cxerccrcnt , impctrarunt
I
1 79 Germani , aut Pannonij , vcl ccrte gcns aliqua finitima , Populoque Romano foedetrata , vel denuo in amicitiam & gratiam reccpta , commcatum exercitui Traiani , quem
fupplices reuerentur , poUiciti , onuftas frumento naues pcr Iftrum ducunt , a quibus
milites acccptum, in caftra comportant
Casfar Traianus , rc frumentaria probe curata , exercitum itcrum educit cx caftris
Ij8o
pugnam cum hoftc dcnuo initurus , qui pra^teritis iadturis haud fra(ftus , cornua fuperJ75

bus

'

& concordii'

fimulachrum prsecedens a fignifero geftatur,

rari/f me in exercitu Romano geftari folitum . Indiifturi cnim Romani cuipiam bellum,
arictem pcr foecialem prxmittebant , qucm in hoftium ^wts immitteret vcl honeftam
ita caufam fuam oftenfuri, quod nonnifi prouocati & laceffiti beljum gercre cogercntur,
vltionis procurationcm non a fc , vtpotc qui cx manfucto & innocuo effent genero
procrcati, proficifci, fcdab hoftium improbitateatqueiniuftitia, iadicarcteftatumque
faccre vellcnt > vcl , quod alij malunt, vt hoftilcm agrum, fua; iam pricda: cxpofitum-,
indicarcnt: quod & Pierius Iib.Hicroglyphicorum 10. teftatur Vtraquc autem rationcTraianus, & quod prouocatus bellum gerebat, & ira pcrcitus hoftilcm agrum Roiiianis mihtibus \x\ prxdam cxpofucrat, appofitiilime fecit arictis fignum in acie pr^eferri ; eo hicroglyphico fuum aducrsus hoftes animum teftatus
182 Pons ligneus, magnis cymbis fuffultus, mihti perlftrum, vel Tibifcum amnem
1

& infolens crigebat

Inter figna aquiLe

arictis

&

traijcicndo.

183 Commeatus , pila, fcuta, galcx, & armamenta alia , cum reliquis impedimentis bcJJicis , curribus vcda , & ab equis & bobus ada , cxercitum proficifcentcm fcquuntur
1 84 Caftra ab hoftibus fuperatis, & in fugam verfis, defcrta , Traianus occupat, cum machinis aliquot, quas Daci parauerant mihtumque inibi pn-efidio rclido , quod locus
cffct natura munitus , ne ab hofte defertionis poenitcnte itcrum occuparctur vltcriiis
progrcdiendum ratus, cum cxercitu proficifcitur
185 Depugna dcnuocum hoftibus confcrcnda, & caftris probe muniendis , Traianus
Auguftus cum primoribus cxercitus ducibus dcliberat . Quade rc miJites, prxfcntibus
fignis , in concionc adloquitur .
j86 Traianus Auguftus Legatos Dacorum in colloquium admittit; fcd inducijs quas vafre poftulabant non impctratis, qui tcmpus potiiis redimcre & intcrcipere Cxfari cura:

bant 5 vacui abfccdutii

Intcrim militcs non ociofi

alij

ligna cacdunt

diuidunt

& ca-

ftris

denuo municndis pcrdiicunt

ftris

alij

calccm

arenam

lapides , fabris murarijs mi-

niftrant

Tramno a

cauallo precede auanti l'Bjfercito

eglt Efplofatori

tornam

danm conto

dell'^

"^

ftato de nemici
187 Traianus cuni Dacis

dcnuo congreniirus , Deos facriiicio priiis placandos cenfet

non enim liccbat religiofo cniquam principi cum hofte congredi , nifi antea facrificio
eos delinilfct Sacrificat autem Traianus velato capite, vt mos efl: Sacerdotibusjvinum,
vel fanguincm madata: vidima:,patcra fupcr aram igne flammantem infundens. Aftant
.

figna, Sacerdotes,

facrorum,vt
pra:cipicnte

&

diffu/iiis

Tibicincs lauro coronati

antea fuo loco cxpofuimus

Domino in veteri

\qs,c

vinum

Camillus ingenuus adolefcens minifter

.

autem Ifraeliticum populum

fanguinemque fuper aram effuEx i-Icbrxis Gr^ci eum ritunij

Libaffe

in ^a.cn^c'i]s

multa facrorum librorum tcftimonia produnt

nnifuarunt , cx Graxis Romani , Idoiis fcu commcntitijs Deis fuis facrificantes. Vnum
hoc adnotaffc non alicnum ab hoc loco erit, Romulum latfte , non vino libaffe indiciocjue fuiffe facra ab eo inftituta , in quibusnon vinum, fcd lacadhibcbatur . Numae
Regis pofthumia lex erat, vino rogum ne infpcrgito . Quod fanxifleillum propter inopiam rei, nemo dubitat . Profaniim autem & impium habcbatur , inter facrificandum ,
vinum offerrc imputats vitis, fulminc tad^, quamquc iuxta homo laqueo pcpcndiffet
aut vulneratis pedibus calcatcT , & quod circuncifis vinaceis profluxiffet, aut fupcrne
deciduo immundiore lapfu aliqiio polluta fuiffet . Item Gr;:eca, quoniam aquam habedilfc

'

rent

vt refert Plinius lib. i^vcap.

2.

&

19.

facrificium in iuftratione exercituspugnaimminentefieri folitum

188 Sueouctaurilia,

'

&

-*

verre . Adf unt Pop.T fuccincli vi^imas confeduri:Vidlimarij,qui

ex tauro , veruecc ,
illas deferunt. Veruex autem& vcrrcs laureatis dorfualibus ornati,ficut taurus fericeo.
Sagvifica ilporco , la pecora , il toro , d qualfagrificio Ji e detto da prmciplo Suouetaurilia >

-,0 rafcgna deW Fjfercito iimminendo finimico .

Saccrdotes
reliqui
lauro
coronati > rituque , vt diximus, fuccimfli Gabino
,189

falitoftrfi nella luflratmie

interfunt

>

faciificio

190 Csfar c fuggeflo milites adhortatur > vt fortiter fe & ftrenuc aduersus hoftes in prselio iamiam conferendo, gerant neque patiantur, tot viAorias dc Dacis partas > vno folo certamine pcrire roborc & difciplina railitari ipfos pr^eftare , fuamque fortunam fuperiorem cflTc promde facilem vidoriam futuram , qushonorem & opes concilicc
191 Sylnam denfam ne hoftes , incra ipfam dclitefcentcs , infidias iter agenti exercitui
parare poflent , & vt miles viam haberet commodiorem , Traianus cunftam fuccidi iubet Vbi duorum cxploratorum capita, qui comprehenfi fuerant, longis haftis alfixa,
ad aliorum proditorum tcrrorem , publico & edkoloco fpedianda conftituuntur
^192 Traianus eques Tibifcum amnem , vt conic(Sura eft pcr pontem ligneum magnis tignis fufi-ultum , & intra vada firmatis, traijcit, fimulque exercitus cuniftus
Quem con;

cum tranfitum haberent Dubium autem,an ipfe Traianus pontem fecerit, vel ab hoftibus iam fadum repcrerit Vtcumque
id fucrit , facultatcm illius Dacis adcmit , poflquam fuum ipfe exercitum ad alteram
fluminis ripam incolumen traduxiflTct.
193 Daci non audcntcs Traianum pontc prohiberc , ad montana , draconum propria figna fcquentes , confugiunt Romani autem milites interim > illorum in ftatione vel caflris munitioncs exurunt.
194 Traianus Auguftus loco natura fatismunito caftrum conftruit , ligna militibus quirinuo a militibus fuccendi iubet, ne hoftcs per

bufdam ca:dentibus ,
cophinis arenam
tia

&

& celcritate vfus

& e fylua proxima comportantibus

quibufdam lapides ,

alijsin-

calcem fabris murarijs miniftrantibus , fumma in eo opere diligenCaufi autem > nc hoftes a tergo irruptionem aliquam facere ten.

commcatumue in caftra comportandum intercipere.

195 Dacorum Regulus aliquis Traianum fupplcx adorat, implorat clcmentiam
rarent,

dcdens

&

ipfl fc;

, prsfentibus PrarfeCfis
Tribunis figna aftant , prstorianique Ciefaris milices
circumftanc
Tribuno veio Regulus honoris gratia deducitur
.

J96 \'afaligueacirculisambici)tibus5 quas cuppas vocamus > vimun cominentia > coramcatus,

jnearus

& arnia,plaiiftris fiue carris impo/Tta

$c a

runtur 5 vfui opportuno tempore exercitiii furura

quibus boues ad carra vinciuntur , con/ideranda

mulis &: bobus aela ,

in caftra pcrrc^

Vbi cariorum forma,

5c iuoonaii

197 Pr^toriani milites , & Romani e.xercitus figna, Traianum Auguftum in acic progrcdicntem comitantur.
* GTi Edifici dguifa di tempij , ciafcuno con due ciprefjt pojfono raprefentare fepolture de Sol.
/iitti Romani
J98 Equitum ala Gcrmanorum , auc gencis alicuius foederat^ , fubfidio Traiano Augufto
vcnientium & in lioc pr^lio aduersiis Dacos dimicantium qui nec fr^no , nec llragulis vlUs in cquitando vtebantur,barbaricum & utm-x plenum morem in ea re fcqucntes:
,

vtpote qui facile cqnis excuti

& ipfos vix continere,aut regcre fine fr.Kno poflent.

J99 Peditatus Romanorum ,& auxiliatorum equitatus,copias Dacorum pugnantcs, delcnt

paucis qui

aliquot

ccrtamini fubduxerant

fc

draconum

&

ad tutiora loca confugerant

cum

lignis

feruatis

200 Traianus vlterius cum exercitu progreflTus noua caftra metatur, ligna, lapides, arcnam calcem , militibus fedulo fabris murarijs miniilrantibus
201 Legati Dacorura fupplices ad Cjefarcm v?niunt , pacis conditiones poftulaturi , in'
,

dulgcntcr ab ipfo fufcepti re tamen infe(5latlifcedunt.

202 Muli catenis dereis iugati carro, bellicam machinam vchunt.
205 Triarij, hoc cft, robufti/fimi milites , mtra lignorum ftrues tandiu confiftentes,
quamdm exercitus reliquus non pcriclitaretur cum hofte pugna congrcdicns Triari;
enim , vt requieti & integri acrius inuaderent hofles , poft vltimas acies federe confueiicrant; fi quid cnim primis ordinibus accidiffcr,de horum viribus rcparationis fpes toti
:

pendebat

namque grauis

eranc armatura: milites

cataphradlas Sc caffides ge,

qui poft alios anteriores profligatos pugnam^
capcffebant
lus ctenim legionis erat , facilc nec fugere , nec fequi , ciim grauis armatura ftaret pro muro . Lignorum vero ftrues fabricandis nauibus eranc aggeftjB , vbi
ftantcs

Triarij

veterani

& fpectatx

virtutis

machinam Triarij habent quam in hoftcs incorqueant

204 Milites loricati fquamis a^reis ferme contedi , & galeis in conum fiuecufpidcmj
quandam abcuntibus , muniti quorum imaginem tam hic , quam in Arcu triumphali
Conftantini,adhuc Romi cxcantccernerc eft Erat aucem proprie lorica munimcncum
& armacura corporis ^ercis hamis conccxca qua: pedus brachia , & femora tegebac j

vt Virgilius cciam docuic 5. Acn.

Loricam confertam hamis

205 Funditorum ala

auroque trihcem

lapidcs fundis iadantium

, ex auxiliaribus Germanis , vcl foederaFunditorcs autem funt , quifundis, ex lino vcl fctis faclis
contorto circa caput brachio , dirigunt faxa Funda vcro , quod ca lapides fundantur
dida Balearicos fupra cun<5los morrales ea artc excclluiftc , Liuius 2 8. author eft. BaJe.ires namquc foemina? , vt Vcgctius prodit, a teneris vnguiculisita natos erudiebant,
vt nullum cibi genus contingere fincrcnc , nifi quem , ex funda cmiffo lapide, percuilifQupd Virgilius i. Gcorgicorum
fcnc viule fumma in ea artc dcxceriracc vigebanc

tis

populisalijscollecla.

&

fatisinnuic,

cum

aic,

Stupea torquentem Ralearis verherafund^

proinde func qui Balearium Infularum habicacorcsfund^r vfnm primos inneniffe afftranc quamquam Plinius hoc idcm apud Syrophoenicas dicac inucncum Scd anciquior-cm eius vfum Scripcura Sacra prodic, cum 2 o. cap. libri ludicum commcmorcc, fcpcingcntos vjros foniiTimos , habitatores Gabaa,ita finiftra vt dextra pr2liantcs,& fic fundis I.apidcs ad ccrtum iacicntes, vt capillum quoque poffent percuterc , & ncquaquam_/
Dauid etiam Ifraeliticus Rex, ante regni aufin alteram partcm idus lapidis inclinare
picia adolefcens, ictum lapidis e funda ita dircxit, vt frontem immaniflimi gigantis Goliath percuflt'rit,ipfumq; ea via intercmerit, qui cundo exercitui Ifracl folus tcrrori erat.
206 Alaaltera auxiliaris, leuis armatura: , vtpote qus clypeis foliim ,& clauispugnaret,
crterum nuda & inermis
Funditores autcm & Ferentarij hi , Icuis armatura: militcs
prvecipuc iu cornibus locabautur , & ab his pugnandi fumcbatur exordium Rcde vcro
.

fini-

finiftris

Guc

pedibus fiinditores,

& claiiis pngnantcs, antcire exprimuntur

militia- crat, a V^egctio recitatuni

lib. i.

cum

cap. 20.

prsccptum'naitf*

miflllibus ageretur, finiftros

pedes antcriores miJitcs h.ibere debere> quod vibrandis fpiculis vchcmcntiori(ausfit:

fcd cum adpilum vcnitur, & manu ad manumgladijs pugnatur, tunc dcxtros pedcs'
antenores militcs habere debent vr & latcra corum fubducantur ab hoftibus j ne poffint vuhius accipcre & proximior dextra fit , qua:: plagam po/fit inferre
;

ao7 Machina ,vtvidcrur, ahqua, quamDaci in Romanos dirigunt & intorquent Piignabant autem Daci in hoc prxho tum clauis , tum etiam acinacibus ,clypcis te5ti 3 ca?-^ ^
.

tcris

armamcntisdeftituti

208 Vidoriam dc Dacis hoc certamine Traianus Auguftus confccutus ,noua caftrahofti
viciuiora munire conftituit Hgnatoribus in cam rcm vel Gcrmanis ,vcl Dacis aliquoti
;

in

amiciriam

&

fidcm reccptis

vfus

209 Nouacalhorummunitio.
210 Captiuus ex primoribus Dacorum
prartorianis militibus ftipatus

in

confpciftum C^faris adducitur, Tribunis

cui Cjefar fuccenfens, capulo enfis vrraque

&

manu appre-

&

extrcma quxquc Dacis mala illarurum miniratur

caftris lignatum prodcunribus , Daci in fyJuis abditi infidias
3
Cuius rei certior Traianusfac^^us, aiam miJitum leuis armaturje, Sagittamoliuntur
riorum , Funditorum, & Fcrcntariorum, commodo Joco difponit Irrum.pentcs autem
ex infidijs Dacos, ala militunrexpeditorum cxcepit^chnctofq; ferme trucidauit; infidias
infidijs compenfans, nccemquc,quaminaliosmedirabanrur, & captiuitatemimpingcns.
212 Ccefar hac clade Dacis illata, caftrum proximum, miJitum prjefidio tentum , oppugnat ftrcnue qui intus erant Dacis fefc tuentibus .
315 Teftudo, ideft, congregata miJitum muJtirudo , confertis fcutis tedta aduersiis impctum lapidum , aliorumque tclorumdefupcr incidentinm , cuuis & Liuius lo.ab Vrbe
condita,& C<efar 5. BelJi Gallici mcmincrc Ahud prorfus a machina quadam bclhca
qu tcftudo etiam nominatur Confcrti igitur hic milites , teftudine fadla , muros fuffodiunt , diruunt , arcequc potiuntur
214 Dacis, quifubfidium munitiffimo caftro, a Romanis militibus nuper capto , laturi
vcnicbant , copi^ Traiani occurrunt; acris t vtrinque conflidus , fcd in quo Daci fuperati, Csfariani viftorcs cuaferc . Capita autcm Jioftium iJJuftriorum, Traiano inacie
hcnfo

1 1

excidium

Militibus

Romanis , c

cditiori loco ftanti

pra;tonanis ftipato

pugna

coram perfcruntur -

Kegia Dccebali capta

216 Traianus Auguftus cum Pra;fcibis & Tribunis cxercitus, de conditionibus & paccj
cum DecebaIoRegcfacicnda,quam enixe, & liibmifilfime precabatur, decernit ad
quafcumquc enim foederis conditiones venturum , imperataque faCiurum pcr Legatos
polJicebatur pr.Tfertim cum prouinciaferme omnis in poteftatcm cffecrcceptaj &ob
id ipfe Dccebalus in fummam cfTct defpcrationcm adadus
217 Lignorum ca:fio , fccacio , comporcatio , & in ftrucm congcftio
218 Caftra, hofte vicino, & nondum pace firmata , tuto loco Traianus conftituit, vbi H-

215

Reliquia: cxcrcitus Dacici hac

dcJerse

gnorum
fontc

pabuli

& aqua: copia fuppctebat

fcu torrcnte

proximo a militibus

Adaquatio enim ex copiofiffimo

fiebat

& viuo

qui intercipi , auc alio deriuariab hofte

ncquibat.

219 Frumcntum copiofum

miJitcs

caftraquc dcducunt
220 Pacc Jiis condicionibus firmata

ftrumcnca

m.achinas

carumquc

intra faccos

vt

contcntum

fuper humcros vehunt ,

DecebaJus Dacorum Rex

artifices traderet

arma

transfugas, fiue

&

iiij

bellica in-

Romanos

fiue fo-

caftcJJa & arces dcdutflis pra:fidijs eucrtcret; & vt omni pr^terea tcrra-
dccederct, quam dc finitmiis per vim cepifTet; eos dcniqucamicos & inimicos haberet,
quos Senatus cenf uiffct Dcccbaluslicetinuitus& moerens , praefentibus tamen iafturis coadlus pcr Lcgacos primores pi Jcatorum affenfus tandcm cft
221 Traianum Auguftum in fuggcfto fcdcntem , Pr^fcc^is , Tribunis , pr^torianifque militibus ftipatum , Deccbalus Rex Dacorum gcnuflexus adorat, ilhufque manus ofcula*
turus apprehcndit , circunftancibus fignifcris ? qui aquilas, & labarum tenebant

cios rcmitccrct

222 TMnsfu-

2 3 3

Transfug.-e

manibus loro pofJ

tcrg.i rcuinc^lis

cos confugerant , traditi , & Cjlari

* Se pure nonfnno prigioni principali

reftituti

cx Romanis

vcl focijs

qui ad

Da-

crimen iuxta puniendi

12} Reguli , &: prsccipui Dacorum duccs , Decebalum Regcm fuum comitati , ante Ca:farem procumbunt , illiufque fe imperio & potcftati fubmittunt
2 34 Draconcs Dacorum , & labarus Rcgis Dccebali
aquilas Romanorum /Igna Cxfirifquc labarum
imagincm , iuclinationc & fubmiilionc quadam adorant, & vt fupc,

-,

8<:

riora rcucrentur

225 Caftclla & arces

iuxta pacis conditiones

diruuntur

326 Daci cumvxoribus , & filijs , armentis , & pccoribus, terradifcedunt ,quama finitimis per vim ccperant , fuis eam antiquis colonis reftituentcs ^ vt fucrat fcjederc fancitum Nonnulli ctiam loca raunita, dulcem inquam patriam, dcfererc coaCti, m aliaque
.

oppida concedere , & immigrare iuffi, pacis dccrcto perurgente .

237 Traianus Auguftus legioncm xiij. Dacicam appellatam , ex fuperiori Pannonia,vi(flo
Dcccbalo , abdudam, Dacia' pr.rfidio relinquit , vbi nunc Tranfyluania Hungarix^ exiftit; vt infcriptioapud Tranfyluanos repcrta comprobarc potcft , in hunc modum fo
habcns

FORTVNAE AVG. OMNIPOTENT

VBI ERAS

RHAMNVSIA VBIERAS.

QVANTVM ABFVIT NE ROMA LVGERET. VIVIT TRAIANVS VE TIBI DECEBALE

MILS. LEG. VI.

ET

XIII. G.

DEVOTIS CAPITIBVS

&

committit commendatque , ne
iniuriam vcl vim aliquam prouincialibus infcrant, dcqua mcrito apud ipfum conqueri
pofiint 5 fubituri fcuerum fupplicium fi fecus fecerint
328 Trophxa ex Dacis & Sarmatis deuidis , ftipitibus arborum affixa , loco editiori collocata, in Traiani Augufti mcmoriam erctfba vifuntur , eo prjecipue loco , vbi hoftes
profligati
dclcti fuerunt
In priori tropharo , cx fpolijs hoftium, confpiciuntur draconcs ipforum figna , paludamenta gentis propria 5 galea: , clypei , labara , pila > veru-

Huic

igitur lcgioni, prouincix cuftodiam

&

pra?fidiurn

ta, pharetrjE

&

fagittje

229 Vidoria alata , ftans pede galeam calcans , genu bafi columna; innixa , mcdia inter
vtrumquc troph.rum , ftylo intra clypeum lauro coronatum res hoc Dacico Bello prxclaras, famxpoilcritatiquecommendandas, fcribens
Bafis autem columna: , cui Vi,

firmam& folidam gloriamfignificat

230 Akcrum trophsum prxtcr draconum figna clypeos galeas cxlatas paludamcnxum,cum priori communia; rhoracem habct fquamis srcis confcdum ;gIadiumcapuIo
aureo vel eburneo intra vaginam reconditum , auro gcmmifquc ornatam acinaccs ,
ftoria innititur

plumbaras, & falccs militarcs Otflo autcm draconum figna, & tria labara his trophxis
appenfa , quod totidem fortalfis figna excrcitus Dacici, Sc Rcgis Dcccbali ^in poteftatem Ca:Iaris vcnerint , totque fuerint hoftium legiones profiigarx
25 I Regia Decebali, vbi palatium magnificentifTimum, columnis & porticibus ornatum,
quod maximi
ad ripani Iftri fitum quod Traianus cum regia fupcllc(5lili occupauit
momenti fuit ad pacem intcr Carfarcm & Decebalum conciliandam In porticu autcm
fupero, ftatua, vtconijcio, ipfius Dccebali Rcgis conf}>icitur5 vel alterius in/ignis
maioris , qui prxceftcrat , proprio Dacorum habitu induta
232 Porta regij palatij , Iftri fluentis contigua , in cuius fupremo liminc , tria iuuenumj
nuda fimulachra , fingulas faccs accenfas tcncntia , vifuntur Quorum , quod medium
cft , indicem dcxtrum cum brachio clcuatum habct, finiftra fliccm tenet , ficut rcliqua
duo,dcxtra caque Larium finuilachra cxiftimari polfunt , a Dacis ita cxprimi folit.o
quibus &: cuftodia domus cura: efTct , vtpotc qua; ftarent, & cxcubarent ad xdium forcs 5 nihilque illos domefticum latcre poffet , qui igne perpetuaque hice vtercntur,ma-
ximcque fida incolis forcnt , quod pcr indicis elcuationem fatis fignificibant . Nifi totum hoc monumcntum fuerit , quod Traianus Auguftus m Alcmannorum folo condidic , fuoquc nominc appellauit , cuius meminit lib. 1 7. Ammianus MarccIIinus .
* V edeji ejfere vn'Arco sii Vljiro in honore di Traiano ; k ftatue non hannofaci-> ma claue ,
^firiferifcono ad Henole j c^ S Traianopiu d'ogni altro Dio ei lui diucto . Gli altri edifici
fona
4
.

"

Nel vejlihulo di vno veiejilafatua

fono Tempy che accompagnanogli antecedfnti trofei
non
dt
Decebalo
d'vna Dea ,
sj j Pfiofi Dacico Bcllo abfoluto paceque cum Dcccbalo Rcgc firmara , Traianus Auguftus, nihiUquod ipfius prjcrentiam expofccrei: , rupcrclTe rarus , in Vrbcm rcdire conItiruir , Quare lcgione jn prouincia xtlxd^z , praffidijfque militum per opportuna loca_,
dirpofitis, tribus (ccum legjonibus abdu(itis , quarum totidcm aquilarum figna in bircmi vehuntur 5 vale faciens Dacias , nauibus per Iftrum , 8c id no(5tu , facibus accenfis, &
luminibus vndiqueillatis, eius confili; duces & nauclcros cerriores ficicns , expanfis
vclisjremigibus imperu pulfuque rcmorum adnitentibus,lcra: fe nauigationi commirtit.
* uantQ il Ciaccone defcriue del ritorno 4t Traiano a Roma , parepiit toflo chejtveriflchi
del ritorno di ejfo nelta Dacia , allafeconda guerra contro Decebalo , /7 quale ribellatoji fU
,

di fiuouo dtchiarato inimico dal Senato

Romano

254 Biremis Liburnic^ forma, qux ideo biremis di(5la , quod duplici rcmorum ordino
agcretur , fuperiori quidem vno , inferiori vero alrero Roftrum eadem habct ^eneum
aquilam in prorainfculptam ; vbi nauclerus remiges ad fedulam operam nauandam
exhortatur . Labarum gerit in puppi ,
tria aquilarum figna , vt totidem e Dacia legioncs cum Cxfarc adnauigalfeintelligamus
255 Pra:toria Trircmis , trium remorum ordine a<5la , in qua C^far vehitur. Labarum ifij
puppi , & lumen clarifiimum intra Jaternam prxfcrtur , quod vulgus funale , feu fimalc
vocat pr^toria; infigne , quod c^tera: naues n0(ftu fcquantur . Hippocampum fupra_,
roftrum jercum in prora habct
23^ Trircmis Liburnica altera , trium remorum ordine difl:in(fla, pulchra puppi, carbafis,
funibus ad tranfiierfum malum alhgatis i in prora tria cornua copif, & Vi(itoriolam delphino colludentem habet
?37 Pro fclici reditu Traiani Augufti facrificia in Vrbe fiunt , plurimis vi(i1imis ad aras
ma(ftaris nuncius enim de eius aducnru Senatum Populumque prvuenerar Uomanum.
.

&

&

'

Inrcrfunt autem huic facriflcio nonnulli,pallis vtentes cucullatis, quorum frequens Italije, Hifpanix,
Gallij nunc eft vf.is. Fuerint ne hi Romani , an exteri, incompertum

&

S58 Sacerdotes, facras, de morcgentis vcftes induri, riruquc fuccin^ai Gabino,inCuliam, vbi Confules& Senarus conuencrant, afciti, de votis fufcipicndis , facrificijfquo
peragendis, pro falute

& fehci

Cjfaris reditu in

Vrbem curam, indicente Senatu

,

fu-

fcipiunt

Lafgura eol
nncontra in
riuo nelle

braccio

e la mano. diftsfa e Vifteffo

medaglie di H.-.driano
prouincit^
tutte le

coltitolo

Tratano

in atto di Pacifcatore

ADVEKTFS A VGVSTl
.

comeji

alfuo ar^

359 Bircmium duarum in Vrbem appulfus fofpitatem , & fclicem Traiani aduentum in
candem fignificantiinn Vbi velorum collcctio funium & rudentium cxplicatio, nixus
rcmigum nauim ad lirrus impellenrium,vifunrur. Traianus namque tantifper per Iftrum
nauigans, quantifpcr nauibusexcipiendis eftcapax; dcindeper Hadriaticum mare ex
lilyrico foluens , totam fere Italice oram legit & demum per oftia Tiberina Romam-
,

vfq;perucnit, ciim fluuius magnis tunc cftet nauibus meabilis,qui,obftrufo nunc alueo ,
vix paruis eft peruius . Forfitan etiam Traianus Tiberina oftia conceftcrat , portum

quem ipfe

& ftariones nauium

inuifurus , inrerim dum triumpho neceflaria/

per Tiberim nauibus delarus , triumpho exceprus eft Pons autcmhicfignarus,Horatiusfortefuit, radicibus Aucntini iundus, cui pharus altiftima
ftruxerat,

Romx parabantur &

;

imminebat, profpctftandis elonginquo adueniennbus nauibus percommoda

240 Porra Vrbis Triumphalis , per quam triumphatores ingredi folebant, triumphum
a(^uri , per

quam Senatores laureati,cun(5iaque

vtriufque fcxus

& ^tatis nobilitas effufa^

& inuifuri &

obuiam Traiano Auguftotriumphantivenit, ipfumante VrbisingreflTum

falutaturi
Vclccrte Arcusfuittriumphalis in Foro ipfiusTraianieredtusjCuiusmagis
fpeciem refcrt, ob fuperatos Dacos , & Sarmatas a Senatu P. QJlomano dicatus. Cuius
pulchcrrimaornamcnta, miraartificummanuelaborata, in alterum poftea triumphalenri Arcum,Conftantino Magno ob fuperatum Maxentium Tyrannum erc(;l:um , tranfla.

tafucre; c^ux

nunc ctiam cxtant

Intcr quscjo^ilo

Dacorum Regulorura

ftatu vifuntur,
capi-

I
tamcn auul/Ts quj? Alexandcr ^Mc Jiccs Florcntinorum Diix ob illorum clcganriam amputata , nodu clam abftulit Sacrificia pr.-etcrea, adiocutioncs,& plcraquc
huiufmodi alia , zCcinn;i ex Traiani Arcu , non propria Conftantini vidcntur
Narru
ciim ad Pontem Miluium , Vrbi proximum , vi(5ioriam dc Tyranno Maxcntio Conftanrinus habucrit-; parumquc tcmporis intcrccdcrct , ncqne diutitis prorogandum trium-:

capitibus

phum

Scnatusccnfcret; celcritare vfus , Arcum Traianidiruit, vtConftantini

Conftantini ctiam xtatc , marmoris fcalpendi pcritia in detcriiis abierat,quarc portioncs aliquot Arcns , qua* tunc rcmporis fucrartt claborara: , multo rudiorcs cxila:tus

^rigcret

quam

Arcu triumphali Traiani tranflata: Lcgati priiis Decebali in Scnatum admilTi , quos fecum Traianus dctulcrat, in Vrbcmquc pra:mircrat,depo(itis arinis, manibufque in feruilem morem porrcdis , ciim multa fupplices dixifTcnt, deiiij
confirmata pace arma recipiunt
/lunt

qua: cx

14

1.

Arx

ercdls

prxfcntibus
I

turbaquc Saccrdotum

Popis

tauri in facrificium macflandi a laureatis

rcs togas fupcrinduti

qui

ritu

Gabino

induifli

fuccin(5ti

fignis concordi.-e

lacernas

vcl breuio-

laurcati a/lant

142 Traianus Auguftus loui CapitoHno facra facit j fuper aram fruc~tus varios adolens ,
tcui ^ Camilh aftant , & trium lcgionum , totidcm aquilarum figna , praefentc Scnatu
togato & laurcato , & Popa , qui taurum madlat, tibicinibus modulantibus, accrram-
thuris Camillo coram tcnente
Vbi
a?dis loui Capitolino facrce fymmctriam , cartci:aqueCapitohj ornamenta,ampIiffimafquc flrufturasjcx hoc fimulachro dignofcerc po-Hoc triumpho
terunt vmbram & imagincm quandam rei ea orthographia refcrentc
Poffunt auteiru
peradto , deinceps Traianus Dacicus & Sarmaticus appcllari coeptus
haecomnia ad Traiani profedionem fecundam in Dacos rcfcrri iravt hoc facrificium
iter prxccfferit , fupplicationibus ideo inditftis , votifque a Senatu Populoquc Koma-

&

In rebus cnini adeo

magis cunJla coh.-ercnt
alijs
dcflituimur, fatis
Idifficilibus & abftrufis , in quibus luce authorumi&: monumcntis
crit diuinare
Si cxtarct opus Caninij Rufi , quod Grxcis vcrfibus de Bcllo hoc DaciCG fcribebat, (incertum an abfoluerit) non omnino in tenebris verfarcmur Sed quando & hoc , & plcraque aha perierunt , nihil fuperefl rcliquum , quam conieduris vti,&
1)0

conceptis

Scd

priori interprctationi

Oedipum induere
illud

Meminit opens Caninij Rufi Plinius lib. 8. cpifl. 4. fuadetque vc

incocptum perficiat, vtpote inquo nullarecentior materiacopiofior, latior, inagis

poctica,

& in rebus vcrif/imis fabulofa

fcribi

& vulgari poffct

vbi immilfa terris no-

ua flumina, nouos pontes fluminibus inicdos linfcffi caftris montium abrupta, pulfum
Super hxc
regia , pulfum etiam vica Rcgcm nihil dcfpcrantem , dicere audercmus
fuit
nouiffimus
altcr
aiflos bis triumphos, quorum altcr cx inuicta gcnte primus ,
Hic fuit prioris Bclli Dacici exitus & triumphi Hnis
.

BELLVM DACICVM SECVNDVM.

NVnciabarur Dccebalum Dacorum Rcgera

,

pra.'tcr

conditiones focdcris idi

multa

ad rebcllioncm fpcdantia pararc ac faccrc quippc arma fabricarc , transfugas rcciperc, munitiones Sc caf^clla inflaurarc , vicmas gentcs midis Icgationibus ab bcllum &
dcfedtioncm follicitare his potidimiim infcftus,qui fecum coniurare noluiffcntriamquc
lazygum partem finitimam inuafcrat.. Ob has caufas iterum hoftis aScnatu iudicatur,
bcUumquc Traianus aduersiis illum fccundo fufccpit , quod tandem , finc akerius ducis
ope , per fc ipfum confccit
245 Nauis , velis collcdis , anchoris iactis , ciauo firmato , portum & fi:atIonem Iqco tuto fignificat , in qucm Traianus A^g^-i^^^-is defccndit , hoftilcm rcgionem aditurus . Pcr
:

yaciaaticum marc in Illyricum^iauigaffc illum conijcio , compendium itincris facicns ;

nc, vt priori bello fecerat, cxercitum per Alpcs tanto incommodo > & fatigationo
traducercr

.-,

&

nautx non pauci in ca profc<5tione pallio , fcu palla potius Hifpanica vten14^ Milites
tcs, qu2 a tcr^o
d^ humcris dependcntem habcbat cucullum,ad arccndosimbres ,
collum ac caput ab iniurijs externis protegcndum quam plcrsquc nationcs ab Hifpa-

&

&

nis

mucuarunt ;..;&;Monachi ctiam

fibi fecerunt.

Fucrinc ne Hifpani

intcr {acras rcligionis vcftes

Cxfarem prouincialcm fuum

d 2

in

cucullum propnum
ca cxpeditione fequu,

"5

aut alterius gentls mllltes , vlx afrequi pofliim nl/i confecTtura du<^us > quod Hifpaquocl barbam &capillum, pr^eter Italoantiquus fucrit talis amiftus ;
nis proprius
radebant
barbam
habcant;
qui
promifTum
, Impcratores fuos imitati; prorum morem
lixamquc haud comam nurricbant > vfque ad jetatem Hadriani , qui primus barbam nu-

ti

&

&

triuit

-,

& dcinceps

vt ex vniuerfis antiquitatis

monumcntis

In Arcu ctiam
Hifpani militcs co*

colljgitur

Scptimij Seueri , qui adhuc in Vrbc ad radiccs Capitolij pcrfenerat

capillo vifuntur . Durat autem hodie hic habitus apud Hi/panos
habituj barba,
aliasplurcs nationes breuior tamcn , nam prolixus hic
non foliim, fed
Columna

&

dem

&

fcalptus

foliim Lufitanisin vfu exiftit > vel ciim in luclu gcftatur

245 Aquila, legionis vniusfignum, quam fecum ex Vrbe Traianus Auguftus proficifcens
Milites autcm fua_/
.ibduxerat 5 prxter ulia duo , qux auxiliariorum videntur cxiftcre
figna, & proprios duccs, ordinc quodam procedenrcs/cquuntur
246 Sacerdotes ritu fuccincili Gabino , Csefaris exercitum proficifcentem parumperco.

&

felicitatem illis imprecantes.

mitantur , fupplicationes agentes,
247 Equitatus, pcditacum antecedens quorum vnus labarumjlmperatoris vehit infignc.
aliA' gentes Dacisfinitimse , Traiano aduentantioccurrunt, gratulanter
248 lazygcs ,
feque
per vim proprijs fedibus a Decebalo exturbatos,grauiterquemuI(ftaexcipiunt ,
tos , quod araicitiam Populi Romani fcquerentur , conqucruntur vlcifcatur proindo
communem iniuriam expoftulant ; feque focios belli futuros,commeatumquc excrcitui
quantiim rerum fuarum anguftia pateretur , curaturos polliccntur Vxorcs autcm & filios fccum ducunt, vc maiorem Csefari miferationem commoueant . QuprumCxfar
animos fpe futurorum erigere videtur , ciim bellum
mifertus , votis illorum annuere ,
fe tandiu cruentum & implacabile aduersiis IDacos gefturum affirmet , quandiu ipfos
auitas fcdes reftittiac
iniuria affedlos , in antiquas
249 Ca?far,ante hoftium congreffum, Dijs facrificia facit, patera , fupcr aram ignc calcn-
fanguinem viiiimx , cui aftat tibijs occinens ,
Camillus cum
tem , vinum libans ,
:

&

&

&

&

&

thuris acerra--.

250 Tauri plurimi ad aras j fuper quas focus accenfus, madlandi perferuntur a Popi$
lauro coronatis

251 Scuta militum , forma c^tcris abfimilia, tandiu ex arbore pcndentia dcferuntur
quandiu caftris muniendis intcnti,penfb quifque fuo abfoluto, refumit.
253 Caftrorum munirio , aggcrc fitcongefto, foffalata, valloque circiim difpofito , &
probc firmato Foffa autem , fi vis acrior hoftium immincret , duodecim pedes lata^ 5
tredecim profunda effe folcbat
Supra quam fudcs dc lignis fortiifimis , quas militcs
Ad quod opus ligones, raftra, qualos, aliaquc
portare confueuerant , praefigebantur
vtenfilium gencia femper habebant in prompru
.

253 Lignorum cxfio , fecatio , & comportatio , aggcrc , foffa5& vallo caftrorum munitio
254 Caftrum , vel vrbs aliqua munitifTima , ad quam prsefidium militum Dccebalus
mittit, qui iilam aduersiis Romanosforcitertueantur;

cum,

255 Csfar loca quxque munita expugnat,

cicns

& ad quam

ceu rcfugium vni-

Daciindifcriminepofiticonfugerepoffint,propria?faluticonfuIturi
vi capit

in hoftcs f^euit, ingenti eos cladc affi-

256 Romani , munitiores natura

, Dacis rcfiftentibus , pr.Toccupant , tripliciquc

viam illis nocendi obftruunt , tuta fc ftatione locantes
Daci autem acinacibus pugnant , gladijs inquam vcrsiis cufpidcm intortis , vt PerfaJ
olim , & Medi , nunc vero Turca? vtuntur . Pars autcm militum pugnat pars,fumma-.
cum fcftinatione , munimentis caftrenfibus abfoluendis intendit , Dacis eo lociper vim

muro pcr intcrualla

difpofito

colles

cxturbatis

257 Traianus Auguftus equcs

milites fuos

vc hoftibus profligacis pricpropere loca^

, rcliquos vt cum feftinationc incoepta munimcnta abfoluant , adhorcum rehquo equitatu, pugnantibus aduersus Dacos Romanis, opportii-

munica occupent
tatur

fubfidio

nilfimus adueniens

8 Miles

Romanus

foffam faciens j ctcri ligna cxdunt, fecanc

fevla in caftra

munien-

da comportant

259 Vctc-

2^9 Vttenni

militcs itcr ingrc/li

thoncati

, clypeati ,
& galcati , Traiinum Auguftiim
prajcuntem fequuntur ,
figniferos trcs ,aquilifcros inquam duos , & imaginariumj
vnum , vlteriiis progredientcs Quo proculdubio colligitur , duas fuiffc in hoc Romanorum Bello tuncIegioncs,in Daciam a Cxfare aliundc indut^las, & fub imaginc prin-

&

cipis

alios auxiliarcs

& focios militafle

/ ttate tre le infegnefuno fAquile , e Vimagme del Principe -ffolo quella di mezzo non e rO'
firata , e tutte tre hanno qualche differenza

60 Traianus Auguftus,vt expcditiiis prxfidia traduceret, quoties a barbaris Romani,qui

trans Danubium agcbant , premerentur , lapidcum pontem fupcr Iftrum faccrc excogitauit opus fanc mirandum , & maxime mcmorabiie , cui c*ctcra illius opera vix ad^equari porflint ; impenfa profe(5l6 ingcnti, & qu fidem fuperat . Illud euim mirari conucnit ,quaQ3m ratione,^: quibus viribus , qBouc artificio, in illa gurgitum altitudinc
:

tamque

pr^cipiti fluuio,

tum fingul^ columiwjcxtrui

valucrint, tantarumuc

molium

fundamenta ftabiliri
Vada pra-tcrca limofaerant, neque amnis alio auerti potcrat.
Quanta vero altitudo fit aqua? <Sc quam late patcat amnis, narratu difficilc cxiftit. Fucrunt autcm huic fiupcndo ponti viginti pila? cx quadrato lapide , altitudinis centum
quinquaginta pcdum , prsctcr fundamcnta , latitudinis fcxaginta
Diftant inter fe cqwtum & feptuaginta pcdibus fornicibus vcro coniunguntur Hxc molcs , & pons per
(arcula mcmorandus, ab Hadriano Cxfarc Traiani fucccfforc , cx c^uCxs non vcCth pcrpcnfis ,dirutus & dcmolitus pofica fuit, vefiigijs tanti operis vix rclidis , adeo vthodic
incompertus efltt locus , nifi opere & inuefligatione loannis Cufpiniani proderetur
Hic enim in Auflri.t defcriptione , in inferiori Pannonia, non procul a Canizza oppido
Ctum affignat, vbi proximus exiftit fons quidam cclebcrrimus , qui in fanguincm verti
foIet,obitus,veI infortuniumingens Rcgum Hungariie fi immineat: qnod multaincolarum expcrimenta comprobarunt. Et quamquam in hac pontis orthographia omnia integra non fint, vbi non totpilx, tot forniccs , non Iflri flucnta dcfigncntur pr^Etcrmittimtur tamcn ab fcalptoribus marmorum ob loci angufliam , & vt alijs fimulachris inibi
indu(5tis locus vacuus rclinquatur , aliquo indiculo rcm tetigiffe contentis . Fuit autcm
Traianus adeo magni & excelfi animi, vt res magnificentiffimas non folum excogitarit,
Ccd & feccrit plurimas extruxit enim Marcianopolin iw Mcsfia , quam a nominc fororis Marciana? appcllauit; Nicopolin in Thracia, geminam ob vidoriam dc Dacis
vnam , dc Sarmatis alteram Traianopolin, vrbesinfignes In Vrbe Forum ardificauit,
palatium , bibliothecam , porticum , thermas in oflijs Tibcris portum fumptuofifllmum Hifpanias pontcm de fuo nominc Traiani appellatum fupcr Tagum , \i3.% inibi
longiffimas conftrauit , & glarca & calcc muniuit , vt vfquc ad noftram tatcm intcgrse
maxima cx parte perfeuercnt Vrbcs focias magnifice iuuit eafque aquis , portubus
.

&

frumcnto, operibuspublicis,pecunia, honoribus,c^terifqucrebus auxit,atquc ornauit.

* Defcrtue Dtone quejlo Ponte di mtrabile edificio-i con venti piii di marmo quadrato alti CL,

piedifnza lifondamenti, larghi LX.

geuano congli Archi opera
non permette edificio alcuno
:

e diflantifra

loroCLXX. piedi liqualipilificongiun-

incredibilei cheper la profonditd

i

nefipoteua diuertire

eper la tmpettiofitd deWacqua.

Il Ponte edificatoui

da Traianoero-

marmo

congli archi, quefto che vediamo efabbricato di trauature dilegno con lifoli
pili dipietra -iforfe per la necefftd dipajjarui
tutto di

z6i Traianus pincas, & alios pro temporc & rcgionc fru<ftus, in facrificium fupcr aratn-i
adoletj obpontisabfolutioncm Dijspra-cipuc gratiasagcns vinum dcfupcr & alios
liquorcs fuaucolentes e patcra fupcrinfundcns
Cui aflat tibijs canens , Camillus cum
thuris acerra , Popa taurum in vi5limam ma(^aturu$
* Ubabito di Traiano e difufato efimile ad vna mozzetta roucfciata indietro s lafpalla .
262 DecebaIus,primoribus Dacis & Sarmatis ahquotadTraianummiffis, conditiones
pacis fimulator poftulauit , non tamcnfuita Ciefarccxauditus, qui fcmcl & iterurtu
prodcgerat fidem quarc infetito ncgotio ad Dcccbalum redierunt
Vbi & Sarmatarum habitus pacis tempore, vcftes fcilicct promiffas vfquc ad talos , cin(ftum vcl baltcum latiffimum 3 vittam quorundam capica ledimcntem , pilcum? aliorum amicicntcm vidcre cft
:

DoHfia dalla cinta atalldni'{hamd

di citoio e/ipuo credere chequejii/ieeffile mani rtcoperte daguafiti , e'l petto cinto difafce
o altragente-, che 'uiene dtrattar con Traiano , e/irmli habbiamo ve-i
li medijimi Sarmati ,
I 'hahito di quejli dtie e curic/l

'

p-jiche oltre Li veft.idi

duto auanti in habito lungo combattere a Cauallo armati dalmczzo in su

di qtiejla Citta
fioato

di lc^no

o Cajlello habitatn

la porta

sit 'i

da Soldati

Stationartj

pente onde ejcono

Tra

i'i e -vn^ Anjlteatro

lefabhriche

cajlrenje edi^

Soldati d guija di arco e adornata in cima

Di qttelli che trattano con Traiano^altri hanno lajajcia in capo-,altriH pileo.

%6i Per Pnrtoriam caftrorum Portam Traianus Augufhis cxercitum educit , ponte lic-neo Tibifcum fluuium ( vt credirur ) traijcit , tropharis priiis in monrium cacuminibus
(freftis, quK ex hoftium fpolijs bcllo ademcrar
Jaurcatus, & cum fericeo dorfua-'
2 64 Taurus, in viclimam mad:andus, a Popa fuccindo,
H indncitur Ara foco accenia, quam circunftant Liticines lituis infonantes,& Camil-'
lus minifter facrorum labarum CiEfaris proprium inhgne & tria aquilarum exercituscon due trofei

ii^na

& demum

veterani milites

thoracati

& clypcati

865 Sueouetaurilia, in luftratione excrcitus, ex tauro, verrc, & ariete fieri confucta^
Taurum Popa fuccindlus, & lauro coronatus deduinafcula cnim hrcc animalia fuere
clauam
regit
longo manubrio gcftans, qua taurum conficiat.
conftriclum
cit, camoque
Vi(5iimarii autem verrcm, dorfuali ornatnm fcricco, & arictcmagunt Prv^ccdunt Liticines & Tibicincs, lituis & tibijs infonantes laurcis cundi redimiti
quod Csfar , habitu Pontificio , velato capite , fupcr aram igne fuman2 66 Sacrificium ,
tcm jpatera perficit,cui aftant Camilli , Sacerdotes ctiam plcrique ritu fuccincSi Gabino jlaurocoronati, laureofquc ramos manibus portantes funt& luminigerulicereos
.

in candelabris defcrentes funtqui ctiam vafa aquce

ni cxercitus afpergillo faciendc^ .

267 Adtocutio Traiani Augufti ad miHtes

forfan hiftralis, vchantj luftratio-

e fuggcfto lapidco, prsfcntibus Priefeftis

&

Tribunis exercitus , quattuorquc aquiHferis cum quattuor aquilarum fignis totidem

cnim iam lcgioncs conucncrant,iS: in eo bcHo mihtabant. In qua Csfar iuftasbelHcau:

fas aduersiis

Dccebahun

fufcepti

& iniurius Romano

Dacorum Regem enumcrat , quanriimqucfueritpcr-

proinde ad fortiter ctftrenue fein pugna,qux imminebat , crerendum adhortatur ad gloriam ex victoria et triumpho , et immenfas opes ex
pra^da et manubijs hoftium parandas inflammat, vicinafque Diacorum ftationes et caftra
maturc occupare iubct Lidorcumfafcibus confularibus retro Crefarem ftat.
5 68 Traianus Aiiguftus in lapidco fuggcfto, quid faciendum , quo ordine procedcre debeat cxcrcitus , qu3e loca in munimcntum Cafti orum pnvcipuc occupanda , quaHrer inuadcndus hoftis, quaHtcr debellandus , Prafedos ctTribunos cxercitus confulit, et
dcmum iuxta faniorcm fcntcntiam decernit Prx'fcdus inibi Pnrtorio fceptrum gerit
miles labarum . Hadrianus,poftcaAuguftus,aftat, qui fecundoBcnoDacicointerfuit.
fidus

Senatui

^6^ Profcclio exercitus leuis armarura; milites anteeunt , triarijs feu grauis armaturae
militibus poftremum agmen tenentibus vtpotc qui rhoracati, galcati , et clypeati, gla;

dijfquc

accinifti

ayo Impcdimenta
571 Vcterani

inccdunt
exercitus

milites laureis

farcinsquc militum

curribus, quos muli trahunt,

&

ob egregium aliquod facinus ab Imperatorc donati

cquis

quas

aleis fupcrgcftant.

272 Buccinatores clafficum canunt, Impcratore pricfenrc & indicente; nam ijs folum-
Kuiufmodi^negocium obeundi curaincumbit y{'\ namc]ue non nifi Imperatoreprxfente , vel ci\m \\\ milirem capitaliter animaduertitur , infonare folcnt . Appellatur autem
buccina, quae in fcmetipfam aerco circulo fle^Situr ficut tuba , qus direda eft ; tcfto
Vcgetio lib. 5. cap. 5.
275 Traianus Auguftus miJites vrget , vtrem frumcnrariam, in exercitus alimenta , curribus & dorfis equorum impofitam , ad caftra , quic lamiam municbantur , quam celerrime traducant.
274 Aquilifcr, imaginarij , & labari gcftator , ad buccin^ fonitum cum fignis gradicntes.
375 Pranum agmen militum kuis armatura: cx auxiliaribus conflatum jin quo funt Ger.

manij

mani
*
'

Pannonf;,

Illyrici, 8i

Dalmat^, arcubus

pugnantM

&: fagittis

^uejii arcieri con 'vejie lungajifono "veduti auand nella prma guerra Dacica combattere
d Cauallo dfauore de'Romani , con Velmo acuto-, e corazza hamata de^Sarmati-, si chepojfo'
no ejfere
cuoio

Sarmati

o altropopolo confine

diferro affibbiato

276 Legionis

vn'braccio e ignudo

l'altro copcrto con braccialidi

,

cum

labaro, iuxta Ca:farem geilato

& ipfe Traianus locum indicaret

alterius aquila

buccinator infonaret

quo

priiis

caftra

quam

claflTicum

metauda

il labaro nome 'ufato al tempo di Cofianttno , efotto Traiano chiamauaji

&
era infegna della Cauallena comepare quefla Aquila ancora chefievedutaporm
,
tare da Soldati d Cauallo .
277 Meratot^s , qui prsEcedentes locum eligunt caftris . Prajfcdlus itcm Caftrorum,qui
tabcrnacula , & militum cafas , & impedimenta omnia, nutu curac . Tencoria infuper

Gidfi

e detto cbe

'vefjillo

'

& tabernacula figuntur

278 Milites frumcntatum extra

caftra egre/Ti,

maturas fruges, in hoftili agro dcprehcnfas,

falcibus meflbrijs in manipulos colledtas fecant

caftra

J9

comportant ,

alimenta

in exercitus

Militcs excubias agcntes

nc

dum

& in fafces alligatas fupeif humeros m

equofquc , ad agrum eduftos , pabulantur

, palantes & difperfi demetunt , hoftis in-

fruges

cautos inuadat

280 Arx Dacorum ,

caftris

Romanorum proxima , militum prfidio munita, iuxtaquam

Daci excubanr , Traiani exercitus

infidias

Lt Daciji dimojtrano tutti fpauentati

metuentes

riffuggendo dalla battagUa conforme nellafeguentc

figura , e pare che dfcorrino di renderfi , come "vno di loro parla con h Soldati Romant .
;28i Romani aliquot milites leuis armaturjE , explorarc Dacorum arccspergunc, quibus
r

hoftis occurrit

pugna conferitur ,

qua tamen Daci fuccumbunt

in

282 Romani militescaftro hoftium munitiffimo potiuntur , intra quod figna inferunt,
vlteriufqucaliainuadcrc& oppugnare pergunt, machinis & fcalis adue<ftis.
;285 Romani milites muniti oppidimuros confcenderetentant, quos valide Daci proScalas ligneas Cjefapellunt, fagittas , & ingentia faxa in oppugnatores deuolucntes
riani niilitcs admouent, ad murorumquc moenia euadunt, multos eo impecu trucidantes; interim fundirores ,Iapidibus efundis proiec^is, Dacos ad muros accedere prohi.

bebantrficque cruor vbique diffunditur . Romanus miles caput hoftis vnico gladij itn
ingenuus, vt apamputat, truncura fuper muro cadauer rclinqucns . Pulcher etiam
qua:
hic vifuntur,
autem
paret , adolefcens Dacus ftrenue dimicans occubuit . Scalx
lignea; crant, noftrique fjeculi fimiles quarum oppugnationis inuentorfuit Capaneus,
qui tanta vi , fcalas confccndens, occifus eft a Thebanis,vt extinftus fulmine dicerctur.

&

oppidum muniti/fimum
periculoque non leui verfari , nifi fuppetias illis quam primiim ferat proinde opus elfe noua continuo auxiiia-.
fubmittcrc . Hac re cognita Cxfar cum prxtorianorura agminc accurrit,vt copijs ince-

2S4 Miles Traiano Augufto nunciatiim

fe tueri

vcnit,acritcr hoftes intra

Ca;farianos continuis oppugnationibus cadere

in

rim vniucrfis collcdis,

cum

intcgro cxercitu hoftili confligat.

285 Rota: , quibus machinx vcdtx aguntur , & muris admouentur

286 Daci , nc Traianus fuppctias fuis fcrrec, in itinere fe opponunt pugna confcricur
-fcd in qua Daci viifti , Romani vidores cuafere
2S7 Sagirtarij Romani cxercitus , loricati & galeati , ex arcubus fagittas iacicntes
* ^ujfivede l'babitoproprio de'Sarmati Arcieri combattere tn vefte longa , con l'elm acuto j
e \a corazza hamata
288 Milcs Dacus, fumma vi pollens,qui ingcns faxum folus elcuct, & in hoftcs proijciar.
289 Traianus Auguftus,caftrum natura munitum & arte, pr^fidio Dacorum ccncum,quod
percinaciter aduersiis Csfarianos tutati fuerant , ipfe praefens cxpugnat captum diruit,
ne itcrum in hoftium potcftatem venirct . Daci enira lignacione , pabulacione , aquacione , & frumentatione, inde egrcffi, Caefarianos prohibcbant
290 Lignorum cxfio , diffecatio, & in ftruem in varios vfus a milite Romanocongeftio.
2 9 1 Regulus aliquis Dacorum a Deccbalo Rcge dcficiens , fupplexque ad Traianum venicns , illi fc dcdic clcmcncigm ab codem affccucuj & graciam . Aftanc hinc & hinc
;

prto-

pr.etoriam' milhcscu/l-odes
'Vel pifta, vel

ScMpatorcs CzCariS)

obfidebat

qiiorum ciypcfs

varla flmulachraf

adfculpra viruntur-

fame oppre/Ii, quos vicinus Romanorum cxercitus

fuffugiiim fiiperefrc rati , neque quid vlteriiis tcntarent

Dacica: cuiufdam vrbis ciues

^92

in

nullum fux

laluris

mentem veniret , mortem priiis oppctcre quam direptioncm & feruitutem RomaQnare communi omnium confilio vrbem incendunt cunnonim pcrpcti decernunt
ftafque opes,in vnum rogum collGdas^exununt; ne prxda vlla hofHbus fupereljet , do
qua poffcnr gaudcre vxores & focminas reJiquas cum infantibus trucidant ipfique fub
nodlis filentmm clam fe cx vrbe fubripiunt exanimem adolcfcentcm , fame vcl morbo
aliquo oppreffum, & alterum grandxuum fcnioque confcdum, fecum educunt; & iiij
in

vaftum antrum , ad radiccs montis cuiufdam fitum , ceu in locum abditum , & a cognitionehoflium femotum ,concedunt.
295 Daci qui cx vrbe aufugerant , confilij inopes ^cun-fiifque rebus defptfratis, morterru
(ibi veneno epoto confcifcunt tanto ardore animi, vt alter alterum prxcedere certaret,
& primus ad ncccm vellet accurrcre Vas aurem ingens in medio erat expofitum , liquore aliquo hTthifero plcnum , ex quo nonnulli exiguis poculis venenum hauriebant
iingulifquc bibere dabant, ca menfura , qua: breui inrcrimere fumcntcs poffet. Alij
exanimcs iacent , quos virus iam extinxit, alij concidunt moriruri , ahos vis vexac
veneni in vifcera transfufi. Miferandum profcd^o fpcdaculum, inquo caritas& pietas
habebatur , in fuos & in fcipfos criam I^rthalitcr ff uire
294 Dacici exercitus rcliquif pcr afpera loca & ardua montium iuga fugientes, draconis
fignum, quod cx acie fuperfuerat,fequuntur Erat autcm fccundiim millcfimum quemijue mihtem draco pertica fubJatus , cui argcntcum caput , reliquum corpus oeu ex ferico contcxto, coloribus variatura, infiar veri draconis, Suida authore
295 C^far Dacos clcmentiam ipfius implorantcs non exaudit , qui toties fidem fregerant,
;

illiufque

animum

irritarant

Siniffra

namque capuJum

gladij

&

quo

erat accinilus^ap-

&

prehendit , dcxtra paludamenti laciniam , quod

arma aduersus
vltcrius progredi ,
ipfos exerere parabat Claflicum buccinator canit. Labarus & figna cum militibuspr^torianis a tergo fuccedunt , Tribunis Cxfarcm comitantibus
.

296 Annonamjlitibus viritim diflribuitur. Vcteranus huic rei milcs crat prsfedus qui
modio ccrtas cuiquc menfuras diftribuit quas faccis cxccptas humcrifque impofitas
,

in propria finguli tabernacula

, vcl c^fas afportant

Tota tamcn legio particulam alifaccum pcculiarcm confcrebat fepultura? caufa; vt fi quis cx contubernalibus
defcciflet , de illo facco ad fcpulturam ipfius promerctur expenfa . Hajc ratio apud figniferos in cophino fcruabatur .
297 Adlocutio Traiani Augufli priuatim ad milites aliquot , figniferos inquam cohortis
centuriarum , habita . Quorum videtur ignauiam obijcere , aJrerumquc ilJorum exauthorarc, ob facinus aliquod indigne admiffum, vtpote qui pclle caput amiftus lconina,
nuIJum fignum gcflct in manibus fcd illi vidcatur crcptum . RcJiquis autcm munien-

quam

in

dx caflrorum
*

Pare che
ti

la

298

curam commitrit
parlamento dt Traianofi raprefenti lafede de Soldati , diftendendo tut-

partis

in quefto

mano

verfo l'Imperatore,il che denota ancora la manofopra le tre infegne delle Cohorti.
Lcuis armatur.r milites Pr^toriam Portam cgreffi , d.d reliqua caflrorum munimen-

abfolucnda paritcr fe accingunt

299 Mili.res partim ligna cxdunt, partim comportant, fabrifquc mararijs miniflrant:
rumquadros
doJatos lapides; qua materia arrifices vfi, munitioncs a remotis locis
ad caflra vfque perducunt
50D Duarum centuriarum prxtoriani milites , ante tcntorium principis excubantes, quarum totidem figna humi defixa cernuntur
301 Legati Decebali Regis paecm petunt; quam a Traiano Auguflo , vt perfidi,& hofles
Populi Romani iudicati , non obtinent
ta

.?/-

302 Pons hgncus fuperTibifcum

, vel alium qucmpiam fluuium flratus

quem mili-'
, per
ad altcram amnis ripani traijciunt
^
503 KaualelflroprQjcimum, vbiHomani liiitres , fcaphas > & liburnas etiam , nauiga-

tcs

'---"

tioni

tionl

qux

ad<?ommo<?as sedificant
fcalpris,

maxima hgnorum copia

in /Ti-ues pro co vCii

& mallcorum i^flibus, alijfque inftrumcntis, fcamt

reifque clauis

con^cd^
t-.

excauant, conlcruiiT,

compingunt Apiid veteres cx cyprcflb , pinu domeftica, liiic

fylueftri, larice , & abiete, Liburnx conficiebantur xrei , ferreis , claui
pr^eferebanrur
quod hos tempore & humore cclcriter rubigo confumar,illos vcro ncc jetds autfluchis
artifices

atterat , fed magis in dics feruet , licet difpendio hnt maiori

Obferuatum pra.tcre.o
amaioribus, vtilifTlmc poft folftitiumaftiuum vfquead aquino;lium autumnalc, &
deinceps ad Kalendas vfquc Ianuarias,fortiores,duriores,& ficciores cffe trabes abfciffas quod fi acceffcrit , a quintadecima Luna ad vigeiimam tertiam vfquc cedi matcriem , immunis fcruatur a caric , reliquis autem diebus abfciffa , continuo fcnefcit , iiij
tabem &: puluercm vertitur , quod ars & quotidiana experimcnta comprobarunt Romanorum etiam icligio docuie , his tantum ododicbuspro jeternitate facrificia cc.

lcbranda./

oppidum quoddam munitum , a Romano milite occupatum , expugnare conantcs , maxima vi & cxdercpclluntur a Csfirianis militibus , qui prcfidio
a Traiano fueranr rclicfti
Saxis autcm , quc ingcntia in Dacos ejj muris deuoluunt >
maxime fc obfcifi tuentur

304 Daci

caflirum

feu

505 Rornani miUtes , qui pra;fidio arcem tcnebant obfcfTam , cadaucr Daci infignis , qui
in oppugnatione moeniorum occubuerat , catena vindlum, trabique e muris prodcunti alligatum , obfidcntibus prouincialibus luis in ludibrium & contumeliam oftentanc.
306 Daci rnagno dctrimento in oppugnatione arcis accepto , vcriti ne nouus miles inj
fubfidium veniret , obfidionem foluerc , & in fugam fe conuertcre, coguntur
Collaudat illo307 Traianus Auguflus ad duas aflantes mihtum Icgiones adloquitur
rum virtutem, quod flrenue in omnibusfe gcffcrint, fortiifimcque pugnauerint.-proindc
ad futurum belli fincm fcliciter obeundum fummopere cxhortatur: prxmia ilhs 6c prx.

fentia&futura pollicetur.

308 R egios

thefauros , quos Decebalus fubtcr vada SargctiiE amnis

haud procul a rcfia

Fluuium namque Deccbalus Rex,captiuorum
operc,de proprio curfu auerterat , atque fuffolfis deindc vadis , in

occulucrat, Traianus Auguflus inucnit

duntaxatmanibus &
fpecu magnam vim auri condidcrat, preciofilfima qu.eque, & eos liquorcs qui affcruaQuibus confcvitis , ne quifpiam qus gcffiffct proloqui
ri poterant , eodem congerens
.

omnes , qui

At Biculis captiuus , cui res co^

cquifque afportatos in caftra , partim militibus diflribuit, partim fifco ,
^rario P. R. afleruauit
Eranrautcm in his
plcraque vafa aurea & argenteaiingentis & mediocris magnitudinis , gcmmx omnis generis , & pr:eciofa fuppellcx , corbibus ornatiifimis contenta
309 Decebalus rcgia amiffa cundaque ferc in poteflatem Popuh Romani prouincia redadla, thefauris, quos abdidcrat, ercptis ; concioncm c fuggcflo ad fuos milites habcc,
in qna fortunam iijam nimis aduerfam conqucritur , nihil xrumnarum cffe quod non_>
forti animo tolerarc decrcuerit, prsEterferuitutcm
indignitatcm rcgia; maicftati iiij
fcrendam proinde cum ab his calamitatibus fe erucre ncqueat, morcem fibi confcifcere flatuerit quam ipfi debcnt ferrc acceptam , qua: momento temporis ab vniucrfis eximat malis . Hxc cum Dacis propofuiffct, abnuunt muhi , fententiamque veluti duram
detrcAant, nonnulli acquiefcunt , fidem obferuare j fecumquc communc pcriculum
poflet

gnita crat

fadti confcij erant

thcfauros indicauit

occidi

iuffit

Inuentos autem

&

&

&

necem

fubituros pollicentur

3 10 Decebalus

maxima animi

anguflia preffus

pugione ad pedus adado

defpcratis cunftis rebus

manus

fibi in-

Reguli non pauci idcm mortis geniij/

,
fubeunt dum quidam vulneribus fe coiifodiunt , quidamalios prouocant , precibufquc
inducunt , ad ncccm alter alteri infercndam .
311 Daci non pauci Traiano Auguflo fe dedunt , ipfumque necis Deccbali Rcgis ccrdoremfaciunt.
312 Equitatus excrcitusRomaniequites Dacos prof^igat, Traiano Auguflo ira iubentc j
fubigit; multisincaptiuicatem ex primoquod prouinciie fupcrerat, vaftat, diripit ,
ferens

fe interimit

&

xibus icd^idtis

maQus coiundcm loio pof^ tcrga rcuincic

^uejii chejivede Cttduto in tcrra

col pu^7iale

iji

m.tno -ifembra 'vmd-e''fupremt Capttani di

Decebalu , circundaiidulo mtorno la Qaualkria 'Romana , per prenderlo , e facendo fegni com
le mani , fe piu toflo mn e Decebalo iflcjjo , che cade ferito , ritenendo vn Soldato le redini
del Cauallo

Caput Deccbali Regis , & manus vtraquea cadaucro

5^3.
milinbus
Ca^farianis maxnna cum admiratione vtrorumqut
Dacis
captiuis
&
,
abrcirfi",
oftcnduntur dum illi mfelicis forcis miCcrti , communcm fuam calamitatem dcplorant*
-hi autem Ixtitia gcftiunt > quod pacem & fecuritatem , vnius iioftis acerrimi ncce, rede-

Pmorium Traiani

incaftris.

meriBt.
Si vede la

Decebalo

tejla fola di

ne vifno

le

mani infieme recfc , comefcriue

14 Pra?toriani militcs, antc tentorium Cxfaris in caftns excubantcs

3 1 5 Reliqui Dacorum , qui in moatana & edita loca confugerant, a

xl

Ciaccone

milite de-

& qui obilinato animo rebelles fupcrcrani: , in captiuitatem mifere abducuntur,

triumphum aflcruandi Loca dein muniti^ffuna , expugnatuque difficilia , Romanus

ientur
in

Romano

jniles confccndit

& alcibus

vniuerfadiripit, occupatqnc; licet adeo effent ardua, qiuE vix

nifi

abundabant
Vrus exiftit; vtloca eafuiffe niltuofa-&
,
edita , qucE poftrcmo Ccefariani occuparunt , iutclligamus . Efl: autem Vrus animal j a
jC-tfare lib. 6, BcIIi Gallici delcnptum, paullo minus cIephanto,fpecie , colorc , & fi.gura taun feritate tanta , vt ne paruulum quidem exceptum manfuefiat Cornuum ca
vris

516 Animal

eflcnt peruia

quibus

hi filtus

tauro fcre /imile, hic cxprefTum

-figura

rentur

&
.

amplitudine

Magna

xohfpexcrunt
5

Alces

feu

vis efl

parcunt

Alcc

Belli Gallici fcnbit

Germani eorum labris , argento circumlitis > pro poculis vtceorum , & magna velociras ncque homini , neque ferse , quam
vt

fios ftudiose foueis captos interficiunt

vtroquc enim

modo

rcdtc dici potefl

cui confimiiis capreis figura

animal

& varictas pcllis

e/f: ,
,

Cxfar lib. 6.
magnitudino

vt

fed

mutilumquc efl: cornibus & crura finc nodis, articulifquc habct

.-iieque quietis caufa procumbit , ncque fi quo afflidum cafu conciderit , crigere kk-, aut
fublcuare potefl Huic arbores pro cubilibus
Ad eas fe applicat , atque ita , paullum
modo reclinatum , quietcm capit cuius ex vefligijs , cum efl animaduerfum a vcnatoi-ibus quo fe recipere confueuerit , omnes co loco aut a radicibus fubruunt, autabfcindunt arbores , tantum vt fumma fpccies carum ftancium relinquatur
Huc ciim fo
roniuetudine rcclinauerit, infirmas arbores pondere affligit, atquc vna ipfum concidit.
Alcis autem formam 3c imaginem animal hic cxprefTum habet , nifi cornua obftarent
excorne enim Csfar , vt modo di:<imus , facit At vero Paufanias , Acliano de Natura
Animalium teftantc , in fupcrcilijs cornua habeic mares teflarur foeminas contra, omnino carere
Olaus Magnus , qui in rcgionibus vbi frcqucnriifimc proucniunt non foliim diu verfatus , fcd natus criam , cornutas nobis Alcas dcfcribit , qualis eft hxc irL
hac Columna marmorea fcalpra . Ca;teiiim vidc Plinium hb. 8. cap. 15. & Solinumj
cap. 5 2 Fatcor me harum vngulas folidas bifidas, vr ipccuhim lucentes , ex regionibus
Borealibus aduedas , farpiffimc vidiffe, & habuiflc ctiam cornua ycrd nunquam
^ ^uefo atnmale efpreffamente e "vn' Ceruo e raltro vn' Bue
317 Sol oriens , forma imbcrbis iuuenis intra circumambicntem amidum exprefldis , quo
temporc & hora diei hi Rcguli fuerint capti fignificans;aut Deus aliquis fingitur,eorum,
qnos vana gentilitas credidit , aut Dacis aducrsus , vel Romanis propitius , aut certe
Delubrum aliquod in faltu & cditiffimo montc conftrudtum^rcligioni Dci alicuius confecratum, incolifquefrequcns, illo loco , vbi hoc pra^Iium geftum , vcl vidoria parta.
319 Reliqnijs Dacorum fubadis , Dacicajquc regionis facilc Romani potiti , Reguli fo
paullo antecedens

ducuntur ; vrbcs vacuas , & a ciuibus fugientibus defertas,ijdem

diripiunt,vaftant, igniqucfucccndunt
32pr>Ciiies vrbiura , qu^e in hoftium poteftatem vencrant 5 ipforumqueprseda? patuerant,
alio fugientes commigrant , dulcia pignora , farcinafque humcris portantes armenta, &
pecora , iUius
xtatis , & rcgionis prjecipuas opes , fccum abducunt . Qups fugientes
-Romani milites perfequuntur, non tamcn aflequuti, iibcrc prouincia omni excedunt,
Vbi Sc foeminaium ^ pucrorum habitus , venufti facis , e*cpriHHintut .

dedunt, captiui

vintii

&

'

'

'

Hoc

Hoc fccundoBello Dacfco abloJuto Dcccbalo vin dcfundo proccribiis captis partim ,
in amicitiam &: dcm Populi Romani partim fufceptis
Dacia in Prouincia? formaiTu
,

, pr^fidijs vbique locorum difpo/iris , arcibus dirutis, qux faciJc tencri Iiaud
poterant; Traianus Auguftus Ca^farum ftrcnuifTimus, toc viiflorijs cJarus, totopibus
fpoJijs onuftus , in Vrbcm ex Dacia rcmigrauit, tcrre/tri , veJ maritimo itinerc
inccr-

redacla

&

tum , vbi fecundum de Dacis trmmphum egit , fumma pompa , gratuJatione, & appJaufu Senacus , totiufquc Populi Romani
Non autem Jiquet quo anno cius Impcrij id
.

geflum, nam prior triumplius anno 7. Impcrij fui de Dacis dc Sarmatis cll habitus,
trieunium eo BelJo durante; quod autem tempus intcr vtrumque triumphum intcrccffericquantumue fecundum BcJJum Dacicum diJatum , non conftat Exitus huius Belli ficuc Dacis funeftilfimus , ita Traiano Auguito feJici/Timus & cJariflimus
fuic
.

SFXVNDI BELLI DACICi

NFMMI POST ICONES

FINIS.

CO LVM N AE.

pa^.ii^.Sc 116.

GLRM-DAC

CaputTraiamUurcatum. LVIP-CA.ES- TRAIANO* OPTIM- AVG'

Tejfa iti Traiano colpetto nudo informa di Heroe .
Imp. ecjues dcx. hafiam le^tonario cum piloprteeunte , duohns fnbfequentibus, S P
,

PRINCIPI

PROFECT- AVG-S-C

infrd

Profettione alla guerra Dacica

allaguerra Parthica
Imp. eques dex. Mjw.TR-

PT

medaglia rineuata nel Confolato VI. ouero appartient^

POT' COS"

III-

P- P- S"

tfpcditio?je

Imp

.4

QR Q

fedens pro trihunali duohus aftantibus

infta le^ionarij peditesq^inque ,eques vnicui ,mantis at'

& duobus fignis coho tium. IMi?' Vllil- S- G

ftgnne, & ftgna. M P" V
S C

tollr>ite<,cum aquila

Exdem

peiu-

Infegne militari

& hinc idi figna cohortium. S

P QjL

OPTIMO PRINCIPP S- C

cum velamento

Flttu^ typus

ill

4. 5. Allocutione
6 Aquila i-'fixa in medio,

circa caput

dex. fuper prora nauis

DANVVIVS
Dantdbio

Flutiij typus

cum velamento,^ arundine

OPTIMO- PaiNClPl*
Danuhio calca

Irnp. cques

fm. fuper vrna aquam effundente ^

la

infinijlia,dextruni genu fuper figuravirili iacente.

S-

Dacia ,/ignificando

il

PQ R*

ponte fatto da Traiano .

tadcm cpigraphc

captiuiim procuUans, dex. iaculum vibians,

9 Traiano abbatte li Daci .

10 ViBoria alatafuper clypeo m quo VIC-

DAC'

Cidcm cpigraphe
CO:>- 1111' PP- S* C
12 ViioriaaLatagradicr,s,fin.pdmam,dcx,fupertroph.<:o. S P Q.R- OP TIMO* PRINCIPI
15 Vi6ioyi.if}ans,dex. coronam, fin. trophxum. Ti\' P" VIII- IMi^Iill- COS- V- PP* Spone Vilioriacum coronans fm. palmjm gerens
14. Imp.fi.ins dex.fulmen ,fin. hafiam
SENATVS

Vidoria abfqne

coronam

ali',dcx.

trunco innixo,finiJlram cxtendcns.

palmun FR'

ftn.

POT-

POPVLVSQVL roma.vvs sc
10. II. 12. 15. 14. VittoriedellaDacia.
Imp, togatus flans fuper fuggcfiu , dex. laurcam fin. fcipionem , a l&ua Vicloria illtm coronans , ftn,
palmam gerens , ad pedes dtio iittncuU mjnus attoHentcs , ad latera quattuor vexilla cumfuis aquilis.

1 5

SP QR- OPTIMO* PRINCIPI

Statua deWlmp. coronato dalla Vittoria , apiedi Vinfegne , e dtte figurefupplicanti .
16 Corona laureain quaS' C,in orbem DAC- PARTHICO- P-. M- TR' POf- XX- COi-V-P-P
PRINCIPI S C
17 ^lia,in qua
1 5

SPQROPTIMO

iS Corona quernanodis dijlnd* ,in cuius medio

16. 17. 18. Corone di lauro , e di quercia

Itgitur

^^^

XAAKIAEON A

&

duo tda cum acinace.

19 Clypcusfuperfcuto , ve.xillkm ,
20 Troph.ium fuper trunco cadcm cpigraphe

SPQK.

OPTIMO PRlNCIPI S C

1^.20. Trofei de Daci ,

z\

PRINCIPI22

de

Germam

Captiuus fedens fuper flrue armorum, dextra caput fufientans.

.^Jiy.s

infrd DAC CAP-

eodemgejlu, cutn tropbxe. S

COS'

V' P- P' S P

P C^* OPTIMO- PRINCIPP

e

S-

Q R" OPTIMO

C
25 Alius

23 AUui rurerflyue

vnAnihm

poft

tnga

COS' V' P

teitir.eiis.

P' S

Q R- OPTIMO"

PRlNGlPi;

DAC-CAl'-

infra

24

/ihus knmi fedens,

X)

Aliiis (lnns

& pone :pfuTu, trophxnm.

manihiis po[i tergn reuinSits

ad pedes

R*

OPTIMO' PRINCIPI

clypci

COS' V* P

P" S

Q R.* OPTIMO*

PR!NIClPl-/../;vi DAC- CAP26 Jltnsflans manihus ar.te peQus nrtinHis ad ptdes clypei . cadcm cpigraphe
21.22.35.24.25.26. Prigioni , e Trofei de^Daci , e de^Germam .
27 Midter riipi injidens , dex. aquilam lcgtoaretn > ad ftn. dno pueruli
,

DACIA AVQVSTI

'

PKOVINCIA -S-C
37 Daciafatta Prouincia con IHnfegnadella legtone .
28 Romi ^ahata fcdens ftiper ftrue armo nm, fln h^fi>*m dextram
,

qin Viaoriolam dtxfu^entat

mter

eos caftiuus

bumi fedcus

2 8 Ritorno deWlmp. vittoriofo a Koma ,

29 !mp armatus intcr duo trophxa , manus ciiique imfonens

POPVLVSQVE ROMAN VS

Vlmp. frd due

30

extendens erga virum togatum (iantem,

TR.- ?' vii' iMP* Hii' COS* V'

s-c

P P-

Miilier fians

'

S'

Dactm

calcans

dcx.ramum,

cornucopia

fin.

SPQR* OPTIMO

.SE^tlATVS

Trofei

dextro peie

PRINCIPI
30 Dea Pace ,

i^ dextrorfus refpiciens

vn Daco
Daco
ad pede^ genufiexo . eadeni cpigraphe
ramum
cum
3 1 Mtttier fedens fiu.
3 1 Dea Pacefedente , con 'vn' Dacofupplicame
S P
5 2 Roma fedetis dex. Fi^ioriolam porrigens , fin. fceptro innixi > COS V
oiiero felicttd calca

Q R. OPTIMO
'

PRINCIPI52

^}

Ro?f.ia Vittoriofa

Imp

33

qiiadrigs

in

Triofifo

dcx.fceptrum confulare ,fin.

rmHm. S P

OPTIMO PR.INCIPI- S* C

R*

54 Arcus T numphalis tripHci fornice TR' POT" COS" III" P- P

34. Arco trionfale decretatoper laprimagtierra Dacica nel Conf III. medaglia nella Bibliotheca deWEm. Sig. Card. de MaJ/imi
.

5-

ViQor'.a tn bigis, dex- lanTeam

3 5 Carro con la Vittoria .

30 Templum pulcberritnum in cuius

PRlNfCiPL S-C
Tempio ouero Arco
6
3
-,

37 Templutn

rumum

fin.

fronte

m mcdio

lOMytrophxis

d Gioue ornato

confacrato

olio coltmriariim,

& quadrigis ornatam. S P Q R' OPTIMO'

dtfpoglie

nurnenfuper ara, cum vvLamcnto circa caput.eadem cpigraphe

Tempio dedicato d Traiano .

Aed fi. iim o&o colwnn.vum fvro non abfmile

37
38

>//*-'

38

Bafilica V/pi.is

39 Aliud

,ftaiuis ornuturn,

BASILICA* VLPIA
.cdificinm

S P

Q R' OP TIMO" PRINCI PI

am

jex coU',mnis

fnpra qaod quadriViC

TRA!AN[
^g ForoTraiano
40 Coliimria cochlis, fnrcr
40 Cvlonna Traiana

&

fiatttx,

trophaa.

infi:d

FORVM

PQ

.juaimago Traiani. S

TROFEI DI

OPTIMO- PRINCIPL

R-

T RA lAN

pa^.iiS.Siiig.

^ueflt trofei appartenerfi d Traiano ci perfuade Pejferefiatt tolti da gli edifici di Traiano ,
potche erano collocati per ornamento del Caflelio delV Acqtia Martia ri/tabilita ,
accrefciuta
1

&

dal medemu Imperatore , comefcriue Frontino . Siti^hoggipreJJo la Chtefa di Satit' Eufebio , sk

la v:a di Santa Croce in Gierufalemme /i-vede il medefimo Caftello adornato con due archt , ne*
^uati eratio dirtzzati

La mamera

li

due

trofet

qual'vittoriaJi rapprefenti ne'

2 Muouegran'' duhhia

longafcjfatigolare

confiderato

e gran

donde non

tempo ,ftirono trafportati in Campidoglia

le

medemt

tton -vfata

medagiie dt Traiano

tauoie ai ?ium,

trofei

diTraiann

.,

da Daci cometn
;

ce' trofet

^ alla fua

diremo nelia feguentefigura

se quefli trofeifieno de^Daci^, ejfendouifcudi

ma

della fcoltura e del ttittopmile alli tempi

ia

Daci ,

md

Germani.,oSarmati difor-

tutte iefiguredella

epriq^iotn de'

19.20.21,25. doue efigurata

Colonna-,

Colonna

efibite

'Daciafedentefopra

ii

Ma i'hauere

qui auanti nelle dtie^

medefirmfcudt

mi hd
toito

tolto

o^ni duhitatione

rarmi

qua/t vi h^hhuto mifchiato

mmici vintt

de'

Nel rejio quejli due

trofeifi conformano con gh due altrifcolp tti nella Colonna alfoglio 5 8 . con li medefimi elmi , loriche hamate , e clamidi -.faretre , infegne , SQno dipiu qneftifcudi adornati dtfarmenti pam,

pim^e grappolid^-vtte
num,
gi

Tritoni

de' quali la

>

cov un' putto

2 -j.figttrata

Dacia

fi vede nella medaglia

e fertiltffima^ e

mani

che ttenegrappoli d^-vue nelle

Centauri aW-vfo greco , fonoftatifcolpitiper bellezza

efihita

al

Glt altrt elmi con le Sfin^

c^ ornamento daWeccel-

lentijjlmo Scultore

INSCRIPTJONES.

t:

IMP- CAES

pag.117.

NERVAE TRAIANO AVG- GER DAC^ P M TRIB

POT COS V P P S P QR OPTIMO PRINCIPI

FORTVNAE
AVG
OMNIPOTENT

VICTORIAE- AVG

NONNE-DIXDTIBI
DECEBALE
FVNESTVM EST

VBI-ERAS

RHAMNVSIA

HERC\^LEM
LACESSERE
NON RECTE FECISTI

VBI^ERAS

QVANTVM-ABFVIT
NE-ROMA-LVGERET
SED^ VIVIT- TRAIANVS
VE TIBI DECEBALE

TVA

MILES^LEG-VLET^XIII-

IPSE

TVLIT

T-SEMP^ AVGVR
AVGVSTALIS

VVarhel Tranfiluetn,

PRO^TDENTIA- AVG^ VERE^PON

RAPITVR ET

ROMANA^QVID
I VG VM- ECCE

SVB

DAN VBIVS

in ruinis

M^F^QVIR^RVF
PRAEF^COH^VI-BRITTON
D LEG P M^ P^ F^ DON DON AB
IMP TR AIANO BEL DAC
P^P^LEG^XV^APOLL
-

IMP-CAESAR-DIVI
-

VVarhel

L^TERENTIO

NERVAE

lACES

DEVOTIS CAPITIBVS

NON DOMET

MANV

TIFICIS^VIRTVS-

QVOD

SED TVA VTCVNQVE

CAESAR VICIT

7 ruinii

NERVA

TRAIANVS- AVGVSTVS
GERMANICVS- DACICV^
PONTIF MAXIMVS

TRIB

COH II VIC
D D

Eraccartc in Lufitania

TRIB- POT^IIII^COS^IV

I-O-M

ROMVLO^PARENTI

VICTO DECEBALO

MARTI-AVXTLIATORI

ex Panuinio

FELICIBVS-AVSPICIIS

SENATVS POPVLVSQVE ROMANVS

7
IMP CAESARI- DIVI NERVAE F- NERVAE
TRAIANO AVG GERM DACICO PONTIF

CAESARIS DIVI^ NERVAE

TR AIANI AVGVSTI

MAXIMO-TRIB^POT-XVII- IMP^ VP COS^VPP-P

CONDITA COLONIA
DACICA

SARMIZ
PER

AD^DECLARANDVM^QVANTAE^ALTITVDINIS
MONS^ET^LOCVS-TANTIS-RVDERIBVS^SIT-EGESTVS

M SCAVRIANVM
.

/ hafi

COLVMNAE

in medio Foro Traiani

EIVS

PROPR

e rujnis

VVarhek

INDEX

N D

In Columncc Traianicar explicationem

cuius numcri ad illos qui in Columnv^ eiufdcmj

Commcntarijs exiftunc > non ad paginas refercndi func

AChaces gUdij,

Jilocutio Imperatoris ad milites

jidolefcens pnlcher fugna cxtin&Hs .

Mce animal

']uale

benedi&a Chriftianis

49. 269
II

70. 266

70
8.49-8 2
49

Rom. ftgnum,

Aquila anrea firt .

AquHa atgentea tionnunquam
Aqitiix pacs tempore
yi'/K(/.

ibidem
ibidem

ApGllodorus Artifex fetHiJfimus

Jqua litfiralis Ethr,icorum.

Aqua

Ii5

517

Alcibus faltus Dacict ahundattt

Anteftgnani , qui .

Aijuila militix

corniitum

Mce mafculum

256
87

efuales.

Aerario

in

ibidem
tbidem

.
,

127. 129. 150

Itgionum figna..

49

Aquilifer aquilam gcjians,

99. 10 2.

Archifaber, qui.

Archite&us,

ArcHs
Arcus
Arcus
Arcus

Aries machina

quis

Aricte Dacos vfos

Arietis fignum quid indicet

Arma Dacorum frepria

Arma Sarmatartim, qnalia

205
49. 269

Buliflarij

Bafis ColHmme Traiani , qualis.

Bibliotheca Traiani vbi.

7
13

Biculis Thefauros Decebali prodit

Biremis forma

Biremiscur diEla .
Biremis rofirum areum

Biremis nunciat Cixfarem venire .

Benifncius OBjiius tres turres (cdificat,
Brachia nuda milites habebant
Buccim, quid
.

Buicin.itorum

muuium

CabgiC militares

Camifia
Camillus

239
12

60
57-83
277. 284

II8
36

Calcaria.
Calcci miUtares, quales

505
13?. 240
ibidem
ibidem

& Camilla

CiLmn-fire, quid

quid

Columna Traiani.
Caniwus Rufus BcUunDacicum Grcis
Cinielli anei in

fcripfit.

Cafira Cvrnelia,

ibident

ibidem

Gtmina
Caflia Grrmanorum

Caflra

ibidem

Caflra Haniiibalis
Caftra /ulia

ibidem
ibidem

ibidem

Ldia .

ibidem

ibiden

commode Traianus metatur

plurimum lapidea fuijfe

Caftrorum munitio.
Cafirorum munitio , qualis.
Caftrum Ncuum

a54
96

Caufa btUi in Dacos.

Chlamys , qitid
Cibaria 17. dierum milites portabant,

44

CiWibri

14

Cimbnca Chtrfonnefus

vbi

12

Claiidiani poe'. ftatua

Clauiis nauticus

Clajficim, qtiid

47
57
26

Clypeus olini, qualis ,

Cohor.es quot in vna lcgione
Cclofjus Colimntc Traiani

49
14
ibidem

Colofjns Traiani, quantits.

Coivffus

Colimn Antoniniann.

Cclumna Traiani , tiualis,

Columna Traiani, quo tempore
Columncc eiufdcm altitude

Columna eiufiemgradus
ColumniefeiieficlU

4
I

dicata

10

ibidem

qiiot

ibidem

quot

1-4

Column^ eidem quid infcalptum ,

Colimna eadem cx qiiot lapidibus conftet,
Coliimna Antonini in Campo li^artio
Columna eadem, tgni deformata .
Colum n Antonini gradus, quot,

Colurniiit

CoUmnx

ibidem
ibidem
ibideut

Columnam Antontnianam
Cotummc
Column
Columnx
Colimna
Columna

ibidem

Antoninianx aldtudo
Antonini feneftell/e quot

86
74
29

242

J4-

29

qui.

Columna Antoniniana Traianicam

19

3 I

verfibus

134
184
2lg
96
163.209

Caftra hoftium occupata

C-iftya

B
Baleares funditores

ibidem

Caflra Flattiana

Caftra

241
i'4
147
14
162
9

Aureliauus Daciam dcferuit

Aurorx fimulacbrim
Aurum coronarium , vnde ,

96

Caflra Citcilia.

ibidem

ibidem

Aries reliqua figna frtcedens.

erel<s Traiano .

Arx

Caflra Bilincivms

ibidcm

ibi^em
ibidem
iSl

Caftra Vinaria',
Caftra d Dacis deferta.

550

quid.

Arietis inuentor

Komanortm

Caflella

99
12

Conftaniini ex aliof*ffus

Caput Decebalo abfcinditur

Carrobaliflx machime quales

Caftra

240

28?

28j
164
191
214
315
171
20

Capita Dacorum haftis affixa.

Capita hoflinm Traiano perferttntur.

12

triumphalis Traiani,

Traiani , vbi .
Traiani dirutus

Cafaneusfialarum inuentor
Capaneus a Thcbanis occifus .
Captiuus fxue ii Dacis oceifns

excedit]

ibidem

qnisfecerit.

ibidem

Antonini afcenfus non patet.

TraianicA ere&ionis caufs .

Traianiae hafts tropbaa.

Traiani, ab ipfo non conflniBa
Traiani, dqtio erefia

7
.

10

10

Cohm-

CelimtiAYum erigendayitnt ratio

Congiarivm Traiani
tonftamini tempore fealptoria ars deterior

14"

'.

Cfiphinus, (jmd

eum Daeis

CoYHelius Lentulus

14
22

eonflixit

Corniia vi(lima aurata

Corotta

Corona Triumphalis primiim cx lauro

Cprona Triumphalis poftea ex auro .
Corora Ciuiea ex (juercu .
Corena Ciuica ob ciucs feruatoi ,
Criflxgalearum ,

CucnUus vnde crtus

9
g.

125

CuppA vino

& aceto contiierido

J 5.

Crocus infacrificio adolitns

Caffia in facrificifs adotita

CuCulUtis palltjs vtcntes

Dacia von efl Dania

Dactx fltus
defcriptio .
Dacia media a Tibifco amne fecatttr
Dacicarum faminarnm habitus
Daeicarum fo^minartim fxmtia .

.76

Dacorum crudclc fucinus

Dacorum vrbcs dircpta .

14

&

14

H- 139

Dacicis fcmints: captiues viuentes exurunt

Dacicx -ifrbis Legati

incenfio
Dacic vrbis direptio
Daci fjui ,
quales popuU ,
Daci Germanice loquebantur .

166
178
J78
143

&

&

rbidem

U8

Daci fugientes
Daci abfqae ^ragulis tquitabant
pecora fauiunt
Daci in armeuta >
nihil
in obfeffos proficiuiit .
Daci
arietc
machtaa vfi
Daci
.

&

142
144

1.48

150

Dacifihos himeris geflantes

Daci ahquet Traiano fe dcdunt

Daci opesfuas incendunt.

Daci vxores
fihos interficiunt
Daci vcneno epotofe necant
Daci etiam fupphces non exaudiuntur

&

JJaci cafirum ntqueunt expugnare

Daci obftdionem fohiunt

Daci ab Tquitatu Rom.

Daci prim ores capti

Daci vrbes deferunt
Dacicisfarninis

& pucris parcitum

Daciii Reguli Tratano fe dedunt

Dacica hgio xiij. diBa > </<
Dacicus
Sarmaticus Traianus diQus

&

Dacici Reguhfefe

interficiunt

Dact.cum familijs

& pecoribus fugiunt,.

Dacicus triimpl>HS prior.

Daticum Bellum
Dacorum ahfcijfa
Dacorum habitiis.

Dani ,
Dania

quxregio

Danubij amnts origo, natura , curfus,

Danubius quando Ifter dicatur .
Dauubij fimtilacljrum , quale ,
Danubius venus orientcm pergit
Dccebalo Sarmats fuppetias ferunt

39
40
40
40
147
14S

Decebatus vrbem obfidet,

Decebalus pacis conditionesfufcipit ,

220

Detebatus Trianum adorat

Decebalt regia.
Decebaliis fesdus

iHum

Decebatus

d Senatn iudicatur

l)oflis

violat

&

313
41
33-90 149

79 264
294

Dracones Dacorum figna , qualia .

Draconis ftgnum quot milites Ijaberet

jEqui C^faris qualiterflrati

221
231
241
24
308
508
j08
308

509
310

294
15 42

Equis

66

& bobus impedimenta cxercitus veila,

Dacorim in Tibifco fubmerfus

Equitatus Sarmaticus Decebalofibuenit

Equitatus

Equitatus Romatius

DMOrum profligat,

145
225

Equites quot Traianus in acie habebat

227

Equites nec frxnis necftragutis vtentes

Equorum ornamenta

veteribus

qualia

Ext{tbl

18J

146
147
3^2.

J32
I9S
59
97

320
ibidem

320

Feneftetlig quot in

capita

131

Fenefletlt

ibidem

21

Faces noSiu accenf^

prius trienniuvt durat

.

ibidem

ibidem

304
306

24Z
iio- 317

240
292
319
2SS
T4

quates popidi

Drauus fluuius ,vbi

320

240
279

Daciis mites roboris mgentis

Dani non funt Daci .

29 i
295

312
3'9

profligati

2or
2Tl
210

aqnilas adorant

eapita ademit

Dextra oriens dicitur

Digmata qiix dtcantur
Domitiani in Dacos expeditio
Dorfuale in vi&ima , quid

ibidem

qiiis

214.

21

Dacilocis muntis abfcedunt

Daci vrbem exurunt

Dacorumflatuis

225
226
19Z
292

16S

Dacorum figna Romanorum

Decebatus thefaurits occtdit

Deeebalus Sargettam auertit
Decebaius captiuos occidit
Decebali ihefauros captiuus prodit
Decebatus fuos adloquitur
Decebalus pugione fe interimit
Deccbalo caput abjcijfuia
manuz

167
184
211

Daci cafira deferunt

Daci iufidiantur Romanis
Daci infidiantes cteduntur
Daci cafiruvt obfldentcs ,fuperantur
Daci loca munita diruunt

Datiorum excubix

Dacorum fxuitia
Dacorum capita haflis afixa
Dacorum Legati ad Traianum
Dacorum infidix non fuccedunt .
Dacorum Legati pactm pctunt
Dacorum Regulormn llatuA oio ,vbi

244
1 96
76
237

141

146
19+
164
191.

137*

137

Dacoriim equitatus in Tibifco fubr^erfus

Dacorum impedimenta capta

80
7

..

Triumphahs Traiani

135
136

94

Cornieenjvigilias reuea(

3acorinn pYxlio Traianus interfuiil

Dacorum caftra TraiandS fufcendit

Dacorum figna capta
Dacorum capita fudibus affixa
Dacorum Legati nihil impctrant .

77
240
1

Ferentarij

Columna Traiani
quot in Colnmna Antonint
qui

I
.

4
49.20^
-

Fanili*

I9.

/cenilia notnariorum'.

adcrati comrncat/m Traiano pncbent

Forum Tra'avi vbi
FrtigUm tn hoflili ^gro dmtjfio ,

II4
179
l

Fnmfiitiitio

Frumentum

qtialiter [actis

Fiiitde ,qtiid
Funale,PrAtoritcinfigne

portabatur

Futida

cur difla

Funda inftgiiii D^viid Eex

Fundam ffui primi inuenerint
Funditores

209
205
49' 205
206
205
305

Fttnditores zibi locabantur .

Funditores eximij Balearici.
Funditores dexterrtmi Gabaonittt

20 s
68

Gabaonit Funditores dexterrimi.

Gabinus ritus , /t c;i,7i , ?/rf .
Ca/e^

/<?M f^j/T/i

Daciam

Gallicnus

CpW,

oiim,qnalis

j/<^w C/;

Gr-idus quot in

Gradus quot

amifit.

W Z)<!C" f o/7/f

in

Columna Traiani.
Colamna Antoniniana

Crauis armatiirie

milites, qui

Hadria^^us^mp Hifpanus.
Hadrianus Itaiicenfis
Ffadrianus adolefcens

14
ihidem

Dacorim

bello interfiiit.

//oratius pons ad radices Auentini

/Icjiiim capita fudibus affixa

Imperatores

legiones

auxere

'

Inftditc

Italica
Itipiter

vbi

22

211

Lituus

qiiid

13

Labaro crux fucceffit

dracoftgna Dacorum
Zabarus
draco Dacorum capta
Labarus
Lawearij fen hafiati , qui .

&
&

Larix fabricandis nauibtts commcda .

Legati Sarntatarum
Zegati Dacorum ad Traianum.
Legati Dacorum nihil impetrant
pedites habebat
Legio quot equttes
Lcgio Traiana prima , qu*.
Legio xiij. Dacica , qutt.
Legienes quot in fectmdo Bello Dacico

& Buccinatores

57

qtti

Manipulus, qui

Milttumcomplexus

50
165

iliiix facrataentum

quale

ad ofcula C^farum rari admittebantur.ljj

MariHS antiqua Romanorum figna ablegamt .
49
Martianopoiis ijrbs

260

Materia naiiium quando cxdenda

1 77
171
14
315

Mxfia P rouincia , quti .

MontanaDacixexpugnantur

Myrrha

in jacrificto adoletur

76

N
NicopoUs

260

&

Norictim qaid hodic ,

NoYtci
Nudi jclis clauis pugnantes.

59

220

Pacis Decebali conditiones.

Roma, vbi.
Pakaria Komuncr-m .
T'\ii^>Ji

Pallia ctiCHllata cjualia

49

'

27

227
56
245
132

19

237

primi vfi .
Pallio longo Hifpani pro luifu vtuntur

Pallijs cmitUatis qui

Parthi molefiiffnii Remanis

201
141

Miliies Cxfaris tnanum ofcutantur

Milites laureis donati

Pallinm Hifpamctm.quale

58

30?
zjj
176
263

34
137
303
262

Legionem fecum Traidnus abducit.

Ltgionnfinguks fmguli Conjules ducehant

49

Manuum

ibidem

57
84
57. g^
225
log
204
62
266

Pallio longo Lufitani femper vtuntur

&

37 84

ibidem

1
.

yj,

Lornati milites yquales

>

P
i

92
67
67
67

quid

Labarum aureum
Labartm argenteum
LabarHmcruleum.
Labarum rubeum feu flammeiim

LituHS idcm qttod buccina .

Loca munita D^ci diiuuitt.
Lorica m murts , quid .

Palattum

Zabartim

cjw

Lttictnes ijdem qui

Remanis faucre fingittir

30*
267
i

quale

1 3 2

227

Dacorum non fuccedunt

,

?<^4
;^

40

Ifierquando Danub-^s dicitttr.

Infcriptio anttqua Lgionis xiij.

Miles congiariiitnfacco defert

Mtles Romanus cafirum oppugnat

'86

Indicis deuatio quid fignijiiet

Indufium quid

'"-

Lttuines

vefits

259

5 2

47. 89
49, 126. 269

in firues aggefia .

Limus genus

Metatores cafirorum,qui

/
Imaginarij pue Imaginifcri , qui
Impedmenta Datortm capta .

ibidetn

268

'137

Ligna

Luminigeruli

ibidem

Ltllor cumfajcibus

14
1 4

ibidera

Leoninas pelles ftgmferi induebatlt

Leuis arinatura mdites , qui .
LiburmciZ ex qua matcria .

Litcitis P'<xfe6fus

132
1 27

Legiones fuh finem Belli Punici

Legiones fub lulium Cnfarem .
Legiones fub Vefpafianum

25

4
4
49. 126. 269

Gymuaftum Traiani , vbi

278
278. 219
36
iiS
235
205

Legioncs in bello ImDeratores auxerel

Legiones quot fub Traianutn .

Pax cum Dectbalo faia

Pilum

quid

ibidem

14

220

141
lOi

Pondus d milite portari folitum

Pons ntirabilis Traiani fuper Ifirum ^
Pons Traiani fuper Tagum .
Pontis Danubtj veftigia , vbi
Pontes lignei . 46. 54. 98. 99. 1 06. II 0.
117. 124. 182. 192. 263. 302.
Popt,qtit.
Porta Prcetoria
Porta Triurphalis yybis

ibidem

Pinnie qiiid in mcenijs

244
244

44
260
ibidem
ibidem

114
71. 80

122
240
Perttt

FortAinhovoremTriVani
Porao flipeidtj in militum funera

154
296

cum Daiis. ii2. 144. t6o. I6l.l6j. 170.

198. 21 I. 212. 214. 215. 216. 512. J 16.
Prttoria Triremis , qualis .
255
Vrxtia

Pnetoriar.i milites

Pratoriuni

qHt

105.

1 1

3.

quid

lOf

Primitix fru6luHm Dijs o^erri folitx

Primoies jyaci capiuritMr
Primum Bellum Dacicum triennium durat

6g
jip
320
49

Pnncipes

milites

quid

qui

Prior Triuwphus de JDatis

Procefiria

qHando

16.

Profe&io exercitus

259

in cute neni milites fignahantur.

^uattutr

legionts in Seilo Dacico

49

267

tSi"Ot miliaria corificiebat exercitus

iniperijfui

20

PundHYis

^uarto

2j

amo

60

Traianus in Daiitm

14

Sica

55
56
49

Siciices quie di^a

Signteaquilarum in nerarto .
Stgna tupi , minetanri , tre.
Signis fine Traiani acies

ihidem
1 5

Signum Draconis millenarium continebat

Signnm mUitit Romanorum Aquita .
Signum concordix , quate
Signum viHorix , qnale
Simutachra in Cotimna Traiani , quanta
Simulachrnm Sotis .

4S

Singnlas legiones Confules

otitn

Solis orientis ftmulachrum

Spatha

ducehant

5 3

Ij}
I j

Phitelpbiis inucnit

Stapedis veteres carutre

Statui equeflris Traiani

Reguli Dacoriim Traiano fe fiihdunt

Meguli Dacici cum Dcc ebalo fe confodinnt

Rex Decebalns pugionefe tnterimit

Rimis dehifcens Cotumna Antoainiant
Romani in caftris nudo inadebant capite

ibidem
1

Statua Deceb.xii

23

Snbfcltia Irnperatoris

qualia

6$

86

Sugg^flum
S::ggeflus

Suppariis

4
5 5

luflituit

74

S
S.icerdo% tj'Hum Dijs llhahat

Sacerdotis facrificantis hahitus

ibidem

62

Saceriotumgentitium ornatus
Sacerdotum vefles linea
candida

&

Sacramentum

militare

ihidcm

49

quale

266
249
^i 70

SacrificiumTraiani.
Sacrificiim Traianus pugn^ pr^mittit

Sacrificium ante congrejfum fiebat

Sagum,quid.
Sagittarij

2S

quales

49

Sanguis viSlima litabatur

Sarcms

rnilitnm

Sargetia amnis

ihidem

43
208
262
14

Sar-matarum in paee habitus

Sarmatia, qute
Sarmatia Europma , qux i
Sarmaticus quare Traianus iifius
.

SarmaticHS equitatusfuperatus

47. 1 1
ibidem

ibidem
28

ScaleEVJceniis admota.

Scalarum inuentor , t^uis .

Scapha vinaria , qux
Scutum d Clypeo diferebat .
,

quid

Semifpatha

tjuatis

Senatus Traiano Columnam erexit

Senio confefii Daci fitios geftabant

45

Securis area in facrificijs

ibidem

Sefnris

qwd

Sytuamdenfam

'

C^tfar fnccidi

Symmaclm Papa ntdem Diuo

Bafttio Aiificat

Teftudo militaris

Theca

cuttraria

qualts

T hefauros fitos Decehafus occulit

Tlyefauri Decebali reperti

Thorax

ihidem

pa

qualis

Thraces moleftijfmi Romanis

Tibifcus amnis , nunc Tyffa

Tibia

213
73
368

14.

Daciam fecat

14
1^9

ibidem

ibidem

Tibicines

75

Traiani Columna , qualis

Traiani Forum vbi
Traiani Patatiu n .
Traiani Gymnafium
Traiant Bibliothcca .
Traiani Porticus
Traiani Coltimnx , Antanini minor
Traiani cotoffus
Traiani Arcus triimphatis ,
Traiani Aitgufti comn.ts
Traiani Ponsfup:r Dinuhium,
Traiani Ponsfuper T.igim .
Traiani facrificium
Traiano Dacifededuntl

! 3>

2
ibidem
ibidem

ihidem
ibidem

4
21
lZ
65

260
ihidem

Traianofcederati annonam largiuntur

Traianopolis vrbs Traiani

Traianus Columnamfuam non erexit

Traianus qua atate in Daciam profe&us
Traianus Hifpanus Itaticenfis
Traianus caftra Dacorum fuicendit
Traianusfoeminis
infantibus parcit
.

&

Tratanus noCiu nauigat

Traianus vrhem prxfidio munit
Traianus veftes in faucios parti tur
f

ohfeffis ftthuenit

Trautws

2.

I91

iuffit

64
lO
1

78. ISS
61. 88
ihidem

84

Ttbifcus mediam
76. I87

quate

& Suggeftus idcm.

z\3

66
Romani nuda braihia in caflris gcftabint
Romani milites quatiter flumi-ia tranabant.
1 40
Romani iuga montium preoccupant
255
Romaui ca>lro Daconm rnunito potiuntnr
28 2
Romanus eijuitatus Dacorum profl gat
J 1 2
Romari vrbes Darorum d:rip w.t CT incendunt. 3 19
zS 3
Romanus mitcsfruflra cafirum oppngna:
Mornnlns Camittos

Siiouitauriliafarrificium

i\o
510

59

Subucuta
J^egia Decebali

Srapeinomen

294
49

266
Jll
I79
26o
10
14
14
I j6
143
1 5 1. 1 5

S*
151
1

Tnia-

70

'

fraianus Legato$ ttadit Dacomfu *

Traianus Cd/iTum confiruit
Traianusfcr iymt<biim nanigat
TraJantis p/r /Jadr aiicuni in Jtaliam

IS6

Truiatins ad ofiia Tihcris Vortum conflruit,

Traiart.s Jxcu^ (jua-do dhutus .

TraiantfS in CaPitolto jinrafacit

raianus, jDaacus

&

Jarmaticus dilfus
Traianus in Decebalum artna mouet.
Traianus per Hadriaticum in Jllyricum
Traianunt lar^iges excipiunt

Traianus I aT^iges folatur .

Traianus ponte abfAnto jacrificat
Traianus fuppetias obfcjjis fert
Tratanus csfirum expugnatum diruit
Triarij,grauH armatura tnilites *
Triarij milites

qni

Tribuni munus
Iransfiig* Romanis reftituti *
Trtrcmis cur diiia
Triremis forma .
Triremis Pratoria , qualis ,
Triumphalis Arcus Traiani , 'vbi,

^mmphalis

vrbis porta

N D

RERVM ET VERBORVM MEMORABILIVM

ABrahamus Ortdius laudatus

lic.

J>ag. j.

Academia Flotcntina Galilxi

Acamas Ancenoiis i. a Mciionc occifus

E
jioC

accnK^i miliccs in opcre

accruus armcrum, an crophzuin dici podic
aceti pra;paiatioinbcllo

117

II?

4iiF

j.F

Agamemnonem ob Brifeideni ablatara

arma , Vnlcaiu opus > raircur
eadem induit
per Chironem an er Homero educatus
Gbironi a quo oblacus iuerit

Achilles in
1

J19 A
Ji9B

futit

J19C
JJ8B
JJ7A

comam fiiper Patrocli cadaucr ponit

Deidamiaiii I.ycomcdis f. lub Pyrrhs nomine vitiat
cquos immotcales

3j4t)

JJE
jjoB
jjoC
J37A
jjoG
jjiA
j,iB

habuilic iingiiur

eoruudem genealogia
fuiiebte ccicamcn Patrocjoinilituit

Hciftorem

iiiuadit

ab Apollinciubreptum

occidic fpoliatqi

occifum ad curtum alligac

an toto corpore peiidtntem
an ciica Ttoia; muios raptauerit
Hedoris cadauct Piiamo rcdditreceptisdonis
Hippodamanteraobccuncat

JJjD

niD
341

JJoE

, de legationc IfmenisB & Pelopldat eorreptus

jtneas cum Anchilc & Afcanio t Troia cgredituc
Vcnere , an Mercurio comite
Apliatcum occidit

jElianus

a coiigrciru Achillis pet

Apyci fepulchrum muro cincium

Jcrca inltriimenca fjcn.s adhibita

Agimcmnou

J54D

&

liatua in
quali habitil
,
viti piiecipua:airi;iones in vccuiio

jjiB

jjoE

ibid.

marmote

jccicres .dirtae fecurts facrificales

3Jy
379

D
G

JVv
165

"Acmon

Uailyli
, vnus cx Idx-is
7} t
aiiiones diucrfa: in Columna quomodo diftin^a:
Jy O
Adolphus Occo dc col. III. Tr. cum tic. Uacici notaius 157 B
deconfufionc nuiiimoiuin Caiac. Sc Heliog. 91 B
(1*4 E
i8jC
de nummo Tigrls (uppofititio
de tit. Geiraanici a Tr. in honore ![ cof- aiTumpto
169 E
:(doptati , quomodo priliinum nomen retiuuerint
x8; F
171 A
adoptio Hadriani fi^fia quamuit nummo exprcira
Tr.-iiani eo abfeute celebiata , contta lo; Tiiftanum
171 F
.

quo cempore
an certo die XIV. K. OcT:. iuita P.iniiinium
adorantes ad dextram fc circumagebaDC apud
ad fiiiiitram apud Gallos
adoracio Perfica , qualis
adoracioncm , quomodo fimulauerit Ifmeiiias
,

i<>9 F

it?

Romanos

15J

G
G

1X4 *
4? F

44

bid.
Pelopidas pra:liarereauu
adoracionis demilfis in cerram roanibus fpecies
4J
nomcn , pto mera lalutatione vfurpacum
41
an fadto eipreiro in Col. Dcccbali erga Tr. conueniat 41 E

G
D

adorca , milites donari foliti

Adiianus Tutncbus , de cinAu Gabino laudatuj
deeiplicatione veifus Martialis
de circultione finilirorfum infaufta notatus
dc facro fcraii ad Suouetaurile decotto
de Scruij importuna correptione
jCgeus ,VeDcris Casleftis cultnm Athenisinduiit
.^ifrotoruin ciilitam pet Siu, Alexi aliof^iduces cuia

in Dacia , Infcriptio , an ad bcllum Tr.

Brifeidem AchiUi aufert
4r8G

Chrylcidem

4' F

100 E
i6J

J4
'56

B
A
A

ji

tJjC
40

j7j

j (J
pettiiicac

(^iyiE

patri rcmittit

ibid,

Agamemnonis
f-

17?
1

(cuto caput leonlsinfculptum

CalFandram ante sdcm Mineruac ftupratur

falso Archelochum occidille.in TabcIIa oliendicur

Aiai Telamonis f. Achillis cadaucr tutatut
Archeiochuraoccidir
Caletorem , ignem uaui fuaeinferentem ,pcofternic
Equo ligncoaninclulus, vc vulc Ifaciiis
gcnus ipfius
infanit ob iniuftum deatmis Achillisiudicium
nauim fuam aduersus Heciorcin piopugnat
a Nepcuno ad pnlium ducicut
occidic fe,& qua nccis foima
omnium Craccoiii , excepco Achille,pra:ftanci(Iimus

cognatio
iepulchro

j^f
37 J

J17C
JJoB
J50F
}i8F

iacet cljrpeo capiti fuppofito

&

G
^g Q
1

1,^4

Aiax Oilei

genus

n, g

ii

jijf

ChiioQc edo^us
3J8B
jj8D
negat Hvgiiius
jji A
a Scaniandro vrgetur
inSciroan latitaueiit iuxta Homeium
3J9C
caium vnicum , an Tccumquc morcalcm habuetit
JJ6F
3joE
Theiiicem pugno impado cxaiiimat , & cur
in Ttoianos loit poit paccm cum Agaracmnone initam 5 jo B
vnde fic vocatus
J56G 357 A
Achillisaimaa Vulcano fabfcfada
J17E
ibidan cum Cyclopibus in Lipara , vcl in Olycnpo
eadauer ab Aiace & Vlyilc defeuduui
3 J4 t)

cem medicam

G
jij, q
i6f

^Elculapius Cabirorum fratet

xcas milicans , qua:
yEchra Thefei mater a neponbus agnita
Hcleiia: famulatui addida
an focrus Helena: lyxia Qjjmyrnxura
Aihci vcnti incantatio
ain eqiii abfquc frxnis

Afrorum coh

tyl

cur

militarcs , quid
Afchylus , Furiis ferpenccs addidit
yfculapi| cum pileo , baculo , 8i barbaimago
lacer paller , qu)s

J19G

Patrocli cadauet concremat

Myrmidonuiii auxilium impeitic
Patioclo arraa .
iupet eius cadauer luiflura agic
Penthefilcam occidit
dc ea re nummus Traiani
pellem factificiis depcllcijdam cenfcc , cur
Phryges fugientci pcrfcquitur
Polydorum Priami f. occidit

arumnuli

njonumentum commuue cum Patroclo , an habuerit

5J6A
(3J4E
a Neptunomanuoblaca erigicur
}J' ^

reficitur

111

Neptunum

aii

&

ikMiDcrua

ibid.

&

JJJB
35'

fubtrahitur
j,oC
,
Euivdiccm habucric
t-^s 8
naui confccnla . ciim lus Icaliam pctit
-Si G
Penaces cura Anchife c Froia cffert
;-,, E
jEneas Vicus.de nummo Dacia: lub 111. cof. Tr. nocatus
184 F
de titulis Opcimi
Parchici lub V cof.
197 \
dc tic. Dacici cum li.
lll. coi. Tiaiani
ij8 B
de cit. Patchici (iib III. cof.
ilig
Ancacorum , feu Cornicinum habicus
102

coniugem Creulam

Iphltionera , fiue Demolconcem nccat

inaior pattc ei fato Thetidis eualuius
Memnoncra occidit in Aiitilochi vltioncm

ibid.

4f
174

Pattocli cadauet cucatut

pofteritas iphus

J7jC
j7 B

jii

Jf f
jti

\
A
A
A
A

jij
168
j6>
j6i

jij
jii F
j6i
361
ji6 E

D
G

j6iE

tumulus ad Rkaetcum promontorlum

arma AchiUis ibi delaia poll Vlyllls naufragium

bid.

j<i

Ala Vlpia Dacoriini

p
alaru imitationercmi difpofiti in multiremibus nauigijs 118 B
Alba ad Fucinum , vnde dcnominata
J87 C
an III Marfis
403 E
Albx Fuceiitisnniiiitio adhuc permanens ,quaforma
119 F
Albcrciis Duierius laiidatus
548
Albocenfi) , Dacii- popuhis
x^s D
AlcTUS in nummo Mycilcnaeorum
111 G
Alcimus idein qiil Alcinicdon
J4> F
Hertotis cadaucr Pnaino icdditum afpottat
ibid.
Alcon , vnus ei Cab.ns
75 G
nrp-^s
Aldas Manutius
de fotma czftaum nocacus
161 B
AIco , vnus ex Aiiacibus
75 G
Alexandei Magnus Achillismonumentum Tcneratuseft j?5 G
ad aram louis Hcrcei facrificauit apud Ilium , & cuc j-'! G
Becis cadauer rchgacum ad currnm traiit
J 34 B
,

Gcnio

lliri

(acruin fecic

in Hcpiia;rtionis funere (c

J77F

& alios

totoiidic

ludos ccleberrimos conltituit

mcHiciiiam iecit
4

Tr3:ano cultus

Al;x.i:idr;n.r vibis

J41

X07G
177

fvmbolum

fpicaf

Alfonl.isCiaconusaduersiisSuppletotemdcfenfus
in alcicudine Itatux Tiaiani

in
jn
in
in
in

tJ7B
ji

&

pro tibialibus icde vfurpatis

catcnula circa ciypciim
Daiiubio lllyricuni allueute
in Dcccbaii nece agnita
calzis

111

diliindiionc Sarmatia: orientalis St occidencalis

111

diuerfitate

otnamcnti aquilaium

Columnz

ab luucilibus quamplutiinis obiedionibus

i t

G
f9 D
y

aquila pio figno legioiiis , non cquitatus ftabilienda.

figiiis fiultra fnpplctis
aquila
85

in infciipcione

G
C

3 J 5

87
f6
65

D
A

86 E
85 G

64

ji
8/ F 86

tula-

5,B
61

in nam c quafrumentumeducitur
in numiiiibus inter ligua ictinenJis
in
in
in
in
in
in
in

7JE

^'
vocerctuienda
corona bafis , ciuicam & triumphalem aefignauti
8j f
( bus 6o B
choracibus legmcntatis
i^+^
traiedlu Daiiubij
^^
transfugis Ttaianoredditis
c
6: E
pjllor

fei

to

&

'

tropharis in niontibus collocandis

vndis fub liinulachro louis
Rlutatum vfus , vbi
Aiutas Dacia: fluuius

Ponti Tr. ad

Amazones cum

85

it4 E
F

2.7

Dauubium ptoximus

17
ii

Scythts coniunctje

pa;timab Hcrciile partim ab AchiIleextin<Sa:dicuntur 148

,

ibid-

tctnppreHippocratisadliuc taraeneiiuentcs
vtiiufque Saritiatia: in

Amazcnum

Columiu

14 F

dclcripta:

11
l6j
105

reccptaculum Scythia

Amraon lupiter viidc dictus

amphimallum paludamenium , quale
Amphion & Zetiuis Gemini cclelks diiti
,

amphitbeatrura, Colonia: Romaiix nota

num. i6i- an CalUenlc dici pcllit
aii ligneuni
amphoridcs (Iueantotides,quiJ
cif mplum in ft.itua
de i)(dcm loaniiis Argoli eiplicatio rcprchenfa

111

9
86

E
F

'-^7 '^

z66G
J

i6j

73 F

qiii

Anacreon

79

^
G
G

'bid.

amplcius mutui milituni poil peiicula

Amyciis iora pugjum iijucnit
Ar^ace?

K-fi

iiummo Teiorum

iixG
37$ E

I>

in labati vocittinenda
in laban (ignt)-noii ad equuatiim coaicftando

Anchifes & jEneas , Penatcs t Troia efFciunc

37+
humeris jfEnea; fublatus c Troia cxit
ib d.
Vcnere an Mercurio duceiite
;St C
naai confcenfa , cum fuis Italiam petit
Anconitanus Portgs , an Pons Tr. in nummo fignificatus 501 C
Andreas Bsccuis dc penetraticne aquatura Fucini iiotatus jyoE
Andreas Cantclmus laudatus
58/ G
iij B
Androcles au Lydmachus in nummo Ephefiorum
37S C
Andromache , cui adhstet filius lac fugens
anni Vibis in SynopU nolha qua ratioiie digerti
194 B
1 17 E
anfcr an cycnus iiauium ornamentum fit
116 F
cur in puppibus appoiii lolitus
116 G
an nomcn nains , cum Daulqueio & Coelio
58 D
anticipationis , fcu prolepfis fig. quando admitti debc jt
..^ntilochus in dercnsa Nciloris patris a Memnoiva o.ciius 3 jo F
debitum filialis charitatiselogium reportat jyc G 551 A & B
Antonius Auguftinns de cof III Tr.cii tit.Dacici noratus 157 B
i8vi E
Antouius Magliabcchiiis laudatus
(184 E
Antonius Stephanus Chittarius laudatus
^7f B
166 F
antotides vide mphotidcs
AniibiS iiiter Diofcutos
74 F
anulus pro cquelhi ordine
191 D
aperolim intt-T Romanorum (igna
51
'

<7B

aquila legionaria, a fuahafta amouibilit

an equitatiii (igiiun.-rr.quam fuent
citia pugnan. ccniefei lolita

'

pugna Itataria
a C Maiio piopic Konianis lcgionibas dicata
pro PnriJipili muiicic iumpta
figi fnlita

vnictiiii

is

1^0 B

III

pcr fiiiiiipilum dclata

aii

an

j9

ji,

191

188 F

Komanoium lignum

y )

AqvRA-PRAEFVRBlS

an legeada cum eodem

ara xiiea plicatihs , vbi

77. quomodo abfque carona
tnpes inCoI.Autonini ,an ex auro vel
Arabicx Traiani eipcditiouis [cmpus
arar coronatje
(eu dtfecl:us cefpite fuppletus

ibid.

D
C
i66 D
390 G 177 D
166

um.

if9

argemo

arx d terra primitus

ex cefpite apud Romanos

if

159

9S

ApoUinis Sminthei Templum

vbinam fuerit
lus Sacerdos Chrvfes
limulachrum Scopaeopus

79

J17C

Cillco
Apollodorus Pontis ad Daniibium architedus

nummo T*anxornm

nummo Medaurenfium

Apulenfis colon-.i

518

:oo a
iii G
346 E
187 F
9$ A
iii G
143 A

apothccfis Homeri in matmorc Bouillenfi illufttata

Appiani locus corrertus

quid
Apulcius in

G
G

jjo

Achilli fubtrahit

anidemcHm

aplis

11 1 F
511 F

Apollo & Hetculcs , Gemini czleftes

Apollo ^mintheus vndediclus

in

D
G

ibid.

barbatus apud Syros fingcictur

Fieiftorem fublcuar, eique robur immittit

Apollonius

347 F
347 G
517
316
318

vbi translatum

eundem

U7 D
317C

A poUo cur

169 C
jii B

ibid.

ibid.
temporales , & fyluellres d\&x, cut
Circo , quibus Diis itatutx
78 F
i7j G
ad aram maiimam an Hercuks lcfe corouaueiit
I7f D
ibi , fimulachrum Herculis quale
aratri circunduftio in condendis oppidis ad lasuam ficbat 1 f t B
inflica:

ara; ties in

111 Roma condenda

155 B
lulcum ad dcx. & aggerem ad fin.fuifle euincit iji U
i6< A
aratrum teo vomcre in vibibus condendis
111 F
AratU5 in PomptiopolitaiuU' nun.ir.o
10 G
arces ad capira Pontis iupcr Danubio 4 Tr. eitruiSx
ibid.
qiioiiiodo vocati
Arcbaiigelus Spagiia Tabellx Iliadis poffcfroijlaudatus 316 E
311
Arclielocus Antenoris f. ab .\iace occifus
-jn E
an Locrcnh , vt diciriir , an a Telamonio

excmplum
forina,

3*

archifjbei in con;tru.l:ioiie caltroruin

Archilocus in

lu G

nummo Pariorum

Atchimcdes fabric.i; nauis Hieronis pracfuit

Archimedis aduersfzs Romanos machiiiamentum
Arclutas in inunmo Tarentinorum

'' **

iif

*'i

3'-'^

architcclus, aii in conltriKlionecallrotum

atcus au ceiitauiis conueniat

Jf^G
5^3 ^

timidorum propiius
arcuum Pontis fupci Danubio amplitudo, qualiter intelligcuda
(97G
31S D
ArgesCallimacho, qui Virgilio Pyracmon

Argo nauis ab

^oi

iplo Herciile conrtiudta

Argonauis, militcs hmul

7i B

remiges
arics in hoitium fines per Fecialcm iirjtiirtebatur
ablqiic corona vcl ferro in Suouetaurilibus , & cur
ic

St-

161

E
E

'^^ F

cur ^oui facer

__

aperto capite fruCtibufq;oblatis qualia facrificia fierent

Apharcus Caletons f. ab jtiiea occi(us
aphlailum , in puppi ad quid alludat
lymbolum potentis maritima:
vel maritimi traiedtus

'
aquila in lccptio conluiati
19 E
confula ciim legionaiia pei Ludouicum Dorleaas
|bid.
aquila; longis coiitis inficebantiu
117 [3
vncus
culpis
(5;
incrat
aquilarum contis
ibid.
ornatus non idem lu omnibus
65 G
fecusal.quando, &: cur
64 F
Aqu lcia in iiiiiere a Roma in Daciam
joB
Aquiffitj, an idemac Primi. ilus
188 F
Aquilifer Prxrorianorum in inlcript an fecuscum Pighio i9o

an Lupus, (it flgnum illud num 18;,

ad Iiiltrationem circumlatus , vbi
in nummo Antinoi quid fignificet
aries niachina , qiia forma
ex ferro , anex a:re
Arisba Afij regia
auihdcs Thcbanus pidtor animorum
aimaextra pugnam contegi lolita
olim ex sEre ,& cur
fecus tempore Traiaiii

J*
!**

D
E

163^0
''*

E
^tiE
4 E

116

*
S
'"^9
4' G
'5

'"^

arrBillatum donum militare quomodo fignificatum

armorum aceruus in Column? bafi.aii tropha;um dici pofnt 48 F
Arnoldus Montanus, an bene galeari idell arroari diierit 114 *
tiy A
de gIadio'incuruo ad Turcicam formam notatus
374 E
Arfiphones Homeri ei Eurydicc filia , cui nupta
* ^-
Artabrorum gens nulla ci Plinio
lecus ex Strabone
X
,

*'

promcntonum

*o^

omnes caftrenfes cx ipfis mihtibus

Artimpifa Vcnus Ciclcftisa Scytis dida

artifices

arundo

in

maou

Afscnii) de

Herculis

Scxo promcntorio

an equi caput in

^"
'7$ F

cur

*9

error

nummo Dacia:

i'"

^^
A

Dacia_.t
aqua , militum pr^tiis teda difciplina vigente
)t
Aqua Claudia :r. eadem libra cum ea qua: ad caSellum prope S.
eins proclin?.tio^
(Eufcbijio^F
408 G

afiui

Aqua Marcia an

loi E

afpcrgilli ei frondibus

eius caftellum

an

lOiG
409 A

ci lauro item , aut olca

Alpis eadem ac Clupea , contraPtolcmasum
''7^
Aitarte.a Phcnicu Afrroarche per coucifionedenominatatsf C
.f^o
Arttonoe Dea Mater Deum
'''"
Atiinis amafia
37SF
Ailyanacle , Scamaadiius vocatus

in

Aqui

Traiano
fit

illud

reftiruta

quod ad D- Eufcbif

vifitur

Felicis proclir.atio

Aquaduifluii longitiido,

quomodo

intelligenda

aquarum npud Vrbcm libra

rep;r:f i.Jiuim & ducendarum Hctculcs
aquatiha uumaia fquamis diftinda

iii

peritus
.

Frout.39t A
104 A
i-"?

J04

Afinius Pollio Homeri iconcs corrupit

Afius ab Idomeneo occifus

34^

3*'"
''''<

eius nobiliias
,

vel ci fctis prooiifcu^

1^4 E
'*4 F

an dcereto6rreorGian priuitoNeoptoIemi odiooccUus 378 G

Altynonie Clnyicis vocaca
319C
Aihan. Kirchcmis , dc Bouillenfl marmorcin pliiribus nocatus
de Liris fontibus emcndacus
3liS B
(h^ ^
Athenienlcs H^ilibus vibanis facrificabant
i6y O
Hernias fub imaginibus illuitriiim virorum cfFormabant 16 E
athlecatQ & foctium virotu capicapc molccorporis parua f+ F
Attis ab AKronoc adamacus
79 B

Aucha Daciz riuuius

Auge Telcphi mater
eius fepulchrum muro ciniAiim
augutium in Roraa condfiida cjptatiim,

i-j

576

37t<

in

nummo Titi

auguiti epithecon Dijs additum , quid lit;nificet

cuulus, abfolutam poteitatem coiiciiiec
Augulti citca vehiculHm Regcs currebant

1470

joi E
14? D

8^

186 B

Augullianorum familia: calUciiiis Collcg<um

Aura Daciz fiiiuius
utarix in Dacia
Auraiiorum ibi Collcgintw
auris Memotia: coiifeciac
Aucoinedoii Achillis cutrum ducic

I!i+

17 F
145 C
14f IJ

>

curru fugit occifo Pacroclo

5168
curtum pedes fcdaiur a cadaiiere Heiiloris occupatutn 531 D
Hcdons cadaucr Priamo rcdditum atportac
341G

Azocesfcu

fl^indricjE inftilat >3ii

Caincendcs

xt

17.

BAccho capcr viilima

bacillus (cu

>

cut

117G

nauibus,ad quid
pileus Mcdicis propii^ coaueniunt
ftclis in

riiD
baculus barba &
Balbiuus & Maximus Aiigg. llmul Pontt- Maxx.
90 G
iisc
balilta* circa caAra ordinacae
xi8 B 119 C
an lacjja vcl fiaxa emittetcnt > an Ttrumquc
ibidan ante
polt Cacfarem variauciinc , cuin Lipflo
iiii C
an vnum vcj biiia telaemictcrenc
xi7 B
bahftarum duplei genus
ili F
barba Apollini cui tnbuta apud Svros
baculus & pileus Medicis propt.c conueniunt
lU D
r? G
hircina: (imilis quorum propiia
16 D
barbz tonfura ciotica
barbam tangere , fupplicantium mos
44 C
^7 B
bardaicus cucullus in Columua
87 C
Bardixi 1 ynci popHJi
18 j C
Bataui intcr Cultodes corporis
zj8
Batonis gladiatoris tunuilus aCaiacallacondrudus
Batrachomyomachia Homero aUeita cx marmoie Bouillenfi
Belli Dacici initium
( Hi^ '^
9) G 1,74 A
durario( pericdus
i?} F 177 G X79
19J f
expcdicio I>quando abfoluca
17 |C
expedicio II. quando coepca
176 C 177
quando abfoluca
177 B 179
inccr vcramque expeditionem interflitium , quale
179 E
_
Yaticinium , a Plinio ex intetuallo Fanegyrico additij 171 F

&

Bellicix Viig. Veftalis effig.es

167

bellum hominum venaciodiAum

113 D
Bellum Dacicum luita Eufebiij breui ccmpore conclufum 2.7) C
ob Belhim Dacicura dona in infcripcionibusmemoraca 138 C
Belliim Tioianura , verum ne an fic^um
}i* f
>

Betoxa

i99 B
153 D

Coclefyiia: vibs

Beltiaiij gladiatotcs, qui

UiA

bircmes nummiseipieiras
bircmibus, Leo Baiilii f. vfus
biremis nauis > quz dicatuc
Blalius de Vigencre de dextra mandi parte notatus
de plebeia lociitione
errore in taptatione Hcdotis
Boemundus , de f.cuitia in exploratores Turcas nocacus
Boieas Athcnienfibiis auxiliaiis claflem Pcrfaium di(II])ac
"
bos , Hcrculi immolari folitus
bos
vacca colonia: ducenda: fymboluni

&

&

>

in condendis

vrbibusquomodoiundi

huius rei racio ex lo-- Laur. Lydio Philadelpho

Bofpori RegnumP. R. benctictatium
Bofpoii RexSauiomaces
a boum maftacione Doraicianus alienns
bregmatis a veicice difFcrcntia
Btileis Achilliab Agamemnoneablata
i

cum Chtyfeidecognatio

eius

Ji
111

iS
3

34

iiK
1S8

C
D
D
A
A

I73 F
11

151
IJJ A
ij F
13
156
54
318
319
319

D
E
A

G
D

Hippo<Janiia vocata

Britannia , muro an vallo diuifa

94
in ea Samothracia: fupetititionis veftigium
78
BucciVeritaciJ vHlgo dida: fimulchtu,quid teptafentec 305 A
buccinx foruia St. maccrics
01
bulla
monile Virginum Veftalium
169 A
Buri ac focij Traianum de pace monent
17 F

&

M. Dotr

circcnfes nnifTus Cgnificant

Camili
C.Cabiri maximd

fHij

culti vbi

ii\(k\

vadc

fluc

fuetint

numcro
73 F 78 B 80
iadyci fcu Scdcch fili
^g
Vulcani bli)
yj g^
Cabiria vibs milla > concra Scephani Epitomacoiem
)i8 B

170

75 D
7J E

SoD

G
G
o

qiiot

Cabuoium 111 nummis ethgicj

czremoiiia: iiaturam imicancuc

81

ijj F
Carfaiibusanlmp. nomcn dcnegatum ante M. Aure]iumz8j A
Ciiaris cit.quaiido prznomiiiis viccm noii occupac quid ligiu,
ca;llus , ali) bicuioies , longiores ali|
167 C
(iicei 90 F
claua: qua raiionc aHimilaci
161 B

qiiim aaronoll
ex loris nullo metallo iiiunitis
peiicodadyli fub i)s ,quales
piuiTibum inlutum quomodo habcic dicancur
ca:ituum foiir.a duplcx

io

1*0

Ligoiiumex capite
eoium varia

164

qil.Jis

pci

330 A

cum

X
ildcmcumCuretibus.Corybantibus.IdasisDaiftilis.&Telcki.
anincei figiuTraiani
73 F 78 B
fnisoC8iG
nu 11 , e X Seldeno fcu icaligcto
8> B

I6J
i6i
167
z6;
164
164

G
G
D
li

l6lD

effidla

loiigitudo

IP7 B

Calchas pcltis caullainapeiit

immolationi Polyxcna aditat , & cur
Cakcoi Clytii f ab Aiace Tclamonio occifus

}i8a

179
315

quoraodo Hedotis pattiielis

|ijB
l'tocliam Tcnna: loroicm , vndc Tcnedos dtda, maticin ha

caligi milituni clauis (uftiia:

Caligula; ad eiledum Galba cucuiric

(buit

1868

Caihmachusineptiis Honieti coiiedtor

caloiics S: lixac nulli

calzx

an cibialia

>

111

Coliiiiuia

an fcmoralia

/iC
aosa
S> A

cur

(Igiiificenc

caiceli (bleis vft anciquicus

can illi apud Romanos

camillus abfque coron.i

an pacrimus

&

vnde

111

maciimus

ellc

114
160

difti

cur
dcbciec

facr tici|s

jy C

1J9G
)6oO

Polyxenae lacrificio addans > quid (ignificct

379 G
Cainilas Vulcaui & Cabitac f.
75
camilix milicum lintea; > quales
179 F
canipeilie quid
ibid.
duplex in velficu milicari
J79G
Caiidianus fl. pro Mt tauio a Cluuerio accepms
407
cantabium aii labaium Jegendum (it apud TertuIIianuni
>7G
Capancus Sthclenei f.fignu louis Hcrcei c Troia abftulit 371 E
capei Baccho viiftima cur
j-yj
capillitium cirracum , Gcrmaiioriim pcoptium
6 G
ciitpum > Mautoium
^p

in

nodum coUcftum jSucuorum

capica aihlctarum
koliium abfcina

ij

& forriuni viiorum, pra: jnole corporis parua

& baltis inliia cur
xx% B
.

octo , an alticudinem corporis conllicuant

54 F
capuis ad corpus proporcio
53 G
alia clt a proportione verricis ad mencum
<4A
Capicolinus voccs congiaci) & donaciui coiifundic
41 A
capciui an remigibus adlCripti per Traianum
39 F
Romani barbarea Dacis fiabici
15D
capuc modo apertum modo opeicum in facrificijs cur ityC
apercum lu Suouecauiili hcentci & ineiuditc cfhctum 169
equinum , an allninum in nummo Dacix
IloE
Caiacallaan leonis fymbolumfufcepeiit
375
an in annulo genaueiit vci natalis hoio; domiiii
jbid.
Gallieni
Ciicns
Viam
an
ad
Caracalla:
Appiara
147 G
tidicula Achillis imicatio apud Ilium
356 F
catbalina veftis . Vcltalium propna
169 B
carceium in Ciicis in oibem collocatio cuc
l4iiD
Caini popul
5C A
Caioli Patini interprctatio de nunamo Dacia: impugnaca 1 10
de Portu Anconitaiio in nummo Traiaui
30} G
de flgnis in nummis colouiaium
Garolus Patiuus laudacus
gi a
de Ccmmodi nuramo notacus
F
de cof. II. Tiaiani cum cic. Dacici
37
de Dacix hnibus
no E
de immucacione nummi Antonini Pij
j^j
de nimia eiga Triftanum ctedulitatc
37 r
carrobalifta: , quid
1178
Carchaginien(es in bel lo aqua vfi
j 1
Carchago colonia a C- lulio Cz('. inftauraca
1 1 D
cafmilus Grxcis > qni Romanis uiiniltcr
78 C
Cafpar Barcholinus laudatus
j;; E
Calpeiius vtlianusPi. Pi. fub Domitiano& Neriva
9C
Callandia ab Aiace Oilei f ante >Edcm Miueru? (tupracur 370 B
ante Equi admidionem vacicinacur
369 A
caflldes cum cquina luba , Dacis an conuenianc
105 F
Calliccrides inluls, vbi
11
Calliceridum incola: , an in Columnaeiprefn
ijE
caltella pcr Cenrutiones cultodica
87 A
caftellum Aqua: Marci; an fit illiid qiiod e(t ad D.Eufebij toi
Calioc
PoLIux , Di) Magoi aoDCupact
74 79 G
>

>

nG

D
G

&

caJtia

I
eaftra aiiftn veteribujcircnniplciis
capicibiis RonianoiiiiTi irifixis Dinata in

ccfpinria

vt

Dacoium

cjualiter

defttiii folica

Coiumiia
ninmta

plurinirim

Coliimna

E
E

18

noii lapidca

93
18

9J F
ji

liilcedentceiercitu

iiuiii.l3a diiicrliscjtcrc.tiljiis

llgncis turnbus cxcmplo Grxcoriim mMnita

niachiiiis ac turribus ciicunicirca dilpofitis
non vnoambitu
pcr mapalia olira ,
a quo pnmiim vno vallo nunfla
multiplicata cur totics II) Col.

iiS

cum

&

l)

jiJs

?i

ib.d.

I7 D 3? A
tabitana alia , aha h)be(na
93 E
1S7C
ci varia tnatcfia
187 F
ex cadauciibus & pilis
i8ii D
ci carris
ei clitcllis iunientorum ac impedimentorum farcinis 187 F
18 1: & F 187 E
ex lignis , le lignorum lluiibus
ex hiimanis ollib .s c.ilcc iiidu(tla((i modo hoc verum) r XS C
188 E
ei naufiagijscladis hoftiUs
ib;d.
ci f.iccis arciia repletis
aute cafua militcs llonies quid fignificent
3? \
eaitramctatio Ccnturione pra?fidcntc ficbat
31 A 86 G
.
jiluricsiteraca inCol totdies itinensdenotat
17 D 94 A
per Trrbunos piobabatut
51 B
,

muum

apud Ronianos
olrm ci iplis niilitibus
calhoniin fotta; ci^uijinfiiclUi obiiquo
modo patciitcs nrjdo ci.im foribus
cataphrafti Europii , ab Aiiaticis in quo difFerrenc
Sacniatatum ablqi.ic ira."nrs
catapulta; & balilta:, au erufdcm geneiis machiiiz, cum

.caltrainctatioiiis

opus

cartrenles oiiincs ani.hces

119

icS B
118 G
ii8 E
ir

C
5E
i

Lipfio

(ii^G
catallioma rjuid
121 H 113 G
catena ad vinciciidum hoficm defcrri folita
56 E
catenis ad oidiiicm leruandiim Cimbri copulati
55 F
Celmis, vniis ei Idi-is Dadylis
73 F
Centaun ,an fagittatij tuctinc
j;^ G
i!>7 A
Ccntutiones in caltellonini cullodiam
callrametationi & mihtarrbus opctibus pnetant 31 B 186 G
Euocatis a:quati
'94 C
(95 A
rbid.
quomodo ab cis drftinCli
an eiciibitores (int ad num. 179.
40 C
187 B
pto integracohorte in Col. expieiri
186 F
locum Traiauo proiimum occupaiic
ibid
tor(cati didr
fiSAt^iG
fuos Optiones habebaut
Centurionum habrtus
l8i5D
,

a manipularrbiis drucrfus
in Cercahbus quznam viflima adhibita
Cetcscodem ritu quo Samothraces Dij culta
ccfpes ara; Aipenmponi folicus
cefpitis menlura
Cliatitibus in Paio infula abfque tibijs

186
171

78
ij9
94

D
D
C

&

coronis immolabatut,
Chatondas inCatanciilium iiummo
ni F
(cutiJ^E
chcnilcus, cur in puppibusapponi foluus
lt6 F
Ciiiron Achillis inllitutor
357 E
aii id ei Homero vcrificetui:
jj* B
medica: arc)s magilter
107 G 110

chlamydrum

pannus circa collum quid fignificct

quibus fiue pcdinbus fiue equeltribus conucnut
cltlamys Impetatorum purpurea
,

fiue

193

100

180
i8f

D
Sttatonbis couucnicns
Choroba-cs qiialc inltniriicntum
409 E
}i6
Chrilloph. Adaaius Rupcr-iis iaud.itus
Dioiii Chryloil- dc rcbus Tioicis iiinnum <lcfcrcns
379 A
K'^ E
fulpiciofiis & mal&licus 111 it.ilo,s
Chrilioph Befoldiis dc nomine M. Vlpi.tiii Tr. notatus tS? F
Chiyfaamnis, qiioniodocffigiatus
560 D
Chtyfe non vna , & in qua Apollo Smintheus cultus
}17 D
}19C
Chryfcis , Aftvnoine vocata
ab Agamemnonc patri reddita , Vlyirereducente
3>9 B
jr9 D
ciuscum Brrieidc cognatio
Chtyfcs Apollrnis .Srainthci ficcidos
Chrvfes iunior & dc coex Kyginofabula
Chrvfippus in Pnnif ciopolitarum nummo
Ciiirbn .^d ordincm fcriiaiidum caceiiis copulaci
Cicrncniis colonia rn Dacia
,

ciniflus Gabiiius, qii8li.s

imagimbus Coluinna: uon conBenic

}i7 A
}i7 F

211 F
56 F

1+3
100 F
100 G
101

inagiflratui coiiuenicns

101 F
mihtaribus viiis conucnicus
144G
circenfesdecurfioncsad la:u.iiTificbant , cuc
14'' F
cx Circorum linxl ir.i piobatro
148 A
Ciici ad Viani Appianr forma
circtutio nauifi in ccirjminc iiauah apnd Virg. ad l.-Euam iji D
finiftrorfuni miniiri iiifauiia contra Barthium& Salmalium
Aj^B
triua in luitrarionc clafTis
144 D

144C

in Suouec.iirilibus

viciimarum a deicra

in

Ixuam, ur

D
ji t

).j4

circumadio ador.antiHm ad dtittam apud Romanos

ad (iniltram apud Gallos
circumdudtio

oppidis condeadis ad

aratri in

excmplum

Rorwa condcnda

iii

Jxuam fiebat ifi B

ijj B

69

comprehenfi

8j

71
71
8}
69

D
A

Q
G

71
85

A
E

70 F

E
98

8j

clairiariorum miliria qualis

Claliica Colonia Suclla , cu; fic dicla
clafiica; coronx Ecllo Dacico difinbuta:
cl.T iis , 311 pro cquicatu in Virgiho intclligatur
.

84, /i

48

3>.}f

G
D
G
D
17 A 48 D
quomodo fignificati
41 D

ad .Scgirlticam ab Augulto coiitia

chliis luitratio , quomodoficiet
milites, aclaniarijs diuerfi

144
6

61

Pannonica: mcntio
ob tultionem caftrorrini

*9 B

pcrcgniix conditionis non ciues

pro reimg bus ahquando accipiuntur
leoilun a lcg.onanis tendebant
traiilciipti in lultam rnihtiam ei Impp. indulgentia
ad vias municndas pnmieiibant

cl jilrrr

14}
14)

111

diucifia mil:CibiiscIaiTis

Moelica: mcntio

E
A

144
iji

ciucs cgrcgij , luimmis cufis celebraci

ciuica coroiiaTraiano del>ita
cladiaii) , an aquilam , ptopriaqiie figna habiierint
ablquc calccis ciirrcbant
in i.olumna vbi forfan ciprelTI
diltindti piopric a militibus
inter inilitcs

15-4

ad Ixuam vnde orcum habueric

ludictaad la?uameiemplo circenfium fala
lii'tracionemconrincc
vnAim.irum 111 Suouctaurilibus ad laruam
ancum ipfo Pontificc facienda luita Guthetium
citiati capiUi , Gcrmanorum propri

ahquando tamcn

tff

Dacos

z^

inlticuca

144
t}
48

('ccntiaij^A
Aqua vide AquaClaudra
Claudi) Baith. Morifoti varians de lemonim collocacione fenClaudiiCa;faris Tcmplumapud Bouillas
J^} E

Claiidia

mar.or apochcofisHomcn

ibi

fignum eiirfdcm Cxf aquila

in

1S4C

rcpcrcum

c*Ium

fublati

ibi

repertum

j4B
Tabclla Ihadisibi teperta
(}8}Q
39} F
Claudius Cx(. Emilfanum Fucini Lacus aii perfccetic
41^' G
in opciibus publicis inaiimi aninii
117 A
Claudius Daufqiiciiis de anlete noraine nauis notacus
8 A
Claud'Us Liuianus Pr. Pr. fub Tr.
Claudius Salmafius de circuitione finiftrorfutn infaufta notatus
ij f
(iJ4 B
de difciimme Pfxiorianorum notatus
de llipitcquo vidiima maaabacur ad Dendiophotum lelato
(178 G
31 G
claui .riici ad fabncam iiauium
} A
an 111 ah|s C(>lumna;operibiis
CLV. nota proClucnna vel Cluftiimina tribu, nonCluuiacum
(Panuuuoi^^ F
!99E
Cluentiatribiis, vndediifta
Clupca & Afpis vna & cadem ciuitas cuncca Pcolciniiuai i}7 F
99 F
Chiiua tnbus male a Panu. induda
xio F
clvpei eqiieftris dcferendi forma
10;
clypci eiagoni inter Dacica fpolia nulli
ic^S D
iuie otTagoni cur iiiter nummos Traiani
,

coccincum Impeiatoiis paludamcntum

a Cognuionibus quale munus iii Circenfibus
,

'80B
ludis

J'^

^^S

cohortcs 1'r.Ttona: an equitcs habucrint

,.''9*^
eohortcs Voluntatioium vbi diftributa:
cohortis Afroium in Dacia infcriptio an ad Tr- eipcditiones
(pertiiieat i(i E
245 D
Collccium AurariorumiiiDacia
,

Concordix Auguftianorum

184

familia: calttenfis

&

^f

Iniagriium
fub cutelaSiluani
colobuuri indumcnti genus
La; uni

^
^^^
ij>

ColoniaClairrcaSucna.curitadida
coloma Rrmiana per amphitheactum dsfignaca
colonix dcduccndaj forma
coloniam an colonias Tr. in Daciam deduxetic
coloniarum dua; fpecies

^
A
t

nummi

J'^

11

Ipcc cs in

141

-'* J

'

^
"^
~

ttiplici fpecie

nummis quomodo

"

diftindlx

.''^
fviv.bolum,bos & vacca
item fignamilitaria
a
4i}0
.
columnaui Eninarioeiaqua:ftillicidijscnata
A
loj
Capitolina
Columna Tiaiaiii an eiufdc opcris ac trophxa
an Etrufci: vcl Doncsratiouis
J
*",','

cplumn*

tuinulis

^F'-

alios

Columnr Tr. infcriptio bene olim fuppleta per Liplium Sc

m.al^nuperejncndataTANTISRVDERIBVS Jl F fJiE

peiusolimTANTISEXCOLLIBVS
coma Fluminibus
.-rb

ptopriie rcgionis nutriebatuc

f^'^
3J+

dedicabatut ibi^
incolis co!oniaru,fluuijs fu? metropolis

Vciialium

fjunlis

com.r tondenda:

&

cadaueti

imponends

titus

condita frument.iria qus

Cor.ditor Orbis Yniiietti Tiaianus vocatns
,

,,iF
JJt^

V
cotidi-

I
vrbium niimmis celebraci
cong'aiij voce pio dunacmo , an Cicero vfus

eonHi'tores

ji

CM

Q
U

11

ii{C
iK E

facer ipjius pailcr

oleagina

114
214

101
iii

47C5:D

milic.biis alluiripca

Columna: qu d

lignificet

in n.iuali vidlorid cr.bui folic^

4$
^8

60 A
4S A

quum la.ircx
coronx claffiia: Bello Dacco diAribuca:
Cidem in Colnmna &; in nummis cfTj pocuerunt
olcaginx minoi honot

60

171

A
A

quo paito

48

racio cos duplicaiidi in

61

fupia aquilarn

lnpus num. 181. locoariecis

lachinz mim. i8r fuppletae

milesnum. .186 manuclaufa

murus num 15. cranscalha tecutrens
pugio in manu Pc. Pra:c. addcndas num.j^g

Cufus Dacia: fluuius

Cybele lalioius vxor
faciotum Macris Deum inuenttix
cytnns , aii anfer puppibus inferi folitus
faultum uautis omeu cx icruio
cymba in nummo Tr. quid lignificet
fluuiacilis

aufeicndusa milice

^nadri.liun

cummoln-ialfanum

9. lococanirtri

ii8
I6j
j-

Acatum mulierum

117

117 F
501

J74

341

'

B
B

71
8f F
jx D
ito C

&6
ti

ibid,

ti6B

ibid.

i6iD

m GC

vefticus qualis

ro6

J9

jg

Cotn. Fufcumczduuc
jg D
lonacis monil bus cqiios fuos omabanc,ctit
111 B
sn muros ci inccr-.o lapide pro munitione propria habuc nnr
nufquamnudi in Columna
15 G
('iiyB
aii

nudodorfo

equiraiicrint

17

Sticuis inimica nacio

'

femonbus

ly /^

teiSi

47

venenacis fagiccis vfi

Dacia diucucno bcllo vitis cihaufta
equis abundans
lazygum rcgioni mediantc Tibifco finitinia
an lllyricoaccenfeatur
ah pais Getmania;
ei toto crbe Rom. fuppleca
in Dacia aii cuptclius nafcacur
Daci.-c opulciuia
ex Collcgio Aucarionim indicata
e:c moiieiariaotHcina
vetcris tc nous difctimen

jj

/v

tibi)s &:

'

fquaic; loricaruin duplo ampliores in Columna n.io^ 1 10 D

ilatioad cuftudiendu fluminis tranficu, non pons n.joi- I9 B
fhatuta viarura ,
46 G
non caftramecatio ad nuin. iji.
taiiti in cauro num.
r^i C
79. fupplcudi
itcnjq; in arietenum. 187.
r4? A
tauio wim, 141.J cornua lelluuenda
7S G

&

y^G

Uaci auxiliares Traiano

captiui, an remigio addidi
cartra quomodo roumetiut

ijj vniciim noii dupliccm tcmum agcns iiHD

rotalecormencum num. 164. nugi
40 F
Sarmacatum armacura nianus pciefq; contegens
110 D

num

potcum manciuuim fignificate minus apta ibid.

liummo Athenientium
iii G

DD

D
G

Kmcx fub n.

caflides Jaminis quadcacis inltiuda:

fertutn ab aeite fub
187. auftrenduin

,g.

ibid.

'

Cypiiorum Carminum aiichor , quis

Cyreoi , equorum Itudio celebrcs

ii6G
'ffA
47 E

9A

fol. 80.

^UadtigaSBttic 154. non biga vt dicicut

ncc v.<cua , fcd in ca viri veltigia

111

i8j
jgj

27 p

Cynegitus

^j

jj6F

cx Fn<i)s

18G
9

C
D

117.^- Cytiaci Macchii) horci acq; a:des,erudito luiu fplendid^ izj

181 E
Cyzicus in nummo C) ziceiioriim

xj
joi.

41

411

cadem

i6i D
119 B

&

4C8

pateos incidetent

curruscnumphAsforma

&

xum &: non

111

Q;_Curci)de.icygem Maccdonia error

Cuilodcs corpons , cuius mihcia: guius
eiBacjgis

inni

87C
ibid.

funjlia feu cetca iiuiu. ifi. nulla

68 F
pro funalibus num. lyi. ouahs apci reponcndus
39F
gladii :quicuin duplo longiorcs pallini
izb
giadiusaddcic expuiigcndusia milite nura. iii^
ibC
rcponcndus in iriiliie iium- 18<.
ibid.
habtiifdinplici fetro,& (Iiic haiiulis padim reftituenda: ii6 B
haAiIe culpidcs vciitKj; a:quales habciis n.i)6 &11 141. 180 C
imagunculi; luim. jo. ablqiie gubemacuiis
painais
71 A

.DccveIoapp'da:
labarpm n 81 fuz bada;

184 B

64 f

jC

38

vcaticali linea
41' E
, qualis
411
an
111
Dacia nafcacur,
66 E
_
Cureccs,an i)dcm cum C..bc,ns,Coiybantibu$,Idxis Daftylis ac
curiofiras in rebus Ethnicorum,an licica 141 C rTelchinis
80 C
currus rriumphalcs quandoq; quudraci ui nuiumis
6j F

vfuscorum

cuprdius

&

foraminaamplianda
caftra ad num. 191 locoduarum doinuncularum
c cblamyd'- fub num. 6s. laciniz aufercndi
ehla Tiys addcnda ccncunoni num. 19}.
corona lauiea loco catPnuix in clypco num. 119..
corona: mihciim num i7i.eiolea > non exlatiro

Dacus pcndniuse cacciia num. ]0f. non lacens

dotfiialia(qua: voc3nc)ad fafcia: lacicudmc tcducepd^
ira:ni aHferendi abequis num. i7. & 198.

loy

194
57
91

coruiii fbcir.a

&

faaliftaruTi

M.

cxlatura:cximia: fpecimcn
Cubicularijihcioiiis pnma;
cucullio viaconas. quodium velhs genus
cucullus Bardaicus 111 Columna
cuuiculi 111 Enullano , qui dicantur

47
4S

14

17

cruptllaii) ,qui

quernr in ralatir) launs fofpcnfdB

60 B
in iacrificijs adhiberi folici; pcr Stcerdcjces
miniihos 1 fy E
noii cainen pei Camillum , Sc cut
159
neque pcr l'onc. Maiij9 F
nec in Paro inlula dum Charicibus facrum fit ,
cuc i;9 E
>itris cainen fuppleca:
164 B
cu-n eifdem fimul numquam Tifa:,coiicra Panuinium 164
Coronis jtfculapij macer , an adulcccio infaous
111
coronis laureis.an miliccs donari folicc
47 A
cotieilioirs iconumColumna:
aquiia pnil num. 179. addenda
14 F.
aquilx cre<; fupplendj: ad num. 17}.
J4 F
tocidnn ad num. 1S6. loco fignocum cohotciuni
B
toiid^tm collcndi ad num. 169.
14
?|Uini]uc luini 187. loco vnicas
ex circa Trai.mum num. 110.
arics lub num. 187 abfque ferco

Victona num. jj. coron non globo inljltens

7^
nuuimi XI. ahs nelcio an vcrc piuiaca
197 G
Corybances , an inccr figna Traum
/, F
cuius filii , luxca Phcrcciaem
7/0
an i)dcm cum CureCibu.s,Cabciris,Idjeis
Dadylis,& Tclch;!us
Cotybaslafionis,S:CybcIcsf.
/'J.r.f:
76 G
facra Marris Dciim iiiucnic
ibid.
Greufa an Eutvdico .,nea: couius
5748
per cribrum dmiiiacio

cryltalli

47 G

okaginar quando a imlicibus airunj.pci

&

Crucis lignum in labaio Coultanciui

164 B

in facrificancibus , fafcia fuppleca

trimphalis Tcaiano dcbica
Vercumni , qualis
corona: laurei vfus Impcracoribus conccdi folicus

14-

mctuGCon-

Crifius Daci,c fluuius

cnita; ca/iiaum equiiia iuba ornaca:, an
Dacortim
Cciitiirionum ciaiilucrla:acque argeacacie

61

oleagina

...

1} j. loco bircmis
nS A
(tctta- 179 E
velticus Traiani n.i6i. nil mluccum
coiicmet
86
111 codcm pais nuda pro conteda
,
c contra habita 179 E
Viaimarii num 187. ciedi.non gcnibus rcpciucs
166 E

AoC

loi

num.

trircmis

use
D

101

ibid.

cornu milicaris figura & maccrics

corona ciuica Traiano dcbica

quandoa

i:fi

in coro bafis

$7 E
96 F
580 F

cum ca:en;s loco rudcncum

Corinc^ius Colonia a
lulio Csf. inlTauraca
corium, quibus in alimeiicum alluii.pcum
Cornelius fufcus . a Dacis caihif cxucus
ab eifdem opptcirus
Coinicinum, iiuc yEncacoium habitHS
cornii in imaginc /Efculapij ,cut

quam

thcca ieu opercuimn addendum aquilis niim.

160
tibia;miiicum nudo; , nonauccra caliga adnitaiun

170 E

conacca vcla

Jaurca lionoracior

41
41

X
ccloriim baliAatiorum longitudodeciittanda
n. 170
itiuiuu num.
tcltudo
imra. xij.
XI j. cernis Icutorum
lcutorum ctdinibus
crdinibus

41 B

fit

coiigianiim & clonaciiium d.urrCa ligmficanc

dc milicari dirtnbucioneiiripropriedicitiit
an pcr nocas
(iginfici-cur , cum Lanibccio
Conltancinus Aug. an primus labari nomc:i inuexcrit
poncem ad Uar.ubium 111 nummo tinxic
Romam Nouam ad iigarum pioin. cxciucre cccpif
ouuiluin fedesin Citco ,>bi

an

10 E
i(x>E

C
G

10

E
E

146 E
145

14*8

6?
146 F
106

vocata fuent leg. Xlll.

Dacicx nuiliires incapciuos Romanos faruiunc
Dacici cicnlus cum IV. Tr. I*oc. noii conuenic
pluiiiim deea recrror uocacus
qiiando Traiano acccflctic
Dacicum Bellum vide fupra Bcllum Dacicura
Dacorum ala Vlpia apptllata
arnia propria, gladius falcatus
aii

calhaei afleribus
babuus, qualis

65
299
66

Dacix tcbucum m auto impcratum

Daciam un icpta:fentcnc Trophia Capicolina
Dacica,

17

A
E

41
ij

ij--

ibid-

88 F

tiF
E

iftf

18 E
<sG
Dady-

14

^^

'

'

Daiaylildsi vide infia Idari DaAyli

Daraalcus ui trophxum polt Gigaiitomachiam ftatiua

*2-

^^
^
73 *
jo U

vcra louis vriis cur dicta

Damiiair.eucus , vnus ex Idxis Daftyhs
Danubij in Col. iraago dcitera fontes {uos indicat

vbi aiTumat

in

honoremTt. quaoccafionecufus

Dardanus myftctiotum Matris

Dcum

inucntor

vnuseiCabins
,

76

thefauri

in

86
*'''

quomodo occulsati

*'

Traianura vencrantis gefius

Decebalus

aker vehui Hanniiial

Cornchum Fufcum clade afficit & caftris exuit

cum Pacoro commercia habuic
a Romanis an vnquam captus , cum Erizz.

r^

in adulationc aliquibus

eius ruderaeriamnuin remancntia

EmoUis
Entelli

xo D
114 F

E
JoH

i*

18

ibid;

'

bis in Columna reFr:feiu."ta , &: cur

digiti indicis eleuatio in variam fignificationcm vfurpata
digiti Minerus facri
Dij.qua rationeAugufti,aut alio nomine gentilitio vocati

Diana

'

&

7f B
ut

(399
378

171

difciplina vcterismilitis eiadifnma

Djfpenfatoris caftrotum munus
diuerfarum atffionum in Columua nota
Dini Potcs , qu!

diuinatioper cribtum
per porcos ante bellum
^olabta , <ia. geo>

&

ij

E
E
E
E

ioi

E
A

S9

S9 ^
loi G

ito F

tooG

ijy

ij;

pallia

40

lioA

vocentur

vel limine

Portx ampliato rcceptus

anteTcmpIum Minetu.^ ftatutus

Efmunus Sadyci f. vnus ex Cabiris vcl
Ettufci an Dorici operis Columna

Diofcucis

, vnus ei Anacibus
Euclidesin nummoMegarenfium
Euetardus Feithius laudatus
Eumelus in fiinebri certamine Patiocli cutru CuITuf
Euocatiincohortes piastoriastranfpofiti

Eubuleus

quomodoa

Lcgatis comparabantui , ex Moutano

quamplures incxercicibus
vitem prout Centunones geftabant

CenturioBibusdillfuifti
.

volamen qucjue

iio

111

J41

A
A

J67

G
J^7 G
52-

ibid.

3^9^

cuius opus fuerit

ruptis muris

16 F

quopaftoex eo defcendcrint

A Jj8A J40F

attntum temonis ofteuduntur

equotum caufsa tcr Troia eipugiiata
cquus j olim inter Romanorum iigoa
Equus.ligneus ad Troiam capiendani , ex qiia materia
ei Optimatibus , quot admiferit

an

4j<

docilitas

D
A

S)o

tibialia aduetsiis

C
17 G

iij
^

an bene

lis F iSj F
35 C
39
75
iS

P>.omanorum , aii (oleas h.ibueriut

Sarmatariim , abfque frsnis
equi an aliiii caput in iiuiniuo Daci?; exptefrum
cquitata: cohortes , qua:
equitatus an aquilam pto figno habueric
an labarum
legiouari us , an tempore Traiani defietit
equites , clypeiun quomododeferrent
cohortibus praetonjsan adfcnpti

nota: coxis inurtx in vcteri pi^uta oUeuduutur

otnatiis infuecns
in Sarmatia abundantia
flragula , an a Lipfio paludamenta vocata fueriat

^^^^ACD

ininfcripLionibusdeeismeiitio

Xilandrnm

147

114

fo!e:s vli

Maurorum

Diogenis aduersiis moruni negantem argumentum

f6 C
Diomeda Achillis amafia Patroclum lugens
}17 G
Diomedes an Achilli adftare red.h eipiimatur in Tabella JiJ' G
in fubtradione Palladi| an pnmas partes habuerit
J64 G
Cotocbiim an occidcrit
?7oC
Dionyfius, vnusci Anacibus
7J G
vnus ci Cahiris
76 A
Diofcuri apud Grxros plures
7j F 74 F 78 G
PoIIux contra Amafeiira

nomina , ciim dominis eorum communia

G
4J G
147 C
78 D 79 G

teropore
400C
Chryfoftomus de lebus Homericis vatians,& cur

147

ablqiie tixiiis

169 F
mcdioiumisapettocapite
DioCalTiusde Fucini Emiffbrio aduerstis Cluuerium defenfus

aquo

ibid.

60

1*9

17B

Di| Magni , qui

74
Dijs maic.i.biis operto capite facrificabatur ,

J7y B
6

quo habitu
quot numeto

ibid.

114
};i
101

164 F

zoo D
loi A
91 A 100 F
kuis .irmaturae nnlli in Romano eicreitii
194 B 101
Singularcs &eoruin ornatus
116 D
equitum gladu iongiores quara peditum
equorum colorcs , quomodo in infcriptionibus notati
155 G
110 E
copia in Dacia , nummo fignificata

*S C
JO-B

19 B
*9 ^
30 A
iS D

7)

pugna

Daci an vtetentut
Siicui mjuinie vii
eqiu funales Si uigaJes in quadrigis
qutiinodo inter (i^ coiineii

331 B
35 F
44 A'

f9

77 D
76 E

cphijjpij';

Mauiorum

vatie f ecundum varias fcientias accepta

dia:ta:nauinmalutis conteftr
dialecftum Deotum peculiarem introduxit Homerus

diphtcra,quid

vtiis

Miihtadans

2-*

4itG

cum fcutoin quodraco,cut

quando apudRoiaanos cocpcrit

Epaminoiidje fepulchrum

ephippiarum

'

&

Daictis csftuum

ex Arnobionulla
ei Augurum dodrina , iuxta Dionyfium
contra , iuita Varronem
contia, luita Hyginum
cx Empedocle
exPlinio
cx Poctis & Hiftoncis
contra ei Homero
contra ei Ouidio
cx Sacia Scriptura

fcroper Caitor

&

iii

cxiEgyptionim philofophia,qualis

non

vnus ci Anacibus

quandoq; tributa 149

deiteta, Fidei confecrata

dcitera mundi pars, qux dicatur

Dio

''^''

350E
iii E

Homerus

j8f
J 14

408 D
jgy G
407 E
408 B
408
408 G

noiniue

}?'.>"
3

triarijsnotatus

cius hiftoriamutila.Sc

iii

qua amplitudine
qua ratione dingendi & efFodiendt
qua proclinatione & libra

'

Achillemretinercconarur
Deiphobu! Priami f. incaflum a Mcrione hafta petitur
Demetrij naues XVI. ordinum pcrutiles
DemoJeon Antenoiisf. ab Achiileocciditur
flentes fciatum cur equis bellatoribu5 append
lupini ad velocitatcmequisappenfi
piopriamdialeCtiini introduiit

Cantelms

Emifianum

i! F
194 B

Deidamiaab Achillecomprclla

DciidenusEtafmusde

f.

, quid intelligatur
Fucini, cura Claudio apertum
in dunftimo folo cxcauatura

eiT\ill,arij

" ^c

'*

41

Elcdra Dardani , lalioilis & Hatmonix matec

vna ei Plciadibus , obfcurata , & cnr
j^j A
elephas iii legionis fignum coiiftitutus, cur
fj B
Elpcnons fepujchrum , cum remo an gubernaculo afExo j/f A

t.

t^

86 t

Decennoui) palus , nota fignificata

Decuriones equitum , & eorum ornatus

Deoru nomina

42-

J74 F
138 C

41 B

gcntis anthot
piigna ad naiies a Polite iiiteiemptus
Le;ion Samothraciim myftcria inuenit
EchiiiS

iJ-<J

Traianum an adorauent
vencnum fuis propinat

B
E

E
EBcrardus Regis Scotix

D& t

iS

4]
ij6

roaftatione abhorrcns

p
''^i
4}

fiiperiori ajuodetci.1i

Dorici an Etrufci opcrts Columna fit

87
dorfuale , quid
i6j
dracones inter figna Dacorum
lof F
Drauus an a meridie feratur in Danubium
87 F
an Sauus prxparationi ad Bellum Dacicii magis idoneus i6 G

77 C
'*
r
yb t
J*4 ^

Dardanos fupra Thraeiam deduiit

Daietis & Entelli pugna carltuum
Decebah filius an Traiano obfes datus , cum AngeJonio
morsinCoheiprefla
malti in dubium reuocata
coloniam

boum

a ftipcndio diitiiidum

ibiil.

A
170 A
lu

domus & infulis in quo diiFetant

dona ob Bcllum Dacicum in infctiptionibus memotata
donatiuum & congiarium diuerfa figniiicanc

^''^n
7"
S J^
t
7* ^
76

eiDardauiaideftSamotiiraciadeduifli

eorum nummus

if j

Domitiani lonca ex vnguibus aptinis

Danuuius ui veterib.is monumentis didus

Dardania , Samothracia difta
Dardaiiici popuh , vbi (iti
aDard.inodeduai

Dominicus lacobatuisde ornatu Beftiatij UOtatUS

ibij.

Domitij Caldenni de Scorpi nafo conimentum cXpIofum 339 F

Domna lulii Pix primum nomen
jj

nomen

4t8F

mors , quo dic

Domitianus Dominus Deufq, di^lus

'5
eadimjmagovafieaiibieiphcata
.
velamentum ia nummo, ad pontem ab Oileiio detortli }oj C
C
i*
Danubius an deiteram miuidi pattem curlu petac
^S^
an Illyricum alluat
an interluat
"J;
^7
Iftri

X-

inftrumentum facrificatoriura
Dominicus Fontanalaudatus

1^7 C
369 B
569 F

78 G
87 D
7{ G

iiiG
l6t

J7

19J F

i4C
194
*?J

D
^

194^
19*

uoca-

I
luocatorum , fiue Reiiocatorum Icgio
eadem iott^ ac Voliintatiotiini

D
mB
36zG

36jG

inteificic

Nueum interricic
361 G
a Neoptokmo intetficitur
364 D
pulchettimus
364 F
Euiebi j de eipeditionibus Dacicis confufio
173 C
Euttopiut de Regibus Sauiomatatum & Bofpotanorum notatns
Exadlorismuiiftetiuminternionetalesattificcs
Excubitotes , an Ccnturiones ad nura. 179.

a46C

C^iG

c
D

40
40

Romanotum & Gallotum, padionem componiuit

cxercitus quomodo apud Maccdones lulttabaiur
Sc die

lj8F
JJ9A

Ttaiani fuppletus

ijG

quo menle

14 B

quot kgionibus
exetcitus diuctfi vno vallo circumdaci
exercitus profciftio

>

40 B

quo ordinc

exomis indumeuci genus , quale

czpeditio naualis Bcllo Dacico
expeditionis Atabicac tempus
cxpiacioiies in apcrto apud Romanos
czploratores in quos capice fancitum

G
D

39

48

277

140
190

417 F

Columna nulli
gladius , Dacotum ptoptius

Muratij

falcatiis

lalces a:ne.T:

in

m magicis facris & dcuotionibus

loj
166

E
A

10 F

Furiaium habitueiumpeutes
Famianus Naidinus Iauda:us

Falilci

208

107 E
i6jG
i6jE

falcia a factificantibus cotonz loco adhibita

in vidimis , feiti fucccd.inca
cur
ccmpote quo fetiebantur ablaca ,

&

facalia Tiois: pluia

167 A
366 A
ij3_B

cnumerantur

Febtis cultus , blandique appellaciones

Federicus Felcrius Vrbini Regulus, eiufq; xdes magnificentiiFi161 F
(mx lio B
feliciflimi pueii , qui
104 F
feraie factum ludi gladiatoiij fuetunt
ferculum ad aquilam gcltandam,Optionis Aquilifeii fotfan in-

quodnam
116 G
Fanatum habicu erumpcnces

ferrum dutum

Fidcnates ,
Fidei dcxcera confeciata
Fidicinum conuentui xdes Mineiuat allignata
Flandrica; , feu Azorcs mfula:, an Canitctides
Flauia Chalcidena col. vbi fita
Flotcncina Galilxi Acadcmia
Floti locus emendandus
fiuminibus coma 3 pueiis nuctiebatur,& cur

ab incolis coloniacum fluui js

numenatfinzic anciquitas

qua vidima

(lignei^iG
to F

44

104

ii

499 B
119 E

ii

nT^

)34G

fua; nictropolis

ibid.

177 B
177 F
66 G

faciificacum

fiiuninum ctanfitus fufpcfti

fluui) cec cum liburnis ezptclH , quid fignificcnt
foci ludes qui
fcEmini apud Roniaiios capite velaco faciificabant
foliorum oinatus in cquotum ephippijs,quid fignificec
forceps , Cabiiotum geftamen
81 &
item Vulcani
Fottuna , qua fotma apud Smytnasos culta
eadera ad ainatotcs pcrcmens
luno cur vocata
Nemefis cur difta
Rcdux in Tt. numnis , quid fignificec
Supcia in mea infciiptione dida

50 B
9J
168

varia: eius appellaciones

fta;ni vbique abfq; haftulis fcu lupatis in Col.

114

G
G

81 F
8} A
ij J E
ibid.

iJJ
151

A
E

Ji4 B
-? J A

151 E
216 B
j F

equitando yfi non fuctinc

86 G
Francifcus Angelonius, de HIio Deccbali obfide notacus
11 F
de nummi Catacalla: eiplicatione
178 A
dc Olympiadis puetpeiio pct Tr. vcncrato
de eiufdem Pontis , ab eo IHjttus Ancona: ctediti cxphcatio('iie joi F
99 G
de Pontis ceica laticudine

frsno quinam

in

de tempoie teditus Ttaiani

Ftancifcus Meicacellus laudacus
Ftancifcus Panigarola Alknfis Epifcopus laudatus
Francifcus Robertellus , in quo pofteiitaci vtiliorfuerit
Fredinandus Pintianus de Plini) emenditione laudatus
Frifi) intet Guftodes cotpons
iionsGenio confectata
fruftibus Genio faciificabatur
oblatis , apetco capite fiebac
Irumentaii) , an vecerani omnes

17-

3i
363

11

^jB

4JG

40 C

jy p
ftiimenti in militcs diftributio, an ad Tiibiinuni pettinctec
J4
an per vetetanos fietet
ibid.
in milites beneficiatios ei vetcti infcript. oftcnditur
36
iii plebera diftiibutio
-j

D
G

puciisdiftiibutuma Tr.
an ftatis dicbus
oftijs
Fucini Lacns fitus ,
ab Vrbe diftantia
Emiirarium nacuialc ad os Pitoni), vulgo la Pedogna
ad id Templi vcteris rudeia
Fucinus Lacus mcliiis c fabulis quam cx hift. notus 389 A
an inuedus in eo amnis fupeimect cum Plinio
cur modo crcfcat , modo minuatur
an ci eo Aqua Marcia dcriuetut

j6C

&
&

ibid.

386
391
391
391

389
389

G
F

D
B
D

3*9?

an cum Sublacenfi Lacu communicet , cum Baccio

390 E
faciIS in Tibciim imir.itti pocuiiret
401 C
vnde Claudius ab co retradus fuerit
401 F
C.FufiusGeminus ver? ledlioni reftitutus,fuppIetoBatonio I97 B
in fiiga pugnandi mos , quibus
iii E
Fundicotcs inter Auxilia apud Romanos
loe G
fungus aunum in pugilatu , quid
a6j E
fungus latinis litetis infciiptus , Traiano mifius
17 F

quo pado

j E
aoE

quale

f uiiarumhabitus ,qualis
qui eo

vfi

in bello fueiint

ibid.

ibid-

Ezechiel Spanhemius laudatus

137D J64F
de praua ledione marmons Bouillenfis iiocacus 346 G 347 D

FAbti

jiB

frumcntacio in Col. cipreira

Frumcnti Dandi prarfcdura

funus militaie

IJ4D

ei hoftibus humanitct habiti

eorumofHcium.qualc

199 A
316 A
316 B
71 G

tupljoibus raiithoi f. Pattoclo vulnerato

tccurrens
dcluio Pytiiagorx celcbns
tutimcdon viuis cx Cabiris
Bitydicean Ctcura itnea: conim
Eutypyli genus

tutypylus Madiaonem

98

GAbinus cindus vide

cindus Gabinus

Gxtuli infixnatis equis vfi

y E
galxa: nofttates ,quot lemigesfingulisiemisadhibeant 131 B
galzarura noftratium incommoda
135 C 139G
tatditas pias Libuinis vctetum
1x9 A
galsalTae Venetotum,deceiibus a:quipatatx
117
.quinquagintaiuga habent
117D1J1G

GalbaadenedumCaijcucuiiit
galea ,an cancumdum pixliaientui afTurapta
cxtra

pugnam

15 A
114 B
13
ii 3 E
%iz

contegi folita

galeari, ideft aiman , an recle Montanus diicrit

galex, tenipote Tiaiani non penitus claufa:
Galeni libtotum pats maxima depetdita

Galenus
in

iu

nummo Commodi

186

iij F

G
D

cur

iix E

numraoPeigamenotum

211

quingenta voluminaconfcripfic

13

in fumma xftimatione habicus

Galilasus de Galilaeis laudacus
eius Floientina Acadcmia
Galli adotantcs, finiftiotfum fe ciicumagebant

voluptate vini Italiam peticiunt

Gallieni an Catacalla; Circus ad Viam
Ganimcdes in nummo Ilienfium

119

119

1/4 A
106 F
147 G
113 A

Appiam

154 C 341 A
Garamantinica faiftio
de ca error Reinefij , in Ceioraatonicam immutantis 1 f4 D
154 G
lidicula explicatio Boldoni j , feu Bulcngen
eadem fotcalfe cum Ptafina
1J4 F
144 B 146 F
Gafpai Baichius laudacus
149 D
de Auguftis , Deotum nominibus appeIlatis,notatus
1 j4 B
de circuitione finifttorfum, pro infaulta habira
340 C
de habeiiis ciica cotpoia agitacoium non leuolutis
GafpaiCatd. deCaipineolaudatus
IJJ D
79 F
Gemini ca:leftes , iutci Saniothiaces Deos numciati
ibid.
variiapud vatios
97 B
II. Geminis Cof generis huraani redemptio contigit
ibid.
eorum nomina vtrx ledioni reftituta

Genio frons confecrata

Grnios amnibus adclTc, olim creditum
quibus vidimis facruni eifdem

genua

ficri

folitum

45
177 E
177 F 178 A

Mifeiicoidi.-c confeciata

gcnuaraiigete,fupplicantiumgeftHS

44

4J
319

Gerniani citiatiscapillis
Germaiiia an Daciam tanquam Uii pattcm contineat
GfimJuici appcllationcm quando Ttaianus cbtinuetit

199
269

Getmanotura fagittae ofiibus afperata;

Getx Ca:f nomen a Caracalla abradi lufliim

109
j6

gladiatores iii funeribus adhibiti

tubis fonantibus
gladiatotum clallis , a pattia diuetfa,contia Lipfium
in uifciipcionibus exptimi folita
gladij duplicis , vfus fub Vefpafiano
gladi equeft tis longitudo.

10+ F
104 G

mcnfuia
dcxteram omnes

pedelltis

G
E

G
F

ij 7

157

16
2i6
^26

militcs geftanc ij F
loj E
giadius falcacus Dacorum proptius
ad Tuicicam forinam, nuilus apiid vetcie s, contia
tecutuus
(Lipliura 117 A
80 B
Gtxcaium hutoiiarum vanctas
gladifi ad

liuius

tcmporw

&

"*

granaiiapenfilia.qua:

18

^^'^

gianaiioium cafticnfium foima

gregaiiorura militum coramunis atmatura

ibid.

J4

94

Guilicl-

Gailielmi a 1'orta de capife Heiculis Farnefiani error

/4
Giiiliel iTiiis Choulius de equitibus leiiis artnatura: nocatiis 91
de iitiii & cornu confiifioiie
104
GiiilieliTiiis XiJander, dc Diorcuris nocacuS
80

Hippodamia

Gyalothoiax , quid
aii redc a Lipiio pro lorica antica

C
A

hircina barba philolophorura propria

ca vftis lulianus Iinp.
hircus an in Siioueraurilibus locum habeaC
vnde Dionyfio irreplait
Hirpinus equus celebns in infctiptione
eius color nigcr
licera nocacus

H
HAbeni olim abfque haftulis

E
E

107
H17

& poflica accepcus

G
G

corpori aurigarum circumuolutf, conira Baithiu J40

habenaruin forma elegantior
ii6
H^dnanus in cattris vino iion vfus
31

D
E

fuerit

177 E
J97 G

in fuggeftu cum Traiano feJens

titnlis pluribus Traiano lundus

ibid.
ibid.

triumpho libi decreto.imaginem Tr. eo honore afFccit 6j

vidotiaf Dacicx in infcriptione particeps
141 F
Hadrianus Auzout laudatus
118 B
Hadrianus Turncbus vide Adrianus
hamjta an fquamata lorica num. 147.
4S
Hannibaii Decebalus coniparatns
11 G
Hannibalis in inilices xgrotos cuca
41 A
harpes Thracicx forma
i'6 D
an incurua in gbdi Tuteici formam, eum Lipfio
ij6 F
Harpocrates inter Diofcuros
74 F 75 B
j

Sarmacum

G
C
JU G

cufpidibus
5pecuIacoribus i jdem
HeiSor Achillem ante pottas Scxas opecituc
ab Achille occiditur
Aiacis nauim aggiedicur
ab Apoliine fublcuacuc
roboratut
Calecoris quomodo patrnelis
in nummo Ilieofinm exprelFus
Patroclo necem infert
eo fpoliato currum afcendit
Hedoreum cadauer ad currum alligacur ab Achille
halla:

Haftiferi

ofleis

forfan

lo>
181

cum

J)lA
}i4G

&

an circa muros raptacum

an toto cotpote eitta currum
Priamo pcr Achillem reddicur
nudumne, vc in fabella noflra;
Heftotis fepulchtum , quale

jii G
jzf B
a>J A
]i( B
}i( D
Ji
J}i
J} )
341
)

cum

& cur

Helena ithram famulam habiiit

an focrum , iuxra Paufaniam
Helenus , an ante fatum Ttoi* capnis , iurta Tzetzam
a pngna ad naues abolendus tepofito PoUte fratre
>

';

G
G
D

p-opcer viara (acciticabacur

Hercaiis ad aram maximam (imulachrum, quale
attu araiaci nummus Eminenc.Occhoboni
Farnefiani , capicis ad corpus proporcio
54 G
Romani nuncupacio in Traiani numinis fufpefta
17J B
an Vercumni facrificium in Arcu Conlfanctni
163 G
Hermac fub imaginibus illuftrium virctum Athenis
16 E
H^roes quampluiimi Samothracijs fuperflitionibus imbuti 81 A
pellibusindui foliti
iij E
Herophile Sybilla Apollinis Smintbei /Editua
J17 E
eiusin nummoCtifpinxeffigles ex Tiiflano
jt8A
in Hiera an in Lipaia fucina Vulcani
jig
Hieconis nauis
ordinum
114 E
Hieronymus Mercurialis ,de cxftuum forma l Ligorio deceptus

an equis

aiTIa,

Hippodamas ab

cum

lo:

(164
18

Rofino

Achille occifus

G
A

ibid.
j

jo

gra;cis

19

hifpanicus pileus
hiftona , miuutioia perfequi non folet
Homen apotheofis in macmore Bouillenli, cmcndata
jmago ci fragmento lo:Petri Bellotii

ibid.

iji

J46 G
J4J E
}4J
J46 A

monumentis concordans

dillimihs illis quts Afinius Pollio edidic

infcripta:in ea litetx interpietantur
vtrinque infculpca,& eiemplum aucifa; parcis
Homerus, Arfiphoiies Scafino nupcx patet

J48G

J49

J74E

an CypriorumCarminumauthor
Eurydicen vxorem habuit

J74C

Mufarum

J4it

J74E
B

Sacerdos &: proinde victacus

myila tctius natiira:

in nummis variarum Ciuicaciim
pallio cur amic^us

ibid.

iu F
J48 B
548 C

(edens cur eipreflus

Honuphnj Panuinij fides fufpeda

197 G 157 A
ichnographia Circorum emendaca
1+7 G
Honuphtius Panuinius dc CluuiaTiibu, loco Cluencia: uota'
(cus 199 F
de cof. Seruiani & lulti
191 G
de die cerco adopcionis Traiani
170 A
de Tnb Pot.IV. Trauni cumelogio Viifli Deccbali
17 j F
icemque cuni citulo Dacici
IJ7C
de viccis vna cum coronis pet facricolas vfurpacis
164 E
<8 C
Horacia lei , de iminunicace Tnbunocum Plcbis
Horacius in Venufinorum nummo
iiiF
Horcacocis munus in leinigio acceruperando
ijo A
hofles

Ronianorum , moi

holtia: niaiotes Sc

iiC

iocii

minorcs quomodo difhnguantur

1 J4

JfSD

iB

XX

iwd-

vbi

Hyginusde

169
75
17^
lyj

D
D

Hcliogabalus more Perfarum adoracus

(tac 18 A
4j A
Heliopolitani Dei fortes ante Bellum Parthicum per Tr.confulHcnricus Noris laudatus 170 E 171 B 176 B 178 C 509 B J40 B
rius dc Panuinio in fufpeili nummi infcripc. cenfura
ij7 A
Heicules& ApoIIo.Gemini exleiles dicli
79 G
ad aram maximam an fefe coronauerit
17? C
Argo nauim fuis manibus conltiuxit
lo8 G
cum arundine loco claua: cut
175 F
fefe coronans quid fignificet
174 G
idem ctim Sanco
i^j G
lucrius , prouc & Mercurius , diiflus , cur
174 F
cuni Mercurio communitcr cultus
174
a raiano culcus , quibus probetur
i^ G 171 E
Traianus yocatus in infcnpcione, fcd fpuria
171
vialis , vti & Mercurius
I74 A
Herculi, bos immolari folicus
17) F
fraiftibus fieri folicum
173 D

ijSB

IH G

loj

ibid.

fedens mo:!tus inter captiuas

helice , Aichimedis machina
Heliogabil" flagitiornm memoria perdiirans

Hieronymus Mucianus Columnain delineauit

hippago , vel hippagoga nauis, qua:

)bid>

141

Huniphridus Prideaux dc Siluano Larum nocacus

J78
J14 E
J7I C
I}8 F

g;.:co ncujidefl capice aperco fiebat

aoC

Hifpani in Columna

ji>

J41 A
j74 p
j7< \
j7; B
j7j D

Iliadis

muro

cindliim , cnr
fcuto in quo leo

Brifeis vocata

1^6 B

comes an in vtraque eiped:t:one Dacica Tr.

ad fecundam quo anno procelferit
Fucinum Licum emifit , & aii primus
legioni I, Mineruix pr.Epofitus

Achilleartis

mcdicx ignato nocacus

de gubenucu'o pro reino

Hyplenot Suniandti faccidos

J75

joj F

Palmerij remorum in quincuncemdifpofitioemendafca iij F

fupplendo Cafauboiio modeltia
53 D
lacobus Boilfardus, de omiflo volumine in pidura Euocaci no(cacus 194 F
de cof.III.Traiani cum Tr. P.IX.
171 E
lacobus Cantelmus Casfarex Archiepifcopus laudacus
jSf F
lacobus Gochofredus , de labaro notatus
i7 C
lacobus Gutheius , de circuitione Pont. vna cum vii^imis notalacobus Micyllus laudacus
(tusi44B
joA
lacobus Oifelius , de Camillo iii ViittimatiuiTi conuerlb , nocade nummo Tici noii incegrc eiplicato 301
^tusifiiG
de Ponte ad Danubiumex velamentomalccouieAo
joj C
de Popa n Tibicinein allumpro
161 G
lacobus Sponius laudatus
178 C
de trophiis Traiani credicis pra:ceps fert iudicium
107 G
dc vallo ei huraanis offibus , non creditus
188 C
de vfuns certijs non iiicelleitis emendatus
j8 F

IAcobi
in

lanus Grutenis dc recollcdlione infciiptionum laudatiis

lanus Rutgerfius laudatus
lafion ex Cabitis vnus
Gybeles vir

&

Tnptolemus , Gemini cxleftcs difti

lafus feu lafion fulmine i<Sus pen jt ,
cur

ij

76 A
76 G

79

&

j6tF

76

G
C

lazygumregio, DacixmcdiaiiteTibifcofinicima t? D jooA

Idxi Dacfty li , vnde difti, & quoc numcro
79 C
an i|dem cum Curecibus,Cabeiris,Corybancibus,acTeichinis

Idxorum Dadylorum nomina

Idxus, Macris

aduersiis cerrotcs

Deum myrteria inlticuit

Idomeneus Othryoneo necem

infert

Iliadis poema quomodo fignificacu in raarraote

Iliuin vide Tioia

Illyricnm an alluatur a Danubio

quid cerrarum comprehendat
an Dacias

81

(80

76

B
Homeric? apo(cheofis J47E
jii

6f
*f

A
B

ibid.

imagines domefticx , nullo cultu habita!

ic6
ImaginesCxll. incer (igna defcrn folitx
10; B
ad eaium forfan culcum Collegium inftitucum
10; D
Imaginiferorum habicus
10; B
impedimenca procedente excrcitu vbi locanda
40 B
aliquando relidta
108 G
Iraperacor abfque corona in facrifici js , cur
i;? F
imperatoria acdamatio ex eodem bello noii afliimebaturicerum
variatum m hoc
89 C
(178 D
Ducibus ex qua caufa tiibuta
ibid.
ex viaonjs perLegarospartisqurfita
177 G
imperatoiiaTraiaiii aeclamatio I. vndeexPlinio
169 E
H. cx codem ante Ecllum Dacicum
179 A i8j D
cpntj-

N
eoncinuats vfque ad VI.-Tr. Pot.
IH. fub eadem VI. Tr. Fot. & cur
llll. in eadcm VI. Tr. Por. &cui

'"

V.fubTr.Pot. IX.&car
VI.fubTr. Pot. XII. &cur
Imperatoris habitus

178 A
179 A
179 B 174 E i88 F
17< F 177 B 190 C

190

E
98

quaiis

179

titulus duplicitet acccptus

Impetij anni

cum

annis Tr. Pot. non fcmpcr conueaiunt 88 f

indicis elatio jn variam fignificationcm vfurpata
60 C
iafulx
vitta; , Veftaliam oinamenta
167 F
a vittis inquodilfctant
167
Innocencius Matchxius , de fontibus Liris fl. notatus
}S8 B
infcriptio Col. bcne olim fuppleta
ji E

&

RVDERIBVS
ohm TANTIS EX COLLIBVS

mai^ nupcremcndataTANTIS
peiiis

fiF

ji

inlctiprionespofticonesCol. exGruteioeinendate /iF 1548

iptiiixex codcm
(i.;6GtjSB
Z)l
fufpefta: ex eodem
171 C & 1 j i D
fufpciSae nobis
UjF 141 C 4068
infcriptiones occurientesemendata: I71E 194 G 106 D 138 F
149 F -J7 C 1 J9 F i8j A 187 A D & F i8 A 189 B & D
190 B X91 E 191
i9jB&
fpuri?tj4C
^o^Dbin^&F
194 F IJ5 A 401
fupeita:
13} G 1J4A
jnicriptionum vetcrum vtilitas
iji C

B&D

i3;A&D

)nfignenauis& tuteladifferunt

113

vbi infcribi folicum

infignia fcpulchro imponi folita

111

B
E

374 G
inftiumcnta opifici in infcnptionibus opiflcum
i}*
doinus , in quo difFerant
Infulsr
}74 F
interior , idcft finiftcnoi , ei Scruio
iji G
ex intcrfcalmio , quomodo nauis ratio inueniatur
117 E
loaniies Alphonfus Boreliius laudatus
llS G
loanncs Argolus , de eiplicatione nota: MER. notacus
t;3 B
dc norainc amphotiduin male uitellcfto
166 G
Io:Bapt. Ricciolius , de initio Imperij Tr. eiufq; rcditu notacus
loannes Brod?us,de infigni
cutfla nauis nocacus lij Cf^i^i A
loanncs Cupcius laudacus
7J D J4< E
Ii incs Freinshcmias laudatus
1J9 A 3J6F
lo; Gherardns Voftius laudacus
177 B
loannes lordanuslaudatus
^tatusij^B
178 E
loannes Kirchmannus , de circuitione finiftrorfum iniaufta noIo:Laurcntius Lidms Philadclphus Lario donacus
IJJ A
loannes Lucius laudatns
lo: Maria Cataneus laudatus
140 A
}l6 A
lo: Petrus Bcllotius laudatus
Honicri apud ipfum imago
J4J F
inlciipcs in ca literz intcrpretantur
548 G
vtrinque infculpta,
aucrfx partiseTcmplum
349 C
loannes Rofinus , de hippagine equis adla notatus
18 B
loannes Scheffetus, Hc rautata in mulcicemibus lententia lauda-

&

&

7C

&

de equaii iemoria& remigu numeronocacus i joE (tus 135 G

de mala verfione vocis in Luciano
iij G
loannes Scldenus laudatus
J4J
de Cabiris an bcne fenfetit
83 B
^ Scaligero fcu Fnnghero.de ea re plagium
ibid.
loannes Triftanus , de cof. III. Traiani cum tit. Dacici nocacus
deLaceroarchicedo Pootis
100 A
{1J7B184E
de leone aftto Catacalla: , Sc in anulo geftato
J7J E
de mala interpretatione infcriptionis
i6o B
de nummo l.Czf. reftauratiCorinthus
11 G
de nummo Traiani ad venationes Dacicas lelato
tSi F
de reditn Traiani poft jdoptioncm ante Nerua: obiiHm 171 F
de Sminthco oppido , Srainthcaque Prouincia
318 A
loannes Tzetza de ccmpore captiuicacis Hcleni notacus 378 D
loannes Vaillant Laudatus
347 C
de cof. III. Tr. cum tic Dacici notatus
137 B 184 E
de oftaphyli pro oftaftylo frequenti pfeudographia
300 G
^oUus , qui portea Protefilaus diclus
JJ3 B

Jyfephde lulijs laudacus

IJJ A 404 A
lofeph Maria Suarcllus laudatus
116 D
lofcph Scaliger , de correiftione ihepta VarronSs iloratus
7j C
locoCubicuIarij
184 C
^ deCubiculatia
^dedi.flinflionc hoftiarum maiorum & minorurn
ij4 E,
te-geftis per Traianum fub V. cof174 C
delulia Dortina , Donina pcripfum vocara
38 F
dc mcn.iacio Suctonio obicfto
J^^G
.

''

dcnota

III.

"'deiSlagioin

pro triremi

non

iijE

intcileila

loannemFungheium

'

"de Prarcotianorumdignofccndorum regula

de lemorum na.ais Memnonis numeio

deSiluano La;iim , cortupto Grutcro, a feadinotnto

83C
16 A
E
toj E
loj E
ijo

He fbdalibus Siluani maleeiplicacis

de Suou'et3urilibus maioiibus
1 /4 F
:6rG
loui , aries cur facer
Iphigenia ab VlylFe abduila, an priuatim an d;creto Graicorum
(}7o H
Ighis i Scyro Patrocli amafia , eundem lugcns 317

Ipliitioi\

ab Achille occiduui

'

Jjo

Ifaac Cafaubonus , de incolis Cailiteiidum hotatlJS

lo
dcpraua Polybij vcrfione
137
dc titulo Augufti, infcriptioni M. Vlpij Traiani addito 186
Ilacius Porphyrogcnecus in Pi^term. ab Homcto uotatus j68

Diofcuros
cadem cum Tcrra

Ifis inter

in

A
(271 \

74 f 7j B

marmore apocheofis Homcri, quid

34/
347
4J

fignificet

D
D

Ifmcnias , quomodo adorationem limulaucrit

eius aj Arcoieriem viu cura Pelopida legatio.contia iElianii
Iftc: vbiappcllariDanubuisincipiac
i/C
(4fE

Sauum rccipit
ibid,
Ifthnius Pdoponnefiacus nauibus fubduftis tranfraitti folitus
,
IftrigiafeaSargetiafluuioIus inDacia
17
(vbii^SD
in eo thefauii Decebali abfconditi
1 JJ
luba: Rcgis nummus
6
lulia Domna capite laureato
jS

lulianus Imp. accto in cipeditionibus vtebatur

hircina borbaprrditus
C. lulius Gjcfai ambitionis imraodicus

an Corinthum

ji

20 C

4J C5

& Gatthaginem inrtauraueiit

j i

laurei corona: pcrpctuo vfu donatus a Scnatu

47
lulius Cifar Bulcngcrus laudacus
146 E
de circuitione feptcna circa cafdcra metas notatUS
148
dc eiitu quadrigarum_j
148 F
de eiplicationc vocis Garamantinica:
ij4
de inxqualitatc oftiorum Circi
148 E
(no 100 A
lulius Laccr , an Pontis ad Danubium architehw , cum TriftaluliusObfcquens, de inundatione Fucini per V.M.P. cxplica-

G
G

lunoScygia-j
Ctus^o^A
3718
an Zygia cum Reinefio dicenda
371
lupitcr , vnde Ammon denominacus
16} A
Herceus vndc didus
471
ad aram ipfius Priamus eccifns
371
maceriesqua:domusfeptumambiebatei confecrata j7iC

oculos ternos habuifle fingicur ,

fimulachro ipfius abftrafto ,ara

& cur
& cultus remanfic

371

371
cui idcm fimulachium obtigeiit pofl Iliura euctfum 371 CS
Sedcch diiflus
79 A.
fcdens & fupern^ nudus , cur effigiatus
319
Thetidi de vlcifccnda Achillis iniuriaannuit
JijE
Traianus , a terapli conditoie didlus
247
Stygius
371 F
iuramenti fanftioris apud Gra:cos mos
t jt
luftus Lipfius laudatus
7/
de balifta; & catapulta: confufione nocacus
19
de coiredlione Dionvfij imraerita
180
de Emilfario Fucini a Cl. Cxt. non petfeiflo
396 (S
dc forma nauium pro pontibus confttuendis
8j
de gladio falcaco in Turcica forma apud f cteres 117 A ij 6 F
de Meridianis non legnimis gladiatoiibus habitis
dc eoiundem armis
ajjF
de miliribusclallis
SjG
de Panuinioindcbit^culpato
70
de5igniferorum habicu
101 E
de Thracibiis gladiacotibus , ex ea natione credicis

D
G
D
E

M7E

K
Kaefium

fiue

cxfium equi coloiem denotat

K. kalendaiium Amiterninum nupcr dctcdtura

ajjD
170 P

57 E
J7G

LAbari nomcn an

ptimus Conftantinus inuezeric

tcmpore Tcrtulliani vigebat
labarum , Dacorum fignum
an equitatus folius fignum fiieiic
tunc faltem cum alceri figno iungitur
an totiiis Icgionis fignum
T. Labiciii erga fuos militcs faucios cura
La:euinica , in ciicenfi infcriptione quid fignificct
Lzlius Bifciola, de Secucotibus male cxplicacis notatns
lancea, Spcculacorum propiia
Lanceaiijindcforfandicfi
Larum & Imaginum Collegium , quale
fubSiluani tutela
cuius militia: genus
lacema in naui Piactona

Laterani

laterna; miiitatis

tof

S9G

D
Q
}4i A
59

40

aj7D
iliB
ibid.

lojD
iojE
183 F
118 B

6iG
67 \

forma

latcrnani an aquilam fuilinuerit hafta num. j.

Volfcorum caftra Iignea
Latinorum

&

latus clauus

18E

pro Senatoiio ordine

191

D
D

48
laucca coiona honoiatior quam oleagina
48E
a militibus qua occafionc alTumpca
qua a prouincialibus
47 B
eoncedi
foHtut 47 A
laurcsr coionae vfus prifcis Imperatoiibus
ibiti.
laureis coronis , an milites Golumnx num. 171 donati

47C&D

11 A
Laurentius Theodotus Gtonouius laudatus
IJ4A
Lazavus Bayfius laudatus
^
cius dcfulcoiia fentencia de leraotnm colIocacioBC a Scaligeio
(eiplofa ibid.
Leandri Albetci, dc Liiis foncibut eiroc 3S8B
ciiifdem a fcmecipfo coueftio
3*G
_

Isga-

N
legati elrf a Traianu
tot quot Lcgiones
tegatorum haoitus

jF
179 E
|o

lurifdiftio in Prouincijs

legionariorum communis armatura

legionarius equitatus an tempor? Tr. dederit
Leo Allatius reilara Homen effigiem produiit
Bafilij

f.

biremium vfum

%0X

lefches Pyrrhseus in Tabella Iliadis laudatus

author Parua: Iliadis ibi afTertus
leuis armatura; pedttes a G. Mariofublati
equites, nulli apud Romanos
Lei Horatia de immunirate Tribunorum Plebis

C
G

349

ibid,

looF
91

loo F

C
Q

88
Patroni aflumere loliti
135 A tji
liburnarum triplex exprefTioa nuin. tj4. ad 143, quid fijjiiifivelocitas
1x9 A
( cct /o B
Licinius Sura an in infcriptioi)^
2.41 F
liberti,

nomen

quo tempore

i88 B
an poftea Speeulatorcs difli.cura Kippmgio
Lidoris Hientio in infcriptione Tiauni ;cmpote 1 8; A (^184 G
obijc

olim

Li(ftores qui

Liiflorum habicus
Proteiflorum idem ferc minifterium
Speculatorumidem fctc miniflciiuni
Liguiibusclypei exarrc,&cur
Lilius Grcgorius Gyraldus laudatus
in Lipara an in Hiera Vulcani oliiciua
Liparx vetns nomen Meligunis
linex militum camifii, quales
Liris fluui fontes , vbj

&
&

ibid.
ibid.

109
1

ibid.

179 F

88

104 B
203 G
204 E
ioj A
)14 A
108 G

forma

licuus an in militia adhrbittts

in nummo hinix Gentis > cur

&

3 J

}i8

litui

184

&

rnba pro vno

eodcm habiti a Virgilio
Liuij locus de ClafTibus apud Fidcnas dedatatus
lixs
caioncs nulli in Colurana , cur

&

Locupletator Ciuium Traianus vocatus

lorica Domitiani ei aprinis vnguibus
Jorica duplex , qualis contra Lipfiuin

91

Iii

A
A

207

dupIeiCenturionibus

186
14 F 109 F
48 F
186 F
587
7 C

Sarmatica ei vngulis equorum

loricarumduz fpecies
Joricati Centuriones di(Si

Lucas Holftenius dc Albae denominationc notatuS

Lutius Prxfedus , nullus in Columna
Lucullus , Gcnio Euphratis facrificauit
177 E
O17B
Ludouicus Ccclius , de anfcre nomen nauis fignificante notatus
Ludouicus de la Ccrda, an rcde Cla(I<:m pro eiercitu fuinpferit
de aliis circuitionibus ad Iijuam fupplctus 154 D
Cii-fG
Ludouicus Dorleans, de aquila confulaii cum kgicnaria confiideBeftiarijs nauticis
ij} E
(la nocatus 191 E
dc praua emendationecompluuij proeffluuio
191 E
de propiidiofoqiiodamerymo 191 F
(notatusji^G
Ludouicus Thoinafinus, de inuro GixcorumaJ marccQeicend5
de Sc3in,-indro ac Xaiirho prodiiierfis h.ibitis
331 D
Juiia: in tquotum monilibus, quid fignificent
iii F
lupus an arics fit fignum nuni. 181.
52. O
in Martis tutela
jj7 D
quoniodo inrer Romana figna poft Matium tetentus
53 C
Lufiagens Romana
7D
Lufitani? haftilia ci xrc , & cur
109 C
Lufiut Quierus Maurus in fubfiJium Tr. adueniens
j
Lufiusau Lucius vocandus
7C
au Prxfedus rite vocetur
7G
luftrandi eiercitus apud Macedones forma
tf 8 E

quo menfe

ficrec

1/3
143
I6i
144

&

luitrarc
circumfcrre , idem
luftratio circumlato aricte , vbj
cladis qunmodo fieret

exeicitus apudMacedonas
inluftrationeexcrcitusmilites laurocoronabantur
luftrationcs in apcrto apnd Romanos
Lyfiiiiachi infcnptioin nummis^ Deccbalo reconditi?

MAcfdonummilitumdifciplina
Mach^on ab Eurypylo

interficitur

coinmuiic ciun Nireo momimentum babuit

machina Vrbinas , ad tela & globos eraittendos

machuis

& tutrcs circa caftra

inachina; Ibrfan fcanforiae fdrina

alterius ad

murura cutandum forma

cuiufdam lotalis in Cplurana forma

jTiatliinamenti

D
E

i;8F

D
j4 D

47

Lyfimachus an Andiocles in nummo Ephcfiorum

Lyfippus capita minora S( corpora gracihora fccit

ijf

113

5;

186

3^3

364

iio B
118 B
iiS C
iiS D

i^o

/^

154 E
jbi d.

D
C

}4j F
iji

7;

malleo yel fccuri indifFcrenter viftimx percufljt

ii G
malleiis.Cabirorum geftamen in nummis
$1
Vulcani geftaraen
ibid.
manubalilla: , quid
^,.78
manus inter figna ad fidei fignificationem afTumpta
(9 G
an ad manipuii allufionem
ibid.
manus clatio in concione , quid fignificet
(g
mappa Petromj circa colluni, nil ad militiam
93
Marcellus Seuerolius laudatus
346 F 383 G
Matciai Aqua: CaftcIIum , an fic id quod li 0. Eufebi)
lot G
Duftus propi Portain Maiorem
104 D
fupra recentem Portam Tibutcinam
104 D
Tepulam
luliam defetebac
ibid.
Marcus Antonius Murecus laudatus
1 J 7
Marcus Heniicus Kippingms, de Spcculatoribus loco Liaorum

A
A
Q loi A

inltaurauit

B 78

4tF
198
199
94

remigio attcmpcrando

Di; , propri^ qui

74
maiales a Suouetaurilibus excliifi
moiores 8j: minores hoftix in quonamdiffericnt
Scaligeri diftinftio rcprobatut

A.

41

in

Magni

5G

Legatus Nerua; olim Traianus fuerat

Jegio XIII. in Dacia przndiaria
an Dacica vocata
legio Euocaroriun
eadem forte ac voluntariorum

Leo

Magiilrorum offieium

&

Mardonij caftraex lignis

i8f
(notatusiS^G
Matifius Dacia; fl.
17 f
Dacicis expedicionibus vtilis
ibid.
proiimus Regis Dccebali
17
C- Marij an Traini , tropha;a CapJtoIina dicenda liuc
lot C
maricim eipeditiones intia quod tempus ficri folitx
49 A
C.Marius aquilam Romanis Icgiouibus propiium hgnurn dicapeditcs leuis atmaturs e Romanisfuiuilic
100 F uiit f 1 G
ctiariorum haftatoiura Si pnncipum difcrimcn confudit 3 } G
marmora vetera eicmplantes, quomodo fe gcterc debeaut 170 F
marmorum cura liberto Tr.commifta an ad Col-pertincat 151 D
Mars , Dacorum pt^ecipuuin numen
}i} G
cur tot nummi eidem a Tr. dicati
ibid.
Maiti apud Grscos an Suouetaurilibus faulum
i;? E
hipus facer
157
Siluano an Suouecaurilibus fadum
1^7 B
lanus Grucerus de hoc nocatus
ibid.
fpoIiaBcIli Dacici Tiaiaiuiindicaire ,credibik
315 B
Suoucraunlibus fieri folitum
143 A if? A
Martis compediti finiulachrum apud Lacedemonios
198 B

Mairylinudodotfoequitantes
Matris Deum myfteria a Datdano inueuta
Mattha;us Raderuslaudatus
Mauti equites clypeq non pallio Ixua muniti

6C
C

7 G 77

1676

339 F

7 B

<E

crifpocapillitio
frajnis minime vtentcs
iaculis tantiim armati
Traiano auxiliares ,
a quo addiitli
Maurorum de cultu corpotis ftudmra
iBaufoIei nomen vari^ corruptura

7A

&

D
G

s
6

A
B

ijt

ptocuratio in veteri inlcript. an ad hoc Tr- referenda

mak cuin Panuinio aj maufokum Aug. dctorta

i;i

nt F
maufokum.omne magnificum monumentum apud Rom. figniimo ipfa communia fepulchra
(ficac xji F
zft A
Maiimus & Balbinus Augg, infimul Poncc Maxx90 G
mechaiiicasaitismua qu^edam
Medici apud Homerum heroes ipfi
c nuinero mjlitum teinporc Ttaiaiii
inter beneficiarios adlcripti

mediciiia vulnerum curatiua pra:lkntior >

Medicis , pileum barba
baculus propria

114

107 G
07 E
209 G

& quare

&

Mclampus vnus ei Anacibus

Meligunis vetus Liparx nomen
Meinnon Auiori filius ab Achille occiditur
de cius nece variances opiniones
ex ,/thiopiaan ex Pcrfidc aduenerit
,

2 10

iii
7}
ji8
jyj

D
G
D
C

351

sH O

Antilochum occidic

}SoF

ccrtamine funebri per Memnonidas aues honoratur

Priamum patruum habuit

351

fepulchtum , vbi forcicus fuerit

Memoria: auris confecraca
Menelaus Patrocli cadauer cum Merione afpoitac
an curtui impofitum, an vlnis fublatuin
ob Patroclum mortuum dokns

Menfons frumenti numerorum munus

,

MER, nota,de Meridiaiio gladiacorcintelligenda

Mercurij Criophori templiini , vbi
meiieftratoris ritiilus ininfcriptione

Mcrcurius cum Hercule communiter cultus , cur

an JEnex Troia egtedicnti comcs
an Priamum Achilli ftiterit
Mcridiani gladiatores qui
qinbus armis pugnauerinc , concia Lipfium
an legicimi gladiacores necnc, ei eiufdem fcntentia
faruiftimum eorum fpedaculum^contra Rciucfium
Meriones Acamantemfternit
,

Deiphobum

hafta petit incafllim

an famulus Idomeuci

}J}

G
4} G
316 G
j}i

517
3X<

3J

B
E
136 E
ij}
61

E
A
}4i E

174
374
ij

ajj F
a/3 C

xf4

310 C
}io O

310^
genus

genus iphus
ibid.
Mcta: Girci quomoJocitcnmeun(lr,contra Bulengetum 14S G
niodicumdiftsntcsaSpina
ijo b
(i/' '^
Muicue ,qax
iji B
Mctaurus fl. an ad Petram Pcrtufam,iuxta Cluuerium
407 G

vbi infcribi confueuetit

Nemcfes plures apud Smyrnxos

Mctcllm 111 caltris vino non vfus

inetropohs ciucs facris coioniarum prificicbantur

ncmoris nota:
Neoptoleniea

ji

jjj F
fliiui|s coloiiiarum iiicolf comam nucriebant
}iS S
Micli. AHgeli Bonarots , de capite Heiculis f arnefiani prxclara
inilitares ria: vnde did^a:
fcoincituta 5J B
46 E
miiitaris fepultura > qualis
6;
.

inilites accinifti

m opcrc

ante calhadifpoliti, ad quid

117

3;

non ance XVII. xtatis annum confcribebantur

34 F
omnia calheniia munia eierccbant
io8 B zoy B
militcs Columna: cur vallum non geitent
187 C
vinum ferre an reftc dicantuc
}i A
,

militia: vetens difciplinaeiadlillima

plura munia hodie vilia

119 F
18^ t"

tunc miniro^

militum xgrotamium pcr Seu. Alex. Sc alios Duces cura

40 G
gceganoruin communis aimarura quaiis
194 A
milliaria cohimna cum nota LAP. MIL. fufpeda, ciir
194 G
Mimitia fen Minucia frumentaria vbi
;j G
Minecua Acliillcm in Agamemnone furentc coma arripit n A
,

Ji^G
A
78 A

Achillemrcficit
Mineru.-E acdes connentui Fidicinum alTignata

104

lom Capitohno ad dcitcram coherens

Minerua;, digiti confecrati

43 G
ji G
Minotaurus olim inter Romanorum figna
Minucia fruraentana vide Mimitia
MirmiUonum fautores,an Sccutores fuerinr,cum Bifciola if?
Mifeni fepulchrum, cum remo propti^ & tuba
J74 G

D
G
1*0 G

Mifenus cum jtneanauimconicendic

Mifcricordixgeuua confecrata
miffum faceie , quid

381
4;

Mithradates deploratis rebus venenum amicis piopinat

mola& modius cum

fpicis

moIacfalfidelatio,eipre(la in

Columna

monile Sc bulla.an a Vellalibus defcrri folita

monilia lunata , cur inter militatia ornamenta

mocus naturalis ptogreinuus, elt a deicera in la:uam

mucroolimduplex mihtaribus pilis, conrra Lipiluiq

'
rouli Mariani , quid
muliebribus tunicis viti in Columna
mulieres Dacicsc in capciiios Romanos fa:munt

19

militantes
facrificabant
Sauroraates feu Scythici in Columna
Mundi partes vide fupra dcitera Mundi pats
mnri antiqui feu inccrti confttudiio
viiis

Romanorum,capite velato

15
Z3
168

ti

119 D
129 E
zij B
187 G
119 G

exemplom 111 varijs Romanorum operibus

Pacorum propriam fuifTe munitionem, falfum
muri lignci , aduetsus Lampridii Commentatotem.
murus rriplei in Col. num, ij6. quid lignificct
pro vallo ab Authoribus fumptiis
Mufx ad lugendum Achillem defuudum aduenienc
Myrmidones in ludu Patrocli lefc totondctUBC

N
Nigrum

equi colorcm denotat

N. K. nigro-cxlium paricer colorera equi
Napocenfis colonia in Dacia
natales Ca:farum varij in Kalend. Vindobonenfi
nacalis Traiani ex eodem Kalendario , qua dic
fiaualcs focij vide fupra clalliari)
in nauali viftoria milites olea coconati
48 A
naualts cxpeditio Bello Dacico
nau^lis viflorix indicium inCoIumna
naues compafta: per ipfos milites
ttilitate
Demettij fcdeciremes, mira celeritate
Grajcoium ad Troiam , an in ficeo conftiterint
qumquercmes.eidem
longa: .rollraca:,
fubdudi frequenter , caftris conclufa:
*jy G
nauig^tio pet fluuios ex Tergefta in Danubium
quot diebus vel fluuijs , forfanex Columnaindicium
nauigia plurium ordinum breuiora nollratibus

N,

liv A
az4 F
187

iBuli jcarpenris&curribusmulierumadhibiti
foleis muniri foliti

Gotthorum.cum

18

559 A
156 B
169 A
iil
144 F
180 C

Pillorum inligne

94

jy4
?55

ify

ibid.

143

170 D
170 C
48 B
140 D
ibid.

zo8D&G

&

&

pra:.1ant!ora

&

&

l)6C
50 A
yo B
i J

ibid.

116 E

114 E
iziC

temigum

PhilippiXVI.ordinum
Philopatoris XL.ordinura
Prastoria, facera reliquis pra:ferre folita

vinaria,qHa: ptopriJdicenda
nauisnomen. quapatceinfcribifolicun)

(uccU , qux dicacur

137

1J9G

in quibus

fubduttionifacilia
velis przcipu^ afta
nauis Hieronis XX. orJinum
a MemnonedefcriptaMDC.

114 F
?i

1248

114 ^
151 A
118 C

18 B
tii

ii^

ibid.

tjjl-

Nemclis

, vnde dnfla
Fottiina cur nuncupata
apud Smyrna:os culta ,
,

iJjC
^jiE
iJjE
zii

& ad amatotes pertinens

quid

vicio

qua: dida

Ncopcokmus ab Againemiione

& Grscis

.->d

Bellij

373 \
Troianfi in-

quoinodoobxcacemadmilitiaapcus 3;> A (uitatusjS^B

Eurypyhun occidit
J64 D

Politem ante oia Priaini patris occidic

Priamumadaram
Polyicnam

Achilli

370

obtiuucac

ibid.

immolat

379

Neptuiuis ineam acongteflucum AchiUcfubtrahic

Gra:cis feduccra pra;bec
Neracix Virg. Veflahseffigies

jjoC
jzi F
167

Neriumpromontoriura
511
NeroTroicafcnplit
jSi G j8} A.
Ncronisfcyphicicrylbllo.quo ornatu
381 G
tempora , Tabclla Iliadis rcfert
381
Nerua.quodic Icclus Iipperator
170 B
fratjijA
Neltor htem inter Agamemnonem & Achillcm componere tenNicolaus Vvitlius, de pluralitateoidmum ex nuincro remigum
Nicopolis Vrbs a Tr. coiidita
145 G
fiiotatu) 117 F
aii ad Meftnm vel ad Nelfum extiteric
144 B
ad Meftum & ad Itoum cadem
144
cur modo Thracia:, modo Moefia; accenfeatur
145 B
Nilus cum fquaniis Si brachijs cancrocum effigiatus, cur J04
Nireus Charopi f. abEurypylooccifus
)6tG

G
D
j6j C

forma prsllantiflimus

monumentum commune

cura Machaone habuic

364 A>
Pannoniae fluuius
zy
nodturnaexercitus profedio , an beneconijciatucinCoI. 67
nomcn nauis , prora: infcribi folitum
F
notx vetetumeiplicatx 54 B 3? A 39 B 68E 113
167 E190E
X J9 E
196 G 199 F z f f C 156 A bis ij7 C
F 270 E 191
Numid,-e cquis infixnatis vfi
5 P
nudo dorfo equicances
6
Nuinina,artificueaefrormaDciudeuominationcinfiguita i;i B
Aug. ciculo nocaca, cur
149
dedicaniiumpariter nomineafledla
147
Numinum aquatihum a cxteris dilbngucndorum noca 304 A.
numifmata pct obfcuros viros palTim cufa reprehendijtur 168
nummi ad Bellum Dacicum percincnces tcceiifici loco Cap. IX..
ali j minimi pertinentes fegcegati
19; F
181
illos dignofcendi ratio
_
poft iconcs Col. plerunque inuerse dclineati
197 E
de Vift. Germ. fub III. cof. an ad rcm noibam
199 E
11 A
nummi coloniavum , quomodo infigniti

Noatius

&D

D
&

\
A

C
D
D

aiiF

honoremciuium cufi
condicotuma ciuibus

in

213

ijyD
pleriinque incerpnnftionecarent
nufnmi aliquoc , dc quibus pcxcipucin hoc libro fit mencio
ji?
galea feiencc
Achillis cum Thetide thocaci innixa
ij3
Alei. VTI. P.O.M.nacobaciodcdicacus

&

AtlorinorumcumChryfaamne

560

G
D

M.

167
114

Aureli) Pi) f. cura pugilibas ca:ftibus municis

Caiacalla: cum igide
pattis auerfx lectio firraaca , contra Scaligerum

ibid.

}6i
eiuidem cum Aiace gladio incumbcnte
eiuldem cum Hercuk lilium aquatilc forfan geftantc 176 E
144 G
eiufdem Nicopohtarum ad Hhum
^44 E & F
ciufdein Nicopohtatum ad Meitum
.Chiorum cum Honiero
}4y F
191
Claudij cumPrimipilo&aquila
ciufdcm cum ftagno & naumachia
J94 E
113 G
Commodi cum iEgide
xit
eiufdem cum Andtocle & Galeno
iji
eiufdcm cum Herculc;fuicum duccnte
113 E
eiufdem pelle in heroicum morem amifti^
ciufdem cu Vulcano Pallade coram galea cfFotmante }7G
96V
Coiiftantini cum Ponte ad Danubiun
?l8 A
Crifpinx cum Hierophile Sybilla
atj F
Gallieni pellcaraidli
Gordiani Ill.cumbiremi
JJ A
I7f E
eiufdem cum Hercule fefe coronante
44 G
eiufdem Nicopolitarum ad littum
'JjF
eiufdera cum quadritenu
ijjA&E
Hadriani cum biremi
*04 E
lunia: gentis cum lituis

D
D

iJtD

OchoniscumPrimipilQ&aquiJa

cum Ven. aC Cupidine, & dypco in quo

Seprimi] Seueri cum Herculc ramum ference
eiufdcm cum Rege Sauromace
Tici cum Nepruno aphlaftum manibus geltante
PlautiUs

leo

37;

77

*jF

G
D

347
eiufdem cu Roma fcdence,liipa ad pedes,& II. auibus joi
jfo
Traiani cum Achille Penthefilcam intcificiente
P
eiufdem cum Aicu Tiiuinphah fub ane XIII.
^ ,J
lufdcm

f lufJem cum Dacia & duobus

I
'

1C7B

{meriilis

,oC
175

cum Dardania
cum Herculc arcn armato
cum Rege Sanromate
eiufdcm cum Viftoria Niccpolitaruin

ciufdcm
eiurdcm
ciuldem

15

44

'^

lioE
Traiani Decij cura Dacia 5c capitc c(]iimo
Vefpaliani cum Neptuno aphlaltum iiianibus geftanre }47 G
B 1S4 E 191 A
yi A
pummi apud Occonem coireCti
19 A
alius cum titulo OPTIMi fub V. cof, liifpedus

&

'**
virorum numifinata imprebantut
5
Obitetnx marmorc eiprclia
3J5 B & E
jo A.
Ocra, pars Alpiuni humillima
^54 G
0:lauius Boldonius , de voce Garamantinica notatus

OBfcurorum

&

ibid.

dc plagio infupcc in ea conimiflo

de fpurix in(criptionis plaufu

134 E

Octaums Falconcrius laudatus

1 5 ?

118 E
ocuhis , cur in protis appofitus
Odyrtca: poeraa , quomodo in matmore Bouillenfi figuincaturn
66 F
f347
Iea:incrementummirum Athenis
48 O
clcagiiix corona; , minor quam lauiea- honor
4^ A
in nauali vidioria vfus
47 G
in trafuetlione follemni aqniium Idib. Quin.
'bid.
in triumphi miniftris
cleam pro lauro an Virgilius vfurpauorit, iuxta Scinium 1 64 G
76 G
Olympus Cybeles vir
jSo A
Oneirus Achillis & Dcidamia: II. filius , ex Hephsll.
;i E
OPERIBVS an RVDERIBVS in bali Col. legi dcbcat
pificij inftrumenta in infcriptionibus ipfoiumopificum 13* D
opima fpoha.quoruplicia
lyj^l
195 G
>ptimi cogiiomcntum , quando Traiano dccietum
iSfD 193G196A
quando Traianus eo vfus rcpeiiatur
Optio Aquilifcri , ciulqi forte gdlamen ac infigne 67 B I9t G
68 A
Centurionit
Signiferorum
67
118 B
ordines remonim in altufti difpofiti , c> Columna

ijiC
119 E

ex numrais
ex Poetis
ex profaicis Scriptoribus

110 D
115 B

in quincuncem difpofiti

nequaquam

tabulatis

intet fe diftinfti

34

55

109

311

ordo viaimarum mailandarum rn SnouetautilibiiS

vndc ortum habueric

156 A
61 F

tnameiira triumphalia , priuatis dari folita

haitarum cufpides , quibus
oflea fpicula
Othtyoneus CaiTandrx Pnami filia: fponfus
in Catalogo non cipreflus ,
cur
abldomeneointerficitur

&

&

F
3118

jii

P
49 F

PAcificatoris habitus , qualis

Pacorus Parthotum Rci , Decebalo amicus

PAL ET COR

'

11

quid fignificet
Fucino Lacui proximi
in infcriptione

Talentini Carapi ,
palla an pallium dici debcat vellis miliraris num. 144.
Palladium qua forma, intcgra f. an diinidia miaginc

i Samothracia

primum aduedum

iy6 A
401
87 B

365
78

G
B

565 F
564 G

iraiiflatumne apud Argos tempore Paufania;

ab VlyfTe an a Diomede .Tblatum

iii A
pallium an bene voceturcquuuim tcgumcntum
paludamcnta , anequorum Ihagiilas Lipdiis vfquam vocaueric
180 B
(rio G
paludamenti Imperaronj color qualis
ji.Jud.imcntum vtrinq; villolum , an Daccium ptoprium iot G
yo B
Pampo.tum vnde nauiganonis in Ifttum iiiituim , vbi
io
Pannonia an Daci.-c accenfenda cum l-atino
Pannoni) tunicas maiiicarjs gcliabant
46G
pannuscitcacollum vide fupra chlamydium
ij E
Tanticapzum , Bofporanarum vrbium raetropoHs
papiliones ex pellibus & coriim forma
114 B
Parahfenfis feu Paraliirenfis colonia in Dacia
143 D
|>aria confularia tiia emeiidata
197 B
patma , vnde difta
167 F
ibid,
Threcidica, an rotunda
eius verior forma
157 C
fcuro quam clypeo fimiliot
167 G
Parthici' fuga: in animancibus eiemplum
G
,

iSj D
cognomentum.quandoTr. tnbutum
quando eo vfns reperiatur
18; D i83 A 191 D
cum titulo OPTIMI feu APICTOY fempet copuUtum 194 F

Parthici

patera faci?ificalis,an ex atre

patrima: ac matrima: Virg. Vcft. capiebantur
patrimi & matrimi quibus faCtis adhibici
patrimus ac mactimus an Camillus cffe debetec
Patrocli amafia Iphis JScyro

16 J
l6i

160
ibid.

?17C
}i6C
I54C jj^A

cadauer&circaillud pugna
iufta & ludifiinebres ineiushonotera peraiSi
Patioclusarma ab Achille petit,& MyrmidonCl amiLum
attera equitandi a

Neptuno cdoftus

sb Eijjjhotbo vln:us

J15 F

?17
3^*

D
A

ab Hctlrore inteificitur
51 8
iiigtriirab Achille & Myrmidoiiibus
317 C
nioiauiieiitu communecum Acliille anhabuetit }J6A jf^E

iciC

paucieipreili, pluies in Col. fignificant

Paufanias emendatus de Caletorc igncm naui Piotefilai inrcrenPaufanj niunus in remigio attempetando
ijo B
(te jif G

Par
la

in

;uC

lUimmisTraiani

Pecora

aii

in Suouetaurilibus

admittenda

mcnfura
pcdites Icuis armaturs a C. Mario
Pelafgi olim Samothracix incol.T:
pedcl^iis gladij

143

116

100 F
77 D

fublati

ad vcla nauium adhibit.v

it4 E
loco rudcntiim
114 G
ferarum occifarum pio armarura aflumendi mos
iii
& hominiim qiiandoque
iiiG
Pelopidr ad Artoxerxc cu ifraenia legatio , contra .^lianu 4f E
Pelopidas .-idorationcm prxliare lenuic
45Penates Romanorum Di , <jui
77 F
an in Samothracia fuperftitione comprehenfi
ibid.
Penates T roicos jEneas
Anchiies effcrunt
j7} E
opettos an apcrtos
J7j i
Peneleus , an Gotoebum occident
J70 B &
pentccontorui nauis , qu.-E
iii
Pcnthcfilca aii Aciiine occiditut
3 jo B
cius armatiua
JJoC
pellcs

cum catenis

&

G
D

JfoA

Podarcen occidit
pciitodaftyli in ca;ftibus , quales
pcrigraphe in vohiminibus , quid
Pf fica adorario , qualis
pertis Grafconim eiprelTa in Tabella Iliadis
facriSci)sdcpcllcndaab Achillc ludicatur
Petrus Lainbecius de interpretatione notatu

167

348 E
4j F
ji8 D
318 F

C notatus 170 E
Petrus Cardinalis Orthobonus laudatus
1} J E
81 F
Petrus Seguiiuis in ciplicacione numrai fuppletns
80 G
Phacton, Pocho ,
Venus in Samothracia culti
Pliilemon in Pompeiopolitarum nummo
lii F
Philippi nauis XVI. oidinum
114 F
(191^
Philippiis Cliuierius
dc Decennouijrecenti vocabulo notatus
399B401A
de Dioni obieda hifcoriarum confufioiie
de Emillari) Claudij niillo vcftigio agnito
401 B
Tiberim
de impoinbilitate immittendi Fucmum
401 C
de longitudlne Duclus Marciae
390
de Merauri fl- cum Candiano confulionc
407
401
dePitonij orc, pioSpccu Aqu.x Marciasaccepto
Philippiis Rubeniiis,dc figuracurriis triuniphaludefenfus 6} A
de Portu Anconitaiio, loco Pontis ad Danubifj notacus joi
Philoftetes an ad Troiam redicrit , nccnc
}66 B
Philopatoris nauis XL. ordinuin
114 F
10 C
philoiophi hircina barba vfi
Philoftraru'! Homero contradicendi auidus
334 F
Phoci rumulus muro claufus
376 B
PhcEnix Achilli otiosc fcdenti adflat
31J F
cafiidem Vulcani opus fuftentat
319 B
Jjii B
an Chiron Achillem educauerit
Speculator curfus blgaru iii ludis funebribiu Patrocli j 57
Phtyges ab Achille fugantur
3?' B
Trocs an ijdcm
JJI A ^i-i B
pila ohm vrramqjcnfpidc arqualc habebant^concra Lipfiu lio
pila: poiitis ad Danubium cuncata:
99 L>
quantum inter fe diftabant
97 R
pileati, intet Dacos honoratiotes
14 A
111
piIcHS,bacu1us,& barbamcdicis propria
pileus ininfcriptionibiisgladiatorijs, in fignulibertatisadcpta:
piloruiii longitudo , quanta
fij9
181
Pindari Aufonij ,deafporiationecadauetis Patroclicrror 317 B
jyo F
de Corcebo in Catalogo enumerato
de XII. Giscis Heftoti immolatis
341 E
34t B
de Priarao coram Danais Achillem adeiincc
dc eodem dona feporrance
34t C
de raptationc cadaueris Heftorisab Homero diiTenfus Jji
pinna; infra branchias , an ad mocum progrefligum pifcibus da-

&

G
G

&

Piftorcs

Veftam coIebanc,cur

JJ^

(tiCiisD

Pitonuis fiuuius in Fucinum influens

387 E
eius cgrclTus
391 E
B'
malc pro Specu Aqux Marcix a Cltiucrio acceptu?
401
Pittacus in nummo Mytileneorum
ait
Plauti iocus in Trucul. eiplicatus
IJ7 B1-Iinij de Bello Dacico vaticinium
171 F
Plinius Hift. de fituCaffiteridiimemendatus
ai F
plumbura in ciftibus , quomodo intelligatur
i6| B
manubriorerai infertum ,cur
116 B
Pluraithi locus in Marcello illuftracus
ifS C
fapiens de concrouerfis Grx'corum rcbus docuraencum 3 y^
podium Imperatorium in Circo Gallieni , vbi
i f1 B
Podarces a Penthefilea occifus
3f o A
Polites Echiura inccrimit
314 E
ibid.
rcponendus in pugna ad naUes , deleto Heleno fratre
Polydatuas Panchoi f, ab Aiace Tdamonio impeticu^
in-

ok

N
ob Prucfentiam ab Homero eommendatus
Polyxena in amplexibus Hecuba: matris immoracur
burto Achillis a Neoptolerao immolatur
communem cum Achillc tumulumhabuic
cms Ibrfan Ibtua Achillis tumulo impofita
Cn. Pompeio laiiteac corona: vfus a Senatu decrecus
Fomptina Palus Decennouium vocata , cur
non nouo nomine , vt vult Gluuerius
qua no:a compendiosc fignificatum
Pons, nomcn aicis ei parce Illyri ad Pontem Danubij
pons ad Dan'.ibium in iiununo Conftancini, an vecus
Pons Traiani ad Danubium cumatcibusadcapita 10 D
j

D
ibid.

J78 F
J79 B

jSoB
ibid.

46

191 F
191
191 F

lo

96 F

)oi F
lamdiu in eius votis
97 C
an lapidcus cocus
96 986
joi C
an noinmo eipccirus
an co in quo VIA TRAIANA iuxta Zamofium
jo6 A
Oifclij de h-^c Poncc inepta cr-gitatio
joj C
pilacum ciufdem inter fc dirtantia
97 D
}oi O
an ez vnico aicii intelligi poHit
Pontes Tt. ad T.igum & Daniibium per Triftanu confufi 100 A
Pontifci.anaram cum vidimis circiiirct.cum Guthcrioi44 B
I59'F
Pontifei Mai. sbfque corona in facrificijs , & cux
,

quo

habitu in fjcrifici)s vfus

169
89
pluribus fimul impcrancibus vnus cantum vocabatur
contrariuobtinuit poft Mazimum &6albinum Augg . 90
Pontis ad Danubium atchite^us
deeo lapfusTriftani
arcuuin amplitudo quanta

Curator in infcriptione
eenuinain ColumnaeHigics
iatitudo, quanta
pil3:,quoc
non quadrata:, fed cuneacz ex cadem Col- dcptehenrz 99
Tia: fupcr eo amplitudo, qualis
pontium ftiuendotum latio ez nauibus

D
G
G

'

Populum oppidum ei

Corfiiiij ruinis creuit

porca Ceretis viAima , cur

per porcos antc bcllum diuina:io
porca: caftrorum modo cum foribus

munitz

modo

fine illis

& quomodo

Portus Anconitanus,an nuinmo Traiant contentus

portus maritimi,qtiomodo in nummis ezprelTi
pofca , militaris potio

Potho , Phaeton & Venus in S.3mothracia culti

Praduis amnis , & aii aliqua huius r.ominis vtbs
Vixfeih Pra:torio infigne ,qualc
,

munus quale
,

Frumenti Dandi , qualis

Pracfedus Przt. , equeftris ordinis

Pracfecflura

qnomodo

eligi folitus

&

quando fecuj
vnicus fub Traiano ,
Pratfeftus Praet. fub Ttaiano Claudius Liuianus
Ptarfciaus Proteftotum
Sacellitum
Prsrtoria

Cohors , vndc diSa

nauis , czteris przlucebat

Ptztoriani an bene dicantut milites num. tt.
an bene diftinguantui a csteris
an ex gladio ad deztcram indicentur,iuita Salmafium
an ex indice elaco
bopcre immnnes eranc
viarum eiplcratores
loo E

vndeolim
quid

legi foliti
poft Scptirai Scueri

cempora

Prztoriani equitcs rhoracati

Frztorianottim habicus
inftitutio

munus
ftipendium duplex
aliquando fefquipler

Ptztotium , an diuerfo ambitu a cii>ris conten:ura

Piiamus humi fedens ante Achillem
an Mercurio comire
eadauer Heifloris ab eorecipit daiis doiiis
a Neoptolemo occiditur ad aram louis Hercei
primi nota in cof- &c. an apponeretur , vt in II. III.
Primipili honor tardus
riimipilus.an idem Aquilifet
an in nummis ,cum aquilaeipreirus fit

Sic.

priuaca Traiani domus , vbi

prociniSa cladis qiiando diccrctur
profeiftio ezercitus.quo ordine fietet
prolepfis.fcu anticipacionis figuta,quan<lo admittenda
,

quando

vitiofa

ptopagator Orbis Terratum, Tt. vocatus

propter viam , lacturn quale
Prorogatoris munus in ezcrcicu, quale
Piofetpina , codem ritu qiio Samothraccs Dij culta

iii

Kouano

eicrcitii

r
Sagittaiij

100 F
87 B

ci auiiliis

fagHS ciii:'.i!ias qiiodnam veftis geiiiis

ialanns , :;i Atiienienliiim colonia
,

Sakus

fluuius

C
^oi D
307 C
3

Fucino proxmius

Saluns typus fcrpens

xdes , in penculo Belii Samnitici vota
Samnites glarliatores, non a patiia fed i. ciaflTe didi
.Samnitici gladiatoris oiiiatus ei vetulto nutmoiej
militis aimatura , qualis
Samcliraces , anuli quidam ferrei vocati
Samothiacia , Dardaiiia dida

307

SoF
78 F

B iiiB
173

106
5

109

Dacia

^*^o

''vjj

ibid.

}47

nD
14 B

-*'

nummi

''^'l?

fautotcra ,quid
fluuius

fit

*^^S

16 G
^7 D
^7 B
i6 G
^9 G
19 D

num. ^4.

placidiot

in Iftrum influit

Pa nnomca: Claflis ad eutn ftatio

Scs? ports , vnde fic diftae
Scxiun Ptoraontorium ab Afcenfio confidum
Scamandetin AchiUcm cadaueta impelljc
quomodo in marmorc effigiatus

3*

velamento circa caput diftindus

fcapha vinatia , an bene dicatur
fceptrum pro regno fumptum

191

D
joj D
18

confulare cum aquila

,
pro aquila lcgionaria malc acceptii a Lud- Dorleans
Atirtophanis
pluies
.Scholiaftx
Scipio yEmilianus in cafttis vinum non admittebat
Sdauonia feu Schlauonia , quid comptelicndat

11}
31

59

B
A

6j

6j

i6fC
i}S A
34 A

& clogium

qua

pugnam

'f'^

eiagoiiiui tiophafisCapito!inis,anad Dacospettineat lof- B

ibid.
fiue oftagona , cut in nummis Tiaiam
i6i A
fcutum natuiale Pugilum , quaie
ii E
Scythac cum Araazonibusconiunifti
venenatis telis vfi
^
IJ A
Scythica: mulicres vide fupra Sauromatx
Sebaftipuus Erizzo. de nQmo Pontis ad Danubifi LludaCUS jos B
86 F
de captura Decebali notatus
Z99 B
de Chalcide Euboica loco f lauis Chaicidcnx

de nummo mald ad Dacicameipedwioncm lelato

fccundas & tcttias ferre , quid
fccures facrificalcs ei xte
acieres diflz
fccuti vel mallco viftima? peicuffs
Secutotes , clafTis gladiatorije nomen
an tantummodo Mirmillonum fautores,Cum Bifciola
Sedech feu Sadycus Cablrorum patei:

idem qui

lupiter

an ad Noarlum
in Scgcftica Auguftus cladera contia Dacos inftruiit
Sclinunte Traianusdcceflit
fclis in volumlnibus , quid

ad Sauum

.Selleentcs ainnis

apud Arisbam fluens

fcpolclua an fint

asdificia

197 F
15J C
165 F
l6j B
161

157

G
D

ibid.

79

it>id.

fedecitemes Demettij perutiles

fcdecirerais Philippi inhabiiis prope magnicudinis
Segeftica , arx in bello contra Dacos

nuin. 197

57*

fepulchio infignia impoiii foiita

fcpultura militaris , qua;
Serapis , inter Diofcuros

374
(s

74F

I14 F
ibid.

z6
17
16

548

E
E
E

G
i8j C
jii

6j

G
S.

75

ferpcntcs Futijs ptimus addidit ./Efchylus

10 E
fctta ei qucreu in ba(i Col.quid fignificent
oA
facriiicantibas t6j E
fettum vel fafcia eius loco , iii viclimis
167 A
vi<Si.Tiisdumferiebantur ablata ,&cur
(164 B
Serui) aduersLis Tutncbum defenfio
tji A
Seiuius , de claire cquitu pro clalfe nauiu fumpta notacus 513
de Philoftcte ad Troiam non reiietfo
366 B
de remo pro loro tuba: accepto
375

&

dc Sca:.!: porcs denomhiatione

29 D
de Tithono Laomcdontis fratr_
5 J} E
Sefoftris , Rcges ad quadrigas quibus vehebatuciungebac ii6
Seueci Alciandti erga milites ajgrocoscuia
50 G
Siga:um an Sigeum lcribendum
381 B
(iani}8o
ad Sigsum piomoiitotifian munitioeititerit tcpore Belli Trovtbem cognomincm Conftantmus .-edificate parauit
j8o F
figna railitaria coloniarum fymbolura , cut
11 A
muta alia , alia fcmiuocalia
loi E
Signiferi Optiones habeban;
67

puguabant quoque
Siguiferorum habitus

195

de co Lipfius deceptus

fignorum militaiiura
ex Columna-.
ei nummis

diftindlio

190
zoi
loi

D
D
D
E

64 A
64 D
64 C
(^ F

ex Authoribus

, & qua cccafioue

indiccntium h.-ibitus , qiialis
Slluani & Latum Sodalitium
male a lolepho Scaligeto intelledum

fublata aliquando

filentiura

49
ioj F
ibid.

&

Imaginum tucelaris
Siluanus, Collegij Laium
zof E
Latum pcr Scaligerum iiiucdlus , nullus
loy
fimia: ad Coloum Lacum ftatis dicbus fahantcs
355 C
iiitcrior idemex Setuio
nnifterior
tfi
Sinon vindis inanibus inttoducitur cum Equo , contra VirgiliQ
17C
Sitmium, ad Sauum fl.
fj^SG
in ea tia , qui .1 Danubio in Italiam ducic
jo A
Smiutheuj Apollo viidc diitus
}I7C
Sminthcum oppidum , an alicubi iuxta Triftamim
}!< A
focij nauales vide fupta clafliarij
_
foci) Romanotum ei hoftibiis
SodalitiumSiluani videfiipta Siluani
iij F
folex fetrca* equorum , in equitatu Afiatico
Grascorum forfan , ex Homtio
ii6 A

&

uC

Mithtadacis
Traiani nequaquara
per Lafcum inucnts , maie ,1 Raynaudo dicuntut
ci quo tcmpore teperiantut in YCtciibus monumentis
folireinis natiis quxdic.itut

iiyG
ii4 E
iiy D
115 C
Iil

folum , liiigua Ofca quid figmficet

fortes Dei Heliopolitaiii per Traianum confulta:

141
18

fpeftaculaoccanone Bclli Dacici .quoties eihibita

Speculatorcs feu Scipacotes Ttaiani , cur iiiermes
lanccam gcftabanc
Lidorum loco an fuccefierint, cum Kippingio
pars Cohortium Pr.^toriarum
Spccuhtorum habicus ni ColuiT.ni

168B

Sclauoniam an Danubius intetluac

fcoipone^ , quid
floruit
contegi folita itra

'?i3j
ibid.

nouum nomen
Scorpi agitatoiis citcenfis cffigies

3oC

uE

in marmore apotheofis Homeri , quid figmficct

Sauromat^E feu Scythicae mulietes in ColiUTiiia
Amaioncs ab Hippocrate dcfciipta:
Sauiomates Bofpori Rei

fcuta

109 F

vnde diftus
idcm cum Cxlo, ex Varrone

a:ras

1"

G
13 J D
ly D
Sf G
17

Sarmatia .duplci
de Sarniatis Traianum triumplia(re,quomododicilionit
Sarmatum armatura ei vngulis equorum
equi abfque fisius

Drauo

iiz-

jn eo thcfauri Dccebali occultati

Sarmata; varic arraati

Sauus an Drauus

7<

Mytilcncorum inimmo
Sargctia lc.i Illrigia , fluuiolus in Dacia

eius

D
D

C
St A
77 C

in

Satutnns

St

76
77
77

&

haft.x olleis ciilpidibus

pugnandi in fuga , mos
Sarniizajgethufa colonia in

ti

257?

j Pelalgis inliabitata
Saraotiiracia&: ['liuygia fupetllitiojan vna&cadem
plutes Herocs ea imbuti
Samoihracia myftcria Eerion iniienit
Phaeton culti
in Saniothracia Venus , Pothus ,
Samothiaciir.i Deorum arx trcs in Cuco
73C 81
Sainuei Bochartus laiidatus
SancHS , idem ac Herculcs
Saoii Samothracix kges dedit

Sappho

55

fepulchtamuroeinifla.cuf

Solitauriiia vide infr.\ Suouetaurilia

&Litforum j idemfeie
Spes

fpica-,

vibis

&

cius

181

nummi in Tr,

306

IJ7B
339
147

& cur

metis ferc cohciens

fpolia holtilia coiicrcmari
tnplicia, &qua;

E
184 E
181

fymboium

niodius,& mola, Piftorum infigne

non in mediuni ptutenfa ,

fpiiia Ciici

184G

miiiiltcriura

ad rera bcUicam pcrtinciis,

Aleiandnnx

181
Si

& Dijs BcUi confecrari folita

fquamea an hamata dicenda lotica num- 147.

Stafinus Cyptius an Cypiiorum Cacminum author

1^0 B
}ii F

lyfB
48 E
}74
}74 E

Horaeri gencr
ftario in fiumine ad impedicndura nauium tranfitum
19 B
flatura , an otlo capitum altitudiiie dctcrminanda
54 E
ftclida , quid iii nani
117 G
Stephanus de Vtbibus eraendatus de Smintheo ncraore
}i7 F
Stcphanus Zaiiiofius diligens Dacicaium Antiquitatum col!eHadtianum pro Traiaiioaccipit
(iSori4iD
141
nummum Vi2b Traiaiia: cum alio Pontis confundit
}o6 A
Stefichorus in TabcIIa Iliadis eipteflus
}49 G
Stipatorcs yide fupra Speculatores
ftipendium a donatiuo diuerfum
41
Pta:torianotum duplei
ij G
aliquando fexquiplex
ibid.
Strabo laudatus
19 F
Strabonis locus dc Caflicctidii incolis emendatus ex Col. lo D

dcque earura fitu

ftragula equoriim , an paludamenta Lipfius voeaueric
Scratoriundignicas

11

iioG
iSjE
habicus

I
halitilt eofum in
niuntis , qu.ile

Cohimna

jSt

iSJ

Stratoribus chlamys contieniciis

fltatura viaruni per militcs ficri folit
fttiges in

ibiJ.

46 A
87 E
87 F

Colunina appaientcs

ftrigiuradiftercmia
ftiiithiocamcli iii fugiendo
St-ygis figura 111 matmore

pugna

11

j;6

Siyx duplci , infcrna & fuperna

uuxima natu cz Oceaai iihabus
fubaimalc , quid
fubdui.^lio nauium Atnilcati.s ad Hiracraai
Augufti pcr Ifthmum Ambracia;
pcr lAhmum Pcloponncfiacum

G
C

Tencdos vndc nouu nonicn fortita ji;C (ldisDadylisSoC

tcniz lcu

ibid.

iSo

A.

i ;(>

tjS
ijS
i $8

59

C
A

in Sicilia

RomjnatumadAfpidcin, fcuClupeam
adCanas

hclicc niachiiia
phalaiigis (ubditis
fulcis&: pcllibus
tcrguubus rccens dircptis

!5

fupcriori

ij8G
jS

(iibiugium in vcicii piiltuia Qltcnium

6nboptioncs in eicrcitn
fucciinaorium quid

j4o
tS

G
D
G

179

militum
fudariohiinmappa , an tcd^ Jicatur _
_
Judarium circa ccllum Ncionis , nil ad ptopo<Ttum
diiplrr in vcftitu

pellibus induli

17

17

17

tjGijSA

fcmpcr faciificiam

Wartificii lolita

I4J

I/4 F

maiora, quoe
lofeph Scaliger de

eis

notatus

IJ7A
1J4E
ibid.

minoia,qux

IJ4F

in SuouctautiIil?us viftimx , intcgras adhibit*

cx quibus animalibus
Tmncbus de hoc tepichcnfus
quo otdinc maftatx
hiiins ordinis racio
tcrciccumacla:

ad Iruam anaddexteram

&G

141 B
141
Ij6 A
ijy E
Ijj C
144 C
144 E

fupiiuis, pco incucuojpropciafignficationc

fupplcmentum cxcicicus Traiani in Col. dclTgnatum

ci quoc Icgiombus
fnpplccoccs veccrum macmoruta admonencuc
fupplicanccs gcnua cangebant
44 A
Syfcia Pannoniae vcbs
fjnopfis chronologicalmpcrijTr. vfquead Vl-cofuljtu
anni Vibis qua cacione in ca digerti

TT

D
D
C
)7tGi
40J C
196 G

i,j7

1 j

14 B
170 F

J19F
jo A
iSt A
194 B

de liccncia immuiandi paillm infcriptioncj

19) F
delcgioneXIII. Vlpiaafeindiufta
de mccidianis fpelaculis , taiiquaminitioribuj
xu \
ti loco Suctoni j ad id cotiupto
ibid.
dc Necux ftacua
Dacia inchoata , ex ZamoCo
87
de nota MIL LAP in colurana iBilliacia
194 (S
dc Pacthici cognomine in XI. Tt- Pot- Tiaiani
154
de ruderibus Potuis cum rudctibus Vvarhel confiifi
187 G
de fuppleta infctiprione ad Fucinum credita
19; C
de Ttibunicia Poc. XXIII. in Traiano admifla
40J C

'

G
C

'

Thomea,Daci2fluuius

47?

THR'

nota, de gladiatore h Thracum clafTc intelligenda

Thiaccs gladiatores , an natione taleSj iuxta Lipfiura
pluccs Prouincias diuifa
Thracia
tkranica: ccmiges qui
itoG
in toto ambitu nauis difpertiti
iii
Tibeiis , an Fucini aquas cecipeie potuiiTct

Abclla anaglypha lliadis , cx qua matetia

j ij F
Ji^G
quotafui parcemucili_j
ootis numecahbus libtoiQ Homeci per fafcias diAin<fla jio A
jSi F

crcditur

Tabcllani .abfquecalceiscutiitabant
.
Talchybius foccicionem TioianatficipciuaciiannuQciat
Taiiaquil Fabcr , vocem.clalGs in Liu. malc inccllexit
Taiquinicnlcs Faciatum tabitu ctuinpcntes

69

tauci in viftimis
tauci

qui dicantuc

(ancum , an criam boucs

t,iuri vires

qus

uriua frons

flurainibus

cut

ajt^toii j

141

innnolati foliu

J78 B
314 A
10 F
t^i A
j^

178

:..:..:. .177G

G
E
B

D
D
G
401 G

iij
11 j

decaccGluuerijcrror
401
cur Claudius ab incocpca in eum inutiinione bAinuetit 401 F
tibaacmilitum , infta furas nudae
179
Tibicines, an in bcllo Roraanis vfui fuerint
io6
an c militibus , vt in imaginibus Coi. AntoninianjB
26 F
Tibifcus , an intcr Dacia ilumina
17
Rcgcs
aditabant
cquitaati
Tierani
iS6 B
contra
Comraentatorem
muro
,
Larapridi j
trabcs pro
187
Traiani adoptio , an coram a Ncrua confirmata, iuira Triftanu
confulatuslll. .primuspoftlmpetiumfuit 171
(171
cof. IV. continuatuscumlll,
171
cof. V. poil bicnnium fufceptus
1^4
cum VII. Trib. Pot. nec antea conucnic
i^j

G
o

G
C

cof.

Vl.quandofufceperit

eius corporis proportio cx

191

Columna

an Mari trophxa Capitolina diccndi*

moderatio
dc Pontc ad Iftrum , votum

pciuatadomus, vbi
_

J84B

quo tcmporc cfFormata

1J7
ij 7
14^

ftatua in

Columna , ex qna matetia

G
C

j6
101

lepcrta vbi fucrit

>iB
9jF

delunoncZygiaafeinduSa

fcminudi ptodibant
ibid.
futlibulum an fcnipcr Vcftales geftare folercnt
168 E
Siiouetaunlia , an Solitaurilia diccnda
141 F
Suouctauiilia apud Grxcos, ad fccderafixmanda eckbtata ijS B
ad gtaccs ccddcndas
158 A
in heioicumcultum
1(8
ad luramcDti fandioris vinculuin
ijg C
non Mavti faifla
i J7 E
Suouetautilia apud Romanos capite opmo fieti folita
169 E
crcor in boc fuppletocis Accus Coultantuu iiotacur
169
quo habicu
ibidluittalc

ibid.

318

J97 B
16

JJJB
319E

t j( B
dc agrotii iniqua dilhibutione circa Fucinum notatus 40}
de Albac alluuione , caifo timote pciteccitus
406 F
de atguroentationc Titiofa cit ca EraiiTariu cx Suetonio, tepreitcroezTacito
,J94F
(hcnfusjj^C
,
de fattione Ccromatonica a fe induifla
1J4
de imrautatione vecbi in vcceri infcripcionC
106
de iufctipcione fufpcda admiila
404

1 5

xuo quomodo dctcifli

Thomas dc Pincdo laudatus

Thomas Reincfius laudatus

E
S4 A

Suclla colonia , cur Clallica dida

Suctonius , a Scaligcro tcmeic cum culpantc defciifus
Sucui , amici & foci) Ronunoiain
ciiucm nodo (ublhingecc folui
Dacis inimica natio
cpliippijs non vccbantut

(J79G

dehacre nummus
eadcm filio oftcrt

ibid.

199
ijj

iii

Thctidis fatum , quo lupiter deterritus fuit , quale

Thctis , Achillis inhonorati vltionein a louc uopf trat
arma a Vulcano pro filio obcwcc

tjSF
1

qux

j* C
1 jS
ij< F
i

& oIcq peifufis

in

i)7 B
136
ij8 B

adVticanu

167

multircmibus nauigijs, & ctus Tfus

ijf A
pcr Dorcllium induifta fupplctur
ijjBTcuccr ub clypco Aiacis fiatiis latitans
JijB
thalamita: rcmigcs . qui
tioQ itjE
thalhis prqpric ramus olcaginus
i6jB
thargelion , mcnfis Baibatis infclix
jF
Thcodora , nomcn arcis ad Pontcm Danubij
10
Thcrfites ob dicacitat? ab Achille pugno impa^o occifuJ
jo E
~
thelauti Dcccbali , quomodo occultati ex Dionc
ijjD

tcAudo

ijyE

Vaii prope Vticam

fnbduiiionis frcqucns apud vcteres vfus
iT-iodus , corporibus captiuotum fuppofltis

ei lana

tciraracoutorus nauis

ij8B
i{7 B
117G

Biitannia_i*

ijE JiJ A
1

vietas

cx Tetgcda in Danubiumpcr fluuios nauigatio

jo A.
Tcrra & liis cadcni
347 A
in marmotc apothcofis Homcri quid /ignificet
ibid.
Tcrra: Matris cultus cx varijs luicriptionibu;
IJ6O
tcrtiae vfurx qua:
18 F
dc iis male intcllcdis Sponius notatus
ibiij.
tcttias fcrrc , quid
Tcrtullianut , dc cultu ftatuae Achillisin fcpulchro eipenfus

ibid.

Cleopatroe per Ilthmum fuius Arabici

Gtaicoruni apud Iliura
Hannibaiis a portu Tarc;iti si aprrtura aiarc
C. Iuli| Ca;raiis ptope Adiumctum
111

taurus fluminibusimmolatns ,fiir

ibid.
tautus&: vacca,eoIoniarum fyuiboiuin
II A
111 coiidcndis vtbibiis qiioniodo iun<.1i
huius rci ratio ci Philadclpho
ijj A
tcftotium opus duplcz apud Vitruuiura
jijG
Tclchincs an i jdcm cum Curctibus, Corybantibus, Cabeins
. Sc

4j

46

97

A
C

171
iji

triumphns no gcftus,fed decrctu$,iu numno expielTus 180 C

168 C
II. triumphus , vnde probctur
Traiano tam ciuica , quam uiumphalis corona debita
60 G
an tcmpla ereila_rf
jot A
Traianus , acclamatioacs Imperatorias vnde aiTumpferit vide
adoptacus quando a Nccua 169 F (Impecacocia acclamacio
ancecius

II. cof.

an ccrco die XIV. Kal. Ofl. cum Panmnio

.....-.>.
Adriacicum an ttaainurciu

171
169

'48G 49B
Alcxan-

N
Alexandto paientauit

Alexandrum xmuIaciiT
amari

potiiis

i'oid

qiiam hor.orari cupicbat

43

171
ici
10
174

annoll Imperiiaconfulacu vacauit

Aqiiann Marciarn an rellicuerii:
arces ad capita fui Ponriseiuuiit

C
E

A
jj
I. quaudo prortiStis fuerit
vide hxc omnia fupra Bellura Dacicum
cur
169 C
eapitc mod6 aperto modftoperto facrificar ,
apetco in Suouet. Arcqs Gonftanc fed ei praua fuppletione
(ibid.
acclamationib.eipeptus 49
k coloni jj cii facrificiis
1 B
Comnientaria de lebus a fe geftis fctipfic
Conditor Orbis Vniuerfi vocatus
9 F
Confulatum II. abfens gelTit
471 E
eaKcra vide firpri Traiani eonfulatus
ciir
abfqae eotona facf iiicat ,
iS9 F
10 E
Daciam virls exhauftam fnppleuit
Dacici titulu pofteipeditiones Otientaiis an fufccpetit 91
i88 F
quo tempore eum aiTumpferic
|o6
ie Dacis
Scythis iuxta Cafliod. ctiuniphauie
it F
Dacosauxiiiates habuit
3 Deccbalo an adotatus fuccie
41 F
quo gedu TeNCtacu;
4}
ii Bcllum Dacicuns

quando ad

II.

&

&

&

&

Dianx addidus

lai B
169 C

diuctfo induraento cai in facxifici)S vfue

i J
cxeicicum fupplec
quot legionibut
14
,
ad II. eipeditione Dacicl an maritimo itliiere profeftus 48
poft expeditiones Oricntalcs.an Roiaam reucrfus fuerit 91

frumentum in puetos diftcibuit

Fucinum Lacurn an eraiferit

G
B

G
G
;6 C
401 D 404 C

Getmanici titulfi ance II. cof. obtinnit, eontta Occonc 169 E

171 C 173 B
Hercules vocatus , fed fufpeftis monuraencis
169 G 171 E
Ilcrcnli addi<^us vndc ptobetut
6iF i8oC
honotibns triumphalibusantetriumphum vfus
Impcratot ftatim poft adopcionem vocacus
89 A 169 E
legaciones Bacbaratu Genciii poft fiellu Daciciiteccpic 198 G
Legatos honotatos habuit
9 F
Legatns Nerua; fuerac
9G
J-ocupIctatot Ciuium voeatut
91 F to6C
Magiftratibnsabfentibuseandem ie prxfentibus auchoritacS
inmiiites argrocospias
ftribtutSD
40 F
nilicibus GxCis parentati quotannis iulTit
65 F

natalemdiemhabaitXini. Kal.Oil:.
naualem viiflotiainobtinuit

170C
48
17I

Olympriadis pnetpetium cut reiieratus fuetit

de hac re Francifcos Angelonius notacus

Opcimi cognomcn quando aiTiimpfetit

quando a Senatu eo decoratus fueiit
Paichicus quando appellatus
i8j
Fattis Patria; titnluin quandiu lecufaueric
filumduplieimucronecurgeftec
FontemadDannbiumconfttuzit

ibid-

t88

18/
19; G
191
18) G
180 C
96
100 B
171
jj E
91 F
61

O
D
G

itemadTagum
friuatam

B
A

domam vbi habueric

?roceriofis ftatuia;

ropagator Otbis Teriatum vocatus

qaadnga triuraphali ante ttiumphum honoratus
Rcfticucot Itaiii vocatus
Rcftitucor Vibis an bcnc vocetut
n fxuitia in Exploiacotes vfus

91
91

218 B

i8jC

Selinuntc dcceflit

fignum olim amilTum , a Dacis

18

reeipic

fortes Dei Heliopolitani ante Bellura Patthieu eonfulit 18 A

ftatua Columnz imponta , ex qua raatccia
i;i
Stipatoies inermes habuit,
cur
181
Templum in Dacia loui conftruxit
147 A joo
Tergefta
a
in Danubiii an cQ exercicu nauigare potuerit 50 A

&

tthimphales numos ex folo tiiuraphodecieto obcinuit 180 B

triumphauit poft obitum
j E

triumphum diiplicem

168
309

egit

ex numiTiis qnomodo diftinguantur

Tiibunieiam Poteftatcm antc Impeiium nuniciac
enationis ftudiofus

Tinum

89
101

C
A

traieaus , etiam matitimas ctanfucAioncs iignificat

transfugjE an captiiii nm. iii.
in transfugas Romanorum rigor

Tranfiluani* Pconinciz infigne

triacontotos nauis , quas
Triati j , an Jiabitu diftinguantur in Col

C
B
B

IJ.1D
>

aMaiiofdblati
nulli iam tempore Ttaiani

IjG

Erafmum

jjF

contia

4 Trjatjamra niunetc d jfcpidant authotcs

jj
jj

trifax.celi

gcnns

218C

TRINEPOS in infcriptionibus nufquam

Ttiptokmus & lafion Gcmini cxleftes dilt

z86 F
79 G

ttiiemes vetetum

in

quo

noftiis vciliorcs

ttiiemis fotma in Columna

fignificatio pet notam III.
ttiremium vfus iam ante Theodoflum ccITauetat

Ttitopatreus vnus ex Anacibus

tiiumphalcs nummi ex tiiumpho tantiim decreto
an primum a fecundo triumpho Tr, diftinguant
ttiumphalia ornamenta priuatis farpc dara
triumphalis corona Traiano dcbita
ttiumphalis currus forma , quxnam
quandoque quadraca

5 f

118

iij

iij

75

i8o C
jo8 F
^i F
60 G

i!;

if F

ifjA ij6F
3jiA;68B
367 A
;74 E

dctriumphoTraiaui infcriptiones
TrocsacPhrygcs anijdera
Troia equorum caufTa tet capca
fircqticntibus turtibus muaita
Ttoix direptio , qua die eoutigetic
fatalia plnia enumetantur
Ttoianum Bellum vcrumne an fiduia
commune piftorum argumentuin

}^9
f66

ji6F
E

3S1

ttopha:aproprijqusfint

J09G

Semiiia poni fo!i;.i_j

loj

inmontibuslocabancuc
61
tiophza Capitolinaancoincidantcura rrophxis qu^inColuoian Domitiani fueiint
108 A
(na lor D
Maiij an Traiani tneliut dicantut
101 D
an opeiis eiufdem ^c Columna
10/ A
trpphxa eaertere fas non etac , & cur
6t A
tempote tamen cotruencia non leficiebantur ,
61
cur
ttophza Ttaiani eiptimentes nummi congcfti
jo? G
troph^oiii nomen an conueniat atmoiii accruit in bafi Col. 48 F
toba & lituus , idere apud Vitgilinm
lof A

&

tubx fotma^

101
lo; B
104 G
lOf A

,&

in bello vHis
an peditum ptopria
in ludis gladiacoii js vfus
in faciis vfus

2tSB

tntrescircacaftradifponta;

ii8

ei capitibus hoftiii 8c lapidibus \ Tarcis confttnda 188

Tufcanici an Dorici operis Colurana
87

tutcla iiauis , quz dicacuc

vbi locaci folit^^

idcm apud Grzcos

turris

iit

iii F

VAcca Sc taurus

vide fuptl

ctutus

& racca_

Valdamus Dacizfluuius
vallum pio muto apud Auchores
vnicum diuecfos exeicitus ciaudens

17?
94 C
ji D

czccra vide fupia caftta

valium cui milites non gefietit in Columna

vela nauium ex pellibus

cum caccnis

loco tudcntdm
velamentum circa caput , diuinitatis indicium
eiemplum in effigie Scamaitdri
_
Oifclius in Danubi nummo ad quid detoiferit
veuacio ad bellura prolufiua
vcnacio homiiuim, bcllum di<ftum
venacionis fttenuitatem in bello oftcntandi mos
veneni fufceptio in Columna
tela fatutare

qui

2.14

D
D
303 C

30]
jo}

veneno

187
ai4

lii

ii} B
it; D
zii B
tS
i]

foliti

venti Africi incantatio

g6
41

Venus n Mcrcurius Maex i Ttoia egredienti comcs

Venus , Potho j8c Phacton in Samothracia culci
Venus Czleftis Attimpafa i Scythis dicla

F 86

(,j-

non poterat
8s A
Tfibuni caftramctationem probabant
31 B
Tribunicia Poteftas ab Impp. afrumpta
SS C
Ttib. Pot. Tr. IV. cum elogio Vifti Decebali iiicompatibilis
iiemque cum tit. DACICI 1)7 B
f contia Panuin. 175 F
Trib. Por. nummi iniigniti ad chronologiam coniaunt 174 G
Trib.Pot.anni.ciiannis Iiiiperij quandoq;iion con'.;cnicbac 88 F
Traiani curn eius coft". copulatio
171
Tribunus frumenti difttibutioni pizetat
54 A
Stipatorum
i3i E

84 F
jj

c ccfpite in caftrij
Tiibunatus PJebis ab Irap. geri
ttibiijial

C
D

non admittebat
jt
** Vlpius an poft Imperium aliquando diiftus , & cur 18; E
in Vrbem poft Orientales cipeditiones non redijt
91 G
Traianotpatetornamentattiumphaliaadcptus 6tG fi86B
in caftris

1!)

177G

ijlF
_

374

80
i55

Q
B

Aftroaiche 3 Phcenicibus
1>f C
eius cultofcs ab efu pifcium abftinebanc
ibid.'
eius culcus Achenis ab iEgeo induftus
ibid.
^erccx , in humano cotporc , vbi
54 B
averticead mentura proportio.aliaeftl proportionecapitisaJ
Vettumni cocona , qualis
i7t B
(coipus ibid.
an Hctculis fit faciificium in Ateu Conftantinj
170 E

vidima , quz
Vercumnus , caprina pelle cut indutus
cotonam , an ex folijs vcl cx fiufttbut gerar
facic nulla,cur
ligiKO collo , cut

171

171
fi?

G
A

1706
171
porois

';r

D^'
171G

fotnistc/crtaiMpellemeurgewt
v^nicz , \ Suouecaurilibus exclufus
vefpij Tiperatum vcncno aculcos imbuunt

(4t

Vefta Pirtoribus eulta , cur

Vcftales , an coraam alctenf

& monilc defcrrenc

& vittis infignica;
patrima: & matrimx capiebantut
an bullam

"

169 A
167 E
l6i

358

habicuabalijsdiilindli

riaf ura fttatuta in ColumnaezprcfTa

pet militcs gen folita
ariftimat adduci , non ttahi folica:

^^

,ex Magorumdifciplina

adcitcrainlzuam

quomodo

nauis qua:
_
Vjnatiari in Cafttis Pfxcorijs munus
Vincentius Concatenut laudatus
vini copia , an in Dacia
yoluptas, Gallos in Italiam traxit

C
A

198 A
48 A
48 B
306 E

I86D
114 E
B

18 A
x8 B
is

milites fimul *: reniiges

71
18

vultutes

m nuromo Tui

Vvolfangus Latius

XAnthus

106 F
ibid.

cum

Oifelio

non

vinumfcrteColuninasmilitcsantededicantut

)i

178

Z-/ Zethus & Amphion, Gcmini ca:Ieftes

zygita: lemigcs

vfi

A
PRolixus

cui anViale

tempus non omnino fufFccit

paruis
hifce addicamentis locum dedit ciimquo
noftrum hoc fcribcndi genus , varia philologie capita compledens , c vcterib^us monuraentis prxcipuum ornatum recipere aptum
fit i ex inexaufta,in hac prarfertim Vrbc, eorundem copia , hxc qua: opcri iam prouedo
fupcruenerunt, feJigerc, atque hic apponcrc
v;fum eft
Adpag. 78. A Poftnummosenumeratos,
in quibus difpofitio numinmn m Opitolina
,

aoo

195
166

3 Getis cultus

difti

qui

113

(170

^gp
Atii,

81

& 7/ E
317

jbid,
171 E

301
84

303
303
jot

'yf Amolzis

D D

impreflionis labor

reponendum

Hypfcnora ptopiium facctdotcra habuit

E
B

100
,199

aio B

ji
)l

1996

intelleiai

vinoChattaginienfesnilitesabftinebant
Romani item milices
vjces tauti qua:
virga pto fta:no , qi equites

J48

dc claftiatijslegionibus notatus

an folus inter flumina louis filius

velamcBtocitcacaputezptcflus

B
E

'

VuIcanusCabirotum patet
ibid.
Vnlcanus vna cum Cyclopibus atma Achilliselaborat
an hoc fecundum Homerura
vulpcs in Cetcalibus vidima , cut

i8f F
)i

& Latinotum caftta Iigiica

voluminaduplicitciconfcribilolita
Voluntatijmilites.quinaiiidifti
alij ez fetuili manu , quafi Voloiies
Voluntatiorum cohortcs , vbi diftribucse
dignicas , Tribunacui Icgionis videtut ptxlata
legio , eadem fotte ac Euocatotum
vomet zreus in eondcndis vrbibus adhibitus
Vrbinates Fcdetici Fcltrij ides magnificcntiflimje
vrbium conditotes nummis cclcbrati
vtfinum caput loco ieonini in faciificio Vertumni
vrfus , cur vidtima Yertumno cedebatut
171 B
vfura: tertia: , qua:
a Sponio non intcllelat
VulcanieffigiciCabitisfimiliS

i4iC

31

iss
167
178
144

J07

(ignificata

TiAotiarum Dacicarum nummi

yigilesaninColumnaczprefti iuzta Lipdum
vigmti ordinum remorum nauis
vilia an fuerint olim plura militia; munera
vinandi nomen nullum in rc cafttcnfi apud K,omauot
Vinatia fcapha an bene di(atuc

Vlyrtis focij

Volfcorum

144
144 C

Viftof la fine alis apud Athenienles , cur

in viflotia naiiali, militesoleacoronati
viAotia: naualis indicmra la Colamna

G
C

liiQ
178 E

178

in Saouetaurilibus quo oidinc mac^andx

tempore quo petcutiebantut fiiic ferto vel fafcia , our
in vuliuis cadeie folita: quibus in facris
viAimaium ciicumlatio an vna cum ipfo Pontifice fietet
in Suouetaurili circumdo^io
tcina_j
viiSoria incriienta

1716

aIi|sDi|sali
eultroinret cornuaada<Somaiflatr
indilfctencet fecun vcl nialko petcuITae
ftipice vel Cfuiico

100

46
46 F
46 F
46 A
166 E

qoi

eorum munus

34?
l8

D
G

34 B
10 G

pdftXX. ftipendiaeiplcta, militiamifll

Tiacum eiplotatoccs Piscoriani

&

C
J4 A

anidcx infciiptionc vctcticolligatut

ui colonias tianfpoGti

ftcatores

J9

169 B
I68
169

Vc/tanuin carbafina veilis propria

culcus quocidianus , an cum fufHbuIo
vcftis facri6cantium nunc demirta , nunc reduifta , cut
.Vctcrani, an dillributioni ftumenti prarpoiitt

aii

ij

168

infulis

141

5^

Virgines Veftales vide fuprl Veftalej

Tirginum habitus apud Gtascos, crine in neduta colkflo
XS*> K
Vitginum Vcftalium imagines duac
167
Virgo Veftalis Mazima > monili S: bulla confpjcua
169 A
vitis pio ccnturioiiatu
191 B
vittz feu tenia:, cx lana
167
infula:, Vitg. Vcftalium ornamnta
167 F
abinfulisinquodifFerant
167
coronarum vicem fupplebant
jjj
Vlpia Dacorum ala fic dida
F
M. Vlpianus Tr. an dici debeat cum Befoldo
i8j F
M. VJpij Ttaiani nomen poft Impetium
tSf E 186 C
cut in falhs coftT. infcriptum
jg^ B
Vlpiotum gens fub Hctculis tiiwla
171 F
VlylTcs Achillis cadauer tutatui
j^^
Chiyfcidcmpattueftituit
319 B
hecatomben fimiil Apollini adducit , cut
ibid.
Iphigeniam malis attibus abducit a macce
379
an ptiuacim , an decteto Grscorum
379D
in Palladi j fubciaiftione an priraas partes habuetit
^6+
pileatus a quo primijm pidus
379
PoIyzena:madlationianiftit,cnr
}7G
ratem ez fc compcgit
joC E

Z73
79

G
no G

N D A

louis .tde cultorum

, co ^aOto , quo Cellie

locatx fuerant , reccnfeturi ^de ad
rci illuftrationem,gemmse huius fardx apud

ipf;E

mc excmplum

in

qua/

Mincrua addex'
tcram , & luno ad la:-

pariter

uam

louis,

locumob-

tincro confpiciuntur

Mir:^ autem fubftrudionis

illius

Templi

cuiuscx Dionyfio, antecedenti pag. 77. g

fit jnentio , certiifiraa hodie patent vcftigia j

poflquam

poffquam Mobb. de Caffctreliiis luguffi lllailu

intcr corum & Opitolinas Conferuatorum_
iEdcs medium deprimere coeperimc , vc J:ixiorem atergo ipfarum .Edium aream obcincrenc. Hinc igicurdetedavifitur altitudo
Profpe&us

lateris occidenfalis

f"!"

pollic.i

qu fupra natiuum CoUis verticem atcollebarur opere lanc memorando ,

& quod penicus aboleri ( vc in dies tentanc )

erepidiuis

indigiium videcur

Prjercns huius cbiJipU,

nationis facies ita fe habet

nmamntisfubjlti4ciinis Templi louis Capitolini'

Acdium Nobb. de

Caffarilltjs

B pars Aedium Conferuatorum 'ver<.us forum Emanum

C fnmmus apex Capilolinte Tttrris in Aede SeKainria
D p^rs iiementitia ex(ans pars cxmc-titia diruta &
F G planim inter punlta ex firmi/ffmo c/tmento fuperjirato
partim ca:mentis, partim quadratis lapidibus
incubos ingentes vario & alrcrno ordine di-

nicinum

iacens

& Mineruae ciurdcm putclari attH-

buimus, obaffinccum Tibicinibus rainifte-'

ftributis , firraifTima incruftatione matcriaria rium nunc plcnaminccgramqueepigraphcn
trium pedum craflitudinis totamin fumma_/ in hanc fcntcntiam damus , cum enunciatiolucequalitas ne Mineru3e Auloedis, in impluuio Nobb.
fuperficie aream contegcnte
deVarefijs iacentcm, fub fonte adripamj
faftigij a Dionyfio alferta, etiamnum colliquia rcperto iam in ca:tcris partibus Tibcris
gitur
E A E
puro folo , a latere mcridionali Foro imniinenti in H haud pariim fubftrudio deprimiA P T
tur,incomperta adhuc profunditatcnec dum
ATAIAI
omnibus lapidum ordinibus fubmotis . De
.
E
;

hac rubfiruftionc ira fubdit codem lib, III.

Dionyfius , Huic Templo louis Tarqi^inius
Rex V. fedem cum defignaffet tumulo qui dfficili aditu erat , nec infujnmo planns -ifed prxruptus , i^fafigiatus ; multis ex partibus am-

plexus ef eum pluribus fubfiru&ionibus , ititer

quas c^ -uerticem cengefio aggere iplanam ejfe-

aream , ad excipiendam ademfacram aptffimam Ex accurata igitur ea loci defcriptione , qua: hifce rudcribus optime coituenit,
controuerfiam inter P. Alexandrum Donatum &Famianum Nardinum de fitU Templj
fuborcom , iam facili ncgotio dijudicare poffumus
c't

Ad

pag. 204. A

Ex

Vari^onis

fruftum veceris infcriptionis

f uffragio

Colleoio Cor-

ATP

nlumpig.^12^ num.^^.oftendit, circa quem, hunc cfTe illummct Thallum Scorpi semulum
ipfum DACIAE nomQnexprefTum eft Imo & Marnali contemporaneum , ex cof Domi.

putarim jalium Traiani Decij nummum

nb Occone defcriptum pag. 451

IMP C
T

XV. , cuius nomen abrafum cernitur }

qucmadmodum a Scnatu,eradendos vbquc^
Q^TRAIAN VS DECIVS- ipjius titulus-) abolendamque omnem memariamt

wj^ar

capitis

efle

Vndc

quod Angelonium

nummo latuit

io ?ion

duplici

in pri-

piedagliai yel fcilicet

tentafTe

Decium expeditionem

vt

apud Marcellinunij

AVG

M A N I CO XV
M COCCEIO NERVA II COS
G E -R

TIIALLVS- AGITATOR' L- AVILLI- PLANTA5

DOMINVM- SILVANVM^ DE
POSVIT

trouo rimontro

siiH fondamento del quale /i Jiampaffe cotal

J)acicam

IMP

f X hoc noftro dedudtum

itlo

dexteratetiens

ratipne liquet id

tiani

cx Suetonio cap. XXIlI.decrctum Icimus

armamenta quddam Daaca

nio

fic

A VG capta Decij
DACIA S"C Tigur.% Jlans
ajinini

ITEM

SEI^

SVO
DEDICAVIT

eruta in Collegio Anglcrum

&

tratislata

in^

Vineam Carpmeam Vta Aurelia

Adpag. 557. F Ve-

natoriam Achillis inf]:itutionem marmorc cxhibuimus;

nuncfidibusj
fubadl.?, in fuis quoquc nummis reflituiffe .
Ad pag. 319. F Quod de louis in noflra quoque a ChironecdoTabclla Iligdis fimulachro tetigimus , thro- dtum hxc apud me fcal110 infidente , & fcminudo , vt indc immuta- ptuia dcnotat
aliofque compcrtum cft ; vel infigne illius
Piouincix 5 olim a Traiano fibi cognomino

J)ilis

eius foliditas expriraeretur

cuam

effe viuificam ac

virtutem

cui louis

&

prouidentem

nomen

affixcrunt

confpiillarru
,

intel-

ledtualibus tantiim ac cxleflibus partibusj

inferioribus contedis , vt indicarctur occul-

Adpag. 557,

F Paufania citra fabulani_f

traditioncm produximus;
lignco
de Equo
fimilem modo damus ex ignoto hadlenus ,
zXiis per nos laudato opufculo loannis Lau-

&

rentij Lydij Philadelphi

nobis mortalibus humi degentibusj fic enim primus ex

foj fiuc

Porphyrio explicauit Eufebius'

5^f

tari

(de

Prajpar.Euang.

lib. III.

hocj^

To:5 ExX>;criv /liJTrov

^oi cpota) 7rjA))V

ovlyjiTp^id.-i

rum

ligneo

tinet; vt

minimedubium

Equo

fal-

Yi<;

aA6ov

oi

EAA*jv5
,

De

nauigitim^^

al^'
quod Equus
traduntportamfuijfejic Troia appellatam^pev

quam

dicebatur

vigrejfifunt

Gneci
pag. 379. D Vlyffes cum pileo, raula nobis in hoc Operc c^
toties alibi vifus ,
Sarcophago Barbcrinapag- 2 1 5 E propofi-

Ad

&

tus

noflrsc huic lucernaf, a

f.-xtinCtcT,

pUuibus \xc\ihs

luccm rcfundet

'n

f"'

Adclam non
tam in rei coprobationcm,
(frequcs naqi
oIim_; Vlyflis

fitj

crrationum in

marironbus
haudfecusar.

cani armis trunco impofitis

que

in

pidu-

ris,ex Vitruuio hb. Vn.

Ad

pag. 540. A Poft Scorpi Agitiroris

Circenfis elogium , liccat quoque thallum

piufdem gregis hominem hac Duperrcpcrta

jnfcriptione cckbrare , nullus eaim dubito

verum e

AeyoA^ov Its-

fcrtbit Euphorion

ad Achillem fpedare , vn.i_.i

velut ab altera excepta, Vui-

& clypco fub eo iacentsj

ita

'^ii^ ^TOiTc^oacf^s^^of^/Jnv

^'

^^ fimiHtudinis)exachateimagine,elcgan- fwp Gr^coriim

jilSmo fane opere , hic exhibemus
Adpng. 328. A Vulcanum fuis manibus
galeam elaboranrcm , vtibi
ex nummo , ita hic ex noftro
hoc cimelio oflendimus.E regione , hoc cft pag. 329. e
Achillcm galcatum & ocreas
induentcm in Tabclla eadem
ad num. 47.
judicauimus; hoc idem noflri
huius achatis fcalptura con-

qui

e falfo improbabile>feccrnere fludet:

idem in duabus noflris reteribus geminis obferuauimus;qua

altcrius(funtenimindiftin

cap.V.exprcfiio)

crroris inuetcrati profligationem

._

quam iii^
vetus hoc

raonu-

monumcmum, m quo
malo par/rcr

]Ex

iuar

VlyfCes

cumpiko. kcebras

nauis aiJigatus, Sirenum

j1-

cxif.vt tandem dcdifcanz

tironeji

Sircnas ac NercidescQnfundcrci

Puteo

Mufeo Nob. V. D. Commend. CaroH Ant. d

E'<tat in Hortis Pontificjjs Vaticanif

propofito tandcm egredi concedatur

loanncm
Triftanum noftrx opinioni iiu
Au.suftinus3ex Aliano pr.Tdidlumidiotifraum
hocioco irriferit Dial. V- pag. 156. B. Di pluribus contrarium femel adhuc itcrumIs in Comment. Philippi
piodo s che efalfa lafigura della Strena > eome quc refellamus

quamuis iam pridem

do(5J:i01mu$

Antonius

vt

mezopefce con due code. A. Cotefia e lapittura-,

chefifaper infegna delle Camere Lecande j c
ilelle Botteghe di S. Marcoin Rialto a Venetia:

patris to. II. pag. 558. afFcrens

hanc

infcri-

CCCXXI. 5
ANTONIAE- BONOSAE- VIXIT- ANN
tc nuper Spanhemius, vir elcgantia ftylijnon XXXVIII-AVRELIO-COSTANCIO-EQJL
miniisquam cruditioncfpedabilis exOui- DEC COL VIMIN VIXIT ANN VI
ptionem Gruteri pag.

A. Auguftino V' ANTONIO VICTORI- MIL- LEG^ VI

tuccinat Differt. III. pag. 225. dc Prasft. & VICTRICIS^FRVM- VIXIT-ANN^XVIII
Vfu Numifm. cuius verbis , de amici , pras- P-ANTONIVS-SVPER-INFELIX^PATER
dio

&

Seruio

alijfque

ipfi

ftantifquc viri aliucinationc

ita

notatiuncu-

ex

P.ANTONIOillo

TARIO

'

lcgionis

FRVMEN-

cuius muneris tot excmpla fuppe-

,
-lam hahcconcludam, Vnde nollem amicijji-.
inccgram
iqgionem Frurnentariam_>
meritunt
antiqmtate
,
optime
de
hac
VJruTn-if^
fnum
abfque
excmplo
cdnfticuir.
Potiflima tamera
tum 5 ac vlterius in dies meriturum , vulgata
culpa cft pencs lofcphum Scaligerum,qui in
illo errore deceptumt dcpidas in vctufti Nafoiiiorum Sepukhri zophoro Nercidcs fu- Indice Opcris ita intellexit, & ab alijs comperne mulieres , infrd pfces , ad Sirenes detor-' munibus appellationibus legionis fext ViAlios geminos cum cadem Sirenarum flricts , fcgrcgauit
fiffe
fbrmalapidcs,eadcmque diftributione ^do Leg.Vl.ViarixFrum.CCC.L'XXl.')TyX\X.7
qua Seruius , vt nempe , vna vnce , altera ti- c6 imprudcntiiis, qu6 fecunda ifta infcriptio
pag. DXXX. 7 ita fe habet
biis , alta lyra caneref , ex prvcditilo Mufco
tranfcribere facultas c/ret i fcd nc nimius viMIL LEG^ VI-VICTRdcar, in rc, cuius nuila iam controucrfia efte
potcft 5 idcirco ad alia me confrram .
VIXIT ANNIS XLVII
Ad pag. 585. D. Rufticum ilhim pileatum

MILITAV
cum afino , ad aliquam ominis Adiaci ab
AVRELIVS- VERECVNDVS
Augufto conicdi fignificationem dubitantcr
afB

retulimus id fi longc petitum videatur ;

F
piccLcdor in mca haclucerna fi6lili,areftis nec proinde legioni , fed tantiim militi , ap-,

T-AVRELIO^PIO
FRVMENTARIO

ANN XXV

FRVMENTARII

viri,atque cx Grajcia, vt pilcusindicat,afinii

pellatio

agcntisjimaginc;
vthinc fortaflc tibipcrfuadeas.co-

tcft, vt dcalijs fimilibus,

^"""^

mune

illud fuifTe

conuenire pocx Grutcrianis, ac

noftris pag. 54. c afleruimus.
Rurfus in poftrema Tomi Il.pagina, & poft

nummum ^miliani, diuturnitatcm BcIIi Daquam

aliquandoartifici

cicl

busargumentum;
nimauis,temcro

eo comprehenfo qui intcr primam

fecundam cxpeditionem intercefferat , ipfe .ad dc-

fex annis conclufimus fol. 2 79.

&

&cafuidcucniffc,

cenniumprorogat, quafi de Troiano, vel

quod non moror

Vcicnte loqucrctur

RARE
Fouo

66-5

v
;

-)

''*

^QJ^