I.

PRMBAJTJA E LNDS: GJEOGRAFIA 9

PROGRAMI SINTETIK
35 jav x 2 or n jav = 70 or

Njohuri t reja
Pun praktike
Prsritje
Or n dispozicion

= 44 or
= 10 or
= 6 or
= 10 or
________
70 or

OBJEKTI I LNDS
Teksti GJEOGRAFIA 9 ka pr objekt studimi:

Pozitn gjeografike, prbrjen dhe hartn politike t trevave shqiptare;

Natyrn;
Popullsin dhe vendbanimet;
Ekonomin e trevave shqiptare;
Lidhjen e ndrsjellt midis natyrs dhe zhvillimit e organizimit hapsinor t veprimtaris jetsore dhe prodhuese t
shoqris;
Studimin trsor t rajoneve gjeografike shqiptare t RSH dhe trevave shqiptare prtej kufirit t RSH.

OBJEKTIVAT KRYESORE T LNDS

N prfundim t studimit t lnds, nxnsit duhet t jen t aft:

T prcaktojn sakt shtrirjen e hapsirave gjeografike t trevave shqiptare, kufijt dhe madhsin e tyre;
T dallojn, t shpjegojn dhe t analizojn dukurit kryesore fiziko-gjeografike dhe humane t hapsirs gjeografike t
trojeve shqiptare;
T dallojn, t shpjegojn dhe t analizojn faktort e organizimit dhe strukturimit t hapsirs gjeografike t trevave
shqiptare;
T identifikojn dhe analizojn burimet natyrore dhe njerzore t trevave shqiptare, shkalln e zhvillimit ekonomik dhe
perspektivn e ktij zhvillimi n kto treva;

T formojn koncepte t qndrueshme, bashkkohore mbi marrdhniet e bashkpunimit dhe mirkuptimit midis
vendeve e popujve fqinj e m gjer, duke e par t ardhmen e trevave shqiptare t lidhur ngusht me prfshirjen e tyre
si pjes e familjes s madhe evropiane;
T kuptojn qart lidhjen e ngusht midis mjedisit gjeografik t trojeve shqiptare me veprimtarin jetsore t shoqris
dhe mbi kt baz t din t zbatojn rregullat e mbrojtjes dhe t shfrytzimit shkencor t mjedisit;
T identifikojn trashgimin natyrore dhe kulturore t rajoneve gjeografik t trevave shqiptare duke nxjerr n pah
vlerat dhe problematikat e tyre;
T ndrmarrin projekte msimore pr njohjen dhe zgjidhjen e problemeve q shfaqen n mjedisin e tyre t afrt
gjeografik;
T duan, t nderojn dhe t jen krenar pr vendin e tyre, pr vllezrit shqiptar kudo q ndodhen, pavarsisht nga
barrierat kufitare, ndryshimet dhe veorit kulturore, ekonomike, fetare etj.
T jen tolerant, t pranojn zhvillimet dhe ndryshimet; t jen t gatshm pr t bashkjetuar dhe bashkvepruar me
pakicat etnike q jetojn n trojet shqiptare, por dhe me kombet e popujt fqinj, t rajonit e m gjer.

Nr

KAPITULLI

OBJEKTIVAT E
KAPITULLIT

Nr

1
2
3

POZITA
GJEOGRAFIKE DHE
HARTA POLITIKE E
TREVAVE
SHQIPTARE

N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet

t jet i aft:
NIVELI BAZ:T prcaktoj dhe prshkruaj
pozitn gjeografike t trevave shqiptare n
Ballkan, Mesdhe, Evrop dhe Bot, si dhe
prbrjen e ktyre trevave.
NIVELI MESATAR: T evidentoj rolin e
pozits gjeografike; proeset historike, politike
dhe gjeografike q prcaktuan ndryshimet dhe
formimin e harts politike t trevave shqiptare,
shkaqet e coptimit, statusin e sotm politik
dhe t ardhmen e tyre n familjen e madhe
evropiane.
NIVELI I LART: T gjykoj mbi rolin e

1
2
3

Njohuri t reja
(2 or)
Pun Praktike
(1 or)
Or dispozicion
(1 or)

TEMAT MSIMORE

Pozita gjeografike e trevave shqiptare.

Harta politike e trevave shqiptare.
Pun Praktike (Nr 1.1): Harta politike e
trevave shqiptare.
Or e lir

MATERIALI
BURIMOR

Teksti,
Harta
memece,
Atlas,
Harta
politike e
fizike e
trevave
shqiptare,
Harta e
Evrops.

pozits gjeografike n zhvillimet e trevave

shqiptare, statusin e sotm politik dhe t
ardhmen e tyre n familjen e madhe evropiane.
5 NATYRA E TREVAVE N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet
SHQIPTARE
t jet i aft:
6
NIVELI BAZ:
T identifikoj dhe t
prshkruaj larmin e pasurive minerare dhe
veorit kryesore t formave t relievit, klims,
Njohuri t reja
hidrografis, tokave, bots bimore dhe shtazore
7
(4 or)
8 Pun Praktike
NIVELI MESATAR: T shpjegoj dhe
analizoj larmin e pasurive minerare dhe
9
(3 or)
veorit e kushteve natyrore n trevat
Or dispozicion
shqiptare.
(3 or)
10 Prsritje
NIVELI I LART:
T vlersoj dhe
interpretoj
rolin
e
kushteve
natyrore dhe
11
(1 or)
larmin e pasurive minerare t trevave
12
shqiptare si baz n zhvillimin e tyre.

1
2

3
4
5

6
7
8

13

14
15
16 POPULLIMI I

10
11
1

17

TREVAVE
SHQIPTARE

Njohuri t reja
18
(3 or)
19 Pun Praktike
(1 or)
20

N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet

t jet i aft:
NIVELI BAZ:
T prshkruaj mnyrn e
organizimit administrativ t trevave shqiptare,
ecurin e popullimit dhe strukturn e
vendbanimeve t trevave shqiptare n periudha
t ndryshme historike. T plotsoj grafik t
ndryshm dhe harta t popullsis s trevave

2
3
4
5

Ndrtimi gjeologjik dhe natyra e relievit

t trevave shqiptare.
Pun Praktike (Nr 2.1): Relievi i trevave
shqiptare dhe shprndarja e qendrave t
banuara n t.
Or e lir
Klima e trevave shqiptare.
Pun Praktike (Nr 2.2): Ndrtimi dhe
interpretimi i grafikve t reshjeve dhe t
temperaturs.
Hidrografia e trevave shqiptare.
Or e lir
Pun Praktike (Nr 2.3): Analiza e harts
s rrjetit hidrografik t trevave shqiptare,
ndrtimi dhe interpretimi i grafikve t
rrjedhjes s lumenjve.
Tokat, bimsia dhe bota shtazore e trevave
shqiptare.
Or e lir
Prsritje
Organizimi administrativ i trevave
shqiptare.
Historiku i popullimit dhe ndryshimet
demografike t trevave shqiptare.
Or e lir
Struktura e vendbanimeve e problemet
mjedisore n trevat shqiptare.
Pun Praktike (Nr 3.1): Ndrtimi dhe

Teksti,
Harta
memece,
Atlas,
Harta fizike
dhe politike
e trevave
shqiptare,
Harta
klimatike, e
bimsis e
tokave dhe e
pasurive
minerale t
trevave
shqiptare.

Teksti,
Harta
memece,
Atlas,
Harta
politike e
fizike e
trevave

Or dispozicion
(1 or)

shqiptare.
T evidentoj dhe t
analizoj format e sotme t organizimit
administrativ, strukturn dhe shprndarjen e
popullsis e t vendbanimeve dhe problemet
mjedisore t trevave shqiptare.
NIVELI I LART: T gjykoj mbi shkaqet q
kan prcaktuar format e organizimit
administrativ t trevave shqiptare, shkaqet e
ndryshimit t numrit e t dendsis s
popullsis n periudha t ndryshme historike e
n pjes t ndryshme t trevave, si dhe t
argumentoj vazhdimsin pellazg-ilirarbr-shqiptar. T ndrtoj dhe t
interpretoj grafik t ndryshm dhe harta t
popullsis s trevave shqiptare.
NIVELI MESATAR:

21 EKONOMIA E
TREVAVE
SHQIPTARE

22
23 Njohuri t reja
24
(4 or)
25 Pun Praktike
26
(1 or)
Or dispozicion
(1 or)
27 Prsritje
(1 or)

1
N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet
t jet i aft:
NIVELI BAZ: T identifikoj, prshkruaj
dhe t plotsoj n harta, degt e ekonomis
sipas sektorve dhe rajonet kryesor
ekonomik.
NIVELI MESATAR: T shpjegoj dhe t
analizoj faktort natyror dhe historikoshoqror q ndikojn n zhvillimin ekonomik
t trevave shqiptare.
NIVELI I LART: T interpretoj shkalln e
zhvillimit ekonomik n raport me kushtet dhe
mundsit q i ofrohen trevave shqiptare dhe
t jap mendimin e vet mbi perspektivn e

2
3
4
5
6

interpretimi i grafikve dhe i hartave t

popullsis s trevave shqiptare.

shqiptare,
Harta
administrati
ve t
trevave
shqiptare.

Kushtet e zhvillimit ekonomik t trevave

shqiptare.
Sektori i par i ekonomis
Sektori i dyt i ekonomis
Sektori i tret i ekonomis
Or e lir
Pun Praktike (Nr 4.1): Ndrtimi dhe
interpretimi i grafikve dhe i hartave t
ekonomis s trevave shqiptare.
Prsritje

Teksti,
Harta
memece,
Atlas,
Harta
politike e
fizike e
trevave
shqiptare,
Harta t
shprndarjes
gjeografike
t rajoneve
kryesore
bujqsore e

28
29
30

PROBLEME
MJEDISORE T
TREVAVE
SHQIPTARE

31 Njohuri t reja
(3 or)
Or dispozicion
(1 or)

32 PRBRJA E
33
34
35
36
37
38

TREVAVE
SHQIPTARE,
RAJONET DHE
VEORIT E TYRE

Njohuri t reja
(18 or)

zhvillimit ekonomik. T ndrtoj dhe

interpretoj grafik t ndryshm dhe harta t
shprndarjes gjeografike t rajoneve kryesore
bujqsore dhe industriale t trevave shqiptare.
N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet
t jet i aft:
NIVELI BAZ: T identifikoj e t
prshkruaj pasurit e mjedisit t trevave
shqiptare, kuptimin e trashgimis natyrore e
kulturore dhe problemet e sotme mjedisore n
kto treva.
NIVELI MESATAR: T evidentoj pasurit
mjedisore t prsritshme e t paprsritshme,
problemet e sotme mjedisore dhe zonat e
mbrojtura n trevat shqiptare.
NIVELI I LART: T vlersoj rolin e pasurive
mjedisore, trashgimin natyrore dhe kulturore
t trevave dhe t aftsohet pr t marr pjes
aktivisht n vlersimin dhe mbrojtjen e
mjedisit e t trashgimis natyrore dhe
kulturore t rajonit pjes e t cilit sht.
N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet
t jet i aft:
NIVELI BAZ:
T evidentoj e t
prshkruaj veorit e kushteve natyrore t
RSH e t rajoneve prbrs t saj, strukturn e
popullsis, natyrn e vendbanimeve dhe t
zhvillimit ekonomik t tyre.
NIVELI MESATAR: T nxjerr n dukje e t
shpjegoj tiparet e prgjithshme t natyrs, t
popullsis dhe t ekonomis s Shqipris,

industriale
t trevave
shqiptare
1
2
3
5

1
2
3
4
5
6
7

Pasurit mjedisore t trevave shqiptare

Mjedisi i trevave shqiptare
Trashgimia natyrore e kulturore n trevat
shqiptare.
Or e lir

Teksti,
fotografi t
ndryshme t
trashgimis
natyrore e
kulturore t
trevave
shqiptare,
interneti,
fletpalosje,
etj

Veorit e trevave shqiptare dhe prbrja

e tyre.
Republika e Shqipris
Popullsia n Republikn e Shqipris.
Ekonomia e Republiks e Shqipris
Or e lir
Pozita gjeografike e rajonit verior dhe
verilindor.
Popullimi dhe ekonomia n Alpet e
Shqipris.

Teksti,
Harta
memece,
Atlas,
Harta
politike e
fizike e
trevave
shqiptare,
Harta t

39 Pun Praktike
(2 or)
40
Or dispozicion
(2 or)
41
Prsritje
(2 or)
42
43
44
45
46
47
48
49

faktort e zhvillimit, shkaqet e gjendjes

aktuale, ndryshimet gjat etapave t ndryshme,
problemet aktuale, perspektivat e zhvillimit n
t ardhmen n kuadrin kombtar, rajonal dhe
m gjer.
NIVELI I LART: T vlersoj dhe t
interpretoj rolin e pozits gjeografike,
shkaqet e larmis s natyrs, gjurmt e
popullimit e problemet q e kan shoqruar,
natyrn e vendbanimeve, natyrn e zhvillimit
ekonomik dhe perspektivn e zhvillimit t
vendit e t rajoneve: verior dhe verilindor;
juglindor; jugor dhe perndimor t RSH.

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

50
51
52
53

19
20
21
22

54

23

55
56 TREVAT SHQIPTARE N prfundim t ktij kapitulli, nxnsi duhet

24
1

Nnrajoni verilindor.
Pjest prbrse t nnrajonit verilindor
(vazhdim).
Pjest prbrse t nnrajonit verilindor
(vazhdim).
Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhe
njsit e rajonit juglindor.
Popullimi n rajonin juglindor.
Ekonomia e rajonit juglindor.
Prsritje
Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhe
njsit e rajonit jugor.
Popullimi i rajonit jugor.
Ekonomia e rajonit jugor.
Pozita gjeografike, kushtet natyrore dhe
njsit e rajonit perndimor.
Popullimi n rajonin perndimor.
Ekonomia e rajonit perndimor.
Or e lir
Pun Praktike (Nr 6.1): Ndrtimi dhe
interpretimi i grafikve dhe i hartave t
popullsis dhe t shprndarjes gjeografike
t aktiviteteve ekonomike n rajone t
ndryshme t vendit.
Pun Praktike (Nr 6.2): Ndrtimi dhe
interpretimi i grafikve dhe i hartave t
popullsis dhe t shprndarjes gjeografike
t aktiviteteve ekonomike n rajone t
ndryshme t vendit.
Prsritje
Pozita gjeografike dhe kushtet natyrore t

shprndarjes
gjeografike
t rajoneve
kryesore
bujqsore
dhe
industriale
n RSH,
Hart e
shprndarjes
s
popullsis,
Hart fizike
e rajoneve
t RSH.

Teksti,

57

PRTEJ KUFIRIT T
REPUBLIKS S
SHQIPRIS

58
59 Njohuri t reja
60
(10 or)
61 Pun Praktike
62
(2 or)
63 Or dispozicion
64
(1 or)
Prsritje
65
(2 or)
66
67

68

69
70

t jet i aft:
T identifikoj e t
prshkruaj pozitn gjeografike t ktyre
trevave, tiparet e prgjithshme t natyrs, t
popullsis, t vendbanimeve dhe ekonomis s
Republiks s Kosovs, t trevave shqiptare n
Serbi, n Maqedonin Perndimore, n Mal t
Zi e n Greqi.
NIVELI MESATAR: T dalloj e t shpjegoj
faktort e zhvillimit, shkaqet e gjendjes
aktuale, ndryshimet gjat etapave t ndryshme,
problemet e statusin aktual t tyre dhe
perspektivat e zhvillimit t ktyre trevave n t
ardhmen n kuadr rajonal dhe m gjer.
NIVELI I LART:
T vlersoj stadin e
zhvillimit n raport me kushtet fizikogjeografike q u ofrohen, ndikimin e faktorve
politik e historiko-shoqror, n popullimin
dhe zhvillimin social-ekonomik t tyre, t
interpretoj prpjekjet e vazhdueshme pr
ruajtjen e identitetit etnik shqiptar n to dhe t
gjykoj mbi perspektivn e zhvillimit t ktyre
trevave n t ardhmen.
NIVELI

BAZ:

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12

13

14
15

Republiks s Kosovs.
Njsit prbrse t Republiks s
Kosovs.
Popullsia e Republiks s Kosovs.
Ekonomia e Republiks s Kosovs.
Rajoni perndimor.
Rajoni lindor.
Or e lir
Prsritje
Trevat shqiptare n Serbi.
Trevat shqiptare n Maqedonin
Perndimore.
Trevat shqiptare n Mal t Zi.
Trevat shqiptare n Greqi.
Pun Praktike (Nr 7.1): Shtrirja
gjeografike, vendbanimet e natyra e
ekonomis s trevave shqiptare jasht
kufirit shtetror shqiptar.
Pun Praktike (Nr 7.2): Shtrirja
gjeografike, vendbanimet dhe natyra e
ekonomis s trevave shqiptare jasht
kufirit shtetror shqiptar.
Prsritje

Shnim:
1. Plani sht hartuar n ndihm t msuesve, por ata jan t lir t bjn ndryshime dhe t vendosin ort e prsritjes apo ort e
lira, sipas kushteve konkrete q kan npr shkolla.
2. Vendosja e disa orve t lira, mbas ndonj teme disi t gjat sht br pr ti dhn mundsi msuesit, q ta ndaj at n dy
pjes.

Harta
memece,
Atlas,
Harta
politike e
fizike e
trevave
shqiptare,
Harta t
shprndarjes
gjeografike
t
popullsis,
Harta e
rajoneve
kryesore
bujqsore
dhe
industriale
t Kosovs,
Interneti,
etj.

II. OR MSIMI
(mbshtetur n metodn E R R)

Klasa: 9
Lnda: Gjeografi
Tema: Organizimi administrativ i trevave shqiptare
Objektivat pedagogjik: N prfundim t ors s msimit, nxnsi duhet t jet i aft:

NIVELI BAZ: T prshkruaj mnyrn

NIVELI MESATAR: T vr n dukje veorit

e organizimit administrativ n trevat shqiptare n periudha t ndryshme historike.

e organizimit administrativ n trevat shqiptare n periudha t ndryshme

historike.

NIVELI I LART:

T krahasoj organizimin administrativ n RSH dhe at n trevat shqiptare jasht kufirit shtetror dhe t
gjykoj mbi shkaqet e ndryshimit t formave t organizimit.

Metoda: E.R.R
Mjetet: Teksti msimor, Atlasi, Hart administrative t trevave, fletore pune.
Fjal kye: federat, them, sanxhak, prefektur, qark, bashki, komun.
STRUKTURA E MSIMIT
EVOKIMI

Brainstorming (stuhi mendimesh) (10)

Brainstorming-u nxitet nga pyetjet e drejtuara nga msuesja dhe bazohet n njohurit e marra n msimin: Harta politike e
trevave shqiptare si dhe nga historia. Drejtohen pyetjet:
1. Cilat ishin shtetet e para ilire?
2. far sh psoi harta politike e trevave shqiptare deri n vitin 1913?
Prgjigjet mund t orientohen n trajtn e hartave mendore:

thema

provinca
Kaont

Gjat Perand.
Romake

Dardant Kaont
Taulantt

Coptimi i trevave

Dalmatt
Thesprott
Ardiant

Fiset Ilire
N 1913

Gjat Perand.
Bizantine

Ndryshimet e
harts politike

Paiont

Dasarett
Albant

Gjat pushtimit
osman

Molost

Nn udhheqjen
e Skndrbeut

vilajete
Shtet i pavarur
REALIZIMI

Gjat ksaj etape (30), nxnsve u bhen plotsimet nga msuesi (mbshtetur n njohurit e reja q duhet t paraqiten) ose vihen
t lexojn tekstin. Pasi ndan klasn n dy grupe, msuesi i jep detyr secilit grup q pas ktij leximi t plotsoj nj tabel t
koncepteve:

Grupi I
Periudha kohore:
nga Iliria-1913
-Iliria

Ndarja administrative

Arsyet e ksaj ndarjeje

Ndarja administrative

Arsyet e ksaj ndarjeje

-Gjat pushtimit romak

-Gjat pushtimit bizantin
-Gjat pushtimit osman
-N 1913

Grupi II
Periudha kohore:
nga 1913-sot
-Shqipria
-Kosova
-Trevat e tjera shqiptare
(M. t Zi, Maqedoni,
Serbi, Greqi)

Secili grup paraqet punn e tij.

REFLEKTIMI

Gjat ksaj etape (5), nxnsit plotsojn tabeln:

Di
Ndarjet administrative kan
ndryshuar n periudha t
ndryshme kohore

Msoj
-Si kan qn ato n do
periudh
-Shkaqet q uan n
ndryshime

Dua t di
-Funksionet q kryejn
njsit administrative sot n
trevat shqiptare (rajon, qark,
bashki, komun).
-Ndryshimet midis tyre.

Detyr shtpie: Grumbulloni informacion (duke prdorur internetin, fjalorin shqip, material referues q ia orienton vet msuesi
etj.) dhe shpjegoni:
Funksionet q kryejn njsit administrative sot n trevat shqiptare (rajon, qark, bashki, komun).
Ndryshimet midis tyre (psh: nj komun n Shqipri me nj komun n trevat shqiptare jasht kufijve shtetror etj).

Klasa: 9
Lnda: Gjeografi
Tema: Republika e Shqipris
Objektivat pedagogjik: N prfundim t ors s msimit, nxnsi duhet t jet i aft:

NIVELI BAZ:

NIVELI MESATAR:

NIVELI I LART:

T prcaktoj pozitn gjeografike dhe rajonet prbrse t RSH dhe t prshkruaj kushtet natyrore t saj.
T evidentoj veorit e kushteve natyrore t RSH.
T vlersoj rolin e pozits gjeografike dhe t kushteve natyrore t RSH n zhvillimet politike dhe

ekonomike sot.
Metoda: E.R.R
Mjetet: Teksti msimor, Atlasi, Hart fizike e politike e Evrops dhe e bots, Hart fizike e Shqipris, fletore pune.
Fjal kye: Pozit gjeografike, ndrtim gjeologjik, reliev, klim, hidrografi, bot bimore e shtazore, rajonizim.

STRUKTURA E MSIMIT

EVOKIMI

Brainstorming (stuhi mendimesh) (5)

Brainstorming-u nxitet nga pyetjet e drejtuara nga msuesja bazuar n njohurit e marra n msimet: Pozita gjeografike e trevave
shqiptaredhe Veorit e trevave shqiptare dhe prbrja e tyre, si dhe nga harta fizike t: Bots, Evrops, Ballkanit.
Drejtohen pyetjet:
Ku ndodhet RSH?
Duke u mbshtetur n njohurit q ju keni pr kushtet natyrore t trevave shqiptare, cilat mendoni q jan tipike pr RSH?

REALIZIMI

Gjat ksaj etape (35), nxnsve u bhen plotsimet nga msuesi (pr 20), duke prezantuar materialin e ri.
Koncepti / Ide
Pozita gjeografike

Komenti
Koordinatat

T dhna t ndryshme

Siprfaqja, vija kufitare, shtrirja veri-jug

dhe lindje-perndim

Vlerat e pozits gjeografike

port hyrse

Ndrtimi gjeologjik

I larmishm, prbhet nga shkmbinj

Relievi

Lartsia mesatare 708 m, reliev i ult, i

mesm, i lart.

Klima

Mesdhetare n perndim kontinentale n

lindje si dhe malore n lartsi.Temperaturat
dhe rreshjet.

Hidrografia

E pasur. Prbhet

Bota bimore e shtazore

E shumllojshme dhe ndahet n kate

Rajonizimi

4 rajone:

Pr t realizuar objektivat e arritjes si dhe pr ti vlersuar ata, nxnsve u jepet t plotsojn nj kllaster (i prgatitur q m par
nga msuesi):

KLLASTER (15)

Republika e Shqipris

Pozita gjeografike, kufijt,

madhsia, rajonizimi i RSH

Kushtet natyrore t RSH

Rndsia e pozits gjeografike dhe e

kushteve natyrore t RSH n
zhvillimet politike dhe ekonomike
t

REFLEKTIMI

Gjat ksaj etape (5), nxnsit plotsojn tabeln:

Di
Ku ndodhet RSH n Mesdhe,
Ballkan, Evrop, Bot.
Nj prshkrim t prgjithshm t
natyrs shqiptare.

Msoj
-Pozita gjeografike, kufijt,
madhsia, rajonizimi i RSH.
-Kushtet natyrore t saj
-Rndsia e pozits gjeografike
dhe t kushteve natyrore

Dua t di
Projekte rajonale q bazohen n
pozitn gjeografike dhe kushtet
natyrore t favorshme t RSH.

III OR T LIRA

I. TEMA : NDOTJA E MJEDISIT N SHQIPRI DHE ROLI I SHOQRIS N T

OBJEKTIVAT PEDAGOGJIK: N prfundim t realizimit t ktij moduli, nxnsi duhet t jet i aft:

T prcaktoj llojet e ndotjeve q jan prezente n mjedisin shqiptar dhe n zonn ku banon. (niveli i ult)

T analizoj llojet e ndotjeve n mjedis dhe ndikimin e shoqris shqiptare n t (niveli mesatar)

T jap gjykimin e tij mbi shkalln e lidhjes mjedis-shoqri dhe t aftsohet pr t qn individ aktiv n mbrojtje
dhe prmirsim t mjedisit q e rrethon (niveli i lart)

KOHA N DISPOZICION: 45 min

MJETET Q DO T PRDOREN: Harta fizike e Shqipris, materiale t sjella nga nxnsit (fakte, argumente, statistika,
modele, fotografi, albume, esse); lap-top (nse krijohet mundsia).

PUNA PRGATITORE: Nxnsit njihen q m par me tematikn. Pasi ndahen n grupe, secili grup merr orientimet n lidhje
me punn q do t bjn pr grumbullimin e materialit q do t shfrytzohet dhe do t ekspozohet n klas.

FAZA E PAR:
Nxnsit ekspozojn pamje dhe fotografi q paraqesin mjedise q kan psuar ndryshime nga ndrhyrja e shoqris njerzore n
periudha t ndryshme kohore.

N rastet kur shkolla apo niveli i klass ofron mundsin e prdorimit t kompjuterit, materiali mund t paraqitet me ndihmn e
Power point
Gjat ksaj faze, nxnsit arrijn t dallojn:

Forma t ndryshme t ndotjes s mjedisit,

Prezencn e faktorit njeri n kt mjedis.

FAZA E DYT:
Faza e dyt fillon n trajtn e nj brainstorming-u dhe n tabel krijohet nj hart mendore q prmbledh llojet e ndotjeve. M
pas, nxnsit kalojn n analizn e:

Secils prej llojeve t ndotjeve, duke mbajtur edhe shnime n fletore,

Shkalls s ndikimit t shoqris njerzore n kto ndryshime q vihen re n mjediset e paraqitura.

FAZA E TRET:
Gjat ksaj faze (e fundit), nxnsit kalojn n gjykimet e tyre dhe mbajn qndrim:

Mbi shkalln e ndryshimit t mjedisit nga dora njerzore.

Prcaktojn pasojat q do t rrjedhin n.q.s do t vazhdohet me kto ritme.
Nxjerrin n pah edhe ndikimin pozitiv t shoqris njerzore mbi mjedis.
Pozicionojn qndrimin e tyre (si do t ishin ata aktiv n ndihm t mjedisit dhe n uljen e nivelit t ndotjes n t.

Gjat trajtimit t ksaj tematike, disa nxns mund t prezantojn edhe esse, vizatime, makete, albume etj.

II. TEMA : TRASHGIMIA NATYRORE DHE KULTURORE E MJEDISIT KU UN JETOJ

OBJEKTIVAT PEDAGOGJIK: N prfundim t realizimit t ktij moduli, nxnsi duhet t jet i aft:

T identifikoj objekte, mjedise apo elemente t trashgimis natyrore dhe kulturore t mjedisit ku banon. (niveli i
ult)

T analizoj rndsin dhe gjendjen aktuale t ksaj trashgimie. (niveli mesatar)

T jap gjykimin e tij mbi shkalln e ndrhyrjes t komunitetit n kt trashgimi dhe rndsin e ksaj trashgimie
n ndihm t zhvillimit social-ekonomik dhe kulturor t mjedisit ku ai banon. (niveli i lart)

KOHA N DISPOZICION: 45 min

MJETET Q DO T PRDOREN: Teksti, materiale t sjella nga nxnsit: albume, fotografi ku paraqiten objekte apo mjedise
t trashgimis natyrore, vargje kngsh, gjeagjza, fjal t urta, modele veshjeje popullore, objekte dhe elemente t ndryshme t
tradits etj.

PUNA PRGATITORE: Nxnsit njihen q m par me tematikn. Pasi ndahen n grupe, secili grup merr orientimet n lidhje
me punn q do t bjn pr grumbullimin e materialit q do t shfrytzohet dhe do t ekspozohet n klas.

FAZA E PAR:
Ekspozohen n klas nga grupet e nxnsve materialet e grumbulluara.
Gjat ksaj faze, nxnsit arrijn t identifikojn:

Trashgimin natyrore t mjedisit t tij.

Trashgimin kulturore t mjedisit t tij.
Vendi q z kjo trashgimi n shkall vendi.

FAZA E DYT:
Nxnsit kalojn n:

Prezantimin e vlerave q ka kjo trashgimi.

Prezantimin e gjendjes aktuale t ksaj trashgimie.
Analizn e rolit dhe ndikimit q ka luajtur kjo trashgimi deri tashm n zhvillim.

FAZA E TRET:
Gjat ksaj faze (e fundit), nxnsit japin gjykimet e tyre dhe mbajn qndrim:

Mbi shkalln dhe mundsin e ndrhyrjes s komunitetit n kt trashgimi.

Mbi shkalln dhe mundsin e mbrojtjes dhe pasurimit t ksaj trashgimie nga komuniteti.
Rndsin e ksaj trashgimie n ndihm t zhvillimit social-ekonomik dhe kulturor t mjedisit ku ai banon si edhe n
shkall vendi.

N prfundim, me fotot e grumbulluara mund t formohet nj album apo stend n shkoll, me vargjet, gjeagjzat apo fjalt e urta
mund t krijojn nj fond t rndsishm pr zhvillimin e tyre letrar etj. Me materialet e tjera t siguruara mund t krijohet nj
knd ku paraqitet trashgimia kulturore e zons, krahins apo qarkut.

Shnim:
Ideja mund t realizohet jo vetm me element t trashgimis kulturore t nj krahine, por duke marr n konsiderat lvizjet e
popullsis dhe pranin n klas t nxnsve nga shum krahina. Paraqitja e tyre sjell tradita dhe vlera nga zona t ndryshme t
Shqipris dhe mund t shkoj deri n organizimin e nj panairi.
TESTI 1
GRUPI A
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________

1. Plotso mendimin:
a. Trevat
shqiptare
ndodhen
n
_________________________________________________dhe
shtrihen
___________________________________________________________
b. Trualli historik i Ilirve shtrihej _________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
(2 pik)

2. Plotso dhe jep arsyen:

Pozita gjeografike e trevave shqiptare ka rndsi:
a. _______________ sepse______________________________________________
b. _______________ sepse______________________________________________
c. _______________ sepse______________________________________________
(3 pik)

3. Lidh me shigjet:
1. Minerale metalore

a. Gazi natyror, qymyri i gurit

2. Lnd e djegshme

b. Mermeri, gipsi

3. Minerale jometalore

c. Zinku, bakri

4. Plotso:

(3 pik)

Pr nga prbrja shkmbinjt ndahen n:

1. _________________________________
2. _________________________________
3. _________________________________
(3 pik)

5. Argumento mendimin:
Faktor t rndsishm klim-formues jan:
1. Relievi, sepse:______________________________________________________
_______________________________________________________________________
2. Masat ajrore, sepse:__________________________________________________
_______________________________________________________________________
3. Pozita gjeografike, sepse:_____________________________________________
_______________________________________________________________________

6. Krahaso midis tyre liqenet: e Ohrit dhe t Shkodrs dhe nxirr n dukje t prbashktat dhe dallimet midis tyre:

T prbashkta
Dallime
________________________________________

(6 pik)

(6 pik)

7. Lidh midis tyre me shigjet:

1.
2.
3.
4.

Brezi i shkurreve mesdhetare

Brezi i kullotave alpine
Brezi i ahut
Brezi i dushkut

1. bimsi barishtore
2. qarri, panja
3. makje, shibljak
4. pyje ahu
(4 pik)

Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-10

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

TESTI 1
GRUPI B
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________

1. Plotso mendimin:
a. Trevat shqiptare prbhen nga ________________________________________
_______________________________________________________________________
b. Fiset m t rndsishme Ilire ishin:_____________________________________
_______________________________________________________________________
(2 pik)
2. Plotso dhe jep arsyen:
Harta politike e trevave shqiptare ka ndryshuar sepse: ___________________________
a. gjat sundimit bizantin ishte: __________________________________________
b. gjat sundimit osman ishte: ____________________________________________
c. pas 1913 ishte: ______________________________________________________
(3 pik)

3. Lidh me shigjet:
1. Shkmbinj magmatik

a. Qymyri i gurit

2. Shkmbinj sedimentar

b. Hekur-nikeli

3. Shkmbinj metamorfik

c. Kromi
(3 pik)

4. Plotso:
Pr nga koha e formimit shkmbinjt ndahen n:
1. _________________________________
2. _________________________________
3. _________________________________
(3 pik)

5. Plotso mendimin:
1. Relievi i ult ndodhet n lartsin:________ dhe prbhet nga:______________
______________________________________________________________________
2. Relievi i mesm ndodhet n lartsin:________ dhe prbhet nga:___________
______________________________________________________________________
3. Relievi i lart ndodhet n lartsin:________ dhe prbhet nga:______________
______________________________________________________________________
(6 pik)
6. Krahaso midis tyre detet q lagin trevat shqiptare (Adriatik e Jon) dhe nxirr n dukje t prbashktat dhe dallimet midis
tyre:

T prbashkta
Dallime
________________________________________

(6 pik)

7. Lidh midis tyre me shigjet:

1.Brezi i shkurreve mesdhetare
2.Brezi i kullotave alpine
3.Brezi i ahut
4.Brezi i dushkut

a. 700-1200 m
b. 1200-1800 m
c. deri 400 m
d. mbi 1700 m

(4 pik)

Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-!0

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

TESTI 2
GRUPI A
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________

1. Plotso mendimin:
1.Trevat tona kan filluar t banohen q n __________ dhe popullsia jetonte n vendbanime________________.
2. T dhnat e para statistikore jan t vitit __________ me rreth_____________ banor.
3. Dendsia m e madhe e popullsis sipas rajoneve n trevat shqiptare sot paraqitet n:
_______________________________________________________________________.
(6 pik)

2. Plotso strukturn e popullsis s trevave:

1. sipas gjinis __________________________________________________________
2. sipas moshs __________________________________________________________
(2 pik)

3. Problemet mjedisore n vendbanimet fshatare kan ardhur si rezultat i:

1.
2.
3.
4.
5.

____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
(5 pik)

4. Listo rajonet kryesore t ekonomis bujqsore t trevave shqiptare dhe paraqit kulturat kryesore q ato kultivojn:

1. _________________________ dallohet pr___________________________________

2. _________________________ dallohet pr___________________________________
3. _________________________ dallohet pr___________________________________
4. _________________________ dallohet pr___________________________________
(8 pik)
5. Cilat jan degt e transportit n trevat shqiptare dhe si paraqitet prqendrimi i tyre?
(6 pik)

Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-!0

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

TESTI 2
GRUPI B
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________

1. Plotso mendimin:
1. N periudhn e mesjets vendi quhej____________dhe origjina e popullsis ishte ___________________ .

2. Ndikim t madh n numrin e popullsis s trevave pati ________________________, duke ln jasht kufijve politik t
Shqipris rreth________________ shqiptar.
3. Dendsia m e madhe e popullsis n trevat shqiptare sot paraqitet n:_____________ dhe m e vogl n
__________________________.
(6 pik)

2. Plotso strukturn e popullsis s trevave:

1. sipas prbrjes kombtare ______________________________________________
2. sipas besimit fetar ____________________________________________________
(2 pik)

3. Vendbanimet qytetare (urbane) ndryshojn midis tyre pr nga:

1.
2.
3.
4.
5.

____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
____________________________ (shembull)
(5 pik)

4. Listo rajonet kryesore industriale t trevave shqiptare dhe paraqit drejtimet kryesore t degve n to:
1. _________________________ dallohet pr___________________________________
2. _________________________ dallohet pr___________________________________
3. _________________________ dallohet pr___________________________________

4. _________________________ dallohet pr___________________________________

(8 pik)
5. Argumento rndsin e zhvillimit t turizmit n trevat shqiptare.
(6 pik)

Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-!0

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

TESTI 3
GRUPI A
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________
1. Prezanto karakteristikat e prgjithshme fiziko-gjeografike t rajonit:
Alpet Shqiptare dallohen pr:

Ndrtimi gjeologjik_______________________________________________________
Reliev __________________________________________________________________
Klim __________________________________________________________________
Hidrografi _______________________________________________________________
Toka ___________________________________________________________________
Bimsi dhe bot shtazore ____________________________________________________
(6 pik)

2. Lidh me shigjet:
1.Rajoni verior dhe verilindor
2. Rajoni juglindor
3. Rajoni jugor
4. Rajoni perndimor

a. Lugina e Shkumbinit t Siprm

b. Malsia midis Tomorrit dhe Melesinit
c. Zona kodrinore Dumre-Darsi
d. Blloku i Jezercs

(4 pik)

3. Plotso mendimin dhe prcakto shkakun e ndryshimeve:

N strukturn e popullsis sipas moshs n rajonin juglindor, peshn m t madhe e z __________________, por vihet re nj
tendenc ________________________________
_______________________________________________________________________.
Shkaqet e ksaj tendence jan: ______________________________________________.
(4 pik)

4. Plotso tiparet e veanta t rajonit perndimor:

1. N strukturn sipas vendbanimeve dallohet pr _______________________________

_______________________________________________________________________.
2. N strukturn sipas moshs dallohet pr _____________________________________
_______________________________________________________________________.
3. Pr nga mosha e formimit t truallit dallohet pr ______________________________
_______________________________________________________________________.
4. Pr nga forma e relievit dallohet pr ____________________________________
_______________________________________________________________________.
5. Pr nga zhvillimi ekonomik dallohet pr ____________________________________
_______________________________________________________________________.
(5 pik)

5. Analizo raportin q kan midis tyre: burimet natyrore dhe zhvillimi i ndrtimtaris dhe i turizmit n RSH.
(8 pik)
Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-!0

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

TESTI 3
GRUPI B
EMRI___________ MBIEMRI____________
________________________________________________________________________
1. Prezantoni karakteristikat e prgjithshme fiziko-gjeografike t rajonit:

Nnrajoni verilindor i RSH dallohet pr:

Ndrtimi gjeologjik _______________________________________________________
Reliev __________________________________________________________________
Klim __________________________________________________________________
Hidrografi _______________________________________________________________
Toka ___________________________________________________________________
Bimsi dhe bot shtazore ____________________________________________________
(6 pik)

2. Lidh me shigjet:
1.Rajoni verior dhe verilindor
2. Rajoni juglindor
3. Rajoni jugor
4. Rajoni perndimor

a. Vargjet malor midis Vjoss s Siprme dhe Drinosit

b. Fushgropa e Prrenjasit
c. Vargjet e Skndrbeut
d. Kodrat e Mallakastrs
(4 pik)

3. Plotso mendimin dhe prcakto shkakun e ndryshimeve:

N strukturn e popullsis sipas moshs n rajonin juglindor, peshn m t madhe e z __________________, por % popullsis
s grupit t tret sht ___________________
_______________________________________________________________________.
Shkaqet e ksaj % lidhen me: ______________________________________________.
(4 pik)

4.

Listo veorit e popullimit n rajonin perndimor:

1._________________________________________________
2._________________________________________________
3._________________________________________________
4._________________________________________________
5._________________________________________________
(5 pik)

5. Analizo raportin q kan midis tyre: burimet natyrore dhe zhvillimi i energjitiks dhe i metalurgjis n RSH.
(8 pik)
Notat
Pikt

4
Deri 6

5
7-!0

6
11-14

7
15-18

8
19-21

9
22-25

10
26-27

ESE-ja n GJEOGRAFI
KUPTIMI MBI ESE-n
Ese-ja sht nj shkrim i shkurtr q ka pr baz faktin mbi t cilin nxnsi shpreh opinionin e tij. Ese-ja mund t jet:

Prshkruese, kur nxnsi prshkruan me detaje dukurin apo faktin.

Shpjeguese, kur nxnsi shpjegon dhe arsyeton mbi opinionin e shprehur.
Argumentuese, kur nxnsi bn krkime dhe sjell argumente mbi nj dukuri, fakt, zhvillim, etj.
Vlersuese, kur nxnsi vlerson, mban qndrim kritik dhe shpreh reflektimin e tij mbi nj dukuri, fakt, zhvillim, etj.

STRUKTURA E ESE-s
Ese-ja prbhet nga:
Hyrja - ku paraqitet fakti apo dukuria mbi t ciln nxnsi do t jap opinionin e tij.
Zhvillimi i prmbajtjes paraqitja e fakteve dhe argumenteve n paragraf t organizuar sipas nj rrjedhe logjike dhe
vazhdimsie.
Mbyllja nxnsi nxjerr konkluzione dhe shpreh reflektimin e tij mbi faktin, dukurin etj.

Disa shembuj q konkretizojn krijimin e nj ese-je:

I. Ese prshkruese
Struktura e ese-s prshkruese mbi fakte, dukuri apo opinione, mund t zhvillohet duke filluar me paraqitjen e nj informacioni.
Mbas parashtrimit t informacionit kalohet tek nj kndvshtrim ose opinion i caktuar mbi kt informacion t dhn. Nj
mnyr interesante q mund t prdorej nga nxnsi n parashtrimin e qndrimeve dhe opinioneve t veta do t ishte nj
kndvshtrim individual. Kjo mnyr e t arsyetuarit do ta ndihmonte nxnsin m shum pr t kaluar tek sygjerimet ose
propozimet (mbyllja e eses), sepse kjo pjes do t vinte natyrshm dhe nuk do t tingllonte si retorik.
Shembull : Tema msimore: Sektori i tret i ekonomis (turizmi)
Hyrje: Turizmi malor po bhet gjithmon e m shum trheqs pr ata q plqejn t eksplorojn natyrn (ky sht nj
informacion i dhn nga media ose agjensi t ndryshme turistike q ndeshet shpesh e m shpesh sidomos n prag t sezoneve
turistike).

Zhvillimi: Gjithmon kam dashur q pushimet tii kaloja pran detit. Sportet e ujit, rrezet e diellit, freskia, mbrmjet e paharruara,
perndimet e diellit nuk bjn gj tjetr vese t shtyjn q edhe pushimet e sezonit t ardhshm turistik ti planifikosh pran detit.
Por kt ver, kto mendime u fshin si me gom nga mendja ime. Shkak u bn shokt e mi. Ata m ftuan t shkoja me ta n nj
udhtim t gjat n Alpet e Shqipris. Madhshtin e Alpeve e kisha par vetm nprmjet televizorit, por ishte shum m
ndryshe t bheshe pjes e saj. Rruga nprmjet lugins s Cemit, Leqeve t Hotit, Gryks s Selcs e deri n Vermosh ishte e
jashtzakonshme. Kampimin e ngritm n Qafn e Brodolecit. Aty mund t shihej shum qart me sy ajo q kishim msuar n
Gjeografi mbi brezat e bimsis. Udhtime t tilla ne ndrmorm nga t gjitha drejtimet pr t prekur e shijuar sa m shum nga
bukurit e tyre. Sigurisht nuk mund t linim pa vizituar edhe Razmn e Thethin. Sezonin tjetr turistik kemi planifikuar t
vizitojm luginn e Valbons (nxnsi bn nj prshkrim nga nj knvshtrim individual mbi nj shtje t trajtuar n temn
msimore, si sht n kt rast turizmi malor).
Mbyllje: Sa mir do t ishte q ne ta vazhdonim udhtimin ton prmes gjith ksaj zone t mrekullueshme. Por fakti ishte se pr
t shkuar n Razm dhe n Theth na u desh t ktheheshim mbrapsht dhe gjithka ta rinisnim nga rruga nacionale. Kto bukuri t
mahnitshme nuk duhet ti shijojn vetm ata q kan shpirtin e eksplorimit, por t gjith. (mbyllja e eses, nuk shpreh thjesht nj
prvoj personale, por sht nj sygjerim, n kt rast pr potencialet e mdha dhe pak t shfrytzuara deri tani t trevave
shqiptare pr turizmin malor).

II. Ese shpjeguese

Hyrja e nj eseje shpjeguese mund t ishte parashtrimi i nj prvoje apo prjetimi personal i nxnsit n lidhje me faktin,
dukurin, apo opinionin e paraqitur n temn msimore. Nj mnyr e zhvillimit t prmbajtjes s eses mund t ishte krahasimi
dhe kontrasti. Bazuar n prvojn apo prjetimin personal, duke prdorur krahasimin apo kontrastimin, nxnsit mund t krijojn
m pas ambjentin e duhur pr zbatimin e metodave interaktive gjat proesit t msimnxnies (kmbim idesh midis tyre). Mbyllja
e eses do t realizohej me an t arsyetimit mbi shtjet e diskutuara. Nxjerrja e shkaqeve dhe pasojave do t rriste gamn e
argumenteve t sjella, si dhe do t eleminonte rrezikun e nj shpjegimi t njtrajtshm dhe monoton.
Shembull: Tema msimore: Pjest prbrse t nnrajonit verilindor (Lugina e Drinit t Zi dhe vargu i Korabit)
Hyrje: Udhtimi prgjat lugins s Drinit t Zi t krijon nj mori emocionesh dhe prjetimesh t cilat ndryshojn nga kilometri
n kilometr (nxnsi parashtron nj prvoj ose prjetim q ka t bj direkt me nj eshtje apo aspekt t tems msimore).

Zhvillim: Lumi Drin bashk me degt e tij: Drinin e Bardh dhe Drinin e Zi, sht nj lum i cili prfshin n rrjedhat e tij jetn
dhe aktivitetin e shum shqiptarve, n Shqipri, Kosov e Maqedoni. Drini i Zi ka nj burim t vrullshm e t shpejt n Strug.
Shqiptart e Strugs jan me fat q kan edhe liqenin edhe Drinin. Rrjedha e tij e fort dhe e vendosur an me shpejtsi prmes
malesh n drejtim t Dibrs, pavarsisht se rrugn mundohen q tia presin dy hidrocentrale. Pasi gjen pak qetsi n liqenin e
krijuar prej tij n Dibrn e Madhe, Drini i Zi hyn n territorin e RSH n Miresh t rrethit Bulqiz. Gjarpron me forc deri sa vjen
tek zgjerimi i Maqellars. Lugina e tij aty ka krijuar kushte q t kultivohen t gjitha llojet e drithrave dhe pemve tradicionale t
zons. Prtej Peshkopis Drini i Zi ka nj zgjerim t dyt duke i krijuar mundsin fshatrave prgjat tij t bazojn n kt lugin
aktivitetet jetsore t prditshme t tyre. M pas ai ashprsohet, ngushtohet, duke krijuar gryka e ngushtime prrallore. Mbasi del
nga ngushtimi i Skavics ai e di se e pret Liqeni i Kuksit, ku do t bashkohet me Drinin e Bardh dhe sbashku do t nisin
rrugtimin npr hidrocentralet e ngritura njri pas tjetrit dhe q presin shum nga forca e tij. (Eseja zhvillohet duke u bazuar n
shpjegimet e hollsishme t nxnsve mbi at aspekt apo shtje msimore. Shpesh ky shpjegim mund t prmbaj m tepr
detaje e fakte se ato t shpjeguara n tekst, sepse mbshtetet mbi prjetime personale).
Mbyllje: Sigurisht Drini me dy degt e tij, Drinin i Zi dhe Drinin e Bardh kan shum m tepr pr ti ofruar shqiptarve. Por
edhe ai pret nga ne m shum investime (mbyllja e eses vjen natyrshm duke sjell argumentin e nevojs s investimeve t
mtejshme n kt lugin, investime t cilat do t sillnin rezultate t vrtetuara si n energjitik, ashtu edhe n aktivitetet
ekonomike e shoqrore t popullsis q jetojn prgjat tij).

III. Ese argumentuese

Hyrja e nj ese-je argumentuese zakonisht prezanton nj propozim ose qndrim t caktuar t nxnsit mbi faktet, dukurit,
opinionet ose shtysat q lidhen me shtjen q do t trajtohet. Zhvillimi i prmbajtjes s ese-s sjell argumentet. Mnyra
tradicionale e sjelljes apo paraqitjes s argumenteve sht renditja e tyre. Nj tjetr metod e zhvillimit t ese-s mund t ishte
heqja e paraleleve (vnia prball e fakteve apo opinioneve t ndryshme) ndrmjet fakteve, dukurive, fenomeneve, etj., t njohura
e t provuara gjersisht. Gjithashtu edhe paraqitja e argumenteve q rrjedhin prej krkimit dhe eksperimentimit nga vet
nxnsi, sht nj zhvillim i drejt i prmbajtjes s ksaj eseje. Mbyllja do t ishte konkluzioni q del nga prballja e
argumentave t parashtruar.
Shembull: Tema msimore: Historiku i popullimit dhe ndryshimet demografike t trevave shqiptare

Hyrje: Historiografia serbe shkruan se nuk ka prova q popullsia shqiptare t jet pasardhse e ilirve. Ata shkruajn se popullsia
shqiptare ka ardhur von n trevat ku kan jetuar ilirt (prezantohet nj qndrim)
Zhvillimi: 1. Mnyra tradicionale: Zbulimet arkeologjike n Xar, n Shn Marin, n rrz t Dajtit etj., tregojn se treva ku
jetojn shqiptart sht jetuar q n koht m t hershme. Qytetet e Bylisit, t Amantias, Dardanis, etj., tregojn pr qytetrimin
ilir dhe organizimin shoqror t tyre. Por zbulimet n Koman jan provat e pakundrshtueshme e t pranuara botrisht jo vetm
nga studiuesit shqiptar t etnosit ilir, por edhe nga shum studiues t huaj t ktij qytetrimi apo nga albanolog t njohur.
(renditen apo paraqiten argumenta).
Zhvillimi: 2. Nprmjet heqjes s paraleleve ose vnies prball t fakteve: Veglat dhe orendit e gjetura n qytetet ilire
tregojn se etnosi ilir u formua n neolitin e mesm, u zhvillua n periudhn e bakrit dhe arriti kulmin n at t hekurit. Ky etnos
ka ln gjurm t qarta n nj territor q shtrihet nga lumi Sava e Danub n veri, n brigjet e Adriatikut e Jonit n perndim e deri
n gjirin e Ambrakis n Jug, ndrsa n lindje kufizohej me thrakt nga Morava e Vardari. Ndrsa veglat e puns, orendit,
zbukurimet, etj., e gjetura n Koman vrtetojn katrciprisht faktin e vazhdimsis s identitetit t t njjts popullsi, pra t
arbrve e shqiptarve n trevat e tyre. Nga ana tjetr t gjith e din se nga erdhn dyndjet sllave n Ballkan, po ashtu t gjith e
din se kto dyndje filluan n shekujt VI dhe VII dhe prfunduan n shekullin VIII t ers son. Ather kush sht n trojet e veta
q kur kto treva t Ballkanit Perndimor filluan t banohen e deri m sot? Cila popullsi ka ardhur von n Gadishullin e
Ballkanit?
Zhvillimi: 3. Nprmjet krkimit ose eksperimentimit nga vet nxnsi: Kultura e Komanit sht nj prov e
pakundrshtueshme e vazhdimsis s popullsis shqiptare n trojet e veta qysh nga koha e ilirve e deri m sot. Kam pasur
gjithmon kuriozitetin q ta vizitoja kt vend. Rruga nga Puka pr n Koman nuk ishte e leht, por natyra dhe peizazhi jan t
paprsritshm. Kur zbret pr n Koman, pa mbrritur akoma n lumin Drin, n nj vend shum t bukur dhe me pamje
madhshtore, t shfaqen grmimet arkeologjike t kulturs s Komanit. Ky vend kishte qen nj nekropol. Pran nekropolit
ndodhen grmadhat e dy kishave. Pjesa m e madhe e objekteve t gjetura ishin prej bronxi dhe hekuri, pjesa tjetr prej argjendi
dhe qelqi, si dhe stoli zbukurimi. N baz t ktyre t dhnave del se varrezat e Komanit u prkasin shekujve VIII-XII t ers son.
N nj koh q shqiptart prmenden se kan jetuar n kt zon edhe nga burime t shkruara historike t shekulli t XI. Pra, un
pash dhe preka vazhdimsin ilir-arbr-shqiptar n nj udhtim q do t m ngelet gjat n memorjen time.

Mbyllja: Popullsia shqiptare ruajti kulturn e vet materiale t trashguar nga ilirt, e pasuroi at duke krijuar trajta t reja, i
rezistoi asimilimit, duke siguruar vazhdimsin e t njjts popullsi n trevat e saj. (konkluzion q del nga prballja e
argumentave)

IV. Ese vlersuese

Ese-t vlersuese i vijn n ndihm msuesit pr t realizuar sintezn e njohurive t dhna mbi tema t caktuara, si dhe jan nj
instrument pr t zhvilluar t menduarit krijues e kritik tek nxnsit. Hyrja e ksaj ese-je paraqet vlersimin apo qndrimin kritik
t nxnsit ndaj fakteve, dukurive apo shtjeve t trajtuara n temn msimore. N mnyr q t nxitet personaliteti krijues i
nxnsit zhvillimi i prmbajtjes s ksaj ese-je mund t jet paraqitja e nj propozimi, projekti, apo platforme t vet nxnsit n
lidhje me faktet, dukurit apo shtjet e shtruara pr t trajtuar. Ese-ja mund t mbyllet me nj reflektim personal t nxnsit.
Duke qen se reflektimi sht individual kjo ese krijon kushte q t mundsohet trheqja e mendimit t gjithsecilit.
Shembull 1: Tema msimore: Mjedisi i trevave shqiptare (probleme t sotme mjedisore; rrugt e mbrojtjes s mjedisit nga
shoqria)
Hyrje: N parkun kombtar t Tomorit q sht nj zon e mbrojtur pr vlerat natyrore dhe kulturore q ka ky park, punojn
eskavatort dhe fadromat pr t nxjerr dhe tregtuar gur dekorativ, si materiale ndrtimi (nxnsi vlerson, n kt rast n
mnyr kritike, faktet apo dukurit q ndodhin n lidhje me temn e trajtuar).
Zhvillimi: Mnyra tradicionale: Ka plot alpinist ose qytetar t thjesht t apasionuar pas ngjitjeve n mal. Sigurisht mali i
Tomorit sht nj objektiv i lakmueshm pr t gjith ata. Ktij mali i ngjiten edhe shum pelegrin, t cilt prve respektimit t
ritualeve, gjejn tek bukurit e ktij mali nj riprtritje shpirtrore e fizike. Por bukurit e ktij parku kombtar, i shpallur zon e
mbrojtur, vriten nga zhurma dhe puna e disa dhjetra eskavatorve dhe fadromave q ajn malin pr t nxjerr gurin dekorativ dhe
m pas pr ta shitur si material ndrtimi. A ia vlen ky mal t jet nj park kombtar, nj zon e mbrojtur pr vlerat e tij t veanta,
apo sht m mir q ai t mbushet me gurore dhe kushdo mund t hap nj aktivitet t nxjerrjes dhe shitjes s ktij lloj guri? Deri
ku do t arrij ky shkatrrim? (nxnsi shtjellon vlersimin e tij pr at q ndodh n mjediset e nj parku kombtar q sht
shpallur zon e mbrojtur).

Mbyllja: Ndoshta pr dik nuk sht shkatrrim, por mirqenie. Nuk e di si do t veproja un po t jetoja n kmbt e ktij mali.
A do t isha aq i fort dhe i zoti sa ti bindja t gjith? (nxnsi shpreh nj reflektim personal mbi dukurin)
Shembulli 2. (mbi t njejtn tem msimore):
Hyrje: Parku kombtar i Dajtit mbushet plot letra e mbeturina mbas nj pikniku mbreslns (nxnsi mban nj qndrim kritik pr
fakte ose dukuri, pavarsisht se vet ai/ajo ka kaluar nj dit shum t mir).
Zhvillimi i eses nprmjet nj projekti, platforme ose propozimi:
Parku kombtar i Dajtit popullohet do fundjav. Ky park krijon mundsi pr t gjith. Por far ngelet mbasi t gjith ata q kan
qen pr piknik, barbekju e festa familjare n natyr, largohen? Prgjigja duket me sy: mbeturina dhe letra pafund. Cila do t ishte
zgjidhja? Nuk e di. Ndoshta ka shum zgjidhje. Un i propozoj klass son q kt jav t prgatisim nj poster, ta shumfishojm
at dhe n fundjav ta shprndajm n vendet m t dukshme t ktij parku. Ndrsa pr prmbajtjen e posterit, un mendoj, se do
t ishte m mir q t ndaheshim n grupe dhe t votojm punn m t mir (nxnsi shpreh vlersimin e tij/saj pr faktet,
fenomenin ose dukurin n mnyr aktive, duke u munduar t bhet pjes e zgjidhjes me an t nj propozimi, projekti, platforme,
etj.).
Mbyllja: Nuk mendoj se plehrat dhe mbeturinat n parkun e Dajtit, apo n mjedise dhe zona t mbrojtura ose jo, m shqetsojn
vetm mua. Kjo i shqetson t gjith. Un u mundova t jem pjes e zgjidhjes me an t nj propozimi modest. Dikush, sigurisht,
mund t paraqes propozime apo projekte m efikase (me an t ksaj eseje krijohen kushte pr t trhequr vlersimet e
gjithsecilit, si dhe pr nj debat konstruktiv ndoshta n dobi t nj projekti t ardhshm).