Sunteți pe pagina 1din 308

u" p h;

u" p h;

ntsko

1> ;qh tkfjr[o{ ih eh csfj

1>

np pkJh;P' rfB ntskok. i?; o{g ej[ Xo' w[okok.


Bo ntsko G:' noi[Bk. fij ihs ir e GN rBk. 1.

j[D pkJhtI ntsko dk toDB eodk jK fi; soQK dk w[okoh (ekbg[oy)


B o{g XkoB ehsk ;h. Bo ntsko ti'I noiB gqrN j'fJnk fi; B irs d
pj[s ;ko ;{otho fis bJ ;B.1.
(T[;

B)

;G

s'I

gfjbK

wkfonk ns (nkgD) fgsk fJzdo


:[ZX ehsk ns G{soki (fFt B/)

pj[fo d[oi'XB ej w[esk:'. rzXqp oki fpw[y fcfo nk:'.


yKvt pB gkte'fj uoktk. p{`d Je g?m? Bfj gktk. 3.

gq ; kfd

u" g J h

fgqEw fBtks etu ;G wko. fJzdq sks e ;'e fBtko.


pj[o i[X o[dq sB ehnk. ohM? G{fs okN po[ dhnk. 2.

;fsr[ o

j[D Bo ntsko dk eEB

nE Bo ntsko eEB`
u"gJh

ntsko

s'A

fBtks

etuK

(fJzdo

fto'Xh

d d[y ]sw eo fdZs. fco


gq;zB j' e to fdZsk.2.

pbtkBK)
fFt

~
Bkb

fco d[o:'XB ~ (pzXBK s'I) w[es eokfJnk ns rzXop okik ~ :[ZX


pw[y eoe gosk fdZsk. yKvt pB ~ nrBh s'I ytkfJnk (noEks ;kV

fdZsk) ns (T[; T[s shoK dk nfijk Ssq pDkfJnk fe) gkDh dh fJe p{zd
th gj[`u BjhI ;eh. 3.
iT[ efj eEk gq;zr ;[BkT{. rqzE pYB s fjqd? vokT{.

i fJ; eEk dk (;kok) gq;zr ;[DktK sK rqzE d pj[s tXD eo e

sk s E'oh eEk ejkJh. G{b dfy efp bj[ pBkJh. 4.

fjod ftu vodk jK. fJ; bJh E'Vh jh eEk ejh j?. (fiE feE) G[b ty',
sK j eth iB'I! T[; ~ ;'X b?Dk.4.

eT{ot ihfs rkt ;p nkBh. Gkfs Gkfs fsB wfj nfGwkBh.

GKs GKs d nfGwkBh pD e"otK ~ fis e (T[BQK s'I) ;kohnK p;shnK


y'j bJhnK. fco ;qh feqFB ~ gq;zB ehsk ns T[; s'I fis dk gZso gqkgs

feq;B uzd ej[ pj[fo foMk:'. ik s? i?sgsq ej[ gk:'. 5.

ehsk.5.
rKrtfj GkB[i ej[ wko:'. x'o G:kB n:'XB gko:'.
d[oi'XB ihsk nfs pbk. gkts G:' oki nfpubk. 6.
ej bfr eos eEk ej[ ikT{. rqzE pYB s nfXe vokT{.
eEk fpqX e; eo" fpukok. pkJh;t' noi[B ntskok. 7.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E Bo ntsko pkJh;t' ;zg{oD` ;s[ ;[Gw ;s[. 22.

fGnkBe

(fco) GhFw (@rKrt#) ns eoB (@GkB[i#) ~ wkfonk ns T[BQK Bkb


:[ZX oukfJnk. nfs pbtkB :'X d[o:'XB ~ fifsnk ns (Gkos

toF

dk)

;EkJh

oki

gqkgs

ehsk.6.

(w?I) eEk ~ feE'I se efjzdk iktK (feT[Ife) rqzE d t^v j' ikD dk
pj[s vo brdk j?. eEk pj[s tZvh j?, feE'I se ftuko eoK. (p;) noiB
pkJhtK ntsko j' f Jnk.7.
fJE pfusq BkNe rq`E dk Bo ntsko pkJh;tK ;wkgs j'fJnk, ;G F[G j?. 22.

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

nE pT{X ntsko sJh;t" eEB`


u"gJh

np w? rB' pT{X ntskok. i?; o{g ej[ Xok w[okok.


pT{X ntsko fJjh e' BkT{. ikeo Bkt B Ekt B rkT{.1.
ikeo Bkt B mkt pykBk. pT{X ntsko tjh gjukBk.
f;bk ;o{g o{g fsj ikBk. eEk B ikfj eb{ wfj wkBk. 2.
d'jok

o{g oy ikeo B eS[ no[ eS[ BfjB nkeko.

ntsko

j[D sJhtI p[ZX ntsko dk eEB


u"gJh

j[D w?I p[ZX ntsko dk toDB eodk jK fi; soQK w[okoh (ekb g[oy)
B T[j o{g XkoB ehsk ;h. fJjh p[ZX ntsko dk BK ;wMDk ukjhdk j?
fi; dk (e'Jh) BK, EK iK fgzv BjhI j?.1.
fi; dk e'Jh BK iK fmekDk BjhI df;nk ik ;edk, T[; ~ p[ZX ntsko
;wMDk ukjhdk j?. T[; dk ;o{g gZEo o{g (Gkt w{osh) ikDBk ukjhdk
j?. fi; dh eEk ~ efb:[r ftu fe; BjhI wzfBnk j?.2.
d'jok

f;bk o{g poss irs ;' pT{X ntsko. 3.

fi; dh e[M o{g-oyk BjhI j? ns e'Jh nkeko th BjhI j?. irs ftu
(i') f;bk o{g tos fojk j?, T[j p"X ntsko j?. 3.

fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E pT{X ntsko sJh;t' ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 23.

fJE pfusq BkNe rqzE d p"X ntsko sJhtI dh ;wkgsh j?, ;G F[G j?. 23.

nE fBjeb` e h u" p h;t" ntsko eEB`


u"gJh

np w? wjk ;[X wfs efo e?. ej' eEk fus[ bkfJ fpufo e?.
uT[ph;t' ebeh ntskok. sk eo ej' gq;zr ;[Xkok. 1.

j[D fBjeb`e h u"p h;tI ntsko dk eEB


u"gJh

j[D w?I p[ZXh ~ pj[s uzrh soQK F[ZX eo e ns fus brk e ftuko
eEk efjzdk jK fe (ftFD{ dk) u"ph;tK ntsko ebeh j? ns T[;

g{ote
dk

gq;zr

j[zdhnK

xfo xfo M{m nwf;nk GJh. ;ku ebk ;f; eh d[o rJh.
ij sj j'B br T[sgksk. G'rs g{s ;fi ufV wksk. 5.

fjzdt e'Jh B s[oek ofj j?. fGB fGB xfo xfo ws rfj j?.
Je Je e gzE B ufb j?. Je Je eh pks T[Efb j?. 7.

(gkgk

ns

g[Zsoh

jK.1.

d)

wK

g[Zso

Gko

fgsk

Bkb

Bkb

;koh

gqik

b?

fBo;`e'u

gkT[Idh j?. Gok G?D Bkb


j'Jh) fJ;soh ~ fsnkr

d[yh

j'

iKdh

j?

sK

T[;

gkgK

;i-;[y

owD

eodh

ekw-eow eodk
fdZsk j?.3.

toD-;zeo

(fwFfos)

wkDdh

Bkb

j'

j?

j?.2.

ns

G?D

Gok

j?

ns

;ko

;z;ko

rJh

j?.

fJe

(ikfs

ich

(ftnkjh

dh)

tkbk e'Jh BjhI fojk. ;qFm (xoK dhnK) fJ;sohnK pj[s ftGuko ftu
rJhnK jB ns Xow nkXkfos gqhs dh ohs G[bk fdZsh j?.4.

gSkD
c;

ebk

xo xo ftu e{V dh wf;nk g;oh j'Jh j? ns ;Zu o{g uzdqwk dh


b[e fSg rJh j?. fiE feE T[gdqt j'D br jB ns g[Zso wksk

Bkb

;i-;[y

ftu

jh

brkfJnk

ws

j'

ikDr

Y{zYD

Y{`Ys ;ku B esj{` gk:k. M{m jh ;zr ;p' fus bk:k.


fGzB fGzB frqj frqj ws j'Jh. ;k;sq f;fwqs S[n? B e'Jh. 6.

Xosh,

jB

;zeo poD gqik ;G j'Jh. Je r:ks e' ojk B e'Jh.


nfs fpGuko c;h po Bkoh. Xow ohs eh gqhfs fp;koh. 4.

efjzdk

rq;h dk e[M toDB BjhI ehsk ik ;edk. GKs GKs d T[gdqt iK ]okphnK

;[sk fgsk sB ows fB;zek. GrBh Gos Gqks ej[ nzek.


Gqks pjB sB eos fpjkok. fJ;sqh sih ;eb ;z;kok. 3.

id

Gkokfeqs j's ip XoDh. gkg rq;s eS[ iks B poDh.


Gkfs Gkfs sB j's T[sgksk. g[sqfj ;fi ;'ts b? wksk. 2.

;ztko

(;Zuk)

wkDB
s

th
ns

fjzd{

brk
fes'I

j'fJnk
Fk;sq
ns

j?.5.
;Zu

BjhI

j?.

(nfijh

fwbdk

;fwqshnK

w[;bwkB

e'Jh

tyo tyo ws Xko rJ j'Dr.


T[s BjhI ubrk ns fJe d{i

jkbs
~
th

ns
ftu)
e'Jh
BjhI

;G

xo
S'jrk
ojrk

(nkgDk)
xo
th
ns

ftu

fus
ty'

M{m
tyo

BjhI.6.
xo

e'Jh fJe fe; j'o fJe d


dh rZb ~ T[bN dtrk.7.

xo
d;

ftu
wkor

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Gkokfeqs Xok ;p j[fJ j?. Xow eow go ub? B e[fJ j?.


xfo xfo nT[o nT[o ws j'Jh. Je Xow go ub? B e'Jh. 8.

u" p h;

Xow

gkg gqu[o ij sj G:' Xow B esj{` j'fJ. 9.


u"gJh

e'Jh

th

BjhI

ubrk.8.

xo xo ftu ty' tyo ws (j'Dr) ns fJe ws T[s e'Jh th BjhI


fiE feE gkgK dk p'b pkbk j' iktrk ns Xow fes th BjhI

ubrk.

j'trk.9.
u"gJh

;zeo poD gqik ;G j'Jh. Ssqh irfs B dyhn? e'Jh.


Je Je n?; ws e? j?. ik s gqkgfs ;{dqsk j'fJ j?.10.

fdyrk.

Je Je e wzsq B rfj j?. Je Je e ;`fr B ofj j?. 11.

Bkb

fGzB fGzB xfo xfo ws ubk. :k s Xow Gofw T[fv Nbk. 14.
Je Je ws n?; T[u? j?. ik s ;eb ;{dq j[fJ i? j?.

fBtkJrk.
ns xo

pf; j? Sfsq Xkfw p?;kBh. pqjwB frqj fJ;sqh ;{dqkBh. 16.


Je Xow go gqik B ub j?. pd esp d'T{ ws db j?.
fGzB fGzB ws xfo xfo j'Jh. Je g?Iv ub j? Bjh e'Jh. 17.
Sz d

fGzB fGzB ws' xo' xfo Je Je ubkfJ j?.


n?v p?v fco? ;p? f;o Je Je B B:kfJ j?.
g[fB nT[o nT[o BJ BJ ws wkf; wkf; T[ukfjr.
dt fgsoB gho e' Bfj G{fb g{iB ikfjr. 18.

oj r k.11.

fJe
xo

fJe
ftu

r'fjnK

Gi

Xow

irs

ftu jo fJe dk
j' e p?mDr.12.

ftu

nrBh

ftu

gkg

dh

;kV
eEk

iktrk.

xo

xo

ftu

Gow

pD

T[v

fJe

fJe

dk

;{dq (fposh) tkb j'


gq i k toD-;z e o j'
d/

xo
okw

ws

ub

gtrh

tyo
g[v

fJ;

Xow

T[s

gqik

BjhI

ubrh

wkbsh

xo

Xow

ws

ns

nkgDh

gqufbs

gqXkB
ns

ns

j'

j'

j'trk

okiXkBh

ikDr

Sv

fi;

eo

cb;o{g

;ko

iktrk

fi;

e'Jh

BjhI

ojrk

pqkjwD

t?F fJ;soh SsqkDh


d xo ;{dq fJ;soh

td

ns

ftu

esp,

ty

ty

ns

;koh

j't/rh.
j'trh.

Ssqh
16.

wsK

db

d'jK

ws

j''trk

~
ns

fJe

Sz d

xo

ftu

fGzB

fGzB

wsK

fJe

fJe

e'Jh
nkeV nkeV e fcork ns (e'Jh) fJe
fBtkJrk. fco j'o j'o BtI BtI ws jo wjhB
fgsoK

ws

iktrk.14.

soQK

ikDr. Ssqh
ikt r h.15.

ns

tyo

;[Nrh (noEks - Beko dtrh) xo xo


wkor T[ s eJh BjhI ub r k.17.
rhsk

nkgDk)

dDr.13.

F{dq d xo pqkjwDh t;rh ns


xo t?F fJ;soh t;/rh ns/ pqkjwD

fJe

(nkgDk

e'Jh G[b e th g[okD BjhI gVQrk ns e'Jh th jZE ftu e[okB BjhI
i' e'Jh td iK esp (;kwh Xow g[;seK) jZE ftu btrk, T[;

cVrk.

Ssqh pqjwB ojk B e'Jh. ;zeo poB gqik ;p j'Jh. 15.


;{dq Xkfw pf; j? pqjwDh. pJh; Bkfo j'fJ j? SsqBh.

BjhI

(jo e'Jh) nkgD nkg ~ gkopqjw ejrk ns S'Nk t^v ~ f;o BjhI

gfV j? e'fJ B G{fb g[okBk. e'T{ B geo j? gkfB e[okBk.


ubh gkg eh irfs ejkBh. Gkik Xow Skv oiXkBh.

(fes) BjhI
F{dqsk gqkgs

ws ub g?Dr. fJe gk;'I e'Jh fJe ;bkj BjhI btrk ns e'Jh fJe fe;

nkg[ nkg[ gkopqjw ej? j?. Bhu T{u ej ;h; B B? j?.

pd esp itB efo bfj j?. sk ej[ r'pokrfB w' dfj j?. 13.

toD-;zeo j' iktrh ns Ssqh irs ftu


nfijk ws (XkoB) eo btrk fi; eo e

fjzd{ ns w[;bwkB d'jK wsK ~ fsnkr e, xo xo ftu tyo tyo


fJe

Je Je ws fJe fJe Xkwk. xfo xfo j'fJ p?m j? okwk. 12.

;koh gqik
jo e'Jh

j'trh.10.

fjzd{ s[oe ws d[j{` gqjfo efo. ufb j? fGzB fGzB ws xfo xfo.

wkbsh

T[s

d'jok

fGzB fGzB xfo xfo ws' Je B ub j? e'fJ.

rhsk

;koh Xosh gkgK d Gko Bkb d[yh j' iktrh ns Xow-eow (d


wkor) T[s e'Jh BjhI s[ork. xo xo ftu j'o j'o jh ws j' ikDr ns
fJe

d'jok

ntsko

ghoK

G[b

th

e'Jh

g{iD

BjhI

(ftnesh)

ubktrk.

;G

fe; j'o ~ f;o BjhI


yV j' ikDr. dtfsnK,
ikJrk.18.

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

Bo Gkfs GksB Je e' i[fo Je Je T[vkfjr.

dtfsnK ns ghoK ~ G[bk e (nkgD) nkg ~ gowFto nytkT[Dr.


GKs GKs d wB[Zy fJe^m j' e (d{i) fJe fJe (d Xow) dk wy"b T[vkT[Dr.

Je wk; d[wk; b" nX wk; b" s[ ubkfjr.

fJe

wjhBk,

ftu

gkDh

dt gho fp;ko e? gow;q nkg[ ejkfjr.

nzfs p{pfo gkB fiT[ ws nkg jh fwfN ikfjr. 19.

w[y pd nT[o esp e' e'Jh Bkw bB B dfjr.


fe;jz{ B eT[vh g[fB s epj{` B feT[ jh djr. 20.

wjhB

iK

p[bp[b

nZX

tKr

wjhB

(T_j)

se

ws

T[j
nkg

(nkgDk)
jh

ws

ubkT[Dr.

j'

ikDr.19.

BFN

nzs

td ns esp d'jK d ws ftu d'F eY e ;[N dDr. nkgD fjs

pd nT[o esp e d' d{y e? ws vkfo j?.


fjs nkgB fsj mT[o Ghso izsq wzsq T[ukfo j?.

d'
d

bJh T[BQK dh EK s izsq wzsq gVQBr. td ns esp dk BK th fe; ~ w{zj'I


b?D BjhI dDr. fe; ~ g[zB ti'I ed e"vh th BjhI dDr.20.

gkg eow eo? ijk sjk Xow eow fp;kfo e?.

fiE feE Xow eow ~ G[bk e gkg eow eoBr. XB ~ ty e


SvDr BjhI GktI g[Zso ns fwso ~ wko e (jh) fbnk iKdk j't. fdB

Bfj dqp dys S'v j? b? g[sq fwsq ;zxkfo e?.

pfdB tyo tyo fJe s'I fJe ws g?dk j' ikDr. (go) efb:[r ftu gqG{

JeBe T[mkfJ j? wfs fGzB fGzB fdB` fdBk.

(d Bkw) s'I fpBk j'o ;ko Xow c'eN jB.21.

c'eN` Xow ;p? efb etb` gqGD` fpBk. 21.


fJe fdt; ub? e'T{ wfs d'fJ fdT[; ubkfjr.
1

nzfs i'fo e? pjo' ;G?

fdB sh;o? fwN ikfjr.

g[fB nT[o nT[o T[ukfjr wsD' rs` us[oE fdB`.

e'Jh

ws

fJe

fdB

ubrk,

e'Jh

d'

fdB

se

ubk

btrk.

nzs

ftu

}'o Bkb ubkJ (fJj) ;ko ws fco shi fdB fwN ikDr. fco j'o j'o
(ws) g?d k j'D r i' u"E fdB ]sw j' ikDr. efb:[r ftu et b fJe
efbnkD-wJh

Xow c'eNDz ;p` fJe etb` efbB` fpB`. 22.

Xow

s'I

fpBk

j'o

;G

(Xow)

ftnoE

jB.22.

fiE feE fJ;sohnK ns g[oF fBZs BtI Szd-pzd (N{D N'Ne) f;ofink
fco fiE feE izsq wzsq ns szsq eo e (gow ;Zsk s'I) voBk

S`d p`d ijk sjk Bo Bkfo fBs BJ eofj.

eoBr.

g[fB izsq wzsq ijk sjk Bjh szsq eos eS{ vofj.

fpbe[b Sv dDr. Ssqh b'e Xow Ssq T[sko e Xo dDr ns oD Sv e


Gi ikDr. ;{dq ns t?F b'e fiE feE n;sq-F;sq XkoB eo e :[ZX-G{wh

Xow Ssq T[sko e? oB S'fo Ssqh Gki j?.


;{dq p?; ijk sjk rfj n;sq nkjt rki j?. 23.

ftu

rZiDr.23.

SsqhnkBh S'o e? Bo Bkj BhufB okt j?.


sfi oki nT[o ;wki e' frqfj Bhfu okBh ikt j?.

;wki

;{dq pqjw ;[sk GJ ofs pqjw ;{dqh j'fjr.

ns
b' r

pf;:k pkb fpb'e e? w[fB oki Xhoi y'fjr. 24.

SsqkDhnK

Sv

okDhnK

Sv

F{dq (bVeh)
Xhoi Sv

fBi f;y Bkfo r[o{ ow? r[o dkok ;' f;y ;'fjr.

nkgD

fiE feE
;te dh

nfppe nT[o fppe e' B fppe p?fm fpuko j?.

;tIrk.

ftte

Xow Gofw T[v:' ijk sjk gkg gr gr go j'fjr.

g[fB M{m p'fb ewkfjr f;o ;ku p'b T[sko j?. 25.
fpqX Boki Szd

nfeqs feqs ekoD' nfBs fBs j'fjr.


fsnkfr XowD' sqhnz e[Bkfo ;kX i'fjr.
gftsq fusq fusqs` pfusq fwsq X'fjr.
nfwsq fwsq GktD' ;[fwsq nfwsq j'fjr. 26.
1H @fBqg i'o eq'o eo'o e?# 2H @fpqX Boki ejk s[w' Szd#

okik
BhuK

Bkb pqkjwD
d D r . 24.
Xow Gowk
fJ;soh ~

ns

eoBr. fco M{m


bkj dDr.25.

Bhu
xo

gqw

fJ;sohnK
ikDrhnK.

eoBr.

t;tk

G'rDr.

oki

ns

pqkjwD

bVeh

Bkb

F{dq

e`fBnk

w[Bh

ty

e T[v iktrk ns g?o g?o s gkg j'Dr.


r[o{ G'rrk ns r[o{ dh fJ;soh Bkb ;te

nftte
p'b

b'r

T[s
(o'}h)

;[uZih
ewkT[Dr

p[ZXh
ns

Bkb
;Zu

p?m
p'bD

ftuko
tkb

dk

BjhI
f;o

fpqX Boki Szd

B ehs ikD tkb feqsK ~ ehsk iktrk ns n;EkJh (ezwK ~) fBZs


ehsk ikt r k. ;kX b' r Xow gokfJD fJ;sohnK ~ fsnkr e wkVhnK
fJ;sohnK ~ tyDr. gftso fuso tKr pD ;^i j'J fwso nihp X'y
dDr.

t?ohnK

ftu

fwso

Gkt

j'trk

ns

fwsoK

ftu

t?o

Gkt

j'trk.26.

1 0

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

neZi eiZD' Bo` nXow Xow gkfjr.

ykD

efb:[ r
:'r pD

;[Xow Xow X'fj j? fXqsz Xok Xo;Dz .

Xow

ti'I

eb:` feqs` eozwD' nGS GS ikfjr.


1

nXow XowD' fXqsz

e[eow eowD' feqs`. 27.

fe T[b`fx Xow eowD' nXow Xow fpnkg j?.


;[ fsnkfr iZfr ikgD' ni'r ikg ikg j?.
;[ Xow eowD` G:' nXow eow fBoGqwz.
;[ ;kX ;zeqs` fus` n;kX fBoG:` v[b`. 28.
nXow eowD' feqs` ;[ Xow eowD' si`.
3

gqjoy poyD` XB` B eoy ;ops' fBqgz3.

neZi eiZD' feqs` fBqZbi ;ops' fco`.


nBoE pofss` G{nz B noE eEs` Bo`. 29.
soBoki

Sz d

gqkgs

tkb
ns

fe;{ B dkB dfjr. ;[ ;kX b[fN bfjr. 38.


B dj cfo b? e?. B dj dkB e? e?.
jfo Bkw e" B b? j?. fp;y Bofe i? j?. 39.
B Xow mkfY ofj j?. eo? B iT[B efj j?.
B gqhfs wks ;zrk. nXhB noXzrk. 40.
nGZS GSZ GS?. neZS ekS eZS?.
nGky p?B Gky?. fe;{ B ekfD oky?. 41.
1H @nXow XowB' fgqs`# 2 @fpqX`# 3H @fBqgz B poyD` XB` neoy ;ops gqi`#.

BK

s)

Xow

(b'ehI) nXow
eoBr . 27.

Bkb
~

Xo'j

Xow

eo

ti'I

e/

XkoB

e eoBr. ;kX b'r


e ftuoBr.28.

fuZs

ftu

FzektkB

j'Dr

j' e fcoBr. Xosh T[s nBoE tkgo ikJrk ns g[oF ezw dh e'Jh rZb
BjhI j' t r h.29.
soBoki

Sz d

(b'eK
;ko

uzrh

bJh)

ntoD

;ki-;Zik

(jfo)

Bkw

(jfo d )
eoBr.34. (T[j

nXow eow e? j?. B G{b Bkw b? j?.

(d

XB dh poyk BjhI eoBr, go (XB ~) gqik s'I y'fjnk iK fyfunk (}o{o)


ikJrk. B b[ekT[D tkb eowK ~ b[ekT[Dr ns ;kfonK ftu fBobi

uoB Bjh fXnkfJ j?. d[;N rfs gkfJ j?. 34.

e[ w kfo bbs S` d

Xow

nXow d eow eoBr ns Xow eow ~ Sv dDr. oki y[Fh Bkb

ikDr.32.

Bofe g[fB pk; j?. sqk; iw sqk; j?. 37.

ikJrk.

eow ~ Gow-w[es j'


n;kX b'r fBoG? j'

bki e' S'o j?. dkfB w[y w'o j?. 33.

Xow efj y'fjr. gkg eo o'fjr?. 36.

ehsk

Xow-eow ~ T[bzx e nXow d Xow ftu o[uh b?Dr. :Zr d


ikg ~ fsnkr e n:'r ikg ~ igDr. u`r Xow d eow dh EK nXow

s:kr j? Bkw e'. bkr j? ekw e'. 32.

Boe ej[ ikfjr. nzfs gS[skfjr. 35.

1 1

ftu fJ; soQ K d eow eoBr fe B ykD :' r gdkoE


ikJrk. nei t;s{ g[oFK dk eiD pDrh ns nXow ~

oki/ (@Xo/;Dz#) Xosh T[s/ oki eoBr/.


eoBr ns e[ e ow ~ ;[ e ow ikD e

poB j? npoB e'. Skfv jfo ;oB e'. 30.


Skfv ;[G ;ki e'. bkr j? neki e'. 31.

ntsko

bki

jh,

toD

e,

wkV

eowK

ftu

br

d D r

ns

ekw

(nkfd

Sv

fsnkr

Sv

dDr

ns

uoBK ~ BjhI
id'I) BoeK ~

j'trk,

dkB

jfo

tb'I

dh

w[y

Sv

dDr.30.

ikDr.31.

w'V

ftekoK)

ftu

br

b?Dr.33.

fXnkDr ns d[ F NK dh ;fEsh ~ gq k gs
ikDr, (sK) nzs tb gSsktk eoBr.35.

Xow ~ rztk dDr ns gkg eoe o'Dr.


eoBr ns iw d vo Bkb voBr.37.

fBtk;

FoB

36.

fco

BoeK

ftu

Bkw

BjhI

b?Dr.

fe;

e[ w kfo bbs Sz d

(b'ehI)
~

dkB

BjhI

nXow
dDr.

eow

u`r

eoBr.

;kXK

G[b
b[N

th

b?Dr.38.

b? e fco tkg; BjhI eoBr. dkB ti'I (e[M th) BjhI dDr. jfo d
Bkw ~ BjhI b?Dr. ftFF s"o s Boe ftu ikDr.39.
Xow ftu fdqVQ BjhI j'Dr. (T[j e[M ) BjhI eoBr, i' T[j efjDr.
wksk

Bkb

gqhs

BjhI

j'trh.

gsBh

nXhB

j'Dr.40.

B ykD :'r t;s{nK ~ ykDr. B fcoB tkb ;EkBK T[s fcoBr


(noEKso--B XkoB eoB :' r o{ g XkoB eoBr/ ) . B p' b D :' r p' b
p' b Dr .

fe;

dh

gotkj

BjhI

eoBr . 41.

1 2

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

nXow eow e? j?. ;[ Gow Xow y[n? j?.


;[ ekb

ckf; c;1 j?. fBdkB Boe pf; j?. 43.

e[eow eow bkr. ;[Xow Skfv Gkr.


ewks fBsZ gkgz. fp;kfo ;op ikgz. 44.
;[ wZd w'j ws. ;[ eow e e[Zgs.
;[ ekw eq'X oku. T[skfo bki Bku. 45.
Br ;o{gh Szd

B Xow eow eT[ eo?. fpqEk eEk ;[B? oo?.


e[eow eofw ;' c;?. ;fs Skfv Xow tk B;?. 46.
g[okD ekfp B gV?. e[okB b? B s oV?.
nXow eow e' eo?. ;[ Xow ik;[ s vo?. 47.
2

Xokfe toDsk 2 GJh. ;[ Gow Xow eh rJh.

frqj` frqj` B:` ws`. ub G{nz iEk sE`. 48.

Bkb

nXow
T[j

ekb

gqp'X Je B br?. ;[ Xow nXow s Gr?.


e[eow gqu[o:` irz. ;[ eow gzy e? Gr`. 50.

gkg

owkD

Sz d

;[feqs` sfij?. e[feqs` Gfi j?. 52.


GqwD` Gfo j?. i; s Nfo j?. 53.

;' w okih

Sz d

;[B? df; d;` w[B` gkg eowk. u[B? i{m e{m` ;q[sz S'o Xowk. 56.
1H @gk; g;# 2H @Xoke[ toDsk# 3H @d[feqs`#

eow

ckjh

ftu

eoBr.
c;

eoB

ftu

ewkT[Dr.

;ko

ikgK

u`r

ikDr.
~

Xow

nzs

brDr.

BjhI voBr. wkV


BjhI eoBr.42.

u`r

G[bk

ftu

GowK

Boe

Xow

dDr.

ftu

ftu

Sv

r`tk

tk;k

;bkjekoK
dDr.

eoBr.43.

Gi

ikDr.

fBZs

44.

T[j jzeko ns w'j ftu w;s j'Dr. u`r eow (eoB ftu) fBfyX
j' D r . T[ j ekw eq ' X ftu wrB j' D r . bki-wo:kdk ~ fsnkr e
BuDr.45.
Br ;o{gh Szd

Xow d eow ~ BjhI eoBr. ftnoE dh eEk ;[DB ns gVQBr.


e[eowK ~ eoB ftu c; j'Dr. T_j ;Zu Xow ~ Sv e GiDr.46.
g[okD
nXow

ns

]sw j'
fttjko

ekft

eow

Xosh

BjhI

eoBr.

fJe

u`r

toD

xo

xo

BtI

j'trh.

(pqjw)

frnkB

(gkyzv)

fJe

gqXkBsk

BtI

d;'I

ftu

ws

Go

u`r

Xow

j'Dr.
dh

fdZsk

th

BjhI
eow

gqkgs

eo

b?

s'I

eY

wkV

i;

Xosh

yzG bk e T[v g[v iktrh. (;kok)


eow Gow pD e Gi ikDr.51.
owkD

e[okB

ikJrh.

j'Dr.
~

Xow s'I GiDr. irs ftu


bk e Gi ikDr . 50.
gqgzu

j'

ftu

ws

Xow

gVQBr.
Xow

tkbh

iktrk. xo xo
eoBr.48.

pkdFkjh

BjhI

T[ukoBr.

voBr.47.
dk

Xosh

BthI

Gow

T[s

;fEsh

(iK

(b'ehI)

j'trh.

Go';k)
:Ek-ts

nXow

dh

iktrk.49.

brrk.
pj[s

fdqVQ

irs

T[j

nfXe
j'

nXow
j'Dr.

iktrk.

e[eowK

ftu

(eoBr
u`r

eow

ngqgzu
br

ns)
yzG

(;ukJh)

iktrk.

F[G

j'Dr.52.

GowK

Bkb

ikD

Sz d

u`r

eowK

ikDr .

i;

wkV

eow

efo j? e[feqs`. ofo j? nfBqE` 3. 54.


ig j? nigz. e[EgD Egz. 55.

tkbk

ezw

gqgzu gzu j[fJ rvk. ngqgzu gzy e T[vk.


e[eow fpuos` ir`. ;[eow ;[ Gqwz Gr`. 51.

dh

G?V

frqj` frqj` BJ ws`. GJh Xo` BJh rs`.


nXow okisk bJh. fBekfo Xow d; dh. 49.

13

nXow d eow eoBr. fgsk wksk s'I


;kbkj eoBr. uzrh ;bkj ~ rqfjD

nXow eow eo j?. B sks wks vfo j?.


e[wzsq wzsq e? j?. ;[wzsq e' B b? j?. 42.

ntsko

wkVhnK

;EkgBktK

;' w okih

Sz d

d;

d;KsoK

Sv

(yND
eoBr.

dDr.
tkb

wzd

ezwK

eow)s' I

nBoE

ftu

fbgs

NbDr . 53.

p'bDr.54.

ig

:'r

igDr.

eoBr . 55.

ftu

w[Bh

b'r

gkg

~ Sv e M{m w{m d eow u[DBr.56.

eoB

tkb

;[D

ikDr.

t?fde

Xow

1 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

si? Xow Bkoh se? gkg Bko`. wjk o{g gkgh e[ftsqkfXeko`. 57.

u" p h;

nkgDh
seDr. t^v

eo? fBs nBoE` ;woE` B Jsh. eo? gkg ss' gokbpX ish. 58.
BJ fBZs wZs` T[m? Je Je`. eo? fBzs nBoE` nBe` nBe`. 59.
fgq : k Sz d

d[y dzd j? ;[yezd ih. Bjh pzX j? ir pzd ih. 60.

Xow fJ;soh
o{g (;woEk)

nkgDh

;woEk

s'I

ntsko

1 5

~ Sv e gkg
tkb wkVh ewkJh

tX

fBZs

fJ;soh (ftGukoB) tb
d nfXekoh j'Dr.57.

nBoE

eoBr.

j'trh T[sB gkg eoBr.58. fBZs fJe s'I fJe


j' D r . fBZ s nB e K nB e K nBoE eoBr . 59.

(tX

fisBh

e)

gokbpX

BtI

ws

g?dk

fgq : k Sz d

;[y dD tkfbnK ~ d[y dDr. irs s'I pzdBk ehs ikD


BjhI eoBr.60. td tke ~ gqwkD BjhI wzBDr. tZy tZy

tkb
wsK

dh
dk

Bjh pd pke gqwkB j?. ws fGzB fGzB pykB j?. 61.

pzdBk

B e[okB e' ws[ bj r. B g[okB dyB djr. 62.

e[okB dh f;fynk BjhI b?Dr. g[okBK ~ tyD BjhI dDr. 62.


(fe;) fJe wzsq ~ BjhI iZgDr. (BtI ws dh) d' fJe fdBK bJh ;EkgBk

Bjh Je wzsqfj ikg j?. fdB dP?e EkgB Ekg j?. 63.

pykB

eoBr.61.

eoBr.63.
rkjk S` d [ d{ i k

rkjk Sz d d{ i k

gkg

eow

eoB

eoB

tkb

ed

th

fJZSk

nBoE d[nkok g?dk ehs XB ftu


(tk;Bk) ed fsqgs BjhI j'trh. XB

BjhI

j'Dr

ns

wd

w;s

eqhns` gkgD' eowz B nXowz GowDz sq;skfJ.


e[eow eowkfeqsz B dt b'eD gqkgsfj. 64.
os:` nBoE` fBs:` ;[noE nofEz B p[fM:w.
1

B gqjoy poyD` XfBB` 1 fus` p;hn fpokNe`. 65.

wkst` wd : ` e[ B ko` nBos` XowD' sq h nkfJ.


e[ e owD' eEs` pfds` bfiD' sis` Bo` . 66.
;i:` e[fsf;s` eowz

us[ o gdh

Sz d

e[feqs` fBs efo j? ;[feqskB[ B ;o j? nx UxB o[fu oku.


wkB j? B pdB f;zfwqfs espB b'e bki sfi Bku.
uhB j? B pkBh ;[Gr GtkBh gkg eow ofs j[fJ j?.
r[odt B wkB? Gb B pykB? nzfs Boe ej i? j?. 68.

fuZs
j'

gkg
fsnkrDr.
us[ o gdh

eowK
Xow

nXow
b'e

ftu
e

Bkb
eow

GowK

gqkgs

;dk

s'I

BjhI

BjhI

wk:k

voBr.

w'j

tf;nk

fJ;sohnK

tb

~ fsnkr d D r . (;ko ) b' r


ftu e[ e ow eoBr . 66.
nkgD
~

nkg

fBZs

Sv

(go)

e[eow

;eDr.64.

fBZs o[fus j'Dr ns XB dh


dh poyk j'D s th T[j gq;zB
dk

wkVhnK

eo

;[;fis
wkV

eoB
Yzr

Bkb

ojrk.65.
o[fus

j'Dr

bki
s

dk

bki
o'}h

ns

fsnkr
~

BjhI

ewkDr.67.

Sz d

fBZ s

wkV

ez w

eoBr .

(T[ B Q K

s' I )

u` r

eow

BjhI

j'

;eDr .

nfsnfXe gkgK ftu o[ u h oyDr . t d K, es p K ns ;fwq s hnK ~ BjhI


wzBDr ns b'e bki dk fsnkr eoe BuDr (Gkt --ihtB-iku
pDkT[ D r ) .

;" G krFkbh

GtkBh

dh

eowK ftu bhB j' D r . r[ o d t


nz s ftu Boe ~ ikDr . 68.

ig j? B GtkBh neE ejkBh gkg eow ofs n?;.


eowK

uhB j? B pks` go fsq:k oks` XowfD eow T[dk;h.

wkV

ikfB j? B pks` nXe nfrnks` nzs Boe e pk;h. 69.

~ BjhI ;wMDr, go - fJ;sohnK


gqfs T[dk; j'Dr. (fe; uzrh)
j'Dr

pkDh
~

dh

BjhI

gSkD

BjhI

eoBr

ns

gkg

wz B Dr ,

uz r k

BjhI

p' b Dr

ns

neE ejkDh tkbh GtkBh dk ikg BjhI eoBr ns fJ; soQK gkg
ftu wrB ofjDr. nby ns nGt dt (gqG{) ~ BjhI wzBDr ns

wkfB j? B dt` nby nGt` d[ofeqs` w[fB to i?;.

1H @gqjoy poyd` B XB`# 2H @sfi:` bki tofs:`#

(b'ehI)

nkgDhnK Xow-fJ;sohnK
eoe eEB ns p' b D

Gfis` sis` B bik 2.

e[ f tos` fBsgq f s feq s D Xow eow D fsnkrs` . 67.

tkb
dt

eow

ns

eod

nzs

j'J

Boe

th

;qFm

ftu

w[BhnK
ftu
rZb

tk;k

tor

brDr.

(frnkB)

dh

rZb

gbu j'Dr ns Xow tkb eowK


~ BjhI ikDBr, nfXe nfrnkBh

eoBr.69.

1 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

fBs Bt wfs eo j? jfo B fB;fo j? gqG e' Bkw B b? j?.

ntsko

17

fBZs BtI ws eoBr, jfo (dk Bkw) BjhI T[ukoBr ns gqG{ dk Bkw
b?Dr. td ns ;fwqshnK ~ BjhI wzBDr, e[okB ~ fsnkr dDr ns

;qfs
;fwqfs B wkB? sis e[okB? nT[o jh g?Iv ps? j?.
[

BjhI

wkB j? B Je` g{i nBe` nzfs Boe wfj go j?. 70.

j'Dr ns nkgDh fJ;soh Bkb owD BjhI eoBr.


wzBDr, nBeK fJFNK dh g{ik eoBr ns nzs ftu

go sqhn o; oku ;s e eku fBi sqh: rwB B eo j?.

j'o

gkjD g{i? j? Je B fXn? j? wfs e nfXe nzXok.

jh

okj

d;Dr.

go-fJ;sqh

;[nkd

ftu

br

j'Dr,

iZs-;Zs

e^u

fJe (gqG{) ~ BjhI


Boe ftu g?Dr.70.

w{oshnK dh g{ik eoBr, fJe (gqG{) dh nkokXBk BjhI eoBr


d pj[s nzBQ j'Dr. nzfwqs ~ fsnkrDr, ftF dk gkB eoBr

ns
ns

nfwqs ej[ sfi j? fpy ej[ Gfi j? ;kMfj ejfj ;tok.

neb

c'eN XowfD ofs e[feqs fpBk wfs ej' ejk cb g? j?.

Fkw ~ ;to efjDr (noEks T[bNh rZb eoBr). c'eN XowK ftu bhB
j'Dr, fpBk ;'u wkV eow eoBr, d;' (T[j) ehj cb gqkgs eoBr.

pkX fwqs ;kb? ikfj T[skb? nzs nX'rfs i? j?. 71.

(T[j)

ibdh

jh

w"s

;EkB

tb

ikDr

ns

nzs

th

BjhI

Bhu

rsh

gqkgs

eoBr.71.
J b k

Sz d

Bfj b? j? jfo Bkw[ dkB ekj{` Bjh d? j?.

BjhI

b?Dr

ns

fBs fJe ws si? fJe wfs fBs T[u? j?. 72.

fBZs

fJe

(BtK)

fBZs

fJe

J b k Sz d

fBZs

eo j? fBs nBoE noE Bjh Je ew? j?.

fBs fJe wfs fwN? T[m? j? fBs fJe wfs.


Xow eow ofj rfJU GJh p;[Xk nT[o? rfs.
Gow Xow e? rfJU gkg gqufoU ijk sj. 73.
f;q;fN fJ;N sfi dhB eos nkfo;N g[;N ;p.
fpq;fN f;q;fN s fwNh GJ gkfg;N fGq;N sp.
fJe fJe fBzd j? fJe fJe efj jf; ub?. 74.

Xow Gow e? rfJU GJh fJe poD gqik ;p. 75.

f;qFNh

Sz d

efo j? gkg nBe B Je Xow eo j? Bo.

ws
ws

ns

uzrk

ezw

dkB

BjhI

dDr.

yVk
fwNrk

fJe
jo

o'}

eoBr.

fJe

ws

jfo

Bkw

SvDr

ns

eoBr.72.
ns

fBZs

fJe

(BtK)

ws

g?dk

j'Jrk.

Xow

fJFN

Sv

fdZsk

j'trk

ns

;G

t^v

tZv

gkg

ehs

ikDr. sd f;qFNh ftu poyk j'Dh pzd j' iktrh ns ;ko gkgK eo e
fGqFN j' ikDr. fJe (fe;) fJe dh fBzdk eork ns fJe (fe; j'o) fJe
dh

jk;h

T[ v kJ r k.74.

ijkB

dh

wz B Dr . wksk
;wMDr. Xow
j'

xsk

eoBr

fe;

eow ]sw j' frnk j'trk ns Xosh dh j'o jh rsh j' iktrh. Xow
dk Gow ]sw j' iktrk ns fiE feE gkg pj[s g;o iktrk.73.

sih nkfB ijkB ekfB ekj{` Bjh wkBfj.


sks wks eh fBzd Bhu T{uj ;w ikBfj.

nBoE

xsk

nDy

(@nkfB#)

Sv

fgsk dh fBz f dnk


dk Gow ubk frnk

fe;

dh

ekD

(wkD-wo:kdk)

eoBr ns T{ u -Bhu ~
j'trk ns ;koh gqik fJe'

BjhI

fJe-;wkB
toD tkbh

ikt r h.75.
Sz d

fwN i? j? ;G y;N eow e Xow xoB xfo.

g[oF nBe gkg eoBr ns fJe th Xow (dk ezw) BjhI eoBr.
;ko S eowK d Xow xoK s'I fwN ikDr. (i') g[zB eow BjhI eoBr, (T[j)

Bfj ;[feqs ew? j? nX'rfs i? j?. nwob'fr i? j? B po. 76.

Bhu ;fEsh ~ gqkgs j'Dr ns ;qFm dt b'e ftu BjhI ik ;eDr.76.

Xow B eo j? Je nBe gkg e? j? ;p.

Xow dk fJe (eow) th BjhI eoBr


eoBr. ;kok irs bki-wo:kdk ~ tu e

bki pfu sj fco? ;eb ir[.


gkg ew? tj d[orfs g? j?. gkg ;w[zd i? j? B skfo. 77.

ns
T[E

;G soQK d nBe
jh fcork. (T[j)

gkg
gkg

ewk e d[orsh ~ gqkgs eoBr ns gkgK d ;w[zdo ~ so e (gko gj[zu)


BjhI ;eDr.77.

18

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

u" p h;

;[feqs ij sj d[o ojh gkg GfJU f;ow"o. 78.


Szd

ij sj eoB br ;G gkgB. Xow eow sfi eo jfo ikgB.


gkjB eT[ ;[ eos ;p pzdB. vkos X{g dhg f;fo uzdB. 79.

EK EK s BtI ws ubDr ns Xow dk d"o jh ;wkgs j' ikJrk.


g[zB

eow

Btgdh

ij sj GJh Xow rfs b'gz. gkgfj brh uT[rBh Ugz. 80.

fiE

feE

b[fenk

;ko

gkg

ojrk

ns

gkg

gqXkB

j'

ikJrk.78.

brDr.

Xow

eow

ns

Szd

fiE

feE

eoB

jfo

(d

Bkw)

dk ikg Sv e w{oshnK ~ ;G pzdBk eoBr ns T[BQK d f;o s X{g, dhg


ns

uz d B

uVQ k T_ D r . 79.

fiE

ij sj Xow eow sfi Gkrs. T[fm T[fm gkg eow ;" bkrs.

feE

Xow

eow

Sv

(b'r)

e gkg eowK ftu br ikDr. fiE feE Xow


ns gkgK dh u"r[Dh F'Gk tX iktrh.80.

Gki:' Xow Gow sfi ngBk. ikB[e j[s' byk fJj ;[gBk.

(;z;ko

ftu)

Xow

nkgDk

(etb)

Gi

ikDr

dh

fynkb

rsh

Sv

ns

T[m

b[gs
Gi

j'

T[m

iktrh

iktrk.

(fJzi

;G ;z;ko sih sqhn nkgB. wzsq e[wzsq br fwfb ikgB. 81.

gqshs j'trk) wkB' fJe ;[gBk tfynk j't. ;kok ;z;ko nkgDhnK fJ;sohnK
Sv dtrk ns ;ko (b'e) wkV wzsqK ~ igD br ikDr.81.

uj[ fd; x'o gquo GfJU gkgk. e'T{ B ikg ;e? jfo ikgk.

u"jK gk; nfs nfXe x'o gkgK (dk g;kok) j' iktrk. e'Jh th jfo
dk ikg BjhI ig ;erk. ;G EKtK s gkg dh feqnk ub gtrh. Xow dh

gkg feqnk ;G ik

ub gJh. Xow feqnk :k ir s rJh. 82.


nfVb

d{ i k

ijk sjk nXow T[gfi:k. ikB[e Xow gzy efo Gfi:k.


v'bs ij sj g[oy ngktB. bkrs es jh Xow e' dktB. 83.

feqnk

fJ;

nfVb

d{ i k

eow Xow eh feqnk G[bkts. ijk sjk nkfo;N pskts. 84.

dk

Sz d

th
e[ b e

Xow B eojh. jfo B T[uojh.


go xfo v'b?. ibj fpo'b?. 85.
bj? B noE`. ej? nBoE`.
puB B ;ku. wfs e eku. 86.

XB Bjh S'o?. fBf; xo c'o?.


rfj pj[ wkohns. Boefj vkohns. 88.

BjhI

s'I

ubh

ikJrh.82.

fus

br r k.83.

rZbK
BjhI

gkgK

Sv

wkVhnK

fbnktrk.

dk

pykB

Xow

rZbK

eow

d;Dr

ns

dh

ftXh

dk

T[ukoB

Xow

G[bk

eow

ftu

fJe

ns

fiE

feE

gokJ

xoK

dDr

eoBr.84.

Sz d

Xow

BjhI

eoBr.

jfo

Bkw

BjhI

eoBr.

(dhnK fJ;sohnK ns wkb XB ~ tyD bJh) v'bd fcoBr (ns fJ; soQK)
ib

foVed

(;jh)
BjhI

gosqhnk oku?. xfo xfo iku?.


ij sj v'b?. ofj ofj p'b?. 87.

dkT[
;jh

x'o
e[ b e

;z;ko

fiE feE nXow T[gi gtrk. (fJzi gqshs j'trk) wkB' Xow yzG
bk e T[v frnk j't. ngftso b'r fiE feE fcod j'Dr. fes th Xow

noEj Skfv nBoE pskts. Xow eow fufs Je B fbnkts.

1H @mK#

19

d'jok

mT[o mT[o Bt ws ub T[mk Xow e' d"o.


Btgdh

ntsko

noE

j'Dr

ns

gokJh
feE

v'bd

dk)

;d

u'oK

tKr)

XB

j' D r . 85.
~

BjhI

wZs

fJ;soh
fcoBr

e^u

ftu
ns

;wMDr

rabs

noE

d;Dr.

puB

;^u

j'Dr.86.

wrB

ofj

ns

j'Dr

ofj

ns

xo

(noEks

xo
E'Vh

wzrd
E'Vh

fcoBr.
do

pkd

fiE
wzrD

eoBr . 87.
~
cV

BjhI
e

SvDr.
pj[s

oks

wkoBr

~
ns

xoK

BoeK

;zBQK
ftu

wkoBr.

(iwrD

;[NDr.88.

T[BQK

20

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

n; d[o eowz. S[N ifr Xowz.


wfs fgs Gow?. X;s B xo w?. 89.
f;y w[y w'o?. fGqs fBqfg S'o?.
sfi sqhnk Gosk. fp;o' eosk. 90.
Bt Bt eowz. pfY rfJU Gowz.
;G ir gkgh. ej{` B ikgh. 91.
gdwktsh

Szd

dyhns ;p gkgh Bj jfo ikgh sfdg wjk fo; mkB?.


nfs fpGukoh gofsqn Gkoh dt fgsq Bjh wkB?.
sfdg wjk po ejs Xow Xo gkg eow nfXekoh.
fXqr fXqr ;G nky? w[y go Bjh Gky? dfj fgq;N ufV rkoh. 92.

u" p h;

ntsko

2 1

nfij wkV eow j'Dr fe irs s'I Xow S[N iktrk. (g[ZsoK d
wkV fttjko eo e) wksk fgsk (xo'I pkjo) GNed ofjDr ns xo BjhI
tVBr.89.
;te (r[o{ s'I) w[y w'V b?Dr. B"eo oki ~ Sv dDr.
~ Sv dDrhnK. (;G B{`) eosk (g[oy) G[b ikJrk.90.

gshnK

BtI BtI eow j'Dr. Gow tX frnk j'trk.


iktrk). e'Jh th ig eoB tkbk BjhI j'trk.91.
gdwktsh

;kok

fJ;sohnK

irs

gkgh

(j'

Szd

;ko

gkgh

fdyDr,

sK th pj[s eq'X
fJ;sohnK ~ G'rD

(e'Jh

th)

jfo

dk

ig

eoB

tkbk

BjhI

j'trkl

XkoB ehsk j'trk. (;G) nfs ftGukoh j'Dr,


tkb j'Dr ns dts s fgsoK ~ BjhI wzBDr.

go
sd

th (nkgD nkg ~) ;qFm Xow-Xkoh efjDr go gkg eow eoB d


nfXekoh j'Dr. ;G ~ fXqr fXqr efjDr, go w[y ;kjwD e[M BjhI
efjDr,

go

eowK

dyhns fpB eowz si e[b Xowz sfdg ejks ;[ wkB;.

fgm
s'I

ty

wB[Zy

dDr.92.

ikDr,

nytkT[Dr.

e[b

Xow

e[M

th

pj[s

dDr,

BjhI

bhB

go

;wMDr

j'Dr,

fco

ns

eq'X

th

sfdg fpBk rfs ubs p[oh wfs b'G w'j pf; Gkoh.

ftu

Sv

(Go) ofjDr, go ;ko b'e (T[BQK ~) Gb g[oF wzBDr. sK th fpBk fe;


wo:kdk p[oh ukb ubDr ns b'G w'j d pj[s t; ftu j'Dr. wksk
fgsk ~ BjhI wzBDr, (T[BQK
s' I rkbQ h nK b? D r . 93.

b'G

(nkgD

dyns i Xowh s GJ neowh sfdg ejks wjk wfs.

~)

fpBk

rkbQK

nfs ofs b'G` ojs ;S'G` b'e ;rb Gb[ ikB;.


fgs wks B wkB? eS[ B ikB? b?j xoD s rkoh. 93.

nkg

fgS

xo

Bkb

tkbhnK

nfs p; Bkoh nprfs Gkoh ikBs ;eb fpBk is.

fijV Xowh fd;d j'Dr, T[j eow-jhB j'Dr, go fco th (nkgD


nkg ~ ) wjK g[oF nytkT[Dr. fJ;sohnK d pj[s t; ftu j'Dr, pj[s

sfdg B wkBs e[wfs gqmkBs wfs no[ rfs e eku.

y[nkoh j'trh ns ;ko fpBk iZs (;Zs) d j' ikDr. sd th wzBDr BjhI,

fij fsj xfo v'bs Gb B p'bs b'r bki sfi Bku. 94.

y'Nh
xoK

febek

Sz d

gkg eo? fBs gqkfs xB. iB[ d'yB e so[ ;[X pB.

ws dk gquko eoBr ns p[ZXh s wo:kdk d e^u j'Dr. fiE feE


ftu v'bDr, uzrk BjhI p'bDr ns b'e-bki ~ Sv e BZuDr.94.

febek

Sz d

fBs

;to

pj[s

gkg

eoBr,

wkB'

F[ZX

fpqS

fiE

feE

gkg

dh

pD

j'Dr. irs XowK dh wo:kdk ~ Sv


nfXe ekotkJh g;o ikJ r h.95.

;zr bJ fco? gkgB jh. sfi Gki feqnk ir ikgB eh.

gkgK ~ Bkb jh bJh fcoBr. irs s'I iZgK dh feqnk Gi ikJrh.


dtfsnK, fgsoK ns nrBh (dtsk) ~ BjhI wzBDr. ;G ~ nkgD s'I xN

wX[ G ko

Sz d

GfiU ;[ Xow. gqu[foU e[eow.


ij sj ijkB. sfi Gki nkfB. 97.

Girk.

(n"r[DK)

ir S'fo Gik rfs XowD eh. ;[ ijk sjk gkg feqnk gqu[oh. 95.

dt fgsq B gkte wkBfjr. ;G nkgB s xfN ikBfjr. 96.

d'yK

pj[s

ikDBr.96.
wX[ G ko

nDy

Sz d

Xow Gi ikJrk.
(@nkfB#) Sv e

e[eow pj[s g;o


Gi ikJrh.97.

ikJrk.

fiE

feE

irs

ftu

22

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

fBsgqfs nBoE. eo j? ;woE.


T[fm Gki Xow. b? ;zfr ;[eow. 98.
eo j? e[uko. sfi ;[G nuko.
GJh feqnk nT[o. ;p m"o m"o. 99.
Bjh eos ;zr. gqofs nBzr.
efo ;[sk G'r. i' j? ni'r. 100.
sfi bki Gki. ;`i[s ;wki.
xN ubk Xow. pfYU nXow. 101.
eqhVs e[Bkfo. sfi Xow tkfo.
pfY r:' Gow. Gkizs Xow. 102.
d ; B fpd ; . gkgh Bo ; .
Xowh B e'fJ. gkg nfs j'fJ. 103.
;kX{ ;sqk;. ij sj T[dk;.
gkghB oki. frq j ;op ;ki.104.
jfo rhsk Szd

;p dq'B froto f;yo so Bo gkg eow GJ GB`.


T[fm Gki Xow ;Gow j[n? uwezs dkfwfB ;' wB`.
feX" ;{dq ;[GN ;wki ;`i[s ihs j? p;[Xk pbh.
feX" nsq Ssq si Gi no[ nT[o nT[o feqnk ubh. 105.
fBqg d; d; fpd; ij sj gkg eow ;p? br.
Bo bki Skfv fBbki j[n? fco? Xow eow ;p? Gr.
feX" ;{dq ij sj ;op wfj wjkoki: gkfJ gqjoy j?.
feX" u'o Skfv nu'o e rfj ;op dop nkeoy j?. 106.
fsq G z r h

Sz d

;G ir gkgh ej{` B ikgh nEgB Ekgh d; fd;`.


ij sj wstko Gqws Gqwko wfs B T[fi:ko pkX fo;`.
gkgB o; oks d[owfs wks e[wsB dks ws Be`.
ij sj T[fm Xkt? fus bbukt? eS[j{` B gkt? fpB[ Je`. 107.

;woE b'r fBZs-gqfs


Gi ikJ r k.98.
F[G

j'

nkuko

Sv

nBoE

ntsko

23

eoBr.

Xow

ezw

eoBr.

;kohnK

fJ;soh

Bkb)

wkVk

u`r

eowK

EKtK

Bkb

j'o

b?

jh

feqnk

g[Zsoh

Bkb

ikJ r h.99.
ekw

G' r
ns

dh

eoBr

gqoh
i'

(nkgDh

n:' r

;fjs

bki-wo:kdk

nXow

tX

ikJ r k.101.

eoBr .

Gow

tX

BjhI

eoBr.

GZi

ikDr.

Xow

j? . 100.

;wki

Xow-fJ;sohnK

;`:'r

~
ikt r k

Sv

Sv

ns

wkVhnK

Xow

GZ i

d;K fpd;K ftu oki gkgh j'Dr.


j' J r k. pj[ s nfXe gkg j' D r . 103.
(ns

;kX{
T[BQK

fJ;sohnK

xN

Bkb

ikJrk

ekw-eq h Vk

ikt r k.102.
e'Jh

Xowh

(ftnesh)

vod wko fiE feE T[dk; ofjDr. gkghnK dk oki


d) xoK ftu ;G soQK dh ;ki-;iktN j'trh.104.

BjhI
j'trk

jfo rhsk Szd

dq'D gops d jm'I s'A b? e X[o u'Nh se ;ko g[oF gkg eow ftu
bhB d; ikDr. Xow T[m e Gi iktrk ns Gow wkB' fpibh pD e
uwerk. iK F{dqK B ;{ofwnK d ;wki ;ws Xosh ~ pb g{ote fis fbnk
j'trk. iK (;ko oki) n;sq ns Ssq
j' o feq n k ub gJh j' t r h.105.
d;

d;

ns

pd;K

Sv

;ko

oki

e
fiE

Gi
feE

rJ

j'Dr

gkg

ns

eowK

j'o
ftu

dh
br

j'Dr. wB[Zy bki-wo:kdk Sv e ns fBobi j' e fcod j'Dr ns Xow


d ;ko eow Gi rJ j'Dr. iK fiE feE ;G EK F{dq wjkoki dh gdth
gqkgs eo
ns ;ko/
fsq G z r h

e gq;zB
XB ~

j'Dr. iK u'o ~
fyu b?Dr.106.

Sv

nu'o

(;kX)

geV

b?Dr

Sz d

;kok irs gkgh j' t r k, ig eoB tkbk e' J h BjhI j' t r k ns d ;


d ; KsoK ftu nwo:kdk dh ;EkgBk j' t r h. fiE feE wstkb j' e tfjwh
b'r fcoBr (i')o"FB fdwkr tkb B j' e eq'X Bkb c[b j'Dr. gkgK d o;
ftu

bhB,

wkVh

ws

ftu

wstkb

ns

wkVh

ws

d D

tkb

nB e K

wZ s

j'Dr. fiE feE T[m e Gi g?Dr, fuZs bkbu dk Gfonk j'trk, (go) fJe
(gqG{) s'I fpBk j'o e[M th gqkgs BjhI j'trk.107.

24

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

sfi jfo Xowz rjs e[eowz fpB gqG eowz ;p Gowz.

ntsko

25

jfo d Xow ~ Sv e e[eow rqfjD eoBr, (go)gqG{ (d Bkw iZgD


fpBk j'o ;ko eow Gow jB. fpBk (tk;sfte JhFtoh) Gd gkJ d

bkrs Bjh s`sq` c[os B wzsq` ubs B i`sq` fpB wowz.

s'I)

ig j? B dth nby nGth nkfd nith gow i[Xh.

e'Jh szsq BjhI brrk, wzsq BjhI c[ork ns e'Jh izsq BjhI ubrk. (i') nby,

e[p[XB sB oku ejs B ;ku gqGfj B iku swe p[Xh. 108.

nGt, nkfd s'I jh nfis gow :[ZX eoBtkbh dth ~ BjhI iZgDr, (T[j)
e[p[ZXh ftu wrB j'Dr, ;Zu BjhI efjDr ns eq'Xh p[ZXh tkb gqG{ s'I BjhI
wzrDr.108.

jho Szd

jho Szd

ngzfvs r[D wzfvs ;[p[fXfB yzfvs1 dyhn?.


Ssqh po Xow Skfv neow Xow byhn?.

nBgVQ
fdyDr. Ssqh

r[DK
;qFm

Bkb ;[F'fGs
Xow ~ Sv

;fs ojs gkg rqfjs eq[X ujs ikBhn?.


nXow bhD nzr ShD eq'X ghD wkBhn?. 109.

s'I ofjs ns gkg ftu rq; j'J eq'X ~ g;zd eod j'Dr. nXow
bhB, Foho s'I ew}'o go eq'X ftu pj[s pbtkB j'Dr.109.

e ;qFm p[ZXhwkBK dk yzvB eofdnK


eowK s'I tKM Xow tb tyDr. ;Zs
ftu

;s eow Skv e n;s eow wkBhn?.

(T[j) wkVhnK fJ;sohnK d


rqfjD eoB tkb ikD ikDr. ;Zs

o{g ofjs i{g rqfjs gkg ;fjs dyhn?.

tkb j'Dr. (T[j) o{g s'I ofjs, i{J ftu rq;s ns gkg :[es fd; g?Dr.

e[sqhnB o; ukjh r[DB B rqkjh ikBhn?. 2

neow bhB Xow ShB Bkfo nXhB gyhn?. 110.


gfX;Nek

Sz d

nfs gkgB s ir SkfJ ofjU. eS[ p[fX pb Xow B iks efjU.


fd; pfd;B e ihn dfy ;p?. pj[ gkg eow ofs j? ;[ np?. 111.

neowK

Bo BkfoB Je B Be ws`. fBs noEkBoE rfBs rs`. 112.


wkoj Sz d

bhB,

Xow

s'I

nfXe

gkgK

Bkb

nfs
j[D

pj[s

gkg

(e'Jh)

eowK

nkdoF

nXhB

ty

ikDr.110.

Gfonk

j'trk.

p[ZX-pb

d/

nkXko

j'Dr.

g[oy

fes

111.
fd;

BjhI

gtrk

(i')

e[M

p[ZX

wkoj Sz d

wkVhnK

fJ;sohnK

pj[s

w{osK

Bkb

ns

j'DrhnK. iK fes dt
g?dk j'DrhnK.113.

1H @yzfvs# dk @wzfvs# Bkb fes fes ;EkB-gfotosB j?. 2H @e[sqhnB nB ukjh r[Bkd[os rqkfji

fJ;sohnK

pb d nkXko s ftuko g{ote puB eodk j'trk. Bo Bkoh d fJe BjhI,


nBe wZs j'Dr. fBZs noE nBoE dh ;'u-ftuko ]sw j' iktrh.112.

j'JhnK

feX' Boe S'fo ntso wjk g;[ v'bs fgqEh fBbi. 114.

bhB

(@fgqswkB#)

feX' dt b'e sfi ;[Yo ;[zdoh T[gih fpfpX gqeko. 113.

e[;fNs s nzrB rfbs e[ozrB nbg ni'fr nSfi.

irs

ftu

ftGukoBK tkb j'Dr. GktI


itkBh dh g"Vh uVQBrhnK

eS[ ;k;sq B wkBs f;fwqs B ikBs p'bs e[fpfX gqeko.

ns

Sz d

fusqs pj[ fusqB e[;w pfusqB ;[zdo o{g ngko.

fjs nfs d[o wkB; eS{ B ikB; Bo jo no[ pN gko.

jhD

ekw o; d ukjtkB ns r[DK ~ B


eowK ~ Sv e n;Zs eowK ~ wzBD

Xow pko/ e[M th BjhI fejk ik ;erk. d; d;KsoK ftu tyhId ;ko iht

fjs ;zr e[BkfoB nfs fpGukfoB fiB e n?; gqeko.


pv e[fb idfg T[gih pj[ Sfp fpr;h sfdg fgqn fpGukfo.

ftu

gfX;Nek

fgqswkB B Bo ej{` dy go?. eS[ p[fX pb puB fpuko eo?.

ikBhn? . #

j'
e

pj[s

gqw

j'trk,

fiBQK

bZSD

pj[s

T[j tZvhnK e[bK ftu g?dk j'DrhnK, (go id'I)


sd ftGuko ftu o[uh ftykT[DrhnK. fusohnK
ozr

b'e

po`r

fsnkr

c[bK
e

tKr

ngko

nBe

soQK

;[zdo
dhnK

o{g

tkbhnK

;v"b

;[zdohnK

pj[s wkV wB[Zy fjs dh rZb ~ e[M BjhI ikDBr ns pNwko


e b'eK s'I y'jk y'jh eoBr. Fk;sqK ~ e[M th BjhI wzBDr, f;fwqshnK
BjhI
(ns

;wMDr ns G?V Yzr Bkb p'bDr. e'jV Bkb nzr


;{os'I) pd;{os, S'N ed tkb (iK S'Nh T[wo tkb),

nF'GBhe
gF{nK

j'Dr.
tKr

iK

fBobi

Boe
j'e

Sv
Xosh

e
T[s

(Xosh
v'bd

T[s)

T[so

fcoBr.114.

wjK

j'
~

rb ikDr
n:'r ns
w{oyK

iK

2 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

u" p h;

;zeo pqB gqik GJh Xow B esj{` ojkB.


gkg gqu[o okik GJ GJh Xow eh jkfB. 116.
;'omk

;koh gqik toD-;zeo j' rJh j?, fJe toD dk e'Jh th B fojk j?.
;G (torK) ftu F{ d q s k g;o rJh j? , T_ j h j' J r k i' gq G { eo r k.115.
(;koh) gqik toD-;zeo j' rJh j?, fes th (toD) Xow BjhI fojk j?. oki
gkgK Bkb Go g{o/ rJ jB ns Xow dh jkBh j' rJh j?.116.
;'omk

Xow B esj{` ojkB gkg gqu[o ir w' Xok.


Xow ;pB fp;okB gkg ezm ;p ir ehU. 117.

fes th Xow BjhI fojk j?, irs ftu Xosh T[s nfs nfXe gkg
g;o frnk j?. ;G B Xow ~ G[bk fdZsk j? ns ;ko irs B gkg ~ rb
(Bkb

brk)

efbi[r uV:' n;zG irs etB fpfX pku j?.


ozrj[ Jefj o`fr sp S[fN j' efb ekb s. 118.
jz ; k Sz d

gkg gqu[o ij sj ifr GfJU. gzyB Xko Xow T[fv rfJU. 120.

nwzrbwJh

Szd

eo

;e'r.118.

ij sj r[Bhns. sj sj ;[Bhns.
;p ir gkgh. ej{` B ikgh. 124.

nfs wkbsh Sz d

ej{` B g{ik ej{` B nouk. ej{` B ;q[fs X[fB f;zfwqs B uouk.

ej{` B j'wz ej{` B dkB`. ej{` B ;ziw ej{` B fJ;BkB`. 127.

ftu

j?,

o`r

(T[;

s'I)

irs

fetI

sd

jh

efb:[r

s'I

ikU,

purk.

fJe

S[Nekok

gqkgs

fiE feE gkg dk eow pj[s tX frnk j? ns irs s'I Xow dk


(noEks

gqGkt)

frnk

j?

Xow

ns

fBZs

BthI

xN
yzG

BthI

frnk
bk

rZb

j?.119.

irs

T[v

frnk

j'D

brh

j?.

ftu

fiE

feE

gkg

Go

j?.120.
fiE

feE

T[gdqt

tX

ufbnk

j?.121. ;kok irs j'o jh eow ftu ub fojk j?. fiE feE Xosh T[s
Xow xN frnk j? . 122.
wkbsh

Szd

fiE feE th tyhJ, T[E T[E jh (gkg) fdydk j?. ;ko jh e[eowh
jB,

fes

th

(e'Jh)

fiE

feE

th

;kok irs
j?.124.

gkgh

(j'

Xowh

(ftnesh)

ftukod

jK,

frnk)

j?

BjhI

j?.123.

T[E

T[E

jh

(nXow

ns

e'Jh

th

ig

dh

eoB

rZb)
tkbk

;[Dd
BjhI

jK.
fojk

;ko b'e e[eowh jB, Xow Gi frnk j?. (fes th e'Jh) :Zr BjhI
;[DhIdk,

j'w
;ko

;eb e[ e owh. ir[ GfJU nXowh.


ej{` B g{ik. p; oj:' d{ik. 126.

ufVQnk

ozr

Gow

;eb e[eowz. Gfi rfJU Xowz.


ir B ;[Bhns. j'w B r[Bhns. 125.

d)

jz ; k Sz d

ij sj dyhns. sj sj gyhns.
;eb e[eowh. ej{` B Xowh. 123.

Bkw

j? . 117.

efb:[r

BJh BJh j'B brh fBs pks. ij sj pkfY ufbU T[sgks. 121.
;p ifr ubs n"o jh eow. ij sj xN rfJU Xok s Xow. 122.

fbnk

(gqG{

ij sj pYk gkg ek eow. ir s xNk Xow ek Gow. 119.

wkbsh

27

d'jok

;zeo poB gqik GJh fJe pqB ojk B e'fJ.


;eb ;{dqsk gqkgfs G dJht eo? ;' j'fJ. 115.

ntsko

fes

th

(pko
(b'e)

g{ik

BjhI

th
wkV

fes)
eowK

j[zdh,

(;G

ftuko

BjhI

j[zdk.125.

tkb

jB,

(;kok)

wB

ftu)

irs
dP?s

nXowh

Gkt

t;

j'
fojk

frnk

j?.

j?.126.

nfs wkbsh Sz d

fes th B g{ik j[zdh j? ns B jh nouk j[zdh j?. fes th B td


dh X[B ns B ;fwqsh dh uouk j[zdh j?. fes th j'w BjhI j[zdk, B jh dkB
j[zdk

j?.

fes

th

;ziw

BjhI

j?,

jh

fJFBkB

j[zdk

j?.127.

28

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ej{` B uouk ej{` B pd`. ej{` fBtki B ej{` esp`.


ej{` B s;ph ej{` B wkbk. ej{` B j'wz ej{` B iPkbk. 128.

u" p h;

ntsko

29

fes th (Xow) uouk BjhI, B jh td (gkm) j[zdk j?. fes Bwk}


(gVQh) BjhI iKdh, B jh espK (dk gkm) j[zdk j?. fes th B (e'Jh) s;ph
(codk) j? ns B jh wkbk. (fes th) B e'Jh j'w (eodk) j? ns B jh
nrBh

nT[o jh eowz nT[o jh Xowz. nT[o jh Gkt` nT[o jh wowz.


nT[o jh ohsk nT[o jh uouk. nT[o jh ohs` nT[o jh nouk. 129.

g{ik

eodk)

j?.128.

j'o (soQK d) jh eow jB ns j'o (soQK d) Xow jB. j'o (soQK


d) Gkt jB ns j'o (soQK d) jh Gd (@wow#) jB. j'o (soQK dhnK) ohsK
jB ns j'o (soQK dh) jh uouk j?. j'o (soQK dhnK) jh o;wK jB ns
j'o

nT[o jh Gks` nT[o jh p;sqz. nT[o jh pkDh nT[o jh n;sq`.


nT[o jh ohsk nT[o jh Gk:`. nT[o jh okik nT[o jh B:k:`. 130.

(dh

(soQK

dh)

nouk

j'o

(soQK

d)

j?.129.

Yzr

jB

ns j'o

(soQK

d)

jh

p;sq jB.

j'o

(soQK

dh) jh pkDh j? ns j'o (soQK d) jh n;sq jB. j'o (soQK dhnK) jh ohsK
jB ns j'o (soQK d) Gkt jB. j'o (soQK d) oki jB ns j'o (soQK d)
jh fBnK jB.130.

nGho Sz d

nGho Sz d

nfs ;kX{ nfs okik. eoB br d[o ekik.


gkg fjod wfj mkfB. eos Xow eh jkfB. 131.
nfs e[ukb no[ eq{o. nfs gkfg;N em{o.
fEo Bjh ojs gbkX. eos nXow eh ;kfX. 132.
nfs gkfg;N nikB. eos Xow eh jkfB.
wkBs i`sq B szsq. ikgs e'Jh B wzsq. 133.
ij sj pvk nXow. Xow Gik efo Gow.
Bt Bt feqnk GJh. d[owfs SkfJ ojh. 134.
e[ z v ohnk

Sz d

;kX{ ns oki nfs eo oj jB ns wkV eow eoB br rJ jB.


fjod

ftu

gkgK

Xko

fbnk

j?

ns

Xow

dh

jkBh

eod

(b'ehI) nfs d e[ukb ns pofjw jB, pj[s jh gkgh ns em'o jB.


nZXk

gb

th

fNed

BjhI

jB

ns

nXow

dh

jh

;kXBk

ns
j?.

szsqK

BjhI

wzBd

jB

ns

e'Jh

th

wzsq

BjhI

igd

e[ z v ohnk

Sz d

irs ftu BtI BtI wkor (gzE) ub gJ jB ns nXow tX frnk


okik ns gqik ;G fiE feE e[eow eoB br rJ jB. fiE feE

ij sj eoB e[eow gqik okik Bo Bkoh.

okik ns gqik, n"osK ns wod e[eow eoB br rJ jB.


e T[v frnk j? ns gkg dh feqnk g;ko fdZsh j?.135.

feqnk gkg eh bhB Bkfo Bo oze no[ okik.


gkg gqu[o pg[ ehB Xow Xfo gzyB Gkik. 136.

jB.133.

j?.134.

j?.

T{u Bhu okik gqik feqnk nXow eh bhB.

jB.132.

fiE feE nXow pj[s tX frnk j? ns GowK ekoB Xow Gi frnk


BthI BthI feqnk j' ojh j? ns (;G d wB ftu) d[ows SkJh j'Jh

okik gqik ;G? br ij ij eoB e[eow.

Xow b'g ir s GJ gkg gqrN pg[ ehB.

eod

pj[s jh t^v gkgh ns w{oy jB ns Xow dh jkBh eod jB. izsqK

BJ BJ wkor ub ir w' pYk nXow.

Xow gzy eo T[vk gkg eh feqnk fpEkoh. 135.

jB.131.

Xow

yzG

bk

Xow irs s'I b[gs j' frnk j? ns gkg B nkgD nkeko (@pg[#)
~ gqrN eo fdZsk j?. T_u BhtI , okik ns gqik (;G) nXow dh feqnk
ftu

bhB

j'

rJ

jB.

gkg

dh

feqnk

ftu

okik

wod (;G) bhB j' rJ jB. gkg B (nkgDk)


ns Xow yzG bk e Gi frnk j?.136.

ns

nkeko

ezrkb,
pj[s

tXk

n"osK
fbnk

ns
j?

30

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

31

ekb g[oy e' fXnkB Xfo o'ts GJh pBkfJ.

Xosh gkgK Bkb d[yh j' rJh j? ns gb Go bJh th ;fEo BjhI


j' ojh. ekb g[oy dk fXnkB Xo e o'D br rJh j?. gkgK d Gko Bkb

o'ts GJh pBkfJ gkg GkoB Gfo XoDh.

Go

gkgkeqKs Xok GJh gb B ;efs mjokfJ.

wjk g[o[y e sho pj[s[ fpfX iks B poDh. 137.


;'omk

e Xosh

(g[eko

j?

br

rJh

j?.

fi;

dk)

toDB

wjk

g[oy
BjhI

wjk g[o[y fpB[ o'r Gko joD p;[Xk fBfws. 138.

ik

ik

e pj[s

soQK Bkb

;edk.137.

gfjbK Xosh ~ ;wMk p[Mk e, fco T[; ~ ftdk eo fdZsk j?. wjk
g[oy Xosh dk Gko joB ns T[; ~ fpBk eFN (o'r) eoB bJh (ntsko
XkoB

Sz d

eod

e[ z v ohnk

dhBB eh oSk fBfws eo j? nkg T[gkfJ.

jB).138.

Sz d

d[yhnK w}b{wK dh ofynk eoB bJh (gqG{) nkg T[gk eod jB. gow

gow g[oy gktB ;dk nkg gqrN j? nkfJ.

gftsq

nkg gqrN j? nkfJ dhB oSk e ekoD.

dh ofynk bJh gqrN j[zd jB. Xosh dk


ntsko ti' I ntsfos j[ ` d jB.139.

ntskoh ntsko Xok e gkg T[skoD. 139.


efbi[r e nzsj ;w? ;fsi[r bkrs nkfd.
dhBB eh oSk bhJ Xfo j? o{g nBkfd.
Xo j? o{g nBkfd ebfj ets[e efo Gkoh.
;sq B e Bk;koE Bfws1 ntsko ntskoh. 140.
;t? : k

d gk;
ehsk

;' o mk Sz d

eo e? fgqEw ;w'X pj[o fpdk fgqEth eoh.

e[ z v ohnk

o'D

ehsh

Sz d

gkg ;` p { j fpBk;B eT[ efbeh ntsko ejktfjr .


s[oefS s[ozr ;gS pv' efo ekfY feqgkB ezgktfjr.
fBe; fiw ejfo gops s s; ;'G fdtkb: gktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 141.

;G ;kX T[pko bj? eo d? d[y nKu B bkrB gktfjr.

g[oy

;dk

nkg

gqrN

nkD

j[`d

jB.
Gko

nkg

nk

T[skoB

efb:[r d nzs tb (id) ;fs:[r dk nkozG


nBkfd (g[oF) dhBK-d[yhnK dh ofynk bJh (ntskoh)

bJh

;t? : k

dhB-d[yhnK
(ekb

g[oy)

j'D brrk, (sd)


o{g XkoB eoBr.

dhBK dh ofynk bJh efb:[r (@ebfj#) ftu t^v e"se eoBr


d ftBkF bJh (ekb g[ o y) ntsko XkoB eoBr . 140.

ns

t?ohnK

Sz d

;kfonK

gkgK

BFN

eoB

bJh

(ekb

g[ o y)

ebeh

ntsko

nytkT[Dr. s[ofe;skB d yzGK tkb t^v x'V (T[s ;tko j' e) jZE ftu
feqgkB ~ eY e x[zwkDr. fitI gops ftu'I Fo fBebdk j?, T[; soQK T[j
wzfdo
fe

ftu'A
gqG{

(fBebfdnK)

ih

dtkb

F'Gk

gkDr.

(@jfo

wzdfo#)

fJ;

;zGb

(Ffjo)

ftu

nkDr.141.

dk

tZvk

Gkr

j?

(fiBQK dk) nB{gw o{g j'trk, (T[BQK d) wjkB ;o{g ~ ty e dts

o{g nB{g ;o{g wjk bfy dt ndt biktfjr.


nfo wkfo ;[Xko e Nkfo xD pj[o' efb Xow ubktfjr.

ekb

ns d?Is bik dk nB[Gt eoBr. t?ohnK ~ wko e (Xosh T[s) ;[Xko


eoBr ns pj[s (gkgK ~) d{o eo e fco efb:[r ftu (nkgDk) Xow

Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 142.

ubkT[Dr.

dkBt wkfo ngko pv ofD ihfs fB;kB piktfjr.

nDfrDs t^v d?IsK (gkghnK) ~ wko e oD dh fis dk Brkok


tikT[Dr. j}koK, eo'VK fesfBnK jh ~ BFN eo e ebeh (ntsko

yb Nkfo jiko eo'o fes ebeh efb feqfs pYktfjr.


gqrfN j? fisjh fss Xow fd;k bfy gkgB g[zi goktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 143.
1H @;[wfB#

(nkgDk)

jZE

;ko

;kX{

o[uh

tkfbnK

T[pko

b?Dr

ns

(T[BQK ~ ) d[yK dk ;e se BjhI brD dDr. fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk


Gkr j? fe gqG{ ih dtkb ftu nkDr.142.

nkgDk) ;[zdo :F tXkT[Dr. fiE feE Xow dh ;fEsh g;o ikJrh, fi;
~ ty e gkgK d ;w{j Gi ikDr. fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk Gkr j?
fe

gqG{

ih

dtkb

ftu

nkDr.143.

32

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

33

pqkjwDK dh pj[s wkVh jkbs ty e dhB fdnkb (ebeh ntsko)


eq'XtkB j'Dr. B N[ZND tkbh yVr ~ eY e jmh (ebeh) oD-G{wh

ShB wjk fdi dhB d;k bfy dhB fdnkb fo;ktfjr.


yr ekfY nGzr fB;`r jmh oD o`fr s[ozr Buktfjr.

pj[s

fog[ ihfs nihs nGhs pv ntBh g? ;p? i;[ rktfjr.

ftu x'V ~ BukT[Dr. (T[j) B fis ik ;eD tkb pj[s fBvo t?ohnK ~

Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 144.

fisDr ns Xosh T[s ;G b'r (T[BQK dk) i; rkDr.


dk tZvk Gkr j? fe gqG{ ih d/tkb ftu nkDr.144.

;; ;[o; wj; rB; fB;; Gb i;[ rktfjr.

FFBkr, fJzdo, fFt, rDF ns uzdqwk (T[; d) uzrh soQK i; ~


rkT[Dr. rD, G{s, gqs, fgFku ns gohnK T[&Zuh X[B ftu i? i?eko d Fpd

rD G{s gos fg;ku goh i: ;d fBBd ;[Bktfjr.


Bo Bkod s[zpo fezBo iS ;[ phB gqphB piktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 145.
skb fwqdzr w[uzr T[gzr ;[ozr ; Bkd ;[Bktfjr.
vc pko sozr opkp s[oh ofD ;zy n;zy piktfjr.
rD d[zdfG Y'bB x'o xBh ;[fB ;sq[ ;p? w[oSktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 146.
sho s[czr ewkB ;[ozr d[ozr fByzr ;[jktfjr.

;[DkT[Dr.
Bkb phB
ftu

fJ;

;zGb

(Ffjo)

Bo, Bkod, s[zpo (phB tkde), fezBo ns :eF pVh gqphBsk


tikT[Dr. fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk Gkr j? fe gqG{ ih dtkb

nkDr.145.

S?D, fwqdzr, w[uzr (;kozrh) ns T[gzr Bkb nBe soQK d Bkd ;[DkT[Dr.
vc, ibsoz r , opkp, s[oh ns oDf;zr nDfrDs tikT[Dr. pj[s ;ko
BrkfonK, Y' b K nkfd dh pj[ s Gkoh X[ B ;[ D e ;ko t? o h w{ o fSs j' ikDr .
fJ; ;z G b (Bro) dk tZ v k Gkr j? fe gq G { ih d t kb ftu nkDr . 146.

poSh no[ p?oy pkB X[ik gN pks br cjoktfjr.

sho, pz d { e , ewkB, ;' j D d' o` r G^ E Bkb ;[ F ' f Gs j' D r . poShnK ns


(T[ B Q K Bkb brhnK) Mz v hnK, pkB ns X[ i ktK jtk d brD Bkb T[ v DrhnK.

r[D iZS G[i`r ;[ fezBo f;XZ gqf;X ;p? i;[ rktfjr 1.

rD, :eF, ;Z g ns fez B o ns gq f ;Z X f;Z X b' e ;ko i; dk rkfJB eoBr .

Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 147.

fJ; ;z G b (Bro) dk tZ v k Gkr j? fe gq G { ih d t kb ftu nkDr . 147.


etu,

eT[ u feq g kB eNkfo ewkB ;[ o z r fByz r Sektfjr .


poSh no[ Ykb rdk go;' efo ;{b fsq;{b Gqwktfjr.
nfs eqXs
jP? oD w{oXB w' ;o Ux gqUx ubktfjr.
[
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 148.
si gquzv nyzv wjk Sfp d[iB dfy goktfjr.
fiw gT[B gquzv pj? gs{nk ;p nkgB jh T[fv iktfjr.
pfY j? fis jh fss Xow d;k ej{` gkg B Y{`Ys gktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 149.
S{Ns pkB ewkfBB e oD Skfv GNtk Gjoktfjr.
rD pho fpskb eokb gqGk oD w{oXB wfX ;[jktfjr.
rD f;XZ gqf;ZX ;fwqZX ;B? eo T[ukfJ e? feqs ;[Bktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 150.
o{g nB{g ;o{g wjk nzr dfy nBzr biktfjr.
Gt G{s Gfty GtkB ;dk ;p mT[o ;G? mjoktfjr.
Gt Gko ngko fBtkoB e" efbeh ntsko ejktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 151.
1H

ntsko

@tktfjr#

feqgkB,

eNko,

ewkB

ns

;[zdo

ozr

tkbk

GZEk

;ikT[Dr.

poSh, Ykb, rdk, e[jkVh, B}k ns fsqF{b jZE ftu x[zwkT[Dr. nfs nfXe
eq'fXs j' e oD-G{wh ftu nkjw' ;kjwD shoK d M[zv ubkT[Dr. fJ; ;zGb
(Bro)

dk

tZvk

gquzv

si

Gkr
ns

j?
nyzv

fe

gqG{

wjkB

ih
Sph

dtkb
~

ty

ftu
e

nkDr.148.
d[oiB

b'e

Gi

ikDr.

fitI s} jtk d ubD Bkb (fpqSK d fvr j'J) gZso nkg jh T[v ikDr.
fiE
fJ;

feE Xow dh dFk tX iktrh ns gkg Y{`fYnK th BjhI bZGDr.


;zGb (Ffjo) dk tZvk Gkr j? fe gqG{ ih dtkb ftu nkDr.149.

fGnkBe

ewkBK s'I pkDK d S[NfdnK jh oD-yso ~ Sv e :'X Gi ikDr.


Feb tkb rD, (ptzik) pho ns p?skb oD-G{wh ftu nkjw'

;kjwD F'Gk gkDr. rD, gqf;ZX f;ZX ns f;ZXhnK ftu ;zgzB T[u jZE u[e
e ehosh (d p'b) ;[DkT[Dr. fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk Gkr j? fe gqG{
ih

d t kb

ftu

nkDr . 150.

(fi; d) nB{gw o{g ns wjkB


(@nBzr#) th Fow;ko j'trk. G{sekb,

;o{g s nzrK ~ ty e ekwdt


Gftys ekb ns toswkB ekb

ftu irs d ;ko ;EkBK ftu FKsh dh nt;Ek j' iktrh. irs d ngko
Gko ~ T[skoB bJh (gqG{ ih) ebeh ntsko nytkT[Dr. fJ; ;zGb
(Bro)

dk

tZvk

Gkr

j?

fe

gqG{

ih

dtkb

ftu

nkDr.

151.

34

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

G{w e' Gko T[sko pv pvnkS pvh Sfp gktfjr.


~

eb Bkod G{s fg;ku goh i?gsq Xosq ;[Bktfjr.

eb,

Bkod,

G{s,

fgFku

fJ;

;zGb

(Bro)

dk

t^v

Mkfo feqgkB i[Mko pv oD wX wjk Sfp gktfjr.


Xfo b[E gb[E fpEko xDh xB eh xN fiT[ xjoktfjr.
us[okBB o[dq uokuo i i: ;d fBBd ;[Bktfjr.
Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 153.

ir gkg ;`p{j fpBk;B eT[ ebeh efb Xow ubktfjr.


Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 154.

nktk}
d t kb

rfD G{s fg;ku gos goh fwfb ihs e rhs rtktfjr.

gohnK
Gkr

feqgkB

i[Mko{nK

dk)

skV

fti?

gZso

Xosh

T[s

;[DkT[DrhnK.

fe

gqG{

ih

dtkb

ftu

nkDr.152.

j?

Bkb

MkV

b'EK T[s b'EK


fisB iV-usB

ftu ;[DkT[Dr. fJ;


ftu nkDr . 153.
(ebeh

;zGb

(fpq S )

:[ZX-G{wh

ftu

pj[s

fybko e pdb dh
jB, (T[j) fti? dk

(Bro)

fisBk

dk

T[ & Z u k

tZvk
Mz v k

Gkr
t y

j?

F'Gk

xNk tKr
;d T[&Zuh

fe

d t s

gqG{
ns

ih
d? I s

voBr. ebrh, firk (okik nkfd d f;o dk fJe ;iktNh G{FD), rdk ns
poSh (XkoB eo e) jZE ftu feqgkB b? e x[zwkT[Dr. irs ftu ;ko gkgK
~ BFN eoB bJh ebeh (ntsko) efb:[r ftu (nkgDk) Xow ubkT[Dr.
fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk Gkr j? fe gqG{ ih dtkb ftu nkDr.154.

gkfB feqgkB nikB[ G[ik ofD o{g wjkB fdyktfjr.


gq f swkB ;[ i kB ngq w kB gq G k bfy fpUw fptkB biktfjr .

t^v

ns
tZvk

gkDr. Xosh T[s pj[s


rZiDr. pqjw, fFt ns

sko gqwkB T[ukB X[ik bfy dt ndt sq;ktfjr.


ebrh rirkj rdk poSh rfj gkfD feq g kB Gq w ktfjr .

35

G{wh d t^v Gko ~ T[sko e tZvhnK nZyK tkb tZvh F'Gk gkDr. w{oyK
wko e ns jmhb pbtkBK ~ gSkV e pdbK dh roi tKr rZiDr.

yb Nkfo i[Mko pfonko jmh xB x'yB fiT[ xjoktfjr.


Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 152.

ntsko

jZE

ftu

feqgkB,

pKjtK

r'fvnK

se

bzphnK

(j'DrhnK)

ns

:[ZX-G{wh

ftu (nkgDk) ;[zdo o{g ftykT[Dr. (T[;) nd[Zsh ;[ikB dh pjZd gqGk ~
ty e nkekF ftu fpwkBK (ftu p?m/ dts) bikT[Dr. rD, G{s, fgFku,

Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 155.

gqs ns gohnK fwb e, fti? d rhs rkT[Dr. fJ; ;zGb (Bro) dk tZvk
Gkr j? fe gqG{ ih dtkb ftu nkDr.155.

pkis vze nsze ;w? oD o`fr s[ozr Buktfjr.


ef; pkB ewkB rdk poSh efo ;{b fsq;{b Gqwktfjr.

gob' (@nsze#) ekb d Brko tiDr ns


BukT[Dr. pkD ~ ewkB T[s fyu e (ubkT[Dr)

rD dt ndt fg;ku goh oD dfy ;p? oj;ktfjr.

ns

Gb[ Gkr G:k fJj ;zGb e jfo i{ jfo wzdfo nktfjr. 156.

nkfd ;ko :[ZX ~ ty e gq;zB j'Dr. fJ; ;zGb (Ffjo) dk tZvk Gkr j?
fe gqG{ ih dtkb ftu nkDr.156.

e[ b e

Sz d

e[ b e

fsqF{b

ftu

b?

x[zwkT[Dr.

rD,

dts,

d?Is,

fgFku,

gohnK

Sz d

(ebeh

;of;i o{gz. ;p GN G{gz.

jZE

oD-G{wh ftu x'V ~


ns rdk, poSh, B}k

dk)

eztb

c[b

tork

o{g

dk
w[BhnK

okik

t?oh tkbk Xow (noEks :[ZX) eod jB. eowK dk fsnkr eod
jB. xo xo ftu :'fXnK B Xhoi ~ fsnkr fdZsk j?.158. ib Eb ftu

ib Eb gkgz. jo jfo ikgz.

gkg j'Jrk, (jfoBkw d ) ikg ~ Sfvnk j'trk, fiE feE dy'r, T_E T_E

ij sj dyk. sj sj gyk. 159.

(fJjh

ej{` B nouk. ej{` B uouk. 160.

xo

xo

(nouk)

doFB

bJh)

xfo xfo tho`. gojfo Xho`. 158.

g{ik

;{ofwnK

eo nfo Xowz. gojfo eowz.

xfo xfo gy?. do do by?.

(T[;

;kfonK

nfs Sfp ;'Gz. w[fB rB b'Gz. 157.

e[ M )

j?.

j?.

j?. pj[s nfXe Sph Bkb F[GkfJwkB


;w{ j b' G kfJwkB jB.157.

fdy r k.159.
ftu

ty'

ns

j'trh

ns

d[nko
jh

d[nko

(jfo

dk

Bkw

byk
dh)

oy',
uouk

go

fes

th

j'trh.160.

3 6

;qh

d;w-rqzE

wX[ G ko

;kfjp

Sz d

u" p h;

wX[ G ko

;p d; oki. fBsgqfs e[eki.


Bjh j's fBnkfJ. ij sj nB:kfJ. 162.
fSs GJh ;[dq. feqs eos S[dq.
sj fpgq Je. fij r[B nBe. 163.
gkXoh Sz d

fBs igs fpgq dph gquzv. fij ehB X{wq b'uB d[yzv.
fij ehB dt dft; ;jkfJ. fij bhB o[dq efo pukfJ. 164.

frqj j[sh sk;[ fJ;sqh e[uko. fsj rfjU Bkj fdB fJe fBjkfo. 166.

sqh:' pku gfs ;'

fiE

feE

(fes

d;K

th)

nfBnK

oki

g[ o FkoE
fBZs

BjhI

gqfs

wkV

j' t r k.161.
ezw

eoBr.

fBnK

BjhI

j'trk,

j' t r k.162.

Xosh F{dq (o[uh tkbh) j' iktrh. BhtI eow eoB


pq k jwD (j' t r k), fi; ftu nB e r[ D j' D r . 163.

brrh.

sd

fJe

gkXoh Sz d

(T[j)

pqkjwD

fBZs

gquzv

dth

dk

ikg

eodk

j'trk,

fi;

(dth)

X{wqb'uB d d' yzv ehs ;B, fi; B dtfsnK ns dtoki (fJzdo) dh wZdd
ehsh ;h, fi; B jZE d e fFt ~ puk fbnk ;h.164.
fi; B F[zG ns fBF[`G (BK tkb) ;{ofwnK ~ wko fdZsk ;h, fiBQK (d?IsK)
B fJzdo ~ fis e \eho pDk fdZsk ;h. T[; (fJzdo)
dh FoB rqfjD ehsh ;h. T[; ~ uzfvek dth B (fco)
fdZ s k

B irwks (dth)
dtfsnK dk okik

;h.165.

(T[j) T[dko pqkjwD T[; (dth) ~ fdB oks igdk ;h. fi; B e'qfXs
j' e/ oD ftu fJzdo d t?oh (@pk;tko# - wfjyk;[o) ~ wkfonk ;h. T[;
(pqkjwD) d xo wkV nkuko tkbh fJ;soh ;h. T[; B fJe
gsh ~ (dth dh g{ik eod j'fJnK) t/y e/ geV fbnk.166.

fdB

(nkgD)

fJ;soh B gsh ~ fejk--

j w{oy! s{` fe; ezw bJh dth dh g{ik eo fojk j?I. T[; ~ fe;

fej eki w{V ;tzs dft. fej js sk;[ p[bs nGft.


fJj ekoD tkfj gfrnkB gozs. few ikB p{M d'ify frozs. 167.

(j' t r k)
;kfonK

pDk
fsfj igs o?D fdB fdi T[dko. fifj jfDU o'f; ofD pk;tko.

Sz d

nBoE

fij js ;[zG B?;[`G pho. fiB ihs fJzdq ehB' ceho.


fsfB rjh ;oB irwks ikfJ. fsfj ehn; u`fvek dtokfJ. 165.

37

;ko d;K dk fJjh ubB j'trk, fiE feE e[ohsK j'DrhnK. fiE feE

;p d; Ykb. ij sj e[ukb.
ij sj nBoE. Bjh j's noE. 161.

ntsko

tk;s @nGft# (fi; dk Gd B gkfJnk ik ;e) efjzdk j?I. fe; eo e (s{`)


T[; d g?oK T[s fvrdk j?I. ikD p[M e Boe ftu feT[I fvrdk j?I.167.
j

fej eki w{oy fsj igs ikg. Bjh vos sT[B e' Egs Ekg.

w{oy!

(s{`)

fe;

bJh

T[;

dk

ikg

igdk

j?I<

T[;

dh

;EkgBk

e?j' g[eko okik ;whg. d? j? fBeko s[fj pkfX dhg. 168.

eofdnK (s{`) vodk BjhI. (w?I) oki e'b ik e g[eko eoKrh. T[j s?~ pzBQ
e d ; - fBekbk d d t r k.168.

Bjh byk skfj pqjwk e[Bkfo. XowkoE nkfB fbB' tsko.

T[; wkVh fJ;soh B pqkjwD (dh Fesh) ~ BjhI ;wfMnk. (ekb


g[oy B) Xow d gq;ko bJh nkD e ntsko fbnk j?. ;ko F{dqK d ftBkF

;{dqz ;w;s Bk;koE js[. ebeh tsko eop ;us. 169.

bJh
fjs ikfB sk;[ jNfeU e[Bkfo. Bjh b'e sqk; p[b Gsko.
sp e[Vh Bkfo fus o'; mkfB. ;zGb Bo; sB ejh nkfB. 170.
g{izs dt dhB' fdykfJ. fsj rjk e'g efo ;{dq okfJ.
rfj skfj nfXe dhBh ;ikfJ. e? jBs s'fj e? ig B wkfJ. 171.
1H @;{dq oki pku#

vo
(nzs

ns

(b'eK

~)

;us

eoB

bJh

ebeh

ntsko

fbnk

j?.169.

T[; dk fjs ikD e (pqkjwD B) wkVh fJ;soh ~ o'fenk. go b'e


s'I gsh p'fbnk BjhI. sd T[j fus ftu eq'X eo e e[VQB brh ns
ftu

T[;

B)

;zGb

oki

se

nk

(;koh

rZb)

efj

fdZsh.170.

(gsh d[nkok) dth ~ g{ifdnK (oki ~) ftyk fdZsk. (sd) F{dq oki
B eq'X eo e T[; ~ geV fbnk. T[; ~ geV e pj[s ;}k fdZsh (ns
fejk)

iK

sK

s?~

wko

fdnKrk

iK

dth

dh

g{ik

eo.171.

38

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

okik ;{dq pku 1

ntsko

39

F{dq oki B fejk--

Bjh jBs s'j fdi ejh nki. Bjh p'o pko w' g{i ;ki.
e? sij[ ;t dth gquzv. Bjh eos nki s' e' d[yzv. 172.
fpgq pku okik ;"

u" p h;

ehi? d[yzv Bfj si' ;t. ;[fB bj[ ;ku s[fj ej' dt.
feT[ B j'fj N{e sB e jiko. Bjh si' gkfJ dth T[dko. 173.
;[B G:' p?B ;{do ;[ eq[X. iD i[N:' nkfD weokS i[X.
d'T{ fdqr ;eq[X ;q'Ds u[ukB. iB ekb skfj dhBh fB;kB. 174.
nfs rop w{V fGqsB p[bkfJ. T[uo p?B fJj jD' ikfJ.
b? rJ sk;[ dq'jh d[ozs. ij ;zGq ;[G dtb ;[Gzs. 175.
fsj pkX nky w[;e? uVkfJ. efo bhB ekfY nf; e' BukfJ.

pqkjwD!

BjhI

sK

ni

s?~

wko

fdnKrk,

BjhI

sK

;kwrqh ;ws ;w[zdo ftu v'p fdnKrk. iK sK gquzv dth


Sv d, BjhI sK ni so d' N'N eo fdnKrk.172.

s?~
dh

g{ik

;tk

dh

eoBh

pqkjwD B oki ~ fejk--

(s{` fpBk fMMe wo) d' N'N eo d, (go w?I dth dh) ;tk BjhI SvKrk.
j okiB! ;[D b", (w?I) s[jk~ ;u efjzdk jK. (wo) sB d feT[I B j}ko N[eV
j' ikD. (fco th w?I) wjkB dth d uoBK ~ BjhI SvKrk.173.
(fJj) p'b ;[D e F{dq (okik) eq'fXs j' frnk wkB' weokS (d?Is) nk
e :[ZX ftu i[N frnk j't. (T[; dhnK) d'jK nZyK s'I eq'X eo e bj{ u'Idk ;h,
wkB' T[; dh fwqs{ (@ekb#) B Brkok tik fdZsk j't.174.
w{oy (oki) B ;teK ~ p[bk e pj[s jzeko Bkb p'b T[uko fe fJ;
~ (b?) ik e wko fdU. T[j fGnkBe X'qjh ibkd (T[; ~ ) T[E b? rJ fiE
;zGb (@;zGq#) dk dtkbk ;[F'fGs ;h.175.
T[; dhnK nZyK (T[s gNh) pzBQ fdZsh ns w[FeK e; fdZshnK. (fco)

ip br dB fsj sr skB. sp ehU ekb e' fpgq fXnkB. 176.

jZE Bkb sbtko fyu e jZE Bkb x[wkJh. id sra dk tko eoB br, sd
pq k jwD B ekb-g[ o y dk fXnkB ehsk.176.

ip eh:' fus w' fpgq fXnkB. fsj dhB do; sp ekb nkfB.

id pqkjwD B fus ftu (ekb g[oy dk) fXnkB ehsk sd ekb g[oy
B nk e T[; ~ doFB fdZsk. (ns fejk fe j pqkjwD!) wB ftu fJe th

Bjh eo' fuzs fus wkfM Je. st js[ ;sq[ jfB j? nBe. 177.
sp goh ;{`e G'jo wMko. T[gfiU nkfB ebeh tsko.
skV gqwkB[ efo nf; T[s`r. s[oeS ;[tS skih ;[ozr. 178.
f;oyz v h Sz d

ti Bkd ;[ozrh Xrk x'ohnk. Bu ikD fcozrh ti x[zxo{.


rdk fsq;{b fByzrh M{bB p?oyk. ;ktB ikD T[wzrh xNk voktDh. 179.

fuzsk

gqrN

sd (dtkb d) G'o ftu'I fJe X[Bh (;[DkJh) gJh ns ebeh ntsko


j' frnk. (T[; d) jZE ftu skV (fpqS) fisBh T_uh sbtko ;h.

T[;

skih GT[o fgbzrh Skbk gkJhnk. Gzrh ikD fGVzrh Bu dkfJoh. 180.

pi Bkd ;[ozrh nDhnk i[Nhnk. g?o Xko gtzrh cT[ik uho e?.
T[m? S?b Sbzrh Skbk gkJhnk. MkfV MVke MVzrh srk tihnk. 181.
1H @fdi pku#

soh

jmK

(ofynk)

s[ofe;skB

bJh

dk

nBeK

;[zdo

ns

t?oh

wko

fgnkok

fdnKrk.177.

x'Vk

;h.178.

f;oyz v h Sz d

;[zdo

ozr

tkb

Bkd

ti

ns

BrkfonK

r{`i

ehsh,

wkB'

:[ZX

ftu

fcozrh Bu j'D ns x[zxo{ ti j'D. rdk, fsqF{b, G^E ns pofSnK d M`v


M[bD br. (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB' ;ktD dhnK vokT[DhnK xNktK uVQ
nkJhnK

pkD nzr G[izrh ;ktb ;'jD. sq? ;? jE T[szrh yzvk X{fjnk.

eo,

j' D .179.

Foho T[s ekb ;ZgK tor pkD XkoB ehs j'J jB. (ebeh B) fszB ;"
jZE T[&Zuk yzvk X{fjnk j'fJnk j?. x'Vk (fJzi) fcodk j? wkB' Fo B SkbK wkohnK
j' D . iK wkB' Gz r K ghD tkb :' X r' b dkfJo ftu Bku eo oj j' D .180.
;'jD

Brko

ti

jB

ns

c"i

dhnK

w{jobhnK

eskoK

(@nDhnK#)

(nkg; ftu) i[N rJhnK jB. x'V uVQ :'X (@gtzrh#) c"iK ~ uho e (:[ZX
o{g Bdh dh) Xkok s'I gko j' rJ jB. ;'jDhnK SkbK wkoB tkb :'fXnK
B T[m e SkbK wkohnK jB. Foho d nzrK ~ MkV ;[ND tkbhnK (@MV`rh#)
sbtkoK

MVke

eo

tidhnK

jB.181.

4 0

;qh

d;w-rqzE

;wkBek

;kfjp

Szd

u" p h;

;wkBek

gquzv o{g okiJh. fpb'fe GkB bkiJh.


;[ uzv si fJT[ b;?. gquzv i'fs e' j;?. 183.

;[ e'g Ug d? pbh. fe oki wzvbh ubh.


;[ n;sq ;;sq gkfB b?. fp;y pho wkB e?. 185.

(T[j) gquzv o{g ftu F'G fojk j? (fi; ~) ty e ;{oi th Fofwzdk


j[zdk j?. T[; dk gquzv si fJzi F'G fojk j? fitI e'Jh gquzv i'fs j; ojh
j' t (noEks gq e kFwkB j' t ) .183.
jmhb :'X eq'X Bkb fJ; soQK sg j'J jB, fitI Gmh d sgkJ j'J
jB.

fsy

GN ;;sq n;sq BukfJ. fus e'g Ug pYkfJ.


s[foeS nS s[ozr. oD o`fr uko T[szr. 186.

GN G?ojt j? Xho. efo e'g Skvs sho. 187.


sBee ehB gqjko. GN i{M r:' ;? uko. 188.
Sz d

j?,

wkB'

;{oi

j;

ojh

j't.184.

Buk

bbekod
jZEK

ftu
;{ o wk

rk}h

N[ N z s z s y' b ` . Ywz e z s Y' b ` .


NNz e z s skb` . Bu` s z s pkb` . 193.
frozszs nzrz. eNzszs izrz.
ubzszs shoz. GNzezs Ghoz. 194.

e[jkVk

eq'X

geV

wkfonk

j'

Svd

ns

T[s

jB.187.

r'fvnK

sD

se

(bzphnK

tko

ehsk

pKjtK

fi;

tkb)

Bkb

uko

T[Sbd

jB.

frnk.188.

Sz d

dk

rZ i d

Yweko

j[zdk

xkT[nK

j?.

(;{ow)

pVQeK

wkod

jB.

x'V

YkbK

YbedhnK

jB.189.

(d

S[Nd
ftu'I)

(s'I

Mbedk j?. :'X


jB).192.

ubd

sho
e

fJeBK

sbtkoK uwedhnK jB.


nb` p ) T[ m d jB.191.

d)

eo

jB

pjsz s xk:` . Mbez s uk:` .


fvrszs pho`. fGrszs Gho`. 192.

eq'XtkB

sho
(fiBQK

fywezs yr`. XXezs Xr`.


S[ N ez s Bkb` . T[ m e` s iP k b` . 191.

ns
ntsko

Y'bK

S[N ezs shoz. ppezs pho`.


190.

jB.186.

jB

ebeh

GVE{ n k

T[ S ez s skih. riez s rkih. 189.

oj

eq'X Bkb dzd ghj e ns nkgDh nkgDh rZb efj e XhoitkB ;{ow

YYez s Y' b z . ppez s p' b z .

skb` .

fbFedh

;{ow F;sqK ns n;sqK ~ Buk e ns fus ftu eq'X d si ~ tXk


e, s[ofe;skB d ;qFm x'V T[s uVQ e ns :[ZX ftu T_u ed tkb x'V

;"

T[ m ez s

wzvbh

F;sq n;sq jZE ftu geV e ns tho ftFF wkD Bkb (tXd jB).185.

eo e'g efb ntsko. rfj gkfB nikB e[mko.

Ykb` .

tkbh

eq'X ~ T_sfis eo e pbtkB ub jB iK oki-wzvbh s[oh iKdh j?.

efo eq'X gh;s dks. efj nkg[ nkgB pks.

Ybez s

si

s' w o Sz d

s' w o Sz d

GVE{ n k

Szd

T[; soQK T[j ;[F'fGs jB ns b'eK nzdo (T[; ~) tyD dk b'G j?.182.

;[ e'fg e'g e? jmh. ug? fuokfJ fiT[ Gmh.


gquzv wzvbh b;?. fe wkoszv e' j;?. 184.

4 1

T[; ~ ty ty e ;ko T[; tb GZi rJ jB. (fi; soQK) fejk frnk j?,

i[ dy dy e? ;p?. ;[ Gkfi Gkfi r sp.


efjU ;[ ;'G ;'G jh . fpb'fe b'e b'G jh. 182.

ntsko

jB.
b?n

bj{)
fvrd

;{ow bbekod jB.


g?dk j[zdh j?.190.

trdk
jB.

X"I;

tid

jB.

j?.

(;{ofwnK

vokeb

ezpd

pzd{eK
dk)

jB

S[NedhnK

ukT[
(iK

(NeokT_IdhnK)

(T[BQK

g;hB

jB.
d

Bkb

nZr

w{zj

s'I)

fGi

iKd

f;o d N'g (@y'b`#) N[ZNd jB. Y'b Yweko eod jB. (F;sqK d tko
skb N[ZNd jB. u[VQbK (iK ngZSoktK) BudhnK jB.193.
(:'fXnK d) nzr fvrd jB. (nzr) :[ZX ftu eN ik oj jB. sho
jB. vog'e GNe oj jB.194.

42

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

i[ M z s z s tho` . Giz s z s Gho` .


eozszs eq'jz. Gozszs o'jz. 195.

u" p h;

;{ow i{Md jB. vog'e


Go j'J jB.195.
sho

siz s z s sho` . Gi` s z s Gho` .


pj` s z s xk:` . Mbz s z s ik:` . 196.

EK

uwedh

b'E

uVQh

go'Id

sgzszs sr`. uwzezs pr`.

g'N

j'

Bu w[zv wkbh. j;ss ekbh. 200.


i[ N z s z s tho` . S[ N z s z s sho` .
poz s z s pkb` . Ybz s z s Ykb` . 201.

;{ofwnK

;[wszs wdz. T[m? ;d rd`.


eNzszs nzrz. frozszs i`r`. 202.

nzr

g[ n ? o z s gsq h . brz s z s nsq h .


piszs q nsqz. i[M szs Ssqz. 204.
froz s z s G{ w h. T[ m z s z s M{ w h.
oNz s z s gkB` . i[ M z s z s i[ n kB` . 205.

j?.

(;?fBeK

dhnK

fFt

(row

bj{

Bkb)

(@w[zvwkbh#)

Bu

fojk

j?.

oj

jB.

;{ow

(:[ZX

~)

ftu)

i[N

ngZSoktK

to

jB.
brd

yzGK

(@gsqh#)

tkb

sho

jB.

n;sq

(sho)

go[u

tid

i{ M d

pkD ubd
jB. vog'e

jB.
Gi

r[ZEk

ekbh
sho
jB.

j?.

(T[j)

jB.197.
w[zvK dhnK) wkbktK
fFt Budk j?.198.
trd

jB.

b'EK

Bkb

uwedhnK

jB

ns

s}h

jZ;

ojh

j?.200.

S[N

oj

YkbK

j'J

jB.

ubd
Ssqh

fdFktK (shoK Bkb)


oj jB.206.

ngZSoktK

Bu

wu

jB.

pkD

eNzszs nX`. GNzszs pXz. 209.

oj/

yjzszs y{Bh. uV uT[g d{Bh.


pjzszs nsq`. eNzszs Ssq`. 210.

ufVQnk

pjz s z s gsq h . i[ M z s z s nsq h .


fjD` e z s skih. eDz S z s rkih. 211.

trdk

eq'X

jB.

Yb

(Fjhd

ojhnK

b'N

j'D

tkb

jB.201.
jB.

jB.
i{Md

n;sq-Xkoh

;{ofwnK

jB.204.

jB.205.

Bkb)

i[ n kD` .

jB.

G{wh T[s fvrd jB. x[zwoh yk e T[md jB. gkDh wzrd jB. ;{ow

fFt Bu fojk j?. w[zvK ~


ftu x[zw fojk j?.207.

Yjz s z s

bj{

eod

ukU Bkb ub oj jB. (:[ZX) G{wh ftu ik e i{Md jB. Bkd r{zid
(wko{) tki tid jB.203.

Feb

pkD` .

ftu'I

eq'X

(;{ow) wd-w;s jB. r[oiK (d tiD dhnK) nktk}K T[mdhnK


eZN oj jB. izr (d w?dkB) ftu fvr oj jB.202.

Buzs zs Jh;`. g[nzs zs ;h;`.


pizszs vT[o{. Gqwzszs GT[o{. 207.

brz s z s

r[Ew

sgdhnK

ojhnK

oj

wuzszs tho`. Gizszs Gho`. 208.

}]wK

N'bhnK)

ubz s z s pkD` . o[ e z s z s fd;kD` .


frozszs pho`. Gizszs Gho`. 206.

Buz s z s pkb` . s[ N z s z s skb` .

jB.

:'X)

j? . 196.

sbtkoK
jB.

ubs` f s uk:` . i[ M ` s ` s ik:` .


oDz e z s Bkd` . pi` s z s pkd` . 203.

Gid

(i[Mko{

x'V T[Sbd jB. pjkdo ;{ofwnK (d xkU)


ojhnK jB. f;o eN ik oj jB.199.

T[ S z e z s skih. pjz s z s rkih.


b[Nzszs b[E`. eNzszs w[yz. 199.

ekfJo

jB.

YkbK YbedhnK (NeokT[IdhnK) jB. (fFt-rD


jB. e^N j'J f;oK ~ (wkbktK ftu go' e)

Yb` e ` s Ykb` . g[ n z s z s wkb` .


Buzszs Jh;`. eNzszs ;h;`. 198.

jB.

Gid

43

(e^N j'J) nzr sVcd jB. (;{ow) :[ZX ftu i[^N j'J jB. b'EK T[s

ssez s nz r z . i[ N ez s i` r ` .
T[bEE b[E`. gb[Es i[E`. 197.

S[Nd

ntsko

oj

jB.

oj
br
:'X/

oj
wko

]{Byko (:'X
j'fJnk j?.

ojhnK

jB.

ekfJo
jB.
ik
nkg;
n;sq

Gi

i[nkB
oj/

go'
(T[BQK
oj
fvr

fojk
d)

o[e

iKdhnK

j?.

v"o{

skb

N[ZN

jB.

tikT[Idk
oj

jB.

;{ow
j?.

fvr

fGnkBe

;{ow

(ukT[

jB.208.
oj

jB.

(;{ow)

nZX

ftu

eN

ik

jB.209.

ftu) yfjzd jB. (T[BQK d wB ftu) d{Dk ukT[


ub oj jB. Ssq eN ik oj jB.210.

yzGK tkb sho ubd jB. n;sqK (tkb :'X) i{M oj jB. x'V fjDe
jB. ;{ow rZid jB.211.

4 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

s[ N z s z s uowz . eNz s z s powz .


frozszs G{wh. T[mzszs x{wh. 212.

u" p h;

:'X)

YkbK (@uowz#) N[ZN


G{wh T[s fvr oj

nB{ g fBoki Sz d

nB{g o{g fdy e? ;[ eqX[ i'XD` po`.


;BX pX T[fdsz ;[ e'g Ug d Boz.
ujzs i?s gsqDz eozs xkt d[Xo`.
s[Nzs n;sq ;;sqD' b;zs T[ib' cbz. 214.
T[mzs GT[o G{oD' eYzs G?eoh ;[o`.
Gizs Gho G?eo` pizs pho ;[gqG`.
s[Nzs skb sfE:` Buzs Jh;qD' oD`.
yjzs yfsqD' yr` fBBfd rfd x[zxo`. 215.
Gizs nk;[oh ;[s` T[mzs G?eoh X[D`.
ubzs shSD' ;o` f;bD T[ibh feqs`.
Buzs o`fr i'rD` uufe uT[dD' fd;`.
egzs e[zdB' fro` sq;zs ;ops' fd;`. 216.
Buzs pho pktoz yjzs pkjDh X[i`.
pozs nSqD' GN` gqphB uhB ;[gqG`.
pezs vT[o vkwoh nBzs szsqD' fo;`.
j;zs iS r`Xqp` fg;ku G{s gqsB`. 217.
Gozs u[u uktvh GS`s fceqDh sB`.
vezs vkeDh v[b` Gozs gsq ;q'Ds`.
fggzs :k;t` 1 ;[G` j;zs wkoiBh fwqV`.
nN[N jk;D' j;` fywzs T[ib' n;`. 218.

netk

Sz d

j'J

(noEks

S[Nd

jB)

ns

nBeK

(d

Foho

ftu)

rv

iKd

jB.213.

nB{ g fBoki Sz d

(fiBQK d) o{g pj[s ;z[zdo fdyd jB, T[j pbtkB (itkB) eq'XtkB
j' e jfEnko ;ik e, eq'X ~ gqrN eod jB. (T[j) fti? gZso ukj[`d jB
ns v{zx xkT[ eod jB. n;sq ns F;sq N[ZN oj jB ns (shoK d) ;\?d
cb fbFe oj jB.214.
G{s, gqs (nkfd vokT[DhnK FebK tkb iht) T[md jB ns G?dkfJe
nktk}K eYd jB. vog'e b'r vo e Gi oj jB ns gqGktFkbh ;{ow
roi oj jB. ssEJh eo e skb N[ZNd jB ns oD-G{wh ftu fFt Bu
fojk j?. SsqhnK dhnK sbtkoK yVe ojhnK jB ns rdktK Bkb p`BQ
x[zxo{nK d (fJe-;[o) X[Bh fBeb ojh j?.215.
fGnkBe X[B d T[mD Bkb d?IsK d g[Zso Gi oj jB. fsy sho
ub oj jB ns T[BQK d fuZN ehs/ j'J/ cb uwed jB. oD-G{wh ftu
i'rDK Bu ojhnK jB ns u"dK fdFktK ftu uwekok g? fojk j?. ;kohnK
fdFktK vo ojhnK jB ns ;[wo gops (@e[zdB' fro`#) ezp fojk j?.216.
ptzik pho Bu oj jB ns ;?Bk dhnK X[iktK (Mzv) nkg; ftu yfj
ojhnK jB. gqskgh ns gqphB :'fXnK ~ ngZSoktK u[D u[D e to ojhnK
jB. vkfJDK ns u[VbK eq'XtkB j' e nBzs szsq wzsq p'b ojhnK jB. :eF,
rzXop, fgFku, G{s ns gqs j; oj jB.217.
froMK (wk; Bkb nkgDhnK) u[`iK Go ojhnK jB ns frdVhnK bkFK
(@sB`#) ~ yKdhnK jB. vkeDh (oi e) veko wkodhnK j'JhnK M{w ojhnK
jB ns bj{ Bkb yZgo Go ojhnK jB. wjkekb (@fwqV`#) ns ekfbek
(@wkoiBh#) jZ; jZ; e (yZgoK ftub bj{ ~) F[G wfdok ;wM e gh ojh
j?. (:[ZX-G{wh ftu) fyV fyVk e fBozso jf;nk ik fojk j? ns ;\?d
sbtkoK fbFe ojhnK jB.218.
netk

Sz d

i[N tho`. S[N sho`. i[M skih. fvr rkih. 219.


pi i[nkD`. pkj pkD`. o[M i`r`. i[M nzrz. 220.

fvr oj jB.219. i[nkB (nkg; ftu) ti oj jB (Gkt bV oj jB).

i[M jkEh. o[M ;kEh. T[G T[;Nz. ;[G g[;Nz. 222.


@nk;t`#

ojhnK jB. etu eN ik oj jB. (bVd


jB ns x[zwoh yk e T[m oj jB.212.

F{otho i[^N j'J jB. sho S[N oj jB. x'V i{M oj/ jB ns ;{ow

s[N szrz. c[N nzrz. ;i ;{oz. x[zwh j[{oz. 221.

1H

4 5

(pko pko) gkDh wzrd jB. ;{ow eN ik oj jB. fJe (sho) T[vd

oNz s z s gkB` . eNz s z s i[ n kB` .


T[vzszs Je`. rvzszs Be`. 213.

ntsko

pkD ubk oj jB. izr ftu o[M j'J jB. nzr gqfs nzr i{M oj jB.220.
j{oK

x'fVnK d szr N[ZN oj jB. nzr c[ZN oj jB. ;{ow ;^i j'J jB.
x[zw ojhnK jB.221. jkEh i{M oj jB. ;kEh (;kEh Bkb izr-eow

ftu) o[M j'J jB. T[u nkeko tkb T{m jB. pVh seVh (vhb v"b tkb)
F'G oj jB.222.

4 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ukuoh Sz d

i[Mko. ngko. fBjko. fpuko. 225.


jeko?. guko?. fpuko?. gqjko?. 226.
;[ skih. f;okih. ;bkih. fpokih. 227.
T[ m kt? . fdykt? . Gq w kt? . uykt? . 228.
feqgkB feqs Szd

ijk sho S[Ns. oDzXho i[Ns.


pozpho T[ms. sBz sqkB c[Ns. 229.
oDz pho fros. Gtz f;zX[ sos.

47

;{ow xkfJb j' oj jB. sho S[N oj jB. (;{ow) Xosh T[s fvr
jB. x[zwoh yk e T[m oj jB. 223. wko'-wko' p'bd jB. uko uZe

c[N phoz. S[N shoz. fvr G{wz. T[m x{wz. 223.


pe? wkoz. ue? uko`. ;i? ;;sqz. pi? n;sqz. 224.

ntsko

oj
j?okB

j'

oj

jB.

F;sq

;i

oj

jB

ns

n;sq

(fJe

d{i

~)

ti

oj

jB.224.
ukuoh Sz d

ngko ;{ow ty e ftuko eo oj jB.225. (fJe d{i ~) p[bkT[Id,


bbekod,

;'ud

Fhok}

ns

(fJbke)

tko

eo

d/

;[zdo

oj

jB.226.

x'fVnK

T[s

nDyh

(@;bkih#

;{ow)

p?m

j'J

jB.227. (sbtkoK ~) u[e e ftykT[Id jB ns G[nk e w}k uykT[Id jB


(noEks tko eod jB).228.
feqgkB feqs Szd

fiE sho S[Nd jB (T[E) oDXho (:'X) i[N iKd jB. pbtkB ;{ow

BGz j{o fcos. poz pho pos. 230.

T[md jB. etu c[N oj jB.229. ;{ow (:[ZX-G{wh ftu) fvrd jB.
;z;ko ;kro s'I sod jB. nkekF ftu j{oK x[zw ojhnK jB. ;qFm ;{ofwnK

oD Bkd pis. ;[fD Gho Gis.

oD G{fw sis. wB wkM bis. 231.


fcfo cfo bos. oD i[fM wos.

oD-G{wh ftu wko{ Bkd ti fojk j? (fi; ~) ;[D e ekfJo Gi


oj jB. oD-G{wh ~ Sv oj jB. wB ftu Fow wfj;{; eo oj jB.231.

Bfj gkt Nos. Gt f;zX[ sos. 232.

fco gos e bVd jB. oD ftu i{M e wod jB. edw fgS BjhI eod.

oD ozfr wus. us[ozr cNs.

;z;ko

;opzr bNs. wfB wkB xNs. 233.


po pho fGos. Bjh B?e[ fcos.
ip fus fuos. T[fm ;?B fxos. 234.
fro G{fw gos. ;[o Bkfo pos.
Bjh gkt Nos. wfB e'g Gos. 235.
eo e'g wzvs. gr dP? B Gis.
efo o'; bos. fro G{fw gos. 236.

ftnkj

gZy'I

ojhnK

;kro

jB.230.

sod

jB.232.

:[ZX d ozr ftu wu j'J jB. us[ozrBh ;?Bk xkfJb j' ojh j?. ;G
bVyVk ojh j?. wB ftu'I jzeko xN fojk j?.233. ;qFm :'X bVd

jB. }ok fizB th fgS BjhI jNd. id'I (T[BQK dk) fus fuVQ iKdk j? sK
T[m e ;?Bk ~ xo b?Id jB.234.
Xosh T[s fvr oj jB. dt fJ;sohnK (T[BQK ~) ftnkj ojhnK
jB. g?o fgS BjhI w'Vd. wB ftu eq'X God jB.235. eq'XtkB j' e :[ZX
eod jB. d' edw th fgS BjhI jNd. eq'X eo e bVd jB. (nzs ftu
wko ik e) Xosh T[s fvr g?Id jB.236.

oD Bkd pis. ;[fD wx bis.

:[ZX ftu Bkd tid jB (fiBQK dh X[B ~) ;[D e pdb Fofwzd j[`d

;G ;ki ;is. gr dP? B Gis. 237.

jB.

ofD ueq ubs. d[fs wkB dbs.

Gid. 237. oD-G{wh ftu uZeo ubd jB (fiBQK dh fbFe)


d wkD ~ th BhtK ftyk fdzdh j?. ;[wo gops fjb fojk

frfo wo[ jbs. GN ;q'D gbs. 238.


oD o`fr wus. po p`p pis.
oD yzG rvfs. nf;tko wzvs. 239.
feqgkB feos. efo e'g fGos.
Bjh fco? fcos. nfs fus fuos. 240.

Bkb
(tKr)

;ko

bE

gE

;k}K

Bkb

;id

jB.

d'

edw

th

(fgS

~)

BjhI

gqekF (@d[fs#)
j?. ;{ow bj{

jB.238.

:[ZX dk ozr izw iKdk j?. t^v X"I; tid jB. (;{ow) oD ftu yzG
rv ik oj/ jB. sbtko-Xkoh (@nf;tko#) :[ZX wzv fdzd jB.239.

sbtkoXkoh
BjhI

(;{ow)

jB.

(:'X)
fus

eosp
ftu

eod
pj[s

jB.
fyMd

eq'X

eo

(fuVQd)

bVd

jB.240.

jB.

w'fVnK

w[Vd

48

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ukuoh Sz d

u" p h;

;[ Xkt?. fo;kt?. T[mkt?. uykt?. 243.

49

ukuoh Sz d

(:'X

jeko?. gquko?. gqjko?. eotko?. 241.


T[ m kt? . fdykt? . Gq w kt? . ubkt? . 242.

ntsko

fJe

d{i

~)

p[bKd

jB,

bbekod

jB,

sbtko

Bkb

tko

jB. 241. (F;sq) T[mkT[Id jB, ftykT[Id jB, x[zwkT[Id jB ns


jB. 242. (izr ftu) Gi e iKd jB, eq'XtkB j[`d jB, (F;sq)
jB

ns

M[Mko. ngko. jiko. nfonko. 244.

(t?oh

i{MD

tkb

w}k)
:'X

uykT[Id

pfj;kp

eod

ubkT[Id
T[mkT[Id

jB.243.

jB.

j}koK

jmhb

(;{ow)

jB.244.

(T[j

;[ Y{e. fe e{e. GG{e. fe M{e. 245.

:'X) BV Y[ed jB, bbekod jB, (eq'X Bkb) nZr d nb`p pD j'J jB,

;[ pkDz. ;[XkDz. nukDz. i[nkDz. 246.

wkB' (Gmh ftu pkbD) M'fenk frnk j't.245. T[j pkDK


pDkT[Id jB ns nukBe i[nkBK (~ czv fdzd jB).246.

Xwe. jwe. MVe. SNe. 247.

(:[ZX ftu) X^e tid jB, p'b p[bkok j[zdk j? (iK xpokjN j[zdh j?),
(jfEnko) tid jB ns (pkD) S[ N d jB.247. (;{ o w }' o Bkb) rid

;rki?. ;;ki?. B Gki?. fpoki?. 248.


fByzrh. yszrh. ;[ozrh. fGVzrh. 249.

dk

fBFkDk

jB, (F;sq K Bkb)


248. (T[j ;{ow)

;id jB, Gid BjhI jB, (;kjwD ) vN ofjz d jB.


G^fEnk tkb, pkDK tkb, ;[zdo ozrK d p;sqK tkb ns

fGVB

jB.249.

swe?. gbe?. j;e?. gqXe?. 250.

ukjtkB

eq'X eod
;{ow jB,

jB, T[Sbd jB, j;d jB, (fgSKj ~) Xed


t^v Xhoi tkb jB, fsy sho Svd (@gqjho`#)

jB.250.
jB.251.

;[ pho`. ;[ Xho`. gqjho`. ssho`. 251.

;qFm

gbN?. fpbN?. B S[N?. T[gN?. 252.

(t?oh ~) gbN ;[Nd jB, (nkg th) gSkV yKd jB. (i' sho Foho ftu'I)
d{i gk; BjhI fBeb iKd, (T[BQK ~) g[N oj jB.252.
pVeK wkod jB, Eed BjhI jB, (t?oh db ftu) X; iKd jB ns

ppe?. B Ee?. X;e?. MMe?. 253.


;yrz. ndrz. nirz. nGrz. 254.
Mwe?. fywe?. ppe?. T[Ee?. 255.

GrT[ s h

Sz d

(t?oh ~) M`M'V fdzd jB. 253. ;[zdo yVrK (sbtkoK) tkb jB, dkra
BjhI ik ;eD tkb jB, nb"fee (;o{g) tkb jB ns (:[ZX s'I) GiD tkb
BjhI jB.254. (F;sqK ~) uwekT[Id
bbekod jB ns T[Sb e (wko)
GrT[ s h

fe wu?s ;{oz. fe x[w?s j{o`.


fe pi?s yrz. fe T[m?s nrz. 257.
fe c[Nfs nzrz. fe o[Mfs izrz.
fe Bufs skih. fe rifs rkih. 258.
fe xb?fs xk:z. fe Mbfs uk:z.
fe fvr?fs X[wh. fe M[w?fs M[wh. 259.

jB,

fbFekT[Id

jB,

Sz d

izr

ftu

i[N

j'J

jB.256.

fes ;{ow (eq'X Bkb) wu j'J jB, j{oK (nkekF ftu) x[zw ojhnK jB,
sbtkoK

tidhnK

jB

(ns

T[ B Q K

ftu)

nZ r

izr

ftu

(dhnK

fuDrK)

fBebdhnK

jB.257.
fes

oj

jB,

(;{ow)

ri

oj

jB.258.

fes xkT[ brkT[Id


XVzw eoe fvrd jB

jB,
ns

(d{finK
(xkfJb

jB,

fe Sv?fs j{jz. fe ;[Gfs p:{jz.


fe fvr?fs usz. fe Bufs gqsz. 260.

(fpibh tKr)
jB.255.

fes ;{ow (:[ZX ftu) i[N j'J jB, shoK ~ Svd jB, FohoK ~ c'Vd

fe i[N?s pho`. fe S[N?s sho`.


fe c[N?s nzrz. fe i[N?s izrz. 256.

jB,
fdzd

j'J

bVke

nzr

c[N

;{ow

d
j'

o[M

j'J

jB,

x'V

Bu

oj

xkT[nK ~) ukT[ Bkb Mbd jB,


e) M{wd j'J fBT_Id jB.259.

fes (xkfJb :'X) j{`roK Svd jB, ft:{j (xo) ftu F'Gd jB, fvr
;us j[`d jB ns G{s gqs Bud jB.260.

5 0

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fe p[mfs pkD`. fe i[Mfs i[nkD`.


fe wEfs B{oz. fe sefs j{oz. 261.
fe i[ifs

jkEh. fe f;Mfs ;kEh.

fe Grfs tho`. fe brfs shoz. 262.

u" p h;

B{o

ntsko

5 1

fes pkDK dh poyk eod jB, i[nkB i{Md jB, (T[BQK d) wE T[s
j?, (T[BQK ~) j{oK (toB bJh) se ojhnK jB.261. fes jkEhnK T[s

uVQ e i{Md jB, (Bkb tkb) ;kEh wko rJ jB, (T[j) ;{ow Gi rJ jB
(fiBQK

fe oifs o';z. fe sifs j';z.

~)

sho

ti

jB.262.

fes eq'X Bkb oi j'J jB, j'F ~ fsnkr u[e jB, e; y[b j'J jB,
jkb fco oj jB.263. fes jkEh T[s uVQ e bVd jB, (T[BQK d)

fe y[bfs e;z. fe v[bfs G;z. 263.


fe i[Mfs jkEh. fe b[Mfs ;kEh.

wzd

fe S[Nfs skih. fe rifs rkih. 264.

jB.264.

fe x[whfs j{o`. fe G[zwhfs g{o`.

fes j{oK x[zw ojhnK jB, (T{BQK Bkb) Xosh Goh rJh j?, ;{ow wko
ik oj jB, fiBQK ~ sho tid jB. 265. fes sho ubd jB, uko fdFktK

fe i[Mfs thoz. fe brfs shoz. 265.

;kEh

bV

wo

rJ

jB,

x'V

S[N

rJ

jB,

;{ow

fe S[Nfs r'oz. fe p[mfs Uoz.


fe ri?fs rkih. fe gbfs2 skih. 267.

fes/ r'b S[Nd jB (wkB') rV g? oj j'D, ;{ow ri oj jB ns


x'fVnK ~ nr tb gqo oj jB.267. fes nzr eN ik oj jB, oD-

fe wsfs wkDz. fe b[Mfs i[nkDz. 268.


fe pe?fs wkoz. fe ue?fs ukoz.
fe Y[e?fs Yhmz 3. B dtfs ghmz 4. 269.
fe xbfs ;Krz. fe p[e?fs pKrz.
fe w[Sfs pzeh. fe jmfs jzeh. 270.
fe pifs Y'bz. fe pe?fs p'bz.
fe pi Brko. fe i[N jfmnko. 271.
T[ S e? f s skih. jwe? s rkih.
S[Ne?s shoz. GNe?s Ghoz. 272.
GtkBh

Sz d

ijk pho i[N?. ;p? mkN mN?.


fe Bi gbN?. uwseko S[N?. 273.
ijk ;ko pi?. sjk pho ri?.
fwb? ;zi ;i?. B dP? g?r Gi?. 274.
ej{` G{o Gki?. ej{` tho rki?.
ej{` i'X i[N?. ej{` N'g N[N?. 275.
ijk i'X i[N?. sjk n;sq S[N?.
fBqG? ;;sq eN?. ej{` pho b[N?. 276.
1H @i[Nfs# 2H @g[b?fs# 3H @Yhmh# 4H @ghmh#

j'J

ftu

ws

j'J

jB,

:'X

(fJe

nkekF

oj

(shoK Bkb) o[e rJhnK jB, sbtkoK uwedhnK


(fpibh) ibdh Bkb uwe ojh j' t . 266.

G{wh ftu fvr gJ jB, wkD


ftu) T[ b M j' J jB.268.

(wkB')

wko

fe ub?fs pkDz. fe o[eh fd;kDz.


fe Mwe?fs srz. fe BfG ikB prz. 266.

fe eNfs nzrz. fe fvrfs izrz.

jB

bbeko

d{i

ftu

Bkb

izr

fes wko' wko' p'bd jB, uko ue j?okB j' oj jB, jmh (@Yhm`#) Y[e
jB, (ns) fgm BjhI ftyk oj jB.269. fes poS wkod jB, peo

p[bkT[Id

jB,
fes

NYhnK
Y'b

w[ZSK

tid

tkb

jB,

jB,

peo

jmhb

p[bkT[Id

ns
jB,

jzekoh
Brko

jB.270.
tid

jB,

jmh

;{ow

i[N j'J jB.271. fes/ x'V T[Sbd jB, ;{ow jzeko eod jB, sho S[Nd
jB,
GtkBh

ekfJo

GNe

oj

jB.272.

Sz d

fiE

;{ow

(nkg;

ftu)

i[N

j'J

jB,

(T[E

bVB

dhnK)

;kohnK

ftT[IsK pDkT[Id jB. Bf}nK Bkb (t?ohnK ~) gbNk ;[Nd jB (ns Bf}nK
ftu'I) uweko fBeb oj jB.273. fiE b'j Bkb b'jk tidk j?, T[E :'X
rid jB. etu ;ik e (nkg; ftu) fwb jB (Gkt - T[bM jB) ns fgS
~ d' edw th BjhI jNd.274.
fes pj[s (ekfJo) Gih ik oj jB, fes ;{ow ri oj jB, fes
:'X i[N j'J jB, fes (b'j d) N'g N[N gJ jB.275. fiE :'X i[N j'J
jB, T[E n;sq S[N oj jB, fBoG? (:'X t?oh d) F;sq Bkb eN oj jB,
fes

;{ow

b[Ve

oj

jB.276.

52

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

53

fes ;?D je?. fes dkt se?. 277.

fes wko' wko' p'b oj jB, fes x'V Buk oj jB, fes ;?Bk ~ nr
s'o oj jB, fes (t?oh ~ wkoB bJh) dkU se oj jB.277. fes xkT_

fes xkfJ wb?. fes ;?D gb?.

brkJ ik oj jB, fes ;?Bk ~ nr Xfenk ik fojk j?, fes (e'Jh :'X)

ej{` wko pe?. fes pki T[Ee?.

fes G{fw fvr. sB` ;q'D fGr. 278.


d'jok

G{wh

T[s

oj

jB

ns

T[BQK

Foho

bj{

Bkb

fGi

rJ

jB.278.

d'jok

fJ; soQK T[&Zu doi dk :[ZX nZX wj{os d ;wI fizBk wfunk fi; ftu

fJj fpfX wuk gquzv oD noX wj{os T[dzv.


ph; n:[s d; ;s ;[GN i[Ms GJ nvzv. 279.
o;ktb

fvr

Sz d

;[D:' ;zGo;z. G:' ng G;z.

d' bZy, fJe j}ko pjkdo ns nv`v :'X wko rJ.279.


o;ktb

Sz d

;zGo (;zGb) d oki B (;{ofwnK dk wkfonk ikDk) ;[D fbnk (ns


Bkb) nkgD nkg ftu nk frnk. X"I;k (tiD Bkb ns ;?Bk d ubD

T[vh pzp o?Dz. S[jh ;h; r?Dz. 280.

eq'X

Se N'g ;h;z. xDz GkB[ dh;z.

(;{ofwnK d) f;o T[s b'j d N'g ;i oj jB ns pj[s ;{oiK tor


fd;d jB. oki dk Foho uzdqwk d ;[nkwh (fFt) tork j?, T[; pko toDB

;;z Bkj djh. eEz T[efs ejh. 281.

Bkb)

T[vh

fet I

ehsk

wB' f;X ;[Xz. ;[Gh iPkb T[Xz.


e; ;;sq sq'D`. r[o{ ikD[ dq'D`. 282.

yrz yr pi?. Bdz wS bi?.


T[m? fSS fJSz. pj? pkD fsSz. 284.

(T[;

B)

S[N? pkD Xkoz. Xo yr ;koz.

nkekF

f;o

ik

brh.280.

ikJ . 281.

GZE

ns

F;sq

fJzi

e;

j'J

jB,

wkB'

r[o{

dq'Dkuko:

j't.282.

wjkB jmh :'X Y[e jB, w{zj ftu'I wko' wko' e{e oj jB, F;sq d
tko

eod

wZSK

fsy

jB

ns

n;sqK

xks

j[`d

jB.283.

sbtko Bkb sbtko tidh j?, (fiBQK dh uzubsk


wks g?Idh j?. (bj{ dhnK) fSZNK (fJ; soQK) T[m

pkD

ubd

Xhoi

tkb

fro pho Xhoz. Xo pho uhoz.


w[yz w[S pzeh. wu pho jzeh. 285.

X{V

wkB' F[ZX o{g tkbh f;ZXh j't, iK nrBh dh T[&Zuh bkN F'G ojh j't.

wjk Yhm Y{e. w[yz wko e{e.


eo? ;;sq gksz. T[m? n;sq xksz. 283.

j'Jh

;{ofwnK

w{zj

Bkb) BdhnK d
ojhnK jB fitI

jB.284.
;{ow
T[s

fvrd
NYhnK

jB,
w[ZSK

:'fXnK
jB

tkb

ns

p;sq

jzeko

XkoB

ehs

j'J

wu

j'J

jB.285.

ftu

jB.

pkDK dh tkSV g?Idh j?, c[bkdh yzv XkoB ehs j'J jB. nzr
e fvr gJ jB ns :[ZX-G{wh ftu ubh ik oj jB.286.

N[N

fro nzr Gzrz. ub ikfJ izrz. 286.

N[N

Bu wk;jkoz. j;? fpUw uko`.

wk; dk nkjko eoB tkb Bud jB, nkekF ftu fcoB tkb (G{sgqs iK fJbK-froMK) gq;zB j' oj jB. fFt w[zvK dh wkbk go' fojk j? (wkB')

g[n? Jh; ;h;z. Sbh pko[Dh;z. 287.

ftFD{

S[N? ;;sq Xkoz. eN? n;sq Mkoz.


fro os ysz. eN pho nusz. 288.

yj? yr y{Bh. uV? uT[g d{Bh. 289.

Sb

fojk

j't.287.

s} XkoK tkb F;sq S[Nd jB, n;sq (T[BQK dh) Mkb ~ eN oj jB.
:[ZX-G{wh
oj

T[m? eq[X Xkoz. wu ;;sq Mkoz.

(@pko[Dh;`#)
ftu

(:'fXnK

dk)

bj{

fvr

fojk

j?.

;{ow

eN

ikD

pj'F

j'

jB.288.
eq'X dh Xko T[mdh j?, F;sqK d y{p tko j[`d jB, bj{ ghD tkbhnK

yVrK (nkg;
j?.289.

ftu)

yfjzdhnK

jB,

(thoK

ftu)

d{Dk

ukT[

uVQ

iKdk

5 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

Y[e Yhm Ykbz. Bu w[zv wkbz.


eo? ;;sq gksz. T[m? n;sq xksz. 291.

fyV

jmh

yj yr y{Bh. uV? u"g d{Bh.


eo? fusq uko`. pe? wko[ wkoz. 293.
ng' nkg dkp?. oDz pho ckp?.
xDz xkfJ gb?. wjk tho Mb?. 294.
wzv tho ;[Xz. eo? wb i[Xz.
ng' nkg pkj?. T[G? ihs ukj?. 295.

fJzi

;{ow

o[M

uwedhnK

jB

fitI

bj{

sbtko

ghDh

brkT[Id

(fijV)
j?.

bj{

j'J

jB

Y[e

jB.

ns

fpibh

yfj

jB,

:[ZX

dhnK

ojh

wjktho

ftu

j' f Jnk

nkekF

os

fgnk;hnK

ufVQ n k

w[zvK

dh

wkbk

tkbk

(fFt)

}'o

Bkb

fbFedh
j?,

sho

Svd

jB.

sbtkoK

j?.292.

fus

ftu

(:[ZX

dk)

ukT[

d[rDk

j'

(;ZNK

~)

;jkod

jB.294.

ftu wzv j'J jB, wZb


tosd jB, d'tI (nkgDh

(gfjbtkB) e[FshnK
nkgDh) fis ukj[`d

j'J

si

j{oK

sbtkoK

jB,

(T[BQK

BzrhnK

~)

ehshnK

pj[s

ufVQnk

j'fJnk

j'JhnK

jB,

(;G

~)

d{Dk

ftu)

;{ow

u{o

u{o

(N'N

j? . 296.

Bkb

Gfonk

j'fJnk

j?,

(:[ZX

N'N) j' oj jB, s{o ns e?I;hnK ti ojhnK jB, fFt (@w[zv wkbh#) Bu fojk
j?.297.
;{ow

:[ZX-G{wh ftu o"bk g? fojk j?, shoK dh MVh brh


ri oj jB, x'V s}h Bkb Gi oj jB.298.

j'Jh

j?,

pjkdo

pj[s

gqs

ns

p?skb

j?.

(fJzi

u"gJh

fGnkBe

ns

fteokb

:[ZX

j'

fojk

j?.

G{s,

Bu oj jB. p?oeK (M`fvnK iK GkfbnK) Bkb nkekF Go frnk


gqshs j[zdk j?) wkB' fdB ~ jh oks j' rJh j't.299.

ej{` fg;ku gqs Bku? ofD. i{M i{M ej{` fro ;[GN rD.

oD-G{wh

ftu

fes

fgFku

ns

fes

wjk ;[GN i{M fsj mkwk. yoGo goh fJzdq e Xkwk.


p?oe pkD rrB rfJU SkJh. T[m? xNk ;ktD iB[ nkJh. 302.

~)

Sv

Gi

oj

oj

jB,
jB,

fes
fes

:'fXnK

Y'b, fwqdzr ns Brko ti oj jB. e?I;hnK, T[gzr ns phBK ti


ojhnK ;B. w[obh, Bkd, Bchoh (nkfd tki) ti oj ;B. vog'e b'e G?Ghs
(:[ZX-G{wh

GGe

oj

pkis Y'b fwqdzr Brkok. skb T[gzr pD pzekok.

G?o'

Bu

d N'b bV bV
eK ns froMK

j'

e fvr oj jB, fes


T[v ojhnK jB.300.

gqs

GJhot eos ej{` GGekok. T[vs eke eze? fpeokok. 300.

w[obh Bkd Bchoh pki. Gho G:kBe j[n? sfi Gki. 301.

1H @fgt?#

(BV)

jB.295.

GfJU x'o nkjt fpeokok. Bku G{s gqs p?skok.


p?oe pkD rrB rfJU SkJh. ikB[e o?B fdBfj j[fJ nkJh. 299.

;{ow fBo'b tho o;


jB. nkg' nkgD dkU

eod

oDz o{j T[m?. ;oz Xko p[m?.


u"gJh

XhoitkB

}]w

BGz j{o g{oz. GJ tho u{oz.

ri? tho rkih. s[o s[zd skih. 298.

b?

nkg' nkgD dkp wko oj jB, oD ftu ;{ow cp oj jB, pj[fsnK


~

ukT[
pi? s{o skbh. Bu w[zv wkbh. 297.

YkbK

fojk j?, ;[zdo eosp ehs ik oj jB, w{zj'I wko' wko' p'b oj jB.293.

oDz ozr os. uV si ss.


y[b yr y{Bh. uV uT[g d{Bh. 296.

(:'X)

Bu fojk j?. (;{ow) F;sqK dk tko eod jB, n;sqK d xks j[`d jB.291.

o[g tho Xhoz. si? skD shoz.


Mw? fpi[ prz. b;? Jw srz. 292.

55

dth bj{ ghIdh j?, (wkB') fpibh (@n`;[ Gth#) j; ojh j't. (T[j)
fyVk e j; ojh j?, T[; dh i'fs gqekFwkB j' ojh j?.290.

fggz 1 ;q'D dth. j;? nz;[ Gth.


nNk nN jk;`. ;[ i'sz gqek;z. 290.

ntsko

fGnkBe

;B.301.

T[; ;EkB T[s t^v t^v ;{ow i{M w'J jB. fJzdo d xo ybpbh
wu rJh j?. p?oeK (M`v iK B}) ns pkD nkekF ftu Sk rJ jB wkB'
;ktD

dh

xN

Sk

rJh

j't.302.

5 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

s' w o Sz d

u" p h;

ntsko

57

s' w o Sz d

pbtkB pj[s soQK Bkb eq'XtkB j'J jB. XB[FK ~ fyu fyu e sho

pj[ Gkfs e'g ;pho. XB[ skfB fsnkrs sho.


;o nzfr ik;[ brzs. GN ;[ofr pk; eozs. 303.

Svd jB. fi; d nzr ~ ik e sho tid jB, (T[j) ;{ow ;tor ftu
tk; eod jB.303.

ej{` nzr Gzr T[szr. ej{` sho sr ;[ozr.

fes T_u ed tkb (;{ofwnK d) nzr N[N e fvr gJ jB. fes shoK
ns srK dk ;[zdo ozr (ftykJh d fojk j?). fes :'fXnK d u"o ns p;sq

ej{` uT[o uho ;[pkj. ej{` ;[X ;b ;Bkj. 304.

(fvr
ofD nzr ozrs n?;. iB[ c[b fez;e i?;.
fJe n?; i{M wozs. iB[ yfb ckr[ p;zs. 305.

gJ

skoe

Sz d

yv

Sv

(Ee

jB).304.

bN

j'D).305.

eod

jB,

wkB'

ckr

yv

oj

j'D.306.

dDr.307.
etuK

(@;Bkjfo#)

ftu

dts

ns

wko'

wko'

bbeko

iwdkVQK

d?Is

:[ZX

ftu

sbtko

b'e
ns

tkb

sho

ns

sho

ns

poS

etuK

(F;sqK

(;{ow)

ty e ekfJo
sho ubkT[Dr

czvD

i[NDr.
e

ns

dk)

eYDr.

T[s) MkVBr. oD-G{wh ftu


e gq ; z B j' D rhnK.309.

b'E

gqrN

gqjko
eq'X

T[s
ns

poS

ubDr.

:[^X-G{wh

T[s

MkVBr.

w{zj

eoBr.308.

eo
b'E

dts

uVQkT[Dr.

r[gs

riDr.

Gi ikDr. (;{ow) Ssh Ssh


:[ZX-G{wh ftu fBvo j' e

ns
gqs

d?Is
ns

(T[;)

(fJe

d{i

gohnK

ty

fGnkBe

:[ZX

(noEKso-M`[vK
fcoBr.310.

s'I

@wko'

wko'#

T[&Zu

;[o

Bkb

~
M`[v)

sbtkoK T_uhnK T[m e nZXhnK guXhnK tiDrhnK. :'X wjkB


ty e riDr. d'jK gkf;nK d ;?Bkgsh (@nfDD;#) (;kjwD j'
w[y

s'I

:[ZX
e)

e{eDr.311.

rD, rzXop ns dts (:[ZX ~) ty e nyzv ;[o Bkb i?-i?eko dk


Fpd
e

nfDD; d[j{` fd; Xktfjr?. efo ekfY feqgkD ezgktfjr. 313.

gJ

ygk

rD rzXqt dt fBjkofjr. i? ;d fBBd g[ekofjr.

oDo`fr s[o`r? pkifjr. vc MKM Bchoh rkifjr.

j'J

tko

Y[eDr.
iwdkfV feq g kDfD pkjfjr . nXnz r nX' n X bkjfjr . 312.

(N[N

ebeh ntsko eq'XtkB j'Dr, ;{ofwnK d N'fbnK d N'b (wko e)


dDr. pj[s soQK d F;sqK ~ ubkT[Dr ns t?ohnK d M[`vK d M[`v

yr T[X nX' nX pifjr. bfy i'X wjk i[X rifjr.


nfDD; d[j{` fd; Y{efjr. w[y wko wjk ;[o e{efjr. 311.

etu

fvrk

ofD r{V nr{VfD rifjr. bfy Gho G:kjt Gifjr.


;o fpzd gqfpzd gqjkofjr. oDo`fr nGhs fpjkofjr. 310.

ns

Sz d

iwvY feqgkD fBekofjr. efo e'g ;[ok;[o Mkofjr.


ofD b[E g? b[E froktfjr. bfy gqs goh oj;ktfjr. 309.

B}

skoe

;o ;b ;Bkjfo S{Nfjr. oD o`fr ;[ok;[o i{Nfjr.


;o ;b ;Bkjfo Mkofjr. w[y wko guko gqjkofjr. 308.

;[zdo

fJe Xktk eo e nk g?Id jB, d' edw th Gid BjhI jB. vo ~

ebeh ntsko fo;ktfjr . GN Ux gq U x froktfjr .


pj[ GksB ;;sq gqjkofjr. nfo Ux gqUx ;zxkofjr. 307.

fes

:[ZX-G{wh ftu (;{ofwnK d) nzr fJ; soQK o`r gJ jB, wkB' (fitI)
e;{ d c[b (o[b oj j'D). fJe (:'X) fJ; soQK i{M e wod jB, wkB' ckr

fJe XkfJ nkfJ gozs. gr dP? B Gkfr ubzs.


sfi sqk; eos gqjko. iB[ yb ckfr Xwko. 306.

jB).

T[ukoBr.
(nr

iwdkVQK

ns

jh)

nX

j'J

oD-G{wh

ftu

s[ohnK

feqgkBK

nzr

T[sko

tiDrhnK.

;?Bkgsh (@nfDD;#) d'jK fdFktK


eY e x[ z w kT[ D r . 313.

ftu

ubkT[Dr.

(:'fXnK

d)

nZX

nZX

eo

dDr.312.
vc,
Xktk

MKM
eoBr

ns
ns

BchohnK
jZEK

riDrhnK.
ftu

feqgkBK

58

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ofD e[zio g[zi roifjr. bfy wx wjk d[fs bifjr.


fo; wzfv wjk oD i{Nfjr. S[fN Ssq SNkSN S{Nfjr. 314.

ty

oDDze fB;kD fd;kD x[o. rVri jmh oD ozfr fco.

Ssq

ibdh

oD-G{wh
oD-G{wh

(:'X)
(F;sq )

ibdh

S[ N

fvrDr . 314.

ftu Brko (;kohnK) fdFktK ftu r{ziDr. rVri jmhb


ftu fcoBr. eq'XtkB j' e sbtkoK ubkT[Dr. :'X MNgN

MkV

sbtko

efo ekfY feq g kD ez g ktfjr . efbeh efb feq s pYktfjr .


ofD b[E gb[E fpEkofjr. sfe sho ;[ phoB wkofjr. 316.

59

oD-G{whnK ftu jkEhnK d M[zv roiBr (fiBQK dh) wjkB F'Gk ~


e pdb Fofwzd j'Dr. (;{ow) eq'XtkB j' e (T[;) wjkB :[ZX ftu

i[ N Dr .
efo e'g feqgkD gqjkofjr. GN xkfJ MNkMN Mkofjr. 315.

ntsko

xkfJb

eY

eoBr . 315.

jZEK

ftu

ezpkT[Dr.

ebeh

efb:[r

ftu

dDr.

se

;{ow

sho

(t?ohnK T[s) s[os MkV dDr. (t?ohnK


Bkb skVBr (noEksubkT[ D r ) .317.

~)

nkgDk :F tXkT[Dr. oD-G{wh ftu b'EK


se e ;{ofwnK ~ sho wkoBr.316.

xD x[zxo x'o xwefjr. oD w' oDXho gbefjr.

pj[s

;ko

x[zxo{

fGnkBe

Bkb

ntsko

b'EK

yVeDr.

fybko
:[ZX

ftu

rfj sr MVkMV MkVfjr. sfe sho sVksV skVfjr. 317.

T[SkbDr.
se se

ri pki oEh oE e{Nfjr. rfj e;B JfeB M{Nfjr.

jkEh, x'V, oEtkB ns oEK ~ e[NDr. fJeBK (:'fXnK) ~ e;K s'I


geV e MNe dDr. bZyK (:'fXnK) ~ bsK ns w[fenK Bkb e[NDr. :[ZX-

by bksB w[;N gqjkofjr. ofD dksB e;B[ gkofjr. 318.

G{wh
ntD ; nDhfD ;[ X kofjr . efo pkD feq g kD ;z G kofjr .
efo o'; d[j{` fdf; Xktfjr. ofD ;hfM fdtkb: gktfjr. 319.

ftu

feq g kD

SDefjrh.

MDDfe

;` i ' n

SDeko

d[j{` Uo s ;Kr nBufjrh. ifN X{fo Xoko`fr oufjrh.

d'jK

eodh

fvrDrhnK. ezX koh


wurh.320.
gkf;nK

ns

e;

g[N

dDr.318.

gq k gs
j' J h

x'f VnK
s'I

feq g kB
dh

poS

fjDfjDkjm

T[ro

ikDr.

j't r h.
fFt

X{V

wkB'

;ktD

eodhnK

:[ZX -G{w h
ftu

ftu

X[zXb

xfN fiT[ xfD eh x[fo Y{efjr. w[y wko d;' fd; e{efjr.
w[y wko wjk ;[o p'bfjr. frfo ezuB ifw B v'bfjr. 323.
j: e'fN rih ri i[Mfjr. eft e'fN ejk br p[Mfjr.
rD dt ndt fBjkofjr. i? ;d fBBd g[ekofjr. 324.

ns

etu

(@;BkfjB#)

dhnK

etuK

j'

ckr
ikDr.

:'X eq'XtkB j' e dzd ghjDr. (:'X) d'jK gk; x'fVnK ~ BukT[Dr.
oD-G{wh nzdo ewkBK ftu'I sho SvDr (fiBQK Bkb) x'fVnK dhnK (b'j
M[b K

tiDrhnK,

MD-MD

GN dksB gh; fo;ktfjr. d[j[` Ufo s[ozr Buktfjr.

ikbhdko)

Bkb

SDe r h.

sbtkoK
ojhnK

dhnK

}'o

eoBr . 319.

eotkfo eNkohnk pifjrh. xN ;ktfD ikD[ ;[ rifjrh. 321.

ofD pkD ewkDfD S'ofjr. j: sqkD ;BkfjB c'ofjr. 322.

s eNkoK
j' D .321.

dzd

;?Bk BkfJeK ~ ;[XkoBr. jZE ftu pkD s feqgkB


e d'jK gkf;nK ~ GiDr. oD-G{wh ftu fis e

(@fdtkb:#)

MDefjrh.

eDD`fS ezXkfo eDSfjr. oDo`fr ;[ ukuo wufjr. 320.

(fJeBK

okfinK ns
;zGkbDr. o'; eo
;tor

SDD` f e

sbtkoK cV e
e s[ o s shoK

;[o

T[s

xNktK

roi

GzB Dr. 322.

(;?BktK)
;kohnK fdFktK

pdbK dhnK xNktK tKr roidhnK j'JhnK BV Y[eDrhnK.


s'I (:'X) wko' wko' e{eDr. w{zj s'I T[&Zuh nktk} ftu wko'

wko'

;[ w o

p' b Dr .
eo'VK

x'V,

gops

tKr

BjhI

jkEh

ns

jkEhnK

frDsh feE'I se eoBr.


i?eko p'bDr.324.

rD,

dts

v' b Dr . 323.
d

ns

;tko
d?Is

i{MDr.

tyDr.

T[&Zuh

eth
;[o

eo'VK

dh

ftu

i?-

6 0

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

by p?oy pkB ;[jktfjr. oD ozr ;w? cjoktfjr.


po Ykb Ybk Yb Y{efjr. w[y wko d;' fdf; e{efjr. 325.

ofD p?oy pkB Mwefjr. GN G{s gos GGefjr. 326.

p 'b D r . 3 2 5 .

etuK (@sB[ sqkD#) d g[o} T[vDr. (shoK ~) rv dD tkb (:'X)


rvk rv eod (shoK ~) rv dDr. oD-G{wh ftu pkD ns M`v MweDr.
:' X ,

G{ s ,

gq s

GGeDr . 326.

(oD ftu) fes ;[zdo pkD, feqgkB ns M`v (geV j'J j'Dr). (:'X)

po p?oy pkB feqgkD ej{`. ofD p'bs nki br nij{`.


rfj e;B s Gqwktfjr. d; j{` fdf; skfe ubktfjr. 327.

6 1

bZyK pkD ns M`v F'Gk gkDr. :[ZX-G{wh ftu (:[ZX) tb bfjokT[Dr.


u`rhnK YkbK Yb Yb eo e NeokT[DrhnK. d;K fdFktK ftu (:'X) wko'
wko'

sB sq k D g[ o iB T[ v fjr . rvtko rkvkrv r[ v fjr .

ntsko

oD ftu p'bDr fe ni se nfijk (:[ZX BjhI) j'fJnk. fesfBnK ~ e;K


s'I geV e x[zwkT[Dr ns d;K fdFktK ftu se e (F;sq ns/ n;sq)
ubkT[Dr.327.

no[Dz poDz GN gyhnfjr. soDz feoDz ;o byhnfjr.


pj[ Gkfs gqGk GN gktfjr. ozr fez;[e dfy biktfjr. 328.

(;ko)
fd;Dr. :'X
e; {

th

i;[ ihs e? rhs pBktfjr. i[r uko br? i;[ rktfjr. 329.

jfE:ko d[j{` fdf; S{Nfjr. ;o Ux oD` XB[


jfo p'b wBk Szd

GN rkifjr . xB bkifjr .
db i{Nfjr. ;o S{Nfjr. 331.
;o poyfjr. XB[ eoyfjr.
nf; pkifjr. ofD ;kifjr. 332.

N{Nfjr. 330.

x'V,
;wM

:F

rkT[Dr.329.
gjkVh

oki

d'jK

gkf;nK s'I jfEnko


N[NDr.330.

oE

(:[ZX

ftu)

fis

:F

rhs

gk;

GiDr.

w[y

s'I

ubDr.

oD-G{wh

i[MDr.

ftu

eth

b'e

feE'I

se

pDkT[Dr.

uko

:[rK

se

wko'

T[ukoBr.

d'jK

pj[s

wko'
;ko

XB[F

ns

pkD

jfo p'b wBk Szd

;{ow riDr (fiBQK ~ ;[D e) pdb th Fofwzd j'Dr. (d'jK gkf;nK


d)

db

(nkg;

ftu)

i[NDr.

(d'jK

fXoK

tb'I)

sho

S[NDr.331.

pkDK dh poyk j'trh. XB[FK ~ e;Dr. sbtkoK


tiDrhnK. (fJ; soQ K ) oD-G{ w h ;i ikt r h.332.
(;{ow)
e

Xosh

T[m

rD d y fjr . i: b y fjr .
i;[ rktfjr . w[ ; e:ktfjr . 334.

w[;eokT[Dr.334.

gqD g{ofjr. ofi o{ofjr.


ofD okifjr . rD bkifjr . 335.

(T[BQK

Gi

(fFt

ikDr.
d)

rD

T[s

fvrDr.

Fow;ko
(:[ZX

~)

(ekfJo)

G?

eq'X

Bkb

wzv

j'J

j'Dr.

eoe

BjhI

j'Dr.333.

tyDr.

fti?-gZso

gq D ~ fBGkT[ D r . X{ V ftu X{ ; fos


~ ty e) rD bikT[Dr.335.
pkDK

SvDr.

(g;hB

fbyDr.

j' D r .

(nkg;
Bkb)
:F

oD-G{ w h

oD

ftu

ftu)
fGiDr.

rkT[Dr.

ftu

vNDr .

i[NDr.

sbtkoK

N[NDrhnK.336.
(:'X)

rb rkifjr . Bjh Gkifjr .


nf; Mkofjr. nfo wkofjr. 337.

tkb,

;eDr.

T[ m Gkifjr . Bjh bkifjr . 333.

fo; wzvfjr. ;o Szvfjr.


oD i{Nfjr. nf; N{Nfjr. 336.

eor k.328.

oEK

~)

G{n fvrfjr. G: fGrfjr.

1H @fSs#

wfj;{;

(T[BQK

nub; d[j{` fdf; Xktfjr. w[fy wko[ ;[ wko[ T[xktfjr.


1

jhDk

jkEh,

ri pki oEh oE i[Mfjr. eft b'r ejk bfr p[Mfjr.

:'X bkb ozr ftu fdyDr. ;{oi dhnK feoBK tor sho
pj[s soQK dh F'Gk gqkgs eoBr. (T[BQK d) ozr ~ ty e

eoBr .

rb/

t? o hnK

s'A
~

riDr.

(oD-G{wh)

wkoBr . 337.

s'I

BjhI

GiDr.

sbtkoK

tko

6 2

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ri i{ M fjr . j: b{ M fjr .
GN wkohnfjr. Gt skohnfjr. 338.

u" p h;

jkEh i{MDr.
ikDr.338.
dts

fdt d y fjr . i: b y fjr .


XfB Gkyfjr. fufs okyfjr. 339.

dk
~

]sw

wfj wzvB[ j?I. nfo vzvB[ j?I. 341.

Xosh

db rkjB j?I. nf; pkjB j?I.


ir ekoB j?I. n: XkoB j?I. 342.

dk
jB.

ftu

so

(ebeh

d[y

dk

ekoB

jB.

jB.

Xosh

dk

dD

tkb

eoB

jB.

tkb

t?ohnK
fFzrko

;z;ko

jB.

t?oh

jokT[D

tkb

jB.

d[FNK

rfjD

jB.

jB.340.

(fFzrkoB

dzr

dD

tkb)
tkb

jB.341.

tkb
ig

jB.
ikD

F'GkFkbh ;z[zdo jB.


tkb jB.343.

t?oh

d[y

dD

irs
tkb

eoB

tkb

jB.

XB[F

fyuD

tkb

jB.344.

;z;ko

;{oi

tor

jB.

t?ohnK ~ wkoB tkb jB. ;[y dD tkb jB. pdb tKr riD tkb
w'oK tKr (pdb dh roi ;[D e gq;zB j'D tkb) jB.347.

(rfjD)
ojhnK

;ktD

G{FD

pdb
jB.

tKr
dk;K

(si

jB.345.
~

tkb)

gkbD

uzdqwk

(T[BQK

F'Gdh

dh)

Sph

(fiBQK
d

j?.

ty

gsh

e)

(jho

fJ;sohnK
fjoB

fjoB)

efb:[r

Sph

tkb

jB.

d t s

(Sph

T[gkFe

jB.

t?oh

sbtko
jB.

;[y

ekoB

dD

;o{g

tkb

jB.

w'fjs

Fofwzd
tor

eoB tkb (;o'to tor r`Gho jB).


~ XkoB eoB tkb jB.350.

tkb

jB.

(;[nkwh) jB. eo[Dk dh ykD


d[y dD tkb jB.348.

jB.

;[ F ' f Gs

tkb

tor

w[y

tkb

jB.346.

irs d JhFto
jB. t?oh ~

fjoBh

n;:[gk;e j?. nfo Bk;e j?.


nfo xkfJe j?. ;[ydkfJe j?. 352.

wB

jB.

efb ekoD j?. Gt T[XkoD j?.


Sfp Skis j?. ;[o bkis j?. 351.

nkyDr.

;kro

jB.

joDh gfs ;. BbDh Xo ;.


eo[Bkp[d j?I. ;[ gqGk Xo j?I. 350.

XzB

Gt

tkb

Sfp ;'fGs j?I. sqhn b'fGs j?I.


fdqr Skis j?I. fwqr bkis j?I. 349.

XzB

ikDr/.

fJ;sohnK ~ w'jD tkb jB. ;[zdo Sph tkb jB. wB ~ u`r brD

irs;Po j?I. eo[Bkeo j?I.


Gt G{yB j?I. nfo d{yB j?I. 348.

tkb

;[F'fGs

poyk

nfo xktB j?. ;[y dktB j?I.


xB x'oB j?I. ;w w'oB j?I. 347.

ikDBr.

wko

gqD ~ g{ok eoB tkb jB. t?oh ~ u{o u{o eo dD tkb jB. pkDK
dh

Gt G{yB j?I. fGqs g{yB j?I.


;f; nkBB j?I. ;w GkBB j?I. 346.

fis

wB ~ w'jD
irs d[nkok

shn w'jB j?I. Sfp ;'jB j?I.


wB GktB j?I. xB ;ktB j?I. 345.

fis

;{ow

(t?oh) db ~ rkjD tkb jB. sbtko ubkT[D tkb jB.


ekoB o{g jB. F;sq (@n:#) XkoB eoB tkb jB.342.

gqD g{oD j?I. nfo u{oD j?I.


;o poyB j?I. XB[ eoyB j?I. 344.

eoB

wB w'jB j?I. ;[G ;'jB j?I.


nfo skgB j?I. ir ikgB j?I. 343.

ebeh)

t?oh

nfo d{yB j?I. Gt G{yB j?I.

b[MDr.

6 3

oyDr . 339.

(fe

i: ekoD j?I. nfo jkoD j?I.


yb yzvB[ j?I. wfj wzvB[ j?I. 340.

tyDr.

:F)

x'V

ntsko

eo[Dk

j[zdhnK

j[`d

jB.

jB.

;w[zdo

;z;ko

dk

gko

T[skok

t y

e )

Fofwz d

jB.352.

BkFe

jB.

jB.

G{FD

nZyK

F'G

jB.349.

eztb

dk

;z;ko

t?oh

c[b

XkoB

jB.

;[zdo

gqGk

eoB

tkb

jB.

j[ ` d
~

jB.351.

xkfJb

eoB

6 4

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ibiSD j?. gqD gSD j?.


nfo wodB j?. fwqs eodB j?. 353.

fyuD

SfN S?b gqGk. bfy uzd bGk.


Sfp ;'js j?. sqh: w'js j?. 355.

j?.

;zrhs G[izr gq:ks Szd

jB.

eoB

shoK

ntsko

si

j?.

j?.

tkb

dh

dh)

(T[;

wB
eo[Dk

dk

pj[s
~
~

pj[s

jB.

poyk

;[zdo

dh)

eoDh

eoB

i[nkBh

nk;ok

;[zdo
w'Ijdk
XkoB

;[zdo

;[zdo
j?.

o{g

tkb

dh

j?.

gqGk
t?oh

Bkb

o{g

Bkb

F'G
~

:[es

j?. ;[zdosk
eoB tkbk

eoB

tkb

jB.

XB[F

jB.354.

gqGk

(uwe

ojh

ojh

j?,

wkB')

bZyK

BFN

j?.

eKsh

j?.356.
eoB

tkbk

j?.

pj[s

;[zdo

efb:[r

dk

ekoB

;o{g

j?.357.

Bkb F'Gdk
j?.358.

:[es

jh pfDnk j'fJnk j't. pj[s


F'Gk ~ jo fojk j?.359.

n;: T[gkf;e j?I. nfo Bkf;e j?I.


po dkfJe j?I. gqG gkfJe j?I. 360.

tkb

FoBkrsK
;{owk

nfs o{g ;B. iB[ w?B[ pB.


nfs eqKfs Xo. ;f; ;'G jo. 359.

XkoB

bkb ozr tkbk j?. Xosh ~ XkoB eoB tkbk j?. ;{oi dhnK feoBK
tork

wB w'js j?. Sfp ;'js j?.


eb ekoB j?. eoDkXo j?. 358.

uzdqw bG gJ j'D. Sph ;'G ojh j?. fJ;sohnK ~ w'fjs eo ojh j?.355.

;oDkb: j?. nfo xkb: j?.


SfN S?b xB. nfs o{g ;B. 357.

Xosh
(ebeh

noDz poDz . XoDz XoDz .


jfo ;h efo Gk. ;[ ;[Gzs gqGk. 356.

6 5

ewb c[b torhnK nZyK tkb jB. gqD ~ g{ok eoB tkb jB. t?oh
fwXD tkb jB ns w[odk eo dD tkb jB.353.

XoDhXo j?. eoDheo j?.


XB[ eoyB j?. ;o pyD j?. 354.

ntsko

j?.

(fJzi

gqshs

j[zdk

j?)

wkB'

ekw

dt

(;[zdosk)

XkoB

ehs

j'J

j?.

uzdqwk

dh

sbtko dk T[gk;e j?. t?ohnK ~ BFN eoB tkbk j?. to dD tkbk


gqG{ dk d{s (nEtk ;te j?).360.

;zrhs G[izr gq:ks Szd


(B'NL fJE @pkrVdz# nkfd Fpd ;zrhs g?dk eoB bJh tos rJ jB, T[Ii fJj nfXeso fBooEe jB).

pkrVdz 1 phoz ikrVdz i{ N . skrVdz shoz . SkrVdz S{ N .

pjkdo

:'X

(pb

g{ote

:[ZX

ftu)

i[N

j'J

jB.

skV

skV

sho

;krVdz ;[nkoz ikrVdz i{M. ekrVdz e'g okrVdz o[M?. 361.

ubd jB, SV SV eod S[Nh iKd jB. ;[nko (nkg; ftu)


jB. pj[s e'qX Bkb (:[ZX eow ftu) o[M j'J jB.361.

wkrVdz wkfuU ikrVdz i[ X z . ikrVdz i' X k ekrVdz e[ q z X z .

(pj[s Gkok) :[ZX wu frnk j?. :'X eq'XtkB j' rJ jB. ;KrK (poShnK)
(fJe d{ i T[ s ) ;[ N d jB. ;{ o fwnK ~ (Xosh T[ s ) ftSk fdZ s k j? . 362.

;krVdz ;Krz vkrVdz vko. pkrVdz phoz nkrVdz T[s ko. 362.
skrVdz s? e? ikrVdz i[ n kDz . SkrVdz S' o ? pkrVdz pkDz .
ikrVdz i{ M pkrVdz pkih. vkrVdz v' b ? skrVdz skih. 363.
ykrVdz y{ B h y:krVdz y s z . MkrVdz M{ M nkrVdz nu s z .
nkrVdz T[m ekrVdz e'g. vkrVdz vko XkrVdz X'g. 364.

ns

1H eJh phVK ftu @dz# d/ Bkb @r# tkX{ j?.

ik

oj

i[nkB ;{ow eq'XtkB j' e sho Svd jB (fiBQK Bkb) x'V i{Md jB
(eJh) x'V (fJXo T[Xo) v'bd fcod jB.363.
y{Bh

(yzv)

:[ZX-G{wh

ftu

yVed

jB.

(eJh

:'X)

i{M

nus

j'

rJ jB. (;us j' e) T[md jB ns eq'X eoe (t?oh T[s) b`phnK sbtkoK
;[Nd jB.364.

BkrVdz Bku okrVdz o[ d q z . GkrVdz Gki SkrVdz S[ d q z .


ikrVdz i[ M tkrVdz thoz . bkrVdz bkr . skrVdz shoz . 365.

i{Mh

ftu)

o[dq (oD-G{wh ftu) Bu fojk j?. ekfJo Gi


wko rJ jB (fiBQK ~) sho br jB.365.

rJ

jB.

:'X

(izr

6 6

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

;{ow
sedhnK

okrVdz o[M ;krVdz ;{oz. xkrVdz x[wh jkrVdz j{oz.


skrVdz se? ikrVdz i[ n kBz . wkrVdz w' j h skrVdz skB` . 366.

67

(:[ZX eow ftu) o[M j'J jB. j{oK x[zw ojhnK jB.
jB ns T[BQK T[s (@skB`#) w'jhnK rJhnK jB.366.

i[nkBK

(T[BQK d) o{g ~ ty e gqw d y{j ftu (v[p rJhnK jB). fgnkohnK

dkrVdz dy? okrVdz o{gz. gkrVdz gqwz ekrVdz e{gz.


vkrVdz v[ p h gkrVdz fgnkoh. ekrVdz ekwz wkrVdz wkoh. 367.

ntsko

j{oK (gqw ftu)


jB.367.

v[p

rJhnK

jB

ns

ngZSoktK (@pkbk#) ;{ofwnK d


ns tki tid jB.368.

wkrVdz w' j h pkrVdz pkbk. okrVdz o{ g z nkrVdz T[ i kbk.

ekw

(d

T[ib

o{g

sho
~

Bkb)

ty

wkohnK

rJhnK

w'jhnK

(rJhnK

dkrVdz dy? ;krVdz ;{oz. pkrVdz pki skrVdz s{o`. 368.

jB)

okrVdz o{ g z ekrVdz ekwz . BkrVdz Bku? pkrVdz pkwz .

;[zdo o{g tkbhnK fJ;sohnK ekw d t; ftu j' e Bu ojhnK jB.


;{ofwnK T[s ohM e j{oK T[BQK Bkb ftnkj eo ojhnK jB.369.

okrVdz ohM ;krVdz ;{oz. pkrVdz fpnkj? jkrVdz j{oz. 369.

(;zGb

ekrVdz e' g k. GkrVdz G{ g z . ekrVdz ekbz okrVdz o{ g z .


okrVdz o' ; z XkrVdz Xk:' . ukrVdz ub : ' nkrVdz nk:' . 370.

T[j

Xktk

izr

ftu

eoe

NkrVdz N{ N skrVdz skbz . nkrVdz T[ m ikrVdz i[ n kbz .


GkrVdz Gki pkrVdz phoz . bkrVdz bkr skrVdz shoz . 373.

j?.

d'jok

nf; N[N b[N xB s[N ;;sq nBe.


i i[N e[N ;p? ofj r:' G{gfs Je. 375.
gz e i pkfNek Sz d

pki T[m sj e'fN Brko. o[M fro oD i[M fBjko. 377.

wko
j?.

dth

j?

gJ

jB.

j'

ns

jB.

ekb

nr
x'V

G{s-gqs

dk

tX

o{g
e

(oD-G{wh

gq;zB

j'

oj

jB.

vog'e

b'e

(oD

dk

wko{)

tkik

tfink

frnk

nk

frnk

ftu)

Bu

oj

ik

j'

j?.

eq'X

Bkb

j?.370.
oj

jB.

(:'X)

jB.371.

Gih

ik

oj

jB.

okik

Xktk

j?.372.

BZuD tb) skb N[N oj jB. (p`d{eK ftu'I) nZr fBebdh


sho br jB, T[j ;{ow (:[ZX-G{wh ftu'I) Gid ik oj

:[ZX-G{wh

y[F

ftu

j'

ojh

j?

ns

j;

oj

jB.

nkekF

ftu

ftuo

ojh

j?.

G?o'

ns

gqs

374.

d'jok

sbtkoK N[ZNhnK gJhnK jB, pj[s (;{ow) b'N g'N j'J gJ jB, nBeK
F;sq N[N gJ jB. i' (;{ow) :[ZX ftu i[N ;B, ;ko eN rJ jB, p; fJe
okik

jh

pfunk

j?.

375.

gz e i pkfNek Sz d

j'

;?Bk d wko ikD ekoB okik pj[s pu?B j' frnk. pj[s ftnke[b
e Xktk eo e ;kjwD j' frnk. jfEnko-pzd j' e wB ftu pj[s

eq ' X tkB j' f Jnk


vfNnk.376.
;;sq gqjko nB/e eo sp. izr i[fNU ngB' db b? ;p.

frnk

oj

(j{oK d
(fiBQK ~)

eq'XtkB

jB.373.

;?B i[Ms fBqg G:' nfs nke[b. Xkts G:' ;kw[fj nfs fpnke[b.
;`fBX jP? fus w? nfs eq[Xs. nkts G:' fo; e? efo i[Xs. 376.

g?

i{M

fgnk

okrVdz oj;h dkrVdz d t h. rkrVdz r? D nkrVdz G t h.


GkrVdz G?oz GkrVdz gqsz. jkrVdz j; ykrVdz ysz. 374.

okik

noVk

;{opho

wkrVdz wko pkrVdz phoz . gkrVdz gokB GkrVdz Ghoz .


XkrVdz Xk:' okrVdz okik. okrVdz oDe pkrVdz pkik. 372.

eoe

;{ow

nkrVdz noV rkrVdz rkih. BkrVdz Bku skrVdz skih.


ikrVdz i[M ykrVdz ysz. okrVdz oj; gkrVdz gqsz. 371.

dk)

(T[;

B)

ns
sd

r[ ^ ;
nBe

Bkb
soQK

(Gfonk
d

F;sqK

j' f Jnk)
d

tko

:[ Z X

eoB

bJh

nk

ehs.

nkgDk

;kok

db

b? e :[ZX ftu i[N frnk. T[E eo'VK Brko tiD br rJ/. (i' :[ZX ftu)
o[M j'J ;B, (T[j) :[ZX-G{wh ftu fvrd j'J fdykJh dD br/. 377.

68

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ukwo Sz d

u" p h;

ntsko

69

ukwo Sz d

;;sq n;sq b? ;e'g pho p'fb e? ;p?.


e'g Ug d? jmh ;[ XkfJ e? go ;p?.

;kfonK

;{ofwnK

p[bk

ns

eq'X

;fjs

n;sq

F;sq

b?

jmh

ekB e gqwkB pkB skfB skfB s'o jh.

;{ow T[s;kj g{ote jwbk eo e g? rJ jB. ezB se fyu fyu e pkD


ubkT[Id jB ns (:'X) bV bV e fvr oj jB, go }ok fizBk th w{zj

;[ 1i{fM i{M1 e? go? B B?e[ w[y w'o jh. 378.

w' V d

BjhI

jZE ftu pkD b? e ;ko ;{ow eq'XtkB j' e ub gJ jB. u`r seV

pkB gkfB b? ;p? ;eq[X ;{owk ub.


phfB phfB i bJ gqphB phojk Gb.
;ze S'o e? fGo? fB;ze xkfJ vko jh.
;[ nzr Gzr j[fJ fro? B izr s gXko jh. 379.
fB;gkfbe

Sz d

nkfB ;o skfB no[ wkB efo S'o jhI.


n?B ;o u?B efo s?B efo i'o jhI.
xkt efo ukt efo nkfB efo bkr jhI.
Skfv ofD ykfJ fpqD pho po Gkr jhI. 380.

jB.378.

:'fXnK ~ u[D u[D e oki B Bkb b? fbnk j?. ;zr ;`e'u Sv e bVd
jB ns fB;zr j' e ;ZNK wkod jB. T[BQK d nzr nzr N[N e fvr oj
jB,

go

fB;gkfbe

ftu'I

Gid

BjhI

jB.379.

Sz d

XB[F ~ fyu e ns s;Zbh Bkb (fBFkDk pzBQ e) pkD Sv oj jB.


(fBFkD s) pkD (tiD Bkb nrbk ;{owk) nkokw Bkb bN iKdk

mhe
j?l

:[ZX

T[Xo

(sho

tkbk)

Bkb

j'o

(sho)

j?.

ukT[ uVQdk
jB.380.

(pkD

d)

j?.

eJh

(eJh) eq'XtkB j' e, frnkB ~ G[bk e, t?oh ~ bGD bJh fcod jB.
pbtkB :'X eq'X Xko e fto'X Bkb sho wkod jB. fi; ;{ow dk nzr Gzr

gfy Sfp dfy d[fs Bkfo ;[o b'GjhI. 382.

j'o)
iKd

b?Idk

i'X po eq'X Xfo fpo'fX ;o bktjhI.


nzr GN Gzr j[n? izr fsj fvrjhI.

;'o efo i'fo ;o s'o nfo vkojhI.


gqkB sfi g? B Gfi G{fw oB ;'GjhI.

j[zdk j? ns (;{ow ~
e oD-G{wh ftu'I Gi

i'V

nk e
pbtkB

XkfJ GfN nkfJ fo; ykfJ nf; MkojhI.

Bkb xkT[
}]w yk

jZE

eq'X efo p'fX jfo ;'fX nfo XktjhI.

;zfr fpB[ ozfr oD ;q'D sB fGrjhI. 381.

brD
;{ow

wkoB

j' iKdk j?, T[j :[ZX-G{wh ftu fvr g?Idk j?. fpBk ;`e'u oD-G{wh ftu (o[M
j'J jB ns) Foho bj{ Bkb bE gE j' rJ jB.381.
:'X Gi e nkT[Id jB ns eq'X eo e sbtko MkVd jB. o"bk gk e,
(XB[F ftu) pkD i'V e t?oh ~ czv ;[Nd jB. gqkD fsnkr fdzd jB, go
Gid BjhI jB ns oDG{wh ftu jh F'Gd jB. (T[BQK dh) Sph ~ ty e ns

Gki Bj ;kfi nf; rkfi GN nktjhI.


eq'X efo p'X jfo i'X nf; bktjhI.

(w[y dh) uwe ~ ty e dt-fJ;sohnK b'GkfJwkB j' ojhnK jB.382.

i{fM ofD Mkfb fpqD dt g[fo gktjhI.


ihfs e? rhs e[fb ohs fiw rktjhI. 383.

e ns ;{M ~ G[bk e, ;{ow sbtkoK tkj[`d jB. }]w yk e ns oD ftu


i{M e dt-g[oh (;tor) ftu (fBtk;) gkT[Id jB. (fco) e[b-ohs nB[;ko

Boki

Sz d

;ki ;ki e? ;p? ;bki pho XktjhI.

;{ow sbtkoK ;"Is e rid nkT[Id jB ns Gid BjhI jB. eq'X eo

fis
Boki

rhs

rkT[I d

jB.383.

Sz d

i{fM i{M e wo? gqb'e b'e gktjhI.


XkfJ XkfJ e? jmh nxkfJ xkfJ MbjhI.

bV

gSb gkt B ub? no?b pho mbjhI. 384.

jmhb ;{ow Gi Gi e oi e }]w Mbd jB. fgS ~ g?o BjhI Xod, ;r'I

e'g Ug d? ;p? ;o'y ;{o XkfJ j?I.


XkfJ XkfJ i{M j?I no{fM i{fM ikfJ j?I.

jmh ;{ow nr nr jh tXd iKd jB.384.

;[ n;sq ;;sq wb e? gqjko nkfB vkojhI.


B Gkfi rki j? jmh fB;ze xkfJ wkojhI. 385.

bVd jB ns :[ZX ftu T[bM e i{Md jB. T[j n;sqK ns F;sqK ~ fJeZmk
eo e tko eod jB. jmhb :'X Gid BjhI jB, ;r'I rid jB, ns fB;zr

1H @M{M M{M# 2H @fB;gkbek#

;ko ;{ow ;ki ;ik e nDy Bkb (:[ZX-G{wh tb) Gih nk oj jB.
bV e wod jB ns gob'e (;tor) ftu fBtk; gqkgs eod jB.

eq'X ~ tXk e ;ko ;{ow o'j Bkb Go Gi nkT[Id jB. Gi Gi e

j' e ;ZNK wkod jB.385.

70

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

;[ gkt o'g e? pbh ;e'g nkfB rki j?I.


;[ p{fM p{M e? jmh no{fM nkfB i{M j?I.

jB.

;[ nzX X[zX j[fJ ojh fd;k ft;k B ;{M j?I. 386.

g;fonk

nr;s f;zX[ eh fiwz gukfJ ;?B ikfJ j?I.


;zxkfo pkjDh; e' nBh; sho rki j?I.
fp;y i[X wzv j? n;y ;;sq pki j?I. 387.
;t? : k

Sz d

nkts jh fBqg e db s jfo pki eoh oE e'fNe e{N.


;ki fro fBqg oki ej{` po pki fco? fjjBkts S{N.
ski ej{` rioki oD` GN e;B s rfj e;B i{N.
gT[B ;wkB pj? efb pkB ;p? nfo pkdb ; ufb c{N. 388.

(F;sqK

d gqjko

j'fJnk

Bkb

ns

x'fVnK

;[zwK

e[M

th

;[MdhnK

j? ns fd;k-ft;k

Bkb

T[mh
BjhI

X{V

Bkb)

jBok

jB.386.

dth dk Fo (iK fBjebze o{g Fo) Gi Gi e (t?oh) ;?Bk dk ;zxko

;o'y ekfb e;oh ;zxkfo ;?D XkfJ j?I.

eodk fcodk j?. nr;s foFh d ;w[zdo ;'yD tKr (t?oh) ;?Bk ~ gukJh ik
fojk j?. ;?Bkgsh (@pkjDh;#) ~ wko e oki d BV rid jB. ftFF :[ZX
wzfvnk j'fJnk j? ns pnzs F;sq ti oj jB.387.
;t? : k

Sz d

ebeh (@jfo#) B nkT[IfdnK jh oki d db d pj[s ;ko oE, x'V ns


jkEh e[N ;[N jB. fes okfinK d ;ki-;kwkB fvr gJ jB ns fes ;[zdo
x'V y[b fcod fjDe oj jB. oD-G{wh ftu feXo ski fvr gJ jB,
(fes) t^v jkEh (fvr gJ jB) ns fes :'X (fJe d{i d) e;K ~ geV e
o[M j'J jB. ebeh d pkD g"D tKr trd jB ns (T[BQK B) t?oh d db ~
pdb

tKr

fyzvk

fdZsk

j?.388.

XkfJ go efo e'g pV GN pkB ewkB feqgkB ;zGko.

t^v ;{ow pj[s eq'X eo e g? rJ jB (fiBQK B jZE ftu) pkD, ewkB,

gfN; b'jjEh go;k efo eq'X uj{` fd; uT[e gqjko.

feqgkB (nkfd F;sq) ;zGkb j'J jB. gfN;, b'j d j^E tkbh poSh, e[jkV
eq'fXs j' e u"jK gk; ;ktXkBh Bkb wkod jB. jkEhnK d M[zv ns f;o oD-

e[zio g[zi fro ofD w{oXB ;'Gs j? nfs vhb fvbko.


oktD okw ;w? oD e frfooki B' jBt`fs T[yko. 389.

G{wh ftu fvr gJ jB ns t^v ed-ekm tkb (jkEh) F'Gk gk oj jB. (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB' oktD s okw d :[ZX tb jB{wkB B t^v gops ~
T[ y kfVnk

XkfJ go efo e'g jmh eo ekfN ;p? gr dP? B fgSb.


pkB ewkB feqgkBB e xB ;:kw xB sfB nk:[X Mb.
;q'B o`r owDhn owkgfs ckr[B nzfs p;zs ; yb. 390.

N{N go

owDh n; G{yD 1 pho pbh nfs ;[zdo uhB.

:" T[gwk T[gih wB w? oD G{fw e' wkBj[ G{yB dhB. 391.

G{yD#

(@uwz{#)

pV

ukT[

Bkb

uVQh

;G e[M eNh iKd jB ns fJe edw th


(ebeh) B sB T[s pkD, ewkB ns feqgkB
GrtkB ebeh
d nzs ftu
(t? o h

j?,

ebeh

(@eo[Dkb:#)

(@owkgfs#) bj{ Bkb o`r


ckr yv oj j'D.390.
d )

tkoK

;jko

j'J
eq ' X

fgS BjhI Xod. xBfFnkw


nkfd F;sq Mb/ j'J jB.

pj[s
Bkb

;i

oj

;B

wkB'

Go

j' J

ebeh

crD
ntsko

(@ewbkgfs#) B jZE ftu F;sq ;zGkb bJ jB. d[FNK dh ;?Bk ftu tV e


fJe fSD ftu ;ko t?ohnK ~ gqkDK s'I fpBk eo fdZsk j?. ;[zdo sbtko o{g
G{FD XkoB eoB tkb (ekbeh t?oh T[s) N[N e g? rJ jB ns pbtkB
:'fXnK B T[BQK ~ pj[s ;[zdo ;wfMnk j?. (eth d) wB ftu fJ; soQK dh
T[gwk

n;

;?Bk

T[go jkEh uVQk fdZs jB. jmhb ;{ow eq'X Bkb Xk e g? rJ jB, jZE Bkb

xkfJ ;p? ;fj e? ewbkgfs e'fg Go:' efo nk:[X bhB.


d[iB ;?B fpy? Xf; e? fSB w? fpB gqkD ;p? nfo ehB.

j' t / . 389.

us[ozrBh

uUg[ uoh us[ozr uw{z eo[Dkb: e go f;zX[o gb.

@owDh

71

fwqdzr, Y'b, pz;oh, vc ns MKM (nkfd) tid jB. pbpho g?o rv


e eq'X Bkb nk e rid jB. jmhb :'X ;'u ;wM e :[ZX ftu o[M e i{Md

fwqdzr Y'b pk;[oh ;BkfJ MKM pki j?I.

1H

ntsko

g?dk

j'Jh

j?

wkB'

oD-G{wh

(o{g

fJ;soh)

rfjD

p]F

j'D.391.

72

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

73

skb fwqdzr T[gzr w[uzr ;[ Gkfs nBe Gbh fpfX pki.

ebeh B eq'X eo e T[s;kj g{ote uVQkJh ehsh j? ns Foho T[s


nBeK F;sq ;ikJ j'J jB. skb, fwqdzr, T[gzr, w[uzr (nkfd) nBe soQK d

g{fo cNh S[fN X{o iNh iN dt ndt d'T{ T[fm Gki.

tki ti oj jB. (;ko irs ftu) X[zB Go rJh j?, fFt dh ;wkXh S[N

uT[fg ufVU efo e'g ebh feqs nk:[X nzr nBeB ;ki.

e'g eS{ efo e? fus w' ebeh ntsko ip? ofD rki. 392.

rJh j?l dts ns d?Is d'tI T[m e Gi rJ jB, fi; tb ebeh ntsko
B fus ftu E'Vk fizBk eq'X eo e oD ftu bbekok wkfonk j?.392.

pki jB rioki jB fBqgoki jB oD G{fw frokJ.

x'V wko rJ jB, t^v jkEh ;zxko fdZs rJ jB, okfinK ~ th wko
e oD-G{wh ftu ;[N fdZsk j?. (T[; o"b ~ ;[D e) ;[wo gops v'b e jmK

v'fb frfoU fro wo o;ksb dt ndt ;p? GjokJ.


;ks'T{ f;zX[ ;[eh ;osk ;p b'e nb'e ;p? EjokJ.
uT[e ue fdqrgkb ;p? fej g? ebeh efo e'g fo;kJ. 393.

~ X; frnk j?l dts ns d?Is ;ko xpok rJ jB. ;ZsK ;w[zdoK ;fjs
;kohnK BdhnK ;[e rJhnK jBl b'e ns nb'e (gob'e) ;ko jh ezp rJ
jB. ;ko fdrgkb ;"I rJ jB fe ebeh eq'XtkB j' e fe; T[s uVQ nkJ
jB.393.
jmhb

pkB ewkB ;zGkfo jmh jm mkfB jmh ofD e'fNe[ wko.


iKx ej{` f;o pkj ej{` nf; oD[ gqwkD ;p? efo vko.
pki ej[` rioki X[ik oE T[;N go ofD g[;N fpdko.
ikB[e pkr pfBU ofD wzvb gyB eT[ ifN X{o gXko. 394.

rfj pkB feqgkB rdk poSh SN

S?b Se fus u"g fuo.

gqfswkB ;[ikB nikB[ G[ik efo g?i go Bjh cfo fco.


oD w' wfo e? i; e' efo e? jfo ;' bfo e? Gt f;zX[ so 2. 395.

pkD

ns

ewkB

;zGkb

jm

g{ote

oD-G{wh

jkEh ns fes T{m, M`v ns oE oD-G{wh ftu fgm goB fvr gj jB (ns
ebeh B T[BQK ~) uho ;[fNnk j?. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' oD-G{wh pkr
j't ns (T[; ~) tyD bJh fFt nkfJnk j't. 394.

bki Go nfooki uj{` fd; Gkfi ub Bjh nkfB fxo.


1

:'fXnK

ftu pj[s ;ko t?oh wko fdZs jB. fes izx, fes f;o ns fes pKj (gJh
j?), sbtko B ;kfonK ~ feDfenK tork eo fdZsk j?. fes x'V, fes t^v

ik

nDy d Go j'J t?oh oki u"jK gkf;nK ~ Gi s[o jB ns xo BjhI


;e. sho, feqgkB, rdk, poSh (nkfd F;sq) geV e B"itkB :'X fus

ftu ukT[ Bkb Go j'J jB. (gowkswk d) gqfsfBX ;[ikB (ebeh) fi;
dhnK G[iktK r'fvnK se jB, (T[; T[s t?oh oki) nDy Bkb Go e g? rJ
jB ns fco fgS BjhI gos jB. oD ftu wo e :F ~ gqkgs eo e ns
ebeh

ozr ;' ikB[ ;[o`r j? f;zX[o S{Nh j? ;h; g? ;q'B nbb?.

ntsko

Bkb

:[ZX

eo

;z;ko

;kro

s'I

so

rJ

jB.395.

jkEh (bj{ d) ozr ftu o`r j'J jB ns (T[BQK d) f;o s'I bj{ dh

ukuo ikB[ eo? p;[Xk go i{fM fro gr dP? B gSb?.

brksko Xko tr ojh j?. feXo x'V fvr gJ jB, fes oki d ;{ow
ftufbs j' rJ jBl (feT[Ife) ebeh B eq'X eo e sbtko d e"se ehs

ikB[e gkB e? Gzr wbzr ;[ ckr[B nzfs p;zs ;' yb?. 396.

jB. (;{ow fJsBh fcosh Bkb bV oj jB) fitI Xosh T[s frXk gk oj

pki fro GN oki ej{` fpub e[g e? eb e nf; eb?.

j'Dl bV e fvr g?Id jB, go edw fgS ~ BjhI u[ed. (fJzi gqshs j[zdk
j?) wkB' crD wjhB d nzs T[s ckr yv e wbzr Gzr gh e ;[^s j'J
j'D.396.
fisB

ise ihfs pu ;[ ;p? GN uUg uV uj[` UoB XkJ.


pkB ewkB rdk poSh nf; ekfY bJ eo w' uwekJ.
ukp[e wkfo s[ozr X; ofB ;ktB eh xfN fiT[ xjokJ.
;qh ebeh efo b? eotkfo ;[ Je jB nfo nBe gokJ. 397.
1H @Sfp# 2H eJhnK phVK ftu fJ; uoD d e[M nzF nr fgS jB

th

;{ow

ihT[Id

pu

rJ,

T[j

T[s;kj

Bkb

Go

fco

uVQ

jB ns (ebeh T[s) u"jK gkf;nK s'I jwbk eo fdZsk j?. pkB, ewkB, rdk,
poSh ns sbtko (nkfd F;sq) eY e jZE ftu uwekT[Id jB. x'fVnK
~

ukpe

wko

:[ZX-G{wh

ftu

X;

rJ

jB

ns

;ktD

dh

xNk

tKr

Sk

rJ jB. ;qh ebeh ntsko B jZE ftu sbtko b? e fJeBK ~ wko fdZsk
j? ns nBeK Gi rJ jB.397.

74

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

75

vkfo jE:ko T[skfo ;Bkfj ;[ Je jh pko Gi Bjh rki.

id'I (ebeh tZb'I) p;[X eo dD tkbh wko wuh sd ;ko :'X


jfEnko Sv e Gi rJ jB. (:'X) F;sqK ~ ;[N e, etuK ~ T[sko e

;qh ebeh ntsko sjk rfj ;;sq ;p? fJj Gkfs fpoki.

fJe' tko jh Gi rJ jB ns fJe th BjhI vfNnk j?. ;qh ebeh ntsko

wko wuh fp;zGko ip? sp nk:[X S'fo ;p? GN Gki.

G{fw nek; gsko ufeU Sfp dt ndt d'T{ bfy bki. 398.

;ko jfEnko XkoB eo e T[E fJ; soQK fpoki j'J jB fe G{wh, nkekF,
gkskb j?okB j' oj jB (ns T[BQK dh) Sph ~ ty e dts ns d?Is d'tA
Fofwzd

dfy Gih gqfsBk nfo eh ebeh ntsko jE:ko ;zGko.

j'

oj

jB.398.

t?oh dh ;?Bk ~ Gih iKdh ty e ebeh ntsko B jZE ftu jfEnko

Gkfr ub fJj Gkfs GNk fifw gT[B pj dq[w gks fBjko.

cV bJ jB. pkB, ewkB, feqgkB ns rdk (geV e t?oh d) ;kfonK


(;{ofwnK ~) fSD Go ftu u{o u{o eo fdZsk j?. :'X fJ; soQK Gi ub

g?B goh eS[ wkB ofjU Bfj pkBB vkfo fBdkB gXko. 399.

jB, fitI g"D d ubD Bkb fpqSK s'I gZso (fvrd iKd) tyhId jB. (ebeh

pkB ewkB feqgkB rdk fSB phu ;p? efo u{oB vko.

;[ f gq n k Sz d

ntsko dh) fsyh (sbtko) nfijh gJh fe fe; dk th wkD B fojk ns


nzs ftu pkDK ~ ;[N e Gi rJ.399.
;[ f gq n k Sz d

ej{` GN fwbs w[fy wko T[ukos. ej{` GN Gkfi g[ekos nkos.

fes :'X fwb e w{zj s'I @wko' wko'# g[ekod jB. fes Gi iKd ;{ow

ese i'X fcos db rkjs. ese i{M pozrB p:kjs. 400.

d[yh (@nkos#) j' e g[eko oj jB. fesB jh :'X dbK ~ rkj[`d fcod jB.
fesB jh i{M w'J jB ns T[BQK ~ ngZSoktK ftnkj ojhnK jB.400.

ej{` po pho fcos ;o wkos. ej{` oD S'fv Gis GN nkos.

fes :'X sho wkod fcod jB. fes ;{ow pj[s d[yh j' e oDG{wh ftu'I Gi ik oj jB. eJh :'X vo ~ fsnkr e :[ZX-G{wh ftu (t?oh

eJh vo[ vkfo jBs ofD i'Xk. eJh w[fy wko oNs efo eq'Xk. 401.

~)

eJh yr yzfv fros ofD Ssqh. ese Gkfr ubs sqf; nsqh.
e s e fBGq w i[ X wukts. nkjt ;hfM fdtkb: gkts. 402.

eJh

;zxkod

jB.

eJh

eJh

Ssqh

oD-G{wh

n;sqXkoh

e :[ZX wuk
jB. 402.
ese i{fM wos oD wzvfb. eJhe[ Gfd ub pqjwzvb.
eJhe[ nkfB gqjkos ;Kr?. ese Gzr fros j[fJ nKr?. 403.

e
nzr

fp; y Sz d

eq'XtkB

(@nsqh#)
oj

jB.

j'

ftu

vo

w{zj

sbtko

wko

:[ZX-G{wh

s'I

Bkb
Gi

ftu

@wko'-wko'#
N'N

N'N

j'

g[ekod
e

jB.

fvr

ub

jB.

eJh

fBMe

f;M

;tor

dh

401.

oj

jB.

(@fBGqw#)
gqkgsh

j'

eod

eJh oD-wzvb ftu i{M e wo rJ jB. eJh fJe pqjwzvb ~ Gd


ub rJ jB. eJh fJe nk e pofSnK dk tko eod jB. eJhnK d
Gzr

j'

fvr

oj

jB.403.

fp; y Sz d

Gkfi fpBk GN bki ;p? sfi ;ki ijk.

;ko ;{ow nDy-jhB j' e T[E ;kok ;ki fsnkr e Gi ub jB.


G{sK, fg;kuK, d?IsK dk okik Bu fojk j?. dts ns d?Is wjkB :[ZX

Bkus G{s fg;ku fB;kuo oki sjk.

T[E

dys dt ndt wjk oD e' poB?.

~ tyd jB, (fJ; dk Gbk) tDB e"D eo ;edk j?< T[; soQK (fJBQK dk)
:[ZX j'fJnk fitI noiB (@gkoE#)dk eoB oki Bkb (j'fJnk ;h).404.

i{M G:' fij Gkfs ;[ gkoE ;' eoB?. 404.


dkt eo? fo; ykfJ wjk jm mkB jmh.
e'g Go fJj Gks ;[ gkte ikB[ Gmh.
eq[X Go ofD Ssqi nsqD Mkos j?.
Gkfi ub? Bjh gkt ;[ wkfo g[ekos j?. 405.

wjkB jmh :'X jm Xko e eq'X Bkb dkU tosd jB. eq'X d fJ;
soQK Bkb Go j'J jB, wkB' GZmh dh nrBh j't. eq'X Bkb Go j'J Ssqh
n;sqK ~ ubkT[Id jB. Gid BjhI jB ns g?o (fNek e) @wko' wko'# g[ekod
jB.405.

76

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

jB.

Gkis BkfjB pho wjk ofD rkis j?.

:[ZX

iS G[izrB Bkfo by Sfp bkis j?. 406.


Xkts j? efo e'g wjk ;[o ;{o sjk.
wKvs j? fpeoko G:zeo i[X ijk.
gkts j? ;[o Bkfo ;[ ;kw[fj i[Ms j?.
dt ndt rzXqp ;p? feqs ;[Ms j?. 407.
uz u bk

Sz d

wkop e' skfj skfe XkJ pho ;ktXkB.


j'B bkr i[X e ijK sjk ;p? fpXkB.
Ghw Gkfs XkfJ e? fB;ze xkfJ eos nkfJ.
i{fM i{M e? wo? ;[ dt b'fe p;s ikfJ. 408.
skfB skfB pkB e' nikB[ pkj Xktjh.
i{fM i{M e? wo? nb'e b'e gktjh.
ozr i`fr nzr Bzr Gzr nzfr j'fJ gos.
N{fe N{fe j'fJ fro? ;[ dt ;[`dqhfB pos. 409.
fsq V ek

Sz d

ftu'I

dhnK

eq'X

skih.

fpq V fVV

pkih.

fjq V fVV jkEh. f;q V fVV ;kEh. 411.


fpq V fVV

pkD` .

fiq V fVV

i[ n kD` .

fSqVfVV S'o?I. fiqVfVV i'o?I. 412.


fyqVfoV ys`. fgqVfoV gqs`.

BjhI
e

;r'I

rid

ty

T_uh

;[o

(@wko'-wko'#
bik

ftu

(nkfd)

;ko

(p'bd)

T[;

g[ekod)

ojhnK

ns voktDk :[ZX wzfvnk


dt-fJ;sohnK (ngZSoktK)

dts, d?Is, rzXop


jB.407.
uz u bk

jB,

Sph

eo

wjk fGnkBe
j?, T[; ~

jB.

:eFK,

BkrK

jB,

fiE

jB.406.

;{ow

T[E

Xktk

eod

j'fJnk j?. i' :'Xk ;kjwD i{Mdk


gqkgs (eoB bJh d"VdhnK) jB.

(ebeh)

dh

ehosh

(:F)

ikD

iKd

jwbk

eo

Sz d

T[;

wkoB

bJh

;ktXkBh

Bkb

fBFkBk

pDk

;{otho

oj jB. fiE feE :[ZX d ftXkB j'D br jB. Ghw tKr Xk e g? oj


jB ns fB;zr j' e xkT[ eo oj jB. i' i{M i{M e wod jB, T[j dt
b'e

ftu

ik

t;d

jB.408.

pkD ~ fyu fyu e r'fvnK se b`phnK pKjtK tkb Gi fcod jB.


i'

bV

bV

wod

jB,

T[j

nb"fee

b'e

gqkgs

eod

jB.

izr

ozr

ftu o`r j'fJnK dk i' e'Jh nzr Bzrk fojk j't, T[j Xosh T[s N[N e
fvr g?Idk j?. N[eV N[eV j' e fvr oj jB ns T[BQK ~ dt-fJ;sohnk
to

ojhnK

jB.409.

Sz d
(B'NL fJE @fsOVfoV# nkfd Fpd :[ZX-;`rhs bJh tos rJ jB. T_Ii fJj fBooEe fij j?. fJBQK

fsqVfoV sho`. fpqVfoV pho`.


fsq V fVV

Gid

fJ;sohnK

fsq V ek

fdq V foV Y' b ` . fpq V foV p' b z . 410.

77

(T[; :[ZX ~) gqekF (@fdt#) o{g dts tyd jB ns XzB XzB igd
(fszB b'e) Xosh, nkekF ns gkskb ns uko ue ezpd jB. :'X

dys j? fdt dt XB? XfB izgs j?.


G{w nek; gskb ut' ue ezgs j?.

ntsko

dh tosBh ftu th nBe n`so jB.

sho

fsV

p'b p[ed jB
fe;w d x'V)
fuzxkVd

eod

(ubd

jB),

pho

pekod

jB,

Y'b

Ywed

jB,

(noEks Y'bK ftu'I nktk} fBebdh j?).410. skih (noph


fjDed jB, x'V fpVed jB, jkEh nkgD ;kEhnK ;fjs

jB.411.

pkDK
(bVkJh

fsV

d)

i[nkB

ozr

(:'X)

g{oh

Fesh

ou

j'J

gqs

ftu

Bkb
Bud

Svd

jB.412.

:[ZX-G{wh

ftu

jB.413.

fMq V fVV Bku? . foVfMV oku? . 413.


fjqVfoV j{oz. fgqVfoV g{o`.

j{oK job job eodhnK nkekF ftu x[zw ojhnK jB ns ;[zdo Yzr

feq V foV ekSh. fBq V foV Bkuh. 414.

Bkb

fsqVfoV sr`. fpqVfoV pr`.

ns

fuq V foV uwe? . fMq V foV Mwe? . 415.

;ihnK

j'JhnK

MwedhnK

Bu

ojhnK

jB.415.

jB.414.

sbtkoK

g{o

tr

Bkb

uwedhnK

78

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

fiq V foV i{ M ? . fbq V foV b{ M ? . 416.

:'X eq'X Bkb Go j'J jB ns


jB. 416. oD-G{wh ftu (fesB jh) nus

fyqV foV ys `. nqV foV nus `.

fvr

fiqVfoV i'X`. feqVfoV eq'X`.

fpq V foV pkih. frq q V foV rkih. 417.


frq V foV riD` . fGq V foV GiD` .
foq V foV okik. fbq V foV bkik. 418.
fyqVfoV yKv. fpqfVfoV pKv.
nqVfoV nzrz. fiqVfoV i`r`. 419.
gkXVh

Sz d

fJj Gkfs ;?B i[Mh ngko. ofD o'j eq'j XkJ b[Mko.
sizs pkD rizs pho. T[mzs Bkd Gizs Gho. 420.
XkJ ;pkj i'Xk ;e'g. eYs feqgkD pkj`s X'g.
b[Mzs ;{o i[Mzs ngko. iD ;spzX fdyhns gjko. 421.

eNzs nzr GGezs xkt. f;M`s ;{o i[M`s ukt.


fBoyzs f;X ukoD nBzs. T[uozs feqs i'XB fpnzs. 422.

Bku`s nkg Jh;o eokb. pkizs vT[o[ G?efo fp;kb.


g'nzs wkb ekbh egkb. ub fus uy Skvzs iPkb. 423.
o;ktb

Sz d

pi x'o pki. X[D` wx bki.


yj ys ysqh. si skfD gsqh. 424.
fro? nzr Gzr`. Bu izr ozrz.
y[b yr y{Bh. uV uT[g d{Bh. 425.

th

gJ

79

(t?ohnK Bkb) T[bM e


gJ jB ns x'V ns

i{Md
;{ow

jb.417.

rk}h (:'X) feV feV eo e Gi ub jB. (T[BQK ~ ty e) okik


Fofwzdk j' fojk j?.418. yzv fyV fyV e j;d jB (fbFeko wkod

jB) ns (;{ofwnK dhnK) tzvhnK gKd jB. fijV izr ftu o[M ;B (T[BQK
d ) nz r nkeV rJ jB (noEks T[ B Q K dhnK bkFK nkeV rJhnK
jB).419.
gkXVh

fJ; soQK ngko ;?Bk i{Mh j?. bVke :'X eq'XtkB j' e :[ZX ftu Xktk
jB. ;{ow bbekod j'J pkD Svd jB. (pj[s fGnkBe) r{zi T[mdh

eod
j?

Sz d

(fi;

uzrh

;[D
vhb

e)
v"b

vokeb
tkb

:'X

Gid

jB.420.

eq'fXs

j'

Xktk

eod

jB.

feqgkB

eYd

jB ns feouK (@X'g#) tkj[`d jB. ngko ;{ow bVd j'J i{M oj jB. (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB'
oj j'D.421.
j?.

(okw

d[nkok)

g[b

pzBQD

bJh

fbnkT[Id

gops

fd;

nzr eN ik oj jB, }]wK ftu'I bj{ Ge Ge eo e fBeb fojk


;{ow fBoDkfJe (izr) bVd jB ns ukT[ Bkb i{Md jB. (;{ofwnK

dh bVkJh ~) f;ZX
efjz d jB.422.
fFt

nkg

b'e

fGnkBe

tyd
Bku

jB
Bu

ns

ukoD

fojk

j?.

ekbh (;{ofwnK d) w[zvK dh wkbk go' ojh


ns (w{zj s'I) i[nkbk Sv ojh j?.423.
o;ktb

b'e
pj[s

j?

:'fXnK

dk

pnzs

:F

G?dkfJe

v"o{

tidk

j?.

dhnK

nZyK

uzub

jB

r{zi

(;[D

e)

fi;

Sz d

x'o

X[B

eoB

tkb

tki

tid

jB

(fiBQK

dh)

pdb

Fofwzd j' iKd jB. Ssqh b'e :[ZX ftu (fJe d{i Bkb) yfj oj jB ns
sD e yzGK tkb sho Sv oj jB.424. (:'fXnK d) nzr N[N N[N e fvr
oj jB. izr
sbtkoK fwnkB'
ukT[

G:' x'o i[Xz. fJsh ekfj ;[Xz.

uVQ

fojk

d ozr ftu (ozrhi e ;{ow) Bu oj


fBeb nkJhnK jB ns (T[BQK ~ ty e

jB. bj{ ghDhnK


:'fXnK ~) d[rDk

j? . 425.

pj[s x'o :[ZX j'fJnk j?. (fJ; dh) fJsBh ]po fe; ~ BjhI j?. fiBQK

fifDU ekb o{gz. Gi ;op G{gz. 426.

okfinK

Gi

ub

;p? ;?D Gkik. fco:' nkg okik.

jB.426. ;koh ;?Bk Gih ik ojh j?. (fJj ty e ;zGb dk) okik
gofsnk j?. :[ZX ~ F[o{ eo fdZsk j?. pj[s Gkok o"bk ns r{zi g?

fco
rJh

mN:' nkfD i[Xz. GfJU Bkd T[Xz. 427.

j?.427.

ekb

tor

(;{ofwnK

~)

fis

fbnk

;h,

T[j

;ko

oki

80

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

81

ib` wx Xkok. BG` ikD[ skok. 428.

(:'X) fJT_I sho Svd jB fiT_I (jBoh Bkb) pB ftu gZso T[vd
jBl iK fitI pdb ftu'I ib dhnK p{`dK fvrdhnK jBl iK nkekF ftu'I sko

eo nz;[wkbh. ;oz ;sq[ ;kbh.

N[N

uj{` Ufo S{N. wjk i'X i{N. 429.

;bQd jB. u"jK


jB.429.

ub ehNek ;. pY fNvek ;.

(T[j ;?Bk) ehfVnK tKr ub ojh j?, iK t^v fNZvh db torh j?,
iK ;w[zdo dh os d feDfenK fizBh j? iK Foho d o'wK fisBh j?. 430.

si pkD n?;. pDz gsq i?;.

eB` f;zX[ os`. sB` o'w ss`. 430.


S[N ;PoD g[yh. ;[X` ;ko w[yh.
eb` e`e gsqh. si ikD[ Ssqh. 431.
eo? fusq uko`. si? pkD Xko`. 432.
bj? i'X i'X`. eo? xkfJ eq'X`.
yj? yr yr?. T[m? Mkb nr?. 433.

oj

jB.428.

fitI

gkf;nK

;{oi
s'I

dhnK

(pkD)

feoBK
S[N

oj

j'D,

T[;

jB.

wjkB

soQK

pkD

:[ZX

ftu

t?ohnK

i[N

j'J

;'B d yzGK tkb sho S[N jB. T[BQK dh b'j dh w[yh fbFe ojh j?. eK
d yzGK tor sho wkB' SsqhnK B Sv j'D. 431.

fro? os ys`. Bu? G{s gqs`.

os d (feDfenK fizB ;{ow) :[ZX ftu fvr oj jB. G{s ns gqs


Bu oj jB. ;[zdo fuso tor pD j'J jB. pkDK dk whIj po;k oj
jB.432. :'X :'fXnK ~ tyd jB ns eq'fXs j' e (t?oh ~) xkT[ eod
jB. sbtkoK Bkb sbtkoK yfjpVdhnK
fuz r kohnK fBebdhnK jB.433.
ekmhnK

Bu gyokb. ub pkb nkb.

tkb

x'V;tko

Bud

jB.

jB.

(T[ B Q K

ngZSoktK

ftu' I )
xoK

nZ r
~

iKd

dhnK
jB.

Bu gkopsh;`. wzfvU i[X Jh;`.

gqs j;d j'J Bud jB. :'X :[ZX-eow ftu wrB jB. 434. fFt Bu
fojk j?. T[; B :[ZX wzfvnk j'fJnk j?. d;K fdFktK ftu eq'X SkfJnk j'fJnk

d;` fdT[; e[X`. G:' x'o i[X`. 435.

j?.

j; gqs Bku?. oD` o`fr oku?. 434.

g[Bo pho1 s:kr:'. gr` dP?e[ Gkr:'.


fco:' cfo n?;. eq'Xh ;Kg i?;. 436.
g[Bo i[X wzfvU. ;o` Ux S`fvU.
si? tho pkD`. fwqs` nkfJ sqkD`. 437.
XB` X`fB i`g?. by? Gho e`g?. 438.
Boki

Sz d

;[ ohfM ohfM nSok nbS ;{oD' po?I.


gqphB phfB phB e? ;[XhB gkfB e? Xo?I. 439.
;BX pX nX jP? fpo[fX ;{o XktjhI.
;[ eq'X ;Kr shSD` fe skfe ;sq[ bktjhI.
;[ i{fM i{M e? fro? nb{M b{M e? jmhI.
np{M Ufo Xktjh pBkfJ ;?B JemhI. 440.

:[ZX

j'

fojk

j?.435.

fco

:'fXnK

(:[ZX)

fsnkr

jB,

(wkB')

jB.

;ko f;ZX b'e ty oj


XzB XzB igd jB (fi;

Boki

fdZsk

j?.

d'

e[

edw

fgS

tb

T[mkJ

}pod;sh

w"s

nk

rJh

j't.437.

jB. (ebeh
~) ty e

ntsko dh) ehosh fby oj


ekfJo b'e ezpd jB.438.

Sz d

;{ow nk nk e pkDK dk fBFkDk pzBQ e nr tXd jB. (i') bVkJh

nkfB nkfB ;{owk ;`XkfB 2 pkB XktjhI.


o{fM i{M e? wo? ;[ dt Bkfo gktjhI.

fGnkBe

jB. fco fJ; soQK gos jB fitI eq'fXs ;Zg fgS ~ gosdk j?.436.
fco :[ZX F[o{ eo fdZsk j?. pj[s nfXe sho Sv jB. tho :'X pkD Svd

;G? f;X dy?. eb`feqs by?.

1H @izr# 2H @;skfB#

ntsko

ftu o[M e wod jB,


fJ;sohnK ohM ohM e

T_j ngZSoktK ~ gqkgs


nDfdy (nEtk ndkra)

eo b?Id jB. (T[j) dt


;{ofwnK ~ todhnK jB.

gqphB (:'fXnK) ~ u[D u[D e (T[BQK) ;qFm ;[X p[X tkfbnK dk jZE XkoB
eodhnK jB.439.
jfEnko pzd ;{ow be pzBQ e (@pX nX#) ;kjwD j' e Xktk eod
jB. shyD ;KrK b? e t?oh dk fBFkDk pzBQ e wko fdzd jB. T[j :[ZX ftu
i{M e fvrd jB ns jmh (:'X) pbkr j' e bVd jB. ;?Bk ~ fJefmnK
eo

nDikD

gk;

tb

Xktk

eod

jB.440.

82

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ekrVd`

83

;zrhs G[izr gq:ks Szd

;zr hs G[i zr gq: ks Szd


1

ntsko

e' g k okrVd` okik. xkrVd` x' o pkrVd` pkik.

ckrVd` chb` SkrVd` S{N . ;krVd` ;{o ` ikrVd` i{N. 441.

(;zGb

dk)

okik

eq'fXs

j'fJnk

j?.

}'o

dk

Brkok

tfink

j?.

jkEh

pkrVd` pki BkrVd` Brko . ikrVd` i' X k wkrVd` wko .

S[N e g? rJ jB. ;{ow i[N rJ jB.441. Brko ti oj jB. ;{ow


@wko'-wko'# efjzd jB. y{B Bkb bE gE (:'X) fvrd jB. ns (;{ofwnK

vkrVd` fvr ykrVd` y{ B h. ukrVd` uT[ g ? dkrVd` d{ B h. 442.

ftu)

d[ r Dk

jkrVd` j; ;krVd` f;X`. GkrVd` Gki pkrVd` fpqX`.

ukT[

uVQ d k

j? . 442.

f;ZX (b'e :[ZX ~ ty e) j; oj jB. t^v t^v :'X (@fpqX`#) Gi oj

SkrVd` S[ N skrVd` sho` . ikrVd` i[ N pkrVd` pho` . 443.

jB.

sho

ekrVd` e[ j e pkrVd` pkD` . ckrVd` coe BkrVd` fB;kD` .

@e[j
;?Bk

e[j# eod ubd jB. fBFkD


~ gosk fdZsk j?.444.

SkrVd` Sgq z GkrVd` Gki . ukrVd` fus` bkrVd` bki . 445.

Gid

vokeb b'e ezpd jB. wko j'J (s'pk s'pk) igd jB. Ssh Bkb
jB. fus ftu Fofwzd jB.445. (ebeh B ;zGb d) oki ~ Sv

SkrVd` S' f oU okrVd` oki` . ;krVd` ;? D ` GkrVd` Gkik.

fdZsk j?. (T[; dh) ;?Bk Gi ubh j?. pkD S[N oj jB. (T[BQK B) fdFktK
o' e fdZ s hnK jB.446.

pkrVd` pkih GkrVd` G o h. ;krVd` ;? D ` ckrVd` c o h. 444.


GkrVd` Gho` ekrVd` e`g?. wkrVd` wko ikrVd` i`g?.

SkrVd`

S{ N

pkrVd`

pkD` .

okrVdz

o' e h

dkrVdz

fd;kDz . 446.

pkD

wkrVdz wko/ pkrVdz a pkDz . NkrVd` N{ N skrVd` skD` .


bkrVd` bkr dkrVd` dkj . vkrVd` vko pkrVd` pkj . 447.
pkrVd` poy ckrVd` c{ b ` . wkrVd` fwfNU ;krVd` ;{ b ` .
wkrVd` wkfoU GkrVd` G{gz. ekrVd` e'g okrVd` o{gz. 448.
ikrVd` i` g ? gkrVd` gkB` . dkrVd` d t ` nkrVd` nkB` .
;krVd` f;X` ekrVd` feq s . pkrVd` pBkJ ekrVd` efps` . 449.
okrVd` rkt? ekrVd` efps` . XkrVd` Xkt? pkrVd` fpsq ` .
jkrVd` j' j h ikrVd` iksq k . BkrVd` Bku? gkrVd` gksq k . 450.
gkXoh Sz d

poyzs dt g[jgD fpq;N. j't`s ir ij sj ;[ fJ;N.


g{izs bkr dth eokb. j'tzs f;X ekoi ;[ Ykb. 452.

j?.

g{i`s bkr dph d[ozs. sfi ;op ekw ij sj wjzs.


pkXh X[ikB gowz gqu`v. gqu[foU ;[ Xow yzv nyzv. 454.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ebeh ntsko ;zGo Bo; pXj fpi: GJs
Bkw gqEw fXnkfJ poBB` ;wkgs` ;s[ ;[Gw ;s[. 1.
1H nfij FpdK Bkb eJhnK phVK ftu @d`# s'I nr @r# th i'V fdZsk frnk j?, go n;b'I fJ;
dh b'V BjhI j?, T[ukoB ftu jh ubdk j?.

(ebeh

(ebeh

ik

jB.

oj

;{ow

(:[ZX

jB.

eow
(Mzv)

(t?oh

dk)

ftu)
M{bd

sqkD

i[N
jB.

N[N

j'J

jB.443.

pkD

GohnK

tidhnK

jB.

fojk

j?.

(nrBh

pkDK

nkgDk)

o{g

eq'fXs

i?-i?-eko

(@gkB`#)

igd

jB.

d)

:F

efps

pDkJ

ehsk
dts

jB.449.

j'fJnk
jk}o

j?.448.

j'

(ukoD

oj
b'e)

jB.
efpsK

f;ZX

b'eK

rkT[Id

B
jB.

;te iK bkrh (@fpqs`#) Gi nk oj jB. (T[BQK tb'I ebeh d) doFB (@iksqk#)


j' ojh j?. BNhnK (ngZSoktK) Bu ojhnK jB.450.
gkXoh Sz d

nz s ~ ;z G b dk okik wkfonk frnk. Y' b ns Brko wo:kdk g{ o te


(@gqwkB#) tikJ rJ. vo d wko :[ZX Sv e ;{ow Gi ik oj jB. fus ftu
fBok; j' e ;p B F;sq Sv fdZs jB.451. dts c[bK dh poyk eod jB.
fiE feE (nkgD nkgD ) fJFN nB[ ; ko :Z r j' D br jB. fGnkBe d t h dh
g{ik ftu br rJ jB. uzrh soQK ;ko ekoi f;ZX j' rJ jB.452.
:F

pF[wko (@d[ozs#) wzrs dkB gqkgs eo oj jB. fiE feE pnzs (b'e)
(ehosh) rk oj jB. irs ftu X{g, dhg, dkB ns :Zr nkfd (j'D

br

rJ

gkt`s dkB ikue d[o`s. Gkyzs feqs ij sj fpnzs.


ir X{g dhg ifr nkfd dkB. j't`s j'w pdB fpXkB. 453.

wko

oj

d) brD Bkb ;V rJ jB. (pkehnK ~) Gik fdZsk j?.447. c[bK dh


poyk j' ojh j?. (;zGb tk;hnK dk) d[y fwN frnk j?. oki ~ wko fdZsk

;zGo Bo; wkfoU fBdkB. Y'b` fwdzr pi gqwkB.


Gki ;[pho sfi i[X sqkf;. sfi ;;sq ;op jP? fufs fBok;. 451.

S[N

jB)

ns

td

ohsh

nB[;ko

j'w

j'D

br

rJ

jB.453.

(b'ehI)

gquzv dth dh g{ik eoB br rJ jB. wjzsK B fiE feE ;ko eow eKv
Sv fdZs jB. t^v M`v (wzfdoK) T[s pzBQ fdZs jB. gquzv ;{ofwnK ~ wko
e

(;^u)

Xow

dk

pj[s

gquko

j'

fojk

j?.454.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d ebeh ntsko dh fti? ns ;zGo d oki/ d pX dk toDB
BK tkb gfjb nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?.1.

84

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

nE d;`so i[X eEB`


o;ktb

Sz d

85

j[D j'oK d;K ftu j'J :[ZX dk eEB


o;ktb

jD:' ;`Go;`. us[o uko[ d;`.


ubh Xow uouk. eo? ekb nouk. 455.

uouk

fifsU d; n?;. ufVU e'g e?;.

;kok

p[fbU ;op ;?D`. eo oes B?D`. 456.

ntsko

Sz d

;zGo (;zGb) dk okik wkfonk frnk j?. u"dK b'eK ftu Xow dh
ub gJh j?. ;qh ekb dh g{ik j'D br rJh j?.455. fJ; soQK
d;

fifsnk

frnk

j?.

(fco

ebeh

ntsko)

eq'fXs

j'

fe;

soQK

ufVQnk j?. (T[; B) ;koh ;?Bk p[bk bJh j? ns nZyK ~ bkb ehsk j'fJnk
j?.456.
fis dk Brkok tikfJnk j? . :[ Z X -G{ w h ftu yz G k rv fdZ s k j? .
T[s;kj g{ote ub gJh j?. ;koh Xosh (@fEok#) v'b rJh j?.457.

dJh ihs p`p`. rfvU i[X yzGz.


uw{z uT[fg ukbh. fEok ;op jkbh. 457.

;?Bk

T[mh e`fg n?;. Bd` Bkt i?;.

(Xosh) fJ; soQK ezp T[mh j? fitI Bdh ftu B"ek (v'bdh j?). ;{ofwnK
~ T[ s ;kj ufVQ n k j' f Jnk j? . (g? o K dh) X{ V Bkb nkekF g{ f onk j' f Jnk

uV uT[g ;{o`. ofjU X{o g{o`. 458.

j?.458.
SsqXkoh (oki) eq'XtkB j' rJ jB. (T[BQK B) Gkoh ;?Bk fJeZmh eo
j?. (ebeh ntsko T[go) fJ; soQK uVQ ub jB, fi; soQK ftsqk;[o

S[G SsqXkoh. nDh i'fV Gkoh.


ub e'fg n?;. fpqsz fJzdq i?;. 459.

bJh
fJz d o

;koh

;[G? ;op ;?D`. eE? e"D p?D`.


ubh ;kfi ;kik. pi? ihs pkik. 460.
G[ i z r gq : ks Sz d

fiD ryoh gyoh yrXkoh. jD gyoh Gyoh n" ezXkoh.


r[ofi;skB rkih oih o'fj o{wh. jD ;{o p`e fro M{fw G{wh. 461.

;ik

;?Bk

;'G

(;?Bk)

;h).459.
ojh

ubh

j?

j?.

(T[;

ns

dk)

fis

e"D

toDB

tki

ti

eo
oj

;edk

j?<

;kiK

jB.460.

(fisB th) ryV, gyV sbtkoK XkoB eoB tkb ;B (T[j) fis
rJ jB. gyV, Gyo ns ezXko (dF tkb) wko fdZs rJ jB. r[ofi;skB
d

rk}hnK,

jD ekp[bh pkpbh pho pKe. ezXkoh joth fJokeh fB;Ke.

oih,

T[s

x[zwoh

ekpb

d;

o'j
yk
d,

tkb

o{wh

;{ofwnK

fvr

gJ

pkpo

d;

wko

fdZsk

j?

ns

pKe

(:'X)

jB.

ezXko,

jB.461.
d

;'jD

;{ow

wko

fdZs

fjoks, fJoke d fB;zr :'Xl pby d; d pbh o'j tkb, o{w dF d em'o
:'X vo e Gi ub jB ns T[BQK d ewoe^; fYb j' rJ jB. 462.
(T[BQK B) n;sqK ns F;sqK ~ Sv fdZsk j? ns n"osK d p;sq ;ik

si n;sq ;;s`q ;i Bkfo G;`. bi? pho Xho` ub Skfv d;`.


rih pkfi rkih oEh oki jhD`. si? pho Xho` GJ nzr ShD`. 463.

(ufVQ n k

G[ i z r gq : ks Sz d

Xosh
pbh pkbyh o'fj o{wh oihb. Gi sqk; e? e? GJ pzd Yhb. 462.

T[ s

bJ jB. (fJ; soQK) Xhoi tkb ;{ow Fofwzd j' e d;K ~ Sv ub jB.
jkEhnK T[s uVQB tkb rk}h, x'fVnK d ;tko ns oEK tkb okiK s'I tKM
rJ jB. ;{ofwnK B Xhoi Sv fdZsk j? ns T[BQK d Foho fYb j' rJ
jB.463.

Gi jkp;h jkbph eT[e pzdqh. ub popoh nowBh Skfv szdqh.


y[fbU yr y{Bh sjk Je rkih. d[j{` ;?D wX` BfuU ikfJ skih. 464.

jpF d; d, jbp d; d, e'e p`do (wjkokFNo) d ofjD tkb Gi


s[o jB. popo (izrbh) d; tkb, nkowhBhnk d; tkb (nkgD) okiK
(@szdqh#) ~ Sv e s[o ub jB. T[E fJe pjkdo ;{ow B y{Bh yzvk eY
fbnk

j?.

d'jK

;?BktK

ftukb

T[;

dk

x'Vk

ik

Bfunk

j?.464.

86

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

bfyU i[X izrh wjk izr eosk. S[fGU SsqXkoh oD` Sfsq josk.
d[o` d[odrkwh db` i[X isk. S[G Sfsq jzsk i:` i[X jsk. 465.

j?

ntsko

87

:[ZX ftu :'fXnK B T[; (ebeh) ~ wjkB izr eoB tkbk ikfDnk
fe (:[ZX ftu) SsqXkohnK d SsqK ~ joB tkbk (fJ; ;wI) GVfenk

j'fJnk

j?.

jkEhnK

dh

;tkoh

eoB

tkb

(@d[odrkwh#)

ns

:[ZX

ftu

dbK

~ fisD tkb (;{ow th) b[e (@d[o`#) rJ jB. SsqK tkfbnK ~ wkoB tkb
ns :[ZX ftu fti? dk ekoB ;o{g (ebeh) GVe j'J jB.465.
(T[;

wjk eq'X e? pkD Sv ngko`. eN NNo` cT[i c[Nh fBqgko`.


froh b[E i[E` fwb jE pE`. fro nzr G`r` oD` w[y i[E`. 466.

B)

pj[s

eq'X

eo

nDfrDs

pkD

Sv

jB.

YkbK

(nEtk

f;oK d N'g) eN rJ jB ns okfinK dh ;?Bk fyzv rJh j?. b'EK d ;w{j


(:[ZX-G{wh ftu) fvr gJ jB ns (eJh :'X) nkg; ftu r[Ew rZ[Ek j' oj
jB. (eJhnK d) nzr eN e fvr gJ jB ns oD ftu w[zvK d Yo br
j' J

eo? eb ezeh febe?s ekbh. si? iPkb wkbk wjk i'fs iPkbh.
j;? G{s gqs` s[N? sfE skb`. fco? rT[o d"oh g[n? o[`v wkb`. 467.

jB.466.

(w[ofdnK ~ B'uD tkb) eK y[Fh wzBkT[Id jB ns ekbh febekohnK


wkodh j?. T[j wjkB i'fs tkbh iPkbkw[yh (w{zj ftu'I) nrBh dhnK bkNK
eYdh

j?.

G{s

(@rT[o#)
o;ktb

Sz d

eo? i[X eqX`[ . si? pkD ;[X`. pe? wko[ wko`. si? pkD Xko`. 468.
fro nzr G`r`. Bu i`r o`r`. fdt` dt dy?. XB` XfB by?. 469.

n;sk

Sz d

nf; b? ebeh efo e'fg GfoU. oD ozr ;[ozr fpy? fpufoU.


rfj gkB feqgkD fpy B vfoU. fo; ;' oD fusq pfusq efoU. 470.

o;ktb

db p?oB e' gr dP? B cNk. o[g e? oD w' fcfo nkfB i[Nk. 472.

gqfsBk gfs e? gqfsBk fJemh. fo; e? oD w' o[fg ;?D i[Nh. 473.

oj jB
go'D

ns sZs-E^:k
bJh

(fJXo

d skb
T[Xo)

N[N

Gih

oj jB.

fcodh

r"oh

j?.467.

nzr Gzr j' e fvr oj jB. izr d ozr ftu o`r j'J Bu oj jB. nkekF
(@fdt`#) ftu dts tyd jB. XzB XzB eod jB.469.
n;sk

tkbh

Sz d

eq'X Bkb Gfonk j'fJnk (ebeh) jZE ftu sbtko b? e


oD-G{wh ftu ftuo fojk j?. (jZE ftu) pkD ns feqgkB

;'jD ozr
XkoB eo

e (fe; s'I) vfonk BjhI j?. (;r'I) eq'X Bkb :[ZX-G{wh ftu ftfusq Yzr Bkb
(:[ZX) ehsk j?. 470.
bbekok

wko

nBe

jfEnko

XkoB

ehs

jB.

:[ZX

ftu

o[uh

oyD

tkb jmhb eq'X eo e g? rJ jB. jZE ftu sbtko cV e nzsK dh bVkJh


oD

ftu

i{M

w'J

jB,

(fe;

d)

w'VB

(;?Bk) wkB' fGnkBe xNk tKr uVQh j?. (T[; xNk


fpibh tKr uwedhnK jB. t?ohnK d db d' edw th Nb
oD-G{wh

efo e'g fco oD o`fr jmh. sg e? fifw gkte iPkb Gmh.

j;
wkbk

(:'X) eq'fXs j' e :[ZX eod jB. ;jh Yzr Bkb pkD Svd jB.
(wz{j'I) @wko' wko'# p'bd jB. pkDK dh MVh bkT[Id jB.468. (;{ofwnK d)

eo oj jB.
jB.471.
T[wvh iB[ x'o xwzv xNk. uwezzs feqgkD ;[ fpi[ SNk.

gqs
dh

Sz d

efo jkfe jfE:ko nBe Xo?. oD o`fr jmh efo e'g go?.
rfj gkfB feqgkB fBdkB fGo. ofD i{fM wo fcfo s B fco. 471.

o[`vK

ftu

g?o

rv

nk

i[N

jB.

th

BjhI

w[V

ftu) sbtkoK
BjhI jB ns

472.

jmhb ;{ow eq'X eo e oD-G{wh ftu fco oj jB, fitI Gmh ftu
sg e nZr tor j' rJ jB. ;?BkgshnK B ;?Bk fJeZmh eo bJh j? ns
(T[j) eq'fXs j' e oD ftu g?o rv e :[ZX-eow ftu i[N rJh j?.473.

88

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sotko ngko jiko b;?. jfo fiT[ nfo e? gqfsnzr v;?.


os v{fp ;w? ofD n?; j;?. iB[ fpi[b i[nkb eokb e;?. 474.

u" p h;

j}koK sbtkoK pj[s


FohoK ~ vzrdhnK jB. :[ZX
wkB'

fpX{g Boki Szd

fpibh

dh

fGnkBe

ntsko

89

nfXe fbFedhnK jB. ;Zg tKr t?ohnK d


tb bj{ ftu v[p e fJ; soQK j;dhnK jB,
bkN

(beho)

fyuh

rJh

j't.474.

fpX{g Boki Szd

sbtko
fJ;soh

fywzs sr n?; e?. i[b`s iPkb i?; e?.

fJ; soQK uwedh j?


j;dh j?, iK fitI

fi; soQK nrBh gqekfFs


fpibh uwedh j?.475.

j[`dh

j?.

iK

j;`s ifw ekfwD`. fywzs ikD[ dkfwD`. 475.

fitI

pj`s dkfJ xkfJD`. ubzs fusq ukfJD`.

(sbtko) dkU Bkb ub e xkU eodh j?. ubdh j'Jh fuso do;k
fdzdh j?. nzr N[N e fJzi fvr g?Id jB fitI nZr (dhnK fuDrK dk) ikb

frozs nzr Gzr fJT[. pB ;[ iPkb ikb fiT[. 476.

ftfSnk

jj`e G?oth ;[oh. ejze ;kX f;Xoh.


Sbze fSS fJSDh. pjzs sr fsSDh. 478.

j? . 476.

oD-G{wh ftu ygo


fcod jB. (ekbh

j;zs yfs ygoh. Gezs G{s G? Xoh.


fywzs ifw dkfwDh. Bu`s jfo ekfwDh. 477.

j[ z d k

vekod
t y e )

ekwDhnK
G?oth

ej-ej
sbtko

(ngZ S oktK)

Fesh

bbeko

Bu

wkodh

eo e (j; ojh
ubdh j? . 478.
(ekbh)

rDzs r{V rzGoh. ;[Gzs f;g ;" Goh.

tkbh (ekbh) j;dh j?. G? g?dk eoB tkb G{s


dh jk;h) fpibh tKr fbFe ojh j?. (T[; ~

r{VQh

rzGhosk

j?.

jB.477.

;kXK

j?).

(bj{

Bkb

ftuko

f;ZXhnK

dhnK)

fSZNK

eo

ojh

dD

tkbh

T[GodhnK

fsZyh

f;Zg

tKr

uwe

ojhnK

jB.

igD

j?.

;[F'fGs
tkbhnK

g[nzs ;h; Jh;Dh. j;zs jko ;h;Dh.

dth w[zvK dh (wkbk) go' ojh j?. (fFt) d f;o dk jko (;Zg) j;
fojk j?. gqs o"bk gk oj jB. nrzw s'I nrzw (toDB s'I go) :[ZX j'fJnk

G[ i z r gq : ks Sz d

ip? izr izrh ofuU izr i'o`. jB pho p`e swz ikD[ G'o`.
sp? e'fg rofiU ebeh ntsko`. ;i ;op ;;sq` Xf;U b'j Xko`. 481.

j?.480.
G[ i z r gq : ks Sz d

id'I @izr izrh# (BK tkb :'X) B }'o Bkb izr F[o{ ehsk j? (T[d'I)
pKe tho wko fdZs jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' ;to j[`d jBok

pj[s

(Gi frnk j't). T[; ;wI ebeh ntsko B eq'fXs j' e roiBk ehsh j?.
;ko F;sq ;ik e (:[ZX-G{wh ftu) X; frnk j? ns b'j d (jfEnkoK dh)
poyk

i:k Fpd T[m oj b'r g{o`. y[o` yj T[mh S[jh ikfJ ;{o`.
S[N ;PoBgzyh G:' nzXeko`. nzXkX[zd wuh T[mh ;;sq Mko`. 482.

XB[FK XkoB eo e ub
ig ojhnK jB.479.

(Grtsh)

jB.

ub`fs fusq ukgDh. igzs ikg[ ikgDh. 479.

eozs gqs fB;B`. nrzwrzw fGT[ oD`. 480.

j?. fusoK tkbhnK


(izr d) ikg ~

ojhnK

eo

fdZ s h

i?-i?-eko

j? . 481.
d

Fpd

T[m

jB

ns

;kfonK

b'eK

ftu

Go

rJ

jB.

(x'fVnK d) y[oK dh X{V T[vh j? ns (T[; B) ;{oi ~ ik S'fjnk j?. ;'B


d yzGK tkb sho ub jB (fi; d cb;o{g) jBok j' frnk j?. nzXk X[zX
wko wu ojh j? ns F;sqK d MkVB Bkb (nZr dhnK) fuzrkohnK fBebhnK
jB.482.

jfDU i'o i`r` sfiU ;op ;?D`. fsqD` dzs EKG? pe? dhB p?D`.
fwb d? ne'o` fBj'ozs oki`. Gi rop ;op` si oki ;ki`. 483.

@i'o

izr#

(BK

tkbk

pjkdo

:'Xk)

wkfonk

frnk

ns

;koh

;?Bk

Gi

rJh. dzdK ftu xkj dp e nkfi}h Go/ p'b p'bd jB. B}okB gF eo
e fwbd jB ns (jko j'J) oki pBsh eod jB. jzekohnK d jzeko ]sw
j'

rJ

jB

ns

oki;h

mkm-pkm

Sv

fdZs

jB.483.

90

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

eN ekFwhoh jm e;Ntkoh. e[g ek;ekoh pv SsqXkoh.


pbh pzr;h r'opzdh rqdih. wjk w{V wkfizdqokBh wiih. 484.

u" p h;

eFwhoh eN
ekFro d fBtk;h
pbtkB,

r'opzdh

nfGwkBh

fBtk;h

rJ jB
@ek;ekoh#

ns

r[odi

(nkfd

ntsko

91

ns jmh eFNtkVh (fgS


t^v SsqXkoh eq'fXs j'J
(d

fBtk;h),

wko

rJ

wkfizdqokB

d;

jN rJ/ jB).
jB. pzrkb d

wjk

w{oy

ns

jB).484.

o{; d, s{; d ;[zdo :'X wko rJ jB. \ko; d jmhb, pbtkB pKjtK

jD o{f; s{;h feqsh fusq i'Xh. jm gko;h :d y{pK ;eq'Xh.


p[ o pkrdkdh f;gkjk ez X koh. e[ b h ekbwkSk S[ G Ssq X koh. 485.

tkb ns eq'XtkB, p[o


d e[bh (i') SsqXkoh

S[N pkD r'b` T[m nr Bkb`. x[o ikD ;:kwz xNk fifw iPkb`.

pkD S[Nd jB, pzd{eK s'I r'b T[md jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB'
ekbhnK xNktK r{zidhnK jB ns fitI (nkfsFpkih ftu'I) nZr fBebdh

Bu Jh; ;h;` g[n? o[`v wkb`. i[M pho Xho` po? phfB pkb`. 486.

prdkdh ns ezXko d f;gkjh, ebwkS


jB, pj[s eq'XtkB j'J jB.485.

(sksko

dF)

j?. fFt Budk j?, o[`vK ~ wkbk ftu go'Idk j?. Xhoi tkb ;{ow i{Md jB
ns

ngZSoktK

o;ktb

Sz d

no i ;[ wko. fwb s i[ jko.


bJ ;op ;zrz. o; ohM o`r`. 488.

XVe

oj

Bkb)

Goh

o;ktb

u[D

todhnK

jB.486.

jB.
gJh

eN

j'J

XV

T[md

jB

ns

(:[ZX-G{wh)

b'j

(d

jfEnkoK

j?.487.

Sz d

(i' ;kjwD) nV jB (T[j) wko rJ jB. i' jko rJ jB (T[j JhB


wzB e) fwb gJ jB. ;G ~ Bkb b? e (ebeh ntsko :[ZX) d ozr ftu
o` r

j' J

jB.488.

fJsBk

(nfXe)

BjhI eo ;ed.
jB.489.

y[ok;kB ihsk. ;pj{` ;`r bhsk.


dfJU nkg wzsqz. Gb nT[o i`sq`. 490.

u[D

jB. (fes) jkEhnK d ;tko, x'fVnK d ;tko, ;{ofwnK d M[zv fvr gJ


jB. fJeBK tb'I jkeK g?IdhnK jB ns (fiBQK ~ ;[D e) ;{ofwnK (d fdb)

dfJU dkB Js'. eE? efp es'.


foM ;op okik. pi pzp pkik. 489.

(fes) nzr eN e fvr oj jB (ns fes) o[zv ns w[zv fco oj

fro? nzr G`r` Gqwz o[`v w[zvz. rih pki rkih fro? pho M[`v`.
fJe` jke j`e?fs Xoe?s ;{o`. T[m sS w[S` GJh b'j g{o`..487.

T[BQK

(;G

;ko

dkB
oki

fdZsk

j?,

gq;zB

j'

fesBk

j?<

rJ

jB.

eth
Brko

iB
ns

(T[;
tki

dk)
ti

toDB
oj

y[ok;kB dF fis fbnk j?. ;kfonK (t?ohnK) ~ Bkb b? fbnk j?.


~ ebeh B) nkg wzsq fdZsk j? ns j'o th eJh T[sw izsq fdZs

jB.490.
ufbU d Brkok. fwfbU ;?B Gkok.
feqgkDh fByzrz. ;eq'Xh GV`r`. 491.
s' N e Sz d

(ebeh) X"I;k tik e s[o fgnk j?. pj[s tZvk ;?Bk db Bkb fwb
frnk j?. (eJh) feqgkBK tkb ns G^fEnK tkb jB, i' eq'XtkB j' e bVd
jB.491.
s' N e S` d

G{n ezgs izgs ;; cDz. xjozs ;[ x[zxo x'o oD`.


;o sis ris e'qX i[X`. w[y wko T[ukfo i[Mko eq[Xz. 492.

j?.

(ebeh dh uVQsb Bkb)


oD-G{wh ftu x'o nktk}

G{wh
Bkb

ezp rJh j?. FF Bkr ikg


x[zxo{ ti oj jB. (;{ow)

eo fojk
:[ZX ftu

sho Svd jB ns eq'X Bkb rid jB. i[Mko{ ;{ow eq'X Bkb w[y s'I @wko'wko' # g[ e kod jB.492.

92

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

ntsko

93

(;{ow) }]wK ~ Mbd jB ns (j'oBK ~) xkfJb eod th jB. gkyoK


tkfbnK ns etuK tkfbnK dh eoe[N wuh j'Jh j?. pj[s ;kohnK tZvhnK

fpqB Mbs xbs xkfJ xD`. eVe[N ;[ gyo pysoD`.


rD frX ;[ fpqX oV`s BG`. febekos vkfeD T[u ;[G`. 493.

froMK

nkekF

wko

ftu

ojhnK
j{oK

rfD j{o ;[ g{o fcoh rrB`. nftb'fe ;pkfj brh ;oD`.

F'o

gk

ojhnK

jB.

vkeDhnK

T[&Zuh

;[o

ftu

frnk

j?.

febekohnK

jB.493.
dhnK

fcodhnK

N'bhnK

Bkb

nkekF

g{fonk

T[j

;[zdo

vhb v"b tkb (;{ofwnK) dh ;oB ftu g?IdhnK jB. T[j dt-fJ;sohnK
wB GkT[Id rhs w[y s'I rk ojhnK jB. j{oK dhnK N'bhnK g{oh soQK ;i

w[y Gkts rkts rhs ;[oh. rD g{o ;[ gyo j{o fcoh. 494.

fcodhnK

jB.494.

;{ow

GN gys g'ns jko joh. jjokts jk; fcoh gyoh.


db rkjs pkjs pho fpqD`. gqD g{o ;[ gfSw ihs oD`. 495.

d'jok

j;dhnK

s' N e Sz d

ofD izgs i[frD i{j i:`. efb ezgs Gho[ nGho G:`.
jV j;s j;s jk; fwqVk. vb v'b; ;zes ;; fEok. 497.

ns

fco

fFt

ojhnK

(w[zvK
jB.

dh)

wkbk

;{ow

go'

;?Bk

fojk

rkj[`d

j?.

ngZSoktK

fcod

jB

ns

d'jok

;koh
jB. fitI
jK.496.

gZSw

fdFk

fitI

T[E

fis

:[ZX

j'fJnk

(ebeh
j?,

B)

fstI

dZyD

fstI

fdFk

(T[;

tb

ukb

gkJ

dk)

eEB

eodk

eo

ojhnK

jB.

s' N e Sz d

oD-G{wh

ftu

i'rDK

dhnK

N'bhnK

@i?i?eko#

dk

ikg

ebeh (ntsko) d G? eo e ekfJo ns ;{otho (;{ow) ezp oj jB.


d[ork jV jV eo e j; ojh j?. FFBkr FzektkB j' frnk j? ns Xosh
v' b

ojh

j? . 497.

dts

fdt dys bys XfB XB`. febe`s egkbf: eqo gqG`.


fpqD poys goys pho oD`. j: xbs Mbs i'X i[X`. 498.

jB

}]w brkT[Id fcod jB. :[ZX ftu gZSw fdFk ~ fis e gqD ~ g{ok eo
fdZ s k j? . 495.

ihfs ;op gfSw fd;k dSB ehB fgnkB.


fifw fifw i[X sjk gok fsfw fsfw eo' pykB. 496.

tyd

j;kT_IdhnK

egkbBK

ty

febekohnK

XzB

XzB

wkodhnK

efjzd

jB.

jB.

;{ofwnK

pj[s
tb'I

fGnkBe

(oD-G{wh

;{os

ftu)

tkbhnK

}]wK

dh

poyk ehsh ik ojh j? (ns fJ; Bkb ;{ofwnK dh) goy j' ojh j?. ;{ow
x'fVnK ~ xkfJb eod jB ns :[ZX ftu (F;sqK n;sqK d tkoK ~) Mbd
th

jB.

febe` s egkfbB f;z x uVh. uwe` s feq g kD gq G kfB wVh.


rfD j{o ;[ g{os X{fo oD`. nftb'es dt ndt rD`. 499.

Fo
d

jZE

d?IsK

dtfsnK

(dhnK
fJj T[esh nr ub e 506 nze s'I pkd j?. fJ; soQK nfXnkfJ dh ;`fynk ftu \oe fgnk j?.

N'b

o'e

ftu
ty

fGnkBe
e

;tko
sbtko

:[ZX-G{wh
d

ofD Gows eq{o ep`X gqGk. nftb'es ohMs dt ;Gk.

1H eJhnK g[oksB phVK ftu fJ; s'I pkd d{i nfXnkfJ dh ;wkgsh ;{ue T[esh fbyh j?, id fe

T[s

ftu)

N'bhnK

rfD j{oB p:kjs g{o oD`. oE EzGs GkB[ fpb'e GN`. 500.

498.

dh

o;wK)
fbnk

j'

uwedh
X{V
oj

egkfbBh

dth

j?,

(i')

gqekF

GohnK

gJhnK

Bkb

Bkb
jB.

wVQh

wko

ojh

j?,

(fi;

j'Jh

j?.

j{oK

dhnK

(fiBQK

~)

dtfsnK

ns

jB.499.

Feb

tkb

XV

;Gk

ohM

ojh

g{ohnK

eo

ojhnK

j?.500.

febekohnK

oD-G{wh
j?.

j{oK

jB.

ftu

Gi

dhnK
:'fXnK

fcod
N'bhnK

tyD

jB

(fiBQK

oD-G{wh
bJh

ftu
;{oi

~)

ty

ftnkj
B

oE

94

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

s[oh, ;zy, B\hoh, Goh s Gze (BK tkb tki tid jB). G{sK gqsK d rD
T[m

T[m

Bku

eod

jB.501.

fdFk ~ ukb gkJ jB. t?oh dF ns fdFktK ~ Sv e Gi s[o jB. fesB


jh

oki

oD-G{wh

G{s

fBqs fBqss G{s fpskb pbh. ri ris pis dhj dbh.


j: fjz;s fuz;s r{V rih. nf; b;s o;s sr irh. 503.

gZSw fdFk d fBvo okfinK ~ fis fbnk j?. j[D eq'X eo e dZyD

fd; gSw ihfs nGhs fBqgz. e[fg ehB g:kB ;[ dSfDD`.


nfo Gih: sih: d; fd;`. oD rihn ese J;[foD`. 502.

95

YZv, Y'be, MKM, fwqdzr, w[yo;, vc, S?D (@skb#), spb ns ;oBkJh,

YfY Y'be MKM fwqdzr w[yz. vc skb gykti BkfJ ;[o`.


;[o ;zy Bchoh: Gfo Ge`. T[fm fBoss G{s gos rD`. 501.

ntsko

nkeko
;[o

ns

tkbk
Bkb

ftu

pbtkB

Brkok

ri

oj

jB.502.

p?skb

Bu

oj

tidk

fuzxkVd

jB.

j?.

x'V

sbtkoK

jB.

jkEh

fjDed

fuzxkVd

jB

uwedhnK

jB

ns

jB

jkEh

ns

srK

ns

t^v

pj[s

rzGho

irwrkT[IdhnK

jB.503.
G[ i z r gq : ks Sz d

G[ i z r gq : ks Sz d

gZSw

jB gSwh dhj dkB' fdtkB. fd;k dSBh nkfB pki fB;kB.


jB pho phikg[oh r'be`[vh. fro sS w[S` Buh o[`v w[zvh. 504.

dZyD

fdFk

fdFk

ftu

ftu

t^v

Brko

nkeko

nk

ti

fdtkB

jB.

dkBt

phikg[o

wko

ns

fdZs

r'be[`v

rJ

jB.

:'X

wko

rJ jB. (tho b'e) eN j'J fvrD br gJ jB ns (T[BQK d) o[`v ns


w[zv
tkb,

wZSbh

dqktVh

ns

ns

fcozrh

fisB

dZyD

fdFk

Sikfd eoD fJekd gkt. wko wjhg eo e? T[gkt.


yzv nyzv i'Xk d[ozs. fbB' fSBkfJ g{op[ gozs. 509.

fBtk;h,

ns

pzdorkj

tkb

jmhb

tkb

fsbzrkBk

si

wko
dk

rJ
okik

;[X

i[nkB
d

p[X

i'

:[ZX

tkb
dh

fBtk;h,

pzdorkj
ok;

T[s

jB.

;{os

dF

s[o

gJ

jB.

ofjD

dqjh

ns

tk;h,

Gzrh

jB.505.
nfVnk

j?

go

u`db

Bkb

pj[s

t^v

dF

(d

eq'fXs

j'

ftnesh
e

fisD

;B)
bJh

T[BQK

;tko

Bkb

b?

j'J

fbnk

j?.

(j[D)

g{op

jB.506.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d ebeh ntsko d d^SD dF


i? fti? BK tkb d{i nfXnkfJ dh ;wkgsh.2.

gkXoh Sz d

gZSw

fis

ns

dZyD

T[ikV

ebeh

ntsko

e[M

e[

eq'X j' frnk. (fco) g{op fdFk tb uVQkJh ehsh ns fis gqkgsh d Brko
tiD
br.507.
wrX

wkrfX wjhg wzv wjkB. d; uko uko[ fpfd:k fBXkB.


pzrh efbzr nzrh nihs. w'ozr nr'o B:gkb nGhs. 508.

jB.504.

pjkdo t?doG d fBtk;h ns okik i' o'; dh ok; j? (jko wzB rJ jB).

gSwfj ihfs dSB T[ i kfo. e' f gU eS{ e [ ebeh tsko.


ehB' g:kD g{op fd;kD. pihn i?s gsqz fB;kD. 507.

rJ

s^s

fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ebeh ntsko dSB


i? fpi: Bkw d{ik fXnk: ;wkgs`. 2.

gkXoh Sz d

br

(@;spzXh#)

uKdg[o

ug uKd okik ub uKd pk;h. pv pho pJhdofG;` o'; ok;h.


fis dSBh ;zr fbB ;[Xko`. fd;k gqkfu:` e'fg ehB' ;tko`. 506.

eoB

okwFPo

;p? ;s[p`Xh ;[Xh pzdq pk;h. wzv wSpzdqh jmh i[X ok;h.
dqjh dqktV si sks fsb`rh. js ;{osh izr Gzrh fcozrh. 505.

Bku

;h.

pzr,
ns

oki

efbzr,
Sikd,

nzr,
eoD

pj[s
w'ozr,
ns

tZvk
nr'o,

:[ZX

ehsk

B?gkb

fJekdgkt

(nkfde

i'

18

fBvo
ysoK)

ftfdnktK
ns
d

nfis
oki

dk

]}kBk

oki.508.
(ebeh

B)

T[gkT[ eo e wko ;[N jB. B yzv ik ;eD tkb pnzs :'X BFN eo fdZs
jB ns g{op se (@gozs#) dk (;kok yso) y'j fbnk j?.509.

96

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fdB' fBeko okS; dO[p[X. feB' g:kB T[so ;[eq[X.

wzv wjhg wktk; EkB. yzv nyzv y{Bh y[okB. 510.

u" p h;

ntsko

97

d[op[X okyFK ~ (d;'I) eY fdZsk j?. (fco ebeh ntsko B) eq'XtkB


j' e T[&Zso fdFk tb uVQkJh ehsh. nkeh okfinK d ;EkBK (dFK) T[s :[ZX
wukfJnk

ns

yzv

ikD

tkb

]{Bh

ns

yoKN

okfinK

N'N

N'N

eo

fdZsk.510.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ebeh tsko g{op ihs fpi:
Bkw shik fXnk: ;wkgs`. 3.

gkXoh Sz d

fJj Gkfs g{op gNB T[gfN. yzv nyzv eN neN.


cN ncN yzv nyzv. pi fB;kB wfuU xwzv. 511.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d ebeh ntsko d g{op fdFk ihs fpi: BK
tkb shi nfXnkfJ dh ;wkgsh. 3.

gkXoh Sz d

fJ; soQ K g{ o p fdFk d BroK ~ T[ i kV e B yz v ik ;eD tkfbnK


~ yz f vs eo fdZ s k ns B eN ik ;eD tkfbnK ~ eN fdZ s k. B gkV ik
;eD tkfbnK ~ gkV fdZsk ns B yzv ik ;eD tkfbnK ~ yzfvs eo fdZsk.
pj[ s fGnkBe :[ Z X j' f Jnk ns (y{ p ) X" I ; ti . 511.
i[Mko{

i'o ;[ izr i'Xk i[Mko. i' si pkD ris b[Mko.


Gki`s Gho Gjozs GkfJ. GGezs xkfJ fvZr nxkfJ. 512.

izr

eoB

bJh

fJe^m

eo

fdZs,

i'

pkD

Svd

jB

ns

bVd j'J bbekod jB. xpokjN d Gkt Bkb vog'e b'e Gi ik oj


jB. xkfJb j' e fvrd jB ns (T[BQK d }]wK ftu'I) bj{ Ge Ge eo
e

fBebdk

j? . 512.

;k}K

;ki`s ;ki pkis s[czr. Bku`s G{s G?Xo ;[ozr.


ppez s fpskb ejez s ekb. vwez s vT[ o w[ e sz s iP k b. 513.

:'X

ns

(bj{

~
d

;ikT[Id
bkb

jB,

ozr

pzd{eK

ftu)

(dhnK

uzrh

r'bhnK)

soQK

o`r

tidhnK

j'J

G{s

jB.

Bud

fGnkBe

jB.

p?skb

pekod jB ns ekbh @ej-ej# (eo e j; ojh j?) . (fFt dk) v"o{ yVe
fojk j? ns (T[; dhnK nZyK ftu'I) nZr fBeb ojh j?.513.
Gkizs Gho sfi pho ys. Bkuzs G{s pskb gqs.
eqhVzs Jh; g'nzs egkb. fBoys pho Sfe pos pkb. 514.

ekfJo b'e :[ZX-G{wh (@pho ys#) ~ Sv e Gi ik oj jB. G{s, gqs


ns p?skb Bu oj jB. fFt (:[ZX-G{wh ftu) eqhVk eo fojk j? (ns wkbk
ftu) y'gVhnK go' fojk j?. ;{ofwnK ~ ty e ngZSoktK y[F j' e (T[BQK
~) to ojhnK jB.514.

Xkt`s pho pkj`s xkt. Bku`s G{s rkt`s ukt.


vwezs vT[o[ Bkuzs Jh;. ohMzs fjwfdq nzs ;h;. 515.

:'X Gi fcod jB (ns T[BQK d) }]wK ftu'I (bj{) tr fojk j?.


G{s ukT[ Bkb rkT[Id ns Bud jB. fFt v"o{ tik e Bu fojk j?. gkopsh
(@fjwfdq#)

rzXop,

rzXqG f;X ukoD gqf;X. eEzs ekfp ;'Gzs f;X.


rktzs phB phBk pizs. ohMzs dt w[fB wfB v[bzs. 516.

jB

f;ZX,

ns

t^v

r[zis rfizdq j?to n;zy. p[bs ;[pkj wko{ pizs.

j?

ns

gqf;ZX

w[zvK
ukoD

(~

wkbk

(;{ofwnK

ftu)
nEtk

go'

ojh

ebeh

j?.515.
:F

d)

efpZs

w[BhnK

t^v

jkEh

wB

v'b

oj

fuzxkVd

jB,

n;zyK

jB.516.
x'V

(fjDe

oj

jB).

uzrh

vhb

v"b tkb Ssqh bbekod jB ns wko{ tidk j?. (fJsBk) Bkd j' fojk
j? (fi; Bkb) ;kohnK fdFktK GohnK rJhnK jB. t^v t^v oki ns G{whJ
v'bd

1H @nwzv@

ojh

eEB eo oj jB ns f;ZX b'e F'Gk gk oj jB. gqphB (@phB#) (ngZSoktK)


rhs rk ojhnK jB ns phDk tik ojhnK jB (fiBQK ~ ty e) dt ohM
oj

T[m`s Bkd g{os fd;kD`. v[bs wjIdq wfj Xo wjkD`. 517.

ohM

fco

oj

jB.517.

98

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

y[bzs yfs y{Bh yszr. S[Nzs pkD i[N fB;zr.


fGd`s wow i[Ms ;[pkj. x[wzs r?fD nSqh T[Skj. 518.

u" p h;

ntsko

99

bj{ ghD sho (@yszr#) :[ZX-G{wh ftu y[bQ oj jB (noEks --ub oj


jB). pkD S[N oj jB ns (:'X) fB;zr j' e (:[ZX-eow ftu) i[N j'J jB.
u`frnK ;{ofwnK d Bk}e nzrK ~ ftzBQ fdzd jB ns (T[j) i{M iKd jB.
T[s;kj

;oyzs ;b poyzs pkD. joyzs j{o goyzs i[nkD.


pkizs Y'b vT[o{ eokb. Bkuzs G{s G?o' egkfb. 519.

Bkb

ngZSoktK

nkekF

ftu

x[zw

ojhnK

jB.

518.

(:'X) pofSnK ~ (nr tb) ;oek oj jB, pkDK dh poyk eo oj


jB. j{oK y[F j' ojhnK jB, i[nkBK ~ goy ojhnK jB. fGnkBe v"o{ ns
Y'b

ti

oj

jB.

G{s,

G?o'

ns

egkbh

(dth)

Bu

ojh

j?.519.

jZE fjb oj jB, N'g (nEtk y'b) yVe oj jB. (jkEhnK, x'fVnK

joVzs jE yoVzs y'b. fNoVzs Nhe fMoVzs M'b.


doVzs dhj dkB' d[ozs. joVzs jk; j;s wjzs. 520.

GohnK

d wZE T[s p`BQ b'j d) fNZe N[ZN oj jB ns c[bkdh M[bK cN ojhnK jB.
nBzs tvkeko d?Is doV ik oj jB. wjzs b'e jV jV eo e j; oj
jB.520.

T[ s G[ i

Sz d

jjk;` egkb`. ;[ pk;` Sskb`.


gqGk;` iPkb`. nBk;` eokb`. 521.
wjk o{g Xko. d[o` d[y sko.
;o`Bh T[Xko. nxh gkg tko. 522.
fdg? i'fs iPkbk. feX" iPkb wkbk.
wB' iPkb pkbk. ;o{gz eokbk. 523.
Xo yr gkD`. fsj{` b'r wkD`.
d:` dhj dkB`. Go ;T[i wkB`. 524.
niz B 1 Sz d

nihs ihs ihs e?. nGhoh Gki Gho jP?.


f;Xko uhB oki g?. ;E'Jh ;op ;kE e?. 525.
swze okiXkoh e?. oihb o'jtkoh e?.
ekNhb ekw o{gk e?. e`p'i ek;ekoh e?. 526.
Ywze Y'b Ykb' e?. vwze vze tko' e?.
xwze Bi pkik d. swze sho skik d. 527.
gkXoh Sz d

ihs nihs wzv nwzv. s'o ns'o yzv nyzv.


G`B nG`B Gi nGfi. ykB ytk; wktk; sfi. 528.
1H

@nfiBk#

T[ s G[ i

Sz d

egkb j; fojk j? i' :[ZX-G{wh (@Sskb#) ftu fBtk; eodk j?. ;[zdo
cp tkbh itkbk tKr ns efbnkDekoh (@nBk;#) fGnkBe o{ g tkbk
j?.521. pj[s ;[zdo o{g Xkfonk j'fJnk j?. G?V d[yK s'I puk fbnk j?. FoB
ftu

nkfJnK

@itkbk#

T_Xko

fdZsk

j?,

(GktI

T[j)

nZr dh bkN tKr F'G fojk j?.


(gqekF) eoB tkbk j?. (iK)

gkg

eoB

tkb

jh

;B.522.

iK itkbk dh jh wkbk j?. wkB'


fGnkBe (go) ;[zdo o{g tkbk

j?.523. jZE ftu sbtko XkoB ehsh j'Jh j?. fszBK b'eK dk wkD j?. pj[s
nfXe dkB
j?.524.
ni` B

(@Gho#)

fis ik
j' e Gi

uVQkJh

j?.

wkD

dh

;kwrqh

(nEtk

w"i)

iK

;eD tkfbnK ~ fis e, fBvo


rJ jB. ;kfonK ;kEhnK d ;kEh

eo

okfinK
jB.

tkbk

Bkb

Gfonk

j'fJnk

Sz d

B
T[s

dD

ekwo{g

fdZsh
oki
d

(@nGhoh#) th ekfJo
pD e uhB d oki

j?.525.
(ebeh)

eNtI

j[;B

eq'XtkB
tkb

jB
jB,

ns
iK

em'o
ek;ekoh

(@oihb#)

r[Z;

jB.526.

e`p'i

tkb

YkbK d jh Y'bK s'A vzw vzw dh nktk} nk ojh j?, iK YkbK T[s
(jfEnkoK d) vr ti oj jB. iK B}pk}K dh x[zweko g? ojh j?. iK shonzdk}K

sho

ti

oj

jB.527.

gkXoh Sz d

B fis ik ;eD tkb fis bJ jB, B wzv ikD tkb wzv fdZs jB.
N[ND tkb s'V fdZs jB, B yzv ik ;eD tkb yzv fdZs jB. B G`B

ik ;eD tkb GzB fdZs jB, B GiD tkfbnK ~ Gik fdZsk j?. nkeh b'e
Fkjh xoK ~ Sv e Gi rJ jB.528.

100

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;zeV ;{o GzGo Gho fBoyzs i'X ohMzs j{o.


vkozs ;h; e;o eN'fo. fwqr wd r[bkp eog{o x'fo. 529.

u" p h;

ub ;[ uhB wkuhB df;. ;kwzs ;[X oktbh Gy. 530.

eg{o

x'b

eN'oh

T_bN

fdzdhnK

jB.529.

fJ; soQK fszB fdFktK fis e, (fco) T[&Zso fdFk tb eq'fXs j' e
X"I;k tikfJnk j?. uhB ns wuhB d;K tb uVQkJh eo fdZsh j? (fiE) F[ZX
i'rhnK

pi pi`sq ri ;[pkj. ;kt`s dfy nSqh T[Skj.


ohMzs dt ndt ;op. rkt`s rhs si dhB rop. 531.

101

;{ow ;fjw (@;zeV#) rJ/ jB, ekfJo vo Bkb Go rJ jB. :'fXnK


~ ty e j{oK ohM ojhnK jB. (;{ofwnK d) f;o T[s e;o, e;s{oh, r[bkp
ns

fJj Gkfs ihs shBz fd;kD. pfiU ;[e'g T[so fB;kD.

ntsko

G;

tkb

tki

tid

;kwzs

jB,

pjkdo

oki
;{ow

eod

;B.530.

rid

jB.

e ngZSoktK dk T[s;kj tXdk j?. ;ko dts


(t?ohnK B) jzeko Sv e (ebeh d :F d)

;{ophoK
ns
rhs

(@;ktzs#)

d?Is ohM
rkD F[o{

~
oj
eo

ty
jB.
fdZs

jB.531.
;fiU ;[ ;?D ;[fD uhB oki. pi pizsq ;opz ;wki.
ub nub ;ktzs i[X. poyzs pkD Go b'j e[qX. 532.

j?.

uhB d oki B (ebeh dh nkwd) ;[D e ;?Bk ~ fsnko eo fbnk


;ko (;?fBe) ;wki B :[ZX d tki tik fdZs jB. fdqVQ (@nub#) :'X

:[ZX bJh ub
jB.532.

j;zs jk; ekbh eokb. GGezs G{s G?o' fp;kb.


bkrzs pkD Gkyzs wk;. Gkizs Gho j[fJ j[fJ T[dk;. 534.
o;ktb

Sz d

jB.

eq'X

Bkb

b'j

bky

j'

pkDK

dh

poyk

eod

SsqhnK dk ftBkF eoB bJh ]{Bh pkD S[N jB. :[ZX-G{wh ftu wjkB

y[b yszr y{Bh yfsqjkD. T[Mo i[X i'Xk wjkD.


X[ezs Y'b x[zwzs xkfJ. fuezs uktvh wk;[ ukfJ. 533.

gJ

:'X MV rJ jB (noEkswko rJ jB). Y'bK dh r`Gho X[B j' ojh j?.


xkfJb x[zw oj jB. wk; d ukT[ Bkb u[VbK uheK wko ojhnK jB.533.
fGnkBe ekbh jk; j; ojh j?. G{s ns G?o' GGeK wko oj jB.
br oj jB ns (:'fXnK dk) wk; Gy oj jB. ekfJo b'e T[dk;

pkD
j'

j'

o;ktb

ufVU uhB oki`. ;i ;op ;kiz.

Gi

ik

oj

jB.534.

Sz d

uhB dk okik uVQ nkfJnk j?. (T[; B) ;G soQK d ;ki ;ikJ j'J
]{B]ko :'X :[ZX-G{wh ftu y[bQ ftuo oj jB. (fuZs ftu) d[rDk

y[b yfs y{Bh. uV u"g d{Bh. 535.

jB.

i[N i'X i'X`. si? pkD eq'X`.

ukT[ ufVQnk j'fJnk j?. 535. :'X :[ZX ftu i[N j'J jB. eq'X Bkb pkD
Sv oj jB. nzr Gzr j' e N[N oj jB. (fco th) :[ZX ftu x[zw oj

s[N? nzr G`r`. Gqw ozr i`r`. 536.


1

Bu Jh; Gh;`. g[n? wkb ;h;`.1

eo? fusq uko`. si? pkD Xko`. 537.


wzv i'X i'X`. si pkD e'qX`.
Bdh ;q'D g{o`. fcoh r?D j{o`. 538.
j;? w[zv wkbk. si? i'r iPkbk.
si? pkD iPkD`. rq;? d[;N gqkD`. 539.
fro x[zfw G{wh. T[mh X{o X{`wh.
;[G os ys`. Bu G{s gqs`. 540.
1H @Bu Jh; ;h;z. fwb ;?D Jh;`#

jB.536.
fFt fGnkBe Bku Bu fojk j?. f;oK dh wkbk go' fojk j?. (;?Bk
BkfJe) ftfusq e"se ftyk oj jB. pkDK dh MVh bk oj jB. 537. :'X
:[ZX-eow ftu wrB jB. eq'X Bkb pkD Svd jB.
j?. nkekF ftu j{oK fco ojhnK jB.538.

bj{

dh

Bdh

Go

rJh

w[zvK dh wkbk tkbk (fFt o[dO) j; fojk j?. (w{zj s'I) :'r-nrBh Sv
fojk j?. ;{ow pkD Sv oj jB, i' d[FNK d gqkDK ~ rq; b?Id jB.539.
x[zwoh yk e Xosh T[s fvrd jB. Xosh T[s'I X{V T[mdh j?. oD-G{wh
dh os F[G
jB.540.

ozr

(Gkt bj{

ozrh)

j'

rJh

j?.

G{s

ns

gqs

Bu

oj

102

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

Sg? Sz d

d)
j'

Se dt nkdt ie rzXop iS po.


ue G{s no[ gqs ;op fpfdnkXo Bo po.
yzeVh: ekb eqok gqGk pj[ gqeko T[;sfs eoh:.
yzvB nyzv uzvh wjk i: i: i: ;pd'uoh:. 542.
fGfV: GV bVyfV: wo[ MVgfV: gsq pD.

j?.541.

jB.
j'

(ebeh B) ;ko oki Bkb b? e oD-G{wh ftu fis d Brko tikJ


:[ZX yso ftu ;{ofwnK ~ ;[GkfJwkB ty e ngZSoktK d M[zv gq;zB
oj

jB.

dts

nkB`fds

j'

oj

jB

ns

d?Is,

rzXop

ns

T[sw

:eF

fMMe oj jB. ;ko G{s, gqs, ftfdnkXo ns ;qFm wB[Zy j?okB j' oj jB.
ftBkFe ns em'o gqGk tkb ekb (ebeh) dh pj[s soQK dh T[;ss ehsh
ik ojh j?.
Fpd T[ u ko

B yzv ikD tkfbnK


ojh j? . 542.

yzfvs

eoB

tkbh

wjkekbh

i?-i?

v[ f b: fJz d [ sVcV cfBz d ;z e [ f V: dq t D rD.


ufe:' rfJz d XXe: uz d Gz G ir fdtkeo.

j?,

v[br ;[wo[ vrr e[wo ;G ;[er ;kfJo.

XVeD bfrnk j? ns ;{oi GiD bfrnk j?. ;[wo v'bD bfrnk j?, e[po
fEVe frnk j?, ;ko ;w[zdo ;[eD br jB, fFt (@X{oiNh#) dh T[; tb

T[Sbr Bho gS[br gtB ;[ vr vr vr ezgr[ Xok. 543.

dqfts

j'D

tkb

rD

;[zrV

rJ

jB.

riIdq

j?okB

j'

frnk

j?,

uzdqwk

(@ssir#) ;wkXh S[N rJh j?, Xosh Gko ~ BjhI ;fj ;eh j?. (;w[zdo dk)
gkDh T[SbD bfrnk j?, jtk fgSb gk; ~ ubD brh j?, Xosh vr vr
eo

fvrr[ fpzX T[Sbr[ f;zX[ ezgr[ ;[fB w[fB X{n.

br

pkDK d ubD Bkb


jB. ftzfXnkub fvrD

pqjw pd si Gir[ fJzdq fJzdqk;fD sir[.

(Xqj skok) ;[D e ezpD brk j?, pqjwk td Sv e Gi frnk j?, fJzdo
fJzdqk;D Sv frnk j?, fi; fdB ebeh ntsko eq'fXs j' e oD ftu riD

ubr[ pkD[ o[fer fd;kD gp: fg;kB j{n.

ifdB eq { o ebehtsko eq [ X s ofD rir[ .


T[Sozs X{fo pkiB y[oh: ;p nek; wr[ SkfJ bhn.
iD[ ouh: b'e efo e'g jfo n;Nek; yN[ XofD ehn. 544.

vrwrkT[Idh

j'Jh

ezp

ojh

j?.543.

fdFktK o[e rJhnK jB ns gops


brk j?, ;w[zdo T[SbD brk j? ns

ghm ikD
Xqj w[Bh

brk j?. x'fVnK d y[oK Bkb T[mh X{V B ;kok nkekF wkor Ye fbnk
j?. (fJzi gqshs j' fojk j?) wkB' GrtkB B eq'fXs j' e nZm nkekF ou
fdZs

ufeqs uko[ ueqt ufeqs f;o ;j`; ;; cD.

j'D

ns

XoshnK

pDk

fdZshnK

j'D.

544.

u"jK gk; ;ko j?okB jB ns j}ko cDK tkbk FFBkr th goFkB


wZSbhnK (dk fjodk th) XVeD brk j?. nkeh oD-G{wh Sv e Gi

Xes wS wktk; S'fv oD Gir dqtD rD.

j?.

Gqws eke e[zvbhn 1 frX T[Xj{` b T[vh:.

rJ jB ns (fFt) rD g;hi rJ jB. eK ns frZXK (:[ZX yso ftu)


r'bkeko ftu T[go T_v ojhnK jB. fFt d j^E'I b'E BjhI S[N ojh j? ns

pws iPkb yzekfb b[E jE'I Bjh S[Nh:.


N[Nzs N'g c[Nzs fioj d;sokr gyo s[oh:.
Gizs Gho foMzs wB fBofy ;{o j{o fcoh:. 545.

@uKtvh#

fojk

\"iK bV gJhnK jB, ;[wo gops bVyVk frnk j? ns pB ftu


gZso MVB br rJ jB. fJzdo v'b frnk j?, FF Bkr ftnke[b j' frnk

ssir X:kB sp X{oiNh ;fj B Gko ;er fEok.

1H

ub

Sg? Sz d

bJ ;zr fBqg ;op pi fpiJh d[`dfG oD.


;[G ;{o ;zrqkw fBofy ohMJh ngSo rD.

103

uhB dk okik (:[ZX fsnkr e ebeh ~ nk e) fwb fgnk j?. (T[;


;ko ekoi g{o j' rJ jB. T[BQK ~ Bkb b? e (ebeh ;G d) nr

fwfbU uhB okik. GJ ;op ekik.


bfJU ;zr e? e?. ufbU nrq jP? e?. 541.

ntsko

T[j

itkbk

T[rb

fojk

j?.

f;oK

N'g

N[Nd

jB,

etu,

b'j

d;skB,

x'fVnK dhnK M[bK cN ojhnK jB. ekfJo Gi oj jB, ;{ofwnK ~ ty e


ngZSoktK wB ftu gq;zB j'JhnK fcodhnK jB.545.

104

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

wkX' Sz d

u" p h;

ntsko

105

wkX' Sz d

id

ip e'gk ebeh ntskok. pkis s{o j's MBekok.

ebeh

ntsko

eq'X

ehsk,

tki

tiD

br

ns

(jfEnkoK

dh)

jk jk wkX' pkB ewkB feqgkB ;zGko. g?m ;[GN jE:ko T[xko. 546.

MBeko j'D brh. jK wkX'! ;{ow pkD, ewkB, feqgkB ~ ;zGkb e ns jZEK
ftu F;sq u[e e (:[ZX-G{wh ftu) X; rJ jB. 546.

bhB wuhB d; ek okik. sk fdB pi i[MkT{ pkik.

uhB wuhB d; d oki ~ (geV) fbnk j?. T[; fdB wko{ tki tiD
br jB. jK wkX'! d;K d;K (d okfinK d f;oK s'I) Ssq T[sko bJ rJ

jk jk wkX' d; d; e Ssq fSBkJ. d; fpd; s[ozr fcokJ. 547.

jB

ns

d;K

ftdFK

ftu

(ebeh

ntsko

fbnk,

(sd)

nkgDk)

x'Vk

fcok

fdZsk

T[&Zso

fdFk

tb

uVQkJh

j?.547.
id

uhB wuhB ShB ip bhBk. T[so d; g:kBk ehBk.


jk jk wkX' ej b" rB' T[soh okik. ;G f;fo vze ihs ek pkik. 548.

tik

ehB ir nBe gqekok. df; d; e ihfs fBqgkok.


d;

tvkekoh

T[pkfonk

Szd

dbwb

;[fNnk

j?. 549.

j?

ns

d[FNK

(@n;zs#)

ygkfJnk

j?. 550.

tXkJh

tki

tiD

br

jB. 551.

sd se efb:[r dk nzs BV nk frnk. (fJj) Gd fiE feE ;kfonK


B ;[D fbnk. jK wkX'! sd ebeh dh rZb (;G B) gSkD bJh ns ;fs:[r
d nkrwB ~ ikD fbnk. 552.
nBjd

;fsi[r nk:'. ;G ;[fB gk:'.


w[fB wB Gk:'. r[B rB rk:'. 553.

d?IsK

jB. jK wkX'! ebeh ntsko fis e xo (nkgD dF) ftu nkJ jB. fiE

sp b' efbi[rKs Bh:ok:'. ij sj Gd ;pB ;[fB gk:'.

nBjd

y'j

fiE feE Xow dh rZb ub gJh j?. gkgK dhnK ;s ;[ZXK G[b rJhnK
feE

jk jk wkX' ebeh pks sp? gjukBh. ;fsi[r eh nkrwsk ikBh. 552.

d; d; d okfinK ~ fis e nBe soQK d :Zr ehs jB. jK wkX'!


ftd; s'I (b'ehI) B}okB b? e nkJ jB. (ebeh ntsko B) ;zsK ~

ij sj ubh Xow eh pksk. gkgfj iks GJh ;[fX ;ksk.


jk jk wkX' efb ntsko ihs xo nkJ. ij sj j'tB bkr pXkJ. 551.

wuhB

fJ; soQK okfinK ~ fis fis e ;kfonK d f;o T[s fis dk Bkd
fdZsk j?. jK wkX'! fiE feE (b'ehI) d; Sv e Gi ub jB. fiE

feE
jk jk wkX' d; fpd; GN b? nkJ. ;zs T[pkfo n;zs ygkJ. 550.

ns

ehsh. jK wkX'! T[&Zso fdFk d okfinK ~ feE'I se toDB eoK. ;G d f;o


T[s fis dk X"I;k ti frnk. 548.

fJj fpfX ihfs ihs e? okik. ;G f;fo Bkd fpi? ek pkik.


jk jk wkX' ij sj Skfv d; Gfi ub. fis fss dhj dB[i db wb. 549.

uhB

Szd

;fs:[r

nk

frnk j?.

;G B

;[D

fbnk

j?.

w[BhnK d

wB

uzrk

;p ir ikBh. neE ejkBh.

bfrnk j?. (T[BQK B ;fs:[r) d pj[s r[D rkJ jB. 553. ;ko irs
B (fJj rZb) ikD bJh j?. (;fs:[r dh) eEk toDB s'I go j?. w[Bh b'eK

w[fB rfB wkBh. feBj[ B ikBh. 554.

w[fB wB w'j. c[b r[b ;'j.


;w Sfp e' j?. n?; pfBU j?. 556.

rZb

wzB

bJh

j?.

(j'o

fe;

B)

BjhI

ikDh

j?. 554.

;ko irs B (ebeh ntsko ~) tfynk j? fi; d t^yo t^yo Gy

;G ir dyk. nB nB Gyk.
;[Sfp fp;yk. ;fjs fGyyk. 555.

fJj

jB.

T[;

dh

Sph

ftFF

gqeko

dh

d wB w'j rJ jB, ;G gk; c[b


e"D j?< T[j fJ; soQK dk pfDnk

j?,

oki-fsbe

;[F'fGs
j'fJnk

:[es

j?.

555.

w[BhnK

jB. (T[;
j?. 556.

dh)

;[zdosk

tork

106

;qh

d;w-rqzE

fsb' e h 1

;kfjp

Sz d

u" p h;

fsb' e h

;fs:[r dk nkrwB j? ns efb:[r dk nzs j?. fiE feE wjzs ns


;zs nkB`fds jB. fiE feE rhs rkJ ik oj jB ns skbhnK tikJhnK
ik ojhnK jB. fFt Bu fojk j? ns d[ork (@iPkbh#) j; ojh j?. 557.

pkis vT[o{ okis szsqh. ohMs oki` ;hM; nsqh.


pkis s{o` rkts rhsk. ij sj ebeh i[XB ihsk. 558.

107

Sz d

;fsi[r nkfd efbi[r nzsj. ij sj nkB`d ;zs wjzsj.


ij sj rkts pikts skbh. Bkus f;tih j;s iPkbh. 557.

ntsko

ns

v"o{ ti fojk j?. szsqh (tkb ;k}) F'Gk gk oj jB. oki gq;zB jB
jfEnkoK tkb (:'X) ;cb wB'oE (@;hM;#) j' rJ jB. tki ti oj

jB,

rhs

rkJ

ik

oj

jB.

fiE

feE

ebeh

ntsko

:[ZX

fis

bJ

jB. 558.
w' j B

Sz d

nfo wkfo e? fog[ Nko e? fBqg wzvbh ;zr e? bhU.


isq ssq fis fss nfs dkB wkB ;p? dhU.
;[o oki i:' fBqg oki j[n? fro oki ; GN wko e?.
;[y gkfJ joy pYkfJe? rqfj nkfJ:' i;[ ;zr b?. 559.
nfo ihs ihs nGhs jP? ifr j'w ir xB eo.
df; df; n;; fGSe o'r ;'r ;p? jo.
e[o oki fiT[ fdi oki e pj[ Gkfs dkfod wko e?.
ir[ ihfs ;zGo e' ub:' ifr fis fes fpEko e?. 560.

w' j B

Sz d

(ebeh

wko

e,

d[FwBK

fmekD

tXk

b?

ns

brk

:F

Bkb

(ebeh

ntsko)

xo

gos

~ wko
y[Fh ~
jB. 559.

t?ohnK ~ fis fis e ns vo s'I ofjs j' e irs ftu pj[s j'w
ns :Zr
d{o eo

ehs
fdZs

jB. dF dF d ;ko wzrD tkfbnK d ;G o'r ns ;'r


jB. d[o:'XB d[nkok, dq'Dkuko: (@fdi oki#) d dfodq ~

eND tKr pj[s soQK d (dfodO d{o eoe), irs ~ fis e ns fiE feE
:F ~ g;ko
jB. 560.

(ebeh

ntsko

nkgD

Bro)

irs ~ fis e, tdK (dh ohs) dk


nkuko ;'u e d; d; ns ftd; ftu

df; df; fpd; w? Bt Gfi Gfi jekohnz.

uzrk

Xo dkV fiT[ oD rkV j[fJ fsob'e ihs ;p? bhJ.

gkmhnK

~)

p[bk

fbnk

j?.

tokj

ntsko

;zGo

(;zGb)

ub

gquko eoe ns irs bJh


BtI (d{s) Gi Gi e (td

(@Xo

XkV#)

tKr

pj[s

fGnkBe

:[ZX eoe ;ko fszBK b'eK ~ fis fbnk j?. (td gkmhnK ~) pj[s dkB d
e ns ;BwkB g{ote ;teK Bkb (T[BQK ~) T[E T[E Gi fdZsk j?. 561.
d[FNK ~ N'N N'N eoe ns g{oh soQK BFN eoe t?ohnK ~ pj[s
fdZs jB. nopK yopK XB-jhDK ~ XB-gdkoE d e ns fis e

nop yop ndop fdop ;[ ihs e? nkgB' eh:'.

dzv

oDihs ihs nihs i' X B Ssq nsq fSBkJhnz .

nkgDk pDk fbnk j?. B fis ik ;eD tkfbnK :'fXnK ~ oD ftu fis
fis e T[BQK gk;'I n;sq-F;sq ns Ssq y'j bJ jB. (fco) u"ph; ntskoK

;odko fpz;fs uko efb ntsko Ssq fcokJhnz. 562.


wEkB

Sz d

Ski? wjk i'fs. GkBz wB'd'fs.


ifr ;ze si dhB. fwfb pzdBk ehB. 563.

;odko

wEkB

ebeh

ntkso

dk

Ssq

fcoB

brk

j?.562.

Sz d

(ebeh ntsko dh) i'fs (jo gk;) g;o ojh j?. (fJzi gqshs j[zdk
j?) wkB' ;{oi ufVQnk j't. irs B (jo gqeko dh) Fzek Sv e ns fwb
e

@fsb'e#

t?ohnK

;BwkB fdZsk j?. gopsK tor ;{ofwnK


d oki j' rJ jB. ;[y gqkgs eoe,

yb yzfv yzfv fpjzv e? nfo dzv dzv pv' dh:'.

1H

B)

;kfonK ~ pj[s dkB ns


e fJzdo d ;wkB okfinK

ir ihfs pd fpEko e ir ;[ noE noE fuskohnz.

pj[ dkB d? ;BwkB ;te Gi Gi sjk dhJ. 561.

ntsko

okfinK dh wzvbh ~ Bkb b? fbnk j?. fiE feE (i' b'e) fis jB, T[BQK

(T[;

dh)

pzdBk

ehsh

j?.563.

108

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

oki? wjk o{g. bki? ;p? G{g.


ir nkB wkBh;[. fwfb GN b? dh;[. 564.

JhB

wzB

bJh

j?)

ns

GNk

fbnk

fwb

gJ

jB.564.

(ebeh) wjkoki F'Gk gk oj jB. (T[; ~ ty e) ngZSoktK Fow;ko

nfs ohfM wX[ p?B. o; ozr Go B?B. 565.

j' ojhnK jB. pj[s gq;zB ns fwm p'bK tkb jB. B?D gqw o; ftu Go
j' J jB.565.

;' j s nB{ g kS. ekS wB' ekS.

u`r

ohM? ;[oh dfy. oktbV Gfy. 566.

ohM? ;[oh Bkfo. dy? Xo g:ko. 567.

fusrz fuo? ;sq. br? iB' nsq. 568.

tb)

wkB'

;'G wjk ;'G. nSqh oj? b'fG.

sedhnK

T[;

wjkB

gqw
tKr

;i

nky? wB' pkB. e?X' Xo ;kB.


ikB br ikfj. :k e' ej? ekfj . 571.
1

;[ydk fpqd Szd

br

F'Gk

Bkb

;'G

ik

soQK

ns

o{g
jB

(fJzi

gqshs

j[zdk

j?)

wkB'

wkB'

pkD

(fJj

pkD)

jBl

j'J

(uzub

j'D

j't.568.

bfrnk

Go

ns

frnk
oj

;[owk

nZyK

i'

brd

ngZSoktK

j'fJnk

jB,

T[j

fJsB

jB)

;kD
jB,

T[s
T[;

j?

b'GkfJwkB
wkB'

;koh

;"GkrFkbh

ojhnK

oks

;'G

oj

jB.

x'Vk

Bu

fojk

fsy

ehs

rJ

e"D

efj

;edk

(jkb)

jB.

ikrd

wkB'

uVQk
dk

j'

oj

BNoki

j't.570.
j'D.

fi;

j?.571.

iK sK ;[nKrh B ;[nKr Xkfonk j'fJnk j?, iK nfXeko tkbk okik


Gkr dk ;"Gkr (ftXksk) j?l iK gqw dk o`frnk j'fJnk j?. 572.

j?,

iK

fe S'G? Ssq Xkoh S?. fe Ssqh nsq tkoh S?.

iK

SsqXkoh

fe nKi pkB pkBh ;. fe ekSh ekS ekoh j?I. 573.

j'J

jB,
iK

fe ekwh ekw pkB ;. fe c{b c{b wkb ;.

tor
iK

F'Gd

uzrh

ekwdt

jB,

soQK
d

pkD

iK

Bkb

n;sqK

;`to

tor

tkb

j'J

ekwh

jB,

Ssqh

jB,

iK

pkDK

Bkb

;^i

jB.573.
iK

c[bK

dh

wkbk

(fFo'wDh)

c[b jB, iK gqw ozr ftu o`r j'J jB, iK ;[zdosk d ;"Gkr (ftXksk) tor
jB. 574. iK ekbh Bkr jB, iK fjoBhnK d (fFo'wDh) fjoB jBl iK

fe okik Ssq Xkoh j?I. fe ekbh e fGykoh S?. 575.

SsqXkoh

;'omk

;'omk

fJw ebeh ntskfo ihs i[X ;p? fBqgfs.


ehB' oki ;[Xkfo ph; ;j; d; bS poy. 576.

sho

j'J

fe Gkr e' ;[jkr j?I. fe o`r' nB[okr j?I. 572.

fe BkrBh e J; j?I. fe fwqrh e Bo; S?.

jB.

;[ydk fpqd Szd

fe ekS ekS Xkoh j?I. fe okik nfXekoh j?I.

fe o`r o`r okr ;. fe ;[`do ;[jkr ;. 574.

F'GkfJwkB

jB.567.

B?DK ftu fJ;


j'D. 569.

o{gz Go okr. ;'G ;[ ;[jkr.


ekS BN` oki. Bku? wB' pki. 570.

Bkb)

wjk ozr (gqw ozr) ftu o`r j'J jB. (fJBQK ~ ty e) ekwdt th
Fofwzdk j' fojk j?. t?oh (ty e) fus ftu fuVQdk j?. (fJzi gqshs j[zdk
j?)

nKi fJ; B?B. ikr wB' o?B. 569.

(Yzr

fiBQK B (ebeh ~) E'Vk fijk th tfynk j?, T[; dhnK nZyK (fJBQK
br rJhnK jB. dt fJ;sohnK gq;zB j' ojhnK jB ns gqw g{ote

tb)
(fJBQ K

o`r wjk o`r. bki? bfy nBzr.

nB{gw

uzrh soQK Bkb fFzrkfonk frnk j't. (T[BQK d o{g ~) ty e dt fJ;sohnK


ohM ojhnK jB. (T[BQK dk) oktbK tork Gy j?.566.

dy fiB? B?e[. bkr? fs;? n?y.

1H @bkr? fSBe ikfjz. wfs eo? Gkfjz.#

109

(T[; dk) wjkB o{g ;[F'fGs j' fojk j? (fi; ~ ty e) ;ko oki
Fofwzd j[`d jB. (;ko) irs B (T[; ~) JhFto ikD fbnk j? (nEtk

;'G wjkoki. nSqh oj? bki.

ntsko

d;

okik

jBl

iK

ekbh

fGykoh

(;te)

jB.575.

fJ; soQK ebeh ntsko B :[ZX eo e ;ko oki fis


bZy thj j}ko toQ oki (nfXeko) XkoB ehsk.576.

bJ.

(fco)

110

;qh

d;w-rqzE

o kt D p kd

;kfjp

S zd

u" p h;

oktDpkd

fpfpX o{g ;'G?. nfBe b'r b'G?.


nfws si skfj. fBrw rBs ikfj. 579.
nfBe Gy sk e. fpfpX o{g tk e.
nB{g o{g oki?. fpb'fe gkg Gki?. 580.
fp;y gqpb i j[s. nB{g o{g ;`i[s.
nfws nfo xktjhI. irs i;[ gktjhI. 581.
nyzv pkj[ j? pbh. ;[Gzs i'fs fBowbh.
;[ j'w ir e' eo?I. gow gkg e' jo?I. 582.
s' w o Sz d

ir ihfsU ip ;op. sp pkfYU nfs rop.


dhn ekb g[oy fp;ko. fJj Gkfs ehB fpuko. 583.

jB

ftu

p?m

nBe Gy jB ns ftftX o{g jB.


ty e gkg Gi iKd jB.580.
fijV

ftFF

soQK d) nfrDs
j?.581. (ebeh)

nkgD

izsq

fby

fdZs

jB.578.

pbtkB

;B

ns

nB{gw
i'

nB{g

o{g

ftu

o{g

;'Gdk

Bkb

t?ohnK ~ wko e (ebeh B)


nyzv pKjtK tkb pbtkB jB

j?,

;z:[es

(fi;
;B,

~)
(fJ;

irs ftu :F gkfJnk


ns fBowb i'fs Bkb

F'GkfJwkB jB. j'w ns :Zr ~ eod jB ns t^v gkgK ~ jod jB.582.


s' w o Sz d

(ebeh B) id ;kok irs fis fbnk, sK (T[; dk) jzeko pj[s tX


(T[; B) ekb g[oy ~ ft;ko fdZsk ns fJ; soQK ftuko eoB

frnk.

brk.583.
wo s'I fpBk j'o e'Jh d{ih (;Zsk) BjhI j?. fJ; soQK ;G EK wzfBnk
ikD brk j?. (w?I) irs ~ fis e nkgDk ;te pDk fbnk j? ns nkgDk
Bkw igtkT[ D brk fdZ s k j? . 584.
irs

ftu

nfijh

ohs

ubk

fdZsh

ns

eo fdZsk. ;kfonK b'eK ~ nkgDk (;te)


(nkgDh) nZy jm B fbnkT[Idk.585.

Bjh ekb g[o[y igzs. Bfj dft ikg[ GD`s.


sp ekb dt fo;kfJ. fJe nT[o g[o[y pBkfJ. 586.

fJeKs

ftftX o{g j' e ;'G oj jB. (T[; T[s) nBe b'e b[GkfJwkB j'
oj jB. T[; dk nfws si j?. T[; ~ td ftukod jB. 579. T[; d

ifr n?; ohfs ubkfJ. f;o nsq gsq fcokfJ.


;p b'r nkgB wkB. sfo nKfy nT[o B nkfB. 585.

ns

pkB s[ o z r w Sz d

fpB[ w'fj d{;o B n"o. nf; wkB:' ;p mT[o.


ir[ ihfs ehB r[bkw. nkgB igk:' Bkw. 584.

Szd

eo fbnk j?. fco (;kfonK ~ ;^u Xow dh) f;fynk fdZsh j? (fi; bJh)
do BjhI brh j?. 577. nkgDk T[gdF (wzsq) fdZsk j?, ;ko szsq S[Vtk
fdZs

pkB s[ o z r w Sz d

111

(jZE ftu) sbtko XkoB eo bJh j?. izr eo e (;kfonK ~) nXhB

rjh ;w;o. eh:' izfr io. dJ wfs co. B bkrh po. 577.
d:' fBi wzsq. si? ;G szsq. fby? fBi izsq. ;[ p?fm fJezsq. 578.

ntsko

f;woB

f;o
wzB

T[s

fbnk

Ssq
ns

fcokT[Dk
j'o

fe;

F[o{
~

ekb g[oy ~ e'Jh BjhI igdk j?, B jh dt (GrtkB) dk (e'Jh)


eodk j?. sd ekb g[oy B eq'X ehsk ns fJe j'o g[oy pDk

fdZsk.586.
ofun;[ wfjdh who. fo;tzs jkm jwho.
fsj sT[B e' pX[ ehB. g[fB nkg w' ehn bhB. 587.
ir ihfs nkgB ehB. ;p nzfs ekb nXhB.

;h.
ftu

(T[; B) who wfjdh ou fdZsk (i') pj[s eq'XtkB, jmh ns }pod;s


T[; B T[; (ebeh) ~ esb ehsk ns fco (ekb g[oy B) nkgD
fwbk

fbnk.587.

(fiBQK B) irs ~ fis e nkgD nXhB eo fbnk, (T[j) ;ko nzs

fJj Gkfs g{oB ;[ Xkfo. GJ u"fp; ntsko. 588.

ftu ekb d nXhB j' rJ (wo rJ). fJ; soQK uzrh soQK ;[Xko e u"ph;
ntsko dk gq ; z r g{ o k j' f Jnk.588.

fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E us[o fp;fs ebeh ntsko poBB` ;wkgs`.

fJE pfusq BkNe rqzE d u"ph;tA ebeh ntsko d toDB dh ;wkgsh.

112

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" p h;

nE wfjdh ntsko eEB`


s' w o Sz d

fJj Gkfs e? fszj Bkf;. ehn ;fsi[r gqek;.


efbi[r ;op fpjkB. fBi[ i'fs i'fs ;wkB. 1.

j[D

fpB[ nkg[ ikfB B n"o. ;p o{g nT[ ;p mT[o.


fifB Je fd;fN B nkB. fs;[ bhB ekb fBdkB. 3.

ftu

bhB

j'

sd

who

fsj d{y G{y fgnk;. fdB o?fB ;op T[dk;.6.


Bfjz u?B n?B ;[ tkfj. fBs o'r j'ts skfj.
nfs d{y G{y wozs. Bjh u?B fdt; fpszs. 7.
1

sB gkd e[;N ubzs1. pg[ rbs2 fBs rb`s.

Bfjz

fBs dj3 no'r. fBfs g[sq g"sqB ;'r. 8.

fBs Bk; fsj gfotko. Bfj nzs dj T[Xko.


fBs o'r ;'r rq;zs. fwqs ;PkB nzs wozs. 9.

B)

nXhB

eo

fbnk.2.

fJe[ ehN dhB T[gkfJ. fs; ekfB g?m' ikfJ. 10.

1H @fsB Gkt e[N no'r# 2H @nfXe# 3H @dj j's#

Bkb

T[s

Ssq

Go

frnk,

fcokfJnk

id

ns

T[;

irs

B
~

;kok
uzrh

irs

fis

soQK

nkgD

fi;

;kfonK ozrK o{gK ftu (T[;) fJe s'I fpBk j'o d{ik e'Jh BjhI j?.
B (T[;) fJe ~ BjhI gSkfDnk j?, T[; B ftnoE ftu iBw fpsk

fi;
ftu

j? . 4.
ib, Eb ns ;G EKtK ftu fJe s'I fpBk j'o d{ik e'Jh BjhI j?.
B fJe (gowkswk) ~ ;fs eo e BjhI ;wfMnk, T[j i{BK do i{BK
Gowdk

ofjzdk

j?.5.

(fijVk) fJe ~ Sv e d{i ~ ikDdk j?, w?I ;wMdk jK, T[; ftu
;{M BjhI j?. T[; ~ d[y, G[y ns fgnk; (;dk xoh oydh j?). (T[j) fdB
oks ;G tb T[dk; ofjzdk j?.6.
T[;
;dk

d[y

~
G[y

T[;

xo

ftu

ftu
g?oK

efbnkD

;[y

work,
s

ojrk. (T[; dh) dj


;' r j[ z d k oj r k.8.

nkokw

BjhI

fwbrk,

T[;

fBZs

;[y

ftu

fdB

BjhI

phsDr.7.

e'jV

j'

iktrk

ns

Foho

(e'jV

fBZs

no'r

BjhI

ojrh

ns

Bkb)

fBZs

o'r

j'Dr,

;dk

rbdk

g[Zso-g'sfonK

(T[; dk) gfotko fBZs BFN (j[zdk ojrk) ns dj dk nzs


BjhI j'trk. fBZs o'rK ;'rK ftu rqf;nk ojrk. nzs ftu

w" s

dk
se
e[^s

wo r k.9.

id ;woE ekb g[oy B (who wfjzdh d jzeko ~) ikD fbnk, (sK)


T[; ~ pj[s jhDk eo e wkfonk. (ekb g[oy B) fJe ehVk g?dk eo fdZsk
T[;

Xf; ehN ekBB phu. fs;[ ihs:' fifw Bhu.

fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E wfjdh who pX.

jzeko

f;o

(T[; B) nkgD s'I fpBk ;ko o{gK ns ;EkBK ftu j'o fe; ~ th

(ns
pj[ Gkfs dfJ d[y skfj. fJj Gkfs wkfoU tkfj. 11.

eEB

B ikfDnk. fi; B fJe (gqG{) ~ th B}o jmK B fbnkT[Idk, nzs ftu ekb
B T[; ~ nkgD ftu bhB eo fbnk.3.

dh
sp ikfB ekb gqphB. fsj wkfoU efo dhB.

wfjzdh

(T[;

fdZ s k

sfi Je ikBk d{i. ww ikfB sk;[ B ;{M.

dk

rJh.1.

fbnk.

fpB[ Je d{i B n"o. ib pk Eb ;p mT[o.


fifB Je ;fs B ikB. ;' i{fB i[{fB GqwkB. 5.

ntsko

fJ; soQK T[; dk BkF eo fdZsk. ;fs:[r dk gqekF eo fdZsk.


efb:[r ;kok phs frnk. (ebeh ntsko dh) fBi i'fs (nkgDh w{b) i'fs

fpB[ Je d{;o Bkfj. ;p ozr o{gB wkfj.


fifB Je e' B gSkB. fsj fpqEk iBw fpskB. 4.

113

s' w o Sz d

wfjdh Go:' sp rop. ir ihs:' ip ;op.


f;fo nsq gsq fcokfJ. ir io ehB pBkfJ. 2.

wfjdh

ntsko

j[ew

fdZsk

fe)

T[;

ezB

ftu

X;

ikt.

10.

(T[; d) ezB ftu ehVk tV frnk ns T[; ~ Bhu tKr fis fbnk.
T[;

pj[s

soQK

d[y

fdZs

ns

fJ;

soQK

T[;

fJE pfusq BkNe rqzE d who wfjzdh dk pX.

wko

fdZsk.

11.

pq j wk
1>

ntsko

;fsr[ o

pq j wk
1>

gq ; kfd

;fsr[ o
gksFkjh

10

s' w o Sz d

;fsi[fr fcfo T[gokfi. ;p BT[sB? efo ;ki.


;p d; nT[o fpd;. T[fm Xow bkfr Bo;. 1.
efb ekb e'fg eokb. ir[ ikfonk fsj iPkb.
fpB[ sk;[ n"o B e'Jh. ;p ikg ikg' ;'fJ. 2.
i ikg j? efb Bkw[. fs;[ g{oB j[fJ j? ekw.
fs;[ d{y G{y B fgnk;. fBfs joy[ ej{` B T[dk;. 3.

fiB ikfgnk fsfj ikg[. fsB e ;jkJh nkg. 4.

10

s' w o Sz d

;fs:[r
rJ.

;ko

fco

d;K

efb:[r

(Xosh

ns
dk

T[s)

fpd;K

fGnkBe

;Ekfgs

d
ns

oki

j'

T[m

eq'XtkB

frnk.
e

;wK

;ko

;ki

Xow-eow
j?.

T[;

BtI

eo

bJ/

ftu

br

rJ.1.

irs

(nkgDh)

nZr ftu ;kV fdZsk j?. T[; (gow ;Zsk) s'I fpBk j'o e'Jh BjhI j?. (fJ;
bJh) ;ko T[; (fJe) dk ikg ig'.2.
i' efb:[r ftu Bkw ~ igd jB, T[BQK dhnK ekwBktK (wB'oE) g{oB
j' iKdhnK jB. (fco) T[BQK ~ d[y, G[y ns fgnk; BjhI brdh. ;dk y[F
ofjzd

fpB[ Je d{;o Bkfj. ;G ozr o{gB wkfj.

gq ; kfd

j[D pqjwk ntsko dk eEB

nE pqjwk ntsko eEB`


gkfs;kjh

ntsko

jB

ns

ed

th

T[dk;

BjhI

j[`d.3.

(T[;) fJe s'I fpBk j'o d{ik e'Jh BjhIl ;G o{gK, ozrK ftu (T[jh)
j?. fiBQK B T[; d ikg ~ ifgnk j?, T[BQK d ;jkJh (T[j) nkg jh (j'J
jB).4.

i sk;[ Bkw igzs. epj{` B Gkfi ub`s.


Bfj sqk;[ sk e' ;sq. fdf; ihfs j? rfj nsq. 5.

i' T[; d Bkw ~ igd jB, T[j ed (pBK ftu) Gi e BjhI iKd.
T[BQK ~ t?oh dk vo BjhI j[zdk. T[j jfEnko geV e fdFktK ~ fis b?Id
jB.5.

fsj Go XB ;' Xkw. ;G j'fj g{oB ekw.

T[BQK

xo

XB

Bkb

Go

ofjzd

jB.

(T[BQK

dhnK)

;kohnK

ekwBktK

i Je Bkw[ igzs. Bkfj ekb ckf; c;zs. 6.

g{ohnK j[`dhnK jB. i' fJe Bkw dk f;woB eod jB, T[j ekb d c`X ftu
BjhI c;d . 6.

i iht izs nBe. fsB w' oj:' ofw Je.

i' nBe soQK d iht izs jB, T[BQK ;kfonK ftu fJe (gqG{) ow fojk
j?. fJe (gqG{) d j'o d{ik e'Jh BjhI j?. irs ~ fJj rZb wB ftu ;wM

fpB[ Je d{;o Bkfj. ifr ikfB b? ihn wkfj. 7.

b? D h
Gt rVB GziB jko. j? Je jh eosko.
fpB[ Je nT[o[ B e'fJ. ;p o{g ozrh ;'fJ. 8.

s'I

j? . 7.

;z;ko ~ xVB ns GzBD tkbk (T[j) fJe jh eosko j?. (T[;) fJe
fpBk j'o d{ik e'Jh BjhI j?. ;G o{gK ozrK tkbk T_jh j?.8.

jB,

(T[; d d[nko T[s) eJh fJzdo gkDh fgbkT_D tkb ;[okjh-podko


eJh pqjw tdK dk T[ukoB eoB tkb jB. fesB wjF d[nko T[s

p?m

jB.

eJh fJzdq gkBgjko. eJh pqjw pd T[uko.


eJh p?fm d[nkfo wj;. eJh ;;Bkr n;;. 9.

ukjhdh

fesB

jh

FFBkr

nDfrDs

(Bkw

igd

jB).9.

116

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

eJh ;{o uzd ;o{g. eJh fJzdq eh ;w G{g.


eJh fJzdq T[fgzdq w[fBzdq. eJh wS eS cfBzdq. 10.

pq j wk

eJh wS eS nBe. nftb'e d[nkfo fp;y. 11.


eJh ;[eq pq;gfs dfy. eJh ds r'oy Gy.

fs;[ ikghn? fBs Bkw. ;G j'fj g{oB ekw. 19.


rfB uT[fp;? ntsko. pj[ e? ej fp;Eko.
np rB' T[g ntsko. fifw Xo o{g w[oko. 20.
i Xo pqjwk o{g. s ej' ekfp nB{g.
i Xo o[dq ntsko. np ej' skfj fpuko. 21.

FFBkr

jB.10.

ty

oj

jB.11.

fesB

jh

F[eq

ns

pqjwgsh

ty

iKd

jB.

fesB

jh

dZsksq:

ns

(gqG{

d)

Bkw

nk;o

s'I

fpBk

j'o

;ko

(;kXB,

Xow-eow)

s'I

fpBk

fJ;

soQK

(d

eow

eoB

Bkb)

T[&ZXko

BjhI

j'trk.

fwso! wB ftu ftuko g{ote ty b?. i' fe; j'o dk ikg eodk j?, sd
(T[; gk;'I) T[j ;EkB (gqG{ dh dorkj) S[N iKdh j?.15.
fi; dk (e'Jh) okr, ozr ns o{g BjhI j?, T[; ~ (;G bJh) ;wkB
o{g ftu wzBDk ukjhdk j?. T[; fJe (gqG{) d Bkw s'I fpBk fe; j'o xo
~ B gSkD' . 16.
i' b'e ns gob'e (@nb'e#) ~ f;oidk j? ns fco (;G ~) nkgD
ftu

fwbk

b?Idk

gow;Zsk

j?.
dk

i'

nkgD

GiB

Foho

eoBk

d/

ukjhdk

T[&ZXko

dh

fJZSk

oydk

j?,

T[;

j?.17.

fi; B pqjwzv, ;ko b'eK ns B"I yzvK dh ouBk ehsh j?, T[; d ikg

fifB okfu:' pqjwzv. ;p b'e n" Bt yzv.


iV ikg sk eo ikg. fifB b'e uT[dj` Ekg.

T[;

fJe
fsj feT[ B ikg igzs. few ikB e{fg gozs. 18.

ns

B fbnkU. (;dk) fJe eosko dh i? ~ jh wzB', fi; eo e nzs ftu T[&ZXko


j'Jrk.14.

i' b'e nb'e pBkfJ. fco bs nkfg fgbkfJ.


i' uj? dj T[Xko[. ;' GiB Jezeko. 17.

ntsko

T[; s'I fpBk fe; ~ (e[M) B ;wM' ns fus ftu j'o Gkt (dP?s Gkt)

fij okr ozr B o{g. ;' wkBhn? ;w o{g.


fpB[ Je sk eo Bkw. Bfj ikB d{;o Xkw. 16.

eZS

fe; ezw d BjhI jB. i' r[o{ d T[gdF ~ wzBd jB, T[jh (T[;) Gd ofjs
(gqG{) ~ gSkD ;ed jB.13.

fpB[ sk; :" B T[Xko[. ihn dfy :ko fpukfo.


i' ikfg j? e'Jh n"o. sp S{fN j? tj m"o. 15.

ntsko,

d[nko

fJe

fpB[ sk;[ n"o B ikB[. fus nkB Gkt B nkB[.


fJe wkfB i? eosko. fis[ j'fJ nzfs T[Xko[. 14.

wZS

r'oy d Gy jB. eJh okw, feqFB ns o;{b (w[jzwd) jB, go Bkw s'I fpBk
(T[; d d[nko s) e'Jh th gqtkB BjhI j?.12.

fpB[ Je[ nk;q? Bkw. Bjh n"o e"B? ekw.


i wkfB j? r[odt. s ikfB j? nBGt. 13.

jh

eJh eo'V feqFB ntsko jB. fesB jh okw (T[; d) d[nko T[s
MkV{ fdzd jB. fesB jh wZS ns nBe jh eZS (ntsko) jB i' (T[; d)
ftFF

eJh okw feq;B o;{b. fpB[ Bkw e' B ep{b. 12.

117

;{oiK ns uzdqwK d fesB jh ;o{g jB. fJzdo tor fesB oki


jB. fesB jh fJzdo, T[fgzdq (pktB ntsko) ns fesB jh wjk w[Bh jB.
fesB

eJh e'fN feq;B ntsko. eJh okw pko p[jko.

ntsko

feT[I

BjhI

igdk

ns

feT[I

(nkgDh)

ikB

y{j

ftu

gkT[Idk

j?.18.

j w{oy! T[; d ikg ~ ig fi; B u"dK b'eK dh ;EkgBk ehsh j?.


T[; d Bkw ~ fBZs igDk ukjhdk
g{ohnK j' iKdhnK jB.19.
(i')

u"ph;

ntsko

frD

fejk j?. j[D T[g-ntskoK dk


o{g XkoB ehs jB.20.

iKd
toDB

j?.

(fi;

jB,

(T[BQK

eodk

jK

cb;o{g)
~

w?I)

fitI

;kohnK

pj[s

w[oko

ekwBktK

ft;Eko

(gqG{)

Bkb
(T[j)

pqjwk B i' o{g XkoB ehs jB, T[BQK ~ nB{gw eftsk ftu efjzdk
jK. i' o[dO
jK.21.

ntsko

XkoB

ehs

jB,

j[D

T[BQK

th

ftuko

efjzdk

118

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

efb sk;[ nkfrnk dhB. sp pd pqjwk ehB.


sp sk;[ pkY:' rop. ;fo nkg[ ikB B ;op. 22.

pq j wk

;wfMnk.22.

sK

wo tork j'o e'Jh eth BjhI j?. fJe (w?I) nkg (nkgD tork) j'tK
j'tK. (T[; dh nfijh wB'-;fEsh eo e) ekb g[oy dhnK GtK NYhnK

j'

rJhnK

ns

id

T[j

ip fro:' G{ sfo nkfB. w[y uko pd fBXkB.


T[fm bkfrnk fco ;t. ihn ikfB dft nGt. 24.

dt' tku pqjwk gqfs

eo

e)

ip ;t eh fus bkfJ. sp ohfM r jfo okfJ. 32.

ih

(sd)

ikB

uko

Bkb

w{zjK

nGt

gqG{

tkb

ns

tdK

dh

;tk

F[o{

(;woE)

j'tIrk.26.

e jfo

dh

;tk

ftu

br

frnk

fi;

soQK

dt

(gqG{)

fejk

gquzv uzvh d g?ohI g? frnk fi; B B yzv ik ;eD tkb d[FNK Bkb
(oD) wzfvnk ;h ns fi; B iPkbkS ns X{wqb'uB ~ wko e G{wh T[s ;[N
fdZ s k ;h.28.
j'

uzvh B/ fejk--id'I T[; dk ikg ig'r sd ;okg g{ok (Gkt ]sw)


iktrk. (fJj ;[D e pqjwk) ekb g[oy dk ikg eoB br frnk ns
~

fsnkr

FoB

ftu

nk

frnk.29.

i' T[; dh FoB ftu iKd jB, T[j Xosh T[s XzB jB. T[BQK ~ fe;
dk

vo

fus

BjhI

d;
brk

j?

ns

T[BQK

;ko

ekoi

ok;

j'

iKd

jB.30.

by tfoQnK se (pqjwk) fJe g?o T[s yV'sk fojk. (fJ;


e ;tk ehsh, sd (ik e) r[o{dt gq;zB j'J.31.

soQK)

(fus

id dth B (ekb g[oy dh ;tk dk) Gd d; fdZsk, sd pqjwk B


brk e) ;tk ehsh. id fus brk e ;tk ehsh, sd jfo okfJ

(gqG{)

gq;zB

j'Jh--)

sd fJ; soQ K (dh pkDh) dk T[ u ko j' f Jnk (Gkt--nkekF pkDh


(j pqjwk!) w?I jzeko ~ ]sw eoB tkbk jK. w?I fe; dk jzeko

sp G:' ;[ n?; T[uko. jT[ nkfj rqp gqjko.


ww rop ej{` B S'fo. ;G ehB io wo'fo. 33.

;BkE

(fco) T[m
;h.27.

d; bS poy gqwkB. oj:' mkY Je grkB.


ip Gs dth dhB. sp ;t pqjwk ehB.

fvfrnk,

fco

fdZsk.23.

pqjwk B fJ; soQK d puB ;[D e ns u"Ie e fus ftu ftuko ehsk.

i iks sk;[ ;o`fB. s j? Xok w? XfB.

fus bkfJ ehBh ;t. sp ohfM r r[odt. 31.

;[N

(j pqjwk! s{`) wB fus brk e ;tk eo, sd r[o{dt so T[s gq;zB

jm
fsB eT[ B eT[B? sqk;. ;p j's ekoi ok;. 30.

T[s

j'Dr. sd (s{`) T[; BkE, i' irs dk BkE ns dhBK dk BkE j?, (~ gqkgs

fs;[ ikfg j' ip ikg. sp j'fJ g{oB ;qkg.


T[fm bkr ekb igzB. jfm fsnkr nkt ;o`B. 29.

nk

pqjwk

Xosh

dt (gqG{) B pqjwk ~ fejk--

gfo gkfJ u`fv gquzv. fij wzv d[;N nyzv.


iPkbkS b'uB X{w. jfB ik;[ vko G{fw. 28.

T[s

tKr

fejk--) j dt! (w?~) nfijk ftuko fdU fe wok fitI fetI T[Xko j't.25.

;[fB p?B :" w[yuko. ehn uT[e fufs fpuko.


T[fm bkfrnk jfo ;t. fij Gkfs Gky:' dt. 27.

Xosh

(@;eq#)

d; bZy tfoQnK se (T[; B ) wjkB dt (gqG{) dh ;tk ehsh (ns/

wB fus e? efo ;t. sp ohfM j? r[odt.


sp j'fJ BkE ;BkE. irBkE dhBk BkE. 26.

fJzdo

(d frnkB) d ]}kB
eo fdZ s h.24.

d; by poy gqwkB. ehn dft ;t wjkB.


fefw j'fJ w'fj T[Xko. n; dj[ dt fpuko. 25.

119

(id) ekb g[oy B T[; ~ nkfrnk fdZsh sd pqjwk B tdK ~


T[ukfonk. sd T[; ~ jzeko j' frnk (sK T[; B) nkgD ;wkB ;kfonK

;fo w'j efp Bfj e'fJ. fJe nkg j'fJ s j'fJ.


eS[ ekb eh G{n peq. fSfs vkohnk fiw ;eq. 23.

ntsko

BjhI

Sfvnk

j'

j?.

rJ/.32.

;G

wo'V

nkgD

nXhB

eo

fbnk

j?.33.

120

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

121

s{` fe; bJh jzeko ehsk j?. fJ; bJh (s{`) w?~ uzrk BjhI brk.
fJe ftuko (i[rs) efjzdk jK, fi; soQK sok T[&ZXko j'trk.34.

s? rop ehB ;[ ekfj. Bfj w'j Gkts skfj.


np ej' Je fpuko. fifw j'fJ s'fj T[Xko. 34.

ntsko

j[D

(s{`) Xosh T[s ik e ;Zs ntsko XkoB eo, sd sok T[&ZXko j'trk.

Xfo ;gs G{fw tsko. sp j'fJ s'fj T[Xkfo.


;'Jh wkB pqjwk bhB. Xfo iBw irfs BthB. 35.
w[fo fBzd T[;sfs s{fb. fJfw ikfB ih: fifB G{fb.
fJe ej' n"o fpuko. ;[fB bj[ pqjw e[wko. 36.
fJe fp;B[ w'fj fXnkB. pj[ ;ft w'fj foMkB.
fsfB wkfrnk po n?;. ww dhB sk ej[ s?;. 37.

T[j (nkfrnk) pqjwk B wzB bJh ns irs ftu BtI iBw XkoB ehs.35.
wo

bJh

fBzfdnk

ns

T[;ss

fJe-;wkB

jB.

fJ;

soQK

fus

ftu

ikD b?, G[bhI B. fJe j'o ftuko efjzdk jK. j pqjwk g[Zso! (fXnkB Bkb)
;[ D b? . 36.
fJe ftFD{ (BK d dtsk) B th wok fXnkB (ehsk ;h) ns pj[s ;tk
eo e w?~ foMkfJnk ;h. T[; B fJ; soQK dk to wzfrnk ;h ns w?I T[; ~
T[; soQK dk (to) d fdZsk ;h.37.

ww sk; Gd B e'fJ. ;p b'e ikBs ;'fJ.


fsj ikB j? eosko. ;p b'e nb'e gjko. 38.

wo ns T[; ftu e'Jh Gd BjhI j?. fJ; (sZE) ~ ;ko b'e ikDd
T[; ~ (b'ehI) ;ko b'e-gob'e ns gopsK dk eosk ;wMd jB.38.

jB.

ip ip Xo pg[ ;'fJ. i' i' gokeqw j'fJ.


gokeqw

;' ;' eE" nfpuko. ;[fB bj[ pqjw e[wko. 39.


Boki

g[Zso!

Sz d

(fXnkB

g{ote)

;[D

b?.39.

Boki

Sz d

j'trk.

T[j (ftFD{) wB[Zy Foho Xko e okw (o{g ftu F;sq) ;zGkb e ;us
(T[; nr) i[Mko{ t?oh th F;sqK n;sqK ~ fsnkr e Gi ikDr.

;[ Xkfo wkB[yh pgz[ ;zGkfo okw ikfr j?.


fp;kfo ;;sq n;sqD` i[Mko ;sq[ Gkfr j?.
fpuko i"B i"B G:' ;[Xkfo ;op Gkyh:'.

id'I id'I T[j (ftFD{) e'Jh Foho (ntsko) XkoB eork ns i' i'
eork, (s{`) fpBk ;'u T[; T[; (gokeqw) dk eEB eo. j pqjwk

i'

i'

(T[;

gk;'I

gokeqw

j'Dr),

T[BQK

;kfonK

dk

ftuko

g{ote

;[Xko

jiko e'T{ B fe:' eo' fpukfo ;pd okyh:'. 40.

toDB eoBk. (T[j GktI) j}ko e"se feT[I B eo, (T[BQK ~) ftuko g{ote
FpdK ftu r[ z d Dk.40.

fuskfo p?D tkfe;` fpukfo pkbwhe G:'.

pqjwk (@tkfe;`#) B nkekF pkDh d p'bK ~ :kd eo e ftukotkB


pkbwhe d o{g ftu gqrN j'fJnk. ;qh okw uzdo d :[ZX ~ ;[zdo ftuko

i[Mko okwuzdq e' fpuko uko[ T[uo:'.


;[ ;gs eKvD' eE:' n;es b'e[ j[fJ oj:'.
T[sko usqnkBB' ;[Xkfo n?; e? ej:'. 41.
fJfs

;qh

pfusq

BkNe

rq`E

Boki

pqjwk

gqfs

nkfrnk

Bkb eEB ehsk. T[; (eEk) ~ ;Zs eKvK ftu fpnkB ehsk (fi; ~ gVQ
e) b'ehI w'fjs j' rJ. fJj u"-w[yhJ pqjwk dk ntsko ;h. (fJ; ~) fJ;
soQK

;[Xko

fJE

;wkgs`.

Sz d

;[ Xkfo ntsko e' fpuko d{i Gkfy j?.


fp;y usqkB e n;y ;Pkd ukfy j?.
neoy d f t ekfbek nfBoy ;pd T[ u o' .
;[ phB phB e? pv gqkphB nSq e' Xo'. 1.

e/

Boki

eEB
pfusO

ehsk
BkNe

j?.41.
rq`E

dh

pqjwk

gqfs

nkfrnk

dh

;wkgsh.

Sz d

T[;

(pqjwk)

ntsko

XkoB

eo

ftuko

g{ote

(T[;

dh

eEk

dk) j'o Yzr Bkb toDB ehsk j?. ftFF gqeko dhnK us[okJhnK (f;nkDgK)
dk nd[Zsh (@n;y#) ;[nkd uykfJnk j?. dth ekfbek ~ nkgD tb
nkeofFs (@nkeoy#) eo e ndG[s FpdK dk T[ukoB ehsk j?. T[; B u[Du[D e pV Y[ZetI nZyoK (FpdK) ~ ;`:'fis ehsk j?.1.

122

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ntsko

123

fuskfo feqgk ekb eh i[ ukjhn? ;[ Gkyhn?.

gfjbK JhFto dk ftuko eo e (fco) ngko FpdK dh :'iBk ehsh


j?. (T[; B) ekb g[oy ~ :kd eo e i' ukjhdk ;h, (T[; dk) toDB ehsk.

B ;ze fufs nkBhn? pBkfJ nkg bjr.

fus ftu e'Jh Fzek BjhI fbnkDh ukjhdh, (gqG{) nkg jh ;ztkoB (dh Fesh

fpukfo nkfd Jh;Poh ngko ;pd[ okyhn?.

;[ feqs ekfp feqs eh eph; n"o djr. 2.

dDr).

T[;

eth

;wkB r[zr e eft ;[ e?; ekfp Gky j?.

ehs

(pkbwhe)

j'J

r[`r

ekft

dk

;wkB

:F

j?,

j'o

fe;

eth

soQK

iB

eoBr.2.

eftsk

T[ukork.

(go)

ekb g[oy dh feqgk Bkb (T[; B) rqzE pDk fdZsk j?. T[; ~ (tdK d) GkF
ns e"wdh ~ gVQ j'J r[Dh iB (tku e) ftFF o{g ftu gq;zB j[`d jB.

nekb ekb eh feqgk pBkfJ rqzE okfy j?.


;[ Gky: eT[wdh gV r[Bh n;y ohM j?.

(fco)

fpukfo nkgBh feqs` fp;y fufs yhfM j?. 3.

nkgDhnK
(T[;)

pfusq ekp: eh eEk gftsq nki Gkyhn?.

j?.

;[ f;X fpqX dkfJBh ;fwqX p?B okyhn?.

T[j

ouBktK

ftfusq

(eEk)

ekft

f;ZXh

dh

ns

ftuko

eEk

(;z;ko

fpqZXh

dD

fus

ftu

ftu)

tkbh

j?

pj[s

ni
(ns

fyMd

se
T[;

jB.3.

gftsq
ftu)

ejh

iKdh

;fwqX

puB

oy j'J jB. (pkbwhe B fi;) ftfusq ekft dk eEB ehsk j?, (T[j) pj[s
jh gftsq ns fBowb j?. (T[; ftu'I) gftsq Fpd g?dk j[zdk j?. (T[; ftub)

gftsq fBowbh wjk pfusq ekp: eEhn?.


gftsq ;pd T{gi? ufosq e" B feihn?. 4.

ufosq

(Gkt -- okw

;[ ;t ekb dt eh nGt ikfB ehihn?.

;o{g

dh

T[gwk)

BjhI

ehsh

ik

;edh.4.

fJ; bJh ekb g[oy ~ @nGt# ikD e ;tk eoBh ukjhdh j?. gqGks

gqGks T[fm sk;[ e' wjks Bkw bhihn?.

tb T[m e T[; d wjkB Bkw dk f;woB eoBk ukjhdk j?. (T[; d Bkw-

n;zy dkB dfjr' d[ozs ;sq[ xkfJ j?.


;[ gkB okfy nkgB' nikB e' pukfJ j?. 5.

btk) pnzs t?ohnK ~ wko e n;zy (b'eK ~) dkB


~ (ekb g[oy) nkgDk jZE d e pukT[Dr.5.

B ;zs pko pkfe j? n;zs i{fM j? pbh.

d[ozs xkN nT[xN fe dyB? B dfjzr. 6.


ntsko

pkbwhe

fgq E w

;wkgsz .

dDr

ns

(t?oh

1.

d[s h:k ntsko pqj wk e;g eEB`


gkXVh

nikD

(@f;sz;#) dhnK feoBK (nr) oks (dk) jBok ]sw j' iKdk j?. (T[; tb)
gqG{ nkgDk jZE d e w?~ puk b?Dr. pj[s n"yhnK xNBktK ~ BjhI xND

fe nkfB nkg[ jkE d? pukfJ w'fj bfjzr.

fJfs

(T[;)

;zsK dk tkb th ftzrk BjhI j[zdk j? ns n;zs ;{ow i{M wod jB.
dh) B dbh ik ;eD tkbh ftFF ;?Bk Gi iKdh j?, (fitI) uzdqwk

(T[BQK

fp;y ;?B Gki j? f;sz; oD fBodbh.

dDr.

~)

dyD

fJE

gq E w

th

BjhI

pkbwhe

dDr.6.

ntsko

dh

;wkgsh.1.

j[D pqjwk d d{i ntsko eFg dk eEB

Sz d

gkXVh

g{fB Xok pqjw e;g tsko. ;q[fs eo gkm sqhn poh uko.
wEBh f;q;fN ehBh gqrk;. T[gikfJ dt dkBt ;[ pk;. 7.

;h

Sz d

fco pqjwk B eFg ntsko XkoB ehsk. (T[j) tdK dk gkm eodk
ns uko fJ;sohnK ftnkjhnK ;B. (T[; B) w?EB d[nkok f;qFNh g?dk

eo e gqekfFs ehsh ;h. T[; B dts, d?Is ns Bro (@pk;#) f;oi ;B.7.
i' GJ fofy jP? r tsko. fsB e' fpuko feB' fpuko.

i' foFh (eFg) j'J, T[j ntsko j' rJl T[BQK d ftuko ~ ftuko
g{ote gqrN ehsk j?. T[; B ;q[shnK s'I td pDkJ ns T[BQK ftu noE

;qfs
eo pd no[ Xo noE. eo dJ d{o G{n e nBoE. 8.
[

Go

fJ;

fJj Gkfs ehB d{;q tsko. np ej' s'fj sh;q fpuko.


fij Gkfs Xo:' pg[ pqjw okfJ. ;G ej:' skfj Bhe ;[GkfJ. 9.
fJfs

;qh

pfusq

BkNe

rq`E

d[sh:

ntsko

pqjwk

e;g

ns

;wkgs`.

2.

Xosh

soQK

nBoE

(pqjwk

B)

d{o
d{ik

eo

fdZs.8.

ntsko

XkoB

ehsk.

j[D

(w?I)

(ntsko dk eEk gq;zr) ftuko e efjzdk jK. fi; soQK pqjwk


o{g XkoB ehsk j? T[; ~ pV u`r Y`r Bkb efjzdk jK.9.
fJE

;qh

pfusq

BkNe

rqzE

pqjwk

d{i

ntsko

e;g

dh

s?~
B

;wkgsh.2.

shi
(shik)

124

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

nE fsqshnk ntsko ;[eq eEB`


gkXVh

Sz d

gkXVh

pVh

uzrh

fJ;

T[; ~ tZvk g[Zso ikD e (eFg B T[; dh) ;jkfJsk ehsh (ns
soQK pqjwk dk) shik ntsko @;[eq# j'fJnk. T[; B fBzdk d pjkB

pv g[sq ikfB feBh ;jkfJ. sh;o ntsko GfJU ;[eq okfJ.


fBzdk p:ki T[;ssh ehB. bfy sk;[ dtsk GJ ShB. 2.

Sz d

fco fJ; soQK (pqjwk B) shik o{g (ntsko) XkoB ehsk. irs ftu
oki pD rJ. sd d?IsK dk tzF pj[s nfXe g;o frnk. (T[BQK B)

d?Is

sp dp pz; gqu[o:' ngko. ehB ;[ oki fgqEwh ;[Xkfo. 1.

(@p:ki#)
;qh

pfusq

BkNe

r`E

fsqshnk

ntsko

pqjwk

;[eq

;wkgs`.

soQK

(gqG{
fJE

3.

fgqEth

dh)

;qh

gkXVh

Sz d

XkoB ehsk.
j'fJnk.3.

T[fm dt ;t bkr ;[ ;op. Xfo Bhu B?B efo d{o rop. 4.


BkNe

rq`E

us[oE

ntsko

pqjwk

pu;

;wkgs`.

(fi;

rqzE

pqjwk

ty

shi

ntsko

dts
F[eq

ew}'o

dh

j'

rJ.2.

;wkgsh.3.

ns

jzeko

fJE

frnk

ns

d?IsK

dk

B[e;kB

pfusq

d{o

eo

BkNe

rqzE

d/

T[;

pqjwk

dh

;tk

ftu

u"E

ntsko

br

@pku;#

dh

rJ.4.
;wkgsh.4.

j[D pqjwk d gzitI ntsko fpnk; dk gq;zr


wB[ okik d oki dk eEB
gkXVh

Sz d

sqsk

(:[r)

phs

frnk

ns

d[nkgo

:[r

nk

frnk.

(sK)

pj[s

soQK

dhnK bhbktK ns e"se ty. id feqFBktsko nk e j'J, sd pqjwk fpnk;


o{g

ftu

i i ufosq ehn feq;B dt. s s GB ;[ ;kodk st.

nk

frnk.5.

feqFB B i' i' e"se ehs ;B, T[j T[j ;kodk dth B efj ;[DkJ.
(w?I) j[D T[BQK ~ ;`yg
(e" s e) ehs ;B.6.

fij Gkfs efE ehB' g;ko. fsj Gkfs ekfp efE j? fpuko.
ej' i?; ekp: efj:' p:k;. sT[B eEkB eE' gqGk;. 7.

fis

sqsk fpshs i[r d[nkg[okB. pj[ Gkfs dy yb fybkB.

np ej' sT[B ;`Sg mkfB. fij Gkfs ehB ;qh nfGokw. 6.

fJzdo

eo

wB[ okik e' oki eEB`

ip G:' nkfB feqFBktsko. sp GJ p:k; w[y nkfB uko. 5.

cb;o{g)

fis

4.

Sz d

fJ; soQK (pqjwk B) u"Ek ntsko XkoB ehsk. fi; (eo e) fJzdo
frnk ns d?Is (@fdtko#) jko rJ. ;ko dts T[m e nZyK BhthnK

nE gzuw' ntsko pqjwk fpnk;


gkXVh

BkNe

T[;

d phsD s'I pkd r[o{ dt gq;zB j'J. sd (pqjwk B) nk e pku; dk o{g

fJj Gkfs Xok us[oE tsko. ihsk ;[o; jko fdtko.

pfusq

pfusq

ehsh.

ehsk.1.

jhD j' u[e dts fwb e (ekb g[oy dh) ;tk eoB br. ;" tfoQnK

sp Xok o{g pku; nkfB. ihsk ;[o; GJh n;[o jkfB. 3.

;qh

T[;ss

oki

Sz d

fwfb dhB dtsk br ;t. phs ;" poy ohM r[odt.

fJfs

T[s

j[D u"Ek pqjwk ntsko @pu;# dk eEB

nE us[oE pqjwk pu; eEB`


gkXVh

125

j[D shi ntsko ;[eq dk eEB

g[fB Xok sh;o fJj Gkfs o{g. ifr G:' nkB efo d?s G{g.

fJfs

ntsko

efjzdk

jK,

fi;

soQK

F'GkFkbh

(feqFB)

fi; soQK ft;Eko Bkb eEB ehs rJ ;B, T[; soQK (fpnk; B) ekft
ftuko g{ote gqrN ehs jB. fi; soQK fpnk; B ekft ouBk ehsh

ftu
j?,

ftu

T[;

eodk

eEk
jK.7.

gqGk

;fjs

(noEks--uwseko

g{oB

Yzr

Bkb)

(w?I)

fpnkB

126

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

;[ikB
j

fwso'!

i GJ G{g s ej p:k;. j'ts g[okD s Bkw Gk;.


wB G:' oki wfj e' G{nko. yVrB ;[ gkfB wfjwk ngko. 9.

BKtK

(w?I)

wfjwk ngko poB ;[ eT[B. ;[fD ;qtD feqs j[fJ oj? wT[B. 10.

efjzdk

jK,

(fXnkB

Bkb)

;[D

bt'.8.

jZE ftu sbtko oydk


ngko wfjwk ;h.9.

;h

(noEks --sbtko

dk

XBh

(T[;

dh)

X"I;k

(T[j) nmkoQK ftfdnktK dk ]}kBk ;h ns t?ohnK ~


tikfJnk ;h. (T[; B) nkeh okfinK Bkb :[ZX oukfJnk

w;kD

ehosh

r^i

fis ;[ d; J;[o wtk;. feB yokp ykB yPk;.

;h)

ns

;B

ezBK

ns

Bkb

gqs

Bu

;[D

e,

(;ko)

u[g

j'

iKd

jB.10.
fis fis e
;h fi; ftu

;B.11.

T[; B nkeh oki fis bJ ;B ns T[BQK d wjZbK ns oDtk;K ~

G`v nG`v wzv wjhg. fdB fBeko fSB ;[ dhg. 12.

y[nko ehsk. (T[; B) okfinK Bkb (:[ZX) wzv e B G`v ik


~ Gzv fdZsk. T[BQK d d; fis e pkjo eZY fdZs.12.

yzv ;[ yfs y{Bh ysqh:kD. w'o nw'o i'Xk d[okD.

]{B]ko
:'fXnK

nw'V

ub nub wzv nwzv. feB xwzv yzv gquzv. 13.

eo

Bkb

:[ZX

th)

]{B]ko

fJj Gkfs dhj d'jh fcokfJ. wkBh ;[ wkfB wB[ oki okfJ. 14.

G{nk dkB dkB osBkfd nkfd. fsB Gkfs Gkfs fbB ;[tkd. 16.

j'w

j;skfd ds pkikfd wX. s Gkfs Gkfs feB fBqgX . 17.


1

pj[ ;ki pki fdB fdikB. d; uko[ uko[ fpfdnk ;[ikB.


yN uko ;k;sq f;zfwqs oNzs. e'ekfd Gd phBk pizs. 18.

ehsk
SsqhnK

(fiBQK

ns
~

gquzv
(nkgD)

Bkb)

:[ZX

;{ofwnK
nXhB

BjhI
dk

eo

ehsk

xwzv
fbnk.

ik
yzfvs

;edk
eo

;h

s
~

(T[BQK

fdZsk.13.

nkeh

dFK

ftu

d[jkJh

fcok

fdZsh.

(BtI)
fJ;

eo

r'dkB

ehs.

15.

i' :Zr dh wo:kdk ns td dh ohs ;h, T[j ;koh oki B gqw g{ote
g{oh ehsh. G{wh dk dkB ns osB nkfd dk dkB eo e T[; B GKs GKs
d

efo d; d; fJfw Bhfs oki. pj[ Gkfs dkB d ;op ;ki.

ns

tkfbnK

fJ; soQK (T[; B) pVh seVkJh Bkb d; T[s oki ehsk. pj[s ;ko
;ki ns :Zr ehs. pj[s soQK Bkb ;'Bk dkB ehsk ns ftXhg{ote

fJFBkB
i' j[sh ir no[ pd ohfs. ;' eoh ;op fBqg bkfJ gqhfs.

fdZsk

;eD

eo fdZsk ns fGnkBe
ehs ik ;eD tkfbnK

oki ;Ekfgs eo fdZs. fJ; soQK (jo gk;) pj[s


soQK wB[ oki dk wkB ;BwkB j'D brk.14.

fJj Gkfs dhj efo d; oki. pj[ eo ifr no[ j'w ;ki.
pj[ Gkfs ;PoD efo e? ;[ dkB. r'dkB nkfd fpXts ;BkB. 15.

SsqhnK ~ oD-G{wh ftu yzv yzv


(d w{zj) w'V fdZs. B ftufbs

ubkfJwkB
feB ;[ io y{Bh ysq;. wzv wjhg wktk; d;.

1H @fBqyX#

ftu

(T[; B) wkBth f;qFNh dk gqekF ehsk ns u"dK b'eK ftu nkgDh


F'Gk ~ gqekfFs ehsk. (T[; dh) ngko wfjwk dk e"D eEB eo ;edk j?.

d; uko ukfo fpfdnk fBXkB. nfo ihfs ihfs fdB' fB;kB.


wzv wjhg wktk; yfs. ri w;kD Bu gos. 11.

;`yg

fijV oki j'J jB, T[j fpnk; B ej jB. g[okDK ftu'I T[BQK d
dk nkGk; j[zdk j?. wB[ BK dk (fJe) okik Xosh T[s okik j'fJnk

j?. T[j
T[; dh
wkBth f;q;fN feBh gqek;. d; uko b'e nkGk nGk;.

127

Xosh T[s fijV fijV wjkB oki j'J jB, T[BQK dhnK ejkDhnK
eth (fpnk;) B ejhnK jB. T[BQK dk ftuko feE'I se ehsk ikJ.

i GJ G{g G{n w' wjkB. fsB e' ;[ikB eEs ejkB.


ej br skf; fei? fpuko[. ;[fD bj[ p?D ;`Sg :ko. 8.

ntsko

nkB` d
(fJ;

wkD . 16.
soQK)

dF

dF

nkgDh

okiBhsh

dh

;EkgBk

ehsh

ns

pj[s

;ko dkB d ;ki ehs. (T[; oki B) jkEh nkfd dkB fdZs ns soQK soQK
d nFPwX ns fBqgwX :Zr ehs.17.
(T[; B) pqkjwDK ~ pj[s ;ko x'V ;k}K ;ws fdZs i' u"dK ftfdnktK
ftu gqphB ;B. (i') uko tdK, S Fk;sqK ns ;fwqshnK dk gkm eod ;B.
e'e (;`G'r) nkfde d Gd (;wMd ;B) ns phBk (nkfde ;k}) tikT[Id
;B.18.

128

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ns

(@eFwho
wfje
;z rhs gkXoh Sz d

vc skb s[oh ;fjBkfJ okr. pki`s ikB T[gBs

;[jkr. 20.

;[rzX wjezs ntk;. 21.

pj[ ;ki ;i. ;[fB dt bi. 22.


BkNe

wB[

okik

e'

;h.

(T[;

s'I)

;[rzXh

T[mdh

;h

ns

xo

S?D,

w[uzr,

Bkb

okr

fes S?D, s{o, phDk, fwqdzr, vc, MKM, Y'b, ibsozr ns T[gzr (BK
tid jB). fiE fiE ty' T[E T[E jh ;[rzXh j?. ;[rzX d T[mD

;k}

Bkb

xo

phDk,
g?dk

wfje

phB,

j[zdk

oj

pz;oh,

;h

ns

fwqdzr,
tiD

vc,
Bkb

e?I;hnK,
wkB'

s[oh,

;"Gkr

FfjBkJhnK

gqsy

;h.20.

jB.21.

(d;

(fJ; soQK dk) wB[ oki B oki ehsk ns dF dk d[y jo fbnk.


ftu) pj[s ;ko ;ki ;ikJ ;B (fiBQK ~) ;[D e dts th Fow;ko

j[`d

;B.

wB[ oki eo:'. d[y d; jo:'.

pfusq

iKdk

jfo p'b wBk Szd

jfo p'b wBk Szd

;qh

x'fbnk

tiD

ej{` skb s{o phBk fwqdzr. vc MkM Y'b ibso T[g`r.

fJfs

;B.19.

;z rhs gkXoh Sz d
1

ij ij fpb'e sj sj ;[pk;. T[ms

xk;#)
iKd

skrVd` skb pkis w[uzr. phBk ;[ p?D pz;h fwqdzr.

129

eg{o (ekc{o) ~ r[bkp (d noe ftu) x'b e/ fx;kfJnk iKdk ;h


e;s{oh (@fwqr wfds#) gk e Fokp eZYh iKdh ;h. ;[rzXh bJh e;o

xB;ko x'fo x;hns r[bkp. fwqr wfds vkfo u{ts ;okp.


e;who xk; x'os ;[pk;. T[xNs ;[rzX wjezs ntk;. 19.

ntsko

oki

22.
fJE ;qh pfusO BkNe d wB[ oki d/ oki dh ;wkgsh.5.

;wkgs`.1.5.

j[D fgqE[ okik d oki dk eEB

nE fgqE[ okik e' oki eEB`


s' N e Sz d

s' N e Sz d

fisB oki j'J, T[BQK ~ feE'I se frDK< gqG{ B (T[BQK dh) i'fs nkgDh

ej` bkr rB' fBqg i"B GJ. gqG[ i'sfj i'fs fwbkfJ bJ.
g[fB ;qh fgqEoki fgqEh; G:'. fifB fpgB dkB d[ozs d:'. 23.

i'fs ftu fwbk bJh j?. fco fgqEth dk fgqE[ okik j'fJnk, fi; B pqkjwDK
~

pnzs

t^v t^v pkx ty. T[E jh Fe[zsbk (BK tkbh) fJ;soh B si (;[zdosk)
XkoB ehsk j'fJnk ;h fi; ~ ty e ;{oi ns uzdqwk dh uwe th wkVh
g?

jfo p'b wBk Szd

fdZsk.23.

(okik) ;?Bk db b? e fJe fdB fFeko ufVQnk ns fBoiB pB ftu

db[ b? fdB Je f;eko uV. pfB fBoiB w' bfy pkx pV.
sj Bkfo ;[e[`sb si Xo. ;f; ;{oi eh bfy eqKfs jo. 24.

dkB

iKdh

;h.24.

jfo p'b wBk Szd

sj iks GJ. fwqr xks eJ.

(okik) T[E ubk frnk. fjoBK dk fFeko ehsk. (T[E) fJe e[Nhnk
(fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' i'r ftu i[Vh j'Jh j?. 25. (okik) T[;

fJe dfy e[Nh. iB[ i'r i[Nh. 25.

tyh,

sj iks G:'. ;zr e' B b:'.

(e[Nhnk)

bfy Bkfo yoh. o; ohfs Goh. 26.

yV'sh

ftu

j'Jh
(T[j)

nfs ;'Gs j?. bfy b'Gs j?.

ubk

tyh
pj[s

frnk.
i'

i'pB
;'Gk

Bkb
d

tkbh

fe;
o;

j?.

~
Bkb

tyD

fbnk.

Goh

j'Jh

tkb

(T[;

fJe)

fJ;soh

;h.26.

b[Gk

b?Idh

j?.

(T[;

fJj eT[B iJh. iB[ o{g wJh.

oki B id'I tfynk, sK fus ftu j?okB j' frnk.27. (;'uhI g? frnk fe)
fJj fe; dh g[Zsoh j?. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' o{gtsh j't/. (T[; dh)

Sfp dfy Se:'. fus ukfJ ue:'. 28.

Sph

fBqg gfy ip?. fufs uT[e sp?. 27.

1H @T[mBs# 2H @T[cNs#

ty

gq;zB

j'

frnk

ns

fus

ftu

ukT[

g?dk

j'

frnk.28.

130

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

fBqg pKj rjh. sqhn w'B ojh.

oki B (T[; dh) pKj geV


ftu br rJ (feT[Ife) d'jK

o; ohfs ou:'. d[j{` w?B wu:'. 29.

o;

pj[ Gkfs Gih. fB; b" B sih.

;h.29.

d'T{ ohfM oj. Bjh iks ej. 30.


o; ohfs ou:'. eb eb wu:'.
nfwsk;B d. ;[y ok;B ;. 31.
bbsk;B

b? .

fppXk;B

e? .

bbBk o[ bbk. efo ekw ebk. 32.

T[;

fJ;soh

131

bJh, fJ;soh u[g ojh. (d'tI) gqw d


nzdo ekw (dk Gkt) wfunk j'fJnk

Bkb)

pj[s

soQK

Bkb

G'r

ehsk

ns

oks

se (T[; ~) B Sfvnk. d'tI (fJe d{i T[s) ohM j'J ;B. (fi; dk) eEB
BjhI ehsk ik ;edk.30.
eqhVk

(T[j) gqw o; dh ohs ftu bhB j' rJ ns uzrh soQK Bkb ekwehsh. (oki B) nfws nk;B fdZs i' ;[y dh ok; (tor ;B).31.

(fJ;soh ~) bfbs
bbBk (fgq:k) ns

efo eb T[mh. wfX goB e[Nh.


fBqg iks G:'. fsj roG ofj:'. 33.

(oki

ntsko

nk;B ftu fbnk. (fco) nBe soQK d nk;B


bbk (fgq:) B (pj[s) ekw-ebk ehsh.32.

ehs.

(Fe[`sbk oki Bkb) eZyK dh e[bh ftu ;`G'r eo e T[mh. okik T[E'I

fdB e? e[ rJ. fsfB G{o iJ.

ubk frnk. T[; (Fe`[sbk) ~ roG mfjo frnk.33. e[M ;wK phs frnk
ns T[; B p^u (@G|o#) ~ iBw fdZsk. (T[; p^u B) Foho T[s etu XkoB

sfB eT[u Xo. ;f; ;'G jo. 34.

ehsk

iB[ iPkb dtk. n; si Gtk.


fofy i"B fgy?. fus uT[e ue?. 35.

fBqg dfy ip?. efo bki sp?.


:j w' B ;{nz. sqhn e"B s{nz. 37.
sqh:' pku okik gqfs
jfo p'b wBk Szd

ftu

j?okBh

g[Zso

BjhI

F'Gk

jodk

;h.34.

j[zdh

;h.35.

j?.

fJ;soh!

s{`

e"D

j?I <.37.

fJ;soh B oki gqfs fejk -jfo p'b wBk Szd

fs; fus eo'. w[fj oki po'. 39.

ftnkj

okiB!

w?I

T_jh

fJ;soh

fi;

Bkb

s{`

G'r

ehsk

;h.

eZyK

;h.38. sd (s[;hI) puB fdZsk


:kd eo' ns j okiB ! w?~

bt' . 39.
j[D

w?~

Sv

dDk

;h,

fJj s[jkvk g[Zso j?, (w?I) ;Zu


(dtKrh). wo Bkb G'r eo
Fofwz d

jK

ftu (s[;hI) ekw-eqhVk oukJh


G[b rJ j'. T[; (xNBk) ~

sp ekfj Gi'. np w'fj si'.

np s' B si'. Bfj bki bi'. 41.

dh

(fco) T[E ub e nk rJh fiE T[; dk fgsk ;h. 36. id oki B (T[BQK
~) tfynk, sd pj[s bik nB[Gt ehsh. (ns efjD brk--) fJj wok

sp pku dh:'. np G{fb r:'.

Bfj ;qkg s[M?. Gi e?p w[M?.

uzdqwk

id'I pZuk f;nkDk j' frnk. (sd Fe[`sbk B T[; ~) Bkb b? fbnk.

dh e[bh
;h, j[D

fJj g{s s[nz. ;[B[ ;ku fBqgz. 40.

ns/

(fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' izrb dh nrBh (dh bkN j't). fJ; soQK

fBqg Bkfo ;[Jh. s[w i"B Gih.


wfX goB e[Nh. sj eb mNh. 38.

;h

dk (T[; dk) si j' fojk ;h. i' th foFh T[; ~ tydk ;h, (T[; d) fus

f;;[ ;:kB G:'. efo ;zr b:'.


ufb nkt sjk. fsj sks ijk. 36.

j'fJnk

sd

feT[I

efj ojh
e, j[D

G'r

ehsk

;h.

jK.40. BjhI sK
B fsnkr' ns

okiB!

;[D',

(w?I) s?~ ;qkg


bki eo e

j' t ' . 41.

oki B fJ;soh ~ fejk -fBqg pku shq:k ;'

e'Jh fuB pskT[. fes' pks fdykT[.


jT[ :" B Gi'. Bfj Bkfo bi'. 42.

Gidk

e'Jh
BjhI

fBFkBh d;,
jK ns B

(iK) e'Jh rZb ;gFN eo e/ ftyk. w?I


jh j fJ;soh! w?~ e'Jh bik j?.42.

fJ;

soQK

132

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fJe w[dqe b?. fBqg e? efo d?.


fJj dfy Gb?. e; jo sb?. 43.

pq j wk

f;;[ ;ks GJ. o; o{g oJ.


nfws'i pbh. db dhj dbh. 45.

133

fJ;soh B fJe w[zdoh b? e oki d jZE ftu d fdZsh (ns


fejk-) fJ; ~ uzrh soQK Bkb dy b". (j[D) jmK ~ feT[I sed j'.43.
(w[zdoh

fBqg ikfB rJ. gfjukBs GJ.


sp sT[B poh. pj[ Gkfs Goh. 44.

ntsko

ty

e)

okik

ikD

frnk

ns

(Fe[zsbk

~)

gSkD

fbnk.

sd

T[; ~ to fbnk ns pj[s soQK Bkb Go fdZsk (noEks--;`s[FN eo fdZsk)


44. (oki d T[; fJ;soh s'I) ;Zs g[Zso g?dk j'J i' o{g ns o; d Gzvko
;B. (T[j g[Zso) nfws si ns pb tkb ;B. (T[j) t?ohnK d Gkoh db
~ db ;[ND tkb ;B.45.

jfB G{g pbh. fifD G{fw Ebh.

pbtkB okfinK ~ wko e Xosh d nBe ;Eb fis bJ ;B. (fco)


ns foZsiK (@oih# - :Zr eoB tkb pqkjwD) ~ p[bk e :Zr dh

fofy p'fb oih. fpfX ir ;ih. 46.

foFhnK

;[G eow eo. nfo g[zi jo.

wo:kdk

nfs ;{o wjk. Bfj n"o bjk. 47.

;w{jK ~ BFN eo fdZsk. (T[j) wjkB ;{ow ;B, (T[BQK tork) j'o e'Jh BjhI
;h.47.

nfs i'fs b;?. ;f; eqkfs e;?.


fd; uko ueh. ;[o Bkfo Seh. 48.

dh

dh

Sz d

ehsh.46.

(T[BQK

g[ZsoK

B)

F[G

eow

eo

t?ohnK

(T[BQK d w[y T[s) pj[s i'fs uwedh ;h (fi; d ;kjwD) uzdqwk


uwe fe; ezw dh. (T[BQK ~ ty e) uko ue j?okB ;B ns dt

fJ;sohnK
o{ n kb

;kiBk

o{ n kb

rkfo rkfo nyop rofpB wkfo wkfo Bo;.

w'fjs

j'

ojhnK

;B.48.

Sz d

nopK yopK jzekoh okfinK ~ rkb rkb e


tkb okfinK ~ fis fis e (T[BQK s'I) d;

wko fdZsk. B fis ik


fpd; y'j bJ. gopsK

ihfs ihfs nihs okiB ShfB d; fpd;.

;eD

Nkfo Nkfo eo'fo gp: dhB T[so fd;kB.

~ jNk jNk e T[&Zso fdFk ftu eo fdZsk ns (T[BQK d) oEK d gjhfJnK


(@ueq#) dhnK behoK Bkb Xosh T[s ;Zs ;w[zdo pD rJ. 49.

;gs f;zX[ GJ Xok go bhe ueq oEkB. 49.


rkfj rkfj nrkj d;B pkfj pkfj jfE:ko.
s'fo s'fo ns'o G{fXqe dhB T[sqfj Nko1.
d; n"o fpd; ihfs fp;y oki ewkfJ.
nzs i'fs ;[ i'fs w' fwfb ikfs Gh fgqE okfJ. 50.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E pqjwk ntsko fpnk; okik fgqE[ e' oki ;wkgs`. 2. 5.

nE okik GoE oki eEB`


o{ n kb

Sz d

ikfB nzs ;w' G:' fgqE[ oki oki tsko.


p'fb ;op ;fwqfX ;zgfs 2wzfsq fwsq2 e[wko.
;gs dPhg ;[ ;gs g[sqfB pkN dhB s[ozs.

jfEnko tkj tkj e B rkj ik ;eD tkb d;K ~ rkj fbnk ns


B s'V ik ;eD tkb gopsK ~ s'V e T[&Zso (fdFk) tb ;[N fdZsk. d;
ns
dh

ftd;
i'fs

(gqG{

ftFF
dh)

o{g
i'fs

ftu
ftu

oki
fwb

ewkfJnk.

nzs

ftu

fgqE[

oki/

rJh.50.

j[D Gos d oki dk eEB


o{ n kb

Sz d

nzs ;wK nk gj[`funk ikD e oki ntsko fgqE[ oki B ;ko fwsoK,
wzsohnK, g[ZsoK ~ p[bk e XB d"bs s ikfJdkd (tzv fdZsh). ;Zs g[ZsoK
~ ;Zs dhg s[os tzv fdZs. F'Gk :[es ;ko g[Zso ;ZsK dhgK ftu oki eoB
br.51.

;gs fJzdq go Xok gfo ;gs ikB ntsko.


;op ;k;sq Xoh ;p? fwfb pd ohfs fpukfo.

j[zdk

1H @vko# 2H @fwsq wzfsq#

ik

fis

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d pqjwk ntsko d fpnk; d okik fgqE[ d oki dh ;wkgsh.

;gs oki eo? br? ;[s ;op ;'Gktzs. 51.


;gs Ssq fco? br? f;o ;gs oki e[wko.

dkB nz; fBeko bhBh noE ;PoE ;[Xkfo. 52.

;ZsK
;h)

oki
wkB'

e[wkoK
;Zs

f;o

fJzdo

Xosh

T[s
T[s

;Zs

Ssq

M[bD

nk

gJ

j'D

br.
(ns

(fJ;

soQK

fJj)

;^s

gqshs
(fJzdo

d) ntsko j'D. (T[BQK B) fwb e ;ko Fk;sqK ns tdK dh ftuko g{ote


ohs XkoB ehsh. b'e GbkJh ns ;[Xko bJh dkB dk nzF eY fbnk.52.

134

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ntsko

135

;gs dhg GJ g[fBo Btyzv Bkw fpuko.

B yzvh ik ;eD tkbh Xosh (@T_oph#) d yzv yzv eo e okie[wkoK


B (nkg; ftu) tzv bJh. ;Zs dhgK dk Bkw fco ftuko g{ote @Bt yzv#

i;N g[sq Xoh Xok fsj GoE Bkw pykB.

ofynk frnk. t^v g[Zso, fi; B Xosh ~ XkoB ehsk, dk BK @Gos# fejk

yzv yzv nyzv T[oph pkfN bhfB e[wko.

GoE yzv pykB jh d; uko uko[ fBXkB. 53.

frnk. nmkoQK ftfdnktK d T_sw ]}kB (;wM ikD tkb b'e T[; G{wh yzv
~) @GoE yzv# efjD br gJ.53.

eT[B eT[B ej? eE eft Bkw mkw nBzs .


pkfN pkfN ;p' bJ Btyzv dPhg d[ozs.

fejVk fejVk (Bkw) eth eEB eo, (feT[Ife T[BQK d) Bkw ns ;EkB
nBzs jB. n;hw (@d[ozs#) B" yzv dhgK ~ (T[BQK) ;kfonK B tzv fbnk. EK

mkw mkw GJ BokfXg mkw Bkw nBe.

EK

eT[B eT[B T[ukohn? efo ;{o ;op fppe. 54.

ftu'I

;gs dhgB ;gs G{g G[r? br Btyzv.


Gkfs GkfsB ;' fco nf; pkfX i'X gquzv.
dhj dhj nihj d;fB Bkw nkfg GBkfJ.
nkfB ikB[ d[sh GJ fSfs d{;o jfo okfJ. 55.

i'

oki

ftuko

j'J,

(T[BQK)

g{ote

fejV

Bkw

fejV

ns

;EkB

nBe

dk

toDB

ehsk

jB.

;kfonK

;{ofwnK

ikJ.54.

;Zsk dhgK d ;^s oki B"I yzvK ~ G'rD br (noEks --T[BQK T[s oki
eoB br). gquzv :'X sbtkoK pzBQ e tZyo tZyo YzrK Bkb (fJXo T[Xo)
fcoB br. tZv s'A tZv B fis ik ;eD tkb d;K d BK nkg ;[DkT_D
br. (fJzi gqshs j[zdk
j' rJ j'D .55.

j?

fe)

Xosh

T[s

d{i

fJzdo

(jfo)

okik

T[g;fEs

nkg nkg ;w? ;p? f;fo nsq gsq fcokfJ.

nkgD nkgD ;wI ftu ;G B (nkgD nkgD) f;o T[s Ssq fcokfJnk

ihfs ihfs nihs i'XB o'j eq'j ewkfJ.

j?. o'j ns eq'X Bkb nfis :'fXnK ~ fis fis e (nXhB eod oj).
nBzs gqeko d M{m ns ;Zu p'b e nBeK jh e"se ns eqhVktK eod oj.

M{m ;ku nBzs p'fb eb'b eb nBe.


nzfs ekb ;p? GS ifr Skvhnk Bfj Je.56.

nzs ftu
j?.56.

nkgD

nkg noE nBoE ngoE ;woE eos nBzs.


nzfs j's mNh eS{ gqG{ e'fN e:'I B eozs.
ikB p{M gozs e{g bjzs w{V B Gt.
nzfs ekb sp? pu? ip ikB j? r[odt. 57.

Xow ikfB eos gkgB :" B ikBs w{V.


;op ekb dfJnkb e' ej[ gq:'r r{V nr{V. 58.

;G

;[nkoE

bJh

yk

fbnk

;woE

ns

b'e

irs

d{finK

ftu
T[s

fJe

pnzs

th
nBoE

BjhI

Sfvnk

eod

oj

jB. nzs s (T_jh) e[M jz[dk j? i' gqG{ B pDkfJnk j?, GktI nfs nfXe
(T[gk) feT[I B ehs ikD. w{oy b'e (gqG{ dh tk;sftesk dk) Gd BjhI
gKd ns ikD p[M e y{j ftu g?Id jB. nzs ftu ekb s'I sd jh pfunk
ik ;e/rk id r[o{dt ~ ikD fbnk iktrk.57.

nzfs j's mNh Gbh gqG w{V b'r B ikfB.


nkg noE gSkB jh sfi dhj dt fBXkB.

ekb

w{oy b'e BjhI ikDd fe nzs ftu T_jh j[zdk j? i' gqG{ B pDkfJnk
j?. t^v wjkB gqG{ ~ Sv e (w{oy b'e) nkgD ;[nkoE ~ jh gSkDd jB.
T[j w{oy fJ; soQK (tk;sftesk ~) B ikD e (gkyzvK ~) Xow ;wM e
gkg eod jB. T[; fdnkb{ gqG{ ~ jo ;wI r[gs gqrN j' oj ;kfonK gq:'rK
dk p'X ofjzdk j?.58.

gkg g[zB gSkB jh efo g[zB eh ;w gkg.

(T[j) gkg dh g[`B ti'A gSkD eod jB, ns g[zB d ;wkB gkg eod

gow ikB gftsq ikgB ig? bkr e[ikg.


f;X mT[o B wkB jh fpB[ f;X mT[o g{izs.

jB. (T[j) e[ikgK ~ gow gftsq ikg ;wM e igd jB. f;ZX ;EkBK ~
BjhI wzBd ns fpBk fe; f;ZXh tkb ;EkBK ~ g{id jB. jZE ftu dhge

jkfE dhge[ b? wjk g;[ wfX e{g gozs. 59.

b?

f;X mT[o B wkB jh nBf;X g{is mT[o.


e? e[ fdt; ubkfjr iV Ghs eh ;h dT[o.

th

T[j

w{oy

y{j

ftu

fvrd

jB.59.

;Ekfgs (@f;X#) ;EkB ~ BjhI wzBd ns n;Ekfgs (@nBf;X#) ;EkBK


dh g{ik eod jB. (T[j) w{oy fesB fdBK se ezX T[s d"VB tKr (nkgD)
ihtB ~ ubkT[Dr. yzGK s'I fpBk (gzSh) fetI T[vrk ns nZyK s'I tKfMnk

136

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gzy jhB ejk T[vkfJp B?B jhB fBjko.


;;sq jhB i[Xk B g?mp noE jhB fpuko. 60.

pq j wk

ntsko

137

j'fJnk (fetI) tyrk. F;sq s'I jhDk fetI :[ZX ftu gqtF eork ns noE
(~ ;wMD dh Fesh s' I ) jhDk (fet I ) ftuko (Fk;sq ) ftu Fkwb
j'trk.60.

dop jhD pgko i?;e noE fpB[ fJ; b'e.


nKy jhD fpb'ep' ifr ekweb ne'e.
frnkB jhD ;[ gkm rhsk p[fX jhD fpuko.
fjzws jhB i[XkB i{Mp eb jhD e[wko. 61.

fJ; b'e ftu fitI dop (XB) s'I tKM dk tgko XB (@noE#) s'I
fpBk BjhI j' ;edk. nZyK s'I nzBQk (ftnesh) irs ~ BjhI ty ;edk ns
e'e Fk;sq s'I nDikD ekw eqhVk ~ BjhI wkD ;edk. frnkB s'I jhDk rhsk
dk gkm ns p[ZXh s'I fpBk ftuko BjhI j' ;edk. fjzws s'I fpBk :'Xk bV
BjhI ;edk ns e"seK ns eqhVktK s'I fpBk oki e[wko (F'Gdk BjhI j?).61.

eT[B eT[B rBkJhn? i GJ G{fw wjhg.


eT[B eT[B ;[ eEhn? ifr e ;[ dPhg ndPhg.
ik;[ ehB rB? tj? fJfw n"o eh Bfj ;efs.
:" B n?; gjukBhn? fpB[ sk;[ eh ehJ Grfs. 62.

irs

Xosh T[s
ftu dhgK

fejV dk
;edk j?,
fJtI

fetI

fijV oki j'J


ns ndhgK (d

BjhI

gSkfDnk
fJE/

;q;N ;q;N GJ fis fJj G{fw nkfB Bo/;.


sT[B sT[B T[uko j' s[wo/ gq;kfd n;/;.
GoE oki fpshs G/ GJ/ okik ;ro oki.
o[dq eh sg;k eoh bhn bS ;[s T[gokfi.63.
ueq peq X[ik rdk fGqs ;op oki e[wko.
bS o{g Xo/ wB' ifr nkfB w?B ;[ Xko.
p/y p/y pB/ Bo/;Po ihfs d/; n;/;.
dk; Gkt ;p? Xo/ wfB isq ssq Bo/;.64.
pki w/X eo? br? j: ;kfb s/ j: uhfB.
p'fb p'fb nw'b fos[i

wzsq fwsq gqphB.

;zr dhB ;w{j ;?B p:{j p:{j pBkfJ.

Gos

d/

oki

dh

;wkgsh.

o{ n kb

Sz d

fJ; Xosh T[s fisB ;qFm ;qFm oki j'J jB, soh feqgk Bkb T[BQK
;kfonK dk toDB eodk jK. Gos dk oki phs frnk ns okik ;ro
dk oki j' frnk. (T[; B) o[dq dh sgf;nk ehsh ns fJe bZy g[Zso g?dk
eo bJ . 63.
;kfonK oki e[wkoK B NY uZeo, X[iktK, rdktK ns ;te (oy j'J
jB). (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' ekw dt B irs ftu bZy o{g nk e/ XkoB
ehs j'D. oki e[wkoK B tZy tZy soQK d (pkD) XkoB ehs j'J jB ns
pnzs d; fis bJ jB.
Gkt oyd ;B.64.

fiE

feE

okik

b'e

(T[BQK

gqfs)

wB

ftu

dk;

okik ;ro nFPwX :Zr eoB brk (ns fJ; bJh) x'VFkbk s'I fJe
x'Vk u[D fbnk. (oki B d;K d;K s'I) fFo'wDh fosi (td gkmh ns :Zr
eoB

tkb

pqkjwD)

gqphB

wzsqh,

fwso

p[bk

bJ.

(tZyo

;?Bk db ;fjs (x'V Bkb) s'o fdZsk. (T[j


M[bkT[Id j'J fJXo T[Xo fcoB br.65.

tZyo)
oki

N'b

i?sgsq bj:' ijk sj ;sq G/ ;G u{o.

fiE feE rJ T[E fti?-gZso gqkgs ehsk ns ;ko t?oh BFN j'
rJ. fGnkBe F;sqK ~ Sv e oki Gi rJ. ;{ofwnK B etu T[sko T[sko

Gkfi Gkfi ub/ ijk sj g[sq fwsq fp;kfo.66.

e ;G ~
T[s SZso

ns

pDk
f;o

vkfo vkfo ;Bkfj ;{o sqhnkB G/; ;[ Xkfo.


@fos[iB#

okik

;edk.62.

isq ssq fco? br/ f;fo nsq gsq fcokfJ.65.

S'fo S'fo Gi/ Bo/;Po Skfv ;;sq eo{o.

1H

ik

j[D okik ;ro d/ oki dk eEB

nE okik ;ro oki eEB`


Sz d

ftu'I) fe; fe; ~ frDhJ.


j'J jB, T[BQK ftu'I) fejV

eEB eohJ. fi; (gqG{) B g?dk ehs jB, T[jh fJBQK ~ frD
j'o fe; dh Fesh BjhI j?. T[; dh Grsh ehs fpBk T[; ~

fJfs okik GoE oki ;wkgsz. 3. 5.

o{ n kb

jB, (T[BQK
i' ;[nkwh

e[wko)

e fJ;sohnK dk G; XkoB eo fbnk. g[ZsoK ns fwsoK ~ ft;ko e fiE


feE Gi ub . 66.

138

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ntsko

139

;ki pki si? Gi? fp;zGko pho ;[Xho.

rdk Xkoh fpibh tKr rid jB ns ekfJo b'e Gi ik oj


x'fVnK ns ;k}'--;kwkB ~ fsnkr e Gi ik oj jB ns Xhoi

;{o pho ri ijk sj n;sq ;;sq BukfJ.

;{ow p;[ZX j' oj jB. fiE feE ;{opho rid jB ns n;sq-F;sq BukT[Id

rkfi rkfi ri/ rdkXfo Gkfi Gkfi ;[ Gho.

ihfs ihfs bJ ;[ d;B i?sgsq fcokfJ. 67.


ihfs g{op gfSw? no[ bhB dSfB ikfJ.
skfe pki ub:' sjk ij p?fm E w[fB okfJ.
X:kB wfX j[s wjk w[fB ;ki pki B dfy.
fgq;fN gS yo' G:' fofy ikfB r'oy Gy. 68.
uT[e fus oj ;p? ip dfy B?B B pki.
y'fi y'fi Ee ;p? fd; ukfo ukfo ;bki.
ikfB g:ko r:' s[ozrw ehB fufs fpuko.

jB.

d;

d;KsoK

fis

fis

fti?

gZso

fcok

fdZsk

jB.
tkb

j?.67.

g{op ns gZSw ~ fis e dZyD ~ ik e nXhB eo fbnk. (fco)


fiE wjkw[Bh (efgb) p?m ;B, x'Vk (T[; ~) t/y e T_Xo ~ ufbnk frnk.
wjkw[Bh fXnkB ftu br
r'oy G; ftu ikD e

j'J ;B, (fJ; bJh)


(x'Vk) foFh d fgS

;[;fis
ik e

x'V
yV'

~ B tfynk.
frnk.68.

(x'V d Bkb ub oj) ;ko u"Ie gJ id'I (T[BQK B) x'V ~ nZyK Bkb
B tfynk. Fow d wko ;ko u"jK gk; (x'V ~) bG bG e Ee rJ. fco
(T[BQK B/) fus ftu ftuko ehsk fe x'Vk gkskb ftu ubk frnk j?. ngko
oDXho

;ro yks y[d? br oDXho pho ngko. 69.

;{opho

;ro

(oki

e[wko)

N'J

g[ND

br.69.

eq'fXs j' e pnzs :'X B g[ZNh ik ;eD tkbh Xosh ~ g[N g[N e

y'fd y'fd ny'fd fgqEth eq'X i'X nBzs.

;[Nh ik oj ;B. ;[zdo F'Gk tkb (;ko oki e[wkoK dk) w{zj fwZNh g[N g[N

GfS GfS rJ ;p? w[y fwqsek d[fs tzs.

e (@GfS GfS#) fwZNh tork j' frnk. id ;koh dZyD fdFk ~ g[N fbnk
frnk sK wB ftu nfGwkB XkoB eo e g{op fdFk ~ fisD ub gJ/.70.

;ro yks y[d? br fd; y'd dSB ;op.

dZyD

ihfs g{op e' ub nfs mkB e? ihn rop. 70.


y'd dSB eh fd;k g[fB y'd g{op fd;kB.
skfe gSw e' ub d; ukfo ukfo fBXkB.
g?fm T[so fd;k ip? y'd? br ;G mT[o.
nT[o nT[o mN? g;{ efb ekfb mkNh nT[o. 71.
y'fd e? pj[ Gkfs fgqEth g{fi noX fd;kB.
nzfs Gd fpb'ehnk w[fB p?fm ;zi[s X:kB.
fgq;N gkS fpb'e pki ;wki o{g nB{g.
bks G w[fB wkfoU nfs rop e? ;[s G{g. 72.
X:kB S{N sp? w[Bh fdqr iPkb wkb eokb.
Gkfs GkfsB ;' T[mh iB[ f;zX nrfB fp;kb.
G;fw G{s GJ ;p fBqg bS g[sq ;[ B?B.
pki oki ;[ ;zgdk i[s n;sq ;;sq ;[ ;?B. 73.
wX[ G ko Sz d

GJ G;fw G{s. fBqg ;op g{s.


i[s ;[GN ;?B. ;[zdo ;[p?B. 74.
;'Gk ngko. ;[zdo e[wko.
ip io ;op. sp sik rop. 75.

fdFk

g[N

(y'i

fbnk)

ns

fco

nmkoQK

ftfdnktK

ikDeko (;ro e[wko) g{op fdFk ~ g[N e gZSw fdFk tb ub gJ. T[&Zso
fdFk ftu dkyb j' e id ;koh EK ~ g[ND br (sK T[BQK) w{oyK B j'o
j'o ftuko (wB
fbnk.71.

ftu)

;'u

fbnk

go

efb:[r

ftu

ekb

j'o

jh

Xko

pjs[ YzrK Bkb Xosh ~ g[N g[N e id T[j nZXh fdFk se gj[`u
rJ, (sd) nkfyo T[BQK B Gd gk fbnk fe (fJe) w[Bh fXnkB ftu i[fVnk
p?mk j?. (T[; dh) fgm fgS g{oh ;ki ;iktN Bkb x'Vk tfynk. oki (;ro
d)

g[ZsoK

pj[s

jzeko

Bkb

w[Bh

bsK

wkohnK.72.

sd w[Bh dk fXnkB S[N frnk ns (T[; dhnK) nZyK ftu'A nrBh dhnK
fGnkBe bkNK fBebhnK. (T[j nrBh) GKs GKs Bkb fBebh fitI ;w[zdo
dh ftFkb nZr j[`dh j?. T[; dh B?B (nrBh) Bkb (;ro) oki d by g[Zso
G;wh G{s j' rJ. oki ;ki ns ;zgsh ;fjs (T[j) x'Vk ns n;sq-F;sq
s

;?Bk

(BFN

j'

rJh).73.

wX[ G ko Sz d

okik (;ro) d ;[zdo p'bK tkb ;ko oki e[wko ;?Bk ;fjs G;w j'
rJ.74. (fiBQK dh) F'Gk ngko ;h ns
rJ sd (T[BQK B) jzeko Sv fdZsk.75.

i'

pj[s

;[zdo

;B.

id

;ko

;V

140

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ntsko

141

;VfdnK (ty e) (Bkb rJ)r'fvnK se pKjtK tkb, wjkB F'Gk tkb,

pkj{ nikB. ;' G k wjkB.


d; ukfo tzs. ;{ok d[ozs. 76.

u"dK r[DK tkb, pnzs ;{ofwnK ~.76. ;VfdnK t/y e/ (Bkb rJ/) :'X fus

ikfo Gki pho. j[n? fufs nXho.

ftu

nXho

fdB' ;`d;. ij ;kro d;. 77.

;ro

okik

dF

(ftu

;ro

(T[BQK)

bfj ;kro pho. jP? fufs nXho.

frnk

j'

rJ

ns

ns

ik

p?mk

(okie[wkoK

:Zr

;{ofwnK

(gSkD)
ns/

;`dF

fdZsk

fiE

fbnk.
;zd/F

(fco)

g[ZSD

fus

ftu

brk.78.

nXho

Sv e ns jZE i'V e (;{ofwnK B) puB T[uko (go T[BQK dhnK) nZyK ftu

T[uo p?B. ib u[ns B?B. 79.

jzM {

nfGwkB

;B.79.

;qFm

ns

ukb

dk)

efo i'fo ;op. GN S'fo rop.

jkb

;fEsh
;h).77.

j'

G{n cfo pki. fifD ;op oki.

dk

dh

fojk

g[S ;`d;. g{sB ;[p;. 78.

fvrd

g[ZsoK

eo

;ko

ns

gqphB

okfinK

oki!

ngko

fbnk.80.

x'Vk

fcok

(fco)

x'Vk

dk)

(fJe)

fwbk

:Zr

G{n y'd ;op. nfs pYk rop. 81.

T[E

Bkb

T[s

gkskb ubk frnk. so T[dko g[ZsoK B ;koh Xosh ~ g[N ;[fNnk ns (T[BQK

sj` w[fB ngko. r[fB rB T[dko.

G{wh

j: r:' g:ko. s[n ;[s T[dko.

tX

;G

;koh)

pj[s

;p ;zr bhB. fBqg po gqphB. 80.

jzeko

fis

(T[BQK

frnk.81.
(Fesh

tkbk)

w[Bh

;h

i'

T[dkosk

tkb

r[DK

Bkb

bfy wX X:kB. w[fB wfB wjkB. 82.

to[;kfJnk j'fJnk ;h. (T[;) wjkB wB tkb w[Bh ~ fXnkB ftu wrB ikD

st g[sq eq'X. b? ;`fr i'X.

e.82.

bsk gqjko. ehn fofy ngko. 83.

dh

sp S[Nk X:kB. w[fB wfB wjkB.

so

pj[s

g[ZsoK
wko

eq'X

ehsk

ns

:'fXnK

Bkb

b?

w[Bh

T[s

bsK

ehsh.83.

sd wjkB wB tkb w[Bh dk fXnkB S[N frnk (ns T[; dhnK nZyK

fBe;h ;[ iPkb. dktk fp;kb. 84.

ftu'I)

i[nkbk

so` io g{s. efj n?; d{s.

B fJ; soQK fejk fe T[E (s[jkv) g[Zso ;?Bk ;ws ;V rJ jB, (e'Jh) fJe

;?Bk ;ws. pkuk B Je. 85.

th

BjhI
oki

;[fB g[sq Bk;. G:' g[fo T[dk;.

fBebh

pfunk
g[ZsoK

izrb

dh

ftFkb

nZr

torh

;h.84.

(fco)

d{s

j?.85.
dk

(gqik)

BkF

;kok

Bro

j'

ftu

fiE

;ro

feE

efo Xhoi fufs. w[fB wfB gfts. 87.

ns

gftsq

(nzs

frnk.

@fFt fFt# puB f;wo e ns nZyK d jzM{ o'e e fus ftu Xhoi ehsk
~

v[p/ p?m/ ;B.86.

T[dk;

f;t f;wo p?D. ib Ekfg B?D.

wB

ftu

(T[E'I d)

tKr

;'r

;[D

ij sj ;[ b'r. p?m ;[ ;'r. 86.

w[Bh

b'e

i'

oki B)

ehsk.87.

(T[; B) T[BQK (g[ZsoK d) fwqse eow ns td ohs nB[;ko j'o Xow-

fsB fwqse eow. fBqg eow Xow.


pj[ pd ohfs. feBh ;[ gqhfs. 88.

eow

fBqg g[sq ;'r. r: ;[or b'fr.

b'e ~ ubk frnk. (fJ; gqeko d) fijV (j'o) oki j'J, (T[BQK dk) eEB

fBqg G ;[ i"B. efE ;e? e"B. 89.

e"D

fJfs okik ;kro e' oki ;wkgsz 1. 4. 5.

1H @fJfs ;ro okik ekb p; j's GJ.#

pVh
eo

gqhs
;edk

Bkb

ehs.88.

fco

g[ZsoK

;'r

j?<.89.
fJE okik ;ro d/ oki dh ;wkgsh.

ftu

jh

okik

;tor

142

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

nE i[ikfs okik e' oki eEB`


wX[ G ko Sz d

g[fB G:' i[ikfs. ;'Gk nGkfs. d; ukotzs. ;'Gk ;[Gzs. 90.


;[zdo ;[ B?B. iB o{g w?B. ;'Gk ngko. ;'Gs ;[Xko. 91.

wX[ G ko Sz d

fco ::ksh (i[ikfs) okik j'fJnk, (fi; dh) nb"fee F'Gk ;h.
ftfdnktK d frnkB Bkb F'GkfJwkB ;h.90. T[; d B?B ;[zdo ;B,
ekwdt

dk
(T[j)

frnksk

ns

ns T[dko
;h.93.
XB r[B gqphB. gqG e' nXhB. ;'Gk ngko. ;[zdo e[wko. 94.
;k;sqr ;[X. eq'Xh ;[ i[X. fBqg G:' pB. iB ekw XB. 95.

143

j[D i[ikfs oki d oki dk eEB

;[zdo ;o{g. ;'Gzs G{g. d; ukotzs. nkGk nGzs. 92.


r[B rB ngko. ;[zdo T[dko. d; ukfotzs. ;'Gk ;[Gzs. 93.

ntsko

o{g

j't.

;[zdo

(T[j)

F'Gk

ns

nb"fee
;h.

gqGk

u"dK

ngko

F'Gk

;o{g

tkbk

tkbk

ftfdnktK

Bkb
okik

;[F'fGs
;h.

;h.92.

(T[j)

ikDB

tkbk

j'

fojk

(T[j)

u"dK

ngko

r[DK

ns

F'Gk

u"dK
wkB'

;h.91.

ftfdnktK
tkbk,

Bkb

dk
;[zdo

F'GkfJwkB

XB d"bs ns (nBe gqeko d) r[DK ftu gqphB ;h, gqG{ dh


nXhBrh (;theko eodk ;h) ns T[ j okie[ w ko ngko F' G k tkbk
;h.94. (T[j) Fk;sqK dk F[ZX ftFFr ;h. :[ZX tb eq'XtkB ;h. (fJ; soQK)
pB (BK dk) okik j'fJnk, (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB' ekw XB[ j't.95.

y{Bh ;[ yr. i'Xk nGr. ysqh nyzv. eq'Xh gquzv. 96.


;sqfB ekb. ekYh eqtkb. ;w si GkB[. iPkbk ;wkB. 97.

(T[j)

tork

ip i[os izr. Bfj w[os nzr. nfo Gis Be. Bfj fNes Je. 98.

tkbk

;h,

GiD

tkbk

:'Xk

;h,

nEtk

nrBh

;wkB

Gi

soQK

;` i [ s k

ik

oj

;B.99.

pho EoEo ezpd ;B, vog'e Gi ik oj ;B, d; Sv oj ;B. (fJ;


dk) fFo'wDh okik ;h.100. (fi; oki ~ ty e ) uzdqwk uek-u"IX

nE pB oki e' oki eEB`

j[D p/B d/ oki dk eEB

g[fB pD[ oki wj; G:'. fBfi vzv ekj{` s B b:'.


ihn Gkfs Gkfs ;[yh Bok. nfs rop ;qp S[fNU Xok. 103.

(Xosh

T[s)

f;o X[D fbnk. (T[; B) irs ftu u`r :ZrK dh ftt;Ek ehsh ns dhBK
(nkfi}K) d d[y jo bJ.102.
fJE/ i[ikfs okik fwqs{ d/ t; j' rJ/.

Sz d

Sz d

fJfs i[ikfs okik fwqs pf; j's GJ. 5. 5.

;z i [ s k

ik

;kfonK B EK EK (oki dk) :F ;[D fbnk. ;G t?ohnK d/ ;w{jK B

i; m"o m"o ;p' ;[B:'. nfo fpqzd ;h; ;p' X[B:'.


ir ir ;ki Gb eo. d[y g[zi dhBB e jo. 102.

yzv

;h.97.

wzBdk ;h, fJzdo (dk fjodk) XVedk ;h, FFBkr cDK


gNedk ;h ns gops (G{Xo) B; oj ;B.101.
Sz d

id :[ZX ftu o[M iKdk ;h sK (:[ZX-G{wh ftu'I) nzr BjhI w'Vdk j?.

Eojos pho. GzGos Gho. ssis d;. fBqgwfB Bo;. 100.

;` i [ s k

;h,

nBe t?oh Gi iKd ;B, fJe th BjhI fNedk ;h.98. (T[; d gqskg s'I)
;{oi EoEo ezpdk ;h, fdFktK v'bdhnK ;B. nkeh ofjD tkb T[dk; j'
e

uues uzd. XXes fJzd. cfBwB cNzs. G{nXo Gizs. 101.

sbtko

;eD tkbk Ssqh ;h ns gquzv e'qX tkbk ;h.96. (T[j) t?ohnK bJh ekb
;h ns (T[BQK ~ wkoB bJh ;dk) sbtko eYh oydk ;h. (T[; dk) si
;{oi

Eojos GkB[. ezgs fd;kB. wzvs wtk;. Gis T[dk;. 99.

]{B]ko

;z i [ s k

Sz d

fco pB Xosh dk okik pfDnk fi; B nkg fe; gk;'I dzv BjhI fbnk
;h. GKs GKs d iht ns wB[Zy ;[yh ;B ns ;kfonK B wB s'I jzeko ~
eY

fdZ s k

;h.103.

144

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

fJj Gkfs oki ewkfJ e?. ;[y d; ;op p;kfJ e?.


pj[ d'y dhBB e dj. ;[fB Ees dt ;w;s GJ. 105.

145

;koh

;G iht izs ;[yh fd;d ;B. e'Jh th d[yh B}o BjhI ;h nkT[Idk.
Xosh EK EK s u`rh soQK t; ojh ;h. (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB'

G{wh

T[s

ihn izs ;p fdfy:s ;[yh. sfo fdq;fN nkts B d[yh.


;p m"o m"o fgqEh p;h. iB[ G{fw oki f;oh b;h. 104.

ntsko

oki

beFwh

gqekfFs

j'

ojh

j't.104.

fJ; soQK oki ewk e ns ;ko dF ~ ;[y g{ote t;k e dhB


(nfi}) b'eK d pj[s d[y BFN eo fdZs. (fi; ~) ;[D e ;ko dts Ee
rJ.105.
pj[s

pj[ oki ;ki ewkfJ e?. f;fo nsqgsq fcokfJ e?.


g[fB i'fs i'fs fpy? fwbh. nfo S?B[ pB[ wjkpbh. 106.

se

oki

;wki

ewk

ns

f;o

T[s

nE wkBXksk e' oki[ eEB`

j[D wkBXksk d oki dk eEB

ise G{g GJ ntBh go. Bkw ;e? fsB e eft e' Xfo.
Bkw iEkwfs Gkfy ;[BkT{. fus sT{ ngB vo gkT{. 108.

d' X e

Sz d

wB
eoB

ftu

vo

wzBdk

jK.108.

(id) pB irs T[s oki eo e ufbnk frnk, (sd) Xosh ~ XkoB


bJh wkBXksk (okik) j'fJnk. id T[j fJzdo (@pk;t#) b'e ftu

ftufonk,

(sd)

sd

o'; Go:' sp wkB wjhXo. jkfe rj:' efo yr G:zeo.


wkoB bkr ip? fo; fJzdqfj. pkj rjh ssekb fdfizdqfj. 110.

T[;

Xosh T[s fisB e[ oki j'J jB, T[BQK d BK fejVk eth frD ;edk
j?. nkgDh p[ZXh d pb s (T[BQK d) BK ;[DkT[Idk jK, (go fco th) nkgD

pB[ rJ ir s fBqgsk efo. wkBXks GJ p;[Xk Xfo.


pk;t b'r rJ ip jh tj. T[fm d:' noXk;B pk;t fsj. 109.

(gowkswk ftu) ;wk rJ jB. T[BQK d BK fejVk eth frD ;edk j?, ;`es
wkso fJE efj fdZs jB.107.
fJE pB[ okik fwqs{ d t; j' rJ.

Sz d

fcok

ftekoK s'I ofjs fisB th oki j'J jB, (T[j) oki eo e nzs ~

fJfs pB[ okik fwqs p; j's GJ. 6. 5.

d' X e

Ssq

dh i'fs (gow;Zsk dh) i'fs ftu fwb rJh. fJ; soQK t?ohnK dk BkF eoB
tkbk wjkB pbh okik pB (j'f Jnk).106.

nfpeko G{g fis GJ. efo oki nzs ;w? rJ.


efp e"B Bkw fsB? rB?. ;`es efo fJs GB?. 107.

;wI

T[;

wkBXksk

~
oki

fJzdo
d

(wB

T[m
ftu)

nZXk

nk;D

eq'X

Go

frnk

fdZsk.109.
ns

bbekok

wko

e jZE ftu yzvk XkoB eo fbnk. id eq'X Bkb fJzdo ~ wkoB brk, sd
pqj;gsh

(@fdfizdq#)

T[;

dh

pKj

geV

bJh.110.

(ns fejk--) j okiB! fJzdo ~ BFN B eo'. fJ; B fB:w nB[;ko

Bk; eo' fifB pk;t e' fBqg. nk;B noX d:' s[j :k pqs.
j? btBk;q wjk;[o G{Xfo. skfj B wko ;e s[w feT[ eo. 111.

s[jk~ nZXk nk;B fdZsk ;h. (nfijk fJ; bJh j'fJnk) feT[Ife
T[go @btBk;[o# BK d t^v d?Is ~ wko BjhI ;e j'.111.

i" s[w skfj ;zxko e? nktj[. s" s[w fJzdq f;zxk;B gktj[.

i eo s[;hI T[; ~ wko e nkt'r sK s[;hI (g{ok) fJzdo nk;B gk


bt'r. fJ; bJh (s[;hI) nZX f;zxk;B T[s p?m ikU. (w?I) ;Zu fejk j?, fJ;

n?; e? noX f;zxk;B p?mj[. ;ku[ ej' go Bke[ B n?mj[. 112.

eo
n;so

Sz d

Xk:' n;sq b? e sjk. wE[ok wzvb dkB' Ek ijk.


wjk rop[ e? e? wjk wzd p[Xh. wjk i'o e? e? db` gow eq[Xh. 113.

n;so

wzvb

s[;hI

Be

s[;hI

Xosh

uVQkU.112.

Sz d

(oki wkBXksk) n;sq (XB[F) b? e Gi e T[E frnk, fiE wE[ok


ftu (T[j btBk;[o) d?Is ofjzdk ;h. T[; wjk wzd p[ZXh tkb (d?Is

B) jzeko eo e ns pj[s eq'X eo e pj[s tZvk db i'V ofynk ;h.113.

146

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

wjk x'o e? e? xB` eh xNk fi:'. ;[ XkfJnk oD` fpi[bh eh SNk fi:'.
;[B ;op dkB' ;[ ;kw[fj f;XkfJ. wjk eq'X e? e? ;[ pkih BukJ. 114.
Sz d

w d e

np Je ehJ fpB[ :" B No?. d'T{ dksB gh; jzekfo go?.


ip b" B ;[B' bt ys wok. sp bT[ B by' ofB pki Nok. 115.

147

pdb dhnK ekbhnK xNktK tKr pj[s ri ti e ns bkb j' e


fpibh dh fbFe tKr jbk eo e fgnk. (jwb dh rZb) ;[D e ;ko dkBt
uVQ

w d e

ntsko

ghj

;kjwD

nk

Y[e

ns

pj[s

eq'X

eo

x'fVnK

BukfJnk.114.

Sz d

j[D (d'jK s'I) fJe ehs fpBk fJ; soQK BjhI NbDr. d'tI dzdK ~
e jzeko Bkb (fJe d{i T[s) g? rJ jB. id se BjhI ;[Ddk fe

@btBk;[o :[ZX ftu wo frnk j?#, sd se (wo) x'V ~ oDG{wh ftu'I fgS
jNdk

BjhI

t y ' r . 115.

j[D

np jh ofD Je eh Je eo?. fpB[ Je ehJ ofD s B No?.

jh

T[j

oD

ftu

fJe'

fJe

eo

dDk

(ukj[`d

jB).

fJe

ehs

pj[ ;kb f;bk sb fpqS S[N. d[j{` Ufo ip? oD pho i[N. 116.

fpBk oD s'I Nbd BjhI jB. pj[s ;ko ;kb d fpqS ns gZEo jmK
gJ jB id fe d'jK gkf;nK s'I oD ftu pho i[N rJ jB.116.

e[g e? bt gkfB fsq;{b b:'. f;fo Xks:wkB d[yzv fe:'.

btBk;[o B eq'fXs j' e jZE ftu fsqF{b XkoB eo fbnk ns (okik)


wkBXksk d/ f;o d' N'N eo fdZsk. ;ko ;?Bkgsh ns \"i dhnK pj[s

pj[ i{Eg i{EB ;?B Gih. B T[ukfJ ;e? f;o[ n?; bih. 117.

N[eVhnK

Gi

se

u[e
(jtk

xB i?; Gi xB xkfJb j[n?. poyk fifw ;q'Ds Xko u[n?.


;G wkB wjhgfs Ssqfj d?. ;p jh db Gkfi ubk ihn b?. 118.

ofD wko e? wkfB fsq;{b bhJ. GN Gksfj Gkfs GikfJ dhJ. 119.

ns

(;?Bk)

nfijh

Fofwzdrh

j'Jh

fe

oki

dk

pj[s

;ko

}]wh

f;o

;e.117.
Bkb)

fitI

pdb

Gi

iKd

jB,

T[;

soQK

j'

e (Gih ik oj jB). whIj d toQB tKr (T[BQK d }]wK ftu'I) bj{ dh Xko
u' ojh ;h. ;qFm wkBXksk oki ~ :[ZX-G{wh dh GNk uVQk e ;kok ;?Bkdb

fJe x{ws xkfJb ;h; c[N. fJe ;q'D u[ukts e; S[N.

rJhnK

nk

(nkgDk)

ihn

puk

ubk

frnk.118.

fJe }]wh j'J x[zw oj jB, fJeBK d f;o gkN j'J jB, fJeBK (d
}]wK ftu'I) bj{ tr fojk j? (ns fJeBK d) e; y[b j'J jB. oD-G{wh
ftu fsqF{b wko e wkBXksk oki ~ wko fbnk frnk j? ns soQK soQK d
;{ow Gik fdZs rJ jB.119.

fJfs

wkBXksk1oki

;wkgs` 1.

7.

5.

fJE

nE dbhg e' oki eEB`


s' N e Sz d

u"gJh

ip fBqg jBk wkBXksk po. f;t fsq;{b efo Xfo btBk;[o.


G:' dbhg irs e' okik. Gkfs Gkfs fij oki fpokik. 121.
1H @pXfj#

oki

dh

;wkgsh.

j[D dbhg okik d oki dk eEB


s' N e Sz d

id

oD w' wkB wjhg jJ. sp nkfB fdbhg fdbh; GJ.


pj[ GkfsB dkBt dhj db. ;p m"o ;p? T[fm Xow gb. 120.

wkBXksk

:[ZX-G{wh

ftu

wkBXksk

okik

wkfonk

okik) fdZbh-gsh pfDnk. (T[; B) pj[s soQK


ns ;G EKtK s ;ko (b'e) T[m e Xow

frnk,

sK

dbhg

(BK

dk

Bkb tZv dkBtK ~ db fdZsk


d gkbB ftu br rJ.120.

u"gJh

id

btBk;[o

jZE

ftu

fFt

dk fdZsk

fsqF{b

b?

;qFm

wkBXksk

oki ~ wko fdZsk, sd dbhg irs dk okik pfDnk, i' GKs GKs d okiK
T[ s pokiwkB ;h.121.

148

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

wjkoEh no[ wjk fBqgkok. eBe ntfN ;ku iB[ Ykok.


nfs ;[zdo iB[ wdB ;o{gk. ikB[e pB o{g e' G{gk. 122.

pq j wk

Xow X[ik ij sj fpokih. fJzdqktsh fBofy d[fs bkih. 123.


gr gr ifr yzG ej[ rkvk. xfo xfo nzB ;kb efo Skvk.
G{yk BKr i[ nkts e'Jh. ssfSB fJS g[okts ;'Jh. 124.
i' fijz w[y wkrk fsj1 gktk. fpw[y nk; fcfo fGSe B nktk.
Xkfw Xkfw X[ik Xow pXkJh. Xowktsh fBofy w[oSkJh. 125.

o{g

wo:kdk
;B

j't

iK

wkB'

o{g

dk

jh

okik

pfDnk

j'fJnk

j't.122.

(T[; B) pj[s ;ko :ZrK dk ft;sko eo fdZsk ns :Zr-Fkbk ftu


g{ote j'w ns dkB j'D br. fiE feE Xow-X[iktK F'G ojhnK

(fiBQK

dh)

edw

;iXi

ty

T[s

:Zr

Ewb

edw

fJzdog[oh

th

rv

;B.

j'J

Fow;ko
xo

j[zdh

xo

;h.123.
(oki

B)

nzB d Gzvko pDk Sfvnk ;h. i e'Jh G[yk Bzrk (fe; d xo) nkT[Idk, T[;/
tb T[; dh fJZSk g{oh eo fdZsh iKdh.124.
fi; B i' w{zj'I wzfrnk, (T[; ~) T[jh e[M fwb frnk. e'Jh fGykoh
th fJZSk g{oh ehs fpBk fcodk BjhI ;h (noEks-i' e[M wzrdk, T[jh e[M
T[; ~ fwb iKdk). xo xo ftu Xow dhnK X[iktK pzBQhnK j'JhnK ;B (fiBQK
dh

w{oy e'T{ oj? Bfj gktk. pko p{Y ;G ;'fX gYktk.

149

(T[j) wjk oEh ns wjkB okik (nfijk ;[zdo ;h) wkB' ;'B ~ gzxko
e fe; B ;Zu/ ftu Ykfbnk j't. (T[j) pj[s ;[zdo ;h wkB' ekw dt dk
jh

pj[ fpfX eo ir fp;Ekok. fpXts j'w dkB wy;kok.

ntsko

F'Gk

(;ko

)
dF

ty

ftu)

Xow-g[oh
e'Jh

th

w{oy

w{ofSs

ofjD

j'

BjhI

iKdh

fdZsk

;h.125.

frnk

;h.

pkbe

ns

xfo xfo j's GJh jfo ;tk. ij sj wkfB ;p? r[o dtk. 126.

p[fYnK ~ bG bG e gVQk fdZsk frnk ;h. xo xo


j'D brh ;h, fiE feE ;ko r[odt (gqG{) ~ wzBD

fJj fpfX oki fdbhg pv' efo. wjkoEh no[ wjk XB[o Xo.

fJ; soQK dbhg B pVk wjkB oki ehsk (i') wjkB oEh ns wjkB
XB[FXkoh ;h. e'e Fk;sq, f;fwqshnK nkfd dk ;qFm frnkBh, i'fstkB ns

e'e ;k;sq f;fwqfs ;[o frnkBk. i'fstzs d; ukfo fBXkBk. 127.


wjk eqwmh2 wjk ;[ikB{. wjk i'fs d; ukfo fBXkB{.
nfs ;o{g no[ nfws gqGk;k. wjk wkB no[ wjk T[dk;k. 128.

pd nzr yN ;k;sq gqphBk. XB[opd gqG e o; bhBk.


yVrB Jh;Po g[fB ns[b pb. nfo nBe ihs fifB dfb wfb. 129.
yzv nyzv ihfs pv okik. nkfB ;wkB B nkg[ fpokik.
nfs pfb;N nf; si gquzvk. nfo nBe fifB ;kfX T[d`vk. 130.
d; fpd; nfXe fij ihsk. ij sj ubh oki eh Bhsk.
Gkfs Gkfs f;fo Ssq fpokik. sfi jm uofB br pv okik. 131.
ij sj j's Xow eh ohsk. ej{` B gktfs j'fB nBhsk.
dkB fB;kB uj{` ue pkik. eoB e[po pD[ pfb okik. 132.
1H @;'# 2H @eowmh# 3H @okik ;Por b'r rtB`#

u" d K

ftfdnktK

dk

]}kBk

ftu jfo dh ;tk


br rJ ;B.126.

;h.127.

(T[j) pj[s eowm ns ;{MtkB ;h. pj[s si tkbk ns u"dK


ftfdnktK dk fBXh ;h. (T[j) nfsnzfs (;[zdo) ;o{g tkbk ns nfws gqekF
tkbk ;h. (T[j)
;h.128.
td

pj[s

wkD

wo:kdk

tkbk

ns

pj[s

fBofbgs

;[Gk

tkbk

(T[j) tdK d S nzr wzB ikD tkb Fk;sqK ftu gqphB ;h ns XB[o
ns gqG{ d o; ftu wrB ofjD tkbk ;h. (T[j) sbtko dk ;[nkwh

ns ns[b pb tkbk ;h ns fi; B nBe t?ohnK ~ w;b fdZsk ;h.129.


(T[; B) B fis ik ;eD tkb tZv oki fis bJ ;B. T[; d ;wkB
j'o e'Jh nk e BjhI fpokfink ;h. (T[j) nfs pbtkB ns gquzv si tkbk
;h

fi;

nBe

T[dzv

t?ohnK

fis

fbnk

;h.130.

fi; B pj[s ;ko dFK ftdFK ~ fis fbnk ;h ns fiE feE (T[;
d) oki dh wo:kdk ub gJh ;h. (T[; d) f;o T[s soQK soQK d Ssq F'Gd
;B ns jm ~ Sv e t^v t^v oki T[; dh uoBhI br rJ ;B.131.
fiE feE Xow dh ohs j'D br rJh ;h ns fes th nBhsh BjhI
j' ;edh ;h. u"jK uZeK ftu dkB dD dk X"I;k
dD dhnK X[zwK g? rJhnK ;B). eoB, e[po, pD
T[;

dh

gqf;ZXh

j'

rJh

;h).132.

tidk ;h
ns pfb

(noEks dkB
okfinK (tKr

150

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

Gkfs Gkfs sB oki ewkJh. nk ;w[dq b" fcoh d[jkJh.


ij sj eow gkg G:' d{ok. Xow eow ;G eos ji{ok. 133.

nk ;w[dq b" fcoh d[jkJh. fJj fpfX eoh fdbhg oikJh. 134.

tkb

dbhg

oki

;wkgsz 3.

8.

;ko

b'e

Xow

eow

eod

;B.133.

fiE feE ;ko d; ftu'I gkg fSg frnk ns ;ko oki ssgo j'
e Xow eow ftu br rJ. ;w[zdo se (T[; dh) d[jkJh fco rJh. fJ;
soQ K

fJfs

151

GKs GKs dk oki ewkT[D eo e (T[; dh) d[jkJh ;w[zdo se nk


g;oh ;h. fiE feE gkgkuko ns G? ]sw j' frnk ;h ns oki d ;Bw[y
ofjD

ij sj gkg Sgk ;p d;k. Xow eow T[fm bkfr Bo;k.

ntsko

dbhg

okik

pkdFkjh
fJE

5.

nE ox[ okik e' oki eEB`

dbhg

ehsh.134.
oki

oki

dh

;wkgsh.

j[D ox[ okik d oki dk eEB


u"gJh

u"gJh

pj[o i'fs ;' i'fs fwbkBh. ;p ir n?; feqnk gfjukBh.


;qh ox[oki oki[ ifr ehBk. nsqgsq f;fo Ykfo BthBk. 135.

feqnk

ehsk ns (nkgD) f;o T[s BtI oki;h Ssq ns fuzBQ XkoB eo bJ.135.
eJh gqeko d :Zr pj[s YzrK Bkb ehs ns d; d;KsoK ftu Xow

pj[s[ Gkfs efo ifr gqekok. d; d; wfj Xow fpEkok.


gkgh e'Jh fBefN B okyk. M{m p?B fej{` G{fb B Gkyk. 136.

fco (dbhg oki dh) i'fs (gowkswk dh) i'fs Bkb fwb rJh. fJ;
~ ;ko irs B ikD fbnk. (T[; fgS'I) ox[oki B irs ftu oki

dk ft;sko ehsk. e'Jh gkgh BV B ofjD fdZsk. e'Jh G[b e th M{mk p'b
B

p'bdk.136.

fB;k sk;[ fB; BkE gSkBk. fdBeo skfj fdt; nB[w kBk.

oks B T[; ~ uzdqwk (d o{g) ti'I ;wfMnk ns fdB B T[; ~ ;{oi

pdB skfj pqjw efo byk. dtB fJzdq o{g nftoyk. 137.

d o{g ftu nB[wkB ehsk. tdK B T[; ~ pqjwk eo e ikfDnk ns dtfsnK


B fJzdo o{g ftu ftukfonk (@ntoyk#).137.

fpgB ;pB pqj;gfs dy:'. d?sB r[o{ ;[eq efo gy:'.


o'rB skfj nT[yXh wkBk. i'frB gow ss gfjukBk. 138.

;kfonK

pkbeK
i'r eo
B G'r

p? o kfrB

ikBk.

wjkdhB

s[ o eB

gjukBk.

140.

dtB fJzdq o{g efo byk. d?sB ;[zG okik efo gyk.
e

okiB by:' oki nfXekoh. i'rB by:' i'rh;o Gkoh. 142.

(T[;

~)

tfynk

ns

dtkJh d o{g ftu


gSkfDnk.138.
pkbe

o{g

ftu
d

d?IsK

wzfBnk

ikfDnk
o{g

ns

ns
ftu

F[eq

r[o{

ti'I

T[;

i'rhnK
i'rhnK

wzfBnk

B
ns

wjkB
G'rhnK

eo

ikfDnk.140.

dtfsnK B fJzdo o{g eo e gSkfDnk ns d?IsK B okik ;[zG eo


tfynk. :eFK B :eF okik (e[po) ti'I wzfBnk ns fezBoK B fezBo

okik
ekfwB ekw o{g efo dy:'. o'rB o{g XBzso gy:'.

ti'I

e ;wfMnk. dkfsnK B wjkdkB


o{g ti'I gSkfDnk.139.

(@wjkdhB#)
iSB iS oki efo wkBk. feBq B feBq d t gjukBk. 141.

pqj;gsh

;`fBnk;hnK B dZs o{g eo e ikfDnk ns i'rhnK B r[o{ r'oy eo


wzfBnk. p?okrhnK B okwkBzd ;wfMnk ns w[;bwkBK B j}os w[jzwd

;`fBnk;B ds o{g efo ikB:'. i'rB r[o r'oy efo wkB:'.


okwkBz d

;wfMnk. o'rhnK B T[; ~


~ gowsZs d o{g ftu

pkbB pkb o{g nftoy:'. i'rB wjk i'r efo dy:'.


dksB wjkdkfB efo wkB:'. G'rB G'r o{g gjukB:'. 139.

pqkjwDK

o{ g

ekwBhnK

ftu
B

gSkfDnk.141.
ekw

o{g

ti'I

tfynk.

o'rhnK

XBzsoh

o{g

ti'I

ikfDnk. okfinK B (T[; ~) oki dk nfXekoh ;wfMnk ns i'rhnK B tZvk


i'rhFPo

wzfBnk.142.

152

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

SsqB pv' Ssqgfs ikBk. nfsqB wjk ;;sqXo wkBk.


oiBh sk;[ uzdq efo byk. fdBhno efo fsj fdB nftoyk. 143.

pq j wk

;zsB ;Kfs o{g efo ikB:'. gkte si o{g nB[wkB:'.


ti'I
B

T[;

;{oi

o{g

ftu

ftukfonk.143.

;zsK B T[; ~ ;Ks o{g eo e ikfDnk ns nrBh B T[; ~ si


nB[wkB ehsk. Xosh B T[; ~ gops eo e ;wfMnk ns fjoBhnK
(T[;

~)

e;s{oh

tkbk

fjoB

(@JDoki#)

o{g

ftu

gSkfDnk.144.

;G SsqhnK ~ T[j Ssqgsh d o{g ftu ;[fMnk ns i'rhnK B wjkB

SfsqB sk ;p[ Sfsqgfs ;{Mk. i'frB wjk i'r eo p{Mk.


fjwXo skfj fjwkb: ikBk. fdBeo nz X ekfo nB[ w kBk. 145.

153

SsqhnK B tZvk Ssqgsh ikfDnk ns :'fXnK (@nfsqB#) B wjkB


F;sqXkoh o{g ftu gSkfDnk. oks B T[; ~ uzdqwk eo e tfynk ns fdB
B

Xosh sk;[ XokXo ikBk. jofD J D oki gfjukBk. 144.

ntsko

i'rh

ti'I

ikfDnk
ib ;o{g ib sk;[ gSkBk. wxB fJzdqdt eo wkBk.

p[fMnk.
ns

pochb

jBo

gopsK

;{oi

(noEKso--uzdqwk)

eo

nB[wkB

T[;

fjwkbk

ti'I

ehsk.145.

ib B T[; ~ @ib ;o{g# ti'I gSkfDnk ns pdbK B T[; ~ fJzdo

pdB pqjw o{g eo dyk. fpgB p:k; ikfB nftoyk. 146.

dt ti'I nB[wkB ehsk. tdK B T[; ~ pqjw o{g eo e tfynk ns pqkjwDK


B fpnk; eo e ftukfonk.146.

bywh skfj fp;B[ efo wkB:'. pk;t dt pk;th ikB:'.

bZSwh B T[; ~ ftFD{ eo e wzfBnk ns fJzdokDh (@pk;th#) B


fJzdo o{g ftu ikfDnk. ;zsK B (T[; ~) FKs o{g ftu tfynk ns t?ohnK

;zsB ;Kfs o{g efo dyk. ;sqB ebj ;o{g fp;yk. 147.

B
o'rB skfj nT[yXh ;{Mk. GkfwB G'r o{g efo p{Mk.
fwsqB wjk fwsq efo ikBk. i'frB gow ss[ gjukBk. 148.

MrV

(@ebj#)

o{g

ftu

tfynk.147.

o'rhnK ~ T[j dtkJh o{g bfrnk ns fJ;sohnK B G'r o{g ftu


;wfMnk. fwsoK B wjkB fwso eo e wzfBnk ns i'rhnK B gowsZs ti'I
gSkfDnk.148.
w'oK B xBx'o pdb ti'I wzfBnk ns ueth B fus ftu ;{oi eo

w'oB wjk wx efo wkfBnk. fdBeo fus ueth ikfBnk.


uzd ;o{g ue'oB ;{Mk. ;PKfs p{`d ;hgB efo p{Mk. 149.

e ;wfMnk. ue'oK B
eo e p[ f Mnk.149.
e'fJb

wk; p;zs e'febk ikBk. ;PKfs p{zd uksqe nB[wkBk.


;kXB f;fX o{g efo dyk. okiB wjkoki nftoyk. 150.

nB[wkB
t i 'I

dkB ;o{g fGSeB ikBk. ekb ;o{g ;sq[ nB[wkBk.


;k;sq ;o{g f;fwqsB dyk. ;fs ;o{g ;kX nftoyk. 151.
;hb o{g ;kXftB uhBk. fdnkb ;o{g dfJnk fufs ehBk.

ehsk.

uzdqwk

p;zs
;kXK

dk

dk
wjhBk

f;ZX

o{g

;o{g

;wfMnk

;wfMnk

ns

eo

tfynk

ns

f;ZghnK

ukfsqe

ns

B
;PKsh

okfinK

;PKsh

p{zd

p{`d

ti'I

wjkokik

ftukfonk.150.

fGykohnK B dkB o{g ;wfMnk ns t?ohnK B ekb ;o{g nB[wkfBnk.


f;fwqshnK B Fk;sq ti'I tfynk ns ;kXK B ;fs ;o{g ftu ftukfonk.151.
;kX{

ubB

cDgs ; cDhno efo ikB : ' . nz f wq s o{ g d t sB wkB : ' . 153.


wfD ;wkB cDhno efo ;{Mk. gqkfDB gqkB o{g efo p{Mk.
ox[ pz ; hnB ox[ o ki gq w kB : ' . e t b feq ; B ikdtB ikB : ' . 154.

dtfsnK

nzfwqs

gqGks

o{g

ftukfonk.

(@Fhb#)

tbk

eo

eo

w'oK
e

tkbk

pdb

gSkfDnk
o{g

ftu

ns

dfJnk

ekwBhnK ~ ekw-eb ti'I ;[fMnk ns ;kXK B T[; ~ f;ZX o{g ftu


ftukfonk. BkrK (@cDhno#) B (T[; ~) FFBkr eo e ikfDnk ns

ftu

F[ZX

ekfwB eb o{g efo ;{Mk. ;kXB f;fX o{g fsj p{Mk.

T[;

fus

ti'I

tkfbnK

w'oB wx o{g gfjukBk. u'oB skfj G'o efo ikBk. 152.

u'oK

fdnkb{

o[uh

gSkfDnk

ns

ikfDnk.152.

wzfBnk.153.

BkrK (@cDhno#) ~ wDh eo e ;[fMnk ns gqkDhnK B gqkD o{g eo


e p[fMnk. ox{pz;hnK B ox[ oki
feq F B eo e ikfDnk.154.

ti'A

gqwkfDs

ehsk

ns

:kdtK

etb

154

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

pbh
o{g

ftu

fis

rik wX pj[ eo ifr fsj. nik wX s ;e? B rB fej.


rtkbzG efo fpfX gqeko`. g;[ nBe wko fsj pko`. 160.
oki;{n efo fpfpX gqeko`. d[shnk fJzdq ox[ oki ngko`.
Gkfs Gkfs e fpXts dkBk. Gkfs Gkfs eo shoE BkBk. 161.
;op shoE gfo gkto pKXk. nBSsq xfo xfo w? ;KXk.
nk;kt`s ej{` e'Jh nkt?. ssfSB w[y wzr? ;' gkt?. 162.

;fjs
yzGk

;PoD dkB d fpfpX gqekok. o[ew dkB Bjh gk:s gkok.


;kfi ;kfi pj[ dhB pkik. iB ;G eo oze ox[ okik. 164.

(T[;

;o{g

gokFo

eo

toDB

;wkB

ehsk

;wfMnk.155.

ns

SsqhnK

:[ZX

o{g

B)

GKs

GKs

d dF

y'j

bJ ns edw

edw

T[s :Zr

edw edw T[s :Zr d yzfGnK ~ rfvnk ns g?o g?o T[s wzsoK
j'w eotk fdZs. nfijh e'Jh th Xosh BjhI fdydh fiE :Zr dk
B

rfvnk

pj[s
o;

;ko

p[bk

frnk

j't.158.

;qFm

r'wX

bJ.

pj[s

tko

(@rtkbzG#)

:Zr

ehs

ns

nFPwX

ehs

ns

GKs

:Zr

ftFF
GKs

XowXkoh

G{wh

wkD . 159.
T[;

pj[s

tko

ri-wX

:Zr

ehs

ns

nik-wX

(peo

dh

pbh

tkb) :Zr fesB ehs, (T_BQK dh) frDsh BjhI j' ;edh. nBe soQK d r'wX
:Zr ehs ns T[BQK nt;oK T[s pj[s gF{ wko rJ.160.
d{ik

nBe soQK d oki;{ :Zr ehs (fi; d cb;o{g) wjkB ox[oki ~


fJzdo wzfBnk ikD bfrnk. GKs GKs d ftXh g{ote dkB fdZs ns

GKs

GKs

ftu

;kfonK
nzB dk

shoE

fJFBkB

ehs.161.

shoEK T[s gZehnK g"VhnK (@gkto#) pDtkJhnK ns xo xo


Sso pDk fdZsk (noEks nzB d Gzvko Go fdZs). i e'Jh

nk;ktzs feXo'I
eodk.162.

nkT[Idk

sK

T[;

tb

T[j

w{zj

wzfrnk

(gdkoE)

gqkgs

G[yk ns Bzrk e'Jh fojk BjhI ;h ns fGykoh th okik pD e gosdk


;h. fco (T[; B)
fJe tko ox{oki
nzs
(fJzi

gqshs

fJFBkB,
B)

fe; nr dkB wzrD bJh jZE


d doFB eo bJ.163.

BjhI

g;kfonk

(fi;

B)

nBe soQK Bkb ;'B dk dkB fdZsk ns uKdh d dkB dk sK e'Jh


jh BjhI gkfJnk ik ;edk. ;ik ;ik e pj[s ;ko x'V (dkB fdZs).
jkEhnK

j;s dkB no T[ ; NB dkBk. rT{ dkB fpfXts fJ;BkBk.


jho uho d dkB ngkok. w'j ;p? wfj wzvb vkok. 165.

fbnk.

(pqkjwD)

G{y BKr e'Jh ojB B gkt?. G{gfs j[n? efo oze f;Xkt?.
pj[o dkB ej eo B g;kok. Je pkfo ox[ oki fBjkok. 163.

td

eotkJ.157.

rtkbzG pj[ ir eo po. pqjwD p'fb fp;y XowXo.


pkiwX pj[ pkoB ehB. Gkfs Gkfs G{: e o; bhB. 159.

fpnk;

T[; B soQK soQK dk oki ehsk ns d; d;KsoK d (oki) ;wki ~

gr gr ifr yzG ej[ rkvk. vr vr j'w wzsq efo Skvk.


n?;h Xok B fdyhns e'Jh. ifr yzG fij mT[o B j'Jh. 158.

ns

eo e ikfDnk. i' i' fi; soQK Bkb ftuko eodk ;h, T[; (T[;) B (T[;
~ nkgDh) fdq F Nh nB[ o { g ;' f unk.156.

Gkfs Gkfs fsfB ehB' okik. d; d; e ihfs ;wkik.


Gkfs Gkfs e d; fSBkJ. g?r g?r go ifr eokJ. 157.

tfynk

pqkjwDK

fpgqB pd ;o{g pykBk. Sfsq i[X o{g efo ikBk.


iT[B iT[B fij Gkfs fpukok. sT[B? ekfS ekfS nB[jkok. 156.

155

fpgsk ftu rqf;nK B T[; ~ fpgsk d ftBkFe ti'I ;wfMnk ns


oki B pktB (ntsko) ti'I gSkD ehsh. fFt d T[gk;eK B fFt

fpgfs joB fpgsfj efo ikBk. pfb wjhg pktB gjukBk.


f;t ;o{g f;t ;zsB gyk. p:k; gok;[o s[b p;yk. 155.

ntsko

j[zdk
dk

jhfonK

fgqEth

wzvb

j?)

wkB'

dkB,
ns

T{mK

p;sqK

ftu

ox{
dk
d

ofjD

;G

dkB,
ngko
tkfbnK

ozeK

okik

pDk

fdZsk

rT{nK

dk

dkB

ns

wo:kdk

nB[;ko

(fJ;

soQK

eo

ox{oki

dkB

ehs.

;kfonK

w'j

j't.164.
e

fbnk.165.

156

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

dkB ;hb e' ikB gjkok. dfJnk f;zX ox[ oki G[nkok.
;[zdo wjk XB[y Xo nkSk. iB[ nfbgBu ekS sB ekSk. 167.

dk
th

e'Jh

wzrdk

;h,

T[jh

eodk

fBZs T[m
;h. (dth

g{ik

eoB

fBfs T[fm eos dt eh g{ik. c{b r[bkp etVk e{ik.

Xow ohfs ;p m"o ubkJh. isq ssq ;[y p;h b[rkJh.


G{y BKr e'Jh ej{` B dyk. T{u Bhu ;p XBh fp;yk. 169.

gqkgs

eo

b?Idk

;h.166.

;h)

e etV
d) uoB

bJh

(wzfdo

wkB'

ekw

dt

(@nfbgBu#)

jh

ns r[bkp d c[bK ns fwFoh


ewbK T[s ;h; brkT[Idk ;h ns
ftu)

nkT[Idk

;h ns
XB[FXkoh
;[zd o

Bkb
fBZs

o{g

dt-g{ik
uzvh dh

;h.168.

Bkb

;G EK (T[; B) Xow dh ohs ubkJh j'Jh ;h. fiE feE gqik ;[y
t;dh ;h. fes e'Jh G[yk Bzrk BjhI fd;dk ;h. T{u ns Bhu ftFF

o{ g

ftu

ij sj Xow X[ik cjokJh. u'o iko Bj ds fdykJh.


ij sj :ko u'o u[fB wkok. Je df; ej{` oj? B gkok. 170.

to

dhBK d[yhnK
w{zj'I i' e[M

okik ox[ o ki dkB ns u` r ;[ G k dk gjkV ikfDnk iKdk


dfJnk dk ;w[zdo (gqshs j[zdk ;h). (T[j) pj[s ;[zdo ns ;qFm
;h. (fJzi gqs hs j[zd k
pDkfJnk j't.167.

uoB ewb fBfs ;h; brkt?. g{iB fBs u`fvek nkt?. 168.

157

x'fVnK ns jkEhnK dk dkB fdZsk ns GKs GKs dk


;BwkB ehsk. fe; ~ th G[y dk d[y BjhI ;skT[Idk ;h.

pkih ds riB e dkBk. Gkfs Gkfs dhBB ;BwkBk.


d{y G{y ekj{` B ;`skt?. i' w[y wKr? tj po[ gkt?. 166.

ntsko

XBtkB

;B.169.

fiE feE Xow X[iktK M{bdhnK ;B. u'o ns :ko (fes th) ftykJh
BjhI fdzd ;B. fiE feE u[D u[D e u'o ns :ko wko fdZs ;B ns ;ko
dF

ftu

fes

e'Jh

fJe

th

ofj

BjhI

gkfJnk

;h.170.

;kX Ufo e'Jh fd;fN B gyk. n?; oki ox[ oki fp;ytk.

;kX (b'eK) tb e'Jh nZy u[e e BjhI tydk ;h. fJ; soQK dk ox{oki

uko' fd;k ueq cjokt?. gkfgB ekfN w{zv fcfo nkt?. 171.

dk ftFF oki ;h. u"jK gk; (T[; d Fk;B dk) uZeo fcodk ;h i' gkghnK
d f;o eN e gos nkT[Idk ;h.171.

rkfJ f;zx ej[ d{X fgbkt?. f;zx rT{ ej xk;[ u[rkt?.


u'o eos XB eh oytkok. sqk; wkfo e'Jh jkE[ B vkok. 172.

rT{ Fo (d p^u) ~ d[ZX u[`xkT[Idh ;h ns Fo rT{ ~ xkj uokT[Idk


;h. u'o XB dh okyh eodk ;h ns ;}k d vo eo e e'Jh (fe; d XB
~) jZE BjhI ;h gkT[Idk.172.

Bkfo g[oy ;'ts fJe ;ik. jkE g;ko B ;kes oik.

Bkoh ns g[oF fJe ;i T[s ;"Id ;B, go (fpBk fJ;soh dh fJZSk

gkte fxqs fJe mT[o oykJ. oki sqk; s Yo? B gkJ. 173.

d g[oF) }ok fizBk th jZE BjhI g;ko ;edk ;h. nZr ns fxT[ ~ fJe
EK ofynk iKdk ;h, go oki d vo eo e (fxT[) gzxodk BjhI ;h.173.

u'o ;kX wr Je f;Xko?. sqk; sq;s eo[ e'Jh B vko?.

u'o ns ;kX fJe'


vofdnK e'Jh jZE BjhI ;h

rkfJ f;zx fJe ys fcokjh. jkE ubkfJ ;es e'Jh Bkjh. 174.

go

e'Jh

th

jZE

BjhI

ubk

o;s T[s ubd ;B (go oki d) gqe'g s'I


gKdk. rT{ ns Fo fJe ys ftu fcod ;B,
;edk

;h

(noEks--wB

nkJh

BjhI

eo

;edk

;h).174.
fJ; soQK ox{oki B oki ehsk ns T[; dh dkBFhbsk dk X"I;k u"jK

fJj fpfX oki[ eo:' ox[ okik. dkB fB;kB uj{` fd; pkik.
uko' fd;k p?m oytko. wjkpho no[ o{g T[finko. 175.
ph; ;jz;q poy gowkBk. oki[ eok d; uko fBXkBk.
Gkfs nBe eo fBfs Xowk. n"o B ;e? n?; eo eowk. 176.

gk;
ns

tidk fojk. u"jK gkf;nK tb oytkb


Ui;th ;o{ g tkb ;B.175.
thj

j}ko

;kbK

se

u" d K

ftfdnktK

p?m
d

j'J

;B,

]}kB

i'

pj[s

(ox{ o ki)

pbtkB
B

oki

ehsk. T[; B nBe soQK d fBZs Xow ehs. fJ; soQK d eow j'o e'Jh th
eo BjhI ;edk ;h.176.

158

;qh

d;w-rqzE

gkXVh

;kfjp

Sz d

pq j wk

gkXVh

fJ;

soQK

nBkEK ~ dkB
tkfbnK okfinK

ox{oki

fJE ox{

nE ni okik e' oki eEB`


Sz d

gkXVh

;h

ns

x'V

jkEh

oki

dh

;ik

dhBK

ns

fefbQnK

pj[s

pbtkB

;wkgsh.

Sz d

fco
tho
ns

nioki

;{opho

okik

pfDnk

fi;

GKs

GKs

fis bJ. (T[; B) fesfBnK d oDtk; ns ]kBdkB BFN eo fdZs


okfinK ~ fis e xwzv s'V fdZs (iK nkeh nXhB eo bJ).1.
B

fis nihs w[zv nw[zv. yzv nyzv feB xwzv.


d; ukfo ukfo fpfdnk fBXkB. nioki oki okik wjkB. 2.

ehsk

j[D ni okik d oki dk eEB

c[fB GJ oki nioki pho. fifB Gkfs Gkfs fis gqpho1.


feB yokp ykB ytk;. fis wjhg s'o wtk;. 1.

oki

fdZs ;B. T[; B pF[wko oki fis bJ ;B


~ yzv/ Bkb yzv yzv eo fdZsk ;h.177.

fJfs ox[ oki ;wkgsfj. 9. 5.

gkXVh

159

Sz d

fJj[ Gkfs oki[ ox[oki ehB. ri pki ;ki dhBkB dhB.


fBqg ihfs ihfs fbB ngko. efo yzv yzv yzv rVtko. 177.

ntsko

fis

ik

;eD

tkfbnK

fis

fbnk

ns

f;obE

(;{ophoK)

f;o bkj fdZs. fiBQK B B yzv ik ;eD ekoB xwzv ehsk j'fJnk ;h, (T[BQK
~) yzfvs eo fdZsk. nmkoQK ftfdnktK dk ]}kBk nioki pj[s tZvk okik
;h.2.
(T[j)

;{ok ;[pkj i'Xk gquzv. ;q[fs ;op ;k;sq fpfdnk T[dzv.


wkBh wjkB ;[zdo ;o{g. nftb'fe ik;[ bkizs G{g. 3.

pbtkB

;{owk

ns

gquzv

:'Xk

;h.

tdK

(@;qfs#)

ns

;kfonK

Fk;sqK ns ftfdnktK dk gqeKv ftdtkB ;h. (T[j) pj[s wkD (nEtk w"B ;[Gk
tkbk) ns/ pj[s ;[zdo ;o{g tkbk ;h, fi; ~ ty e oki bfis j[`d ;B.3.

okikB oki okikfXoki. frqj Go ;op ;zgfs ;wki.


nftb'e o{g ohMzs Bkfo. ;q[fs dkB ;hb fpfdnk T[dko. 4.

T[j okfinK d okfinK dk th wjkokik ;h. (T[; d) xo (oki) ;wki


dh ;zgZsh Bkb Go j'J ;B. (T[; d) o{g ~ ty e fJ;sohnK ohM iKdhnK
;B. (T[j) td (nfXn?B), dkB (Xow), Fhb ns ftfdnk ftu pj[s T[dko
;[ G k

i" ej' eEk pkY`s rq`E. ;[fD bj[ fwsq ;`Sg e`E.
p?doG df; okik ;[pkj. uzgktsh ;[ frqj Bkfo skfj. 5.

tkbk

i eo (T[; dh ;koh) eEk ejK sK rqzE tZvk j' iKdk j?. (fJ; bJh
j) fwso'! ;`yg ftu jh eEk ;[D bt'. p?doG d; dk fJe ;{opho (nEtk
@;[pkj{#

fsj iJh Je efBnk ngko. fsj wshfJzdq Bkwk T[dko.


ip GJh i'r po e e[wkfo. sp ehB p?fm okik fpukfo. 6.

BK
T[BQK

dk)
B

okik
fJe

;h

fi;

d/

xo

ngko

o{g

tkbh

uzgktsh

e`fBnk

BK

tkbh

iBw

fdZsk.

fJ;soh
T[;

;h.5.
dk

pj[s

;qFm fJzdowsh BK ;h. id T[j e[wkoh to d :'r j'Jh, sd oki B p?m


e ftuko ehsk.6.
;kfonK

fbB p[bkfJ fBqg ;op d;. XkJ ;[pkj b? db n;;.

d;K

oki

p[bk

bJ

rJ.

(;ko)

;{opho

pF[wko

;?Bk

b?

w[y GJh nkfB ;o;Psh nkg[. fifj igs b'r fwfb ;op ikg[. 7.

e ub gJ. (;kfonK) d w[y ftu ;o;tsh nkg nkD fpokih fi; d ikg
~ ;ko b'e fwb e igd jB.7.

sp d; d; e G{g nkfB. feB' gqDkw okik wjkfB.

sd d; d;KsoK d okfinK B nk e (T[;) wjkB oki ~ gqBkw ehsk.


T[E p?m e oki fJ; soQK F'Gk gk oj ;B wkB' T[BQK d ;wkB dt-wzvbh

sj p?fm oki ;'Gzs n?;[. iB dt wzvbh ;w B s?;[. 8.

th
1H @pqpho#

;h.4.

j't.8.

160

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

skoK
;edk,

fJj Gkfs oki wzvbh p?fm. nftb'fe fJzdq ij Bke n?fm.


nkGk ngko poB ;[ eT[B. jP? oj iS rzXqp wT[B. 10.
noX gkXVh Szd

;'Gzs ;{o. b'Gzs j{o.


nSqh ngko. foMh ;[ Xko. 11.
rktz s rhs. w' j z s uhs.
fwfb d n;h;. i[r ukfo ih;. 12.
pki`s sko. vko? Xwko.
dtkB Bkfo. gys ngko. 13.
e? pd ohfs. rktzs rhs.
;'Gk nB{g. ;'Gzs G{g. 14.

T[ S kb

Sz d

rkts Bkoh. pkis skoh.


d y s okik. d t s ;kik. 16.
rkts rhs` . nkBz d uhs` .
;'Gs ;'Gk. b'Gs b'Gk. 17.

ris jkEh. ;is ;kEh.


e{ d s pkih. Bkus skih. 19.
pkis skb` . Bkus pkb` .
rkts rkE`. nkB`d ;kE`. 20.
e' f eb p? D h. ;[ z d o B? D h.
rkts rhs`. u'os uhs`. 21.
nSqD G;h. ;[zdo e;h.
;[zdo B?Dh. e'feb p?Dh. 22.
ndG[ s o{ g k. ekfwD e{ g k.
uko[ gqjk;`. T[Bfs Bk;`. 23.

fJzdo

jh

cfpnk

p?mk

j't.9.

fJ; soQK Bkb oki wzvbh p?mh j'Jh ;h, fi; ~ ty e fJzdo (dP?F
Be uVQkT[Idk ;h. (T[;) ngko F'Gk dk e"D toDB eo ;edk j?<

(T[;

ty

e)

:eF

ns

rzXop

th

u[g

eo

e/

ofj

iKd

jB.10.

noX gkXVh Szd

;{ow F'GkfJwkB ;B. (T[BQK T[s) j{oK b'GkfJwkB j' ojhnK ;B. ngko
ngZSoktK

ohM

(wB

ftu

T[BQK

~)

XkoB

eo

ojhnK

;B.11.

rhs

rkT[IdhnK ;B. fus ~ w'j ojhnK ;B. fwb e n;h; fdzdhnK ;B fe uko
:[ r K se ihT[ I d oj' . 12.
skbhnK tidhnK ;B. Xwko gkJ ik oj ;B. dtfsnK dhnK pF[wko
fJ;sohnK ty ojhnK ;B.13. td dh ohs Bkb rhs rk ojhnK ;B.
nB{gw

F'Gk

tkb

skbhnK
ojhnK
T[ S kb

;B.

oki

tidhnK
fus

F'GkfJwkB
;B.

ftu

;B.14.

fJ;sohnK

nkB`fds

gq;zB

j'

ojhnK

;B.

rhs

rk

;B.15.

Sz d

fJ;sohnK rkT[IdhnK ;B. skbhnK tikT[IdhnK ;B. okik ty fojk


;h. (T[BQK ~) ;iktN d ;kwkB d fojk ;h.16. (T[j) rhs rkT[IdhnK ;B.
fus ftu nkB`fds ;B. F'Gk
b' G kfJwkB j' ojhnK ;B.17.
(okik

d y s B? D ` . Gkys p? D ` .
;'js Ssqh. b'Gs nsqh. 18.

wkB'

t;)

pkizs sko. ohMzs Bkfo.


rktz s rhs. nkB` d uhfs. 15.

161

pF[wko Y'b ns X"I; tid ;B. s[ohnK (phBK) tidhnK ;B ns


MDeko eodhnK ;B. (T[; dh) ngko F'Gk dk toDB BjhI ehsk ik

pkizs Y'b d[zdfG ngko. pki`s s{o MBezs sko.


;'Gk ngko poBh B ikfJ. iB[ p?fm fJzdq nkGk pBkfJ. 9.

ntsko

F'G
(B;b

b'e)

nZyK

Bkb

;fjs

tyd

F'GkfJwkB

;B.

(w{zj

oj ;B. n;sqK (tkb ;{ow) b'Gh j'


jkEh roi oj ;B. ;kEh ;i oj
d

x'V)

skbhnK

Bu

ti

oj

ojhnK

;B

ftu'I)

ns

puB

oj ;B.18.
;B. x'V e[d

b'G

eo

p'bd

;B.

Ssqh

oj

;B.

skih

rkEk

rk

;B.19.
;B.

fJ;sohnK

Bu

ojhnK

;B.

ojhnK

;B. nkBzd ;fjs (y[F j' ojhnK ;B).20. e'fJb tor p'bK tkbhnK ;B,
;[zdo nZyK tkbhnK ;B, rhs rkT[IdhnK ;B, fus ~ u[ok b?IdhnK ;B.21.
ngZSok

tor

o{g

tkbhnK

;B.

;[zdo

e;K

tkbhnK

;B.

tkbhnK ;B. e'fJb tor p'bK tkbhnK ;B.22. ndG[s o{g


jktK GktK dhnK y{j ;B. ;[zdo jk; tkbhnK ;B. T[&Zu
;B.23.

;`[do

B?DK

tkbhnK ;B.
BeK tkbhnK

162

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

bfy d[ f s okDh. bfis fJz d q k Dh.


;'js pkbk. okrD wkbk. 24.
w' j Dh

Sz d

pq j wk

okDhnK dh ;[zdosk ~ ty e
fJ;sohnK fJ; soQK F'GkfJwkB ;B
w' j Dh

163

fJzdqkDh th
wkB' okrK

bfis j' ojh ;h.


dh wkbk j'D.24.

(T[j)

pj[s

tyD

Sz d

r"oh

rT[o ;o{g wjk Sfp ;'js. dys ;[o Bo e' wB w'js.


ohMs skfe pv fBqg n?;. ;'Gfjz eT[B ;e? efj s?;. 25.

ntsko

(gkopsh)

;o{g

tkbhnK

dh

Sph

F'GkFkbh

;h.

#s dtfsnK ns wB[ZyK d wB ~ w'j b?IdhnK ;B. (T[BQK ~) ty e t^v


oki fJ; soQK ohM oj ;B fe T[BQK dh F'Gk dk toDB Gbk e"D eo ;edk
j?.25.

;[zdo o{g wjk d[fs pkbh:. gys ohMs pho o;kbh:.


Bkus Gkt nBe sqhnk efo. dys ;'Gk ohMs ;[o Bo. 26.

e
;B.

(T[j) fJ;sohnK wjkB ;o{g ns uwe tkbhnK ;B. (T[BQK ~) ty


of;e ;{opho ohM iKd ;B. fJ;sohnK nBe jkt-Gkt eo e BudhnK
(T[BQK

dh)

x'V

fjDe

fjz;s j?to fuz;s jkEh. Bkus Bkrfo rkts rkEh.


ohMs ;[o Bo w'js okik. dts dkB s[ozs ;wkik. 27.

pkis Bkod phB o;kbh. dys dt gqGk;s iPkbh. 28.

oj

ty

;B,

dts

jkEh

ns

fuzxkV

oj

wB[Zy

ohM

oj/

;B.

fJ;sohnK

;B.26.
(@Bkrfo#)

Bu

oj

;B.27.

ngZSoktK rhs rk ojhnK ;B ns Bu ojhnK ;B. oki y[F j' oj


;B ns (T[BQK dhnK) okDhnK (@nSok#) fyM ojhnK ;B. Bkod dh o;-fGzBh
phB

ti

ojh

;h.

dtfsnK

tyD

Bkb

nZr

tKr

wu

ojhnK

;B.28.

nZyK ftu ;[owk gkfJnk j'fJnk ;h ns nzr ;i j'J ;B. ;[zdo nzrK

nKis nziB ;kis nzrk. ;'Gs p;sq ;[ nzr ;[ozrk.


Bkus nSqh ohMs okT{. ukjs pop' eos T[gkT{. 29.

ojhnK ;B ns rkEk rk ojhnK ;B. (T[BQK ~ ty e) dts ns wB[Zy


ohM oj ;B ns oki w'fjs j' oj ;B. s[os nBe soQK d ;kwkB dk
dkB

rkts rhsB Bkus ngSok. ohMs okik yhMs nSok.

F'Gk

T[s ;[o`r p;sq F'G oj


;B. (T[BQK ~) toB d

ss EJh Bku? ;[o g[o pkbk. o[D M[D pki? ozr nzr wkbk.

;B.
T[gk

ngZSoktK BudhnK
eod ;B.29.

;B

ns

oki

gq;zB

j[`d

@ssEJh# ;[o T[s fJ;sohnK Bu ojhnK ;B. o[D M[D eo e (;k})

pfB pfB p?m ij sj okik. d? d? vko? sB wB ;kik. 30.

tid ;B ns okr wkbk tor ;[zdo nzr ;B. fiE feE oki pD
e p?m ;B i' sB wB ns ;k} ;kwkB ~ tkoh ik oj ;B.30.

fij fij dyk ;' ;' ohMk. fiB Bjh dyk fsj wB yhMk.

fi; fi; B th (T[BQK fJ;sohnK ~) tfynk ;h, T[j ohM rJ ;B


ns fiBQK B BjhI tfynk, T[j wB ftu fyM oj ;B. jkt Gkt eo e ;[`do

efo efo Gk:` sqhn po Bku?. nfsG[fs Gk:` nzr nzr oku?. 31.

fJ;sohnK

BudhnK

;B.

ndG[s

Gkt

(T[BQK

d)

mD

nzr

nzr

ftu

ou

j'J

ojh

;h.

fiE

feE

T[j

;B.31.
T[BQK

fsB nfsG[fs rfs sj ij mkBh. ij sj ;'j? w[fB wfB wkBh.


sfi sfi i'r` Gfi Gfi nkt?. bfy nfs nkGk ihn ;[y gkt?. 32.

dh

ndG[s

rsh

fiE

feE

;fEo

j'

;[F'fGs ;B ns w[BhnK d wB ftu fJj rZb Gk rJh ;h. (cb;o{g w[Bh


b'e) i'r ~ Sv Sv e (T[E) Gi nk oj ;B. pj[s tZvh uwe dwe ~
ty

wB

ftu

;[y

gqkgs

eod

;B.32.

164

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pfB pfB p?m ij sj okik. ij sj ;'G? ;G ;[G ;kik.


ij sj dy? r[fB rB c{b. w[fB wfB Sfp bfy sB wB G{b. 33.

pq j wk

ntsko

165

fiE feE oki pD mD e p?m ;B ns fiE feE ;ko F[G ;ki


;iktN Bkb F'GkfJwkB ;B. fiE feE tyd ;B (sK T[j nkgD) ;ko r[DK
ftu c[b iKd ;B. (T[E'I dh) Sph ~ ty e w[Bh (b'r nkgD) wB s'I sB
wB

ss,

ss fps xB w[yo; ;p1 pki?. ;[fB wB okr` r[fB rB bki?.

ij sj fro r fofM fofM n?;. iB[ GN i{M oD fpqD e?;. 34.

iKd
fps,

;B.33.
xB,

w[yo;

nkfd

;G

(Fpd)

tid

;B.

(fiBQK

~)

;[D

e r[Dh okrh b'eK d wB biktkB j' iKd ;B. fiE feE ohM ohM e
fJ; soQK fvr gJ ;B, wkB' oD-G{wh ftu :'X fe; soQK xkfJb j' e fvr
gJ

j' D .34.
(T[E p?m oki) wkB' pB pB ftu fyV j'J c[b j'D ns T[BQK d Foho

pfB pfB c{b iB[ po c{b`. sB[ po[ ;'G iB[ Xo w{b`.
ij` sj` M{b wd ws okik. iB[ w[fo p'b? ;[B xB rkik. 35.

G[b

fJ; soQK F'Gk gk oj ;B wkB' (c[bdko p{fNnK dhnK) iVQK j'D. fiE feE
Fokp Bkb w;s oki M[b oj ;B, wkB' pdb dh roi ~ ;[D e w'o p'b
oj j' D .35.

gkXoh Sz d

gkXoh Sz d

fiE

ij sj fpb'fe ;'Gk ngko. pfB p?fm ;op okikfXeko.


fJj Gkfs ej? Bjh gos p?B. bfy B?B o{fg ohMzs B?B. 36.

wkfonk
ns

F'Gk

tyh

iKdh

;h.

;G

okiK

nfXekoh

(noEks

nfij ;[zdo Bku ~ ty e okfinK d Foho ftu ekw dt B sho


;h. F'Gk ngko ;h, (T[; dk) toDB BjhI ehsk ik ;edk. oki

okD

nkrw p;zs iB[ GfJU nki. fJj Gkfs ;op dy? ;wki.
okikfXoki pfB p?m n?;. fsB e ;wkB Bjh fJzdq j?;. 38.

ngko

oki) pD mD e p?m ;B. fJ; soQK dk toDB ehsk BjhI ik ;edk. nZyK
d o{g ~ ty e nZyK ohM ojhnK ;B.36.

nftb'fe Bkfu n?;' ;[ozr. ;o skfB fBqgB wkos nBzr.


;'Gk ngko poDh B ikfJ. ohM nftb'fe okBk o[ okfJ. 37.

feE

(o{g

~)

ty

ohM

rJ

;B.37.

(T[E'I dh F'Gk ~ ty e fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' ni p;zs dk nkrwB


j'

frnk

j't/.

fJ;

soQK

Bkb

okfinK

dk

;wki

tfynk

ik

fojk

;h.

oki

wjkoki fJ; soQK pD mD e p?m ;B fe fJzdo th T[BQK tork BjhI j?.38.


fJe wk; bkr sj GfJU Bku. fpB ghn? e?c e'T{ B pku.

fJe

wjhB

se

T[E

Bku

j'fJnk.

Fokp

nftb'e f;zX okik e[wko. Bjh sk; fus feB' ;w[ko.


fsj Skfv gkS nkr? ubh;[. iB[ ;op ;'G ej[ bhb bh;[. 41.

pu

ns

oki

nftb'fe o{g sk e' ngko. Bjh wfX fufs nkfBU e[wko. 42.
1H @ss fSB xB;[o ;' ;G#

;iktN

tork

fJzdo

th

BjhI.40.

f;zX d oki e[wko ~ ty e (oki e[wkoh B/) T[; ~ wB ftu e'Jh


wjst B fdZsk. T[; ~ fgS Sv e nr ~ ubh wkB' ;koh ;Gk ~ (T[;
B )

g[fB ej? sk; ;ko;Psh p?B. fJj g;uw; np dy B?fB.

dh

oki

th

fi; ;o;tsh ~ ;kok irs igdk j?, T[j T[; (oki e[wkoh) ~ nkg
Bkb b? e (oki ;Gk ftu nkJh). (j oki e[wkoh!) ty', fJj f;zX oki dk
fi;

T[E

e'Jh

b? ;zr sk; ;ko;Pfs nkg. fij e' igzs ;G irs ikg.

j?

T[E

fpBk

BjhI ;fenk. fiE fiE ngko F'Gk tyh


e[wko ;[;fis j' e p?m ;B.39.

e[wko

;h,

s'I

ij ij fpb'fe nkGk ngko. sj sj ;[ oki okiB e[wko. 39.

fBoy' e[wko fJj f;zX oki. ik eh ;wkB Bjh fJzdq ;ki. 40.

iKdh

ghD

fBrb
fco

fbnk
;o;tsh

j' t . 41.
B

T[;

puB

ehsk

fe

j[D

gZSw

oki

(e[wko)

~ nZyK Bkb ty'. T[; d ngko o{g ~ ty e (oki e[wkoh B) T[; oki
e[wko ~ fus ftu B fbnkT[Idk.42.

166

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

wX[ G ko Sz d

pq j wk

167

wX[ G ko Sz d

dy' e[wko. okik i[Mko.

(fJ;) oki e[wko ~ ty'. fJj pj[s ;{owk j?. F[G d; tkbk j?. fJ;

d f yU fpuko. okik ngko.

dk t; pj[s ;[zdo j?.43. ftuko g{ote (oki e[wkoh B) tfynk. T[j


pj[s ;qFm okik ;h. (go oki e[wkoh) B fus ftu B fbnkT[Idk. (GktA

nkBk B fus. gowz gfts. 44.

T[j)

;[G tko d;. ;[zdo ;[p;. 43.

gow

gftsq

;h.44.

sd T[j ;[zdo oki e[wkoh nr ~ ub gJh. (T[j) fJ; soQK w[;eok

sp nkfr ukb. ;[zdo ;[ pkb.


w[;fenks n?;. xfB phi i?;. 45.

ojh

fBqg gfy ohM. ;[o Bko yhM.

ohM oj ;B, (go) T[; ~ ;qFm ;wM e ns nkgD nkg ~ xNhnk ftuko
e d t fsnK dhnK fJ;sohnK fyMdhnK ;B.46.

pfY sk; ikB. xN nkg wkB. 46.

j?,

fitI

pdb

ftu

fpibh

fbFedh

j?.45.

oki

(T[;

ty

;'Gk ngko. ;'G? ;[ Xko. 47.

;[zdo ;o{g tkbk ns ;"Ido: :[es okik j?. i' ngko F'Gk tkbk
j? ns pj[s cp fojk j?.47. (j oki e[wkoh! fJ;) oki ~ ty'. fJj pj[s

dy' BoIdq. vkY wjIdq.

tZvk

;[zdo ;o{g. ;"doi[ G{g.

w[ b skB oki. okikB oki 1. 48.


G[ i z r gq : ks Sz d

ubh S'fv sk e" sqhnk oki n?;. wB' gKv[ g[sq` f;oh oki i?;.
yoh wfX okfi;Ebh n?; ;'j?. wB' iPkb wkbk wjk w'fB w'j?. 49.

pX ;PoD eh fezeDh bkb wkb`. f;yk ikB ;'G fBqgz ifr iPkb`. 50.

yV'sk

j?.

fJj

w[bskB

dk

okik

j?

ns

okfinK

dk

th

okik

G[ i z r gq : ks Sz d

(T[j) oki e[wkoh T[; ~ Sv e fJ; soQK ubh rJh, fi; soQK wkB'
g[ZsoK ~ oki bZSwh (Sv rJh j't/). okfinK dh wib; ftu yV'sh

gKv{

fJ; soQK F'G ojh ;h, wkB' itkbwkbk (dhge wkbk) w[BhnK d wB ~ w'j
ojh j' t . 49.
B

okfinK dh ;Gk ftu yV'sh fJ; soQK F'Gk gk ojh ;h, wkB' fusoeko
fuso pDk fdZsk j't. ;'B dh wkbk Bkb bkb x[zrohnK pZXhnK j'JhnK

(fJzi

br

ojh

j' t . 50.

ej p?B ;ko;Psh gfy pkbk. by' B?fB mkY ;G? G{g nkbk.
o[u? fus iT[B? ;[Jh BkE ehi?. ;[B' gqkB fgnkoh fJj? wkfB bhi?. 51.

okik

j?.48.

;[G okfi;Ebh mkfY n?;. wB' fusqekoh fbyh fusq i?;.

;ojhnK

;o;tsh

;B)
puB

wkB'

okfinK

ehsk--j

o{gh

oki

:Zr

e[wkoh!

ftu

nZyK

nrBh

Bkb

dh

ty',

bkN

;G

u`r

F'G
s'I

u`r oki yV's jB. (fJBQK ftu'I) fijVk so fus ~ uzrk brdk j't, T[;
~ (nkgDk) ;[nkwh pDk bt'. j gqkD fgnkoh! woh fJj (rZb) wB bt'.51.

pvh pkjBh ;`fr ik e fpoki?. x[o? ;zr Goh wjk Bkd pki?.

fi;

Bkb

pj[s

tZvh

;?Bk

fpoki

ojh

j?

ns

;zy

GohnK

r{zi

by' o{g p;` wjkB`. fdB` o?D ikg? ;j`;q G[ikB`. 52.

ojhnK jB ns wjkB Bkd ti oj jB. (fJ;) t^v ns wjkB oki d o{g


~ ty'. (fJj) fdB oks ;j;qpkj{ (j}ko G[iktK tkbk) ikgdk j?.52.

X[ik wfX ik e pv' f;zx oki?. ;[B Bkd sk e' wjk gkg Gki?.

fi; d M`v T[s t^v Fo dk fuzBQ fpoki fojk j?. T[; d f;zx-Bkd
~ ;[D e wjkB gkg th Gi iKdk j?. (fJ; ~) g{op dk wjkB okik ikD'.

by' g{oph;` fSsh;` wjkB`. ;[B' p?B pkbk ;[o{gz ;[ GkB`. 53.
x[o? d[zdGh ;zy Goh ngko`. pi? dSBh ;op pkizsq ;ko`.
s[oh ekBo s{o skB` so`r`. w[u` MkMo` BkfJ Bkd` fwqd`r`. 54.
1H

ntsko

@okikfXoki#

oki

e[wkoh!

;[D',

(fJ;

dk)

;o{g

;{oi

tork

j?.53.

ngko GohnK, ;zy ns Brko r{zid jB. dZyD d; d ;G gqeko


d T_sw tki tid jB. s[oh, ekBok, s{o, sozr, w[uzr, MKM, FjBkJh, fwqdzr
d

Bkd

j[`d

jB.54.

168

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pX jho uho` ;[ pho` ;[pkj`. pv' SsqXkoh ;' ;'fGU f;gkj`.


Bj fgzr pkih oE` ifD ikB'. fs;? dSB;` jhn? pkb wkB'. 55.

pq j wk

ntsko

169

fi; B p;sq T[s jho p`BQ j'J jB, T[j pbtkB ;{owk j?. (T[j)
pj[s tZvk SsqXkoh j? ns (T[; Bkb) ;?Bk F'G ojh j?. fi; d oE Bkb
G{o (@fgzr#) ozr d x'V i[s (@Bj#) j'J wkb{w j[`d jB, j oki e[wkoh! T[;
~

fjod

wjk pkjBh;` Brh;` Bo;`. eJh efN gks` 1 ;[G? gsq G;`.
X[ik pX T[X` ri` r{V pKe'. by' T[soh oki e? Bkw sk e'. 56.

dZyD

dk

okik

wzB'.55.

(i') wjkB ;?Bk dk ;[nkwh j?, T[; ~ gjkVh okfinK dk okik ;wM'.
fi; Bkb eJh eo'V ;?Bk gZsoK d o{g ftu F'G ojh j? ns/ (fi; d) pV
T[&Zu ;[zdo jkEh T[s X[ik pzBQh j'Jh j?, T[; dk T[&Zsoh d; d oki ti'I Bkw
;wM

bt'.56.

coh X'g gkfJe ;[ nkr T[wzr?. fiD? e'fN p`e? w[o Bkfj nzr?.
jo pki oki` eg's` gqwkB`. Bj ;:zdBh fJzdq pkih ;wkD`. 57.

ftu

fi; B jZE ftu f;Xh sbtko cVh j'Jh j? ns fi; d nr T[s;kjh


g?db ;?Bk j? (ns fi; B) eo'VK febQ fis bJ/ jB ns nzr BjhI w'fVnk
j?, (fi; d ) jo ozr d ep{soK tor Fkjh x'V, fJ`do d oE Bkb i[s
j'J x'f VnK tor/ jB.57.

pv f;qzr ik e Xo ;{o ;'G?. by d?s ezB:k fiB? fus b'G?.


eY dzs gs` f;o` e; T[u`. by roGDh nkfD e roG w[u`. 58.

i' t^v t^v f;zr XkoB eo e ;{ow/ ti'I F'G fojk j?, fi; ~ ty
d?IsK dhnK e`fBnktK th b[GkfJwkB j' iKdhnK jB, fi; B dzdK dhnK

phVK pkjo ~ eYhnK j'JhnK jB ns f;o T_s e; T[&Zu ehs j'J jB, fi;
~

ty

e
j

by' bze J;` Bo;` ;[ pkb`. ;p? ;zr ik e? ;p? b'e gkb`.

roGXkoh

fgnkoh

fJ;sohnK

oki

e[wkoh!

T[;

roG
oki

fvr

iKd

@bze-gsh#

jB.58.
;wM'.

T[;

Bkb

;ko

b[fNU Je po` e[po` G`vkoh. fifDU fJzdq okik pv' SsqXkoh. 59.

b'e gkb F'Gk gk oj jB. T[; B fJe tko e[po d ]}kB ~ th b[N fbnk
;h. T[; t^v SsqXkoh oki B (fJe tko) fJzdo ~ th fis fbnk ;h.59.

ej iT[B pkbh B s fus nkB. fis G{g Gkoh ;[ gkS pykB.

fijV oki ej rJ jB, T[BQK ~ oki e[wkoh B fus ftu


fbnkT[Idk. fisB th t^v t^v oki ;B, (T[BQK pko) fgS toDB eo

uj[` Uo okik ej' Bkw ;' Gh. si Gkfs i?;h ;p? oki U Gh. 60.

jK. u"jK gkf;nK s'I (i' oki nkJ jB) T[BQK d BK th efjzdk jK. T[BQK okfinK
~

by' dJhs ;?Bk pvh ;`fr sk e/. ;[G? Ssq Xkoh pv ;zr ik e.
X[ik frX T[X` b;? eke g{o`. fs;? fgnkb okik pbh fpqX B{o`. 61.

th

fJj? fJzdq okik d[oz dkBtko`. sqhnk sk; uhB' nfdfsnk e[wko`. 62.
Bj ;gs pkih oE` Je ueq`. wjk Bkr pX` sg? si peq`.
wjk T[rq XzBPk ;[ nkikB pkj`. ;jh fus uhB' fs;? fdT[; Bkj`. 63.

gfjfbnK

tKr

(oki

e[wkoh

B/)

Sv

fdZsk

j?.60.

(j oki e[wkoh!) fi; Bkb tZvh d?Is ;?Bk t/y ojh j?, ns fi; Bkb
t^v SsqXkoh F'G oj jB, fi; dh T_uh X[ik T[s frX ns eK d fuzBQ F'Gk
gk oj jB, T[; ~ gkskb dk pbh okik ;wM' i' pj[s t^v gqskg ns i'fs
tkbk

oE` p;N` jho uho` ngko`. ;[G? ;zr ik e ;G b'e gko`.

BjhI
nkJ

j? . 61.
fi;

dk

oE

pj[s

p;sqK

ns

jhfonK

Bkb

bgfNnk

j'fJnk

j?,

fi;

d Bkb ;ko b'e gkb F'G oj jB, fJjh fGnkBe d?IsK dk t?oh okik fJzdo
j?.

T[;
fi;

dh

fJ;soh
dk

oE

;uh,
fJe

nfdsh

gjhJ

tkbk

dh
j?

e[wkoh
ns

(bVeh)
fi;

Bkb

j?.62.
;Zs

x'V

i[s

j'J

jB, (fi; d) oE Bkb t^v t^v Bkr p`BQ j'J jB (ns i') pj[s t^v si
tkbk j?, T[j pj[s fGnkBe XB[FXkoh j? ns T[; dhnK r'fvnK se b`phnK
pKjtK jB, T[; ~ fus ftu ;jh eo e ;wM bt' fe T[j ;{oi j?.63.

1H

@gfs:`#

170

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

jZE ftu pkD


uzdqwk ;wM' i'

ufVU JD oki` Xo pkD gkD`. fB;k oki sk e' by' si wkD`.


eo? o;fw wkbk T[ikbk gokB`. ig? oksq fdT[;` ;j`;qh G[ikB`. 64.

tkbk
~

gqkDhnK

(Fesh)

gqekfFs

igdk

171

eoB tkbk ns fjoB (@JD oki`#) dh ;tkoh


si tkbk j?. (T[j) nkgDhnK feoBK d ikb

eodk

j?

ns

i'

oks

fdB

j}ko

G[iktK

tkbh

j?.64.

i' M'N T[s ufVQnk j'fJnk j? ns ;[wo gops tKr fd;dk j?. T[;

uV wfjyh;` ;[wo` i[ dh;`. wjk eq{o eowz fifDU pkj ph;`.


X[ik dzv ik eh gquzvz fpoki?. by ik; rophB e' rop Gki?. 65.

bJh

XkoB
pj[s

ntsko

~ wjkB em'o eow eoB tkbk ns


tkbk :woki ;wM'. fi; dh X[ik T[s
fi;

tyD

Bkb

rophfbnK

thj pKjtK (tkb oktD ~) fisD


gquzv v`v dk fuzBQ fpoki fojk j?,

jzeko

BFN

j'

iKd

jB.65.

feE'A se ejK i' t^v jzeko tkb jB, ;ko xo e yV's j'J jB ns

ejk b" pykB' pv ropXkoh. ;p? xfo mkY i[oh Gho Gkoh.
Bu? gksok uks[ok fBosekoh. T[m? MKM ;pd` ;[B? b'r Xkoh. 66.

pj[s

pv' fdop Xkoh pvh ;?B bhB. pv' fdop e' fus w? rop ehB.

pj[s jh nfXe XB oyD tkb B pj[s tZvh ;?Bk Bkb bJh j'Jh
j?. (T[; B) fus ftu nkgD XB dk jzeko gkfbnk j'fJnk j?. T[; ~ fus

fus` sk; uhB' ;jh fdop gkb`. T[m? iT[B e o{g eh iPkb wkb`. 67.

ftu

j'Jh

j?.

us[o

g?oK

s'I

Mzeko

;wM'

fi;

;ko

oki

yV's

j'J

j'o

e'Jh

BjhI

Xosh
tkb,

T[s
pj[s

tZvh

;?Bk

o{g

t;tktK
T[mdh

s'I

nZr

;B,

T[E

;h.

b?

t^v
yV's

BkuhnK

(fi;

dhnK
oki

t^v
T[E

ns
j?

fuDrK

e[wkoh
SsqXkoh,
j'J

(BuD

~)

;[DB

tkbhnK)
bJh

T[mdhnK

(rJh)

jB.67.

fi;

pj[s

b'ehI

nfXe

o{g
jzeko

;B.68.

(wB[Zy o{g) XkoB eo e BdhnK fi; d ;zr nkJhnK jB. ;ko ;w[zdo
si XkoB eo e fi; d Bkb nkJ jB. fi; dh tZvh ekfJnk j? ns wjkB
o{g Bkb ;[F'fGs j?. fi; ~ ty e dtfsnK dhnK e`fBnktK d wkD w'j
jB.69.
j oki e[wkoh! w?I s?~ efjzdh jK, fJjh to[D okik j?, fi; ~ ty

ej' Bko s' e" fJj po[B okik. fi;? gfy okikB e' wkB Gkik.

e okfinK dk wkD N[N iKdk j?. feE'I se toDB eoK fizB e[ oki nkJ
jB.

;t?:k

i[Vh

e[po

eoB

iKd
ejk b" pykB' fis G{g nkJ. ;p? pkb e" b? GtkBh pskJ. 70.

;jh

torh

Bdh ;zr ik e ;p? o{g Xko. ;p? f;zX ;`r` uV si tko.


pvh ekfJ ik eh wjk o{g ;'j?. by dt e`fBnkB e wkB w'j?. 69.

GhV

fiE

;G? G{g mkY ijk oki e`fBnk. fpy? G{ sb` o{g ik e B nzfBnk.
pv SsqXkoh pv rop ehB. sjk nkfB mkY pvh ;?B bhB. 68.

Gkoh

d BuD Bkb T[BQK


p?m j'J jB.66.

oki

e[wkoh

;o;tsh

;ko

d;

fdZs

jB.70.

;t?:k

fisB

nkfB i[o fBqg wzvb ifs ss ;p? fsB sk; fdykJ.

th

oki

oki-wzvbh

ftu

nk

i[V

;B,

T[j

;ko

T[;

ftyk

dy fcoh uj{` ueqB e' fBqg oki e[wkfo fjqd? Bjh fbnkJ.

fdZs rJ ;B. u"jK uZeK d okfinK ~ ty e oki e[wkoh fgS gos rJh

jkfo gfoU ;G jh GN wzvb G{gfs jfo d;k w[oMkJ.

(ns T[BQK ftu'I fe; ~ th) fjod ftu BjhI fbnkT[Idk. ;ko ;{ophoK dh
wzvbh jko rJh ns oki fJ; jkbs ~ ty e w[oMk rJ. ;kfonK d w{zj

c{e GJ w[y ;{e rJ ;p oki e[wkfo fco xfo nkJ. 71.


sT[ bfr nkB rJ nfioki ;[ okiB oki pv' db bhB.
nzpo nB{g Xo g;wzpo ;zpo e nfo eh Sfp ShB.

fce

g?

rJ

fJsB

ns
se

;[e
okfinK

rJ

ns

oki

oki

nioki

nk rJ. (T[BQK B) gFw d nB{gw


(@;zpo nfo#) dh Sph ~ th jhDk

e[wkoh

fco

(nkgDh)

e
tZvh

xo
;?Bk

nk

rJh.71.

Bkb

p;sq XkoB ehs j'J ;B i'


ftykT[D tkb ;B. tzB ;[t`B

bJ

T[E

ekwdt
pkfDnK

172

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pyB py uV ;zr jP? fBqg jkB ;p? ;[y Xkw BthB.


nkfB rJ ifoezpo ; nzpo ; fBqg ezpo ehB. 72.

pq j wk

j'
G{yB uko[ fdg? ;p nzr fpb'fe nBzr gqGk w[oSkJ.
pkis uzr fwqdzr T[gzr ;[ozr ;[ Bkd ;p? ;[fB gkJ.
ohM oj foMtko ;p? bfy o{g nB{g ;okjs nkJ. 73.

u`fd ufgU bfy e? w[y eh Sfp Sd go T[o w? fo; wko.


si ;o{g fpb'fe e? gkte fufs fuoh frqj nT[oB iko.
i?; gqGk bfyU nfi e' jw s?; ;o{g B G{g fBjko. 74.

GkB[ ;wkB gqGk B gqwkB fe okt fe okB wjkB pykfBU.


dt ndt ue ngB fufs uzd ;o{g fB;k gfjukfBU.
fdT[; e? GkB[ w[fBU GrtkB gSkB wB? xB w'oB wkfBU. 75.

;Kfs ;[Gkt bfyU ;G ;kXB i'XB eq'X gqsS gqwkfBU.


pkbB pkb ;[Gkt bfyU fsj ;sqB ekb ;o{g gSkfBU.
dtb dt ndtB e? f;t okiB okfi pv' ihn ikfBU. 76.
;kXB f;X ;o{g bfyU fsj ;sqB ;sq ;wkB p;fyU.
u'oB G'o eo'oB w'oB sk;[ ;jh xB e? nftofyU.
ekw ;o{g ;G? g[o BkoB ;zG{ ;wkB ;p{ rB dfyU.
;hg ;PKfs eh p{`d fs;? efo okiB oki pv' fsj gfyU. 77.

nkD

Bkb

;kXkoB)

egfVnK

tor

oki

ezpbK

tor

ti
ty

oj ;B. ;kfonK nzrK T[s


e ekw dt dh Sph wXw

ns

T[;

nB{gw

o{g

;bkj[zd

nk

oj

;B.73.

fi; soQK dk ni oki dk ;o{g tfynk j?, T[; soQK dk ;o{g fe;
j'o dk BjhI ftukfonk. (ni oki d) w[y dh Sph ~ ty e uzdqwk fyM
fojk j? ns eq'X d wko T[; dh Sksh ftu Se j' frnk j?. (oki d) si
~ ty e nZr th fus ftu fuVQ rJh j? ns j'oBK d xoK ~ ;kV ojh
j?. fi; soQK dh ;[zdosk (@gqGk#) ni oki dh tyh j?, T[; soQK d ;o{g
n;hI

(e'Jh

j'o)

okik

BjhI

tfynk.74.

(T[; dk) ;[zdo o{g j?, wjkB itkB j?, u"jK uZeK ftu gqXkB j?, (fJ;
soQK dk) n;hI T[; ~ ikfDnk j?. ;{oi ;wkB th T[; dh gqGk dk nB[wkB
BjhI j' ;edk. (T[j) okik j? iK okDk j? iK (fJBQK s'I th) wjkB df;nk
iKdk j?. dts ns d?Is nkgD wB ftu j?okB j' oj jB. oks B (T[;
~) uzdqwk d o{g ftu gSkfDnk j?. fdB B ;{oi eo e, w[BhnK B GrtkB
gSkfDnk

j?

ns

w'oK

wB

ftu

pdb

eo

wzfBnk

j?.75.

e'fJb p;zs o[s ikD e p'b gJh j? ns ue'oK B uzdq - ;o{g dk


toDB ehsk j?. ;kfonK ;kXK B FKfs tkb ;[Gk tkbk wzfBnk j? ns :'fXnK
B gqsy eq'X ;wfMnk j?. pkbeK B pkb ;[Gk eo e ikfDnk j? ns t?ohnK
B T_; ~ ekb o{g ti'I gSkfDnk j?. dtfsnK B dt, d?IsK B fFt ns
okfinK

tZvk

okik

eo

wB

ftu

ikfDnk

j?.76.

;kXK B f;ZX ;o{g ftu tfynk j? ns t?ohnK B T_; ~ ftFF t?oh


d o{g ftu ikfDnk j?. u'oK B gqGks d ;wI ti'I ns eo'VK w'oK B T[;
~ ;jh ekb pdb ti'I ftukfonk j?. Ffjo dhnK ;kohnK BkohnK B ekw
d o{g ftu ns ;kfonK rDK B fFt (@;`G#{) d ;wkB tfynk j?. f;Zg B
T[; ~ ;PKsh p{`d eo e ns okfinK B tZvk okik eo e sfenk j?.77.
ezpb

ezpo fiT[ ifoezpo eh fYr fsT[ nftBzpo sho ;[jkJ.


Bke by fo; wkB ;{nk wB B?B d'T{ bfy JD bikJ.

j' iKdh ;h. uzr, fwqdzr ns T[gzr nkfd tki ti oj ;B, T[; ;[zdo Bkd
~ ;G ;[D oj ;B. ;ko ohM tkb oki (ni oki) ~ ty e ohM oj

ti'I
p'fb T[m fge ikB p;zs ue'oB uzd ;o{g pykfBU.

T[BQK

(T[; B) tZvh ;koh ;?Bk ~ fJe esko fij o{g ftu pDkfJnk j'fJnk

dk
;[zdo i[nkB ;o{g wjkB gqXkB uj[` ue w? jw ikfBU.

(ns

rJ . 72.

;h ns Y'b, fwqdzr pj[s ;'jD Yzr Bkb


pj[s ;[zdo rfjD uwe oj ;B fiBQK ~

;B
i?; ;o{g bfyU nfi e' jw s?; ;o{g B nT[o fpuko.

173

tkb (i' :'X) oki d Bkb uVQ j'J nkJ ;B, T[j ;ko (oki d) jkD d
B"itkB ns ;[y d Xkw ;B. }oh d egV tor (;'jD) okik ni nk
rJ

gkfs jh gkfs pBkfJ pv' db Y'b fwqdzr ;[ozr pikfJ.

ntsko

u`r)

oki

fitI
(ni

gFwhB
oki

d)

dh

Fkb

e'b

(fgnk

e'b

p?m

brd

;B.

brdk
(ni

j?),
oki

T[;
dh)

soQK
Be

(u`r
ty

e s'sk wB ftu r[Z;k eodk j? ns d'jK B?DK ~ ty e fjoB (@JD#) bik

174

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gfy r[bkp ;okp ghn? iB[ gys nzr nBzr fo;kJ.


ezm eg's eN{ go ejo o'; o; frqj G{fb B nkJ. 78.

pq j wk

ntsko

175

fojk j?. (T[; dhnK rbQK ~) ty e r[bkp wkB' Fokp ghsh j'Jh ;fEsh
ftu j' frnk j't ns nzrK dh ;[zdosk ~ ty e ekw dt eq'X eo fojk
j?. ezm ~ ty e ep{so, be ~ ty e Fo eq'XtkB j' e xo ~ gosDk
th

G[b

frnk

j?.78.

(ni oki d) ;o{g ~ ty e nZyK fsqgs (@f;oks#) BjhI j[`dhnK ns


gfy ;o{g f;oks B b'uB x{Ns j? iB[ x{N nwh e.
rkts rhs pikts skb pskts j? iB' nkSo jh e.
Gkts Bkfo ;[jkts rko fdtkts j? Gfo nkBzd ih e.
s{ ;[ e[wko ouh eosko ej? nfpuko sqhnk po Bhe. 79.

(id'I) x[NdhnK jB (sK fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' nzfwqs d x[N gh ojhnK
j'D. (;[zdo fJ;sohnK) rhs rkT[IdhnK jB, skbhnK tikT[IdhnK jB, (fJzi
brdk j?) wkB'
u`rhnK brdhnK

(T[BQK d
jB ns

;[zdo

g{oh

fJ;sohnK

eosko

(ni

oki

p'b) fjod
fjod ftu

soQK
bJh

ftuko
jh)

d nZyo jh efj oj j'D. BkohnK


nkB`fds j' e rkbhnK fdzdhnK jB.
efj

ofunk

ojhnK

jB

fe

e[wkoh !

s?~

j?.79.

o{g ~ ty e nZyK oidhnK BjhI, fgq: (ni okik) dh Sph ~ ty


dys o{g f;oks B b'uB gfy Seh ghn eh Sfp Bkoh.
rkts rhs pikts Y'b fwqdzr w[uzrB eh X[fB Gkoh.

e BkohnK w;s j' rJhnK jB. rhs rkT[IdhnK jBl Y'b, fwqdzr, w[uzr
nkfd dh Gkoh X[B r{zi ojh j?. fisBhnK th Bro dhnK fJ;sohnK

nkts iks fish g[o Bkro rkrfo vkfo by? d[fs Gkoh.

nkT[IdhnK

oki eo' sp b" ip b" wfj iT[ br rzr pj? iw[Bk oh. 80.

tydhnK jB. (ns n;h; fdzdhnK jB fe) sd se oki eo' id se Xosh


T[s rzr k ns :wBk trdhnK jB.80.

iT[B gqGk nfi oki eh okis ;' efj e? fej Gkfs rBkT{.
iT[B gqGk efp ds ;p? i" g? sk; ej' ihn phu bikT{.
jT[ uj{` Uo fcfoU p;[Xk Sfp nzrB ehB ej{` e'Jh gkT{.
byB T{y jP? iks fby' Sfp nkBB s fefw Gkfy ;[BkT{. 81.
B?BB pkB uj{` fd; wkos xkfJb e? g[o pk;B vkoh.
;ko;Psh B ;e? efj o{g f;zrko ej? wfs eT[B fpukoh.
e'feb e`fm jfoU fBqg BkfJe ShB eg's eh rqht nfBnkoh.
ohM fro Bo Bkfo Xok go x{wfs j? iB[ xkfJb Gkoh. 82.

iKdhnK

jB

ns

rkroK

;[N

(ni

oki

dh)

;[zdosk

i' gqGk ni oki dh ;[F'fGs j' ojh j?, T[; dk fe; soQK pykB eoK.
i' T[gwk ;ko eth b'e fdzd jB, i (w?I) T[jh ejK, sK wB ftu pj[s Fow
nkT[Idh j?. w?I Xosh T[s u"jK gk; fcfonk jK fe fes'I (oki d) nzrK dh
e'Jh
(T[gwk) bG btK. Sph ~ fbyfdnK ebw r`B torh w'Nh j' rJh j?
(go T[gwk ejh BjhI rJh). j[D T[; ~ w{zj s'I fe; soQK efj e ;[DktK.81.
tkbhnK

(ni oki B) B?DK d sho u"jK gkf;nK tb wko e Bro ftu t;D
(;kohnK fJ;sohnK ~) xkfJb eo fdZsk j?. ;o;tsh (T[; d)

o{g ~ efj BjhI ;edh, T[; d o{g ns fFzrko ~ efjD d ;woE woh
p[ZXh feE j?. okfinK d BkfJe (ni oki) B e'fJb dk rbk y'j fbnk
j? ns ep{so dh rodB u[ok bJh j? (i' T[; s'I) nfGB j?. (T[E'I d) Bo
Bkoh (oki T[s) w'fjs j' e Xosh T[s fJ; soQK fvr gJ jB wkB' e'Jh
pj[s }]wh xz[woh yk fojk j't.82.

d'jok

fBofy o{g nfi oki e' ohM oj Bo Bkfo.


fJzdq fe uzdq fe ;{o fJfj fJj fpfX eos fpuko. 83.

d'jok

ni oki dk o{g ty e ;ko Bo BkohnK w'fjs j' ojhnK jB. ;ko


fJ; soQK ftuko eod jB fe fJj fJzdo j?, iK uzdqwk j? iK ;{oi j?.83.

176

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

efps[

pq j wk

fJ;fsqB e gqkB j?I fe ;[zdosk eh ykB j?I


fe ekw e ebkB fpfX ehB j?I fpuko e.

177

efpZs

BkrB e ST[Bk j?I fe ehB ekj{` NT[Bk j?I


fe ekw e fybT[Bk j?I pBkJ j?I ;[Xko e.

ntsko

BkrK d p^u jB, iK fe; d ikd{ d pDkJ j'J jB, iK ekw dt d


fyv"D jB, (fJ; soQK) ;[Xko e pDkJ j'J jB. fJ;sohnK d gqkD jB, iK
;[zdosk dh ykD jB, iK ekw dt dhnK ebktK jB, (fJBQK ~) ftXksk B

uks[osk e G; j?I fe o{g e Bo; j?I

ftuko g{ote pDkfJnk j?. us[osk dk G; jB, iK o{g d oki jB, iK ;[zdo
d; d ;[nkwh jB, iK uzdqwk dk ;ko o{g jB. sbtko jB, iK sho jB, iK

fe ;[zdo ;[ d; J; ehB uzdq ;ko e.

pkD ;ikJ e'Jh ;{otho jB. ;' fJ; soQK d ni oki d Bso jB, (T[BQK

sr j?I fe sho j?I fe pkBk pKX pho j?I

tb)

;zGb

tyDk

ukjhdk

j?.84.

;[ n?; Bsq nfi e fpb'ehn? ;zGko e. 84.


;t?:k

;t?:k

(oki

shoB s sotkoB ; fwqr pkoB ; nftb'ej[ ikJh.

B?D)

shoK

tor

jB,

iK

sbtkoK

fij

jB,

iK

fjoBK

ohM ojh foMtko by d[fs Gkfy gqGk Bjh iks pskJh.

p^funK d ;wkB jB. (fJ; gqeko dk fBoBk eoB bJh) ik e tyDk ukjhdk

;`fr ubh T[fm pkb fpb'eB w'o ue'o oj T[oMkJh.

j?. (oki dh) uwe ~ ty e (;koh b[ekJh) ohM ojh j? ns gqGk pko
efjDk ukj[zd jB, go efj BjhI ;ed. fJ;soh (oki e[wkoh) tyD bJh

vhfm go? nfi oki ip? fus dys jh sqhn bhB u[okJh. 85.

(j'oBK) Bkb T[m e ub gJh j? ns w'o, ue'o th (T[; d o{g dh ;fEsh


pko) T[bM j'J jB. fi; tb ni okik fdy frnk, tyfdnK jh oki e[wkoh
d

s' w o Sz d

ns

jh

rfj c{b eh efo wkb. nfs o{gtzs ;[ pkb.


;o{g

fsj dfp nkfrnk ehB. d; ukfo ukfo gqphB.

rfj c{b wkb gqphB. T[fo vko sk e dhB.


sp pki s{o nBe. vc phD pD p;y. 90.

c[bK

dh

wkbk

r[zd

bJh.86.

tkbh

j?.

T[;

fBXhnK

dk

;[nkwh

nk

(ni

okik)

rb

ftu

wkbk

gk

fdZsh

i'

;h.87.

T[; ~ dth (;o;tsh) B nkfrnk ehsh i' nmkoQK ebktK ftu fBg[D
;h. j ;[zdoh! fJBQK puBK ~ ;[D', fi; d B?D uzdqwk tKr i'fswJh jB.88.

st i'r j? nfi oki. ;[B o{gtzs ;bki.


po[ nki[ sk ej ikfJ. ;[fB p?fB ;[zdo ekfJ. 89.

fbnk.85.

(fco) c[bK dh wkbk jZE ftu cV bJh. T[j oki e[wkoh pj[s ;[zdo
nmkoQK

;[fB ;[zdoh fJw p?B. ;f; eqKs ;[zdo B?B. 88.

u[ok

(oki e[wkoh B) ni oki ~ ty fbnk j?. T[j ;[zdo ;o{g tkbk


;ko ;wki ;fjs j?. pj[s gq;zB j' e ns j; e (oki e[wkoh B)

Ssh
fs;[ vkohnk T[fo nkfB. d; ukfo ukfo fBXkfB. 87.

s' w o Sz d

nftb'ehnk nfi oki. nfs o{g ;op ;wki.


nfs ohM e? j; pkb. r[fj c{b wkb T[skb. 86.

fus

ni okik sok (gsh j'D) :'r j?. ;[D, T[j o{gtkB ns bki ;fjs
j?. j[D ik e T[; ~ to b?. j ;[zdo Foho tkbhJ! (wo) puB ;[D b?.89.
gk

T[; gqphB (oki e[wkoh) B c[bK dh wkbk geV e, T[; d rb ftu


fdZsh. T[; tb ]k; eo e v\, phB, pD ns s{o nkfd ti tiD

br.90.

178

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

vc pki Y'b fwqdzr. nfs s{o skB sozr.


B: pk;[oh no[ p?B. pj[ ;[zdoh ;[G B?B. 91.

pq j wk

ntsko

179

vc, Y'b, fwqdzr, s{o, skB, sozr, BthI pz;[oh nkfd tki tid jB.
T[BQK dh skB Bkb p'b fwbk e pj[s ;[zdo ns F[G BDK tkbhnK (fJ;sohnK
rkT[ I dhnK

fsj fpnkfj e? nfi okfi. pj[ Gkfs b? eo dki.

jB).91.

T[; ~ ni okik ftnkj e ns pj[s soQK dk dki b? e ns ;[y

frqj nkJhnk ;[y gkfJ. vc pD phD pikfJ. 92.

gqkgs

nfi oki oki wjkB. d; ukfo ukfo fBXkB.

ni oki pj[s wjkB okik j? ns nmkoQK fBXhnK dk ;[nkwh j?.


T[j ;[y ns Fhb dk ;w[zdo j? fi; B :[ZX-G{wh ftu o[dq ~ fis fbnk

;[y f;zX[ ;hb ;w[zdq. fifB ihfsnk oD o[dq. 93.

eo

B)

T[j ftFF
j?.94.

o{g

ftu

oDXho

sp ekb e'g eqtkb. nfi ikohnk wfX iPkb. 99.


nfi i'fs i'fs fwbkB. sp ;op dfy vokB.
fiw Bkt ytN jhB. fiw dj nopb ShB. 100.
fiw rKt okt fpjhB. fiw T[opok feq; ShB.
fiw fdop jhD Gzvko. fiw ;kfj jhD fpgko. 101.

xo

nk

frnk.92.

oki

ewkfJnk
j?.

ns

T[;

f;o
oki

T[s

Ssq

M[btkfJnk.

fsbe

tb

:Zr

ehsk

uwe

th

fyMdk
u[ok

okik dkB ns
T[dko j?. 95.

dwe
j?.

b?Idk

tkbk

ns

(T[;

dk)

Fhb

;[zdo
w[y

dk

B?DK

uzdqwk

gjkV

j?.

T[j

j?,

fi;

tkbk
tork

fdydk

j?.

nmkoQK
ty

(T[j)

e
okik

fus

;ko

fJ; soQK T[; B pj[s tZvk oki ehsk ns Xow d ;wki ;fjs pj[s
:Zr ehs. i ;kok gq;zr ftuko g{ote ejK sK (fJ;) fJe eEk dk
ft;sko
fJ;

bt'. (T[;
B (oki)

j?.96.

j'

bJh

ikt r k.97.

E'Vh

jh

B) Xow s
ehsk.98.

rZb
;wki

(efjzdk
;fjs

jK).
pj[s

j
:Zr

GokU!
ehs.

(fXnkB
fJ;

Bkb)

;[D

ni

okik

soQK

ni okik B irs ~ nkgDk eo e wzB fbnk ;h. j'o fe; ~ nZy


Eb BjhI fbnkT[Idk ;h. sd'I ekb d eq'X dh sbtko (@eqtkb#) (gqrN j'Jh)
ns ni oki ~ nrBh ftu ;kV fdZsk.99.
ni

oki

dh

i'fs

(wjkB)

i'fs

ftu

fwb

rJh.

sd

;G

b'e

ty

e vo rJ. (T_BQK dh ;fEsh fJ; gqeko ;h) fi; soQK B"ek wbkj s'I fpBk
j[zdh

j?

T[gikT{

ns

fitI

djh

T[wo

(@nopb#)

]sw

j'D

j'

iKdh

j?.100.

fitI okU (u"Xoh) s'I fpBk fgzv j?, fitI ysh d eN ikD s'I fpBk
Xosh j?. fitI XB s'I fpBk ]}kBk j?, fitI Fkj s'I fpBk pgko

j?.101.

fiw noE jhD efps. fpB[ gqw e fiw fws.


fiw oki jhD ;[ d;. fiw ;?D jhB Bo;. 102.

j?. (T[j)
ftu pj[s

;[zdo
ekwdt

fsj s ;[ E'ohn? pks. ;[fB bj[ Gky' Gqks.

ir nkgB' nfi wkB. sfo nky nkB B nkB.

tikT[Idk

(T[; B) irs dhnK u"jK fdFktK ~ fis fbnk j?. ni okik pj[s
wjkB okik
(ftfdnktK)

pj[ s
pj[ ir Xow ;wki. fJj Gkfs e? nfi oki. 98.

phB

(T[;

fJj Gkfs e? pv oki. pj[ ir Xow ;wki.


iT[ ej' ;op fpuko. fJe j's eEk g;ko. 97.

ns

soQK

d[fst`fs ;[zdo B?B. fij gfy fyMs w?B.


w[y dfy uzdq ;o{g. fus ;' u[okts G{g. 96.

pD

fJ;

irihs ukfo fd;kB. nfi oki oki wjkB.


fBqg dkB ;hb gjko. d; ukfo ukfo T[dko. 95.

vc,

;h.93.

fJj Gkfs oki ewkfJ. f;fo nsq gsq fcokfJ.


oD Xho oki fp;y. ir ehB ik;[ fGyy. 94.

fitI

noE

s'I

ftS[`Bh

eftsk

j?,

fitI

gqw

s'I

fpBk

fwso

j?,

fitI

fiw frnkB jhD i[rIdq. fiw G{w jhD wjIdq.

oki s'I fpBk e'Jh dF j?, fitI ;?Bk s'I fpBk okik j?.102. fitI frnkB
s'I fpBk i'rh j?, fitI G{wh s'I fpBk okik j?, fitI noE s'I fpBk ftuko

fiw noE jhD fpuko. fiw dop jhD T[dko. 103.

j?,

fitI

XB

s'I

fpBk

e'Jh

T[dko

ftnesh

j?.103.

180

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

ntsko

181

fiw ;;sq jhD b[Mko. fiw p[fX pkM fpuko. 104.

fitI nze[F s'I fpBk tZvk jkEh j?, fitI ;?Bk s'I fpBk okik j?, fitI
F;sq s'I fpBk :'Xk j?, fitI p[ZXh s'I fpBk e'Jh ftuko j?.104. fitI Bkoh

fiw Bkfo jhD Gsko. fiw ezs jhD ;[ Bko.

s'I fpBk gsh j?, fitI ezs s'I fpBk Bkoh j?, fitI p[ZXh s'I jhDh efpZs j?,

fiw nze[; jhD ri;. fiw ;?D jhD Bo;.

fitI

fiw p[fX jhD efps. fiw gqw jhD ;[ fws. 105.

s ej ;op Bo;. i nk rJ fJj df;.


efo n;N d;: g[okfB. fdi fpnk; pd fBXkB. 107.
ehB nmkoj gop. ir ohMhnk ;[fB ;op.

fwso

j?.105.

B)

nmkoQK

g[okD

(fco)

pDkJ

T[;

j?,
jB

jB.

(wjkGkos)

fitI noE
i' fJ; d;
fpnk;
d

gzfvs

nmkoQK

(frnkB) s'I fpBk ftdtkB


ftu g?dk j'J jB. (fpnk;
tdK

gop

dk

pDkJ

]}kBk
jB,

j?.107.

(fiBQK

~)

;[D

e ;kok irs ohM fojk j?. fJj fpnk; pqjwk dk ntsko j?. fJj pqjwk

fJj fpnk; pqjw tsko. GJ gzuw' w[y uko. 108.


pfusq BkNe r`qE gzuw'tsko pqjwk
okik ni e' oki ;wkgs`. 10. 5.

;yDk

fitI nBgVQ pqkjwD j[zdk


j?.106. T[j ;ko oki ej

fij Gkfs fpgq nfpfd. fiw noE jhD ;fpfd. 106.

;qh

s'I

fitI d; s'I fpBk okik j?, fitI gsh s'I fpBk Bkoh nXhB j[zdh j?,

fiw d; G{g fpjhB. fpB[ ezs Bkfo nXhB.

fJfs

gqw

dk

gz i tK

ntkso

fpnk;

fJE

j? . 108.
pfusq BkNe rqzE d gzitI ntsko pqjwk
ni okik d oki dh ;wkgsh. 5.

fpnk;,

j[D pqjwktsko yN fofy dk eEB

nE pqjwktsko yN fofy eEB`


s' w o Sz d

s' w o Sz d

i[r nkrb fJj fpnk;. ifr ehn g[okD gqek;.

sd

sp pkfYnk fsj rop. ;o nkg ikfB B ;op. 1.

nrb :[r ftu


T[; dk jzeko tX

fpnk;
frnk.

B irs ftu
T[j ;kfonK ~

g[okDK dk gqekF ehsk.


nkgD ;wkB BjhI ;wMdk

;h.1.
sd eq'fXs j' e ekb B sbtko eY bJh fi; Bkb nrBh dh bkN

sp e'fg ekb eqtkb. fij ikb iPkb fp;kb.

pj[s g;o rJh. (T[; B) pqjwk d S N'N eo fdZs. fco T[; ~ dhB ;wM
e ikB p[yF fdZsh.2.

yN N{e sk ej ehB. g[fB ikB e? fsfB dhB. 2.

T[;

Bjh bhB gqkB fBeko. GJ y;N foy? ngko.

gqkD

BjhI

eY

jB.

fco

(Fk;sqK)

tkb

ngko

foFh

j'J

jB. T[BQK B Fk;sqK d frnkB T[s ftuko ehsk, (fi; eo e) T[BQK dk S


Fk;sq BK gqufbs j' frnk.3.

fsB ;k;sqr fpuko. yN ;k;sq Bkw ;[ vkfo. 3.


yN ;k;sq ehB gqek;. w[yuko fpnk; ;[ Gk;.

o{g

Xfo y;Nw' ntsko. yN ;k;sq ehB ;[Xkfo. 4.

(T[BQK B) S Fk;sqK dk gqekF ehsk.


ftu) gqrN j'fJnk ;h. StK ntsko

T[j fpnk; pqjwk (d ntsko


Xko e S Fk;sqK dk ;[Xko

ehsk.4.
fJfs

;qh

pfusq

BkNe

nE

rq`E

y;Nw'

pq j wktsko

ntsko

pqjwk

ekfbdk;

y;N

foy

;wkgs`.

6.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d StI ntsko pqjwk ns S foFh ;wkgs.6.

j[ D

eEB`

s' w o Sz d

ekfbdk;

dk eEB

s' w o Sz d

fJj pqjw pd fBXkB. d; n;N ;k;sq gqwkB.


efb i[fr: bkr fBjkfo. GJ/ ekfb dk; nfpuko. 1.

pq j wktsko

j?.

fJj pqjwk tdK dk }]kBk j?. nmkoQK Fk;sqK dk gqwkfDe ftdtkB


efb:[r ~ br j'J ftuko e pqjw nkg ekbhdk; o{g j' frnk.1.

182

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pq j wk

bfy ohM fpeq w ihs. nfs roptz s nihs.


B

nfs frnkB wkB r[B?B. ;[G eqKfs ;[zdo B?B. 2.

ej b" pykB' sT[B. i' ekfp ehB' iT[B. 3.

pykB
T[&ZXko
u"w{zjk

sp Xok pqjw ;o{g. w[yuko o{g nB{g. 4.


BkNe

rq`E

;gsw'

ntsko

pqjwk

ekfbdk;

eoK
(fJ;

Xfo ;gs pqjw tsko. sp GfJU sk;[ T[Xko.

pfusq

eKsh

tkbk

ns

;[zdo

B?DK

tkbk

;h.2.

(T[; B) pj[s ;[zdo Yzr Bkb @ox[pz;# (BK dk) ekft ofunk.
ekbhdk; dk ntsko Xko e (pqjwk B fJj ezw ehsk). T[BQK dk feE'I se

ox[ ekfp ehB ;[Xkfo. efo ekfb dk; tsko.

;qh

183

(T[; ~ ty e) fpeqwkihs gq;zB j[zdk ;h i' (nkg) pj[s jzekoh ns


fis ik ;eD tkbk ;h. (T[j) pj[s rzGho frnkB tkbk, r[DK dk xo,

F[G

fJfs

ntsko

;wkgsw.

7.

i'

ekft

T_;

(ekfbdk;)

gqeko)

pqjwk

;Zs

j'fJnk. sd
o{g ;h.4.

(T[;

B)

pqjwk

fJE

BkNe

rqzE

d pqjwk

;qh

pfusq

ntsko
dk
d

ou

;B.3.

XkoB

ehs,

;o{g

XkoB

;ZstI

ekfbdk;

sd
ehsk
dh

ik

i'

T[gwk

;wkgsh.

7.

T[;

dk

ofjs

o[ d q
1>

ntsko

;fsr[ o

o[ d q

gq ; kfd

1>

;fo nkg ikB B nT[o. ;p d; w' ;p m"o.


sp e'fg e? fJw ekb. fJw Gkfy p?D T[skb. 2.

ih

;jkfJ

s' w o Sz d

j[D T[; ~ ;[Xko e efjzdk jK i' o[dq B ntsko XkoB ehs ;B.

np ej' sT[B ;[Xkfo. i Xo o[dq ntsko.


nfs i'r ;kXB ehB. sp rop e of; GhB. 1.

GrT[sh

gq ; kfd

j[D o[dq ntsko dk eEB

nE o[dq ntsko eEB`


s' w o Sz d

;fsr[ o

;qh

;qh GrT[sh ih ;jkfJ

ntsko

T[; B pj[s :'r ;kXBk ehsh, sd T[j jzeko d o; ftu fGi frnk. 1.
;kfonK d;K ns ;kfonK ;EkBK ftu (T[; B) nkgD pokpo fe; j'o ~
B ikfDnk.
soQ K puB

i rop b'e eozs. s ikB e{g gozs.

sd ekb
ehsk.2.

(g[oy)

eq'fXs

j'

ibdh

Bkb

(o[dq

gqfs)

fJ;

i' b'r jzeko (@rop#) eod jB, T[j ikD p[M e y{j ftu g?Id jB.
o[dq! ftuko g{ote ;[D bt' fe wok BK rop gqjkoe j?. 3. pqjwk

w[o Bkw rop gqjko. ;[B bj[ o[dq fpuko. 3.

ehn rop e' w[y uko. eS[ fus w' nfpukfo.

B jzeko ehsk ;h ns fus ftu nB[fus ftuko pDkfJnk ;h. T[; B id

ip Xo fsB sB ;ks. sp pBh sk eh pks. 4.

;Zs

fsw iBw[ Xo[ s? ikfJ. fus d ;[B' w[fB okfJ.


Bjh n?; j'fJ T[Xko. ;[B bj[ o[dq fpuko. 5.
;[fB ;qtB J f;t p?B. jm Skfv ;[zdo B?B.
fsj ikfB rop gqjko. fSfs bhB nkfB tsko. 6.
gkXoh Sz d

XkoB

ehs,

sd

T[;

dh

rZb

pDh.4.

j w[Bh oki! fus d e ;[D' ns T[; soQK s[;hI th iBw XkoB eo'.
j o[dq! (fJ;) ftuko ~ ;[D bt', fJ; s'I fpBk j'o (fe; Yzr Bkb) T[&ZXko
BjhI j'Dk.5. fFt B ezBK Bkb fJj puB ;[D bJ ns (T[;) ;[zdo B?DK
tkb B jm Sv fdZsk. T[; (ekb g[oy) ~ rop gqjkoe ikD e (o[dq B)
Xosh

T[s

nk

ntsko

soQK

(fgS)

fbnk.6.

gkXoh Sz d

fi;

fiw eE ;op okikB oki. fsw ej fofyB ;p jh ;wki.


fij fij gqeko fsj eow ehB. fij Gkfs ifw fdi poB bhB. 7.

o{g

;kfonK

okfinK

oki

(dk

jkb)

eEB

ehsk

j?,

T[; soQK (j[D) ;ko foFhnK d ;wki (dk fpqZsKs) efjzdk jK. fi; fi; soQK
d T[BQK B eow ehs jB ns fitI s fi; soQK pqkjwD toD gqkgs ehsk
j?.7.

i i ufosq feB gqek;. s s ufosq Gky' ;[ pk;.


fofy g[sq J; GJ o[dq dt. w'Bh wjkB wkBh nGt. 8.

i' i' ufosq gqrN ehs jB, T[BQK T[BQK ufosqK dk ;[zdo Yzr Bkb
toDB eodk jK. fJ; soQK o[dq dt foFh g[Zso d o{g ftu gqrN j'J i'
wjkB

g[fB GJ nfsq fofy w[fB wjkB. d; uko uko fpfdnk fBXkB.


fbB ;[ i'r sfi oki nkfB. ;ftnk o[dq ;zgfs fBXkB. 9.

w'Bh,
fco

wBBFhb
wjkB

w[Bh

ns
nsqh

Gd-ofjs
foFh

j'J

;B.8.
i'

nmkoQK

ftfdnktK

Gzvko

;B.

(T[; B) oki Sv e :'r ~ XkoB ehsk ns ;zgZsh d ]}kB o[dq dh ;tk


ehsh.9.

186

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

feB' ;[ :'r pj[ fdB gqwkB. ohfMU o[dq sk go fBdkB.


po[ wKr g[sq i' o[u? s'fj. po[ dkB[ sT[B w? dT[ s'fj. 10.

o[ d q

rd rd ;[ p?D GGezs B?D. o'wkB joy T[uo ;[ p?D. 11.

s?~

nk

Sv

pj[s
fJ;soh)

g{ote

T[;

p'b

ej.11.

fdZsk.13.

fdBK

r[DK

;h.

;'Gk ngko ;[zdo nBzs. ;T{jkr Gkr pj[ fpfX b;zs.

dk

wkB'

se

(nB;{nk)

;w{j

:'r

;h.

(T[j)

d{ik

ekwdt

eodh

pj[s
o{g

ojh.

si;th

XkoB

ehsk

nB;{nk
ns

BK

;[zdo

j'fJnk

tkbh

ozr

(T[j

ns

F'Gk

j't.14.

(T[; dh) ngko ;[zdo F'Gk ikDh iKdh ;h. (T[; dk) ;[jkr Gkr pj[s
soQK Bkb uwedk ;h. fi; d o{g ~ ty e ;'bQK (ebktK) tkb b'GkfJwkB
ofjzd ;B. (T[; dh) ngko F'Gk dk toDB BjhI ehsk ik ;edk.15.
(@ib

(T[; d) w[y ~ ty e uzdqwk r[Z;k eodk ;h. nZyK ~ ty e ewb


ikfJ#) eq'X wBkT[Idk ;h. nzXeko (T[; d) e;K ~ ty e BhthI gk

b?Idk

;h.

fB; BkE dfy nkBB fo;kB. ifb ikfJ B?B bfj o'; wkB.

e`mfj eg'fs bfy e'g ehB. Bk;k fBjkfo pfB eho bhB.
B
bki

(T[;

dh)

fgm

ty

;[wo

gops

b[e

fojk

;h.16.

(T[; dh) rodB ~ ty e ep{so B o'; ehsk. Be ~ ty e s's


pB dk okj cfVnk. (T[; dh) o'wktbh ~ ty e iwBk eq'fXs j' e
dh

pkj{ fpb'fe bki? fwqBkb. fyf;:kB jz; nftb'fe ukb.


izxk fpb'fe edbh bikB. fB; okN nkg xfN o{g wkB. 18.

gq;zBsk

gqshs j[zdk j?) wkB' fFt B nkgDk w{b ssP eY e (nB;{nk d o{g ftu)
Gfink j't. pqjwk ns ftFD{ B th nkgDk si eY e nB;{nk (d Foho)

tkbh

o'wktfb jfo iw[Bk fo;kB. bik wozs ;kro v[pkB. 17.

xo nk e (T[; B) nB;{nk (BK dh) fJ;soh Bkb ftnkj ehsk. (fJzi

GJh eos i'r pj[ fdB gqwkB. nB;{nk Bkw r[B rB wjkB.

sw fBofy e; ehn Bhu vhm. Sfg ojk ikB[ fro jw ghm. 16.

j'

j o[dq ! i ohM e w?~ to fdzd j', sK s[jkv ;wkB wo xo g[Zso

ftu

fij fBofy o{g ;'ofj b[GkfJ. nkGk ngko poBh B ikfJ. 15.

fdnKrk.10.

iBw bJ. (@o[dq#) @sEk;s{# (fJzi jh j't) efj e nzsofXnkB j' rJ. wjkB
wB tkbk nsqh w[Bh th xo ~ gos frnk.12.

frqfj poh nkfB nB;{nk Bkfo. iB[ gfmU ss[ fBi f;t fBekfo.

nfs sitzs ;'Gk ;[ozr. iB[ Xok o{g d{;o nBzr. 14.

todkB

o'wKfus

i' ds o[dq po[ ohM w'fj. frqj j'fJ g[sq ;w s[fb s'fj.

pqjwk o[ fp;B fBi si ekfY. nkJ ;[ wfX nfB;{nk Skfv. 13.

T[jh

sd nsqh w[Bh jZE i'V e yVk j' frnk. (T[; d) Gkr ikr gJ
ns gqw tZX frnk. p'b rd rd j' rJ ns B?DK ftu'I ib SbeD br
fgnk.

efj e? sEk;s[ GJ nzsq fXnkB. frqj r:' nfsq w[fB wfB wjkB. 12.

187

(T[; B) pj[s fdBK se :'r ;kXBk ehsh. nzs ftu o[dq T[; T[s
gq;zB j'fJnk. (o[dq B fejk--) j g[Zso! i' s?~ uzrk br, T[j to wzr b?,
w?I

efo i'fo nfsq sp G:' mkY. T[fm Gkr nkB nB[okr pkY.

ntsko

wkoh

;w[zdo

ftu

v[p

woh.17.

pKjtK ~ ty e ewb vzvhnK Fow;ko j[zdhnK jB. ukb ~ ty e


j`; fyMdk j?. i`xK ~ ty e/ ebk FowkT_Idk j?. uzdqwk (@fB;okN#) nkgD
o{g

fJj Gkfs sk;[ poD' f;zrko. e' ;e? efp wfjwk T[uko.

(nB;{nk)
fJ;

soQK

s'I
dk

xN
T[;

wzBdk
dk

j?.18.

fFzrko

toDB

eodk

jK.

(T[;

T[; fJ;soh B T[; tb fJj gqfsfrnk eo bJh fe w?I T[; ~ o[uh


g{ote fus ftu t;k e ftnkj eoKrh i' gsh ftnkj e wo Bkb G'r
eork

ns/

i'

fJ;

soQK

dk

gftsq

eFN

;fj

;edk

ty

ehBh gqsfr fsj ;w Bkfo. p:kj? B G'r G'r? Gsko.

BjhI

wfjwk

fejVk eth efj ;edk j?. nfij ;o{g tkbh


(fi; B) o{g dh wkB' pkdFkjh jh y'j bJh

w? po" sk;[ o[fu wkfB fus. i' ;j? e;N n?; gfts. 20.

~ nsqh w[Bh
j't. 19.

dh)

n?;h ;o{g nftb'e nfsq. iB[ bhB o{g e' ShB Ssq. 19.

fbnk

j'trk.20.

188

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fofy wkfB p?B sp po:' tkfj. iB[ bhB b{N ;hrko skfj.
b? r:' Xkfw efo Bkfo sT[B. fgs ds dt w[fB nfsq iT[B. 21.

o[ d q

nsqh

w[Bh

;h.

nE o[dq tsko ds eEB`


pj[ poy phs feB' fptkfj. fJe G:' nkfB nT[o? T[Skfj.
fsj rJ Xkfw pqjwkfd nkfd. feBh ;[ ;t sqh: pj[ gq;kfd. 22.

s' w o Sz d

ftnkj ehs pj[s ;kb r[}o rJ, (sK T[BQK d xo) fJe j'o T[s;kj
toXe

(fJeZm)

@nB;{nk#
fJ;soh

pj[s
(B

(@fgBke#),

T[BQK

T[;

dh

pj[s

xo

o[uh

X{g-dhg ns nox
;tk ehsh). T[; d
ftFD{

ns

fJzdo

nkfd

Bkb

dt

;tk

pqjwk

j'J

rJ.

fJ;soh

ehsh.22.

dkB, gkd nox


f;nkD p'bK ns

p?m

nkfd

(gq;zB

nkfd
Grsh

dh T[; f;nkDh
~ ty e fFt

j'J).23.

fszBK b'eK ftu XzB wzfBnk iKdk j?. (T[; tb gq;zB j' e) pqjwk B fJ;
soQK T[ukoB ehsk--j e[wkoh! s{` g[Zsotzsh j'tI.24.

ehn n?; pqjwk T[uko. s? g[sq gkt; pko.


sfp Bkfo J ;[B p?B. pj[ nk;[ vkos B?B. 25.

j'fJnk.

(T[; d) Grsh tkb ;[Gk ~ ty e foFh th pj[s gq;zB j'fJnk i'

nftb'fe Grfs GJ foy gq;zB. i' fsj{ wfX b'ekfB XfB.


feB' ;[ n?; pqjwk T[uko. s? g[sqtzs j{i' e[wkfo. 24.

21.

j[D o[dq ntsko dZs dk eEB

pj[ X{g dhg no[ nox dkB. gkdofx nkfd feB ;[ikB.
nftb'fe Grfs fsj us[o pke. fJzdqkfd fp;B[ p?m fgBke. 23.

189

foFh (nsqh) B T[; dk puB wzB e ftnkj eo fbnk. wkB' T[; dk


fFzrko b[N fbnk j't. T[; ~ fJ;soh pDk e xo b? frnk, i' dZs dk
fgsk

s' w o Sz d

ntsko

sd

pqjwk B fJ; soQK T[ukfonk fe


fJj p' b ;[ D e (T[ ; ) fJ;soh

j fJ;soh ! s{` g[Zso gqkgs eoI.


dhnK nZ y K ftu' I pj[ s jz M { trD

br.25.
sp pkb fpeb ;oho. ib ;qts B?B nXho.
o'wKfu rd rd p?B. fdB s GJh iB[ o?B. 26.

sd fJ;soh (nB;{nk) dk Foho ftnke[b j' frnk. (T[; dhnK) nZyK


ftu ib tr fojk ;h ns (T[j) nXho j' rJh ;h. o'wKfus j'D eo e (T[;
d) p'b rd rd j' rJ ;B. (T[; bJh) fdB ~ jh oks j' rJh ;h.26.
(T[;

o'wKfu fpeb ;oho. sB e'g wkB nXho.


coezs T[;No[ B?B. fpB[ p[X p'bs p?B. 27.

Foho

o'wKfus

eq'XtkB j' frnk. T[; dhnK


puB p' b dh ;h.27.
w' j D

w' j D

dk)

Sz d

ns

nZyK

ftnke[b
ns

j'Im

j'

frnk.

coed

;B

nXho

j'

Foho

ns

p[ZXh

s'I

fpBk

Sz d

fJ; soQK d p'b ;[D e fjoBK torhnK nZyK tkbh, nfs nfXe o{g
xo ns ;[zdo fJ;soh dk.28. gow gftsq fjodk ftufbs j' frnk.

;[fB n?; p?B. fwqrhJ; B?B. nfs o{g Xkw. ;[zdo ;[ pkw. 28.

dh

ub ukb fus. gowz gfts. nfs e'g tzs. w[fB fsqn fpnzs. 29.

(nsqh)

T[gNzs e;. w[fB fsqn ;[d;. nfs e'g nzfr. ;[zdo ;[ozr. 30.

(T[j) tkb g[Ndh j?. ;[zdo Foho (@;[d;#) tkbh w[Bh dh fJ;soh
pj[s eq'XtkB j?. pj[s ;[zdo o{g tkbh j?.30. jko s'V ojh j?, (f;o d)

s'ozs jko. T[gNzs pko. vkozs X{fo. o'yzs g{o. 31.

tkbK ~ g[Ndh j? ns (T[BQK ftu) fwZNh gkT[Idh j? ns eq'X Bkb Goh j'Jh

w[Bh

dh

fJ;soh

pnzs

r[Z;k

eo

eq'XtkB

(j'

rJh).29.

j?.31.
s' w o Sz d

bfy e'g Gh w[fB Bkfo. T[fm Gki pqjw T[dko.


f;t ;`fr b? foy ;op. G:wkB jP? sfi rop. 32.

s' w o Sz d

eq'XtkB j'Jh w[Bh dh fJ;soh ~ ty e, T[dko pqjwk T[m e Gi


ufbnk. fFt ;ko foFhnK ~ Bkb b? e ns jzeko ~ Sv e G?wkB j'
frnk.32.

190

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

sp e'g e? w[fB Bkfo. f;o e; iNk T[gkfo.


efo ;" ip? eo wko. sp bhB ds ntsko. 33.

id

ntsko

191

sd eq'X eo e w[Bh dh fJ;soh B f;o s'I tkbK dh iNk g[N ;[Nh.


(T[; B) jZE T[s jZE wkfonk sd dZs B ntsko fbnk (Gkt - iBw

fbnk).33.
eo pkw wksq ;wkB. eo[ dSBfsq gqwkB.
ehnk gkB G'r fpuko. sp GJ ds e[wko. 34.

yZpk jZE wksk d ;wkB j? ns ;Zik jZE fgsk (nsqh) o{g ftu wzBDk
ukjhdk j?. (id fJ;soh B) jZEK dk G'r ehsk (noEks - jZE Bkb jZE
orfVnk)

nBG{s T[sw rks. T[uozs f;zfwqs ;ks.


w[fy pd uko oVzs. T[gi' ;[ ds wjzs. 35.

gkXoh Sz d

nftb'fe nzr wfjwk ngko. ;`fBnk; oki T[gik T[dko.


nBG{s rks nkGk nBzs. w'Bh wjkB ;'Gk b;zs. 43.

Foho

tkbk

(dZs)

;ZsK

;fwqshnK

dk

T[ukoB

eodk

nB;{nk

xo

g?dk

j'fJnk.

(T[;

dk)

fJj

gfjbk

j'fJnk.36.

Fk;sqK

o{g

tkbk

ns

dk

frnksk

;kfonK

rDK

ns
dk

F[ZX
okik

;[zdo

;o{g

tkbk

;h

ns

ntX{s

;h.37.

(T[; B) ;`fBnk; ns :'r dk gqekF ehsk. (T[j) gktB, gftsq ns


;G dk dk; ;h. wkB' ;kfonK :'rK B nk e Foho XkoB ehsk j't. (T[;
B) oki ;ki ns G'r fsnkr fdZs ;B.38.
(T[j)
(ftfdnktK)
;[Gk tkbk
tkb

B
tkbk
;h.

BFN

j'D

tkb

dZs ;`fBnk;-oki d o{g


o[dq dk ntsko ;h. fi;
tork

o{g

ns F'Gk dk ]}kBk
(T[j) @;`fBnk;-oki#

tkbk,

wjkB

wfjwk

tkbk,

u"dK

;h. ;{oi, tk:{, nrBh ns ib d


ti'I irs ftu g?dk j'fJnk.39.

ftu g?dk j'fJnk (i') B fis ik ;eD


dk si nrBh tork ;h. T_; dk Xhoi

;h.40.

dZs dt gow gftsq j'fJnk ;h. (T_; dk) si nDfSi ;h ns p[ZXh


fBowb ;h. (fi; dk) Foho ty e ;'Bk bfis j[zdk ;h ns f;o T[s rzrk
dhnK

fpG{s nzr T[ib ;[ pk;. ;`fBnk; i'r feB' gqek;. 42.

j'fJnk.34.

wjk w'Bh ;o{g tkbk dZs g?dk j'fJnk, i' nmkoQK ftfdnktK dk ]}kBk

gowz gftsq GJ dt ds. nkfSi si no[ fpwb wfs.

nkikB pkj[ nfbgs o{g. nkdr i'r ;[zdo ;o{g.

ehsk.

(T[j)

Xosh
;'toD dfy bkizs nzr. ;'Gzs ;h; rzrk sozr. 41.

XkoB

;h.

;zB:k; oki GJ ds dt. o[dqktsko ;[zdo nit.


gkte ;wkB G: si ik;[. p;[Xk ;wkB Xhoi ;[ sk;[. 40.

T[sw

g?dk

gkXoh Sz d

nkfSi o{g wfjwk wjkB. d; ukotzs ;'Gk fBXkB.


oft nfBb si ib ;' ;[Gkt. T[gfink irs ;zB:k; okt. 39.

ns

ntsko

;`fBnk; i'r feB' gqek;. gktB gfts ;opsq dk;.


iB XfoU nkfB pg[ ;op i'r. sfi oki ;ki no[ fsnkr G'r. 38.

ndG[s

g[Zso

fFt B g{opbk ;okg :kd ehsk ns (T[; B) nkg nk e dZs dk


Foho

T[gfiU ;[ ds w'Bh wjkB. d; uko uko fpfdnk fBXkB.


;k;sqfr ;[X ;[zdo ;o{g. ntX{s o{g rD ;op G{g. 37.

dZs

j?. w{zj Bkb uko td oNdk j?. (fJ; gqeko) wjkB dZs g?dk j'fJnk j?.35.

f;t f;wfo g{opb ;qkg. pg[ ds e' Xfo nkg.


T[gfiUfB;{nk Xkfw. ntsko fgqEw ;[ skw. 36.

sK

bfjoK

tKr

(iNktK)

F'GdhnK

;B.41.

(T[; dhnK) r'fvnK se pKjtK ;B ns fBofbgs o{g ;h. gquzv :'r


tkbk ns ;[zdo ;o{g tkbk ;h. nzrK T[go brh ftG{sh s'I T[ibh
nkT[Idh ;h. (T[; B) ;`fBnk; :'r dk gqekF ehsk ;h.42.
(T[;

d)

nzrK

dh

wfjwk

ngo

ngko

fd;dh

;h.

(fJ;

tk;Bk
gqeko)

;`fBnk; oki g?dk j'fJnk ;h. (T[; dk) Foho ndG[s ;h ns nBzs uwe
dwe ;h. (T[j) wjkB w'Bh ;h (ns T[; dh) F'Gk uwedh ;h.43.

192

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nkGk ngko wfjwk nBzs. ;zB:k; oki feB' fpnzs.


eKfgnk egN[ fsj T[d j's. ss fSB negN feB' T[d's. 44.

o[ d q

T[;

wfjwk nfSi nBG{s rks. nkftb'fe g[sq ufe ojh wks.

tb

@negN#

g[Zso

;opsq g:kb ;opsq nek;. ub ukb fus[ ;[zdo ;[ pk;.

Eojos G{fw nkek; ;op. ij sj foyhB sfi dhB rop.


pki pizsq nBe r?B. d; fdT[; gkfJ fdyh B o?D. 47.

jh

;[D

;kfonK

foFhnK

o'w

yV

j'

rJ

;B.

;koh

G{wh

jzeko

;[zdo
ezpD

nkBzdwJh

j'

Sv

fdZsk

fBtk;K (ftu
br ;B ns
rJh

;h.46.

BjhI.47.

Foho gqrN j'fJnk j?. (T[; dh) ngko F'Gk j? (fi; dk) toDB BjhI ehsk
;edk.

(fJ;

soQK)

nk

;`fBnk;

oki

g?dk

j'fJnk

j?.48.

i`wfdnK jh :'r eow ftu br frnk j?. gkgK ~ BFN eo e Xow


dk gquko ehsk j?.
;`fBnk; :'r eoB
e

t^v t^v oki wjkoki uoBhI nk


ftu bhB j' rJ jB.49.

br

jB

ns

T[m

dZs oki ndG[s ns nB[gw (o{g tkbk) fdydk j?. ;ko oki T[m
(T[; dh) uoBhI nk br jB. wjkB wfjwk tkb dZs ~ tyd jB i'
ftfdnktK

dk

frnksk

j? . 50.

(T[; d) f;o T[s is dhnK iNktK F'GdhnK jB ns jZE ftu fB:w


d B"Ij tXkJ j'J jB. GowK s'I ofjs j'D dh nt;Ek jh (T[; d Foho
T[s) T[ibh
j?.51.
w[y

w[y f;s fpG{s b`r'N p`d. ;`B:k; uoi sfi Szd pzd.

ftG{sh
dh

T[ibh

F'G

ojh

ftG{sh

j?.
wkB'

pqkjwD
b`r'N

pzd

eow
j?.

jh

fwqrSkbk

Sb

egN

T_go

dk

p?mDk

fsnkr

jh

;`fBnk; eow j?. ;[zB ;wkXh jh (T[; dk) nk;B j? ns w'j s'I ftoesh
jh (:'r d) nzr jB. B fSiD tkbk si jh (T[; dh) ;[zdo wfjwk j?.52.

fJe nk; fus sfi ;op nk;. nBG{s rks fB; fdB T[dk;.
w[fB uoi bhB sfi ;op ekw. nkoefs Bsq iB[ Xow Xkw. 53.

nkwd)

fiE feE nBe soQK d tki ti oj jB, wkB' ftte ~ XkoB tkbk

nmkoQ K

nk;[Be ;[fB nBt:es nzr. nkfSi si wfjwk ;[ozr. 52.

dh

;kok nkekF ns Xosh ezp ojh ;h. fiE feE foFhnK B jzeko Sv
fdZsk ;h. nkekF ftu nBe soQK d tki ti oj ;B. d; fdB oks gJh

nfsG[fs nB{g bfy ds okfJ. T[fm br gkfJ fBqg ;op nkfJ.

fpGqw fpG{s T[ib ;' ;'j. fdi uoi s[fb fwqr uow no'j. 51.

(dZs

Bkb

iBwzs bkfr T[m i'r eow. jfs ehU gkg gou[foU Xow.

;'G`s ;h; is eh iNkB. By Bw e ;[ pYJ wjkB.

fdZsk.44.

y[Fh

ik

nftb'fe ds wfjwk wjkB. d; uko uko fpfdnk fBXkB. 50.

eo

t;D

ij sj pizsq pki nBe. gqrfNnk ikD[ pg[ Xfo fppe.

okikfXoki pv bkr uoB. ;`fBnk; i'r T[fm bkr eoB. 49.

gqrN

;kfonK gkskbK ns ;kfonK nkekFK ftu ns


tkfbnK d) fus ftu jbub wu rJh. (Foho)

fdyh
;'Gk ngko poBh B ikfJ. T[gfink nkB ;zB:k; okfJ. 48.

T[; dh wfjwk B fSiD tkbh ;h ns Foho ndG[s ;h. (nfij)


~ ty e wksk j?okB ofj rJh. d;K ftd;K ftu ;G b'e j?okB

j' rJ ;B.
;h.45.
ezgkfJwkB joyzs o'w. nkBzdwkB ;G GJh G'w. 46.

193

(T[; dh) ngko eKsh ns pnzs wfjwk ;h. (T[j) ;`fBnk; oki pnzs
(Fesh tkbk) ;h. T[; d iBw b?IfdnK jh egN ezpD br frnk ;h. (T[;
B)

d;B fpd; ufe ojh ;op. ;[fB ;op fofyB sfi dhB rop. 45.

ntsko

nk;K

(T[; B) fus ftu fJe' (;`fBnk; :'r dh) nk; oy e pkeh ;kohnK
Sv fdZshnK jB. (T[; dk) ndG[s Foho ;dk T[dk; (fBofbgs)

ofjzdk j?. ;kohnK ekwBktK dk fsnkr jh (T[; dk) w[Bh eow


d) bkbh ofjs (nkoes) B?D wkB' Xow dk xo jB.53.

j?.

(T[;

194

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nfpeko fus nDv'b nzr. i[s fXnkB Bsq wfjwk nGzr.


Xfo Je nk; nT[dk; fus. ;`fB:k; dt gowz gfts. 54.

j?.
d t

ofynk

j'fJnk

j?.

(T[j)

gow

gftsq ;`fBnk;

ns

fi; d Foho ~ ed gkg B S'fjnk BjhI j?. (T[j) ;kfonK r[DK Bkb
j? ns ;[zdo Foho tkbk j?. (T[j) b`r'N Xkoh gftsq Foho tkbk

;zgzB

wksk

(T[;

~)

ty

ufeqs

j'

ojh

j?.56.

;`fBnk; dt dk ndG[s Foho j? fi; dh uwe ~ ty e ekwdt


th bfis j[zdk j?. w[Bh dZs dt ;`fBnk; dk okik j? fi; B ;`fBnk; d
;ko

;ki

gowz gftsq ik e ;oho. epj{` B ekw feB' nXho.


iN i'r ik;[ ;'Gzs ;h;. n; Xok o{g ;zfB:k; Jh;. 58.

(fBofbgs)

(T[; dk) Foho gkg ofjs j? ns ngko wfjwk tkbk j?. td-frnkB

j?.
w[fB ds dt ;`B:k; oki. fij ;X ;op ;`B:k; ;ki. 57.

T[dk;

ns ftfdnktK dk T[dko ;w[zdo j?. (T[j) w[Bh gqphB wB tkbk j?


wjkB r[DK tkbk j?. wkB' pVk tZvk frnkBh g?dk j'fJnk j?.55.

epj{` B gkg fij S[jk nzr. r[fB rB ;zgzB ;[zdo ;[ozr.

;`fB:k; dt nBG{s nzr. bkizs dfy fij d[fs nBzr.

j? . 54.

ntX{s rks wfjwk ngko. ;q[fs frnkB f;zX[ fpfdnk T[dko.

b`r'Npzd ntX{s rks. ufe ojh fus ntb'fe wks. 56.

195

(T[; dk) ftekoK s'I ofjs fus jh wkB' Foho d nzrK ~ nv'b oyDk
B BFN j'D tkbh wfjwk tkb fXnkB :[es Bso jB. fJe nk; Xo

e fus

w[fB wfB gqphB r[fB rB wjkB. iB[ G:' gow frnkBh wjkB. 55.

ntsko

;kX

j'J

dk

Foho

fi;
pDkfJnk.
o{g

fi;

;`fBnk;

nkGk ngko efE ;e? eT[B. ;[fB oj? iS rzXqp wT[B.

(T[;

jB.57.
gow

f;o

gftsq

T[s

j?,

:'r

oki

dh)

nkGk

ngko

T_;

dhnK

XkoB
j?,

ekwBktK

iNktK

F'GdhnK

jB.

ehsk

j'fJnk

(T[;

nkGk

ed

nkXko
fJ;

BjhI

soQK

dk

;edk

j?,

j?.58.
dk)

e"D

eEB

eo

ufe ofjU pqjw nkGk fpukfo. bki:' nBzr nkGk fBjkfo. 59.

(fi; ~) ;[D e :eF ns rzXqp w"B j' oj jB. (T[; dh) nkGk ~ ftuko
e pqjwk j?okB j' fojk j?. nkGk ~ ty e ekwdt Fow;ko j' fojk j?.59.

nfs frnkBtzs eowB gqphB. nBnk; jfo e' nXhB.

nfs frnkBtkB j? ns eowK ftu gqphB j?. fe; dh nk; s'I ofjs
ns jfo d nXhB j?. eo'VK ;{oiK d ;wkB fi; dh Sph dk gqekF j' fojk

Sfp fdgs e'N ;{oi gqwkB. ue ojk uzd bfy nk;wkB. 60.

j?.
T[gfi:k nkg fJe i'r o{g. g[fB br' i'r ;kXB nB{g.
frqj fgqEw Skfv T[fm ubk ds. gowz gftsq fBowbh wfs. 61.

uzdqwk

ip ehB i'r pj[ fdB gqwkB. sp ekb dt ohM fBdkB.

gkXVh

Sz d

T[;

ftu

j?okB

j'

fojk

j?.60.

ns

fBowb

p[ZXh

tkbk

j?.61.

T[s

gq;zB

fXnkB

j'fJnk.
e

;[D'.

fJ;

soQK

dh

nkekF

pkDh

j'Jh--j

;`fBnk;

oki!

62.

nkekF pkDh B dZs gqfs fejk gkXVh

r[o jhD w[efs Bjh j's ds. s[fj ej' pks ;[fB fpwb ws.
r[o eofj fgqEw sp j'fr w[efs. efj dhB ekb fsj i'r i[rs. 63.

nkekF

id T[; B pjs[ fdBK se :'r eo fbnk, sd nzs ftu ekb dt


s[;hI

nkek; pkBh pkfu ds gqfs

(T[j) nkg jh @fJe# :'r o{g ftu g?dk j'fJnk j?. fco nB{gw :'r
;kXBk eoB brk j?. dZs gfjbK xo ~ Sv e T[m ufbnk j?. (T[j) gow
gftsq

fJfw GJh fpUwpkBh pBkfJ. s[w ;[Dj[ p?B ;`B:k; okfJ. 62.

ty

p[ZXh

Sz d

j dZs! r[o{ s'I jhD (nt;Ek ftu) w[esh BjhI j'Jrh. j fBowb
tkb! s?~ rZb efjzdk jK, (fXnkB Bkb) ;[D. gfjbK r[o{ XkoB eo,

sd w[es j'tIrk. ekbdt B T[; ~ (fJj) :'r dh i[rs efj fdZsh. 63.

196

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pj[ Gkfs ds dzvts ehB. nk;k fpojfs jfo e' nXhB.


pj[ Gks i'r ;kXBk ;kfX. nkdr i'r wfjwk nrkX. 64.

o[ d q

i'rhB i'r okikB oki. nBG{s nzr ij sj fpoki. 65.

brk

(i')

:'r

sd dZs dt
T[;ss T[ukoh. (i')
ofjs

Foho

eb`e

s'I

w[es

nrkX

wfjwk

tkbk

j?.64.

B Bw;eko ehsh ns fco gow dt ns nGt dh


i'rhnK dk i'rh ns okfinK dk okik j? ns sZsP-

fiE

feE

fpoki

fojk

j?.65.

fi; fJe dk si ib Eb ftu ftnkg fojk j?. fi; d (r[DK ~)

ib Eb fp:kg fij si Je. rktzs ik;[ w[fB rB nBe.


fij Bfs Bfs Gkyzs fBrw. s nkfd nzs wXj nrw. 66.

197

(nkekF pkDh ;[D e) dZs B pj[s soQK Bkb dzvts (gqBkw) ehsk
ns nk; s'I ofjs jfo d nXhB (j' frnk). (fco) pj[s soQK dh :'r ;kXBk
eoB

sp Bw;eko efo ds dt. T[uozs gow T[;sfs nGt.

ntsko

nBeK w[Bh b'r rkT[Id jB. fi; ~ td Bfs Bfs efjzd jB. T[j nkfd,
wZX, nzs ns gj[zu s'I go j?.66.
fi; fJe B nBe o{g XkoB ehs jB. (fi; B) ftte g{ote nkekF

fij Je o{g feB nBe. g[jwh nek; feB fppe.


ib pk Eb; ;p m"o ikB. nBG? ni'fB nfB nk; wkB. 67.

ns Xosh pDkJh
i' G? ofjs, i{B

gktB gqf;X gowz g[Bhs. nkikB pkj nBGT[ nihs.

T[j gqf;ZX, gftsq ns gow g[Bhs j?. (T[j) r'fvnK se bzphnK


pKjtK tkbk, G? s'I ofjs ns B fis ik ;eD tkbk j?. (T[j) gow gqf;ZX

gowz gqf;X g{oD g[okD. okikB oki G'rh wjkD. 68.

j?. i' ib, Eb ftu ;G EKtK T[s ikfDnk iKdk


s'I w[es ns j'o fe; dh nk; s'I fpBk j?.67.

j?.

ns g{oB g[okD (g[oF) j?. (T[j) okfinK dk okik ns wjkB G'rh j?.68.
nBfSi si nBG? gqek;. yVrB ;gzB gowz gqGk;.
nkGk nBzs poBh B ikfJ. fco fco' ;op wfs e' ubkfJ. 69.

(T[j) B fSi ik
j?. (T[j) sbtkoK

tkbk

;eD tkb si tkbk ns ;[sj f;ZX gqekfFs j'D


(~ tosD ftu) wkfjo j? (noEKso - S r[DK

Bkb Gog{o j?), pj[s jh ibkb tkbk j?. (T[; dh) nkGk nBzs j?, i' toDB
BjhI ehsh ik ;edh. fco T[j ;kfonK wZsK ~ ubkT[Idk fcodk j?.69.
;pj{ pykB fij Bfs Bfs. nebze o{g nkGk nws.
;opz ;fwqX fij gkB bkr. fij Bkw bs ;p gkg Gkr. 70.

fi; ~ ;ko Bfs Bfs efjzd jB. (T[j) nfws nkGk


fBFebze o{g j?. fi; d uoBK Bkb ;kohnK ;fwqXhnK brhnK
dk

r[B ;hb ;kX[ sk e ;[GkfJ. fpB[ sk; ;ofB Bjh e'T{ T[gkfJ.
dhBB T[XkofD ik;[ pkB. e'T{ ej? e?;Jh bs wkB. 71.

BK

b?D

Bkb

;ko

gkg

Gi

iKd

tkbk
jB.

ns
fi;

jB.70.

T[; dk ;[Gk r[D, ;hb ns ;kX[sk tkbk j?. T[; dh FoB s'I fpBk
j'o e'Jh T[gk BjhI j?. dhBK dk T[&ZXko eoBk fi; dh nkds j?. e'Jh fetI
jh

(T[;

dk

BK)

efjzdk

j?,

(T[j

T[;

soQK)

wzB

b?Idk

j?.71.

(T[j) ebze s'I ofjs ns B fSi ik ;eD tkb si tkbk j?. (T[;

nebze o{g nBfSi si. nk;B nv'b ;[G ;[Gq ;i.


nBrB ik;[ r[B wfX ;'G. bfy ;sq fwsq fij ojs b'G. 72.

dk)

fij ;sq fwsq ;w Je ikB. T[;ssh fBzd fij Je wkB.

r[D F'Gk gk
jB.72.

nk;B

nv'b
oj

j?

ns
jB.

F[G
(T[;

;[ydkfJe

;i

~!)

ty

tkbk
t?oh

j?.
ns

fi;
fwso

ftu

nDfrDs

bbukJ

ofjzd

nk;B nv'b nBfSi o{g. gowz gftsq G{gkD G{g. 73.

(T[j) t?oh ns fwso ~ fJe ;wkB ;wMdk j? ns T[;ss s fBzdk


~ fJe' fijk wzBdk j?. (fi; dk) nk;B nv'b j? ns ;o{g nfSi j?, (T[j)

fijpk ;[XkB yr T[X ;'fj. nftb'e dJhs no[ dt w'fj.

gow

fpB[ p?o o{g nBGt gqek;. nBfSi rks fBf; fdB fBok;. 74.

gftsq

ns

okfinK

dk

okik

j?.73.

fi; dh ihG nzfwqs (d ;wkB p'bdh j?), sbtko (T[; d jZE ftu)
T[&Zuh F'Gdh j?. dts ns d?Is ty e w'fjs j[zd jB. T[j fpBk t?o tkbk
ns ;[sj gqekF j?.
s'I ofjs j?.74.

(T[j)

fSiD

tkb Foho

tkbk

ns oks

fdB

nk;K

198

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d[fs nkfd nzfs Je? ;wkB. yVrzB ;gzfB ;p fpfX fBXkB.


;'Gk ;[ pj[s sB ik;[ ;'G. d[fs dfy iS rzXqp b'G. 75.

o[ d q

ntsko

199

(T[; dh) i'fs nkfd s'I nzs se fJe ;wkB j?. (T[j) S nzrK Bkb
Gog{o ns ;kohnK ftXhnK dk ]}kBk j?. fi; d sB dh F'Gk pj[s F'Gdh
j?. (fi; dh) i'fs ~ ty e :eF ns rzXop b'GkfJwkB (j' oj jB).75.

nBGzr nzr nBGt gqek;. g;oh irfs fij iht okf;.


feB ;[ iht ifb Efb nBe. nzsfj ;w: c[fB o{g Je. 76.

(T[; dk) Foho Gzr BjhI j[zdk ns nB[Gt d[nkok gqekfFs (;[sj
gqekF) j[zdk j?. T[; dh irs d ihtK ftu ok; (i'fs) g;oh j'Jh j?. (T[;
B) ib Eb ftu nBe iht ehs j'J jB, go nzs ftu (T[j) ;G fco
fJe o{g jh jB.76.

fij S{nk B?e[ Bjh ekb ikb[. SP? ;ek gkg Bjh eT[B ekb.
nkfSi si nBG{s rks. Je? ;o{g fB; fdB gqGks. 77.

fi; ~ ekb d ikb B }ok fizBk th S'fjnk BjhI j?. (T[; ~) gkg
fe; ;wI th S'j BjhI ;fenk j?. (fi; dk) si nDfSi o{g tkbk j? ns
sZsP-ofjs
tkbk

gqGks

tb

fJe

;wkB

o{g

toDB

eo

;edk

j?,

ebwK

pD

ikD,

i eo pqjwk p?m e (T[;ss dk) T[ukoB eo, sd th si dk nzs


gk ;erk. (i) j}koK w{zjK tkbk FFBkr p'bdk oj, sK th T[; dk

nzs

BjhI

gk

;edk.80.

(T[; ~) ;Be ns ;BksB oks fdB igd jB, sK th T[; dh F'Gk


;gFN BjhI ehsh ik ;edh. uko w{zjK tkb pqjwk B tdK dk T_ukoB ehsk
(go

fco

th)

jzeko

Sv

Bfs

Bfs

ftukoB

brk

j?.81.

fFt B j}koK ;kb :'r ehsk ns xo dk w'j Sv e pBtk; fbnk.


(T[; B) pj[s
;fenk.82.

fij Je o{g nBe` gqek;. nfp:es si fB; fdB T[dk;.

soQK

pj[s

:'r

ehs,

go

sK

th

T[;

dk

gko

BjhI

gk

fi; dk fJe o{g j?, go nBe soQK Bkb gqekfFs j' fojk j?. (T[;
dk) si gqrNkt s'I ofjs j?
(T[; dk) nk;D nv'b j? ns
d[nkok

fij ;sq[ fwsq Je? ;wkB. nfp:es si wfjwk wjkB.


fij nkfd nzfs Je? ;o{g. ;[zdo ;[ozr ir efo no{g. 84.

ns

BjhI

f;t ;jz;q poy b" i'r ehB. sfi Bj rj pB pk; bhB.

nk;B nv'b wfjwk nGzr. nBGt gqek; ;'Gk ;[ozr. 83.

fdB

e rDF fbyD p?m. ;ko ;w[zdo f;nkjh ns ;ko pB


sd th FF Bkr T[; dk nzs BjhI efj ;edk.79.

j?,
pj[ ehB i'r sj pj[ gqeko. Bjh sfdg sk;[ bfj ;ek gko. 82.

oks,

i ;koh Xosh (@ekf;gh#) ~ gZso (ekr}) eo bJhJ ns jzeko eo

fB; fdB igzs ;Be` ;Bks. Bjh sfdg sk;[ ;'Gk fBoks.
w[y uko pd feB T[uko. sfi rop Bfs Bs? fpuko. 81.

(T[j)

gkg B; frnk j?. (T[; dh) ngko wfjwk dk e"D


fJ; bJh ;`yg ftu jh toDB ehsk j?.78.

iT[ eo? p?fm pqjwk T[uko. Bjh sfdg si gk:zs gko.


w[y ;jz; Bkw cD gfs oVzs. Bjh sfdg sk;[ gk:zs nzs[. 80.

j?.

fJ; soQK dk ;s'so gkm dZs B ehsk j?. (fJ; d) nZyoK ~ gVQfdnK

i eo? gsq ekf;gh ;op. fby rD; efo e? ;[ rop.


w;[ ;op f;zX bye pBf;. Bjh sfdg nzfs efj ;e? ;;[. 79.

tkbk

j? . 77.

fJj Gkfs ds n;s'sq gkm. w[y gVs nSq r:' gkg Bkm.
e' ;e? poB wfjwk ngko. ;`Sg ehB sk s T[uko. 78.

Foho

gqekfFs

j[zdk

j?

ns

ns oks fdB T[dk; (ftoes) ofjzdk j?.


B Gzr j'D tkbh wfjwk j?. (T[j) nB[Gt
T[;

dh

pj[s

;[zdo

F'Gk

j?.83.

fi; bJh t?oh ns fwso fJe ;wkB jB. (fi; dk) si gqrN BjhI
ehsk ik ;edk ns (fi; dh) wfjwk wjkB j?. i' nkfd s'I nzs se fJe'
jh ;o{g tkbk j?. (T[;) ;[zdo ;o{g tkb B nB{gw irs dh ouBk ehsh
j?.84.

200

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fij okr ozr Bjh o{g oy. Bjh Bkw mkw nBGt nGy.
nkikB pkfj nBGt gqek;. nkGk nBzs wfjwk ;[ pk;. 85.

o[ d q

ntsko

201

fi; dk e'Jh okr, ozr, o{g ns oyk BjhI j?. (fi; dk) e'Jh BK
ns EK BjhI j? ns i' ;[sj gqwkD ns Gy ofjs j?. (T[j) r'fvnK se
bzphnK pKjtK tkbk j? ns nB[Gt d[nkok gqekfFs j[zdk j?. (T[; dh) nkGk
nBzs

eJh ebg i'r fifB eos phs. Bjh sfdg sT[B Xfo rJ uhs.
w[fB wB nBe r[fB rB wjkB. pj[ e;N eos Bjh Xos fXnkB. 86.

sK

j?

ns

wfjwk

fiBQK ~ :'r
th T[j T[BQK d

dh

;[zdo

;[rzX

j?.85.

;kXBk eofdnK eJh ebg (:[r) phs rJ jB, go


fus ftu fNfenk BjhI j?. nBe w[BhnK B wB ftu

wjkB r[DK d g[zi dk fXnkB eofdnK pj[s eFN ;j, go (fco th) fXnkB
ftu
fij Je o{g feB nBe. nzsfj ;w: c[fB GJ Je.
eJh e'fN izs ihtB T[gkfJ. fcfo nzs bs nkgfj fwbkfJ. 87.

fij ehB i'fs T[d's ;op. fij js:' ;op rophB rop. 90.

ik

;fenk.86.

ftu
dh

fwbk

FoB

b?Idk

ftu

j?.87.

;ko

irs

iht

gJ

jB

ns

fi;

uoB

nBe w[Bh wB ftu ig oj jB. T[; dk fXnkB XofdnK eJh ebg (:[r)
phs rJ jB, go T[; ~ fe; B th fes ftdwkB BjhI tfynk.88.
(T[; dh) nkGk nBzs j? ns wfjwk ngko j?. (T[j) nfsnzs T[dko

nkGk nBzs wfjwk ngko. w[B wfB wjkB ns jh T[dko.

fij nkfd nzfs Jefj ;o{g. ;'Gk nGzr wfjwk nB{g.

nkgD
fi;

fij irs iht ;p go ;ofB. w[B wfB nBe fij igs uoB.

nkfSi si ;{ofs ngko. Bjh ;es p[X efo e? fpuko. 89.

Xkfonk

fi; B fJe o{g s'I nBe o{g ehs jB ns nzs tb i' fco fJe
o{g j' rJ jB. (fi; B) eJh eo'V iht izs g?dk ehs jB ns fco nzs
ftu

eJh ebg fsj` eos fXnkB. ej{` B dfy fsj fpfdwkB. 88.

BjhI

ns

w[BhnK

ns

;{othosk

wB

(ftu

t;D

tkbk)

wjkB

j?.

p[ZXh

(T[;

dk)

ngko

j?.
ftuko

(T[;

dk)

BjhI

si

eo

nDfSi

j?

;edh.89.

fi; dk nkfd s'I nzs se fJe' fijk ;o{g j?. (fi; dh) F'Gk Gzr
j'D tkbh BjhI ns fi; dh wfjwk nB{gw j?. fi; B ;kohnK i'sK ~ gqrN
ehsk

j'fJnk

j?.

fi;

;kfonK

jzekohnK

dk

rop

BFN

ehsk

j'fJnk

j?.90.
fij roptzs Je? B oky. fcfo ej' p?D Bjh p?D Gky.
fJe pko wkfo wko:' B ;sq.[ fJe pko vkfo vkfoU B nsq. 91.

fi; B fJe th jzekoh BjhI ofjD fdZsk. (T[; B) ed puB efj


e fco puB BjhI fejk. (T[; B) t?oh ~ fJe tko wko e fco BjhI wkfonk.
(fi;

fJe

tko

sho

(@nsO#)

Sfvnk,

fco

BjhI

Sfvnk.91.

(T[; B) ;teK ~ Ekg e (fco) d{o BjhI ehsk. (i T[; dh) G[b

;te Ekfg Bjh d{o ehB. bfy GJh G{b w[fy fpj; dhB.
fij rjh pkfjz feB' fBpkj. sqh:k Je p:kfj Bjh ehB p:kj. 92.

B)

ty bJh sK w{zj s'I j; e (p]F) fdZsh. fi; dh pKj geVh, T[; ~ (nzs
se) fBGk fdZsk. fJe fJ;soh ftnkjh, sK (fco d{ik) ftnkj BjhI
ehsk.92.

ohMzs e'fN Bjh e;N ehB. ;hMzs Je jh Bkw bhB.


nB egN o{g nBGT[ gqek;. yVrB ;gzfB fB; fdB fBok;. 93.

eo'VK eFNK (sgK) d eoB Bkb th BjhI ohMdk, go fJe Bkw b?D
Bkb jh w[esh (@;hMzs#) j' iKdh j?. (T[j) egN ofjs o{g tkbk j? ns
nB[Gt d[nkok gqekfFs j[zdk j?. (T[j) S r[DK Bkb gfog{oD j? ns oks
fdB

gowz gftsq g{oD g[okD. wfjwk nGzr ;'Gk fBXkB.


gktB gqf;X gowz g[Bhs. nkikB pkj[ nBG? nihs. 94.

nk;K

s'I

T[j

gow

w[es
gftsq

ofjzdk
ns

j?.93.
g{oh

soQK

g[okD

(g[oF)

j?.

(T[;

dh)

wfjwk

nGzr j? ns F'Gk dk ]}kBk j?. T[j gftsq, gqf;ZX ns gow g[Bhs j?. (T[;
dhnK) pKjtK r'fvnK se bzphnK jB, G? ofjs j? ns fifsnk BjhI ik
;edk.94.

202

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

eJh e'fN fJzdq fij gkfBjko. eJh uzd ;{o feq;Bktsko.


eJh fp;B o[dq okwk o;{b. fpB[ Grfs :" B e'Jh ep{b. 95.

o[ d q

203

fi; d eJh eo'V fJzdo gkDh GoB tkb jB. fesB jh uzdqwk, ;{oi
ns feqFB ntsko jB. eJh ftFD{, o[dq, okw ns o;{b (w[jzwd) jB. go
(;Zuh)

eJh ds ;s r'oy dt. w[BwfB wfSzdq Bjh bys Gt.


pj[ Gkfs wzsq ws e? gqek;. fpB[ Je nk; ;G jh fBok;. 96.

ntsko

(fi;

Grsh

s'I

fpBk

e'Jh

th

gqtkB

BjhI

j?.95.

fesB jh dZs, ;Zs (tkdh), r'oy dt, wBBFhb w[Bh ns wfSzdq th


dk) Gd BjhI gk ;ed. (T[j) pj[s soQK d wzsoK d[nkok (nkgD)

ws dk gqekF eod jB. gozs{ fJe dh nk; s'I fpBk ;G fBok; jh ofjzd
jB.96.
fij Bfs Bfs Gkys fBrw. eosko ;op ekoD nrw.
fij bys e'Jh Bjh eT[B ikfs. fij Bkfj fgsk fGqs sks wks. 97.

fi; ~ td Bfs Bfs efjzd jB, (i') eosko ;ko ekoBK dh gj[zu
s'I go j?. fi; ~ e'Jh BjhI ikDdk fe fe; ikfs dk j?. fi; dk e'Jh
fgsk,

ikBh B iks fij ozr o{g. ;kjkB ;kfj G{gkB G{g.


fij poD ikfs Bjh feqs nBzs. nkd' ngko fBofpy fpnzs. 98.
poDh B ikfs fij ozr oy. nsG[s nBzs nfs pb nGy.

j?.

nfpeko fus nB[Gt gqek;. xfN xfN fp:kg fB; fdB T[dk;. 100.

i'

fi;

ns

wksk

BjhI

j?.97.

F[o{
d

s'I

ozr

jh

ns

ngko,
oy

dk

pnzs

ns

toDB

BjhI

ftfFnK
ehsk

s'I
ik

w[es

j?.98.

;edk.

(i')

ndG[s,

nBzs, nfs pbtkB ns Gy s'I ofjs j?. (i') nyzv fus tkbk ns ftekoK
s'I ofjs
j?.99.

T[;ssh fBzd fij fJe ;wkB. nkGk nyzv wfjwk wjkB.

g[Zso

fi; dk ozr o{g BjhI ikfDnk iKdk. i' FkjK dk Fkj ns okfinK
dk okik j?. fi; dk toD ns ikfs BjhI j? ns fi; dh feqs (ehosh)
nBzs

nByzv fus nfpeko o{g. dtkB dt wfjwk nB{g. 99.

Gok,

o{g

tkbk

j?.

(i')

dtfsnK

dk

dtsk

ns

nB{gw

wfjwk

tkbk

fi; ~ T[;ss ns fBzfdnk fJe ;wkB j?, (fi; dh) nkGk nyzv j?
ns wfjwk wjkB j?. (fi; dk) fus fteko s'I ofjs j? ns nB[Gt d[nkok
gqekfFs j[zdk j?. (i') xN xN
(ftoes) ofjz d k j? . 100.
dZs

fJj Gkfs ds T[;sfs T[uko. vzvts ehB nfsqi T[dko.

fJ;

soQK

dh

ftu

T[;ss

ftnkg
dk

fojk

T[ukoB

j?

ehsk.

ns

oks

T[dko

fdB

nsqh

T[dk;
w[Bh

no[ Gkfs Gkfs T[fm gos uofB. ikBh B ikfJ fij ikfs poB. 101.

g[Zso (dZs) B dzvts gqBkw ehsk. ns T[m e soQK soQK Bkb uoBhI fgnk
fi; dk toD ns ikfs ikDh BjhI iKdh.101.

iT[ eo? feqs eJh i[r T[uko. Bjh sfdg sk;[ bfj iks gko.

i e'Jh (T[; dh) ehosh dk eJh :[rK se T[ukoB eo, sd th T[;


dk nzs BjhI gkfJnk ik ;edk. woh p[ZXh E'Vh j? ns so r[D nBzs jB.

ww nbg p[fX st r[B nB`s. poBk B iks s[w nfs fpnzs. 102.

(w?I)
st r[D nfs T{u nzpo ;wkB. ww nbg p[fX pkbe nikB.
few ;e" poB s[wo gqGkt. st gok ;ofD sfi ;G T[gkt. 103.

pkbe

BjhI

eo

;edk,

soh

(F'Gk)

pnzs

j?.102.

so r[D nkekF tKr pj[s T[&Zu jB, (go) w?I nbg p[ZXh tkbk nikD
jK. w?I s[jkv gqGkt dk fe; soQK toDB eo ;edk jK. (w?I) ;ko

T[gk

Sv

ns
jko

wfjwk Sdh BjhI


frnk, sd T[;

fij bys usq Bfj Gd pd. nkGk nBzs wfjwk nSd.


r[B rBs usq w[y gok jko. sp Bfs Bfs feB T[uko. 104.

toDB

s[jkvh

FoB

ftu

fgnk

jK.103.

fi; d Gd ~ uko td BjhI ;wM ;ed. (fi; dh) nkGk nBzs j?


ik
B

;edh. (fi; d) r[DK dk ftuko eofdnK


Bfs Bfs dk T[ukoB ehsk.104.

pqjwk

204

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

Efe frfoU fpqX f;o fbys fes. ufe oj pkfbfybkfd fus.


r[B rBs usq w[y jko wkfB. jfm sfi fpnzzfs feB' pykB. 105.

(fi; dh) ehosh ~ fbyfdnK


Gko fvr fgnk j?. @pkfbfybkfd#

oj
~

jB.
Sv

sj igs o[dq i[r e'fN Ghs. pfj rJh rzr f;o w[fo B uhs.
eJh ebg phs fij Xofs fXnkB. Bjh sfdg fXnkB nkJ ;[ikB. 106.

r[DK
e

T[;

dk

pnzs
~

ftuko
pnzs

igfdnK

eofdnK
efjD

o[dq

205

fbyfdnK fpoX (pqjwk) Ee e f;o


(pqjwk-g[Zso) th fus ftu j?okB j'

eofdnK

br

pqjwk

frnk

eo'VK

:[r

jko

wzB

frnk

j?.

jm

j?.105.
fpsk

fdZs

jB.

f;o

T[s'I

rzrk

tfj rJh, go (T[; B f;woB s'I) fus ~ BjhI w'fVnk. T[; dk fXnkB
XofdnK (;kXeK d) eJh ebg phs rJ jB, go sK th (T[j) ;[ikB (T[BQK
d)

fXnkB

ftu

BjhI

nkfJnk.106.

id pqjwk B ewb-Bkb ftu gqtF ehsk, i' wjkB wBBFhb w[Bh ns

ip ehB Bkfb pqjwk gqt;. w[B wfB wjkB fdipo fdi;.


Bjh ewb Bkb e' byk gko. ej' sk;[ e?; gkt? fpuko. 107.

ntsko

;qFm pqjkwDK dk ;[nkwh j?, T[; ~ ewb-Bkb dk d{ik f;ok gsk B bfrnk,
(sK fco) ftuko g{ote d;' fe T[j (ekb dt) dk gko fetI gk ;erk.107.

poBh B ikfs fij Sfp ;[ozr. nkGk nkgko wfjwk nGzr.


fij Je o{g feB' nBe. gr S'fo nkB fsj Xo' Ne. 108.
o{ n kb

Sz d

Gkfs Gkfs fpnzfs d; Gtzs feos T[uko.


Gkfs Gkfs gr' brk sfi rop nfsq e[wko.
e'fN poy eoh ip? jfo ;ft tk fus[ bkfJ.
ne;wks GJh sp? fsj fpUw pkB pBkfJ. 109.
p:'w pkBh pku ds gqfs

ds ;fs ej' s[M? r[o jhD w[efs B j'fJ.


okt oze gqik tik fJw GkyJh ;G e'fJ.
e'fN e;N B feT[ eo' Bjh n?; dfj T[Xko.
ikfJ e? r[o ehihn? ;[fB ;fs nfsq e[wko. 110.
ds pku
o{ n kb

Sz d

n?; pke GJ ip? sp ds ;s ;o{g.


f;zX[ ;hb ;[fpqs e' Bd r:kB e' iB[ e{g.
gkB bkr v`v"fs e? fJj Gkfs ehB T[uko.
eT[B ;' r[o ehihn? efj w'fj ss fpuko. 111.
p:'w pkBh pku

iT[B fus fpy? o[u? ;'Jh ehihn? r[odt.


fsnkr efo e? egN eT[ fus bkfJ ehi? ;t.
ohM j? r[odt sT[ s[w gkfJ j' po[ dkB.
:" B j'fJ T[Xko g? ;[fB bj[ ds ;[ikB. 112.

fi; dh ;[zdo Sph dk toDB BjhI ehsk ik ;edk. (fi; dh) ngko
nkGk ns nGzr (BFN B j'D tkbh) wfjwk j?. fi; fJe B nBe o{g ehs
j'J jB, j'oBK d uoBK ~ Sv e T[; dh Ne XkoB eo'.108.
o{ n kb

Sz d

nsqh w[Bh dk g[Zso (dZs) GKs GKs d pnzs d;K ftu gqG{ dh ehosh
rkT[Idk fcfonk ns soQK soQK d jzeko ~ fsnkr e (T[; dh) uoBhI brk
fojk. T[; B id fus brk e eo'VK toQ jfo dh ;tk ehsh, (sK) T[;
~

nukBe

(fJ;

soQK)

dh

nkekFpkDh

j'Jh.109.

nkekFpkDh B dZs gqfs fejk--

ns

j dZs! s?~ ;Zu efjzdk jK, r[o{ s'I fpBk w[esh BjhI j'trh. okik
oze, goik toik (nkfd) ;G e'Jh fJ; soQK efjzdk j?. eo'VK eFN

feT[I

eodk

g[Zso!

fJ;

j?I,

fJ;

;Zuh

soQK

f;fynk

Bkb
~

dj
;[D

dk
b?

T[&ZXko
ns

ik

BjhI
e

j'Dk.
r[o{

XkoB

nsqh

w[Bh

eo.110.

dZs B fejk-o{ n kb S` d

id fJ; gqeko dh nkekF pkDh j'Jh, sd dZs i' ;fs ;o{g, Fhb
dk ;w[zdo, uzrh fposh dk dfonk ns frnkB dk wkB' y{j j?, uoBhI br
frnk ns v`v"s eo e fJ; soQK efjD bfrnk fe (T[j)
~ r[o{ ehsk ikJ, fJj w?~ ftuko g{ote d;'.111.

e"D

j?<

fi;

nkekF pkDh B fejk--

i' fus ~ uzrk br T[; ~ r[o{ eoBk ukjhdk j?. egN dk fsnkr
eoe ns fus brk e (T[; dh) ;tk eoBh ukjhdh j?. id'I r[o{ dt
ohMDr sK s[;hI todkB gqkgs eo'r. j ;[ikB dZs! ;[D b? fe fJ; soQK
T[ & Z X ko

BjhI

j' D k.112.

206

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

207

i'r ekoD e' ubk ihn ikfB e? nBGt.

fi; B ;G s'I gfjbK ;bkj (@wzsq#) fdZsh ;h, T[; ~ r[odt wzB e
ns fjod ftu gqG{ ~ ikD e :'r eoB bJh ub fgnk. wksk fgsk toid

sks wks oj wB? efo wkB p?B B Je.

oj, go (T[; B) T[BQK dk fJe puB th B wzfBnk. :'r dhnK nBe ftXhnK

fgqEw wzsq d:' fiB? ;'Jh ikfB e? r[odt.

x'o ekfBB e" ubk Xfo i'fr B:k; nBe. 113.


x'o ekBfB w? eoh sg;k nBe gqeko.
Gkfs GkfsB e eo fJe fus wzsq T[uko.
e;N e? ip jh ehnk sg x'o poy gqwkB.
p[fX e' po[ ds G sp nkfB p[fX fBXkB. 114.
p[fX e" po[ iT[ d:' fsB nkB p[X nBzs.
gow g[o[y gftsq e? rJ ds dt wjzs.
ne;wksq pYh sp? p[fX isq ssq fd;kB.
Xow gqu[o ehnk ijh sj gow gkg fy;kB. 115.

(@B:k;#)

XkoB

x'o

eo

izrbK

ftu

;zxD
ik

izrbK
nBe

tb
soQK

s[o
dh

fgnk.113.

sgf;nk

ehsh.

fJe

fus

j'

e GKs GKs d wzsqK dk T[ukoB ehsk. id fJe ;kb eFN ;fj e x'o
sg ehsk, sd p[ZXh d ]}kB (gqG{) B nk e p[ZXh dk to d fdZsk.114.
id'I T[; ~
rJh). gow g[oy
nukBe
feE

p[ZXh
Xow

fiE
dk

p[ZXh dk to fdZsk sK T[; ~ pfj;kph p[ZXh (gqkgs j'


gftsq (ekb dt) dZs dt ~ wjkB pDk rJ. sd
feE

gquko

;kohnK
ehsk

fdFktK

ns

t^v

ftu

tX

rJh.

gkg

(T[E'I)

(fco

fy;e

dZs

B)

fiE

rJ.115.

fi; dk ed ftBkF BjhI j[zdk, T[; nekb ~ gfjbk r[o{ ehsk. fi;

fgqEw nekb r[o{ ehnk fij e' ep? Bjh Bk;.

dk fiE feE ;G gk; fBtk; j?. fi; B nzvi, ioi, ;si ns T[dfGi
nkfd dk g;kok ehsk j?. T[; ~ ;fs wzB e w[Bh dZs B T[; ~ (gqEw)

isq ssq fd;k ft;k fij mT[o ;op fBtk;.

r[ o {

XkoB

nzv ioi ;s T[sG[i ehB ik; g;ko.


skfj ikB r[o{ eh:' w[fB ;fs ds ;[ Xko. 116.

fJE ;qh dZs d wjksw d nekb r[o{ gqEw dk gq;zr ;wkgs. 1.

o{ n kb

Sz d

fJfs ;qh ds wjksw gqEw r[o{ nekb g[o[y ;wkgsz. 1.

o{ n kb

Sz d

ehsk.116.

gow gftsq wB tkb ns :'r d ]}kB w[Bh (dZs dt) B wB ftu

gow o{g gftsq w[fB wB i'r eow fBXkB.

jh wzB e (wB ~) d{ik r[o{ XkoB ehsk. fi; tb wB wzB iKdk j?, sd
jh BkE dh gSkD j' iKdh j?. j w[Bh bkb! ;[D, sd jh wB dh F[ZX ekwBk

d{;o r[o eT[ eok wB Jh wB? w[fB wkfB.

f;Z X

j[ z d h

BkE sT[ jh gSkB i' wB wBJh fij ekb.


f;X sT[ wB ekwBk ;[X j's j? ;[fB bkb. 117.

fJE dZs wjksw d d{i r[o{ wB d toDB d nfXnkfJ dh ;wkgsh. 2.

G[ i z r gq : ks Sz d

fJfs ;qh ds wjksw d[shnk r[o{ wB poBB` fXnkfJ ;wkgs`. 2.

G[ i z r gq : ks Sz d

ip? dP? ;[ ehB r[o{ ds dt`. ;dk Je fus` eo? fBs ;t`.
iNk i{N ;h;` ;[ rzrk so`r`. ep? SP? ;ek nzr e' B nB`r`. 118.
wjk T[ibh nzr fpG{s ;'j?. by? w'B wkBh wjk wkB w'j?.
iNk i{N rzrk so`r` wjkB`. wjk p[fX T[dko fpfdnk fBXkB`. 119.

dh)

id dZs B d' r[o{ XkoB eo bJ, sd fJe fus j' e fBZs (T[BQK
;tk eoB brk. (T[; d) f;o T[s iNktK dk i{Vk j?, (T[j n;b'I)

rzrk dhnK sozrK


;fenk.118.

jB.

(T[BQK

d)

Foho

ed

th

ekw

dt

S'j

Foho T[s pj[s T[ibh ftG{sh F'Gdh j? (fi; ~) ty e wjkB w'Bh


w[BhnK
bfjoK

GrT[j b;? p;sq b`r'N p`d`. si ;op nk;k oN? Je S`d`.


wjk w'B wkBh wjk w'B pkX. wjk i'r eowz ;G? B:k; ;kX. 120.

j? . 117.

Sv

dk nfGwkB
jB. wjkB

w'fjnk iKdk j?. iNktK dk i{Vk jh wjkB rzrk dhnK


p[ZXhwkB, T[dko ns ftfdnk dk ]}kBk j?.119.

GrtI p;sq uwed jB ns b`r'N p`fBQnk j'fJnk j?. ;kohnK nk;K


fdZshnK jB, (etb) fJe Szd (noEks @r[owzsq#) oNd jB. wjkB w'Bh

B wjkB u[g ;kXh j'Jh j?. wjkB :'r d eowK dhnK ;kohnK ftXhnK g{ohnK
ehshnK

j' J hnK

jB.120.

208

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

d:k f;zX[ ;op` ;[G` eow eosk. jo ;op rop` wjk si Xosk.
wjk i'r eh ;kXBk ;op ;kXh. wjk w'B wkBh wjk f;X bkXh. 121.

~
;koh

;kXBk

f;ZX

ns

wjkB

f;ZXh

gqGks

eo? ;fs eowz e[oeowz gqBk;`. oj? Je fus` w[Bh;` T[dk;`. 124.

si:' ekw eo'X` ;p? b'G w'j`. wjk i'r iPkbk wjk w'fB ;'j`. 125.

ns

T[s

fJFBkB

(T[;

B)

XkoB

ws

tkbk

ehsk

ns

;`fXnk

j'fJnk

j?

bJh

iKdk

j?

eodk

j?.

:'r

j?. (T[j) fsqekb


T[j ;`fBnk; dt

j?.122.

fus

ubkfJwkB

BjhI

j'D

fdzdk

j?.

(T[j)

:'r

dh

ftXh

gkbdk

(fBofbgs) ofjzdk j?. (T[; B) gow-sZsP


wybk XkoB ehsh j'Jh j?.123.

ns p[o eowK ~ uzrh soQK BFN eodk j?. (T[;) wjk w[Bh dk fus ;fEo
j?

ns

(;dk)

F[G

Fk;sqK

se

T[dk;
(T[;

(fBofbgs)

dh)

gj[`u

j?

ofjzdk
ns

j?.124.

e[eowK

BFN

eoB

tkbk

j?. (T[j ;dk) ;zxD pB ftu ofjzdk j? ns T[dk;h ;[Gk dk ;[gkso j?


(nfXekoh j?). (T[; B) ekw, eq'X, b'G, w'j (nkfd ;ko ftekoK ~) Sv fdZsk
(T[j)
fJe
pqjwukoh
(ftu
ftu

nBk; wjk T{oXosk ;`B:k;h. wjk ss psk nBk;` T[dk;h.


~

wjk

w[Bh

(:'r)
Xow

dk

wjkB

:'r

dh

T[j

nBe

YzrK

j?.

T[j

dk

nfXekoh

gqphB j?). (T[j)


t;dk j? . 126.

nk;

s'I

ofjs,

bkN

tKr

Bkb

F'Gdk

nfGnk;

wjkB
;dk

j?.125.
eodk

sZsP-tsk
T[dk;

ns

j?.

T[j

wjkB

ns

;`fBnk;

o'r

ofjs

(T[j) nk;K s'I ofjs, wjkB pqjwukoh ns ;`fBnk;h


ikDB tkbk, nkFk s'I ofjs ns T[dk;h ;[Gk tkbk j?.

:'r

nt;Ek

j?. wjkB sZsP


(T[; B) fJe

fuZs ofj e ;ko :'rK ~ ;kfXnk j'fJnk j?. T[; B ;G ~ Sv e @fJe#


Bkb

so skg X{wz eo? gkB T[u`. M[b? wfX nrB` sT[ fXnkB w[u`.

w'B

j?.121.

(T[j) wjkB nksw doFh j? ns wjkB sZsP-tsk j?. (T[j) fJe' nk;B
;fEo ofjzdk j? ns wjkB pqjwukoh j?. (;dk) ;fs eow eodk j?

eo? B:k; Je` nBe` gqekoh. wjk pqjwuoi` ;[ XowkfXekoh.

;p? i'r ;kX? oj? Je fus`. si? nT[o ;op` rj:' Je fjsz. 127.

wjkB
j'Jh

j? ns nk;k ofjs ns T[dk;


dk gqekF gqkgs ehsk j? ns

j?.
wjk ss psk ;[ ;`B:k; i'r`. nBk;` T[dk;h ;[ pk;` no'r`. 126.

T[m

j?.

ehsh

fgnk; ns G[y i nk e ;skT[Idh j?, sK (T_j) fJekro fus ofjzdk


j?

ofjzdk
;[G` ;k;sqr`sk e[eowz gqDk;h. p;? ekBB;` ;[gksq` T[dk;h.

j'Jh

gqkgs

tb

F[ZX

fg:k;k S[Xk nkB e i' ;`skt?. oj Je fus` B fus` ubkt?.

wjk nksw do;h wjk ss psk. fEo` nk;De` wjk T{oXosk.

ehsh

dh ;kXBk eodk j?, (feT[Ife T[; ~) :'r uzrk brdk


doFh ns wjkB gow-sZsP ~ (gqkgs eo u[fenk j?).
wjkB

eo? i'r B:k;` fBok;` T[dk;h. Xo wybk gow ss` gqek;h. 123.

209

dfJnk dk ;w[zdo j? ns ;ko F[G eow eoB tkbk j?. ;G d jzeko


BFN eodk j? ns wjkB si ~ XkoB eoB tkbk j?. wjkB :'r dh

T[m? gqkfs ;`fXnk eo? BkB ikt?. eo? ;kXBk i'r eh i'r Gkt?.
fsqekbr do;h wjk gow ss`. ;[ ;`B:k;[ dt` wjk ;[X ws`. 122.

ntsko

jh
X{`JI

fjs
d

gkfbnk
;e

ftu

j?.127.
yV'sk

j?.

nrBh

sK th fXnkB S[Ndk BjhI. wjkB pqjwukoh


dk g{oB ntsko j'fJnk j?.128.

T[u

g?o

eo

ns

wjkB

ftu

M[bdk

j?,

j?.

dZs

wjk pqjwuoi` wjk Xow Xkoh. GJ ds e o[dq g{oD tskoh. 128.

go
o[dq

jmh skg;h w'B wzsq wjkB`. go` g{oD` ds gqr:k fBXkB`.

wjkB jmh, sg;th, w'BXkoh ns wzsqXkoh j?. dZs g{oB pqjw ftfdnk
dk ]}kBk j?. :'r dk ftXkB eodk j? ns oki G'r ~ fsnkrdk j?. ;ko

eo? i'r B:k;` si oki G'r`. ue ;op dt` ie ;op b'r`. 129.

dts

n;uoi

ftu

g?

rJ

jB

ns

;ko

b'r

j?okB

Xowh

jB.129.

210

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ie iS rzXqp fpfdnk fBXkBz. ue dtsk uzd ;{o` ;[okB`.


Se iht izsqz by gow o{gz. si:' rop ;op` br gkB G{gz. 130.

o[ d q

goh gkopsh gow d;h gSb. pbh pkbyh pzr o{wh o[jb. 131.

Sz d

pzr

iNh,

fiBQK

Sv

fdZsk

j?

ns

nk

uoBhI

br

rJ

jB.130.

d;

ikwBh,

d,

o{wh

izsqXkoh,

ns

Sb

o[jb.131.

eoB

tkb,

nih,

th

dFK

ftu

SsqXkoh

nkwoh

:Zr

(oki-wjkoki)

eoB
j[`d

;B,

ns

fBT[bh

eow

tkb,

nXw,

thoi

;ko

tZvk

jzeko Sv e uoBhI nk br jB. (T[j) ;ko jh ;`fBnk; :'r eoB


rJ jB. ;ko b'r fJ; jh F[G gzE Bkb i[V rJ jB.133.

br

;p d; d;kB s b'r nkJ. eo` ds e nkfB w{zvz w[zvkJ.

o{ n kb

eoB tkb, nst nrBhj'sqh, i{nk yvD tkb,


o' e D tkb ns ;q F m pq j wukoh.132.

fis d; d;` j[s SsqXkoh. ;p? gkB br si:' rop Gkoh.

Xo ;h; g? gow i{N iNkB`. eo? bkfr ;`B:k; i'r ngqwkB`. 134.

jzeko

fBtk;h,

iNh ikwBh izsq-Xkoh Sbko. nih nkwoh fBtbek eow tko.

eo? bkr ;op` ;[ ;`B:k; i'r`. fJjh gzE bkr ;[G` ;op b'r`. 133.

iNktK tkb, dzvXkoh, p?okrh (@w[zvh#), sg;th, pqjwukoh, ish, izrwh,


ikwBh, izsqXkoh, gopsK s'I gob gk; d, gow d;h, gjkVhJ, pbh, pby
d

nstkrBj'sqh i[nk ir: Xkoh. nX` T[oXos? po` pqjwukoh. 132.

211

ftfdnk d ]}kB :eF ns rzXop j?okB j' oj jB. dts, uzdqwk,


;{oi ns d?Is, iht, gow o{g tkb ~ izsq tKr ty e j?okB j' oj jB.
okfinK

iNh dzv w[zvh sgh pqjwukoh. ish izrwh ikwBh izsq Xkoh.

ntsko

(T[j)

jB.

;kfonK d;K d;KsoK s'I b'r nkJ jB ns dZs d jZEhI f;o w[BtkJ
f;o T[s iNktK d Gko i{V XkoB eo bJ jB. pnzs b'r ;`fBnk;

:' r

eoB

o{ n kb

br

rJ

jB.134.

Sz d

ikfB gkB go? ;p? r[o[ ds ;qh ;owT[o.

d;K d;KsoK d oki T[; ;EkB T[s nk rJ jB ns ;G d f;ow"o


r[o{ dZs d FoBhI nk gJ jB. j'o BtI wZsK ~ Sv e fJe (dZs tkbk)

fsnkfr nT[o BJ wfs Jejh wfs mkB.

wZs XkoB eo fbnk j?. ;ko oki;h mkmK ns ]}kfBnK tkfbnK B nk e

d; d;B e ;p? fBqg nkfB e? sfj mT[o.

nkfB w{zv w[zvks G ;G oki gkN fBXkB. 135.


nkfB nkfB br ;p? gr ikfB e? r[o dt.
;;sq ;k;sq ;p? fGqsKpo nBzs o{g nGt.
nfSd rks nfSi o{g nfGd i'r d[ozs.
nfws T[ib nfis gow T[gfiU ;[ ds wjzs. 136.

f;o

nsq Ssq fBqgs e' sfi i'r b? ;`B:k;.


nkfB nkfB eo? br jP? isq ssq T[dk;. 137.

ohM ohM oj ijk sjk ;op p:'w fpwkB.


ikB ikB ;p? go r[odt ds wjkB. 138.

jB.135.

ns F;sqK tkb dk;K d G; ftu nGt ns nBzs (dZs gk; nk rJ jB).


(fi; dk) Foho nDfSi ns nfSd j? ns (fi; d ) :'r dk Gd gkDk
n"yk j?. (i') nfws, T[ibk, nfis j?, T[j gow ;qFm dZs wjkB T[gfink
j?.136.
(T[; d) o{g ~ ty e uo nuo j?okB j' oj jB ns ;ko (dts)
fpwkBK ftu uVQ e nkekF (ftu x[zw oj jB). fiE'I feE'I d oki (dZs
~ ty e) fuso ;wkB j' rJ jB. n;sqK, SsOK ns f;zxk;BK ~ Sv e
;`fBnk; :'r b? fbnk j?. fiE'I feE'I d b'r T[dk; (ftoes) j' e nk nk
e (gqBkw eoB) br rJ jB.137.
fJzdo, T[fgzdo nkfd ;ko fus ftu j?okB j' oj jB ns ;{oi s

fJzdq T[fgzdq ue ;p? fus uT[fe:' ;f; GkB[.


b? B ds SBkfJ nki fBqgs w'o wjkB.

bJ

(dZs ~) r[o{ dt ikD e nk nk e ;ko g?ohI g? rJ jB. ;ko Fk;sqK

gfy o{g ue uokuo ;op p:'w fpwkB.


isq ssq oj BokXg fusq o{g ;wkB.

w[ B tk

u`dOwk th u"Ie rJ jB. (fJzdo fJ; bJh goFkB j? fe) ni fes dZs wo
wjkB oki ~ y'j B bJ. ;ko (dts) fiE feE fpwkBK ftu p?m ohM oj
jB

ns

dZs

r[o{dt

ikD

;ko

uoBhI

g?

rJ

jB.138.

212

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

213

nkfB nkfB ;p' rj gr ds dt T[dko.

fiE'A feE'I fdFktK ftfdFktK d ;ko oki oki ;ki ~ ft;ko e nk


nk e T[dko dZs d uoBK ~ cV fbnk j?. (dZs ~) Xow dk xo ikD

ikfB ikfB ;[ Xow e' xo wkfB e? r[odt.

e, ns r[o{dt wzB e, wB d jzeko ~ Sv e gqw ;fjs ;BwkB eoB br

isq ssq fd;k ft;k fBqg oki ;ki fp;ko.

gqhfs wkB ;p? br wB Skfv e? njzwt. 139.


oki ;ki ;p? si fBqg G; e? ;`B:k;.
nkfB i'r eo? br jP? isq ssq T[dk;.
wzfv nzfr fpG{s T[ib ;h; i{N iNkB.
Gkfs GksB ;" ;[G ;G oki gkN fBXkB. 140.
isq ssq fp;kfo ;zgfs g[sq fwsq ebsq.
G; b? ;`B:k; e' fBqg Skfv e? i: gsq.
pki oki ;wki ;[zdo Skv e ri oki.
nkfB nkfB p; wjk pfB isq ssq T[dk;. 141.
gkXVh Sz d . sP g q ; kfd

fJj Gkfs ;op fSs e/ fBqgkb. ;`B:k; i'r bkr/ T[skb.


fJe eo? bkfr fBtfb nkfd eow. fJe Xos fXnkB b? p;sq uow. 142.

jB.139.
;kfonK okfinK B oki ;ki Sv e ;`fBnk; dk G; XkoB eo fbnk
j?. fiE'I feE'I T[dk; j' e :'r eoB br jB. FohoK T[s ftG{sh wb e
T[ib eo bJ jB ns f;o T[s iNktK dk i{Vk (pDk fbnk j?). soQK
soQK Bkb ;ko F'Gk gk oj jB i' oki;h mkmK ns ]}kfBnK tkb ;B.140.
fiE'I feE'I (d okfinK B) g[Zso, fwso, fJ;soh, ;zgZsh ~ ft;ko e
ns fti?-gZsoK ~ Sv e ;`fBnk; dk G; b? fbnk j?. ;[zdo x'fVnK, t^v
t^v jkEhnK ns ;[zdo ;wki ~ Sv
wjk pB ftu nk t; jB.141.

fiE'I

feE'I

T[dk;

(ftoes)

j'

:'r

gkXVh Szd. soh feqgk Bkb

fJ;

soQK

Bkb

;koh

fgqEwh

oki

Ssh

s'I

Ssh

XkoB eoB br. fJe sK fBT[bh nkfd eow eoB br


d p;sq XkoB eo e fXnkB Xo oj jB.142.

;`fBnk;
rJ

jB

ns

uzw

ns

fJeBK B Foho T[s fpqSK dhnK fSbK d p;sq XkoB ehs j'J jB
fJe ebg (fizB ;wI ftu pKj) T[uh eo e yV's jB. fJe pj[s

E'Vk

fijk

fJe Xos p;sq pbebB nzfr. fJe ojs ebg fJ;fEs T[szr.
fJe eos nbg d[rXk njko. fJe ojs poy pj[ fBokjko. 143.

e,

ofjz d
fJe ojs w'B w'Bh wjkB. fJe eos B:k; sfi ykB gkB.

d[ZX

dk

nkjko

eod

jB

ns

fJe

tfoQnK

se

fpBk

G'iB

:'r

dk

jB.143.
fJe

wjkB

w'Bh

u[g

ofjzd

jB.

fJe

ykDk

ghDk

Sv

fJe ojs J/e gr fBokXko. fJe p;s rqkw ekBB gjko. 144.

ftXkB eod jB. fJe (etb) fJe g?o s fBokXko yV's ofjzd jB. fJe
fgzv ftu, pB ftu ns gjkV ftu t;d jB.144.

fJe eos e;N eo X{wq gkB. fJe eos Gkfs GkfsB ;BkB.

fJe eFN Bkb X{wo-gkB eod jB. fJe GKs GKs d fJFBkB eod
jB. fJe (etb) fJe g?o T[s :[r (fizB b`p ;wI se yV's) ofjzd jB.

fJe ojs fJe gr i[r gqwkB. eJh T{oX pkj w[fB wB wjkB. 145.

eJh
fJe ojs p?fm ifb wfX ikfJ. fJe sgs nkfr T{oX iokfJ.
fJe eos B:k; pj[ fpfX gqeko. fJe ojs J/e nk;k nXko. 146.

w[BhnK

pKj

T[&Zuk

u[fenk

j'fJnk

j?.145.

nk;

nk;o

ofjzd

jB.146.

jB. eJh p?m e pqs, pqjwuo: ns dkB eod jB. eJh fJe gqG{ (@fBXkB#)
~

eJh Xos ikfJ b? fg;N gkB. eJh d/s eow eh Skfv pkB. 148.

tkb

eJh ed th B}o ~ BhtK BjhI eod. eJh nZr pkb e fgZm ~ ;ed

eJh epj{` Bhu Bjh eos vhm. eJh sgs nkfr go iko ghm.

eJh eos ifr no[ j'w dkB. eJh Gkfs Gkfs fpXtfs fJ;BkB.

wB

fJe ib ftu ik e p?m iKd jB. fJe nZr d GKpV pkb e (T[;
dk) ;e b?Id jB. fJe eJh soQK Bkb :'r nfGnk; eod jB. fJe etb
fJe

eJh p?m eos pqs uoi dkB. eJh Xos fus J/e? fBXkB. 147.

wjkB

fus
eJh

ftu
:Zr,

XkoB
j'w

eod
ns

jB.147.
dkB

eod

jB.

eJh

GKs

GKs

fJFBkB eod jB. eJh g?oK (~ w'V e) fgm T[s fNek


eow eoB dh nkds (@pkB#) ~ Sv p?m/ jB.148.

ftXh

fdzd

nB[;ko

jB.

eJh

214

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

eJh eos p?fm gowz gqek;. eJh Gqws gp pfB pfB T[dk;.
eJh ojs J/e nk;B nv'b. eJh igs p?fm w[y wzsq nw'b. 149.

o[ d q

jB.

eJh eos p?fm jfo jfo T[uko. eJh eos gkm w[fB wB T[dko.

p?m

nw'be

wzsqK

dk

w[y

s'A

ikg

eod

jB.149.

w[Bh

T[ukoB eod jB. eJh T[dko


eJh Grsh Gkt tkb GrtkB

wB tkb
dk GiB

eod

jB.

eJh

td

dhnK

ns

jB.150.

eJh

fJe

g?o

T[s

igd jB. eJh


tkb w[Bh tk:{

fJe eos fBnk; nk;k fpjhB. fJe ojs J/e Grts nXhB.
fJe eos B?e[ pB cb njko. fJe oNs Bkw f;nkwk ngko. 152.

eJh

eJh p?m e jfo jfo dk


(;s'sqK dk) gkm eod jB.

eJh J/e gkB n;fEs nv'b. eJh igs ikg wfB fus y'fb.
eJh ojs J/e wB fBokjko. fJe GSs gT[B w[fB wB T[dko. 151.

215

eJh p?m e pqjw frnkB (@gow gqekF#) dh rZb eo oj jB. eJh


T[dk; j' j' e pBK ns gjkVK ftu fcod jB. eJh fJe nk;B T[s nv'b
ofjzd

eJh Grfs Gkt Grts Gi`s. eJh fouk p/d f;zfwqs oNzs. 150.

ntsko

fouktK
nv'b

f;fwqshnK

yV'Id

jB.

dk

eJh

fJekro wB Bkb fBokjko


dk G'iB eod jB.151.

oNB

y[bQ

ofjzd

wB

jB.

eod
fus
eJh

Bkb

ikg

T[dko

wB

fJe nk; (fJZ S k) s' I ofjs j' e :' r ;kXBk eod jB. fJe (e t b)
fJe GrtkB d nXhB ofjz d jB. fJe pB d cbK dk E' V k fijk nkjko
eod jB. fJe ngko (gokeqw tkbh) dth (@f;nkwk#) dk Bkw oNd jB.152.

fJe Je nk; nk;k fpojs. fJe pj[s Gkfs d[y dj ;js.

fJe nk; (fJZSk) s'I ofjs j' e fJe' dh nk; oyd jB. fJe eJh
soQK d d[y Foho T[s ;fjzd jB. fJe (etb) fJe jfo dh eEk ~ efjzd

fJe ejs Je jfo e' eEkB. fJe w[es gsq gkts fBdkB. 153.

jB.

fJe go ;ofD jfo e d[nko. fJe ojs sk;[ Bkw? nXko.

T[s

fJe igs Bkw sk e' d[ozs. fJe nzfs w[efs gkts fpnzs. 154.

(gqG{)

fJe

nzs

w[esh

dk

gqtkBk

gqkgs

eo

b?Id

jB.153.

fJe jfo d d[nko T[s FoBhI gJ jB. fJe T[; d Bkw d nkXko
ofjzd jB. fJe T[; d nBzs BkwK ~ igd jB. fJe (T[;) pnzs
s'I

w[esh

gqkgs

eod

jB.154.

fJe oks fdB Bkw dk T[ukoB eod jB. fJe pqjw ftuko (~ wB
fJe eos Bkw[ fB; fdB T[uko. fJe nrfB j'sq pqjwk fpuko.
fJe ;k;sq ;op f;fwqfs oN`s. fJe ;kX ohfs fB; fdB ubzs. 155.

ftu XkoB eo e) nrBhj'sq eod jB. fJe ;ko Fk;sq ns f;fwqshnK ~


oNd jB. fJe ;kXK dh wo:kdk nB[;ko oks fdB nwb eod jB.155.
fJe

fJe j'w dkB no[ pd ohfs. fJe oNs p?fm yN ;k;sq whs.

td

dh

ohs

nB[;ko

j'w

ns

dkB

eod

jB.

fJe Gkfs Gkfs fw;NkB G'i. pj[ dhB p'fb GS ds o'i.


eJh eos p?fm pj[ Gkfs gkm. eJh nzfB fsnkfr ukpzs ekm. 157.

gkXVh
gkXVh

Sz d

eJh Gkfs Gkfs ;' Xos fXnkB. eJh eos p?fm jfo feqs ekfB.
eJh ;[Bs gkm gowz g[Bhs. Bjh w[os ebg pj[s iks phs. 158.
eJh p?m eos ifb e' njko. eJh Gqws d; d;B gjko.
eJh igs wX ezdoh dhj. eJh pqjwuoi ;osk wMhj. 159.

upd

fJe

p?m

fJe GKs GKs d fwm G'iB pj[s ;ko raohpK ~ p[bk e fBZs ykD
bJh fdzd jB. eJh p?m e pj[s soQK d gkm eod jB. eJh nzB fsnkr
~

jB.

fwso

fJe eos pd uko' T[uko. fJe frnkB rkE wfjwk ngko. 156.

ekm

eod

fJe

e S Fk;sq gVQd jB. fJe u"jK tdK dk T[ukoB


wfjwk tkbh frnkB rkEk (eod jB).156.

ngko

jB.157.

Sz d

eJh GKs GKs Bkb fXnkB Xod jB. eJh p?m e jfo i; eod
jB ns (eJh) ezBK (Bkb ;[Dd jB). eJh gow gftsq gkm ~ ;[Dd jB
ns eJh ebg
jB.158.
eJh

p?m

(:[r)
e

ib

phs
dk

ikD
nkjko

s
eod

th

(fJj

jB.

eJh

ezw
d;

eoB'I)
d;KsoK

w[Vd
d

BjhI
gopsK

ftu Gowd fcod jB. eJh tZvhnK ezdoK (r[cktK) ftu (p?m e) ig eod
jB. eJh pqjwuo: o{g Bdh ftu (N[phnK bkT[Id jB).159.

216

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

;ed
~

nBv'b rks nfpeko nzr. wfjwk wjkB nkGk nGzr.


nBG? ;o{g nBGt gqek;. np:es si fB; fdB T[dk;. 161.

217

eJh gkDh ftu ik e p?m ofjzd jB. eJh nZr pkb e uzrh soQK
jB. eJh f;ZX b'e w{zj T[s u[g ;kXh oyd jB. (eJh) j'oK nk;K

eJh ojs p?fm wX Bho ikfJ. eJh nrB ikfo skgs pBkfJ.
eJh ojs f;fX w[y w'B mkB. nfBnk; fus fJe nk; wkB. 160.

ntsko

Sv

fJe

nk;

fus

ftu

t;k

oyd

jB.160.

(eJhnK d) Foho v'bd BjhI ns B jh nzrK ftu fteko nkT[Idk


j?. (T[BQK dh) wfjwk wjkB j? ns nkGk nGzr (Bk; ofjs) j?. (T[j) G?
ofjs ;o{g tkb ns nB[Gt d[nkok gqekfFs j'D tkb jB. (T[BQK dk)
gqrNkfJnk BjhI ik ;edk ns oks fdB T[dk; ofjzd jB.161.

fJj Gkfs i'fr ehB ngko. r[o pkM :" B j't? T[Xko.
sp go ds e uofB nkfB. efj dfj i'r e r[o fpXkB. 162.

fJ; soQK (nBeK B) ngko :'r ehs jB. go r[o{ s'I fpBk fJzi
(T[BQK dk) T[&ZXko BjhI j'fJnk. sd (T[j) nk e dZs d uoBhI g? rJ (ns
efjD

ib1 wfX i"B w[zv ngko. pB Bkw sT[B jP?r e[wko.


frfo wfX f;y feB nBe. frfo G; ;jfs ;wM' fppe. 163.

j'

br)

r[o{dt!

:'r

dh

ftXh

d;

fdU.162.

i' ngko (ub) ib ftu w[zB ;B, T[BQK ufbnk dk BK @pB# (pBh)
frnk. (i') nBeK f;Zy gjkVK ftu ehs ;B, (T[BQK dk BK) Gy ;fjs

@frfo#

GkoE GD`s i G d[ozs. GkoEh Bkw sk e GD`s.


g[fo ik; f;y ehB ngko. g[oh Bkw sT[B ikB fpuko. 164.

si

;wM' . 163.
GkoE dk toDB eofdnK i' pnzs (ub) pD ;B, T[BQK dk BK @GkoEh#

fejk

iKdk

ftuko
gops fpy? ;i f;y ehB. gopfs ;[ Bkw b? skfj dhB.

j?.

(i')

fbnk
gopsK

ngko

ub

FfjoK

ftu

ehs

;B,

T[BQK

dk

Bkw

@g[oh#

fdZsk.

ikt . 164.
ftu

fijV

fiB uoB ds e rj nkfB. s GJ ;op fpfdnk fBXkB. 167.

j'fJnk.

dk
sd

Bkw

@gopfs#

;kro ftu fijV ub pDkJ ;B, T[BQK gqphBK dk BK @;krfo# ti'I


gqf;ZX j?. i' ;o;tsh d e`Y d ub ehs ;B, T[BQK d BK Bkb @;o;tsh#

shoEB phu i f;y ehB. shofE ;[ Bkw fsB e' gqphB.

T[ukoB

T[BQK

;kro wzMko i f;y ehB. ;krfo ;[ Bkw fsB e gqphB.

fwbk

dk

;B,

fJ; soQK Bkb


ehsk.165.

Bkw

BKtK

;ikJ

fJj Gkfs T[ufo efo gzu Bkw. sp ds dt fezB fp;qkw. 165.

;ko;[fs sho i ehB ub. ;ko;[sh Bkw fsB Bkw wb. 166.

gzi

ub

dZs

dt

fp;okw

fdZ s k.166.

shoEK ftu i' ;te ehs, T[BQK gqphBK d BK Bkb @shofE# Bkw i'V
fdZsk. fiBQK B dZs d uoB nk cV ;B, T[j ;ko ftfdnk fBXkB j'
rJ.167.

fJfw eos f;y ij sj fpjkfo. nk;qwB phu i' i' fBjkfo.


sj sjh f;y i' ehB ikfJ. nk;qfw ;[ Bkw e' fsB ;[jkfJ. 168.

fijV fiE feE ftuofdnK ub ehs ;B ns nkFqwK ftu i' i' ty


;B ns T[E ik e T[BQK ~ ;te pDkfJnk ;h. T[BQK ~ @nkFqfw# BK Bkb
F' G kFkbh

nko`B phu in G ds. ;`B:k; oki nfs fpwb wfs.


sj sj ;[ ehB i f;y ikfJ. nfozfB Bkw fsB e' oykfJ. 169.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ds wjksw nBGT[ gqek; d; Bkw X:k: ;zg{oD.

1H @pB#

eo

fdZ s k.168.

pB (@nko`B#) ftu fijV dZs d ub j'J ;B ns ;`fBnk; fFo'wDh


ns pj[s fBowb p[ZXh
T[BQK dk BK @nkfozfB#

tkb
oy

(dZs B) T[E
fdZsk.169.

T[E

ik

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d dZs wjksw @nBGT[


gqek; d; Bkw# tkbk nfXnkfJ ;zg{oB j'fJnk.

i'

ub

pDkJ

;B,

218

;qh

d;w-rqzE

gkXVh

;kfjp

Sz d

gkXVh

o[ d q

ntsko

ns

pj[s

219

S` d

r'fvnK

nkikB pkj[ nfs;? gqGkt. nfp:es si ;`B:k; okt.

se

pKjtK

tkbk

t^v

gqGkt

tkbk

i j[s d; d;B fBqgkb. sfi rop gkB bkr ;[ Ykb.

fijV d;K d;KsoK d oki ;B, T[j jzeko Sv e ns (wB ~) Ykb


e (dZs d) uoBhI nk br ;B. (T[BQK B) j'o e{fVnK T[gktK ~ Sv fdZsk
;h

sfi ;op nk; fJe nk; fus. nfpeko fus gowz gfts.
ij eos d; d;B fpjko. T[fm ubs ;op okik ngko. 172.

ns

etb

fJe

u"gJh

fij fij d; w[Bh;o rJ. T{u Bhu ;p jh ;`fr GJ.


Je i'r no[ o{g ngkok. eT[B B w'j? ej' fpukok. 174.
ij sj ubk i'r[ ;`B:k;k. oki gkN si GJ T[dk;k.
n?;h G{fw B dyhns e'Jh. ijk ;`B:k; i'r Bjh j'Jh. 175.
fJfs wB ~ r[o{ d{;o mjokfJnk ;wkgs`. 2.

ftuod

uT[ph; r[o{ ehB fijk Gksk. np ;[B bj[ ej' fJj pksk.
Je weoek ds fBjkoh. n?; fjqd nB[wkB fpukoh. 176.
nkgB jhn? n?; nB[wkBk. sh;o r[o[ :kfj jw wkBk.

g?o)

geV

bJ

;B.171.

;B,

T[E'A

;ko

ngko

oki

T[m

Bkb

s[o

ngko wB tkbk w[Bh dZs fi; fi; gk; tb rwB eodk ;h, (T[E'I
T[E'I

dh)

;koh

gqik

xo,

pko

Sv

gjkV

tb

Bkb

ub

g?Idh

;h.173.

u"gJh

;zr

fejVk

fi; fi; d; ftu ;qFm w[Bh (dZs) rJ, (T[E'I d ;ko) T{u Bhu T[BQK
j' rJ. fJe :'r ns d{ik ngko o{g, Gbk ftuko eo e d;',
w' f js
fiE

feE

j[ ` d k.174.
;`fBnk;

e ftoes j' rJ. nfijh


BjhI j[ z d k ;h.175.

:'r
e'Jh

ub

fgnk.

Xosh

(oki)

BjhI

oki;h

fdydh

;h,

mkm

pkm

Sv

fiE

;`fBnk;

:'r

fJE wB ~ d{ik r[o{ XkoB eoB dk gq;zr ;wkgs. 2.

nE fsqsh r[o{ weoek eEB`


u"gJh

(dZs

nBGT[

d'jok

rtB eos fij` fij` fd;k w[fB wB ds ngko.


;`fr ubs T[fm ;p gqik si xo pko gjko. 173.

oki

T[E)

j'o ;kohnK nk;K Sv e fJe nk; fus ftu (Xko bJh ;h) ns
T[BQK dk fus ftekoK s'I ofjs ns gow gftsq j' frnk ;h. fiE th d;K
d;KsoK ftu (dZs)
g? I d ;B.172.

d'jok

;`fBnk;

(T[E

nftnes

ij ij fpjko w[fB eos ds. nBGT[ gqek; no[ fpwb ws. 170.

sfi dhB nT[o M{m T[gkfJ. fdqV rfjU Je ;`B:k; okfJ. 171.

;h,

ns

si tkbk ;`fBnk; oki dZs w[Bh fiE feE ftuodk


gqekF ns fBowb p[^Xh j[zdh iKdh ;h.170.

j[D shi r[o{ weoek dk eEB


u"gJh

fi;

soQK

Bkb

(dZs

B)

u"ph;

r[o{

XkoB

ehs,

j[D

fJj

rZb

d;dk

jK, ;[D bt'. dZs B fJe weVh (@weoek#) tyh ns nkgD wB ftu fJ;
soQ K dk ftuko ehsk.176.
nkgD wB ftu nfij ftuko ~ pDk fbnk fe w?I fJ; ~ shik r[o{

gqw ;{s eh v'fo pYkt?. sp jh BkE fBoziB gkt?. 177.

wzBnk. (fJ; weVh


fBoziB ;[nkwh ~

nkgB nkg[ nkg w' do;?. nzsfo r[o{ nkswk go;?.

(i' weVh nkgD nkg ~ ikb ftu tydh j?) T[; soQK id
(fifrnk;{) nkgD (nzdo) nkgD nkg ~ tydk j? sK nzdo'I jh nkswk o{g

Je Skfv e? nBs B Xkt?. sp jh gow ss[ e' gkt?. 178.

tKr id) gqw d ;{so dh


gkfJnk ik ;erk.177.

v'o

tXkJh

ikJ

sd

jh

r[o{ d doFB j' iKd jB. (id T[;) fJe ~ Sv e (wB) j'o fes tb
BjhI Girk, sd jh gow-sZsP ~ gqkgs eo ;erk.178.

220

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Je ;o{g Je efo dy?. nkB Gkt e' Gkt B gy?.


Je nk; sfi nBs B Xkt?. sp jh BkE fBoziB gkt?. 179.

o[ d q

etb nzr ozr fsj oku?. Je Skfv o; Be B wku?.


~

;erk.179.
etb T[; d ;o{g (nzr) ftu nkgD ;o{g ~ bhB eo. fJe o;
Sv e j'oBK (o;K) ftu wrB B j't. (T[j) gow sZsP ftu (nkgDk)

fXnkB

brkt,
(fJ;

sd

gqeko)

jh

fBoziB

shik

r[o{

;[nkwh

weoek

gqkgs

eo

;erk.180.

wzB

fbnk

ns

nfGwkBh

dZs

nr

~ ub fgnk. T[; (weVh) dk Gkt (id) fJ; soQK fjod ftu XkoB
fbnk, sd gq;zB fus j' e gqphB (dZs) nr ub fgnk.181.

eo

sh;o r[o{ wefoek mkBh. nkr ubk ds nfGwkBh.


sk eo Gkt fjqd wfj bhBk. joytzs sp ubk gqphBk. 181.

221

fJe ;o{g ~ fJe' eo e wzB ns dP?s Gkt dk gqw B ty. fJe


dh fJZSk ~ Sv e fe; j'o tb B Gi, sd jh T[j BkE fBoziB ~ gqkgs
eo

gow ss[ e' fXnkB brkt?. sp jh BkE fBoziB gkt?. 180.

ntsko

fJfs fsqsh r[o{ weoek ;wkgs`. 3.

fJE shi r[o{ weoek dk gq;zr ;wkgs. 3.

nE pe usoE r[o{ eEB`

j[D pe (pr[bk gzSh) u"E r[o{ dk eEB

u"gJh

u"gJh

id'I

ip? ds r[o[ nr? f;Xkok. wS ok;eo p?fm fBjkok.


T[ib nzr nfs fXnkB brkt?. w'Bh ;op fpb'fe bikt?. 182.

wSKse bfy ds b[GkBk. usoE r[o{ sk; nB[wkBk. 184.

nr

s[o

fgnk,

(sd'I)

wZShnK

ykD

tkbk

(@ok;eo#)

fi;

soQK

wZSh

(geVB

bJh

pr[bk)

fXnkB

brkT[Idk

j?,

(fJ;

soQK wkVk eow eoB eo e T[j) pr[bk nkgD Bkw ~ bki brkT[Idk
j?. fitA T_j u`rh soQK Bkb fXnkB brkT[Idk j?, T[; dk Gkt w[Bh (dZs)
d

n?;' fXnkB BkE fjs bJhn?. sp jh gow g[oy ej[ gJhn?.

r[o{

p?fmnk j'fJnk tfynk. T[; dk ;\?d ozr j? ns pj[s jh fXnkB brkT[Idk


j?, fi; ~ ty e ;ko w'Bh Fow;ko j' iKd jB.182.

i?;e fXnkB wS e ekik. bkts pe Bkt? fBobkik.


Gbh Gkfs fJj fXnkB brkt?. Gkt sk; e' w[fB wB Gkt?. 183.

dZs

wB

uzrk

brk

j?.

(i)

fJ;

soQK

dk

183.
fXnkB

gowkswk

(~

gqkgs

eoB)

bJh

brkJhJ,

sd jh gow g[oy ~ gk ;ehdk j?. wZShnK ~ geVB tkb (pr[b) ~ ty


e dZs dk wB b'GkfJwkB j' frnk ns T[; ~ u"Ek r[o{ wzB fbnk.184.
fJE @wSKse# u"E r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 4.

fJs wSKse us[oE r[o{ ;wkgs`. 4.

nE fpVkb gzuw r[o{ Bkw


u"gJh

nkr ubk ds w[fB okJh. ;h; iNk ej i{N SekJh.


dyk Je fpVkb i[ nkr. fXnkB bkfJ w[fB fBoyB bkr?. 185.

j[D fpVkb BK d gzitI r[o{ (dk eEB)


u"gJh

;qFm w[Bh dZs nr ub fgnk fi; d f;o T[s iNktK dk i{Vk F'Gdk
;h. nr ik e i' fJe fpbk tfynk, sK w[Bh fXnkB g{ote T[; ~ tyD
brk.185.
u{j

w{; eki i; bkts fXnkB{. bkis dfy wjzs wjk~.


n?; fXnkB jfo js brJhn?. sp jh BkE fBoziB gJhn?. 186.

geVB

bJh

(i'

fJj)

fXnkB

brkT[Idk

j?,

(T[;

fXnkB

~)

ty e wjkB wjzs th bik iKd jB. (i) fJ; soQK dk fXnkB jfo (dh
gqkgsh) bJh brkJhn?, sd jh fBoziB ;[nkwh dh gqkgsh j' ;edh j?.186.

222

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gzuw r[o{ :kfj jw ikBk. :k ej[ Gkt jhn? nB[wkBk.


n?;h Gkfs fXnkB i' bkt?. ;' fBju? ;kfjp e' gkt?. 187.

o[ d q

ntsko

223

fJ; ~ n;hI (nkgDk) gzitK r[o{ ;wfMnk. fJj efj e fjod ftu
(fJj) Gkt ftuko fbnk. fJ; soQK dk i' fXnkB brktrk, T[j fB;u jh
gqG{

(@;kfjp#)

gqkgs

eo

btrk.187.

fJfs fpVkb gzuw' r[o{ ;wkgs`. 5.

fJE @fpVkb# BK d gzitI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 5.

nE X[Bhnk r[o{ eEB`

j[D X[Bhnk r[o{ dk eEB

u"gJh

u"gJh

;`fBnk; oki (dZs) nr s[o fgnk (fi; B) fJe nk; cV e j'o


Sv fdZshnK jB. sd (T[; B) fJe @o{w# (gIik) o{` fgzidk j'fJnk

nkr ubk oki ;`B:k;k. Je nk; rfj n?; nBk;k.


sj fJe o{w X[Bys' bjk. n?; Gkfs wB ;" w[fB ejk. 188.

nk;K

tfynk (fi; B e'b'I ;?Bk bzx ikD s th ezw tb'A fXnkB BjhI jNkfJnk)
ns w[Bh B wB ftu fJ; soQK ftukfonk.188.
G{g ;?B fJj iks B bjh. rqhtk Bhu Bhu jh ojh.
;rb ;?B tkjh wr rJh. sk e" B?e[ ypo Bjh GJh. 189.

(fe fJ; gIi) B oki dh ;?Bk ~ iKfdnK tfynk se BjhI, (ezw ftu
br dh) rodB BhthI dh BhthI jh ojh. ;koh c"i T[; okj s'I bzx rJh,
(go) T[; ~ }ok fizBh ]po BjhI j'Jh.189.

o{Jh X[Bys' fcfo B fBjkok. Bhu jh rqhtk ojk fpukok.


ds fpb'fe jhJ w[;ekBk. y;Nw r[o{ fs;h ej[ ikBk. 190.

o{` fgzid j'fJnK fco e tfynk jh BjhI, (T[;) ftuko dh rodB


jh ojh. fJj ty e dZs fjod ftu w[;eokfJnk. T[; ~ StK r[o{

BhthI
ikD

o{w js fJj fiw fus[ bk:'. ;?B rJh go[ f;o B T[uk:'.
s?;hJ gqG ;" gqhfs brJhn?. sp jh g[oy g[oksB gJhn?. 191.

fbnk.190.

o{` (fgziD) bJh fJ; B fitI fus bkfJnk j? ns ;?Bk bzx rJh,
go (fJ; B) f;o BjhI u[fenk j?. nfijh jh gqhs gqG{ Bkb bkDh ukjhdh
j?,

sd

jh

(T[;)

g[oksB

g[oy

gkJhdk

j?.191.

fJfs o{Jh X[Bysk gIik y;Nw' r[o{ ;wkgs`. 6.

fJE o{` X[zBd gIi StI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 6.

nE wkSh ;gsw' r[o{ eEB`

j[D wkSh ;ZstI r[o{ dk eEB

u"gJh

u"gJh

nkr ubk oki ;`B:k;k. wjk fpwb wB G:' T[dk;k.


fBoyk sjk Je wSjk. bJ iko efo iks B ejk. 192.

j?

ns

;`fBnk;

oki

(dZs)

nr

s[o

fgnk

wB

ftoes

j?.

T[;

fJe

wkSh

bJh

ik

(i') jZE ftu


;edk.192.
fpBSh Je jkE w' Xko. iohnk nzX ezX go vko.
fJ;fEs Je wfS eh nk;k. ikB[e tk e wX B ;k;k. 193.

ikb

fojk

;h

(fi;

dh

(wZShnK

(fi;

dk)

p[ZXh)

wjkB

fBowb

geVB

tkbk)

tfynk

toDB

BjhI

ehsk

ik

T[; B jZE ftu fJe e[zvh tkbh ;'Nh (@fpBSh#) geVh j'Jh ;h. T[;
w'fYnK T[s ikbhnK XohnK j'JhnK ;B ns (wZSh d fFeko ftu wrB)

nzfBQnK tKr (ubdk ik fojk ;h). T[j fJe wZSh dh nk; ftu ;fEs ;h,
(fJzi
Je;[ mkY wS eh nk;{. oki gkN s ikB T[dk;{.
fJj fpfX Bj BkE ;" bJhn?. sp jh g{oB g[oy ej gJhn?. 194.
fJfs wkSh r[o{ ;gsw' ;wkgs`. 7.

gqshs
T[j

ftoes ;h.
gkfJnk ik

j[zdk
fJe

;h)
wZSh

wkB'
dh

T[;

nk;

fJ; soQK Bkb gqG{


;ehdk j? . 194.

ftu
ftu
Bkb

;kj
yV'sk
gqw

jh
;h,

BjhI
wkB'

bkJhJ,

j?.193.
oki

sd

fJE wkSh ;ZstI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 7.

gkN
jh

s'I

gow

th

T[j

g[oy

224

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nE uoh n;Nw' r[o{ eEB`


u"gJh

joys nzr ;zr ;?Bk ;[fB. nk:' dS gqikgfs e w[fB.


sjk Je uoek fBjkoh. uzdB x;s wB' wstkoh. 195.

u"gJh

;zpzX

deF gqikgsh (d xo) w[Bh (dZs) dk nkfJnk ;[D e (oki d) ;ke,


ns ;?Bk gq;zB j' rJh. (go dZs B) T[E fJe dk;h tyh i' uzdB

fx;

ojh

wkB'

F[G

wstkbh

nkuko

j't.195.

tkbh

fJ;soh

fJe

wB

j'

xo

ftu

uzdB

x;

ojh ;h. T[j fJekro fus ;h ns fus ~ uzub BjhI j'D d ojh ;h fi;
ty

ds bJ ;zB:k;B ;zrk. iks G:' sj GNs nzrk.

dZs

ekra}

T[s

;`fBnk;hnK

fJj

pDh

bzx frnk. (go) T[;


ftukok e' b ' I b` f xnk

sk e' ds fpb'fe gqGktk. n;Nw r[o{ skfj mjoktk.


X`fB X`fB fJj uoek ;Gkrh. ik eh gqhfs BkE ;`fr bkrh. 198.

;h,

(T[j)
~

;h; T[ukfJ B sk; fBjkok. okt oze e' iks fpukok. 197.

225

j[D uoh (dk;h) nZmtI r[o{ dk eEB

uzdB x;s Bkfo ;[G Xowk. Je fus jP? nkgB xo wk.


Je fus Bjh fus ubkt?. fgqswk fusq fpb'fe bikt?. 196.

ntsko

Bkb

s;tho

th

Fofwzdh

b?

T[;

e'b'I,

B f;o u[e
j? . 197.

BjhI

j[`dh

;h.196.

T[;

dk

Foho

tfynk

fe

e"D

S'Id
okik

j'fJnK
iK

oze

T[; ~ ty e dZs gqGkfts j'fJnk ns T[; ~ nZmtK r[o{ wzB fbnk.


GkrtkB dk;h XzB j?, fi; dh gqhs ;[nkwh Bkb brh j'Jh j?.198.
fJ;

n?; gqhfs jfo js brfJ:?. sp jh BkE fBoziB gfJ:?.

soQK

dh

gqhs

gowkswk

Bkb

brkJhJ,

sd

jh

fBoziB

;[nkwh

fpB[ fufs dhB jkfE Bjh nkt?. uko pd fJfw Gd pskt?. 199.

~ gqkgs ehsk ik ;edk j?. (gqw ftu) fpBk fus fdZfsnK (gqG{) jZE BjhI
nkT[Idk. fJ; soQK dh Gd (Goh rZb) uko td d;d jB.199.

fJfs uoek n;Nw' r[o{ ;wkgs`. 8.

fJE dk;h nZmtI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 8.

nE pBikok Btw' r[o{ eEB`

j[D pBikok B"tI r[o{ dk eEB

u"gJh

nkr ubk i'r iN Xkoh. bJ ;`fr ubek ngkoh.


dys pByzv Bro gjkok. nkts byk Je pBikok. 200.

u"gJh

:'r ns
ub Bkb

pnzs
ubk

ik

XB eo Go ;p? Gzvkok. ubk ;zr b? Nkv ngkok.


nfws rkt btzrB e Go. fpXBk s Bjh iks fpuo. 201.

fojk

iNK ~ XkoB eoB tbk (w[Bh) nr ub


bJ j'J ;B. (T[j) pB-yzvK, BroK ns
;h.

sd

T[;

fJe

pBikok

nkT[Idk

j'fJnk

fgnk. (T[; B)
gjkVK ~ tydk
tfynk.

200.

XB Bkb fi; d ;ko Gzvko Go j'J ;B. (T[j) pj[s ;ko (;wkB d
bd) pbdK dk M[zv Bkb b? e ufbnk ;h. pnzs p'ohnK (@rkt#) b"IrK dhnK
GohnK j'JhnK ;B. (T[BQK dk) ftuko pqjwk th BjhI eo ;edk ;h.201.

okfs fdt; fsB dqp eh nk;k. puB ubk Sfv xo tk;k.


n"o nk; d{;o Bjh e'Jh. Je? nk; pBi eh j'Jh. 202.

(T[; ~_) oks fdB XB dh fJZSk ofjzdh ;h. (fJ; bJh ;"d ~) tuD
bJh
;h.

xo dk tk;k Sv e ufbnk ;h.


fJe' tgko eoB dh nk; gkbh

ofjzdk
wkfJnk

sk ej dfy ds jfo Grs{. ik eo o{g irfs ir wrs{.


n?; Gkfs i' ;kfjp fXnkJhn?. sp jh g[oy g[oksB gkJhn?. 204.
fJfs pBikok BT[w' r[o{ ;wkgs`. 9.

irs

~) j'o e'Jh
;h.202.

d{ih

nk;

BjhI

(T[j) X[g SK dk vo BjhI wzBdk ;h ns oks fdB (p;) ubdk jh


;h. (T[j) gkg g[zB dh e'Jh j'o rZb BjhI ikDdk ;h (p;) fJe

Skj X{g e' sqk; B wkB?. okfs nT[ fdt; rtB Jh mkB?.
gkg g[zB eh nT[o B pksk. Je? o; wksqk e oksk. 203.

(T[;
j'Jh

o;

ftu

wrB

;h.203.

T[; ~ ty e jfo d Grs dZs B (ftukfonk) fe fi; jfo dk o{g


ftu irwr eo fojk j?, i fJ; soQK (wrBsk Bkb) jfo dh

nkokXBk

eohJ,

sd

jh

gow

g[oy

dh

gqkgsh

j'

;edh

fJE @pBikok# B"t r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 9.

j?.204.

226

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nE ekSB d;w' r[o{ eEBz


u"gJh

ubk w[Bh sfi gojfo nk;k. wjk w'fB no[ wjk T[dk;k.
gow ss psk pvGkrh. wjk w'B jfo e' nB[okrh. 205.

u"gJh

(T[E'I) w[Bh dZs fsnkrD :'r nkFk ~ Sv e ub fgnk. (i') wjkB


w'Bh ns wjkB
(T[j) wjK w'B

T[E

j'

wjkw[Bh
T[E

ftu)
T[E

nfws si no[ T[ib gqGkT[. ikB[e pBk d{;o jfo okT[. 211.

i'
~
d

fJe

Bkw

Foho

;'G

fojk

o;

;h

ftu

i'

fGfink

dtfsnK,

j'fJnk

wB[ZyK

ns

fBFeow

(eowK

pzXB

s'I

w[es)

j'

rJ.207.

fbt

(T[;

~)

brkJh
fJe

oyd

ekSB

jB.208.

(eZS

d;

dh

nokfJB)

fwb

rJh

i'

@;"D

;"tIrk,

(T[j)

w{b

r`tk

btrk.

i'

ikrdk

ojrk,

(T[j)

jfo

fjod ftu t;k btrk. n;K fJ; dh p'bh ;Zuh wB bJh j?. i' :'r
fXnkB ftu br j'J jB, T[jh fJ; (rZb) ~ ikD ;ed jB.210.

u"gJh

dZs dt sd nr ub fgnk (fi; B) :'r dh ;koh ebk ~ ;kfXnk


j'fJnk
j?)
B

;h.

wkB'

(T[;
d{ik

dk)

nfws

jfo

okik

si

ns

pfDnk

T[ibk

j'fJnk

gqGkt

;h,

(fJzi

gqshs

j[zdk

j't.211.

(fi; B) :'r dh ;koh ebk ;kXh j'Jh j?, (T_;) fFo'wDh w'Bh (dZs)
wB ftu'A jh f;ZXh ~ gqkgs eo fbnk j?. (T[; dk) pj[s nfXe si
gqGkt

j?,

fi;

ty

fJzdo

dk

nk;D

v'b

frnk

j?.212.

wXGko Szd. soh feqgk Bkb

T[dko

w[fB wfB T[dko. r[B rB ngko.


jfo Grfs bhB. jfo e' nXhB. 213.

;\?d

ns

j[D ;[oE :koQtI r[o{ dk eEB

ns
wX[ G ko Sz d . sP g q ; kfd

dk

j?

fJE @ekSB# d;tI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 10.

;G jh ebk i'r eh ;kXh. wjk f;fX w'Bh wfB bkXh.


nfXe si no[ nfXe gqGktk. ik bfy fJzdqk;B Ejoktk. 212.

u[ek

;ko

nE ;[oE :kow' r[o{ eEB`


nkr ds dt sp ubk. ;kX ;op i'r eh ebk.

j?.

ehsk.209.

i' ;'t? ;' w{b[ rtkt?. i' ikr? jfo fjqd? p;kt?.

u"gJh

tvGkrh

tkbk u[e frnk# (i' fe;kB ;"I frnk, T[j dk ys BFN j' frnk) dk j'ek
d ojh ;h. fJ; Gkt ~ w[Bh B wB ftu ftukfonk ns T[; ~ d;tK r[o{
XkoB

fJfs ekSB r[o{ d;t' ;wkgs`. 10.

tkbk

T[; ~ ty e Gow ns w'j Gi iKd jB. ;ko T[m e okw Grsh


ftu br iKd jB. ;G gkg ns skg d{o Gi iKd jB. oks fdB (Bkw

ekSB Je sjk fwb rJh. ;'nk u{e g[ekos GJh.

;fs p'fb :k eh jw wkBh. i'r fXnkB ikr? s ikBh. 210.

ikDB

w[BhnK ;G d wB ~ w'j fojk ;h. fi; fi; EK s F[G eowK tkbk dZs

f;woB
Gkt :kfj wB wkfj fBjkok. d;t' r[o{ skfj phukok. 209.

bhB

(T[;)
frnk,

gkg skg ;G d{o gokJh. fBf; fdB oj? Je fbt bkJh. 208.

(T[j) gow g[oy ns g{ok tvGkrh j? ns (T[j) wjk w[Bh jfo d

T[ib rks wjk w[fB ;'j?. ;[o Bo w[fB ;G e' wB w'j?.

Gow w'j fsj dys Gkr?. okw Grfs ;G jh T[fm bkr?.

T[dk;h j?. (T[j) gow sZsP


Xkoh jfo dk gqwh j?.205.

o; ftu (g{oh soQK) fGfink j'fJnk j?. (T[j) pqjw dh Grsh d o; ns


S r[DK ftu
j?.206.

ij ij ikfJ ds ;[G eowk. sj sj j's ;G? fBjeowk. 207.

227

j[D d;tI r[o{ @ekSB# dk eEB

gow g[oy g{o' pvGkrh. wjk w[Bh jfo e o; gkrh.


pqjw Grs yN r[B o; bhBk. Je Bkw e o; ;T[ GhBk. 206.

ntsko

ftu

bhB

wB
ns

tkbk
jfo

w[Bh
d

(fi;

nXhB

ftu)

j?.213.

ngko

r[D-;w{j

jB,

jfo

Grsh

228

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

sfi oki G'r. ;`B:k; i'r.


;zB:k; okfJ. jfo Grs GkfJ. 214.

jfo

w[y Sfp ngko. g{oD tsko.

(wkB'

yVr` n;y. fpfdnk fp;y. 215.

tkbk)

;[zdo ;o{g. wfjwk nB{g.


nkGk ngko. w[fB wfB T[dko. 216.
;zBq:k; dt. r[B rB nGt.
nfp:es o{g . wfjwk nB{g . 217.

sj ;[oE oki. ;zgfs ;wki.


g{izs u`fv. fBf; fdB nyzv. 219.
fBqg nfs gquzv. ;G fpfX nyzv.
f;bf;s gq p hB. d t h nXhB. 220.
fB;fdB GtkfB. ; t s fBXkB.
efo Je nk;. fBf; fdB T[dk;. 221.

nfs fpwb nzr. bfy bis rzr. 223.

Mwe`s nzr. bfy bis rzr.


nfs r[B fBXkB. wfjwk wjkB. 225.
nBGt gq e k;. fB; fdB T[ d k;.
nfsG[ s ;[ G kt. ;z B : k; okt. 226.
bfy sk;[ ;t. ;zB:k; dt.
nfs fus ohM. fsj 1 ckf; phM. 227.
;qh Grtsh Szd

fe fdfyUs ds`. fe gowzfs ws`.


;[ ;opsq ;kik. fe fdfyUs okik. 228.
fe nkb'e eowz. fe ;opsq gowz.
fe nkfis G{gz. fe os; o{gz. 229.
1H @fjs`#

jfo

dk)

ns

g{oB

ftFF

ntsko

j't.

ftfdnk

(T[j)
ikDB

yVr

tKr

tkbk

j?.215.

g{oh

soQK

(e[FKrq

p[ZXh

j?.217.
(T[; d) ;ko ;[Gk F[G jB, gqGkt ndG[s j?, ngko wfjwk tkbk j?,
T[dko
ns

r[DK

dk

;wki

;w[Zu

tkbk

j?.218.

;h

ns

T[E

oks

fJe
fdB

;[oE

BK

fBozso

dk

uzvh

okik
~

;h,

g{idk

(i')

;zgZsh

;h.219.

(T[j) nfs gquzv (si tkbk) okik ;h. (T[; dk) ;o{g ;G YzrK Bkb
nyzv ;h. F;sq ftfdnk ftu gqphB ;h ns dth d nXhB ;h.220. oks
fdB wjkB o{g tkbh uzvh dh ;tk eodk ;h. (T[j T[;) fJe dh nk; oydk
;h

ns

oks

(T[j)
Bkb

u`rh

fdB

T[dk;

fBZs-gqfs

;tk

eodk

ofjzdk

;qFm
ofjzdk

;h.221.

g[ikoh

tKr

;h.222.

T[j

d[ork
pj[s

g{idk

r[DK

dk

;h.

pj[s

soQK

]}kBk

;h,

(T[;

dh) wjkB wfjwk ;h. (T[; dk) Foho pj[s fBowb ;h. (fi; dh fBowbsk
~) ty e rzrk th bikT[Idh ;h.223.

fsj fBoy ds. nfs fpwb wfs.


nByzv i'fs. iB[ fGU T[d's. 224.

oki G'r ~ Sv e, ;`fBnk; :'r (b? e) ns ;`fBnk; oki pD e


Grsh Bkb gqw gk fbnk j?.214. (T[; d) w[y T[s ngko Sph j?,

j?, (dZs) w[Bh T[dko wB tkbk j?.216. (T[j) ;`fBnk; dt r[DK dk ;w{j
ns Gd ofjs j?. T[; dk ;o{g nftnes j?. (T[; dh) wfjwk nB{gw

d[ o rk g[ i ` s . fBsgq f s wjz s .
pj[ fpfX gqeko. ;ts ;tko. 222.
nfs r[B fBXkB. wfjwk wjkB.

229

T[; dk ;o{g ;[zdo j?, wfjwk T[gwk s'I ofjs j?, ngko nkGk tkbk

;G ;[G ;[Gkt. nfsG[s gqGkt.


wfjwk ngko. r[B rB T[dko. 218.

ntsko

i'fs

T[; ~ dZs B tfynk (i') pj[s fBowb p[ZXh


nyzv ;h, wkB' (i'fs) gqrN j'Jh j't.224. (T[;

tkbk ;h. (T[; dh)


d) nzr uwed ;B

(fi; uwe ~ ty e) rzrk FowkT[Idh ;h. (T[j) r[DK dk ]}kBk ns wjkB


wfjwk tkbk ;h.225.
(T[; ~) nB[Gt dk gqekF ;h, oks fdB T[dk; (ftoes) ofjzdk ;h.
T[; dk ndG[s ;[Gk ;h, (T[j) ;`fBnk; oki ;h.226. T[; dh ;tk ~ ty
e ;`fBnk; dt (dZs) wB ftu pj[s ohfMnk ns (T[; dh ;tk Grsh ~
ty

e)

w'j

dh

ckjh

ftu

c;

frnk.227.

;qh Grtsh Szd

dZs B tfynk fe (T[j okik) gow gftsq wZs tkbk j?. T[j ;kfonK
;kiK

;fjs

okik

tfynk

frnk

j?.

228.

(T[j)

nd[Zsh

eowK

tkbk,

;kfonK

XowK tkbk, B fifsnk ik ;eD tkbk okik j? ns ekw dt d o{g tkbk


j?.229.

230

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

231

fe Xowz ;o{gz. fe ;opsq G{gz. 230.

(T[j) r'fvnK se bzphnK pKjtK tkbk j?, ;kfonK dk Fkj j?, Xow
dk ;o{g j?, ns ;kfonK dk okik j?.230. (T[j) FkjK dk Fkj j?, r'fvnK

fe ;kjkB ;kj`. fe nkikB[ pkj`.

se bzphnK pKjtK tkbk j?, fFt (@i'rAdq#) se gj[zu tkbk j?, Xow dk okik

fe nkikB pkj. fe ;opsq ;kj.

fe i'rIdq rkwh. fe XowIdq Xkwh. 231.

nEtk

i'

fe o[dqkfo o{gz. fe G{gkB G{gz.


fe nkdr i'r`. fe fsnkrzs ;'r`. 232.

:'r

j? . 231.

ekw

tkbk

dt

j?,

(@o[dqkfo#)

;'r

o{g

fsnkrD

tkbk

tkbk

j?,

okfinK

dk

okik

j?,

ibkbh

j?.232.

wX[ G ko Sz d

wX[ G ko Sz d

fpw'fj:'s dyh. fe oktb Gyh.


fe ;zB:k; okik. fe ;opsq ;kik. 233.
fe ;zGkb dyk. fe ;[X uzdq gyk.
fe gkftsq eowz. fe ;`fBnk; Xowz. 234.

(fi; T[s
;`fBnk; dk okik
uz d q w k tork
j?.234.

fe ;`fBnk; Gyh. fe nkXow dP?yh.


fe ;opsq rkwh. fe Xow; Xkwh. 235.

gj[`u

fe nkfSi i'r`. fe nkrzw b'r`.


fe b`r'N p`X`. fe ;opsq wzXz. 236.

b'eK

fe nkfSi eowk. fe nkb'e Xowk.


fe nkd ; eosk. fe ;z B : k; ;osk. 237.
fe nfrnkB jzsk. fe gkozr rzsk.
fe nkXow jzsk. fe ;`B:k; Gesk. 238.

fe ;`fBnk; Gesk. fe ;ki'i w[esk. 240.

j? ,

gftsq

eowK

tkbk

j? ,

dh

;` f Bnk;

tkbk

gj[zu

s'I

fSiD

go

j?.

b`r'N

pzBQD

tkbk

j?,

;kfonK

Xow

tkbk

ftu

t;dk

tkb

eowK

tkbk

j?,

nd[Zsh

j?,

nkdF

eoB

dk

Grs

j? . 238.

dk okik j?, ;G ~ ;kiD tkbk j?.239. i' (;z;ko s'I) gko dh ikDB tkbk
j?, nXow ~ BFN
tkb k j?.2 4 0.
j?,

fe ;[X` ;[o';`. B B?e[ nzr o';`.


B e[eow eosk. fe Xowz ;[ ;osk. 242.

}ok

eoB

tkbk

j?,

;`fBnk;

dk

Grs

j?

ns

;k:[i

w[esh

i' eowK ftu bhB j?, nftnes Xow tkbk j?, T[u doi dk :'rh
Foho ti'I o'r ofjs j?.241. i' F[ZX (nDyhb) o'; tkbk, Foho ftu
fizBk

o';

oyD

tkbk,

:' r

dk

nfXekoh,

e[eow

eoB

tkbk

ns

Xow

dk

dfonk

irs

f;oiB

j?.242.
i'

;` f Bnk;

XkoB

eoB

fe ikNkB i{N`. fe fBfXnkB S{N`.

tkb pq j wk dk Grs j? . 243. i' iNktK d i{ V


~ SvD tkbk, nftnes Foho tkbk ns Gz r

fe nfp:es nzrz. fe e? gkB G`r`. 244.

j?.244.
i'

fe ;`B:k; eowh. fe oktb Xowh.


ekb

;`fBnk;

nkB`fds

j?.245.
1H fJj Fpd nkg; ftu pdb j'J th e[M phVK ftu fby jB.

Xow

i' yzekb (G?o') dk dk; j?, ;G ftu Gk;dk (gqshs j[zdk) j?, ;`fBnk;

fe nst i'rh. fe nzrz no'rh. 241.

fe fsq e kb e[ ; bh. fe ekwfd d[ ; bh. 245.

;` f Bnk;

i' ;`fBnk; d Gy tkbk j?, nXow dk dP?yh j?, ;G EK (fi; dh)


j?, ;qFm Xow Xkw tkbk j?.235. i' B fSiD tkb :'r tkbk j?,

i'

fe nk;es eowz. fe nfp:es Xowz.

fe i'rkfXekoh. fe ;zB:k; Xkoh.


fe pqjwz ;[ Grsk. fe nkozG irsk. 243.

fdydk

G; tkbk j?,
e tfynK F[ZX

tkbk j?, ;`fBnk; dk dfonk j?.237. i' nfrnkB ~ BFN eoB tkbk j?,
(;z;ko s'I) gko dh ikDB tkbk j?, nXow ~ ]sw eoB tkbk j? ns

fe ;zB:k; oki`. fe ;opsq ;ki`. 239.


fe gko`r r`sk. fe nkXow jzsk.

d[Bhnk) w'fjs j'Jh fdydh j?, :'r d


j?, ;kfonK ;k}K tkbk j?.233. i' ;zGb

j?.236.

fe yzekb dk;` . fe ;opsq Gk;` .


1

xo

eow

ofjD

eoB

tkbk,

:'r

tkbk

ns

ekw

nkfd

Xow

tkbk,

tkbk, ;kohnK fBXhnK


dk ; t B eoB tkbk
XkoB

(ftekoK

eoB
~)

tkbk,
e[ubD

fszB
tkbk

232

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

233

fe fpG{s ;'j?. fe ;opsq w'j?. 246.

fi; d vwo{ tikT[D Bkb ;ko gkg Gi iKd jB. i' ftG{sh Bkb
F'Gk gk fojk j? ns ;kfonK ~ w'j fojk j?.246. i' b`r'N ~ pzBQD tkbk

fe b`r'N pzdh. fe Jekfd Szdh.

j? ns (fi; ~) fJe nkfd (ekb s'I w"i{d dh) jh fJZSk j?. i' Xow ~

fe vkwko pki?. fe ;p gkg Gki?.

fe XowkB Xosk. fe gkgkB josk. 247.

XkoB

eoB

fe gkftsq d;h. fe XowIdq G;h.


fe b`r'N p`d`. fe nki'fs t`d`. 249.

tkbk

j?,

fwso

fe nukub nzrz. fe i'rz nG`r`.


fe nfp:es o{gz. fe ;`fBnk; G{gz. 251.

nftnes

fe nzfBnkfJ josk. fe ;[ B:kfJ eosk. 253.

nyzv

i'fs

j? . 250.
o{g

i'

i'

(ptzik)

fBnK

eoB

~ BkF eoB
j?.255.

phoK

o;ktb

tkbk

j?.249.

nz r

tkbk,

;`fBnk;
dh

dk

nokXBk

okik
eoB

Gz r

j' D

tkb

:' r

tkbk,

;kXD

tkbk,

gftsq

j?.251.
tkbk,

;G

:'r

;kXD

;G
;G

tkbk

dk dk; j?, fBofbgs Foho


ftu rwB eoB tkbk, gkgK
ns

o'rK

fsnkrD

tkbk

Sz d

dZs

Bt` Bkd pki?. Xok gkg Gki?.

jB,
gkg

eo? dp: nouk. us[o pd uouk. 257.

j?.257.

wjk w'B wkBh. fe ;zB:k; XkBh. 259.

eoB

j[D @pkbh# pkoQtI r[o{ dk eEB

ubk ds nkr. by gkg Gkr.

yN` ;k;sq uouk. oN? pd nouk.

j?.247.

j? . 253.

tkbk,

nE pkbh d[nkd;w' r[o{ eEB`

wjki' r B : k;` . ;dkJh T[ d k;` . 258.

tkbk

fJE ;[oE okik :koQtI r[o{ dk toDB ;wkgs. 11.

;[oE okik :koQw' r[o{ poBB` ;wkgs`. 11.

;q[s` ;op gkm`. ;[ ;`B:k; okm`.

joB

i' eowK dk BkF eoB tkbk j?,


ns nGzr nkGk tkbk j?.254. i'

fe ;opsq rzsk. fe gkgkB jzsk.

pi? xzN x'o`. pD` ikD[ w'o`. 256.

pzdBk

ns

tkbk

tkbk

Sz d

dh
nuz u b

tkbk

fe nfbgs nzrh. fe nkGk nG`rh. 254.

o;ktb

eowK tkbk ns ;`fBnk; Xow tkbk j?.252. gkyzv ofjs (noEKso


nyzv) s'I ofjs, B fSiD tkb nzr tkbk, nfBnK ~ d{o eoB tkbk ns

fe eowz gqBk;h. fe ;opsq dk;h.

fe ;k;X i'r`. fes` fsnkr o'r`. 255.

gkgK

i' nBoE s'I ofjs j?, ;`fBnk; ;fjs j?, gow ns g[Bhs j?, ;G dk

fe gowz g[Bhs`. fe ;opsq whs`. 250.

ngkyzv o`r`. fe nkfSi nzrz.

ns

jB, nkd; nkd; p'bd jB ns (wB dhnK) rzYK (rqzEhnK) ~ y'bQd


jB.248. i' gftsq d; tkbk j?, Xow oki d ;o{g tkbk j?, b`r'N pzBQD

fe nkBoE ofjsk. fe ;zB:k; ;fjsk.

fe phokB okXh. fe ;opsq ;kXh.


fe gkftsq eowk. fe ;zB:k; Xowk. 252.

j?

fi; dk fBozso Bkd ti fojk j?, (fi; eo e) x'o gkg Gi oj

fe fBBkfd pki?. fe gzgkg Gki?.


fe nkd; p[b?. fe b? rqzE y[b?. 248.

tkbk

wkB'
Gi

nr
pB
oj

ub

fgnk

fi;

ty

gkg

Gi

rJ.

x'o

xzN

tid

ftu w'o p'bd j'D. 256. BtI Bkd tid jB. Xosh d
jB. dth dh g{ik eod jB, u"jK tdK dh uouk j[zdh

;kfonK tdK dk gkm eodk j?, T[j ;`fBnk; dk okm j?, wjkB :'r
dk

nfGnk;

eoB

tkbk

j?

ns

;dk

T[dk;

ofjD

tkbk

j?.

258.

Fk;sqK dh uouk j[zdh j?, tdK ~ oNd ns g{ik eodk j?, wjkB
wkD tkbk j? ns ;`fBnk; ~ XkoB eoB tkbk j?.259.

w"B

SnK
d

234

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

235

byh Je e`fBnk. fsj{` b'r X`fBnk. 260.

dZs nr s[o fgnk, (fi; ~) ty e gkg Gi rJ. (T[; B) fJe


e`fBnk ~ tfynk i' fszBK b'eK ftu XzB j?.260. (dZs) tZvk pqjwukoh

wjk pq j wukoh. ;[ XowkfXekoh.

j?,

ubk ds nkr?. by gkg Gkr?.

byh gkfB tk e. r[vh pkfb sk e. 261.

;qFm

fyb? yb sk ;'. fJ;' js tk ;'.


ghn? gkfB B nkt?. fJ;' yb Gkt?. 262.
rJ w'fB wkBh. so? fd;N nkBh.
B pkbk fBjko:'. B yb` fp;ko:'. 263.

sp? ds ok:`. by sk; ik:`.


r[o{ sk; ehBk. wjk wzsq GhBk. 265.

o[ D M[ D

Sz d

fco fco gyk. pj[ fpfX byk.


sB wB ikBk. r[B rB wkBk. 268.
fsj r[o ehBk. nfs i;[ bhBk.
nfr sp ukbk. iB[ wfB iPkbk. 269.

nfsG[s T[sw rks. jfo Bkw[ bs gqGks. 270.


nebze T[ib nzr. bfy bki rzr sozr.
nBG? nG{s ;o{g. bfy i'fs bkis G{g. 271.

d) jZE

ftu

fJe

r[^vh

tyh

wrB ;h, wkB' gkB dh pb (tKr e'wb) j't. 264. sd dZs oki B T[;
~ ik e tfynk ns T[; ~ r[o{ XkoB ehsk (ns fejk fe) wjk wzsq ftu
(fJzi) fGi
j?).265.

ikDk

ukjhdk

j?

(fij'

fijh

fJj

pkbek

yv

ftu

fGih

j'Jh

T[; ~ r[o{ ikD fbnk. fJ; soQK wzsq fdqVQ eo fbnk. pkoQtK ]}kBk
o{g

r[o{

o[ D M[ D

(T[;

~)

ikD

fbnk.266.

Sz d

pkbek

dh

Sph

o{g

;h,

wkB'

p[ZXh

(T[;

~)

ikfDnk

ns

ndG[s
e

dZs

pj[s nfXe
j't.269.

w[V

w[V

r[DK

i;

gqkgs

tfynk

i'

dk

y{j

tfynk,

;w[Zu
ehsk.

ti'I
dZs

pj[s

nfXe

i'fs

tkbh

;h.

(T[;

dk)

wB

eo

j't.267.
pj[s

soQK

Bkb

wzfBnk.268.
nr

ub

ikfDnk,
T[;

fgnk,

sB

r[o{

pDkfJnk,

wkB'

nZr

dh

wDh

fJE pkoQtK r[o{ @bVeh r[vh yvdh# gq;zr ;wkgs. 12.

j[D dk; o{g soQtI r[o{ dk eEB

nE fGqs sq'd;w' r[o{ eEB`


sp ds dt wjkB. d; uko uko fBXkB.

(pkfbek

dZs B (T[j) e[Vh tyh, wkB' okr wkbk j't. T[j yv ftu g{oh soQK

fJfs d[nkd; r[o{ bVeh r[vh yvsh ;wkgs`. 12.

s' w o Sz d

T[;

fbnkT[Idk. (go T[;) pkbek B (fJ; tb) B tfynk j? ns B jh yv ~


ft;kfonk j? . 263.

bfy Sfp pkbh. nfs d[fs tkbh.


nfsG[s o{gz. iD[ p[fX e{gz. 267.

j?.

gkDh ghD bJh BjhI nkT[Idh ns fJ; (r[Zvh dh) yv (T[; ~) uzrh brdh
j?.262. wjkB w"B tkbk (dZs) T[E frnk ns (T[; pkbek ~) B}o jm

r[o{ sk; ikB:'. fJwz wzsq mkB:'.


d;` dP? fBXkB`. r[o{ ds ikB`. 266.

dk nfXekoh

(T[j) T[; Bkb yvdh j?. (T[; Bkb) fJ; soQK dk fjs j? fe (T[j)

byh ds pkbk. wB' okrwkbk.


ozrh o`fr yb`. wB' Bkrq pb`. 264.

Xow

j?.261.

s' w o Sz d

sd

wjkB

dZs

dt

i'

nmkoQK

ftfdnktK

dk

]}kBk

j?,

ndG[s

T_sw

Foho tkbk j?, gqGks tb jfo Bkw b?Idk j?.270. (T[; d) ebze ofjs
T[ib Foho ~ ty e, rzrk dhnK bfjoK bik ojhnK jB. G? s'I ofjs,
(gzi) G{sK s'I
jB.271.

fpBk

(dZs

dh)

i'fs

ty

oki

wjkoki

Fofwzd

j[`d

236

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

tb

nfX okfs ds fBjkfo. r[Dtzs fpeqw ngko.

nZXh

ib w[;bXko gozs. fBi B?B dfy wjzs. 273.


fJe fus mkY ;[ n?;. ;'toB w{ofs i?;.
fdqV dfy sk eh wfs. nfs wBfj ohM ds. 274.
Bjh ;hs wkBs xkw. Bjh fus b:kts Skw.
Bjh B?e[ w'os nzr. fJe gkfJ mkY nGzr. 275.
fYr ds sk e ikfJ. nftb'fe sk;[ pBkJ.
nfX okfsq fBoiB sqk;. nf; bhB mkY T[dk;. 276.
poyzs wx wjkB. Gkizs G{fw fBXkB.
ifr iht ;op ;[ Gk;. T[fm Gki sqk; T[dk;. 277.
fJj mkY G{gfs gT[o. wB ikg ikgs rT[o.
Bjh B?e[ w'os nzr. fJe gkt mkY nGzr. 278.

237

(T[; B) fJe ;te ~ tfynk fi; ftu nBeK r[D ;B. nZX oks
d[nko T[s yV'sk ;h, (T[; tb) pdbK ftu'I whIj toQ fojk ;h.272.

ntb'fe ;[ fGqs Je. r[B wfX ik;[ nBe.


nfX okfs mkfY d[nkfo. pj[ poy wx c[jko. 272.

ntsko

oks

tb

dZs

tfynk

j?) ns w[{;bkXko pkoF


t y fbnk.273.

g?

fe

ngko

ojh

j?.

r[DtkB

dZs

ns

(@wjzs#)

pbtkB

(;te

nkgDhnK

nZyK

yV'sk
Bkb

T[j fJ; soQK fJe-fus j' e yV'sk ;h fitI e'Jh ;'B dh w{osh j't.
dh fdqVQ ws ty e, dZs wB ftu pj[s gq;zB j'fJnk.274. mzv ns

T[;

X[g ~ BjhI wzBdk j? ns B jh SK ftu (yV'D dk) wB ftu fXnkB


fbnkT[Idk j?. (eosZt s'I) fpbe[b nzr BjhI w'Vdk. (T[j) nGzr (;o{g
tkbk)

fJe

g?o

T[s

yV'sk

j?.275.

T[; d e'b ik e dZs B T[; ~ uzrh soQK tfynk j?. (T[j) fBoiB
vokT[Dh nZXh oks ~ sbtko b? e fBofbgs yVk j?.276. pj[s

ns

f}nkdk pkoF j' ojh j?. G{wh ns ]}kB tkb th fGi oj jB (noEKso Gi oj jB). (fJzi) nkGk; j[zdk j? fe irs d ;ko iht (pkoF ftu
fGiD

s'I)

vod

j'J

T[m

Gi

(go) fJj (;te) oki


(fXnkB) Bkb ikg igdk j?.
w'Vdk.

nf; bhB gkfB eokb. uwezs T[ib iPkb.

(T[j)
jZE

nGzr

ftu

(;o{g

fGnkBe

rJ

jB.277.

d d[nko T[s yV'sk j? ns wB ftu ra"o


(T[j eosZt gkbD s'I) }ok th nzr BjhI

tkbk)

fJe

g?o

T[s

yV'sk

sbtko

bJh

j'Jh

j?.

(T[j

j?.278.
sbtko)

nrBh

tKr

Bjh B?e[ T[ukts gkT[. pj[ Gkfs ;kXs dkT[.

T[ib o{g Bkb uwe ojh ;h, wkB' T[j fe; dk th fwso B j't. fJ;
soQK (T[j) gow gftsq j?.279. (T[j) }ok fizBk th g?o BjhI u[edk. pj[s

nBnk; G{gfs Grs. gqG Je jh o; grs. 280.

YzrK Bkb eosZt fBGk fojk j?. fpBk fe; nk; d oki dk Grs ;h. T[j

iB ekj{ e' Bjh fwsq. fJj Gkfs gow gftsq. 279.

;[nkwh

(@gqG#)

gqw

ftu

jh

wrB

j?.280.

w{;bkXko pkoF j' ojh j?, (go fco th T[j) xo d dotk} dh UN

ib gos w{;bXko. frqj b B UfN d[nko.


fJj mkY j? fJe nk;. fJe gkB ikB T[dk;.

BjhI b?Idk. ;kohnK fdFktK d gF{ ns gzSh nkgD nkgD d;K (Gkt
fmekfDnK) ~ ub rJ jB. 281. fJj fJe nk; T[s yV'sk j?. fJe g?o

nf; bhB gkfB gquzv. nfs sitzs nyzv. 282.

(T[s)

g;[ gS ;ofp fd;kB. ;G d; d; f;XkB. 281.

wfB nkfB e' Bjh Gkt. fJe dt e' fus ukt.


fJe gkt n?; mkY. oB yzG ikB[e rkv. 283.
fij G{fw Xko; gkt. Bjh B?e[ cfo T[ukt.
Bjh mkw Ghi; sT[B. ntb'e GfJU w[fB wT[B. 284.

j?

ftoes

(i')

pj[s

(Gkt

Bkb

FeshFkbh

yV'sk
ns

j?).
B

(T[;

N[ND

B)
tkbh

jZE

ftu

sbtko

bJh

j'Jh

j?.282.

wB ftu fe; j'o dk Gkt BjhI j?, p; fJe dt (;[nkwh) dk jh fus


ftu ukT[ j?. fJe g?o T[s fJ; soQK yV'sk j?, wkB' oD-G{wh ftu yzGk
rfvnk j't. 283. fi; G{wh T[s (T[; B) g?o Xfonk j'fJnk j?, (T[; EK
s'I) fco }ok fizBk th u[fenk BjhI j?. T[j ;EkB fGi BjhI fojk ;h. (T[;
~) ty e w[Bh (dZs) u[g j' frnk.284.

238

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

239

r[o[ ikfB gohnk gkfJ. ski bki ;ki ;ukfJ. 285.

fFo'wDh w[Bh B T[; ~ tfynk i' fBF-ebze Grt G; tkbk j?. (T[;
;te ~) r[o{ ikD e T[; d g?ohI g? frnk ns ukT[ Bkb bki ns ;ki

fsj ikB e? r[odt. nebze ds nGt.

;G ~ Sv fdZsk.285. T[; ~ r[o{dt ikD e ebze ofjs ns nGt dZs

ntb'fe sk;[ w[B; . nebze Gkrft G; .

fus sk; e o; GhB. r[o[ sqT[d;w' fsj ehB. 286.


fJfs sqT[d;w' r[o{ fGqs ;wkgs`. 13.

dk fuZs T[;
ehsk.286.

o;

Sz d

fGi

frnk

ns

T[;

soQtK

r[o{

XkoB

fJE soQtK r[o{ @;te# dk gq;zr ;wkgs. 13.

nE us[od;w' r[o Bkw


o;ktb

ftu

j[D u"dtI r[o{ d Bkw dk eEB


o;ktb

ub:' ds oki`. by gkg Gki`.

Sz d

dZs okik nr ~ ufbnk (fi; ~) ty e gkg Gih iKd jB. fi;


}ok fizBk th (T[; ~) ty fbnk, T[; B (T[; ~) r[o{ d ;wkB

fiB? B?e[ gyk. r[o{ s[fb byk. 287.

wjk i'fs oki?. by? gkg Gki?.

ikfDnk.287.

wjk si ;'j?. f;tT{ s[fb e' j?. 288.

e gkg Gi oj ;B. (T[; d w{zj T[s) wjkB si F'G fojk ;h (fi; d)


;wkB fFt th e"D j?.288.

fiB? B?e[ gyk. wB' w?B dyk.

d)

w[y

T[s

j't.

foMh ;op Bkoh. wjk si Xkoh.

fbnkT[Idk

B jko` ;`Gko?. B uhoT{ fusko?. 290.

si
dh

j?.289.

;kohnk

fJ;sohnK

~ XkoB eodhnK jB. T[j


;' u eodhnK jB.290.

ftu

bjh Je Bkoh ;[ XowkfXekoh.

(@nkb?#) BjhI ojh j?.291.


nfXekoh j?. (T[j) iK sK

;qh Grtsh Szd

fe okik ;qh S?. fe fpd[bsk S?.


fe jJhwkdqik j?. fe gowz gqGk j?. 293.
fe okwz sqhnk j?. fe oki` gqGk j?.
fe oki;Poh S?. fe okwkB[ik S?. 294.

fe dt;Poh j?. fe oki;Poh S?. 296.


fe wzsqktbh j?. fe szsqkbek S?.
fe jJhwkdqik S?. fe j`;;[oh j?. 297.
fe iki[ f bek S? . ;[ t oB nkfdikS? .
fe ;[X` ;uh j?. fe pqjwk ouh j?. 298.

fpoki

ojh

;h

(fi;

~)

ty

T[s)

jkoK

ohM

ojhnK

;zGkbdhnK

jB

jB

i'

wjkB

ns

p;sqK

soQK Gi e ubhnK jB fitI Bdh


pkfbektK (fJBQK ftu'I) e'Jh th xo

(go) fJe fJ;soh tyh i' (;^u) Xow dh


gkopsh ;h, (iK) wkB' fJzdokDh j't.292.

;qh Grtsh Szd

T[j

oki

bZSwh

j?,

iK

fpd[bsk

(dth)

j?,

iK

fjwkb

(gops)

dh

g[Zsoh (gkopsh) j?, iK gow gqGk j?.293. iK okw dh fJ;soh (;hsk) j?,
iK oki dh gqG[sk j?, iK okiFtoh j?, iK pbokw dh G?D (@okwkB[ik#) (Gkt
;[ G dq k )

fe ekfbzdq ek S?. fe ekwz gqGk S?.


fe dtkB[ik j?. fe dJhs;[ok j?. 295.
fe ;kftsqek S?. fe rkfJsqh nkS?.

i'fs

(T[;

(dZs d doFB bJh) T[j fJ;


pVh iKdh j?. itkB, fpoX ns

i[tk fpqX pkb?. ojh e" B nkb?. 291.


feX" gkopsh S?. wB' pk;th j?. 292.

wjkB

fi; B E'Vk fizBk th tfynk, (T[; B) wkB' ekwdt ~ jh tfynk


T[; ~ ;jh o{g ftu pqjw ikfDnk j? ns wB ftu dP?s Gkt BjhI

;jh pqjw ikBk. B dP? Gkt nkBk. 289.

ubh XkfJ n?;. Bdh Bkt i?;.

(T[;

G? D

j? . 294.

iK iwBk Bdh (@ekfb`dOek) j?, iK ekw dh gqGk j?, iK dtfsnK dh


(ngZ S ok) j? , iK d? I sK (d r[ o { dh) fJ;soh (nEtk okDh) j? . 295.

iK ;kftsqh
j?.296.

j?,

iK

rkfJsqh

j?,

iK

dtfsnK

dh

;[nkwBh

j?,

iK

okwFtoh

iK wzsqK dh bVh j?, iK szsqK dh wkbk j?, iK fjwkbk dh g[Zsoh j?,


iK ;o;tsh j?.297. iK fpibh dh uwe j?, iK ;'B dh fbFe g?dk j'Jh
j?, iK ;jh o{g ftu @Fuh# (fJzdokDh) j?, iK pqjwk dh pDkJh j'Jh j?.298.

240

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fe gow;[oik j?. fe gowz gqGk j?.


fe gkftsqsk S?. fe ;kftsqek S?. 299.

o[ d q

241

iK gow n?Ftoik (@GtkBh#) j?, iK gow gqGk j?, iK gftsqsk j?, iK


;kftsqh (nEtk ;{oi dh feoB) j?.299.
iK fpibh (B dj Xkoh j'Jh j?), iK ekw dh ebk j?, iK ehosh dh

fe uzukbek S?. fe ekwfj ebk S?.


fe feqs:` X[ik S?. fe oki;Poh j?. 300.

ntsko

X[ik

j?

fe okifj f;oh j?. fe okwzebh j?.

iK

okiFoh

j?.300.

iK okfinK dh F'Gk j?, iK okwebh (okrBh) j?, iK wjk r"Vh (okrBh)

fe rT[oh wjk j?. fe N'vh gqGk j?. 301.


fe G{gkbek S?. fe N'vhi nkS?.

j?,

fe pk;zs pkbk. fe okrkB wkbk. 302.

fJ;soh

fe wxz wbkoh. fe rT[oh Xwkoh.


fe fjzv'b g[sqh. fe nkek; T[soh. 303.

(okr dh) g[Zsoh j?, iK nkekF s'I T[soh j'Jh (goh) j?.303. T[j ;[jkrtzsh

;[ ;T{jkr tzsh. fe gkozr rzsh.


fe yN ;k;sq pesk. fe fBi Bkj Grsk. 304.

j?, iK gko dh ikDB tkbh j?, iK S Fk;sqK dk eEB eoB tkbh j?, iK
nkgD gsh dh Grsh eoB tkbh j?.304.

iK

N'vh
iK

fe ozGk ;uh j?. fe pqjwk ouh j?.


fe rzXqpDh S?. fe fpfdnkXoh S?. 305.
fe ozGk T[op;h S?. fe ;[Xz ;uh S?.

j?,

fe jz; J;Poh j?. fe fjzv'bek S?. 306.

j?,

iK

G{gkbh
j?,

iK

(okrBh)

gqGk

(okrBh)

iK

wx

dh

j?,

okrwkbk

ns

j?.301.
iK

N'vh

(okrBh)

j?,

iK

p;zs

(okr

dh)

j?.302.

wbko

(okrBh)

j?,

iK

r"Vh

ns

Xwkoh

j?,

iK

fjzv'b

iK ozGk j?, iK ;uh j?, iK pqjwk dh ouh j'Jh j?, iK rzXop fJ;soh
ftfdnkXo (dtfsnK ftu'I fe; dh) XhG?D iK fJ;soh j?.305.

iK ozGk iK T[op;h j?, iK ;jh ;uh j?, iK jz; dh ;[nkwBh (Gkt ;o;tsh)
iK

fjzv'b
iK

fe rzXqpDh j?. fe fpfdnkXoh j?.

okr

rzXop

dh

okrBh

fJ;soh

j?,

j?.306.

iK

ftfdnkXoh

(dtfsnK

ftu'I

fe;

dh)

Xh,

fe okifj f;oh S?. fe okifj gqGk S?. 307.


fe okikBik j?. fe o[dq` fgqnk j?.

G?D iK fJ;soh j?, ik okiFtoh (bZSwh) j?, iK gqGk jh fpokiwkB j?.307.


iK oki-g[Zsoh j?, iK fFt dh fgnkoh j?, iK ftG{sh tkbh (@;zGbek#) j?, iK

fe ;zGkbe S?. fe ;[X` gqGk S?. 308.

fBo' b

fe nzpkfbek S?. fe nkeoyDh S?.


fe uzukbe S?. fe fusq` gqGk j?. 309.
fe ekfbzdqek S?. fe ;ko;Psh j?.
feX" ikBQth j?. feX" d[nkoek S?. 310.
fe ekfbzdqik S?. fe ekwz gqGk S?.
fe ekwJ;toh j?. fe fJzdqkB[ik j?. 311.
fe G? yzvDh S?. fe yzGktsh j?.
fe pk;zs Bkoh. fe XowkfXekoh. 312.

Fesh
j?,

gq G k

j? . 308.

iK

nzpkfbek

j?,

iK

j?,

iK

dh

w{osh

gqGk

nkeoFD

eoB

tkbh

Fesh

j?,

iK

uzubsk

dh

j?.309.

iK iwBk (ekfbzdqek) Bdh


iK d[nkoek (g[oh) j?.310.

j?,

iK

;o;tsh

j?,

iK

ikBQth

(rzrk)

Bdh

iK iwBk dh g[Zsoh j?, iK ekw dh ;[zdosk j?, iK ekw dh okDh (osh)


j?, iK fJzdqk (bZSwh dh G?D) j?.311. iK vo ~ BFN eoB tkbh j?, iK
yzGktsh j?,
j?.312.
iK

fe gowj gqGk S?. fe gkftsqsk S?.

iK

pj[s

p;zs
tZvh

o{g
gqGk

fJ;soh
j?,

iK

j?,

gftsqsk

iK

Xow

j?,

iK

dh
nkb'fes

nfXekoh

fJ;soh

(gqekfFs)

eoB

fe nkb'eDh j?. fe nkGk goh j?. 313.


fe uzdqk w[yh S?. fe ;{o` gqGk S?.

tkbh

j?, iK nkGk:[es g[oh j?.313.


iK uzdqw[yh j?, iK ;{oi dh gqGk tkbh j?, iK gftsqsk j?, iK pj[s

fe gkftsqsk j?. fe gowz gqGk j?. 314.

uwe

dwe

tkbh

j? . 314.

242

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

}[b\K
uzdqwk

ntsko

243

fe ;ogz bNh j?. fe d[yz eNh j?.


fe u`ukbek S?. fe u`dq` gqGk S?. 315.

iK BkrB torhnK
fpibh dh uwe j?, iK

tkbh j?, iK d[yK ~ eND tkbh j?, iK


dh gqGk j?.315. iK p[ZXh ~ XkoB eoB

fe p[X` Xoh j?. fe eO[X` joh j?.


fe Ssqkbek S?. fe fpi` SNk j?. 316.

tkbh j?, iK eq'X ~ BFN eoB tkbh j?, iK SsqkDh j?, iK fpibh dh uwe
j?.316.
iK Sksq-fposh tkbh (gquzv fJ;soh) j?, iK Ssq ~ XkoB eoB tkbh

fe SsqkDth j?. fe SsqzXoh j?.


fe Ssq` gqGk j?. fe Ssq` SNk j?. 317.
fe pkB` fdqrh j?. Bsq` fwqrh j?.

j?, iK SsqhnK dh gqGk j?, iK SsqhnK dh uwe j?. 317. iK shoK torhnK
nZyK tkbh j?, iK fjoB torhnK nZyK tkbh j?, iK ewb c[b dh gqG[sk tkbh

fe eT[bk gqGk j?. fB;;kBBh S?. 318.

j?,

iK

uzdqwk
iK

tor

rzXop

w[y

fJ;soh

tkbh
j?,

j?.318.
iK

ftfdnkXo

(dtfsnK

dh)

g[Zsoh,

G?D

iK

j?.319.

iK

fe rzXqpDh j?. fe fpfdnkXoh S?.


fe pk;zs Bkoh. fe G{s; fgnkoh. 319.

fJ;soh

fe ikdP; Bkoh. fe gzukb pkoh.


fe fjzv'bek S?. fe okij f;oh j?. 320.

ikdt-gsh (feqFB) dh fJ;soh (okXk) j?, iK gzukb


j?, iK fjzv'b okr dh okrBh j?, iK oki bZSwh

fe ;'toD g[sqh. fe nkek; T[sqh.


fe ;PoDh fgqsk j?. fe ;[tqD` gqGk j?. 321.

w{osh

iK ;'B dh g[sbh j?, iK nkekF s'I jmK T[soh j'Jh j?, iK ;'B dh
(fgqswk) j?, iK ;'B dh ;[zdosk j?.321.

fe phokpok j?. fe ;f; eh ;[Gk j?. 322.

uzdqwk

iK ewb B?Bh j?, iK pVh gqG[sk tkbh j?, iK ;qFm thoKrBk j?, iK
dh F'Gk j?.322.

fe Bkr;ik j?. BkrB gqGk j?.

iK FFBkr dh g[Zsoh j?, iK BkrK dh gqGk j?, iK ewb torhnK nZyK


tkbh j?, iK fjoBh dhnK (nZyK d wkD ~) w;bD tkbh j?.323. iK nfws

fe gdwz fdqrh j?. fe gowz gqGh j?.

fe BbB` fdqrh j?. fe wfbBh fwqrh j?. 323.


fe nfws` gqGk j?. fe nfws'swk j?.
fe nebze o{gz. fe ;G irs G{gz. 324.
w' j Dh

Sz s

i[pDw: wzsh ;[ pkbh. w[y B{o` g{o` T[ikbh.


fwqr B?Dh p?Dh e'febk. ;f; nkGk ;'Gk uzubk. 325.

dh

okik

w' j Dh

dh

okrBh

j?,

iK

fFt

dh

fgnkoh

dF dh pkbek
j?.320.

(dq'gdh)

j? . 324.

Sz d

nkGk

ns

fpibh

pdb

ftu

fijh

F'Gk

fpibh

fij'

tkbh
fijk

j?.325.
fbFekok

wkodh

j?

(T[;

soQK

T[;

dk)

e'wb jk;k j?, T[; dk Be G?oth Fesh oyD tkbk j?. ;[zdo nZyK (@uy#)
jB, rb ftu jko j?. fjoB torhnK nZyK tkbh j? ns pDh ;[zdo Yzr
r[ z d h

j' J h

jkEh
dh

e'wb

dh

jk;h

jko (gkfJnk
j?.327.
w[y B{o` G{o` ;[ pk;k. uy[ ukoh pkoh nzBk;k. 328.

okr

j?. fjoB torhnK nZyK tkbh j?, e'fJb d ;wkB p'bK tkbh j?, uzdqwk torh

ri rkwz pkwz ;[ r?Dh. fwqdjk;` pk;` fpX p?Dh.

fdqV Xowk eowk ;[eowz. d[y josk ;osk ikD[ Xowz.

p;zs

T[j fJ;soh i'pB ftu w;sh j'Jh j?. w[y T[s B{o dk g{ok T[ikbk

Bkb
uy[ uko` jko` fBowbk. bfy nkGk bih uzubk. 327.

iK

gqGk tkbh j?, iK nfws T[sw j?, iK ebze s'I ofjs o{g tkbh j?, iK irs

xfD wzM? i? j? uzukbh. fwqd[jk;k Bk;k yzekbh.


uy[ uko` jko` e`mk:`. fwqr B?Dh pDh w`vk:`. 326.

j?,

j? . 326.
s'o
j?

j'fJnk

tkbh
ns

ns

e'fJb

j?).

(T[;

nkekF
tor
dh)

torh

p'bK
nkGk

tkbh
~

;[zdo
j?.
ty

fJ;soh
;[zdo
e

(goh)

nZyK

fpibh

jB,

j?.

T[;

fBowb

Fow;ko

j[zdh

Xow-eowK ns F[G eowK ftu fdqVQ j?. d[yK ~ BFN eoB tkbh
j? ns Xow dh wkB' Bdh j?. w[y T[s g{oh soQK B{o t; fojk j?. (T[;)
pkfbek

dhnK

nZyK

;[zdo

jB

ns

nk;

s'I

ofjs

j?.328.

244

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

uy[ uko` pko` u`ukbh. ;s Xowk eowk ;zukbh.


d[y joDh doDh d[y dP`d`. fgq:k Gesk pesk jfo S`d`. 329.

ntsko

245

fpibh torhnK ;[zdo nZyK tkbh j?. ;fs Xow ns eow ~ ;`ukfbs
ehsk j'fJnk j?. d[y BFN eoB tkbh j?, d[nzd d d[y ~ db ;[ND tkbh
j?. fgnkoh GrsDh j? ns jfo (d :F) d SzdK ~ p'bD nEtk rkD tkbh
j?.329.
ozGk,

ozGk T[op;hnk fxqskuh. nS? w'jDh nki okuh.

T[op;h,

fxqskuh

nkfd

(torh

;[zdo)

j?,

wB

w'jD

tkbh

j?,

bfy ;op` rop` gojkoh. w[fy Bhu Xkwz f;Xkoh. 330.

j[D jh ouh j'Jh j?. (T[; ~) ty e ;kohnK B jzeko ~ ]sw eoB tkbh
;wM fbnk ns w[y BhtI eo e xoK ~ ubhnK rJhnK jB.330.

rz X op` ;op` d t kDh. froik rkfJsq h bz e kDh.

;kohnK rz X op fJ;sohnK, d t fsnK dhnK fJ;sohnK, froik,


rkfJsqh, wzd'doh (@bzekDh#), ;kftsqh, uzdq-Fesh, ;uh, ;{oi-Fesh nkfd (T[;

;kftsqh uzdqh fJzdqkDh. bfy bih ;'Gk ;{oikDh. 331.

dh)
BkrDhnk

fBq f snk

iSkDh.

gkgk

gkftsq h

F'Gk

gpkDh.

gJh;ku gqsh G{s;h. fGzGohnk Gkwk G{g;h. 332.

gkopsh,

uzdqw[yh
ns

;uh

i'pB
wkB'

j'

ojhnK

jB.331.
gkgK s'I gftsq
FeshnK (T[; d

jB).332.

tor
tkbh

;og-Fesh,

rzXop-Fesh,

;o{g

j?.333.

wd-wksh

tkbh
dhnK

tkbh j?, F'Gktzsh


nrBh dh bkN

T[gk;Bk

fgq:k Gesk pesk jfo Bkwz. fus b?Dh d?Dh nkokwz. 336.

tor

(T[;)

SsgsO h Ssq h Ssq k bh. fpX[ p? D h B? D h fBq w kbh.

;[G ;hb` vhb` ;[y EkB`. w[y jk;` ok;` fBopkB`.

fcehnK
w[fNnko,

fdq r pkB` skB` wdwsh. i[ p B irwrDh ;[ G tz s h.

nf; T[gk;h dk;h fBobgz. p[fX ykB` wkB` ;`Sg`. 335.

FofwzdhnK

;qFm to dD tkbh, ;kfonK d[yK ~ joB tkbh, ;[yK ~ eoB tkbh,

po poDh joDh ;p d[yz. ;[y eoBh so[Dh ;f; w[yz.

T[fo Xko` jko` pfB wkb`. w[fy ;'Gk f;fyoz iB iPkb`. 334.

Bkr-e`fBnktK, fezBoK ns :eFK dhnK e`fBnktK,


fg;ku, gqs, G{s FeshnK, fGzpoh, Gkwk ns oki

;kjwD
T[orh rzXqph iSkBh. b`e;h G;h fJzdqkDh. 333.

ty

nZyK

shoK

j?, rb ftu
j't.334.

tKr

tkbh

fBobg

dk;h

fyuhnK

pB-wkbk

oki f;zxk;B tkbh (@Ssqgsh#), SsqkDh,


p'bK tkbh ns fBowb B?DK tkbh
eoB

:eF-Fesh,

j?.

p[ZXh

j'JhnK

gkJh
Ssq
j?.

dh

j'Jh

wzd'doh

(@b`e;h#)

jB.

irwrkT[Id

j?.

w[y

dh

tkbh j?. e'fJb


sbtko (nEtk
ykD

F'Gk

(@fpX[#)
nfijh)

ns

wkD

;wND

j?.

w[y

gq;zBsk

j? . 335.
F[G

;[Gk

ns vhb

v"b

tkbh

j?,

;[y

dk

;EkB

ok; tKr ns fBopkB ;o{g tkbh j?. fgnkoh GrsBh


T[ukoB tkbh. fus (dh fuzsk) ~ joB tkbh ns

dh

ns jfo Bkw ~
nkokw dD tkbh

j?.336.
fgq: Gesk mkYh Jezrh. ozr Je? o`r? ;' ozrh.
fBo pk;k nk;k Jeks`. gfs dk;h Gk;h goGks`. 337.

etb fJe gsh (@fgq:#) dh Grsh eoB bJh ;fEs j?. fJe' jh ozr
ftu ozrh j'Jh j?. nk; s'I w[es fJeKs ofjD tkbh j?. gsh dh dk;h ns
gq G ks

nfB fBzd q nfBzd k fBojkoh. fgq: Gesk pesk pqs ukoh.


pk;zsh N'vh rT[vh j?. G[|gkbh ;kozr rT[oh S?. 338.

Gk;dh

j? . 337.

fBzdok s'I ofjs, fBzfdnk s'I ofjs ns nkjko s'I ofjs j?. gsh dh
Grsh
r"Vh,

eoB tkbh ns pqs-nkuko dk eEB eoB


G{gkbh, ;kozrh, r"oh (nkfd) j?.338.

p;zs

fjzv'bh, wx-wbQkoh, i?iktzsh, r"v-wbQkoh (okrBh)


okrBh j?, (iK) F'GktkB p?okVh j?.339.

fjzv'bh wx wbkoh j?. i?iktzsh r"v wbkoh S?.


pzrbhnk okr[ p;zsh S?. p?okoh ;'Gktzsh j?. 339.

torh

tkbh

j?.
j?.

p;zs,
pzrbhnk

N'vh,
iK

246

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

;'ofm ;kozr p?okoh S?. goi fe ;[X wbkoh S?.


fjzv'bh ekch s?bzrh. G?oth dhgeh ;[Gzrh. 340.
;opt` okr` fBopkDh. bfy b'Gh nkGk ropkDh.

j?.

ntsko

247

;'om iK ;kozr (okrBh) iK p?okVh j?. iK goi nEtk F[ZX wbQkoh


fjzv'bh, ekch iK s?bzrh j?. G?oth, dhgeh iK F[G nzrK tkbh j?.340.
;ko

okrK

o{g

tkbh,

ns

pzXBK

s'I

ofjs

T[; d pqs ns nkuko ~ ty e dZs ns j'o ;ko iNk-Xkoh (T[;


d) uoBhI br rJ jB. (feT[Ife) T[; dk sB wB gsh d (gqw) o; ftu
j'fJnk

efo uT[d;t'I r[o[ ds w[B`. wr brhnk g{os Bkd X[B`.


Gqw g{op gSw T[sq fd;`. sfe ubhnk dSB w'B fJ;z. 343.

(dZs

B)

u"dtK

r[o{

toDB

ehsk.342.

j[D pkB-ro gzdqjtI r[o{ d gq;zr dk eEB


s' N e Sz d

u"dtK r[o{ eo e w[Bh dZs, (;zy) Bkd eodk j'fJnk okj g? frnk
j?. g{op, gZSw ns T[&Zso fdFktK ~ x[zw fco e wjk w[Bh dZyD fdFk ~
tyD

nftb'fe sjk fJe fusq g[o`. iB[ eqKfs fdtkb: ;op jo`.
Bro; sjk pj[ wkfo fwqr`. ;p f;zx fwqrhgfs xkfJ yr`. 344.

T[;

dk

fJE @gsh dh Grs# fJ;soh u"dtI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 14.

nE pkBro gzXot' r[o{ eEB`


s' N e Sz d

j?.

F'Gk

th

bfy skw ds` pqsukoh. ;p br gkB` iNXkoh.

fGfink

;koh

;[zdosk

(T[; ~) ty e b'GkfJwkB j' ojh j?. (i)


eoK, sK fJe rqzE tX iKdk j?.341.

fJfs fgq: Grs fJ;sqh us[od;tk r[o{ ;wkgs`. 14.

dh

jzekoh

iT[ eET[ ;'Gk ;opkD`. sT[ pkY Je` rO`EkD`. 341.

sB wB Gosk eo o; GhBk. ut d;t' sk e" r[o[ ehBk. 342.

T[;

j?.

bJh

ub

T[E

(T[;

fgnk
B)

j?.343.
fusq

BK

dk

fJe

Bro

tfynk,

wkB'

T[j

;tor

(@fdtkb:#) dh uwe dwe ~ jo fojk j't. (T[;) Bro d ;[nkwh B pj[s


;ko fjoB, Fo, ekb fjoB (@fwqrhgfs#) ns ;G soQK d gzShnK dk fFeko
ehsk j' f Jnk j? . 344.

us[o` bJ fBqg ;`fr xBh. Ejozs X[ik uwezs nBh.


pj[ G{yB uho iokt ioh. fsqd;kb: eh iB[ eqKfs joh. 345.

oki B nkgD Bkb pj[s ;koh us[ozrBh ;?Bk bJh j'Jh j?. M`v M[b
oj jB ns fsyhnK sbtkoK uwe ojhnK jB (iK M`fvnK T[s brhnK B'eK
uwe ojhnK jB). pj[s soQK d }to, }oh d iVQ j'J p;sq (dwe oj
jB) wkB' dtfsnK (@fsqd;#) d xo (;tor) dh eKsh jo bJh j't.345.

sj p?m j[s' fJe pkDro`. fpB[ gqkD feX" Bjh p?B[uo`.


sj pkis pki fwqdzr rD`. vc Y'be MKM w[uzr GD`. 346.
db BkE bJ pj[ ;`fr db`. ib pkfoX ikB[ gqb? T[Sb`.
j: fjz;s fuz;s r{V ri`. rb ris bis ;[zv bi`. 347.

T[E

sho

pDkT[D

tkbk

(@pkDro#)

p?mk

j'fJnk

;h.

(T[j)

gqkDK

dk

;?Bk tkbk okik pj[s ;koh c"i b? e (T[E'I bzx fojk ;h) wkB' gob'
;w[zdo jh T[Sfbnk j't. x'V fjDed ;B ns jkEh fuzxkVd ;B.

rbK

ftu

y[d)

th

gJ

j'J

FowKd

(Nb)

rid

;B

fi;

(dh

roi

Bkb)

;[`v

tkb

(jkEh

;B.347.

tZv jkEh db do]sK ~ YkJh ns rkjh ik oj ;B ns ib-XkoktK

dq[w Ykjs rkjs r{V db`. eo yhus ;hus Xko ib`.


;[y gkts Xkts gfy gqG?. ntb'fe fpw'js oki ;[G?. 348.

fJe

s'I fpBk brdk ;h, iK p'bdk BjhI ;h. T[E pj[s ;ko vc, Y'b, MKM, w[uzr,
fwqdzr nkfd tkfinK d tiD Bkb X[zB j' ojh ;h.346.

s'I gkDh fyud ns okj T[s fSVeh ik oj ;B. oki dh uwe dwe ~
tyD bJh (b'ehI) Gih nk oj ;B ns ;[y gqkgs eo oj ;B. oki dh
F'Gk

ty

(gqik)

w'fjs

j'

ojh

;h.348.

248

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ufg vkos ukuo GkB[ ;{nz. ;[y gkts dy Bo; G{nz.


rb ris Y'b fwqdzr ;[o`. pj[ pkis Bkd B:` w[oi`. 349.

o[ d q

pj[s
efb fezefD G{ys nzfr po`. sB bgs uzdB uko gqG`.

d)

rbK

;ko

;zy,

;[zdo

sVkrhnK

Nb,

Y'b

FjBkJhnK

ns

ns

(tidhnK)

fwqdzr

s[ow
;B

dh

ti

ns

;[o

oj

nzr

Bkb

ri

oj

;B

ns

j'J

;B.

;B.349.

rfjfDnK

Bkb

;i

Foho T[s uzdB dk ;[`do bg ehsk j'fJnk ;h fi; eo e ;[zdo uwe


dwe j' ojh ;h. j"bh j"bh N[o oj ;B ns w{zj s'I fwm p'b p'b oj ;B.
(okik)

fFeko

yv

r[bkp

w[y g'S r[bkp c[bb ;[G`. efb eib ;'js uko[ uyz.
w[y T[ib uzd ;wkB ;[G`. nftb'fe Se rD rzXqfp;`. 351.

249

(b'ehI) ;{oi dhnK feoBK (tKr ;[F'fGs oki T[s) gq;`B j' e j'bh
tKr ozr ;[N oj ;B ns Xosh d oki ~ ty e ;[y gqkgs eo oj ;B.
(jkEhnK

fwqd[ v'bs p'bs pks w[yz. frqfj nkts yb nyN ;[yz. 350.

ntsko

(dh

xo

;[rzXh)

nk
ns

fojk
T[sw

;h.350.
c[bb

Bkb

w{zj

u'gfVnk

j'fJnk

;h.

;[zdo nZyK ftu tXhnk ;[owk F'G fojk ;h. w[y uzdqwk tKr F'G fojk ;h.
rDK

ns

rzXopK

;[nkwh

(T[;

~)

ty

ftu

gkJ

pj[s

;ko

jko

F[GkfJwkB

rb

;[G ;'Gs jko ngko T[o`. fsbe` d[fs e;o uko[ gqG`.

;B.

bfrnk)

fe

(fJj

ufe fus oj nfus w[B`. nByzv sgh Bjh i'r v[b`.

fuso

pDk

Xfonk

okik

j't.353.

r[o{!
rZb)

w?I
;[D

nZyK
e

Bkb
w[Bh

T[;
dk

uzub

BjhI
fus

tfynk.354.
j?okB

j'

frnk.

fJj

nyzv

sg;th j?, (fJ; dk) :'r nv'b j?. (fJj) nk; s'I ofjs j? ns (fJ; dk)
B Gzr j'D tkbk wB ftoes (@T[dk;#) j?. (fJj) ftekoK s'I ofjs, ngko
ns

;G

gy'I

o"FB

fdwkr

j?.355.

(fJ; dh) gqGk Gzr j'D tkbh BjhI ns (fJ; dk) sg nyzv j?. (fJj)

nBG`r gqGk nByzv sgz. nfpeko ish nfBnk; igz.


nByzv pqs` nBvzv sB`. jmtzs pqsh fofy nsq ;{nz. 356.

b? e,

T[uko fe c"i ~ Bkb b? e okik feXo ~ frnk j?. (T[; B T[&Zso ftu)
fejk

nBnk; nGzr T[dk; wB`. nfpeko ngko gqGk; ;Gz. 355.

fe;

Bkb

T[s

w[Bh B BhthI gkJh (T[;) g[oF ~ ty e, j;d j'fJnK fJ; soQK p'b

nftb'e foyh;o sho ro`. jf; p?B ;[ Gkfs fJwz T[uo`.


ej[ G{g rJ bhJ ;`fr db`. efjU ;' B r[o{ nftb'e fdqr`. 354.

wkB'

\"iK

(wZE

jB.351.

fco T[; o;s T[s w[Bh (dZs) nk frnk fiE ;zy ns oDf;zr dh
nktk} j' ojh ;h. T[E fJe sho pDkT[D tkbk tfynk. (T[; B) f;o BhtK
;h

nDfrDs

oj

fcfo nkfJ rJ fsj g?Iv w[B`. efb pkis ;zyB Bkd X[B`.

j'fJnk

;h.

j'

e;o dk fsbe
T[; wkor s'I

ehsk

;i fojk
;h.352.

gq;zB

nB;`y nS{jB ;zr db`. fsj iks GJ ;B ;?B wr`. 352.

nftb'fe sjk fJe pkB ro`. f;o Bhu wB' fby fusq Xo`. 353.

pj[s ;[zdo
bzx fojk

fteko s'I ofjs ish ns fJZSk ofjs ikg eoB tkbk j?. nyzv pqs tkbk
ns dzv s'I ofjs sB tkbk j?. jm tkb, pqs XkoB eoB tkb ns nsqh
foFh d g[Zso B (nfijk ftuko ehsk j?).356.

nftb'fe ;o` efo fXnkB i[s`. ofj ohM iNh jmt`s pqs`.
r[o[ wkfB; gzud;P' gqpbz. jm Skfv ;p? fsB gkB goz. 357.

fJ; soQK pkD pDkT[D tkb ~ iNK tkb jmh ns pqs Xkoh (dZs
w[Bh) ty e ohM gJ. (T[; ~) wB ftu gzdqtK wjkB r[o{ wzB fbnk. (T[;
B)

fJfw Bkj ;" i' Bo Bj eo?. Gt Xko ngkofj gko go?.


sB e wB e Gqw gkf; Xo. efo gzdq;t' r[o[ gkB go. 358.

Sv

;kfonK

;ws

g?oh

g"Dk

ehsk.357.

i e'Jh fJ; soQK gowkswk (@Bkj#) Bkb gqw eo, sK ;z;ko ;kro
dh nEkj Xko s'I gko j' ikJrk. sB ns wB d GowK ~ gk; oy fdZsk.
(T[;

fJfs gzdq;t r[o{ pkBro ;wkgs`. 15.

jm

~)

gzdqtK

r[o{

XkoB

eo

g?ohI

gJ.

358.

fJE gzdqtI r[o{ @pkBro# dk gq;zr ;wkgs. 15.

250

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nE uktfv ;'ot' r[o[ eEB`


s' N e S` d

w[y fpG{s Grt G; po`. ;[G ;'Gs ube ;zr Bo`.


r[B rkts r'fpzd Je w[yz. pB v'bs nk; T[dk; ;[yz. 359.

ntsko

251

j[D uKtv BK d ;'bQtI r[o{ dk eEB


s' N e Sz d

(dZs B) w[y T[s ftG{sh (wbh j'Jh j?) ns ;[zdo Grtk G; XkoB ehsk
j'fJnk j?. T[; d Bkb ufbnK dk F[G ;kE ;'G fojk j?. w{zj Bkb fJe r'fpzd d
r[D rkT[Id jB. pB ftu ;[y dh nk; s'I ftoes v'b oj jB.359.

;[G ;{ofs g{os Bkd Bt`. nfs T[ib nzr fpG{s foyz.
Bjh p'bs v'bs d; fd;`. r[B ukos Xkos X:kB jo`. 360.

;z[zdo ;o{g tkbk (dZs) foFh Bkd g{odk ik fojk j?. nzrK T[s foFh
nfs T[ibh ftG{sh wbh j'Jh j?. (w[y s'I e[M) BjhI p'bdk, d;K d;K

ftu fco fojk j?. jfo-r[D rkT[Idk j? ns jfo dk fXnkB Xkodk j?.360.
nftb'e: ukt`fv uko[ gqG`. frqfj iks T[vh rfj wk;[ w[yz.
bfy e? gb ukt`fv uko ubh. fsj s nfs g[;N gqwkE pbh. 361.

(T[; B) fJe ;[zdo gqGk tkbh fJb (uKtv) tyh (i') w{zj ftu wk;
gkJh xo tb T[vh ik ojh ;h. (T[;) ;[zdo fJb ~ fJe j'o B wk; dk
N[eVk b? iKfdnK tfynk (i') T[; s'I f}nkdk seVh ns pbtkB ;h.361.

nftb'fe; wk; nek; T[vh. nfs i[X[ sjh fsj` ;`r wzvh.

(T[;

~) wk;

dk

N[eVk

bJ

j'fJnK nkekF

ftu

T[vh

iKdh

ty

e,

sfi wk;[ uVk T[fv nkg ubh. bfj e? fus ukt`fv uko pbh. 362.

(T[; B) T[; Bkb T[E jh :[ZX wuk fdZsk. (T[;) ~ pbtkB ikD e ;[zdo
fJb (@uVk#) wk; d N[eV ~ Sv e nkekF ~ T[v e ubh rJh.362.

nftb'fe ;[ ukt`fv uko gb`. sfi sqk; GkJh fEo G{fw Eb`.

T[; wk; (@gbz#) d ;[zdo N[eV ~ ty e, vo ~ Sv e Xosh T[s


;fEo j' rJh. T[; ~ ty e w[Bh (dZs) wB ftu j?okB j' fojk j?. (fco)

bfy sk;[ wB` w[fB uT[e oj:'. fus ;'oQ;t r[o[ sk;[ ej:'. 363.

fus
e'T{ n?; si? ip ;op XB`. efo e? fpB[ nk; T[dk; wB`.
sp gkuT[ fJzdqh fsnkr oj?. fJB uhbB fiT[ ;q[s n?; ej?. 364.
fJfs ;'oQt' r[o{ ukt`fv ;wkgs`. 16.

ftu

T[;

;'bQtK

r[o{

efj

fdZsk

j?.363.

id'I e'Jh fJ; soQK (d[y dk ekoB ;wM e) ;ko XB ~ Sv fdzdk


j? ns wB ~ nk; s'I fpBk T[dk; (ftoes) eo b?Idk j?. sd gzi fJzdohnK
(ftfFnK ~) fsnkr e nub j' iKdhnK jB. fJBQK fJbK tKr td th fJ;
soQ K efjz d jB.364.
fJE ;'bQtI r[o{ @uKtv# dk gq;zr ;wkgs. 16.

j[D

nE d[Xhok ;skot' r[o{ eEB`


s' N e S` d

s' N e Sz d

T[; ~ ;'bQtK r[o{ eo e (dZs) foFh T[dk; fus Bkb okj T[s s[o

efo ;'o;t' fofy sk;[ r[o`. T[fm ubhnk pkN T[dk; fus`.
w[fy g{os Bkfd fBBkd X[B`. ;[fB ohMs rzXqp dt Bo`. 365.
ufb iks GJ ;fosk fBeN`. jmtzs foyz sg;k fpeN.
nftb'e d[Xho:k Je sjk. T[Sozs j[s Bfd wS ijk. 366.
Eoezs j[s' fJe fus BG`. nfs T[ib nzr ;[ozr ;[G`.
Bjh nkfB fpb'es nkg fdqr`. fJj Gkfs oj:' rv wS wB`. 367.

@d[Xhok# ;skoQtI r[o{ dk eEB

fgnk. (T[; dk) wz{j FpdK dh fBozso X[B Bkb Gfonk j'fJnk ;h.
rZb) ;[D e dts, rzXop ns wB[Zy w'fjs j' oj ;B.365.
sg;th

iKd iKd Bdh d e`Y BV ik gj[`funk i' jm tkbk ns em'o


foFh ;h. (T[; B) T[E fJe @d[Xhok# gzSh tfynk, fiE Bdh ftu

wSbhnK
T[ib

(fJj

T[ S b

ojhnK

;B.366.

(T[j gzSh) fJe fus


Foho ns ;'jD ozr

~ tydk jh
;h.367.

BjhI

;h.

fJ;

j' e nkekF ftu fEoe fojk ;h. T[j pV


tkbk ;h. nkgDhnK nZyK Bkb T[j j'o fe;
soQK

T[;

dk

wB

wZShnK

ftu

rfvnk

j'fJnk

252

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sjk ikfJ wjk w[fB wiB e?. T[fm e? jfo fXnkB brk ;[u e?.
B No' sp b" tj wS noh. oE ;{o nfEU Bj vhm Noh. 368.

o[ d q

ntsko

253

T[E ik e wjk w[Bh B fJFBkB ehsk ns fco ;[u j' e jfo d fXnkB
ftu T[m e br frnk. T[j wZShnK dk t?oh fJzB fuo se th T[E'I jfNnk
BjhI ;h. ;{oi dk oE GktI s[o frnk j? (Gkt oks g? rJh j?) go d[Xho
dh

fJfs ;skot' r[o{ dXhok ;wkgs`. 17.

(wZShnK

wZShnK

Eoe`s ojk BfG wS eN`. oE GkB[ jfNU Bjh X:kB S[N`.


nftb'e wjk w[fB w'fj ofjU. r[o[ ;sq;t' eo sk;[ efjU. 369.

B}o

s'I)

eND

efo wiB r'fpzd rkfJ r[B`. T[fm ikfs GJ pB wfX w[B`.


ij ;kb swkb wYkb b;?. oE ;{oi e gr pki c;?. 370.
nftb'e sjk fJe skb wjk.

(ykD)

j?.368.

tkbk

(d[Xhok)

T[E

fEoedk

jh

fojk.

;{oi

fJE ;skoQtK r[o{ @d[Xhok# ;wkgs. 17.

j[D @fwqrjk# nmkoQtI r[o{ dk eEB


s' N e Sz d

fJFBkB

eo

ns

r'fpzd

r[DK

dk

rkfJB

eodk

j'fJnk,

w[Bh

T[m e pB ftu ubk frnk. fiE ;kb, swkb ns/ wYkb BK d/ fpqS F'Gd/
;B

fofy iks GJ fjs i'r ijk.

sj gsqD wX bj:' fwqrjk. sB ;'Gs ezuB ;[X gqGk. 371.

BjhI

dk oE GktI Nb frnk j? go T[; dk fXnkB BjhI S[fNnk j?. (T[; ~) ty


e wjk w[Bh w'fjs j' frnk. T[; ~ nkgDk ;skoQtK r[o{ efj fdZsk.369.

nE fwqrjk nmko;t' r[o{ poBB`


s' N e Sz d

Nbh

ns

(fi;

ftu)

;{oi

d/

oE

d/

x'fVnK

d/

g?o

c;/

j'J/

;B.370.

T[E (T[; B) fJe tZvk sbk tfynk. T[E :'r ;kXBk eoB bJh foFh
ufbnk frnk.
dk sB F[ZX
(T[;

efo ;`fXs pkD ewkD f;s`. fwqr wkos e'N eo'o fes`.

T[E
;'B
B)

gZsoK d Ujb (dZs w[Bh


tKr uwedk ;h.371.

jZE

ftubh

ewkB

ftu

B)

fbFedk

fJe

fFekoh

j'fJnk

sho

tfynk.
ef;nk

T[;

j'fJnk

;G ;?B w[Bh;o ;`fr bJ. ij ekBB E' sj iks GJ. 372.

;h. (T_j) fjoBK ~ wkoB bJh eo'VK i[rsK eodk j[zdk ;h. (dZs) ;teK
d ;ko i^E ~ Bkb fbnK T[E gj[`u frnk, fiE T[j pB ;h.372.

eBe` d[fs T[ib nzr ;B. w[fB oki wB` fos[ oki pB.

(T[; d) ;'B o`r T[ib nzr uwe oj ;B, wkB' w[Bh oki p;zs o[s
pD j'D. oks ~ foFh B pj[s ;te Bkb bJ j'J ;B fiBQK ftu (foFh)

fofy ;zr ;yk fBf; pj[s bJ. fsj pkfoX d{i fpb'fe rJ. 373.
fofy p'bs x'os Bkd Bt`. fsj mT[o e[bkjb T[u j{nz.
ib ghts mT[o jh mT[o w[Bh. pB wfX wB' foy wkb pBh. 374.
nfs T[ib nzr fpG{s Xo?. pj[ Gkfs B:k; nBk; eo?.
fBtb:kfde ;op` eow ehJ. fofy ;op uj{` ue dk; EhJ. 375.

pdb

ftu

d{i

(d

uzdqw)

tKr

tfynk

foFh (pdbK tKr) T[&Zuk Bkd


wfunk j'fJnk ;h. w[Bh b'e EK EK
ftu

foFhnK

dh

wkbk

(foFh

B)

Foho

pDh
T[s

j'Jh
T[ibh

frnk

eodk ;h. T[E pj[s T_uk o"bk oZgk


T[s ib gkB eo oj ;B, wkB' pB
j't.374.
ftG{sh

wbh

d :'r dhnK ftXhnK eodk ;h. fBT[bh nkfd


uZeK d b'e foFh d dk; j' rJ ;B.375.

nBGzr nyzv nBzr sB`. pj[ ;kXs B:k; ;`B:k; pB`.

;h.373.

j'Jh
;ko

;h.

fpBk

fe;

nk;

eow

eodk

;h.

u"jK

(T[; dk) Foho ekwdt tKr nGzr ns nyzv ;h. pB ftu ;`fBnk;

iN ;'js ikB[e X{o iNh. f;t eh iB[ i'r iNk gqrNh. 376.

dhnK pj[s ftXhnK ;kXhnK j'JhnK ;B. iNktK ;'GdhnK ;B, wkB' fFt j't.
(fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB' fFt dhnK i'r iNktK jh gqrN j'JhnK j'D.376.

f;t s iB[ rzr sozr S[N. fJj j[fJ iB i'r iNk gqrN.

(iNktK) wkB' fFt d f;o'I fBeb ojh rzrk dhnK XkoktK tKr fybo
ojhnK j'D. (fJzi gqshs j' fojk j? fe) fJj (dZs) :'r dhnK iNktK ftu'I

sg ;op sgh;B e ;p jh. w[fB i ;p ShB bJ sp jh. 377.

gqrN

j'

fojk

j't.

;kfonK

B ijV (pbtkB ;B, T[BQK


eo fdZ s k ;h).377.

sg;thnK
dhnK

FeshnK

(dZs
~)

;ws)
y'j

y{p

fbnk

sg
;h

ehsk.

w[Bh

(noEks

jhB

254

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;q[s ifse B:k; T[dk; ej. ;p jh fofy nzrB ikB bJ.

xB w? fiw fpd[bsk Mwe?. fofy w' r[B sk; ;p? dwe?. 378.

o[ d q

fiB eh d[y ck; ej{` B eNh. fofy GNs sk;[ SNke S[Nh. 379.

;ko

r[D

uweK

wko

oj

jB.378.

fitI ;{oi nBzs feoBK Svdk j?, T[; soQK foFh d f;o s'I iNktK
F'G ojhnK jB. fiBQK d d[y dh cK;h fes th BjhI eNh rJh ;h, T[BQK dh
foFh

fwbD

Bkb

jh

uNky

eo

N[N

rJh

j?.379.

i' g[oF BoeK d d[y s'I ybk; BjhI j'J jB, foFh ~ fwbfdnK jh

Bo i' Bjh BoeB s fBto?. fofy GNs sT[B soke so?.


fiB e ;wsk ej{` Bkfj mNh. fofy g{fi xNh ;p gkg xNh. 380.

255

tdK ftu fisB th :'r ;kXB ej rJ jB, T[j ;ko jh foFh B


Foho T[s ;kX bJ jB. fitI pdb ftu fpibh uwedh j?, T[; soQK foFh
ftu

i; Skvs GkB[ nB`s SNk. fofy e fsw ;'Gs i'r iNk.

ntsko

T[j MNgN (d[y d ;kro ~) so rJ jB. (gkgK ekoB) fiBQK dh ;wsk


fe; Bkb th BjhI p?mdh ;h (noEks gowFo Bkb wb BjhI j' fojk ;h),
foFh

fJs pfX sT[B fpm' fwqrjk. i; jos SfofB Ghw fGvjk.

dh

xVh

Go

g{ik

eofdnK

jh

(T[BQK

d)

gkg

xN

rJ

jB.380.

fJXo T[j fFekoh (fFeko dh) N'j ftu p?mk j'fJnk ;h fitI GvK
wkoB tkbk fGnkBe (pfxnkV) SbhnK tb ty fojk j?. T[; B foFh

fsj ikB foyhB jh ;k; ;;:'. fwqr ikB w[Bh ej[ pkB e;:'. 381.

;o gy ;p? fsj ;kX ej?. fwqr j'fJ B o w[fB oki fJj?.

;kfonK ;kXK B e; j'J sho ~ ty e T[; ~ fejk fe fJj fjoB


BjhI, w[Bh oki j?. (go) T[; B jZE ftu'A XB[F pkD B Sfvnk. (T[; dh)

Bj pkB ;ok;B gkB si. n; dfy fdqV` w[fB oki bi. 382.

~ fjoB ;wM
fbnk.381.

nfijh

pj[s

pj[s fuo fiT[ fsj X:kB S[Nk. nftb'e Xo fofy gkb iNk.
e; nkts j' vo[ vkfo np?. w[fj bkrs j' fwqr o{g ;p?. 383.

fdqVQsk

iNktK

dh

ty

;kj

o'e

w[Bh

fbnk

oki

fuo

pkd

id'I

T[;

gzrsh

tkbk

foFh

j?.

ns

Fow;ko
dk
(T[;

w[Bh

j'

wkoB

bJh

sho

fyu

rJ.382.

fXnkB

S[fNnk

fejks[;hI)

sK
j[D

tfynk
vo

(fe
~

fJj)
Sv

fe; tk;s br nkT[Id j'l w?~ sK (s[;hI) ;ko fjoB o{g jh brd j'.383.
foFhnK d gkbe (dZs) B T[; dh fJ; fdqVQsk ~ ty e, (T[; ~)

foy gkb fpb'fe fs;? fdVsk. r[o[ wkB eoh pj[s? T[gwk.
fwqr ;' fij e' fus n?; br:'. gow;o e? o; ikB gr:'. 384.
w[B e' sp gqw gq;hi jhnk. r[o mko;w' fwqr Bk; ehnk.

r[o{ wzB e pj[s ;koh


brk j?, wkB' gowFto

T[gwk ehsh. fi; dk fus fjoB Bkb


d gqw o; ftu wrB j't/.384.

fJ;

soQK

sd w[Bh dk fjodk gqw Bkb g;hi frnk ns fjoB ~ wkoB tkb/


nmkoQtK r[o{ ehsk. sd dZs B/ wB ftu ftuko ehsk ns/ fFekoh d

wB w' sp ds phuko ehnk. r[B fwqrjk e' fus phu bhnk. 385.

jfo ;' fjs[ i' fJj Gkfs eo?. Gt Gko ngkoj gko go?.

i e'Jh jfo Bkb fJ; soQK dk gqw eork, (sK T[j) d[;so ;z;ko
;kro ~ gko eo btrk. fJ; fJFBkB Bkb wB dh w?b eN iKdh j? ns

wb nzsfo :kjh fJ;BkB eN?. ir s fcfo nktB ikB fwN?. 386.


r[o[ ikB sp? fsj gkfJ gok. Gt Gko ngko ;[ gko sok.
d; n;N;w' r[o[ sk;[ eh:'. efp pkfX efpsB wfX bh:'. 387.
;p jh f;y ;zi[fs gkB rj. nftb'fe uokufo uT[X oj.
g;[ gS uokuo iht ;p?. rD rzXqp G{s fg;ku sp?. 388.
fJfs nmd;t' r[o{ fwqrjk ;wkgs`. 18.

r[DK

;z;ko

wB

ftu

ftu

nkDk

t;k

ikDk

fbnk.385.

;wkgs

j'

iKdk

j?.386.

sd'A T[; ~ r[o{ ikD e (foFh) g?ohI g? frnk ns ngko ;z;ko o{g
Gko ;w[zdo ~ gko eo fbnk. T[; ~ nmkoQtK r[o{ ehsk ns eth B (fJ;
~) efpZsK ftu pzBQ fbnk.387.
;ko jh ;teK ;ws (T[; d) g?o geV bJ. (fi; ~) ty e iV
usB ;G j?okB j' rJ. gF{-gzSh ns uo, nuo, rD, rzXop, G{s, fgFku
nkfd ;ko iht T[; tb (j?okBh dh nt;Ek ftu j' rJ).388.
fJE nmkoQtI r[o{ fFekoh (@fwqrjk#) dk gq;zr ;wkgs. 18.

256

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nE BbBh ;[e T[Bht' r[o{ eEB`


feqgkD feqs Szd

w[fB nfs ngko. rD r[D T[dko.

ntsko

257

j[D BbBh ;[e T[BQhtI r[o{ dk eEB


feqgkD feqs Szd

fpfdnk fpuko. fBs eos uko. 389.

pj[s ngko ns T[dkosk d r[DK d ;w{j ~ XkoB eoB tkbk w[Bh


ftfdnk ;`p`Xh fBZs u`rh soQK ftuko eodk j?.389. (T[; dh) ;[zdo Sph

bfy Sfp ;[o`r. bkis nB`r.

ty

ekwdt

fgfy fpwb nzr. ufe ojs rzr. 390.

ty

rzrk

th
th

Fofwzdk
j?okB

j'

fojk

;h.

(T[;

d)

Foho

dh

fBowbsk

;h.390.

(T[; dh) ngko uwe ~ ty e oki e[wko th ohM oj ;B. T[j

bfy d[fs ngko. ohMs e[wko.


np : es nz r . nkGk nGz r .

ngko frnkBtkB ns T[dkosk fij r[D dk ;w[Zu ;h.391. (T[; d)


ngqsZy Foho dh uwe ed Gzr j'D tkbh BjhI ;h. T[; dh F'Gk pj[s ;[zdo

;'Gk ;[ozr. sB iB[ nBzr. 392.

;h,

r:kBh ngko. r[B rB T[dko. 391.

wkB'
pj[s

pj[ eos B:k;. fBf; fdB T[dk;.


sfi ;op nk;. nfs p[fX gqek;. 393.
sfB ;js X{g. ;zB:k; G{g.
sfB Sfp nB{g. iB[ f;t ;o{g. 394.

ekwdt
:'r

jh

;kXBk

Foho
eodk

XkoB
;h,

ehsk

fdB

oks

j't.392.
T[dk;

(fBofbgs)

ofjzdk

;h.

;kohnK nkFktK ~ Sv dD Bkb (T[; dh) p[ZXh ftu frnkB dk pj[s nfXe
gqekF j' frnk ;h.393. ;`fBnk;hnK dk okik (dZs) nkgD T[go X[g ~
;fjzdk ;h. (T[; d) Foho dh Sph pj[s nB{g ;h, wkB' fFt dk jh ;o{g
j't.394.

w[y Sfp gquzv. nkGk nGzr.

(T[; d ) w[y T[s gquzv Sph ;h ns B Gzr j'D tkbh nkGk ;h.

nfs Sfp gqek;. fBf; fdB fBok;.

:'r-;kXBk (@izr#) ftu i[fNnk j'fJnk ;h ns (fJ; eowkuko s'I)


BjhI w'Vdk ;h.395. (T[; dh) Sph dk pj[s gqekF ;h, oks fdB

nzr
nk;

w[fB wB ;[pk;. r[B rB T[dk;. 396.

s'I

tkbk

i[fN i'r izr. Bjh w[os nzr. 395.

;h).
np : es i' r . Bjh eT[ B ;' r .
fBsgqfs no'r. sfi oki G'r. 397.

go

ofjzdk

T[j

;h.

t?okr

w[Bh

dk

(@T[dk;#)

wB
dk

;[rzX
g[zi

:[es

;h

(noEks

uzrh

GktBk

;h.396.

(T[; dk) :'r neEBh ;h. (T[; ~) e'Jh th ;'r BjhI ;h. fBZs gqfs

w[B wfB feqgkb. r[B rB fdnkb.

o'r s'I ofjs ;h ns oki-G'r ~ SZv fdZsk ;h.397. w[Bh feqgkb{ wB


tkbk ns fdnkbsk d r[DK d ;w{j tkbk ;h. ;[zdo ns F[G ws tkbk

;[fG wfs ;[Ykb. fdqV fpqs eokb. 398.

ns

sB ;js ;hs. Bjh w[os uhs.

fdqVQ

ns

em'o

fposh

tkbk

;h.398.

(T[j) Foho T[s mzv ;jkodk ;h (ns nfijk eoB s'I) T[; dk wB

pj[ poy phs. iB[ i'r ihs. 399.

w[Vdk BjhI ;h. (nfijk eofdnK) pj[s toQ phs rJ ;B, wkB' T[; B :'r

ukb` s pks. Eoez s gks.

~ jh fis fbnk j't.399. jtk d ubD Bkb gZso Eo Eo ezpD brd


;B. Foho ghbk g? frnk ;h, (w{zj'I) rZb ejh BjhI ik ;edh ;h.400.

ghnoks rks. Bjh pds pks. 400.


G` r ` GSz s . ekSh eSz s .
fez r q h piz s . Grts GB` s . 401.
Bjh v[bs nzr. w[fB wB nGzr.
i[fN i'r izr. fifw T[vs u`r. 402.

Gzr yKd ;B, (:'r d) G; Xkod ;B, fezroh tikT[Id jB, GrtkB
d r[D rkT[Id ;B.401. (w[Bh dk) Foho v'bdk BjhI ;h, w[Bh dk wB Gzr
j'D tkbk BjhI ;h, :'r dh izr ftu i[fNnk j'fJnk ;h, fitI (nkekF nzdo)
r[ v h T[ v dh j? . 402.

258

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

259

Bjh eos jkfJ. sg eos ukfJ.


fBsgqfs pBkfJ. pj[ Grs GkfJ. 403.

sg ~ ukT[ Bkb eodk ;h, (sg d n"y ekoB ed) jkfJ se BjhI
T[ukodk ;h. pj[s gqw Bkb jo o'} Grsh eodk ;h.403. w{zj Bkb jtk

w[y GSs gT[B. sfi Xkw rT[B.

Gydk ;h, xo ~ ikDk Sv fdZsk ;h. w[Bh u[g ofjzdk ;h. (fJjh T[; dk)

w[fB ojs wT[B. ;[G oki GT[B. 404.

F[G

oki

GtB

;h.404.

(T[;) ;`fBnk; dt w[Bh d wB dk Gd BjhI gkfJnk ik ;edk. (T[j)

;`B:k; dt. w[fB wB nGt.


nBi[ f o ni t . nz s fo ns t . 405.
nBG{ gq e k;. fBsgq f s T[ d k;.

p[Ykg s'I ofjs ns B fis ik ;eD tkbk ;h, (T[; dk) fjodk pj[s tZvk
j? (nEtk nv' b ;h).405. nB[ G t d[ n kok gq e kFwkB ;h, ;dk T[ d k;

r[B nfXe ik;. bfy bis nBk;. 406.

(ftoes) ofjzdk ;h, (T_; ftu) pj[s nfXe r[D ;B. (T[; ~) ty e nk;w[e s

pqjwzB dt. r[B rB nGt.


d t kB d t . nBfGy ni t . 407.
;` f Bnk; BkE. nBXo gq w kE.
fJe oNs rkE. Ne Je ;kE. 408.

th

Fow;ko

foFhnK

dk

j[zd k
w[yh

;h.406.

(dZs)

;w{j

r[DK

tkbk

ns

Gd

s'I

go

;h.

(T[j)

dtfsnK dk th dtsk ;h ns Gy s'I ofjs ns nfis ;h.407. ;`fBnk;


dk ;[nkwh, nkXko ofjs ns fwXD tkbk ;h. fJe' tkosk oNdk ;h, fJeNe

t y dk

r[B rfB ngko. w[fB wfB T[dko.


;[G wfs ;[Yko. p[fX e' gjko. 409.

;o{g

T[dko wB tkbk w[Bh r[DK d ;w{j tkbk ;h. (T[; dh) p[ZXh ;[zdo
tkbh ;h, (wkB') p[ZXh dk gjkV j't.409. ;`fBnk; Gy tkbk, ftfFnK

;` f Bnk; G y . nfBfpy ndP ? y .


ikgs nGy. fpqX p[fX nby. 410.

tkbk

by

e[ b e

Sz d

e[ b e

Sz d

s'I ofjs ns dP?FGkt s'I w[es ;h. Gy s'I ofjs gqshs j[zdk ;h. tZvh p[ZXh

E` Ees gT[B. G` Gis wT[B. 411.


i` ifes iS. gz gus gS.

j?,

X` Xes f;zX[. p` pes fpzX. 412.

fojk

b` bys i'fr. G` Gqws G'fr.


p` pes p?Bk. u` ues B?B. 414.
s` sis nsq. S` Ses Ssq`.
gz gos gkB. G` Gos GkB. 415.

pkjo

;h.410.

j?okB

:eF mmzpo rJ jB, gzSh ygs (@gus#)


j?, ftzfXnkub F'o gk fojk j?.412.
;w[zdo

;[eV

frnk

j?

(nEtk

;`;

ftu

j[zdk
j'

g?

j?,

jtk

Ee

ojh

oj

jB,

;w[zdo

XVe

frnk

j?),

fdri

jkEh

(@frzX#) fuzxkVd jB, dts fJe-Ne tyd jB, Gd B fwbD ekoB ne


rJ jB. 413. :'r ~ ty e G'r eoB tkb (;z;koh b'r) j?okB j' oj
jB.
G?

puB

gq r N

S` ;es ;{o. G` Gqws j{o.

p'bd

jB,

nZyK

ufeqs

j'

ojhnK

jB.414.

(:'X) n;sq Svd jB, Ssqh gq;zB j' oj jB, g?ohI g? oj jB, ;{oi
Bkb Go fojk j?.415.

p` pis pkd. B` Bis Bkd.


nz T[ms okr. T[cNs ;[jkr. 416.

s'I

fJzdo (dk fjodk) XVedk j?, uzdqwk


(fJ; bJh) u[g eo ojh j?.411.

X` Xfes fJzd. u` ufes u`d.

;` ;es f;zX[. r` res frzX.


s` ses dt. nz nes Gt. 413.

;h.408.

tki ti oj jB, Bkd j' oj jB, okr T[m oj jB, y[Fh dh nt;Ek
j[ ` d h j? . 416.
;{ow gq;zB j[`d jB, j{oK x[zwdhnK jB, fus gq;zB j[zdk j?, XB tkfonk

o` foMs fus. s` sis fps. 417.


S` Ses iS. G` Gqws gS.

ik fojk j?.417. :eF w'fjs j' oj jB, gzSh (nkekF ftu) x[zw fco oj
jB, oki (fJe d{i Bkb) fGV oj jB, foFh d BtI ;o{g ~ ty e (fJj

G` fGos G{g. Bt fBoy o{g. 418.

dFk

j'

ojh

j?.).418.

260

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

uogN Sz d

o[ d q

ntsko

261

uogN Sz d

(dZs) :'r ftu rabskB j?l G'rK ~ db ;[fNnk j?, Grt p;sq jB,

rfbs` i'r`. dfbs` G'r`.


Gfrt G;`. ;[fcb d;`. 419.
nub Xowz. nfyb eowz.

;cb

nfws i'rz. sfis G'rz. 420.

Foho

tkbk

j? . 419.

Xow ftu nub j?, ;w{j eowK tkbk j?, nfws :'r tkbk j?, G'rK
fsnkr

;[cb eowz. ;[fpqs Xowz.

u[ e k

j? . 420.

eowK ftu ;cb j?, Xow tkbh ;qFm fposh j?, wkV ezwK ~ BFN
tkbk j?, u`rh ukb nEtk wo:kdk tkbk j?.421. dq'j ~ dbD tkbk

e[feqs jzsk. ;[rs` rzsk. 421.

eoB

dfbs` dq'j`. wfbs` w'j`.


;fbs` ;ko`. ;[feqs uko`. 422.

j?, w'j ~ wb ;[ND tkbk j?, ;ko sZsP dh Bdh (@;fbs`#) j?, ;qFm eowK
tkbk j?.422.

Grt G;`. ;[cb` d;`.


;[fjqd` ;osk. e[feqs` josk. 423.
ufeqs` ;[o`. pws` B{o`.
Je` ifgs`. Je' Efgs`. 424.

Grt

G;

tkbk

j?,

;[cb

dF

tkbk

j?,

;[fjodsk

dh

Bdh

j?,

wkV

eowK ~ BFN eoB tkbk j?.423. dts (@;[o`#) j?okB j' oj jB, B{o ~
T[rb oj jB, fJe (gowkswk) ~ ig oj jB, fJe dh jh ;EkgBk eo
oj

jB.424.

okiz sfis`P. Jh;` Gfts`P.

oki ~ fsnkr fdZsk j?, JhFto dk GiB eod jB. fJe (gow ;Zsk)

igz ifgsPz. Je` EfgszP. 425.


pis` Bkd` . fpfds` okr` .

igs` ikgz. sqf;sz skgz. 426.

Gi

ikg

ufesz uzdz. Xesz fJzd`.

igD

ftu

(wB)

;fEo

eo

u[e

jB.425.

Bkd tid jB, okr gqrN j' oj jB, ikg ~ igD Bkb skg (d[y)
oj jB.426.
uzdqwk j?okB j' fojk j?, fJzdo (dk fjodk) XVe fojk j?, dts se

ses` dt`. Grs` Gt`. 427.


Gqwsz G{s`. bfys` o{gz.

oj

ueqs` uko`. ;[fjqd` ;ko`. 428.

(w[Bh)

BfbB` ;{nz. bfy nT[X{nz.


uN d SNk. Gqw s iNk. 429.

ftu'I

eY

sfes` dt`. pfes` Gt`.


d; Bt ;h;`. eowe dh;`. 430.

ftu
fJj

i[Nh j'Jh j?.429. (fJ; Gd ~) tyd j'fJnK dZs dt B fejk fe


wok T[BQhtK r[o{ (@;h;`#) j? (feT[Ife fJj) ;qFm (@eowe#) fd;dk

jB,

(dZs

d)

Grs

pD

rJ

jB.427.

G{s fco oj jB, o{g ~ ty oj jB, uko (gk;) j?okB j' oj jB,
;[fjodsk
Bbeh

dk

T[s

fdZsk

p?mk
ns)

;ko
s'sk,
T[j

jB.428.
ntX{s
MNgN

(dZs)
T[v

frnk,

tfynk.
(fJ;

(T[;

soQK)

s's
nkswk

fgzio

th

Gow

j?.430.
p[fXs` Xkwz. frqfjs` pkwz.
Gqwsz w'jz. wwsz w'jz. 431.

(wB[Zy) neb dk xo j?, xo ftu fJ;soh Bkb (bhB j?), wwsk d


w'j

wwsk p[X`. f;qjs` b'r`.


nfjsk Xowz. bfjsj G'r`. 432.
frq;s` p[X`. wwsk wks`.
fJ;sqh Bj`. g[sq` Gqks`. 433.
rq;s` w'j`. Xfos` ekw`.
ibs` eq'X`. gfbs` dkwz. 434.

ftu

ftu

Gowdk

ofjzdk

j?.431.

wwsk dh p[ZXh tkb (;ko) b'e jB, fjs ofjs Xow tkb jB, G'rK
wrB jB.432.
wksk

dh

wwsk,

fJ;soh,

g[Zso

ns

Gok

w'j

eo

p[ZXh

ieVh

j'Jh j?. 433. w'j ftu rqf;nk j'fJnk j?, ekwBktK ~ XkoB eodk j?, eq'X
ftu ;Vdk j?, @dkw# (wkfJnk) ftu cf;nk j'fJnk j?.434.

262

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

263

fpnkXh B dfbnk j'fJnk j?, w"e ~ sedk j?, nzs ftu ik e Boe
g? ikt r k.435.

dbs` fp:' X ` . sfes` dkt` .


ftu

nzsj Boe`. rzsj gkt`. 435.

ntsko

sfis` ;op`. rqfjs` Je`.

;kfonK ~ fsnkr e, fJe' (gqG{) ~ cV fbnk j?. id dP?y ~ Svdk j?,


sd

gqGs` Gkt`. sfis` dPyz. 436.

gqG{

BfbBh ;[ f e i:` . sfis` fdop` .

uzrk

brdk

j?.436.

BbBh ;[e tKr XB d"bs ~ Sv fdzdk j?, (sd T[j) eowK ftu ;cb

;cbh eowz. bfjs` ;op`. 437.

j' iKdk j? ns ;ko (;[y) gqkgs eo b?Idk j?.437.

fJfs BfbBh ;[e T[BhQ;t' r[o{ poBB`. 19.

fJE @BbBh ;[e# T[BQhtI r[o{ dk toDB ;wkgs. 19.

nE ;kj ph;t' r[o[ eEB`

j[D @Fkj# thjtI r[o{ dk eEB

u"gJh

u"gJh

nkr ubk ds iN Xkoh. pis pD fpykB ngkoh.

iNkXkoh

dZs

nr

s[o

ufbnk.

(fi;

Bkb)

ngko

oDf;zr

ns

n;Ekto bfy usB GJ. usB dy ufeqs jP? rJ. 438.

tki tid ;B. (fJ; ;fEsh nEtk fdqF ~) ty e iV usB j' rJ ns


usB ty e j?okB j' rJ.438.

wjk o{g eS[ ejk B ikJh. fBofy ufeqs ojh ;eb b[ekJh.

wjkB o{g j?, e[M fejk BjhI iKdk, (fi; ~) ty e ;koh b[ekJh j?okB
j' ojh j?. fi; fi; wkor T[s foFh frnk, (T[E) wkB' gqw dk pdb toQ

fis fis iks gEfj fofy r:'. ikB[e gqw wx poy:'. 439.

fgnk.439.
sj fJe byk ;kj XBtkBk. wjk o{g Xfo fdop fBXkBk.
wjk i'fs no[ si ngko{. nkg xVk ikB[e w[fy uko{. 440.

T[E (T[; B) fJe XBtkB Fkj tfynk (i') wjkB o{g tkbk ns d"bs
d ]}kB tkbk ;h. (fi; d w[y s) wjkB i'fs ns ngko si ;h. (fJzi
gqshs

fpfeqn phu nfXe ;tXkBk. fpB[ fpgko fiB

j[zdk

nT[o B ikBk.

;h)

wkB'

BjhI ikDdk
gqshs jz[dk

sjk fofy rJ ;`fr ;zB:k;B. eJh S'jBh iks Bjh rfB.

;` f Bnk;hnK ~
;`fBnk;hnK) dhnK eJh
;h.

;kj ;[ fdop fpqs br ojk. foyB Uo fsB fus:' B ejk.


Bsq whu Je? XB nk;k. n?; ikBhns wjk T[dk;k. 443.

;ko

sj i j[s okt no[ ozek. w[fB gr go S'o e? ;zek.

n?; gqw gqG[ ;zr brJhn?. sp jh g[oy[ g[oksB gJhn?. 445.


fJfs ;kj ph;t' r[o{ ;wkgs`. 20.

xfVnk

j't.440.

;h. T[; dh fposh nkFk ftu


;h) wkB' T[j :'r dh nfs

w[Bh - oki

g{oh soQK brh j'Jh ;h.


brB tkbk j't.441.

(fJzi

Bkb bJh foFh T[ E ik gj[ ` f unk, (T[ ; Bkb


S'jDhnK ;B, (T[BQK dh) frDsh BjhI ehsh ik ;edh

Bkb

fJe^m

j'

T[;

d[nko

T[s

ik

p?m.442.

brdk

;h

fitI

wjkB

T[dk;

(ftoes)

;h.443.

T[E fijV nwho ns raohp ;B, (T[j ;ko wB dh) Fzek Sv e w[Bh
d g?ohI g? rJ. (go) T[; dk pgko dk tZvk ezw ;h, (fJ; bJh) T[; B
foFhnK

sk;[ dfy efo ds gqGkT{. gqrN ejk si e? jm GkT{.

nkg

(T[;) Fkj dh fposh XB d"bs ftu brh j'Jh ;h. T[; B foFh tb
fXnkB jh B ehsk. fJe XB dh nk; Bkb T[; Bso whu j'J ;B. fJ;
soQK

fsj fpgko eow eo Gkoh. foyhnB Uo B fdq;fN g;koh. 444.

(;"dk) tuD ftu pj[s ;ktXkB ;h, T[j pgko s'I fGzB j'o e'Jh rZb

nk; nB[oes sk;[ fpqs bkrk. wkBj[ wjk i'r nB[okrk. 441.

sk e ikfJ d[nko go p?m. ;eb w[Bh w[Bhoki fJe?m. 442.

pqjwk

tb

nZy

y'bQ

tyh.444.

T[; d gqGkt ~ ty e dZs B jm Sv e ;gFN fejk--i fJ; gqeko


dk gqw gqG{ Bkb brkfJnk ikJ, sd jh g[oksB g[oy ~ gkfJnk ik ;edk
j?.445.
fJE @;kj# thjtI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 20.

264

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

nE ;[e gVkts Bo fJeh;t' r[o{ eEB`


u"gJh

u"gJh

;kohnK
s

thj r[o{ XkoB eo e (dZs) nr ub fgnk (fi; B) :'r dhnK


ebktK f;yhnK j'JhnK ;B. T[; dk nfsnzs gqGkt ns nfws pb

gqskg

;h.

gofsnk

gqshs

j[zdk

;h)

wkB'

;ko

igK

dh

;kXBk

g{oh

eo

s'sk

bJ

j'J

p?mk

fJe

(pzdk)

tfynk

fi;

tork

e'Jh

j'o

;z;ko ftu BjhI j'fJnk. T[; ~ wkbe p'bh f;yk fojk ;h. T[j fJe' fXnkB
ftu bfrnk ;h, j'o e[M th (T[; ~) gsk BjhI ;h.447.
foFhnK dh ngko ;?Bk Bkb bJ j'fJnK, fi; ftu t^v t^v w'Bh ns

;zr bJ fofy ;?B ngkoh. pv pv w'Bh pqfsXkoh.


sk e sho sho ufb rJ. fsfB Bo J Bjh dys GJ. 448.

(fJzi

j't.446.

T[;

bhJ p?m dyk fJe ;{nk. fij ;wkB ifr G:' B j{nk.
sk ej[ BkE f;ykts pkBh. Je Ne gok nT[o B ikBh. 447.

265

j[D s's ~ gVQkT[D tkb g[oF o{g ftu fJehjtI r[[o{ dk eEB

ph; r[o{ efo nkr ubk. ;hy ;op i'r eh ebk.


nfs gqGkt nfws'i[ gqskg{. ikB[e ;kfX fcok ;p ikg{. 446.

ntsko

pqsXkoh ;B, (dZs) T[; d BV


~ tfynk se BjhI.448.

;' Bo ;[efj gVkts ojk. fJB? eS{ w[y s Bjh ejk.

BV

ub

rJ,

(go)

T[;

nkdwh

fJBQK

T[j nkdwh s's ~ gVQkT[Idk fojk. fJBQK ~ e[M th w{zj s'I BjhI fejk.
oki T[; dh po[yh ty e gqw Bkb o'wKfus j' frnk ns sB ftu

fBofy fBm[osk fsj w[fB okT{. g[be gqw sB T[gik ukT{. 449.

w[Bh

n?; Bj[` BkE ;' bkt?. sp jh gow g[oy ej[ gkt?.

(i e'Jh) fJ; gqeko dk gqw gowkswk Bkb brkt, sd (T[j) gow


g[oy ~ gqkgs eo btrk. T[; ~ (dZs B) fJeh;tK r[o{ XkoB eo fbnk,

fJeh;tk r[o[ sk ej ehnk. wB pu eow w'b iB[ bhnk. 450.

ukT[

wkB'

g? d k

T[;

fJfs fJeh;t'I r[o[ ;[e gVkts Bo ;wkgs`. 21.

jo pkjs fsB eS{ B bjk. sqhnk e' fXnkB BkE gqfs ojk. 452.

~)

wB,

sB

ns

pkDh

ti'I

w[b

b?

fbnk

j't.450.

u"gJh

fJe
fjod

Gsk bJ gkfB ufb nkJh. iB[e BkE frqj p'b gmkJh.

(fJBQK

j[D jb tkj[D tkb pkJhtI r[o{ dk eEB

ip fJeh; eo r[o{ f;Xkok. jo pkjs fJe g[oy fBjkok.


sk eh Bkfo wjk ;[y ekoh. gfs eh nk; jhJ fij Gkoh. 451.

frnk.449.

fJE fJeh;tI r[o{ @s'sk gVQkT[D tkbk g[oF# dk gq;zr ;wkgs. 21.

nfE jo pkjs pkJh;t' r[o{ eEB`


u"gJh

j'

id fJeh;tK r[o{ Xko e (dZs) nr ufbnk, (sK) T[; B jb tkj[`dk


nkdwh tfynk. T[; dh fJ;soh pj[s ;[y dD tkbh ;h ns T[; d
ftu

gsh

dh

pj[s

nfXe

nk;

(Go';k)

;h.451.

T[j jZE ftu GZsk b? e (fJ; soQK) ubh nk ojh ;h, wkB' wkbe
B (T[; ~) xo'I p[bk Gfink j't. T[; B jb tkj[`d j'J (nkdwh) ~ e[M
B ikfDnk (ns
fojk.452.

T[;)

fJ;soh

dk

fXnkB

nkgD

gsh

tb

jh

brk

w[fB gfs ;`fr bJ foy ;?Bk. w[y Sfp dfy bis fij w?Bk.

fFo'wDh w[Bh foFhnK d ;?Bk ~ Bkb bJ j'fJnK, fi; d w[y dh Sph

sho sho sk e ufb rJ. w[fB gfs p?m ojs gS GJ. 453.

~ ty e ekw dt th Fow;ko j[zdk ;h, T[; d BV BV j' e ubdk frnk


ns T[; d e[M fgS w[Bh oki fJe EK p?m frnk.453.

266

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nB{g Boki Szd

;;'G p;sq ozrs` ;[ozr ro{ nzpo`.

ntsko

ndG[s

Foho

267

nB{g Boki Szd

(fi;

nB{g rks nfsG[s` fpG{s ;'Gs` sB`.


nfSi si iki[b` nBzs w'js` wB`.

o[ d q

dk)

nB{gw

ns

;h

ns

Foho

T[s

ftG{sh

F'G

ojh ;h. (fi; d w[y dk) gquzv si nfSi ;h ns pnzs wBK ~ w'fjs
eo fojk ;h. ;[zdo Grt ozr d p;sq F'GkfJwkB ;B, (fiBQK ~) ty e

fpb'e dt dkBt` ww'j rzXqp` Bo`. 454.

dts,

iNk fpb' f e ikBth iNh ;wkB ikBJh.

(fi; dhnK) iNktK ~ ty e rzrk fFt d ;wkB ;wMdh ;h. (fGzB


fGzB) b'eK d b'r (fi; ~) ty e nb"fee o{g tkbk wzBd ;B. (fi; dh)

fpb'fe b'e b'feD` nb'fe o{g wkBJh.


pizs uko feze[oh Gizs G{s G?Xoh.
ggks iS fezBqBh ww'j wkBBh wB`. 455.

d?Is,

rzXop

ns

wB[Zy

w'j

t;

ftu

j'

oj

;B.454.

pj[s ;[zdo fezroh tidh ;h (ns T[; ~ ;[D e) G? Ghs j' e G{s Gid
iKd ;B. :eFK ns fezBoK dhnK nDyhbhnK fJ;sohnK wB ftu w'fjs
j'

pfusq Bkfo fusqDh gftsq fusqD` gqG`.

(Xosh

T[s)

fvr

ojhnK

;B.455.

fusqDh fJ;soh (dZs dh) ftfusq ns gftsq gqG[sk ~ ty e


j' ojh ;h. T[; dh gqG[sk T[s :eF, rzXop ns d?IsK

fuso
dhnK

o ohM iS rzXqp` ;[okfo Bkfo ;[ gqG`.

torh

eVzs eq fezBqDh j;zs jk; ekfwDh.

fJ;sohnK ohM ojhnK ;B. em'o fezBo fJ;sohnK e[VQ ojhnK ;B ns


j'o fJ;sohnK j; ojhnK ;B. T[BQK d uwed dzdK dh uwe nfijh ;h,

b;z s dz s D` d[ s ` fywz s ikD[ dkfwDh. 456.

wkB'

dbzs gkg d[Go` ubzs w'fB f;zwo`.

fpibh
(fiXo'I

fyw

ojh

j't.456.

th)

f;woB

eodk

j'fJnk

w[Bh

bzx

iKdk

;h,

Gko

gkgK

;[Gzs Gkort` gN` fpnzs si T[cD`.

dbdk iKdk ;h. (Foho T[s) Grt p;sq F'Gd ;B ns pnzs si c[N c[N

gozs gkfB G{uo` Gqwzs ;ops' fd;`.

e fBeb fojk ;h. G{wh T[s


fdFktK ftu GqwD eodk ;h.

si`s gkg Bo po` ub`s XowD' wr`. 457.

ubd

;B,

T[j

gkgK

ubD tkb g?ohI g?Id ;B (ns dZs) ;kohnK


(i') ;qFm g[oF (T[; d) Xow wkor T[s

fsnkr

oj

;B.457.

fpb'fe phoD' d:` no[M Ssq eowD`.

:[ZX eow ftu o[M j'J SsqhnK ~ ty e (T[BQK T[s) d:k Gkt gqrN

si`fs ;kfJe` f;s` eN`s N{e powD`.

ehsk i' uwed sho Sv oj ;B ns etuK ~ N'N N'N eo e ;[Nh ik

EE`G GkBD' oE` fpb'fe eT[se` oD`.

oj ;B. (T[;) oD d e"se tyD bJh ;{oi dk oE th o[e frnk ;h.


:'X oD-G{wh ftu fvr oj ;B ns T[BQK d w[y s'I bj{ fBeb fojk

frozs i[XD' fSs` pwzs ;q'Ds` w[yz. 458.

;h.458.
fcozs ueqD' ue` frozs i'XD' oD`.

u"jK

gk;

ueq

ub

oj

;B

ns

:'X

oD-G{wh

ftu

fvr

oj

;B.

T[mzs eq'X e? jmh mm[fe eqfXsz


G[i`.
[
Gqwzs nX pXs` ewX pXs` eN`.

eq'X Bkb jmh ;{ow fco T[md ;B ns eq'X Bkb Go e (nkgDhnK) G[iktK
m'ed ;B. beK ~ p`BQ j'J XV nZX guZX eN j'J fco oj ;B. (nBe)

gozs G{sb GN` pezs wko{V' oN`. 459.

;{ow

Xosh

toQkT[Id

F{otho wfdok ghId ;B ns (fco) fGnkBe :[ZX eod ;B. fsy sho
;B ns sbtkoK dhnK fsyhnK XkoK (nkgD T[s) Mbd ;B. wko{

fggzs n;t GNzs fGozs dko[D' oD`.


pjzs shSD' ;o` Mb`s Mkb yfVfrD`.
T[m`s wko{V' oD` pezs wkoD' w[yz.
ubzs Gkfi B jmh i[Mzs d[Xo` oD`. 460.

T[s

fvr

oj

;B

ns

wko{

;[o

tkb

p'b

p'bd

;B.459.

:[ZX ftu (fvr fvr e) T[md ;B ns w{zj s'I wko' wko' g[ekod ;B. i'
jmh BjhI ;B, T[j Gih iKd ;B ns d'jK fXoK d (:'X) oD ftu i{Md
;B.460.

268

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

269

f;bfD T[ibh feqs` pjzs ;kfJe` ;[G`.

ftfusq Yzr Bkb fusohnK j'JhnK ;[zdo ewkDK eNhnK gJhnK ;B.
pofSnK d fuZN ehs j'J (noEks fbFekJ j'J) cbe ns ;[zdo sho ub

fpb'fe w'fB;` i[X` uuT[X ueqs` Gt`.

oj

eN`s ekowz ;[G` pfusq fusqs` feqs`.

ww'j nk;qwz rs` ggks G{sbh f;o`. 461.


;Gko Gkor p;fBB` iifg ikgD' foyz.
fBjkfo gkB g? gok fpuko pkfJ;t' r[o`.
fpnzs i'rD' ;X` n;zy gkgD' db`.
nBe ubek bJ foy; nk;B` ub`. 462.

j'

;B.
e

w[BhFto

nkFqw

tb

T[;

:[ZX

ub

rJ

ns

ty

ueku"IX

Xosh

T[s

ns

f;o

j?okB

oy

j'

rJ.

fvr

foFh B pj[s Gko Grt/ p;sq gkJ j'J ;B ns ikg ig fojk ;h.
(foFh dZs) T[; ~ ty e g?oK T[s g? frnk ns T[; ~ pkJhtK r[o{ ftuko
fbnk. (fiBQK B) pnzs :'fXnK ~ ;kX fbnk ;h ns n;zyK gkghnK ~ db
;[fNnk ;h. nBe
;B.462.

ufbnK

Bkb

b?

foFh

oki

(nkgD)

nk;D

fJfs jo pkjsk pkJh;t' r[o{ fJ;sqh Gks b? nkJh ;wkgs`. 22.

fJE @jb tkj[`dk# pkJhtK r[o{ fJ;soh GZsk b? e nkJh dk gq;zr ;wkgs. 22.

nE fsqnk iSDh sJh;w' r[o{ eEB`

j[D @:eF fJ;soh# d o{g ftu sJhtI r[o{ dk eEB

nB{g Boki Szd

pizs Bkd d[Xo` T[mzs fB;B` ;[oz.


Gizs nfo fds` nxz fpb'fe Gkort` fG;`.
fpb'fe ezuB` frozs si wkB[yh G[nz.
; ;[je skg;h sB` nb'e b'eD' pgz. 463.
nBe iS rzXqp` p;y fpfXek Xoh.
fBoes BkrDh wjk p;y pk;th ;[oh.
gftsq gow gkopsh nB{ g nkbekgsh.
n;es nkfgs` wjk fp;y nk;[oh ;[oh. 464.
nB{g Je iSDh ww'j okrD' wB`.

w'fjs

gJ.461.

ub

nB{g Boki Szd

d'jK fXoK s'I Bkd tid ;B ns BrkfonK dh ;[o T[mdh ;h. Grt
p;sq

ty

gkg

t?oh

d?IsK

tKr

Gid

;B.

(fitI)

;'B

ty

(Xhoi ~) fsnkr e Xosh T[s fvr g?Idk j?, (T[tI) sg;th d


sB dh uwe ~ ty e b'eK d Foho (fvr oj ;B).463.

wB[Zy

nb"fee

nBe :eF, ]k; soQK dh ftfX ~ XkoB eoB tkb rzXop, w'j ofjs
fJ;sohnK ns pj[s ns ftFF ;[zdo fJzdo ns dtfsnK dhnK

Bkr

fJ;sohnK,

gow

gftsq

ns nkgD nkg
;B.464.

ftu

gkopsh

ns

nB{gw

ftFF

dtsk

ns

e[po
d?Is

(@nkbek

gsh#)

dh

gsBh,

fJ;sohnK

w'fjs

j'

ojhnK

x[wzs x{wD` fSs` brzs ;ko`r' ;o`.

fJe nB{gw :eF fJ;soh i' okrK Bkb wBK ~ w'fjs eodh j?,
;kozr dh ;[o brk e Xosh T[s x[zwdh fcodh ;h, xo dk w'j G[bk fdZsk

fp;kfo Bj rjD` ;Bj okrD' wB`.

;h ns wB ftu okr Bkb gqw gk fbnk ;h. fFekoh d fsy ehs j'J sho

fwqrh; ikD[ x[ws` feqsD feq; feqsh ;o`. 465.

Bkb

oMhM okrD' fus` pdzs okr ;[gqG`.


pizs fezr[oh eo` ww'j nk;qw` rs`.
;;fi ;kfJe` f;s` egzs ekwD' eb`.
Gqwzs G{sb` Gb` G[rzs GkfwDh db`. 466.
s' w o Sz d

r[Btzs ;hb ngko. d; uko uko T[dko.


o; okr ;op ;gzfB. XoDh sbk wfj X`fB. 467.

xkfJb

j'J

fjoB

tKr

x[zw

ojh

;h.465.

fus ftu okr T[s gq;zB j[zdh ;h ns ;qFm okr rk ojh ;h. fezr[oh
jZE Bkb tikT_Idh ;h, w'fjs j'fJnK tKr nkFqw ~ iKdh ;h. jkt Gkt dh
fJ;soh-ebk d fsy ;c?d sho ;ikJ j'J ;B. Xosh T_s x[`wdh j'Jh
(T_j)

fJ;soh

fBokjko

gfsnK

ftuo

(@db`#)

ojh

u`rh

G_rsh

(G'iB)

(pDk

ojh

;h)

(Gkt

;h).466.

s' w o Sz d

T[dko
d

sb

r[DK
(;[Gk
ftu

tkbh, ngko Fhb tkbh, nmkoQK ftfdnktK ~ ikDB tkbh,


tkbh), ;G gqeko d okr ns o; ftu Gog{o, (T_j) Xosh
XzB

;h.467.

270

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fJe okr rkts Bkfo. r[Dtzs ;hb ngko.


;[y Xkw b'uB uko[. ;zrhs eos fpuko. 468.

o[ d q

;[y f;zX[ okr fBXkB. jfo bs jofs gqkB. 469.

eo

ojh

;h.468.

(T[; dk) o{g ngko uwe dwe tkbk ;h. (T_j) Fhb ns T[dko
r[D tkbh, ;[y dk ;w[zdo ns okrK dk ]}kBk ;h ns tyD Bkb jh gqkD
jo

b? I dh

;h.469.

ebze s'I ofjs i'pB tkbh ;h. (T[j) ;[zdoh ;[y dk ;w[zdo pDh j'Jh

nebze i[pB wkB. ;[y f;zX[ ;[zdfo EkB.


fJe fus rkts okr. T[cNzs ikB[ ;[jkr. 470.

271

(fJ; soQK dh) fJe fJ;soh okr rkT[Idh ;h, (i') r[DtkB ns u`r
;[Gk tkbh ;h. (T[; d) ;[zdo Bso ;[yK dk xo ;B ns (T[j) ;zrhs dk
ftuko

d[fs wkB o{g ngko. r[Dtzs ;hb T[dko.

ntsko

;h. fJe fus j' e okr rkT[Idh ;h, wkB' ;[jkr c[N c[N e pkjo fBebdk
j't.470.
T[;

fsj gy e? ifN oki. ;zr bhB i'r ;wki.


ofj ohM nkgB fus. i[r oki i'r gfts. 471.
fJj Gkfs i' jfo ;zr. fjs ehihn? nBGzr.
sp gkJhn? jfo b'e. fJj pks w? Bjh ;'e. 472.

fJfs iSDh Bkfo okr rktsh r[o{ sJh;t' ;wkgs`. 23.

s' w o Sz d

ir dy e fptjko. w[fB oki ehB fpuko.


fJB eT[B ;' T[gikfJ. fcfo bfs nkfg fwbkfJ. 475.
fsj uhBhn? efo frnkB. sp j'fJ g{oD X:kB.
fsj ikDhn? is i'r. sp j'fJ dj no'r. 476.
sp Je g[oy gSkB. ir Bk; ikfjB ikB.
;p irs e' gfs dfy. nBGT[ nBzs nGy. 477.
fpB Je BkfjB ;kfs. ;G shoE fe:[` B nBks.
ip ;ftj' fJfe Bkw. sp j'fJ g{oD ekw. 478.

soQ K

iNkXkoh

nkgD fus
;h.471.
i'

jfo-b'e gqkgs
j?.472.

eo

:'rh
ftu

oki
gq;zB

jfo

Bkb

nN[ N

bJrk.

fJ;

rZb

(dZs)
j'
gq w

ftu

nkgD

fojk

;h

eo r k,
(}ok

Bkb
i'

dh
(dZs)

(T[ j )

}o{ o

sd

fizBk

:'rhnK

:'r - oki

th)

Fe

BjhI

ukT[ ns F"e Bkb (dZs dk) fus Go frnk ns r[o{ ikD e g?ohI
g? frnk. T[;
fbnk.473.

gqw

o;

ftu

fus

fGi

frnk.

T[;

sJhtK

r[o{

eo

fJE @iSDh Bko okr rkT[Idh j'Jh# sJhtI r[o{ dk gq;zr ;wkgs. 23.

s' w o Sz d

sp pj[s poy gqwkB. ufV wo f;qzr wjkB.


ehn x'o sg;k T[rq. sp ohMJ eS[ ;[rq. 474.

ty

j'fJnK,
gftsq

fJ;

fus uT[g ;' Go ukfJ. r[o ikfB e? gfo gkfJ.


fus sT{B e o; GhB. r[o[ sJh;t' fsj ehB. 473.

wzvbh bJ
:' r ftu

sd pj[s tfonK se, ;[wo gops dh wjkB u'Nh T[s uVQ e pj[s
x'o

sgf;nk

tkfbnK

ehsh,

irs dk
~) e"D
T[;

sd

;[xV

(gowkswk)

j'trh.
ukjhdk

fJe

g[oy

g{ote

;wMDk

T[; ~ is
j? sd ik

gq;zB

dh

gSkD

fJe

ikD

fpBk

ukjhdk

j?,

j'J.474.

sd

(fJzdohnK T[go
e dj no'r

(j'trh),

ikDBk ukjhdk j?. (i') ;ko irs dk


s'I ofjs, nBzs ns nGy j?.477.
(T[;)

e[S

fttjko ty e, w[Bh oki B ftuko ehsk fe (irs


g?dk eodk j? ns fco nkgD ftu fwbk b?Idk j?.475.
frnkB

nt;Ek gqkgs
d[nkok ikDBk

sd

FKsh

fi;
;[nkwh
BjhI

fXnkB

ekp{ gkD tkbk)


j'trh.476.
irs

dfynk
j?,

g{oB

(GktI)

dh
:'r

BkF

dk

j?,

(T[j)

vo

;kfonK

shoEK

dk

iKdk

ekoB

fJFBkB feT[I B eo bJhJ. id fJe Bkw ~ f;wo'r, sd ;kohnK ekwBktK


g{ohnK j'DrhnK.478.

272

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fpB[ Je u"fp; c'e. ;p jh Xok ;p b'e.


fifB Je eT[ gfjukB. fsB uT[fp;' o; wkB. 479.

o[ d q

fiB Je e' Bjh p{M. fsj uT[fp;? Bjh ;{M. 480.

jh

pfusq gd Szd

pfusq gd Szd

(fiBQK B) fJe ~ wB ftu fbnkT[Idk j? ns dP?s Gkt BjhI gSkfDnk


j?, (T[BQK B) }wkB (@dT[o#) ftu Brko tikJ jB (ns T[BQK T[s) dtfsnK
c[bK

rkT[Id
d[y

Sz d

pj[ poy ip? sg;k fsj ehBh. r[odt feqnk i[ ejh Xo bhBh.
sp BkE ;BkE j[n? p:'s pskJh. sp jh d;U fdf; ;{M pBkJh. 484.

dh

;ko

joy ;p iN Xkoh. rkts d d skoh.

skoe

j?.479.

fiBQK B fJe ~ BjhI gSkfDnk j?, T[j u"thnK d cb s'I ;yD jB.
B fJe ~ gSkfDnk j?, T[BQK B u"thnK dk o; wkfDnk j?.481.

fiBQK

B
fis fss v'bs c{b. frqj e ;p d[y G{b. 483.

wkDdk

j?.480.

Jefj iT[ wfB nkBk. d{;o Gkt B ikBk.


d[zdfG dT[o pikJ. c{b ;[oB poykJ. 482.

o;

i' fJe d o; (gqw) ftu fGi j'J jB, T[BQK B u"thnK dk o; b?


fbnk j?. fiBQK B fJe ~ BjhI p[fMnk j?, T[BQK ~ u"thnK dh ;{M th BjhI

fifB Je e" Bjh uhB. fsfB uT[fp;? cb jhB.


fiB Je e' gfjukB. fsfB uT[fp;? o; wkB. 481.

273

(T[;) fJe s'I fpBk u"th (r[o{nK dh f;fynk) c'eh j?, ;koh Xosh
ns ;ko b'e (ftnoE jB). fiBQK B fJe ~ gSkD fbnk j?, T[j u"thnK
dk

i Je e o; GhB. fsfB uT[fp;' of; bhB.

ntsko

skoe

jB.
G[b

poyk
iNkXkoh
fiE

rJ

ehsh

j?.482.

(:'rh)

nkB`fds

j'

Bkb)

c[b

feE

(y[Fh

oj

jB

x[zwd

ns

fcod

skVhnK
jB

ns

wko

wko

xo

e
;ko

jB.483.

Sz d

id T[; B pj[s tfoQnK se sgf;nk ehsh ns i' feqnk r[odt


B ejh ;h, (T[; ~ fjod ftu) XkoB eo fbnk. sd BkE B i[rs d;
e ;BkE eo fdZsk ns sd jh d;K fdFktK dh ;{M gqkgs j' rJh (noEks
pq j w frnkB jk;b j' frnk).484.

fdi dt sp? r[o uT[fp; e? e?. frfo wo rJ ;G jh w[fB b? e?.


sg;k ip x'o sjk fsB ehBh. r[odt sp? fsj :k f;y dhBh. 485.
s' N e Sz d

sd (T[j) pqkjwD dtsk (dZs) u"ph; r[o{ eo e ns ;kfonK w[BhnK


~ Bkb b? e ;[wo gops T[s ufbnk frnk. id T[; B T[E x'o sgf;nk
ehsh, sd r[odt (gqG{) B T[; ~ fJj f;fynk fdZsh.485.
s' N e Sz d

foFh (dZs) ;kfonK ufbnK ~ Bkb b? e ;[wo gops T[s rJ, (fiBQK

frfo wo[ rJ fofy pkbe b?. Xo ;h; iNk Grt gN e?.


sg x'o eok pj[ poy fdBk. jfo ikg B S'o; Je fSBk. 486.

B) f;o T[s iNktK XkoB ehshnK j'JhnK ;B ns Grt p;sq gkJ j'J
;B. pj[s tfoQnK d ;wI se (T[E T[; B) x'o sgf;nk ehsh ns fJe
fSD
ehsh.
ns

fofy oki d;k ip nzs GJh. pb i'r j[s w[fB ikB bJh.
X{no' ir XT[b[o ikfB iNh. eS[ nT[o feqnk fJj Gkfs mNh. 488.

bJh

th

jfo

ikg

Sfvnk.486.

d; by ns thj j}ko toQ se foFh B T[E pj[s soQK Bkb sgf;nk

d; bS ;[ ph; ;jz;q pqyz. sg ehB sjk pj[ Gkfs foyz.


;p d;B d; ubkfJ wsz. w[fB dt wjk wfs r{V rs`. 487.

Go
;G
wjkB

d;K
ws

d;KsoK
ns

ftu
rsh

(nkgDk)
tkb

ws

ubkfJnk.

wjk

w[Bh

pj[s

rzGho

;B.487.

id foFh oki dh nzs-dFk nk rJh, (sd) :'r d pb eo e w[Bh


B (fJj rZb) ikD bJh. w[Bh :'rh (@iNh#)
ikD fbnk. (fco) fJ; soQK dh e[M j'o

B irs ~ X{`J d xo
feqnk pDk bJh.488.

ti'I

274

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

;fX e? gtB? foy i'r pb`. sfi ukb ebto G{fw sb`.
eb c'fo T[skb egkb ebh. fsj i'fs ;[ i'fsj wX fwbh. 489.

T[s
dh

eb ekb eqtkb eokb b;?. ir izrw Ekto ;op e;?.


ir ekbfj ikb fp;kb ouk. fij phu c; fpB e' B puk. 490.

ntsko

275

foFh B :'r d pb s gtB (;[nk;) ~ ;kX fbnk ns Xosh sb


(nkgDk) Foho fsnkr e ubd pD. d;w d[nko dh ;[zdo egkb
ebh

c'V

T[;

dh

i'fs

wjkB

i'fs

ftu

fwb

rJh.489.

ekb d jZ E ftu ;[ z d o (@eb#) fGnkBe sbtko uwedh j? . (T[ ; B )


irs d ;ko ub ns nub ~ ef;nk j' f Jnk j? . ekb B irs ftu pj[ s
ftFkb ikb ofunk j'fJnk j? fi; ftu c; fpBk e'Jh th BjhI pfunk j?.490.

;t?:k

d; fpd; Bo;B ihfs nB; pv ntB; ;zxko.


nkm' Jh f;X ;p? BtfBfX ;fwqXB ;op Go frqj ;ko.
uzdqw[yh pfBsk pj[s? xfo wkb Go Bjh iks ;zGko.
Bkw fpjhB nXhB GJ iw nzfs e' Bkr jh gkfJ f;Xko. 491.

;t?:k

(fiBQK B) d;K ftd;K d oki fis bJ jB ns t^v t^v ;?Bkgsh


(@nB;#) ns oki (@ntB;#) wko fdZs ;B. nZmK jh f;ZXhnK, ;kohnK jh B"I
fBXhnK ns ;G soQK dh d"bs Bkb xo Go j'J ;B. uzdqwk d w[y torh
fJ;soh (xo ftu ;h) ns pj[s wkb Bkb xo Go j'J ;B, i' ;zGkb BjhI
ik oj ;B. (T[j) Bkw s'I jhD j' e :w d nXhB j' rJ ns nzs ftu
(fJ; irs s'I) B`r g?o jh rJ.491.
oktB

oktB e wfjoktB e wB[ e Bb e ubs B ubh rT[.


G'i fdbhgfs e"oft e? Bjh ;kE d:' ox[BkE pbh eT[.
;`fr ubh np b" Bjh ekj{` e ;ku ej" nx Ux dbh ;T[.
us o us nus wjk g;[ ekj{ e ;`fr ubh B jbh jT[. 492.

Gki fBbki puk XB e vo b'e r:' gob'e rtkJ.


d[nkd; poy gVk B r[fVU iV okihft b'uB BkfjB gkJ.
bki fpjhB nXhB rj iw nzs e Bkr jh gkfJ f;XkJ. 493.

ekj eT[ p;sq Xo' Grt w[fB s ;p gkte phu ib?rh.


fe:'I fJw ohs ubkts j' fdB dP?e ub? ;qpdk B ub?rh.
ekb eokb eh ohfs wjk fJj ekj{` i[rf; Sbh B Sb?rh.
;[zdfo dj s[wkoh wjk w[fB nzs w;kB jPP? X{fo ob?rh. 494.
ekj e' gT[B GS' ;[fB j' w[fB gT[B GS eS{ jkfE B n? j?.
ekj e' p;sq eo' Grtk fJB pksB ;' GrtkB B jP? j?.
pd g[okB gqwkB e dyj[ s ;p jh p; ekb ;p? j?.
ikfo nB`r B Bzr ejkts ;h; eh ;`fr iNkT{ B i? j?. 495.

wfjoktB

d,

wB[

oki

d,

Bb

ubkDk

eoB

tb

th

Bkb (w?I - Gkt d[Bhnk) BjhI rJh jK. (okik) G'i, fdZbh d ;[nkwh e"ot
nEtk pbtkB ox{BkE ~ th (iKfdnK) ;kE BjhI fdZsk. gkgK d dbK ~
dbD tkb (ekb g[oy) dh ;"Ij yk e efjzdh jK fe (w?I) ni se fe;
d Bkb BjhI rJh. j nus ns wjk gF{! us eo, us eo, w?I fe; Bkb
B

;ku n"o M{m ej pj[s? fpfX ekw eo'X nBe ewkJ.

d,

ubh

jK

ns

jh

(nkgD

Bw

s'I)

v'bh

jK.492.

;u ns M{m pj[s soQK Bkb ej jB ns nBeK ekw ns eq'X (tkb


ezw) ehs jB. XB ~ pukT[D d vo s'I fBobi j' e Gfink fcodk j?I
(fi; d cb;o{g) b'e ns gob'e d'tI rztk bJ jB. j w{oy! (s{`) pkoQK
toQ gVQdk fojk, go r[fVQnk BjhI ns ewb B?B (gqG{ ~) gqkgs BjhI ehsk.
bki s'I ;[zBk ns :w
jh ikJ I rk.493.
j

w[Bh!

(s{`)

fe;

nXhB,
bJh

nzs

Grt

ekb
p;sq

tb
XkoB

gefVnk
ehs

j'fJnk

jB<

B`r

g?ohI

(feT[Ife)

T[j

;ko nZr d ftu ;VBr. fJj BthI ohs feT[I ubk oj j', d' e[ fdB ubrh,
;dk bJh BjhI ubrh. fGnkBe ekb dh fJj wjkB ohs B fe; :'rh B
Sbh j? ns B jh Sbh ik ;erh. j wjk w[Bh! soh fJj ;[zdo djh nzs
ftu b'E j' e X{V ftu ob ikJrh.494.
j

w[Bh!

;[D',

fe;

bJh

g"D

GZSd

j'<

(feT[Ife)

g"D

GZSD

Bkb

e[M jZE BjhI nkT[Idk. fe; bJh Grt p;sq XkoB eod j', fJBQK rZbK Bkb
GrtkB BjhI j' ikUr. tdK g[okDK d gqwkDK ~ ty bt', T[j ;ko ;G
soQK Bkb ekb d t; ftu jB. (wB nzdo'I) ekw ~ sK ;kfVnk BjhI ns
BKr nytkT[Id j', (f;o dhnK) iNktK th f;o d Bkb BjhI ikDrhnK.495.

276

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

277

g;uw GkB[ T[d:' ej[ ekj B rzr pjh T[bNh nB[wkB'.

rJ

;'B dk gops feT[I B fvr fgnk j't ns ;^s ;w[zdo feT[I B ;[e
j'D. gZSw tb'I ;{oi feT[I B uVQ fgnk j't ns (fJj th) nB[wkB

nzfs p;zs sg:' oft ekj B uzd ;wkB fdBh; gqwkB'.

eo

bt'

ezuB e{N fro:' ej' ekj B ;ksU ;kro fe:'I B ;[ek:'.

fe:'I vwv'b v[ph B Xok w[fB oki fBgksfB fs:'I ir ikB'. 496.

soQK

irs

nr;s g[b;s pf;;N s nfd B ikB go fej d; f;XkJ.

ed

rzrk

T[bNh

tr

gJh

j't.

p;zs

o[s

ftu

;{oi

dk

BkF

nNb

;wM'.496.

rkbt nkfd pnzs ;qFm w[Bh (j' r[}o jB, fiBQK dh) frDsh pqjwk s'I th
BjhI j' ;edh. nr;s, g[b;s, pf;;N nkfde pko fJj gsk BjhI ubdk

wzsq ubkfJ pBkfJ wjk wfs cfo fwb go co B nkJ. 497.

fe

pqjw fBozXq e' c'fo w[Bh; eh i'fs ;[ i'fs e wfX fwbkBh.

pqjw ozXq ~ c'V e wjk w[Bh (dZs) dh i'fs (nkswk) wjk


(noEks gowkswk) ftu fwb rJh. gqw eoB tkbh nkswk gowFto

gqhfs obh gow;o ;' fJw pdB ;`fr fwb? fiw pkBh.
g[zB eEk w[fB BzdB eh efj e? w[y ;' efp ;:kw pykBh.
g{oD fXnkfJ G:' sp jh i: ;qh irBkE Gt; GtkBh. 498.
fJfs ;qh pfusq BkNe rq`E ds wjksw o[dqtsko gqpzX
;wkgs`. ;[G` Gts r[o{ uT[ph;. 24.

(T[j)

fejV

d;

ub

rJ

jB.

wzsq

(d

;te)

;B

ns

i'fs
ftu

fJ; soQK fwb rJh fitI tdK Bkb pkDh fwb iKdh j?. (nsqh) w[Bh d g[Zso
dh fJj gftsq eEk w[y s'A efj e eth fFnkw B fpnkB ehsh j?. sd'A
(fJj) nfXnkfJ g{oB j' frnk j?. irs d F'GkFkbh ;[nkwh o[dq (@Gt;#)
ns

GtkBh

dh

i?

j't.498.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d @dZs wjksw o[dq ntsko gqpzX#
dh ;wkgsh. F[G j'J u"ph; r[o{. 24.

1> ;fsr[o gq; kfd

nE gko; BkE o[dq ntsko eEB`

j[D gko; BkE o[dq ntsko dk eEB

gksFkjh 10
fJj fpfX ds o[dq ntskok. g{oD ws e' ehB g;kok.

pDkJ

t^v t^v ws ubkJ ;B, (T[j nktkrtD d) co (ftu fwb rJ), go fco
fJE BjhI nkJ. 497.

1> ;fsr[ o gq ; kfd

u"gJh

feT[I

nsqh foFh, gokFo, Bkod, Fkodk ns fpnk; fisB th w[Bh j'J jB.

nfsq gok;o Bkod ;kod p:k; s nkfd fis w[B GkJ.


rkbt nkfd nBzs w[Bh;Po pqjw j{` s Bjh iks rBkJ.

fe

B nfsnzs sg frnk j't ns u`dOwk tKr ;{oi (;hsb) feT[I B wzB fbnk
frnk j't. vktK v'b j' e Xosh feT[I B v[p rJh j't, j w[Bh oki! fJ;

gksFkjh

10

ntsko

j'fJnk

u"gJh

fJ;

soQK

o[dq

dk

dZs

(fi;

B)

g{o

(irs

ftu

nzfs i'fs ;' i'fs fwbkBh. fij fpfX ;' gkopqjw GtkBh. 1.

nkgD) ws dk g;ko ehsk. nzs ftu i'fs Bkb i'fs fwb rJh, fi; soQK
gkopqjw Bkb GtkBh fwb iKdh j?.1.

Je bS d; poy gqwkBk. gkS ubk i'r e' pkBk.

fJe bZy d; toQ se (T[; d) fgS'I (irs ftu) :'r dk Gy


ufbnk. (id) :koQtK toQk phs fojk ;h, (sd) gko; BkE BK dk g[oy Xosh

r:kot poy fpshss G:'. gko;BkE g[oy G{n t:'. 2.


o'j d; ;[G fdB Gb EkB[. go; BkE G:' ;[o r:kB[.
nfws si nf; nto B j'T{. ueqs oj wks fgs d'T{. 3.

T[ s

g? d k

j' f Jnk.2.

o'j d; torh uzrh EK #s F[G fdB ~ d?th frnkB tkbk gko; BkE
j'fJnk. (T[; d w[y T[s) nfws si ;h, (T[; tork) e'Jh j'o BjhI j'trk.
(T[;

si

ty

e)

wksk

ns

fgsk

d'tI

j?okB

j'

rJ.3.

278

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d;T{ fd;fB si nfs pYk. dPkd; GkB Je jP? uYk.


dj fdj; b'e T[m ne[bkJh. G{gfs sho g[eko ikJh. 4.

o[ d q

fij ;w o{g irs Bjh e'Jh. Je? xVk fpXksk ;'Jh. 5.

e'b

ik

g[eko

eoB

br.4.

o{g

tkbk)
iK

ftXksk
sK

e'Jh

fJe'

(T[;)

rzXop

j?

iK

xfVnk

e'Jh

:eF

j?.5.
j?.

wkB'

d{ik

;{oi

jh

uVQ fgnk j't. T[; d Foho s'I pj[s i'pB Mwe fojk j?, fi; ~ ty e
ekwdt th Fofwzdk j[zdk j?.6.
oki B (T[; ~) tyD bJh p[bk fbnk. T[j gfjb fdB jh (p[bkT[D

G{gfs dyB eki p[bktk. gfjb d:'; ;kE ub nktk.

rJ ftnesh d) Bkb ub e nk frnk. (T[; ~ ty e) iNkXkoh y[F j'J


(go nzdob vo Bkb T[BQK d) fjod XVeD br. (fJzi gqshs j[zdk ;h)
wkB'

dZs
T[;

fBoy o{g ekg iNXkoh. :j e'T{ G:' g[oy[ ntskoh.


:j ws d{o jwkok e? j?. iNkXko e'Jh oj? B g? j?. 8.

oki

(T[j)

e? rzXqp iS e'Jh njk. ikB[e d{;o GkB[ uV ojk.

joy fjqd? Xo e iNXkoh. ikB[e d[sh ds ntskoh. 7.

ns

j okiB! ;[D', fJe tkosk efjzd jK. (so Bro ftu) fJe nfGwkBh
g[oF g?dk j'fJnk j?. fi; d ;wkB o{g tkbk irs ftu e'Jh th BjhI j?.
(T[;

nfs i'pB Mwes fsj nzrk. fByos ik e bis nBzrk. 6.

279

d; fdFktK ftu jh si pj[s tZX frnk. (fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB'
pkoQK ;{oi fJe' tko uVQ gJ j'D. d;K fd;ktK d b'e ftnke[b j' e T[m
gJ

;[B' G{w fJe ej' ejkBh. Je g[o[y T[gi:' nfGwkBh.

ntsko

d{ik

dk

o{g

fJj

e'Jh

ntskoh

ns

e'Jh

iNkXkoh

ntsko

fbnk

ty

iNkXkoh

g[oF

gqrN

ofj

BjhI

j't.7.

j'fJnk

ezpD

br

gJ

j?.

fJj

;kvk

(ns

;'uD

ws

d{o

br)
eo

fe
dtrk

;erk.8.

si gqGkt fBofy sp okik. nfs gq;`fB g[bes fus rkik.

sd (T[; d)si d gqGkt ~ ty e okik fus ftu pj[s gq;zB j'fJnk

fij fijk byk oj fp;wkJh. ikB[e oze Bt' fBX gkJh. 9.

ns (Foho) o'wKfus j' frnk. fi; fi; B th tfynk, ft;w? ftu g? frnk.
(fJzi gqshs j[zdk ;h) wkB' fBoXB B B"I fBXhnK gqkgs eo bJhnK j'D.9.

w'jB ikb ;GB f;o vkok. uNe pkB ufeqs jP? wkok.

(T[; g[oy B) ;kfonK d f;o T[s w'fjs eoB tkbk ikb gk fdZsk,
(iK fJzi ej') e"se (@uNe#) pkB wkoB Bkb ;ko ufeqs j' rJ. fiE feE

ij sj w'fj ;eb Bo fro. ikB ;[GN ;kw[fj oD fGo. 10.

;ko
(fvr

j'

fvr

gJ.

wkB'

;{ow

oD

ftu

(T[;

wkB'

fi;

g[oy

ns

Bkoh

dk)

o{g

ty

fGV

T[;

tfynk,

T[;

T[;

;kok

frnkB

tkbk

oDtk;

b[GkfJwkB

o{g

ftu

frnk

j?.

j'

(T[;

~)

ikfDnk
oki

fJ; ~ bVeh (ftnkj) fdnK. id T[j oki dk


wjkB XB[FXkoh ;{ow ti'I gqf;ZX j'fJnk.12.

(T[j) wjkB o{g ns nfws


(T[j irs ftu) nkgDk ikg

ns fdp
;h.13.

;kjwD

j' D ).10.

wB ftu ftukfonk fe
itkJh j' frnk (sd)

wjk o{g no[ nfws gqskg{. ikB[ ig? j? nkgB ikg{.


;;sq ;k;sq psk ;[fo r:kBk. ik ;w gzfvs irfs B nkBk. 13.

w'fjs

ekwdt d o{g ftu tfynk. ;kXK B ;kohnK f;ZXhnK


ns :'rhnK B :'r o{g dk nB[wkB ehsk.11.

fBofy o{g oBtk; b[GkBk. d fsj ;[sk fBqgfs wfB wkBk.


fBqg e' G:' ip? ikwksk. wjk XB[yXo pho fpy:ksk. 12.

gJ
fi;

Bo Bkoh fij fij fsj gyk. fsj fsj wdB o{g nftoyk.
;kXB ;op f;fX eo ikBk. i'rB i'r o{g nB[wkBk. 11.

nkdwh

;h

fi;

gqskg tkbk ;h. (fJzi gqshs j[zdk ;h)


igtkJrk. F;sq ns Fk;sq ftu gqphB
;wkB

irs

ftu

j'o

e'Jh

gzfvs

BjhI

280

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

E'fo pfjeqw p[fX fp;yk. ikB[e Xok fpsB :fj Gyk.


fij fij o{g stB ek bjk. ;' ;' uwe ufeq j[n? ojk. 14.

o[ d q

ty

Mhw Mo iB ;b jo fJj Gkfs fro iB[ dyB nkJ.


ik;[ fjo ;'T{ w?B fxo fro G{fw go B T[mzs T[mkJ. 15.

j?okB

j'

frnk.14.

;t?:k

wkB Go ;o ;kB Xo wm ;kB uV nf; ;q'Dfs ;kJ.


bs jo fij vhm go Bjh cfo fco frqj ikB B gkJ.

281

nk:{ GktI E'Vh j? go p[^Xh ftFF j?. wkB' ekwdt (@fpsB#) B fJj
o{g Xkfonk j't. fi; fi; B T[; dk o{g tfynk, T[j T[j T[; dh uwe
~

;t?:k

ntsko

sho

(gko;
jB iK

BkE d Bso) wkD Bkb Go j'J jB, iK ;kD s uVQ j'J


wZmh ;kD T[s ukVQh j'Jh sbtko j? i' bj{ dh fgnk;h j?.

(T[; d gqkD) jo b?Id jB, fi; dh (T[BQK T[s) B}o g?Idh j?, (T[j) fco
fcod BjhI ns xo tkg; BjhI ik ;ed. i' b'e gko; BkE ~ tyD nkJ
jB, (T[j) x[zwoh yk e fvr gJ jB wkB' poS d ;bQ j'J j'D. fi; B
tfynk j?, T[j ekw dh (ckjh ftu)
T[ m kfJnK T[ m dk BjhI j? . 15.

cf;nk

Xosh

T[s

fvr

fgnk

j?

ns

bkfi e ikB ijki fpokis jos jh jo bs jeko.

;[zdo (Bso) nzfwqs d ;o'to tKr F'Gk gk oj jB iK wkB' ekw


d y{j pD j'J j'D. (iK) bki d ijk} fpokiwkB jB, (iK) tyD tkfbnK

jT[ uj[ e[`N Gqw:' yr i:'I fJB e ;w o{g B B?e[ fBjko.

d gqkD bbekok wko e jo b?Id jB. w?I u"jK gk; gzSh tKr x[zfwnk jK,

;'Gs ikB[ ;[Xk;o ;[zdo ekw e wkBj[ e{g ;[ Xko.

gkoE pkB fe i[pB ykB fe ekb feqgkB fe ekw eNko. 16.

(go) fJBQK d ;wkB o{g tkbk e'Jh BjhI tfynk. (T_; d Bso) noiB
(@gkoE#) d pkD jB, iK i'pB dh ykD jB, iK ekb dh feqgkB jB iK ekw
dhnK

eNkoK

jB.16.

szsq Go feX" izsq io no wzsq jo uy uhBs :k s.

(T[; d) Bso (@uy#) fJ; soQK ikD iKd jB fe T[j szsq Bkb Go

i'pB i'fs ir nfs ;[zdo ozr o`r wd ; wd{nk s.

j'J jB, iK izsq d iVQ j'J jB, iK wzsq Bkb u[okJ j'J jB. iK sK i'pB

ozr ;jkp c{b r[bkp ; ;hy j? i'fo eo'oe xks.

dh nfs ;[zdo i'fs ir ojh j? iK gqw dh Fokp d ozr ftu o`r j'J
Fokph jB, iK e;[`G (@;jkp#) d ozr tkb jB, iK r[bkp d c[b tor jB,

wkX[oh w{ofs ;[zdo ;{ofs jofs jh jo bs jh:k s. 17.

gkB upkfJ ;hrko pBkfJ. ;[rzX brkfJ ;Gk ip nkt?.

iK eo'VK dkT[-gu f;y j'J jB. pVh fgnko Goh w{os j? ns ;[zdo ;{os
j?, (i') tyfdnK jh fjod ~ u[ok b?Idh j?.17.

feBo iS G[izr uokuo dt ndt d'T{ fp;wkt?.

(gko; BkE) id'I gkB ~ upk e, fFzrko ~ pDk e ns ;[rzXh brk


e ;Gk ftu nkT[Idk j? (sd) fezBo, :eF, Bkr, iV-usB, dts ns d?Is

w'fjs i wfj b'rB wkBfB w'js sT[B wjk ;[y gkt?.

d'tI

tkofj jho nw'be uho sqh:k fpB Xho ;p? pb ikt?. 18.

eo oj jB, T[j w'fjs j' e pj[s ;[y gqkgs eo oj jB. nw'be jho
ns p;sq fJ; T[go'I tkod jB, ns ;kohnK fJ;sohnK Xhoi s'I fpBk (fJ;
s' I )

o{g ngko gV d; uko wB' n;[okfo us[o ue ikB:'.


nkjt i[efs fishe j[sh ir ;opB w? ;p jh nB[wkB:'.
df; fpd;B ihs i[XKpo feqs u`d't d;' fd; skB:'.
dtB fJzdq r'ghB r'fpzd fB;k efo uzd ;wkB gSkB:'. 19.

jh

j?okB

e[ o pkB
(gko;

j'

iKd

iKdhnK
BkE

dk)

jB.

Xosh

T[s

fiBQK

nfGwkBh

b'eK

fJj

w'fjs

jB.18.
ngko

o{g

j?,

u"dK

ftfdnk

gfVQnk

j'fJnk

j?,

wkB'

n;[oK dk t?oh (Gkt dtsk) j?, (fJ; soQK dk) u"jK ueK ftu ikfDnk iKdk
j?. irs ftu fisBhnK th :[ZX dhnK i[rsK jB, T[BQK ;G dk (T[; B)
nB[wkB eo fbnk j?. d;K ftd;K ~ fis e ;qFm :'X (@i[XKpo#) B nkgDh
ehosh dk
r'ghnK B
j?.19.

uzd'nk d; fdFktK ftu sD fdZsk j?. dtfsnK B fJzdo ;wkB,


feqFB tork ns oks B uzdqwk fijk (gko; BkE ~) gSkfDnk

282

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

283

i[X ;wkB by:' ir i'XB p'XB p'X wjk nB[wkBk.

u"jK fdFktK o{g nZyK (ty e) u`[fXnk rJhnK jB ns j?okB j' ojhnK
jB ns (T_j) G{wh s nkekF ftu gSkfDnk frnk j?. :'fXnK B (T[; ~)

;{o ;wkB byk fdB e? fsj uzd ;o{g fB;k gfjukBk.

irs

uT[fXs uko fd;k GJh ueqs G{fw nek; d[j{` gfjukBk.

okBfB okft ;tkfBB ;kt GtkfBB Gkt Gb' wfB wkBk. 20.

ftu

:'fXnK

tork

ikfDnk

j?

ns

frnkBtkB

wjkB

frnkBh

eo

e nB[wkB ehsk j?. fdB B ;{oi d ;wkB tfynk j? ns oks B uzdqwk


;wkB gSkfDnk j?. okDhnK B okik eo e ns ;tkDhnK B ;[nkwh eo
e ns GkwBhnK (fJ;sohnK) B gqhsw (@Gkt#) eo e nkgD wB ftu uzrh
soQK wzf Bnk j?. 20.

G[ i z r gq : ks Sz d

G[ i z r gq : ks Sz d

(id'I)

fps? poy dP? n;N wk;` gqwkB`. G:' ;[gqG` ;op fpd:k fBXkB`.
ig? fjzr[bk fmzr[bk gkD dth. nBk;k S[Xk nsqXkoh nGth. 21.

d'

toQ

ns

nZm

ftfdnktK dk y}kBk gqGkwkB


S[Xk, nsqXkoh, nGth (BKtK

wjhB

se

r[}o

rJ

(sd)

T[j

;kohnK

j' fBpfVnk. (T[j) fjzrbk, fmzrbk, nBk;k,


tkbh) dth ~ igdk ns g?oK (~ g{idk

j?)..21.
s'sbk,

ig? s'sbk ;hsbk yr skBh. Gqwk G?joh Ghw o{gk GtkDh.


ubkub f;zx MwkMzw nsq`. jjk j{fj jk;` Mbk Mb Ss`q. 22.

d[ork

fi;

;hsbk,
dk

tkjB)

yrsOkDh,

Gqwk,

G?joh,

f;zx

feqnkFhb

j?

Ghw
ns

o{gk,

n;sq

GtkDh
MzwMzwk

(BKtK
oj

jB,

tkbh
dk

ikg eodk j?. (T[j dth) jkj{ jkj{ eo e j;dh j? ns (T[; d) Ssq f;o
T[ s M[ b dk j? . 22.
nNk nN jk;` SNk S[N e;`. n;` UX gkD` Bw' e{qo G;`.
f;o`wkb ;PS` b;? dzs gzs`. Gi? ;sq r{V` gqc[bzs ;`s`. 23.

ftu

fyV fyV e j; ojh j?, e;K dhnK fbNK y[bQhnK j'JhnK jB, jZE
Bzrh sbtko T_uh eo e geVh j'Jh j?, (T[;) voktD G; tkbh ~

Bw;eko j?. (fi; d rb ftu) f;oK dh ;tZS wkbk j? ns dzdK dh gzesh


uwedh j?. (nfijh Feb ~ ty e) seV t?oh th Gi iKd jB, go ;zs
b'r gq;zB j[`d jB.23.

nfbzgkfs noXh wjk o{g oki?. wjk i's iPkb` eokb` fpoki?.
sq;? d[;N g[;N` j;? ;[X ;kX`. Gi? gkB d[ork no{gh nrkX`. 24.

jB.

G"fonK dh bVh tKr (dth


wjkB fGnkBe gqekF tkbh,

d) GotN (@noXh#) pj[s nfXe F'Gd


itkbk ;o{g sbtko (jZE ftu) fpoki

ojh j?. (fi; ~ ty e) pj[s seV d[FN vo iKd jB ns F[ZX (fjod


tkb) ;kX y[Fh Bkb j;d jB. nrkX o{g tkbh d[ork d uoBK dh g{ik
eod
;[B T[;ssh Gh GtkBh feqgkb`. nX` T[oXth nkg o{gh o;kb`.
dJ fJyPXh dP? nG`r` ys`r`. go;:` Xo` ikB b'j` ;[o`r`. 25.

jB.24.

(fJ;) T[;ss ~ ;[D e GtkBh feqgkb j'Jh, i' jmK T[go nkg jh
o; o{g j' ojh j?. (T[; B gq;zB j' e) B Gzr j'D tkb shoK d d' G^E
ns XB[F (fJyPXh) fdZsk. ;[zdo
pfDnk df;nk iKdk j? . 25.

XkoB

eoB

bJh

fdZsk

i'

b'j

dk

id'I F;sqK ~ ;kXD tkbh d fdZs ;ko F;sq gk bJ, (sK) T[BQK ~

ip? ;;sq ;kXh ;p? ;;sq gkJ. T[xko u{w ezm ;h;` S[jkJ.
by:' ;op okt` gqGkt` ngko`. ni'Bh ni? pd fpfdnk fpuko`. 26.

ejkVk

B`frnK ehsk, u[`fwnk ns rb s f;o Bkb S'jkfJnk. ;kfonK okfinK B


fJ; ngko gqGkt ~ ikD fbnk i' ni'Bh, ni? ns td ftfdnk d ftuko
tkbk

j? . 26.

284

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

frqjhs[nk ip? ;;sq n;sqz ngko`. gV nB[Gt` pd fpfdnk fpuko`.


gV ;op fpfdnk j[sh ;op d;`. fis ;op d;h ;[ n;sq`[ Bo;`. 27.

o[ d q

iN dzv w[zvh sgh pqjwukoh. ;Xh ;qktrh pd fpfdnk fpukoh. 28.

285

id'I ngko F;sqK n;sqK ~ rqfjD eo fbnk, fco td


tk;sfte frnkB gVQ e ftuko ehsk. (T[; B) ;ko d;K dh
gVQ

gm ekrd` d; d;` nkgoh. eo' nkfB e? pd fpd:k fpukoh.

ntsko

fbnk.

;ko

d;K

fwso

Gkt

tkb

oki

th

fis

ftfdnk
ftfdnk

d
~

bJ.27.

ngko d;K ftd;K ftu ekr} (gotkB) Gi fdZs fe ;ko nk e td


ftfdnk dk ftuko eo'. iNkXkoh, dzvXkoh, f;o w[zB, sg;th ns pqjwukoh,
p[XhwkB, ;qktrh (i?Bh) ;G ~ td ftfdnk d ftukoB bJh (;d fbnk).28.

jeko ;p? d; d;k Bo;`. p[bkJ ;p? w'B wkBh ;[ p;`.


iNk Xko is ej{` dy gJh:?. p[bkt? fs;? BkE Gky? p[bJh:?. 29.
fco ;op d;` Bo;` p[bkt?. fwb B fs;? Ssq S?Dh fSBkt?.
gm gsq Je? fd;k Je Xkt?. iNh dzv w[zvh ej{` jkE nkt?. 30.

;ko d;K d;KsoK d oki ns ;ko w'Bh, wkBh ns GyXkoh p[bk bJ.
fiE th fisB iNkXkoh ty bJ, T[BQK ~ p[bk fbnk fe (gko;) BkE s[jk~
p[ b kT[ I dk j? . 29.
d;K

ou:' ir okik ub ;op i'rh. ijk bT[ e'Jh p{Y pko' ;G'rh.
pkbe,
;G
fco gsq ;opsq d;` ngko`. i[o ;op okik fBqgz nkfB d[nko`.
ijk b" j[s irs w? iNkXkoh. fwb? o'j d;` GJ Gy Gkoh. 32.
ijk bT[ j[s i'r i'fr;N ;kX. wb w[y fpG|s` ;[ b`r'N pkX.
iNk ;h; Xko fBjko ngko`. wjk i'r Xko` ;[fpfdnk fpuko`. 33.

fis ;op G{fw ;Ebh ;zs nkj. fss ;op gko; BkE` p[bkJ.
dJ Gkfs nBe G'i nox dkB`. bih gy dft ;Ebh w'B wkB`. 35.
eo? p?m e pd fpfdnk fpuko`. gqek;' ;p? nkg[ nkgz gqeko`.
Ne` Ne bkrh w[yz w[fy gfyU. ;[B:' ekB j' s' ;[ s' nkfy dfyU. 36.

okfinK

p[bkt

fco

rJ.

i'

T[;

nk

nk

ikt,

(b?

oki

:Zr

p[ZYk

ns

e'Jh

ub

nkU).30.
ofunk

itkB
fgnk,

;h,

;ko

:'rh

ub

nk

oj

(@G'rh#)

;h.

(feT[Ife)

oki

eh

okik,

eh

fBoXB

:Zr

ofunk

;B

fiE'I

ns

eh

se

e'Jh

fJ;soh,

;h.31.

;kfonK d;K ftu ngko gZso fco rJ ;B. oki d d[nko T[s ;ko
oki nk e i[V rJ ;B. fiE'I se th irs ftu iNkXkoh ;B. t^v Gy
tkb ;ko o'j d; ftu nk e fwb rJ.32.
ns

fiE'I se th e'Jh :'r ns :'r d fJFN (fFt) ~ ;kXD tkbk ;h


fi; B w[y T[s ftG{sh wbh j'Jh ;h ns b`r'N p`fBQnk j'fJnk ;h.

f;o

T[s

ns

ftfdnk

iNktK
dk

XkoB

eoB

ftuko

tkb

eoB

ngkoK

tkb

fd;d

;B.

(T[j)

wjkB

:'rXkoh

;B.33.

fisB th ;ko oki ;B, T[BQK ~ oki B p[bk fbnk. u"jK uZeK ftu

fis ;op G{gz p[b ;op okik. uj{` ue w' dkB Bh;kB pkik.
fwb d; d;kB nBe wzsqh. eo? ;kXBk i'r pkizsq szsqh. 34.

fwfbnk, T[BQK d Ssq ns ;?Bk ~ y'j fbnk iKdk. fJe gk; gZso Gi fdZs
ns fJe gk; (p`d) Gik fdZs fe i' iNkXkoh, dzvXkoh, f;o w[zfBnk feXo'
jZE

ejk oze okik ejk Bko j'Jh. ou:' ir okik ufbU ;op e'Jh. 31.

d;KsoK

dkB d Brko ti rJ. d;K d;K d nBeK wzsqh nk e fwb i' :'r ;kXBk
eod ;B ns (:'rhnK d) tki tikT[Id ;B.34.
Xosh T[s fisB th ;ko ;zs ;B, T[BQK ;kfonK ~ gko;BkE B p[bk
fbnk. (T[BQK ~) nBe soQK d G'i ns nox dkB fdZs. (T[BQK) w'BhnK d
wkB ~ ty e ;tor (@dt ;Ebh#) th bik rJh.35.
i[rsK

(;ko) p?m e ftfdnk dk ftuko eod jB. ;ko nkgDhnK nkgDhnK


~ gqrN eod ;B. fJe Ne ;wkXh brh j'Jh ;h. (ns fJe d{i

d) w[y tb ty oj
Bkb t y fbnk.36.

;B.

i'

gfjbK

ezBK

Bkb

;[fDnk

;h,

T[j

j[D

nZyK

286

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gqek;' ;p? nkg nkgz g[okD`. oV' df; d;kD fpfdnk w[jkD`.
eo' Gkfs Gks` ;[ fpfdnk fpuko`. fBqG? fus d? e? wjk sqk; Nko`. 37.

o[ d q

ntsko

287

;ko nkgD nkgD g[okDK dh ftnkfynk eod ;B ns d;K d;K dh


ftfdnk dh w[jkoBh gVQd ;B. soQK soQK Bkb ftfdnk dk ftuko eod
;B. (T_BQK B) fus ftu fBoG? j' e, pj[s t^v vo ~ Nkb fdZsk ;h.37.

i[o pzr;h okfcih o'fj o{wh. ub pkbyh Skv e? oki G{wh.


fBqG? fGzGoh ek;whoh ezXkoh. fe e? ekbwkyh e; ek;ekoh. 38.

pzr dF d tk;h, ok\}h, o'j d; d ns o{w d; d ns pby dF


nkgDh oki-G{wh Sv e ub ;B. fGzGo d; tkb, eFwhoh ns ezXkoh,

ekbwkyh,
i[o dSDh ;;sq psk no:ko. dq[i? dqktVh sgs sJhbzr tko.
go` g{oph T[sq d;h ngko`. fwb d; d;D i'Xk i[Mko`. 39.

dZyD

;ko

dF

fBoG?

tk;h

i'

eo

Fk;sqK

fyu

bJ/

ikDB

;B.38.

tkb/

tkd-fttkdh,

n"yh

soQK

fis ikD tkb dqktV d; tk;h ns ss ;[Gk tkb fsbzr d; d ofjD


tkb, g{op d; d ns T_so dF d ngko ns d;K d;K d i[Mko{ :'X
nk

gkXoh Sz d

ek;ekoh

fwb.39.

gkXoh Sz d

fJ; soQK Bkb pj[s pbtkB :'X fJe^m eo bJ ns d; d; d


wsK tkb oki (p[bk bJ). pj[s jho, p;sq, XB, gdkoE ns ;k}

fJj Gkfs pho pj[ pho i'fo. ws d; d; okik eo'o.


d jho uho pj[ fdop ;ki. ;BwkB dkB pj[ Gkfs oki. 40.

eo'VK

nBG? nG`r ntX{s Ssq. nBihs i[X psk nfs nsq.

vo s'I ofjs, Gzr j'D s'I w[es, ntX{s, SsqXkoh, B fis ik ;eD
tkb, :[ZX ftu gqphB ns nfs nfXe n;sqK dh tos'I ikDB tkb, B r`i

nBrzi ;{o nfpub i[Mko. oD ozr nGzr fis jiko. 41.

;p d; d; e ihs okt. eo eq[X i[X BkBk T[gkt.


e? ;kw dkw no[ dzv Gd. ntBhg ;op i'o nSd. 42.

;kwkB

dkB

oki

pj[s

;BwkB

ehsk.40.

ik ;eD tkb ;{ow ns nub bVke, oD-G{wh ftu j}koK nGzr :'X fis
j' J ;B.41.
;kfonK

d;K

d;KsoK

oki

fis

ns

eq'X

eo

nBe

T[gktK

tkb :[ZX ehs. ;kw, dkB, dzv ns Gd eo e B Sd ik ;eD tkb oki


(@ntBhg#) i'V bJ ;B.42.
id

ip ;op G{g i'o wjkB. i? ihs gsq fdB' fB;kB.


d? jho uho nBGzr fdop. wfjgkb w'fj vko ;[ ;op. 43.

eo

;ko wjkB oki fJe^m eo bJ,


X"I;k tik fdZsk. jho, p;sq, nw[e

(sd) fis
XB d e

dk gZso ikoh
;ko oki w'j

bJ.43.
(id)

fJe d:'; phs gko;P okfJ. T[fs;N dft g{izs ikfJ.


T[;sfs feB pj[ fpfX gqeko. ;' ej' Szd w'jfD wMko. 44.
w' j Dh

Sz d

i? dth Gth GktkDh. GT[ yzvh d[ork ;opkDh.


e;ohnk pkjh eT{wkoh. G?yzvh G?oft T[Xkoh. 45.
neb` e k nsq h Ssq k Dh. w' j Dhnz ;op` b' e kDh.
oesKrh ;Krh ;kftsqh. gow;qh gowk gkftsqh. 46.

ik

g{ik

ftu

efjz d k

w' j Dh

Sz d

fJe
ehsh.

fdB

phs

pj[s

frnk

soQK

sK

Bkb

gko;

T[;ss

BkE
ehsh.

;qFm

T[;

fJFN
(w?I)

dth
w'jDh

dh
Szd

jK.44.

j Gd s'I fpBk GtkBh dth! soh i? j't. (s{`) ;kfonK dk G? yzvD


tkbh d[ork j?I. Fo dh ;tkoh eoB tkbh ns ;dk eztkoh j?I. G? ~ yzvD
tkbh,

G?oth

ns

T[&ZXko

eoB

tkbh

j?I.45.

ebze s'I ofjs, n;sqK tkbh, SsqkDh, ;G b'eK ~ w'j b?D tkbh, bkb
Foho tkbh,
j?I.46.

;Kr

XkoB

eoB

tkbh,

;kftsqh,

gowFPoh,

ns

gow

gftsq

dth

288

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

s' s bhnk fijpk eT{ w koh. Gt GoDh joDh T[ X koh.


fwqd[ o{gk G{gk p[XkDh. i? i`g? ;[X` f;XkDh. 47.

ntsko

289

s'sbh }pkB tkbh ns (;dhth) e[wkoh (eztkoh), ;z;ko ~ GoB


tkbh, joB tkbh (BFN eoB tkbh) ns T_Xko eoB tkbh, e'wb o{g tkbh,
fFo'wDh

p[ZXh

tkbh,

F[ZX

f;ZXhnK

tkbh

(j

dth!

soh)

i?

i?

igd

jK.47.

irs ~ XkoB eoB tkbh, GrsK dh Gkoh (fuzsk eoB tkbh)


ftu Gkoh w[esh ~ XkoB eoB tkbh, ;[zdo r'cDh (tZvh r[bb)

ir Xkoh Gkoh Grsk:`. efo Xkoh Gkoh w[esk:`.

jZE

;[`do r'cDhnk r[oikDh. s poDh joDh GkwkDh. 48.

r[oi XkoB
j?I.48.
G?

eoB

tkbh,

to

dD

tkbh

ns

fco

joB

tkbh

ns
ns

fJ;soh

fGz G ohnk iS` ;opkDh. rz X oph f;Xz ukokDh.

f;ZXDh,

Bkb GoB tkbh (@fGzGohnk#), ;kfonK o{gK tkbh :eFDh, rzXopDh,


ukoDh, ebze ofjs ns fBowb ;o{g tkbh ns wkB' pdbK ftu

neb`e ;o{gz fBowbhnz. xD wX wkB' u`ubhnz. 49.

fpibh

tKr

nf;gkD` wkD` b' e k:` . ;[ y eoDh joDh ;' e k:` .

jZE ftu sbtko XkoB eoB tkbh ns b'eK d wkD tkbh, ;[y dD
tkbh ns F'e ~ d{o eoB tkbh, d[FNK ~ wkoB tkbh, ;zsK dk T[&ZXko eoB

d[ ; N jz s h ;` s ` T[ X koh. nBS d kG d k eT[ w koh. 50.

tkbh,

j? . 49.

Sd

ik

;eD

tkbh,

Gd

ofjs

e[wkoh.50.

nkBzd dD tkbh, gkopsh, e[wkoh, B Sd ik ;eD tkbh, B Gd ik


nkB` d h

froik

eT[ w koh.

nBS d kG d k

T[ X koh.

nBrz i nGz i k yz e kbh. fwq r B? D h o{ g z T[ i kbh. 51.

;eD
tkbh,
o{g

oesKrh o[dqk fgzrkSh. efN eSh ;PSh j[bk;h.


oeskbh okwk XT[ b kbh. w' j Dhnk wkJh yz e kbh. 52.

tkbh,

T[&ZXko

fGnkBe
tkbh

eoB

tkbh,

tkbh

(@yzekbh#),

o{g

r`i

ik

fjoB

;eD

tkbh,

torhnK

nZyK

G`B

tkbh

ik

;eD

ns

T[ib

j?I.51.

bkb ozr d Foho tkbh, o[dq dh Fesh, G{ohnK nZyK tkbh, be s


gfjBD tkbh, fBowb o{g tkbh, j[bk; tkbh, bkb ozr tkbh, okw

eSBh

dh Fesh, ;c?d ;o{g tkbh, w'fjs eoB tkbh ns fGnkBe o{g tkbh wksk
j?I.52.
irs ~ dkB ns wkD dD tkbh fFt dh Fesh, ;z;ko d G? ~ yzvB

irdkBh

wkBh

GktkDh.

Gtyz v h

d[ o rk

d t kDh.

o[dqkrh o[dqk oesKrh. gow;oh wkJh XowKrh. 53.

eoB tkbh, d[or d?Is ~ wkoB tkbh


nZX Foho tkbh, o[dq dh Fesh ns
Xow

;o{g

wfjyk;[o
wfjyk;[ o doDh wfjgkbh. fuS[ o k;o jz s h yz e kbh.
nf; gkDh wkDh dtkDh. i? dksh d[ork GktkDh. 54.

tkbh
d?Is

wksk
~

ns dtfsnK dh Fesh j?A, o[dq d


bkb ozr tkbh, gow n?Ftoi tkbh,

j?I.53.

dbD

tkbh,

Xosh

dh

gkbDk

eoB

tkbh,

fuS[o

d?Is ~ BFN eoB tkbh, fGnkBe o{g tkbh, jZE ftu sbtko XkoB eoB
tkbh, wkD gqkgs eokT[D tkbh, dtfsnK dh Fesh, i? dD tkbh, d[or
d?Is

~
j

wkoB

GtkBh

j?I.54.

G{ohnK nZyK tkbh gow ns gftsq o{g tkbh, ;kftsqh, ;`fXnk,


G? ~ d{o eoB tkbh, fGnkBe o{g tkbh, fJ;soh ;o{g tkbh

fgz r kSh gowk gkftsq h . ;kftsq h ;` f Xnk rkfJsq h .

rkfJsqh,

G? joDh Ghwk GkwkDh. i? dth d[ork dtkDh. 55.

(noEKso Fesh o{g


j

tkbh

gqw eoB tkbh), d[or d?Is


dth! soh i? j't.55.
dbK

rkjD

tkbh

d[o rk

ns

wkoB

tkbh

ns

dtfsnK

dt fsnK

dh

Fesh,

;ko

dh
ihtK

290

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

d[ork db rkjh dtkDh. G? yzvh ;op` G{skDh.


i? uzvh w[zvh ;sq[ j`sh. i? dksh wksk i?nzsh. 56.
;z ; oDh

sokDh

b' e kDh.

fGz G okDh

doDh

j't.56.
tkbh

j ;`; (Bkb Go j'J ;z;ko) s'I b'eK ~ skoB tkbh, G? Bkb GoB
ns d?IsK ~ dbD tkbh, b'eK (d ezwK ~) eoB tkbh ekoB ;o{g

ns

d[yK

tkbh, bkb
(pVtkBb),

tkbh

(ns

fJzdo

~)

fJzdo

dh

gdth

dD

tkbh.57.

ozr tkbh, s'sbh ihG


fjzr bkih ns G{o hnK
(nk;wkBh

fpibh)

tkbh, ;w[zdo ftu ftnkgs


nZy K tkbh wksk .58.

o{g

tkbh,

fuso

dh

;tkoh

o{g

tkbh

eoB

tkbh,

fusepo nzrK tkbh, ;kfonK nzrK eo e fGnkBe ns voktD nzrK tkbh,


p[ZXh dh okDh ns nrBh d e[zv ;o{g tkbh, ebze ofjs ns fBowb o{g
tkbh

w k sk . 5 9 .
j

T[ S b? bz e V[ h nk Ssq k bk. fGz G ohnk G? o ' GT[ j kbk.


i? dksk wksk i? d kDh. b' e ; h d[ o rk GktkDh. 60.

joB

uzubk

uz u kbh fusq k fusq K rh. fGz G ohnk Ghwk ;opKrh.


p[fX G|gk e{gk i[iPkbh. nebzek wkJh fBqwkbh. 59.

F[zG ~ BFN eoB tkbh, i? eoB tkbh, fGnkBe o{g tkbh, G?ot o{g

;[ ` G j` s h i:` s h yz e kbh. ez e Vhnk o{ g k oeskbh.


s' s bhnk fijtk f;z X [ b hnk. fjz r bhnk wksk fgz r bhnk. 58.

291

d G? ~ BFN eoB tkbh, uzv ns w[zv ~ wkoB tkbh, t?ohnK dk BkF


eoB tkbh (s o h) i? j' t . j nz s ftu i? d D tkbh wksk ! (s o h) i?

dJhskDh.

e e oDh ekoD b' e kDh. d[ y joDh d t ` fJz d q k Dh. 57.

ntsko

Ssq

tkb

jB{wkB

(@bzeVhnk#)

(~

nr)

T[SkbD

tkbh,

vokT[D

ns fGnkBe G?o' o{g tkbh, i? dD tkbh, dksK dD tkbh, b'eK dh ;[nkfwBh,


d[ork,

GtkBh

wksk !

(soh)

i?

j't.60.

j ;ko irs ~ w'j b?D tkbh ! (s{` jh) BhIdo, G[y, fgnk; o{g tkbh

;` w ' j h ;op` irsk:` . fBz d q k S[ X : k fggk;k:` .


i? ekb` oksh ;eqkDh. T[Xkoh Gkoh GrskDh. 61.

j?I. j ekb-oksqh, fJzdo dh Fesh, GrsK dk Gkoh T[&ZXko eoB tkbh ! (soh)
i? j' t . 61.

i? wkJh rkJh p d kDh. nBfSi nfGdk nfydkDh.

j wksk! tdK B soh ehosh rkJh j?, (s{`) B fSiD tkbh, B Gd


ik ;eD tkbh ns B d[yh j'D tkbh j?I, ;kfonK ;zsK dk vo joB tkbh

G? joDh ;op` ;zskDh. i? dksk wksk feqgkDh. 62.

ns
nueVk Sz d . sP g q ; kfd

nz f pek

s' s bk

;hsbk

;ktik ;z f Goh f;z X [ b k d[ y joh.


;[`fwbk ;`fGbk ;[gqGk d[Xoh. 63.
GktBk G? joh G{fsbh G?jok.
MkeDh

;keDh

f;z X [ b k.

d[ X ok dO[ w[ y k dq [ eNk d[ X oh.


e` f gbk i` f gbk fjz r [ b k G? j oh. 64.

gqdkB

eoB

tkbh

wksk!

(soh)

i?

j't.62.

nueVk Szd. s/oh feqgk Bkb

;keDh.

f;zX[oh ;[gqGk ;[Gqwk vkeDh.

NkeDh

feqgkB

eoB

j nzfpek, s'sbk, ;hsbk, ;keDh, ;[zdo gqGk tkbh f;zX[oh, ;[zdo GqwD
tkbh, vkeDh, jkEh dh Fesh tkbh, uzrh soQK fGVB tkbh, f;zX[ dF

tkbh, d[yK ~ BFN eoB tkbh, ;[zdo wb tkbh, ;zGb dF tkbh, ;[zdo gqGk
tkbh,

d'

Xko

yzv

tkbh.63.

GktBk

g{oh

eoB

tkbh,

G?

joB

tkbh,

Xosh

T[s

ftuoB

tkbh,

vo ~ d{o eoB tkbh, (t?ohnK ~) mbQD tkbh, (d{o'I) MkeD tkbh, ;keDh,
f;zX[ dF tkbh, d' Xkok yzvk XkoB eoB tkbh, fGnkBe w{zj tkbh, p[okJh
~

eND

tkbh,

tkbh,

d'

gk;h

fjzrbki

ofjD

wko

eoB

tkbh,

G?

tkbh,

d[FNK

joB

tkbh.64.

ezpkT[D

tkbh,

ig

ikD

292

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

fjz r [ b k fgz r [ b k rz X q p k iSDh.

j fuso dh ;tkoh
d[nkok tfvnkJ ikD tkbh,

powDh

uowDh

goxDh

rzXop

yVrDh

rVrDh

;? E Dh

fusq D h

GhwVk

ukgDh

;wdVk

ukoDh

uSDh.

fjz r [ b k

gk;Dh.
;kgDh.

65.

ekoseh.

;[ g q G k nfSdk nfXok wko[ s eh.


frz r bh fjz r [ b h fmz r [ b h fgz r [ b k.
fueDh uoeNk uogNk uKtvk. 66.
nfSdk nfGdk nf;sk nXoh.
nz i Bh nz f pek

n;sq D h XkoDh.

nGo` nXok irfs T[XkoDh. 67.


nz i Bh

rz i Bh

;keVh

:eF

Fesh

eoB
uZSo

tkbh,

tkbh,

eoB

tkbh,

gox

gtD dtsk dh
fmzr bh, fgzrbk,

fueB e;K tkbh, eZND tZYD tkbh, uogNk, uKtvk (wksk! soh i? j't).66.
j B fSdD tkbh, B Gd ik ;eD tkbh, ekb o{g tkbh, nk;ok
tkbh, B eN ik ;eD tkbh, B yzv ik ;eD tkbh, fe; gqeko dh

SNk s'I jhB, d'tI gk; wko eoB tkbh, nziBh, nzfpek, n;sq XkoB eoB
tkbh, B Go ik ;eD tkbh, B Xo ik ;eD tkbh, irs dk T[&ZXko eoB
tkbh.67.
j nziBh, rziBh,
;Ktb ozr tkbh,

;keVh, ;hsbk, f;Xoh (f;ZXh dD tkbh), ;[zdo gqGk


s'sbh, uzrh soQK GoB tkbh, rzGho o{g tkbh, B

f;Xoh ;[ g q G k ;kwbk s' s bk.


;zGoh rzGoh nzGoh neNk.

Go ik ;eD tkbh, B eN ik ;eD tkbh,


eoB tkbh, G?VK ~ eZND tkbh, B fwN
i?-eoh,

fsq e [ N k uogNk uKtvk wkBth.

XkoB

tkbh, B Sd ik ;eD tkbh, nk;o s'I w[es o{g tkbh,


Fesh, frzr bh (wZE T_s u`d O XkoB eoB tkbh), fjzr bh,

tkbh,

G? o th G? j oh G{ u ok GkBth.

Ykb

(ckjh) XkoB eoB tkbh, yVr XkoB eoB


;?jEh ns ;ZgK ~ XkoB eoB tkbh.65.

j w[od dh ;tkoh eoB tkbh (@GhwVk#), wdw;s (@;wdVk#) ofjD


tkbh, fjzr bki dF dh ofjD tkbh ns ekofse: dh Fesh, ;[zd o F'G k

;hsbk.

d[ ; bk dq[ fGyk dq[ eNk nfwNk. 68.

293

tkbh, XB[F XkoB eoB tkbh, ukoDK


d?Is ~ wkoB tkbh, fjzrbk, fgzrbk,

etu

(e[jkVk) XkoB eoB tkbh, gk;


tkbh, Gkbk XkoB eoB tkbh,

dD

neNk nyz v k nSNk d[ X oh.

ns

ntsko

B ;bQh ik ;eD
;eD tkbh.68.

tkbh,

;'eVk

j G?oth, G?-joh, G{uoh, GkBth, fsqe[Nk, uogNk, uKtvk, wkBth, i'pBk,


izG-joh, ikbgk, s'sbk, s[zdbk, dzsbh, ekfbek.69.

i' p Bk i? e oh iz G joh ikbgk.


s' s bk

s[ z d bk

dz s bh

ekfbek.

69.

GowDk fBGq w k GktBk G? j oh.


po p[ X k dksq D h ;sq D h S? e oh.
dq [ eNk

dO [ fGdk d[ X ok dq [ wdh.
nsq[Nk nS[N k niNk nfGdh. 70.
s` s bk

nz s bk

;` s bk

;keDh

MkeDh

ekfeVk.

fezeVh ekfbek ikbgk i? fwqVk. 71.

GowDk,

dksqDh, ;sqDh,
nfGdh.70.

;ktik.

GhwVk G? j oh G{ s bk pktik.
vkeDh

j
;keDh,

szsbk,
MkeDh,

fBGqwk,

S?eoh,

G?

dqeNk,
[

dh

GktBk

dqfGdk,
[

d[Xok,

joB
dq[wdh,

tkbh,

;qFm

nsqNk,
[

p[ZXh

tkbh,

nSNk,

niNk,

nzsbk, ;zsbk, ;ktik, GhwVk, G?joh, G{sbk, Gktik,


ekfeVk, feze Vh, ekfbek, ikbgk, i?- fwqV k.71.

vkeDh,

294

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

fmz r [ b k fjz r [ b k fgz r [ b k gq k ;Dh.


;;sq D h
ez f Bek

n;sq D h
nz f Bek

;{ b Dh
Xz f Bek

;k;Dh.

fmzr[bk, fjzr[bk, fgzr[bk,


nzfBek, X`fBek, XT[boh,

e`fBek,

ntsko

295

gqk;Dh, ;;sqDh, n;sqDh, ;{bDh, ;k;Dh,


oefsek, ;efsek, Gesek, i?-eoh.72.

XT[ b oh.

oefsek ;efsek Gesek i? e oh. 72.


fMz r Vk fgz r Vk fiz r Vk ikbgk.
i'rDh G'rDh o'r joh ekfbek.

j
uzubk,

fMzrVk,
uKtvk,

fgzrVk,
ukuok,

fizrVk,
fusqsk,

ikbgk,
szsoh,

i'rDh,
fGzGoh,

G'rDh,

o'r-joh,

SsqDh,

ekfbek,

fSzSbk.73.

uz u bk uKtvk ukuok fusq s k.


sz s oh fGz G oh Ssq D h fSz S bk. 73.
dz s [ b k

dkwDh

dq [ eNk

dq [ Gq w k.

ukuek

ukgDh.

S[ f Xsk fBz d q e k fBq f Gyk fBq r wk.


edq e k

u{ f Vek

j
edq e k,

dzs[bk,

dkwDh,

u{ f Vek,

ukuek,

dq[eNk,
ukgDh,

d[qGqwk,

S[fXsk,

fBzdqek,

fuuq V h,

uktVk,

fuz f gbk,

fBqfGyk,

fBqrwk,

ikgDh.74.

fuuq V h uktVk fuz f gbk ikgDh. 74.


fp;Bgd. goi
sP g q ; kfd eEsk

e?; e" gkfJB gqGk T[uko'.


ikB[e fBgN nxN nzfwqs ;w

;zgN ;[GN fpuko'.

wB wX[eofj uoB ewbB go jP? wBws r[`iko'.


wkfsqe ;gs ;fgs fgsoB e[b u"dj{` e[bh T[Xko'. 75.
fp;Bgd.

ekch

fp;Bgd goi.
soh feqgk Bkb efjzdk jK

(so) g?oK dh ;[zdosk dk fe; soQK T[ukoB eoK, (T[j) wkB' fpbe[b
xND tkb nzfwqs d v^p d ;wkB jB, (fiBQK ~) ;{ow ftukod jB.

(w?I nkgD) wB ~ (T[BQK) uoB ewbK T[s G"ok pDkT[Idk jK ns wB ftu


w;s j' e r[ziko eodk jK. (fJ; gqeko eoB Bkb) ;Zs wksk dhnK ns
;Zs

fgsk

fp;Bgd.

sk fdB dj ;cb eo ikB'.


ik fdB irs wks gqc[fbs jP? dfj fpi? podkB'.
sk fdB ;;sq n;sq efN pkX' uzdB fusq brkT{I.
ik ej[ Bs fBrw efj p'bs sk;[ ;[ po[ ip gkT{I. 76.
fp;Bgd. ;' o fm
sP g q ; kfd eEsk

nz s oikwh

nG:

GtkBh.

nfs jh fBofy gqw gko; e' fus eh fpqEk gSkBh.


nkgB Grs ikB Gtyz v B nG: o{ g fdyk:' .
ueqs oj gfy w[fB iB ;[o nio nwo gd gk:'. 77.
;' f Gs pkwfjz gkfB feq g kDh.
ik so iS fezBo n;[oB eh ;p eh feq:k fjokBh.
ik sB wX[ ehNG ej[ yzv:' ;[zG fB;[zG ;zxko.
;'Jh feqgkB fBdkB br ir dkfJB oj' jwko. 78.

gq;zB

dhnK

e[bK,

u"dK

jh

e[bK

dk

T[&ZXko

eo

btKrk.75.

ekch

T[; fdB w?I nkgDh djh ~ ;cb ;wMKrk, fi; fdB irs dh wksk
j' e (irs d) fisD dk to dt/rh. T[; fdB F;sq ns n;sq

be Bkb pzBQ e uzdB dk fNek brktKrk id fi; ~ td Bfs Bfs (pnzs)


efjzd jB, T[; s'I ;qFm to gqkgs eoKrk.76.
fp;Bgd.

;' o fm

soh feqgk Bkb efjzdk jK

i' nzsoikwh ns G? ofjs GtkBh j?, (T[; B) gko; (BkE) d nfs


nfXe gqw ~ ty e, (T[; d) fus dh ;fEsh dh gSkD eo bJh j?. (T[;
~) nkgDk ;te
fBoG? ;o{g ftyk

nEtk Grs ikD e ;`;kfoe


fdZsk j?. (T[; ~ ) ty e

j'

(T[BQK

rJ

jB

ns

B)

nio,

nwo

gd

vo ~ yzfvs eoB tkbk


w[Bh b'r ns dts j?okB
gqkgs

eo

fbnk

j?.77.

(T[; d) yp jZE ftu feqgkB ;[F'fGs j?, fi; d nXhB :eF, fezBo
ns d?IsK dh ;koh feqnk wks yKdh j?, fi; Bkb wX[ ns e?NG ~ N'N N'N
ehsk ;h ns ;[zG fB;z[G ~ wkfonk ;h. (j GtkBh !) T[j feqgkB irs d
nzs

ekb

se

wo

;i

jZE

ftu

oj.78.

296

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

297

X{bheoB X{w qb'u B e wk;B frX oikJ.

fi; (feqgkB) Bkb fpVkbkS ns fuZSo nkfde d?Isk ~ N'N N'N eo


e T[vk fdZsk j?. X{bheoB ns X{wqb'uB (BK tkb d?IsK) d wk; Bkb frXK

okw o;{ b fe;B fp;Bkfde ekb eq t kbfj e{ N .

~ oik fdZsk j?. okw, o;{b, feqFB, ftFD{ nkfd ~ ekb B (fi;) sbtko

ik sB fpVkbkS fuSqkfde yzvB yzv T[vkJ.

e'fN T[gkfJ XkfJ ;G Eke fpB fsj GiB B S{N. 79.


fp;Bgd. ;{ j h
sP g q ; kfd eEsk

Bkb e[fNnk j?, ;ko (b'e) eo'VK T[gk eo e Ee rJ jB, go T_; d GiB
s'I fpBk (T[; sbtko s'I) pu BjhI ;e jB.79.
fp;Bgd.

;{ j h

soh feqgk Bkb efjzdk jK -

;' f Gs gkfB feq g kB T[ i koh.

(GtkBh d) jZE ftu fbFedh j'Jh sbtko ;[F'fGs j?, fi; Bkb eJh

ik ej[ okw T[uo w[fB iB ;p ;ts fXnkB brkJ.

eo'V fJzdo, ns eo'VK ftFD{ ns fFt yzfvs ehs jB, fi; ~ @okw# efj
e ;ko w[Bh b'r fXnkB brk e ;tk (g{ik) eod jB, T[; okw ns feqFB

s; s[w okw feq;B eJh e'fNe pko T[gkfJ fwNkJ. 80.

ik sB fJzdq e'fN eJh yzv fp;B eq'fo fsqg[okoh.

nBGt o{g ;o{g nrziB ej' etB fpfX rJh:?.


fijpk ;j`;q oNs r[B Ekeh efp fijte psJh:?.
G{fw nek; gsko itB eo uT[dfj yzv fpj`v.
irwr i'fs j'fs G{sfb w? yzvB nT[ pqjwzv. 81.

~)

s{`

;' o fm

eo'VK

tko

g?dk

ehsk

j?,

fco

fwNk

fdZsk

j?.80.

(fi; dk) G? ofjs o{g ns B r`i ik ;eD tkbk ;o{g j?, d;' (T[;
fe; Yzr Bkb rkfJnk ik ;edk j?. (fi; d ) r[DK ~ rkT[IfdnK

(FFBkr dhnK) j}ko ihGK Ee rJhnK jB, (go) eth dh sK fJe ihG
j?, d;' (fco T[j fetI r[DK ~ rk ;erk). (i') G{wh, nkekF ns gkskb
~ pDk e ns fco u"dK yzvK (b'eK) ~ BFN eo fdzdh j?, (T[; dh) i'fs
Xosh,

fp;Bgd.

eJh

yzvK

ns

fp;Bgd.

;' o m

noy

i? i? o{g noy ngko.

pfqjwzvK

ns

ftu

ngko

o{g

irwrk

tkbh!

ojh

(soh)

j?.81.

i?-i?

j't.

fi;

dh

(nkfrnk

ikf; gkfJ GqwkfJ ij sj Ghy e' f;t d[nko.

~) gqkgs eo e fFt fiE feE d[nko d[nko s fGfynk b?D bJh Gowdk

ikf; gkfJ br:' fB;f;j ekowk sB Je.

fcodk j?, fi; dh (nkfrnk dh) gqkgsh Bkb uzdqwk d Foho T[s fJe ebze
bfrnk j?, fi; dh (nkfrnk ~) gk e fJzdo (d Foho T[s) j}ko Gr

dts; ;jz;q G Gr ikf; gkfJ nBe. 82.

(fuzBQ)

j'J
fi;

feq;B okw GJ fes g[fB ekb gkfJ fpjkB.

;B.82.
dh

(nkfrnk

~)

gqkgs

eo

fesB

jh

okw

ns

feqFB

j'J

ekb e' nBekb e? neb`e w{ofs wkB.

ns fco ;wk nkT[D s BFN j' rJ. @ekb# ~ ekb s'I w[es eo e ebze

ikf; gkfJ G:' ;G? ir ik; gkfJ fpbkB.

ofjs ;o{g tkbk wB'. fi; dh (nkfrnk ~) gqkgs eo e ;kok irs j'Id
ftu nkfJnk j? ns fi; dh (nkfrnk ~) gk e BFN j' iKdk j?, T[; ~

skfj s? nfpuko iV eosko ekfj B ikB. 83.


Bojfo ikB ekfj B bs.

ftuko

ofjs

w{oy!

eosko

eo

feT[I

BjhI

ikDdk.83.

(j gqkDh! s{`) T[; Bojfo ~ feT[I BjhI ikD b?Idk. j gF{! (s{` wkfJnk

s? Go'; go:' g;{ fij w'fj pfX nus.

d) w'j ftu nus j'fJnk fi; d Go'; fgnk j'fJnk j?I ns o'} T[m e

okw feq;B o;{b e' T[fm bs fBsgqfs BkT[.

okw, feqFB ns o;{b dk Bkw b?Idk j?I, go T[j j[D ir ftu feE ihT[Id
jB ns T[BQK dk fejVk fgzv j?<.84.

ejk t? np ihns ir w? ejk fsB e' rkT[. 84.

298

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;'ofm

o[ d q

ntsko

299

;'ofm

sk; feT[ B gSkBjh i j'fj j? np j?.

T[;

feT[I

BjhI

gSkDdk,

i'

j[D

j?

ns

(GftF

ftu)

j'trk.

sk;[ ;tj[ ik; ;tfs j'fj g{oD ekw.

ftnoE ftu gZEoK ~ feT[I g{idk j?I, (eh) s?~ (T[j) e[M cb dDr< T[;
dh ;tk eo' fi; dh ;tk ehfsnK ekwBktK (wB'oE) g{oB j' ikD, fi;

j'fj wB;k ;eb g{oD b?s ik e Bkw. 85.

dk

fBjcb ekj Gis gkjB s'fj eS[ cfb d?.

fp;Bgd.

okwebh.

sP g q ; kfd

fJj fpfX ehBh ip? pvkJh.


ohM dt fdnkb fsj T[go g{oD g[oy ;[ydkJh .
nkgfB fwb dft do;fB G:' f;zx eoh n;tkoh.
bhB Ssq bze[ok e{ds Bkus rD d? skoh. 86.
Mwes n;sq SNk ;;sqfB eh pkis vT[o ngko.
fBoss G{s gqs BkBk fpfX vjes fcos p?sko.
e[ j efs fcofs ekeDh e[ j os vjes emB w;kB.
xjofs rrfB ;xB foy djbs fpuos p:'w fptkB. 87.

Bkw

eS{ po wKrj[ g{s ;:kB.


G{s Gfty Bjh s[woh ;o ;kX ufos jw ikB.
i' podkB uj' ;' wKr' ;p jw s[w? fdtko.
ezuB osB piq w[eskcb bhifj ;eb ;[ Xko. 88.
gko; BkE pku
fp;Bgd. ;ko` r

;kohnK

fJZSktK

g{ohnK

j'

ikD.85.

fp;Bgd. okwebh. s o h feq g k Bkb

fJ; soQ K id' I tfvnkJh ehsh, (sK) g{ o B g[ o y, ;[ y dkfJe fdnkb{ d t


T[; T[s gq;zB j' rJ. nkg jh dth nk e fwb gJh ns doFB j' rJ. (T[;
B) Fo dh ;tkoh ehsh j'Jh j?, (jZE ftu) (rD nEtk jB{wkB) Ssq XkoB eo
e (nr ) e[ d dk fcodk j? ns rD skVhnK tik tik e Bu oj jB.86.
F;sqK ns n;sqK dh SNk fMbfwb eo ojh
jB. G{s ns gqs nBe soQK Bkb Bu oj

oj
fcod

jB.

ekeDhnK

e{edhnK

fcodhnK

jB

ns

j? ns ngko v"o{ ti
jB ns p?skb vekod

efmB

w;kD

(G{sB)

e{ed

ns j;d fcod jB. nkekF ftu xD pdbK nzdo fpibh uwe ojh j?.
foFh b'e (vo d wko) dfjb rJ jB ns fpwkBK ftu (p?m j'J) vod
nkekF

d t h pku
fp;Bgd. ;koz r . sP g q ; kfd

fbnK

ftu

x[zw

oj

jB.87.

dth B fejk
;kozr. fp;Bgd. soh feqgk Bkb

j f;nkD g[Zso! e[M to wzr'. n;hI ikD fbnk j? fe G{s ekb ns


Gftys ekb ftu so tork e'Jh ;kX{ ufosq tkbk BjhI j'fJnk. i' todkB
ukj', wzr bt', n;hI s?~ ;G e[M dD bJh fsnko jK. ;'Bk, jho, itkjoks,
w'sh nkfd ;kohnK (t;s{nK) wB Go e b? bt'.88.
gko; BkE B fejk
fp;Bgd. ;koz r

(w?~ to fdU fe) ;koh td ftfdnk ~ gVQ btK ns ;G soQK d

;p jh gV' pd fpfdnk fpfX ;p jh ;;sq ubkT{.

F;sqK ~ ubk btK. ;ko jh dFK (~ fis e nkgD) nXhB eo btK ns

;p jh d; io efo nkgB nkg wsk wskT{.


efj sEk;s[ GJh b'g u`fvek sk; wjk po d? e?.

(nkgDh) wo}h nB[;ko Fk;B eoK. @sEk;s[# (fJzi jh j'trk) efj e ns


T[; ~ pj[s tZvk to d e uzvh b'g j' rJh. nkgD f;zx T[s ;tko j'

nzsq X:kB j[n? rJh nkgB go f;zx no{Vs j[|n? e?. 89.

fp;Bgd.

rT[ o h.

sP g q ; kfd

gko; efo v`v"s fcfo nkJ.


nkts pho d; d;B s wkB[y Gi p[bkJ.
fBqg e' o{g fpb'fe ;[GN ;G ufeqs fus fp;wkJ.
n?; epjh by Bjh okik i?; nki bykJ.
ufeqs GJh rrfB eh pkbk rB T[vrB fpowkJ.

(dth)

T[E'I

nzso

fXnkB

j'

rJh.89.

fp;Bgd. rT[oh. soh feqgk Bkb

gko; BkE (uzvh ~) v`v"s eo e (xo ~) gos nkJ. nkT[IfdnK jh


(nkgD) p`fdnK ~ Gi e d;K d;K d ;{ow p[bk bJ. ;ko :'X oki dk
o{g ty e j?okB j' rJ ns fus ftu ft;wkd g;o frnk. (efjD br)
fe fJ; soQK okik (gfjbK) ed th BjhI tfynk j?, fi; soQK ni fd; fojk
j?. nkekF
T[vrD th

dhnK fJ;sohnK (ngZSoktK) j?okB j'


n;uoi ftu g? rJ jB. dtfsnK

ojhnK jB ns rD ns
B ;dk sk}k ofjD tkb

300

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

301

ikB[e i[pB ykB j[n? fBe; o{g f;zX[ nB[tkJ.

c[bK (@nwo g[jg#) dh whIj dhnK eDhnK tKr fMw fMw eodh poyk ehsh
j?. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' (gko; BkE) o{g d ;w[zdo ftu'I fJFBkB eo

ikB[e Xkfo fBvo p;[Xk go ekw ebto nkJ. 90.

i'pB

j'

fMwfMw wx p{zd i:'I dtB nwo g[jg poykJ.

fp;Bgfd.

;koz r .

sP g q ; kfd

wB pu eow emB eo sk e' i" efo X:kB brk:'.


efo pj[ B:k; emB ig[ ;kX:' do;fB dh:' GtkBh.
ssfSB gow r:kB T[gd;:' b'e us[o d; okBh.
fsj fSB ;op ;k;sq w[y T[uo ss nss gSkBk.
nto nss ;p? eo ikB Je ss mjokBk.
nBGt i' f s nB{ g gq e k;h nBjd Bkd pik:' .
d; fpd; ihfs okiB ej[ ;[GN nG? gd gk:'. 91.
goi

n?; nwogd ej[ gkfJ.


d; nT[o fpd; G{gfs ihfs bhB p[bkfJ.
Gkfs Gkfs Go r[wkB fB;kB ;op pikfJ.
uT[g uT[g ub uw{zgfs fus uT[g pYkfJ.
nkfB nkfB ;p? br gr G{g e i[jokfJ.
nkt nkt ;[Gkt ;' efj bhB ezm brkfJ.
jho uho ;[ pki d? ri oki d? gfjokfJ.
;kX d? ;BwkB e? eo bhB fus u[okfJ. 92.
fp;Bgd.

ekch.

ykD

j'

T[s

Foho

fBefbnk
XkoB

j't.

eo

(iK

fJzi

nkfJnk

ej')

wkB'

ekwdt

fBvo

j't.90.

fp;Bgd. ;kozr. soh feqgk Bkb

id okik (gko; BkE) B gow frnkB gqkgs eo fbnk. wB, pkDh ns

G{gfs gow r:kB ip gk:'.

fp;Bgd.

dh
Xosh

sP g q ; kfd

fJw eo dkB d? ;BwkB.


Gkfs Gkfs fpw'fj G{gfs G{g p[X fBXkB.
Gkfs GkfsB ;ki d? po pki nT[ rioki.
nkgB ehB' fBqgz ;p gko;? wjkoki.
bkb ikb gqtkb fpdqw jho uho nBzs.
bS bS ;PoD f;zCh fdi Je Je fwbzs.
w'fj G{fgs G{fw e? fJe ehB ir pBkfJ.
Gkfs Gkfs ;Gk pBkfJ ;[ p?fm G{gfs nkfJ. 93.
fJe fdB p?m ;Gk pBkJh.
pv pv Ssqh p;[Xk e bhB fBefN p[bkJh.
no[ i j[s d; d;B wfs s Gh ;op p[bkJ.
;[fB fJj Gkfs ;op iNXkoh d; d; s nkJ.

eow eo e (fi; ~ gq k gs eoBk) efmB ;h, id T[ ; dk fXnkB brkfJnk


ns pj[s soQK Bkb :'r nfGnk; ns ig ;kXBk ehsh (sd) GtkBh B doFB
fdZsk ns s[os u"dK b'eK dh okDh (GtkBh) B gow frnkB dk T[gdF fdZsk.
T[; tb (oki B) ;ko Fk;sqK ~ w[y s'I T[ukfonk ns sZs ns nsZs dh gSkD
ehsh. j'o ;G e[M ~ nsZs eo e ikfDnk ns fJe' (gow ;Zsk) ~ sZs eo e
fB;u? ehsk. (T[ ; ) ;[ s j frnkB tkbh nB{ g w i' f s dk (jo gk; ) gq e kF
(g;fonk j' f Jnk j? ns T[ ; B ) nBjd Fpd tikfJnk j? . pbtkB (oki B )
d; ftdF d okfinK ~ fis e @nG?-gd# gqkgs ehsk j?.91.
fp;Bgd.

fJ;

goi

soQ K

nwo-gd

gq k gs

eo

fbnk

j? .

d ; K

ns

ftd ; K

okfinK ~ fis e (nkgD gk;) p[bk fbnk j?. (T[j ;ko oki) GKs GKs
d r[wkB d Go j'J jB ns ;ko X"I; tikT[Id jB. fus ftu T[s;kj
tXk e ;? B kgsh ukT[ Bkb Go j' J ub jB. ;ko nk nk e oki ~
Bw;eko eo e (T[; d) uoBh br jB. (;G ~ oki B) ;fji ;[Gkfte
nkT[

nkT[

efj

rb

Bkb

brk

fbnk

j? .

(;G

~)

jho ,

p;sq ,

x' V

dkB

ns

ns jkEh fdZs ns (f;o'gkU) gfjBkJ. ;kX{ g[oFK


;BwkB eo e T[ B Q K dk fus u[ o k fbnk.92.

fp;Bgd. ekch. soh feqgk Bkb

fJ; soQK dkB d e ns ;BwkB eo e p[ZXh d ]}kB okik (gko;


BkE) B (;kfonK) okfinK ~ soQK soQK Bkb w'j fbnk j?. GKs GKs d ;kiK
Bkb ;^i x'V ns jkEh fdZs jB. wjkoki gko; BkE B ;kfonK okfinK
~ nkgDk (;te) pDk fbnk j?. bkbK d/ ikb, gqtkb, jho, w'sh ns pj[s
;ko p;sq, ;'B d f;zrK tkbhnK by-by rT{nK fJe fJe pqkjwD ~
fdZshnK. Xosh d okfinK ~ w'fjs eo e, X"I;k tik e fJe :Zr ehsk
fi;

ftu

GKs

GKs

dhnK

;GktK

pDk

oki

nk

p?m

jB.

93.

fJe fdB (okik) ;Gk pDk e p?mk j'fJnk ;h. Xosh d t^v t^v okfinK
~ e'b p[bk fbnk. ns d;K d;K d i' wsK (XowK) tkb ;B, T[BQK ~ th p[bk
fbnk. fJ; soQK (rZb) ;[D e d;K d;K s'I ;ko iNkXkoh nk rJ, (fiBQK B)
eJh gq e ko dhnK iNK XkoB ehshnK j' J hnK ;B ns w{ z j T[ s ftG{ s h brkJh

302

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

303

BkBk Gkfs iNB ej Xko no[ w[y fpG{s brkJ.


pbe[b nzfr dhox By ;'Gs fwqrgfs dy bikJ.

j'Jh ;h. fpqSK dhnK fSbK ns gZso Foho T[s XkoB ehs j'J ;B ns Bky[B
fJsB tXkJ j'J ;B fe (T[B QK ~) ty e Fo th bikT[Idk ;h. nZy K whNhnK

w[zdqs Bsq T{oX eo Ugs gow ekSBh ekS.

j'JhnK ;B, jZE T_u eo e yV's ;B ns ;[zdo b`r'N Xko j'J ;B. (T[j) wjk

fB; fdB ig:' eos dsksq? wjk w[Bh;o nkS. 94.

w[ B h;o ;q F m dZ s ksq ~ oks fdB ifgnk eod ;B.94.

gko;BkE pku
XBk;oh. sP g q ; kfd

e? s[w jw e' gou" fdykU.


Bkso fis s[w j' iNXkoh ;pjh iNk w[zvkU.
i'rh i'r[ iNB e Ghso i eo eS{ne j'Jh.
sT[ jfo X:kB S'fo do do s Ghy B wKr? e'Jh.
i eo wjk ss ej[ uhB? gow ss ej[ gkt?.
sp :j w'B ;kfX wfB p?m nBs B y'iB Xkt?.
ikeh o{g oy Bjh ikBhn? ;dk ndP?y ejk:'.
iT[B nGy oy Bjh ;' ej[ Gy fpy? feT[ nk:'. 95.
fp;Bgd.

;koz r .

sP g q ; kfd

i i fsB w? j[s ;:kB.


gko; gow ss e psk wjk gow eo wkB.
;pjfB ;h; B:kfJ efo i'o fJj fpfX ;`fr pykB.
i' i' r[o{ ejk ;' ehBk nT[o jw eS{ B ikB.
;[Bj' wjkoki okiB e i' s[w puB pykB.
;' jw ds pesq s ;[B efo ;ku jhn? nB[wkB.

gko; BkE B fejk


XBk;oh. soh feqgk Bkb

iK sK s[ ; hI w? ~ e' J h gfou:kswe e" s e (eokwks) ftykU. BjhI sK


s[;hI fisB iNkXkoh j', ;ko jh iNK w[zBtk fdU. j i'rhU! i iNK ftu e[M e[
th i'r j't sK jfo dk fXnkB Sv e e'Jh th do do T[s fGfynk B wzrdk.
i eo e'Jh wjk sZs ~ gSkD bt, sK T[j gow sZs ~ gqkgs eo btrk. sd
fJj wB u[g ;kX e p?mk ojrk ns fes j'o y'iD BjhI iktrk. fi; dh e'Jh
o{g-oyk BjhI ikDh iKdh ns i' ;dk ndP?F nytkT[Idk j?, fi; nGy dh e'Jh
oyk BjhI j?, d;' (Gbk) T[j Gy ftu fe; soQK nk ;edk j?.95.
fp;Bgd. ;kozr. soh feqgk Bkb

fijV

fijV

T[BQK

ftu

f;nkD

;B,

(T[BQK

B)

gko;

BkE

gow-

sZs dk ikDB tkbk ns wjkB s gow ;qFm eo e wzB fbnk. ;G B


f;o fBtkJ ns jZE i'V e fJ; soQK (w{zj) Bkb fejki' i' r[o{ (dZsksq)
B fejk ;h, T[jh n;hI ehsk ns (T[; s'I fGzB) j'o n;hI e[M BjhI ikDd.
j okfinK d wjkoki! i' puB s[;hI ej jB (T[j ;ko n;hI) ;[D bJ jB.
(go) T[j (puB) dZsksq d w[y s'I ;[D e fjod ftu ;u eo e nB[wkB

ikB[e gow nzfwqs s fBe; wjk o;B o; ;kB.

ehs ;B. (T[j puB) o;K Bkb fJ; soQK fGi j'J ;B, wkB' gow nzfwqs
ftu'I jh fBeb j'D. i' i' th puB fJBQK d w[y s'I gqrN j'J jB, T[j T[j

i' i' puB GJ fJj w[fy s ;' ;' ;p jw wkB. 96.

;G

fp;Bgd.

;' o fm

i'rh i'r[ iNB w' Bkjh.


Gqw Gqw wos ejk gfu gfu efj dfy ;wM wB wkjh.
i' iB wjk ss ej[ ikB? gow r:kB ej[ gkt?.
sp :j Je mT[o wB[ oky? dfo dfo Gqws B Xkt?.
ejk G:' frqj sfi T[fm Gkr pB w? ehB fBtk;k.
wB s' ojk ;dk xo jh w' ;' Bjh G:' T[dk;k.
nfXe gqgzu fdykfJnk mrk ir ikfB i'r e' i'ok.
s[w ihn byk sih jw wk:k wk:k s[w? B S'ok. 97.

n;hI

fp;Bgd.

wzB

bJ

jB.

96.

;' o fm

j i'rh! i'r iNK ftu BjhI j?. G"I G"I e ns gu gu e fe; bJh
wo oj j'. wB ftu ;wM e ty'. i' ftnesh wjk sZs ~ ikDdk j?, T[j
gow frnkB ~ gqkgs eodk j?. sd T[j fJe ;EkB T[s wB ~ fNek b?Idk
j? ns do do Gowdk fcodk BjhI j?. eh j'fJnk i xo Sv e (pkjo
~) Gi frnk j? ns pB ftu fBtk; ehsk j?. (T[; dk) wB sK ;dk xo
ftu jh fojk j?, T[j sK T[dk; BjhI j'fJnk. pj[s gqgzu ftyk e irs
~ mr fbnk j? (ns fJ; ~) i'r dh Fesh ikD fbnk j?. s[;hI fdb ftu
ikD fbnk fe
Sfvnk.97.

n;hI

wk:k

Sv

fdZsh

j?,

go

wk:k

sK

s[jk~

BjhI

304

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fp;Bgd.

;' o fm

o[ d q

fp;Bgd.

BkjB iNk fpG{s ByB w? BkfjB p;sq o`rkJ.


i' pfB p;? i'r ej[ gJhn? gzSh ;dk p;s pfB.
e[zuo ;dk X{fo f;fo wbs dyj[ ;wM s[w jh wfB.
dkd[o whB ;dk shoE w' eo:' eos fJ;BkBk.
X:kB fpVkb peh pe bkts fsB fenk i'r[ gSkBk.
i?; e;N mrB eo mkNs n?; jfo fjs ehi?.
sp jh wjk r:kB e' ikB? gow g:{yfj ghi?. 98.

fp;Bgd.

;koz r

;[fB ;[fB n?; puB f;:kB.


T[fm T[fm wjk pho gko; e gkfJB ;' bgNkB.
i i j[s w{V nfrnkBh fsB fsB p?B B wkB.
T[fm T[fm br eoB pepkdj w{oy w[rX fJnkB.
T[fm T[fm Gi fes ekBB e' esfe ibfj ;wkB.
ese GJ i[X efj gqkgfs ;[Bs ;pd[ xjokB.
ese nkfB nkfB ;Bw[fy GJ ese S'fo gokB.
ese i{fM ;'G oD wzvb pk;t b'fe f;XkB. 99.
sP g q ; kfd eEsk

ip jh ;zy ;pd xjokJ.


i i j[s ;{o iNXkoh fsB fsB s[ozr BukJ.
ueqs GJh rrB eh so[Bh dt ndt sq;kJ.
fBoys G:' ;{o oE EzGs B?B fBwy B bkJ.
;;sq n;sq BkBk fpfX Sv pkD gq:'x ubkJ.
wkBj[ wkj wx p{`dB i:'I pkD p:{j po;kJ.
uNgN uow pow go uNe dkMs fsqDk bikJ.
;q'Ds Go p;sq ;'fGs iB[ ukuo yfb f;XkJ. 100.
fp;Bgd.

;' o fm

B ftG{sh ftu, B B"jK ftu ns B jh p;sq ozrkT[D ftu j?. i pB ftu


t;D Bkb i'r dh gqkgsh j[zdh j't, sK gzSh ;dk pB ftu jh t;d jB.
(i f;o ftu ftG{sh brkD Bkb i'r gqkgs j[zdk j't sK) jkEh ;dk jh
f;o ftu fwZNh gkT[Idk j?, s[;hI (nkgD) wB ftu fJ; rZb ~ ;wM'. (i
shoEK

ftu

fedkok

fJj fpfX G:' nkjt x'o.


Gkfg Gkfs fro Xok go ;{o ;[zdo fe;'o.
e'g e'g jmh xNh ofD ;;sq n;sq ubkfJ.
i{fM i{fM rJ fdtkb: Y'b p'b pikfJ.
jkfJ jkfJ GJh ijk sj Gkfi Gkfi ;[ pho.

fJFBkB

eoB

i'r

gkJhdk

j?

sK)

vZv{

ns

wZSbhnK

;dk

shoEK ftu jh fJFBkB eodhnK jB. (i fXnkB brkD Bkb i'r fwbdk
j't sK) fpbk, prbk ns prbh fXnkB brkJh oyd jB, eh T[BQK B i'r
~ gSkD fbnk j?. (b'eK ~) mZrD bJh fi; soQK d eFN ;jko iKd jB,
i T[; soQK d jfo (dh gqkgsh bJh) ehs ikD, sd jh wjkB frnkB ~
ikfDnk

fsb` r .

305

j Gy XkoB eoB tkb! i'r Gy fdykD ftu BjhI j?. B iNK ftu,

Gyh i'r B Gy fdykJ.

fp;Bgd.

ntsko

fp;Bgd.

ikJrk

ns

gow

nzfwqs

gh

fbnk

iktrk.

98.

;koz r

fJ; soQK d f;nkD puB ;[D ;[D e (;ko) wjkpho T[m T[m e gko;
BkE d g?oK Bkb fbgN rJ. i' i' w{oy nfrnkBh ;B, T[BQK T[BQK B puB
B wzB. (T[j) w{oy, pneb ns fJnkD T[m T[m e petkd eoB br
rJ. fesB jh T[m T[m e pB ~ s[o rJ ns fesB jh ib ftu ;wk
rJ. (fJBQK) roiftnK FpdK ~ ;[D e eJh :[ZX bJh vN rJ. fesB jh
nk nk e ;Bw[y j'J jB ns fesB jh oD-G{wh Sv e Gi rJ. fesB
jh oD-G{wh ftu :[ZX eod j'J F'Gk gk e fJzdo b'e ~ ub rJ.99.
fp;Bgd. fsbzr. soh feqgk Bkb efjzdk jK

id'I jh (oD-G{wh ftu) ;zyK d Fpd r{`i, (T[; tb) i' i' iNkXkoh
;{ow ;B, T[BQK T[BQK B (nkgD) x'V BukJ. nkekF dhnK fJ;sohnK
(ngZSoktK) j?okB j' rJhnK ns dts s d?Is voB br. (T[BQK ~) tyfdnK
jh ;{oi dk oE yV' frnk ns nZyK (T[Xo) fNe rJhnK. nBe soQK Bkb
F;sq ns n;sq Sv rJ ;B ns pkDK d E^p jh ubk fdZs rJ ;B. (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB' xBx'o pdbK ftu'I eDhnK tKr pkDK d M[zv toQ oj
j'D. (pkDK d tiD Bkb) YkbK ns etuK s'I MNgN uNeko (iK fuDrK)
fBeb oj ;B (wkB') bik e fsBfenK tKr ;V oj j'D. bj{ Bkb bE
gE j'J p;sq fJzi F'G oj jB, wkB' (:'X) j'bh yv e nkJ j'D.100.
fp;Bgd.

fedkok

fJ; soQK x'o :[ZX j'fJnk. GKs GKs d ;[zdo, B"itkB ;{ow Xosh
T[s fvr gJ ;B. oD-G{wh ftu jmh (:'fXnK dh ;?Bk) eq'X eo eo e
n;sq F;sq ubkT[IfdnK xN rJh ;h. Y'b tik e ns bbekok wko e
bVd j'J dt b'e ~ ub rJ ;B. fiE feE :'X Gi ik oj ;B ns
jkfJ jkfJ dk o"bk fgnk j'fJnk ;h. jko jko e nXho j'J (;{ow) ozBtk;K

306

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

307

ngqwkB S[N ;okB fd;kB G:' nzfXnko.

ftu tVh ik oj ;B. pnzs sho ub ;B (fi; eo e) fdFktK ftu jBok


Sk frnk ;h. fiE feE :'X wko' wko' eod N[eV N[eV j'J gJ ;B.101.

N{e N{e go ijk sj wkfo wkfo i[Mko. 101.

fp;Bgd.

g?fm g?fm rJ sqhnkb? jkfo jkfo nXho.

fp;Bgd.

dtrzXkoh

wko{ ;pd[ ;[jktB pki?.


i i j[s ;[GN ofD ;[zdo rfj rfj nk:[d rki.
etu gjfo gkyo ;' vkoh nT[o? nk:[X ;ki.
Go r[wkB ;[GN f;zxB i:'I nkjt G{fw fpoki.
rfj rfj ub rdk rkih ;p ;[GN n:'XB eki.
nkjt G{fw ;{o n; ;'G fBofy fJzdq d[fs bki.
N{e N{e j{n? fro XofD go nkjt S'fo B Gki.
gqkgfs GJ dt wzdo ej[ ;;sqB ;[GN fBtki. 102.
fp;Bgd.

efbnkB

dtrzXkoh

wko{ Fpd eoB tkb ;[jktD tki ti oj jB. fijV fijV oDG{wh ftu ;[zdo ;{ow ;B, (T[j) F;sq cV cV e ri oj jB. etu gk
e (x'fVnK T[s) ekmhnK gk bJhnK jB ns F;sq ;ik bJ ;B. ;{ow FoK
tKr r[wkB Bkb Go j'J ;B ns oD-G{wh ftu fpoki oj ;B. ;ko :'X
rdk ~ cV cV e :[ZX eoB bJh ub ik oj ;B. ;{ow :[ZX-G{wh ftu
fJ; soQK F'Gk gk oj jB fe (T[BQK dh) uwe ~ ty e fJzdo th bik
fojk j?. (:'X) N'N N'N j' e Xosh T[s fvr gJ jB go :[ZX-G{wh Sv
e Gi BjhI jB. (fiBQK) :'fXnK ~ F;sqK B fBtkfink j?, T[j dt b'e ~
gqkgs j'J jB (noEks p?e[zm ub rJ jB). 102.
fp;Bgd.

efbnkB

G;wh G{s GJ rzXqp rD dkMs dt g[eko.

i[Mko{ ;?fBe d;K fdFktK tb Gih fcod jB. w[dro, r'ghJ, r[oi,
r[bb, gN;, gox nkfd ubk oj jB. oD-G{wh ftu :'X fvr fvr gJ
jB, wkB' j'bh (p;zs) yv e ;[s j'D. o'j Bkb Go j'J oitkV T[m T[m
e fco bVkJh eoB br rJ jB. :'X (e'fJb tKr) Gy Gy e ns dzd
ghj e oD-G{wh ftu bbekod jB. poSh, pkD, feqgkB, rik:[ZX (n`e[F)
ns F;sqK n;sqK ~ gefVnk j'fJnk j?. rD rzXop G;w j' rJ jB ns
dts ;Vd j'J g[ekod jB. n;hI wzd ws tkb (nkg ih d) uoB FoB
nkJ jK. (;k~) feT[I BjhI T[pkod j'.103.

jw ws wzd uoD ;oDkrfs ekfj B bs T[pko. 103.

wko{

djfd; Xkt GJ i[ M ko .
w[dro r[cB r[oi r'bkb gNf; gox gqjko.
frfo frfo go ;[GN oB wzvfb ikB[ p;zs fybko.
T[fm T[fm GJ i[X eT[ gqkgfs o'j Go oitko.
Gfy Gfy pho gh; dksB ej oD wzvbh jeko.
poSh pkB feqagkB rikfJX[ n;sq ;;sq ;zGko.

wko{

d'T{ fd; ;[GN ip? i[fo nkJ.


d[zdfG Y'b fwqdzr pis ;[fB ;ktB wx bikJ.
dyB dt ndt wjk jt uV fpwkB ;[jkJ.
ezuB iNs yu osBB bfy rzXqp Bro fo;kJ.
ekfS efS ekS eS eSBh ufV e'g Go fBiekJ.
e'T{ e'T{ oj ;[GN oD wzvfb eJh eJh Skfv gokJ.
fMwfMw wjk wx gob? i:'I fpqzd fpf;y po;kJ.
n?;' fBofy pv etse ej gko; nkg f;XkJ. 104.
fp;Bgd. G? o ' . sP g q ; kfd

d? o d? o dhj dwkwk.
eoj" o[`v w[zv p;[Xk go bys ;Por eh pkwk.
X[fe X[fe gofj XofD Gkoh GN pho p?skb oikT{.
G{s fg;ku vkeDh i'rD ekeD o[jo fgtkT{.

id'I d'jK gkf;nK s'I :'X fJe^m j' e nk rJ. BrkfonK, Y'bK, fwqdzrK
~ tifdnK ;[D e ;ktD d pdb Fofwzd j[`d jB. (fJ;) wjkB jtB (:[ZX)
~ tyD bJh dts ns d?Is ftwkBK T[s uVQ j'J F'Gk gk oj jB. ;'B
d iVQ j'J rfjfDnK ~, fiBQK ftu osB yu j'J jB, ty e rzXop Bro
fyM oj jB. b`r'NK ~ e; e; e ns be ~ e; e; e eq'X Bkb Go
j'J BV Y[e oj jB. e'Jh e'Jh :'Xk oD-G{wh ftu vfNnk yb'sk j? ns
e'Jh e'Jh Sv e Gi frnk j?. gob' ;wI d fGnkBe pdbK tKr pj[s
pkDK dh MVh brkJh j'Jh j?. fJ; soQK d t^v e"se ~ ty e gko; BkE
y[d (:[ZX-G{wh tb) s[o jB.104.
fp;Bgd. G?o'. soh feqgk Bkb

tZvk X"I;k X?I X?I eo e tidk j?. Xosh T[s f;o ns XV fybko
fdnKrk ns ;tor dhnK fJ;sohnK (ngZSoktK) tyDrhnK. Xosh T[s
X[e X[e eo e t^v :'X fvrDr ns (T[BQK d oes Bkb) pho ns p?skb
oik fdnKrk. G{sK, fg;kuK, vkeDhnK, i'rDK, eKtK ~ th bj{ fgbktKrk.
fGnkBe G?o' :[ZX-G{wh ftu Ge Ge eodk T[mrk ns T[go jmK (;kfonK

308

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Gfe Gfe T[m Ghw G?o' ofD noX T[oX ;zxko'.


fJzdq uzd ;{oi poDkfde nki ;G? u[fB wko'.
w'fj po dkB dtsk dhBk fij ;fo nT[o B e'Jh.
w? jh G:' irs e' eosk i' w? eo" ;[ j'Jh. 105.
fp;Bgd. rT[ o h. sP g q ; kfd eEsk

w' s nkT[o pbh e' j?.


iT[B w' s izr ihs i[X w? eo i?.
fJzdq uzd T[fgzdq e" gb wfX ihs" ikfJ.
nT[o n?;' e' G:' oD wfX ihs nkfJ.
;ks f;zX ;[ekfJ vko' B?e[ o';[ eo'.
iS rzXqp fezBq e'o eo'o w'fo Xo'.
dt n"o ndt ihs eo ;p? r[bkw.
fdp dkB d:' w[M? S[n? ;e? e' w[fj Skw.106.
fp;Bgd.

wko{

:" efj gko; o'; pYk:'.


d[zdfG Y'b pikfJ wjk X[fB ;kw[fj ;`B:k;fB Xk:'.
n;sq ;;sq BkBk fpfX Sv? pkD gq:'x ubkJ.
;[GN ;Bkfj gsq ubdb i:'I pkBB pfX T[vkJ.
d[jfd; pkB gkB s S{N fdBgfs dj d[okBk.
G{fw nek; Je iB[ j[n? rJ ukb uj{` ue wkBk.
fJzdo uzdq w[fBto ;p ekg p;[ fdfrgkb vokBh:.
poB e[po Skfv g[o Gki d[sh: gqb? efo wkBh:. 107.
fp;Bgd.

wko{

o[ d q

ntsko

309

~) wko fdnKrk. fJzdo, uzdqwk, ;{oi, to[D nkfd ;GBK ~ ni u[D u[D
e wkoKrk. w?~ dtsk (dth) B to fdZsk j'fJnk j? fi; d ;wkB j'o e'Jh
(to) BjhI j?. w?I jh irs dk eosk j'fJnk jK, i' w?I eoKrk T_jh
j'trk.105.
fp;Bgd. rT[oh. soh feqgk Bkb efjzdk jK

wo s'I (tX) j'o e"D pbtkB j? i' wo e'b'I :[ZX fis ns :[ZX ftu
is{ j't. fJzdo, uzdqwk ns pktB ~ (w?I) gb ftu ik e fis btKrk.
(irs ftu) j'o nfijk e"D j?< i' :[ZX ftu nk e w?~ fisrk. (i w?I)
osk fizBk eq'X eo btK sK ;ZsK ;w[zdoK ~ ;[ek fdnKrk. :eF, rzXop
ns fezBo eo'VK (~ w?I) nZy d gbeko (@e'o#) ftu wo'V e oy fdnKrk.
dtfsnK ns d?IsK ;kfonK ~ fis e r[bkw eo fbnk j?. (w?~ dth B)
fdp dkB fdZsk j'fJnk j?, woh SK ~ th e'Jh S['j BjhI ;edk.106.
fp;Bgd.

wko{

fJ; soQK efj e gko; (BkE) B o'; tXk fbnk. X"I; ns Y'b tik
tZvh fGnkBe X[B eYdk j'fJnk ;`fBnk;hnK ~ ;kjwfDUI Xktk eo e

fgnk. n;sq ns F;sq eJh soQK d Sv jB ns pkDK dh MVh brk fdZsh.


;{ofwnK d etuK ~ fggb d gfsnK tKr pkDK Bkb ftzBQ ftzBQ e T[vk
fdZsk. d'jK gkf;nK s'I (;{ofwnK d) jZEK s'I pkD S[Nd jB fi; Bkb ;{oi
dk ;o{g b[e frnk j?. Xosh ns nkekF wkB' fJe j' rJ ns u"jK uZeK
B

G{ukb

wzB

fbnk.

fJzdo,

uzdqwk

ns

;ko

t^v

t^v

w[Bh

ezpD

br

rJ

ns p;{ s fdrgkb th vo Bkb G?Ghs j' rJ jB. to[D ns e[po nkgD


BroK (g[ohnK) ~ Sv e Gi rJ jB ns (fJ; ~) d{ih gob' wzB fbnk
j?.107.
fp;Bgd.

wko{

;[og[o Bkfo pXktk wkBk.


pfo j? nki wjk ;[GNB e" ;wo ;[:zpo ikBk.

T[j)

bfy j? Je gkfJ mYh jw fiw fiw ;[GN i[M? j?.


fsw fsw xkfb gkbeh nkgB nwog[oh b? i? j?.

g?o T[s yV' e n;hI tyKrhnK fitI fitI ;{ow i{Md jB, (T[BQK ~) fstI
fstI nkgDh gkbeh ftu fpmk e @nwo g[oh# (;tor) ftu b? ikDrhnK.

uzdB uko[ fusq uzdB e uzub nzr uVkT{.


ik fdB ;wo ;[nzpo efo e? gow fgno tfj gkT{.

(T[;

;tor
:[ZX ~

fdB)

dhnK BkohnK (ngZSoktK) B pj[s ][FhnK w`BkJhnK (feT[Ife


;[nzpo ikD e wjkB :'fXnK dk ni toD eoBrhnK. fJe

uzdB

;[zdo

fuso

pDk

uzdB

tor

;[zdo

Foho

T[s

sk fdB dj ;cb efo wkB' nzr ;hrko Xo'.

brktKrhnK fi; fdB :[ZX o{g ;[nzpo eo e gow fgnko ~ gqkgs


eoKrhnK. T[; fdB Foho ~ ;cb eo e wzBKrhnK ns nzrK T[s fFzrko

ik fdB ;wo ;[:zpo ;yh oh gko; BkE po'. 108.

eoKrhnK. j ;yh! fi; fdB :[ZX ;[nzpo ftu gko; BkE ~ toKrhnK.108.

fp;Bgd.

uj[ fd; wko{ ;pd pi.

ekch

fp;Bgd.

ekch

r[oi

u"jK gk; wko{ Fpd tiD F[o{ j' rJ jB. ;ko rk}h (:'X) jZEK ftu
ns rdk geV geV e jm g{ote :[ZX-G{wh ftu nkD ri jB.

pkD,

ewkB,

feqgkB,

;?jEh

ns

pj[s

nfXe

sho

ubkJ

jB.

(fJzi

gqshs

310

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

311

pkB ewkB feqgkB ;?jEh pkD gq:'x 1 ubkJ.


ikB[e wjk wx p{zdB i:'I fpf;y p:{fj po;kJ.

ftu

uNgN uow pow ;p pX ;NgN gko gokB.


yNgN ;op G{fw e pX BkrB b'e f;XkB.
Mwes yVr ekfY BkBk fpfX ;?jEh ;[GN ubkts.
ikB[e gqrN pkN ;[o g[o eh Bhe fjod fdykts. 109.
fp;Bgd.

;' o fm

pkBB p X nfws ;` f Bnk;h.


s si dj Bj ;zgfs e' GJ ;[or e pk;h.
uow pow oE X[ik gskek pj[ fpfX ekfN frokJ.
;'Gs GJ fJzdq g[o iw g[o ;[o g[o fBoy bikJ.
G{yB p;sq ozr ozrB e S[fN S[fN G{fw fro.
iB[e n;'e pkr fdtgfs e g[jg p;`fs Mo.
efN efN fro riB e[zG ;Eb w[esk fpE[fo go.
ikB[e nzfwqs e[zv w[y S[N? ib eB ;[Gr Mo. 110.
dt rzXkoh. d{ih soj

d[j fd; go pho jekfo.


ekfY ekfY feqgkD Xkts wko[ wko[ T[ukfo.
gkB o'fe ;o'y okts e[qX i[X fco.
rkfj rkfj rih oEh ofD nzfs G{fw fro.
skfB skfB ;zXkB pkB gqwkB ekB ;[pkfj.

BkrK

d b'e (gkskb) ftu ik gj[`u jB. :'X sbtkoK eY e nBe YzrK


uwekT[Id jB ns ;?jEhnK ~ ubkT[Id jB. (fJzi gqshs j[zdk j?)

fx;o

Bkb
wkB'

;tor

dk

gko

o;sk

fp;Bgd.

bzx

rJ

uzrh

soQK

jB.

fsy

Bkb

sho

fjod

;koh

ftu

Xosh

ftyk

ftzBQ

fdZsk

j?.109.

;' o m

nDfrDs ;`fBnk;h pkDK Bkb ftzBQ rJ jB. T[j djh ns ;zgsh


d Bj ~ fsnkr e ;tor d tk;h j' rJ jB. YkbK, etu, oE, M`v ns
M`vhnK ~ eJh soQK Bkb eN eN e fvrk fdZsk j?. (T[j fJ; soQK) F'Gk
gk oj ;B fe fJzdog[oh, iwg[oh ns dtg[oh ty e bik ojhnK jB.
rfjD ns ozrK ozr d p;sq S[N S[N e Xosh T[s fvr gJ jB. (fJzi
gqshs j[zdk j?) wkB' fJzdo d nF'e pkr ftu'I p;zsh c[b MV gJ j'D.
eN

eN

fvr

jkEhnK

gqshs j[zdk j?) wkB'


gJ j'D.110.

nzfwqs

f;oK
e[zv

(T[go
d

w{zj

;i)
d

w'sh

y[bD

fybo
Bkb

rJ

;[zdo

jB.

(fJzi

ib-eD

MV

dt rzXkoh. d{ih soj

d'jK

gkf;nK

s'I

jzekoh

;{ow

eY eY e Gih fcod jB ns
;` f Bnk;h g? o rv e , r[ ^ ; Bkb

(fJe

d{i

T[s)

nk

gJ

jB.

feqgkBK

@wko b" wko b"# p'b oj jB. eq'fXs


Go :[ Z X -G{ w h ftu fcod jB. jkEhnK

ns oEK tkbhnK c"iK ~ rkj rkj e nzs ftu oD-G{wh ftu fvr gJ
jB. pkDK ~ sD sD e ns fFFsK pzBQ p`BQ e ezBK se fyu e ubk
oj

jB.

Ssq h

Xow

fBGkT_ D

tkb

F{ o tho

(pkD)

ubkT[ I d

fcod

jB.

pkfj pkfj fco ;[pkjB Ssq Xow fBpkfj.

(;{ofwnK d) nzrK ~ pkDK Bkb ftzBQ ftzBQ (;[N oj jB ns) fJ; soQK
i[nkB i{M oj jB. fitI wjkGkos tb pkDK dh ;ik T[s GhFw fgskwk

pfX pfX ;[ pkB nzr i[nkB i[M n?;.

fgnk

G{fo GkoE e ;w ;o ;i Ghyw i?;. 111.

fp;Bgd

fp;Bgd.

;koz r

fJj fpfX pj[s[ ;`fBnk;h wko.


efse pkfX pkfo w' p'o fes nrfB w' ;ko.
esB Je jkE efN vko efsB e dP? jkE.
fsb fsb gkfJ oEh efN vko eN fesB e wkE.
Ssq uwq oE pki fesB e ekfN ekfN ofD vko.
esB w[eN be[N b? s'o esB i{N T[gko.
gq:'r#

ntsko

j[zdk j?) wkB' pj[s xD pdbK ftu'I eDhnK tKr ftF?b shoK dk jo gkf;UI
whIj t;k fdZsk j?. MNgN YkbK, etuK nkfd ~ ftzBQ fdZsk j? ns nkg;

rfj rfj rdk r[oi rkih ;p jfm ofD nkfB ri.

1H

o[ d q

Gfe Gfe fro fGzGo p;[Xk go xkfJ nzr fGGoko.


ikB[e nzs p;zs ;w? fwfb ukuo yb f;Xko. 112.

ftu

;h.111.
;koz r

fJ; soQK pj[s ;`fBnk;h wko fdZs rJ jB. fesfBnK ~ pzBQ e gkDh
vp'fJnk j? ns fesfBnK ~ nZr ftu ;kfVnk j?. fesfBnK dk fJe

jZE eN ;[fNnk j? ns fesfBnK d d' jZE eN fdZs jB. g?db ns oEK


tkfbnK ~ fsb fsb fizBK eN ;[fNnk j? ns fesfBnK d f;o (@wkE#) eN
fdZs jB. fesfBnK d Ssq, u"o, oE, x'V eN eN e :[ZX-G{wh ftu ;[N
fdZs jB. fesfBnK d w[eN vKrK Bkb GzBQ ;[N jB ns fesfBnK d i{V
g[N ;[N jB. G? Bkb Go j'fJnK d Xosh T[s fvrD s }]wK ftu'I Ge
Ge bj{ tr fojk j?. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' nzs tb ;ko fwb e p;zs
o[s ftu j'bh yvD ub j'D. 112.

312

;qh

d;w-rqzE

fp;Bgd.

;kfjp

o[ d q

nvkB

fp;Bgd.

u[go uko[ fueB e;.


fupe uko[ ;[ Xko p;o vkfo ekio B?B.
dy oh ;[e[wko ;[zdo nki[ po j? pho.

;kfonK

phB phB Xo' ;p`rB ;[X e;fo uho.


uhB uhB pfo j? ;[pkj ;[ wX i[X T[Skj.
sr shoB pkB poSB ihs efo j? p:kj. 113.

rqzE pYB e eki ;[Bj[ i{ fus w? nfXe vo".


sT[ ;[Xkfo fpuko eEk efj efj ;`Sg pykB'.
i?; st gqskg e pb s iEk ;efs nB[wkB'.
ip gko; fJj fpfX oB wzv:' BkBk ;;sq ubkJ.
js ;[ js ihn b? Gki uj[` fd; rJ gokJ.
i jm fsnkfr nkfB gr bkr s ;p bJ pukJh.
G{yB p;B pj[s[ fpfX dhB d? d? pj[s pvkJh. 114.

nkgB gqu[o irs ws[ ehBk dtds e' Nko:'.


b? b? ;;sq n;sq BkBk fpfX Gkfs nfBe nfo wko.
ihs gow g[oy gko; e ;rb iNk Xo jko.
py py GN go XoB frfo pkD gq:'xB xkJ.
ikB[e gow b'e gktB ej[ gqkBB gzy brkJ.
1

N{e N{e jP? fro etu efN gow gqGk ej[ gkJh.
iD[ d? ub fB;kD ;[or ej e[bfj eb`e fwNkJh. 115.
;{ j h

gko; BkE pv' oD ihs'.


ikB[e GJh d{;o eoDkoi[B GkoE ;' j[fJ phs'.
pj[ fpfX ub? gqtkfj ;q'D e oE ri n;t pjkJ.
G? eo ikB G:' pv nkjt ;ks ;w[zdo bikJ.
ij sj ub Gki ;`fBnk;h pkDB nzr gqjko.
ikB[e piq fJzdq e G? s gp ;gS f;Xko.
1H

@gq:'rB#

ojhnK

e;

;[zdo

ns

fueB

jB.

;[zdo

fJ;sohnK

o{g

ftu

T[s

u[D

u[D

ykb;

e;o

ftu

o`r

j'J

p;sq

XkoB

ehs

:[ZX ftu'I T[s;kj g{ote u[D u[D e :'fXnK ~ to ojhnK


shoK ns poShnK Bkb fisD tkfbnK Bkb ftnkj eo

jB.113.
;' o fm

feE'I se (w?I) T[gwk ~ ;wkgs eoK. ;[D' ih! rqzE d tXD eo e


fus ftu pj[s vodk jK. fco th ;[Xko e ftuko g{ote eEk efj e
;`yg ftu jh pykB eodk jK. fi; soQK so gqskg d pb Bkb :Ek Fesh
toDB eodk
nBe geko
e Gi rJ
(gko; BkE
pj[s soQK
fp;Bgd.

ekch

gko; BkE pv' oD gko:'.

fp;Bgd.

nzrK

j'J jB. T[;


jB. sbtkoK,
fp;Bgd.

;' o fm

ejk b" T[gwk fJsh eo".

fp;Bgd.

j'J

(ngZSoktK) nk nk e u"jK gk; fco ojhnK jB. T[BQK dhnK ;[zdo m'vhnK
jB, Be ftu BEK gkJhnK j'JhnK jB ns nZyK ftu ;[owk gkfJnk j'fJnk
j?. (nkw) iht izsK dh eh ubDh ;h, (T[j) ekwdt dk fus th u[ok ojhnK
jB. T[; ;[zdo e[wko ~ ty ojhnK jB fe ni fJ; ;{ow ~ toKrhnK.

iht izsB ek ubh fus bs u'o ;[ w?B.

fp;Bgd.

313

nvkB

u'gV

nkfB nkfB fcoh uj{` fdf; Bkfo Bkrfo G;.

ntsko

jK. id gko; (BkE) B fJ; gqeko dk :[ZX wukfJnk ns


d F;sq ubkJ. (i') wko rJ, ;' wko rJ, (pkeh) fizd puk
ns u"jK gkf;nK tb fy;e rJ. i' (;{ow) jm ~ fsnkr e
d) g?ohI nk gJ, T[j ;ko puk bJ rJ. rfjD, p;sq nkfd
Bkb fdZs ns ;BwkB ;fjs ftdk eo fdZsk.114.

ekch

gko; BkE B pj[s Gkoh :[ZX wukfJnk. irs ftu nkgDk ws


gqufbs eo fdZsk ns dZsksq dk ws d{o eo fdZsk. nBe soQK d F;sq
n;sq b? e GKs GKs d nBe t?oh wko. gow g[oy gko; (BkE) d (;{ow)
fis rJ ns ;ko iNkXkoh (;`fBnk;h) jko rJ. (tyo tyo) G;K tkb
:'X pkDK dh MVh Bkb xkfJb j' e Xosh T[s fvr gJ jB. (fJzi gqshs
j[zdk j?) wkB' gow b'e ~ gqkgs eoB bJh fes gqkDK ~ yzG br rJ
j'D. (:'fXnK d) etu eN e N'N N'N j' e fvr gJ jB ns gow F'Gk
~ gqkgs eo oj jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' X"I; ti e ns nkgD
e[b d eb`e ~ fwNk e ;tor ~ ub j'D.115.
fp;Bgd.

;{ j h

gko; BkE B tZvk :[ZX fis fbnk. (fJ; soQK brdk j?) wkB' eoB
ns noiB dh d{ih tko bVkJh j' r[}oh j't. bj{ d pj[s soQK Bkb
gqtkj ub jB (fiBQK B) oE, jkEh ns x'V o[VQk bJ jB. fGnkBe tZvk
:[ZX j'fJnk ikD e ;Zs ;w[zdo th bik oj jB. pkDK Bkb t^Y eN FohoK
Bkb ;`fBnk;h fiE feE Gi s[o jB. (fJzi wkb{w j[zdk j?) wkB' fJzdo d
tiq s'I vod j'J gops yzGK ;fjs T[v rJ j'D. fiE feE bj{ dh Xko

314

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fij fsj fros ;q'D eh Xkok nfo x{ws fGGoks.


fBzdk eos Ssqh: Xow eh Gis d;' fd; iks. 116.
fp;Bgd.

;' o fm

o[ d q

j'J

d;K

fdFktK

fp;Bgd.

tb

(;`fBnk;h)

Gih

ik

oj

jB.116.

;' o fm

fisB e[ ;`fBnk;h ihT[Id pu rJ, vo d wko fco BjhI nkJ ns

sqk; wos fcfo pj[fo B nkJ j's GJ pBpk;h.


d; fpd; Y{zY pB pjV sj sj gefo ;zxko.
y'fi gskb nek; ;[or ej[ ijk sjk u[fB wko.
fJj fpfX Bk; eo ;`fBnk;h nkgB wsj wsk:'.
nkgB B:k; f;ykfJ ;pB ej[ nkgB wzsq ubk:'.
i i rj fsB s xkfJb fsB eh iNk w[zvkJh.
d'jh d{o ds eh ehBh nkgB cfo d[jkJh. 117.
p;z s

pBpk;h j' rJ. d;K, fpd;K, pBK, phjVK ftu'I bG bG e fiE feE geV
e wko ;[N jB. gkskb, nkekF ns ;tor ~ y'i e fiE feE u[D u[D
e wko ;[N jB. fJ; soQK ;`fBnk;hnK dk Bk; ehsk ns nkgDk ws ubk
fdZsk. ;kfonK ~ nkgDk Yzr f;yk e nkgDk wzsq ubk fdZsk. fijV fijV
T[BQK ftu'I xkfJb geV ;B, T[BQK dhnK iNktK w[zBtk fdZshnK. fJ; soQK
dZsksq dh d[jkJh ~ (;z;ko s'I) d{o eo fdZsk ns (gko; BkE B) nkgDh
d[ j kJh

fcok

fp;Bgd.

;'Gs Ykb wkb vc wkb? w{m r[bkbB ;b.


ikB[ s[czr Gos fguekoh ;{oB nzr brkts.
fBe;s ;q'D nfXe Sfp T[gis e;o ikB[ ;[jkts.
;q'Ds Goh iNk nfs ;'Gs Spfj B iks ej:'.
wkBj[ gow gqw ;" vko:' JhIro bkfr oj:'.
ij sj fros GJ BkBk fpfX ;KrB ;sq[ go'J.
ikB[e yb Xwko g;kfo e? nfXe ;qfws jP? ;'J. 118.
goi

fdZ s h.117.

p;z s

fJ;

fJj fpfX ckr feqgkBB yb.

fp;Bgd.

315

fvrdh j? ns t?oh G?Ghs j'J x[zwd fcod jB. Ssqh Xow dh fBzfdnk eod

i s e ihns pu ;` B : k;h.

fp;Bgd.

ntsko

soQK

sbtkoK

dh

j'bh

yvh.

YkbK

dh

esko,

(wkB')

v\K

dh

gzrsh F'G ojh j't ns poS r[bkbK dh w[m j'D. p`d{eK ~ GohnK j'JhnK
fguekohnK ikD' i' ;{ofwnK d nzrK ~ brdhnK
fBebdk bj{ pj[s F'Gk gk fojk j?, wkB' e;o ;'G

jB. (FohoK ftu'I)


fojk j't. bj{ Bkb

fbpVhnK iNktK pj[s F'GkfJwkB jB, fiBQK dh Sph dk toDB BjhI


ik ;edk. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' pj[s gqw Bkb gkfJnk j'fJnk

ehsk
;zX{o

dk ozr br fojk j't. poShnK Bkb go's t?oh fiE feE nBeK soQK Bkb
fvr gJ jB. (fJzi brdk j?) wkB' Xwko yv e nfXe Ee j'J (g?o) g;ko
e

;[s

j'J

fp;Bgd.

d; ;? poy oki fsB ehBk.

j'D.118.

goi

T[; B d; j}ko toQ se oki ehsk. dZsksq d ws ~ d{o eo e


ns i'r d'tI gqkgs eo bJ. fijV fijV (iNkXkoh) b[e fSg ;B,

e? e? d{o ds e ws ej[ oki i'r d'T{ bhBk.

oki

i i Sg b[e ej{` pku ofj ofj tj? rJ.

T[jh pu ;B ns T[jh pkeh ofj rJ jB. fJ; soQK fJe Bkw b?D bJh

n?; Je Bkw b?p e' ir w' ojs GJ.

jh irs ftu pu oj jB. soQK soQK Bkb oki ehsk ns fJ`i GKs GKs
Bkb XB fJeZmk eo fbnk. fiE fiE th (e'Jh) wkB; (;`fBnk;h) ezBK Bkb

Gkfs Gkfs ;" oki eos :" Gkfs Gkfs XB i'o:'.


ijk ijk wkB; ;qT[BB ;[B sjk sjk s s'o:'.
fJj fpfX ihs d; g[o d;B ihs fB;kB pik:'.

;[D fbnk, T[E T[E jh BkF eo fdZsk. fJ; soQK Bkb d;K, BroK, d;KsoK
~ fis e, fis dk Brkok tikfJnk. (fco) nkgD nkg ~ eoB-ekoB

nkgB eoD ekoD efo wkB:' ekb g[oy fp;ok:'. 119.

;woE

o{ n kwb

Sz d

wzB

o{ n kwb

dhnK

G{g wX mN:' fBqg'sw Je ir ;[Xkfo. 120.

ns
wB

nekb

g[oy

okfinK

(wB')

G[bk

fdZsk.119.

Sz d

d; j}ko tfoQnK se T[;


XoshnK fis bJhnK ns

d; ;j`;q gqwkD poyB ehB oki ;[Xkfo.


Gkfs Gkfs XokB b? no[ ;sq[ ;op ;`xkfo.
ihfs ihfs nB{g G{g nB{g o{g ngko.

e,

fis

fis

ngko o{g ;h. (fco


pDkfJnk.120.

(nkgD)
T[;)

B u`rh
;kfonK
nXhB
T[sw

soQK Bkb oki ehsk. GKs GKs


t?ohnK ~ wko fdZsk. nB{gw
eo

oki

fbnk
B

fJe

(fiBQK
G{g-wX

dk)
:Zr

T[gwk-ofjs
eoB

dk

316

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

okfinK

317

d; d;B e Bo;B pkfX e? fJe pkfo.


o'j d; fpy? r:' b? g[sq fwsq e[wko.

;fjs @o'j# d; ftu b? frnk. Bkoh ;fjs p?m e ;jh wo:kdk Bkb :Zr dk

Bkfo ;zi[s p?fm fpXts ehB ir nozG.

nkozG

p'fb p'fb eo'o fosi n"o fpg n;zG. 121.


okiwX eo:' br? nko`G G{g ngko.
Gkfs Gkfs ;fwqX i'fo ;[fwsq g[sq e[wko.
Gkfs nBeB e i[o iB nkfB e? fsj d;.

fJe

rop ;' G[i dzv e? fJj Gkfs p'bk p?D.


G{g wX eo' ;p? s[w nki ir nozG.
;si[r wkfj G:' fijh fpfX ehB oki? izG. 123.
wz s q h : pku

bS iT[ fBqg wkoh:? sp j's j? fBqg wX.


Je Je nBe ;zgfs dhih:? GftyX.
bS bS s[ozr Jefj dhihn? nfpuko.
ir g{oD j's[ j? ;[B oki oki tsko. 124.

eo'VK

okik

ngko
ns

bS j;s s[ozr dP? bS ;[toB Gko ngko.


e'fN e'fN fdie Jefj dhih:? nfpb`p.
ir g{oD j'fJ sT[ ;[B oki oki n;zG. 125.
gko;BkE
o{ n kb

pku
Sz d

;[toB eh B fJsh ewh iT[ N[N j? pj[ poy.


j;s eh B ewh w[M? j: ;ko bhi? goy.
nT[o iT[ XB ukjh:? ;' bhih:? nfpuko.

d;K

pqkjwD

p[bk

G{ g -w X

fwsoK,

g[ZsoK

bJ

ns

(:Z r )
ns

pzBQ

pF[wko

nkoz G

e[wkoK

g[ZsoK,

@fosi#

eoB
i'V

fwsoK
;d

brk.

fbnk.

ns

bJ.121.

GKs

nBe

e[wkoK

GKs

b'e

GKs

T[; d; ftu nk i[V. oki B j'oBK okfinK e'b'I XB, d; y'j fbnk.122.

G[iktK
wX

;G B T[; oki dh ;koh ;zgsh ~ nZyK

Bkb ty fbnk. T[j (okik)

dk

brk.

:Zr

jzeko

eo

nkozG

eo

fdU.

fJ;

soQK
fi;

puB
soQK

efjD
;Zs

:[r

ftu

s[;hI

ni

oki

izG

;ko

G{g-

ehsk

;h.123.
wz s ohnK B fejk

i eo fJe by okfinK ~ wkfonk ikJ sd @fBqg-wX# (G{g-wX) :Zr


j[`dk j?. (fco) fJe fJe (:Zr eokT[D tkb) ~ nBe soQK dh ;zgsh fdZsh
ikt ns (T[BQK d) ;z;kfoe d[yK (~ ]sw ehsk ikJ). fpBk ftuko ehs
fJe fJe ~ bZy bZy x'V fdZs ikD. (sd ik e) :Zr g{oB j[zdk j?, j
oki-ntsko

Gkfs Gkfs ;[fwqX ;zgfs dhih:? fJe pko.

d;K

ehsk.

;woEktkB

ShfB ShfB bJ fBqgkpo d; fdop nftB;. 122.


dy e fJj Gkfs ;op ;[ G{g ;zgfs B?D.

tko

okiB!

;[ D ' . 124.

GKs GKs XB-d"bs ns ;zgsh fJe' tko jh dDh ukjhdh j?. (fJe)
bZy jkEh, d' bZy x'V ns ;'B d nBe Gko (dD ukjhd jB). fJe fJe
pqkjwD ~
:Zr g{oB

fpBk do ehs eo'V eo'V (dh oew) dDh


j'trkl j okfinK d oki! ;[D'. 125.

ukjhdh

j?.

sd

jh

ojhJ

sK

gko; BkE B fejk o{ n kb Sz d

;'B

dh

fJsBh

ewh

BjhI

j?,

pj[s

tfoQnK

se

(t`vd

th) N'Nk BjhI nktrk. jkEhnK dh th w?~ E[V BjhI j?, ik e x'VFkbk goy

fus w? B eS{ eo' ;[B wzsq fwsq ntsko. 126.

bt'. j'o th i' XB ukjhdk j?, fpBk ftuko b? bt'. fus


ftuko B eo', j fwso Gkt tkb wzsoh! ;[D bt'.126.

ftu

e[M

th

:T[ ip? fBqg T[uo:' sp wzfsq po ;[fB p?B.


jkE i'fo ;bkw e? fBqg Bhu e? i[r B?B.

id'I oki B fJ; soQK p'b ej, sd ;qFm wzsoh B p'b ;[D e, jZE
i'V e oki ~ ;bkw ehsk ns d'tA nZyK BhthnK eo e (fejk) j T[sw

nT[o Je ;[B' fBqg'sw T[uo' fJe rkE.


i'B wfX ;[Bh g[okoBB nT[o f;zfwqs ;kE. 127.

ns

oki! w?I fJe j'o rZb (@rkE#) efjzdk jK, (fXnkB Bkb) ;[D', i' (w?I) g[okDK
f;fwqshnK

s'I

;[Dh

j'Jh

j?.127.

318

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

wz s q h pku
o{ n kb

Sz d

nT[o i' ;G d; e fBqg ihsh:? ;[fB G{g.


gow o{g gftsq rks ngftsq joD ;o{g.
n?; iT[ ;[fB G{g G{gfs ;G g{Shnk fsj rkE.
g{S nkT[ ;p? fBqgkbB jT[ ej' s[j ;kE. 128.
:" ej ip p?B G{gfs wzfsq po ;[fB XkfJ.
gzu bS p[bkfJ G{gfs g{S ;op p[bkfJ.
nT[o ;ks j{` b'e Ghso dj[ nT[o pskfJ.
iT[B iT[B B ihfsnk fBqg o'; e? fBqg okfJ. 129.
dfy dfy oj ;p? so e' B ds fpuko.
n?; eT[B ojk Xok go dj[ skfj T[uko.
Je Je p[bkfJ G{gfs g{S ;op p[bkfJ.
e' nihs ojk Bjh fij mT[o dj[ pskfJ. 130.
Je fBqg pku
o{ n kb

Sz d

o[ d q

ntsko

319

wzsoh B fejk o{ n kb Sz d

j okiB ! ;[D', j'o i' ;ko d;K d oki fis j'J jB, ns (fiBQK d)
gow o{g ns gftsq Foho ns ngftsqsk ~ joB tkb ;o{g jB. fJ;
soQK j okfinK d ;[nkwh! ;[D', T[BQK ;kfonK s'I fJj rZb g[S'. (oki B fejk
j
bZy

wzsoh!)

w?I

s?~

efjzdk

jK

fe

;kfonK

okfinK

g[S

nkU.128.

id oki B fJ; soQK p'b ej, sK ;qFm wzsoh ;[D e Gi fgnk. gzi
oki p[bk bJ ns ;ko p[bkJ j'fJnK ~ g[fSnk. j'o ;Zs b'eK ftu

(e'Jh fJe th okik) d; fdU, fi; fi; ~ oki B eq'X eo e BjhI fifsnk
j?.129.
;ko

jmK

tyd

oj,

fe;

th

ftuko-g{ote

T_so

BjhI

fdZsk.

nfijk e"D Xosh T[s ofj frnk j?, fi; pko T[j d; dD. fJe fJe
oki ~ p[bk p[bk e fco ;kfonK ~ p[bk e g[fSnk. e'Jh th fis fpBk
fojk

BjhI,

fi;

dk

fmekDk

df;nk

ik

;e.130.

fJe oki B fejk o{ n kb Sz d

Je G{gfs T[uo' ;[fB bj[ okik p?B.

fJe oki B fejk j okiB! puB ;[D bt'. i woh ikB p]Fh eo
fdU, sd j ;[zdo B?DK tkb okfinK d oki. (fJe rZb efjzdk jK). fJe

ikB wkc eo' ej' sp oki oki ;[ B?B.

w[Bh wZS d gN ftu j? ns ;w[zdo ftu ofjzdk j?. j okiB! T[; ~ (;ko)

Je j? w[fB f;zX[ w? no[ wS e T[o wkfj.

oki

w'j

w'fj okt fppe Gky" skfj G{gfs Bkfj. 131.


Je d:'; iNXoh fBqg ehB[ Sho gqt;.
fusq o{g j[sh sjk fJe Bkfo Bkro G;.
sk;[ dfy f;t; e' fro fpzd f;zX wMko.
wS gN wSzdq i'rh p?fm j? fBqg pko. 132.

ns

fJe

fppe

fdB

dk

iNkXkoh

G|g
oki

efj`d
B

jB.131.

Sho

;w[zdo

ftu

gqtF

ehsk.

T[E

fJe

fuso d ;wkB ;[zdo o{g tkbh us[o G; tkbh fJ;soh ;h. T[; ~ ty
e fFt d ntsko (@f;t;#-dZs) dk thoi ;w[zdo ftu fvr fgnk. j okiB!
wfSzdq BK dk :'rh (T[; thoi
d gN ftu p?mk j?.132.

s'I

g?dk

j'

e)

pkbe

dk

o{g

Xko

wZS

sk;[ s ub g[Shn? fBqg ;op pks fppe.

fJ; bJh j okiB! T[; gk;'I fppe dh ;G rZb ik e g[SDh ukjhdh

JB s'fj pskfJ j? fBqg Gkfy j' i[ nBe.


n?; pks ;[Bh ip? sp oki oki ntsko.

j?. (T[jh) s[jk~ mhe d;rk, j okiB ! (T[j) j'o nBe (rZbK th) d;rk.
id'I fJ; soQK dh rZb okfinK d ntsko oki B ;[Dh, (sd) ;z;ko d ;ko

f;zX[ y'iB e' ubk b? irs e ;p iko. 133.

ikb

Bkb

Gkfs Gkfs wzrkfJ ikbB ;zr b? db ;op.

b?

;w[zdo

ftu'I

bGD

bJh

s[o

frnk.133.

GKs GKs d ikbK ~ wzrtk e, ;ko db ~ Bkb b? e fis dk Brkok

ihs d[zdG d? ubk fBqg ikfB e? ihn rop.

tikT_Idk

wzsqh fwsq e[wkfo ;zgs ;op wfX p[bkfJ.

wzsoh, fwso ns e[wkoK ~ ;G ;zgZsh ;fjs (;w[zdo) ftu p[bk fbnk ns


wZS t?oh ~ vokT_Id j'fJnK fiE feE ;w[zdo ftu ikb gtk fdZs.134.

f;zX iko vo ijk sjk wS ;sq[ vokfJ. 134.

j'fJnk

okik

ub

fgnk,

fi;

fjod

ftu

rop

gsk

ubdk

;h.

320

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

321

pfX ikoB jP? eY sp fsnkfr gqkB ;[ Xko.

GKs GKs d wZS, e^S{J ns j'o ngko iht ikbK ftu pzBQ e (pkjo)
eY, sd (T[j) gqkD fsnkr e ub rJ. (nfijh ;zeN dh xVh ftu) ;ko

f;zX[ sho rJ ip? ib iht Je? pko.

iht fJe' tko fJe^m j' e ;w[zdo gk; ub rJ. (T[j ;ko) ;qFm ws tkb

Gkfs GksB wS eSg nT[o iht ngko.

n?; Gkfs GJ pykBs f;zX[ g? ws ;ko. 135.

;w[zdo

gqfs

fJ;

soQK

efjD

br.135.

fpg e' Xfo f;zX[ w{ofs nkfJ:' fsj gkf;.

;w[zdo pqkjwD o{g Xko e T[; (oki) gk; nk frnk. (T[; B) fpBk

osB jho gqtkb wkBe dhB j? nfBnk;.


iht ekfj ;zxkohn? ;[fB bhihn? fBqg p?B.

:sB ehs osB, jho, gqpb ns wkDe fbnk fdZs (ns fejk--) j okiB!
(woh) rZb ;[D', ihtK ~ fe; bJh wko oj j'. fi; ekoi bJh s[;hI ub

iT[B ekoi e' ub s[w ;' Bjh fJj m?B. 136.

f;zX[ pku
o{ n kb

Sz d

nkJ

vkfo iko fBeko skefj g{S bj[ pBkfJ.

T[j

fJ;

;kEkB

BjhI

j?.136.

;w[zdo B fejk o{ n kb Sz d

j okfinK d ntsko okik ! ;[D', fiE Sho ;w[zdo j?, (T[E)_ wZS d

Sho ;kro j? ijk ;[B oki oki tsko.


wS T[do wSzdq i'rh p?m j? pqs Xkfo.

j',

gN ftu wfSzdq i'rh pqs Xko e p?mk j?. T[; ~ ikb gk e eY' ns uzrh
soQK g[S bt'. j okiB! i' w?I fejk j?, T[jh eo'. fJjh T[gk ;Zuk j?. 137.

i' ejk ;' ehihn? fBqg fJjh ;fs T[gkfJ. 137.

(;ko)
fiE

;{ofwnK ~ i'V e ns ;w[zdo ~ bzx e okik nr s[o


feE j{oK GohnK gJhnK ;B ns fJXo T[Xo T[s;kj SkfJnk

i'fo phoB Bky f;zXj nkr ukb ;[pkj.

ufbnk.

j{o g{o ojh ijk sjk isq ssq T[Skj.

j'fJnk ;h. GKs GKs d tki tid ;B ns X"I; r{zi oj ;B. fiE Sho
;w[zdo ;h, T[E nk gj[`u. 138.

Gkfs Gkfs pizsq pkis nT[o x[os fB;kB.


Sho f;zX[ j[s' ijk fsj mkw gj[u nkfB. 138.
;{sq iko pBkfJ e? fsj wfX vkfo ngko.
nT[o iht xB rj B ftb'e:' f;t pko.
jkfo jkfo fco ;p? GN nkfB G{gfs sho.
nT[o iht xB rj go ;' B gkt ceho. 139.

;{so dk ikb pDk e, T[; ngko (;w[zdo) ftu gtk fdZsk. j'o pj[s
;ko iht geV bJ go fFt dk pkbe (wfSzdq) B fdf;nk. ;ko ;{ow (ikb
gk gk e) jko j'J fcod fcod oki e'b nk rJ (ns efjD br) j'o
iht sK pj[ s
j'fJnk.139.

wS gfN wSzdq i'rh p?m j? fpB[ nk;.


iko GN ;e? B tk e' w'fB nzr ;[ pk;.

geV

rJ

jB,

go

T[ j

ceho

(i' r h)

gq k gs

BjhI

wZS d gN ftu wfSzdq i'rh nk;-ofjs j' e p?mk j?. ikb T[; ~

Je iko ;[Bk B:' fsj vkohn? nfpuko.

S'j se BjhI ;edk feT[Ife T[j w'Bh Foho ftu t;dk j?. fJe j'o BtK
ikb ;[fDnk j?, T[; ~ fpBk ftuko gkDk ukjhdk j?. j okfinK d ntsko

;fs pks ej' s[w? ;[fB oki oki tsko. 140.

okiB!

frnkB Bkw[ ;[Bk jw' fsj iko e' fBqg okfJ.


sT[B sk w? vkfo e? w[fB oki bj[ rjkfJ.

;[D',
j

(w?I)

okiB!

s[jk~
n;hI

;Zuh

T[;

ikb

rZb
dk

efjzdk
BK

jK.140.

@frnkB#

;[fDnk

j?.

T[;

T[;

:" B jkfE go w[Bh;[o phs j? pj[ poy.

(;w[zdo) ftu gk e w[Bh oki (wfSzdq) ~ geV bt'. fJBQK ;kXBK Bkb
w[Bh;o jZE BjhI brrk, GktI pj[s jh toQ feT[I B phs ikD. j Gosoy!

;fs pks ej" s[w? ;[B bhihn? Gosoy. 141.

(w?I)

:" B gkfB go w[Bkpo j'fjz e'fN T[gkfJ.

fJ; soQK w[Bh;o jZE BjhI brDk, GktI eo'VK T[gk feT[I B j'D.
s[;hI frnkB dk ikb gk e T[; ~ geV bt'. id ;qFm oki (gko; BkE)

vko e s[w r:kB iko ;[ sk;[ bj[ rjkfJ.


r:kB iko ip? fBqgzpo vko:' fsj phu.
sT[B iko rj' w[Bkpo ikB[ d{i dXhu. 142.

s[jk~

;Zuh

rZb

efjzdk

jK,

;[D

bt'.141.

B T[; ftu frnkB dk ikb gk fdZsk. T[; ikb B w[Bh;o ~ geV fbnk,
wkB' d{ik dXhu (g?dk j' frnk j't).142.

322

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

wS ;fjs wfSzdq i'rh pfX iko wMko.


wS b'e fpb'fe e? ;p jP? rJ fp;zGko.

b'e

dP? wj{os fpsh ip? ;[fX gkfJ e? eS[ nzfr.

;e ,

G{g dPko rJ ;G? GN pkfX n;sq T[szr. 143.

nT[o eT[B fpukohn? T[guko skeo nki.


fdq;fN ik s go? w[Bh;Po ;o jwo' eki[. 144.
d'jok

wS gN fej{` B c[N ;p eo jN T[gkfJ.


r:kB r[o{ fsB e' j[s' g{Sk sfj pBkfJ. 145.
s' N e Sz d

GN s:kr e? ;p rop. fBqg sho p'b' ;op.


fBqg g{Shn? r[o r:kB. efj dfJ s'fj fpXkB. 146.
fpfX g{fo e? ;[G uko. no[ r:kB ohfs fpukfo.
r[o Gkyhn? w[fj Gt. few dyhn? w[fB dt. 147.
r[o r:kB p'b:' p?B. ;[G pku ;' ;[y d?B.
S[oek fppe b? jkE. fJj ckohn? fsj ;kE. 148.

(sd)
T[j

;s Xks g[sqk ehB. w[fB fdq;fN so Xo dhB.


ip S{fN fofy e X:kB. sp GJ G;w gqwkB. 151.
i' nT[o fdqr sfo nkT[. ;'T{ ihns ikB B gkT[.
;' G;w j'ts ikB[. fpB[ gqhfs Grs B wkB[. 152.
ip GJ g[sqk G;w. iB nzXsk oft o;w.
g[fB g{Shnk fsjk ikfJ. w[fB oki Gd pskfJ. 153.

;{ o w

;[ z d o

n;sq

F;sq

gN

uhoB

br,

pz B Q

oki

d[ n ko

T[ s

(;ko)

wZS

dk

go

fe;

soQK

th

uhfonk

BjhI

ik ;fenk. id ;ko jko jko e p; eo rJ, sd fwso ~ p[bk e g[fSnk.


(T[; ~ uhoB bJh) ni j'o e'Jh :sB (T[guko) ftukoBk ukjhdk j?, (fi;
eo

e)

w[Bh;o

(;kvh)

B}o

g?

ikJ

ns

;kv

ezw

;zto

ikD.144.

d'jok

wZS dk gN fe; soQK th B cfNnk, ;ko jh :sB eo e Ee rJ.


(fco) T[BQK dk @frnkB# (BK dk) r[o{ ;h, T[; ~ ik e g[fSnk.145.
s' N e Sz d

;{ow

;kok

rop

Sv

oki

e'b

ik

efjD

brj

okiB !

@frnkB# (BK tkb) r[o{ ~ g[S ty', T[j s[jk~ (FkfJd) e'Jh Yzr iK i[rs
d; dt.146.
F[G nkuko dh ftXh g{oh eo e ns frnkB dh ohs ftuko e (oki
B fejk--) j r[odt! w?~ (T[j) Gd d; fdU fe fetI w[Bh dt d doFB
gqkgs
dk

ftu

eoK.147.

@frnkB# r[o{ B F[G ns ;[y dD tkb puB ej (j okiB!) fppe


S[ok jZE ftu b? bt'. T_; Bkb (fJ; wZS dk) gN ckV'.148.
sd T[; soQK ezw ehsk fitI @frnkB# r[o{ B f;fynk fdZsh ;h. jZE
fppe (d S[o ~) geV e, T[; Bkb T[; ~ uho fdZsk. 149.

ip uhfo gN pBkfJ. sp dyJ ir okfJ.


i[s X:kB w[zdqs B?B. fpB[ nk; fus B v[b?B. 150.

;ko

rJ.143.

sp ekw s?;' Jh ehB. r[o r:kB i:'I f;y dhB.


rfj e? fppefj jkE. fsj uhfonk fsj ;kE. 149.

323

wZS ;ws wfSzdq i'rh ~ ikb ftu pzBQ fbnk. wZS ~ ty e ;ko
;[X p[X y'j p?m. d' wj{os phsD s id FohoK dh e[M ;[ZX gk

wS T[do br ;[ uhoB feT[j{z B uhok ikfJ.


jkfo jkfo go? ip? sp g{S fwsq p[bkfJ.

ntsko

id (wZS dk) gN uzrh soQK uhfonk frnk sd irs d oki (wfSzdq)


~ tfynk. (T[; B) fXnkB ftu nZyK pzd ehshnK j'JhnK ;B ns nk; s'I
ofjs j'J dk fus v'bdk BjhI ;h.150.
;Z s XksK dk fJe g[ s bk pDk fbnk. (T[ ; ~) w[ B h dh B}o j m K oZ y
fdZsk. id foFh (w[Bh) dk fXnkB S[fNnk, sd (T[j g[sbk) G;w j' frnk.151.
bt' ,

i j'o e'Jh nZyK sb nk iKdk, T[j th ihT[Idk B pudk. (p;) ikD


T[ j th G;w j' iKdk. GrtkB dh Grsh gq h s s' I fpBk BjhI j'

;edh.152.
id g[sbk G;w j' frnk, (sd fJzi gqshs j'D brk) wkB' ;{oi
dhnK feoBK B jBo ~ (BFN eo fdZsk j't). fco T[; gk;'I ik e g[fSnk
fe

w[Bhoki!

(;kok)

Gd

d;

fdU.153.

324

;qh

d;w-rqzE

Boki

;kfjp

Sz d

o[ d q

Boki

eT[B G{g G{fw w? pskfJ w'fj dhih:?.

ntsko

325

Sz d

w[Bh;o!

w?~

d;

fdU

fe

G{wh

T[s

fejVk

okik

j?

i'

wo

vo

i' w'fj sqkf; B sq;:' feqgk foyh; ehih:?.


;[ nT[o eT[B j? jmh ;[ iT[B w' B ihfs:'.

Bkb vfonk BjhI j?. fJj rZb (d;D dh) feqgk eo'. j'o fejVk jmh ;{owk
j? fi; ~ w?I fifsnk BjhI j?. vo s'I ofjs fejVk ;EkB j? fiE wok (vo)

nsqk; eT[B mT[o j? ijk B w'j phfs:'. 154.

BjhI

B ;ze fus nkBh:? fB;ze Gky dhih:?.


;[ e' nihs j? ojk T[uko sk;[ ehih:?.
Bo; d; d; e n;; ihs w? bhJ.
fSs; G; G; e r[bkw nkfB j{n? oj. 155.
n;y oki eki w' brkfJ e? dhJ.
nBzs shoE Bkfs e? nfSB g[B w? ehJ.
nBzs SsqhnkB S? d[ozs oki w? eo'.
;' e' fsj[` ijkB w? ;wki iT[B s No'. 156.

irsq eoD ekoD efo d[sh: w'fj wkBh:?. 157.


;[ nsq Ssq i Xo ;[ Ssq ;{o ;tjh.
ndzv yzv yzv e ;[dzv w'fj dt jh.
;[ n?; nT[o e"B j? gqskgtkB ikBhn?.
fsqb'e nki e fpy? i'frzdo w'fj wkBhn?. 158.
wfSzdq pku gko;BkE ;'
;t?:k

ejk G:' i' ;G jh ir ihfs ;[ b'rB e' pj[ sqk; fdyk:'.


nT[o ejk i[ g? d; fpd;B wkfj Gb ri rkfj pXk:'.
i' wB[ ihss j? ;G d; tj? s[wo? fBqg jkfE B nk:'.
bki rJh eS[ eki ;o:' Bjh b'e r:' gob'e B gk:'. 159.

fus ftu Fzek B fbnkU, fB;zr j' e d; fdU. ;' e"D nfis ofj
ty

GT[B Gzvko ;p? po Bkfo ;[ nzfs s[M? e'T{ ;kE B d? j?.


nkB eh pks ubks j' ekj eT[ ;`fr eh dj B ;`fr f;X? j?. 160.

GyK

tkb

oki

(;kfonK

wo

okfinK

r[bkw

~)

w?I

j'

nk

oki-ekoi

rJ

ftu

jB.155.

brk

fdZsk

j?.

nBzs

shoEK

ftu fJFBkB eo e, B ShD j'D tkb (@nfSB#) g[zB w?I ehs jB. nBzs
SsqhnK ~ wko e w?I nNb (@d[ozs#) oki eodk jK. fszB ijkBK ftu T[j e"D
j?< fi; d oki-;wki (;?fBe Fesh) Bkb (b'jk b?D') w?I Nbdk j'tK.156.
pF[wko ozrK tkb ns ;[zdo ;o{g tkb x'V w?I y'j bJ jB. ftFF
(@p;y#) oki-;{n ns n;PwX :Zr w?I ehs jB. nfijh e'Jh G{wh BjhI ojh,
fiE (wo) :Zr dk yzGk (rfvnk j'fJnk) B
eoB ekoB tkbk w?~ (gqG{ s'I pkd) d{ik

ikfDnk iKdk j't. irs


wzBDk ukjhdk j?.157.

i' n;sq ns SZso XkoB eoB tkb (oki) jB, T_j SsOh F{otho (woh)
;tk eod jB. i' y`v y`v d nd`v (oki) jB, T[j w?~ dzv (eo) fdzd jB
(noEks nXhBrh ;theko eod jB). ;' fJ; tb j'o e"D j? < fi; ~ gqskgh
ikfDnk ikt . j i' r h oki! fsz B K b' e K ftu w? ~ jh wz f Bnk iKdk j? . 158.
wfSzdq B fejk, gko; BkE ~
;t?:k

eh j'fJnk i ;ko jh irs ~ fis e b'eK ~ pjs[ vo ftykfJnk


j?. j'o eh (j'fJnk) i d;K fpd;K ftu jkEhnK ~ uzrh soQK ;[;fis eo
e X"I;k tik fbnk j?. fijVk wB ;ko d;K ~ fisdk j?, T[j (wB) j okiB!
so jZE t; BjhI nkfJnk. (so wB s'I jo soQK dh) bki d{o j' rJh, go
e'Jh

ezw

th

gqkgs
j

G{fw e' eT[B r[wkB j? G{gfs ;' Bjh ekj{` e ;zr ub? j?.
j? Sbtzs pvh p;[Xk :fj ekj{` eh j? Bj ekj{` j[n? j?.

j? . 154.

frnk j?, T[; pko d; fdU. d;K d;K d ;ko oki w?I fis bJ jB. ty

nB`r o`r o`r e ;[o`r pki w? jo.


p;y oki;{fJ ir pkiwX w? eo.
B G{fw n?; e' ojh B ir yzG ikBh:?.

r[ } fonk

th

f;o

BjhI
okiB!

BjhI
j'

Xosh

ufVQnk.

sok

b'e

sK

BFN

j'

frnk,

go`s{

gob'e

;fenk.159.
(dh

pkdFkjh

dk)

eh

r[wkB

eoBk

j?

(feT[Ife)

T[j

fe; d Bkb BjhI ubh j?. fJj Xosh pj[s Sbkth (SZbD tkbh) j?
(feT[Ife) fJj fe; dh BjhI j?, ns B jh fe; dh (fJ; B) j'Dk j?. ;ko
xo, ]}kB ns ;[zdo fJ;soh, nzs ;wI e'Jh th sok ;kE BjhI dtrk. j'o
fe; dh rZb fe; bJh ubkT_Id j', (;dk) Bkb ofjD tkbh djh th Bkb
BjhI

iktrh.160.

326

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

327

GT[B Gzvko Go xo pko ;[ Je jh pko fprkB ej? j?.

oki dh ;ki-;iktN dk eh jzeko j?, i' nzs tb nkgD Bkb BjhI


iktrh. wjZb, Go j'J ]}kB ns xo pko, fJe' tko jh prkfBnK d ej

g[sq ebsq ;[ fwsq ;yk e'Jh nzfs ;w? s[fj ;kE B d? j?.

ikDr

oki e ;ki e' eT[B r[wkB fBdkB i[ nkgB ;zr B i? j?.

us o us nus wjk g;[ ;zr ph:' ;' Gh ;zr B i? j?. 161.

(noEks

gokJ

j'

eT[B Go'; GNkB e' G{gfs Gko go fifB Gko ;j?Ir.


Gko

Je T[guko B ukb j? okiB fwsq ;p? fwqs Bho pj?Ir.

ikDr ns t^vk :[ZX


j okiB! fJe T[guko

wfSzdq pku gko;BkE ;'


s' w o Sz d

Sg? Sz d

d; rqhtfj fifB jok ;[GN ;[`Gk;[o yzv:'.


wjyk;[o wodhnk wkB wX[ ehN fpjzv:'.
;'T{ wdB oki okik fBqgfs fBqg nfppe wzsqh eh:'.
fij dt dJhs rzXqp w[fB ihfs nvzv vzvfj bh:'. 166.
itB eq[X i[X eoD e?ot oD xkJ.
ik;[ e'g e ehB ;h; d; ;h; rtkJ.

nkfd

(nEtk wjkGkos tork


(iK :sB) BjhI ubrk,

:[ZX)
(p;)

BjhI eoBk ukj[Dr.


;ko fwso fwqs{ tb

S[ND

@w;kB#

(G|s,

gqs)

efjDr.162.

j w[Bh! T[j okik fejVk j?< T[j w?~ ni d; fdU. id w?I T[;
ik e fis btKrk, sd w?~ okik efjDk. 163.

okfinK

s[;hI

;ko

oki

fis

fe;

T[; dk BK @nfppe# j?. so fjod ftu T[; dk fmekDk j?. T[; ~


th oki B BjhI fifsnk. T[j nB{gw ;o{g tkbk j?.165.

okik

jz;!

bJ

;[D',

jB,

(s[;hI)

go

T[j

;z;ko
BjhI

ns
fifsnk

Xosh

;{oi

j'.

iktrk.164.

Sg? Sz d

fi; B pfb oki ~ Sb fbnk ;h ns pqjwk ns pktB ~ t; ftu

pfb wjhg fiB Sb:' pqjw pktB p; feB'.


fe;B fp;B fiB jo dzv ox[gfs s fbB'.

;kEh

s' w o Sz d

nfppe j? fsj BkT[. st jh: w? fsj mkT[.


fsj ihs ejh B G{g. tj j? ;o{g nB{g. 165.

ns

wfSzdq B fejk, gko; BkE ~

;[B oki okiB jz;. Gt G{fw e ntsz;.


s[fj ihsJ ;p okfJ. go ;' B ihs:' ikfJ. 164.

fwso

gko; BkE B fejk, wfSzdq gqfs


s' w o Sz d

w[fB eT[B j? tj okT[. fsj nki w'fj pskT[.


fsj ihs j' ip ikfJ. sp GkyhnT[ w[fj okfJ. 163.

fJ;soh,

(etb nZyK ftu'I) jzM{ eoBr. j okiB! g[Zso, fJ;soh (ns j'o) ;ko so
gqkD

gko;BkE pku wfSzdq ;'


s' w o Sz d

g[Zso,

j okiB! ;{ofwnK dk th eh Go';k j? (feT[Ife) (fJBQK d f;o T[s)


g?D s fJj Gko ~ BjhI MbDr. fGnkBe GhV g?D s (;ko) Gi

Gki j? Gho G:kBe j[n? eo GkoE ;' Bjh Go uj?Ir.


g[sq ebsq ;G? s[wo fBqg S{Ns gqkB w;kB ej?Ir. 162.

ikDr).

ftu'I e'Jh th nzs-ekb tb so Bkb BjhI ikJrk. j p;wM wjk gF{! us


eo fe Bkb iBfwnk (@ph:'#Foho) th so Bkb BjhI ikJrk.161.

eo fbnk ;h. fi; B feqFB ns ftFD{ ~ jo fbnk ;h ns okw uzdo


s'I dzv fbnk ;h. fi; B oktD ~ gokfis eo fdZsk ;h ns wjkB pbtkB
F[zG d?Is ~ yzv yzv eo fdZsk ;h. wfjyk;[o ~ wko fdZsk ;h ns wX[ s
e?NG dk wkB s'V fdZsk ;h. T[; okfinK d oki nfppe oki B ekwdt
~
B

nkgDk wzsoh pDkfJnk. fi;


d`v ik ;eD tkfbnK s'I
fi;

eq'fXs

j'

B dts, d?Is, rzXop,


dzv t;{b ehsk.166.

:[ZX

ftu

eoB

ns

e?otK

w[Bh
~

nkfd

fis

oD-G{wh

e
ftu

iT[B eq[X e ehJ dt dkBt ofD b[M.

wkfonk. fi; d eq'X eoB s oktD B d; f;o


eoB s dts ns d?Is oD ftu bV w'J. fi;

;'T{ sk ;wkB[ ;?BkfXgfs fifdB o'; tj[ nkfJ j?.

dhnK S e[bK i{M w'JhnK. T[j ns T[; d ;wkB jh ;?Bkgsh ~ fi; fdB
o'; nk ikJrk, j okiB! ;[D', fJe fppe s'I fpBk j'o e"D T[; d ;kjwD

ik;[ eq'X e ehB y;N e[b ikdt i[M.

fpB[ fJe fppe ;[Bj' fBqgfs nto ;w[fj e' ikfJ j?. 167.

ikJrk.167.

rztk bJ. fi; d eq'X


d eq'X eoB s :kdtK

328

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

gko;BkE pku wfSzdq ;'


Sg? Sz d

o[ d q

pv i'Xk d[j{` ;zr pv d'T{ nkg XB[oXo.


Je ikfs fJe gkfs Je jh wks i'Xkpo.
fJe sks Je jh pz; g[fB p?o Gkt d[j few rj'.
fsj Bkw mkw nkGoD oE ;;sq n;sO ;p w[fB ej'. 168.
wfSzdq pku gko;BkE ;'
Sg? Sz d

nf;s poD nfppe nf;s pkih oE ;'Gs.


nf;s p;sq fsj nzfr fBofy Bkoh Bo b'Gs.
nf;s ;koEh nrq nf;s nkGoD oE'sw.
nf;s XB[y efo nf;s X[ik ikB[e g[oy'sw.
fJj Sfp Bo; nfppe fBqg irs i:zeo wkBh:?.
nBfis ik;[ ej B si' feq;B o{g fsj ikBh:?. 169.

329

gko; BkE B fejk, wfSzdq gqfs


Sg? Sz d

j wfSzdq! (w?I) s?~ fJe pVh n;uoi-wJh rZb efjzdk jK, wo p'b

;[Bj[ wfSzdq p?B ej' s[fj pks fpuSB.


fJe fppe nfppe irs dP? fBqgfs ;[bSB.

ntsko

;[D'. fJe fppe ns fJe nfppe, d'tI irs ftu u`r bZSDK tkb oki
jB. d'jK Bkb pj[s seV :'X jB ns nkg th d'tI pj[s t^v XB[FXkoh
jB.

(fJBQK)

;qFm

:'fXnK

dh

fJe'

ikfs,

fJe'

pokdoh

ns

fJe'

jh

wksk

j?. fJe' fgU ns fJe' jh e[b j?, fco d'jK B t?o Gkt feT[I rqfjD eo
fbnk j?. j w[Bh! T[BQK d ;ko n;sqK, F;sqK, rfjfDnK, oEK d BK ns fmekD
(w? ~ )

d;

fdU.168.

wfSzdq B fejk, gko; BkE gqfs


Sg? S` d

nfppe dk ekbk (@nf;s#) ozr j? ns (T[; d) oE nr ekb ozr


d x'V F'Gd jB. T[; d Foho T[s ekb ozr d p;sq jB fiBQK ~ ty
e

fJ;soh

ns

g[oF

w'fjs

j'

iKd

jB.

T[;

nr

(p?mk)

oEtkB

ekb

ozr tkbk j? ns (T[; d) T_sw oE d rfjD th ekb ozr d jB. (T[;


d ) jZE ftu ekb ozr dk XB[F ns ekb or dk jh Mzvk j?. (fJzi gqshs
j[zdk j?) wkB' T[sw g[oF j't. j okiB! nfppe oki dh fJ; soQK dh Sph
j?, fi; B irs ~ fis fbnk j'fJnk wzfBnk iKdk j?. i' fifsnk BjhI
ik ;edk, fi; ~ Sfvnk BjhI ik ;edk, T[; ~ @feqFB# (ekbk) o{g ikDBk

g[jg XB[y nfb gBu ws; fij X[ik fpoki?.


pkis MkMo s{o wX[o phBk X[fB pki?.
;p pi`sq fij ;zr pis ;[zdo Sp ;'js.
;zr ;?B npbk ;zp{j ;[o Bo w[fB w'js.
n; wdB oki okik fBqgfs fifdB eq[X efo XkfJ j?.
fpB[ fJe fppe sk e ;w[fj nT[o d{;o e' ikfJ j?. 170.
eos fBqs ;[zdoh pis phBk X[fB wzrb.
T[gis okr ;zp{j pis p?okoh pzrfb.
G?ot okr p;zs dhg fjzv'b wjk ;[o.
T[xNs skB sozr ;[Bs ohMs X[fB ;[o Bo.
fJj Sfp gqGkt fos[ oki fBqg fifdB o'; efo XkfJ j?.
fpB[ fJe fppe sk e fBqgfs nT[o ;w[fj e' ikfJ j?. 171.

ukjhdk

j?.169.
c[bK dk XB[F j?, G"IfonK dk fubk j?, fi; d (oE T[s) wZSh (d fuzBQ

tkbh) X[ik fpoki ojh j?. MKMo ns s{o tid jB ns phBk dh wX[o X[B
ti ojh j?. fi; Bkb ;ko tZiD :'r tki tid jB ns (fiBQK dh) ;[zdo
Sph F'Gk gk ojh j?. fi; Bkb fJ;sohnK dh ;?Bk j?, (i') ;kfonK dtfsnK,
wB[ZyK ns w[BhnK ~ w'fjs eo ojhnK jB. j okiB! okfinK dk okik
ekwdt fJ; soQK dk j?. fi; fdB (T[j) eq'X eo e Xktk eork, (T[; tb)
fJe

fppe

s'I

;[zdohnK
j[zd jB.
(okrBhnK)

fpBk

T[;

Bku

eodhnK

;kjwD
jB

j'o

ns

d{ik
phBk

;G soQK d okr T[sgzB j[`d


tidhnK jB. G?o', p;zs, dhge

fejVk
dh
jB
ns

X[B

ikJrk.170.
ftu

ns p?okoh
fjzv'b okrK

wzrbwJh

rhs

ns pzrkbh
dhnK wjkB

;[oK Bkb skB sozrK g?dk j[`dhnK jB, (fi;) X[B ~ ;[D e dts ns wB[Zy
ohMd jB. fJ; Sph ns gqGkt tkbk @p;zs# (@fos[ oki#) okik fi; fdB
eq'X eo e Xktk eork, sd fJe fppe s'I fpBk j okiB! j'o fejVk T[;
d

;kjwD

ikJ r k.171.

330

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

331

okwebh fjzv'b r"v r{ioh wjk X[fB.

;'om, ;kozr, F[ZX wbko, fpGk; nkfd ;ko


fjzv'b, r"v, r{ioh dh ;[zdo X[Bl bbs, goi, r"oh,

bbs goi rtoh wbko ekBVk wjk Sfp.

wjkB

;'ofm ;kozr ;[X wbko fpGk; ;ofp rfB.

ikfj fpb'es pho ;op s[wo i? j? dfp.


fJj fpfX Bo; fos[ oki fBqg wdB ;{nB ip roi j?.
fpB[ fJe r:kB ;[B j' fBqgfs ;[ nT[o d{;o e' pofi j?. 172.
eT{ X s dkwfB ;xB ;xB x' o s uj[ f d; xB.
w'fjs GkfwB ;xB vos fpojfB fsq: bfy wfB.
p'bs dkd[o w'o ;xB fMbh fMzekos.
dys fdqrB gqGkt nfws w[fB wB fpqs jkos.
fJj fpfX j[bk; wdBi d{;o fifdB uNe d? ;Ne j?.
fpB[ fJe fppe ;[Bj' fBqgfs nT[o d{;o e' jNe j. 173.

Sphl

fi;

ty

so

;ko

;{ow

tydhnK

jB

ns

pfj;kp

w[BhnK

dk

wB

j'o

d{ik

fejVk

(;{owk

(ekwdt

dk)

tork

ftfusq

T[;

shik

~)

g[Zso

eBe dy e[ooks emB ekfwB fpqs jkos.


sfB gNzpo ioe;h gow G{yB sB Xkos.
fJj Sfp nBzd wdBi fBqgfs fifdB roi db rkfj j?.
fpB[ fJe Xhoi ;[fB o fBqgfs ;[ nT[o ;w[j e' ikfj j?. 175.

id'I

o'erk.

j?

fdFktK ftu
ns ft:'rD

(fJ;

gqGkt

ekoB)

;[ZX

p[ZX

@nkBzd#

T[j

:[ZX

173.

fi;

fdB

F;sq

eork,

(sK)

dts,

voBr. fi; fdB T[j ;kjwD nkJrk, sK


;erk. (feT[Ife T[j) ;kfonK d si gqskg

jho uho nkGoD Xo ;koEh wjkpb.

dk

G[b iKdk j?. fJ; gqeko dk @j[bk;# ;{owk j?, i' ekwdt dk d{ik g[Zso
j?, fi; fdB T[j uNe e (nr'I) bzxrk, j okiB! ;[D', fJe fppe s'I fpBk

e' GN Xfo j? Xho fifdB ;kw[fj tj n? j?.

osB iNs oE ;[Gs yfus piqB w[eskcb.

soQK

fJ;sohnK dk wB (T[; ~) ty e vo fojk j?. (fi; soQK) vZv{nK ns w'oK


d M[zv p'bd jB ns @fMbh# (phIv) MhI MhI eod jB. nZyK (fJ; d) gqGkt

efo j? fusq pfusq ;[ oD ;[o Bo w[fB vfo j?.

fpB[ fJe Xhoi ;[fB o fBqgfs ;[ nT[o B d{;fo fNe j?. 174.

fJ;

(fitI) fpibh xBx'o pdbK ftu uwedh j? ns u"jK


xBx'o r{zi j' ojh j?. pj[s fJ;sohnK w'fjs j' ojhnK jB

fuso

fJj fpfX nB`d d[o Xoy GN fifdB ;;sq rj fwe j?.

ikDr.

ekwdt dk g[Zso (@;{nB#) o[sK dk okik p;zs id (nk e) rirk, sK fpBk


fJe frnkB d, j okiB! ;[D', j'o e"D d{ik T[; ~ o'erk.172.

fsqshnk g[sq nB`d fifdB ;;sqB ej[ Xfo j?.

;G e' si gqskg fSBe Ghso jo b? j?.

dp

(okr) rD okwebh,
wbQko ns ekBVk dh

XkoB

eo

wB[Zy

bJrk.

ns

w[Bh

fejVk ;{owk Xhoi XkoB eo


~ fJe fSD ftu jo btrk.

fJ; soQK dk j? fBvo (@d[o Xoy#) :'Xk @nkBzd#, fi; fdB T[j F;sq XkoB
eo e wX'brk (@fwe#), j okiB! ;[D'l fpBk fJe Xhoi d j'o e'Jh th (T[;
d

;kjwD)

BjhI

fNe

;e r k.174.

osBK Bkb ifVnk (i') oE F'Gdk j?, (fi; ~) jhfonK ns w'shnK Bkb
yfus ehsk j'fJnk j?. fi; d wjkB pbtkB oEtkB B jhfonK d rfjD ns
p;sq XkoB ehs j'J jB. (fi; dh uwe dwe ~) ty e ;'Bk (eBe) e[Vdk
j? ns seV wB tkbhnK fJ;sohnK (fi; ~ ty e) ;[os y'j pfjzdhnK jB
(noEks ekw t; j' iKdhnK jB). (fi; B) Foho T[s }ohdko p;sq jB ns
Foho T[s pj[s ;z[zdo rfjD XkoB ehs j'J jB. fJj Sph ekw dt d g[Zso
@nkBzd# oki dh j?. fi; fdB (fJj) ri e ;?fBe db ~ rkjrk, sK j okiB!
;[ D ' , fpBk fJe Xhoi d j' o e" D fJ; d ;kjwD ikt r k.175.

X{wq poD ;koEh X{wq pkihoE Skis.


X{wq poD nkGoD fBofy ;[o Bo w[fB bkis.
X{wq B?B X{wo' rks X{wo fsj G{yB.
X{wq pdB s pws ;op ;sq e[b d{yB.
n; Gow wdB us[oE ;[tB fifdB o'; efo XkfJ j?.
db b{N e{N s[wo' fBqgfs ;[ ;op fSBe wfj ikfJ j?. 176.

X{`J

ozr

tkbk

fi;

dk

oEtkB

j?

ns

X{`JI

o`r

x'V

jh

(fi;

d)

oE nr i[s j'J jB. X{JI d ozr tkb rfjD jB, (fi; ~) ty e dts,
w[Bh ns wB[Zy wB ftu bikT[Id jB. (fi; dhnK) X{`JI d ozr tkbhnK
nZyhnK jB, X{`JI tork Foho j? ns X{`JI d ozr tkb jh fi; d rfjD
jB. (i') w[y s'I X{`JI d ozr tkbh T[bNh eo fojk j? ns t?oh dh ;koh
e[b

d[y

dD

tkbk

j?.

fJj

@Gow#

(Bkw

tkbk

:'Xk)

ekwdt

dk

u"Ek

g[Zso j?. fi; fdB (fJj) eq'X eo e Xktk p'brk, j okiB! fJe fSD ftu
jh fJj soh ;koh ;?Bk ~ b[N e[N e ubk iktrk.176.

332

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

333

pv i'Xk pv ;{o pv fistko ;[bZSB.

Gkoh

j'o j'o i' :'X frD iKd jB, T[BQK d ;[`do BK jB. (T[j) pj[s
:'X, t^v ;{ow ns pj[s fisK jk;b eoB tkb u`r bZSDK tkb

ebfj Bkw fJe Bkfo wjk eb o{g ebj eo.

jB.

@ebj#

nT[o nT[o i ;[GfN rB' fsj Bkw fpuSB.

b'r us[od; wkfM ik;[ S'ok Bjh ;[o Bo.


;p ;;sq n;sq Ghso fBg[D nfs gqGkt fsj ikBhn?.

BK

tkbh

fJe

fJ;soh

j? i' wjkB

@eb#

o{g

tkbh

ns pj[s

ebF eoB tkbh j?. fi; B u"jK b'eK ftu dtsk iK wB[Zy BjhI Sfvnk
j?. ;ko F;sqK n;sqK ~ ubkT[D ftu fBg[D j? ns T[; dk Gkoh gqGkt

;p d; G; no[ oki ;p sqk; itB e' wkBhn?. 177.

ikDhdk j?. ;ko d;K ns G;K ns ;G okiK ftu fi; dk vo wzfBnk iKdk
j?.177.

p?o Bkw fJe pho wjk d[o Xoy ni? ofD.

@t?o# BK dk fJe pj[s jh fBvo tho j? i' oD ftu fifsnk BjhI


ik ;edk. fi; B ed th fgm BjhI fdZsh ns nBeK okfinK d ;w{j fis

epj[ dhB Bjh ghfm nfBe ihs fij fBqg rD.


b'uB ;q"Ds poD no[D ;p ;;sq nzfr fsj.
oft gqek; ;o X[ik no[D bkis bfy Sfp fij.
fJj Gkfs p?o phok pv? fifdB eq[X efo rofi j?.
fpB[ Je ;Kfs ;[B o fBqgfs ;[ nT[o B d{;o pofi j?. 178.
X{wq X[ik oE X{wq X{wq ;koEh fpokis.
X{wq p;sq sB Xo' fBofy X{no' wfB bkis.
X{wq

XB[y eo Se:' pkB X{wo ;[jkJ.

;[o Bo Bkr G[izr iS no[ n;[o bikJ.


fJj Sfp gqGkt nkb; fBqgfs fifdB i[X ej i[N j?.
T[dw fpjhB ;[B o fBqgfs nT[o ;eb db c[N j?. 179.
jfos X[ik no[ XB[y jfos pkih oE ;'Gzs.
jos p;sq sB Xo fBofy ;[o Bo wB w'jzs.
gtB pr oE ubs GqwB px{bk bfy bfis.
;[Bs ;qtB ue ;pd wx wB wfj ;[y[ ;fis.
fJj Sfp gqskg wd Bkw fBqg fifdB s[ozr BukfJ j?.
fpB[ fJe fppe ;[B b? fBqgfs ;;[ ;wfo B d{;o ikfJ j?. 180.

nf;s X[ik ;koEh nf;s p;sq? no[ pkih.


nf;s etu sB e; sis pkDB eh okih.
nf;s ;eb fsj poD nf;s b'uB d[y wodB.
nf;s wfDD e ;eb nzfr G[yD o[fu poXB.
n; e[ftqfs pho d[o Xoy nfs fifdB ;wo ej ;fi j?.
fpB[ fJe Xhoi phos sfi nT[o ;eb db Gfi j?. 181.

bJ

jB.

T[;

dhnK

bkb

nZyK

jB

ns

Foho

T[s

;ikJ

;ko

F;sq

bkb

jB. fi; dh X[ik ;{oi d gqekF tKr j? ns (fi; dh) Sph ~ bkb ozr
th ty e bfis j[zdk j?. fJ; soQK dk @t?o# pj[s tZvk tho j?, fi; fdB
T[j eq'X eo e rirk, j okiB! ;[D', fpBk fJe @;Kfs# d j'o (e'Jh) d{ik
T[ ; ~ BjhI toi r k.178.
(fi; dh) X{`JI dh X[ik, X{`JI dk oE ns X{`JI dk oEtkB p?mk j'fJnk
j?. X{`JI d jh p;sq Foho T[s XkoB ehs j'J jB, (fiBQK ~_) ty e X{`JI
dk wB th bfis j[zdk j?. X{`JI dk jh XB[F (fi; B) jZE ftu ef;nk j'fJnk
j? fi; ftu X{`JI d jh sho ;[F'fGs jB. (fi; ~ ty e) dts, wB[Zy, Bkr,
;Zg, :eF ns d?Is biktkB j' oj jB. fJ; (gqeko dh) Sph d gqGkt
tkbk @nkb;#, okik id'I :[ZX ~ i[N ikJrk, j okiB! ;[D', @T[dw# s'I fpBk
j'o ;kok db (T[; s'I) BFN j' ikJrk.179.
jo ozr dh X[ik, jo ozr dk XB[F ns jo x'V ns jo ozr dk
oE F'G fojk j?. (fi; B) jo ozr d p;sq Foho T[s XkoB ehs j'J jB,
(fiBQK ~) ty e dtfsnK ns wB[ZyK d wB w'fjs j' oj jB. (fi; dk)
oE jtk d tr tKr ubdk j?, (fi; ~) GqwfdnK ty e tk-to'bk th
bfis j[zdk j?. (fi; d) Fpd ~ ezBK Bkb ;[D e j?okB j'fJnk pdb wB
ftu

;[y

nB[Gt

(T[j) fi; fdB


:[ZX ftu (T[;

eodk

j?.

fJj

x'Vk BukJrkl j
d ;kjwD) j'o

Sph

ns

gqskg

@wd#

BK

oki

okiB! ;[D bU, fpBk fJe


d{ik e"D ikJrk.180.

dk

j?,

@fppe#

ekbh (nf;s) X[ik j?, ekbk oEtkB j?, p;sq ns x'V th ekb jB,
ekbk jh etu sB T[s ef;nk j'fJnk j? ns pkDK dh bVh Svh ik fojk
j?. T[; dk ;kok ozr ekbk j? ns d[y ~ BFN eoB tkbhnK ekbhnK jh
nZyK jB. ekbhnK wDhnK d }to ;kfonK nzrK T[s o[uh Bkb p`BQ j'J jB.
fJ; soQK dk pj[s fBvo :'Xk @e[ftqfs# j?. fi; fdB (T[j) :[ZX ~ ikJrk,
sK fpBk fJe
ikJrk.181.

@Xhoi#

(BK

d)

:'X

d,

j'o

;kok

db

sZs-fSD

Gi

334

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

335

ni? ikfB nkgBfj ;op oD ;[GN gukos.

uzw dk etu (fi; B) gkfJnk j'fJnk j? ns Ssqh Xow ~ XkoB


ehsk j'fJnk j?. nkgD nkg ~ nfis ikD e oD-G{wh ftu ;kfonK :'fXnK

XoB B nkr? Xho pho fij ;w[j Xkts.

~ tzrkodk j?. fi; d ;kjwD j' e Xktk eodk j?, T[j ;{owk nr'A Xhoi

uow pow ej Xo Xow Ssqh e' Xkos.

;[o n;[o no[ Bo Bkfo iS rzXqp r[B rkts.


fJj fpfX r[wkB ik fdB roi gow eq'X eo Y{e j?.
fpB[ fJe ;hb ;[B fBqgfs fBqgkfD ;[ nT[o ;eb db j{e j?. 182.

XkoB BjhI
r[D rkT[Id

eodk. dts, d?Is ns Bo-Bkoh, :eF, rzXop (;G


jB. fJ; soQK dk @r[wkB# (BK dk ;{owk) fi; fdB

e pj[s eq'X Bkb nk Y[erk, sK j ofinK d oki! ;[D', fpBk fJe @;hb#
d j' o ;kok db jkb-d[ j kJh wukJ r k.182.

;Ve sr dkfwB sVe sVGV oD ;is.

eo

eVe e
e sbtko

b[Ve b[E fpE[or ;b ;kw[fj jP? xbs.

oD

;irh.

eVfe eq'X efo uVr[ GVfe Gkdft i:'I ris.

fifdB o'; okts oDfj d{;o e' Mbs.


fJj fpfX ngwkB fsj Gqks GB fifdB o[dq o; wfu j?.
fpB fJe ;hb d[;hb GN ;[ nT[o etD ofD ofu j?. 183.
XB[y wzvbkeko brs ik e' ;dht oD.
fBoys si gqGkt GNe Gkis j? GN rD.
eT[B pkfX s Xho pho fBoys d[fs bkis.
BjB i[X mjokfs sq;s d;j{` fd; Gkis.
fJj fpfX nBoE ;woE ofD fifdB s[ozr wNe j?.
fpB[ fJe Xho ;[B pho po[ ;[ d{;o eT[B jNfe j?. 184.
gqhs p;sq sfB Xo X[ik ghnoh oE Xko.
ghs wB[y efo ;'G wkB ofs gfs e' Nko.
ghs poD ;koEh ghs poD? oE pkih.
ghs poB e' pkD yfs ufV rois rkih.
fJj Gkfs p?o ;{ok fBqgfs fifdB rofi db rkfj j?.
fpB[ fJe frnkB ;tXkB jP? nT[o ;wo e' ukfj j?. 185.
wfbs p;sq sfB Xo wfbs G{yB oE pkX.
wfbs w[eN f;o Xo gow pkDD ej ;kX.
wfbs poD ;koEh wfbs skj{` nkG{yB.
wb:kro eh r`X` ;eb ;sq e[b d{yB.
fJj Gkfs fBzd nBXo ;[GN fifdB n:'XB wfu j?.
fpB[ fJe Xhoi ;[B phopo ;[ nkT[o etD ofD ofu j?. 186.

T[; d)
ri ti

b'EK

eq'X Bkb uVQrk ns


(fwnkB s'I fBebrh)
T[s

b'EK

ftS

Gkdo'I dh fpibh tKr


ns fpibh dh sVe

ikDrhnK

ns

;kjwD

j'

r^irk. ;Ve
tKr sZs-cN
e

poS

wko

ikDr. fi; fdB o'; BK dk okik oD wukJrk, (T[; dh Mkb ~) d{ik


e"D Mbrk. fJ; soQK dk T[; dk Gok @ngwkB# df;nk iKdk j?, fi; fdB
(T[j) o[dq o{g ftu wu gJrk, sd fpBk fJe
s'I j'o e"D :[ZX ftu wrB j' ;erk.183.

@;hb#

ns @d[;hb#

;{ofwnK

fi; dk wzvbkeko tkbk XB[F j? ns (i') ;dk :[ZX ftu brk ofjzdk
j?. (fi; d) si d gqGkt ~ ty e ;{ofwnK d i[N GNed j'J Gih iKd
jB. (T[; dh) Sph ~ ty e fejV ;{ow Xhoi pzBQd jB< ;r'A :'X bfis
j[`d jB. :[ZX ftu mfjod BjhI jB, G?Ghs j'J d;K fdFktK tb Gid iKd
jB. fJ; soQK dk ;woE ;{owk @nBoE# fi; fdB :[ZX ftu x'V ~
wNekJrk, (j okiB!) ;[D', fpBk fJe Xhoi (BK d) ;{ow s'I j'o e"D T[;
~ o' e ;e r k.184.
sB

T[s

ghb

p;sq

Xko

j'J

jB

ns

oE

T[s

ghbh

X[ik

brkJh

j'Jh j?. ghbk XB[F jZE ftu F'Gdk j? ns ekwdt dk wkB d{o eodk j?.
ghb ozr dk oEtkB j? ns ghb ozr d jh oE Bkb x'V (i[s jB) .
ghb ozr d pkD jB. (T[j) :'Xk oD-G{wh ftu ik e rZidk j?. j okiB!
fJ; GKs dk ;{owk @t?o# j?. fi; fdB (T[j) bbekok wko e ;?Bk-db ~
wX'brk, (T[d'I) fpBk
ukjrk.185.
w?b

fij

p;sq

fJe
sB

frnkB
T[s

j'o

fejVk

XkoB

ehs

j'J

;ktXkB
jB

oE Bkb p`BQ j'J jB. w?bk fijk w[eN f;o T[s


ns pj[s u`r pkDK ~ ;kfXnk j'fJnk j?. oEtkB

ns

j'
w?b

:[ZX

fij

rfjD

XkoB ehsk j'fJnk j?


th w?b fij ozr dk

j? ns T[; d rfjD th w?b fij jB. wb:kro (T[s i`w uzdB) dh ;[rzX
tkbk ns ;ko t?ohnK d e[b ~ d[y dD tkbk j?. fJ; soQK dk XV-jhB
:'Xk

@fBzd#

fJe

Xhoi

fi;

fdB

:[ZX

wukJrk,

j'o

e"D

:[ZX

;qFm

wukJrk.186.

;{ow

(gko;

BkE)!

;[D',

fpBk

336

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

337

x'o poD f;fo w[eN x'o ;sqB ej ;kX.

r{VQ (iK fGnkBe) ozr d p;sq sB T[s XkoB ehs j'J jB ns


f;o T[s th rkVQ (iK fGnkBe) ozr dh grVh pzBQh j'Jh j?. r{VQ (fGnkBe)

x'o wzsq w[y igs gow nkx'o o{g fsj.

ozr dk f;o T[s w[eN j? ns fGnkBe t?ohnK ~ ;kXD tkbk j? (noEKso -

x'o p;sq sfB Xo x'o grhnk f;o pkX.

bys ;Por Gjoks x'o nkGk bfy e fij.


fJj Gkfs Boe d[o Xoy GN fifdB o'f; ofD nkfJ j?.
fpB[ fJe jfoBkw ;[B j' fBqgfs ;[ nT[o B e'fJ pukfJ j?. 187.

fGnkBe
j? ns

e @;tor# (BK tkbk :'Xk th) ezpdk j?. fJ; soQK dk j? @Boe# BK dk
fGnkBe :'Xk, fi; fdB eq'X eo e oD-G{wh ftu nkJrk, j okiB! ;[D',
fpBk

;wN ;kr ;zrqj? ;b ;kw[fj jP? ;[N?.

F;sqK d fBFkB pDkT[Idk j?). w[y s'I fGnkBe wzsq dk ikg eodk
fi; dk pj[s fGnkBe o{g j?. fi; dh fGnkBe uwe dwe ty

fJe

@jfo-Bkw#

j'o

e'Jh

th

(T[;

s'I)

pu

BjhI

;erk.187.

i' uz r h soQ K f;wN e poSh ~ geVdk j? ns ;kjwD j' e poSk

efbs eq'X ;`i[rfs rfbs r?to fi:'I i[N?.

;[Ndk j?. eq'X Bkb ;z:[es j' e uwedk j? ns w;sh ftu x[b j'J jkEh tKr

fJe fJe fpB[ ehB fJe s fJe B ub?.

(:[ZX ftu) i[N iKdk j?. fJe fJe ehs fpBk, T[j fJe (EK s'I) d{ih tb BjhI
iKdk. (T[ j ) fJe Bkb fJe :[ Z X eodk j? ns ;kjwD j' e F;sq (dk tko)

fJe fJe ;zr fGV? ;;sq ;Bw[y jP? Mb?.


fJj fpfX B;hb d[;hb GN ;js e[uhb rofi j?.
fpB[ Je ;[ufj ;[fB fBqg fBqgfD ;[ nT[o B e'T{ pofi j?. 188.

Mbdk j? . fJ; soQ K d @B;hb# (ftrV ;[ G k tkbk) ns @d[ ; hb# (e[ o ]s ;[ G k


tkbk) ;{ow @e[uhb# (nF[ZXsk) Bkb ob e id'A bbekoBr, j okfinK d oki!
;[D', fpBk fJe @;[usk# (BK d ;{ow) s'I j'o e'Jh T[BQK ~ o'e BjhI ;erk.188.

;;sq n;sq d'T{ fBg[D fBg[D ;p pd ;k;sq eo.

F;sq ns n;sq d' j K ~ ubkT[ D ftu fBg[ D j? ns t d s Fk;sq (~

no[D Bsq no[ oes p;sq fXqstkB XB[oXo.

ftukoB ftu) wkfjo j?. (T[; d) bkb Bso jB ns bkb jh p;sq jB ns

fpeN pke: pv v:kS pv' nfGwkB Xo wB.

Xhoi tkbk XB[ F Xkoh j? . pj[ s fteN, pKek ns t^ v hnK nZ y K tkbk ns wB


ftu t^ v k nfGwkB XkoB eoB tkbk j? . (i' ) nfws o{ g tkbk, nfws pb

nfws o{g nfws'i nG? nkb'e ni? oB.


n; ;[GN S[Xk fsq;Bk ;pb fifdB ozr oD ofu j?.
fpB[ fJe fBqgfs fBrqj fpBk nT[o ihn B b? pfu j?. 189.
gtB pr oE ubs ;[ Sfp ;kti skVsk feqs.
fros XoB ;[zdoh B?e fij fdf; fcfo Mkes.
wdB w'j ojs wB[S dfy Sfp bkis.
T[gis jh: j[bk; fBofy d[fs ej d[y Gkis.
fJfw egN dt nBit fBqg[ fifdB MNe d? XkfJ j?.
fpB[ Je ;Kfs ;[Bj' fBqgfs ;[ nT[o etB ;w[jkfJ j?. 190.
uyB uko[ uzub gqGkt yziB bfy bkis.
rkts okr p;zs pD phBk X[fB pkis.
XXes fXqeN fwqdzr MKM Mkbo ;[G ;'js.
yr fwqr iS G[izr n;o ;[o Bo wB w'js.
n; b'G Bkw i'Xk pv' fifdB i[X ej i[fN j?.
i; gtB pr s wx rD ;[ n; st ;p db c[fN j?. 191.

tkbk, G? ofjs j? ns B fifsnk ik ;eD tkbk nb"fee oD eodk j? . fJ;


soQ K d G[ y ns sq j (d' t A ) ;{ o w pj[ s pbtkB jB. fi; fdB fJj oD-G{ w h
ouk dDr, j okiB! fpBk fJe @fBrqj# s'I j'o e'Jh ihT{Idk BjhI purk.189.
g"D d tr tKr (fi; dk) oE ubdk j? ns i' jkEh (@;kti#) dh
Sph tkbk ns fpibh dh c[osh tkbk j?. (T[j) fi; gk; tb }ok fizBk
fco e Mkedk j?, ;[zdo fJ;sohnK (w'fjs j' e) Xosh T[s fvr g?IdhnK
jB. ekwdt (wB ftu) w'fjnk ofjzdk j? ns (T[; dh) Sph ~ ty e wB[Zy
(wB ftu) bfis j[zdk j?. (T[; dh) d[sh (uwe) ~ ty e fjod ftu j[bk;
g?dk j[zdk j? ns d[y Gi iKd jB. fJ; soQK dk B fifsnk ik ;eD tkbk
@egN dt# okik j?. (T[j) fi; fdB MNek d e Xktk eork, j okiB!
;[D bt', fpBk fJe @;Kfs# d j'o e"D T[; d ;kjwD nkJrk.190.
(fi; dhnK) nZ y K ;[ z d o ns uz u b jB, (fiBQ K d ) gq G kt ~ t y e
ww'bk (yziB gzSh) th Fow;ko j[zdk j?. p;zs okr ~ rkT[Idk j? ns pD s
phBk dh X[B tidh j?. @XXes# ns @fXqeN# (d X[B Bkb) fwqdzr (tidk j?).
MKM ns Mkbo dh F[G (X[B) F'Gdh j?. (i') gzSh, fjoB, :eF, G[izr (;Zg),
d?Is, dts, wB[Zy nkfd d wB ~ w'fjs eo ojh j?. fJ; BK dk pj[s tZvk
:'Xk @b'G# j?. fi; fdB (T[j) :[ZX ftu i[Nrk, (j okiB!) g"D d tr Bkb
pdbK d M[zv fitI (cN iKd jB) T[; soQK soh ;G ;?Bk fpyo ikJrh.191.

338

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

X[i gqwkD phi[oh G[ik Gkoh fij okis.


nfs uzub oE ubs fBoy ;[o Bo w[fB Gkis.
nfXe o{g nfws'i nfwN i'Xk oD d[j eo.
nfs gqskg pbtzs brs ;sqB ej fog[ jo.
n; w'j Bkw i'Xk i; fifdB i[X ej i[fN j?.
fpB fJe fpuko nfpuko fBqg nT[o ;eb db c[fN j?. 192.
gtB pr oE ubs rtB bfy w'fjs Bkro.
nfs gqskg nfws'i ni? gqswkB gqGkXo.
nfs pfb;N nfX;N ;eb ;?Bk ej[ ikBj[.
eq'X Bkw pfY:kS pv' i'Xk ihn wkBj[.
Xfo nzfr etu Xo gBu efo fifdB s[ozr wNe j?.
fpB[ Je ;Kfs ;[B ;fs fBqg ;[ nT[o B e'T{ jNfe j?. 193.

o[ d q

;PoB fezeDh ikb pX pkB?s ri'sw.


nfs gqGkt i[fs pho f;X ;ktzs Bo'sw.
fJj Sfp jzeko Bkwk ;[GN nfs pfb;N fsj wkBhn?.
fij irs iht ihs ;p? nkg nihs fsj ikBhn?. 194.

;[Gq ;?jEh gkfD gqGk eo w? n; Xkts.


fBofy fdgfs dkwBh gq G k jh:o gS[ s kts.
n; dq'j Bkw i'Xk pv' nfs gqGkt fsj ikBhn?.
ib Eb fpd; d;B fBqgfs nkB itB eh wkBhn?. 195.
spb pki x[zxoko ;h; ebrh fijk ;'js.
d?P feqgkD rirkj fBofy Bkoh Bo w'js.
nfws o{g nfws'i fpeN pkB?s nfwN GN.
nfs ;[pkj nfs ;{o ni? nBfGd ;[ nBeN.
fJj Gkfs Gow nBfGd GN fifdB eq[X ih: Xko j?.
fpB fJe fpuko npfuko fBqg ;;[ nT[o B nkfB T[pkfo j?. 196.

(T[;
iKd
:[ZX
FsqfdB
;kok

(fi; dk) oE g"D d tr tKr ubdk j? ns ;wMdko b'e T[;


dh ukb ~ ty e w'fjs j' rJ jB. (T_j) pj[s gqskg tkbk, nfws pb
tkbk, B fis ik ;eD tkbk, w{osh torh gqGk ~ XkoB eoB tkbk ns
pj[s pbtkB j?. (T[; ~) ;koh ;?Bk dk nkXko (nEtk ofyne) ikD bt'.
eq'X BK dk tvhnK nZyK tkbk, tZvk :'Xk wB ftu wzB bt'. (T_; B) Foho
T[s etu XkoB ehsk j'fJnk j?, jZE Bkb fubk uVQkfJnk j'fJnk j?. (T[j)
fi; fdB x'Vk wNekJrk, j okiB! ;[D', ;u efjzdk jK, fpBk fJe @;Kfs#
d (T[; ~) j'o e'Jh o'e BjhI ;erk.193.
wdwks

jkEh

tKr

w;s

j'

ufVQnk

j'fJnk

j?

ns

(jZE

ftu)

fGnkBe sbtko eYh j'Jh j?. ekb ozr d rfjD jB, i' ;ko Bhb wDhnK
Bkb yfus ehs j'J jB. ;'B dh fezeDh (sVkrh) d ikb Bkb T[sw ns
pKek (@pkB?s#) jkEh ;fink j'fJnk j?. fJ; dk thosk :[es pj[s gqGkt
j? ns ;cb, ;qFm g[oF (T[; d) nfXekoh (@;ktzs#) jB. fJj j? Sph @jzeko#
Bkw

;ko

iht

:'X

dh,

fis

T[;
j'J

pj[s

pbtkB

jB,

go

T[j

wzBDk

nkg

ukjhdk

nfis

j?.

ikfDnk

fi;

iKdk

j?.

irs

194.

;\?d jkEh T[s ;tko j? ns u"jK gk; ;[zdo u"o M[b oj jB. ;'B

;s j;s nko{V Y[os uj{` Ufo uto po.


;PoD fezeDh pX fBofy w'js Bkoh Bo.

339

fi; dh fpibh fijh X[ik j? ns Gkoh G[iktK F'GdhnK jB.


dk) pVk uzub oE ubdk j? fi; ~ ty e dts, wB[Zy ns w[Bh Gi
jB. (T[; dk) pj[s nfXe o{g j?, nfws Fesh j?, nfwN ns em'o
eoB tkbk :'Xk j?. nfs nfXe gqskg tkbk, pbtkB ns t?ohnK ~
ftBkFe brdk j?. fJ; soQK @w'j# BK dk :FtkB :'Xk j?. (T[j) fi;
:[ZX ftu i[Nrk, j okiB! fpBk fJe @fpuko# ns @nfpuko# d j'o
db BFN j' ikJ r k.192.

rfbs d[ o d wfd uV : ' efY eotko G:z e o.


;:kw poD nkGoD yfus ;p Bhb wfDD po.

ntsko

dh fezeDh (sVkrh) pzBQh j'Jh j?, fi; ~ ty e Bo-Bkoh w'fjs (j' oj


jB). ;[zdo ;?jEh (poSh) jZE ftu j? ns sbtko jZE ftu uwe ojh
j?. (T[; dh) fbFe ~ ty e fpibh dh gqGk fjod ftu gSsk ojh j?.
fJ; soQK dk @d'qj# BK dk tZvk :'Xk j?. T[; dk pj[s tZvk gqGkt ikDhdk
j?.

ib-Eb

ns

d;K

fpd;K

oki

fi;

dh

nkB

wzBd

jB.

195.

ns

x'V T[s oy j'J X"I; (~ tikT[Idk j?), f;o T[s x[zxokb tkb jB
f;o T[s ebrh F'Gdh j?. d'-feqgkBK (XkoB ehshnK j'JhnK jB) ns

(f;o T_s) firk (~ ;ikfJnk j'fJnk j?), (fi; ~) ty e Bo-Bkoh w'fjs


j' oj jB. (T[; dk) nfws o{g j?, nfws si j?, em'o sho-nzdk} ns
B

fwND

tkbk

:'Xk

j?.

nfs

;[zdo

pKjtK

tkbk,

nfs

nfXe

F{otho,

fifsnk ik ;eD tkbk, B Gd ik ;eD tkbk ns B eN ik ;eD tkbk


j?. fJ; soQK dk B Gd ik ;eD tkbk @Gow# (BK dk) ;{owk j?. fi; fdB
(T[j) wB ftu eq'X XkoB eork, j okiB! (T[; fdB)
@nfpuko# d, j'o e'Jh th puk BjhI ;erk.196.

fpBk

fJe

@fpuko#

340

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

bkb wkb ;[G pX? BrB ;ogfu yfus f;o.


nfs pfb;N nfBGd ni? ;ktzs GNKpo.

Br

efN feqgkD ;?jEh sis Xkok pkDB eo.

tkbk,

d y s j;s gq G kt bis sfVsk XkokXo.


n; pqjw d'y nBw'y GN neN ni? fsj ikBhn?.
nfo dtB ni? nkB`d eo fBqg nfppe e' wkBhn?. 197.

nf;s p;sq no[ nf;s rks nfws'i oDkub.


nfs gquzv nfs pho pho ihs fiB ib Eb.
neN ni? nBGd nfwN nBofE Bkw fsj?.
nfs gqwkE nfo wEB ;sq[ ;'yB j? fpqd fij.
d[o Xoy ;{o nBGd GN nfs gqskg fsj ikBhn?.
nBi? nBzd dksk ngB nfs ;[pkj fsj wkBhn?. 198.

ntsko

341

;[zdo bkbK dh wkbk pzBQh j'Jh j? ns f;o dh gr (@;ogfu#) ftu


iVQ j'J jB. pj[s pbtkB, B Gd ik ;eD tkbk, B fis ik ;eD
nfXekohnK

ns

:'fXnK

dk

;ogq;s

j?.

be

Bkb

sbtko

ns

(jZE

ftu) poSh j? ns jEK Bkb pkDK dh MVh bkJh j'Jh j?. j;d d gqGkt ~
ty e fpibh bfis j' e pdbK (@XkokXo#) ftu (b[e iKdh j?). fJj' fij/
@pqjw d'y# ns @nBw'y# (BK d) B eN ik ;eD tkb ns B fis ik ;eD
tkb (:'X) T[BQK ~ ikDhdk j?. (j okiB!) t?oh ~ dpkT[D tkbk, B fis ik
;eD

tkbk

ns

nkBzd

eoB

tkbk

@nfppe#

okik

wzBDk

ukjhdk

j?.

197.

nub

ekb p;sq ns ekb jh Foho tkbk, nfws pb tkbk ns :[ZX ftu


ofjD tkbk j?. nfs gquzv (si tkbk) j?, nfsnzs F{otho j? ns

fi; B ib Eb d tho fis j'J jB. T[; B eN ikD tkb, B fis ik


;eD tkb, B Gd ik ;eD tkb, B fwND tkb dk BK @nBofE# j?. t?oh
~ pj[s fwXD ns wZED tkbk j? ns fi; dk Xow jh t?oh ~ ;[ekT[Dk
j?. (fJ; soQK) fBvo ;{owk, B ftzBQ ik ;eD tkbk :'Xk ns nfs gqskg
tkbk ikDBk ukjhdk j?. T[; ~ B fis ik ;eD tkbk, nkgfDnK ~ nkBzd
dD

w'o poD oE pki w'o jh poD gow fij.

tkbk

ns

wjkB

;{otho

:'Xk

wzBhdk

j?.198.

w'o d ozr tkbk oE ns fpbe[b w'o d ozr tkb x'V jB. nfws

nfws si d[o Xoy ;sq[ by eo ezgs fsj.


nfwN pho nkikB pkj[ nb'e o{g rB.

si tkbk ns fGnkBe :'Xk j?, fi; ~ ty e t?oh ezpd jB. nfwN :'Xk
j?, r'fvnK se bzphnK pKjtK tkbk j? ns nb"fee o{g dk g[`i j?. fi;

ws; es[ bfy ikfj fjqd? bkis j? d[fs wfB.

dh uwe ~ ty e ekw dt (@ws; es[#) th fjod ftu bik wzBdk j?.

n; M{m o{fm fifdB fBqgfs oDfj s[ozr T[Efe j?.


fpB[ fJe ;fs ;[D ;fs fBqg ;[ nT[o B nkfB jNfe j?. 199.

fJ; soQK M{m ns o{m (BK d) oki fi; fdB oD ftu x'V BukT[Dr, j
okiB! ;[D', ;u efjzdk jK fpBk fJe @;u# d j'o e'Jh th nk e T[BQK ~
o' e

nf;s ;s ;koEh nf;s ;s SfeU oEKpo.


;[toD fezeBh e; iB[e d{;o dt;[o.
fJj Sfp gqGkt fwfEnk ;[GN nfs pfb;N fsj ej ej:'.
fij irs iht ihs ;p? Bfj nihs Bo e' oj:'. 200.
ueq peq eo Xo uko[ pkrk sfB Xko.
nkBB yks s`p'b r`fX T[sw fp;Eko.
uto[ uko[ uj{` Ufo Y[os ;[zdo Sfp gkts.
fBoys B?B p;zs gqGk skej f;o B:kts.
fJj fpfX ;[pkj[ fuzsk ;[GN nfs d[o Xoy pykBhn?.
nBGzr rks nBG? ;[GN nfs gquzv fsj wkBhn?. 201.

;e r k.199.

(fi;

oE s[ozr f;s nf;s nf;s f;s X[ik fpokis.


nf;s ;sfj p;sq fBofy ;[o Bo w[fB bkis.

BjhI

dk)

ekbk-fuZNk

oE

j?

ns

ekb-fuZN

ozr

dh

X[ik

F'GkfJwkB

j?. ekb fuZN ozr d fi; d p;sq jB, (fiBQK ~) ty e dts, wB[Zy ns
w[Bh biktkB j[`d jB. ekbk-fuZNk jh oEtkB j? ns ekb fuZN ozr tkb
p;sq Bkb ;fink j'fJnk j?. ;'B dh fezeDh e;K (Bkb pzBh j?) wkB' d{ik
fJzdo j't. fJ; soQK dh Sph ns gqGkt tkbk @fwfEnk# BK dk ;{owk j?
ns T[; ~ nfs pbtkB fejk iKdk j?. fi; B irs d ;ko iht fis
bJ

jB

ns

(fi;
;[zdo

g'Fke

fpBk
B)

fis

fGnkBe

(@pkrk#)

e'Jh
ueq

XkoB

th
jZE

ehsh

wB[Zy
ftu

j'Jh

j?.

BjhI

fojk.200.

gefVnk

j'fJnk

w{zj

Bkb

gkB

j?

ns

dk

phVk

sB

T[s

upkT[Idk

j? ns ;[zdo ;[rzX fybko fojk j?. u"jK gk; Y[odk j'fJnk ;[zdo u"o ;[zdo
Sph gk fojk j?. ;[zdosk ~ nZyK Bkb ty e p;zs (o[s) T[; nr f;o
fBtkT[Idk j?. fJ; soQK bzphnK pKjtK tkbk @fuzsk# (BK dk) :'Xk nfs
fGnkBe ;{owk fejk iKdk j?. B BFN j'D tkb Foho tkbk, vo s'I ofjs
ns

nfs

gquzv

si

tkbk

(T[;

~)

wzBhdk

j?.201.

342

;qh

d;w-rqzE

o{ n kb

;kfjp

Sz d

o{ n kb

;PoDh fezefD ;" Se ri oki gpkeko.


d[od o{V dfodq Bkw ;[ pho j? ;[fB G{g.
eT[B sk s ihs j? oD nkfB oki ;o{g. 202.
ioe;h e p;sq j? no[ gow pkiko{V.
gow o{g gftso rks nfSi o{g nr{V.
Ssq Xow Xo wjk GN pz; eh fij bki.
;ze Bkwk ;{o ;' ;p ;{o j? f;oski. 203.
fgzr pki Bj oE? ;fj nfvr pho nyzv.
nzs o{g Xo wB' nfSi rks gquzv.
Bkw ;{o n;'G sk ej ikBjh ;G b'e.
eT[B okt fppe j? i[ B wkfB j? fJj ;'e. 204.
G[ i z r gq : ks Sz d

;i ;:kw pkih oE` ik;[ ikB'. wjk izr i'Xk ni? sk;[ wkB'.
n;zs[;N Bkw wjkpho ;'j?. fsj{` b'e ik e' pv' sqk; w'j?. 205.

ns

jhfonK

343

f;o

T[s

bkbK

pj[s

jko

XkoB

ehs

j'J

jB. (fi; dk) gops d nkeko tkbk jkEh ;'B dhnK fezeDhnK Bkb ;fink
j'fJnk j?. j okiB! ;[D', jkEh T[s uVQ j'J T[; :'X dk BK @dfodq# j?.
T[;

oki

fi;

;o{g
d

(tkb

}ohdko

:'X

Bkb)

p;sq

jB

oD

ns

ftu
pj[s

nk
jh

e"D

;[zdo

fisrk.202.

x'V

T[s

ufVQnk

j'fJnk j?. pj[s ;[zdo o{g j?, gftsq Foho j? ns ;gFN s"o s B fSiD
tkbk o{g j?. (T[;) wjkB :'X B Ssqh Xow XkoB ehsk j'fJnk j? ns fi;
~ nkgDh e[b dh bki j?. T[; ;{ow dk BK @Fzek# j? ns ;kfonK ;{ofwnK
dk

f;oski
(fi;

j? . 203.
d)

oE

nr

G{o

ozr

x'V

i[s

j'J

jB,

(fi;

dk

;tko)

nfvr ns yzv :'Xk j?. nfsnzs o{g ~ Xkfonk j'fJnk j?, wkB' B fSiD
tkb si tkbk Foho j?. T[; ;{ow dk BK @n;'G# j? ns T[; ~ ;G b'r
ikDd

jB.

e"D

(j[zdk

j?)

@fppe#

okik

i'

fJ;

dk

vo

BjhI

wzBrk.204.

G[ i z r gq : ks Sz d

fi; d oE nr ekb ozr d x'V i[s j'J ikDd j', T[; ~ wjkB
izr ftu B fis ik ;eD tkbk :'Xk wzB'. (T[j) @n;zs[FN# BK dk wjkB
;{owk ;'G fojk j?. fszBK b'eK ftu fi; dk pj[s vo wzfBnk iKdk j?.205.
i'

uV:' ss skih f;okihs ;'G?. f;o` i?s gsq` by uzdq S'G?.


nBk; T{u Bkwk wjk ;{o ;'j?. pv' SsqXkoh Xo? Ssq i' j?. 206.

ntsko

Sz d

fi;

bkb jhoB e Xo fij ;h; g? pj[ jko.

o[ d q

fsy

x'V

T[s

ufVQnk

j'fJnk

j?

ns

f;o

T[s

nfis

(ebrh)

;'G ojh j?. f;o T[gob i?-gZso ~ ty e uzdqwk eq'fXs j' fojk j?. T[;
F'GkFkbh ;qFm :'X dk BK @nBk;# j? ns T[; B pj[s tZvk Ssq XkoB ehsk
j' f Jnk j? . 206.
(fi;

oE` ;s pkih f;okihs ;'j?. by fJzdq pkih so? fdq;N e' j?.
jmh pkpoh e' fjz;k Bkw ikB'. wjk izr i'Xk ni? b'e wkB'. 207.

d)

oE

nr

;c?d

x'V

(i[s

j'J

jB)

ns

f;o

T[s

@nfis#

(;{ue ebrh) F'Gk gk ojh j?. (T[; d x'fVnK ~) ty e fJzdo d x'V th


B}o jm BjhI nkT[Id fe T[j eh jB. T[; jmh ns f;oVh ~ @fjz;k# Bkw
tkbk ikD'. wjkB izr eoB tkbk :'Xk ns b'e ftu nfis wzB'.207.
(fi;

;[G` ;zdbh pki okih f;okih. by o{g sk e' bi? fJzdq pkih.
e[wzsz wjk izr i'Xk i[Mko`. ib` tk Eb` iD fis pfonko`. 208.

oE

nr)

Fesh tkbk :'Xk @e[wzs#


fis j' J jB.208.
(i')

uV:' pki skih e'gs` ;o{gz. Xo uow powz fp;kb` nB{gz.


X[ik pX f;X` nbik i[Mko`. pv' i`r i'Xk ;[ eq[Xh poko`. 209.

Fho}

d;

;zdbh

ozr

;[zdo

x'V

;'G

oj/

jB. fiBQK d o{g ~ ty e fJzdo d x'V th FowkT[Id jB. (T[j) wjkB

ep{soh
ns

ozr

nB{gw

j?.
d
etu

fi;
sk}h

ib

x'V

T[s

XkoB

ehsk

ns/

Eb

ufVQnk

tZvh

Ykb

j'fJnk

j'Jh
eq'X

j?, (T[j) i[Mko{ :'Xk @nbik# f;ZX j[zdk


eoB tkbk ns pb tkbk j?.209.

j?.

ftu

j'fJnk
j?.
T[j

pj[s
j?

(oE
pj[s

ns
Bkb)
tZvk

jmhb

:'X

(fi;

B)

X[ik

pzBh

oD-:'Xk,

344

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Xo ShB p;sqz wbhB` dfodqh. X[ik ckN p;sq` ;[ Xko T[gdqh.


wjk ;{o u'oh eo'oh ;wkB`. b;? si n?;' bi? dfy ;PkB`. 210.

o[ d q

ntsko

345

(fi; B ) gsb p;sq XkoB ehs j' J jB (ns i' ) wbhB ns dfodq h
j?, (fi; dh) X[ik dk p;sq cfNnk j'fJnk j? ns T[gdqtK ~ XkoB tkbk j?.
(T[ j ) @u' o h# (BK tkbk) eo' V h (e[ m koh) d ;wkB ;{ o wk j? . (T[ ; dk) s i
(bkbu) fJ; soQK fbFedk j? (fe fi; ~) ty e e[Zsk th FowkT[Idk j?.210.
(fi; d) Foho T[s XkoB ehs ;ko p;sq cN j'J jB, (fi; B) f;o

cN p;sq ;op` ;p? nzr Xko. pX ;h; ikoh p[oh noX iko.
uV:' Ghw G?;` wjk Ghw o{gz. fpG?uko i'Xk ej' sk; G{gz. 211.

nZXh-guZXh G?Vh fijh (b'j dh) ikbh (dh gZr) pzBQh j'Jh j?. (i') pV
fGnkBe o{g tkbk ns t^v nkeko d M'N T[s ufVQnk j'fJnk j?. j okiB!
T[;

;G? f;nkw poD` f;o` ;s Je`. Bj roXgz ;:zdBe` nBe`.


X[ik ;:kw poD` G[i` Ghw o{gz. ;o` ;q'fDs` Je nSe e{gz. 212.

o{ n kb

Sz d

;Pkfwxks feqsxBsk d'T{ pho j? d[o Xoy.

BK

tkbk

:'Xk

ej'.211.

(fi; dk) ;kok ozr ekbk j?, (etb) fJe f;o fuZNk j?. (T[; d)
fJe oE Bkb nBeK y's i[s j'J jB. (T[; dh) X[ik ekb ozr dh j? ns
(T[; dhnK) G[iktK ftFkb o{g tkbhnK jB. (T[; dh) fJe nZy bj{ d SgV
torh ns fJe y{j torh j?.212.
@dfodq# BK tkbk :'Xk pj[s bVkek j?. (T[; B Foho T[s) etu ns

wjk i'X dkfodq Bkwk i[Mko`. Xo uow powz ;[ gkD` e[mko`.


pv' fusq i'Xh eo'Xh eokb`. si? Bk;ek B?B X{wzq pokb`. 213.

@ftGuko#

jZEK ftu Ykb ns e[jkVk XkoB ehsk j'fJnk j?. pj[s jh ftfusq, fGnkBe
ns r[;?b :'Xk j?. (T[j) Be ns nZyK s'I fGnkBe X{`nK Svdk j?.213.
o{ n kb

Sz d

@;Pkfwxks# ns @feqsxBsk# (BK d) d't/A Gok fGnkBe :'X jB. (fJj)

;sq[ ;{oB e ;zxkoe ;?B e Gosoy.

t?oh ;{ofwnK ~ BFN eoB tkb (ns nkgDh) ;?Bk d oytkb jB. (T[j)
fejVk d' EDK tkbh fJ;soh s'I (wK dk bkb) i`fwnk j? i' fJBQK dk vo

o{g nB{g fpb'fe e? GN Gi? j'fJ T[dk;. 214.

BjhI wzBdk j?. (T[BQK d) nB{gw o{g ~ ty e :'X T[dk; (fBokF) j' e
Gi iKd jB.214.

eT[B d' EB ;' iBk i[ B wkfB j? fsj` sqk;.

fwsq d'y no[ oki d'y ;[ Je jh j? Gqks.


Je pz; d[j{`B e' no Je jh fsj wks.
Sfsq Xow Xo jmh oD XkfJ j? fij Uo.
eT[B Xho Xo GNKpo bs j? MeM'o. 215.

ns

G{wh ftu fi; gk; tb Xktk eod jB, (sK) ;{ofwnK dh bki oyD tkbk
fejVk (:'Xk)
jB.215.

Jhoyk no[ T[ukN J d'T{ izr i'Xk ;{o.


Gkfi j? nftb'e e? no[ ohfM j? bfy j{o.
eT[B Xho Xo? GNKpo ihfs j? ;p ;sq.
dzs b? fsqD Gkfi j? GN e' B rfj j? nsq. 216.

@fwsqd'y# ns @okid'y# (d'tI) Gok fJe' jh jB. d'jK dh fJe' jh pz;


fJe' jh T[BQK dh wksk j?. Ssqh Xow XkoB eo e (d'tI) jmh oD-

fpi si nfSi rkfs nfGi o{g d[ozs.


eT[B eT[B B ihfsJ fifB iht izs wjzs. 217.

XkoB

eo

;edk

j?.

(fJj)

M`M'V

(:[ZX

fis)

b?Id

@Jhoyk# ns @T[ukN# fJj d'tI izr d ;{owI :'X jB. (fJBQK ~) ty


(t?oh) Gi iKd jB ns j{oK ty e gq;zB j[zdhnK jB. fejVk gqskgh

:'Xk

Xhoi

XkoB

eork

(feT[Ife

fJj)

;ko

t?ohnK

fis

b?Id

jB.

:'X dzdK ftu xkj b? e Gi iKd jB, (fco) e'Jh th (:'Xk) n;sq-F;sq
XkoB BjhI eodk.216.

xks nT[o p;heoD pv pho Xho ngko.


eq{o eow e[mko gkfD eokb dkV pfonko.

Xhoi

o{gh

@xks# ns @p;heoD# ngko Xhoi tkb t^v ;{ow jB. em'o eow
e[jkVk (fJBQK d) jZE ftu j? ns fGnkBe dkVQK tkb iotkD jB.

(fJBQK dk) fpibh tork si j?, B fSiD tkbk Foho j? ns B fGiD


tkbk vokT[Dk o{g j?. (fJBQK B) fizB th t^v t^v iht i`s{ jB (T[BQK ftu'I)
fejVk

fejVk

BjhI

fifsnk

j? . 217.

346

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

347

gow o{g d[o Xoy rks nwoy si ngko.

@ngdk# (fpgsk) ns @M{msk# th ;{ofwnK d pz; ~ (BFN eoB bJh)


e[jkV tor jB. (fJBQK dk) wjkB o{g j?, fdqVQ Foho j?, (fJj) pj[s r[Z;

nzr nzrfB Bzr p;sq B nzr pbe[b gks.

tkb ns ngko si tkb jB. (fJj) fpBk p;sqK d nzr gqfs nzr s'I B`r

nkgdk no[ M{msk no[ pho pz; e[mko.

d[;N o{g dfodq Xkw ;[ pkD ;kX ;ks. 218.

jB ns Foho s'I fpqSK dhnK fSbK ns gfsnK d p;sq (gkJ j'J jB).
(fJj) d[FN o{g tkb dfodqsk dk xo jB ns (T_gdOt iK ftxB d) ;Zs
pkD

;kX

;{b ;?EB gkfB pkB ;`Gkfo j? st ;{o.


Gkfi j? sfi bki e' fp;zGko jP? ;p e{o. 219.

;;sq n;sqB Skfv e? no[ pki oki fp;kfo.


ekfN ekfN ;Bkj st GN Gkfi j? fp;zGko. 220.
X{wq poD nT[ X{wq B?B ;[ ;ks X{wq i[nkb.
ShB p;sq Xo ;p? sB e{qo poD eokb.
Bkw nkb; stB e' ;[fB oki oki tsko.
eT[B ;{o ;zxkfo j? fsj ;;sq n;sq gqjko. 221.
s' N e

Sz d

BK

(;{ow)

id

eq'X

XkoB

eoBr,

(sd)
Gi
eo

b?Dr,

Gi

(go)

;ko

jh

p;[X

j'

M{m

j'Dr

ns

bki

Sv

ikDr.219.
fi;

fdB

oD

ftu

;{oi

tKr

sg

(shoK

Bkb)

ftzBQDr,

(T[d'I)

fejVk ;{owk Xhoi XkoB eork, ;ko wjkB :'X M{m g? e Gi ikDr.
n;sqK F;sqK ~ Sv e ns oki s x'fVnK ~ G[bk e, so :'X etuK ~
eN

eN

p;[X

j'J

Gi

ikDr.220.

X{`JI tork ozr j?, X{`JI d ;wkB nZyK jB ns ;ZsK X{fDnK dh (w{zj
nZr eZYD tkbk j?. (fi; B) ;ko Foho T[s pkohe p;sq XkoB

ftu'I)

ehs j'J jB ns (fi; dk) fGnkBe ns em'o ozr j?. T[; dk BK @nkb;#
j?-- j okfinK d ntsko o{g okiB! ;[D', n;sqK F;sqK dk tko eo e
fejVk

;{owk

T[;

;`xko

;edk

j?.221.

s' N e Sz d

dk
T[;

eq'X Bkb sbtko geV e :[ZX bJh uVQdk j?. pdb tKr x[zxo{nK
xweko eodk j?. T[; dk BK B Gd ik ;eD tkbk @yd# ;{owk j?.
~

:'fXnK
(fi;

eb o{g eokb iPkb ib`. nf; T[ib gkfB gqGk fBwqb`.


nfs T[ib dzd nBzd wB`. e[feqnk fsj Bkw ;[ i'X rB`. 223.

@ngokX#

wo:kdk d
pkD XkoB

ufV j? rfj e'g feqgkD oD`. xwezs fe x[zxo x'o xD`.


fsj Bkw ;[ yd nGd GN`. fsj pho ;[Xho by' fBgN`. 222.

ns

fejVk wjk pbh (T[BQK d ;kjwD) yV' ;erk ns fpBk


ikDr. (j okiB!) so ;{ow jZE ftu ;{b, poSh ns

GkB[ eh ;o Gd ik fdB sfg j? oD ;{o.


eT[B Xho Xo? wjk GN Gkfi j? ;G e{o.

jB.218.

@fp:'r#

fp:'r nT[o ngokX Bkw ;[ Xko j? ip e'g.


eT[B mkY ;e? wjk pfb Gkfi j? fpB[ Ug.

j'J

(noEks--

d)
nrBh

ftu'I

fBg[D

;[jktD
dhnK

:'Xk

wzB

bt'.222.

(@eb#)

o{g

ftu'I

bkNK

fBeb

ojhnK

fGnkBe
jB).

(T[;

nZr
B)

pb

ojh

;c?d

j?

sbtko

jZE ftu (geVh j'Jh j? fi; dh) uwe pj[s fBowb j?. (T[; d) dzd pj[s
fuZN ns wB ~ nkB`d (dD tkb jB). T[; :'X dk BK @e[feqnk# frfDnk
iKdk

(fi; dk) pj[s ekbk ;o{g ns pd;{os Foho j?. (T[; ~) tyfdnK

nfs f;nkw ;o{g eo{g sB`. T[gi` nr:kB fpb'fe wB`.


fsj Bkw frbkfB gqXkB GN`. oD w' B wjk jfm jkfo jN`. 224.

jh wB ftu nfrnkB T[sgzB j' iKdk j?. T[; gqXkB ;{ow dk BK @frbkfB#
j?.

nfs nzr ;[ozr ;Bkj ;[G`. pj[ e;N ;o{g ;[ e;N S[G`.
nfs pho nXho B G:' ep jh. fdt dt gSkBs j? ;p jh. 225.

j? . 223.

(T[j)

wjkB

jm

tkbk

oD

ftu'I

jko

jNdk

BjhI

j?.224.

Foho T[s nfs F[G ns ;[zdo etu j?. @eFN# ;o{g tkbk (fJj :'Xk)
pj[s eFN ~ th fyMk fdzdk j?. (fJj) nfs nfXe ;{otho j? ns ed th
nXho BjhI j'fJnk j?. (T[; ~) dts ns d?Is ;ko gSkDd jB.225.

348

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

G{wh
XkoB

d'jok

eork,

(T[j)

T[;

tb

pb

ns

Fesh

jo

btrk.226.

d'jok

(sd)

fJ; soQK nfppe oki d ;{ow Foho Xko e (id) jwbk eoBr,
fppe oki d gy d ;{ofwnK ftu'I fJe th (oD-G{wh ftu) yV'sk

BjhI

oj r k.227.

fJj fpfX sB ;{ok ;[ Xfo X? j? fBqg nfppe.


fBqg fppe eh fdf; ;[GN mkY B ofj j? Je. 227.

349

@eow# BK dk :'Xk id'I Fesh (@fpeow#) ~ XkoB eork ns oDftu x'V T[s/ ftuo/rk. (sd j okiB!) sok fejVk ;{owk Xhoi ~

GN eow fpeow ip? Xfo j?. oD ozr s[o`rfj fpufo j?.


sp pho ;[ Xhofjz e' Xfo j?. pb fpeqw si sp? jfo j?. 226.

ntsko

fJfs ;qh pfus BkNe rq`E gko; wfSzdq ;`pkd fBqg nfppe nkrwB Bkw
;[GN poBB` Bkw fXnkfJ ;wkgsw ;s ;[Gw ;s.

fJE ;qh pfusq BkNe rqzE d gko; wfSzdq ;ztkd d nfppe okik d @nkrwB Bkw tkb
;[GN poBB# BK tkb nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?.

nE fBqg fppe d db eEB`

j[D fppe oki d db dk eEB

Sg:

Sz d

fij gqeko nfppe fBqgfs db ;fjs pykB.


Bkw mkw nkGoB ;[ oE ;G e jw ikB.
;;sq n;sq no[ XB[y X[ik fij poD T[ukoh.
sPgq;kd w[fB dt ;eb ;[ fppe fpukoh.
efo feqgk ;eb fij fpfX ej fsj fpfX tj? pykBhn?.
fej Sfp gqGkt fej d[fs fBqgfs fBqg fppe nB[wkBhn?. 228.

Sg:

fi; soQK @nfppe# oki dk db ;fjs toDB ehsk j? ns ;kfonK


d BK, fmekD, rfjD, oE nkfd n;hI ikD bJ/ jB. F;sq, n;sq, XB[F, X[ik,
o`r nkfd dk fijVk (s[;hI) feqgk g{ote toDB ehsk j?, j w[Bh dt! T[;
soQK @fppe# dk ;kok ftuko eo'. feqgk eo e fi; soQK (nfppe dk) ;kok
toDB ehsk j?, T[; soQK (fppe dk) pykB eo'. fe; soQK dh Sph, gqGkt
ns fej' fijh uwe okfinK d oki fppe dh j?. (T[; dk) nB[wkfBe ;o{g
d;' (noEks--toDB eo' ) .228.
(wfSzdq) w[Bh B pj[s ;ko ;kXB ehs ns pj[s GKs d wzsq T[uko.

nfXe B:k; w[fB ehB wzsq pj[ Gkfs T[uko.


szsq Gbh fpfX ;X izsq pj[ fpfX fbfy vko.
nfs gftsq j[n? nkg pj[fo T[uko eo' fsj.
fBqg fppe nfppe ;fjs ;?B eE:' fij.
;[o n;[o ufeqs uj[ fd; GJ nBb gtB ;f; ;{o ;p.
fej fpfX gqek; efo j? ;zxko ie iS rzXop ;p. 229.

uzrh soQK szsqK ~ ;kfXnk ns pj[s soQK d izsq fby fdZs. (gfjbK) nkg
pj[s gftsq j'J ns fco T[BQK dk T[ukoB ehsk. okik @fppe# (dk T[;
soQK
gk;

uzd ufeqs jP? ojs GkB[ Gtsk bfy G[bs.


Gqwo gqGk bfy Gqws n;[o ;[o Bo vr v[bs.
fJj Sfp fppe okik fBqgfs nfs pfb;N fsj wkBhn?.
w[fB rB wjhg pzds ;eb shfB b'fe wfj ikBhn?. 230.

fuZNk

Ssq

f;o

T[s

Xfonk

j'fJnk

j?

ns

fuZN

oE

nr

fuZN

ozr

d x'V (i[s j'J jB). fuZN ozr d F;sq Foho T[s ;i j'J jB, (fi;
~) ty e dts ns wB[Zy Gow ftu Gi fcod jB. uzdqwk j?okB j' fojk
j?, ;{oi gqG[sk ty e (nkgDk ekoi) G[b frnk j?. G"o (T[; d) gqekF
~ ty e Gowd fcod jB ns d?Is, dts s wB[Zy vktK v'b j'J fcod
jB. j okiB! fJj Sph @fppe# okik dh j?. T[; ~ nfsnzs pbtkB wzfBnk
iKdk j?. w[BhnK dhnK wzvbhnK ns ;ko oki (T[; ~) pzdBK
(fJ; soQK T[j) fszBK b'eK ftu ikfDnk iKdk j?.230.

uwo uko[ uj{` Uo Y[os ;[zdo Sfp gkts.


fBofy jz; fsj Y[ofB wkB ;otofj bikts.

toDB ehsk) fi; soQK @nfppe# dk ;?Bk ;fjs eEB ehsk ;h. u"jK
dts, d?Is, nrBh, tk:{, uzdqwk, ;{oi nkfd ;ko j?okB j' rJ. fe;

soQK (w[Bh) fGnkBe ;`xoF (@;zxko#) dk gqekF eoBr, (fJj ftuko e) ;ko
:eF s rzXop j?okB j' oj ;B.229.

;s Ssq f;o Xo? ;s pkih oE okis.


;s ;;sq sB ;i fBofy ;[o Bo Gqfw Gkis.

Sz d

j?.

eod

jB.

u"jK gk; ;[zdo u"o M[bdk j?, i' pj[s jh ;[zdo Sph gqkgs eo fojk
(u"o d) Y[oB ~ ty e wkB-;o'to d jz; bikT[Id jB. (T[; dk)

350

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

351

;[o Bo Bkr ;[o; iS fezBo wB w'js.

;kok Foho pj[s gftsq j? ns fi; dh uwe pj[s F'Gk gk ojh j?. (T[j)
dtfsnK, wB[ZyK, BkrK, fJzdo, :eFK ns fezBoK d wB ~ w'j fojk j?. fJj

fJj Sfp fppe okik fBqgfs fifdB ewkB uVkfJ j?.

j?

nfs gftsq ;p rks gqGk nfs jh fij ;'js.

okfinK

oki

fppe

oki

dh

(Sph),

fi;

fdB

T[j

XB[F

uVQkJrk,

fpB[ nfppe ;[fB j' fBqgfs ;[ nT[o B pkB ubkfJ j?. 231.

okiB! ;[D', fpBk fJe @nfppe# d, j'o e'Jh th (T[; d ;kjwD) pkD BjhI
ubk ;erk.231.

nfs gquzv nfpeko si nkyzv ns[b pb.

(fi; dk) pj[s fsyk ns fteko-ofjs si j? ns B yzv ik ;eD


tkbk pb j?. (fi; dk) pj[s gqskg j? ns (i') pj[s ;{owk j?, fi; dk

nfs gqskg nfs ;{o s{o pkis fij ib Eb.


gtB pr oE ubs gfy ugbk fus bkis.
;[Bs ;pd ue uko wx w'js Gqw Gkis.
ib Eb nin nBG? GN nfs T[sw gotkBhn?.
Xhoi[ ;[ Bkw i'Xk fpeN nfs ;[pkj[ ir wkBhn?. 232.

Bof;zxk

ib

Eb

ftu

tidk

j?.

g"D

tr

Bkb

(fi;

dk)

oE

ubdk

j?, (fi; ~) ty e fpibh fus ftu Fow;ko j[`dh j?. (fi; d) Fpd ~
;[D e u"jK gk; pdb (d riD dk) Gow j' iKdk j? ns (;G) w'fjs
j' e Gi iKd jB. (i') ib Eb ftu fifsnk BjhI iKdk, (fe; dk) vo
BjhI wzBdk, (T[; ~) nfs T[sw ;{owk gqtkB eoBk ukjhdk j?. (fJ;) fteN
:'X dk BK @Xhoi# j? i' ir ftu pj[s pb tkbk wzfBnk frnk j?. 232.

Xow Xho pho i;who nBGho fpeN wfs.


ebg fpqS e[fpqsB feqgkB i; fsbe ;[GN nfs.
nfs gqskg[ nfs Ui nBb ;o si io oD.
pqjw n;sq f;t n;sq BfjB wkBs Je? pqD.
fJj d[fs gqek; fpqs Ssq fBqg ;;sq n;sq ip S`fv j?.
fpB[ Je nfpqs ;[fpqs fBqgfs nto B nkjt wzfv j?. 233.

Xowh,
ws

nfs ;[pkj ;ziw ;[pho ikBs Bkoh Bo.


rfj XB[y pkB gkBfj Xow gow o{g Xfo rofi j?.
fpB[ fJe nfpqs ;[fpqs fBqgfs nT[o B nkfB pofi j?. 234.

ebg

;{owk
fpqS

ns

:FtkB

(tKr

fJZSktK

eND tkbk), i; dk
gqskg ns/ nfXe j?

j?,

(i')

g{ohnK

vog'e

eoB

BjhI

tkbk),

fsbe o{g pj[s seVk


ns oD ~ nZr fij

ns
e[ftZqshnK

em'o
~

;{owk j?. (T[;


si Bkb ;kVB

tkbk j?. pqjw n;sq ns fFt n;sq ~ wzBdk BjhI, (p;) fJe xkT[ (bkDk
jh ikDdk j?). (fJj) fJe uwe ns gqskg tkbk @pqs# BK tkbk Ssqh okik
j?, (i') id'I (oDG{wh ftu) n;sq F;sq ~ Szvdk j?, (sd) j okiB! fpBk
@nfpqs#

ns

@;[fpqs#

j'o

e'Jh

:[ZX

ftu

BjhI

fNe

;erk.233.

(fi; dk) Foho fSiD tkbk BjhI, B Gzr j'D tkbk si j?, B yzv

nfSi rks nBGzr si nkyzv nfBb pb.


XB[y pkB gophB ShB ;p nzr fpqsB efo.

XhoitkB,

j?.

feqgkB (Bkb
dk) nfsnzs

fJe
gtB pr oE e' gqskg[ ikBs ihn ib Eb.

tkbk

ik ;eD tkbk nrBh d ;wkB pb j?. g"D d tr tKr ubD tkb oE


d gqskg ~ ib Eb d ;ko iht ikDd jB. (i') XB[F pkD ubkT[D ftu
gqphB j?, go ftqZshnK ekoB ;ko nzr ShD jB. (fJj) nfs ;[zdo pKjtK
tkbk @;ziw# Bkw dk ;{owk j? fi; ~ ;ko Bo Bkoh ikDd jB. (id fJj)
XB[F pkD ~ jZE ftu geV e gow Xow dk o{g Xko e (oD-G{wh ftu)
rirk, j okiB! (T[d'I) fpBk fJe @nfpqfs# s @;[fpqfs# d j'o e'Jh T[; ~
BjhI o' e ;e r k.234.

ufeqs uko[ uzub gqek; pkih oE ;'js.

(fi; dk) ufeqs eoB tkbk ;[zdo gqekF j? ns uzub x'V oE nr


jB. (i') nfs gqphB j? ns wB ~ w'j b?D tkbh ;{yw X[B Bkb

nfs gqphB X[fB ShB phB pkis wB w'js.

F'Gd

gqw o{g ;[G Xo Bw Bkwk GN G? eo.

phB tidh j?. @Bw# BK dk vokT[Dk ;{owk j? fi; B gqw dk F[G o{g XkoB

gow o{g gowz gqskg i[X i? nfo S? eo.

ehsk j'fJnk j?. (fi; dk) gow o{g j?, gow gqskg j?, :[ZX ~ fisD tkbk
ns t?oh ~ BFN eoB tkbk j?. fJ; soQK dk B fwND tkbk, t^v Xhoi

n; nfwN pho Xhok pv' nfs pfbfN d[o Xoy ofD.


nBG? nGzi nBfwN ;[Xh; nBfpeko nBi? ;[ GD. 235.

tkbk, nfs pbtkB, ns oD ftu B fis ik ;eD tkbk ;{owk j?. (i')
vo s'I w[es, B G`B ik ;eD tkbk, B fwND tkbk, F[ZX ;o{g, fteko s'I
ofjs

ns

fis

ik

;eD

tkbk

ejhdk

j?.235.

352

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

353

oE gqwkD ugbk ;[ uko[ uwes j? nBeN.

(fi; dk) pj[s tZvk gqskg j?, nfws pb j?, (T[j) B fwND tkbk
ns fBvo j?, (T[j) B Gzr j'D tkbk ;{owk j?. (T[; dk) oE fpibh tKr

fBofy ;sq[ fsj si ufeqs G:Ghs Gis ofD.

;[zdo uwedk j? (ns T[; dh) uwe eN B ik ;eD tkbh j?. T[; d si

nfs gqskg nfws'i nfwN nBG? nGzr GN.

Xos Xho Bfj pho sho ;o j? Bjh jfm ofD.


fpr:kB Bkw[ nBG? ;[GN nfs pfb;N fsj ikBhn?.
nfrnkB df; ik e' ;dk sqk; xoB xfo wkBhn?. 236.

~ ty e t?oh j?okB j[`d jB ns G?Ghs j' e oD s'I Gi iKd jB. (T[;


;kjwD t^v t^v) ;{ow th Xhoi XkoB BjhI eod. oD ftu (T[; d) sho
;wkB (fe; j'o) jmhb dk sho BjhI j?. T[; fBvo ;{ow dk BK @fpr:kB#
j?. T[; ~ nfs pbtkB ikfDnk iKdk j?. nfrnkB d; ftu fi; dk vo
;dk

pws iPkb vwo{ eokb fvw fvw ofD pis.


xB gqwkB ue ;pd xjfo ik e' rb ris.
f;wfN ;Kr ;zrqjs ;ofe ;kw[j nfo Mkos.
fBofy sk;[ ;[o n;[o pqjw i? ;pd T[ukos.
fJ;BkB Bkw nfGwkB i[s fifdB XB[y rfj rfoi j?.
fpB[ fJe e[uhb ;kw[fj ;wo nT[o B sk;[ pofi j?. 237.

xo

xo

ftu

wzfBnk

iKdk

j?.236.

w{zj ftu'I nZr dh bkN fBebdh j? ns fGnkBe v"o{ fvw fvw eodk
:[ZX ftu ti fojk j?. fi; d rb (;zx) ftu'I fBebD tkbk Fpd (nktk})
pdb dh roi tKr j?okB eoB tkbh j?. (T[j) f;wN e poS ~ uzrh
soQK geVdk j? ns (nr) ;oe e t?oh ~ ;kjwD j' e wkodk j?. T[;
~ ty e dts, d?Is ns pqjwk i? i? Fpd dk T[ukoB eod jB. (T[;
dk) BK @fJFBkB# j? i' nfGwkB :[es j?. T[j fi; fdB XB[F b? e (:[ZX
G{wh ftu) rirk, (j okiB!) fpBk fJe e[uhb d, :[ZX ftu ;kjwD j' T[;
~

j'o

e'Jh

o'e

BjhI

;erk.237.

fJfe fBfpqs nfs pho d[shn GktBk wjk GN.

fJe @fBftqsh# (BK tkbk) wjkB :'Xk j? ns d{ik @GktBk# (BK tkbk)

nfs pfb;N nBfwN ngko nBfSi nBkeN.


;;sq Xkfo ri j? ip Gho Gkfi j? fBofy ofD.

pj[s tZvk :'Xk j?. (fJj d'tI) wjkB pbtkB, B fwND tkb, ngko, nDfSi
ns neN jB. (fJj d'tI) id F;sq Xko e oD ftu riDr sK vog'e

gsq G; Gjoks Xho Xo j? B nBrD.

b'e ty e Gi ikDr. gZso tKr ezp ikDr ns nDfrDs ;{ow Xhoi


~ XkoB BjhI eoBr. fJ; soQK j okiB! Xhoi tkbk (@Xho#) :'Xk fi;

fJj fpfX ;[ Xho i'Xk fBqgfs fifdB n:'XB ofu j?.


si ;;sq n;sq Gfi j? ;eb Je B pho fpou j?. 238.

fdB F;sq XkoB eo e (:[ZX) oukJrk, (T[; fdB) n;sqK F;sqK ~ Sv e


;ko

;z r hs Sg: Sz d

skrVdh s[o pki j? ikrVdh i'Xk ip i[Nfj.


bkrVdh b[E fpE[ofj ;krVdh ;zBkj ;[ s[Nfj.
GkrVdh G{s G?o' gqf;X no[ f;X fBjkofj.
ikrVdh iS i[rDh i{E i? ;pd T[ukofj.
;z;krVdh ;[GN ;ziw nfwN ekrVdh e[qX ip rofi j?.
dzdkrVdh fJe d[owfs fpBk nkrVdh ;[ nT[o B pofi j?. 239.
ikrVdh i' r i:tkB ekrVdh efo eq ' X eVefj.
bkrVdh b[ N no[ e[ N skrVdh sotko ;Vefj.
;krVdh ;;sq ;zBkj
;krVdh ;sq[ Gfi j?
gzgkrVdh ghno f;s
nznkrVdh nfwN d[o

gkrVdh gfjo j? itB fdB.


NkrVdh fNfe j? B fJe fSB.
poD w[y ;krVdh ;w;s f;Xko j?.
Xoy GN ikrVdh fe fifdB fBjko j?. 240.

(:'X)

Gi

ikDr

ns

fJe

:'Xk

th

:[ZX

ftu

o[fus

BjhI

j'trk.238.

;z r hs Sg: Sz d

id'I X"I; (s{o) tid jB, (sd'I) :'X (:[ZX ftu) i[N iKd jB. b'EK
fybo iKdhnK jB, uzr etu N[N iKd jB. G{s ftu'I gqf;ZX G?o' ns f;ZX
s gqf;ZX (:[ZX fdqF) tyd jB. irQk irQk :eFK ns i'rDK d M[zv i? i?
Fpd T[ukoB eod jB. B fwND tkbk @;ziw# (BK tkbk) wjkB :'Xk id'I
eq'X eo e (oD) ftu rirk, (T[d'I) fpBk fJe @d[owfs# (BK tkb :'X d)
nr'I

j'
i?

e'Jh

eoB

th

tkbk

BjhI
@i'r#

toirk.239.
eq'fXs

j'

(:[ZX

ftu)

eVerk.

(t?ohnK

~)

b[N ns e[Nrk ns sbtko ~ ;Ve eo e (eYrk). fi; fdB F;sq ns


etu XkoB eork, (T[; tb) t?oh Gi ikDr ns fJe fSD bJh th BjhI
mfjoBr.
ikDr.

;kfonK
fi;

fdB

w{zj
B

ghb

fwND

ns
tkbk

fuZN
fGnkBe

j'

ikDr
;{owk

ns

(:[ZX

ftu'I)

(T[BQK

~)

tyrk.240.

Gi

354

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

355

nkrVdh fJe nouko[ gkrVdh g{ik ip e[gfj.


okrVdh o'; efo i'; gkrVdh gkfJB ip o[gfj.

fJe @nouk# ns (d{ik) g{ik (BK d :'X) id eq'X eoBr ns o';


eo e i'F Bkb g?o rv dDr. t?oh n;sq Sv e, Gowhi e (p"Idbk e)

;krVdh ;sO[ sfi nsq GkrVdh Gifj ;[ Gqfw ofD.


nkrVdh n?; T[MVfj gkrVdh iD[ gtB gsq pD.
;z;krVdh ;[GN ;p Gfi j? skrVdh s[ozr BukfJ j?.

oD

SzSkrVdh Ssq fpqfs Sfv e? nkrVdh nX'rfs ikfJ j?. 241.

Sg:

Sg:

ftu'I

ikDr.

fJ;

soQK

;ko :'X
fdZsh j?,

T[yV

ikDr

wkB'

g"D

Bkb

pB

ftu

gZso

x'fVnK ~ BukT_Id j'J Gi ikDr. (fiBQK


T[j Bhu rfs ~ gqkgs j'Dr.241.

Sz d

Sz d

uwo uko[ uj{` Ufo Y[os ;[`do Sfp gkts.


;s p;sq no[ pki ;s ;;sqD Sfp Skts.

Gi

(T[v g[v iKd j'D).


B) Sksq fposh Sv
u"jK

gk;

;[zdo

u"o

Y[bdk

j'fJnk

;[zdo

Sph

gqkgs

eo

fojk

j?.

;\?d p;sq ns ;c?d x'V jB ns F;sqK dh Sph F'Gk gk ojh j?. nfs
gftsq @nfpeko# (BK dk) B eN ik ;eD tkbk nyzv ns nub :'Xk j?.

nfs gftsq nfpeko nub nByzv neN GN.


nfws Ui nBfwN nBz s nSfb oDkeN.

(fi; dk) nfws si j?, i' B fwND tkbk, nBzs, nSb ns oD ftu neN
j?. n;sq ns F;sq XkoB eo e j T[sw oki! (id'A) :[ZX ftu ;kjwD

Xo n;sq ;;sq ;kw[j ;wo fifdB fBqg'sw rofi j?.


fNfe j? fJe GN Bfj ;wfo nT[o etD sp pofi j?. 242.

j'

j'o

roirk,

sd'I

fejVk

:[ZX-G{wh

:'Xk

o'e

ftu

fJe

:'Xk

th

BjhI

fNe

;erk

ns

T[;

;erk.242.

fJe (dk BK) @fpfdnk# ns (d{i dk) @bki# j?, (fJj d'tI) nfwN ns

fJfe fpfdnk no[ bki nfwN nfs jh gqskg ofD.


Ghw o{g G?o' gquzv nfwN ndkjD.
nfs nyzv nvzv uzv goskg oDkub.

oD ftu nfs nfXe gqskg tkb jB. G?o'I tKr fGnkBe o{g tkb gquzv,
nfwN ns B ;VB tkb jB. nfs nyzv, ndzv, gquzv gqskg tkb ns :[ZX

fpqyG ezX nkikB pkj pkB?s wjkpfb.


fJj Sfp ngko i'Xk i[rb fifdB fB;kB pikfJ j?.

ftu ;fEo ofjD tkb jB. ;kBQ (tor T_u) w'fYnK tkb ns r'fvnK se
b`phnK pKjtK tkb, pKe ns wjk pbtkB jB. fJ; soQK d'jK :'fXnK dh

Gfi j? G{g sfi bki ;G Je B ;kw[fj nkfJ j?. 243.

ngko

Boki

Sz d

;zi'r Bkw ;{owk nyzv Je ikBhn?.


;[ Xkfw Xkfw ik; e' gqskg nki wkBhn?.
nvzv n" nSd j? nGzr sk;[ Gkyhn?.
fpuko nki sT[B ;' i[Mko eT[B okyhn?. 244.
nyzv wzvbhe ;' gquzv pho dyhn?.
;[feqs Bkw ;{owk nfis sk;[ byhn?.
rofi ;;sq ;fi e? ;bfi oE XkfJ j?.

wo:kdk
Boki

Sph
Sv

j?,

fi;

;G

fdB
Gi

(:[ZX-G{wh
ikDr,

fJe

ftu)

X"I;k

th

;kjwD

tikT[Dr,
BjhI

(sd)

bki

nktrk.243.

Sz d

fJe @;`i'r# BK dk nyzv ;{owk ikfDnk iKdk j?, fi; dk ni xo xo


gqskg wzfBnk iKdk j?. (i') ndzv, nSd j? ns fi; ~ nGzr fejk iKdk j?.
ftuko g{ote ni fejVk :'Xk T[; d pokpo ofynk ik ;edk j?. 244.
(fJe) nyzv oki (@wzvbhe#) tkbk gquzv ;{owk tfynk iKdk j?. (T[;)
@;[feqs# BK tkb ;{ow ~ nfis ikDBk ukjhdk j?. (id'I) F;sq ;ik e ns
riti e bZik ;fjs oE Bkb Xktk eork, (sK) nwzv ;{oi tKr gquzv

nwzv wkoszv i:'I gquzv ;'G gkfJ j?. 245.


fp;y pkD ;?jEh feqgkB gkfD ;fi j?.

;' G k

nw'j Bkw ;{owk ;o'j nkfB ri j?.

(T[j) @nw'j# Bkw tkbk ;{owk (id'I) eq'X Bkb nk e ridk j?. @nb'G# Bkw

nb'G Bkw ;{owk d[shn i' rofi j?.


oEh rih jJh gsh ngko ;?D Gfi j?. 246.

tkbk i' d{ik ;{owk j?, (T[j th) ridk j?. (T[d'I) oEK tkb, jkEhnK tkb,
x'fVnK d ;[nkwh ns ngko ;?Bk tkb (oD ftu'I) Gi iKd jB.246.

jmh igh sgh ;sh nyzv pho dyhn?.


gquzv wkoszv i:'I nvzv sk;[ byhn?.

(i') jmh, igh, sgh, ;sh ns nyzv ;{ow ty iKd jB. ;{oi tKr
gquzv si tkb ns dzv s'I fpBk, T[BQK ~ ikfDnk iKdk j?. irs ftu i'

nfifs iT[B irs s gftsq nzr ikBhn?.


nekw Bkw ;{owk fGokw sk;[ wkBhn?. 247.

gq k gs

eo r k.245.

ftFF eo e (fi; B) pkD, poSh, sbtko jZE ftu geVh j'Jh j?.

nfis jB, (T[BQK ~) gftsq nzr


Bkw tkbk (i') :'Xk j?, T[; ~

(Foho) tkbk ;wfMnk iKdk j?. @nekw#


pj[s ;[zdo wzfBnk iKdk j?.247.

356

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

neq'X i'X eq'X e? fpo'X ;fi j? ip?.

ntsko

357

@ne'qX# (BK tkbk) :'Xk id'I eq'fXs j' e @fpo'X# (:[ZX) ~ ikJrk (sd'I)
;{ow, ;koh bki wo:kdk ~ G[bk e Gi ikDr. fi; dh dj nyzv

fp;kfo bki ;{owk ngko Gkfi j? ;G?.

pnzs

nyzv dfj ik; eh gquzv o{g ikBhn?.

j? ns gquzv o{g tkbk ikfDnk iKdk j?, T[j @bi# (bik) Bkw tkbk ;{owk,

;[ bi Bkw ;{owk ;[ wzfsq sk;[ wkBhn?. 248.

T[;

;[ gow ss nkfd d? fBokjzeko rofi j?.


fp;y s'o ;?B s n;y pho pofi j?.

dk

wzsoh

@gow

wzfBnk

sZs#

nkfd

iKdk

j?.248.

(:'X)

s'I

b?

@fBojzeko#

(;ws)

riDr,

ftFF

;o'y ;?jEhB b? nw'x i'X i[fN j?.

;?Bk ~ ubk e, pnzs ;{ofwnK ~ o'e dDr. :'X eq'fXs j' e nw'x poShnK
(jZE ftu b? e :[ZX ftu) i[N ikDr. pnzs :'fXnK d ;ys XB[F nkfd

n;y pho ekowkfd eqo eT[u s[N j?. 249.

ns

etu

Boki

Sz d

Boki

Sz d

;Grfs Je GktBk ;[ eq'X ;{o XkfJ j?.


n;y wkoszv i:'I fp;y ;'G gkfJ j?.
;zxkfo ;?D ;sqth i[Mko i'X i[fN j?.
eo{o e{o ;{owk soe szr s[fN j?. 250.

swfe sr dkfwDh ;Vfe ;{o wfN j?.


fBgfN efN e[fN e? neN nzr ;fN j?. 251.
fBgfN f;zx i:'I gbfN ;{o ;b pkfj j?.
fp;y p{EBh; eh n;y ;?D rkfj j?.
no[fM pho ng wfM rfM nkfB i[fM j?.
fp;y dt dJhs iS fezBo feqs p[fM j?. 252.
;ofe ;b ;{owk wfNe pki ;[fN j?.
nwzv wzvbhe ; nc[N ;{o c[fN j?.
;[ gqw Bkw ;{o e' fp;y G{g ikBhn?.
;[ ;ky sk; eh ;dk fsj{`B b'e wkBhn?. 253.
nB{g o{g GkB ;' nG{s o{g wkBhn?.
;`i'r Bkw ;sqjk ;[ pho sk;[ ikBhn?.
;[ ;Kfs Bkw ;{owk ;[ nT[o Je p'bhn?.
gqskg ik; e' ;dk ;[ ;op b'r s'bhn?. 254.
nyzv wzvbhe ;' gquzv o{g dyhn?.
;[ e'g ;[X f;zx eh ;wkB ;{o gyhn?.
;[ gkm Bkw sk; e' nmkN sk;[ Gkyhn?.
Gi:' B i[X s ej{` fB;; ;{o ;kyhn?. 255.

ikDr . 249.

fJe GktBk ;fjs @Grfs# (Bkw tkbk) ;{owk eq'fXs j' e Xktk eodk
j?. pnzs ;{oiK tKr ftFF F'Gk gkT[Idk j?. t?oh dh ;?Bk ~ BFN eoB bJh
;{ow :[ZX ftu i[N iKd jB. (T[; tb) @eo{o# ns @e{V# (BK tkb) ;{ofwnK
d szr sVe e N[N iKd jB.250.
(T[j) ;{ow f;wN e ns (nr tb) ;oe e ;?jEhnK ns poShnK

f;wfN ;{o ;?jEh ;ofe ;Kr ;b j?.


d[ozs xkfJ Mkfb e? nBzs ;?D gfb j?.

N[ N

ubKd jB. pj[s t^v xkU ;fj e pnzs ;?Bk ~ nr Xe fdzd jB. fpibh
torh uwe tkbh sbtko ;Ve eo e ;{ow s[os (@wfN#) (ubKd jB).
(fi; Bkb) B
jB.251.
fpbe[b
(@p{EBh;#) dh

eN

ik

;eD

tkb

nzrK

fpbe[b

eN

e[N

;[N

fdzd

Fo tKr gbN e ;{ow poS ubKd jB. ftFF ;?BkgshnK


pnzs ;?Bk ~ db fdzd jB. nkg; ftu r[Ew r[ZEk j' e

fj`ws (@rfM#) tkb ;{ow nk e bVd jB. ftFF s"o s dts, d?Is, :eF
ns

fezBo
;{owk

(T[BQK

dh)

poS

ehosh
(nr

tb)

;wM

b?Id

;oeKdk

j?

jB.252.
ns

wNe

x'V

GiKdk

j?. B wzv ik ;eD tkb oki (@wzvbhe#) ns B c[ND tkb ;{ow c[N oj
jB. T[; @gqw# Bkw tkb ;{ow dk j okiB! ftFF o{g ikfDnk iKdk j?.
T[;

dh

;ky

;dk

fszBK

b'eK

ftu

wzBh

iKdh

j?.

253.

(fi; dk) nB{g o{g ;{oi tork j?, T[; ~ sZsK s'I ofjs o{g wzfBnk
iKdk j?. T[; ;{ow dk Bkw @;`i'r# j? i' t?oh ~ wkoB tkbk ikfDnk iKdk
j?. fJe j'o @;Kfs# Bkw dk ;{owk fejk iKdk j?, fi; dk gqskg jwFk ;ko
b' e K ftu ftukfonk iKdk j? . 254.
(fi; dk) o{g nyzv oki (@wzvbhe#) fijk gquzv tfynk iKdk j?.
(id'I) T[j eq'X eodk j? sK (T[; dk) o{g fBo'b Fo tork fd; g?Idk j?.
T[; dk Bkw @gkm# j? ns T[; ~ mkm-ofjs fejk iKdk j?. (T[j) ed :[ZX
s'I Gidk BjhI, uzdqwk ns ;{oi (fJ; rZb d) ;kyh jB.255.

358

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

;[eow Bkw Je e' ;[f;S d{i ikBhn?.

ntsko

359

fJe dk Bkw @eow# j? ns d{i dk @f;S# ikfDnk iKdk j?. T[BQK ~


fGiD tkb oki (@wzvbhe#) fij ns B fSiD tkb si tkb/ wzfBnk

nfGi wzvbhe ;' nfSi si wkBhn?.

;[ e'g ;{o f;zx i:'I xNk ;wkB i[fN j?.

iKdk j?. T[j ;{ow Fo tKr eq'X eod jB ns xNktK d ;wkB (:[ZX ftu)

d[ozs pki pkfi j? nBzs ;;sq S[fN j?. 256.


;[ ifr Bkw Je e' gqp'X nT[o wkBhn?
;[ dkB sh;ok jmh nyzv sk;[ ikBhn?.
;[ Bw Bkw nT[o j? nyzv sk;[ Gkyhn?.
irs ik;[ ihfsnk ijkB GkB[ ;kyhn?. 257.
;[ ;s[ Bkw Je e' ;`s'y nT[o p'bhn?.
;[ sg[ Bkw sh;o' d;`sq ik;[ S'bhn?.
;[ ikg[ Bkw Je e' gqskg nki sk; e'.
nBe i[X ihfs e? pfo:' fiB? fBok; e'. 258.
Sg? Sz d

nfs gquzv pbtzv Bw Bkwk fJe nfs GN.


gqw Bkw d{;o' ;{o phokfo oD'seN.
;ziw Je pfb;fN Xho Bkwk us[oE rfB.
gq k D:kw gz u t' fXnkB Bkwk y;Nw GfB.
i'Xk ngko nByzv ;fs nfs gqskg fsj wkBhn?.
;[o n;[o Bkr rzXqp Xow Bkwk itB e' ikBhn?. 259.
;[Gkuko fij Bkw ;pb d{;o nB[wkB'.
fpeqw sh;o' ;[GN p[fX us[oE ihn ikB'.
gzuw nB[oessk Smw ;kwkX nG? GN.
T[ d w no[ T[ g eko nfwN nBihs nBkeN.
fij fBofy ;sq[ sfi nk;BfB fpwB fus Gkis stB.
pfb Nkfo jkfo nkjt jmh nmN mkN G[bs rtB. 260.
s' w o Sz d

;[ fpuko j? GN Je. r[B phu ik;[ nBe.

i[N iKd jB.


jB.256.

g{ik ;[ nT[o pykB. fij ;' B gT[oy[ nkfB. 262.


nB[oessk fJe nT[o. ;G ;[GN e' f;o wT[o.
poessk fJe nkB. fij ;' B nkB gqXkB. 263.

tb)

pnzs

tki

tid

jB

ns

nBzs

F;sq

S[Nd

fJe :'X dk Bkw @ir# j? ns d{i dk (Bkw) @gqp'X# wzfBnk iKdk j?.
shi jmh (dk Bkw) @dkB# j?, fi; ~ nyzv ikfDnk iKdk j?. @Bw# fJe j'o
dk Bkw j?, fi; ~ th nyzv fejk iKdk j?. fi; B ;ko irs ~ fis fbnk
j?. (;kok) ;z;ko ns ;{oi (fJ; d) rtkj jB.257.
fJe dk Bkw @;s# j? ns d{i dk BK @;`s'y# fejk iKdk j?. shi dk
Bkw @sg# j? fi; dk (:F) d; d;KsoK ftu g;fonk j'fJnk j?. fJe dk
Bkw @ikg# j? fi; dk ni (;G gk;) gqskg j?. fi; B nBeK :[ZX fis
e

@fBok;#

(nk;

fsnkr)

to

fbnk

j?.258.

Sg? Sz d

pj[s gquzv si tkbk @Bw# BK dk fJe :'Xk j?. d{i :'X dk Bkw
@gqw# j? i' ;{ofwnK dk t?oh ns :[ZX ftu gqpb j?. fJe @;ziw# Bkw dk
j'o pbtkB j? ns u"Ek Bkw @Xho# (Xhoi) dk frfDnk iKdk j?. gzitI
dk Bkw @gqkDk:kw# ns StI dk Bkw @fXnkB# j?. ;ZstI B yzfvs j'D tkb,
ngko ns nfsnzs gqskg tkb :'X ~ dts, d?Is, Bkr, rzXop nkfd @Xow#
Bkw Bkb ikDd jB.259.
@;[Gkuko@ fi; dk Bkw j? ns d{ik pbtkB @nB[wkB# j?. shik @fpeqw#
j?, u"Ek ;{owk @p[fX# wB ftu ikD bt'. gzitK @nB[oessk# ns StK @;kwkX#
(;wkXh) fBvo :'X jB. @T[dw# ns @T[geko# (Bkw tkb :'X) B fwND tkb,
B fis ik ;eD tkb ns B eN ik ;eD tkb jB. fiBQK ~ ty e t?oh
nk;DK ~ Sv e p[M j'J wB Bkb T[E'I Gi iKd jB. jmh ;{ow pb Sv
e,

:[ZX

ftu

jko

wzB

nDfwE

mkm

G[b

ub

iKd

jB.260.

s' w o Sz d

fJe @fpuko# BK dk ;{owk j?, fi; ftu nBe r[D jB. fJe j'o
(;{owk) @;`i'r# j?, fi; B r"oh d gsh (fFt) ~ fis fbnk ;h.261.

;`i'r j? fJe nT[o. fifB ihfsnk gfs rT[o. 261.


fJe j'w Bkw ;[ pho. nfo ehB ik;[ nXho.

(T[;

j?.
ftu

fJe @j'w# Bkw dk :'Xk j? fi; B t?ohnK ~ Xhoi-ofjs eo fbnk


fJe j'o @g{ik# Bkw tkbk (:'Xk) fejk iKdk j?, fi; torh j'o fe;
Fesh
fJe

BjhI
j'o

j?.262.
@nB[oessk#

(Bkw

tkbk

;{owk)

j?,

i'

;kfonK

;{ofwnK

dk

fFo'wDh j?. fJe j'o @poessk# (Bkw tkbk ;{owk) j? fi; tork j'o (e'Jh)
gqXkB

(:'Xk)

BjhI

j?.263.

360

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;s;zr nT[o ;[pkj. fij dy i[X T[Skj.


GN Bj Bkw ngko. pb iT[B e' fpeoko. 264.

o[ d q

GN ds ws wjkB. ;p mT[o w? goXkB. 265.

j?.264.

fJe @gqhfs# ns (d{ik) @jfo-Grfs# (Bkw tkb :'X jB) fiBQK dh i'fs
irs ftu ir wr eo ojh j?. (fJe j'o) wjkB ws tkbk @dsws# (Bkw
tkbk

fJe neqX nT[o gqp'X. oD dfy e? fij eq'X.


fJj Gkfs ;?B pBkfJ. d[j[ fdf; fB;kB pikfJ. 266.
d'jok

fJj fpfX ;?B pBkfJ e? uV fB;kB pikfJ.


fij fij fpfX nkjt wu:' ;' ;' ejs ;[BkfJ. 267.
;q h Grtsh Sz d

361

(fJe) j'o @;s;zr# (Bkw tkbk) :'Xk j? fi; ftu :[ZX bJh T[s;kj
tfynk iKdk j?. (fJe j'o) @Bw# Bkw tkbk ngko :'Xk j? fi; ftu fGnkBe
pb

fJe gqhfs no[ jfo Grfs. fij i'fs irwr irfs.

ntsko

:'Xk

j?)

i'

;G

EKtK

ftu

gqXkB

fJe

@neq[X#

ns

d{ik

@gqp'X#

(Bkw

j?.265.
tkb

:'X

jB)

fiBQK

oD-G{wh

ty e eq'X uVQ iKdk j?. fJ; soQK dh ;?Bk pDk e d'jK gk; X"I; tiD
br jB.266.
d'jok

fJ;
soQK

dk

soQK

:[ZX

;?Bk

j'fJnk

fsnko
j?,

eo

T[j

T[j

X"I;
efj

tik
e

uVQ

;[DkT[Idk

gJ

jB.

fi;

fi;

jK.267.

;q h Grtsh Sz d

fe ;zpkj T[m. fe ;ktzs i[N.

:'X T[m gJ jB (noEKso - fttkd fSV fgnk j?), pbtkB ;{ow


ftu) i[N rJ jB. X"I; r{zid jB, tki X[e X[e eod jB.268.

fe Bh;kD j[e. fe pkizsq X[e. 268.

(:[ZX

fe pzpkb Bi. fe iziPkb si.

Bf}nK d pzpb (noEks MkboK) nZr dhnK gquzv bkNK (wkb{w


j[`dhnK jB). ;{ow (fJe d{i d BV) Y[e oj jB ns (w{zj s'I) @jk jkfJ#

fe ;ktzs Y{e. fe jk jkfJ e{e. 269.


fe f;zX{o ri. fe szd{o pi.
fe ;zpkj i[N. fe ;zBkj c[N. 270.

e{ e

j'J

jB,

(jkEh)
etu

c[N

rid
oj

jB,

S'N

Y'b

tid

jB,

:'X

(nkg;

ftu)

i[N

rJ

G{wh

v"o ve ve eo e p'bd jB, x'V (@GT[o{#) Gowd fcod jB. :[ZXftu (;{ow) fvr oj jB, bj{ Bkb fGi j'J jB.271.

e)

ukw[zvk (dth ~) Ykb pDk e (noEks T[; dh ;ogq;sh gqkgs eo


F{otho nkgDk Xow (fBGkT_Id jB), F;sq ;ik e :[ZX-G{wh ftu nkT[Id

fe ukw[zv uowz. fe ;kt`s Xowz.


fe nktzs i[X`. fe ;kBX pX`. 272.

jB.269.

f;zX{o

fe vkezs vT[o{. fe Gqkwzs GT[o{.


fe nkjkfV fvr. fe okesq fGr. 271.

oj

jB.270.

jB.272.
fe ;kt`s ;i. fe Bh;kD pi.
fe i`iPkb eq'X`. fe fp;kfo p'X`. 273.

o{g

wjkB :'X (F;sqK Bkb g{oh soQK) ;i j'J jB, Brko tid jB, eq'X
itkbk (dhnK bgNK fBebdhnK jB) fi; Bkb neb rtku iKdh

j?.273.
fe nkjkV wkBh. fe i:'I wS gkBh.
fe ;;sqk;sq pkj?. fe i:'I ihs ukj?. 274.

(:'X) :[ZX ~ (fJzi) wzBd jB fiT[I wZSh gkDh (~ wzBdh j?). F;sq
ns

fe G?oT[ GGe?. fe ekbh e[je.


fe i'rB i[Nh. fe b? gsq N[Nh. 276.

ubkT[Id

jB

fit/A

fe

fis

ukj[`d

jB.274.

;{otho (fJ; soQK) F'Gk gk oj jB (wkB') Fo r[^; ftu j't. F;sq

fe ;ktzs ;'j. fe ;kozr o'j.


fe ;;sqk;sq pkj. Gb ;?D rkj. 275.

n;sq

ns

n;sq

ubkT[Id

jB

ns

u`rh

soQK

Bkb

;?Bk

rkj

oj

jB.275.

jB

G?o'I GGe fojk j?. ekbh febekohnK wkodh j?. i'rDK i[NhnK
ns (y'gohnK d) posB Bkb N[N e g? rJhnK jB.276.

j'JhnK

362

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

fe pj[ ;;sq poy. fe gowk;sq eoy.


fe dJhsk;sq S[N. dtk;sq w[e. 278.
fe ;?bk;sq ;ki. fe gT[Bk;sq pki.
fe wxk;sq poy. fe nrBk;sq eoy. 279.
fe jz;k;sq S[N. fe eke;sq s[N.
fe wxk;sq poy. fe ;{eqk;sq[ eoy. 280.
fe ;ktzsq ;i. fe p:'wk;sq ri.

v"o{

pj[s
oj

jB.

d?Is

jB,

wx

jB,

;{eq

oj

jB,

fe rzXop ri. fe pkfdqs pi. 286.


fe gkgk;sq poy. fe Xowk;sq eoy.
no'rk;sq S[N. ;[ G'rk;sq ;[N. 287.

F;sq

ufosqk;sq S[N. fe w'jk;sq i[N.


fe sqk;k;sq poy. fe eq'Xk;sq eoy. 290.

jB,

j?,

gow

n;sq

dt

n;sq

w[e

(XB[F
rJ

j?,

pkD)

fyu

ik

jB.278.

jB,

nrB

n;sqK

fyfunk

ik

fojk

j?.279.

ik

oj

jB.280.

n;sq

w[e

rJ

jB.281.

ns

ftu

n;sq

(;{ow)

(nkg;

fvr

ftu)

oj
ti

jB,
oj

(bj{
jB,

dh)

bkbh

;{ow

ri

Bkb
oj

rV[u

jB,

jB.283.

j{oK (:'fXnK ~) xok gk ojhnK jB, esbrkj (@;ktos#) Go rJh


j?, (noEKso - ;{ofwnK ~ g{oh soQK j{oK B xo fbnk j?), (j{oK) ;ko nkekF
ftu

x[zw

ojhnK

g"D

dh

jB.

rsh

T[BQK

tkb

dhnK

x'V

nZyK

(@gkt`r#)

(gqw
e[d

ozr
oj

ftu)

jB,

;ko

bkb
n;sq

jB.284.
y[bQ

rJ

jB. jzeko Bkb Go j'J (;{ow) ubKd jB, (d[FwB ~) nX' nX tY ;[Nd
jB.285.
fFt dh ;wkXh y[bQ rJh j? fi; B ;`fBnk; XkoB ehsk j'fJnk ;h.
rzXop

ri

oj

jB,

tki

ti

oj

jB.286.

gkg n;sqK dh poyk j' ojh j?, Xow n;sq e; ik oj jB, no'r
n;sq S[N oj jB, G'r n;sqK ~ (t?oh ;?Bk T[s) ;[fNnk ik fojk j?.287.
fppkd n;sq ;i rJ jB, fpo'X n;sq ti oj jB, e[wzsq n;sq S[N
oj

jB,

jB,

ekw n;sq S[N oj jB, eq'X n;sq N[N oj jB, fpo'X n;sq toQ oj
fpw'j n;sq e; ik oj jB. 289.

fe ekwk;sq S[N. eo'Xk;sq s[N.


fpo'Xk;sq poy. fpw'jk;sq eoy. 289.

oj

oj

fyu

fezBo

oD-G{wh

fppkdk;sq ;i . fpo' X k;sq pi .


e[wzsqk;sq S[N. ;w[zsqk;sq N[N. 288.

ojh

ojh

rzXop n;sq ubkJ ik oj jB, Bo n;sqK ~ rkfjnk ik fojk j?,


dhnK) nZyK uzub j' ojhnK jB, Fokp d BF ftu p'b oj

fe gktzr g[b. fe ;opk;sq y[b/.

S[Nh Jh; skoh. fe ;zB:k; Xkoh.

j'

bbeko

;ktzs ;i j'J jB, nkekF ftu n;sq ri oj jB, :eF n;sq ub

jB.282.

fe jzekfo pkj?. nX` nfX bkj?. 285.

ub

toQ

n;sq

fe uzukb B?D`. fe w?ws p?D`. 282.

fcoh n?D r?D`. fe nkoes B?D`. 284.

poyk

G?o'I

jz; n;sq S[N oj jB, eke n;sq N[N oj jB, wx n;sq toQ oj

fe rzXqkp;ksq pkj?. fe Bo n;sq rkj?.

fe nktos j{o`. fe ;ktos g{o`.

dh

n;sq

n;sq

(:'fXnK

fe ;;sqk;sq pi. fe ;ktzs ri. 283.

F;sqK

j?.

(;{ofwnK B) ;?b (gZEo) n;sq ;ik bJ jB, jtk d n;sq ub oj

fe iSk;sq S[N. fe fezBqk;sq w[e. 281.

fe nkjkfV fvr?. fe nkoes fGr?.

363

dth fbFedh j?, ekbh febekohnK wkodh


v[e v[e eo e ti oj jB.277.

fe dth dwe. fe ekbh e[je.


fe G?o' Geko?. fe vT[o{ veko?. 277.

ntsko

j'

ojh

;[wzsq

n;sq

N[N

oj

jB.

288.

ufosq n;sq S[N oj jB, w'j n;sq i[N j'J jB, sqk; n;sqK dh poyk
j?, eq'X n;sq fyu ik oj jB.290.

364

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u" g Jh Sz d

o[ d q

365

u" g Jh Sz d

fJ;

fJj fpfX ;;sq n;sq pj[ S'o. fBqg fppe e GN MeM'o.

soQK

Bkb

pj[s

n;sq

ns

F;sq

Sv

rJ

jB.

d'jK fXoK ftu X"If;nK T[s vr ti jB. (T[BQK dh) u'N Bkb pj[s
Gkoh X[B T[mh j?. pkDK dh poyk nkekF ftu Sk rJh j?. G{s ns fgFku

fMfw fMfw ;ko[ rrB s poyk. Gb Gb ;[GN gyohnk goyk.


f;wN ;[GN nBzs ngkok. gfo rJh nzX X[zX fpeokok. 293.

:'fXnK

f;oh gkyoh N'g ;tko. fubsj okr 1 ;`i'tk vko.


ub i[X e eki ;[ phok. ;{ys G:' BdB e' Bhok. 295.
d'jok

d[j{ fd;B wko{ pi:' go:' fB;kD xkT[.


T[wfv d[pjhnk T[fm ub G:' fGoB e' ukT[. 296.
G[ i z r gq : ks Sz d

oD` ;[fX ;ktzs Gktzs rki.

pj ;;sq n;sq` Bu G{s gqs`. 297.


coh X'g gkfJe ;[ yzv fp;yz.
s[o s[zd skih GJ G{s Gyz.
oD` okr pi fs ri GNkD`.
s[oh ss Bu gbN GNkD`. 298.

nkekF s'I fMzw fMzw eodk b'jk (b'j d pkD) tfoQnk j?. u`r u`r
B pkDK (@gyohnk#) ~ gofynk j? (noEks nkgD T[s n}wkfJnk

f;o T[s N'g ns (x'fVnK T[s) gkyoK gkJhnK j'JhnK jB. be dhnK
gNhnK, b'j d d;skB (@okr#) ns etu gkJ j'J jB. :[ZX d ekoi bJh
;{ow ub gJ jB. (vo d wko) BdhnK dk ib ;[e frnk j?.295.
d'jok

d'jK fdFktK ftu wko{ tfink j? ns X"If;nK T[s vrk wkfonk frnk
j?. d'jK pKjtK Bkb (n;sq F;sq ubkD tkb) ;{ow :[ZX eoB d ukT[ Bkb
T[m e T[wv gJ jB.296.
G[ i z r gq : ks Sz d

oD-G{wh ftu ;^u ;{ow ukU Bkb roi oj jB. T[E s{o, Goh ns
tZv ;zy ti oj jB. oD-G{wh ftu :'fXnK dk T_uh ;[o ftu o"bk r"bk
wfunk j'fJnk j?. F;sq ns n;sq ubd jB ns G{s gqs Bu oj jB.297.
g?db ;?Bk B YkbK (@coh#), sbtkoK ns ftFF gqeko d yzv XkoB ehs
j'J jB. (ftFF B;b d) s} x'fVnK T[s (uVQ j'J jB) ns G{sK tor pD
j'J jB. oD ftu (wko{) okr ti fojk j? ns ;{ow ri oj jB. s[oh dh
nktk} T[s (;{ow) Bu oj jB ns :'X T[bN g[bN j'Jh ik oj jB.298.

fjD` e s j? t ko r? t ko rkih.
wNe wjkpho ;[N f;okih.

jB.292.

fppe okik r[^; Bkb Go frnk. ;koh ;?Bk ~ nkdF d fdZsk. (i')
c"i pDk e uVQ gJ ;B, T[BQK d BK eth d;dk j?.294.

;{ow

sjk s{o Goh wjk ;zy pki.


G:' T[u e'bkjb` pho ys`.

fgnk

j?). nBzs ns ngko ;{ow fJe^m j' rJ jB. fGnkBe v{zxh X[zX g;o rJh
j?.293.

fBqg fppe sp o';fj Gok. ;G ;?Bk efj nkfJ;[ eok.


T[wv ;{o ;[ cT[i pBkJh. Bkw sk; efp ds pskJh. 294.

ub

d[j[ fdf; gVk fB;kB? xksk. wjk ;pd X[fB T[mh nxksk.

rJ

oki

nkgB ubk fB;fo sp okik. Gkfs Gkfs e pkiB pkik. 291.

T[ b M

bJh) fBeb
jB.291.

fppe

:'X M`M'V fdZs rJ jB. sd okik nkg (:[ZX


j?. (T[d'I) soQK soQK d tki tiD br rJ

poyk pkD rrB r:' SkJh. G{fs fg;ku oj T[oMkJh. 292.

1H @jko#

ntsko

x'V

fjDed

jB,

jkEh

fuzxkVd

jB.

wjkpho

wNed

jB

ns

eVke[ N ;;sq k ;sq pi ngko` .

Fhok}h (x'fVnK ~) ;[Nh ik oj jB. pF[wko n;sOK F;sOK d tiD Bkb


eVeVkjN (j' ojh ;h). fBo'b ;{ow (:[ZX G{wh ftu) Bu oj jB ns F;sqK

Bu ;[X f;X` T[mh ;;sq Mko`. 299.

(d

tiD

Bkb)

nZr

fBeb

ojh

j?.299.

366

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

367

pe:' pho p?skb` pkwzs iPkb`.

fGnkBe ekbh ns ewZS:k febekohnK wko ojhnK jB. pho p?skb


p'b fojk j? ns (w{zj ftu'I) nZr fBeb ojh j?. u[VQbK p'bdhnK jB, u"Ijm

uth uKtvh ukt uT[;fm pkb`.

fJ;sohnK

(i'rDK)

itkbk

T_rbdhnK

j'JhnK

eoB

febz e hs

ekbh

ewS : k

eokb` .

eo? ;q'Djko` pw? i'r iPkb`. 300.

~
oD

S[oh fSgq S`v?fs wzv? oDko`.

ukU

F'fGs

Bkb

(fco

jB).

(T[j)

;kohnK

dk

nkjko

eo

ojhnK

jB.300.

shposk

Bkb

S[ohnK

bj{
tkb

ojhnK

wkod

i'rDK

jB.

skih

;[G ;zdbh p'i pkih ngko`.

x'V swe oj jB ns :'X GVe oj jB. nDfrDs Fopsh ozr tkb,


fus fwskb x'V ns e?bk B;b d x'V, ;w[zdoh ns dfonkJh x'V bj{

pj p'o fgzrh ;w[d e`Xko`. 301.

(dh

swe? s skih GGe? GNkD` .

Bdh

ftu)

skih

s[o s[zd skih T[m eS nS`.

o[VQ

ns

T[Sbd

T[mh X{fo g{o` S[jh n?D r?D`.

nfXe) X{V T[mh j?


Sk rJh j?, (wkB')

fJs? ds Xk:' nBkds T[ s ` .


ojh X{fo g{o` goh efN b[E`.
nBktos pho` wjkpos Xkoh.
uV:' uT[fg e? s[zd Bu sskoh. 303.

S[N ;;sq n;sq goh Gho Gkoh.


S[N sho eotko eksh eNkoh. 304.

(fJzi

x'V,

gqshs

eZS
j[zdk

dF
j?)

u`r

x'V,

nop

wkB'

yzGK

tkb

gops

i' jo gk; g;o e nkekF


oks g? rJh j't.302.

ik

dF

j'D.

S'jh

j?.

x'V
(pj[s

nzX-X[zX

@nBktos# :'X B @wjkpos# (BK d :'X ~) Ykj fbnk j?. (T[j) ukU Bkb
r[;?b x'V T[s ufVQnk j? ns sksko d; dk x'Vk Bu fojk j?.303.
(x'fVnK

d)

y[oK

Bkb

X{V

T[mh

j?

ns

;{oi

oE

Ye

fbnk

j?. fdFk ftfdFk, G{wh ns nkekF fd;dk BjhI j?. n;sq ns F;sq S[N oj
jB, Gkoh GhV nk gJh j?. sho S[N oj jB ns sbtko, S[ohnK ns eNkoK
ub

rj pkD ds` nBkds wko : ' .


Gih ;op ;?D` B B?D` fBjko:'.

jB.

jB.301.

fJXo'I @dZs# B Xktk ehsk j?, T[Xo'I @nBkdZs# (uVQ nkfJnk j?). X{V
(nkekF ftu) g{oh soQK Sk rJh j? ns eNhnK tYhnK b'EK gJhnK jB.

y[o` yj T[mh S:' oE GkB`.


fd;k pfd;k G{ B fdy:k ;wkB`.

oj

s[ofe;skBh

eS nkoph gp wkB' ;gS`.


G:' nzX X[`X` goh ikB[ o?D`. 302.

fcod

ik

ojhnK

jB.304.

@dZs# B pkD geV e @nBkdZs# ~ wko fdZsk j?. (T[; dh) ;koh ;?Bk

fiB:' pho Je? nBe` gokB'.

Gi rJh j? ns (gos e) nZyK Bkb tydh BjhI j?. fJe ;{ow d fis
ikD Bkb nBeK jh Gi rJ jB. (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' gbk; d g[okD

g[okB gbk;h jB g"B wkB'. 305.

gZsoK

oD` o'; e? b'G pkih wNe:'.


Gi:' pho pku:' no:' ;[ MNe:'.
fco:' dy pho` nBkb'G Xk:'.
S[N pkD n?; ;p? p:'w Sk:'. 306.
d;` pkD b? pho Xho` gqjko.
;o` ;fm b? ;`iw? skfe wko.
Bt` pkD ;' Bw e' nzr Sd:'.
pbh phf; pkDkfB fpr:kB pX:'. 307.

g"D

BFN

eo

fdZsk

j't.305.

@b'G# (;{ow) B eq'X eo e oD-G{wh ftu x'V ~ BukfJnk j?. i'


;{owk Gi frnk j?, T_jh pfunk j?, i' nfVnk j?, T[; ~ MNek fdZsk frnk
j?. (@b'G#) ;{ow ~ (oD-G{wh ftu) fcodk ty e @nBkb'G# Xktk eo e
nk fgnk j?. fJ; soQK sho ub jB fe ;ko nkekF T[s Sk rJ jB.306.
d;

sho

b?

@Xhoi#

(BK

d)

;{ow

T_s

ubkJ

jB.

;m

sho

b?

e @;ziw# ~ se e wko jB. B"I sho b? e @Bw# d nzrK ~ ftzBQ ;[fNnk


j?. thj shoK Bkb pbh @fpr:kB# ~ ftzBQ fdZsk j?.307.

368

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

369

n;hj pkD noukfj e? nzfr Mko.

gzMh sho @gftsqsk# ~ wko jB. n;h pkD @nouk# d Foho ftu MkV
jB. guk;h shoK Bkb @g{ik# ~ ftzBQ ;[fNnk j?. pj[s tZvk ;'Nk b? e @bik#

guk;h ;o` g{fo g{ikfj Sd:'.

(dk

f;o)

ssh

fpnk;h pkD pbtkB :'X


(pkD[) ;[N jB. eJhnK

gfu; pkD gkftsqsk e' gqjko.

pv' b;Nek b? ;bikfj Gd:'. 308.


fpnk;h pbh pkD fpd:kfj wko.
sg;:kfj g? skfe ssh; vko.
eJh pkD ;' ehosB` nzr Sd:'.
nb'Gkfd i'Xk Gbh Gkfs Gd:'. 309.
fBqjzeko e' pkB n;hB Sd:'.
Gb gow ssPkfd e' pS Gd:'.
eJh pkD eo[Dkfj e nzfr Mko.
;o` ;T[e f;Snk e nzfr wko. 310.

gkV

Sfdnk j?
j?.309.

fdZsk

ns

j?.308.

@nb'G#

@fBojzeko#

@fpd:k# ~ wko jB. @sg;:k# ~ se


pkDK Bkb @ehosB# (;{ow) d Foho

nkfd

n;h

:'fXnK

pkDK

Bkb

uzrh

soQK

Bkb

j?.

gow

sZs

ftzfBQnk

xkfJb

nkfd

e
~

ehsk

(:'fXnK

dh) tyh ~ uzrh soQK Bkb gkfVnk j?. eJh pkD @eo[Dk# d Foho T[s MkV
jB. @f;fynk# d Foho ftu ;" e[ sho wko jB.310.
d'jok

d'jok

sd'I frnkB dk pkD jZE ftu b? e @dkB# (BK dk :'Xk) nk gj[`funk.

dkB nkfB g[fi:' sp? r:kB pkB b? jkfE.


i[nkB ikfB wko:' fs;? X:kB wzsq e ;kE. 311.
G[ i z r gq : ks Sz d

T[;

ikD

@fXnkB#

wzsq

Bkb

wko

fdZsk.311.

G[ i z r gq : ks Sz d

oD` T[ S b : ' dkB i' X k wjkB` .


;G? ;;sq psk nfs n;sq` fBXkB`.

itkB

:[ZX

ftu

@dkB#

(BK

tkbk)

wjkB

:'Xk

T[Sfbnk

j?,

(i')

;ko

F;sqK

d;` pkD ;' b'G e' pfS wko:'.

(d gq:'r ~) ikDB tkbk ns n;sq (ftfdnk) dk ]}kBk j?. d; pkDK


Bkb @b'G# dh tZyh ~ gkV fdZsk j?. ;Zs shoK Bkb eq'X dh djh ~

;o` ;gs ;' eq'X e' dj[ sko:'. 312.

skfVnk

Bt` pkD pX:' nB`B:k; pho`.


fsq:' sho Gd:' nBkpos Xho`.
G:' Gfd eq'X` ;s` ;`fr wko.
GJh Xho Xowz pqjw frnkB sko. 313.

@nB`B:k;#
XhoitkB

fes xkfJ nkb; e? nzfr bkr.


;p? Boe s nkfd b? pho Gkr. 314.

b?

r[wkBkfd e uko pkih ;zxko.


nBoEkfd e pho pKe fBtko. 315.

Foho

;{ow
~

fszB

B"I
shoK

pkDK

Bkb

ftzfBQnk

j?.

@nBkpos#

Bkb

uhfonk

j?.

@;s;zr#

(BK

(BK

tkb

tkb)

:'X)

fesB jh pkD @e[b-jsqsk# (~ ty e) ubkJ jB. fesB jh pkD


@p?o# (;{ow) ~ wko jB. fesB jh xkU @nkb;# (BK d :'X) d
T[s

brkJ

jB.

@Boe#

nkfd

s'I

b?

;ko

;{ow

Gi

rJ

jB.314.

fJe? pkD fB;hb e' nzr Sd:'.


d[sh e[;ssk e' Gb? ;{s Gd:'.

(:'X)

eq'X (BK tkb :'X) ~ wkfonk j? (fi; eo e T[j) xkfJb j' frnk j?. @pqjw
frnkB# d skVB Bkb @Xow# (BK tkb :'X) ~ Xhoi j' frnk j?.313.

eJh pkD e[bjsqs k e' ubkJ.


eJh pkD b? p?o e pho xkJ.

j?.312.

fJe jh pkD Bkb @fB;hb# (BK d :'X) d Foho ~ eN fdZsk j?. d{i
(pkD) Bkb @e[;ssk# (BK d ;{ow) d oEtkB ~ uzrh soQK xkfJb ehsk
j?. (shi pkD Bkb) @r[wkB# nkfd d uko x'V wko fdZs jB. (ns u"E
pkD

Bkb)

@nBoE#

nkfd

pKe

:'fXnK

]sw

eo

fdZsk

j?.315.

370

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

ntsko

371

Gi:' b'G eq'Xh jmh dt ikB.

sqj, G[y, nkb; nkfd (;{ow :[ZX-G{wh ftu'I) Gi rJ. @dt# ~ jmh
(:'Xk) ikD e eq'Xh @b'G# Gi frnk j?. @Bw# Bkw (tkbk :'Xk sfgnk j?, (T[;

sg:' Bw Bkwk nBwz gqDk;h.

B)

fggk;k S[ X k nkb;kdh gokB .

@nBw# (Bkw tkb :'X) ~ BFN eo fdZsk j?. @nb'Gh# ns @T[dk;h# (BK

Xo i'r n;sqz nb'Gh T[dk;h. 316.

tkb :'fXnK)

js:' ekgN` ykgN` ;'e gkb`.

(T[; B) @ekgN#, @ykgN# ns @;'e gkb# (BK tkb :'fXnK ~) wko fdZsk
j?. @o'j#, @w'j# ns fGnkBe @;ekw# ~ wko fdZsk j?. pj[s nfXe eq'X eo e
@eq'X# (BK d :'X ~) pkD wkfonk j?. @pqjwd'y# nkfd fy;e rJ jB (ns
pkeh) ;kfonK ~ wko fdZsk j?.317.

jB:' o'j w'j` ;ekw` eokb`.


wjk eqX
[ e? e'qX e' pkB wko:'.
fy;:' pqjw d'yfd ;op` gqjko:'. 317.
o{ n kb

o{ n kb

Sz d

;[ dq'j nT[ jzeko e' jiko pkB ;' jB:'.


dfodq n;ze w'j e' B fus w? eS rB:'.
n;'u nT[ e[wzsqsk nBe pkB ;' js:'.
ebze fB;ze jP? ;jz;q ;kfJez Ss:'. 318.
feq s xBsk

fp;P k ;xks

fwsq x ks

wko : ' .

;[ oki d'y pqjw d'y pqjw n;sq Mko:'.


T[u kN wkoDkfd pf;eoD e' ;ko jB:'.
fpykX e' fpykX e? B fpqX skfj e' rB:'. 319.
Gi oEh jJh rJh ;[ gfs sqk; Xkfo e?.
Gi oEh wjkoEh ;[ bki e' fp;kfo e?.
n;zG i[X i' G:' ;[ e?; e pskJhn?.
;jz; pke i' oN? B ssq gko gkJhn?. 320.
ebze fpGqwkfd nT[ feqsxB skfj e" jB:'.
fpykd fpgdkfd e' eS B fus w? rB:'.
;[ fwsqd'y okid'y Jhoykfj wkfo e?.
T[ukN nT[ fpykX e' d:' oD` fBekfo e?. 321.
frbkfB e'g wkB ngqwkB pkB ;' jB:'.
nBoE e' ;woE e? jiko pkB ;' MB:'.
e[uko e' jiko pkB uko ;' gqjko:'.
e[e;N nT[ e[feqnk e" GikfJ sqk;[ vko:'. 322.
Sg:

Sz d

nsg pho eT[ skfe pkB ;sfo wko sg.


Bt ;kfJefB ;hb ;j; ;o jB? nig ig.
ph; pkD e[wsfj sh; e[eowfj Gd:'.

B @i'r#

n;sq

XkoB

ehsk

j?.316.

Sz d

@dq'j# ns @jzeko# ~ j}ko pkDK Bkb wkfonk j?. @dfodq#, @n;ze# ns


@w'j# ~ fus ftu e[M th BjhI ftukfonk j?. @n;'u# ns @e[wzsqsk# ~ nBe
pkDK Bkb wkfonk j?. @ebze# ~ fB;zr j' e j}ko pkDK Bkb xkfJb eo
fdZ s k j? . 318.
@feqsxBsk#, @fp;Pk;xks# ns @fwsqxks# ~ wko fdZsk j?. (fJ; soQK)
@oki d'y# ns @pqjw d'y# ~ pqjw n;sq Bkb MkV fdZsk j?. @T[ukN#, @wkoD#
ns @p;heoD# nkfd ~ shoK
Bkb BFN eo fdZsk j?. @fpykX# ~ fpykX
(bVkJh MrV) eo e tZvk BjhI wzfBnk j?.319.
oEK tkb, x'fVnK tkb, jkEhnK tkb ns fgnkd (f;gkjh) vo d wko
Gi rJ jB. oEh ns wjkoEh bki-wo:kdk ~ G[bk e Gi rJ jB. (fJj)
i' n;zGt :[ZX j'fJnk j?, fJ; dk toDB fetI eohJ. i j}ko ihGK (@pke#)
Bkb toDB eohJ, sK th gko BjhI gkfJnk ik ;edk.320.
ebz e , fpGq w ns feq s xBsk nkfd ~ wko fdZ s k j? . fpykd ns
fpgdk nkfdeK ~ th fus ftu e[ M th BjhI frfDnk j? . (fJ; soQ K )
fwsq d ' y , okid' y ns Jhoyk ~ wko e , T[ u kN ns fpykX ~ oD ftu'
(pkjo) eY fdZ s k j? . 321.
frbkBh, e'g (eq'X) ns wkB ~ pF[wko (@ngqwkB#) pkDK Bkb wkfonk
j?. @nBoE# ~ @;woE# B j}ko pkDK Bkb uho fdZsk j?. @e[uko# ~ @uko# d
j}ko pkDK Bkb wkfonk j?. @e[e;N# ns @e[feqnk# ~ vok e Gik fdZsk
j?.322.
Sg:

Sz d

@nsg# (BK d) ;{ow ~ @sg# (:X) B se e ;Zso pkD wko jB. ;hb
B (n;hb ~) Bt pkDK Bkb ns @ig# B @nig# ~ j}ko shoK Bkb wkfonk
j?. @e[wsh# ~ thj shoK Bkb ns @e[eow# ~ shj pkDK Bkb uho fdZsk j?.

372

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d; ;kfJe dkfodq ekw eJh pkDfB Sd:'.


pj[ fpfX fpo'X e' pX eh:' nfppefj ;o ;`fX ofD.
ofD o'j eq'j eotko rfj fJw ;ziw p[b:' p:D. 323.

o[ d q

e'b dkV eVw[V? f;wfN cBhno cD cN?.


T[bfN ikBQth pj? ;s johu`d jN?.
;z;ko T[bN g[bN jP? X;fe XT[b XoDh cN?.
;[fB fBqg nfppe ;[ fppe GfN sdfg B bfN ;ziw jN?.324.
so i'fo w? r[zrk ejsk j' sok ;dek soh ;ofD
G[ i z r gq : ks Sz d

e[g:' ;ziwz gow i'Xk i[Mko`.


pv' ropXkoh pv' fBofpeko`.
nBzsk;sq b? e? nBoE? gqjko:'.
nBkds e nzr e' Sd vko:'. 325.
so i'fo ejs j'

fJ;' i[X[ phs:' ejk b" ;[BkT{.

373

@dfodq# ~ d; pkDK Bkb ns @ekw# (ekwBk) ~ eJh pkDK Bkb Sfdnk j?.
nfppe ~ pj[s soQK Bkb shoK dk fBFkDk pDk e @fpo'X# ~ oD ftu
wkfonk j?. fJ; soQK oD ftu eq'fXs j' e ns jZE ftu sbtko geV e
@;ziw# B p'b T[uko jB.323.
;{oi

no[D gSwfj T[rP? po[D[ T[so fd; se?.


wo[ gzy efo T[v ;op ;kfJo ib ;[e?.

ntsko

fd; gt,
;[e ikt,
f;wN

gZSw

tb'I

(ukj)

uVQ

gt,

ns

po[D

(to[D)

T_sZo

fdFk

ftu

;wo yzG bk e T[vD br ikJ ns ;kfonK ;w[zdoK dk gkDh


;{o (tkokj) dh dkVQ eVe e w[V ikt ns FFBkr dk cD

cN

ikt,

rzrk

T[bNh

trD

br

gt

ns

joh

uzd

dk

;Zs

v'b

ikt, ;z;ko T[bN g[bN j' ikt, X"b (Xosh ftu) X; ikt ns Xosh cN
ikt, go j nfppe oki! ;[D, sd th fppe oki dk :'Xk @;ziw# (:[ZX s'I)
B

Nb r k,

jN r k.324.

so pb s w?I r[zrk efjzdk jK. sok ;dek, soh FoB

G[ i z r gq : ks Sz d

pV i[Mko{ :'X @;ziw# B eq'X ehsk j?. (i') tZvk nfGwkBh ns pj[s
jh fBofteko j?. (T[; B) nBzs n;sq b? e @nBoE# ~ wkfonk j?. @nBkds#
d

Foho

ftzBQ

;[fNnk

j?.325.

so }'o Bkb efjzdk jK

oN' ;jz; fijtk B sT[ nzs gkT{.

fJ; soQK dk :[ZX j'fJnk, (w?I) feE'I se efj e ;[DktK. (i) j}ko
ihGK Bkb fpnkB eoK sK th nzs BjhI gk ;edk. d; bZy :[rK ns nBzs

d;` bS i[r:` ;[ poyz nB`s`.

tfoQnK

se

G:' phoys` eE? eT[D yzsz. 326.

;edk

j?.326.

so i'o ;zr ejsk j?

GJh nzX X[zXz wu:' pho ys`.


Buh i[rDh uko[ uT[;m gqs`.
Buh ekbek ;q h ewy : k eokb` .
ve` vkeDh i'X ikr`s iPkb`. 327.
sok i'o[

wu:' i'o i[Xz jN:' Bkfj e'T{.


pv SsqXkoh gsh Ssq d'T{.
yg:' ;op b'e` nb'e` ngko`.
fwN i[X s J B i'Xk i[Mko`. 328.

oD-G{wh

ftu

:[ZX

j[zdk

fojk.

(Gbk

fJ;

dk)

e"D

eEB

eo

so pb Bkb efjzdk jK

Gkoh :[ZX wfunk j? ns nzXk X[zX j' rJh j?. u"I;m i'rDK ns gqs
(nk

:[ZX-G{wh

th BuhnK jB.
jB.327.

ftu)
vkeDhnK

uzrh
veko

soQK

Bu

ojhnK

jB.
jB

fGnkBe

ns

:[ZX

ekfbek
ftu

nZr

ns

ewy:k

wuKdhnK

sok i'o

pj[s
pj[ s
nb'eK

seVk

:[ZX

wfunk

j?

ns

e'Jh

th

jfNnk

BjhI

j?.

d'tI

jh

Ssq X koh ns Ssq g sh jB. ;ko b' e K ns (nDfd;d ) ngko


~ ygk fdZsk j?, (go) fJj i[Mko{ :'X :[ZX s'I fwN BjhI

jB.328.

374

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sok i'o
d'jok

o[ d q

so i'fo
u"gJh

ph; bS i[r n?s[ gqwkBk. bo d'T{ GJh fe; B jkBk.


sp okik ihn w? ne[bk:'. Bke uY wfSzdq g? nk:'. 330.

MNgN jh B eN ik ;eD tkb :'X eN rJ jB ns B Gzr j'D


tkb th MNgN (Gzr) j' rJ jB. B ;{ow Nb jB ns B jN jBl B bVkJh
xNh

j?

ns

jh

fJ;

nNgNh

nt;Ek

ftu

:[ZX

fwfNnk

j?.329.

sok i'o
u"gJh

thj by :[r ns thj j}ko (@n?s[#) se d'tI bVd oj, go fe;


dk th BkF B j'fJnk. sd okik (gko; BkE) wB ftu ftnke[b j' frnk.
Be

uVQk

fJj

(ns efjD bfrnk) j ;qFm w[Bh! w?~ ;kok ftuko efj e


d'tI ;{ow pj[s pbtkB jB. fJBQK dk (nkg;h) fto'X fBftqs

efj w[fB pfo ;G w'fj fpukok. J d'T{ pho pv pfonkok.


fJB ek fpo[X fBtos B G:k. fJB' Svkts ;G ir[ r:k. 331.

375

sok i'o
d'jok

uNgN ;[GN fpeN eN MNgN GJh nGzr.


bfN GN jN B oB xN:' nNgN fwN:' B izr. 329.

ntsko

wfSzdq

e'b

nkfJnk.330.
d;.
BjhI

j'fJnk j?. fJBQK ~ S[vKfdnK S[vKfdnK ;kok irs (BFN j') frnk j?.331.
fJB? i[Mkts ;p e'Jh i{Mk. fJB ek nzs B ekj{ ;{Mk.
J j? nkfd jmh pfonkok. wjkoEh nT[ wjk G:kok. 332.

fJBQK ~ bVkT[Id j'fJnK jo e'Jh i{M wfonk j?. (go) fJBQK dk nzs
fe; B th BjhI ikfDnk j?. fJj ;G s'I w[Yb jmh ns pbtkB jBl wjkoEh
ns

puB[ wfSzdq ;[Bs u[g ojk. Xok BkE ;pBB sB ejk.


ufeqs fus uNgN jP? fdy;k. uogN BkE sfdB s fBe;k. 333.

pj[ s

fGnkBe

wfSzdq (oki d) puB ;[D e u[g jh fojk. (fco) oki (gko; BkE)
B ;G ~ fejk. (wfSzdq B) fus ftu j?okB j' e MNgN (gko; BkE tb)
sfenk. T[; fdB s'I uogN BkE gqrN j' frnk.333.

fJfs @uogN BkE# gqrND' Bkwj.

u "g J h

;[fB okik s[fj ej? fppek. fJB ej dP? ikBj[ fifB Jek.
J nfpeko g[o[y ntskoh. pv XB[oXo pv i[Mkoh. 334.
nkfd g[o[y ip nkg ;zGkok. nkg o{g w? nkg fBjkok.

jB.332.

fJE uogN BkE Bkw tkbk (i'rh) gqrN j'fJnk.

u "g J h

j okiB! ;[D', s[jk~ fppe dk (fpqZsKs) efjzdk jK. fJBQK d'jK ~ d'
B ;wM', fJe jh jB. fJj fteko ofjs ntskoh g[oF jB. t^v XB[FXkoh
ns pj[ s bVke jB.334.
nkfd

g[oy

id

nkgD

nkg

;`Gkfbnk.

(sK)

nkgD

o{g

ftu

Unzeko ej fJedk ejk. G{fw nek; ;eb pfB ojk. 335.

nkgD nkg ~ tfynk. (T[; B) fJe tko @Unzeko# (Fpd) fejk, (sd) ;koh
G{wh ns nkekF pD e ;fEs j' frnk.335.

dkjB fd; s ;fs T[giktk. pkw go; s M{m pBktk.

;^i gk; s'I @;fs# ~ g?dk ehsk ns yp gk; s'I @M{m# ~ T[sgzB ehsk.
g?dk j[`fdnK jh (fJj d'tI) ;{ow bVB br rJ. sd s'I (fJj) irs ftu

T[gis jh T[fm i[M i[Mkok. sp s eos irs w? okok. 336.


;jz; poy i' nk:[ pYkt?. o;Bk ;j; ;dk b" gkt?.
;jz; i[rB b" eo fpukok. sdfg B gkts gko s[wkok. 337.

bVkJh

eod

gqkgs

i'
j'

gko

BjhI

nk

oj

jB.336.

(e'Jh) j}ko ;kb T[wo tXk bt ns j}ko


ikD. j}ko :[ZrK se ftuko eodk oj, sK
gkfJnk

ik

;edk.337.

jh ihGK ;dk
th (j gqG{!)

bJh
sok

376

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

so i'fo r[zrk ejsk

o[ d q

sok i'o[
d'jok

f;zX[ ;[GN ;ktzs ;G w[fB rzXop wjzs.


e'fN ebg ebgKs G bj:' B so' nzs. 339.
so i'o ;' ej'
G[ i z r gq : ks Sz d

fpnk;

ns

gokFo

;w[zdo,

:'X,

;?Bkgsh,

eo'VK ebg ns ebgK


gkfJnk j? . 339.

rZb)

foFh

ns

tfynk

j?,

;ko
nzs

w[Bh,
j'

rzXop

rJ/

jB,

ns
(go

wjzs
fe;

(j'J/

B)

sok

jB

ns/)

nzs

BjhI

ni?,

nG?,

ndr

(B

ibD

tkbk)

ns

fBokeko

;o{g

j?.
j?.

(T[j)

j'

u[fenk,

nBzs,

ftu

th

;ko

tkbk,
j'D

fgqEth

tkbk

:'rh,

dk

ns

iNkXkoh,

;[nkwh

j[D

izsq

ns

g[oksB

toswkB

XkoB

j?.

(T_j)

j?.341.

eoB

tkb

jB

ns

ib

ihD tkb, itK dk G'iB eoB tkb, (;koh) oks ikr e eND
:Zr eoB tkb jBl ish, i'rh, :'Xk, ieh (jmh, nEtk nrBh-

nrBh
go

wjkBsk

GftF

fisB
d nk;o
tkb ns

ofjD

X{D

sgkT[D

tkb,

tkb

gopsK

jB.

gowkoE

fBtk;h

ns

dh

y'i

Ssqgkb

eoB
(oki)

tkb,

(;G

jB.342.

sok }'o

fisB th izsq wzsq jB, ;G ~ M{m wzB'. ;ko Xow c'e (ftnoE) jB

;p? M{m[ wkB' fis izsq wzsqz. ;p? c'eN` Xow j? Gow s`sq`.
ns
jB.
Xo Je nk;k fBok;'o wkB?. fpBk Je eowz ;p? Gow ikB?. 344.

f;qzrh

(T[j) Bkw s'I ofjs, Xkw s'I ofjs, frDsh s'I go ns nkfd s'I fpBk
(T[j) ni?, nG?, fBofteko (nt?) ns fBo-ftFkd (MrfVnK s'I ofjs)

s'I)

eo wzsq i`sq` i[ g? f;X j'Jh. do` dPko fGS:k Gqw? Bkfj e'Jh.

jB).

j ppo Fo tor! ;[D', okik (gko; BkE), (w?I) g{oB frnkB (dh
efjD bfrnk jK. fus d e ;[DBk ns fto'X B eoBk. T[j ;qh

g{i),

fpBk Je nk;` fBok;` ;p? j?. fpBk Je Bkw B ekwz ep? j?. 343.

(j'J

G[ i z r gq : ks Sz d

fis ;op i'rh iNh izsq Xkoh. ibk;qh ith ikwBh irekoh.

sok i'o[

foFh

so pb eo e efjzdk jK

nBkwz nXkwz nBhb` nBkd`. ni?nz nG?nz nt? fBo fpykd`.

ish i'r i[Xh ieh iPkb wkbh. gqwkEh goh gopsh Ssqgkbh. 342.

pj[s

sok }'o
d'jok

nkfd g[oF nBkfd,


tkbk j?.340.
nB`s` wj`s` fgqEh;` g[okD`. ;[ Gp:` Gfty:` nt?:` GtkD`. 341.

tor

pedkbG nkfde (sok :F) efjzd jB. j}ko w{zjK tkbk pqjwk
fco th (fe;) yk; B sok nzs BjhI gkfJnk j?.338.

;[B' oki ;od{b T[uo' gqp'X`. ;[B' fus d? e? B ehi? fpo'X`.


;[ ;qh nkd g[oy` nBkd` ;o{gz. ninz nGnz ndr` no{gz. 340.

377

so }'o Bkb r[zrk efjzdk jK

fpnk; gok;o nT[ fofy xB. f;zrh fofy pedkbG GB.


;jz; w[yB ek pqjwk dyk. sT{ B s[wok nzs[ fp;yk. 338.

ntsko

szsq
fpBk
i

Gow
fJe
wzsq

jB.
Bkw
izsq

fJe

dh

(j'o

ehfsnK

nk;

s'I

e'Jh)

(wB'oE

fpBk
ed

ftu)

(pkeh)
ezw

BjhI

f;ZXh

gqkgs

e'Jh th d[nko d[nko T[s fGfynk wzrD bJh B


fJe dh nk; XkoB eo' ns (j'o ;G ~)

;G

fBok;

(nk;-jhB)

nkT[Idk.343.
j'

;edh

j[zdh,

(sK)

fcodk ofjzdk. (wB ftu)


fBokXko (@fBok;'o#) w`B'

(noEKso--j'oBK ~ ftu nk;--ofjs wzB'). fpBk (T[; d Bkw d) fJe ezw


s'I, j'o ;G (ezwK ~) Gow ;wM'.344.

378

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o[ d q

379

]}kfBnK d ;[nkwh oki (gko; BkE) B i'rh (wfSzdq) d puB ;[D


(T[; dk) fus vo Bkb v'b frnk fitI (;w[zdo ftu) ib T[Sbdk

;[B:' i'fr p?B` Bo;` fBXkB`. Gqfw:' Ghs fus` e[g:' iw gkB`.
sih ;op nk;` fBok;` fuskB`. g[fBo T[uo pku p`Xh fpXkB`. 345.

ntsko

bJ.

j?. (T[; B) ;koh nk; Sv fdZsh ns fus ftu nk;-ofjs j' frnk. fco
wo:kdk
sok i'o[
o;ktb

Sz d

o;ktb

f;fynk

d'T{ i'o i[X`. jmh gow e[qX`.


;dk ikg eosk. ;p? f;X josk. 347.

sok i'o[
u"gJh

j'J

(p'b)

T[ukoB

ehs.345.

Sz d

j w[Bh oki! ;[D', (s[;hI) ;dk (ekoi) f;ZX eoB tkb j'. (w?~) e[M
fdU. (w?I) s[jk~ fJj rZb efjzdk jK.346.

jB.

d'jK B }pod;s :[ZX ehsk j?. (d'tI) pj[s jm tkb ns eq'X tkb
;dk ig eod jB ns ;kohnK f;ZXhnK ~ joB tkb jB.347.

;[ND

(dtI) nVhnb ns f}db jB. jm tkb ns bVke :'X


tkb ns em'o ;[Gk tkb jB. t?ohnK ~ w;bD tkb

nohb noko . jmhb i[ M ko .


eNhb eo{o`. eo? ;sq u{o`. 348.

p`BQ

sok i'o

;[B' w'B oki`. ;dk f;X ;ki`.


eS dj ws`. ej' s'fj ps`. 346.

ftu

jB. eN
jB.348.

sok }'o
u"gJh

j GkJh! i fJBQK ~ fis BjhI ;edk jK, sK w?I fuyk pkb e ;V

i' fJB ihfs ;e" Bfj GkJh. sT[ w? i'o fuskfj iokJh.

woKrk. (feT[Ife) j w[Bh! w?I fJBQK ~ fis BjhI ;fenk jK. j[D wok pb

w? fJB efj w[fB ihfs B ;kek. np w[o pb g"oy ;p Ekek. 349.

ns

n?; Gkfs wB phu fpukok. gqrN ;Gk ;p ;[Bs T[ukok.

bJh gqrN s"o s (fJj) eEB ehsk. w?I tZvk okik


fJj ;kok ;z;ko w?I fifsnk j'fJnk j?.350.

Fesh

;G

ew}'o

j'

rJh

j?.349.

(gko; BkE B) fJ; soQK wB ftu ftuko ehsk. ;koh ;Gk ~ ;[DkT[D
w? pv G{g pv' pfonko{. w? ihs:' fJj ;G ;z;ko{. 350.

ns

pj[s

pbtkB

jK.

fi; B w?~ fJj rZb d;h j?, (fJzi gqshs j[zdk j?) wkB' T[; B wo
fifB w'e' fJj pks pskJh. fsfB w[fj ikB[ mrT[oh bkJh.
J dP? pho pv pfonkok. fJB ihs ihs' ;z;kok. 351.

Bkb mrh ehsh j?. fJj d'tI :'X pj[s pbtkB jB. fJBQK (d'jK ~) fisD
Bkb ;kok ;z;ko fis fbnk iKdk j?.351.
j[D wo e'b'I fJj jh BjhI fis iKd. w[Bh B (fJBQK dh) eEk w?~
fdZsh j?. j[D ty', w?I fuyk pDkT[Idk jK ns nrBh dh bkN ftu

np w' s JJh fifB ikJh. efj w[fB w'fj eEk ;wMkJh.

;[Dk

np w? dfy pBkt" fuyk. g?m" phu nrfB eh f;yk. 352.

p? m dk

fuyk pBkfJ ;BkBfj eok. ;G sfB p;sq fsb'Bk Xok.

~ fsbK d sb ftu so eo fbnk. (;ko) b'e pj[s soQK Bkb o'ed ofj

pj[ fpfX b'r jNfe efo ojk. uNgN efo uoBB Gh rjk. 353.

rJ

jK.352.
(gfjbK) fuyk pDkJh, (fco) fJFBkB ehsk ns ;ko Foho ns p;sOK
ns

Ssh

jhfonK,
jho uho d? fpXts dkBk. wfX eNk; eok n;EkBk.
Gkfs nBe sB iPkb iokJh. ios B GJh iPkb ;hnokJh. 354.

Bkb
p;sqK

g?o
dk

th

geV

ftXh

(shoE) ftu ;EkB pDkfJnk.


go nZr B pbh, m`Yh g?

g{ote

(noEks
dkB

Foho ;kVB
rJh.354.

sobk
ehsk

bJh

ehsk).353.

ns

nBe

(fco)

soQK

Bkb

eNk;

oki

nZr

pkbh,

380

;q h

d;w-rq z E

;kfjp

o[ d q

s' w o Sz d

381

s' w o Sz d

gko;

BkE

brkJh).

T[j

nrBh

efo e'g gko; okfJ. efo nkfg nrfB iokfJ.


;' GJh ;hsb iPkb. nfs ekb o{g eokb. 355.

eq'X

eo
mzvh

e
j'

ns
rJh

nkgD
i'

nfs

jZE

Bkb

fGnkBe

nZr
ekb

pkb

o{g

(fuyk

;h.355.

sd (gko; BkE B) :'r nrBh eZY e (fuyk pkbh) i' pj[s ngko

ss i'r nrfB fBekfo. nfs iPbs o{g ngkfo.


sp ehn; nkgB dkj. g[fo bys ;kjB ;kfj. 356.

o{g ftu GVe gJh. sd (T[; B) nkgD (Foho) ~ ;kV


Bro FkjK d Fkj (gko; BkE) ~ ty fojk ;h.356.

sp ioh nrfB fp;y. fsqD ek;N fxos n;y.

fdZsk.

(;kok)

sd (fco) ftFF soQK dh nZr pb gJh. (fi; ftu) pj[s ;ko eZy,

sp io:' sk wfj okfJ. GJ G;w ndG[s ekfJ. 357.

beVK ns fxU (gkfJnk j'fJnk ;h). sd T[; ftu okik (gko; BkE) ;V
frnk. (T[; dh) ndG[s dj G;w j' rJh.357.

eJh d:'; poy gqwkB. ;b iok i'o wjkB.


GJh G{s G;wh dj. XB Xkw Skv:' Bj. 358.

ntsko

(fco

eJh fdBK ns tfoQnK se fuyk (@;b#) pj[s }'o Bkb pbdh ojh.
ik e)dj ;V rJh ns (T[; B) XB ns xo pko dk w'j Sv

fdZsk.358.

1H pj[shnK g[oksB phVK ftu fJ; ouBk dh e'Jh g[Ffgek BjhI fbyh, go @FpdkoE d;w
rqzE ;kfjp# fJ; dk ngtkd j?.

Fpd

Fpd

1> ;fsr[ o gq ; kfd

1> ;fsr[ o gq ; kfd

tkfjr[o{ ih eh csfj

tkfjr[o{ ih eh csfj

okr okwebh gks;kjh 10 1

okr okwebh gkfsFkjh 10

o wB n?;' efo ;`fBnk;k.


pB ; ;dB ;p? eo ;wMj[ wBjh wkfj T[dk;k. 1. ojkT[.
is eh iNk i'r e' wiB[ Bw e By[B pYkU.
frnkB r[o{ nksw T[gd;j[ Bkw fpG{s brkU. 1.
nbg njko ;[bg ;h fBzdqk d:k fSwk sB gqhfs.
;hb ;`s'y ;dk fBopkfjp' jP?p' fsqr[D nshs. 2.
ekw eq'X jzeko b'G jm w'j B wB w' b:kt?.
sp jh nksw ss e' do;? gow g[o[y ej gkt?. 3. 1.
okwebh gks;kjh 10

o wB fJj fpfX i'r ewkU.


f;zCh ;ku[ negN ezmbk fXnkB fpG{s uVkU. 1. ojkT[.
sksh rj[ nksw pf; eo eh fGSk Bkw[ nXko`.
pki? gow sko ss[ jfo e' T[gi? okr o;ko`. 1.
T[xN? skB sozr o`fr nfs frnkB rhs p`XkB`.
ufe ufe oj dt dkBt w[fB Sfe Sfe p:'w fptkB`. 2.
nksw T[gd; G;[ ;ziw e' ikg ;[ nigk ikg?.
;dk oj? ezuB ;h ek:k ekb B epj{` p:kg?. 3. 2.
okwebh gks;kjh 10

j wB! (s{`) fJ; gqeko dk ;`fBnk; XkoB eo. ;ko xoK ~ pB d ;wkB
;wM' ns wB ftu (;dk) T[dk; oj'.1. ojkT[. is dhnK iNktK, :'r dk fJFBkB
ns Bw d B"Ij tXk bt'. frnkB ~ r[o{ XkoB eo e nkgD nkg ~ T[gdF
fdU ns Bkw (d f;woB) dh fpG{s (;[nkj) brkU.1. E'Vk nkjko, pj[s E'Vh
fijh BhIdo ns dfJnk s fywk Bkb gqhs eo'. Fhb ns ;`s'y ~ ;dk fBGK ns
fszB r[DK s'I fBofbgs ofj.2. ekw, eq'X, jzeko, b'G, jm, w'j, ~ wB ftu
ed B fbnk. sd jh nksw sZs ~ ty ;eIrk ns gow g[oy (gowkswk) ~
gqkgs eoIrk.3.1.
okwekbh gksFkjh 10

j wB! fJ; soQK dk :'r ewkU. ;u dh f;zrh, negN dk e?Imk, fXnkB


dh ftG{sh uVQk. 1. ojkT[. nksw (wB) ~ t; eoB dh jZE ftu fezroh geV
ns Bkw ~ fGfSnk (b?D bJh) M'bh (nkXko) pDk. gow sZs (gowkswk) ~ gqkgs
eoBk jh (fJ; dh) sko dk tiDk j'tk ns (fJ; s'I) gqw dk o;hbk okr fBeb.1.
gqw dh bfjo (fJ; ftu'I) okr dh skB ti'I gqrN j't ns frnkB rhsK dh wo:kdk
j't. (nfijh ;fEsh ~) ty e dts, d?Is ns w[Bh j?okB j' oj j'D ns fpwkBK
ftu uVQ e F'Gk gqkgs eoB.2. wB nEtk nkswk (~ ekp{ eoBk) T[gd/; j't,
;ziw ~ XkoBk G; j't ns nigk ikg eoBk jh ikg j't. (nfij :'r d ewkT[D
Bkb) ekfJnk ;dk ;'B tKr pDh ojrh ns ed th ekb BjhI ftnkgrk.3.2.
okwebh gksFkjh 10

ik s d{y gkg Bfj GN? ekb ikb s skr'.

j gqkDh! gow g[oy d uoBh br ikU. w'j dh BhId ftu fe; bJh ;"I
oj j'< ed sK ;[us j' e ikr'.1. ojkT[. j w{oy! j'oK ~ eh T[gdF eodk
j?I< s?~ (nkg ~) T[gdF BjhI brdk. ftfFnK ~ feT[I f;zi fojk j?I, ed sK
ftfFnK d o; ~ fsnkr fdU.1. etb eow eoBk Gow tork jh ;wM' ns
Xow-eow Bkb gqw eo'. ;dk f;woB ~ fJeso eo' ns wjK gkgK ~ Sv e
(fJBQK s'I) d{o j' ikU.2. (nfijk ezw eo') fi; eo e d[y ns gkg B S'jDl
ns ekb ikb ~ ;wM ;e'. i ;dk ;G soQK dk ;[y ukj[`d j', sK jfo d gqw
ftu wrB j' ikU.3.3.

i" ;[y ukj' ;dk ;GB e" s"o jfo e of; gkr'. 3. 3.

okr ;'om gksFkjh 10

gqkBh gow g[o[y gfr bkr'.


;'ts ejk w'j fBzdqk w? epj{` ;[fus jP? ikr'. 1. ojkT[.
n"oB ejk T[gd;s j? g;[ s'fj gqp'X B bkr'.
f;zus ejk go fpfy:B ej epj{` fpy? o; s:kr'. 1.
etb eow Gow ; uhBj' Xow eow nB[okr'.
;zrqfj eo' ;dk f;woB e' gow gkg sfi Gkr'. 2.

1H g[oksB phVK ftu fJBQK wKrfbe T[eshnK ftu e[M e[M nzso j?.

384

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

okr ;'ofm gks;kjh 10

gqG i{ s' ej bki jwkoh.


Bhbezm Bojfo BkokfJD Bhb p;B pBtkoh. 1. ojkT[.
gow g[oy gow;[o ;[nkwh gktB gT[B njkoh.
wkXt wjk i'fs wX[ wodB wkB w[ezd w[okoh. 1.
fBofpeko fBoi[o fBdqk fpB[ fBofpy Boe fBtkoh.
feqgk f;zX[ ekb sq? do;h e[feqs gqBk;B ekoh. 2.
XB[o gkB fXqswkB XokXo nfBfpeko nf; Xkoh.
jT[ wfs wzd uoB ;oBkrfs eo rfj bj[ T[pkoh. 3. 1. 4.
okr efbnkD gks;kjh 10

fpB[ eosko B feosw wkB'.


nkfd ni'fB ni? nfpBk;h fsj gow;[o ikB'. 1. ojkT[.
ejk G:' i' nkfB irs w? d;e[ n;[o jfo xkJ.
nfXe gqgzu fdykfJ ;GB ej nkgfj pqjw[ ejkJ. 1.
GziB rVQB ;woE ;dk gqG ;' few ikfs frBk:'.
sk s ;op ekb e nf; e' xkfJ pukfJ B nk:'. 2.
e?; s'fj skfo j? ;[fB iV nkg v[p:' Gt ;kro.
S[fN j' ekb ck; s sp jh rj' ;ofB irskro. 3. 1. 5.
y : kb gkfs;kjh 10

fwsq fgnko ~ jkb[ w[ohdk dk ejDk.


s[X[ fpB[ o'r[ oikfJ:k dk UYD[ Bkr fBtk;k dk ojDk.
;{b ;[okjh yzio fg:kbk fpzr[ e;kfJ:k dk ;jDk.
:koV dk ;k~ ;Eo u`rk Gm yfVnK dk ojDk. 1. 1. 6.
okr fsbzr ekch gks;kjh 10

etb ekb Jh eosko.


nkfd nzfs nBzs w{ofs rVB GziB jko. 1. ojkT[.
fBzd T[;sfs iT[B e ;w ;sq fwsq B e'fJ.
eT[B pkN goh fs;? gE ;koEh oE j'fJ. 1.
sks wks B ikfs ikeo g[sq g"sq w[ezd.
eT[B eki ejfjr s nkfB dfte Bzd. 2.
dt d?s fd;k ft;k fij ehB ;op g;ko.
eT[B T[gwk s"B e" w[fy bs Bkw[ w[okfo. 3. 1. 7.

Fpd

385

;j gqG{ ih! s[jk~ woh bki j?. (s[;hI) Bhb ezm, Bo jfo, BkokfJD,
Bhb p;sqK tkb ns pBtkoh j'. 1. ojkT[. j gow g[oy, gow;o, ;[nkwh, gktB
ns g"D nkjkoh, wkXt, wjk i'fs tkb, wX[ d wkB dk wodB eoB tkb, w[ezd,
w[okoh.1. fBofteko, fBoi[o (p[Ykg s'I go), BhIdo-ofjs, ftF tk;BktK s'I go,
Boe s'I pukT[D tkb. feqgk d ;w[zdo, sq?ekb do;h, wkV/ eowK ~ BFN eoB
tkb.2. jZE ftu XB[F XkoB eoB tkb, XhoitkB, Xosh ~ XkoB eoB tkb,
ftekoK s'I ofjs, sbtko XkoB eoB tkb! w?I wzd p[ZXhtkbk (so) uoBK dh UN
ftu nkfJnk jKl wok jZE geV e (;z;ko ;kro s'I) pkjo eY bt'.3.1.4.
okr efbnkD gkfs;kjh 10

fpBk eosko d (j'o) fe; ehs j'J (iK f;oi j'J) ~ B wB'. (i') nkfd,
ni{B, ni?, nfpBk;h j?, T[; ~ gow;o ikD'. 1. ojkT[. eh j'fJnk i ftFD{
(jfo) B irs ftu nk e d; e[ d?Is wko fdZs jB. ;kfonK ~ pj[s gqgzu
(nkvzpo) ftyk e nkgD nkg ~ pqjw nytkT[D br fgnk.1. (i') gqG{ ;dk GzBD
ns xVB dh ;woEk oydk j?, T[; ~ (ftFD{) fetI wzfBnk ik ;edk j?. fJ;
bJh fe (T[j) ;op ekb dh sbtko d tko s'I (nkgD nkg ~) puk BjhI ;fenk.2.
j w{oy! ;[D. (T[j) s?~ fe; soQK skork i' nkg Gt;kro ftu v[fpnk j'fJnk
j?. id'I irs d ;'wI (irskro) dh FoB ftu ikJIrk, sd jh ekb dh ckjh
s'I w[es j' ;eIrk.3.1.5.
fynkb gkfsFkjh 10

fgnko fwso (gqG{) ~ (n;K) w[ohdK dk jkb (ik e) efjDk. so fpBk


o}kJhnK dk UVBk o'r d ;wkB j? ns fBtk; ;EkBK ftu ofjDk BkrK ftu (ofjDk
j?). (s[jkv fpBk) ;[okjh ;{b torh, fgnkbk ]zio d ;wkB ns (ft:'r) e;kJhnK
d ftzr S[o (dh ;N ~) ;fjB eoB d ;wkB jB. :ko (fwso) dk fdZsk j'fJnk
;Eo (G{wh-nk;B) ;k~ uzrk j?, (go T[; s'I ftS[V e ;[y g{ote) fgzv ftu ;"Dk
Gm ftu ofjD tork j?.1.1.6.
okr fsbzr ekch gkfsFkjh 10

etb ekb jh ;G dk eosk j?. nkfd s'I nzs se nBzs w{osK pDkT[D ns
GzBD tkbk j?.1. ojkT[. fi; bJh fBzfdnk ns T[;ss fJe ;wkB j? ns (fi; dk)
e'Jh t?oh iK fwso BjhI j?. T[; ~ fejVh n"y nk pDh ;h fe T[j noiB (gEgkoE) dk oEtkB pfDnk ;h.1. fi; w[ezd dk B fgsk j?, B wksk, B e'Jh ikfs j?, B
e'Jh g[Zso g'sok j?. (fco T[j) nk e fe; tk;s dteh dk g[Zso nytkfJnk j?.2.
fi;B dts, d?Is, fdFk-ftfdFk ns ;kok yb g;kok ehsk j?. T[; dh fejVh T[gwk
j'Jh i (T[;~) w[y s'I w[okoh fejk ikJ.3.1.7.
okr fpbktb gksFkjh 10

T[;~ fe; soQK wB[Zy o{g tkbk fejk ik ;edk j?. (fi; d doFB eoB

386

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

okr fpbktb[ gks;kjh 10

;' few wkB; o{g ejkJ.


f;X ;wkfX ;kX eo jko e:' j{` B dyB gkJ. 1. ojkT[.
Bkod fpnk; gok;o X{n ; fXnkts fXnkB brkJ.
pd g[okB jkfo jm SkfvU sdfg fXnkB B nkJ. 1.
dkBt dt fg;ku gqs s Bsj Bs ejkJ.
;{Sw s ;{Sw eo uhB fpqXB fpqX pskJ. 2.
G{fw nek; gskb ;G? ;fi Je nBe ;dkJ.
;' Bo ekb ck; s pku i' jfo ;ofD f;XkJ. 3. 1. 8.
okr d t rz X koh gks;kjh 10

fJe fpB d{;o ;' B fuBko.


GziB rVB ;woE ;dk gqG ikBs j? eosko. 1. ojkT[.
ejk GfJU i' nfs fjs fufs efo pj[ fpfX f;bk g[ikJh.
gqkB EfeU gkjB ej go;s eS[ efo f;X B nkJh. 1.
nSs X{g dhg nogs j? gkjB eS{ B y? j?.

Fpd

387

bJh) f;ZX b'r ;wkXh brk brk e jko rJ jB (go) fetI th ty BjhI ;e.
1. ojkT[. Bkod, fpnk;, gokFo ns Xo{ tor (fi;dk) fXnkB brk e fXnkT[Id
oj jB. tdK ns g[okBK B jko e jm Sv fdZsk j?, go fco th (T[BQK d)
fXnkB ftu BjhI nkfJnk.1. dkBt, dts, fgFku, gqs th T[; ~ Bfs Bfs (pnzs
pnzs) efjzd jB. ;{yw s'I ;{yw (T_jh) ikfDnk iKdk j? ns t^v s'I t^vk th
T[jh df;nk iKdk j?.2. Xosh, nkekF, gkskb nkfd ;G ~ pDk e T[j fJe s'I
nBe o{gK tkbk ;dtkfJnk j?. Ujh g[oF ekb dh ckjh s'I pu ;edk j? i' jfo
dh FoB ftu iKdk j?.3.1.8.
okr dt rzXkoh gkfsFkjh 10

fJe gowkswk s'I fpBk (fe;) d{i ~ B gSkD'. (i') gqG{ ;dk xVB ns
GzBD d ;woE j?, T[j eosko ;G e[M ikDdk j?.1.ojkT_. eh j'fJnk i pj[s
fjs fus Bkb pj[s soQK gEoK dh g{ik ehsh j?. gZEoK ~ g{ifdnK g{ifdnK gqkD
Ee rJ jB (noEks ihtB dk nzs j' frnk j?), go (ni se) e'Jh f;ZXh jZE
BjhI brh.1. uktb, X{g ns dhge nkfd nofgs ehs jB, (go) gZEo e[M BjhI
yKdk. j w{oy! T[; ftu eh f;ZXh j? i' s?~ e[M to dtrk.2. s{` wB, pkDh
ns eow eoe ftuko b? fe i T[; ftu ihtB j[zdk sK s?~ e[M }o{o fdzdk.

sk w? ejk f;fX j? o iV s'fj eS{ po[ d? j?. 2.

etb fJe ;[nkwh dh FoB ftu ikD s'I fpBk (j'o) fe; soQK th (sok) T[Xko
BjhI j'trk.3.1.9.

i" fi: j's s" ds eS[ s[fj wB pu eow fpuko[.

okr d t rz X koh gkfsFkjh 10

etb Je ;ofD ;[nkwh fpB[ :' Bfj esfj T[Xko. 3. 1. 9.


okr d t rz X koh gks;kjh 10

(e'Jh th) jfo Bkw s'I fpBk (ekb s'I) pu BjhI ;erk. fi; ekb B u"dK

fpB[ jfo Bkw[ B pkuB g? j?.

b'e t; ftu ehs j'J jB, T[; s'I feE Gi e iktIrk. 1. ojkT[. okw ns
ojhw th (T[;~) T[pko BjhI ;ed, fiBQK d (Bkw s{`) oNdk j?I, pqjwk, ftFD{,

u"jd b'e ikfj pf; ehB sks ejk gb? j?. 1. ojkT[.

o[dq, ;{oi, uzdqwk nkfd ;ko ekb d t; ftu jB.1. td, e[okB, g[okB (nkfd

okw ojhw T[pko B ;e j? ik eo Bkw oN? j?.

Xow g[;seK) d ;ko ws fi; ~ Bfs Bfs (pnzs pnzs) efjzd jB. fJzdo,
FFBkr, wjkw[Bh (nkfd fi; ~) pj[s ebgK se fXnkT[Id oj jB (go T[j fco

pqjwk fp;B[ o[dq ;{oi ;f; s pf; ekb ;p? j?. 1.


pd g[okB e[okB ;p? ws ik eo Bfs ej? j?.
fJzdq cfBzdq w[fBzdq ebg pj[ fXnkts fXnkB B n? j?. 2.
ik eo o{g ozr Bfj ifB:fs ;' fefw ;:kw ej? j?.
S[N j' ekb ikb s sp jh skfj uofB bgN? j?. 3. 1. 10.

th) fXnkB ftu BjhI nkfJnk.2. fi;dk e'Jh o{g ozr BjhI ikfDnk iKdk, (T[;
~) fe; soQK fFnkw fejk ik ;edk j?. ekb d ikb s'I sd jkh ybk; j'JIrk
(i) T[; (gqG{) d uoBK Bkb fbgN ikJIrk.3.1.10.

;t:

;t?:

1> tkfjr[o{ ih eh csfj

1> tkfjr[o{ ih eh csfj

;q h w[ ytke gks;kjh 10

;q h w[ ytke gkfs;kjh 10

;t?:k

;P?:k

g{oB gqw gqshs ;i? pqs r'o wVQh wm G{b B wkB?.

ikrdh i'fs tkb (gowkswk) ~ fdB oks ig ns (T[;) fJe s'I fpBk
wB ftu fe; j'o ~ B fbnkt. g{oB gqw ns gqshs d p[s dh gkbBk eo ns

shoE dkB dfJnk sg ;ziw Je[ fpBk Bfj Je gSkB?.

r'oK, wVQhnK s wmK ~ G[b e th B wzB. shoE (fJFBkB), dkB, dfJnk, sg,

ikrs i'fs ig? fB; pk;[o Je[ fpBk wfB B?e B nkB?.

g{oB i'fs ir? xN w? sp ykb; skfj B ykb; ikB?. 1.

;fs ;d?t ;o{g ;s pqs nkfd nBkfd nrkX ni? j?.

;ziw nkfd ~ fpBk fJe (gqG{) d (j'o fe;) fJe ~ B gSkD. (id'I T[;) gfog{oB
dh i'fs fjod ftu irrh, sd jh T[; ~ nfsnzs fBowb o{g ykb;k ikD.1.
(i' ;dk ;fs ;o{g j?, nkfd s'I jh ;Zs ns pqs tkbk j?, i' nkfd s'I
ofjs, nrkX ns B fifsnk ik ;eD tkbk j?. (fi;B) dkB, dfJnk, (fJzdqhnK

nkfd nBhb nBkfd nBkjd nkfg ndPy nGy nG? j?.

d) dwB, ;ziw, Bw, is, pqs, ;hb ns uzrh ftqZsh tkbk ns nd[^sh (np?) tkbk
j?. (i') nkg ;G dk nkfd, ;`fynk ofjs (@nBhb#)l nkfd s'I fpBk, nBkjd, ndP?y,

o{g no{g noy iokodB dhB d:kb feqgkb GJ j?. 2.

nGy ns nG? j?. (fi; dk) o{g no{g, noy ns p[Yg ~ BFN eoB tkbk,

dkB d:k dw ;ziw Bw is pqs ;hb ;[fpqs np? j?.

dhB T[s dfJnk eoB tkbk ns feqgkb{ j'fJnk j?.2.


(T[j) wjk gqG{ nkfd, ndP?;, nGy, ;fs ;o{g tkbk j? (ns ;opsq T[;dh)

nkfd ndPy nty wjk gqG ;fs ;o{g ;[ i'fs gqek;h.


g{o oj:' ;G jh xN e? gs ss ;wkfX ;[Gkt gqBk;h.

i'fs gqekfFs j?. i' ;kfonK d fdbK d gN T[s g;fonk j'fJnk j? ns sZsK d
;o{g ns ;[Gk ~ g{oh soQK BFN eo fdZsk j?. j gqG{! s{` jhnkfd, i[rkfd, irkfd

nkfd i[rkfd irkfd s[jh gqG c?b oj:' ;G nzso pk;h.

ftu g;fonk j'fJnk j? ns ;G d nzdo t; fojk j?I. j dhB fdnkb, feqgkb{,

dhB d:kb feqgkb feqgk eo nkfd ni'B ni? nfpBk;h. 3.

feqgk eoB tkb, s{` nkfd, ni'B, ni? ns nfpBk;h j?I.3.

nkfd nGy nSd ;dk gqG pd espfB Gd[ B gk:'.

ns espK B (sok) Gd BjhI gkfJnk j?. j dhB fdnkb, feqgkb{, feqgk fBXkB,
;dk ;fs ;o{g! ;kfonK xNK (FohoK) ftu s{` c?fbnk j'fJnk j?I. FFBkr, fJzdo,

j gqG{! (s{`) ;dk nkfd, nGy, nSd (B Sd ik ;eD tkbk) j?I. tdK
dhB d:kb feqgkb feqgkfBfX ;fs ;d?t ;G? xN Sk:'.
;; ;[o; rD; wj;[o rkfj fco? ;[qfs Ekj Bk nk:'.
o wB w{fV nr{V fJ;' gqG s? fefj ekfi ej' fp;ok:'. 4.

nu[s nkfd nBhb nBkjd ;s ;o{g ;d?t pykB.


nkfd ni'fB nikfJ ijk fpB[ gow g[Bhs gozgo wkB.
f;X ;:`G{ gqf;X ;p? ir Je jh m"o nBe pykB.
o wB oze ebze fpBk jfo s? fej ekoD s B gfjukB. 5.

rDF, fFt, td (nkfd ;G) bGd oj jB, go (sok) Ekj gqkgs BjhI eo ;e
jB. j w{oy wB! (s{`) d;, fe; bJh nfij ;[;gFN (nr{V) gqG{ ~ G[bk fdZsk
j?. 4.
(i') nfvr (nu[s) nkfd, nDfrDs (nBhb)ns nBkjd (ngko) j? ns fi;
dk ;o{g ;dk @;fs# fejk iKdk j?. (i') nkfd, ni'B, nikfJ (fpBk fe; ftFF
;EkB d), fpBk fpoX nt;Ek d, nfs gftso ns go s'I go wzfBnk iKdk j?.
(i') nkgD nkg f;ZX j'D tkbk ns ;ko ;z;ko ftu gqf;ZX j? ns (fi; dk) fJe
jh ;EkB s nBe soQK dk toDB j[zdk j?. j ftuko wB! s{` T[; eb`e-ofjs
jfo ~ fe; ekoB BjhI gSkfDnk j?.5.
j eosko! s{` nSo (Sb-ofjs), nkfd, nBhb, nBkjd (ngko) ns ;dk

390

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:/

391

nSo nkfd nBhb nBkjd ;s ;d?t s[jh eoskok.

;fs ;o{g tkbk j?I. ib ns Eb ftu t;D tkb fisB iht jB, (s{` jh T[BQK)

iht fis ib w? Eb w? ;p e? ;d gN e" g'yB jkok.


n"o ijkB fBdkB eS{ Bfj J ;[pjkB s[jh f;odkok. 6.

;kfonK dk ;dk gN GoB tkbk j?I. td, g[okB, e[okB (d wzBD tkb) d'jK (fjzd{nK
s w[;bwkBK) B fwbe ns soQK soQK d ftuko ftuko jB. j n;uoi (;[pjkB)
o{g! (fJ;) ;z;ko dk nzs ftu j'o e'Jh BjhI, (etb) s{` jh ;[nkwh j'tIrk.6.

nkfd nrkfX nSd nGd nby nin nBkjd ikBk.

(i') nkfd, nrkfX (nEkj), nSd, nGd, nby, ni? (B fis ik ;eD
tkb) noEKso--B iBw b?D tkb - (ni) ns nBkjd (ngko) ikfDnk frnk
j?. G{s, Gftys ns toswkB ekbK ns ;G ;EkBK ftu s[` jh j?I, (fJj rZb)

pd g[okB e[okB d[j[` fwfb Gkfs nBe fpuko fpukok.

G{s Gfty GtkB s[jh ;pj[` ;p m"oB w' wB wkBk 1.


;dt ndt wDhXo Bkod ;kod ;fs ;d?t gSkBk.
dhB d:kb feqgkb feqgkfBfX e' eS[ Gd g[okB e[okB B ikBk. 7.

;fs ;d?t ;o{g ;dkpqs pd esp s[jh T[gik:'.


dt ndtB dt wjhXo G{s GtkB tjh mjok:'.
nkfd i[rkfd nBhb nBkjd b'e nb'e fpb'e B gk:'.
o wB w{V nr{fV fJ;' gqG s'fj ej' fefj nkB ;[Bk:'. 8.
dt ndt wjhXo BkrB f;X gqf;X pv' sg[ ehB'.
pd g[okB e[okB ;p? r[B rkfJ Ee g?s' ikfJ B uhB'.
G{fw nek; gsko fd;k fpfd;k fifj ;' ;p e fus uhB'.
g{o ojh wfj w' wfjwk wB w? fsfB nkfB w[M? efj dhB'. 9.

wo wB B wzB bJh j?. dtfsnK, d?IsK, FFBkr, Bkod, Fkodk (;o;Psh) B (s?~)
;dk ;fs eoe gSkfDnk j?. j dhB fdnkb, feqgkb{, feqgk-fBXkB! (sok) e[M th
Gd g[okB ns e[okB B BjhI ikfDnk.7.
j ;fs ;o{g ns ;dk ;Zs fpqsh tkb! s{`
ehsk j?. (i') dtfsnK ns d?IsK dk ;[nkwh (dt),
T[; ~ fszBK ekbK ftu wzfBnk iKdk j?. (i')
(ngko) j?, (T[; ~) b'e ns gob'e ftu e'Jh

jh tdK ns espK ~ T[sgzB


Xosh ~ XkoB eoB tkbk j?,
nkfd, i[rkfd, nBhb, nBkjd
ty BjhI ;fenk j?. j w{oy

wB! nfij ;[;gFN (@nr{fV#) gqG{ (dk Gd), d;, s?~ fe; B nk e ;[DkfJnk
j?.8.
dtfsnK, d?IsK, Xosh ~ XkoB eoB tkb FFBkr, f;ZX ns gqf;ZX b'eK
B (s?~ gqkgs eoB bJh) pVh Gkoh sgf;nk ehsh j?. td, g[okB, e[okB (nkfd
;ko Xow rqzE so) r[D rKd rKd Ee rJ jB, go s?~ (T[j) gSkD BjhI ;e
jB. G{wh, nkekF, gkskb, fdFk, ftfdFk ftu i' th (iht izs) j?, (T[BQK) ;G
d fus d jkb ~ (T[j) ikDdk j?. (T[; dh) wfjwk ;koh fgqEth ftu g;oh j'Jh
j?. (fJ; B) wo wB ftu ftuko Go fdZsk j? (usBk g?dk eo fdZsh j?).9.
tdK ns espK B T[; dk Gd BjhI gkfJnk j?, ;ko f;ZX b'r ;wkXhnK

pd esp B Gd bj:' fsfj f;X ;wkfX ;p? efo jko.


f;zfwqs ;k;sq pd ;p? pj[ Gkfs g[okB phuko phuko.
nkfd nBkfd nrkfX eEk X{qn ; gqfjbkfd nikwb ;sko.
Bkw[ T[uko soh rfBek ;'Jh Bkw[ nXko phuko jwko. 10.

brk brk e jko rJ jB. f;fwqshnK, Fk;sqK, tdK ns g[okBK nkfde ;kfonK (Xow
rqzEK) B pj[s soQK Bkb (T[; dk) ftuko ftukfonk j?. (T[;) nkfd ns nBkfd
(gowkswk) dh eEk dh (Ekj BjhI gkJh ik ;edh), fi; B X{qj gqfjbkd (tor
Grs) ns nikwb (fij gkgh) sko jB. (fi; d )Bkw ~ ig e t;tk so
rJh j?, T[; Bkw dk ;dk ftuko ;kv gqkDK dk nkXko j?.10.
(T[j) gqG{ ;dk nkfd, nBkfd, nrkfX ;o{g tkbk j? ns ;G ~ gSkDB
tkbk j?. rzXop, :eF, wjhXo (gops), FFBkr, (nkfd ;ko T[; ~) G{wh,

nkfd nBkfd nrkfX ;dk gqG f;X ;Po{g ;p' gfjukB:'.


rzXqp iS wjhXo BkrB G{fw nek; uj[` ue ;ikB:'.
b'e nb'e fd;k fpfd;k no[ dt ndt d[j[` gqG wkB:'.
fus nr:kB ;[ ikB ;[:zGt e"B eh ekfB fBdkB G[bkB:'. 11.
1H

@nB[wkBk#

nkekF, u"jK fdFktK (ftu ftnkge) ikDd jB. dtfsnK s d?IsK d'jK B gqG{ ~
b'e, gob'e, fdFk ns ftfdFk ftu wzfBnk j?. j nfrnkBh fus! T[; nkgD
nkg j'D tkb (gqG{) ~ gSkD. fe; dh w[jskih eoe (T[; ~) G[bk fdsk j?.11.
fe; B mke[o ~ b? e rb Bkb x[N e pzBQ fbnk j? ns e'Jh fFt
~ JhFto wzBdk j?. e'Jh jfo ~ wzfdo ftu d;dk j? ns e'Jh w;hs ftu wzBdk
j?. fe; B (T[;~) okw fejk j? ns fe; B feqFB ns fe; B wB ftu (T[;~)

392

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ekj{` b? m'fe pX T[fo mke[o ekj{` wj; e' J; pykB:'.


ekj{ efj:' jfo wzdo w? jfo ekj{ w;hs e? phu gqwkB:'.
ekj{` B okw ej:' feq;Bk ej[ ekj{ wB? ntskoB wkB:'.

;t?:/

393

ntskoK ftu wzfBnk j?. (go w?I nkgD) wB ftu ;ko c'eN XowK ~ G[bk e,
etb eosko ~ jh eosk wzfBnk j?.12.
i okw ~ ni'Bh ns nfs ni? ej'r, (sK T[j) e"Ffbnk dh e[y ftu'I

c'eN Xow fp;ko ;p? eosko jh eT[ eosk ihn ikB:'. 12.

feT[I i`fwnk ;h. i ekBQ ~ jh ekb ej'r, (sK T[j) fe; bJh ekb d nXhB
j'fJnk ;h (noEks fwqs{ ~ gqkgs j'fJnk ;h). (i') ;fs ;o{g ns fBot?o

i" ej' okw ni'fB ni? nfs ekj e" e";fb e[y i:' i{.

nytkT[Idk j?, (sK T[;B) noiB (gE-gkoE) dk oE feT_I fje e GikfJnk ;h.
(j wB!) T[; ~ gqG{ eoe wzB fi; dk Gd B fe; B fbnk j? ns B

ekb j{` ekb ej' fij e" fefj ekoD ekb s dhB G:' i{.
;fs ;o{g fpp?o ejkfJ ;[ e:'I gE e' oE jkfe X:' i{.
sk jh e' wkfB gqG efo e? fij e' e'T{ Gd[ B bB b:' i{. 13.

bJrk.13.
feT[I efjzd j' fe feqFB feqgk fBXh (gowkswk) j? (fco) fe; bJh pXe
(fFekoh) B (T[;~) pkD wkfonk ;h< (i) T[j j'oK dhnK e[bK ~ T[XkoB tkbk

e:' ej' feq;B feqgk fBfX j? fej eki s pXe pkD[ brk:'.
nT[o e[bhB T[Xkos i' fej s ngB' e[fb Bk;[ eok:'.
nkfd ni'fB ejkfJ ej' few dtfe e imozso nk:'.
sks B wks ej? fij e' fsj e:' p;[dtfj pkg[ ejk:'. 14.

ekj e" J; wj;fj Gkys ekfj fdi; e' J; pykB:'.


j? B oxP; idP; owkgfs s? fiB e' fp;[BkE gSkB:'.
Je e' Skfv nBe Gi ;[e dt gok;o p:k; M[mkB:'.
c'eN Xow ;i ;p jh jw Je jh e" fpfX Be gqwkB:'. 15.
e'T{ fdi; e[ wkBs j? no[ e'T{ wj; e' J; ps? j?.
e'T{ ej? fp;B' fp;[BkfJe ikfj Gi nx Ux eN? j?.
pko jiko fpuko no iV nzs ;w ;p jh sfi i? j?.
sk jh e' X:kB gqwkfB jhJ i'T{ e np j? no nkr? T{ jP? j?. 16.
e'Ne fJzdq eo fij e eJh e'fN T[fgzdq pBkfJ ygk:'.
dkBt dt cfBzdq XokXo gS g;{ Bfj ikfs rBk:'.
nki br sg[ ;kXs j? f;t T{ pqjwk eS[ gko B gk:'.
pd esp B Gd by:' fij ;'T{ r[o{ r[o w'fj psk:'. 17.

j?, (sK T[;B) nkgDh e[b dk Bk; eokfJnk ;h< (i T[j) nkfd ekb s'I ni'Bh
nytkT[Idk ;h (sK fco T[j) dteh d gN ftu fe; soQK nkfJnk ;h. fi; dk
e'Jh fgsk ns wksk BjhI fejk iKdk, (sK fco) t;[dt (T[; dk) fgsk fetI nytkfJnk
j?.14.
fe; bJh fFt ~ JhFto efjzd j' ns fe; bJh pqjwk ~ gowFo pykB
eod j'. okw, feqFB ns ftFD{ th (JhFto) BjhI jB, fiBQK ~ s{` ftFtBkE ti'I
gSkfDnk j?. fJe ~ Sv e nBe dh nokXBk eoB Bkb (s[;h) ;[edt, gokFo
ns fpnk; ~ M{mk f;ZX eod j'. ;ko Xow c'eN o{g ftu ;fEs jB. n;hI
sK fJe ~ jh nBe YzrK Bkb gqwkfDs eod jK.15.
e'Jh pqjwk (@fdi;#) ~ wzBdk j? ns e'Jh fFt ~ JhFto d;dk j?. e'Jh
ftFD{ ~ jh ftFt-BkfJe efjzdk j? fi; ~ GiD Bkb ;ko gkg eN iKd jB.
j w[oy! j}ko tko ftuko eo b?, fJj ;ko jh nzs tb Sv iKd jB. T[;
dk fXnkB
j'trk.16.

fjod

ftu

XkoB

eo

i'

(gfjbK)

;h,

j[D

j?

ns

Gfty

ftu

eo'VK fJzdo fi; d f;oi j'J jB ns (fi;B) eJh eo'V pktB (T[fgzdq)
pDk e fco BFN eo fdZs jB. (T[;B) d?Is, dts, FFBkr, XokXo (gops),
gzSh ns gF{ (fJsB g?dk ehs jB fe T[BQK dh) frDsh BjhI ehsh ik ;edh.
ni se fFt ns pqjwk sg eod nk oj jB (go T[; dk) e[M th gko BjhI
gk ;e. tdK ns espK B fi; dk Gd BjhI gkfJnk, T[jh r[o{ (gkopqjw) j?
(i') w?~ r[o{ B d; fdZsk j?.17.
(s[;hI) f;o T[s iNktK ns jZEK d B"Ij tXk e ns (prb tKr) fXnkB
brk e ;ko b'eK ~ mr fbnk j?. w{zj T[s fpG{s wb e fco oj j' ns ;ko
dtfsnK ns d?IsK ~ Gowk fdZsk j?. b'G d t; j' e xo xo (ftu fGfynk

394

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:/

395

bkfJ fpG{s fco:' w[y T{gfo dt ndt ;p? vjekJ.

bJh) fco oj j' ns (;^u) :'r d ;ko Yzr G[bk fdZs jB. (;G) bki-wo:kdk
ysw ;j' rJh, (go) e[M th ezw BjhI ;fonk (feT[Ife) gqw s'I fpBk gqG{ jZE

b'G e bkr fco:' xo jh xfo i'r e B:k; ;p? fp;okJ.

BjhI nkT_Id jB.18.

bki rJh eS[ eki[ ;o:' Bfj gqw fpBk gqG gkfB B nkJ. 18.

j w{oy wB! fe; bJh gkyzv (@fvzG#) eodk j?Il gkyzv eoe nkgDh jh
gqfsFmk BFN eo fojk j?I. fe; bJh b'eK ~ mrdk j?< b'eK ~ mrD Bkb (fJj)

X:kB brkfJ mfrU ;p b'rB ;h; iNk B jkfE pYkJ.

ekj eT[ fvzG eo? wB w{oy fvzG eo ng[Bh gfs yP? j?.
ekj eT[ b'r mr mr b'rfB b'r r:' gob'r rt? j?.
dhb d:kb eh m"o ijk fsfj m"o fpy? s[fj m"o B jP? j?.
us o us nus wjk iV Gy e ehB nby B g? j?. 19.

b'e sK ftrV u[ek j?, gob'e th ftrVdk ik fojk j?. fiE dhB fdnkb (gowkswk)
dk fmekDk j?l T[; ;EkB ftu s?~ Y'Jh BjhI fwbrh. j wjk w{oy ns p;wM!
(j[D th s{`) us eo b? (feT[Ife) Gy d ehfsnK nby (gqG{) ~ gqkgs BjhI eo
;eIrk.19.
fe; bJh gZEoK ~ g{i fojk j?< (fJBQK) gZEoK ftu gowFto (nkfd) e[M
BjhI j?. T[; ~ gqG{ wzB e g{ik eo, fi; ~ g{iD Bkb gkg dk ;w{j fwN iKd
jB. nkfX ns fpnkfX (nkfde) fisB th pzXB jB, (T[; d) Bkw b?IfdnK jh

skjh e' g{i gqG{ efo e fij g{is jh nx Ux fwNkjh.

;G BFN j' iKd jB. ;dk T[; d fXnkB ftu wrB ofj, (feT[Ife) fJBQK ftnoE
d XowK ~ eoB Bkb (e'Jh) cb gqkgs BjhI fwbdk.20.

nkfX fpnkfX e pzXB ise Bkw e bs ;p? S[fN ikjh.

(s{`) gZEoK dh g{ik eoe eo'VK :[r BFN eo bJ jB, T[j c'eN Xow

ekj eT[ g{is gkjB eT[ eS[ gkjB w? gow;o Bkjh.

skjh e' X:kB[ gqwkB ;dk fJB c'eN Xow eo cb[ Bkjh. 20.

cb_jhB f;ZX j'J jB. f;bk (w{osh) ~ g{iD Bkb fejVh f;ZXh (gqkgs j'Jh j?),
(nfijk eoB Bkb) pb ns ftqXh xNh j? ns B"I fBXhnK dh gqkgsh BjhI j'Jh

c'eN Xow G:' cb jhB i[ g{i f;bk i[fr e'fN rtkJh.

j?. ni jh ni eofdnK fijVk ;wK phs frnk j?, T[; ftu B e[M ;ztfonk
j? ns B jh e[M bZik nkJh j?. j w{oy! (s{`) ;qh GrtkB dk GiB BjhI ehsk

f;fX ejk f;b e go;? pb[ fpqX xNh Bt fBfX B gkJh.


nki jh nki[ ;w' i[ fps:' Bfj ekfi ;o:' eS[ bkfi B nkJh.
;qh Grtzs Gi:' B no iV n?; jh n?; ;[ p?; rtkJh. 21.

ns ftnoE (;koh) T[wo rztk fdZsh j?.21.


i (s{`) :[rK se sgf;nk eodk ojI, (go) s?~ (fJj) gZEo e[M th gq;zB
BjhI eoBr. j w{oy! uzrh soQK jZE T[mk e (T[j gZEo) s?~ e[M todkB BjhI

i" i[r s eo j? sg;k e[S s'fj gq;zB[ B gkjB e? j?.


jkfE T[mkfJ Gbh fpfX ;' iV s'fj eS{ podkB[ B d? j?.
eT[B Go';' G:k fJj e' ej[{ Gho goh Bfj nkfB pu? j?.
ikB[ o ikB[ nikB jmh fJj c'eN Xow ;[ Gow rt? j?. 22.
ikb pX ;p jh fwqs e e'T{ okw o;{b B pkuB gkJ.
dkBt dt cfBzd XokXo G{s Gfty T[gkfJ fwNkJ.
nzs wo gS[skfJ fgqEh gfo i ir w? ntsko ejkJ.
o wB b?b fJeb jh ekb e bkrs ekfj B gkfJB XkJ. 23.

dDr. d;, fJBQK dk eh Go';k j'fJnk, GhV g?D s nk e BjhI pukT[Dr. j p;wM
ns jmhb! ;zGb ik, fJBQK c'eN XowK d Gow ftu (s{`) rtku fojk j?I.22.
;ko jh w"s d ikb ftu p`BQ j'J jB, e'Jh okw ns o;{b th (T[; s'I)
pu BjhI ;fenk j?. d?Is, dt s FFBkr, XokXo (gops) G{s ekb ftu g?dk
ehs jB ns GftFs ftu fwNk dtrk. i' irs ftu nkgD nkg ~ ntsko nytkT[Id
;B, T[j th nzs ftu gSskT[Id j'J fgqEth T[s wo rJ jB. j wzd Gkr wB
(s{`) Gi e fJeb ekb (gow ;Zsk) d uoBh jh feT[I BjhI br iKdk.23.
ekb (dh nkfrnk) gqkgs eoe pqjwk j'Id ftu nkfJnk j?, i' vzvk ns
ewzvb geV e ;koh Xosh T[s fcodk fojk j?. ekb (dh nkfrnk) gqkgs eoe
;dkfFt ih ;ko d;K fpd;K ftu fcodk fojk j?, (fJj) n;hI ikDd jK. ekb
( dh nkfrnk) gqkgs eoe irs j'Id ftu nkfJnk j? ns fwNdk fojk j?. fJ;
bJh T[; d ;pko (o{g) gSkD jB. tdK ns espK ftu d; ;ko GdK (coeK)

396

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:/

ekb jh gkfJ GfJU pqjwk rfj dzv ewzvb G{fw GqwkB:'.

397

~ fsnkr e etb ekb (gow-;Zsk) ~ jh feqgk fBXh wzfBnk j?.24.

ekb jh gkfJ ;dk f;t i{ ;G d; pd; GfJnk jw ikB:'.

j w{oy! fJBQK ezwK eoe jh ;kok ;wK phs frnk j? ns feqgkb{ ekb

ekb jh gkfJ G:' fwN r:' ir :k jh s skfj ;G' gfjukB:'.

(gqG{) ~ (ed) fjod ftu :kd BjhI ehsk. j (w{oy!) bki ~ Sv e fBobi

pd esp e Gd ;p? sfi etb ekb feqgkfBfX wkB:'. 24.

(j' fojk j?I) ns u`r ezwK ~ Sv e wkV ezwK ~ eo e ezw ;ztkoB dk :sB
eo fojk j?I. (T[jh rZb j'Jh fe) t^v ;[zdo x'fVnK ns oki-jkEhnK ~ Sv e
(s{`) fuZs ftu y's T[s uVQB dk ftuko ehsk j?. j w{oy! (s{`) ;qh GrtkB dk
GiB BjhI ehsk ns bki jh bki ftu ezw ftrkV fbnk j?.25.

ekb r:' fJB ekwB f;T[ iV ekb feqgkb jhn? B fusko:'.


bki e' Skfv fBqbki no sfi ekfi neki e eki ;tko:'.

(s{`) td ns esp pj[s fdBK se gVQ jB, go T[BQK dk e[M th Gd BjhI


gkfJnk j?. nBe EktK ~ g{idk fcfonk j?I, go fJe (gqG{) ~ ed fjod ftu

pki pB rioki pv yo e' ufVp' fus phu fpuko:'.

BjhI t;kfJnk. gZEo ~ ns epoK (wVQhnK) ~ f;o fBtkT[Idk fcfonk j?, (go

;qh Grtzs Gi:' B no iV bki jh bki s? eki[ fprko:'. 25.

T[E'I) th e[M jZE BjhI brk j?. j w{oy wB! gqrN (nr{V) gqG{ ~ Sv e nkgDh
j{V ftu feT[I T[bM frnk j?I. 26.

e' Bfj gk:'.

i e'Jh T[m e i'rhnK d vo ubk ikt, (sK) T[; ~ r'oy dk ikg igtkT[Id
jB. (i e'Jh) ;`fBnk;hnK (e'b) ikJ, (sK) T[; ~ efjzd jB fe dZs jh ;fs;o{g

g{is m"o nBe fco:' go Je ep? jh: w? B p;k:'.

j?, fJjh wzsq fdqVQ eotkT[Id jB. i e'Jh s[oeK (w[;bwkBK) d ;EkB ftu ubk

gkjB e' n;Ekb: e' f;o B:kfJ fco:' eS[ jkfE B nk:'.

ikt, (sK) T[; ~ geV e wfjdhB (j}os w[jzwd) d dhb ftu b? nkT[Id jB.
(T[j ;ko) nkgD Xow ftu jh eosk g[oy ~ frDd jB, go eosko d Gd

pd esp gV pj[s fdB Gd eS{ fsB

o wB w{V nr{V gqG{ sfi nkgB j{V ejk T[oMk:'. 26.

~ e'Jh th BjhI d;dk j?.27.


i (e'Jh) i'rhnK (e'b) ik e (gow ;Zsk ~ gqkgs eoB dh rZb) ej

i' i[fr:kB e ikfJ T[fm nk;qw r'oy e' fsj ikg igkt?.
ikfJ ;`B:k;B e fsj e" efj ds ;jh ;fs j? wzsq fdqVkt?.
i' e'T{ ikfJ s[oeB w? wfj dhB e dhB fs; rfj b:kt?.

(sK efjDr fe) xo dk ;kok wkb T[mk e i'rhnK ~ d fdU. i (T[E'I) Gi


e ;`fBnk;hnK (e'b ikt sK) efjDr fe dZs d BK s xo ~ b[Nk fdU. ieo

nkgfj phu rB? eosk eosko e' Gd[ B e'T{ pskt?. 27.

e'Jh w;zdK ~ ik e ej (sK T[j efjzd jB fe) ;kok XB j[D fbnk e ;k~

i' i[rhnkB e ikfJ ej? ;p i'rB e' frqj wkb T[m? d?.

i e'Jh w;zdK dh ;tk eoBh ukj, (T[; ~) efjDr fe xo (gq;kfd-GtB)


s'I ;G e[M fbnk e w?~ d fdU. i' e[M wkb so xo ftu j?,. T[j j[D/ jh

i' go' Gkfi ;`B:k;B e? ej? dZs e Bkw g? Xkw b[N? d?.
i' efo e'T{ w;zdB ;" ej? ;op dop b? w'fj np? d?.
bT[ jh bT[ ej? ;p e' Bo e'T{ B pqjw pskfJ jw? d?. 28.

i' efo ;t w;zdB eh ej? nkfB gq;kfd ;p? w'fj dhi?.


i' eS[ wkb stkb: ;' np jh T[fm GN jwkoh jh ehi?.
wo' JhX:kB Xo' fBf; pk;[o G{b e? nT[o e' Bkw[ B bhi?.
dhB e' Bkw[ ;[B? Gfi oksfj bhB fpBk Bfj B?e[ gq;hi?. 29.

d fdU. (n;hI gowkswk ~ fwbk fdzd jK). ;ko b?Dk jh b?Dk efjzd jB (go)
e'Jh th ;k~ gowkswk (dh gqkgsh dk ;kXB) BjhI d;dk j?.28.

T[m (e ikU ns) ;k~ GN eo fdU. oks fdB wok jh fXnkB Xo' ns G[b
e th j'o fe; dk BK B bt'. dD dk BK ;[DfdnK jh oks' oks Gi iKd jB
ns bJ fpBk osk fizB th gq;zB BjhI j[`d.29.
nZyK ftu (;[owu{nK Bkb) sb ~ gk e b'eK ~ jzM{ trk e ftykT[Id
jB. i e'JKh nkgDk ;te XBtkB br sK go'; e G'iB SeKd jB. i e'Jh
fBoXB fd; gt, T[; ~ BjhI fdzd ns wzrD ~ ub rJ ~ w{zj BjhI
ftyKd. (T[j) w{oy b'eK ~ b[Nd jB (go) ed gowkswk d r[D BjhI rKd.
30.
nZyK pzd eoe prb tKr (;wkXh brkJh oyd jB) ns b'eK (~ mrD

398

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;t?:/

399

i' XBtkB[ by? fBi ;te skjh go'f; gq;kfd fiwkt?.

bJh) fJe gqgzu ftyKd jB. fFekoh tKr f;o fBtkJh fcod jB ns nfijk
fXnkB (brKd jB fe fi;~) ty e fpbk th Fow;ko j' iKdk j?. fiE'I XB

i' XB jhB by? fsj ds B wkrB iks w[y' B fdykt?.

dh nk; j[zdh j?, T[E br br fcod jB. (T[BQK B nfijk eoe) b'e jh BjhI

nkyB Ghsfo sb e" vko ;[ b'rB Bho[ pjkfJ fdykt?.

b[Ns j? g;[ b'rB e' epj{` B gqw;[o e r[B rkt?. 30.

rztk fbnk, gob'e th rztk oj jB. j w{oy! ;qh GrtkB dk ed GiB BjhI ehsk
ns xo d ezw ftu jh T[bM oj j'.31.

nKyB whfu oj? pe eh fiw b'rB Je gqgzu fdyk:'.

(FoXkb{nK ~) fe; bJh c'eN eow fdqVkT[Id j', (feT[Ife fJj eowXow) fJBQK b'eK d fe; ezw BjhI nkT[D. j (wB[Zy) fe; bJh XB tk;s Gik

fBnks fco:' f;o[ pXe i:' X:kB fpb'e fpVkb bik:'.


;qh Grtzs Gi:' B no iV Xkw e ekw ejk T[oMk:'. 31.

fcodk j?I, (go s{`) iw ns T[; d d{sK s'I ed Gi BjhI ;eIrk. g[Zso, fJ;soh,
;ko fwso ns f;Zy-;te T[E e'Jh rtkjh BjhI dtrk. j nus ns wjk w{oy!

c'eN eow fdqVks ejk fJB b'rB e' e'Jh ekw B n? j?.

j w{oy! so Foho d SvfdnK jh (soh) fJ;soh gqs gqs efjzdh (so


e'b'I) Gi ikJrh. g[Zso, fJ;soh, fwso, ;kEh, fJj ;ko (w[od ~) ibdh pkjo

bkfr fco:' XB nk; fis? fss b'r r:' gob'r rtk:'.

Gkis ek XB js no iw fezeo s Bj GkiB g? j?.


g[sq efbsq B fwsq ;p? T{jk f;y ;yk e'T{ ;ky B d? j?.
us o us nus wjk g;[ nzs eh pko fJeb' Jh i? j?. 32.

us eo b? fe nzs tb (sz{ fJE'I) fJeZbk jh iktIrk. 32.

eYD bJh nkfrnk dDr. xo-pko, y}kBk, }whB, febk (nkfde) fisB th
(gdkoE jB), gqkDK d S[NfdnK jh fprkB nytkT[D br ikDr. j Bk-;wM ns
wjk gF{! ;zGb ik, us eo b? (fe) nzs ekb tb (s{` fJ; ;z;ko s'I) fJeZbk
jh iktIrk. 33.
1> tkfjr[o{ ih eh csfj

s' sB s:krs jh ;[B o iV gqs pykB fsqnk Gfi i? j?.


g[sq ebsq ;[ fwsq ;yk fJj pr fBekoj[ nkfJ;[ d? j?.
GT[B Gzvko Xok rV ise Skvs gqkB fprkB ej? j?.
us o us nus wjk g;[ nzs eh pkfo fJeb' Jh i? j?. 33.

;P ? : k. gksFkjh 10

i' e[M ftXksk B by fby fdZsk j?, T[jh gkJhdk j?. j fwFo ih! F'e
~ d{o eo fdU. (fJ; rZb ftu) wok e'Jh ngokX BjhI j?. (w?~) :kd s'I G[b
frnk,. (j[D wo tb) eq'X Bkb B ty'. (w?I) ni jh uzrk g[Fkek, o}kJh nkfd
s[jk~ Gi fdnKrk, (fJj rZb) wB ftu fB;u eo bt'. ;ko Ssqh pqkjwDK d dk;

400

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

1> tkfjr[o{ ih eh csfj


;P ? : k. gks;kjh 10

i' feS[ by[ fbfyU fpXBk ;'Jh gk:s[ fw;q i{ ;'e fBtko'.
wo' eS{ ngokX[ Bjh r:' :kd s G{b Bj e'g[ fusko'.
pkr' fBjkbh gm? d?j' nki[ Gb s[w e' fBju? ihn Xko'.
Ssqh ;G? feqs fpZgB e fJBj{ g? eNkS feqgk e? fBjko'. 1.
;t?:k

iZ[X fis fJB jh e gq;kfd fJB jh e gq;kfd ;[ dkB eo.


nx nT[x No? fJB jh e gq;kfd fJB jh eh feqgk c[B Xkw Go.
fJB jh e gq;kfd ;[ fpfdnk bJh fJB jh eh feqgk ;G ;sq wo.
fJBjh eh feqgk e ;i jw j? Bjh w'; rohp eo'o go. 2.

;t?:/

401

(fGqs) jB. fJBQK ~ feqgk dh fdqFNh Bkb ty'. 1.


;t?:k

(fJBQK (f;ZyK) dh feqgk Bkb jh :[ZX fis jB ns fJBQK dh feqgk Bkb


dkB ehs jB. fJBQK dh feqgk Bkb ;ko gkg fwN rJ jB ns fJBQK dh feqgk
Bkb fco xo Go rJ jB. fJBQK dh feqgk Bkb ftfdnk gqkgs ehsh j? ns fJBQK
dh feqgk Bkb ;ko t?oh wo rJ jB. fJBQK dh feqgk Bkb n;hI F'Gk gk oj jK,
BjhI sK wo tor eo'VK rohp (;z;ko ftu) gJ jB (fiBQK dh e'Jh tkN BjhI
g[Sdk). 2.
;t?:k

fJBQK dh ehsh ;tk jh (w?~) u`rh brdh j?l j'oK dh ;tk wo ih ~ uzrh
BjhI brdh. dkB dDk th fJBQK ~ uzrk j? ns j'oBK ~ dkB dDk fpbe[b uzrk
BjhI brdk. fJBQK ~ fdZsk j'fJnk nr cbrk ns irs ftu :F j'trkl j'oBK
~ fdZsk j'fJnk ;G fcek (ftnoE) j?. wo xo ftu sB, wB s XB ns f;o
se ;G fJBQK (f;ZyK) dk jh j?. 3.

;t?:k

;t eoh fJB jh eh Gkts nT[o eh ;t ;[jks B ihe'.

d'jok

dkB d:' fJB jh e' Gb' no[ nkB e' dkB B bkrs Bhe'.

fJj rZb ;[DfdnK jh fwFo eq'fXs j' e xpok frnk ns fuZs ftu shfbnK
tKr ;V frnk. o'Nh o'}h dh Gkb ftu bfrnk fwFo ih o' fgnk (feT[Ife T[;

nkr? cb? fJB jh e' d:' ir w? i;[ nT[o d:' ;G che'.

~ dkB-dSDk Bk fwb ;eh).4.

w' frqj w? sB s wB s f;o bT[ XB j? ;p jh fJBjh e'. 3.


d'jok

uNgNkfJ fus w? io:' fsqD i:'I eZqXs j'fJ.


y'i o'i e js br d:' fw;q i{ o'fJ. 4.

;;sq

Bkw

wkbk

;;sq

wkbk

1> tkfjr[o{ ih eh csfj

1> ;qh tkfjr[o{ ih eh csfj

;qh GrT[sh ih ;jkfJ

;qh GrT[sh ih ;jkfJ

nE ;qh ;;sq Bkw wkbk g[okD fby:s

j[D ;qh F;sq Bkw wkbk g[okD fbyd jK

gkfs;kjh

10

d'jok

;Kr ;o'jh ;?c nf; sho s[ge sotkfo.


;sqKsfe etuKfs eo eohn? oS jwkfo. 1.

gksFkjh

10

d'jok

;Kr, ;o'jh (f;o'jh Bro ftu


sbtko), nf; (]wdko sbtko), sho,

pDh
s[ge

sbtko), ;?c (f;Xh


(pzd{e) ns sbtko

i' F;sq jB), fJj t?oh dk nzs eoB tkb


(ns fJjh) woh ofynk eod jB.1.

nf; feqgkB XkokXoh ;?c ;{b iwdkY.

sbtko,

feqgkB,

XkokXoh

(fsyh

Xko

ns

tkbh

etuK

sbtko),

s'VB
;?c,

d'Xkoh
(nkfd

tkb

;{b

jB

(B}k),

etuKsfe ;sqKs eo sr sho XopkY. 2.

iwdkVQ (fJe eNko fi; dh Feb iw dh dkVQ torh j[`dh j?), sr, sho,
XopkY (tYD bJh s} Xko tkbh sbtko) @nkfde F;sq# etuK ~ GzBD

nf; feqgkB yzv' yVr s[ge spo no[ sho.

tkb

ns

;?c ;o'jh ;?jEh :j? jwko? gho. 3.


sho s[jh ;?Eh s[jh s[jh spo sotkfo.
Bkw fsjko' i' ig? GJ f;zX[ Gt gko. 4.
ekb s[jh ekbh s[jh s[jh sr no[ sho.
s[jh fB;kBh ihs eh nki[ s[jh irpho. 5.
s[jh ;{b ;?Eh spo s{ fByzr no[ pkB.
s[jh eNkoh ;b ;G s[wjh eod feqgkB. 6.
;;sq n;sq s[wjh f;go s[wjh etu fByzr.

j?I.

;qh s[jh 1 ;G ekoB s[jh s{ fpd:k e' ;ko.


s[w ;G e' T[gokijh s[wjh bj[ T[pko. 8.
s[wjh fdB oiBh s[jh s[wjh ihnB T[gkfJ.
eT[se joB e Bfws fsB w" pkd pYkfJ. 9.

t?oh

]sw

eoB

tkb

jB.2.

sbtko, feqgkB, yzvk, yVr, pzd{e, spo (Sth), sho, ;?c, ;o'jh ns
(poSh) (nkfde) fJj (F;sq) wo gho (nEtk r[o{) jB.3.

;?jEh
i'

(j gow ;Zsk!) s{` jh sho j?I, s{` jh poSh j?, s{` jh Sth ns sbtko
so Bkw ~ igdk j? (T[j) Gt;kro s'I gko j' iKdk j?.4.
s{` jh ekb j?I, s{` jh ekbh j?I, s{` jh sr ns sho j?I. s{` jh fis

dh

fBFkBh

j?I

ns

ni

s{`

jh

irs

ftu

gow

;qFm

;{owk

j?I.5.

s{` jh B}k j?I, (s{` jh) poSh ns Sth j?I, s{` jh GZEk ns pkD j?I.
s{` jh eNkoh, ;b (poSk) nkfde ;G (F;sq j?I) ns s{` jh eod ns feqgkB
j?I.6.

etuKsfe s[wjh pB s[w p:kge ;opzr. 7.

1H @s{#

Bkw

s{` jh F;sq ns n;sq j?I, s{` jh f;go (Ykb) etu ns GZEk j?I.
s{` jh etuK ~ s'VB tkbk pfDnk j'fJnk j?I ns s{` jh ;kfonK o{gK ftu
ftnkge j? I .7.
s{` jh wkfJnk j?I, ;G dk ekoB o{g s{` jh j?I, s{` jh ftfdnk dk ;ko
j?I. s{` ;G ~ T[sgzB eoB
(ofynk eodk j?I).8.
bJh

tkbk

j?

ns

s{`

jh

(;kfonK

~)

T[pkodk

j?I

s{` jh fdB j?I, s{` jh oks j?I, s{` jh ihtK ~ g?dk ehsk j?. e"se tyD
(s{` jh) T[BQK (ihtK) ftu fttkd (MrVk) tXkfJnk j?.9.

404

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

405

oS eo' jwoh ;dk etuKsfe eotkfo. 10.

sbtko, feqgkB, yzvk, yVr, ;?c, sr ns sbtko (nkfd fi; d


fJj BK jB), etuK ~ GzBD tkbh (T[j) eotko ;dk ;kvh ofynk eo.10.

s[jh eNkoh dkV iw s{ fpS{U no[ pkB.

s{` jh eNkoh j?I, s{` jh iwdkVQ, fpS{nk ns pkD j?I. j/ ;[nkwh ! i/ (w?I)

nf; feqgkB yzv' yVr ;?c sr sotkfo.

s' gfs gd i bhihn? oS dk; w[fj ikB[. 11.


pKe piq fpS{U s[jh s[jh spo sotkfo.
s[jh eNkoh ;?jEh eohn? oS jwkfo. 12.
s[wh r[oi s[wjh rdk s[wjh sho s[czr.
dk; ikfB w'oh ;dk oS eo' ;opzr. 13.
S[oh ebw fog[ eod GfB yzio p[rdk BkfJ.
noX foie ;G irs e' w[fj s[w bj[ pukfJ. 14.
fgqEw T[gktj[ irs s[w s[wjh gzE pBkfJ.
nkg s[jh Mrok eo' s[wjh eo' ;jkfJ. 15.

s[jkv/

g?o

geV/

jB,

sK

dk;

ikD

e/

(w/oh)

ofynk

eo'.11.

s{` jh pKe (pkxByk), piq (rdk) ns fpS{nk j?I, s jh spo ns


sbtko j?. s{` jh eNko, ;?jEh j?I, (s[;hI) woh ofynk eo'.12. s{` jh r[oi
j?I, s{` jh rdk j?I ns s{` jh sho ns s[czr (p`d{e) j?I. (w?~ nkgDk) dk;
ikD

;dk

N'ek)

nkfde

S[oh,

;G

soQK

ebw-fog[,
BKtK

Bkb

woh

(ebw

tkb

ofynk

dk

(F;sq)

t?oh

ej

eo'.13.

uke{),

iKd

eod,

jB.

j/

yzio,

;ko

p[rdk

irs

(S[ok

iK

gqkgs

j'D

:'r (@noX#) fo}e (o'}h)! w?~ s[;hI puk bt'.14. gfjbK s[;hI irs ~
g?dk eod j', (fco) s[;hI jh (tyo tyo) gzE (Xowwkor;zgqdkfJ)
pDkT[Id j'. s[;hI nkg jh (T[BQK ftu) MrVk yVk eod
jh (fttkd ]sw eoB bJh) ;jkfJsk eod j'.15.

wS eS pkokj s[w s[w pktB ntsko.

s[;hI

jh

wZS,

eZS,

pkokj

(ntkso

j'

ns)

j'

s[;hI

ns

jh

fco

pktB

s[;hI

ntsko

s[jh okw ;qh feq;B s[w s[jh fp;B[ e' o{g.

j'. s{` jh Bo f;zx ns p'X (ntsko j?I ns) s{` jh irs dk ;ko-sZs
j?I. 16. s{` jh okw j?I, s{` jh feqFB j?I ns s{` jh ftFD{ dk o{g j?I. s{`

s[jh gqik ;G irs eh s[jh nkg jh G{g. 17.

jh

Bkof;zx pT{Xk s[jh s[jh irs e' ;ko. 16.

s[jh fpgq Ssqh s[jh s[jh oze no[ okT[.


;kw dkw no[ vzv s{` s[wjh Gd T[gkT[. 18.
;h; s[jh ek:k s[jh s? gqkBh e gqkB.
s? fpd:k i[r pesq j[fJ eo pd py:kB. 19.

;ko

s{Dhokb? ;sq nfo fwqr nzse ;f;pkB.


s[w p?oD gqEw? jB' pj[o' pi? feqgkB. 21.

gqkD

j?I.

s{`

j'

pqjwk

;sq[ ;[o;o s[w eh:' Grs nkg[B' ikfB. 23.

jh

j?I

ftfdnk

tdK

fpf;y

ns

s{`

nkg

jh

okik

j?I.17.

dk

(sho),

j?I

(ns

ftfynkB
pkD,

uko)
ehsk

XB[ykrq

:[rK

(dh

frDsh

fizB)

w[yK

tkbk

nZZr

j?.19.

(fJe

ftFF

sho

i'

XB[F

brkfJnk iKdk j?), ;o, e?po, (ftFF pkD), sho, yszr (ftFF sho),
sskou' (ftFF sho) nkfde fi; d BK ej iKd jB, (T[j s[;hI) wok ezw
eo'

(w?~

;cb

wB'oE

eo').20.

s{Dhokb?

(G[ZE

ftu

ofjD

tkbk),

Fsq

nfo

(Fsq[ dk t?oh), fwqr nzse (fjoB dk nzs eoB tkbk), ;f;pkB (uzdq dh
Feb dk) (nkfde shoK tkb fi; d BK ej iKd jB, T[j) s[;hI gfjbK
~

s[w gkN; gk;h go; gow f;fX eh ykB.


;h; ;sq[ nfo nfo:kfo nf; yzv' yVr feqgkB.

gqik

jh okik j?I. s jh ;kw, dkw ns dzv j?I ns s jh Gd j?I (ns fJBQK ;kfonK
dk) T[gk j?I.18. s{` jh f;o j?I, s{` jh ekfJnk (Foho) j?I, s{` jh gqkDh dk

t?oh
s ir e okik GJ dhn st fij po dkB. 22.

dh

s{` jh pqkjwD j?I, ns s{` jh Ssqh j?I ns s{` nkg jh ezrkb s nkg

fpf;y pkB XB[ykrq GB ;o e?po fij Bkw.


sho yszr sskou' ;dk eo' ww ekw. 20.

irs

wkod

j',

fco

feqgkB

tidh

j?.21.

s{` jh gfN; (buedko fsyh gsh dk pfDnk F;sq), gk;h (ckjh) ns


go; (e[jkVk) j?I ns gow f;ZXh (dh gqkgsh) dh ykD j?I. T[jh irs ftu
oki pD jB, fiBQK ~ s{` todkB fdZsk j?.22. (s[;hI) ;h; ;sq[ nfo (t?oh
d

f;o

dk

t?oh),

nfonko

nf;

(t?oh

dh

t?oB

sbtko),

yzvk,

yVr

ns

feqgkB (nkfde sbtkoK d BK tkb j', T[j) s[;K jh (sbtko d XBh ns


fJzdo d t?oh) wxBkd ~ nkgDk Grs pDk fbnk ;h.23.

406

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

407

iwXo, iwdkVQ, ipo, i'XKse (i' eNko d) BK jB, (i') fJBQK ~ p`BQ
(:[ZX ftu) iKdk j? T[; ~ b[N e[N fbnk iKdk j?.24. pKe, piq,

iwXo iwdkVk ipo i' X Kse fij BkfJ.


b{N e{N bhis fsB? i fpB[ pKX ikfJ. 24.

fpBk

pKe piq fpS[U fpf;y fpoj pkB ;G o{g.

fpS{nk, fpf;y, fpoj pkB (nkfd) ;G so jh o{g jB. fiBQK T[s soh feqgk

fiB e' s[w feogk eoh GJ irs e G{g. 25.


;;sq;o ;woKs efo f;gokfo ;w;o.
w[es ikb iw e GJ fiB? rj:' fJe po. 26.
;?c ;o'jh ;sq[ nfo ;ko`rkfo fij Bkw.
;dk jwko fufs p;' ;dk eo' ww ekw. 27.

j'Jh

j?,

T[jh

irs

F;sq;o
sbtko),
BK jB,

(F;sqK

oki

dk

pD

jB.25.

okik),

;woKs

efo

(:[ZX

dk

f;gokfo (Ykb dh t?oB sbtko) ns FwFo


T[; sbtko ~) fiBQK B fJe tko geV fbnk,

nzs

eoB

tkbh

(nkfde fi; d
T[j iw d ikb

s'I S[N rJ jB.26. ;?c, ;o'jh, ;sq nfo, ;kozrkfo (XB[F dh t?oB) fi;
d Bkw jB, (T[j sbtko) ;dk jh wo fus ftu t; ns wo ezw eodh
oj.27.

fJfs ;qh Bkw wkbk g[okD ;qh GrT[sh T[;sfs


fgqEw fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[. 1.

fJE ;qh Bkw wkbk g[okD d ;qh GrT[sh dh T[;ss tkb


gfjb nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?.1.

nE ;qh ueq e Bkw

j[D ;qh ueq d BKtK dk toDB

d'jok

d'jok

etu ;pd fgqEw? ej' nzs ;pd nfo dj[.


;G jh Bkw feqgkB e ikB us[o ihn bj[. 28.
;sq ;pd fgqEw? ej' nzs d[;N gd Gky[.
;G? Bkw ir`BkE e' ;dk fjqd? w' oky[. 29.
fgqEh ;pd fgqEw? GB' gkbe pjfo T[uko.
;eb Bkw[ f;q;N; e ;dk fjqd? w' Xko. 30.
f;;fN Bkw gjb ej' pjf[o T[uko' BkE.
;eb Bkw[ ww Jh; e ;dk p;' ihn ;kE. 31.
f;zx ;pd Gky' gqEw pkjB pj[fo T[ukfo.
;G? Bkw irwks e bhij[ ;[ efp ;[Xkfo. 32.
fog[ yzvB wzvB irs yb yzvB ir wkfj.
sk e Bkw T[ukohn? fij ;[fB d[y Nfo ikfj. 33.
;G ;;sqB e Bkw efj fgqEw nzs gfs Gky[.
;G jh Bkw feqgkB e ikD fjqd? wfj oky[. 34.
yfsq : Ke? y b e 1 yVr yr yz v ' yfsq n kfo.
ybKse ybewoh nf; e Bkw fpuko. 35.

gfjbk @etu# Fpd ej' ns nzs T[s @nfo# (t?oh) Fpd oy'. ;ko
jh BK feqgkB d j' ikDr. j us[o g[oF'! wB ftu ;wM bt'.28. gfjbk
@Fsq#[ (t?oh) Fpd ej' ns nzs ftu @d[FN# Fpd p'b'. fJj ;ko BK @irzBkE#
(sbtko)

gfjbK

@ybs#

fjod

Fpd

nky',

;kfjp sbtko)
@f;;fN# (f;q;Nh)

ftu

(:kd)

fco

oy'.29.

@gkbe#

Fpd

d j' ikDr ,
Bkw nky', fco

T[uko'.

;dk
@BkE#

fJj

;ko

BK

fjod ftu XkoB


(Fpd) T[uko'. fJj

;ko BK @ww Jh;# (yVr) d jB. fJBQK ~ ;dk fdb ftu t;kJh oy'.31.
gfjbK f;zx
@irwks# (sbtko)

Fpd ej', fco @pkjB# (Fpd) T[uko'. fJj ;ko BK


d jB. j ethU! fJBQK ~ (wB ftu) XkoB eo

bt'.32. (i') t?oh dk yzvB eoB tkbh, irs ~ ;kiD tkbh ns ir


ftu w{oyK ~ N'N N'N eoB tkbh j?, T[; dk BK T[ukoBk ukjhdk j?, fi;
~

;[D

d[y

Nb

iKd

jB.33.

;kfonK F;sqK d BK gfjbK efj e, nzs T[s @gfs# (Fpd) ej'. (fJj)
;ko BK feqgkB (d j' ikDr), (fJzBQK ~) fjod ftu oy'.34. yfsq:Ke? ybe
(SsqhnK d nzr Bkb bNeD tkbk) yVr, yr, yzvk, yfsqnkfo (SsqhnK dk
t?oh), ybKse (:[ZX dh yv dk nzs eoB tkbk) ybewoh (d[FN BkFe)
(nkfde

1H

;dk

@fgqEh#

@f;q ; N ; # (;q h
eo'.30. gfjbK

G{ s Ksfe ;q h Grtsh Gtjk Bkw pykB.


f;oh GtkBh G? joB ;G e' eo' eb:kB. 36.

jB,

~)

sbtko

G{sKsfe

(ihtK

d
dk

Bkw
nzs

ftuko
eoB

bt'.35.
tkbk-yVr),

Grtsh

(yVr),

Gtjk

(irs dh ftBkFe), f;oh, GtkBh, G?-joB (fJj ;ko sbtko d) Bkw pykB
ehs

iKd

jB,

(i')

;G

dk

efbnkD

eoB

tkb

jB.36.

408

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

G{s ;pd e" Gkfy pj[fo nfo Gkyhn?.


;G nf; i{ e Bkw ikB ihn okyhn?.
Bkw fwqrB ;G efj XB[;o T[ukohn?.
j' ;G yzv e Bkw ;fs ihn Xkohn?. 37.
d'jok

fgqEw Bkw iw e' T[ufo pj[o' odB T[ukfo.


;eb Bkw iwdkV e bhij[ ;[ efp ;[Xkfo. 38.
T[do ;pd fgqEw? ej' g[fB nfo ;pd T[uko.
Bkw ;G? iwdkV e bhij[ ;[ efp fpuko. 39.
fwqr rqhtk f;o nfo T[ufo g[fB nf; ;pd T[uko.

;;sO

Bkw

wkbk

409

nfVb

(gfjbK) @G{s# Fpd efj e, fco @nfo# (Fpd) p'fbnk ikJ. fJj ;ko
BK @nf; i{# (sbtko) d j' ikD eo e fjod ftu oy'. ;ko @fwqrB# (fjoB)
BK efj e (fco) @XB[;o# (XP;q ftBkF eoB tkbk) fejk ikJ. (sK fJj)
;ko yzv d Bkw j' ikDr. (fJj rZb) wB ftu ;u eo e wzB bt'.37.
d'jok

gfjbK @iw# dk Bkw efj e, fco @odB# (dzd) (Fpd) T[uko fdU.
(fJj)

;ko

@Bkw#

@iwdkVQ#

(d

j'

ikDr).

eth

iB

(wB

ftu

fJj)

Xko

b?D. 38. gfjbK @T[do# (gN) Fpd ej' ns fco @nfo# Fpd T[uko'. (fJj)
;ko Bkw iwdkVQ (d j'Dr). eth (fJj rZb) ftuko b?D.39.
fwqr

(fjoB),

rqhtk

(rodB),

f;o

Bkb

@nfo#

(Fpd)

T[uko

fco
rZb)
eoB

;G? Bkw ;qh yVr e bhi' fjqd? fpukfo. 40.


eoh eoKse e;N fog[ ekbk:[ X eotkfo.

tkbk) ns @e;N fog[# (t?oh ~ d[y dD tkbk), @ekbk:[X# (ekb dk F;sq),

eoku'b feqgkB e bhij[ Bkw ;[Xko. 41.

@eotko#

j;fs eoh eo fgqEw efj g[fB nfo ;pd ;[BkfJ.


;;sq oki e Bkw ;p w'oh eoj[ ;jkfJ. 42.
f;oh ;o'jh ;o;w ik ;w nT[oB e'fJ.
sr ikg[ s[wj{` ig' Gb' s[jko' j'fJ. 43.
yr fwqr iS G[izr rB J gd fgqEw T[ukfo.
c[fB nfo ;pd T[ukohn? ikB fs;? sotkfo. 44.
jbfp i[Bph wroph fw;oh T{Bk Bkw.
;?c ;o'jh ;;sqgfs fis:' o{w no[ ;kw. 45.

fdU.

gfjbK
(fJj)

@eoku'b#
@j;fseo#
;ko Bkw

nkfd

feqgkB

Bkw

ftuko

fbnk

ikt.41.

iK @eoheo# efj e fco @nfo# (t?oh) Fpd ;[Dk


F;sqoki (sbtko) d jB, i' woh ;jkfJsk eodh

j?. 42. ;qh, ;o'jh, FwFo (@;o;w#) (fJj ;ko sbtko d Bkw jB) fi;
tork j'o e'Jh BjhI j?. s[;hI th sr dk ikg ig', s[jkvk Gbk j'trk.43.
yr (gzSh), fwqr, iS (:eF) ns G[izr (fJBQK) ;kfonK (BKtK ftu'I
e'Jh th) Fpd gfjbK efj fdU. fco @nfo# Fpd T[ukfonk ikt. (sK) T[;
~ sbtko dk (dk Bkw) ;wM fbnk ikt.44. jbfp, i[Bph, wroph, fw;oh,
T{Bk, ;?\, ;o'jh nkfd Bkw @;;sq gfs# (yVr) d jB. (fi; eo e) o{w
ns

esh :kwkBh fjzdth ;G ;;sq e BkE.


bJ GrT[sh fBe; j? nkg eb`eh jkfE. 46.

ns

d jB.
;[zv ~

(fJj
]sw

@nf;# Fpd T[uko'. (fJj) ;ko Bkw sbtko (@yVr#)


fjod ftu ftuko bt'.40. @eoh eoKse# (jkEh dh

Fkw

(dF)

:kwkBh

esh

fis
ns

rJ

jB.45.

fjzdth

esh

(sbtko),

fJj

;ko

F;sqK

;[nkwh

fgqEw ;efs gd T[ufo e? g[fB ej[ ;efs fp;y.

(yVr d Bkw jB). (fJ;) GrT[sh (sbtko) ~ fBjebzeh (ntsko) nkg


jZE ftu b? e fBebrk.46. gfjbK @Fesh# Fpd efj e fco @;efs fp;y#

Bkw ;?jEh e ;eb fBe;s ikfj nBe. 47.

efj

fgqEw ;[GN gd T[ufo e? pj[fo ;pd nfo dj[.

ikDr.47.

Bkw ;?jEh e ;G? ;wfM us[o fus bj[. 48.


fgqEw Gky ;zBkj gd[ g[fB fog[ ;pd T[ukfo.
Bkw ;?jEh e ;eb us[o fus fBi Xkfo. 49.
T[ufo e[zG fgqEw? ;pd g[fB nfo ;pd ej'.
Bkw ;?jEh e ;G? fus wfj us[o bj'. 50.
sB[ sqkB gd fgqEw efj g[fB nfo ;pd pykB.
Bkw ;?jEh e ;G? o[fuo us[o fus ikB. 51.

;ko

fdU.

(fJ;

soQK)

@;?jEh#

(poSh)

gfjbK @;[GN# Fpd T[uko e, fco


Bkw ;?jEh d jB. ftdtkB fJ; ~

;ko

Bkw

nBeK

jh

fBebd

@nfo# (t?oh) Fpd brkU. fJj


fus ftu ;wM b?D.48. gfjbK

@;zBkj# (etu) Fpd efj e, fco @fog[# (t?oh) Fpd T[uko fdU. (fJ; soQK
fJj) ;ko Bkw ;?jEh d (pDBr). j us[o g[oF' ! fus ftu Xko bt'.49.
(fJ;

gfjbK @e[zG# (jkEh) Fpd dk T[ukoB eo', fco @nfo# (t?oh) Fpd ej'.
soQK) fJj ;ko Bkw ;?jEh d jB. p[^XhwkB fus ftu ikD b?D.50.

gfjbK @sB[ sqkB# (etu) Fpd efj e fco @nfo# Fpd p'b'. (fJ; soQK fJj)
;ko Bkw ;?jEh d jB. ;[zdo us[o (ftnesh) fus ftu ikD b?D.51.

410

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

411

Bkw ;?jEh e ;G? T[uos ikj[ fB;zr. 52.

@:;Nh;o# (bzph ;'Nh tkbh) (Fpd) ~ gjfbK efj e (fco) @noXzr#


gd (@pu#) efj fdU. (fJ; soQK fJj) ;ko Bkw ;?jEh d jB, fB;zr j'

;Kr ;wo eo ;?jEh ;;sq ;;B e[`G;.

e efjzd ikU.52. @;Kr#, @;wo efo# (:[ZX eoB tkbh), @;;sq ;;B e[`G;#

:;Nh;o e' fgqEw efj g[fB pu ej[ noXzr.

;pb ;[ GNjk jkE b? ihs ;wo ;[o;. 53.

(jkEh d f;o ~ ftzBQD tkbk F;sq), (fJj ;ko Bkw) ;?jEh d jB. (fJ;)
pbFkbh @GNjk# (poSh) ~ jZE ftu b? e fJzdo ~ izr ftu fifsnk frnk
;h.53.

SsqXo fwqrjk fpi? efo GNjk ik e' Bkw.


;eb f;X dksqh ;GB nfws f;X e' Xkw. 54.
bSwB nT[o xN'seu J gd fgqEw T[ukfo.
g[fB nfo Gky' ;efs e fBe;fj Bkw ngko. 55.
rVhnk G;[vh G?oth Gkbk Bik Gky[.
poSh ;?Eh ;efs ;G ikB fjqd? w? oky[. 56.
fp;B[ Bkw fgqEw? T[ufo g[fB gd ;;sq T[ukfo.
Bkw ;[do;B e ;G? fBe;s ikfj ngko. 57.
w[o gd fgqEw T[ukfo e? wodB pj[fo ej'.
Bkw ;[do;B ueq e fus w? us[o bj'. 58.
wX[ e' Bkw T[ukfo e? jk gd pj[fo T[ukfo.
Bkw ;[do;B ueq e bhi? ;[ efp ;[Xkfo. 59.
Boek;[o fgqEw? T[ufo g[fB fog[ ;pd pykB.
Bkw ;[do;B ueq e' us[o fus w? ikB. 60.
d?s pesq e' Bkw efj ;{dB pj[fo T[uko.
Bkw ;[do;B ueq e' ikB fus fBoXko. 61.
fgqEw u`doh BkE e' bhi? Bkw pBkfJ.
g[fB fog[ ;pd T[ukohn? ueq Bkw j[fJ ikfJ. 62.
Boek;[o e' Bkw efj wodB pj[fo T[uko.
Bkw ;[[do;B ueq e' bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 63.
fe;B fp;B efj fi;B[ nB[i nk:[X pj[fo T[uko.
Bkw ;d[o;B ueq e fBe;s ubfj ngko. 64.
piq nB[i fgqEw? T[uo fcfo gd ;;sq pykB.
Bkw ;[do;B ueq e us[o fus w? ikB. 65.
fgqEw fpoj gd T[ufo e? g[fB ej[ ;;sq fp;y.
Bkw ;[do;B ueq e fBe;s ub? n;y. 66.
fgqEw? tj? T[ukohn? foX f;X e' Xkw.
g[fB gd ;;sq pykBhn? ikB[ ueq e Bkw. 67.

Ssq Xo, fwqrjk, fpi? efo, GNjk (nkfd) fi; d Bkw jB, T[j
(poSh) ;kfonK ~ f;ZXhnK dD tkbh j? ns nfws f;ZXhnK dk xo j?. 54.
@bSwB# ns @xN'seu# (Ghw dk g[Zso) fJj Fpd gfjbK T[uko'. fco @nfo#
(t?oh) (Fpd) ej'. (fJ; soQK) Fesh (poSh) d ngko Bkw fBeb nkT[Id
jB.55.
rVhnk (poSh), G;[vh, G?oth, Gkbk, B}k, poSh, ;?Eh (;?jEh) (fJj)
;ko @Fesh# (poSh) d Bkw ikD e fjod ftu oy bt'. 56. @fp;B# Bkw
gfjbK T[uko e, fco @F;sq# Fpd ej'. (fJj) ;ko Bkw @;[doFB# (ueq) d
jB, (fJ; soQK) ngkoK BK fBebd nkDr. 57.
@w[o# (fJe d?Is) Fpd gfjbK T[uko e fco @wodB# Fpd ej'. (fJj)
Bkw @;[doFB ueq# d jB. fJBQK ~ ftdtkB fus ftu ikD b?D. 58.
(gfjbK) @wX[# (fJe d?Is) d BK ~ T[uko e fco @jk# gd dk T[ukoB eo'.
(fJj) BK @;[doFB ueq# d jB. eth b'e fJBQK ~ XkoB eo b?D. 59.
@Boek;[o# (fJe d?Is) (Fpd) gfjbK T[uko e, fco @fog[# Fpd ej'.
(fJj) Bkw @;[doFB ueq# d jB. ftukotkB fus ftu ikD b?D. 60.
@d?s pesq# (fJe d?Is) dk Bkw efj e fco @;{dB# (wkoB tkbk) gd T[uko'.
(fJj) Bkw @;[doFB ueq# d jB. (fJj rZb) fus ftu fB;u? eo bt'.61.
gfjbK @uzdoh BkE# (fFF[gkb) dk Bkw fbt' ns fco @fog[# Bkw
T[uko', sK ueq dk Bkw j' ikJrk.62. @Boe;[o# (fJe d?Is) dk Bkw efj
e fco @wodB# (w;bD tkbk) (Fpd) T[uko'. (fJj) ;[doFB ueq dk Bkw
j?. j ethU! fJ; ~ XkoB eo bt'.63.
(gfjbK) feqFB, ftFD{ ns tkwB (fi;B[ nB[i) ns fco nk:[X
(F;sq) dk (Bkw) T[uko', (sK) @;[doFB ueq# d ngkoK BK pDd ikDr.64.
gfjbK @piq nB[i# (fJzdo dk S'Nk Gok, tkwB) T[uo' ns fco @F;sq# Fpd
dk pykB eo'. (fJ; soQK) @;[doFB ueq# d Bkw (pD ikDr). j f;nkfDU!
fus ftu ikD bt' . 65.
gfjbK @fpoj# (w'o dh g{S dk w[eN XkoB eoB tkbk feqFB) gd
T[uko e, fco ftFF F;sq (Fpd) efj fdU. (fJ; soQK) ;[doFB ueq d
nBeK (Bkw) pDd ikDr.66. gfjbK T[; (ftFD{) dk Bkw T[uko' i' foXhf;Xh dk xo j?. fco @F;sq# gd efj fdZsk ikJ, (sK fJ; soQK) (;[doFB
ueq) d Bkw j' iKdk j?.67.

412

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

413

Bkw ;[do;B ueq e fBe;s ub? ngko. 68.

gfjbK @froXo# (rtoXB gops ~ XkoB eoB tkbk, feqFB) Fpd


T[uko e fco @nk:[X# (F;sq) gd dk T[ukoB eo'. (fJ; soQK) @;[doFB ueq#

ekbh BEhnk fgqEw efj ;;sq ;pd ej[ nzfs.

froXo fgqEw T[ukfo gd nk:[X pj[fo T[ukfo.

ngko

Bkw

pDd

ikDr.68.

gfjbK

@ekbh

BEhnk#

(ekbh

Bkr

BZED

Bkw ;[do;B ueq e fBe;s ikfj nBzs. 69.

tkbk, feqFB) Fpd ej' ns nzs T[s @F;sq# Fpd ej'. (fJ; soQK) ;[doFB
ueq d nBzs Bkw g?dk j[`d ikDr.69.

ez; ef;jk gqEw efj fcfo efj ;;sq fpukfo.

@e`; ef;jk# (ez; ns e;h ~ wkoB tkbk, feqFB) gfjbK efj fdU
ns fco @F;sq# (Fpd) T[uko'. (fJ; soQK) fJj @;[doFB ueq# d Bkw jB.

Bkw ;[do;B ueq e bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 70.


peh pek;[o ;pd efj c[fB pu ;sq[ T[uko.
Bkw ;[do;B ueq e fBe;s ub? ngko. 71.

eth iB (ftuko e wB ftu) XkoB eo b?D.70. @peh# (fJe d?IsD) ns


@pek;[o# (fJe d?Is) Fpd (gfjbK) efj e fco @;sq[# (t?oh) Fpd T[uko'.
(fJ;

nx Bk;B nxjk T[ufo g[fB pu ;;sq pykB.

soQK)

;[doFB

ueq

ngko

BK

pDd

ikDr.71.

(gfjbK) @nx Bk;B# (nx d?Is dk Bk;e) ns @nx jk# (Fpd) T[uko
fco @F;sq# gd dk eEB eo'. (fJ; soQK fJj) ;[doFB ueq d Bkw

Bkw ;[do;B ueq e ;G? us[o fufs ikB. 72.

e/

;qh T[gIdq e Bkw efj c[fB gd ;;sq pykB.

pDBr. ;ko ;'utkB wB ftu ikD b?D.72. (gfjbK) @;qh T[gIdo# (tkwB
ntsko) dk Bkw ej' ns fco @F;sq# gd dk eEB eo'. (fJj) ;[doFB

Bkw ;[do;B ueq e ;p? ;wM ;[o frnkB. 73.


efp:' pku
d'jok

ueq

dk

j?,

;ko

f;nkD

;wMd

jB.73.

eth B fejk
d'jok

j ;ko ;{ofwU ns ;ko ;qFm ethU! wB ftu fJ; soQK ;wM bt'

;p? ;[GN nT[ ;G ;[efp :" ;wM' wB wkfj.


fp;B[ ueq e Bkw w? Gd eT[Bj{` Bkfj. 74.

Bkw

(fe)

ftFD{

ns

(;[doFB)

ueq

Bkw

ftu

e'Jh

Gd

BjhI

j?.74.

fJfs ;qh Bkw wkbk g[okD ueq Bkw d[sh: fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[.2.

fJE ;qh Bkw wkbk g[okD d ueq Bkw d d{i nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?.2.

nE ;qh pkD e Bkw

j[D ;qh pkD d BKtK dk toDB

d'jok

fpf;y pkD ;o XB[i GB etuKse e Bkw.


;dk jwkoh i? eo' ;eb eo' ww ekw. 75.

d'jok

fpf;y
fiZs

Bkw T[ukfo fByzr e pk;h 1 pj[fo pykB.


Bkw f;bhw[y e ;G? bhij[ fjqd? gSkB. 78.
1H @p;h#

;o,

XB[i

(XB[F

s'I

g?dk

j'D

tkbk,

sho)

eod

jB

ns

wo

;ko

ezw

;ztkod

jB.75.

gfjbK @XB[y# Fpd T[uko' ns fco @nrqi# (XB[F ftu'I fBeb e nZr
ikD tkbk, sho) Fpd ej'. (fJj) ;ko Bkw
p[ZXhwkB'! wB ftu XkoB eo bt'.76.

gBu ;pd fgqEw? T[ufo nrqi pj[fo T[uko.


Bkw f;bhw[y e ;G? fBe;s ub? ngko. 77.

pkD,

@etuKse# (etu ~ GzBD tkbk, sho) d Bkw ej iKd jB. (i') ;dk woh

XB[y ;pd fgqEw? T[ufo nrqi pj[fo T[uko.


Bkw f;bhw[y e ;G? bhij[ us[o ;[Xko. 76.

(sho),

soQK

@f;bhw[y#

(sho)

gfjbK @gBu# (ewkB) Fpd T[uko' ns fco @nrqi# gd


fJj) ;ko Bkw @f;bhw[y# (sho) d pDd iKd jB.77.
(gfjbK)

@fByzr#

(GZEk)

dk eEB eo'. (fJ; soQK)


ftu gSkD bt' . 78.

dk
fJj

Bkw

T[uko

;ko

@f;bhw[y#

fco

@pk;h#

(sho)

jB.

ej'.

(fBtk;h)

Bkw

jB.

(fJ;
Fpd
fjod

414

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

415

;kfonK @fwqr:B# (gF{nK) d Bkw efj e fco @jk# gd T[uko'. (fJj)


Bkw pkD d jB, fjod ftu fBFfus eo bt'.79. @etu# d ;ko

;G fwqr:B e Bkw efj jk gd pj[fo T[uko.


Bkw ;G? ;qh pkB e ikD[ fjqd? fBoXko. 79.

;ko

;eb etu e Bkw efj Gde pj[fo pykB.

Bkw b? e fco @Gde# (ftzBQD tkbk) Fpd ej'. fJ; soQK fJj ;ko ;qh pkD

Bkw ;eb ;qh pkB e fBe;s ub? gqwkB. 80.


Bkw uow e fgqEw efj Sde pj[fo pykB.
Bkw ;p? jh pkB e us[o fus w? ikB[. 81.
;[GN Bkw T[ukfo e? jk gd pj[fo ;[BkfJ.
Bkw f;bhw[y e ;p? bhij[ us[o pBkfJ. 82.

Bkw

pDd

gfjbK
Fpd
;wM

ikDr . 80.

@uow#

(Ykb)

Bkw

ej'

ns

fco

@Sde#

(Sd

eoB

eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB. f;nkD b'rK ~


b?Dk ukjhdk j?.81. gfjbK @;[GN# (;{owk) Bkw T[uko e

fus
fco

tkbk)
ftu
@jk#

gd ;[Dk fdU. (fJj) ;ko Bkw @f;bhw[y# (sho) d jB, p[ZXhwkB b'r pDk
b?D.82.

;G gSB e Bkw efj go gd pj[fo pykB.

;kfonK gzShnK d Bkw efj e fco @go# (t?oh) gd efj dU. (fJj)

gzSh goh ;gzy Xo gfS nzse g[fB Gky[.

;ko Bkw @f;bhw[y# sho d jB, us[o g[oF fus ftu gSkD b?D.83. gzSh,
goh (yzGK tkbk), ;gzy (yzGK ;fjs), gfSXo (yzG XkoB eoB tkbk) (efj

Bkw f;bhw[y e ;G? ikB fjqd? w? oky[. 84.

e)

Bkw f;bhw[y e ;p? fus w? us[fo gSkB. 83.

fco

(sho)
;G nek; e Bkw efj uo gd pj[fo pykB.

@nzse#
ikD

(nzs
e

fus

eoB

tkbk)

ftu

Fpd

ej'.

(fJj)

;ko

Bkw

@f;bhw[y#

oy'.84.

nkekF d ;ko Bkw efj e fco @uo# (ftuoB tkbk) gd efj fdU.

yz nek; BfG rrB efj uo gd pj[fo T[uko[.

(fJj) ;ko Bkw @f;bhw[y# (sho) d jB. j us[o g[oF' ! gSkD bt'.85.
yz, nekF, BG ns rrB (Fpd) efj e fco @uo# (ubD tkbk) Fpd

Bkw ;eb ;qh pkB e bhij[ us[o ;[ Xko. 86.

T[uko'. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB. j us[o g[oF'! fus ftu Xko bt'.86.

n;wkB f;fgjo ;[ fdt rod{` pj[fo pykB[.

nk;wkB, f;fgjo, fdt ns fco rod{` (x[zwD tkbk nk;wkB) (Fpd)


ej'. fco @uo# Fpd ej', (fJj ;G) pkD d BK jB.87. gfjbK uzdqwk d

Bkw f;bhw[y e ;G? bhi? us[o gSkB. 85.

g[fB uo ;pd pykBhn? Bkw pkB e ikB. 87.


fgqEw Bkw efj uzdq e Xo gd pj[o' dj[.
g[fB uo ;pd T[ukohn? Bkw pkB bfy bj[. 88.
r' wohu feoB` SNkXo Xo efj wB wkfj.
uo gd pj[fo pykBhn? Bkw pkB j[fJ ikfj. 89.
oiBh;o fdBjk T[ufo Xo Xo gd efj nzfs.
Bkw ;eb ;qh pkB e fBeos ikfj nBzs. 90.

Bkw ej', fco @Xo# (XkoB eoB tkbk) Fpd i'V'. fJ;
T[uko'. (fJBQK ~) pkD d Bkw ti'I ikD bt'.88.
r',

wohu,

feoB,

SNkXo

(o"FBh

XkoB

eoB

fgS'I

tkbk

@uo#

uzdqwk)

Fpd
(fco)

wB ftu @Xo# Fpd ej'. fco @uo# Fpd ej'. (fJ; soQK fJj) pkD d Bkw
j' ikDr.89. (gfjbK) @oiBh;o# (uzdqwk), @fdBjk# (fdB ~ ]sw eoB
tkbk) (Fpd) efj fdU, wro'I (d' tko) @Xo Xo# gd ej'. (fJ; soQK) sho
d pj[s ;ko Bkw pD ;ed jB.90.
okfsq, fB;k, fdB xksBh, efj e fco @uo# ns @Xo# gd ej'. (fJj)

okfsq fB;k fdB xksBh uo Xo ;pd pykB.


Bkw ;eb ;qh pkB e eohnj[ us[o pfynkB. 91.
;f; T[gokifB oft jofB uo e' b? e? Bkw.
Xo efj Bkw J pkB e ig' nkmj{` ikw. 92.

;ko pkD d Bkw jB. j us[o g[oF'! fJj pykB eo'.91. @;f; T[gkoifB#
(uzdqwk ~ g?dk eoB tkbh) ns @oth jofB# (;{oi dk BkF eoB tkbh)
(fJj Fpd gfjbk ej', fco) @uo# Fpd tos'. (fco) @Xo# efj fdU. fJj
pkD d Bkw jB. (fi; ~ w?I) nm gfjo :kd eodk jK.92.
@o?B nzXgfs#, @wjk fB;gfs#, @fBf;-Jh;o#, @fBf; oki# ns @uzdq# efj

o?B nzXgfs wjk fBf; fBf; Jh;o fBf; oki.


uzdq pkB uzdqfj Xo:' fusqB e pX eki. 93.

fdZsk ikt, (sK fJBQK Bkb pkD


fusfonK d wkoB bJh.93.

Fpd

i'VB

Bkb)

@uzdq

pkB#

pD

ikJrk

416

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

;G feoBB e Bkw efj Xo gd pj[fo T[uko.

feoB d ;ko Bkw efj e fco @Xo# gd dk T[ukoB eo'. fco @Xo#
ej'. (fJ; soQK fJj) ;ko pkD d Bkw j' ikDr. fJj fBFu? eo

;G ;w[zdo e Bkw b? nzfs ;pd ;[s dj[.

bt'.94. ;ko ;w[zdoK d Bkw b? e fco nzs s @;[s# Fpd efj fdU. fco

g[fB Xo ;pd pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 96.


Bhokb? ;oskfXgfs efj ;[s gd e' dj[.
g[fB Xo ;pd pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 97.

@Xo#

;[s Xo ej[ ;G Bkw ;o fBe;s ikfj nBe. 98.


;G ib ihtfB Bkw b? nk;q? pj[fo pykB.
;[s Xo pj[fo pykBhn? Bkw pkB ;G ikB. 99.

Fpd

(gfjbK)

T[uko'.

(sK)

@ibgfs#,

pkD

@ibkb?#

dk

Bkw

(ib

ikD

bt'.95.

nkb:),

@Bdh

gfs#

(Fpd)

efj

e fco @;[s# gd i'V'. fco @Xo# Fpd fejk ikJ. (fJBQK ~) pkD dk Bkw
;wM fbnk ikJ.96. (gfjbK) @Bhokb?# @;oskfXgfs# (Fpd) efj e fco
@;[s# gd ~ i'V'. fco @Xo# gd nkfynk ikJ. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM
bt'.97.

;G? MyB e Bkw b? fpohnk efj b Je.

@MyB# (wZShnK) d ;ko Bkw b? e fco fJe tko @fpohnk# (;[y dD


tkbk) efj fdU. fco @;[s# ns @Xo# gd i'V'. (fJ; s'I) pkD d nBeK
Bkw pD ikDr.98. ;ko ib-ihtK d Bkw b? e fco @nk;q?# (UN) gd
ej'. fco @;[s#
bt'.99.

Xoh BrB e Bkw efj Xo ;[s g[fB gd dj[.

ns

@Xo#

dk

eEB

eohJ

(sK)

;G

pkD

Bkw

;wM

@Xoh# (XkoK tkbk gops) ns @Br# Bkw efj e @Xo# ns @;[s# gd

pk;t efj nfo T[uohn? Xo ;[s Xo g[fB Gky[.

efj fdU. fco @Xo# gd nky'. (fJBQK ;kfonK ~) pkD dk Bkw ikD
bt'.100. @pk;t# (fJzdo) dk t?oh efj e fco @Xo ;[s Xo# dk eEB eo'

Bkw ;eb ;qh pkB e ikB ihn w? oky[. 101.

(sK fJj ;ko) pkD d Bkw j' ikDr. fJj rZb fdb ftu ;wM bt'.101.

g[fB Xo ;pd pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 100.

g[jg XB[y e Bkw efj nk:[X pj[fo T[uko.


Bkw ;eb ;qh pkB e fBe;s ub? ngko. 102.
;eb whB e Bkw efj es[tk:[X 2 efj nzs.
Bkw ;eb ;qh pkB e fBe;s ikfj nBzs. 103.
g[jg nkfd efj XB[y efj Xo nk:[Xfj pykB.
Bkw ;eb ;qh pkB e fBe;s iks ngqwkB.104.
nkfd Gqwo efj gBu efj Xo Xo ;pd pykB.
Bkw ;eb ;qh pkB e ikBj[ r[BB fBXkB. 105.
;G GbeB e Bkw efj nkfd nzfs Xo dj[.
Bkw ;eb ;qh pkB e uhB us[o fus bj[. 106.
;'omk

fij Xo fgqEw pykB fsj ;[s pj[fo pykBhn?.


;o e Bkw ngko us[o fus w? ikBhn?. 107.

2H

417

Fpd

ibgfs ibkb? 1 Bdh gfs efj ;[s gd e' dj[.

@ibb?#

wkbk

g[fB Xo ej[ ;G pkB e ikB[ Bkw fBoXko. 94.


g[fB Xo ;pd T[ukohn? Bkw pkB bfy bj[. 95.

1H

Bkw

@esqk:[X#

@g[jg XB[y# (c[bK dh XB[F tkbk ekwdt) d Bkw efj e fco @nk:[X#
(F;sq) gd dk T[ukoB eo'. (fJ; soQK) pkD d pj[s ;ko Bkw pDd
ikDr.102. @whB# (wZSh) d ;ko Bkw efj e (fco) nzs ftu @es[tk:[X#
gd
Fpd

efjD

Bkb,

pkD

nBzs

Bkw

pD

ikDr.103.

gfjbK @g[jg# (c[b) fco @XB[y# efj e wro'I @Xo# ns @nk:[X# (F;sq)
eEB eo'. (fJj) ;ko pkD d Bkw pDd ikDr.104. gfjbK @Gqwo#

(G"ok), fco @gBu# (fubk) efj e, wro'I d' tko @Xo# gd dk pykB eo'.
(fJj) ;ko Bkw pkD d jB, r[DtkB g[oF' ikD bt'.105.
gfjbK

@Gbe#

(sho

dh

w[yh)

;ko

Bkw

efj

(fco)

@Xo# (gd) oy fdU. (fJ; soQK fJj) ;ko pkD d Bkw (pD
j us[o ftneshU! (fJj sZE) fjod ftu ikD bt'.106.

nzs
iKd

T[s
jB).

;'omk

gfjbK @fij Xo# (fub ~ XkoB eoB tkbk XB[F) gd ej', fco T[;
dk @;[s# Fpd eEB eo'. (fJj) ;ko ngko Bkw pkD d jB. j us[o' !
wB ftu ikD bt' . 107.

418

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

;;sO

p gd fgqEw pykfB e? g[fB Beko gd dj[.


Bkw ;eb ;qh pkB e ikB us[o fufs bj[. 109.
ekBh Bkw pykfB e? Xo gd pj[fo pykB.
fjod? ;wM' us[o s[w ;eb Bkw J pkB. 110.
c'e ;pd fgqEw? T[ufo Xo gd pj[o" dj[.
Bkw ;eb ;qh pkB e us[o fjqd? bfy bj[. 111.
g;[gfs gqEw pykfB e? n;q ;pd g[fB dj[.
Bkw ;eb ;qh pkB e fufs us[o bfy bj[. 112.
;j; Bkw f;t e T[ufo n;q ;pd g[fB dj[.

wkbk

419

d'jok

@fp;# (ftF, }fjo) d (;ko) Bkw T[uko e, wro'I @y# nZyo eEB eo'.

fp; e Bkw T[ufo e? y gd pj[fo pykB.


Bkw ;eb jh pkD e bhi' us[o gSkB. 108.

Bkw

(fJj)
T[uko',

;ko
fco

Bkw pkD d jB. ftdtkB'! ftuko bt'.108. gfjbK @p# gd


@B# gd i'V fdU. (fJj) ;ko pkD d Bkw jB. us[o'! fus

ftu

ikD

bt' . 109.

(gfjbK) @ekBh# Bkw eEB eo', fco @Xo# gd dk pykB eo fdU.


us[o (ftneshU!) (fJ; ~) pkD dk Bkw fjod ftu ;wM bt'.110.

gfjbK @c'e# Fpd dk T[uko eo', fco @Xo# gd i'V fdU. (fJj) ;ko pkD
d Bkw jB. ;wMdko (ftneshU!) fjod ftu XkoB eo bt'.111.
gfjbK

@g;[gfs#

(fFt

ih)

(Fpd)

dk

pykB

eo

e,

fco

@n;q#

(trkfJnk j'fJnk) Fpd i'V fdU. (fJj) Bkw pkD dk j?. ftdtkB'! wB
ftu ;wM bt'.112. fFt d j}koK BKtK, ~ T[uko e fco @n;q# Fpd i'V
fdU.

Bkw ;eb ;qh pkB e us[o uhB fufs bj[. 113.

(fJj)

;ko

Bkw

gfjbK

@eoB#

pkD

(;{oi

jB.

d[nkok

us[o'!

e[zsh

dh

wB
e[^y'I

ftu
g?dk

ftuko

j'fJnk

bt'.113.
wjkGkos

dk

fgqEw eoB e Bkw efj g[fB nfo ;pd pykB.

gqf;ZX ;{owk) d Bkw efj e, fco @nfo# (t?oh) Fpd eEB eo'. (fJj) ;ko

Bkw ;eb ;qh pkB e bhi' us[o gSkB. 114.

Bkw pkD d jB. f;nkfDU ! ftuko bt'.114. (gfjbK) @GkBiKs# (;{oi


d g[Zso dk nzs) @eoBKs# (eoB dk nzs) (gd ej' ns fco) @efo# (Fpd)

GkBiKs eoBKs efo n? ; h Gkfs pykB.


Bkw ;eb ;qh pkB e us[o bhihnj ikB. 115.

fJ;
wB

noiB

;G noi[B e Bkw efj nk:[X ;pd pykB.


Bkw ;eb ;qh pkB e bhij[ us[o gSkB. 116.
fi;B XB`i? feq;B GfB ;Pstkj b? BkfJ.
nk:[X pj[fo pykBhnj[ ;p? pkB j[fJ ikfJ. 117.

fpi? eghX[i i?dqEfo ;{oi ikfo c[fB Gky[.


nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw pkB bfy oky[. 119.

nk:[X T[ufo ;qh pkB e fBe;fj Bkw ngko. 120.


;j;q fp;B e Bkw b? nB[i ;pd e" dj[.
sB[i T[ufo g[fB ;;sq efj Bkw[ pkB[ bfy bj[. 121.

;ko

Bkw

efj

fco

pkD

@nk:[X#

pD

(F;sq)

Fpd

ikDr.

us[o'!

efj

fdU.

(noiB) Bkw b? e fco @nk:[X# (F;sq) eEB eoB Bkb ;ko pkD d Bkw
j' ikDr.117.
noiB,

gkoE,

e ; r[ V

(r[ V ke ; BhIdo

;p:# (;p: ;kuh, yZp jZE Bkb


@nk:[X# (F;sq) Fpd efj fdU.

fisD

tkbk),

@;kuh

pkD ubkT[D tkbk, noiB) efj e fco


(fJBQK ;G ~) pkD dk Bkw ikD'.118.

fpi?, efgX[i, i?dqEfo (i?doE dk t?oh noiB), ;{oi ikfo (;{oi d g[Zso
eoB dk t?oh) (nkfd Fpd) efj e fco @nk:[X# (gd) dk eEB eo'. (fJj
;ko)

fswofo pb pqs fB;u jk efj ;[s pj[fo T[uko.

Bkw

(fJj) ;ko Bkw pkD d j' ikDr. (;ko) us[o (ftneshU !) gSkD
bt'.116. @fi;B# (noiB), @XBi?# (noiB) @feqFB# (noiB), ns @;Pstkj#

noi[B gkoE e;r[V ;kuh ;p: pykB.


nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw pkB e ikB. 118.

Y`r Bkb eEB eo'. (fJ; soQK) ;ko


ftu fJj rZb ikD bt'.115.

pkD

Bkw

;wM

bt'.119.

@fswofo# (fJzdo) efj e fco pb, pqs, fB;u (fB;uo) (nkfd d?IsK
d BK b? e) wro'I @jk# gd i'V e fco @;[s# Fpd brk fdU. fco @nk:[X#
Fpd brkT[D Bkb pkD d nBeK Bkw pD ikDr.120. (gfjbK) ftFD{
d j}koK Bkw b? e fco @nB[i# (S'Nk GkJh fJzdo), @sB[i# (g[Zso, noiB)
ns

@;;sO#

efj

fdU.

(fJj

;ko)

pkD

Bkw

;wM

bt'.121.

420

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

421

nB[i sB[i efj ;;sq ej[ Bkw pkB bfy oky[. 122.

@Boe fBtkoB#, @nx joB# ns @feqgk f;zX# Fpd efj e fco @nB[i#
(S'Nk GkJh), @sB[i# (g[Zso) ns @;;sq# gd eEB eo'. (fJj ;ko) pkD d

fpxB joB fpnkXfB doB fgq E w: ;pd pykB.

Bkw

Bofe fBtkoB nx joB feqgk f;zX e" Gky[.

nB[i sB[i efj ;;sq ej[ Bkw pkB ihn ikB. 123.

;wM

bt'.

122.

@fpxB

joB#

ns

@fpnkXfB

weo es[ efj weo X[i g[fB nk:[X gd[ dj[.


;ko

g[jg XB[y nfb gBu e fgqEw? Bkw pykB.

XB[y# (c[ZbK d XB[F tkbk, ekwdt), @nfb


ekwdt) Bkw gfjbK ej'. fco @nk:[X# gd

;zpokfo fsqg[okfo nfo fgqEw? ;pd pykB.


nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw pkB e wkB. 126.
;qh ;kozrrqk phojk pbjk pkB pykB.
fpf;y fp;h pk;h XoB pkB Bkw ihn ikB. 127.

(o'rK

dbD

@weo es[# (nEtk) @weo X[i# efj e fco @nk:[X# gd i'V'. (fJj)
Bkw pkD d jB. j p[ZXhwkB'! wB ftu XkoB eo bt'. 124. @g[jg

;G? Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 124.


nk:[X pj[fo pykBhn? ikB[ Bkw ;G pkB. 125.

doB#

tkbk) Fpd gfjbK ej'. fco @nB[i#, @sB[i# efj e @;;sq# eEB eo'. (fJj
;G) pkD d Bkw ikD bt'.123.

j'

gBu# (G"fonK d fub tkbk,


eEB eo', fJj pkD d Bkw

ikDr.125.

@;zpokfo# (;zpo d?Is dk t?oh, ekwdt), @fsqgokfo nfo# (fFt dk t?oh,


ekwdt) Fpd gfjbK ej'. fco @nk:[X# Fpd eEB eo'. (fJBQK ~) pkD
d Bkw wzB bt'.126. @;kozrrqk# (XB[F d nr'I fBebD tkbk pkD),
@phojk# (;{ow ~ wkoB tkbk), @pbjk# (pb ~ ]sw eoB tkbk), pkB, fpf;y,
fp;h (ftF Bkb Gfonk), @pk;h XoB# (ekBh ~ XkoB eoB tkbk) (fJj ;ko)
pkD

fpy e fgqEw Bkw efj Xo gd pj[o" dj[.

Bkw

ikD

bt'.127.

@fpy# d gfjbK Bkw bt', fco @Xo# gd i'V'. (fJj) ;ko Bkw pkD

;eb f;zX[ e Bkw b? sB? ;pd e" dj[.

d jB. us[o'! wB ftu ikD bt'.128. ;w[zdo d ;ko Bkw b? e fco


@sB?# (sB:, g[Zso, ;w[zdo dk g[Zso ftF) Fpd i'V'. wro'I @Xo# gd eEB

Xo gd pj[o pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 129.

eo'.

Bkw ;eb ;qh pkB e us[o fufs bfy bj[. 128.

T[dfX f;zX[ ;fos; ik efj Xo pj[fo pykB.


pz;hXo e Bkw ;G bhij[ us[o gSkB. 130.
pX Bk;Bh phojk fpy fp;ykrqi pykB.
Xo gd pj[fo pykBhn? Bkw pkB e wkB. 131.

fJj

Bkw

@T[dfX#

pkD

(;w[zdo),

ikD
@f;zX[#,

bt'.129.
@;fos;#

(BdhnK

dk

;[nkwh,

;w[zdo)

nkfd

efjD s'I fgS'I @ik# ns @Xo# gdK dk eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw @pz;hXo#
(pK; dh ekBh ~ XkoB eoB tkbk pkD) d jB. us[o'! ;wM bt'.130.
pX, Bk;Bh, phojk, fpy, fp;ykrqi (pkD d nZr brD tkbh, ftF) (FpdK)
dk eEB eo'.
bt'.131.

;G wB[yB e Bkw efj jk gd pj[o' dj[.

fco

@Xo#

gd

dk

eEB

eo'.

fJBQK

pkD

Bkw

wzB

;kfonK wB[ZyK d Bkw efj e, fco (T[BQK Bkb) @jk# gd i'V'. (fJj

ekbe{ N efj e;Nefo f;tez m h nfj T[ u kfo.

;ko Bkw pkD d jB. ftdtkB'! fus ftu ikD bt'. 132. ekbe{N ,
e;Nefo, fFtezmh ns nfj (;Zg) Bkb @Xo# gd i'VB Bkb, pkD d Bkw

Xo gd pj[fo pykBhn? ikB[ pkB fBoXko. 133.

j'

;eb Bkw ;qh pkB e us[o fufs bfy bj[. 132.

f;t e Bkw T[ukfo e? ezmh gd g[fB dj[.


g[fB Xo ;pd pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 134.
fpnkfX fpyh w[fy fgqEw efj Xo gd pj[fo pykB.
Bkw ;G? J pkB e bhi' us[o gSkB. 135.

iKd

jB.133.

(gfjbK) fFt d Bkw T[uko e fco @ezmh# ns @Xo# gd i'V fdU.


(ZfJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM bt'.134. @fpnkfX#, @fpyh w[fy# gfjbK efj
e, fco @Xo# gdk dk eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB. us[o
(ftneshU!)

gSkD

bt' . 135.

422

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

ygok Bkfbe XB[y ;[s b? ;[ ewkBi BkT[.


;eo ekB Boku GfB Xo ;G ;o e rkT[. 136.

Bkb

pkfod fiT[ po;s oj? i;[ nze[o fij j'fJ.

;ko)

Bkw

wkbk

423

ygok, Bkfbe (Bkbh tkbk), XB[y ;[s, ewkBi, ;eo Xo (;oezvk


bfrnk j'fJnk), ekB Xo (ekB Bkb bfrnk j'fJnk) ns Boku (fJj
pkD

Bkw

jB.136.

(i')

pdb

tKr

bJh

d[FNK

Foho

(fi;

j?.

jbXo ;pd pykfB e? nB[i T[ufo nfo Gky[.

(gfjbK) efj e
(fJj) ;ko Bkw

w[ ; bh

jbh

o t sh;

pbokw.

nB[i T[ufo g[fB nfo T[ufo ikB[ pkB e Bkw. 142.


skbe s [ bkrfb T[ u fo feq ; Bkrq i gd d j [ .
nB[i T[ufo nfo T[uohn? Bkw pkB bfy bj[. 143.

(pkfod),

d;',

(rkT[I,

;EkB)

ftu

ik

g?Idk

j?.139.

fi; dk Bkw id[gskfo (feqFB dk t?oh), fp;BkfXg nfo, feq;BKse


T[j (pkD) ;dk woh fis eo ns wo ezw ;ztko.140. @jbXo# Fpd

;dk jwkoh i? eo' ;eb eo' ww ekw. 140.

oT[ j Dk:

fdzdk

ezw g{o j' iKd jB.138. (i') t?oh ~ wkoB ns ftzBQD tkbk j? ns fi;
dk BK @pdB eo# (ghVk dD tkbk) j?. (T[j) nkgfDnK dh ofynk eoB

id[ g skfo fp;BkfXg nfo feq ; BKse fij Bkw.

;eb Bkw ;qh pkB e uhfB us[o fus oky[. 141.

BjhI

ns

fpyXo, fp;h, fp;'eeo (F'e ~ BFN eoB tkbk), pkoDkfo (jkEh


dk t?oh) fi; d Bkw jB. (fJj) ;ko pkD d Bkw jB, fiBQK Bkb (;ko)

oS eoB ngBkB eh go' d[;N e rkT[. 139.

ib

j?

fpyXo fp;h fp;'eeo pkoDkfo fij Bkw.


nfo pXB SdB bj:' pdB eo fij BkT[.

tKr

ofjzdk

pkfod ;' pkfod Bjh skfj psktj[ e'fJ. 137.

Bkw ;p? ;qh pkB e bhB j'tfj ekw. 138.

dh ysh g?dk j[zdh j?. pdb


j? < (T_ so-pkD).137.

t;dk

Bkb) :F
T[j e"D

@oT[jDk:#

fco
pkD

@nB[i# (S'Nk GkJh) ns @nfo#


d jB. us[o' ! ;'u e wB

(o'jDh

s'I

iBfwnk,

pbokw),

w[;bh,

gd dk T[ukoB eo',
ftu t;k bt'.141.
jbh,

otsh;

(otsh

d gsh, pbokw), pbokw (nkfd Fpd) T[uko e, fco @nB[i# (S'Nk


ns @nfo# gd i'V'. (fJj ) pkD d Bkw ikD bt'.142. skbes[
fpqS d
feqFBkrqi
eo'.

fuzB Q tkb Mzv tkbk,


(Fpd gfjbK) T[uko e,

(fJj

;ko)

BhbKpo,

BhbKpo o[ e fwnKs eo gT{ o kfDe nfo Gky[ .

o[ e fwnKs

eo

(o[ e wh

foFh

dk

nz s

eoB

tkbk,

pbokw),

pbokw)

(Fpd

gfjbK)

efj

bt'.143.
dk

;G noi[B e Bkw b? ;{s ;pd g[fB dj[.

fco @nB[i# ns @nfo# Fpd T[uko'. fJBQK ~ pkD dk Bkw ;wM bt'.144.
noiB d ;ko Bkw b? e, fco @;{s# Fpd i'V' (GktfeqFB). fco @nfo#
dk

eEB

eo'.

joFD

;wM

pbokw),
dk eEB

gT{okfDe

Fpd

(o'w

Bkw

(jb tkbk,
@nfo# FpdK

nB[i T[ufo nfo T[uohn? Bkw pkB bfy oky[. 144.


g[fB nfo ;pd pykBhn? Bkw pkB bfy bj[. 145.

nfo

pkD

pbokw), bkrfb
fco @nB[i# ns

Gok)
(skb

fJj

;ko

pkD

t?oh,

Bkw

;wM

bt'.145.

gfjbK @gtB# d Bkw bt', fco @;{s# gd dk eEB eo'. wro'I @nB[i#

fgqEw gtB e Bkw b? ;{s gd pj[fo pykB.


nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo Bkw pkB gfjukB[. 146.

ns @;{sfo# Fpd T[uko'. fJBQK ~ pkD d Bkw ;wM bt'.146. wko[s, gtB,

wko[s gtB xBKseo efj ;[s ;pd T[ukfo.

xBKs eo (pdbK ~ ]sw eoB tkbh, g"D) efj e (fco) @;[s# Fpd T[uko'.
(wro'I) @nB[i# ns @;{sfo# FpdK dk eEB eo'. (fJj ;ko) pkD d Bkw

nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo ;o e Bkw fpuko[. 147.

jB.147.
;op fpnkge, ;opdk, ;b:iB (g"D d Bkw) eEB eo'. fco @sB[i#,

;op fpnkge ;opdk ;b : iB ;[ pykB.


fgqEw pko e Bkw b? g[fB nfo ;pd pykB.

@nB[i# ns fco @;{sfo# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ikD
bt'.148. gfjbK @pko# (ib) d Bkw bt', fco @nfo# Fpd dk pykB eo'.

sB[i nB[i ;{sfo T[ufo Bkw pkB gfjukB. 149.

wro'I

sB[i nB[i ;{sfo T[ufo Bkw pkB e ikB. 148.

@sB[i#,

;eM'.149.

@nB[i#

ns

@;{sfo#

dk

toDB

eo'.

(fJj

~)

pkD

Bkw

424

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

425

sB[i nB[i ;{sfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 150.

gfjbK nrBh d Bkw bt' ns nzs T[s @nfo# Fpd oy'. wro'I sB[i,
nB[i ns ;{sfo FpdK dk T[ukoB eo', (fJj ;ko) pkD d Bkw ti'I ikD

fgqEw nrfB e Bkw b? nzfs ;pfd nfo Gky[.

bt'.150. gfjbK nrBh d Bkw b? e fco nzs T[s @nfo# Fpd i'V'. wro'I

sB[i nB[i efj nfo T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 151.

sB[i, nB[i
bt'.151.

fgqEw nrfB e Bkw b? nzfs ;pd nfo dj[.

fgqEw nrfB e Bkw b? nfo nfo gd g[fB dj[.

ns

nfo

Fpd

T[uko'.

(fJj

;ko)

pkD

Bkw

;wM

gfjbK nrBh d Bkw b? e, fco d' tko @nfo# gd i'V'. wro'I nB[i,
ns nfo gdK dk eEB eo'. (fJj ;ko) pkD d Bkw ;wM'.152.

sB[i nB[i efj nfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 152.

sB[i

gktekfo nrBKs eo efj nfo ;pd pykB.

gktekfo (nrBh dk t?oh, ib), nrBKs eo (nrBh dk nzs eoB tkbk,


ib), efj e (fco) nfo Fpd dk eEB eo'. wro'I @nfo# efj e nB[i,

nfo efj nB[i sB[i T[ufo ;{sfo pkB gSkB. 153.

sB[i

ns

;{sfo

dk

T[ukoB

eo'.

(fJBQK

~)

pkD

(Bkw)

gSkD'

(noEks

ib d t?oh g"D, g"D d t?oh ;{oi, ;{oi d g[Zso eoB, eoB d S'Nh GkJh
noiB ns noiB d ;{s ~ wkoB tkbk, pkD).153.
fjw pkfo pejk rdh Ghw ;pd g[fB dj[.
sB[i nB[i ;[sfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 154.

XkoB

fjw pkfo (;hsb g"D), pejk (prb) ~ wkoB tkbh g"D, rdh (rdk
eoB tkbk) Ghw (t^v ft;sko tkbk, g"D) Fpd s'I pkd fco sB[i,

d[oi'XB e Bkw b? nzs[ ;pd nfo dj[.

nB[i

ns

nB[i T[ufo ;[sfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 155.

Bkw ;wM bt'.154. d[o:'XB d Bkw b? e nzs ftu @nfo# gd i'V'. (fco)
@nB[i# efj e @;[sfo# dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM

;[sfo

(nfGwzB{

dk

t?oh)

(FpdK

dk)

T[ukoB

eo'.

fJj

pkD

bt'.155.
nzX ;[sB e Bkw b? nzfs ;pd nfo Gky[.
nB[i T[ufo ;[sfo T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 156.
d[;k;B d[ow[y dqi? efj nfo ;pd pykB.
nB[ik T[ufo ;[sfo T[ufo Bkw pkB gfjukB. 157.
d[;bk eofGy nkfd efj nzfs ;pd nfo Gky[.
nB[i sB[i ;sq T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 158.
fgqEw Ghyw e Bkw b? nzfs ;pd nfo dj[.
;[s nkfd nzsfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 159.
sNfs ikBth nrq i k fgq E w? ;pd pykB.
sB[i ;sq[ ;[sfo T[ufo Bkw pkB gfjukB. 160.
rzrk frfoik fgqEw efj g[sq ;pd g[fB dj[.
;sq[ T[ufo ;[sfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 161.
Bkekb ;fos ; oh fgq E w? ;pd T[ u kfo.
;[s nfo efj ;{sfo T[ufo ;G ;o Bkw T[ukfo. 162.
Ghyw ;KsB[;[s T[ufo g[fB nfo ;pd pykB.
;{s T[ufo nzs nfo T[ufo Bkw pkB gfjukB. 163.

nzX (fXqsokFNo) d g[ZsoK dk Bkw b? e nzs ftu @nfo# Fpd ej'.


(fco) @nB[i# efj e @;[sfo# eEB eo'. (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.156.
d[;k;B, d[ow[y, dqi? efj e (wro'I) @nfo# Fpd ej'. (fco) @nB[i# T[uko
e

@;[sfo#

eEB

eo'.

(fJBQK

~)

pkD

Bkw

;wM'.157.

dFbk ns eofGy (fXqsokFNo d g[Zso) nkfd efj e nzs T[s @nfo#


Fpd eEB eo'. (fco) nB[i, sB[i ns ;sq[ FpdK dk T[ukoB eo'. (fJBQK

~) pkD d Bkw ;wM bt'.158. gfjbK Ghyw d Bkw b? e nzs T[s @nfo#
Fpd oy'. (fco) gfjbK ;[s ns nzs T[s @nfo# gd dk eEB eo'. fJj
pkD

Bkw

gfjbK
(fco) @sB[i

jB.159.
@sNs ikBth# ns @nrqik# (rzrk Bdh)
;sq#[ ns @;[sfo# dk T[ukoB eo'. (fJj)

Fpd pykB eo'.


pkD d Bkw ti'I

Bkekb

ns

;fos;oh

(rzrk

Bkw)

(fco)

@;{sfo#

gdK

dk

eo'.

fJj

;ko

gSkD'.160. rzrk, frfoik (Fpd) gfjbK ej' ns fco @g[sq#


(fco) @;sq#[ efj e @;[sfo# gd T[uko'. (fJBQK ~) pkD dk

gd
Bkw

i'V'.
;wM

@;[s

nfo#

bt'.161.
ns

eEB

gfjbK
Bkw

ej'.
rzrk

jB.162.

@Ghyw#

ns @;KsB[;[s# (Fpd) efj e fco @nfo# gd ej'. (fco) @;{s# gd efj


e n`s T_s @nfo# dk eEB eo'. (fJj) pkD d Bkw ti'I gSkD'.163.

426

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

427

rKr : Bdhni T[ u fo ;fosi ;sq [ pykB.

;{s T[ufo nzs nfo T[ufo Bkw pkB gfjukB. 164.

rKr:, Bdhni ns ;fosi (GhFw d Bkw) T[uko e (fco) @;sq#


gd i'V'. (wro'I) @;{s# Fpd T[uko e nzs T[s @nfo# gd dk eEB eo'.

skbes[ ;ftsk; GfB nkfd nzs nfo dj[.

(fJBQK

;{s T[ufo fog[ g[fB T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 165.
fgqEw dq'D efj f;y: efj ;{sfo pjf[o pykB.
Bkw pkB e ;eb jh bhi' us[o gSkB. 166.
GkodPki dq'Di fgsk T[ufo f;y: gd dj[.
;{sfo pj[fo pykBh:? Bkw pkB bfy bj[. 167.
;'omk

fgqEw i[fX;No Gkfy pzX[ ;pd g[fB Gky:?.


ikB fjqd? w? oky[ ;eb Bkw J pkB e. 168.
d'jok

d[T_G:k gzukfb gfs efj g[fB Gqks T[ukfo.


;[s nfo efj ;G pkB e bhi' Bkw ;[ Xkfo. 169.
Xowoki Xowi T[ufo p`X[ ;pd g[fB dj[.
;{sfo pj[fo pykB:? Bkw pkB bfy bj[. 170.
ekbi Xowi ;bfog[ efj gd pzX[ pykB.
;{sfo pj[fo pykBh:? ;G ;o Bkw gSkB. 171.
pJht;s gd fgqEw efj g[fB ;[s ;pd pykfB.
pzX[ T[ufo ;{sfo T[ufo ;G ;o Bkw gSkB. 172.
fgqEw ;{oi e Bkw b? pj[fo g[sq gd Gkfy.
nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 173.
ekfbzdqh e' fgqEw efj g[fB gd nB[i pykB.
sB[i T[ufo nB[i nrq efj ;o e Bkw gSkB. 174.
iw[Bk ekfbzdqh nB[i efj ;[s pj[fo pykB.
nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo ;o e Bkw gSkB. 175.
gzv[ g[sq e[o oki GfB pj[fo nB[i gd[ dj[.
;[s T[ukfo nzfs nfo T[ufo Bkw pkB by bj[. 176.
iT{ f X;No Ghwkrq GfB noi[ B krq g[ f B Gky[ .
;[s nkfd nzfs nfo T[ufo Bkw pkB[ bfy oky[. 177.

~)

pkD

Bkw

ti'I

gSkD'.164.

skbes[

ns

;ftsk;

(GhFw

Bkw) gfjbK ej' ns nzs T[s @nfo# gd i'V'. (wro'I) @;{s# Fpd
e fco @fog[# gd T[uko'. (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.165.
eEB

T[uko

gfjbK @dq'D# efj e (fco) @f;y:# eEB eo'. (fJ;) fgS'I @;{sfo# Fpd
eo'. (fJj) Bkw pkD d jB, us[o'! gSkD bt'.166. GkodPki @d'qDi

fgsk# (dq'Dkuko: d Bkw) gfjbK efj e (fco) @f;y:# gd efj fdU. wro'I
@;{sfo# dk eEB eo'. (fJBQK ~) pkD d Bkw ;wM bt'.167.
;'omk

gfjbK @i[fX;No# (Fpd) ej', fco @pzX[# (Gok) Fpd eEB eo'. (fJj)
;ko

pkD

Bkw

;wM

e,

fjod

ftu

oy

bt'.168.

d'jok

@d[T[G:k# ns @gzukfb gfs# efj e fco @Gqks# (Fpd) dk T[ukoB eo'.


(wro'I) @;[s nfo# Fpd efj fdU. (fJj) ;ko pkD d Bkw ;wM bt'.169.
Xowoki, Xowi (:[fX;No
fdU. fco @;{sfo# Fpd

d Bkw gfjbK)
dk eEB eo'.

T[uko e, fco @pzX[# Fpd i'V


(fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM

bt'.170.
ekbi, Xowi, ;bfog[ (:[fXFNo d Bkw) efj e (fco_) @pzX[# gd
dk pykB eo'. wro'I @;{sfo# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJj) ;ko pkD d Bkw
jB.171. gfjbK @pJht;s# (;{oi) gd efj e fco @;[s# gd dk pykB
eo'. (wro'I) @pzX[# ns @;{sfo# gdK dk eEB eo'. (fJBQK) ;G ~ pkD dk
Bkw

;wM' . 172.

gfjbK ;{oi d Bkw b? e, fco @g[sq# gd i'V'. (fco) @nB[i# efj


e @;{sfo# dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM bt'.173. gfjbK
@ekfbzdqh# (gd) efj e fco @nB[i# gd i'V'. (wro'I) @sB[ik# efj e @nB[i#
ns @nrq# ej'. fJ; soQK pkD d Bkw pD ikDr.174.
iw[Bk ns ekfbzdqh (iwBk d Bkw) efj e fco @nB[i# ns @;[s# (gdK)
dk eEB eo'. (fco) @nB[i# ns @;{sfo# T[uko'. fJj ;ko pkD d Bkw ;wM
bt'.175. gfjbK @gzv[ g[sq# iK @e[o# efj e fco @oki# ns @nB[i# gd ej'.
(fco) @;[s# ns @nfo# dk T[ukoB eo'. (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.176.
(gfjbK) @iT{fX;No# d Bkw @Ghwkrq# ns fco @noiBkrq# ej'. (wro'I)

B[eb pzX[ ;fjdt nB[i efj gd p`X[ T[ukfo.

@;[ s # ns nz s T[ s @nfo# Fpd i' V ' . fJj Bkw pkD d jB.177. (gfjbK)
@Be[b -pzX [# ns @;fjdt nB[ i# efj e fco @pzX[# gd ej'. (wro'I) ;{s gd

;{s nkfd nzs nfo T[ufo ;o e Bkw fpuko. 178.

gfjbK ns @nfo# Fpd nzs T[s eEB eo'. (fJj) pkD d Bkw ;wM'.178.

428

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

gfjbK
(wro'I)

ikr;fB e' fgqEw efj gfs gd pj[fo T[ukfo.

Bkw

wkbk

429

@ikr;fB# (dqgd dh g[Zsoh, dq'gdh) Fpd ej', fco @gfs# gd


gfjbK @nB[i# ns fco @;{sKs efo# FpdK dk T[ukoB eo'.

nB[i nkfd ;{sKs efo ;G ;o[ Bkw ngko. 179.

i'V'.

fgqEw dq'gdh dq[gdik T[ufo ;[ gfs gd dj[.


nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo Bkw pkB bfy bj[. 180.

(fJj) pkD d Bkw jB.179. gfjbK @dq'gdh# ns @dqgdik# T[uko e (fco)

fXq;N[ dqwB[
[ ik fgqEw efj g[fB gfs ;pd pykB.
nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo Bkw pkB e ikB. 181.

gfjbK @fXq;N[ dqwB[ik# (dq'gdh) efj e fco @gfs# Fpd dk pykB eo'.
(wro'I) @nB[i# Fpd dk T[ukoB eo e @;{sfo# Fpd ej'. (fJBQK ~) pkD

dqgs dq'D fog[ fgqEw efj ik efj gfs g[fB Gkfy.

dk Bkw ;wM'.181. gfjbK @dqgs# ns @dq'D fog[# efj e fco @ik# ns


@gfs# gd eEB eo'. (wro'I) @nB[i# efj e fco @;{sfo# dk T[ukoB eo'.

nB[i T[ufo ;{sfo T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 182.


fgqEw Bkw b? dqgs e' ikwksk g[fB Gkfy.
nB[i T[uo ;{sfo T[ufo Bkw pkB bfy oky[. 183.
fgqEw dq'D e' Bkw b? nfo gd pj[fo T[ukfo.
GrBh efj gfs Gqks efj ;{sfo pkB fpuko. 184.
n;[o oki ;[sKs efo fpf;y pkojk pkB.
s{Bhog d[;NKs efo Bkw sho e ikB. 185.
wkdqh ;pd fgqEw ej' ;[s gd pj[fo pykB.
nrq nB[i ;{sfo T[ufo ;o e Bkw gSkB. 186.
;[rqht e' fgqEw efj nfo gd pj[fo pykB.
;eb Bkw ;qh pkB e bhij[ us[o gSkB. 187.
d; rqht d; ezm GfB nfo gd pj[fo T[uko.
;eb Bkw Jj pkB e bhij[ us[o ;[Xko. 188.

@gfs# gd i'V'. (fco) @nB[i# efj e @;{sfo# eEB eo', (fJj) pkD d Bkw
;wM'.180.

(fJBQK

~)

dk

Bkw

ikD

bt'.182.

gfjbK @dqgs#
dk Bkw b? e fco @ikwksk# (itkJh) Fpd ej'. (fco)
[
@nB[i# ns @;{sfo# dk T[ukoB eo'. fJj pkD d Bkw ;wM bt'.183.
gfjbK @dq'D# dk Bkw bt', fco @nfo# gd dk eEB eo'. (wro'I) @GrBh gfs#
@Gqks#, @;{sfo# ej'. (fJj) pkD d Bkw ti'I ftuko'.184.
@n;[o

oki

;[sKs

efo#

(oktD

g[Zso

dk

nzs

eoB

tkbk),

fp;y,

pkojk (yzGK tkbk) pkB, s{Bhog ns d[;NKs-efo (fJj ;ko) Bkw pkD d
ikDB ukjhd jB.185. gfjbK @wkdqh# Fpd ej', fco @;[s# Fpd eEB eo'.
(wro'I) @nrq, nB[i, ;{sfo# T[ukoB eo', (fJj) pkD d Bkw ;wM'.186.
gfjbK

@;[rqht#

Fpd

ej',

fco

@nfo#

Fpd

eEB

eo'.

(fJj)

;ko

Bkw pkD d jB. us[o'! ikD bt'. (fJE ;[rqht d Bkb pzX[ Fpd th
ukjhdk j?).187. gfjbK @d; rqht# ns @d; ezm# gd ej'. fco @nfo#
gd

dk

T[ukoB

eo'.

(fJj)

;ko

pkD

Bkw

jB.

us[o

iB

ftuko

eo

b?D.188.

fgqEw iNk:[ pykB e? nfo gd pj[fo pykB.


fog[ gd pj[fo T[ukoh:? ;o e Bkw gSkB. 189.

pkD

gfjbK @iNk:[# Fpd ej' ns fco @nfo# gd dk eEB eo'. fco @fog[#

oktB o;k;[o fgqEw GfB nzfs ;pd nfo dj[.

gd dk T[ukoB eo', (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.189. gfjbK @oktD#


ns @o;k;[o# (of;e n;[o) Fpd ej' ns nzs T[s @nfo# Fpd oy'. (fJj)

;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 190.

;ko

Bkw

fgsk T[ufo nfo ;pd ej[ Bkw pkB bfy bj[. 191.

ns

gfjbK @wx# d Bkw b? e nzs T[s @X[fB# Fpd oy'. (wro'I) @fgsk#
@nfo# Fpd T[uko'. (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.191. wx Bkd,

w x Bkd

ibdX[fB ns xBfB;B (pdb torh X[fB tkbk) Fpd efj e (fco) @fgsk#
ns @nfo# (FpdK dk) eEB eo', (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM bt'.192.

fgqEw wx e Bkw b? nzs ;pd X[fB dj'.


GB

ibdX[ f B

g[ f B

xBfB;B

T[ u kfo.

fgs efj nfo efj pkD e bhij[ Bkw ;[ Xko. 192.


nzp[d X[fB GfB Bkd xB g[fB fgs ;pd T[ukfo.
nfo gfd pj[fo pykBh:? ;o e Bkw ftuko. 193.
XkokXo gd fgqEw efj X[fB gd pj[fo pykfB.
fgs efj nfo ;pd' T[ukfo Bkw pkB e ikB. 194.

T[uko'.

pkD

jB.

us[o

g[oF

ftuko

b?D.190.

nzp[d X[fB, xB Bkd (wxBkd d BK) Fpd efj e fco @fgs# Fpd
wro'I @nfo# gd eEB eo'. (fJj ;ko) pkD d Bkw jB.193.

gfjbK @XkokXo# (pdb) gd efj e fco @X[fB# Fpd dk T[ukoB eo'. (pkd
ftu)

@fgs#

ns

@nfo#

Fpd

eEB

eo'.

(fJj)

pkD

Bkw

;wM'.194.

430

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

fgqEw ;pd e Bkw b? goXPfB g[fB gd dj[.


(pkd

ibd ;pd fgqEw? T[ufo Bkd ;pd g[fB dj[.

bt'.195.

fgsk T[ufo nfo T[uoh:? Bkw pkB bfy bj[. 196.


fgqEw Bho e Bkw b? Xo X[fB pj[fo pykB.
sks nkfd nzs nfo T[ufo Bkw pkB e ikB. 197.
Xkok fgqEw T[ukfo e? Xo gd pj[o' dj.
fgs efj nfo gd T[uo" Bkw pkB bfy bj[. 198.
Bho pkfo ib Xo T[ufo X[fB gd pj[fo pykfB.
sks T[ufo nfo T[uoh:? Bkw pkB gfjukB. 199.
gkBh fgqEw T[ukfo e? Xo gd pj[fo pykB.
X[fB fgs nfo efj pkB e bhij[ Bkw gSkB. 200.

wkbk

431

gfjbK @;pd# (nkekF) Bkw b? e fco @goXPfB# (pdb) gd i'V fdU.


ftu) @X[fB# ns @nfo# Fpd T[uko'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM

X[fB T[ukfo nfo T[uoh:? Bkw pkB bfy bj[. 195.

ns

Bkw

gfjbK

@nfo#

@ibd#

Fpd

T[uko',

fco

eEB

eo'.

(fJBQK

~)

Fpd

@Bkd#
pkD

Fpd

dk

Bkw

i'V'.

(wro'I)

;wM

@fgsk#

bt'.196.

gfjbK @Bho# d Bkw b? e, fco @Xo# ns @X[fB# gd ej'. (wro'I)


gfjbK @sks# (ns fco) nzs T[s @nfo# Fpd oy'. fJj pkD d Bkw ikD
bt'.197. gfjbk @Xkok# (;pd) T[uko e, fco @Xo# gd i'V fdU. (fgS'I)
@fgs#

ns

@nfo#

gd

T[uko'.

fJBQK

pkD

dk

Bkw

;wM

bt'.198.

(gfjbK) Bho, pkfo, ib Fpd T[uko e fco @Xo# gd ej' ns pkd


ftu @X[fB# gd ej'. (fco) @sks# ns @nfo# Fpd T[uko'. (fJBQK ~) pkD
dk Bkw gSkD bt'.199. gfjbK @gkBh# gd T[uko e, fco @Xo# Fpd
T[uko'. (pkd ftu) @X[fB fgs# ns @nfo# Fpd ej'. (fJBQK ~) pkD d Bkw
ti' I

xB ;[s fgqEw pykfB e? Xo X[fB pj[fo pykB.

gSkD

bt' . 200.

gfjbK @xB ;[s# efj e, fco @Xo# ns @X[fB# FpdK dk eEB eo'.

sks T[ufo nfo T[uoh:? ;o e Bkw gSkB. 201.

(fJ; fgS'I) @sks# ns @nfo# FpdK dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD d Bkw

nkpd X[fB efj fgs T[ufo nfo s r[BB fBXkB.

;wM bt'.201. j r[Dh fBXkB'! (gfjbK) @nkpd X[fB# (ib dD tkb pdb
dk Bkd) efj e (fco) @fgs# ns @nfo# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJj) ;ko

;eb Bkw J pkB e bhij[ fjqd? gSkB. 202.

Bkw

Xko pkfo efj T[ufo e? Xo X[fB pj[fo pykB.

pkD

gfjbK

jB,
@Xko

fjod
pkfo#

ftu
efj

gSkD
e

(fco)

eo

bt'.202.

@Xo#

ns

@X[fB#

dk

T[ukoB

eo'.

Bhod fgqEw T[uko e X[fB gd pj[fo pykB.

(pkd ftu) @sks# ns @nfo# gdK dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw
;wM'.203. gfjbK @Bhod# (Fpd) T[uko e fco @X[fB# gd dk T[ukoB eo'.

fgs efj nfo efj pkB e bhij[ Bkw gSkB. 204.

(fco)

xBi ;pd e' T[ufo e? X[fB gd pj[fo pykB.

@xBi# Fpd ~ (gfjbK) efj e, fco @X[fB# Fpd i'V'. (fJj) ;ko
Bkw pkD d jB. us[o b'r'! wB ftu ftuko eo bt'. (fJE X[fB s'I pkd

sks T[ufo nfo T[uoh:? Bkw pkB e ikB. 203.

;eb Bkw ;qh pkB e bhi' us[o gSkB. 205.


ws; ;pd fgqEw? T[ufo nS ;pd g[fB dj[.
nfo gd pj[fo pykBh:? Bkw pkB bfy bj[. 206.

@fgs#

ns

@nfo#

gd

efj

pkD

Bkw

gSkD

bt'.204.

@nfo# Fpd brDk ukjhdk j?).205. gfjbK @ws;# (wZSh) Fpd T[uko e
fco @nS# (nZy) gd i'V'. fco @nfo# gd ~ eEB eo'. (fJj) pkD d Bkw
;wM

fgqEw whB e' Bkw b? uy[ fog[ pj[fo pykB.

bt'.206.
gfjbK @whB# d Bkw bt', fco @uy[ fog[# Fpd ej'. (fJj) ;ko Bkw
d jBl fjod ftu uso'! ftuko bt'.207. gfjbK @weo# Fpd ej',

;eb Bkw ;qh pkB e bhij[ us[o gSkB. 207.

pkD

weo ;pd fgqEw? T[ufo uy[ fog[ pj[o pykB.

fco @uy[ fog[ gd# ;dk eEB eo'. fJj ;ko Bkw pkD d jB. ftukotkB' !
ftuko eo bt' . 208.

;p? Bkw ;qh pkB e bhi' us[o gSkB. 208.


My gd fgqEw pykfB e? uy[ fog[ pj[fo pykB.
;G Bkw ;qh pkB e bhi? us[o gSkB. 209.
;coh Bsq pykfB e? nfo gd pj[fo T[uko.
;eb Bkw ;qh pkB e bhi' ;[ eft ;[Xko. 210.

g[oF'!

gfjbK @My# gd efj e fco @uy[ fog[# (Fpd) eEB eo'. j us[o
(fJBQK) ;kfonK ~ pkD d Bkw ;wM bt'.209. (gfjbK) @;coh Bsq#

efj e fco @nfo# gd dk T[ukoB eo'. fJj ;ko Bkw pkD d jB. ethU !
;wM

bt'.210.

432

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

wSoh uS[ pykfB e? nfo gd pj[o T[uko.

Bkw

wkbk

433

(gfjbK) @wSoh uS[# efj e fco @nfo# gd ~ i'V'. (fJj) ;ko Bkw
d jB, ftdtkB b'e ;wM b?D.211. gfjbK @ibuo# efj e, pkd

Bkw ;eb ;qh pkB e bhi' us[o ;[Xko. 211.

pkD

ibuo fgqEw pykfB e? uy[ gd pj[fo pykB.

ftu @uy[# gd dk eEB eo'. (fco) @nfo# Fpd efj fdU. (fJj) pkD d

nfo efj ;G jh pkB e bhi' Bkw gSkB. 212.

Bkw

pesqkri gd T[ufo e? whB ;pd nfo dj[.


Bkw f;bhw[y e ;G? uhB us[o fufs bj[. 213.
fgqEw Bkw b? whB e es[ ;pd g[fB dj[.

;wM

bt' . 212.

(gfjbK) @pesqkri# (w{zj d nr ofjD tkbk, Bsq) gd efj e fco


@whB# ns @nfo# gd i'V'. (fJj) ;ko Bkw f;bhw[y (pkD) d jB, (fJBQK
~) wB ftu gSkD bt'.213. gfjbK @whB# d Bkw b? e fco @es[# Fpd

uy[ efj nfo efj pkB e Bkw uhB fufs bj[. 214.

i'V fdU. (fco) @uy[# ns @nfo# efj fdU. (fJBQK ~) fus ftu pkD d
Bkw ;wM bt' . 214.

;zpokfo gd fgqEw efj uy[ X[i gd g[fB dj[.

gfjbK @;zpokfo# gd eEB eo', fco @X[i# ns @uy[# FpdK dk T[ukoB


eo'. (fco) @nfo# gd efj fdU. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ftuko bt'.215.

nfo efj ;G jh pkB e uhB us[o fufs bj[. 215.


fgqEw fgBkeh gd T[ufo nfo X[i Bsq T[ukfo.
nfo efj ;G jh pkB e bhij[ Bkw ;[ Xko. 216.
wjko[dq nfoX[i T[ufo g[fB gd Bsq pykB.

gfjbK @fgBkeh# gd dk T[ukoB eo', (fco) @nfo# @X[i# ns @Bsq# gdK ~


i'V'. (fco) @nfo# Fpd efj fdU. (fJj) pkD d Bkw ;wM bt'.216.

nfo efj ;G ;qh pkB e Bkw fjqd? gfjukB. 217.

gfjbK @wjko[dq nfoX[i# gd eEB eo e, fco @Bsq# gd dk pykB


eo'. (fJ; fgS') @nfo# Fpd i'V'. (fJBQK ~) fjod ftu pkD d Bkw ti'I

fsqg[oKse nfo es[ efj uy[ nfo pj[fo T[uko.

gSkD

bt'.217.

Bkw ;eb J pkB e bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 218.

i'V'.

(fJj)

gfjbK

;ko

Bkw

@fsqg[oKse
pkD

fpob p? f o efo pkojk pj[ b Kse pbtkB.

gd dk T[ukoB eo'. (fJBQK ~)


(t?ohnK ~ ftobk eoB tkbk),

poDKse pbjk fpf;y pho gsB po pkB. 220.

fpf;y,

fgqEw ;bfb e" Bkw b? Xo nfo pj[fo pykfB.


es[ uS[ nfo T[uoh:? Bkw pkB e ikB. 221.
ekosen gd fgqEw efj fgs[ nfo es[ T[ukfo.
uy[ nfo efj ;G pkB e bhij[ Bkw ;[ Xko. 222.
fgqEw fgBkeh gkfB efj fog[ X[i uy[ nfo dj[.
;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 223.
g;[ gfs ;[foXo nfo T[ufo X[i uy[ ;sq[ pykB.
;eb Bkw ;qh pkB e us[o fus w? ikB. 224.
gkopsh; nfo es[ uy[ efj fog[ g[fB gd dj[.
;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 225.
;;sq ;Kr ;kw[fj ubs ;sq[ wkB e' ykg.
;eb f;q;N ihsh fs;? ighns[ sk e' ikg[. 226.
;eb ;zG[ e Bkw b? nfo X[i Bsq pykfB.
;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ubs ngqwkB. 227.

jB.

es[#

efj

ethiB

e
;[Xko

fco

@uy[

nfo#

gd

b?D.218.

gfjbK @ekosen fgs[# efj e fco @nfo X[i Bsq# ej'. fco @nfo#

ekosen fgs[ fgqEw efj nfo X[i Bsq pykfB.


nfo gd pj[fo pykBhn? Bkw pkB gfjukB. 219.

nfo

pho

gsB

(fJj

pkD dk Bkw gSkD'.219.


pkojk, pj[bKse, pbtkB,

Bkw)

pkD

fpob p?fo efo


poDKse, pbjk,

jB.220.

gfjbK @;bfb# dk Bkw b? e, fco @Xo# ns @nfo# gd eEB eo'.


fco @es[ uS[ nfo# T[ukoB eo'. (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM bt'.221.
gfjbK @ekosen# Fpd efj e, fco @fgs[#, @nfo# ns @es[# dk T[ukoB eo
bt'. (fco) @uy[ nfo# efj fdU, (fJBQK ~) pkD dk Bkw ;wM bt'.222.
gfjbK @fgBkeh# ns @gkfB# efj e @fog[ X[i uy[ nfo# gd i'V'. (fJj)
;ko

Bkw

pkD

jB,

wB

ftu

ftuko

bt'.223.

(gfjbK)

@g;[

gfs#

ns

@;[foXo# efj e, fco @nfo# ns @X[i uy[ ;sq#[ eEB ej'. (fJj) ;ko Bkw
pkD d jB. us[o g[oF ;wM b?D.224.
@gkopsh; nfo es[ uy[# efj e fco @fog[# gd i'V bt'. (fJj) ;ko
Bkw pkD d jB. uso' ! wB ftu ;wM bt' . 225. (i' ) ;;sq ;Kr d ;kjwD
ubdk j? ns t?oh d wkD ~ BFN eodk j?, fi; B ;koh f;q;Nh fis bJh j?,
jo EK s T[; dk ikg j' fojk j? (i; rkfJnk ik fojk j?).226.
;ko

@;zG[# (fFt) d ;ko Bkw b? e, fco @nfo X[i Bsq# eEB eo'. (fJj)
pnzs BK pkD d pDd ikDr.227.

434

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

435

gfjbK @;sq# d Bkw b? e fco @nodB# gd i'V'. (fJ; soQK ) pkD


ngko Bkw pDd ikDr.228. gfjbK ;ko fwqrK (u"gkJ gF{nK) d/ Bkw

fgqEw Bkw b? ;sq[ e' nodB pj[fo T[uko.


;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ub? ngko. 228.

;eb fwqr ;pd nkfd efj nodB gd efj nzfs.

efj e, (fco) nzs T[s @nodB# Fpd ej'. (fJ; soQK) pkD d ngko Bkw

;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ub? nBzs. 229.


e[zGeoB gd nkfd efj nodB pj[fo pykB.
;eb Bkw ;qh pkB e us[o fus w? ikB. 230.
fog[ ;w[dq fgs fgqEw efj ekB nfo Gky' nzfs.
;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ubfj nBzs. 231.
fgqEw Bkw d;rqht e b? pzX[ nfo gd dj[.
;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 232.
y'b yVr yfsqnzs efo e? jfo gd[ ej[ nzfs.
;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ub? nBzs. 233.

pDd

ikDr.229.
gfjbK

@e[zGeoB#

Fpd

efj

e,

fco

@nodB#

gd

eEB

eo'.

(fJ;

soQK) ;ko Bkw pkD d pD ikDr. ;wMdko b'e wB ftu ;wM b?D.230.
gfjbK @fog[ ;w[dq fgs# efj e, (fco) @ekB# ns @nfo# gd ej'. (fJ; soQK)
nBe

Bkw

pkD

gfjbK

pDd

@d;rqht#

ikDr. 231.

(oktD)

Bkw

b?

e,

wro'I

@pzX[

nfo#

gd

i'V'.

(fJ; soQK) pkD d nBe Bkw pDd ikDr. ftdtkB fus ftu ftuko
eo b?D.232. gfjbK @y'b# (etu) iK @yVr# gd efj e, fco nzs T[s
@yfsqnzs# iK @jfo#
ikDr.233.

etu feqgkB eNkohnfj Gkfy nzfs nfo Gky[.

etu, feqgkB
Bkw pkD d

Fpd

ej'.

(fJ;

soQK)

pkD

nBe

Bkw

fBebd/

iK eNkoh efj e nzs T[s @nfo# Fpd p'b'. (fJj)


jB. ;'utkB b'r ftuko b?D.234. gfjbK ;G F;sqK

;eb Bkw ;qh pkB e uhB fus wfj oky[. 234.

;ko

fgqEw ;;sq ;G T[ufo e? nzfs ;pd nfo dj[.

d Bkw T[uko e nzs T[s @nfo# Fpd i'V fdU. (fJj) ;ko Bkw pkD d

;op Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 235.

jB.

;{b ;?jEh ;sq[ jk f;gqkdo efj nzfs.


;eb Bkw ;qh pkB e fBe;s ubfj nBzs. 236.
;wo ;`d;' ;sq[jk ;sq[Kse fij Bkw.
;G? poB oSk eoB ;zsB e ;[y Xkw. 237.

b'r

wB

ftu

ftuko

eo

b?D.235.

(gfjbK) ;{b, ;?jEh, ;sq efj e, fco @jk# gd iK @f;gqkdo# (Ykb


~ GBD tkbk) ej'. (fJ; soQK) pkD d
;wo ;`d;' (:[ZX dk ;Bjk b? ikD tkbk),
;sqKse
;kfonK

po gd fgqEw pykfB e? nfo gd pj[fo pykB.


Bkw ;sqjk
e ;G? us[o fus wfj ikB. 238.
[
dyD nkfd T[ukfo e? ;yD nzfs T[uko.

us[o

;ko

nBe
;sqjk

Bkw pDd ikDr.236.


(t?oh ~ wkoB tkbk),

(t?oh dk nzs eoB tkbk) fi; d (fJj) fsB'I Bkw jB. (fJj)
toBK dh ofynk eodk j? ns ;zsK ~ ;[y gj[zuKdk j?.237.

gfjbK @po# (Sksh) gd efj e, fco @nfo# Fpd eEB eo'. (fJj)
Bkw @;sq[jk# (pkD) d jB. us[o b'r wB fti ;wM b?D. 238.

gfjbK @dyD# efj e, nzs ftu @;yD# Fpd T[uko'. @dyD# ~ ;qh okw B

dyD e" GyD dhU ;o ;" okw e[wko. 239.

pkD
pD

fo;ok fgqEw pykfB e? wzvfo pj[fo pykB.

gfjbK @fo;ok# gd efj e fco @wzvfo# gd dk pykB eo'. ;qh okw


d pkD B @fo;ok# ~ @fpf;ok# (fpBk f;o d) eo fdZsk.240. d; f;o (tkb

fo;sk e' fpf;ok eh:' ;qh ox[gfs e pkB. 240.


pbh Jh; d; ;h; e ikfj ejkts pzX[.
Je pkB ox[BkE e eh:' epzX epzX. 241.

Bkb @GyD# pDk


frnk).239.

fdZsk ;h.

(fJ;

bJh

pkD

dk

Bkw

dyD

;yD

GyD

oktD) fi; d pzX[ (e[zGeoB) ns ;[nkwh (fFt) pbtkB nytKd jB,


ox[BkE d fJe pkD Bkb epzX (f;o s'I ;yDk) ns fBok epzX (XV) pDk
fdZsk.241.

fgqEw Gkfy ;[rqht gd pzX[fo pj[fo pykB.

gfjbK @;[rqht# Fpd ej', fco @pzXf[o# (pzX[nfo) ej'. (fJ; soQK) ;ko

nzrd fgs[ efj fgqEw gd nzs ;pd nfo dj[.

pkD d Bkw pDd jB. p[ZXhwkB' ! ftuko bt'.242. gfjbK @nzrd fgs[#
efj e, nzs T[s @nfo# Fpd i'V fdU. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB. us[o

;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fufs bj[. 243.

g[ o F' !

;eb Bkw ;qh pkB e ikBhnj[ p[fX fBXkB. 242.

ftuko

bt' . 243.

436

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

437

jB{wkB d Bkw b? e, (fco) @Jh; nB[i nfo# ej'. (fJj) ;ko Bkw
d jB, wB ftu ftuko eo bt'.244. gfjbK @;;sq# Fpd efj e,

jB{wkB e Bkw b? Jh; nB[i nfo Gky[.


;eb Bkw ;qh pkB e uhB fus wfj oky[. 244.

pkD

;;sq ;pd fgqEw? T[ufo nzfs ;pd nfo dj[.

nzs T[s @nfo# Fpd efj fdU. (fJj) nBeK Bkw pkD d ikD bt'.245.
gfjbK

;eb Bkw ;qh pkB e ikB nBefB bj[. 245.


n;sq ;pd fgqEw? T[ufo nzfs nfo ;pd pykB.
;eb Bkw ;qh pkB e bhij[ us[o gSkB. 246.
fgqEw uow e Bkw b? ;G nfo gd efj nzs.
;eb Bkw ;sqKs e fBe;s ubfj fpnzs. 247.
sB[ sqkB e Bkw ;G T[ufo nzfs nfo dj[.
;eb Bkw ;qh pkB e sk f;T[ ehi? Bj[. 248.
;eb XB[y e Bkw efj nodB pj[fo T[uko.

;ko

Bkw

Fpd
jB,

T[uko

ftukotkB

nzs
fus

T[s

@nfo#

ftu

;'u

Fpd

eEB

b?D.246.

eo'.

gfjbK

(Ykb) d ;ko Bkw b? e fco @nfo# Fpd nzs T[s i'V'.


@;sq[ Ks# (pkD) d pDd ikDr . 247.

fJj
@uow#

fJj ;ko Bkw

(gfjbK) @sB[ sqkB# (sB dh ofynk eoB tkbk, etu) d ;ko Bkw
e, nzs T[s @nfo# Fpd i'V fdU. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB.

T[uko

T[; Bkb gqw eoBk ukjhdk j?.248. (gfjbK) @XB[y# d ;ko Bkw efj e
fco @nodB# Fpd T[uko'. (fJj) ;ko Bkw pkD d jB. us[o b'r' ! ftuko
eo

bt'.249.

;eb Bkw ;qh pkB e uhB us[o fBoXko. 249.


fgqEw Bkw b? gBu e nzse pj[fo pykB.

@n;sq#

pkD

gfjbK

@gBu#

(fuZbk)

;ko

Bkw

b?

e,

wro'I

@nzse#

Fpd

pykB

;eb Bkw ;qh pkB e eohnj[ us[o pfynkB. 250.

eo'. fJj ;ko Bkw pkD d jB, ftdtkB (fJ; soQK) efjzd jB.250.
gfjbK @;o# Fpd efj e, fco @nfo# gd eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw pkD

;o gd fgqEw pykfB e? nfo gd pj[o pykB.

jB.

fwqrjk gd :j j's j? bhij[ us[o gSkB. 252.

b'r

gSkD

;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? nBzs. 253.


rqht rqf;sfB Gt Xok ibX oki jEhnko.
go" d[;N e ezm w? w'ej[ bj[ T[pko. 254.
fgqEw BdB e Bkw b? J; J; gd Gkfy.
;;sq T[ufo ;G gkf; e Bkw uhfB fufs oky[. 255.
rzrk J; pykfB e? Jh; ;;sq efj nzfs.
;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? nBzs. 256.
iNi ikBth feqsjk rzrk Jh; pykB[.

ikD

b?D.251.

b?D.252.

fJE ;qh Bkw wkbk g[okD d ;qh pkB Bkw d shi nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?. 3.

j[D ;qh gkf; d BKtK dk eEB

nE ;qh gkf; e Bkw


pho rqf;sjh rqht Xo po[Dk:[X efj nzs.

ftu

(fJ; soQK) @fwqrjk# (gF{ ~ wkoB tkbk, pkD) Fpd pDdk j?, ftdtkB b'e

fJfs ;qh Bkw wkbk g[okD ;qh pkB Bkw fsqsh: fXnkfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;[s. 3.

d'jok

wB

gfjbK @fwqr# (u"gkJ gF{) gd efj e fco @jk# gd dk eEB eo'.

;eb Bkw ;qh pkB e us[o fus w? ikB. 251.


fwqr gd fgqEw pykfB e? jk gd pj[fo pykB.

us[o

d'jok

@pho
soQK

gk;

rqf;sjh#,
(ckjh)

@rqhtXo#
nB/eK

ns
Bkw

Xok# ns @ibX oki# dk jfEnko


j? ns w?~ puk b?Idk j?.254.

nzs

T[s/

ikDr.253.

j?.

(fJj)

d[FN

efj

@rqht
dh

fdU.

fJ;

rqf;sfB#,

@Gt

rodB

T[s

tidk

gfjbK BdhnK d Bkw b? e, wro'I ;G d @J; J;# gd efj fdU.


@;;sq# gd T[uko'. (fJj) ;ko Bkw gk; d fus ftu oy bt'.255.

fco
gfjbK
s'I

@po[Dk:[X#
pDd

@rzrk

gk;

J;#
nBe

(;pd)

efj

Bkw

fBeb

e,

nzs

;ed

T[s

@Jh;

;;sq#

efj

fdU.

(fJ;)

jB.256.

(gfjbK) @iNi# (iNk s'I g?dk j'Jh rzrk), ikBth (rzrk), feqsjk (gkg

nk:[X nzfs pykBhn? Bkw gkf; e ikB. 257.

joB tkbh, rzrk) Fpd efj e fco @rzrk Jh;# eEB eo'. nzs T[s @nk:[X#
(F;sq) ej'. fJj gk; d Bkw pD iKd jB.257.
;kfonK gkgK d Bkw

;eb nxB e Bkw b? jk nk:[X ;[ pykB.

b? e, (fco) @jk# ns @nk:[X# FpdK dk eEB eo'. (fJj) ;ko gk; d Bkw

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB. 258.

jB.

ftdtkB

wB

ftu

;'u

b?D.258.

438

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

439

;eb Bkw ;qh gkf; e bhij[ us[o gSkB. 259.

gfjbK @febfty# iK @gkg# efj e, (fco) @fog[ gfs ;;sq# eEB eo'.
(fJj) ;ko Bkw gk; d jB, ftdtkB ftuko b?D.259. gfjbK @nXow#

nXow gkg pykfB e? Bk;Bh; n;sq Gkfy.

iK @gkg# efj e (fco) @Bk;Bh; n;sq# eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw gk; d

;eb Bkw ;qh gkf; e uhB us[o fufs okfy. 260.

jB.

febfpy gkg pykfB e? fog[ gfs ;;sq pykB.

;eb iNfB e' Bkw b? ik gfs n;sq pykfB.


nfws Bkw ;qh gk; e us[o fus wfj ikB[. 261.
sT[;kok ;sq[ pykfB e? Gde rqzE pykB.
;;sq ;pd g[fB Gkyhn? Bkw gkf; gfjukB. 262.
frfo gd fgqEw pykfB e? Bk;fB BkE pykfB.
;;sq ;pd g[fB Gkyhn? Bkw gkf; gfjukB. 263.
c'eh B'eh gyXo gsqh goh pykB.
gSh gfS nzse ej' ;eb gkf; e Bkw. 264.
e;N ;pd fgqEw? T[ufo nxB ;pd ej[ nzfs.
gfs ;;sq Gkyj[ gkf; e fBe;fj Bkw nBzs. 265.
gp:k fgqEw pykfB e? GdB Jh; pykB.
;;sq ;pd g[fB Gkfyn? Bkw gkf; gfjukB. 266.
ibBkfJe pko;sq[ GfB ;;sq ;pd g[fB dj[.
;eb Bkw ;qh gkf; e uhB us[o fufs bj[. 267.
;G r`rk e Bkw b? gfs efj ;;sq pykB.

fus

ftu

us[ o

b' r

ftuko

b? D .260.

gfjbK iNfB (r`rk) d Bkw b? e, fco @ik gfs# ns @n;sq# Fpd


eEB eo'. (fJj) pnzs Bkw gk; d jB. us[o g[oF wB ftu ikD
b?D.261. @sT[;kok ;sq#[ (s[;ko dk t?oh) efj e, fco @Gde rqzE# eEB
eo'. wro'I @F;sq# Fpd ej', (fJj) gk; d Bkw ti'I gSkD'.262.
gfjbK @frfo# gd efj e, (wro'I) @Bk;fB BkE# dk T[ukoB eo'. fco
@F;sq# Fpd T[uko', (fJj) Bkw gk; d ;wMD ukjhd jB.263. c'eh (c'e),
B'eh, gyXo, gsqh, goh, gSh, gfS Fpd efj e fco @nzse# gd ej'. (fJ;
soQK) ;ko gk; d Bkw pDd jB.264.
gfjbK @e;N# Fpd T[uko', (fco) nzs T[s @nxB# ;pd ej'. (fco)
@gfs ;;sq# eEB eo'. (fJ; soQK) gk; d Bkw pDd ikDr. 265. gfjbK
@gp:k# (Bdh) efj e fco @GdB (GdD tkbh) Jh;# Fpd efj fdU. fco
@F;sq#
;ko

gd

dk

eEB

eo'.

fJ;

gk;

dk

Bkw

;wM

@ibBkfJe# iK @pko;sq#[ efj e, fco @F;sq# Fpd efj fdU. (fJj)


gk; d Bkw jB, us[o g[oF fus ftu ftuko b?D.267. (gfjbK)

rzrk d ;ko Bkw b? e @gfs ;;sq# dk eEB eo'.


d j' D r . ;wMdko b' r ftuko eo b? D .268.

;G? Bkw ;qh gkf; e bhij[ us[o gSkB. 268.

bt'.266.

(fJj)

;ko

Bkw

gk;

gfjbK @iw[Bk# Bkw efj e fco @J; n;sq# nzs T[s ej'. fJj ;ko
Bkw gk; d pDd ikDr.269. gfjbK @ekfbzdqh# gd ej', (fco) nzs

iw[Bk fgqEw pykfB e? J; n;sq efj nzfs.

nB`s

;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ubs nBzs. 269.

T[s @fJzdq# ;pd ej'. wro'I @n;sq# Fpd ej', (fJ; soQK) gk; d Bkw pDd

ekfbzdqh gd fgqEw GfB fJzdq ;pd efj nzfs.

ikDr.270.

n;sq pj[fo ej[ gkf; e fBe;fj Bkw nBzs. 270.


ekfbB[ik gd fgqEwj efj fJ;ok;sq g[fB Gky[.
;eb Bkw ;qh gk; e uhfB us[o fufs oky[. 271.

gfjbK

@ekfbB[ik#

(:w[Bk)

eEB eo'. (fJj) ;ko


b?D.271. gfjbK @feq;B

@fJ;ok;sq#

(Jh;o

dk

n;sq)

;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ubs nBzs. 272.

gfjbK @;{oi g[fsq# efj e, fco @gfs# ns @n;sq# FpdK dk eEB eo'.
fJj ;ko Bkw gk; d jB, ftdtkB ftuko b?D.273. gfjbK @GkB nkswik#

GkB[ nksiwk nkfd efj nzs nk:[X gd dj[.


;eb Bkw J gkf; e uhB us[o fus bj[. 274.
;{o nksiwk nkfd efj nzfs ;;sq gd dhB.
;eb Bkw ;qh gkf; e uhBj[ fus gophB. 275.

fco

(fJ;

;eb Bkw ;qh gkf; e bhihnj[ us[o gSkB. 273.

gk;

feq;B pbGk fgqEw efj fJ;ok;sq efj nzfs.


;{oi g[fsq e' fgqEw efj gfs efj ;;sq pykB.

soQK)

efj

Bkw gk; d jB. us[o b'r wB ftu ftuko


pbGk# efj e (fco) @fJ;ok;sq# nzs T[s ej'.

;ko

Bkw

pDd

ub

ikDr.272.

(;{oi dh g[Zsoh) efj e nzs T[s @nk:[X# gd oy'. (fJj) ;ko gk; d Bkw
jB. f;nkD b' r ftuko b? D .274.
gfjbK @;{o nkswik# efj e nzs @;;sq# gd eEB eo'. (fJj) ;ko
Bkw

gk;

jB,

gqphB

b'r

fus

ftu

ftuko

b?D.275.

440

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

441

gfs efj n;sq pykBhn? Bkw gkf; bfy bj[. 276.

gfjbK @ekb fgsk# T[uko', fco @sB[i# gd ej', (fco) nzs T[s @gfs#
ns @n;sq# Fpd i'V fdU. (fJBQK ~) gk; d Bkw ;wM bt'.276. gfjbK

fdteo sB[ik fgqEw efj gfs efj ;;sq pykB.

@fdteo sB[ik# (;{oi dh g[Zsoh) efj e, fco @gsh# ns @F;sq# Fpd dk

;eb Bkw ;qh gkf; e bhij[ us[o gSkB. 277.

eEB

ekb fgsk gqEw? T[ufo nzfs sB[i gfd dj[.

gkf; rqhtjk ezm fog[ po[Dk:[X fij Bkw.


go' d[;N e ezm w? eo' jwko' ekw. 278.
nkfd ezm e Bkw b? rqkje gd efj nzfs.
po[Dk:[X e Bkw ;G[ fBe;s ubs fpnzs. 279.
Bkfo ezm ro rqht GfB rqfjsk pj[fo pykB.
;eb Bkw J gkf; e fBe;s ubs ngqwkB. 280.
iw[Bk fgqEw pykfB e? J;ok:[Xfjz pykB.
;eb Bkw ;qh gkf; e uhBj[ us[o ;[ikB. 281.
e poDkfd pykfB e? wzd pj[o gd dj[.
j's j? Bkw ewzd e uhB us[o fufs bj[. 282.
fe;B nkfd gd T[ufo e? pbGKfs gd dj[.
gfs n;sqKfs T[ukohn? Bkw gkf; bfy bj[. 283.
pho rq ; sBh ;[ G Njk ekbk:[ X fij Bkw.
go' d[;N e ezm w? eo' jwko' ekw. 284.
ekb nekb eokb GfB nk:[X pj[fo pykB[.
;eb Bkw J gkf; e us[o fus wfj ikB[. 285.
nkfd T[uohn? ;{oi gd g{s T[uohn? nzfs.
;;sq Gkyhn? gkf; e fBe;fj Bkw fpnzs. 286.
;eb ;{oi e Bkw b? ;[s gd n;sq pykB.

fJj

gk;

Bkw

jB,

us[o

b'r

gSkD

b?D.277.

fi; d @gkf;#, @rqhtjk#, @ezm fog[# ns @po[Dk:[X# Bkw jB, T[j d[FN
d rb ftu g?Idh j? ns wo ezw ;ztkodh j?.278. gfjbK @ezm# d Bkw
b? e nzs T_s @rqkje# gd efj fdU. (fJ; soQK) gk; (po[Dk:[X) d Bkw
pDd

iKd

jB.279.

gfjbK @Bkfo#, @ezm#, @ro#, @rqht# (;ko rodB d Bkw) Fpd efj e
@rqfjsk# Fpd eEB eo'. (fJ; soQK) gk; d ;ko Bkw pDd

fco

ikDr.280. gfjbK @iw[Bk#


;ko Bkw gk; d jB.

gd efj e (fco) @J;ok:[X# pykB eo'. (fJj)


ftdtkB b'r wB ftu ftuko b?D.281.

gfjbK @e# nZyo efj e fco @wzd# Fpd i'V fdU. fJj Bkw gk;
(ewzd) d j' iKd jB. us[o b'r wB ftu ftuko b?D.282. gfjbK
@fe;B# Fpd T[uko e fco @pbGKfs# gd efj fdU. (wro'A) nzs s @gfs#
ns
d

@n;sq#

T[ukoB

@pho

rq;sBh#,

rb

ftu

g?

eo'.

(fJj)

@;[GNjk#

iKdh

j?

gk;

ns

ns

wo

dk

@ekbk:[X#
ezw

Bkw
fi;

;ztkodh

;wM
d

bt'.283.
Bkw

j?.284.

jB,

(T_j)

t?oh

ekb,

nekb

ns

eokb efj e, fco @nk:[X# gd dk eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw gk; d jB,
us[ o b' r ;wM b? D .285.
T[uko'.

gfjbK @;{oi# Fpd T[uko', (fco)


(fJ; soQK) pnzs Bkw gk; d

@g{s# s'I pkd @;;sq# gd nzs s


pD iKd jB.286. (gfjbK) ;{oi

d ;ko Bkw b? e, (fco) @;[s# ns @n;sq# FpdK dk eEB eo'. (fJj) ;ko
Bkw

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus w? ikB[. 287.


GkB[ fdtkeo fdBX GfB ;[s efj n;sq pykB[.

eo'.

gk;

jB.

us[o

g[oF

fus

ftu

ikD

b?D.287.

gfjbK GkB[, fdtkeo, fdBX Fpd efj e fco @;[s# ns @n;sq# gd

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus w? ikB[. 288.

i'V'. (fJj) ;ko Bkw gk; d jB, us[o b'r ;wM b?D.288. fdBwfD,
fdtefo ns o?Djk (Fpd) efj e fco @;[s# ns n;sq# gd i'V'. (fJj)

fdBwfD fdtefo o? D jk ;[ s efj n;sq pykB.

;ko

gk;

ns

@fdB# d Bkw efj e (fco) @wfD # gd dk eEB eo'. (wro'I) @;[s#


@n;sq# (Fpd) efj fdU, (fJj) ;G gk; d Bkw jB.290. fdtefo,

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus w? ikB[. 289.


fdB e' Bkw pykfB e? wkfD gd pj[fo pykB.
;[s efj n;sq pykBhn? Bkw gkf; gfjukB. 290.
fdtefo fdBgfs fB;fo GfB fdB BkfJe g[fB Gky[.

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 292.

Bkw

j'

ikDr,

;{MtkB

b'r

ikD

b?D.289.

fdBgfs, fB;fo (fB;nfo) ns fdBBkfJe (Fpd) efj e fco @;[s# ns


@n;sq# gdK dk T[ukoB eo'. (fJj) ;G gk; d Bkw ikD bt'.291.
;{oi d ;ko Bkw b? e, (fco) @;[s# ns @n;sq# gd i'V'. fJj ;ko

;[s efj n;sq pykBhn? Bkw gkf; bfy oky[. 291.


;eb ;{oi e Bkw b? ;[s efj n;sq pykB[.

Bkw

gk;

jB.

us[o

b'r

wB

ftu

ikD

b?D.292.

442

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

iw gd fgqEw pykfB e? ;;sq ;pd g[fB dj[.

Bkw

wkbk

443

gfjbK @iw# gd efj e fco @;;sq# gd efj fdU. fJj ;ko gk;
Bkw jB. ;{MtkB b'r wB ftu ftuko eo b?D.293. gfjbK @pJht;s[#

;eb Bkw ;qh gkf; e uhB us[o fufs bj[. 293.

pJht;s[ gd nkfd efj nk:[X nzfs pykB[.

(;{oi dk g[Zso, :w) gd efj e (fco) nzs T[s @nk:[X# Fpd i'V'. (fJj)

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 294.

;ko

ekb ;pd e' nkfd efj n;sq ;pd efj nzs.


;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? nBzs. 295.
fgso oki gd fgqEw efj n;sq ;pd g[fB dj[.
;eb Bkw ;qh gkf; e us[o uhB fufs bj[. 296.
dzvh fgqEw pykfB e? n;sq ;pd efj nzfs.
;eb Bkw ;qh gkf; e uhBj[ us[o fpnzs. 297.
iw[Bk Gqks pykB e? nk:[X pj[fo pykB[.
;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 298.
;G iw[Bk e Bkw b? Gqks n;sq g[fB dj[.
;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fufs bfy bj[. 299.
fgso ;pd fgqEw? T[ufo J;o pj[fo pykB.
;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 300.

Bkw

gk;

jB.

;wMdko

b'r

wB

ftu

ftuko

b?D.294.

gfjbK @ekb# gd dk eEB eo', (wro'I) @n;sq# Fpd dk eEB eo'.


(fJ; soQK) gk; d nBeK Bkw pD ;ed jB.295. gfjbK @fgso oki#
gd dk T[ukoB eo', fco @n;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw gk;
d

jB.

us[o

b'r

wB

ftu

ikD

b?D.296.

gfjbK @dzvh# Fpd efj e fco nzs s @n;sq# Fpd dk eEB eo'.
fJj ;ko pn`s Bkw gk; d jB. us[o g[oF ;wM b?D.297. gfjbK @iw[Bk
Gqks# gd efj e wro'I @nk:[X# Fpd dk eEB eo'. (fJj) ;ko Bkw gk;
d jB. ;wMdko b'r ;wM b?D.298.
@iw[Bk# d ;ko Bkw b? e, fco @Gqks# ns @n;sq# Fpd i'V'. (fJj)
;ko Bkw gk; d jB. us[o b'r wB ftu ;wM b?D.299. gfjbK @fgso#
Fpd dk eEB eo', fgS'I @J;o# gd dk T[ukoB eo'. (fJj) ;ko Bkw gk;
d

jB.

ftdtkB

b'r

;wM

b?D .300.

(gfjbK) ;kfonK fgsoK d Bkw b? e, fco nzs T[s @BkfJe# gd dk

;G fgsoB e Bkw b? BkfJe pj[fo pykB.

pykB

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 301.


;eb irs e Bkw b? xkfJe n;sq pykB[.

b?D.301. (gfjbK) @irs# d ;ko Bkw b? e (fco) @xkfJe# ns @n;sq#


Fpd i'V'. (fJj) ;ko gk; d Bkw jB. ;{MtkB b'r fus ftu ftuko eo

;eb Bkw ;qh gkf; e us[o fus wfj ikB[. 302.

b?D.302.

fog[ yzvfB db dkjBh ;sq[ skgBh ;'fJ.


;eb gkf; e Bkw ;G ik s pu:' B e'fJ. 303.
fog[ gd fgqEw pykfB e? rqf;sfB pj[fo pykB[.
;eb Bkw iw gkf; e us[o fus wfj ikB[. 304.
yb gd nkfd T[ukfo e? yzvfB nzfs pykB.
;eb Bkw iw gkf; e uhBhnj[ us[o ;[ikB. 305.
db dkjfB fog[ rqf;sBh ;sq skgBh ;'fJ.
ekb gkf; e Bkw ;G ik s ofjs B e'fJ. 306.
ik gd fgqEw T[ukfo e? wh gd nzfs pykB[.
ikwh gd J j's j? Bkw gkf; e ikB[. 307.
fd;k pko[Dh fgqEw efj J;ok;sq efj nzfs.
Bkw ;eb ;qh gkf; e fBe;s ubs fpnzs. 308.
gSw nkfd pykfB e? J;o g[fB gd dj[.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; bfy bj[. 309.

eo'.

(fJj)

;ko

Bkw

gk;

jB.

;{MtkB

b'r

wB

ftu

ftuko

@fog[ yzvB# @db dkjBh# ns @;sq[ skgBh# (nkfd) i' Bkw jB, fJj
;ko gk; d Bkw jB, fi; s'I e'Jh th pfunk BjhI j?.303. gfjbK @fog[#
gd efj e, fgS'I @rqf;sfB# Fpd efj fdU. (fJj) ;G gk; d Bkw jB.
ftukotkB wB ftu ;wM b? D .304.
;ko

gfjbK @yb# gd eEB eo e, pkd ftu @yzvfB# gd i'V fdU. (fJj)


gk; d Bkw jB. ftukotkB wB ftu ;'u b?D.305. @db dkjfB#,

@fog[ rqf;sBh# ns @;sq skgBh# (nkfd Bkw) gk; d jB, fiBQK s'I e'Jh th
ykbh

BjhI

j? . 306.

@ik# gd ~ gfjbK T[uko e fgS'I @wh# gd nzs T[s eEB eo'. (fJ;)
@ikwh# gd ~ gk; d Bkw ;wM bt'.307. gfjbK @pko[Dh fd;k# (toD dh
fdFk, gZSw) gfjbK efj e, fco @J;ok;sq# Fpd nzs T[s eEB eo'. (fJj)
pn`s
Fpd

Bkw

gk;

pDd

ikDr.308.

gfjbk @gSw# gd efj e fco @J;o# Fpd efj fdU. fco @nk:[X#
i'V fdU. (fJj) gk; d Bkw j' ikDr.309.

444

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

445

;eb Bkw J gkf; e us[o fus gfjukB. 310.

gfjbK mrK d Bkw b? e, fco @nk:[X# Fpd i'V fdU. (fJj) ;ko
gk; d Bkw jB. us[o g[oF wB ftu ftuko b?D.310. gfjbK @pkfN# gd

pkfN nkfd gd T[ufo e? jk gd n;sq pykB.

dk T[ukoB eo e, fco @jk# ns @n;sq# gd dk eEB eo'. (fJj) ;ko gk;

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 311.

fgqEw mrB e Bkw b? nk:[X pj[fo pykB.

wr gd nkfd pykfB e? fSd gd nzfs pykB.


Bkw gkf; e j's j? bhi' us[o gSkB. 312.
wkor nkfd pykfB e? wko pykBj[ nzfs.
Bkw gkf; e' j's j? fBe;s ub? fpnzs. 313.
gzE nkfd gd T[ufo e? eoyD g[fB gd dj[.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; bfy bj[. 314.
pkN nkfd ;pd T[ukfo e? jk n;sqKfs pykB.
Bkw gkf; e' j's j? uhBhnj[ r[BB fBXkB. 315.
okj nkfd gd T[uohn? fog[ efj n;sq pykB.
Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 316.
fgqEw? XB ;pd' T[ufo josk nk:[X dhB.
Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 317.

Bkw

jB.

us[o

g[oF'!

wB

ftu

ikD

bt'.311.

gfjbK @wr# Fpd efj e, fco nzs s @fSd# Fpd i'V fdU. (fJj)
;ko gk; d Bkw jB. us[o g[oF ;wM b?D.312. @wkor# Fpd gfjbK
efj e, (fgS'I) @wko# Fpd nzs s i'V fdU. (fJ; soQK) gk; d pn`s Bkw
pDd
i'V'.

ikDr.313.
gfjbK @gzE# Fpd T[uko e fco @eoyD# gd ej'. fco @nk:[X# Fpd
(fJj) gk; d Bkw ikD bt'.314. gfjbK @pkN# gd T[uko e, fco

nzs s @n;sq# (Fpd) dk pykB eo'. (fJj) gk; d Bkw jB. p[ZXhwkB ftuko
b?D.315.
gfjbK @okj# gd dk eEB eo', (fco) @fog[# ns @n;sq# gd dk eEB
eo'. (fJj) gk; d Bkw pDd jB. ;{MtkB ;'u eo b?D.316. gfjbK @XB#
Fpd dk T[ukoB eo', fco @josk# ns @nk:[X# Fpd i'V'. fJj gk; d Bkw
pDd

jB,

;{M tkB

@wkb#

Fpd

;wM
gfjbK

b? D .317.
T[uko

(fco)

@ekb

ikb#

nzs

T[s

eEB

eo'.

wkb nkfd ;pd'ufo e? ekb ikb efj nzfs.

(fJj)

;eb Bkw fJj gkf; e uhBhnj[ gqr:ktzs. 318.

gd dk eEB eo e, fco @nk:[X# Fpd efj fdU. (fJj) ;ko @gk;# d Bkw
jB. ;{MtkB wB ftu ikD b?D.319.

wk:k joB T[ukfo e? nk:[X pj[fo pykB.


;eb Bkw J gkf; e us[o fus wfj ikB. 319.

;ko

Bkw

gk;

jB.

p[ZXhwkB

;'u

b?D.318.

(gfjbK)

@wk:k

joB#

@wrjk#, @gEjk#, @g?Ivjk#, @XBjk#, @fdqpjk# (;G gk; d Bkw) jB. fi;
(mr) fJ; ~ ;[Ndk j?, T[j (okjh) pu BjhI ;edk.320. gfjbK

wrjk gEjk g?Ivjk XBjk fdqpjk ;'fJ.

T[s

ik e' vkos ;' ;B' gEe B T[po:' e'fJ. 320.

@fpyhnk# (Fpd) efj e fco nzs ftu @nk:[X# T[uko'. (fJj) gk; d Bkw

fpyhnk nkfd pykfB e? nk:[X nzfs T[uko.

j[`d

Bkw gk; e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 322.


uzdqGrk e Bkw b? gfs efj n;sq pykB.
Bkw gkf; e j's j? uhBhnj[ gqr:ktkB. 323.
;s[dqt BkE pykB e? g[fB efj n;sq fp;y.
;eb Bkw J gkf; e fBe;s ubs[ n;y. 324.
;sb[i ;pdkfd pykfB e? J;ok;sq efj nzfs.
Bkw ;eb j? gk; e uhB bj[ p[fXtzs. 325.
fgqEw fpgk;k Bkw b? J;ok;sq g[fB Gky[.
Bkw ;eb ;qh gkf; e uhB fus w? oky[. 326.

us[o

b'r

ftuko

eo

b?D.321.

gfjbK @fpy# Fpd T[uko e fco @dkfJe# ns @n;sq# gd eEB eo'.

Bkw gkf; e j's j? bhihnj[ us[o ;[ Xko. 321.


fpy ;pdkfd T[ukfo e? dkfJe n;sq pykB.

jB.

(fJj) Bkw gk; d j[`d jB. f;nkD b'r ikD b?D.322. @uzdqGrk# dk BK
gfjbK b? e fco @gfs# ns @n;sq# dk eEB eo'. (fJj) Bkw gk; d jB.
ftdtkB
(fJ;

b' r

;wM

b? D .323.

(gfjbK) @;s[dqt BkE# (Fpd) efj e fco @n;sq# Fpd eEB eo'.
soQK) gk; d nBzs Bkw pDd ikDr. 324. gfjbK @;sb[i# Fpd

efj e (wro'I) @J;ok;sq#


fB;u? eo bt' . 325.

efj

fdU.

(fJj)

Bkw

gk;

jB.

;{MtkB'

gfjbK @fpgk;k# (fpnk;) Bkw b? e, fco @J;ok;sq# efj fdU. (fJj)


gk;

Bkw

jB.

us[o

b'r

fB;uk

eo

b?D.326.

446

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

okth ;kth nkfd efj nk:[X J; pykB.

Bkw

wkbk

447

gfjbK @okth# Bdh (@;kth#;qkth) efj fdU, fco @J; nk:[X# gd dk


eo'. fJj ;ko Bkw gk; d j' iKd jB. ftdtkB ;wM b?D.327.

Bkw gkf; e j's j? uhBj[ gqr:ktkB. 327.

eEB

;kth Jh;qkth ;fGB nk:[X pj[fo T[uko.

(gfjbK) @;kth# ns @Jh;qkth# efj e fco @nk:[X# gd i'V fdU. (fJj) ;ko

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 328.

gk;

ib f;zX[ J; pykfB e? nk:[X nzfs pykB.


Bkw gkf; e j's j? us[o fus wfj ikB. 329.
fpjfE nkfd ;pd'ufo e? J;ok;sq ej[ nzfs.
;eb Bkw J gkf; e uhB bj[ wfstzs. 330.
f;zX[ nkfd ;pd T[ufo e? nk:[X nzfs pykB.
Bkw gkf; e j's ;G uhBj[ gqr:ktkB. 331.
Bhb nkfd ;pd[ufo e? J;o n;sq pykB.
Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ ;[o frnkB. 332.
nf;s pkfo ;pdkfd efj gfs n;sqKfs pykB.
Bkw gk; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 333.
fe;Bk nkfd T[ukfo e? nk:[X J; pykB.
Bkw gk; e j's j? bhij[ us[o gSkB. 334.
;pd nkfd efj Ghwok J;ok;sq efj nzs.
Bkw gk; e j's j? uhB bj[ wfstzs. 335.
sgsh nkfd T[ukfo e? nk:[X J; pykB.
Bkw gk; e j's j? ;[ ifB ;fs efo ikB. 336.

Bkw

j'

iKd

jB.

ftdtkB

ftuko

eo

b?D.328.

(gfjbK) @ib f;zX[# efj e fco @J;# ns @nk:[X# gd dk eEB eo'.


(fJj) ;ko gk; d Bkw pDd jB. ;{MtkB'! ftuko bt'.329. gfjbK
@fpjfE# gd efj e, fco @J;ok;sq# (Fpd) eEB eo'. (fJj) Bkw gk; d
jB.
gk;

p[ Z X hwkB

;wM

b? D .330.

gfjbK @f;zX[# Fpd efj e nzs T[s @nk:[X# Fpd dk pykB eo'. (fJj)
d Bkw j' iKd jB. ;{MtkB ftuko b?D.331. gfjbK @Bhb# Fpd

T[uko e, fco @J;o n;sq# dk eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw j' iKdk j?.
us[ o g[ o F ftuko eo b? D .332.
gfjbK @nf;s pkfo# gd efj e fco @gfs# ns n`s s @n;sq# Fpd
ej'. (fJj) gk; dk Bkw j[`dk j?. frnkBtkB ;wM b?D.333. gfjbK
@fe;Bk# Fpd T[uko e wro'I) @nk:[X# ns @J;# FpdK dk eEB eo'. (fJj)
gk;

dk

Bkw

j[`dk

j?.

;{MtkB'!

;wM

bt'.334.

F[o{ ftu @Ghwok# Fpd efj e, fco @J;ok;sq# dk eEB eo'. (fJj)
gk;

Bkw

j'

iKd

jB.

p[ZXhwkB'

;wM

bt'.335.

gfjbK

@sgsh#

Fpd

dk T[ukoB eo', fco @J; nk:[X# i'V'. (fJj) gk; dk Bkw j[`dk j?. ;iD'!
;u eo e wzB'.336.

pkfo oki ;w[zd; GfB ;fos ;foX gfs Gky[.

pkfo oki, ;w[zd;, ;fos, ;foX (s'I pkd) @gfs# Fpd brk e, fco
@nk:[X# efj fdU. (fJj) ;ko Bkw gk; d jB, (fJBQK ~) fus ftu :kd

nk:[X g[fB efj gk; e uhB Bkw fufs oky[. 337.

oy'.337.

po[D phojk nkfd efj nk:[X g[fB gd dj[.

(fJj)

Bkw gk; e j's j? uhB us[o fufs bj[. 338.


Bdh oki ;fosh; GfB ;w[zdokN g[fB Gky[.
nk:[X nzfs pykBhn? Bkw gkf; bfy oky[. 339.

@po[D#

gk;

ik
Bkw

@phojk#
j[`d

gd

jB.

gfjbK

;wMdko

efj

fus

ftu

fco

@nk:[X#

ftuko

eo

gd

i'V'.

b?D.338.

@Bdh-oki#, @;fosh;# ns @;w[zd-okN# efj e, pkd ftu n`s s @nk:[X#


efj fdU. fJj gk; d Bkw ;wM bt'.339. gfjbK @pqjw g[sq# Fpd efj
e fco @J;ok;sq# Fpd efj fdU. fJj gk; d Bkw jB. p[ZXhwkB'! ;wM

pqjw g[sq gd nkfd efj J;ok;sq efj nzfs.

bt'.340.

Bkw gkf; e ;eb jh uhB bj[ wfstzs. 340.

gfjbK @pqjwk# Fpd efj e, nzs T[s @g[sq# gd oy'. (fco) @J;#,
@nk:[X# Fpd i'V'. fJ; soQK fJj gk; dk Bkw j?.341. gfjbK @pqjwk# gd

pqjwk nkfd pykfB e? nzfs g[sq gd dj[.


nk:[X J; pykBhn? Bkw gkf; bfy bj[. 341.
pqjwk nkfd T[ukfo e? ;[s gd pj[fo pykB.
J;ok;sq g[fB Gkyhn? Bkw gkf; gfjukB. 342.
irs fgsk gd fgqEw efj ;[s gd nzfs pykB.
Bkw gkf; e j's j? uhBhnj[ gqfrnktkB. 343.

efj e fco
j?.342.

@;[s#

ns

@J;ok;sq#

Fpd

eEB

eo'.

(fJj)

gk;

dk

Bkw

gfjbK @irs fgsk# gd efj e nzs T[s @;[s# Fpd eEB eo'. (fJj)
gk;

dk

Bkw

j'

iKdk

j?.

p[ZXhwkB'!

;wM

bt'.343.

448

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

449

Bkw gk; e j's j? uhBhnj[ gqfrnktzs. 344.

gfjbK @xxo# Fpd T[uko e,


(fJj) gk; dk Bkw j?. us[o b'r'!

nkfd ;[o;sh T[ufo e? J;ok;sq efj nzfs.

dk T[ukoB eo e (fco) n`s s @Jh;ok;sq# Fpd efj fdU. fJ; ;ko gk;

Bkw gk; e ;eb jh uhB bj[ wfstzs. 345.

xxo nkfd T[ukfo e? Jh;ok;sq efj nzfs.

nkw{ nkfd pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.


Bkw ;eb ;qh gkf; e fBe;s ubs fpnzs. 346.
;w[zd rkwBh i Bdh fsB e Bkw pykfB.
Jh;ok;sq g[fB T[ukohn? Bkw gkf; gfjukB. 347.
;eb ekb e Bkw b? nk:[X pj[fo pykB.
Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 348.
d[xX ;pd fgqEw? T[ufo fBfX efj Jh; pykB.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; gfjukB. 349.
gkfBfX fgqEw pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.
Bkw ;eb ;qh gkf; e uhBs ub? nBzs. 350.
;q'Bi nkfd T[ukfo e? fBfX efj Jh; pykB.
nk:[X Gky' gkf; e' fBe;s Bkw gqwkB. 351.

Bkw

j'

iKd

jB.

p[ZXhwkB' !

(fco) n`s s @Jh;ok;sq# efj fdU.


;wM bt'.344. gfjbK @;[o;sh# gdk

ftuko

eo

bt'.345.

gfjbK @nkw{# (fJe Bdh ftFF) Fpd efj e fco @Jh;ok;sq# nzs T[s
ej'. (fJ; soQK) gk; d pnzs Bkw pDd ikDr.346. ;w[zdo tb ikD
tkbhnK i' BdhnK jB, T[BQK d Bkw eEB eo'. (wro'I) @Jh;ok;sq# Fpd
efj

fdU.

(fJj)

gk;

Bkw

pD

ikDr.347.

gk;

(gfjbK) ;ko ekb d Bkw b? e, fco @nk:[X# gd dk eEB eo'. (fJj)


d Bkw pDd iKd jB. p[ZXhwkB'! wB ftu ftuko eo bt'.348.

gfjbK @d[xX# (yho) Fpd T[uko e fco @fBX# ns @Jh;# Fpd i'V'. fco
@nk:[X# efj fdU. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?.349.
gfjbK

@gkfBfX#

Fpd

efj

(fco)

nzs

@Jh;ok;sq#

eo'.

(fJ; soQK) gk; d nB`s Bkw pDd ikDr.350. gfjbK @;q'Bi# Fpd efj
e, fco @fBfX# ns @Jh;# eEB eo'. (fco) @nk:[X# Fpd ej'. (fJ; soQK)
gk;

Bkw

gfjbK

fBebd
@fSsii#

nkDr . 351.
gd

efj

(fco)

nzs

p[ZXhwkB

b'r

ikD

@Jh;ok;sq#

fSsii nkfd pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.

(fJj)

;eb Bkw ;qh gkf; e uhBj[ gqr:ktzs. 352.

Fpd efj e, (fco) nzs T[s @oi# gd dk T[ukoB


efj fdU. fJj gk; dk Bkw ;wM bt'.353.

fJ;fsqB nkfd pykfB e? oi gd nzfs T[ukfo.

eEB

Jh;ok;sq efj gkf; e bhihn? Bkw ;[ Xko. 353.

;ko Bkw

gk;

d jB.

gfjbK @Bkfoi#
Bkw gk; dk

Fpd T[ukoB
j?. p[ZXhwkB'!

b?D.352.
eo'.

eEB

eo'.

gfjbK

@fJ;fsqB#

(fco)

Jh;ok;sq

eo e, (wro'I) @Jh;ok;sq# gd i'V'.


ftuko eo bt'.354. (gfjbK) uzubkB

Bkfoi nkfd T[ukfo e? Jh;ok;sq gd dj[.

(fJj)

Bkw ;eb ;qh gkf; e uhB us[o fufs bj[. 354.

(fJ;sohnK) d Bkw b? e, (fco) @ik# ns @fBfX# efj fdU. fco @Jh;ok;sq#

uzubkB e Bkw b? ik efj fBXfj pykfB.

;pd

fBfX efj Jh;ok;sq efj Bkw gkf; gfjukB. 356.


pfBsk nkfd pykfB e? ik efj fBXfj pykfB.
Jh;ok;sq g[fB Gkyhn? Bkw gkf; gfjukB. 357.
fJ;fsqi nkfd T[ukfo e? fBfX efj Jh; pykfB.
Jh;ok;sq efj ckf; e ikBhnj[ Bkw ;[ikB. 358.
pfBsk nkfd pykfB e? fBfX efj Jh; pykfB.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; gfjukB. 359.
nziBkB e Bkw b? ik efj fBXfj T[ukfo.
Jh;ok;sq efj gkf; e bhij[ Bkw ;[ Xko. 360.

eEB

gfjbK

Jh;ok;sq g[fB T[uohn? Bkw gkf; gfjukB. 355.


nkfd Bkw BkohB e b? ik nzfs pykB.

dk

eo'.

BkohB

(fJj)

gk;

(fJ;sohnK)

dk

Bkw

Bkw

b?

;wM
e

bt'.355.
nzs

T[s

@ik#

ns

@fBfX#

efj e @Jh;ok;sq# eEB eo'. (fJj) gk; d Bkw ;wM bt'.356. gfjbK
@pfBsk# gd efj e (fco) @ik# ns @fBfX# ns fco @Jh;ok;sq# gd i'V'.
(fJBQK

~)

gk;

Bkw

gSkD

bt'.357.

gfjbK @fJ;fsqi# (fJ;sohoi) Fpd T[uko e, (fco) @fBfX# s @Jh;#


gd eEB eo'. (wro'I) @Jh;ok;sq# efj fdU. (fJBQK ~) gk; d Bkw ;wM
bt'.358. gfjbK @pfBsk# ej', fco @fBfX# ns @Jh;# dk eEB eo'. wro'I
@nk:[X# Fpd i'V'. (fJ; ~) gk; d Bkw ;wM bt'.359.
gfjbK

@nziBkB#

(nziB

Bkb

fFzrko

eoB

tkbhnK,

fJ;sohnK)

Bkw b? e, fco @ik# Fpd efj e @fBX# gd i'V fdU. fco @Jh;ok;sq# eEB
eo'. (fJj) gk; d/ Bkw ;wM bt'.360.

450

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

pkbk nkfd pykfB e? fBfX efj Jh; pykB.

Bkw

wkbk

451

gfjbK @pkbk# gd efj e fco @fBfX# ns @Jh;# dk eEB eo'. (fJj)


dk Bkw pDdk j?. p[^XhwkB' ! uzrh soQK ;wM bt'.361. (gfjbK)

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 361.

gk;

nziBhB e Bkw b? ik efj fBXfj pykfB.

@nziBhB# (fJ;sohnK) d Bkw b? e (fco) @ik# ns @fBX# gd i'V'. wro'I

Jh;ok;sq g[fB T[uohn? Bkw gkf; gfjukB. 362.


npbk nkfd T[ukfo e? fBfX efj Jh; pykfB.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; gfjukB. 363.
Boik nkfd T[ukfo e? ik fBfX Jh; pykB.
nk:[X pj[fo pykBhn? Bkw gkf; gfjukB. 364.
Boh nk;[oh fezBqBh ;[oh Gkfy ik Gkfy.
fBfXgfs n;sq efj gkf; e Bkw uhfB fufs okfy. 365.
cfBik nkfd T[ukfo e? ik efj fBXfj pykB.
Jh;ok;sq efj gkf; e uhBhnj[ Bkw ;[ikB. 366.

@Jh;ok;sq#

gd

eEB

eo'.

(fJ;

soQK)

gk;

Bkw

ikD

bt'.362.

gfjbK @npbk# efj e, fco @fBX# ns @Jh;# gd i'V'. wro'I @nk:[X#


dk pykB eo'. (fJBQK ~) gk; d Bkw ;wM bt'.363. gfjbK @Boik# efj
e, (fco) @ik fBfX# ns @Jh;# gd eEB eo'. fgS'I @nk:[X# Fpd ej'. (fJj)
gk;

Bkw

gSkD

bt'. 364.

@fBX

(gfjbK) @Boh#, @nk;[oh#, @fezBqBh#, @;[oh# efj e, fco @ik# ej'. (wro'I)
gfs n;sq# efj fdU. (fJj) gk; d Bkw wB ftu oy bt'.365.

gfjbK @cfBik# gd efj e, (fco) @ik# ns @fBX# dk eEB eo'. (fJ; fgS'I)
@Jh;ok;sq# (gd) eEB eo'. (fJBQK ~) gk; d Bkw, ;[ikB g[oF'! wzB
bt'.366.

npbk pkbk wkBik fsq: ik fBXfj pykB.

@npbk#, @pkbk#, @wkBik#, @fsq:# (fJ;sohnK d BKtK nr) @ik# ns @fBX#


dk eEB eo'. (fco nzs ftu) @Jh;ok;sq# Fpd i'V'. j ;[ikB'! fJBQK

Jh;ok;sq efj gk; e uhBhnj[ Bkw ;[ikB. 367.

gd

;w[d rkwBh i Bdh fsB e Bkw pykB.

~ gk; d Bkw ;wM bt'.367. ;w[zdo tb ikD tkbhnK i' BdhnK jB,
T[BQK d/ Bkw eEB eo'. (wro'I) @Jh; J;# efj e @n;sq# efj fdU. (fJj)

Jh; J; efj n;sq efj Bkw gkf; gfjukB. 368.


g? gd fgqEw pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.
;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? fpnzs. 369.
fgqEw? Gkfy sVkr gd Jh;ok;sq g[fB Gky[.
Bkw gkf; e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 370.

gk;

(fJ;

gfjbK @g?# gd efj e, (fco) n`s T_s @Jh;ok;sq# Fpd efj fdU.
s'I) gk; d pn`s Bkw pDd ikDr.369. gfjbK @sVkr# gd efj

;wM

ikD.368.

e, wro'I @Jh;ok;sq# gd i'V fdU. (fJj) gk; dk Bkw pD iKdk j?. ;{MtkB
fJj wB ftu XkoB eo b?D.370.

fgqEw ;o'to ;pd efj Jh;ok;sq efj nzfs.


;eb Bkw ;qh gkf; e uhB bj[ wfstzs. 371.

Bkw

gfjbK

@;o'to#

Fpd

efj

e,

fco

nzs

T[s

@Jh;ok;sq#

efj

fdU.

ibXo nkfd pykfB e? Jh;ok;sq gd Gky[.

(fJj) ;ko Bkw gk; d jB. ;{MtkB'! ;wM bt'.371. gfjbK @ibXo# Fpd
efj e, fco @Jh;ok;sq# gd i'V'. (fJj) gk; d Bkw pDd jB. p[ZXhwkB'!

Bkw gkf; e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 372.

;wM

gfjbK

wxik nkfd T[ukfo e? Xo gd pj[fo pykfB.


Jh;ok;sq efj gkf; e bhij[ Bkw gSkB. 373.
nkfd pkfo Xo T[ufo e? Jh;ok;sq efj nzfs.
Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstzs. 374.
xBi XoB gd fgqEw efj Jh;ok;sq efj nzfs.
;eb Bkw ;qh gkf; e uhB bj[ wfstzs. 375.
wxik Xo gd fgqEw efj Jh;ok;sq efj nzfs.
Bkw gk; e j's j? uhB bj[ wfstzs. 376.

bt' . 372.

@Jh;ok;sq#

gd

@wxik#
eEB

Fpd

efj

eo'. (fJj)

e,
gk;

fco
d Bkw

@Xo#
jB,

gd
gSkD

eEB

eo'.

(fco)

bt'.373.

gfjbK

@pkfo Xo# T[uko e, fco @Jh;ok;sq# nzs T[s ej'. (fJ; soQK) gk; d Bkw
pDd jB. p[ ^ X hwkB ;wM b? D .374.
;ko

gfjbK @xBi# gd efj e, fco


gk; d Bkw pD ikDr. p[ZXhwkB

@XoB# ns @Jh;ok;sq# ej'. (fJj)


p[M b?D.375. gfjbK @wxik Xo#

gd efj e (fco) @Jh;ok;sq# Fpd nzs T[s ej'. (fJj) gk; d Bkw pDd
jB.

;{ M tkB

ikD

b? D .376.

452

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

453

@nzp[dik Xo# gfjbK efj e, wro'I @Jh;ok;sq# gd ej'. (fJj) gk;


Bkw pDdk j?. p[ZXhwkB ;wM b?D.377. @nzp[dik Xo# gd gfjbK ej',

nzp[dik Xo nkfd efj Jh;ok;sq efj nzfs.


Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wstzs. 377.

dk

nzp[dik Xo fgqEw efj Jh;ok;sq gd dhB.

fco @Jh;ok;sq# Fpd i'V'. (fJj) gk; dk Bkw j?. ;{MtkB ;wM b?D.378.

Bkw gk; e j's j? bhihnj[ ikB gqphB. 378.


pkfod nkfd T[ukfo e? ik fBfX Jh; pykB.
n;sq T[ufo ;G gkf; e bhihnj[ Bkw gSkB. 379.
fgqEw T[ufo gd Bho Xo Jh;ok;sq efj nzs.
;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? fpnzs. 380.
fod gd nkfd pykfB e? Jh;ok;sq efj dhB.
Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 381.
jo Xo nkfd pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.
;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ubs fpnzs. 382.
ibi sqkfD ;pd'ufo e? Jh;ok;sq efj dhB.
Bkw gkf; e j's j? bhij[ uhB gqphB. 383.
joXq d ibXq d pkfoXq d fBfX gfs n;sq pykB.
Bkw gkf; e j's j? bhij[ us[o gSkB. 384.

gfjbK @Bho Xo# gd efj e, (fco) nzs T[s @Jh;ok;sq# Fpd ej'. (fJ;
soQK) gk; d nBzs Bkw pD ;ed jB.380.
Bkw

Bkw gkf; e ;eb jh uhBj[ us[o fpnzs. 386.

gfjbK @fod# fco @Jh;ok;sq # gd dk eEB eo' . (fJj) gk; dk


j[`dk j?. us[o g[oF'! ;wM bt'.381. gfjbK @jo Xo# efj e fco

@Jh;ok;sq #
@ibi

eEB

eo' .

(fJ;

soQ K )

gk;

p n z s

Bkw

pDd

iKd

sqkfD#

gd

(gfjbK)

efj

(fco)

@Jh;ok;sq#

(;pd

dk)

T[ukoB eo'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. gqphB' ! ftuko bt'.383.
gfjbK @joXqd#, @ibXqd#, @pkfoXqd# efj e (fco) @fBfX gfs# ns @n;sq#
Fpd i'V'. (fJj ;ko) gk; d Bkw pD iKd jB. ;{MtkB'! ;wM bt'.384.
s'I)

gfjbK @BhofX# gd T[uko e, (fgS'I) @Jh;ok;sq# nzs T[s ej'. (fJ;


gk; d pnzs Bkw pDd ikDr.385. gfjbK @nzp[dik Xo fBfX# efj

e, (fco)
ftdtkB' !

XkokXoi T[ukfo e? fBfX gfs J; pykfB.


eo'

XkokXo Xqd Jh; efj n;sq pj[fo gd dhB.


Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 388.

(gfjbK)
Bkw

n`s T_s @Jh;ok;sq#


;wM bt' . 386.

efj

fdU.

(fJj)

gk;

Bkw

pD

ikDr.

(gfjbK) @XkokXoi# Fpd T[uko e fco @fBfX gfs# ns @J;# dk eEB


ns nzs T[s @;;sq# i'V'. (fJBQK ~) gk; d Bkw gSkD bt'.387.

;;sq T[ufo ;G gkf; e bhij[ Bkw gSkB. 387.

g? gd fgqEw T[ukfo e? fBfX efj Jh; pykfB.


n;sq T[ufo efo gkf; e bhij[ Bkw gSkB. 389.

Fpd

jB.382.

BhofX nkfd Tukfo e? Jh;ok;sq efj nzfs.


;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ub? fpnzs. 385.
nzp[dik Xo fBfX T[ufo Jh;ok;sq efj nzfs.

gfjbK @pkfod# gd efj e, fco @ik fBfX Jh;# gd eEB eo'. fco
Fpd dk T[ukoB eo'. (fJj) ;ko gk; d Bkw ;wM bt'.379.

@n;sq#

@XkokXo

j'

iKdk

@g?#

Xqd
j?.

gd

Jh;#

efj

p[ZXhwkB'!

gfjbK

T[uko

e,

fco

@n;sq#

ftuko

eo

bt'.388.

e,

(fco)

@fBfX

gd

ns

ej'.
@Jh;#

(fJj)
Fpd

gk;
i'V'.

dk
fco

;eb d[xd e Bkw b? fBfX efj Jh; pykB.

@n;sq# Fpd eEB eo e gk; d Bkw gSkD bt'.389. d[ZX d ;ko Bkw
b? e (fco) nzs T[s @fBX#, @Jh;# ns @n;sq# gdK ~ i'V'. (fJj) gk; d

n;sq T[ufo efo gkf; e uhBhnj[ Bkw ;[ikB. 390.

Bkw

pDd

efj

gfjbK ;kfonK phoK (;{ofwnK) d Bkw eEB


fdU. (fJj) ;G gk; d Bkw ;wM bt'.391.

Bkw ;[ phoB e ;G? w[y s fgqEw T[ukfo.


rqf;sfB efj ;G gkf; e bhij[ Bkw ;[ Xkfo. 391.
;eb pkfo e Bkw b? fBfX gfs Jh; pykfB.
n;sq T[ufo efo gkf; e bhij[ Bkw ;[ikB. 392.
;eb Bkw b? X{fo e Xo fBfX Jh; pykfB.
n;sq T[ufo efo gkf; e uhBhnj[ Bkw ;[ikB. 393.

jB.

;[ikB'!

;wM

bt'.390.
eo'. (fco) @rqf;sfB#
(gfjbK) gkDh d ;ko

Bkw b? e, (fco) nzs T[s @fBfX gfs Jh; n;sq# ej'. (fJj) gk; d Bkw
j' iKd jB. ;[ikB'! ftuko eo bt'.392.
(gfjbK) @X{fo# d ;ko Bkw b? e, (fco) @Xo fBfX# ns @Jh;# eEB eo'
ns fco @n;sq# gd i'V'. fJ; soQK (fJBQK ~) gk; d Bkw ftuko bt'.393.

454

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

455

fBfX efj Bkw ;qh gkf; e uhBj[ us[o nBzs. 394.

gfjbK @pkfod nfo# efj e (fco) nzs T[s @fBfX# ns @Jh;ok;sq# efj
fdU. (fJ; s'I) gk; d nBzs Bkw pDd ikDr. 394. gfjbK @sqksqK se# (sqk fsq

sqksqKse gd fgqEw efj fBfX J;k;sq pykB.

nzse) gd efj e wro'I @J;k;sq# gd i'V'. j ftdtkB'! fJ; ~ gk; dk Bkw

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 395.

;wM bt'.395.

pkfod nfo gd fgqEw efj Jh;ok;sq efj nzs.

gfjbK

Myh sqkfD gd fgqEw? efj Jh;ok;sq efj nzfs.

@Myh

sqkfD#

gd

efj

(fco)

@Jh;ok;sq#

eEB

eo'.

(fJj)

ws; sqkfD fgqEw? T[ufo Jh;ok;sq e? dhB.

;ko gk; d p/nzs Bkw pDd iKd jB.396. gfjbK @ws; sqkfD# efj e,
(fco) @Jh;ok;sq# efj fdU. (fJ; soQK) gk; d Bkw pDd jB. us[o b'r'!

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 397.

;wM

Bkw ;eb ;qh gkf; e fBe;s ubs fpnzs. 396.

bt' . 397.
@w?B

w?B es[ efj sqkfD efj Jh;ok;sq e? dhB.

jB.

us[o

fco

@sqkfD#

g[oF'!

ns

;wM

@Jh;ok;sq#

(gfjbK) @pkfoi sqkfD# efj e


gk; d Bkw pDd jB. ;{MtkB'!

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 400.

(fJj)

ibi sqkfD gd fgqEw efj Jh;ok;sq g[fB Gky[.

gd efj e, fco @Jh;ok;sq# eEB


;wMdko b' r ' ! ;wM bt' . 401.
@Bhoi

Bhoi sqkfD pykfB e? Jh;ok;sq efj nzfs.


;eb Bkw ;qh gkf; e fBe;s ubs nBzs. 402.
ewb sqkfD gd fgqEw efj Jh;ok;sq e? dhB.
Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 403.

fJj

Bkw

;ko

Bkw

;sq[ nkfd ;pd[ T[ufo e? nzse g[fB gd dj[.

Bkw ;eb ;qh gkf; e uhB us[o fufs bj[. 405.

d[;N nkfd ;pd T[ufo e? nzs:Kse efj Gky[.


Bkw ;eb ;qh gkf; e uhB us[o fufs oky[. 407.
sB fog[ fgqEw pykfB e? nzs:Kse e? dhB.
Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 408.
n;[ nfo nkfd pykfB e? nzs:Kse ej[ Gky[.
Bkw gkf; e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 409.
dbjk fgqEw pykfB e? nzs:Kse e" dj[.
Bkw gkf; e j's j? uhB us[o fufs bj[. 410.

(fco)

(fco) @Jh;ok;sq# gd efj


;wM bt'.400. gfjbK @ibi

eo'.
nzs

(fJj)
T[s

gk;

@Jh;ok;sq#

Bkw
efj

fdU.
sqkfD#

pDd

jB.

fdU.

(fJ;

b?D.403.
(gfjbK) @fog[# gd efj e fco @nzse# (Fpd) eEB eo'. (fJj) gk;
d
e

Bkw pD iKd jB. ;[ikB'! ;wM


fco @nzse# gd i'V'. (fJj) ;ko

ftu

nkfd yb ;pd T[ufo e? nzs:Kse e? dhB.


Bkw gk; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 406.

efj

(ib)

soQK) gk; d nBe Bkw pDd ikDr.402. gfjbK @ewb sqkfD# gd efj
e @Jh;ok;sq# i'V fdU. (fJ; soQK) gk; d Bkw j' iKd jB. ;{MtkB ftuko

fog[ gd fgqEw T[ukfo e? nzse pj[fo pykB.


Bkw gkf; e j's j? bhihnj[ ;wM ;[ikB. 404.

sqkfD#

Bho

fdU.

(gfjbK) b? e fco @ik# ns @sqkfD# gd i'V'. (fco) @Jh;ok;sq# efj e gk;


d Bkw gSkD bt' . 399.

Bkw gkf; e j's j? us[o uhB fus oky[. 401.

bt'.398.

efj

;eb Bkw b? Bho e ik efj sqkfD pykB.


pkfoi sqkfD pykfB e? Jh;ok;sq e? dhB.

j[`d

efj

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 398.


Jh;ok;sq efj gkf; e uhBj[ Bkw ngqwkB. 399.

es[#

gk;

gk;

ftuko

gfjbK @;sq[# Fpd T[uko


d jB. ftdtkB b'r wB

b? D .405.

gfjbK @yb# Fpd T[uko e fco nzs T[s @nzse# (gd) oy'. (fJj)
d Bkw pD iKd jB. us[o b'r ftuko b?D.406. w[Y ftu @d[;N#

Fpd efj e, nzs ftu @nzse# eEB


;{ M tkB fus ftu Xko b? D .407.
(fJj)

bt'.404.
Bkw gk;

eo'. (fJj) ;ko Bkw gk; d j' ikDr,

gfjbk @sB fog[# (Fpd) efj e (fco) nzs T[s @nzse# Fpd i'V'.
gk; d Bkw pD ikDr. ;{MtkB ftuko b?D.408. gfjbK @n;[#

@nfo# (gqkD dk t?oh) Fpd efj e nzs ftu @nzse# Fpd eEB eo'. (fJj)
gk;

Bkw

gfjbK
oy'.

(fJj)

pD

ikDr.

@dbjk#

(;?Bk

gk;

Bkw

us[o
dk

b'r

xkse)

pDd

jB.

fus
efj

ftu
e,

;{MtkB

XkoB

eo

(fco)nzs

T[s

fus

ftu

oy

b?D.409.
@nzse#

Fpd

b?D.410.

456

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

457

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 411.

gfjbK @fgqsBKse# (;?Bk dk Bk; eoB tkbk) Fpd efj e, nzs T[s
@nzse# Fpd eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw j?. us[o b'r ;wM b?D.411.

X[iBh nfo gd fgqEw efj nzs:Ksefj T[ukfo.

gfjbK @X[iBh nfo# (;?Bk dk t?oh) efj e nzs ftu @nzse# gd i'V'. (fJj)

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[efp ;[Xkfo. 412.

gk;

fgqs BKse gd fgqE w efj nzs :Kse e? dhB.

dk

Bkw

j?.

eth

iB

ftuko

b?D.412.

gfjbK @pkjBh# (;?Bk) Fpd efj e, (fco) @fog[# ns @nfo# Fpd eEB

nkfd pkjBh ;pd efj fog[ nfo ;pd pykB.


pkjfB nkfd pykfB e? fog[ nfo pj[fo pykB.

eo'. (fJj) gk; dk Bkw pD ikJrk. p[ZXhwkB'! ftuko eo bt'. 413.


gfjbK @pkjfB# Fpd efj e, fco @fog[ nfo# Fpd eEB eo'. (fJj) gk;

Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 414.

dk

Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 413.

Bkw

;?Bk nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo pykfB.

j?.

;{MtkB

ftuko

b?D .414.

gfjbK @;?Bk# Fpd T[uko e, fco @fog[ nfo# Fpd eEB eo'. (fJj)
dk Bkw j?. ;{MtkB ftuko b?D. 415. @j:Bh# (x'V ;tko ;?Bk)

Bkw gkf; e j's j? bhij[ us[o gSkB. 415.

gk;

j:Bh nkfd pykfB e? nzs:zse e? dhB.

gfjbk efj e, nzs T[s @nzse#


ftukotkB ikD b?D.416.

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 416.


r?Bh nkfd pykfB e? nzs:zse nfo dj[.
Bkw gkf; e j's j? uhB us[o fus bj[. 417.

Fpd

i'V'.

(fJj)

gk;

dk

Bkw

j?.

gfjbK @r?Bh# (jkEh T[s ;tko ;?Bk) (fco) nzs T[s @nzse nfo# Fpd

gfsBh nkfd pykfB e? nfo gd pj[fo T[ukfo.

i'V'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. us[o b'r ftuko eo b?D. 417.
gfjbK @gfsBh# (g?db ;?Bk) Fpd efj e fco @nfo# gd i'V'. (fJj) gk;

Bkw gkf; e j's j? ikB bj[ fBoXko. 418.

dk

Bkw

oEBh nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko[.

pDdk

gfjbK

j?.

fJ;

@oEBh#

Fpd

wB

eEB

ftu
eo

fB;uk

eo

nzs

T[s

e,

bt'.418.
@fog[

nfo#

Fpd

i'V'.

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 419.

(fJj)

fBqgDh nkfd pykfB e? fog[ fyg pj[o T[ukfo.

(oki dh c"i) Fpd efj e, fgS'I @fog[ fyg# gd T[ukoB eo'. (fJj) gk;
dk Bkw pDdk j?. eth ;'u b?D.420.

Bkw gkf; e j's j? bhinj[ ;[ efp ;[Xko. 420.


GNBh nkfd pykfB e? fog[ nfo pj[o pykB.

gk;

dk

Bkw

j[zdk

j?.

eth

ftuko

eo

b?D.

419.

gfjbK

@fBqgDh#

gfjbK @GNBh# (;{ofwnK dh ;?Bk) Fpd efj e, pkd ftu @fog[ nfo#
i'V'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. p[ZXhwkB ;wM b?D.421. gfjbK

Bkw gkf; e j's j? uhBj[ gqr:ktkB. 421.

gd

nkfd phoDh ;pd efj fog[ nfo pj[fo pykB.

@phoDh# (:'fXnK dh ;?Bk) Fpd efj e, fco @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj)

Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 422.

gk;

dk

Bkw

pDdk

j?.

p[ZXhwkB

;wM

b?D.422.

;sqfD nkfd pykfB e? fog[ nfo g[fB gd dj[.

gfjbK @;sqfD# Fpd efj e fco @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj)

Bkw gkf; e j's j? uhB us[o fus bj[. 423.


i[XfB nkfd pykfB e? g[fB fog[ nfo e? dhB.

gk; dk Bkw j[`dk j?. ;{MtkB wB ftu oy b?D.423. gfjbK @i[XfB# (:[ZX
eoB tkbh ;?Bk) Fpd efj e, fco @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) gk; dk

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 424.

Bkw

fog[Dh nkfd T[ukfo e? fog[ fyg nzfs pykB.

j[zdk

j?.

;{MtkB

;'u

b?D.424.

gfjbK @fog[Dh# (t?oh dh ;?Bk) Fpd efj e (fco) nzs s @fog[ fyg#
efj fdU. (fJj) gk; dk Bkw j[zdk j?. us[o fus ftu ikD

Bkw gkf; e j's j? us[o fus gfjukB. 425.

Fpd

nfoDh nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo pykB.

b?D.425. gfjbK @nfoDh# (t?oh ;?Bk) efj e


(fJj) Bkw gk; dk pDdk j?. ;{MtkB wB

Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 426.


okifB nkfd T[ukfo e? fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 427.

gfjbK
eEB

eo'.

@okifB#
(fJj)

(oki

gk;

dk

dh

;?Bk)

Bkw

efj

j[zdk

j?.

fco @fog[ nfo# eEB


ftu oy b?D.426.

e,

(fco)

p[ZXhwkB

nzs
;wM

T[s

@fog[

b?D.427.

eo'.
nfo#

458

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

459

Bkw gk; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 428.

gfjbK @Jh;oDh# (;[nkwh tkbh ;?Bk) efj e fco @fog[ nfo# gd eEB
eo'. (fJj) Bkw gk; dk j[zdk j?. ;{MtkB' ! ;wM bt'.428. gfjbK @G{gfD#

G{gfD nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

(oki

dh

;?Bk)

Fpd

Bkw gkf; e j's j? uhBj[ us[o ngko. 429.

gk;

dk

Bkw

pD

nkfd Jh;oDh ;pd efj fog[ nfo pj[fo pykB.

fBqgiB J;qfD nkfd ej[ fog[ nfo nzfs T[uko.

gfjbK

efj
iKdk

@fBqgiB

nzs

j?.

J;qfD#

ftu

;{MtkB
(oki

dh

@fog[

nfo#

ftuko
;?Bk)

eo
efj

gd

eEB

eo'.

(fJj)

@fog[

nfo#

b?D.429.
e

nzs

ftu

okifB nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

gd i'V'. (fJj) gk; dk Bkw pD ikJrk. eth iB'! ;'u bt'.430. gfjbK
@okifB# Fpd efj e nzs T[s @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj) gk; dk

Bkw gkf; e j's j? uhBj[ us[o ngko. 431.

Bkw

j'

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 432.

eo'.

gfjbK @J;fB# (;[nkwh dh ;?Bk) Fpd efj e fco @nzse# Fpd eEB
(fJj) gk; dk Bkw j' iktrk. eth iB'! ftuko bt'.432.
gfjbK

fgqEw Bo/;fD Fpd efj fog[ nfo nzs T[uko.

@Bo;fD# (oki ;fjs ;?Bk) Fpd efj e fco @fog[ nfo# nzs ftu
eo'. (fJj) gk; dk Bkw j' iktrk. eth iB ;'u b?D.433.

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 430.

J;fB nkfd pykfB e? nzse pj[fo T[uko.

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 433.


nkfd oktBh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw gk; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 434.

iKdk

j?.

ftuko

bt'.431.

eEB

gfjbK @oktBh# (oki dh ;?Bk) Fpd efj e, fco nzs T[s #fog[ nfo#

okfJfB nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo pykB.

gd eEB eo'.
b?D.434. gfjbK

Bkw gkf; e j's j? ;wMj[ ;[xo ;[ikB. 435.

dk

pykB

Jh;ofD nkfd pykfB e? fog[ nfo T[uoj[ nzfs.


Bkw gkf; e j's j? uhBj[ us[o nBzs. 436.

p[ZXhwkB'

eo'.

(fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. eth iB


@okfJfB# (okfJ dh ;?Bk) efj e fco @fog[
(fJj)

Bkw

gk;

dk

j[zdk

j?.

;[xV

iB'!

ftuko eo
nfo# FpdK

;wM

bt'.435.

gfjbK @Jh;ofD# (;[nkwh dh ;?Bk) efj e nzs T[s @fog[ nfo# eEB

X[iBh nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

eo'. (fJj) Bkw gk; dk j[zdk j?. ;{MtkB' ! ;wM bt'.436. gfjbK @X[iBh#
(X[ik tkbh ;?Bk) gfjbK efj e nzs ftu @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) Bkw

Bkw gkf; e j's j? uhBj[ us[o ngko. 437.

gk;

d?sfB nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

gfjbK @d?sfB# (d?IsK dh ;?Bk) gd efj e nzs T[s @fog[ nfo# dk


T[ukoB eo'. (fJj) gk; dk Bkw j' iKdk j?. ethU! ;wM bt'.438.

Bkw gkf; e? j's j? uhBj[ ;[ efp ;[Xko. 438.


odBh nkfd pykfB e? fog[ nfo T[uoj[ nzfs.
Bkw gkf; e? j's j? uhBj[ us[o fpnzs. 439.

j[zdk

j?.

ftdtkB'

;wM

b?Dk.437.

gfjbK @odBh# (dzdK tkb jkEhnK dh ;?Bk) Fpd efj e nzs T[s @fog[ nfo#
eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw j[zdk j?. p[ZXh iB'! ;wM bt'.439.

fgqEw gd T[ufo pkoDh fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 440.

dk

gfjbK @pkoDh# (jkEhnK tkbh ;?Bk) gd efj e (fco) nzs T[s @fog[

fdPgfB fgqEw T[ukfo e? fog[ nfo nzfs T[uko.

nfo# Fpd i'V'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. u`r ethU! ;wM bt'.440.
gfjbK @fdPgBh# (d' dzdK tkb jkEhnK dh ;?Bk) Fpd efj e, nzs T[s @fog[

Bkw gkf; e? J ;G? fBe;s ubs jiko. 441.

nfo# dk T[ukoB eo'. (fJ; soQK) fJj ;ko gk; d Bkw pDd ikDr.441.

d[odBh fgqEw pykfB e? fog[ nfo g[fB gd dj[.

gfjbK @d[odfB# (jkEh ;?Bk) Fpd efj e fco @fog[ nfo# gd i'V'.

Bkw gkf; e j's j? uhB us[o fufs bj[. 442.

(fJj)

;ktiBh gd fgqEw efj fog[ nfo nzfs T[uko.

@;ktiBh# (jkEh-;?Bk) gd efj e nzs T[s @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj)
gk; dk Bkw pD ikJrk. ethU ! ;wM bt'.443.

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 443.


wkszrfB gd fgqEw efj fog[ nfo gd efj nzfs.
Bkw gkf; e j's j? uhBj[ us[o nBzs. 444.

eEB

gk;

dk

Bkw

j'

ikJrk.

;wMdko'

ftuko

bt'.442.

gfjbK @wkszrfB# (jkEh-;?Bk) gd efj e nzs T[s @fog[


eo'. (fJj) gk; dk Bkw j' ikJrk. ftdtkB' ! ;wM

gfjbK

nfo# gd
bt'.444.

460

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

461

Bkw gkf; e j's j? us[o bj[ gfjukB. 445.

gfjbK @s[ozrBh# (x'V ;tko ;?Bk) Fpd efj e, nzs T[s @fog[ nfo#
gd eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw pD iKdk j?. ;{MtkB'! gSkD bt'.445.

j;sfB nkfd T[ukfo e? fog[ nfo gd e? dhB.

gfjbK @j;sfB# (jkEhnK dh ;?Bk) Fpd efj e, (fco) @fog[ nfo# eEB eo'.

fgqEw s[ozrBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.

Bkw gkf; e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 446.

(fJj)

gk;
gfjbK

fgqEw T[ufo gd dzsBh fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw gk; e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 447.
d[odfB nkfd T[ukfo e? wodfB nzfs pykB.
Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 448.

p:kbk nkfd pykBhn? fog[ nfo gd e? dhB.


Bkw gkf; e j's j? ;[ efp bhihnj[ uhB. 450.

fJzGh nkfd ;pd T[uohn? fog[ nfo e" g[fB dhB.


Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 452.

ftuko

eoBh fgqEw T[ukfo e? fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw gkf; e j's j? bhihnj[ ;wM ;[ikB. 454.

i'V'.

nkfd nBegh ;pd efj fog[ nkfo nzfs pykB.


Bkw gk; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 456.

eo

(dzdK

j?.

tkb

;{MtkB'!

jkEhnK

dh

;wM

bt'.446.

;?Bk)

Fpd

efj

e,

nzs

T[s

;{MtkB'! ;wM
T[s @w[odfB#

bt' . 448.

(fJj)

gk;

dk

Bkw

pDdk

j?.

;wMdko'!

ftuko

eo

bt'.449.

gfjbK

@p:kbk# (jkEh ;?Bk) gd efj e, fco @fog[ nfo# Fpd efj fdU. (fJj)
gk; dk Bkw j' iKdk j?. ethU! us eo bt'.450.
gfjbK @e[zioh# (jkEh ;?Bk) Fpd efj e, nzs T[s @fogzse# (t?oh dk
eoB tkbh) eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw pD iKdk j?. ;[xV iB'!

BkF

us eo bt'.451. gfjbK @fJzGh# (ri ;?Bk) Fpd efj e fco @fog[ nfo#
Fpd

eEB

eo'.

(fJj)

Bkw

gk;

dk

j[zdk

j?.

;wMdko' !

;wM

bt'.452.

gfjbK @e[zGBh# (jkEh-;?Bk) Fpd efj e, (fco) nzs T[s @fog[ nfo#
Fpd

i'V

gfjbK
(fJj)

fgqEw f;zX[oh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw gkf; e ;eb jh fBe;s ubs ngko. 455.

iKdk

gfjbK @gdwfB# (jkEh ;?Bk) gd T[uko e, nzs T[s @fog[ nfo# Fpd

fgqEw e[zGBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw gkf; e j's j? bhihnj[ ;wM ;[ikB. 453.

@dzsBh#

j'

(w[odk eoB tkbh) Fpd eEB eo'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. ;wMdko'!

nkfd ;pd efj e[zioh nzs fogzse dhB.


Bkw gkf; e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 451.

Bkw

@fog[ nfo# Fpd ej'. (fJj) gk; dk Bkw j' iKdk j?.
bt'.447. gfjbK @d[odfB# (jkEh ;?Bk) gd efj e nzs

gdwfB nkfd T[ukohn? fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 449.

dk

bt'.

(fJj)

gk;

dk

Bkw

@eoBh# (jkEh ;?Bk) gd


gk; dk Bkw j' iKdk

pD

iKdk

j?.

;{MtkB'!

;'u

T[uko e nzs T[s @fog[ nfo#


j?. ;wMdko'! ;wM bt'.454.

bt'.453.
eEB

eo'.

gfjbK @f;zX[oh# (ri ;?Bk) Fpd efj e nzs ftu @fog[ nfo# eEB
(fJj) ;ko gk; d Bkw pDd ub iKd jB.455. gfjbK @nBegh#

eo'.

(jkEh-;?Bk)

Fpd

efj

Bkw

iKdk

j?.

pD

fgqEw BkrBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.

gfjbK

@BkrBh#

e
eth

nzs

T[s

iB' !

(jkEh-;?Bk)

@fog[

ftuko
efj

nfo#
eo

e,

eEB

eo'.

(fJj)

gk;

dk

bt'.456.

nzs

T[s

@fog[

nfo#

Fpd

i'V'.

Bkw gkf; e j's j? uhB bj[ wfstkB. 457.

(fJj)

jfoBh nkfd T[ukohn? fog[ nfo nzfs pykB.

(jkEh db) Fpd efj e (fco) nzs T[s @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj)
gk; dk Bkw j?. ;{MtkB'! ;wM bt'.458.

Bkw gkf; e j's j? ;wM bj[ p[fXtkB. 458.


wks`rfB gd fgqEw efj fog[ nfo nzfs T[uko.

gk;

Bkw

pD

iktrk.

p[^XhwkB'!

;'u

bt'.457.

gfjbK

@jfoBh#

gfjbK @wkszrfB# (jkEh-;?Bk) gd efj e, (fco) nzs T[s @fog[ nfo#


T[ukoB eo'. (fJj) gk; dk Bkw pDdk j?. ethU ! ftuko bt'.459.

Bkw gkf; e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 459.

gd

nkfd T[ufo gd pkfiBh fog[ nfo nzfs pykB.

gfjbK

Bkw gkf; e j's j? ;[xo ;fs efo wkB. 460.

i'V'.

fJfs ;qh Bkw wkbk g[okD ;qh gkf; Bkw us[oEw' fXnkfJ ;wkgsw ;s ;[Gw ;s[. 4.

dk

@pkfiBh#
(fJj)

gk;

(x'V

;tko

;?Bk)

Fpd

dk

Bkw

pDdk

j?.

efj

;"MtkB' !

nzs
;u

ftu
eo

@fog[
e

wzB

nfo#

gd

bt'.460.

fJE ;qh Bkw wkbk g[okD d ;qh gkf; Bkw tkb u"E nfXnkfJ dh ;wkgsh, ;G F[G j?.4.

462

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

nE s[ge e Bkw
d'jok

gfjbK @pkfjfB# Fpd


Bkw s[ge dk j?.

(fJj)

f;zXtBh gd fgqEw efj fogDh nzs T[ukfo.

@f;zXtBh#

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 462.

eo'.

j:Bh nkfd T[ukfo e? jk nfo gd nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 464.
nopfB nkfd pykBhn? fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 465.
fezekDh gqEw'ufo e? fog[ gd nzs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 466.
n;[Bh nkfd T[ukohn? nzfs ;pd nfo dhB.
;sO[ s[ge e Bkw j? bhij[ ;wM gqphB. 467.

;[nk;fB nkfd pykBhn? fog[ nfo gd e? dhB.


Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 468.
nkfXfB nkfd T[ukfo e? fog[ gd nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 469.
gqG[Dh nkfd T[ukfo e? fog[ gd nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 470.
nkfd G{gDh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 471.
nkfd Jh;Dh ;pd efj fog[ nfo gd e dhB.
Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 472.
nkfd ;zT[vDh ;pd efj fog[ nfo pj[fo T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 473.

463

d'jok

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 461.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 463.

wkbk

j[D s[ge (S'Nh s'g iK pzd{e) d BKtK (dk toDB)

pkfjfB nkfd T[ukohn? fog[ gd nzfs T[ukfo.

s[ozrfB fgqEw T[ukfo e? fog[ nfo nzfs T[ukfo.

Bkw

(x'V

(fJj)

uVQh
s[ge

efj
fJ;

;?Bk)
dk

Fpd

Bkw

e nzs T[s @fog[ nfo# gd eEB eo'.


~ ethU ! XkoB eo bt'.461. gfjbK
efj

j[zdk

j?.

nzs

ftu

ethU !

XkoB

@fogDh#

gd

eo

pykB

gfjbK @s[ozrfB# (x'V ;tko ;?Bk) efj e nzs T[s @fog[ nfo# eEB
eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iktrk. ethU! fJ; ~ ftuko bt'.463.
gfjbK @j:Bh# (x'V uVQh ;?Bk) efj e nzs T[s @jk nfo# gd i'V'. (fJj)
s[ge

dk

Bkw

j'

iKdk

j?.

ftukotkB' !

;'u

bt'.464.

gfjbK @nopfB# Fpd efj e nzs ftu @fog[ nfo# Fpd ej'. (fJj)
s[ge

dk

Bkw

j'

iKdk

j?.

;{MtkB

ethU !

@fezekDh# Fpd T[uko', fco @fog[# gd nzs


pDdk j? . ethU ! u s eo bt' . 466.

ftuko

T_s

i'V'.

eo

bt'.465.

(fJj)

Bkw

gfjbK

s[ge

dk

gfjbK @n;[Bh# (x'V ;tko ;?Bk) efj e nzs T[s @nfo# Fpd i'V'.
(fco) @;sq#[ gd ej'. (fJj) s[ge dk Bkw j?. gqphB' ! us oy'.467. gfjbK

@;[nk;fB# (x'V-;tko ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd eEB eo'.
fJj

s[ge

dk

Bkw

pDdk

j?.

;{MtkB' !

;wM

bt'.468.

gfjbK @nkfXfB# (oki dh ;?Bk) Fpd efj e, nzs T[s @fog[# gd i'V'.
(fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;wMdko' ! ;wM bt'.469. gfjbk @gqG[Dh#
(oki ;?Bk) Fpd T[uko e, (fco) @fog[# gd nzs T[s oy'. (fJj[) Bkw s[ge
dk

pDdk

j?.

p[ZXhwkB' !

ftuko

bt'.470.

F[o{ ftu @G{gDh# (oki ;?Bk) Fpd efj e, nzs ftu @fog[ nfo# eEB
eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. eth fJ; ~ us oyD.471. gfjbK @Jh;Dh#
(;[nkwh dh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk
Bkw pDdk j?. p[ZXhwkB! ;'u bt'.472.
gfjbK @;`T[vBh# (jkEh ;?Bk) Fpd efj e, fco @fog[ nfo# dk T[ukoB
(fJj) s[ge dk Bkw j?. ;wMdko' ! ftuko bt'.473. gfjbK @;sqDh#
[
(t?oh ;?Bk) efj e (fco) @fog[ nfo# gd nzs T[s ej'. (fJj) s[ge dk
eo'.

gqEw ;sqDh
T[uohn? fog[ nfo nzfs T[uko.
[
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 474.

Bkw

;eb Ssq e Bkw b? Bh efj fog[fj pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 475.

d Bkw pDd iKd jB. ;[ikB' ! ;wM bt'.475. gfjbK @SsqBh#


;?Bk) Fpd efj e nzs T[s @fog[ nfo# Fpd i'V'. (fJj) s[ge

gqEw SsqBh ;pd T[ufo fog[ nfo nzfs pykB.

pDdk

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 476.

dk

bt'.462.

pDdk

j? .

ftdtkB' !

;wM

bt' . 474.

Ssq d ;ko Bkw b? e, fco @Bh# efj e @fog[# gd i'V[. fJj s[ge

j? .

wfstkB' !

;wM

bt' . 476.

(SsqXkoh
dk Bkw

464

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

465

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXkfo. 477.

gfjbK @nksgsqDh# (SsqXkoh okik dh ;?Bk) gd efj e nzs ftu


@fog[ nfo# dk T[ukoB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j[zdk j?. us[o' ! us eo

nkfd gskefB ;pd efj fog[ nfo gd e? dhB.

bt'.477.

gfjbK

@gskefB#

gd

i'V'.

(fJj)

Bkw

T[s
iB

@fog[ nfo# gd dk
;'u eo b?D.479.

nksgsqDh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 478.


fSsgskfY fgqEw'ufo e? fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 479.
oT[dfB nkfd T[ukohn? fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gSkB. 480.

gfjbK

(gskek

s[ge

@fSsgskfY#

tkbh

dk

(oki

TukoB
gfjbK

;?Bk)

j[zdk

j?.

nXhB

efj

gqphB' !
;?Bk)

(fco)

;wM

Fpd

@fog[

nfo#

bt'.478.

T[uko

(fco)

eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk


@oT[dfB# (XB[FXkoh ;?Bk) Fpd

nzs

j?. eth
efj e

(fco) nzs T[s @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[zdk j?. ;{MtkB' !
ftuko bt'.480.
gfjbK

;;sqfB nkfd pykfB e? fog[ nfo gd e? dhB.

@;;sqfB#

(F;sqK

tkbh

;?Bk)

efj

(pkd

ftu)

@fog[

nfo#

;pd f;zX[ofD T[ufo e? fog[ nfo gd e? dhB.

Fpd i'V fdU. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk j?. ;[xV' ! ftuko bt'.481.
gfjbK @f;zX[ofD# (jkEh ;?Bk) gd efj e (fco) @fog[ nfo# i'V'. (fJj) s[ge

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 482.

dk

Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 481.

nkfd ;[GNBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 483.
ofEBh nkfd T[ukfo e? wEBh wEB pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 484.
;pd ;:zdBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 485.
nkfd ;eNBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? ;wM bj[ wfstkB. 486.

Bkw

pDdk

j?.

;wMtkB'!

;'u

bt'.482.

gfjbK @;[GNBh# (;?Bk) Fpd efj e, nzs ftu @fog[ nfo# gd eEB
eo'. (fJj) Bkw s[ge dk pDdk j?. ;[ikB' ! ;wM bt'.483. gfjbK @ofEBh#
(oEK tkbh ;?Bk) Fpd T[uko e (fco) @wEBh
Bkw j[zdk j?. ;[ikB'! ;wM bt'.484.

wEB#

ej'.

(fJj)

s[ge

dk

s[ge

gfjbK @;:zdBh# Fpd efj e fco @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) Bkw
dk pDdk j?. ;[ikB' ! ;wM bt'.485. gfjbK @;eNBh# (r^v tkbh

;?Bk)
j[zd k

Fpd efj e nzs ftu @fog[ nfo#


j?. ftdtkB' ! ;wM bt'. 486.

eEB

eo'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[efp ;[Xko. 487.

gfjbK @;sqDh#
(t?oh dh ;?Bk) Fpd efj e nzs T[s @fog[ nfo# gd
[
eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. ethU! ftuko bt'.487.
gfjbK @d[;NBh# Fpd ej'. fco @fog[ nfo# Fpd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw

nkfd d[;NBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.

pDdk

gqEw ;sqDh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

j?.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gSkB. 488.

us[o' !

gfjbK

ftuko

@n;[ etuBh#

eo

bt'.488.

(x'fVnK

etu

gkD

tkbh

;?Bk)

efj

fco

n;[ etuBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.

nzs s @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. ethU ! us

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 489.


gqEw powDh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.

eo
nzs

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 490.

ftuko

sB[sqkDBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 491.
gqEw uowDh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 492.

bt'.489. gfjbK @powDh# (etu XkohnK tkbh ;?Bk) Fpd efj e


ftu @fog[ nfo# T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[zdk j?. ;{MtkB'!
bt'.490.
gfjbK @sB[sqkDBh# (etu tkbh ;?Bk) efj e (fco) nzs s @fog[ nfo#

gd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[`dk j?. ;{MtkB'! ;'u bt'.491. gfjbK
@uowDh# (YkbK tkbh ;?Bk) Fpd ej', nzs T[s @fog[ nfo# T[uko'. (fJj)
s[ge

dk

Bkw

j[zdk

j?.

ethU!

wB

ftu

XkoB

eo

bt'.492.

466

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

gqEw f;goDh ;pd efj fog[ nfo T[uoj[ nzfs.

gfjbK @f;goDh#
nfo# gd ej'.

Bkw

(YkbK tkbh
(fJ; soQK)

wkbk

467

;?Bk) Fpd efj e (fco)


s[ge d nB`s Bkw pDd

nzs
T[s
ikDr.493.

Bkw s[ge i{ e ;eb fBe;s ubs nBzs. 493.

@fog[

;p ;bDh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.

gfjbK @;bDh# (sho ewkBK tkbh ;?Bk) Fpd efj e, (fco) @fog[ nfo# gd

Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 494.


gqEw? ueqfD ;pfd efj fog[ nfo gd e dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 495.
nkfd yVrBh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 496.
nf;Bh nkfd T[ukfo e? fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 497.
fB;fsq;Bh T[ukfo e? fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? fBe;s ubs gqwkB. 498.

i'V'.

fJj

s[ge

dk

Bkw

pDdk

j?.

;{MtkB'!

;'u

bt'.494.

gfjbK @ueqfD# (uZeqK tkbh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd
i'V fdU. fJj s[ge dk Bkw j[zdk j?. ftukotkB' ! ;wM bt'.495. gfjbK
@yVrBh# Fpd efj e, fco nzs s @fog[ nfo# ej'. fJj Bkw s[ge dk pDdk
j?.

eth

iB'!

gfjbK

ftuko

@nf;Bh#

eo

bt'.496.

(sbtko

XkohnK

tkbh

;?Bk)

Fpd

efj

nzs

T[s

@fog[ nfo# Fpd oy'. (fJj) s[ge dk Bkw j[zdk j?. ;[ikB' ! ikD bt'.497.
(gfjbK) @fB;fsq;Bh# (shj T[Irb bzphnK sbtkoK tkbh ;?Bk) Fpd T[uko
e nzs T[s @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge d pDd iKd jB.498.
gfjbK @yrBh# (yr, yVr tkbh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo#
i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;[ikB' ! ;wM bt'.499. gfjbK

yrBh nkfd pykfB e? fog[ nfo gd e? dhB.

gd

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 499.

@;;sq J;qDh# (F;sqK d ;[nkwhnK dh ;?Bk) gd efj e fco @fog[ nfo# Fpd

;;sq J;qDh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.

eEB

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 500.

eo'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

j[zdk

j?.

gqphB'!

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 501.


;;sq okNBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.

@fog[

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 503.


nkfd srBh ;pd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 504.
nkfd feqgkBfB ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge j's j? bhij[ us[o gqwkB. 505.
;w;oDh T[ukfo e? fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? us[o fus wfj ikB. 506.
nkfd yzvBh ;pd efj fog[ nfo pj[fo T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[Xko. 507.
ybyzvB gd nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 508.

bt'.500.

nfo#

eEB

eo'.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

ethU! ftuko bt'.501.


efj e (fco) nzs T[s

j?.

gqphB' !

ftuko

bt'.502.

gfjbK @;?cBh# (;?cXkoh ;?Bk) Fpd efj e, nzs T[s @fog[ nfo# Fpd

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gqwkB. 502.


nkfd ;?cBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.

eo

gfjbK @;;sq okiBh# (yVr Xkoh ;?Bk) efj e nzs T[s @fog[ nfo#
gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk.
gfjbK @;;sq okNBh# (yVrXkohnK dh ;?Bk) Fpd

;;sq okiBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

ftuko

ej'.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

pDdk

j?.

;[ikB

b'e'!

;wM

bt'.503.

gfjbK

@srBh# (srK tkbh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj)
s[ge dk Bkw pDdk j?. gqphB' ! ;wM bt'.504.
nfo#

gfjbK @feqgkBfB# (feqgkBK tkbh c"i) Fpd efj e fco nzs T[s @fog[
Fpd i'V fdU. (fJj) Bkw s[ge dk pDdk j?. us[o b'r' ! ;'u

bt'.505.

gfjbK

T[s @fog[ nfo#


bt'.506.

@;w;oDh#

(FwFhoK

gd

eo'.

eEB

tkbh

(fJj)

;?Bk)
s[ge

gd
dk

T[uko

Bkw

j?.

(fco)

ftdtkB' !

nzs
;wM

gfjbK @yzvBh# (yzvXkoh ;?Bk) Fpd efj e fco @fog[ nfo# gd ej'.
(fJj) Bkw s[g e dk j[`d k j?. ethU! ftuko eo bt'. 507. gfjbK
@ybyzvfB# (ybK dk yzvB eoB tkbh, yVr) gd ej'. (fco) @fog[ nfo#
Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[`dk j?. gqphB'! ftuko eo bt'.508.

468

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

etuKseBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

Bkw

wkbk

469

gfjbK @etuKseBh# (etu ~ s'VB tkbh sbtko Xkoh ;?Bk) efj


nzs T[s @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 509.

XkokXoBh nkfd efj fog[ nfo gd e dhB.

ethU !

ftuko

bt'.509.

gfjbK

@XkokXoBh#

(Xkodko

sbtkoK

XkoB

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 510.

eoB tkbh ;?Bk) Fpd efj e fco @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk
Bkw pDdk j?. gqphB'! ;wM bt'.510.

etu skgBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.

gfjbK @etu skgBh# gd efj e (co) @fog[ nfo# Fpd eEB eo'.
(fJj) Bkw s[ge dk pDdk j?. ;wMdko' ! ;'u eo bt'.511. gfjbK @sB[

Bkw s[ge e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 511.


sB[ sqkfD nfo nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? us[o bhihnj[ ikB. 512.
etu xksBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gqwkB. 513.
d[;N dkjBh nkfd efj fog[ nfo ;pd pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 514.
d[oiB doBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? ikB[ us[o fBoXko. 515.
d[oiB dpeBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 516.
d[;N uopBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gSkB. 517.
pho poiBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.

sqkfD nfo# (etuK dh t?oB ;?Bk) gd efj e (fco) nzs T[s @fog[ nfo#
gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. us[o g[oF'! ;wM bt'.512.
gfjbK @etu xksBh# Fpd efj e, nzs T[s @fog[ nfo# Fpd i'V'.
(fJj) Bkw s[ge dk pDdk j?. us[o b'r' ! ftuko bt'.513. gfjbK @d[;N
dkjBh# (d[;NK ~ ;kVB tkbh ;?Bk) (Fpd) efj fdU, (fco) @fog[ nfo# gd
eEB

eo'.
gfjbK

(fJj)

Bkw

@d[oiB

s[ge

doBh#

dk

(t?oh

j?.
db

;[ikB' !
~

ftuko

dbD

tkbh

bt'.514.
;?Bk)

Fpd

efj

nzs T[s @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk j?. ;{MtkB' ! ikD
bt'.515. gfjbK @d[oiB dpeBh# Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd eEB
eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[`dk j?. gqphB' ! ;wM bt'.516.
eEB

gfjbK @d[;N uopBh# Fpd efj e (fco) nzs s @fog[ nfo# Fpd
eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ftdtkB' ! gSkD bt'.517. gfjbk @pho

poiBh# (;{ow ~ o'e e


Fpd eEB eo'. (fJj)

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 518.

oyD tkbh ;?Bk) Fpd efj e, (fco) @fog[ nfo#


s[ge dk Bkw pDdk j?. gqphB'! ;wM bt'.518.

gfjbK @pko poiBh# (t?oh dk tko o'eD tkbh ;?Bk) efj e, nzs T[s

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gSkB. 519.

@fog[Dh# (t?oB) gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. us[o b'r' ! gSkD
bt'.519. gfjbK @fpf;y poyBh# Fpd efj e, (fco) @fog[ nfo# gd i'V'.

fpf;y poyBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.

(fJj)

pko poiBh nkfd efj fog[Dh nzs ykB.

Bkw s[ge e j's j? us[o bhihnj[ uhB. 520.


pkB dkfJBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 521.
fpf;y fpq;NBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 522.
gBi gqjkofB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 523.
XB[Bh nkfd T[ukohn? fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 524.

Bkw
gfjbK

(fJj)

Bkw

s[ge
@pkB
s[ge

dk

pDdk

j?.

;wMdko

g[oF'!

efj

fco

dkfJBh#

gd

dk

gqphB' !

j?.

e
;'u

ftuko
@fog[

bt'.521.

eo

nfo#
gfjbK

bt'.520.
Fpd
@fpf;y

eEB

eo'.

fpq;NBh#

(pkD poyk eoB tkbh ;?Bk) gd efj e (fco) @fog[ nfo# nzs T[s eEB
eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk j?. ethU! ftuko eo bt'.522.
gfjbK @gBi gqjkofB# (pkD ubkT[D tkbh ;?Bk) gd efj e (fco)
@fog[ nfo# nzs T[s T[uko'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ethU! wB ftu ftuko
eo bt'.523. gfjbK @XB[Bh# (XB[F Bkb pkD ubkT[D tkbh ;?Bk) Fpd
efj e nzs T[s @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ethU!
;wM

b t '. 5 2 4 .

470

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

471

Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 525.

gfjbK @XB[yBh# (XB[F Bkb sho ubkT[D tkbh) Fpd efj e fco
@fog[ nfo# gd i'V fdU. (fJj) Bkw s[ge dk pDdk j?. ;[xV b'r'! ;wM

e'nzvBh nkfd T[ukohn? fog[ nfo gd e? dhB.

bt'.525.

gqEw XB[yBh ;pd efj fog[ nfo gd e? dhB.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 526.


pkDkrqiBh nkfd efj fog[ nfo gd e" dj[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fus bj[. 527.
pkD gqjoDh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 528.

fpf;y goBBh nkfd efj fog[ gd nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o gqwkB. 530.

gfjbK

;[GN xkfJBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o ;[ Xko. 532.
;sq[ ;zxoDh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

@pkDkrqiBh#

e (fco) @fog[ nfo#


;wM bt' . 528.
gfjbK

(XB[F

XkohnK

dh

;?Bk)

(Fpd)

efj

(fco)

(pkD-ewkB

XkoB

tkbh

;?Bk)

(Fpd)

efj

gd

@pkDBh#

gd

i'V'.
dk

(fJj)

T[ukoB

Bkw

eo',

s[ge
nzs

dk

T[s

pD

@fog[

iktrk.
nfo#

e
;wM
efj

;[xV'!

Fpd

dk

eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?.


gfjbK @fpf;y goBBh# (pkD T[vkT[D tkbh

ethU! ftuko eo bt'.529.


;?Bk) Fpd efj e (fco)

nzs T[s @fog[#


bt'.530.

Bkw

fpf;yfB nkfd pykfB e? fog[ gd nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o ngko. 531.

@e'nzvBh#

fco @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. ;[ikB'!


bt'.527. gfjbK @pkD gqjoDh# (pkDK dk gqjko eoB tkbh ;?Bk)

nkfd T[ufo gd pkDBh fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 529.

gfjbK

@fog[ nfo# gd i'V'. fJj s[ge dk Bkw pDdk j?. gqphB' ! ;wM bt'.526.

gd

i'V'.

(fJj)

s[ge

dk

pDdk

j?.

us[o' !

;wM

gfjbK @fpf;yfB# (pkD ubkT[D tkbh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[#
gd nzs T[s oy'. (fJj) s[ge dk Bkw pDrk. us[o' ! uzrh soQK ;wM
bt'.531. gfjbk @;[GN xkfJBh# (:'fXnK ~ wkoB tkbh ;?Bk) efj e (fco)
nzs T[s @fog[ nfo# gd
ftuko eo bt' . 532.

i'V

fdU.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

j[`dk

j?.

us[o'!

gfjbK @;sq[ ;zxoDh# gd efj e (fco) nzs T[s @fog[ nfo# T[ukoB
(fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ethU! wB ftu XkoB eo

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 533.

eo'.

gBi gqjoDh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.

bt'.533. gfjbK @gBi gqjoDh# Fpd efj e, (fco) @fog[ nfo# eEB eo'.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 534.

(fJj)

e'nzvi dkfJfB T[ufo fog[ nfo pj[fo pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 535.
nkfd fByzrBh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo gSkB. 536.

gfjbK

gqEw gSDh ;pd efj fog[ nfo gd e" dj[.


Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 538.

dk

@e'nzvi

pD

ikJrk.

dkfJfB#

(pkD

;[ikB'!
ubkD

;wM
tkbh

bt'.534.

;?Bk)

efj

e,

fco

@fog[
ftuko
(fco)

nzs T[s @fog[ nfo# dk eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. ;[ikB' !
;wM

b t '. 5 3 6 .
gfjbK

@gsqDh#

T[s @fog[ nfo#


ftu XkoB eo

(pkD

ubkD

tkbh

i'V fdU. (fJj)


bt'.537. gfjbK

;?Bk)

gd

T[uko

e,

(fco)

nzs

Bkw s[ge dk pD ikJrk. ethU! wB


@gSDh# (pkD ubkD tkbh ;?Bk) Fpd

efj e, (fco) @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk.
;{ M tkB' ! ftuko eo bt' . 538.

gqEw gsqDh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhihnj[ ;[xo gSkB. 539.

s[ge

nfo# eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;[ikB b'r'!
bt'.535. gfjbK @fByzrBh# (pkD ubkD tkbh ;?Bk) Fpd efj e,

gqEw gsqDh gd T[ufo fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 537.

Bkw

gfjbK
(fJj)

s[ge

@gsqDh#
dk

Fpd

Bkw

pD

efj

e,

ikJrk.

(fco)
;[xV'!

nzs

T[s

gSkD

@fog[

nfo#

bt'.539.

gd

i'V'.

472

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o gqwkB. 540.

gfjbK @gfoDh# Fpd


(fJj) Bkw s[ge dk j[`dk

gzyfD nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo T[ukfo.

gfjbK

gfoDh nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo pykB.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 541.


gsqfD nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 542.
BGufo nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 543.

dk

@yzyfD#

Bkw

Fpd

j'

efj

ikJrk.

Bkw

T[uko e,
j?. us[o
e

fco

ethU!

wkbk

fco @fog[ nfo# gd dk eEB eo'.


b'e wB ftu ftuko eo b?D.540.

@fog[

ftuko

473

nfo#
eo

gd

eEB

eo'.

(fJj)

s[ge

bt'.541.

gfjbK @gsqfD# Fpd pykB eo e, (fco) nzs ftu @fog[ nfo# i'V'.
(fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. us[o'! ftuko eo bt'.542. gfjbK
@BGufo# (nkekF ftu T[vD tkb pkDK Bkb ;[;fis ;?Bk) gd efj e (fco)
nzs T[s @fog[ nfo# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. eth
iB' ! ;wM bt' . 543.
gfjbK @oEBh# (oEK tkbh ;?Bk) efj e (fco) nzs s @fog[ nfo# i'V

oEBh nkfd T[ukfo e? fog[ nfo nzfs T[ukfo.


;eNfB nkfd T[ukohn? fog[ nfo gd e dhB.

fdU. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ;{MtkB'! ftuko eo bt'.544.


gfjbK @;eNfB# (rfvnK tkbh ;?Bk) Fpd efj e (fco) @fog[ nfo# gd i'V'.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 545.

(fJj)

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 544.

oEDh nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[ukfo.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 546.
nkfd ;pd efj ;:zdBh fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 547.
gNBh nkfd pykfB e? fog[ nfo nzs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 548.
nkfd p;sqDh ;pd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 549.

s[ge

dk

Bkw

pDdk

j?.

gqphB',

;wM

gfjbK @oEDh# (oEK tkbh ;?Bk) (Fpd) efj e, (wro'I) nzs s @fog[
nfo#

gd

i'V'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

pD

ikJrk.

;wM

gfjbK @fp:{jfB# (t:{j tkbh ;?Bk) (Fpd) efj e, (fco) nzs ftu
nfo# dk T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j[`dk j?. us[o'! ftuko

eo bt'.550. gfjbK @piqfD# (gZEo d r'fbnK


(fco) nzs ftu @fog[ nfo# gd T[uko'. (fJj)

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 553.


pkfdsqDh pykfB e? nzfs ;pd nfo dj[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 554.
nkfd BkdBh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o ngko. 555.

Xko

b t '. 5 4 9 .

piqfD nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

dbDh nkfd T[ukfo e? wbDh gd g[fB dj[.

ftu

bt'.548. gfjbK @p;sqDh# (szp{nK ftu ofjD tkbh ;?Bk) Fpd efj e
nzs ftu @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. p[^XhwkB'!

@fog[

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 552.

wB

gfjbK @gNBh# (gfN; F;sq Bkb ;^fis ;?Bk) efj e, (fco) nzs T[s
@fog[ nfo# i'V fdU. (fJj) Bkw s[ge dk pD ikJrk. ethU! ftuko eo

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 550.

pbDh nkfd pykBhn? fog[ nfo nzfs T[uko.

ethU!

bt'.546. gfjbK @;:zdBh# Fpd efj e fco nzs ftu @fog[ nfo# gd eEB
eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j'trk. eth fJ; ~ fus ftu oy b?D.547.

fp:{jfB nkfd pykBhn? fog[ nfo nzfs T[uko.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 551.

bt'.545.

ethU!

wB

ftu

gfjbK
(;pd) i'V'.

XkoB

eo

tkbh
s[ge

;?Bk) gd efj e
dk Bkw j' ikJrk.

bt'.551.

@pbDh# (pbwK tkbh ;?Bk) gd efj e, nzs s @fog[ nfo#


(fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ethU! ftuko bt'.552.

gfjbK @dbDh# (yzGK tkb pkDK tkbh ;?Bk) gd efj e, fco @wbDh#
ej'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ;wMdko'! ftuko bt'.553.

Fpd

gfjbK @pkfdsqDh# (tkfinK tkbh ;?Bk) efj e nzs T[s @nfo# Fpd
oy'. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. us[o b'r'! fus ftu ;'u bt'.554.
gfjbK

@BkdBh#

(Fpd)

T[uko'.

(;zyK

tkbh

(fJj)

;?Bk)

s[ge

dk

Fpd
Bkw

efj

e (fco)

pDrk.

nzs

;wMtkB'!

T[s @fog[ nfo#


;'u

bt'.555.

474

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

475

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 556.

gfjbK @d[zdfG XoBh# (Brko XkoB eoB tkbh ;?Bk) gd i'V e,


(fco) nzs T[s @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. ;[ikB'!

d[zdGBh gd gqEw efj fog[ nfo nzfs T[uko.

;wM

d[zdfG XoBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 557.

bt'.556.

gfjbK

T[s @fog[ nfo#


bt'.557.

@d[zdGBh#

eEB

eo'.

(BrkfonK

(fJj)

tkbh

s[ge

dk

;?Bk)
Bkw

gd
pDrk.

efj

e,

ethU!

nzs
ftuko

gfjbK @Bkd BkdBh# (;zyK tkbh ;?Bk) Fpd efj e, (fco) nzs ftu
nfo# gd i'V'. (fJj) Bkw s[ge dk j'trk. ethU! ftuko bt'.558.

Bkd BkdBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 558.

@fog[

d[zdfG X[BBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

gfjbK @d[zdfG X[BBh# (X"If;nK dh X[B tkbh ;?Bk) efj e, (fco) nzs T[s
@fog[ nfo# (Fpd) i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. p[^XhwkB'! ftuko

Bkw s[ge e j's j? ;wMj[ ;[xo ngko. 559.

eo

b t '. 5 5 9 .

nkfd GoDh ;pd efj fog[ gd pj[fo pykB.

gfjbK @GoDh# (Goh dh X[B eoB tkbh ;?Bk) efj e, fco @fog[ nfo#
i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. us[o g[oF'! fBFu eo

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 560.

Fpd

d[zdfG x'yB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

bt'.560. gfjbK @d[zdfG x'yB# (X"If;nK dh r{zi eoB tkbh ;?Bk) efj e,
@fog[ nfo# (Fpd) i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. us[o g[oF'! fBFu

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 561.

eo

bt'.561.

Bkw s[ge e j's j? eohnj[ us[o gqwkB. 562.

@fog[

gfjbK @BkdkfB;Bh# (Bkd dk ;[o eYD tkbh ;?Bk) Fpd efj e, fco
nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. us[o g[oF fBFu

nkfBeBh gd nkfd efj fog[ gd pj[fo pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 563.

eo b?D.562. gfjbK @nkfBeBh# (BrkfonK tkbh ;?Bk) gd efj e, fco


@fog[# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;[ikB b'e'! ;wM

gqEw YkbBh ;pd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

gfjbK @YkbBh# (YkbK tkbh ;?Bk) Fpd efj e, (fco) nzs T[s @fog[

BkdkfB;Bh nkfd efj fog[ nfo pj[fo pykB.

bt'.563.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM fpuko. 564.

nfo#

YYBh nkfd T[ukfo e? fog[ gd pj[o' dj[.

gfjbK @YYBh# (YYK tkbh ;?Bk) gd T[uko e, fco @fog[# gd i'V'. (fJj)
s[ge dk Bkw pD ikJrk. f;nkD fus ftu Xko b?D.565.

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 565.


;zyfB;Bh nkfd efj fog[ nfo pj[fo T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 566.
;zy ;pdBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o ;[ Xko.567.
;zy BkdBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 568.
f;zx BkdBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 569.
gb GfS BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? us[o fus gfjukB. 570.

Fpd

T[ukoB
eo

i'V'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

pD

ikJrk.

ftuko

gfjbK @;zyfB;Bh# (;zy tikD tkbh ;?Bk) efj e,


eo fdU. (fJj) s[ge dk Bkw j'trk, f;nkD

b?D.566.

gfjbK

@;zy

;pdBh#

(;zy

Fpd

eoB

tkbh

eo

bt'.564.

fco @fog[
fus ftu
;?Bk)

nfo#
XkoB

efj

fco @fog[ nfo# nzs T[s i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. us[o g[oF
XkoB eo b? D .567.
gfjbK @;zy BkdBh# (;zy ;dh X[Bh eoB tkbh ;?Bk) efj e, (fco)
nzs T[s @fog[ nfo# eEB eo fdU. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ;[ikB'! ;wM
bt'.568. gfjbK @f;zx BkdBh# Fpd efj e, (fco) nzs T[s @fog[ nfo#
Fpd ej'. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. eth fJ; ~ ;wM b?D.569.
gfjbK @gb GfS BkdfB# (oD f;zfxnK tkbh ;?Bk) efj e, (fco) nzs
ftu @fog[ nfo# Fpd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. ;wMdko b'e
fus ftu gSkD b? D .570.

476

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

477

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 571.

gfjbK @fpnkxq BkdBh# gd efj e fco @fog[ nfo# Fpd eEB eo' .
(fJj) s[ g e dk Bkw pDdk j? . ;wMdko' ! ;wM bt' . 571. gfjbK @jfo iSfB

jfo iSfB BkdfB T[ufo e? fog[ nfo nzfs pykB.

BkdfB# (Fo tork Bkd eoB tkbh ;?Bk) Fpd T[uko e, nzs T[s @fog[ nfo#

fpnkxq BkdBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo pykB.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o gSkB. 572.


g[zvohe BkdfB T[ufo e? fog[ gd nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 573.
jo BkdfB gd fgqEw efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 574.

eEB eo' . (fJj) Bkw s[ g e dk pD iKdk j? . ;{ M tkB' ! ;wM bt' . 572.


gfjbK
nzs
b'r

;o ;pdBh nkfd efj fog[ nfo nzs T[uko.

BkdfB#

(oDf;zx

dk

Bkd

eoB

tkbh

;?Bk)

efj

e,

ftu @fog[# gd i'V fdU. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. p[ZXhwkB
;wM b?D.573. gfjbK @jo BkdfB# Fpd efj e, (fco) nzs T[s

@fog[

nfo#

ftuko

i' V

fdU.

(fJj)

Bkw

s[ g e

dk

pD

iKdk

j? .

us[ o

b' r

e,

nzs

b?D.574.
(gfjbK)

gzukBfB x'yfB T[ufo fog[ nfo nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? us[o fus gjfukB. 575.

@g[zvohe

@gzukBfB

x'yfB#

(oDf;zx

dh

r{zi

tkbh

;?Bk)

efj

T[s @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. us[o ftensh
;wM b?D.575. gfjbK @;o ;pdBh# efj e nzs ftu @fog[ nfo# T[ukoB

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 576.

eo'.

fwqrnfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo pj[o pykB.

gfjbK @fwqrnfo BkdfB# (Fo tork Bkd eoB tkbh ;?Bk) efj e
fco @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk pD ikJrk. p[ZXhwkB ;wM

Bkw s[ge e j's j? uhBj[ gqfrnktkB. 577.


g;[gskfo XPBBh T[ufo fog[ gd nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 578.
fwqrgfs BkdfB nkfd efj fog[ nfo pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhBj[ gqfrnktkB. 579.
g;[ J;qD BkdfB T[ufo fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o ;[ Xko. 580.
rifo BkfdBh nkfd efj fog[ gd nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ ikB. 581.
;T{fv:fo XPBBh nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 582.
d`fs:fo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 583.
nBefg:fo BkdfB T[ufo fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 584.
f;zX[okfo XPBBh T[ufo fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs fpuko. 585.

fJj

Bkw

s[ge

dk

pD

ikJrk.

eth

iB

ftuko

eo

b?D.576.

b?D.577. (gfjbK) @g;[gskfo XPBBh# (Fo dh X[Bh tkbh ;?Bk) efj e, fco
@fog[# Fpd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. us[o b'r wB ftu XkoB
eo

b ?D . 5 7 8 .

gfjbK @fwqrgfs BkdfB# (Fo d Bkd tkbh ;?Bk) efj e (fco) nzs
T[s @fog[ nfo# (Fpd) eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. p[ZXhwkB
ftuko eo b?D.579. (gfjbK) @g;[ J;qD BkdfB# (Fo torh nktk} tkbh
;?Bk) efj e nzs @fog[ nfo# Fpd efj fdU. (fJj) s[ge dk Bkw pD
ikJ r k.

us[ o

b' r

;wM

b? D .580.

gfjbK @rifo BkfdBh# (Fo dh X[Bh tkbh ;?Bk) efj e nzs ftu
@fog[ # gd i' V ' . (fJj) s[ g e dk BK j' iKdk j? . ;[ x V ftnesh ;wM
b? D .581. gfjbK @;T{ f v:fo XP B Bh# (F o dh X[ B h tkbh ;? B k) efj e
(fco) nzs T[s/ @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikt/rk.
;[ i kB' !

;wM

bt' . 582.

gfjbK @dzfs:fo BkdfB# (jkEh d/ t?oh F/o dh X[Bh tkbh ;?Bk) efj
e/ (fco) nzs s/ @fog[ nfo# dk eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. eth
wB ftu ftuko eo b?D.583. (gfjbK) @nBefg:fo BkdfB# efj e nzs
ftu @fog[ nfo# i'V fdU. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. ethU! wB
ftu

XkoB

eo

bt' . 584.

(gfjbK) @f;zX[okfo XPBBh# (Fo dh XPBh tkbh ;?Bk) efj e (fco) nzs
ftu @fog[ nfo# i'V bt'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. ;{MtkB ftuko
eo

b?D.585.

478

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

wkszrfo BkdfB T[ufo fog[ nfo nzfs T[uko.

Bkw

wkbk

479

(gfjbK) @wks`rfo BkdfB# (jkEh d t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk)


e nzs ftu @fog[ nfo# gd efj fdU. (fJj) s[ge dk Bkw pD

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xfo ;zGkfo. 586.

efj

;kftikfo XPBBh T[ufo fog[ gd nzfs ;[ Gky[.

ikJrk.

;[xV

b'r

ftuko

eo

b?D.586.

(gfjbK)

@;kftikfo

XPBBh#

(jkEh

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 587.

d t?oh Fo dh X[Bh tkbh ;?Bk) Fpd T[uko e fco nzs s @fog[# gd ej'.
(fJj) s[ge dk Bkw pD iKdk j?. us[o fus ftu ;wM b?D.587.

rifB:kfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs pykB.

gfjbK @rifB:kfo BkdfB# (jkEh d t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk)


efj e, (fco) nzs T[s @fog[ nfo# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 588.


Bkrfo XPBBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? T[uos ub' ;[ikB. 589.

pD ikJrk. ;[ikB b'r ;wM ikD.588. gfjbK @Bkrfo XPBBh# (jkEh d


t?oh Fo dh nktk} tkbh) Fpd efj e, fco @fog[ nfo# gd ej'. (fJj)
s[ge

j;fs:fo XPBBh nkfd efj fog[ nfo g[fB gd dj[.

dk

Bkw

j'

iktrk.

;[ikB

b'r

T[ukod

ikD.589.

gfjbK @j;fs:fo XPBBh# (jkEh d t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk)


e fco @fog[ nfo# gd eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j' iktrk.

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fufs bj[. 590.

efj

jfofBnfo nkfd T[ukfo e? fog[ gd pj[o' dj[.

us[o ftnesh wB ftu ftuko eo b?D.590. gfjbK @jfofBnfo# (fjoBh


d t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk) efj e, fco @fog[# gd i'V fdU. (fJj)

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fus bj[. 591.


eofB:fo XPBBh nkfd efj fog[ gd nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 592.
pfo:fo XPBBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 593.

s[ge

dk

Bkw

j'

iktrk.

;{MtkB'!

;wM

bt'.591.

gfjbK @eofB:fo XPBBh# (jkEh d t?oh Fo dh X[Bh tkbh ;?Bk) efj


e nzs s @fog[# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iktrk. us[o b'r' ! wB
ftu XkoB eo bt'.592. gfjbK @pfo:fo XPBBh# efj e
;pd T[uko'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. eth

fco
b'e

@fog[ nfo#
ftuko eo

b?D.593.

dzsh:fo XPBBh nkfd efj fog[ nfo gd e' dj[.

gfjbK @dzsh:fo XPBBh# (jkEh d t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk) efj

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 594.

e (fco) @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. us[o b'r'!

fdPfg fog[ XPBBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo T[uko.

wB ftu ;'u bt'.594. gfjbK @fdPfg fog[ XPBBh# (jkEh d t?oh Fo dh


nktk} eoB tkbh ;?Bk) gd efj e fco @fog[ nfo# eEB eo'. (fJj) s[ge

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;zGko. 595.

dk

Bkw

j'

ikJrk.

eth

iB

;wM

b?D.595.

gfjbK @gdfw:fo# (jkEh d t?oh Fo) efj e fco @fog[ nfo# Fpd

gdfw:fo nkfd pykfB e? fog[ nfo pj[fo pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 596.

dk

pfb:fo nkfd pykfB e? fog[ gd g[fB e? dhB.

gfjbK @pfb:fo# (jkEh dk t?oh Fo) gfjbK efj e, fco @fog[# gd


fdU. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. gqphB', ;wM bt'.597.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 597.


fJzfGnfo XPBBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? ;[wfs bhihnj[ phB. 598.
e[`fG:fo BkdfB nkfd efj fog[ fyg gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 599.

eEB

eo'.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

j'

ikJrk.

;[ikB

b'r

;wM

b?D.596.
efj

gfjbK @fJzfGnfo XPBBh# (jkEh d t?oh Fo dh X[Bh tkbh ;?Bk) efj


e fco @fog[ nfo# gd efj fdU. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. ;wMdko'!
;wM bt'.598. gfjbK @e[`fG:fo BkdfB# (jkEh d t?oh Fo dh nktk} tkbh
;?Bk) efj e (fco) @fog[ fyg# gd i'V fdU. fJj Bkw s[ge dk j'trk.
gq p hB' !

;wM

bt' . 599.

480

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

481

gfjbk @#e[zio:fo# (jkEh d t?oh Fo) efj e fco nzs T[s @fog[#
fdU. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. ;[wfs tkb ftuko eo

e[zifo:fo nkfd T[ukfo e? fog[ g[fB nzfs T[ukfo.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;zGko. 600.

efj

gfsq:fo nfo XPBBh T[ufo fog[ g[fB gd e? dhB.

b?D.600.

(gfjbK)

@gfsq:fo

nfo

XPBBh#

(gZsoK

s'VB

tkb

jkEh

t?oh

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 601.

Fo dh nktk} eoB tkbh ;?Bk) T[uko e fco @fog[# gd i'V'. (fJj) s[ge
dk Bkw pD iKdk j?. gqphB'! ;wM bt'.601.

so[fog[ nfo XPBBh T[ufo fog[ gd pj[fo pykB.

(gfjbK) @so[ fog[ nfo XPBBh# (doysK d t?oh jkEh d t?oh Fo dh


X[Bh eoB tkbh ;?Bk) efj e fco @fog[# gd i'V'. fJj Bkw s[ge dk j'

Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o fBXkB. 602.


;T{fv:Kse XPBfB T[ufo fog[ nfo pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 603.

iktrk. us[o' ! ;wM bt'.602. (gfjbK) @;T|fv:Kse XPBBh# (jkEh dk nzs


eoB tkb Fo dh nktk} tkbh ;?Bk) efj e fco @fog[ nfo# Fpd dk eEB
eo'.

(fJj)

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 604.

nfo#

gfjbK @j:fBnfo# (x'fVnK d t?oh Fo) gd efj e nzs ftu @fog[


Fpd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. eth iB'! ftuko

j:fBnfo XPBBh nkfd efj fog[ gd pj[fo pykB.

bt'.604. gfjbK @j:fBnfo XPBBh# (x'fVnK d t?oh Fo dh nktk} tkbh


;?Bk) efj e, fco @fog[# gd ej'. (fJj) Bkw s[ge dk j' iKdk j?. p[XhwkB'!

j:fBnfo nkfd T[ukfo e? fog[ nfo nzfs T[uko.

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ p[fXtkB. 605.


j:fB:Kse XPBBh T[u fo fog[ gd pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 606.
n;[nfo XPBBh nkfd efj fog[ nfo gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? ;[xo bhihnj[ uhB. 607.

ftuko

s[ge

dk

Bkw

j'

iKdk

j?.

wshtkB'!

;wM

bt'.603.

bt'.605.

(gfjbK) @j:fB:Kse XPBBh# (x'fVnK dk BkF eoB tkb Fo dh


nktk} tkbh ;?Bk) efj e fco @fog[# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw
pD iKdk j?. ;[ikB'! ;wM bt'.606. gfjbK
t?oh Fo dh nktk} tkbh ;?Bk) efj e fco
s[ge

dk

Bkw

pD

iKdk

j?.

;[xV

iB'!

@n;[nfo XPBBh#
@fog[ nfo# gd

;'u

(x'fVnK d
i'V'. (fJj)

bt'.607.

gfjbK @s[o:kfo BkdfB# (x'V d t?oh Fo dh nktk} eoB tkbh ;?Bk)

s[o:kfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;[ Xko. 608.

efj e (fco) nzs T[s @fog[ nfo# Fpd ej'. (fJj) s[ge dk Bkw pD iKdk

s[o`rfo XPBBh nkfd efj fog[ g[fB gd e? dhB.

j?. ftdtkB'! ftuko eo bt'.608. gfjbK @s[ozrfo XPBBh# (x'V d t?oh


Fo dh nktk} tkbh ;?Bk) efj e fco @fog[# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 609.

pD

iKdk

gqphB'

;wM

bt'.609.

gfjbK @x'oKseBh# (x'V dk nzs eoB tkbh FoBh) efj e @fog[# gd

x'oKseBh nkfd efj fog[ gd nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;[ Xko. 610.

nzs

pkiKseBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

bt'.610.
nzs s

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 611.

j?.

uz r h

pkjBKseh nkfd efj g[fB fog[ BkdfB Gky[.

T[s

i'V'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

pD

iKdk

soQ K
gfjbK

;wM

f;nkfDU!

;wM

bt' . 611.

@pkjBKseh#

(tkjBK

dk

nzs

eoB

tkbh)

;{oii nfo XPBBh T[ufo fog[ gd pj[fo pykB.

BkdfB# eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk


oy bt'.612. gfjbK @;{oii nfo XPBBh# (x'V

Bkw s[ge e j's j? uhB bj[ wfstkB. 613.

tkbh)

efj

pDdk

j? .

p[ Z X hwkB' !

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fus oky[. 612.

j?.

gfjbk @pkiKseBh# (x'V dk nzs eoB tkbh) efj e (fco)


@fog[ nfo# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. us[o b'r'!

wro'I

@fog[#
;' u

gd

dk

bt' . 613.

eEB

eo'.

efj

e,

j?. ;wMdko'!
d t?oh dh
(fJj)

s[ge

fco

@fog[

fus ftu
X[Bh eoB
dk

Bkw

482

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

483

gfjbK @pki nfo XPBBh# (x'V d d[FwD Fo dh X[Bh eoB tkbh)


e fco nzs s @nzse# gd i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?.

pki nfo XPBBh nkfd efj nzs:Kse gd dhB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 614.

efj

f;zX[ofo gqEw T[ukfo e? fog[ gd nzfs T[uko.

;wMdko'!

ftuko

bt'.614.

gfjbK

@f;zX[ofo#

(jkEh

dk

t?oh

Fo)

Fpd

efj

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 615.

e, nzs T[s @fog[# dk T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. us[o'!
fB;u? eo bt' . 615.

pkjfB BkfdB nkfd efj fog[ gd nzfs T[uko.

gfjbK @pkjfB BkdfB# efj e, fco @fog[# Fpd ej'. (fJj) s[ge dk
pDdk j?. ;{MtkB ftuko eo b?D.616. gfjbK @s[ozrfo# (x'V dk

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xkfo. 616.

Bkw

s[ozrfo nkfd pykfB e? XPBBh pj[fo T[uko.

t?oh Fo) efj e


pD r k. eth iB' !

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 617.


nop:fo nkfd T[ukfo e? fog[ nfo pj[fo T[ukfo.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;tkfo. 618.
s[ozrfo XPBBh nkfd efj fog[ nfo g[fB gd dj[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 619.
fezeB nfo XPBBh T[ufo fog[ gd nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 620.
x[onfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;[ Xko. 621.

fco @XPBBh# Fpd


;[ X ko bt' . 617.

T[ukoB

eo'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

gfjbK @nop:fo# (noph x'V dk t?oh Fo) Fpd efj e fco @fog[
nfo# dk T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j'trk. eth b'r ftuko
b?D.618. gfjbK @s[ozrfo XPBBh# efj e, fco @fog[ nfo# gd i'V'. (fJj)
s[ g e

dk

Bkw

(gfjbK)

pD

ikJ r k.

@fezeB

nfo

;wMdko' !

XPBBh#

ftuko

(x'V

bt' . 619.

t?oh

Fo

dh

X[Bh

tkbh)

T[uko

e fco @fog[# gd T_uko'. (fJj) Bkw s[ge dk j' ikJrk. eth iB'! ftuko
bt'.620. gfjbK @x[onfo BkdfB# (x'V d t?oh Fo dh X[Bh eoB tkbh)
efj e fco @fog[ nfo# Fpd nzs T[s eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j'
ikJ r k.

fwqr nfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[uko.

;{ M tkB
gfjbK

wB

@fwqr

ftu

nfo

;' u

BkdfB#

b? D .621.
efj

n`s

T_s

@fog[

nfo#

efj

fdU.

f;zrh nfo XPBBh nkfd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.

(fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. eth iB ftuko eo b?D.622. gfjbK


@f;zrh nfo XPBBh#
efj e fco nzs T[s @fog[ nfo# dk T[ukoB eo'. (fJj)

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 623.

Bkw

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xkfo. 622.

fwqrh nfo BkdfB nkfd efj fog[ nfo nzfs T[ukfo.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;tkfo. 624.
fsqD nfo BkdfB T[ufo e? fog[ gd pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? us[o fus gfjukB. 625.

s[ge

dk

pDrk.

;{MtkB

ftuko

eo

@fwqrh nfo BkdfB# efj e


dk Bkw j' iktrk. eth

b?D.623.

(fJj)

gfjbK
s[ge

nzs T[s @fog[ nfo# efj fdU.


iB'! ftuko bt'.624. (gfjbK)

@fsqD
Fpd

nfo BkdfB# (fjoB d t?oh Fo dh X[Bh tkbh) efj e fco @fog[#


eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' iKdk j?. us[o ftnesh ;wM

b?D.625.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko.626.

gfjbK @G{ufo# (G{wh T[s ubD tkb fwqr nkfd gF{) efj e fco
@fog[ nfo# gd nzs T[s i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;{MtkB ;`tko

;[GN nkfd ;pd T[ufo e? nzfs ;sq[ gd dhB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ uhB. 627.

b?D.626. gfjbk @;[GN# Fpd efj e nzs T[s @;sq#[ gd i'V'. (fJj) Bkw
s[ge dk j' iktrk. ;{MtkB ;wM b?D.627.

nkfd ;sq[ ;pd T[ufo e? nzs:Kse gd Gky[.


Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 628.

(fJj)

gfjbK @;sq[# Fpd dk T[ukoB eo e, nzs T[s @nzse# gd eEB eo'.


Bkw s[ge dk j' iktrk. p[ZXhwkB wB ftu ftuko eo b?D.628.

gfjbK

@;sq[#

G{ufo nkfd pykfB e? fog[ nfo nzfs T[uko.

;sq[ nkfd ;pd T[uohn? ;{bfB nzfs T[uko.

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 629.

dk

j'

Fpd

ikt r k.

T[uko

e,

ftukotkB

nzs
;' u

T[s

@;{bfB#

b? D .629.

gd

ej'.

(fJj)

Bkw

s[ge

484

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

nkfd i[XBh Gkyhn? nzs eBh gd Gky[.

Bkw

wkbk

485

gfjbK @i[XBh# Fpd efj e, (fco) @nzseBh# gd ej'. (fJj) s[ge


Bkw pD iktrk. ;wMdko b'e ikD b?D.630. gfjbk @pow# (etu)

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 630.

dk

pow nkfd ;pd T[ufo e? pXfB nzfs T[uko.

Fpd efj e nzs T[s @pXfB# gd eEB eo'. (fJ; soQK) @pow pXBh# Bkw

pow pXfB s[ge e' bhij[ Bkw ;[ Xko. 631.

s[g e

uow nkfd gd Gkfy e? xkfJfB gd e? dhB.


uow xkfJBh s[ge e Bkw bhihnj[ uhB. 632.
dqiB nkfd ;pd T[ufo e? GSBh nzfs T[uko.
dqiB GSBh s[ge e' bhij[ Bkw ;[ Xko. 633.
yb gd nkfd pykfB e? jk gd g[fB e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 634.
d[;NB nkfd T[ukfo e? fog[Dh nzfs pykB.
Bkw s[ge e j's j? bj[ gqphB gSkB. 635.
fog[Dh nkfd T[ukfo e? fygDh pj[fo pykB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;:kB. 636.
Bkb ;?cBh s[ge GfB ipoizr jE Bkb.
;[so Bkb x[V Bkb GfB u{ofD g[fB go i[nkb. 637.
i[nkb nkfd ;pd[ufo e? XoDh nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;[ Xko. 638.
nBb[ nkfd ;pd[ufo e? S'vfD nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fBoXko. 639.

dk

pD

iktr k.

fJj

ftuko

bt'. 631.

gfjbk @uow# (Ykb) gd efj e, fco @xkfJfB# gd i'V fdU. (fJ;


soQK) @uow xkfJBh# s[ge dk Bkw pD ikJrk. fJzi ;wM b?Dk ukjhdk
j?.632. gfjbK @dq[iB# Fpd efj e, nzs T[s @GSBh# gd T[uko bt'. (fJ;

soQK)

@dq[iB

GSBh#

s[ge

dk

Bkw

pD

ikJrk.

gqphB'

;wM

bt'.633.

gfjbK @yb# gd dk pykB eo', fco @jk# gd i'V'. (fJj) s[ge dk


Bkw

j[zdk

j?.

;ko

nzs T[s @fog[Dh#


bt'.635.
dk

gqphB',
i'V'.

;wM

(fJj)

bt'.634.

s[ge

dk

gfjbK

Bkw

j'

@d[;NB#
ikJrk.

Fpd

gqphB',

efj

e,

ftuko

eo

gfjbK @fog[Dh# Fpd efj e, fco @fygDh# gd eEB eo'. (fJj) s[ge
Bkw j'trk. f;nkD b'r ;wM b?D.636. Bkb, ;?cBh, s[ge, ipo izr,

jE

Bkb,

F[so-Bkb,

Bkw

jB).637.

gfjbK
T[uko'.
@nBb[#
Bkw

x[V-Bkb,

@i[nkb#

Fpd

u{ofD

T[uko

ns

e,

fco

nzs

(fJj) Bkw s[ge dk j' iKdk j?.


(nrBh) Fpd T[uko e, (fco) nzs
s[ge

dk

gfjbK

j?.

;wMdko

@i[nkbk

ftuko

pwBh#

(nZr

(fJj)

Bkw

T[s

go-i[nkb
@XoDh#

ej'.

(fJj

s[ge

(XkoB

eoB

tkbh)

p[ZXhwkB ;'u b?D.638. gfjbK


T[s @S'vfD# eEB eo'. (fJj)

b?D.639.

T[rbD

tkbh)

efj

e,

wB

ftu

;[xV

i[nkbk pwBh nkfd efj wB w? ;[xo fpuko.

iB'! ftuko

Bkw s[ge e j's j? ikfB us[o fBoXko. 640.

eo bt'.640. gfjbK @xB# (pdb) Fpd eEB eo e, fco nzs s @XPBBh#


gd T[uko'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. pj[s us[o ;wM b?D.641.

xB gd nkfd pykfB e? XPBBh nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o ngko. 641.

eo

bt',

s[ge

dk

j' iKdk

j?.

fus

ftu

fB;fus

gfjbK @xB# (pdb) Fpd efj e (fco) nzs T[s @BkdfB# gd T[uko'.
Bkw s[ge dk j[zdk j?. ;wMdko ;wM b?D.642. gfjbK @pkfod#

xB gd nkfd T[ukfo e? BkdfB nzfs T[uko.

(fJj)

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 642.

(pdb) Fpd eEB eo e, nzs T[s @;pdfB# gd T[uko'. (fJj) Bkw s[ge

pkfod nkfd pykfB e? ;pdfB nzfs T[uko.

dk

pDdk

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 643.


wxB XPBBh nkfd efj fog[ nfo pj[fo T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhBj[ us[o ngko. 644.
wxB ;pdBh pesq s gqEw? ;pd T[uko.

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 646.

;{ M tkB

ftuko

b? D .643.

gfjbK @wxB XPBBh# efj e fco @fog[ nfo# Fpd ej'. (fJj) Bkw
s[ge
pbd
j?.

dk pDdk j?. ;wMdko ;'u b?D.644. @wxB ;pdBh pesq# (w[y s'I
dh X[Bh eYD tkbh) gfjbK T[uko'. (fJj) Fpd s[ge dk Bkw pDdk
uzr h

ws

tkfbU!

ftuko

bt'. 645.

gfjbK @r'bk# T[uko e (fco) nzs T[s @nkb:# (xo) dk eEB eo'.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 645.


r'bk nkfd T[ukfo e? nkb: nzs T[uko.

j? .

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

j[zdk

j?.

us[o'!

ftuko

eo

bt'.646.

486

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 647.

eEB

r'bk nkfd T[ukfo e? n;sqfD g[fB gd dj[.

gfjbK

@r'bk#

gd

T[uko

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fus bj[. 648.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 649.


r'bk nkfd T[ukfo e? nkb:Dh g[fB Gky[.
Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fufs oky[. 650.
r'bk nkfd pykfB e? ;dBfB nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp fpuko. 651.
r'bk gd gqEw? T[ufo e? esfB gd ej[ nzfs.
Bkw ;eb ;qh s[ge e/ fBe;s ubs nBzs. 652.
r'bk nkfd T[ukfo e? esfB gd e? dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 653.
r'bk nkfd T[ukfo e? ;dBh nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 654.
r'bk nkfd T[ukohn? XkfwB nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ws ;tko. 655.
r'bk nkfd T[ukfo e? BJhtk;B efj nzfs.
Bkw s[ge e j's j? fBe;s ubs fpnzs. 656.

wkbk

487

gfjbK @r'bk# Fpd T[uko e (fco) nzs s @XoDh# (XkoB eoB tkbh)
eo'. (fJj Fpd) s[ge dk Bkw j'trk. ;wMdko' ! ;wM bt'.647.

r'bk nkfd T[ukfo e? XoBh nzfs T[uko.

r'bkb:Dh nkfd efj w[y s ;pd T[uko.

Bkw

gfjbK

e,
j?.

@r'bkb:Dh#

fco

@n;sqfD#

;{MtkB

fus

(r'b

xo

(;[ND
ftu

o{g)

tkbh)

ftuko

efj

Fpd

eEB

eo'.

eoB.648.
w[y

s'I

Fpd

T[uko'.

(fJj) s[ge dk Bkw j?. f;nfDU ! ftuko bt'.649. gfjbK @r'bk# Fpd
T[uko e, fco @nkb:Dh# (r'b dk xo o{g) dk eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge
dk

pD r k.

;' u tkB' !

ikD

bt' . 650.

gfjbK @r'bk# Fpd efj e nzs T[s @;dBfB# (@;dB#-xo o{g tkbh)
eEB

eo'.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

j?.

ethiB'!

ftuko

bt'.651.

gfjbK

@r'bk# Fpd T[uko e, (fco) nzs T[s @esfB# (xo o{g tkbh) gd dk eEB
eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j[zdk j?. (fJ; soQK d) j'o Bkw pDd jB.652.
gfjbK @r'bk# Fpd
s[ge dk pDdk j?.

Bkw

T[uko e, (fco) @esfB# gd efj fdU. (fJj)


gqphB'! ;wM bt'.653. gfjbK @r'bk# Fpd efj

e (fco) nzs T[s @;dBh# (;dB xo o{g) ej'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk
j? .

;{ M tkB
gfjbK

;wM

b? D .654.

@r'b k#

gd

T[uko',

(fco)

nzs

T[s

@XkfwB#

(Xkw

o{g)

gd

T[uko'.
gfjbk

(fJ; soQK) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ;{MtkB ftuko eo b?D.655.


@r'bk# gd T[uko e (fco) @BJhtk;B# (fBtk;-o{g) nzs T[s eo'.

(fJj)

Bkw

s[ge

gfjbK

dk

@r'bk#

pD

ikJrk,

Fpd

T[uko

ns/
e

j'o

fco

p/n`s

nzs

pDd/

T[s

ikDr.656.

@fbnkbh#

(fBrbD

tkbh)

r'bk nkfd T[ukfo e? fbnkbh nzfs T[uko.

ej'. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk j?. ;{MtkB'! ;ztko bt'. 657. gfjbK @r'bk#

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 657.

Fpd T[uko', nzs T[s @w[esfB# (w[es eoB tkbh, SvD tkbh)
(fJ;) ~ s[ge dk BKw efj e eth iB'! wB ftu ftuko

r'bk nkfd T[ukfo e? w[esfB nzfs T[uko.


Bkw s[ge e efj ep' bhij[ ;eb phuko. 658.
r'bk nkfd T[ukfo e? dksh nzfs T[uko.

(fJj)

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 659.

T[uko

r'bk nkfd T[ukfo e? siBh g[fB gd dj[.

j?.

@r'bk# Fpd gfjbK T[uko e nzs T[s @dksh# (dD tkbh) eEB eo'.
Bkw s[ge dk j?. p[ZXhwkB'! ftuko bt'.659. gfjbK @r'bk# (Fpd)
e

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 661.


i[nkbk ;esBh pesq s gqEw? eo' pfynkB.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ us[o fpuko. 663.

@siBh#
wB

gfjbK

(SvD

ftu

@i[nkbk#

tkbh)

ftuko
(Fpd)

eEB

eo'.

(fJj)

s[ge

dk

Bkw

j[zdk

Fpd

i'V'.

b?D .660.

T[uko

(fco)

nzs

T[s

@SvfB#

(fJj) Bkw s[ge dk j' iktrk. ;{M tkfbU! ftuko eo bt'.661. gfjbK
@i[nkbk# eEB eo e, (fco) w{zj s'I @;esBh# (Fesh tkbh) T[ukoB eo'.
fJj

Bkw

s[ge

gfjbK

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo gSkB. 662.


i[nkbk siDh pesq s gqEw? eo' T[uko.

fco

;{M tkB

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 660.


i[nkbk nkfd T[ukfo e? SvfB nzfs T[uko.

eEB eo'.
bt'.658.

T_uko'.

(fJj)

w{zj

dk

pD

s'I

@i[nkbk#

Bkw

s[ge

ikJrk.
dk

efj
j'

;{MtkB
e

fco

iktrk.

ftuko

eo

@siDh#
;wMdko'!

b?D.662.

(fsnkrD
ftuko

tkbh)

Fpd

bt'.663.

488

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

489

gfjbK @i[nkbk# Fpd efj e (fco) w[y s'I @SkvfD# gd dk T[ukoB


(fJj) Bkw s[ge dk j?. ;{MtkB'! ftuko bt'.664. gfjbK @i[nkbk#

i[nkbk SkvfD gqEw jh w[y s eo' T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 664.

eo'.

i[nkbk dkfJfB gqEw jh w[y s eo' T[uko.

(Fpd) efj e fco w{zj s'I @dkfJfB# (dD tkbh) eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 665.


i[nkbk pesqfD gqEw jh w[y s eo' T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 666.
i[nkbk nkfd T[ukfo e? gqrNkfJfB gd dj[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 667.
i[nkbk nkfd T[ukfo e? XoDh nzfs T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 668.
d[oiB nkfd T[ukfo e? dkjfB g[fB gd dj[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fus bj[. 669.

dk

j'

iKdk

j?.

;[xV'!

ftuko

gfjbK @i[nkbk# ns fco @pesqfD# (w{zj tkbh) Fpd ej'. (fJj) Bkw

Bkw

s[ge

dk

gfjbK
tkbh)

eEB

j?.

;{MtkB'!

@i[nkbk#
eo'.

Fpd

T[uko

(fJj)

gfjbK @d[oiB# Fpd dk


i'V'. (fJj) Bkw s[ge

ftuko

Bkw

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 670.

bt'.670.

r'bh XoDh pesq s gqEw? eo' T[uko.

ej'.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 671.


d[;N nkfd ;pd T[ukfo e? dkjfB pj[fo T[uko.

(fJj)

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 672.

u"gJh

G{fwi fgq;mfB g[fB gd dhi?. Bkw uhB s[ge e' bhi?. 673.
ek;fm fgq;mDh nkfd T[uko. Bkw s[ge e ;eb fpuko.
d[qwi pk;Bh g[fB gd dhi?. uhB Bkw Bkbh e' bhi?. 674.
d'jok

ek;fm fgq;mDh pesq s gqEw? eo' T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[iB ;tko. 675.
ibi fgq;mDh fgqEw jh w[y s eo' T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;[ Xko. 676.
pkoi fgq;mD nkfd jh w[y s eo' T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 677.
Bhoikb:fD pesq s fgqEw? eo' T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 678.

gfjbK

@r'bh#

(fJj)

Bkw

gfjbK

@d[;N#

s[ge

dk

Fpd

s[ge

dk

Fpd

Bkw

eo

e,

(fco)
dk

j?.

nzs
j?.

T[s

@XoDh#

;{MtkB',

(XkoB

ftuko

eoB

bt'.668.

e, fco @dkjfB# (;kVB tkbh)


ftukotkB'! ;'u bt'.669.

gd

e (fco) nzs T[s @doofB# (db


Bkw s[ g e dk pD r k. ;wMdko' !

dD
;' u

efj

e,

pDdk

T[uko

bt'.667.

s[ge

T[ukoB eo
dk pDrk.

gfjbK @dqiB# Fpd T[uko


tkbh) gd eEB eo' . (fJj)

ek;N fgq;mDh nkfd T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb fpukoj[.

bt'.665.

s[ge dk pDdk j?. ;[xV iB'! ftuko bt'.666. gfjbK @i[nkbk# Fpd
dk T[ukoB eo e, (fco) @gqrNkfJfB# (gqrN eoB tkbh) gd i'V'. (fJj)

dqiB nkfd ;pd T[ukfo e? doofB nzfs T[uko.

u" g Jh'

eo

;{MtkB

fco

j?.

@XoDh#

ftdtkB'!

fco
ftuko

(XkoB
us

eoB

tkbh)

gd

oy'.671.

@dkjfB#

(;kVB

eo

b?D.672.

tkbh)

eEB

eo'.

gfjbK @ek;N fgq;mDh# (ekm dh fgm tkbh) Fpd T[uko'. fJj Bkw
s[ge dk pDdk j?. fco @G{fwi# (G{wh s'I g?dk j'J fpqS) fgq;mfB# gd ej'.
(fJj)

Bkw
gfjbK

s[ge
@ek;fm

;wM
fgq;mD#

@d[qwi pk;Bh# (fpqS d g[Zso


(s[ge) dk Bkw j?.674.

bt'.673.
T[uko'.
beV

fJj
Bkb

;ko

t;D

s[ge
tkbh)

d
Fpd

Bkw
ej'.

;wM'.

fco

fJj

Bkbh

d'jok

gfjbK w{zj s'I @ek;fm fgq;mDh# T[ukoB eo'. (fJj) s[ge d Bkw jB,
;iB'! ftuko eo bt'.675. gfjbK @ibi fgq;mDh# (ib s'I g?dk j'J fpqS
s'I pD ekm dh fgm tkbh) ej'. ;[xV'! fJj Bkw s[ge dk ftuko
bt'.676.
Fpd

gfjbK w{zj s'I @pkoi# (gkDh s'I iBw fpqS) ej' ns fco@ fgq;mD#
i'V'. (fJj) Bkw s[ge dk j[`dk j?. ;wMdko'! ftuko eo bt'.677.

gfjbK @Bhoikb:fD# (ib s'I g?dk j'J fpqS ftu xo pDkT[D tkbh) w{zj
s'A T_ukoB eo'A. fJj s[ge dk Bkw j[`dk j?. ;wMdko'! ftuko bt'.678.

490

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

491

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 679.

gfjbK @nzp[i# (ib s'I g?dk j'D tkbk fpqS) w[y s'AA T[uko', fco
@fgq;mDh# Fpd T_uko'. fJj Bkw s[ge dk j[zdk j?, ftuko bt'.679.

xBii fgq;mD fgqEw jh w[y s eo' T[uko.

@xBii

nzp[i fgq;mDh fgqEw jh w[y s eo' T[uko.

ns

ib

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 680.

fgm tkbh) dk gfjbK w{zj ftu'I T[ukoB


iKdk j?. ;{MtkB'! ;wM bt'. 680.

eo'.

ib so nkfd T[ukfo e? fgq;mfD Xo gd dj[.

gfjbK ib so (ib T[s soB tkbk) Fpd T[uko


@fgq;mfD# gd efj fdU. (fJj) s[ge dk Bkw pD iKdk j?.

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 681.


pko nkfd ;pd T[ufo e? so fgq;mD g[fB Gky[.
Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs oky[. 682.

fgq;mD#

(pdb

g[Zso

ib

ikJ

(fJj)

fpqS
Bkw

dh

beV

dh

s[ge

dk

pD

e (fco)
us[o'! wB

ftu ftuko eo bt' . 681. gfjbK @pko# Fpd T[ u ko e fco @so


fgq;mfD# (so ;eD tkb ekm dh fgm) efj fdU. (fJj) Bkw s[ge dk
pDdk

Bho nkfd ;pd T[ufo e? so gd fgq;mD dj[.

j? .

;{ M tkB' !

ikD

bt' . 682.

gfjbK @Bho# (ib) Fpd T[uko e, fco @so# ns @fgq;mfD# gd


(fJj) s[ge dk Bkw pD iktrk. ;{MtkB'! ftuko bt'.683. gfjbK

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 683.

i'V'.

joi fgq;mDh nkfd jh w[y s eo' T[uko.

@joi# (ib s'I g?dk j'fJnk ekm) ns @fgq;mDh# Fpd dk w{zj ftu'I T[ukoB
eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk. ;{MtkB'! ;'u bt'.684.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 684.


u"gJh

u"gJh

pkfoi fgq;mDh nkfd T[uko. Bkw Bkfb e ;eb fpuko.

gfjbK

G{fw ;pd e' nkfd T[uko'. o[j fgq;mfD s[w pj[fo ;tko'.

@G{oj
s[ge

Bkw s[ge e ;G jh j'jh. i' e'T{ us[o uhB eo i'jh. 686.

fgq;mfD#

G{oj fgq;mfD g[fB gd dhi?. Bkw ikB s[ge e' bhi?. 685.

j? ,

so[ o[j fgq;mfB nkfd T[uohnj[. Bkw s[ge e ;eb fpuohnj[.

@pkfoi

fgq;mDh#

T[uko'.

fgq;mfD# (Xosh s'I T[r ekm


dk ;wMDk ukjhdk j?.685.
efj

;wM

fdU.

fJj

;G

s[ge

(fJj)

Bkb

(s[ge)

dk

Bkw

j?.

fco

dh fgm tkbh) gd T[uko'. (fJj) Bkw


gfjbK @G{fw# Fpd ej'. fco @o[j
d

Bkw

j'

ikDr.

i'

e'Jh

us[o

g[oF

bt r k.686.

gfjbK

@so

o[j

fgq;NfB#

dk

T[ukoB

eo'.

(fJj)

;G

s[ge

dk

G{fw ;pd ej[ nkfd T[ukoj[. o[j ;[ ;pd e' pj[o fpukoj[.

Bkw ;wM'. (fco) @ek;m e[zdBh# (ekm d w[m tkbh) eEB eo'. (fJj) ~
;G s[ge dk Bkw ;wM'.687. gfjbK @G{fw# Fpd ~ T[uko'. fco @o[j# Fpd

Bkw s[ge i{ e ;G wkBj[. :k w? eS{ Gd Bjh ikBj[. 688.

~ i'V'. (fJj) Bkw ;G s[ge ih dk wB'. fJ; ftu e'Jh ;z;k B oy'.688.

ek;m e[zdBh nkfd pykB'. Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. 687.

fgqEh ;pd e' fgqEw? dhi?. o[j gd pj[fo T[ukoB ehi?.


Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 689.
fpoS ;pd e' nkfd T[uko'. fgq;mfB gd efj ihn fpuko'.
Bkw s[ge e j'fj ngkok. :k w? eS[ B Gd fBjkok. 690.
d[qwi ;pd e' nkfd T[uko'. fgq;mfB gd efj jhJ fpuko'.
;G jh Bkw s[ge e j't?. iT[ e'T{ us[o fus w? i't?. 691.
so[ gd w[y s nkfd T[uko'. fgq;mfB gd e" pj[fo fpuko'.
Bkw s[ge e ;p ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 692.

gfjbK @fgqEh# Fpd oy'. fco @o[j# gd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G


s[ge dk Bkw wB'. fJ; ftu e'Jh coe B ;wM'.689. gfjbK @fpoS# Fpd
~ T[uko'. fco @fgq;mfB# Fpd dk wB
dk Bkw pD ikJrk. fJ; ftu e'Jh

soQK)

s[ge

gd

@dq[wi# (fpqS d ikJ


fdb ftu oy'. (fJj)

ekm) gd ~ gfjbK T[uko'. (fco) @fgq;mfB#


Bkw s[ge dk j'Jrk. i e'Jh f;nkDk pzdk

wB

ftu

gfjbK

ftuko

eork.691.

w[y

s'I

@so[#

gd

dk

T[ukoB

eo'.

fco @fgq;mfB# Fpd ~ Bkb i'V'. ;G (fJ; B{`) s[ge dk Bkw ;wM'. fJ;
ftu e'Jh nzso B wB'.692.

o[y ;pd e' nkfd T[uko'. fgq;mfB gd efj pj[fo fpuko'.


;G jh Bkw s[ge e j'Jh. :k w? ej{z Gd Bjh e'Jh. 693.

ftu ftuko eo'. (fJ;


coe B ;wM'.690.

Bkw

gfjbK @o[y# (fpqS) Fpd ~ T[uko'. fco @fgq;mfD# gd ~ oy'. (fJj)


;G s[ge dk j'Jrk. fJ; ftu fes e'Jh Gd B wzB'.693.

492

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

493

;G jh Bkw s[ge e ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 694.

gfjbK @T[sG[i# gd ~ T[uko'. fco @fgq;mfB# gd dk wB ftu ftuko


eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh nzso B ;wM'.694.

so[ ;[s ;pd e' nkfd T[uko'. pj[fo fgq;mDh ;pd fpuko'.

gfjbK @so[ ;[s# gd dk T[ukoB eo'. fco @fgq;mDh# Fpd dk T[ukoB eo'.

T[sG[i gd e' nkfd T[uko'. fgq;mfB gd efj jhJ fpuko'.

;G jh Bkw s[ge e ikB'. :k w? eS{ Gd B gSkB'. 695.

(fJ; ~) ;G
;wM'.695.

nfVb

;G

d'jok

gfjbK

Xok nkfd ;pd T[ufo e? BkfJe nzs T[uko.


fgq;m Gkfy pzd{e e bhij[ Bkw ;[ Xko. 699.
u"gJh

Bkw

;wM'.

@XokXko#

(Xosh

nk;o

@Xokoki#

(Xosh

T[s

;[;'fGs

@fgq;m#

gd

dh

tos'I

eoB

Bkb

s[ge

gfjbK
;G
Gd

Xok ;pd e' nkfd T[uko'. fgq;mfB ;pd ;[ nzfs ;[ Xko'.


;eb Bkw s[ge e ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 705.
Xok ;pd e' nkfd GBhi?. fJzdq ;pd sk gkS dhi?.
fgq;mfB gd e' pj[fo T[uko'. ;eb s[ge e Bkw phuko'. 706.
Xok ;pd e' nkfd T[uohn?. gkbe ;pd ;[ nzfs fpuohn?.
fgq;mfB gd e' pj[fo pykB'. ;G jh Bkw s[ge e ikB'. 707.

fpqS)

gd

dk

T[ukoB

eo'.

gfjbK

T[uko

fco

@fgq;mfB#

dk

Bkw

pD

ikJrk.699.

@XoBh

gfs#

gd

T[uko'.

b'r wB ftu s[ge dk Bkw


B wB'.702. @XokokN# (fpqS)

T[s @okt# Fpd T[ukoB


dk Bkw ;wM bt'.701.

eo'.

fco

(fJ;

@fgq;mfB#

;wM'. fJ;
gd gfjbK

Fpd

i'V'.

fco
~)

ftu (fe; fe;w dk) e'Jh


T[ukoB eo'. fco @fgq;mfD#

Fpd i'V'. (fJ; ~) wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd BjhI
j?.703.
@Xokoki#

Xokoki g[fB nkfd T[ukohn?. skfj fgq;mDh pj[fo ;[ Xohn?.


;G ;qh Bkw s[ge e j'tfj. ik e ;G r[fBiB r[B i'tfj. 704.

coe

gfjbK @Xok# Fpd dk eEB eo'. fco @BkfJe# Fpd T[; Bkb i'V'.
@fgq;mfB# Fpd ej'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'.700. gfjbK

@XoBh# Fpd fby bt'. T[; d nzs


@fgq;mfB# Fpd oy'. (fJ; ~) s[ge

Bkw s[ge ikB' wB wkjh. :k w? Gd B?e j{` Bkjh. 703.

fizBk

u"gJh

XoBh gd gqEw? fbfy vko'. okt ;pd fsj nzfs T[uko'.

XokokN gd nkfd T[uko'. fgq;mfB gd e' pj[fo ;[ Xko'.

osk

gd i'V'. (fJj) Bkw s[ge dk pDrk. ;ko wB ftu ;'u bt'. 698. gfjbK
@Xok# Fpd dk T[ukoB eo e, (fco) nzs s @BkfJe# Fpd T[uko'. (fco)

fgq;mfB gd e' pj[fo T[uohn?. Bkw s[ge e? ;G? fpuohn?. 700.

Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 702.

yV'sk

fpqS)

fco

XoBhgfs gd nkfd T[uko'. fgq;mfB ;pdfj pj[fo ;tko'.

ftu

d'jok

Xok ;pd e' nkfd pykBj[. BkfJe ;pd sjk c[fB mkBj[.

fgq;mfB pj[fo ;pd e' dhi?. Bkw gSkB s[ge e' bhi?. 701.

fJ;

fco @fgq;mfD# gd ~ T[; Bkb i'V'. (fJ; ~) ;G b'r wB ftu s[ge dk


Bkw ;wM'. fJ; eEB ftu e'Jh Gd B ;wM'.697.

Xokoki gqEw? T[ufo g[fB fgq;mfB gd dj[.


Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 698.

dk

nfVb

XokXko gd gqEw T[ukoB ehihn?. fgq;mfD gd e' pj[fo mT[o sj dhihn?.


;eb s[ge e Bkw us[o ih ikBhn?. j' :k e Ghso Gd B?e Bjh wkBhn?. 697.

s[ge

@gsqh# gd ~ gfjbK eEB eo'. fco @fgq;mfD# Fpd ~ oy'. (fJ; ~)


s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.696.

gsqh gd e' nkfd pykB'. fgq;mfD ;pd ;[ pj[fo gqwkB'.


;G jh Bkw s[ge e ikBj[. :k w? eS{ Gd Bjh wkBj[. 696.

b'r

(fpqS)

fco

F[o{

ftu

T[uko'.

fco

T[;

Bkb

@fgq;mDh#

i'V'.

fJj ;G Bkw @s[ge# dk j'trk. fJ; ~ ;ko p[ZXhwkB ;wM b?D.704.


gfjbK @Xok# Fpd ~ T[uko'. (fco) nzs ftu @fgq;mfB# Fpd oy'. ;G fJ;
~

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

fJ;

ftu

fe;

fe;w

dk

Gd

wB'.705.

gfjbK @Xok# Fpd ~ ej'. T[; s'I pkd @fJzdq# (fpqS) Fpd i'V'. fco
@fgq;mfB# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. 706. @Xok# Fpd
~ gfjbK T[uko'. @gkbe# Fpd ~ nzs ftu ftuko'. fJ; fgS' @fgq;mfB# gd
dk

eEB

eo'.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.707.

494

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

495

fgq;mfB ;pd ;[ pj[fo GBhi?. Bkw ikB s[ge e' bhi?. 708.

@so[i# (fpqS s'I g?dk j'fJnk ekm) Fpd ~ gfjbK ej'. T[; d nzs
T[s @BkE# Fpd oy'. fco @fgq;mfB# Fpd ej'. (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM

dqwi ;pd e' nkfd ;[ dhi?. BkfJe gd e' pj[fo GBhi?.

bt'. 708. @dqwi# Fpd ~ gfjbK oy'. fco @BkfJe# gd Fkwb eo'. nyho

so[i ;pd e' nkfd pykB'. BkE ;pd fsj nzfs gqwkB'.

fgq;mfB ;pd ;[ nzfs pykBj[. ;G jh Bkw s[ge e wkBj[. 709.


cb gd nkfd T[ukoB ehi?. sk gkS BkfJe gd dhi?.
g[fB fgq;mfB s[w ;pd T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 710.
so[i ;pd e' nkfd T[uohn?. oki ;pd e' pj[fo ;[ Xohn?.
sk gkS fgq;mfB gd dhi?. Bkw s[czr ikB ihn bhi?. 711.

T[s @fgq;mfB# Fpd eEB eo'. (fJ; ~ ) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. 709.
gfjbK

fpqSi ;pd e' nkfd GBhi?. sk gkS? okik gd dhi?.


fgq;mfB ;pd ;[ nzfs T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 713.

gfjbK

Bkw s[ge e j's j? uhfB us[o fBoXko. 715.


;[ efp pesq s e[zdDh gqEw? eo' T[uko.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[wfs ;tko. 716.
T[ u koB

gfjbK
@fgq;mfB#

pk;Bh

;pd

pesq

Gkyhn?.

XoJ; oik ;pd ;[ nzfs pykBhn?.


gkS

e[zdBh

pj[fo

gd

mkBhn?.

;[ efp ;G? fus wkM ;[ ;ku fpukoh:'.


j'

Bkw

so[i

s[ge

pk;Bh

;eb

nkfd

;[

fB;ze
;pd

fgS'I

@BkfJe#

gd

i'V'.

fco

(Xosh

s'I

g?dk

j'fJnk

fpqS)

gd

nkozG

ftu

ej'.

okik gd
s[ge dk

@so[

Fpd

o[j

nzs

i'V'.
Bkw

nB[i#

T[s

nzs T[s @fgq;mfB#


;wM'.713.
gd

oy'.

oy'.

(fJj)

fco
s[ge

Fpd

@BkfJe#
dk

dk

Fpd

dk

Bkw

j'

BtK

T[ukoB

eo'.

eEB

eo'.

ikJrk.714.

s[ge

dk

j[zdk

j?.

fJ;

uso'!

w{zj'I @e[zdDh# Fpd dk T[ukoB


ftuko eo bt' . 716.

fB;u?

eo'.

eo

(fJj)

bt'.715.

s[ge

dk

Bkw

j?.

ethU!

gfjbK

;ko

f;nkD

ehihn? .

j' Bkw s[ge e ikfB fjqd? w? okyhn?. 717.


sk

T[;

gfjbK @so[ o[j fgq;mfB# (FpdK) ~ w{zj s'I T[ukoB eo'. (fJj) Bkw

gfjbK

Bkw s[ge e uhB us[o fus bhihn?.


fpqSi

eo'.

eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge d Bkw


s'I iBfwnk ekm) ~ T[uko'. fco @oki#

nfVb

nfVb

nkfd

@XoBhik#

eo'. T[; fgS'I


(fJ; ~) ;ko

so[ o[j fgq;mfB gqEw jh w[y s eo" T[uko.

e[ z d Bh

T[ukoB
eEB
(fpqS

d'jok

d'jok

ek;N

dk

T[; fgS'I @okN# Fpd i'V'. nzs T[s @fgq;mfB# gd ~ oy'. (fJj) s[ge dk
Bkw j?, ;ko b'r e'Jh ;z;k B eo'.712. gfjbK @fpqSi# Fpd dk toDB

so[ o[j nB[i nkfd gd dhi?. BkfJe gd e' pj[fo GBhi?.


fgq;mfB ;pd nzs e' dhB. Bkw s[ge e j'fjz BthB. 714.

gd

Fpd ~ i'V'. fJ; fgS'I @fgq;mfB# Fpd ~ oy'. (fJ; dk) wB ftu s[czr
(s[ g e) Bkw ikD bt' . 711.

XoBhik gd nkfd GfBi?. okN ;pd sk gkS fdi?.


fgq;mfB gd e' nzfs pykB'. Bkw s[ge ;G Gd B wkB'. 712.

@cb#

s[;hI @fgq;mfB# Fpd dk


;wM'.710. gfjbK @so[i#

T[ukoh:'. 718.

@ek;N

e[zdBh#

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

(fJ;

~)

s[ge

dk

Bkw

;wM e fus ftu oy'. w{zj s'I @fpqSi pk;Bh# Fpd T[uko'. (fJj) Bkw s[ge
dk j?, fjod ftu t;k bt'.717.
gfjbK @XoJ;# ns nzs T_s @oik# ~ pykB eo'. fco fJ; fgS'I
@e[zdBh# Fpd i'V'. ;ko eth fus ftu (fJj rZb) ;u wzB bt'. (fJ; ~)
s[ge

Bkw

ti'I

;ko

fB;zr

j'

T[ukoB

eo'.718.

F[o{ ftu @so[i pk;Bh# Fpd ej'. (fJj) Bkw s[ge dk j?, ;ko eth

pykBhn?.

Bkw s[ge e ;eb ;[ efp wB wkBhn?.

wB ftu XkoB eo bt'. fJ; pko wB ftu e'Jh Fzek B oy'. fiE ukj',

:k w? ;ze B eS{ fjqd? w? ehihn?.

fJ;

j' ijk ijk fJj Bkw uj' sj dhihn?.719.

Bkw

dk

gq:'r

eo

fdU.719.

496

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;;sO

Bkw

wkbk

497

u"gJh

G{fw ;pd e' nkfd T[uko'. ik gd fsj gkS d? vko'.


gfjbK @G{fw# Fpd ej'. fco @ik# gd pkd ftu i'V'. (fJ; ~) ;G

Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 720.


fgqEh ;pd e' nkfd T[uko'. sk gkS ik gd d? vko'.
Bkw s[czr ikB ih: bhi?. ujhn? ijk sjh gd dhi?. 721.
p;[Xk ;pd ;[ nkfd pykBj[. sk gkS ik gd ej[ mkBj[.
Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 722.

b'r s[ge dk Bkw wB ftu t;kU. fJ; ftu osk fizBk Gd B ;wM'.720.
gfjbK @fgqEh# Fpd dk T[ukoB eo'. fJ; fgS'I @ik# gd i'V'. (fJj)
Bkw s[czr dk wB ftu XkoB eo'. fiE ukj', T_E tos bt'.721. @p;[Xk#
(Xosh) Fpd F[o{ ftu oy'. fJ; fgS @ik# gd i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu
s[ge

gqEw p;[`Xqk ;pd T[uohn?. sk gkS ik gd d? vohn?.

dk

Bkw

;wM'.

fJ;

ftu

osk

fizBk

Gd

;wM'.722.

gfjbK @p;[zXqk# (Xosh) Fpd T[uko'. fJ; fgS'I @ik# gd i'V'. ;G fJ;
wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E tos bt'.723. gfjbK

Bkw s[ge e ;fG ihn bjhn?. ujhn? ijk sjh gd ejhn?. 723.

soBh gd e' nkfd pykB'. sk gkS ik gd e' mkB'.

@soBh# (Bdh) Fpd ~ tos'. fco @ik# gd ~ i'V'. ;G fJ; ~ s[ge dk


Bkw ;wM'. fiE ukj', fJ; dh tos'I eo'.724.

Bkw s[ge e ;G jh bjhn?. ujhn? ijk sjh gd ejhn?. 724.


Szd

pbh; nkfd pykB. pk;Bh g[fB gd mkB.


Bkw? s[ge ;G j'fJ. Bjh Gd :k wfj e'fJ. 725.
u"gJh

f;zx ;pd e' nkfd pykB. sk gkS nfo ;pd ;[ mkB.


Bkw s[ge e ;eb gSkBj[. :k w? eS{ Gd Bjh wkBj[. 726.
g[zvohe gd nkfd T[uko'. sk gkS nfo gd d? vko'.
Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. :k w? eS{ Gd Bjh ehi?. 727.
nkfd ;pd jo iS T[uko'. sk gkS nfo gd d? vko'.
Bkw s[ge e ;G ihn bjh:'. ujhn? Bkw ijk sj ejh:'. 728.
Szd

Szd

gfjbK
fJj

u"gJh

nkfd ;pd fwqroki T[uko'. sk gkS fog[ gd d? vko'.


Bkw s[ge e ;eb gSkB'. :k w? eS{ Gd Bjh ikB'. 730.
g;[ gs; gd gqEw GfBi?. sk gkS? nfo gd e' fdi?.
Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 731.

@pbh;#
dk

(pbK

Bkw

j'trk.

dk

;[nkwh)

fJ;

pykB

eo'.

fco

@pk;Bh#

e'Jh

;zdj

tkbh

rZb

ftu

Fpd
BjhI.

i'V'.
725.

u"gJh

gfjbK @f;zx# Fpd ej'. fco @nfo# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge
dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh ;z;k B oy'.726. gfjbK @g[zvohe# (Fo) gd
T[uko'. fJ; fgS'I @nfo# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I bt'.
fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.727.
gfjbK @jo iS# (ghbhnK nZyK tkbk Fo) Fpd T[uko'. fJ; fgS'I
@nfo# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj',
fJ;

dh

tos'I

eo'.728.

Szd

fwqroki nkfd T[uko. nfo ;pd pj[fo ;[ Xko.


sT{czr Bkw gSkB. Bjh Gd :k wfj wkB. 729.

s[ge

s[czr

gfjbK @fwqroki# Fpd T[uko'. fco @nfo# Fpd eEB eo'. (fJ; ~)
dk Bkw ftuko'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.729.

u"gJh

gfjbK

@fwqroki#

Fpd

T[uko'.

fJ;

fgs'I

@fog[#

gd

i'V'.

;ko

(fJ;

~) s[ge d Bkw ti'I ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.730. gfjbK @g;[
gs;# (jkEhnK dk okik, Fo) Fpd ej'. fco @nfo# gd ~ i'V'. (fJ; ~)
;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

fJ;

ftu

e'Jh

coe

;wM'.731.

498

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

;eb g;[B e Bkw b? ;sq[ ;pd efj nzfs.


;G jh Bkw s[czr e fBe;s ubs nBzs. 732.
fwqr gd nkfd pykfB e? gfs gd pj[fo T[uko.
nfo efj Bkw s[czr e bhi? ;[ efp ;[ Xko. 733.
Szd

;;sO

Bkw

wkbk

499

d'jok

;kfonK gF{nK dk Bkw b? e, nzs ftu @;sq[# Fpd i'V'. (fJ; soQK)
;ko s[ge d Bkw pDd ub ikDr.732. gfjbK @fwqr# (gF[) Fpd efj
e fco @gfs# gd oy'. fco @nfo# Fpd ej'. (fJj) Bkw s[czr dk j?. ethU!
ftuko

b t'.733.

Szd

F[o{ ftu @fwqr# Fpd pykB eo'. T[; fgS'I @gfs# Fpd i'V'. fco @fog[#
T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ftuko'.734. gfjbK @f;zrh# gd

fwqr ;pd nkfd pykB. gkS? ;[ gfs gd mkB.


fog[ ;pd pj[fo T[uko. ;G Bkw s[ge fpuko. 734.

Fpd

f;zrh fgqEw gd Gky[. nfo ;pd efj bfy oky[.

ej'. fco @nfo# Fpd i'V'. fco @nfo# Fpd oy'. ;G Bkw s[ge d j' iKd
jB.735.

nfo ;pd pj[fo pykB. ;G Bkw s[ge gSkB. 735.


Sz d

tvk

Sz d

tZ v k

gfjbK @gfs# Fpd T[uko e fco @fwqr# Fpd i'V'. fco @nfo# Fpd

gfs ;pd nkfd T[ukfo e? fwqr ;pd pj[fo pykBhn?.


nfo ;pd pj[fo T[uko e Bkw s[ge gfjukBhn?.
Bjh Gd :k w? B?e[ j? ;G ;[ efp wkBj[ fus w?.
ij ikBhn? sj dhihn? gd nT[o Szd efps w?. 736.
u"gJh

T[uko e s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fe; gqeko dk e'Jh ;z;k BjhI j?,
;ko eth wB ftu ftuko eo b?D. fiE ukj', gd iK efpZs iK Szd ftu
i'V
u"gJh

joD ;pd e' nkfd GfDi?. sk gkS gfs gd e' fdi?.


sk gkS nfo ;pd T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 737.

Fpd

f;zrh nkfd T[ukoB ehi?. sk gkS gfs gd ej[ dhi?.

gfjbK

;sq ;pd ej[ pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 738.
feq;BkfiB gd nkfd T[uko'. sk gkS gfs gd d? vko'.
Bkw s[ge e ;G gfjukB'. :k w? Gd B e'T{ ikB'. 739.
d'jok

B?B'sw gd pesq s gqEw? eo' T[uko.


gfs nfo efj eo s[ge e bhi' Bkw ;[ Xko. 740.
u"gJh

@;sq#[

nfVb

fwqrh ;pd e' nkfd T[ukoB ehihn?.


sk gkS BkfJe ;[ ;pd ej[ dhihn?.
;sq ;pd efj Bkw s[ge e ikBhn?.
j' iT[B mT[o gd o[u? ;[ sjh pykBhn?. 742.

gfjbK @joD# Fpd dk toDB eo'. fco @gfs# Fpd i'V'. fco @nfo#
dk T[ukoD eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw eo e ;wM'.737.
@f;zrh#
Fpd
gfjbK

Fpd

dk

pykB

dk

T[ukoB
eo'.

@feq;BkfiB#

eo'.

;G

(ekbk

fJ;

fgS'I

@gfs#

Fpd

~)

s[ge

dk

b'r

(fJ;

fuZNk

fjoB)

gd

T[uko'.

Bkw
fco

bt'.

fco

;wM'.738.
@gfs#

Fpd

i'V'. fJ; ~ ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh nzso B wzB'.739.
d'jok

gfjbK w{zj s'I @B?B'sw# (T[sw B?DK tkbk fjoB) Fpd dk T[ukoB
eo'. fco @gfs# ns @nfo# Fpd efj e s[ge dk Bkw :kd oy bt'.740.
u"gJh

gfjbK

;P?sk;P?s sfB nkfd T[uko'. sk gkS gfs ;pd ;tko'.


fog[ gd pj[fo T[ukoB ehi?. Bkw s[ge e' ;G bfy bhi?. 741.

fdU.736.

@;P?sk;P?s

sfB#

(ekb

fuZN

ozr

tkbk,

fjoB)

dk

T[ukoB

eo'.

fgS'I @gfs# Fpd i'V'. fco @fog[# gd dk T[ukoB eo'. fJ; ~ ;G b'r s[ge
dk Bkw ;wM bt' . 741.
nfVb

@fwqrh# (fjoBh) Fpd ~ gfjbK T[uko'. fco @BkfJe# Fpd ej'. fco
@;sq# Fpd efj e (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'. fiE fus eo, fJ; gd
~ tos bt' . 742.

500

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;s nf;s nfiBk e nkfd T[ukohn?.


sk gkS gfs ;pd ;[ pj[fo ;[Xkohn?.
;sq[ ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

j' ;eb s[ge e Bkw ;[ jh: w? ikBhn?. 743.


T[ d o ; s uowkfd T[ u koB ehihn? .
sk e gkS pj[fo BkE gd dhihn?.
sk e gkS fog[ gd pj[fo T[ukohn?.
j' Bkw s[ge e ;G jh us[o fpukohn?. 744.
u"gJh

fe;B fg;m uowkfd T[uko'. sk gkS BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 745.
uko[ Bsq ;pdkfd T[uko'. sk gkS gfs ;pd fpuko'.
;sO[ ;pd ej[ pj[o' dhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 746.
B?B'sw gd nkfd T[uko'. BkfJe gd gkS d vko'.
;sq[ ;pd ej[ pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. 747.
fdqrh ;pd e' nkfd pykB'. sk gkS BkfJe gd mkB'.
;sq[ ;pd ej[ pj[o' dhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 748.
uyh ;pd e' nkfd T[uko'. sk gkS gfs gd d vko'.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 749.
fwqrh nfXg e' nkfd T[uko'. sk gkS gfs gd d vko'.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G gfjukB'. 750.
fwqrhokN ;pdkfd GfBi?. sk gkS gfs gd ej[ fdi?.
;sq ;pd e' nzfs T[uko'. Bkw s[ge e ;G ihn Xko'. 751.
fwqrh fJzdq ;pdkfd pykB'. sk gkS BkfJe gd mkB'.
sk gkS fog[ ;pd GBhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 752.

;;sO

@;s

nfVb

fwq r hoki e' nkfd T[ u koB ehihn? .

fJj

s[ge

fwqfri ;pd e' w[y s nkfd pykBhn?.


sk e gkS BkfJe gd e' mkBhn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' Bkw s[ge e ;G jh us[o fpukohn?. 755.

dk

gfjbK
(FpdK)

T[ukoB

eo'.

ekbh

501

s[uk

tkbk,

fjoB)

Fpd

gfjbK ej'.

Bkw

j?,

@T[do

T[uko'.

;G

;s

fJ;

(fJj)

fjod

ftu

uowkfd#

fgS'A

;G

fco

b'r

;wM

(fuN
@BkE#

Bkw

bt'.743.

uwV
gd

s[ge

tkb

gN

tkbk,

ns

fco

@fog[#

i'V'

;wM

bt'.

fjoB)
gd

dk

744.

u"gJh

gfjbK @fe;B fg;m uow# (ekbh uwVh tkbh fgm) gdK ~ T[ u koB eo' .
fco @BkfJe# gd ~ i'V'. fco @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.745. @uko[ Bsq# (;[zdo Bso) Fpd F[o{ ftu T[uko'. fco @gfs# Fpd ;'u'.
fco @;sq[ # Fpd ~ i' V ' . fJ; ~ fus ftu s[ c z r dk Bkw ;wM bt' . 746.
@B?B'sw# (T[sw B?DK tkbk fjoB) gd F[o{ ftu oy'. fco @BkfJe# gd
i'V'. fco @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.747.
gfjbK
Fpd

i'V'.

@fdOrh#
fco

(;[`do

@;sO[#

nZyK

Fpd

tkbk

oy'.

fjoB)

fJ;

~
s[ge

T_uko'.
dk

T_;

Bkw

fgS'A

;wM

@BkfJe#
bt'.748.

@uyh# (;' j DhnK nZ y K tkbk fjoB) Fpd dk gfjbK T[ u koB eo' . fco
@gfs# Fpd i'V'. fco @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.749. @fwqrh nfXg# (fjoBh dk gsh, fjoB) ~ gfjbK T[uko'. fco @gfs#
gd i'V'. fco @;sq# Fpd ~ pykB'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.750.
gfjbK @fwqrhokN# Fpd ej'. fco @gfs# gd ~ i'V'. nzs ftu @;sq#
Fpd Tuko'. (fJ; ~) ;ko wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'.751. @fwqrh fJzdq#
Fpd nkfd F[o{ ftu oy'. fco @BkfJe# gd i'V'. fco @fog[# gd eEB eo'.
(fJ;

soQK)

fus

ftu

s[czr

dk

Bkw

;wM

bt'.752.

@fwqrh J;o# (fjoB) Fpd ~ gfjbK T[uko'. fco @gfs# Fpd ~ i'V'.
nzs

ftu

@;sq[#

Fpd

oy'.

(fJ;

~)

;ko

s[czr

dk

Bkw

;wM'.753.

nfVb

sk e gkS BkfJe gd efj dhihn?.


;sq[ ;pd e' sk e nzfs pykBh:'.
j' Bkw s[ge e? ;eb us[o gfjukBh:'. 754.

nfiBk# (fuZNh

wkbk

fJ; fgS'A fco @gfs# Fpd ~ i'V'. fco @;sq# Fpd ~ nzs ftu eEB eo'.

fwqrh J;o e' nkfd T[uohn?. sk gkS gfs gd d vohn?.


;sq ;pd e' nzfs pykB'. Bkw s[czr ;eb gfjukB'. 753.

nf;s

Bkw

gfjbK

@fwqrhoki#

(Fo)

(Fpd)

dk

T[ukoB

eo'.

T[;

fgS'I

@BkfJe#

Fpd i'V fdU. fco T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. ;G us[o g[oF
fJ;

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.754.

gfjbK @fwqfri# (fjoBh dk pZuk, fjoB) ~ w[y s'I ej'. fco @BkfJe#
gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq[# Fpd ej'. ;ko ;{MtkB fJ; ~ s[ge dk
Bkw ;wM b? D .755.

502

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

503

w[y s gqEw fwqrh ;[ ;pd e' Gkyhn?.


sk e gkS BkfJe gd e' okyhn?.

T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. ;G us[o b'r (fJ; ~) s[ge dk Bkw

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

;wM

j' Bkw s[ge e ;eb us[o fufs Xkohn?.756.


u"gJh

fwqrh nB[i e' nkfd T[uko'. sk gkS BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo gqwkBj[. Bkw s[czr ;eb ihn ikBj[. 757.
fwqrh nB[i e' nkfd T[uko'. sk gkS? BkfJe gd vko'.
;sq ;pd pj[o' ;[ pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 758.

w[y s'I gfjbK @fwqrh# Fpd T[uko'. (fco) T[; fgS'I @BkfJe# Fpd oy'.
b? D .756.

u"gJh

gfjbK @fwqrh nB[i# (fjoBh dk S'Nk Gok) (Fpd) ej'. fco @BkfJe# gd
i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. fJ; ~ ;G b'r s[czr dk Bkw ;wM'.757.
gfjbK @fwqrh nB[i# Fpd ej'. T[; fgS'I @BkfJe# Fpd i'V'. fco @;sq#
gd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'.758.
gfjbK

@fwqrh

nB[i#

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

fJ;

fgS'I

@BkfJe#

Fpd

fwqrh nB[i ;pdkfd T[uko'. BkfJe gd gkS? d vko'.

i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. ;G b'r wB ftu (fJ; ~) s[czr dk Bkw

;sq ;pd e' pj[o pykB'. Bkw s[czr ;G? ihn ikB'. 759.

;wM'.759.
gfjbK @fwqrh otD# (fjoB) Fpd eEB eo'. fco @BkfJe# gd i'V'. fco

fwqrh otD ;pdkfd GfDi?. sk gkS BkfJe gd fdi?.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 760.
fwqrikfJe gd nkfd pykB?. sk gkS BkfJe gd mkB?.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw p`d{e ikB ihn fbi?. 761.
d'jok

@;sq[# Fpd dk eEB eo'. ;G fJ; ~ s[ge dk Bkw ;wM'.760.


gfjbK

nfVb

fsqDuo gd e' nkfd T[ukoB ehihn?.


BkE ;pd e' sk e? gkS? dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
;eb s[ge e Bkw[ ;[ us[o gSkBhn?. 764.

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.765.


u"gJh

fsqDjk gd e' nkfd pykB'. sk gkS? BkfJe gd mkB'.


;sq[ ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 766.

g?dk

ehsk

j'fJnk

pZuk,

fjoB'Nk)

Fpd

gfjbK @fwqrhik# (fjoB) T[uko e, fco @gfs fog[# Fpd nzs ftu T[uko'.
(fJj) Bkw s[ge dk j?. u`r eth ftuko eo b?D. 762.
gfjbK @fsqDuo# (xkj uoB tkbk gF{, fjoB) Fpd T[uko e fco @gfs
nfo#

Fpd

ej'.

(fJj)

Bkw

s[ge

dk

pDdk

j?.

;{MtkB

ftuko

b?D.763.

nfVb

@fsqDuo# Fpd dk gfjbK T[ukoB eo'. fco @BkE# Fpd ~ i'V'. T[; d
nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ;G ;wMdko b'r ;wM
b?D.764.

fsqDGy gd e' nkfd T[ukoB ehihn?.


BkfJe gd e' sk e gkS dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

dk

d'jok

fsqDuo nkfd T[uko e? gfs nfo pj[fo T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[xo ;tko. 763.

(fjoB

ej'. T[; fgS'I @BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) wB
ftu pzd{e dk Bkw ;wM bt'.761.

nkfd fwqrhik T[ufo e? gfs fog[ nzfs T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 762.

@fwqrikfJe#

gfjbK @fsqDGy# dk T[ukoB eo'. T[; fgS'I @BkfJe# gd i'V'. (fco) T[;
d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. gqphB'! (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ftuko
bt'.765.
u"gJh

gfjbK @fsqDjk# (xkj dk Bk;e, fjoB) ~ ej'. fco @BkfJe# gd i'V'.


fco @;sq# Fpd T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.766.

504

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

Bkw

wkbk

505

nfVb

fsqD jksqh e' nkfd T[u koB ehihn?.


gfjbK @fsqDjksqh# (fjoBh) gd dk T[ukoB eo'. T[; fgS'I @BkE# Fpd

sk e gkS BkE ;pd e' dhihn?.


sk e gkS ;sq ;pd e' mkBhn?.

i'V'. fco @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw j?. ;G ;{MtkB ;wM

j' ;eb s[ge e' Bkw us[o fufs ikBhn?.767.

b?D.767.

fsqD GSh e' nkfd pykBB ehihn?.


gfjbK @fsqD GSh# Fpd ej'. T[; fgS'I @BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd

BkfJe gd e' sk e gkS dhihn?.


;sq ;pd e' ejhU pj[fo ;[Xkfo e?.
j' Bkw s[ge e bhij[ ;eb fpuko e?.768.
fsqDjk fog[ e' nkfd pykBB ehihn?.
BkE ;pd e' sk e gkS? dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' Bkw s[ge e ;eb us[o gfjukBhn?.769.
d'jok

fsqDfog[ nkfd T[ukfo e? gfs fog[ nzfs T[uko.


;G jh Bkw s[czr e bhij[ ;[xo ;[Xko. 770.
u"gJh

fsqDfog[ nkfd T[ukoB ehi?. sk gkS BkfJe gd dhi?.


;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 771.

~ eEB eo'. (fJ; ~) ;ko ftuko g{ote s[ge dk Bkw ;wM b?D.768.
gfjbK @fsqDjk fog[# dk toDB eo'. T[; fgS'I @BkE# gd i'V'. fco nzs
T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; soQK) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ;ko/ ;{MtkB
;wM

b? D .769.

d'jok

(fJj)

gfjbK @fsqDfog[# gd efj e, (fco) nzs T[s @gfs fog[# Fpd i'V'.
Bkw s[czr dk j?, ;G ;wMdko'! ftuko bt'.770.

u"gJh

gfjbK @fsqDfog[# Fpd dk T[ukoB eo'. fJ; fgS'I @BkfJe# gd i'V'. fco
@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.771.
gfjbK

@G{iKse#

(xkj

]sw

eoB

tkbk,

fjoB)

Fpd

T[uko'.

fco

G{iKse ;pdkfd T[uko'. BkfJe sk gkS gd vko'.

@BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) wB ftu s[czr dk Bkw

;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 772.

ftuko

fgqEhi nfo ;pdkfd T[uko'. sk gkS BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G gfjukB'. 773.
nfVb

gfjbK @fgqEhi nfo# (xkj dk t?oh fjoB) Fpd dk T[ukoB eo'. T[;
fgS'I @BkfJe# Fpd ~ i'V'. fco @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge
dk Bkw ;wM'.773.
nfVb

G{ ;[s fog[ ;pdkfd pykBB ehihn?.

gfjbK @G{ ;[s fog[# (G{wh d g?dk ehs xkj dk t?oh, fjoB) Fpd ~ ej'.

sk e gkS pj[fo BkE gd dhihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.774.
u"gJh

T[ofti ;pd ;[ nkfd T[uko'. fog[ BkfJe gkS gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 775.

bt' . 772.

fco T[; fgS'I @BkE# Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ;
~)

;ko

gqphB

s[ge

dk

Bkw

;wM

b?D.774.

u"gJh

gfjbK @T[ofti# (Xosh dk g[Zso, xkj) Fpd T[uko'. fco @fog[ BkfJe#
Fpd i'V'. fco @;sq# Fpd dk toDB eo'. (fJ; ~) s[czr dk Bkw wB ftu
ftuko bt' . 775.

506

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

p?;[`Xoik ;sq T[uko'. BfJe ;pd nzfs d vko'.


;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. Bkw pzd{e fus w? Xohn?. 776.
X{foB nkfd T[ukoB ehi?. ik fog[ gd e' gkS? dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 777.
dPhgfB nkfd ;pd e' fdi?. ik gkS uo ;pd GfBi?.
;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb ;tko'. 778.
f;;NfB gd e' nkfd T[uko'. ik efj uo gkS d vko'.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fus fbi?. 779.
XofB ;pd e' nkfd T[uko'. ik uo gd gkS fsfj vko'.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 780.
Xok ;pd e' nkfd pykB'. ik uo gd gkS fsj mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[czr ;eb fufs Xko'. 781.
d'jok

G{fwi nkfd T[ukfo e? uo gd pj[fo T[ukfo.


fog[ efj Bkw s[czr e bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 782.
u"gJh

dqwBh nkfd T[ukoB ehi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G gfjukB'. 783.
fpqSfBi nkfd T[ukoB ehi?. uoBkfJe gkS gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 784.
XoJ;oDh nkfd pykB'. sk gkS ik uo gd mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 785.
XokokNBh nkfd T[uko'. ik BkfJe uo ;pd fpuko'.
;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. :k w? eS{ Gd Bjh wkB'. 786.

;;sO

Bkw

wkbk

507

gfjbK @p?;[zXoik# (Xosh dk g[Zso, xkj) ns/ @;sq# Fpd T[uko'. nzs ftu
@BkfJe# Fpd i'V'. fco @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) wB ftu p`d{e dk
Bkw

XkoB

eo'.776.

gfjbK @X{foB# (Xosh) Fpd dk T[ukoB eo'. T[; fgS'I @ik fog[# gd dk
eEB eo'. fco @;sq# Fpd dk toDB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw gSkD'.777.
gfjbK @dPhgfB# (;ZsK dPhgK tkbh Xosh) Fpd oy'. T[; fgS'I @ik uo#
Fpd eEB eo'. fco @;sq#[ Fpd dk eEB eo'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw
;wM'.778.
gfjbK @f;;NfB# (f;qFNh) gd T[uko'. T[; fgS'I @ik uo# Fpd i'V'. fco
@;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) fus ftu s[czr dk Bkw ;wM bt'.779.
gfjbK @XofB# Fpd dk T[ukoB eo'. fgS'I @ik uo# Fpd i'V'. fco @;sq[#
Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'.780.
gfjbK @Xok# Fpd ~ F[o{ ftu ej'. T[; fgS'I @ik uo# Fpd i'V'. fco
@;sq[# Fpd dk eEB eo'. fJ; ~ ;G s[czr Bkw ti'I fus ftu XkoB eo'.781.
d'jok

gfjbK @G{fwi# (Fpd) efj e fco @uo# gd dk T[ukoB eo'. fco @fog[#
ej'.

(fJj)

s[czr

dk

Bkw

j?.

ethU!

ftuko

bt'.782.

u"gJh

gfjbK @dqwBh# (fpqSK tkbh Xosh) Fpd T[uko'. (fco) @ik uo# efj e
@BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd dk toDB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw
;wM bt' . 783.
gfjbK @fpqSfBi# (xkj) dk T[ukoB eo'. fgS'I @uoBkfJe# gd i'V'. fco
@;sq# Fpd dk toDB eo'. (fJ; ~) fus ftu s[czr dk Bkw ;wM bt'.784.
gfjbK
Fpd

i'V'.

@XoJ;oDh#
fco

@;sq#

(fpqSK
Fpd

tkbh
dk

Xosh)

eEB

eo'.

Fpd
(fJ;

ej'.

T[;

fgS'I

@ik

uo#

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.785.
gfjbK @XokokNBh# (fpqSK tkbh Xosh) Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe#
Fpd i'V'. (fJBQK ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu osk fizBk coe B
wB'.786.

nfVb

pkfoXBh ;pdkfd T[ u koB

nfVb

ehihn? .

ik uo BkfJe ;pd nzfs fsj dhihn?.


;sq ;pd e' sk e nzs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs Xkohn?.787.

gfjbK @pkfoXBh# (ib tkbh Xosh) Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe#
Fpd nzs ftu i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw
j'

ikJrk,

;G

;{MtkB

ikD

b?D.787.

508

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;kw[dqfB ;pdkfd T[uko' ikfB e?.


ik uo gd sk e g[fB gkS mkfB e?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.788.

;;sO

j' ;eb s[ge e Bkw ;ku gfjukBhn?.789.


u"gJh

Bhokb:Bh nkfd T[uko'. ik uo BkfJe pj[fo fpuko'.


sk e nzfs ;sq gd dhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 790.
nfVb

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?. 791.


d'jok

pkokb:Dh nkfd efj ik uo gfs gd dj[.


;sq ;pd g[fB Gkyhn? Bkw s[ge bfy bj[. 792.
nfVb

ib ok;BBh nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo BkfJe gd fsj gkS dhihn?.
;sq[ gd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[ efp fpukohn?. 793.
u"gJh

e`fBXBh ;pdkfd GfDi. ik uo efj BkfJe gd fdi.


;sq ;pd e' nzfs T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 794.

509

uo# gd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd oy'. gqphB (fJ; ~) s[ge dk Bkw
;wM

b? D .788.
gfjbK @Bhookf;# (ib dh ok; tkbh, Xosh) Fpd dk T[ukoB eo'. T[;

d nzs T[s @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ;
~)

;ko

;uw[u

s[ge

dk

Bkw

;wM'.789.

u"gJh

gfjbK @Bhokb:Bh# (ib ~ XkoB eoB tkbh, Xosh) Fpd dk T[ukoB


eo'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. fJ; d nzs T[s @;sq# Fpd oy'. (fJ; ~)
wB

ftu

s[czr

dk

Bkw

;wM

bt'.790.

nfVb

BhoXBh ;pdkfd T[uko' ikfB e?.


ik uo BkfJe gd e' gkS mkfB e?.
;sq[ ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

wkbk

gfjbK @;kw[dqfB# (;w[zdo tkbh Xosh) Fpd T[uko'. fco T[; Bkb @ik

Bhookf; e' nkfd T[ukoB ehihn?.


ik uo BkfJe ;pd nzfs fsj dhihn?.
;sq ;pd e' sk e' nzfs pykBhn?.

Bkw

gfjbK

@BhoXBh#

(Xosh)

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

(T[;)

gS'I

@ik

uo

BkfJe# gd i'V'. nzs ftu @Fsq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko gqphB s[ge dk
Bkw

;wM' . 791.

d'jok

gfjbK @pkokb:Dh# (Xosh) Fpd efj e fco @ik uo gfs# gd i'V'.


fco @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) s[ge d Bkw ;wM bt'.792.
nfVb

gfjbK @ib ok;BBh# Fpd dk T[ukoB eo'. T[; fgS'I @ik uo BkfJe# gd
i'V'. fco nzs T[s #;sq# Fpd ej'. (fJj) ;kok s[ge dk Bkw pDdk j?, eth
b' r

ftuko

b? D .793.

u"gJh

gfjbK @ezfBXBh# (ib tkbh Xosh) Fpd ej'. fco @ik uo BkfJe# Fpd
i'V'. (fco) nzs T[s @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw
;wM'.794.

nzp[iBh ;pdkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 795.

gfjbK @nzp[iBh# (Xosh) Fpd eEB eo'. (nzs T[s) @ik uo BkfJe# gd
i'V'. fco @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) s[czr d Bkw ti'I wB ftu ;wM
bt'.795.

510

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

ibBh nkfd pykBB ehi?. ik uo gfs gkS? gd dhi?.


;sq ;pd e' nzfs pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 796.

;;sO

Bkw

wkbk

511

gfjbK @ibBh# (Xosh) Fpd ej'. T[; fgS'I @ik uo gfs# gd i'V'.
(fco) nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw
;wM'.796.

gkfBfB nkfd T[ukoB ehi?. ik uo gfs ;pdKfs GDhi?.


;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 797.

gfjbK @gkfBfB# (gkDhnK tkbh Xosh) Fpd ej'. (fco) nzs s @ik uo
gfs# Fpd T[uko'. fco @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk
Bkw

;wM' . 797.

nzp[iBh ;pdkfd GfDi?. ik uo gfs ;pdKfs efji?.


;sq ;pd pj[o' s[w mkB'. Bkw s[ge e ;G gfjukB'. 798.

gfjbK @nzp[iBh# (Xosh) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @ik uo gfs#
Fpd ej'. fco s[;hI @;sq# Fpd i'V fdU. (fJ; ~) ;ko s[ge d Bkw ti'I
gSkD'.798.

d'jok

d'jok

pkfofB nkfd T[ukfo e? ik uo Xo gd dj[.


;sq T[uko[ s[czr e Bkw us[o bfy bj[. 799.
nfVb

gfjbK @pkfofB# Fpd T[uko e, fco @ik uo Xo# gd i'V'. (fco) @;sq#
ej'. (fJ; soQK) s[c`r dk Bkw (pDdk j?). ftdtkB ;'u b?D.799.

Fpd
nfVb

pkfoiBh ;pdkfd T[uko' ikfB e?.


ik uo gfs gd e' fsj gkS mkfB e?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukfo e?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[ bj[ fpukfo e?. 800.
ibfBXBh

;pdkfd

T[ u koB

gfjbK @pkfoiBh# (Xosh) Fpd T[uko e, fco @ik uo gfs# gd ~ fgS'I


i'V'. (fco) T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pD
ikJrk.

;ko

ftuko

eo

b?D.800.

ehihn? .

gfjbK @ibfBXBh# (Xosh) Fpd T[uko e, fco @ik uo BkfJe# gd i'V'.

ik uo efj BkfJe gd pj[o' dhihn?.

fco @;sq# Fpd ~ nzs T[s oy'. (fJj) s[ge dk Bkw pD ikJrk. ;G gqphB

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

ftuko

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.801.


u"gJh

wxiBh ;pdkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr ikB ihn bhi?. 802.
nzp[dBh ;pdkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 803.
jfoBh nkfd T[ukoB ehi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 804.
pkfodBh ;pdkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo T[ukoj[. Bkw s[ge ;G jhJ fpukoj[. 805.
BfdBh nkfd T[ukoB ehi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. 806.

b? D .801.

u"gJh

fco

gfjbK @wxiBh# (Xosh) Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'.


@;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) s[czr dk Bkw wB ftu ;wM

bt'.802.
gfjbK @nzp[dBh# (gkDh d ;kroK tkbh Xosh) eEB eo'. fco @ik uo
BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
ftuko'.803.
gfjbK @jfoBh# (Xosh) Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. fco
@;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.804.
gfjbK @pkfodBh# (Xosh) Fpd oy'. fco @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'.
fco @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM'.805.
gfjbK @BfdBh# (Xosh) Fpd T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'.806.

512

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;sq ;pd ej[ sk e? nzfs pykBhn?.


j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs ikBhn?.807.

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.


j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.808.

513

gfjbK @B:Bh# (BdhnK tkbh Xosh) Fpd w[y s'A ej'. fco @ik uo
BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJj) s[ge dk
Bkw

j'

;osfB ;pd ;[ w[y s nkfd pykBhn?.


ik uo efj BkfJe gd gkS mkBhn?.

wkbk

nfVb

B:Bh ;pd ;[ w[y s nkfd T[ukohn?.


ik uo efj BkfJe gd g[fB d vkohn?.

Bkw

ikJrk.

;ko

wB

ftu

Xko

bt'.807.

gfjbK @;osfB# (BdhnK tkbh Xosh) Fpd w[y s'A eEB eo'. fco @ik
uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJj) s[ge dk
Bkw

j?,

;ko

;wMdko

b'r

ftuko

b?D.808.

BkfdfB w[y s ;pd T[ukoB ehihn?.

gfjbK @BkfdfB# (BdhnK tkbh Xosh) Fpd w[y s'I T[uko e fco @ik uo

ik uo efj BkfJe gd pj[o' dhihn?.

BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

j?.

;G

;{MtkB

ftuko

b?D.809.

j' ;eb s[ge e' Bkw us[o fufs ikBhn?.809.


ibBh w[y s nkfd T[ukoB ehihn?.

gfjbK @ibBh# (ib tkbh Xosh) Fpd w[y ftu'I T[ukoB eo e fco @ik

ik uo efj BkfJe gd gkS dhihn?.

uo BkfJe# gd i'V'. T[; fgS'I @;sq# Fpd ~ nzs T[s eEB eo'. (fJj) Bkw

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

s[ge dk j?, ;ko fwso ftuko eo b?D.810.

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?.810.

gfjbK @so`rfB# (bfjoK tkbhnK BdhnK dh Xosh) Fpd ~ T[uko e fco

nkfd sozrfB ;pd T[uko' ikfB e?.


ik uo efj BkfJe gd pj[o' mkfB e?.

@ik uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJj) Bkw s[ge

;sq ;pd e' sk e nzs T[ukohn?.

dk

j?.

;G

fwso'!

ikD

bt'.811.

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?. 811.


gfjbK

nkfd eokofB ;pd T[uko' pesq s.

@eokofB#

(e`fYnK

tkbhnK

BdhnK

tkbh

Xosh)

Fpd

w{zj

s'I

ik uo efj BkfJe gd T[uo' fus s.

T[uko'. fco @ik uo BkfJe# Fpd ~ fus ftu'I T[uko'. T[; d nzs ftu @;sq#

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

Fpd oy'. (fJj) Bkw s[ge dk j?. ;G ;{MtkB ftuko b?D.812.

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX pykBhn?.812.


c B BBh

;pdkfd

T[ u koB

ehihn? .

ik uo efj BkfJe gd pj[o dhihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

gfjbK @cBBBh# (MZrK tkbhnK BdhnK tkbh Xosh) Fpd ~ T[uko'. fco
@ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd pykB eo'. (fJj) s[ge
dk

Bkw

j?.

;G

;wMdko'!

gSkD

bt'.813.

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?.813.


fpqS ezdfBfB nkfd pykB' ikfB e?.

gfjbK

@fpqS

ezdfBfB#

(nkgD

gqtkj

Bkb

fpqSK

s'VB

tkbhnK

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkfB e?.

BdhnK tkbh Xosh) (Fpd dk) pykB eo'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. T[;

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

d nzs ftu @;sq# Fpd ej'. (fJj) s[ge dk Bkw j?. ;G us[o b'r gSkD

j' ;eb s[ge e Bkw us[o gfjukBhn?.814.

b?D.814.

514

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d'jok

ib o; ;BBh nkfd efj ik uo gfs efj nzfs.

;;sO

Bkw

wkbk

515

d'jok

gfjbK @ib o; ;BBh# (ib Bkb fGih j'Jh Xosh) (Fpd) efj e nzs

;sq ;pd efj s[ge e fBe;fj Bkw nBzs. 815.

ftu @ik uo gfs# Fpd i'V'. (fco) @;sq# gd eEB eo'. (fJ; soQK) s[ge d
nBzs Bkw pDd iKd/ jB.815.

feqsnfoBh gd nkfd efj ik uo BkE T[ukfo.

gfjbK @feqsnfoBh# (e`Y Bkb t?o eoB tkbhnK BdhnK tkbh Xosh) gd
i'V e fco @ik uo BkE# Fpd T[uko'. (fco) @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJj)

;sq T[ufo efo s[ge e bhi' Bkw ;[ Xko. 816.

s[ge
u"gJh

eqko ezdBhfB nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 817.

dk

;sq ;pd ej[ pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 818.
eb[Bk;BfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd fsj nfs T[uohn?. Bkw s[ge ;eb fpuohn?. 819.
nfVb

fbnk

ikt.816.

gfjbK @eqko ezdBhfB# (e`Y YkD tkbhnK BdhnK) Fpd oy'. fco @ik uo
BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd ~ eEB eo'. wB ftu (fJj) s[czr dk Bkw
eo

bt'.

817.

gfjbK @eqko nkfoBh# Fpd ej'. (T[; ftu) @ik uo BkfJe# gd i'V'. fco
(T[; ftu) @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.818.
gfjbK @eb[Bk;BfB# (gkg BkF eoB tkbh rzrk) Fpd ej'. (fco) @ik
uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd efj fdU. fJ; ~ ;G s[ge
dk

Bkw

ftuko

bt'.819.

nfVb

rzrfB gd e' gqEw T[ukoB ehihn?.


ik uo efj BkfJe gd pj[o' dhihn?.

;wM

u"gJh

XkoB
eqko nkfoBh nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.

Bkw

gfjbK

@rzrfB#

(rzrk

BdhnK

tkbh

Xosh)

Fpd

ej'.

fco

@ik

uo

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

BkfJe# gd i'V'. fco T[; d nzs T[s @;sq# Fpd oy'. (fJ;) ~ s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?.820.

;G

u"gJh

iB[tfB gd e' nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 821.
nfVb

gqphB

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.


j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.822.
u"gJh

iNfBfB gd e' nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd Xohn?.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gqwkB'. 823.

ftuko

b?D.820.

u"gJh

gfjbK @iB[tfB# (rzrk Bdh tkbh Xosh) gd T_ukoB eo'. fco @ik uo
BkfJe# gd eEB eo'. fco @;sq# Fpd dk toDB eo'. (fJ; ~) fus ftu s[czr
dk Bkw ;wM bt'.821.
nfVb

GkrhoEBh gd e' nkfd pykBhn?.


ik uo efj BkfJe gd pj[o' mkBhn?.

b'r

gfjbK

@GkrhoEBh#

(GrhoE

d[nkok

fbnkTI[dh

Bdh

rzrk

tkbh

Xosh)

gd ~ ej'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. @;sq# gd ~ T[; d nzs T[s ftuko'.
(fJj) s[ge dk Bkw pDdk j?. ;G gqphB' ! ftuko bt'.822.
u"gJh

gfjbK @iNfBfB# (iNK s'I fBebD tkbh Bdh rzrk tkbh Xosh) (Fpd)
T[uko'. T[; fgS'I @ik uo BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. fJ; ~
;G

b'r

s[ge

dk

Bkw

;wM'.823.

516

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Bdh okNfBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GDhi?. Bkw s[czr ikB ihn bhi?. 824.
Ghyw iBfBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
Bkw s[ge e ;G jh bjhn?. :k w? eS{ Gd Bjh ejhn?. 825.
Bdh Jh;qfBfB nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd vohn?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 826.
Bdh okifBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
;sq ;pd pj[o' w[fy Gky[. Bkw s[czr uhfB fufs oky[. 827.
Bfd BkfJefBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
;sq ;pd pj[o' fsj dhi?. Bkw s[czr uhfB fufs bhi?. 828.
;fos;qfBfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 829.
;fosk pofBfB nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd vohn?.

;;sO

Bkw

wkbk

517

gfjbK @Bdh okNfBfB# (Fpd) ej'. fco @ik uo BkfJe# Fpd oy'. fco
@;sq# Fpd ~ ej'. (fJ; ~) s[czr dk Bkw wB ftu ;wM bt'.824.
gfjbK @Ghyw iBfBfB# (rzrk tkbh Xosh) Fpd ej'. fco @ik uo gfs#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ; ftu e'Jh Gd dh rZb
B ej' . 825.
gfjbK @Bdh Jh;qfBfB# (rzrk tkbh Xosh) Fpd ej'. (fco) @ik uo
BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM
bt'.826.
gfjbK @Bdh okifBfB# (rzrk tkbh Xosh) ej'. (fco) @ik uo BkfJe#
Fpd ej'. fco @;sq# Fpd w[y s'A p'b'. (fJ; ~) fus ftu s[czr dk Bkw ;wM
bt'.827.
gfjbK @BfdBkfJefBfB# (BdhnK dh BkfJek rzrk tkbh Xosh) gd pykB
eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. T[; ftu wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ;
~) wB ftu s[czr dk Bkw ;wM bt'.828.
gfjbK @;fos;qfBfB# (BdhnK dh ;[nkwBh rzrk tkbh Xosh) Fpd ej'.
(T[; ftu) @ik uo BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G
b'r s[ge dk Bkw ;wM'.829.
gfjbK @;fosk pofBfB# (rzrk Bdh tkbh Xosh) Fpd T[uko'. fco @ik

;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G gfjukB'. 830.

uo BkfJe# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw
;wM'.830.

;fosdqfBfB nkfd T[uko'. ik uo efj gfs gd d vko'.

gfjbK @;fosdqfBfB# (rzrk tkbh Bdh) gd dk T[ukoB eo'. (fco) @ik


uo gfs# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw

;sq ;pd e' pj[fo pykB'. Bkw s[ge e ;G ihn ikB'. 831.
d'jok

;fosk fBqgfBfB pesq s gqEw? eo' T[uko.


ik uo gfs efj ;sq efj Bkw s[ge ihn Xko. 832.
nfVb

wB

ftu

;wM

bt'.831.

d'jok

gfjbk @;fosk fBqgfBfB# (rzrk Bdh tkbh Xosh) (Fpd) w{zj s'I T[ukoB
eo'. fco @ik uo gfs (Fpd) ej e/ @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) wB ftu s[ge
dk

Bkw

;wM

bt'.832.

nfVb

nkfd sozrfB okifB ;pd T[u kohn?.

gfjbK @so`rfB okifB# (rzrk tkbh Xosh) Fpd ~ T[ukoB eo'. fco

ik uo efj BkfJe gd g[fB d vkohn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

@ik uo# efj e @BkfJe# gd i'V bt'. (fco) T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?.833.

eo'. (fJ; ~) ;ko gqphB s[ge dk Bkw ;wM bt'.833.

Bdh fBqgfBBh w[y s nkfd pykBhn?.


ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs Xkohn?.834.

gfjbK @Bdh fBqgfBBh# (rzrk Bdh tkbh Xosh) w[y s'I pykB eo'. fco
@ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;ko
s[ge

Bkw

ti'I

ftuko

bt'.834.

518

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;;sO

Bkw

wkbk

519

u"gJh

gfjbK @iw[BBh# (iwBk tkbh Xosh) Fpd dk T[ukoB eo'. (fco) @ik

nkfd iw[BBh ;pd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fus fbi?. 835.

uo BkfJe# Fpd i'V'. fco (nzs T[s) @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) s[czr
dk Bkw ;wM bt'.835.

ekfbzdqfBBh nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd vohn?.

gfjbK @ekfbzdqfBBh# (iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd ej'. (fco) @ik uo
BkfJe# gd i'V'. fco @;sq# gd ~ eEB eo'. (fJj) Bkw ;G b'r s[ge d

;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 836.

;wM'.836.
fe;B pbfGfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBhn?. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBhn?. 837.

gfjbK @fe;B pbfGfB# (iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd ej'. (fco) @ik
uo BkfJe# Fpd dk T[ukoB eo'. wro'I @;sq# Fpd ~ i'V'. (fJj) s[ge dk Bkw
j?,

;G

p;[dti pbGBfB Gky'. ik uo efj BkfJe gd oky'.


;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. :k w? Gd Je Bjh wkB'. 838.
nfVb

ikD
gfjbK

bt'.837.
@p;[dti

pbGBfB#

(iwBk

Bdh

tkbh

Xosh)

Fpd

T[uko'.

(fco) @ik uo BkfJe# gd oy'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu osk
fizBk Gd B ;wM'.838.
nfVb

;eb Bkw p;[dt e nkfd T[ukohn?.

gfjbK @p;[dt# d ;ko Bkw T[uko'. fJ; fgS'I @ik pbGBh# (iwBk Bdh)

ik pbGBh sk gkS gd vkohn?.


ik uo efj fog[ ;pd pj[fo fsj Gkyhn?.

gd ~ i'V'. wro'I @ik uo fog[# Fpd dk eEB eo'. (fJBQK ~) ;G b'r s[ge

j' uhfB s[ge e Bkw us[o fufs okyhn?. 839.

u"gJh

f;nkw pbGk nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd[ mkB'.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 840.
w[;bhXo pbGk pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo GDhi?. ikB Bkw s[ge e' bhi?. 841.
pkg[oXo pbGk gqwkB'. ik uo efj gfs ;pdfj mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. ;p ihn Bkw s[ge e Xohn?. 842.
pz;hXo XofBfB gd fdi?. ik uo efj gfs ;pd GfDi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge gfjukB'. 843.

Bkw

ftuko

bt'.839.

u"gJh

gfjbK @f;nkw pbGk# (iwBk Bdh tkbh Xosh) ej'. @ik uo BkfJe# gd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.840.
gfjbK @w[;bhXo pbGk# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM bt'.841.
(gfjbK) @pkg[oXo pbGk# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V
fdU. wro'I @;sq# gd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r wB ftu s[ge dk Bkw
;wM'.842.
gfjbK @p`;hXo XofBfB# (fe;B dh XkoB ehsh Bdh iwBk tkbh Xosh)
Fpd oy'. fco @ik uo gfs# Fpd ~ ej'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ;
~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.843.

fp;[fJ; pbGkfd gd dhi?. ik uo efj gfs ;pd GDhi?.

gfjbk @fp;[fJ; pbGkfd# gd T[uko'. (fco) @ik uo gfs# Fpd dk pykB

;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 844.

eo'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.844.

fp;[fJ;;qDh nkfd GfDi?. ik uo efj gfs gd g[fB fdi?.

gfjbK @fp;[fJ;;qDh# (iwBk Bdh tkbh Xosh) gd nky'. fco @ik uo


gfs# i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.845.

;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 845.

520

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

id[ BkfJe BkfJek pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


sk e nzfs ;sq gd dhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 846.

i'V'.

gfjbK
T[; d

;wM
nfVb

Bkw

wkbk

521

@id[ BkfJe BkfJek# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd


nzs T[s @;sq# gd oy'. (fJ; ~) fus ftu s[czr dk Bkw

bt' . 846.

nfVb

d[ n koktsh; pbGk nkfd T[ u kohn? .


ik uo BkfJe gd e' g[fB d? vkohn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?. 847.

gfjbK @d[nkoktsh; pbGk# (d[nkfoek d ;[nkwh feqFB dh fgnkoh Bdh


iwBk) Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. T[; d nzs ftu @;sq#
gd eEB eo'. (fJ; ~) gqphB b'r s[ge dk Bkw ;wM b?D.847.

ikd' okfJ pbGk nkfd pykBhn?.


ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs GDhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o bfy bhihn?.848.

gfjbK @ikd' okfJ pbGk# Fpd nky'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[;
d nzs ftu @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G f;nkD b'r s[ge dk Bkw ;wM
b?D.848.

d[ n koe A dq pbfGfB T[ u koB ehihn? .


ik uo efj BkfJe gd gkS dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?. 849.
d[ n koe ; pbGfB ;[ nkfd pykBhn? .
ik uo efj BkfJe gd pj[o gqwkBhn?.
;sq ;pd e" sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs Xkohn?.850.

gfjbK @d[nkoeIdq pbfGfB# (feqFB dh fgnkoh iwBk tkbh Xosh) Fpd


ej'. fgS'I @ik uo BkfJe# eEB eo'. (fco) T[; d nzs ftu @;sq# Fpd ~
T[uko'.

(fJ;

~)

us[o

b'r

s[ge

dk

Bkw

;wM

b?D.849.

gfjbK @d[nkoe; pbfGB# ~ fpnkB eo'. wro'I @ik uo# gd efj e


@BkfJe# gd eEB eo'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G us[o
s[ge

dk

Bkw

;wM

bD.850.

u"gJh

u"gJh

d[nkoe nfBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. ;G ;qh Bkw s[ge e Xohn?. 851.
id[BkEBBh nkfd GBhi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 852.

gfjbK @d[nkoe nfBfB# (iwBk tkbh Xosh) Fpd dk eEB eo'. (fco)
@ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk
Bkw

;wM' . 851.

gfjbK @id[BkEBBh# Fpd eEB eo'. fco @ik uo# efj e @BkfJe# gd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ikD
bt'.852.

d[nkotsh ;ofBB gd Gky[. ik uo efj BkfJe gd oky[.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 853.

(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.853.

nfVb

d[ n kotsh

BkfJefBfB

nkfd

(gfjbK) @d[nkoktsh ;ofBB# (;qh feqFB dh okDh iwBk dh Xosh) Fpd


ej'. (fco) @ik uo# efj e/ @BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'.

T[ u kohn? .

nfVb

gfjbK @d[nkoktsh BkfJefBfB# (iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd ej'. fco

ik uo efj e? g[B BkfJe gd vkohn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gSkBhn?. 854.

@ik uo BkfJe# Fpd ~ i'V'. fJ; d nzs ftu @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJj)
s[ge

dk

Bkw

pD

iKdk

j?,

;G

gqphB

ftuko

b?D.854.

522

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

d[nkoek XBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd e' pj[fo GDhi?. Bkw s[czr uhB fufs bhi?. 855.
d[nkoeIdqfBfB nkfd T[uohn?. ik uo efj gfs ;pd ;[ Xohn?.

;;sO

Bkw

wkbk

523

u"gJh

gfjbK @d[nkoek XBBh# Fpd eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) wB ftu s[czr dk Bkw ftuko bt'.855.
gfjbK

@d[nkoeIdqfBfB#

(iwBk

Bdh

tkbh

Xosh)

Fpd

ej'.

(fco)

@ik

;sq ;pd e nzfs pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e wkB'. 856.

uo gfs# FpdK ~ Bkb i'V'. (fco) nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~)
;G s[ge dk Bkw wB bt'.856.

d[nkokts;qfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd ;[ mkBj[.

gfjbK @d[nkokts/;qfB# (iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd eEB eo'. (fco)
@ik uo gfs# FpdK ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw

;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. ;G ;qh Bkw s[ge e Xohn?. 857.
idP;fB nkfd T[ukoB ehi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge gfjukB'. 858.

;wM'.857.
gfjbK @idP;fB# (iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd T[uko'. (fco) @ik uo
BkfJe# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.858.

d[nkoktsh BkfJefBfB Gkyj[. ik uo efj gfs gd ej[ okyj[.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 859.
irs;ofBfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 860.
nfVb

gfjbK @d[nkoktsh BkfJefBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo gfs# gd ~


i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.859.
gfjbK

@irs;ofBfB#

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

(fco)

@ik

uo

BkfJe#

dk gdK ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. fJ; ~ ;G s[ge dk Bkw
;wM'.860.
nfVb

nfBe d[ z d Gik pbGfB nkfd pykBhn? .


gfjbK

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.

@nBe

d[zdGik

pbGfB#

(feqFB

dh

fgnkoh

iwBk

tkbh

Xosh)

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

(gd) dk T[ukoB eo'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq#

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?.861.

Fpd dk eEB eo'. ;G fwsq'! fJ; ~ s[ge dk Bkw ;wM bt'.861.

jbh Gq k sfBfB nkfd pykBfB ehihn? .


ik uo efj e? g[fB BkfJe gd dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.862.
u"gJh

pfb nkB[ifBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[czr uhB fufs fbi?. 863.
pfb GJhnBBh nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
;sq ;pd e' pj[o' ejh:'. ;G ;qh Bkw s[ge e bjh:'. 864.
oT[jDn GqksBfB Gky[. ik uo efj BkfJe gd oky[.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfj fbi?. 865.

gfjbK @jbh GqksfBfB# (Fpd) dk pykB eo'. fco @ik uo BkfJe# gd


i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ ej'. (fJj) s[ge dk Bkw j' ikJrk, ;G
p[ZXwkB

ftuko

eo

b?D.862.

u"gJh

gfjbK @pbh nkB[ifBfB# (pbdt d S'N Gok dh okDh iwBk Bdh dh


Xosh) Fpd eEB eo'. (pkd ftu) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd
eEB eo'. (fJj) s[czr dk Bkw j?, fus ftu ftuko bt'.863.
gfjbK @pfb GJhnBBh# Fpd F[o{ ftu ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.864.
(gfjbK) @oT[jDn GoksBBh# (o'fjDh d gsh pbdt d Gok dh gsBh
iwBk BK dh Bdh tkbh Xosh) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq#
Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'.865.

524

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pbGdq GqksfBfB nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 866.

;;sO

Bkw

wkbk

525

gfjbK @pbGdq GqksfBfB# (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) @ik uo BkfJe#


gd ej'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw eo e
ikD'.866.

nfVb

gq b z p xB[

nB[ i BBh

nkfd

pykBhn? .

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.


;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?.867.
ekwgkb

nB[ i fBBh

nkfd

nfVb

gfjbK @gqbzpxB[ nB[iBBh# (gqbzp oky; ~ wkoB tkb pbdt d S'N


Gok feqFB dh okDh iwBk Bdh tkbh Xosh) (Fpd) ej'. fco @ik uo BkfJe#
gd ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB s[ge
dk

Bkw

GBhihn? .

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd dhihn?.

;wM'.867.

gfjbK

@ekwgkb

nB[ifBBh#

(ekw

ntsko

god[wB

gkbD

tkb

;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.

feqFB dh okDh iwBk Bdh tkbh Xosh) dk eEB eo'. fco @ik uo BkfJe# gd
i'V'. T[; d nzs ftu @;sq[# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;ko fwso s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[ wzsq fpukohn?.868.

eoe

jb nk:[ X nB[ i fBBh nkfd pykBhn? .

gfjbK @jb nk:[X nB[ifBBh# (jb @;sq# XkoB eoB tkb pbdt dh
S'Nh GoikJh iwBk Bdh tkbh Xosh) dk eEB eo'. fco @ik uo BkfJe# efj

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.


nfo gd sk e nzfs ;[ efp efj dhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?. 869.

;wM' . 868.

e T[; d nzs T[s/ @nfo# gd ethU! efj fdU. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM bt' . 869.

fotfs otB nB[ i fBBh nkfd pykBhn? .

gfjbK @fotfs otB nB[ifBBh# (otsh Bkb owD eoB tkb pbdt dh

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.

S'Nh GoikJh iwBk Bdh dh Xosh tkbh) Fpd toDB eo'. wro'I @ik uo
BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; soQK) ;G fJ;

;sq ;pd e' sk e nzfs ;[ dhihn?.


j' ;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.870.
u"gJh

okw nB[ifBBh nkfd T[uko'. ik uo efj gfs gd d? vko'.


;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge gd ikB'. 871.
pbdt nB[iBh nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi. Bkw s[ge e ;G bfj fbi. 872.
nfVb

s[ge

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.


j' ;eb s[ge e Bkw us[o gfjukBhn?.873.

Bkw

;wM

bt'.870.

u"gJh

gfjbK @okw nB[ifBBh# (pbokw d S'N Gok feqFB dh gsBh iwBk Bdh
tkbh Xosh) ej'. (fco) @ik uo gfs# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.871.
gfjbK @pbdt nB[iBh# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd eEB
eo'. wro'I @;sq# Fpd efj fdU. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw eoe ikD'.872.
nfVb

gq b z p kfo nB[ i fBBh nkfd T[ u kohn? .


ik uo efj BkfJe gd g[fB d vkohn?.

dk

gfjbK @gqbzpkfo nB[ifBfb# (gqbzp d?Is d t?oh pbokw dh S'Nh GoikJh


iwBk

Bdh

tkbh

Xosh)

T[uko'.

fco

@ik

uo

BkfJe#

gd

i'V'.

T[;

nzs ftu @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB s[ge dk Bkw
;wM'.873.

526

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

Bkw

wkbk

527

fsq D ktos nfoBfB ;pdkfd pykBhn? .


ik uo efj e g[fB BkfJe gd mkBhn?.

iwBk Bdh dh Xosh) ej'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d/ nzs T[s/ @;sq#

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G fwso'! s[ge dk Bkw ;wM''.874.

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?.874.


e f ;:KsefBfB

nkfd T[ u koB

ehihn? .

gfjbK

gfjbK

nfoBfB#

@ef;:KsefBfB#

(e;h

Fpd

d?Is

T[uko'.

t?oh

dk

nzs

eoB

fco

@ik

uo

feqFB

dh

gsBh

tkb

feqFB

dh

okDh

BkfJe#

gd

i'V'.

T[;

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?. 875.

b?D.875.

pehnKsefBfB nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e? g[fB BkfJe gd dhihn?.

dh Xosh) eEB eo'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd mkfB e?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

Xosh)

d?Is

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd dhihn?.


;sq ;pd e' sk e nzs T[ukohn?.

gfsBkrfBfB nkfd T[u ko' ikfB e?.

tkbh

(fsqDktos

iwBk

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.


j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?.876.

Bdh

@fsqDktos

d nzs s @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G ;[fwso s[ge dk Bkw ;wM

gfjbK @pehnKsefBfB# (peh oky; ~ wkoB tkb feqFB dh gsBh iwBk


T[uko'.

(fJ;

~)

;ko

p[ZXhwkB

s[ge

dk

Bkw

;wM

b?D.876.

gfjbK @gfsBkrfBfB# (ekbh Bkr ~ wkoB tkb feqFB dh gsBh iwBk


Bdh tkbh Xosh) ikD e/ T[ukoB eo'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. T[; d
nzs ftu @;sq# Fpd oy'. (fJ; ~ ) ;ko gqphB s[ge dk Bkw ;wM b?D.877.

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?.877.

gfjbK

@;eNk;[o

jBfBfB#

(;eNk;[o

wkoB

tkb

feqFB

dh

gsBh

;eNk;[ o jBfBB ;pdkfd GDhihn? .


ik uo efj gkS BkfJe gd dhihn?.

iwBk Bdh tkbh Xosh) Fpd ~ pykB eo'. fco @ik uo BkfJe# Fpd ~ i'V'.

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.


j' ;eb s[ge e Bkw ;[frnkB gSkBhn?.878.

Bkw

u"gJh

w[onfofBfB ;pdkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 879.
BoeKsefBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. ;eb s[ge e Bkw efji?. 880.

T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;ko frnkBh b'r s[ge dk
eoe

;wM

b?D.878.

u"gJh

gfjbK @;[o nofBfB# (w[o d?Is d t?oh feqFB dh gsBh iwBk Bdh tkbh
Xosh) Fpd ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB
eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.879.
gfjbK

@BoeKsefBfB#

(Boek;[o

dk

nzs

eoB

tkb

feqFB

dh

gsBh

iwBk Bdh tkbh Xosh) pykB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq#
Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ej'.880.

nkfd BoejkfBfB gd Gky'. ik uo efj BkfJe gd oky'.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 881.
;sq xkfJBfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJek gd fdi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge gfjukBj[. 882.

gfjbK @Boe jkofBfB# (Boek;[o ~ wkoB tkb feqFB dh gsBh iwBk


Bdh tkbh Xosh) gd ej'. (fco) @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd
dk pykB eo'. fJ; ~ ;G s[ge dk Bkw ;wM'.881.
gfjbK @;sq xkfJBfB# (t?ohnK ~ wkoB tkb feqFB dh gsBh iwBk tkbh
Xosh) ~ eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk
eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw eo e gSkD'.882.

528

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

Bkw

wkbk

529

nfVb

w[ o wodfBfB nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e g[fB BkfJe gd dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs GDhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?.883.

gfjbk @w[o wodfBfB# (w[o okyF ~ wkoB tkb ;qh feqFB dh gsBh
iwBk

Bdh

tkbh

Xosh)

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

fco

@ik

uo

BkfJe#

gd

i'V'. T[; s'I pkd @;sq# Fpd ~ nzs T[s eEB eo'. (fJ; ~) ;ko us[o
s[ge

dk

Bkw

;wM

b?D.883.

u"gJh

u"gJh

wX[ ;{dBfBfB nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.


;sq ;pd e' pj[o pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 884.

gfjbK @wX[ ;{dBfBfB# (wX[ oky; ~ wkoB tkb feqFB dh gsBh iwBk
Bdh tkbh Xosh) Fpd dk eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.884.

nfVb

nfVb

wX[ d[zdBBh w[y s nkfd GfDihn?.


ik uo efj e? g[fB ;pdIdq efjihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?.885.
wX[ Bk;BBh w[y s nkfd pykBhn?.
ik uo efj e g[fB ;pd;[o gqwkBhn?.

gfjbK

@wX[

Bdh

tkbh

Xosh)

T[s

@;sq#

Fpd

d[zdBBh#
~

(wX[

w[y

eEB

d?Is

wkoB

tkb

feqFB

s'I

T[uko'.

fco

@ik

uo

fJzdq#

eo'.

(fJ;

~)

;G

gqphB

dh
i'V'.

gsBh
T[;

b'r',

s[ge

fco

@ik

iwBk
d

nzs

dk

Bkw

;wM'.885.
gfjbK

@wX[

Bk;BBh#

Fpd

w{zj

s'I

eEB

eo'.

uo

J;[o#

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

FpdK ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G f;nkfDU,

j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs Xkohn?.886.

s[ge

ekbiw[ B

nfoBfB

;pdkfd

pykBhn? .

dk

Bkw

gfjbK

;wM'.886.
@ekb

iw[B

nfoBfB#

Fpd

T[uko'.

fco

@ik

uo

BkfJe#

Fpd

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd mkBhn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G ;[fwso s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?.887.

;wMD.887.

Boe nfoBfB w[y s nkfd GfDihn?.


ik uo efj e? g[fB BkfJe gd fdihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.888.
ez;e; eoyBDh nkfd pykB jh.
ik uo efj e? g[fB BkfJe gd mkB jh.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?.889.
pk;[ f dt ; BfBBh

nkfd

gfjbK @Boe nfoBfB# (Boek;[o d t?oh ;qh feqFB dh gsBh iwBk Bdh
tkbh Xosh) w[y s'I T[uko'. fco @ik uo BkfJe# Fpd ~ i'V'. T[; d nzs T[s
@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk Bkw ;wMD.888.
gfjbK @ez; e;[ eoyBDh# Fpd ej'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'.
T[; d/ nzs T[s/ @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk
Bkw

GfDihn? .

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd fdihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.890.

;wMD.889.
gfjbK

@pk;[fdt;BfBBh#

(p;[dt

dh

;zskB

feqFB

dh

gsBh

iwBk

Bdh

tkbh Xosh) (Fpd) ej'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq#
Fpd

eEB

eo'.

(fJ;

~)

;ko

p[ZXhwkB

s[ge

dk

Bkw

;wMD.890.

530

;qh

nBed[ z d G ; fBfB

d;w-rqzE

nkfd

;kfjp

;;sO

T[ u kohn? .

gfjbK

@nfBe

d[zdG;BfB#

Bkw

(nBe

wkbk

531

BrkfonK

tkb

p;[dt

g[Zso

feqFB

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd vkohn?.

dh gsBh iwBk Bdh tkbh Xosh) ~ T[uko'. fco @ik uo BkfJe# Fpd i'V'.

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;ko fwso s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq gSkBhn?.891.

;wMD.891.

o; Boe;fBfB nkfd ;pd e' Gkyn?.

gfjbK

ik uo efj e? g[fB BkfJe gd okyhn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

iwBk

Bdh

j' ;eb s[ge e/ Bkw us[o fufs Xkohn?.892.

i'V'.

T[;

BkokfJBBh

s[ge

dk

nkfd

T[ u koB

ehihn? .

ik uo efj e? oki ;pd g[fB dhihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.893.
pkokb:BfB w[ f y s nkfd GfDihn? .

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.894.


Bhokb:Bh

nkfd

T[ u koB

tkbh
d

Bo

e;fBfB#

(oZ;hnK

Bkb

e;

rJ

Xosh)

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

fco

@ik

T[s

@;sq#

Fpd

nzs

Bkw

gfjbK

T[ukoB

eo'.

fco

feqFB
uo
;ko/

dh

gsBh

BkfJe#
us[o

Fpd

ftnesh

;wMD.892.

@BkokfJBBh#

Fpd

T[ukoB

eo'.

fco

@ik

uo

oki#

Fpd

i'V'.

T[; d nzs T[s #;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB s[ge dk
Bkw

;wMD.893.

ik uo efj e? BkE pj[fo gd fdihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

@o;

gfjbK @pkokb:BfB# Fpd ~! w[y s'I T[uko'. fco @ik uo BkE# Fpd
~

i'V'.

T[;

fgS'I

@;sq#

Fpd

dk

pykB

eo'.

@Bhokb:Bh#

Fpd

dk

T[ukoB

fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wMD.894.

ehihn? .
gfjbK

ik uo efj gfs ;pd pj[fo fsj dhihn?.

eo'.

wro'I

@ik

uo

gfs#

Fpd

;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.

i'V'. T[; s'I pkd @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;ko gqphB b'r s[ge

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?.895.

dk

Bkw

Bko e/ s fBfB nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e? g[fB BkfJe gd dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.896.

gfjbK

;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.


j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?.897.
u"gJh

ib esBBh nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd ej pj[fo GfDi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfy fbi?. 898.

@Bko

esfBfB#

(gkDh

xo

tkbh

Xosh)

Fpd

dk

T[ukoB

eo'. fco @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. T[; d/ nzs T[s/ @;sq# gd eEB eo'.
(fJ; ~) ;G gqphB s[ge dk Bkw ;wMD.896.

ib pk;BBh nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e? BkE ;pd g[fB dhihn?.

ikDB.895.

gfjbK

@ib

pk;BBh#

nkfd

Fpd

T[uko'.

fco

@ik

uo

BkE#

Fpd

i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;ko fwso s[ge dk Bkw
;wMD.897.
u"gJh

gfjbK @ib esBBh# Fpd ej'. fco @ik uo gfs# Fpd i'V'. fco @;sq#
Fpd wro'I ej'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM bt'.898.

532

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.


j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?.899.
u"gJh

ib XkwBBh nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.

wkbk

ej'.

fco

533

nfVb

ib pk;BBh nkfd pykBB ehihn? .


ik uo efj e? BkE ;pd g[fB dhihn?.

Bkw

gfjbK

@ib

pk;BBh-#

Fpd

@ik

uo

BkE#

Fpd

i'V'.

T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko gqphB s[ge dk Bkw
;wMD.899.
u"gJh

gfjbK @ib XkwBBh# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I

;sq ej[ pj[fo GfDi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfy fbi?. 900.

@;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.900.

ibfrqjBBh nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.

gfjbK @ib frqjBBh# (gkDh d xoK--;w[zdoK tkbh Xosh) ej'. (fco)


@ik uo gfs# Fpd ~ i'V'. wro'I @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk

;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfy fbi?. 901.

Bkw

ib pk;BBh nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd Xohn?.


;sq ;pd ej[ nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e wkBj[. 902.
ib ;`esfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 903.

gfjbK @ib pk;BBh# (Fpd) T[ukoB eo'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'.
nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wMD.902.
gfjbk @ib ;`esfB# (;kroK tkbh Xosh) (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo
gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM
bt'.903.

pko XkwBh nkfd GfDi?. ik uo efj ;pd; efji?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 904.

gfjbK @pko XkwBh# Fpd pykB eo'. (fco) @ik uo J;# Fpd ej'.
wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM bt'.904.
gfjbK @pko frqjBBh# (Fpd) p'b'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I

pko frqjBBh nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 905.
nfVb

@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw eo e ikD'.905.


nfVb

w x ifBfB ;pdkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj efo BkE ;pd e' dhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB fpukohn?.906.
u"gJh

;ko;[sh ;pdkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 907.
rzr GNBh nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.
;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;eb efji?. 908.
no[fD pkofBfB nkfd pykBj[. ik uo efj BkfJe gd mkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb fpukoj[. 909.

;wMD.901.

gfjbK @wx ifBfB# (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @ik uo BkE# Fpd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko gqphB s[ge dk Bkw
;wMD.906.
u"gJh

gfjbK @;ko;[sh# Fpd T[uko'. fco @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I


@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.907.
gfjbK @rzr GNBh# Fpd ~ ej'. fco @ik uo BkfJe# gd i'V'. fco @;sq#
Fpd p'b'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ej'.908.
gfjbK @no[fD pkofBfB# ~ T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.909.

534

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

no[D pkfoBh nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo T[uko'. ;eb s[ge e Bkw fpuko'. 910.

;;sO

Bkw

wkbk

535

gfjbK @no[D pkfoBh# (Fpd) eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd


~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ nzs T[s/ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.910.

nfVb

nfVb

no[ D nz p [ f BfB nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e? BkE ;pd e' dhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.911.
u"gJh

no[D so`rfB nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. ;eb s[ge e Bkw efji?. 912.
nkoesk ibfBfB gd Gky'. ik uo efj BkfJe gd oky'.
;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfy fbi?. 913.
no[D nzp[fBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd ej[ pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 914.
no[D gkfBBh nkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
nfo gd sk e nzfs pykB'. Bkw s[ge e ;G ihnk ikB'. 915.
no[D ibfBBh nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfy fbi?. 916.
no[D BhofBfB nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.
;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 917.
;sdqtfBBh fgqEw gqek;'. ik uo efj BkfJe gd oky'.
nfo gd sk e nzfs T[uohn?. ;eb s[ge e Bkw fpuohn?. 918.
;s gqtkjfBfB nkfd pykBj[. ik uo efj BkfJe gd mkBj[.
;sq ;pd ej[ pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 919.
;j; BkofBfB nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
;sq ;pd e/ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 920.

gfjbK @no[D nzp[fBfB# (Fpd) ~ T[ukoB eo'. (fco) @ik uo BkE# Fpd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk
Bkw

;wMD.911.

u"gJh

gfjbK @no[D sozrfB# (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# Fpd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ej'.912.
gfjbK @nkoesk ibfBfB# (bkb ozr d gkDh tkbh Bdh ;o;tsh tkbh
Xosh) gd T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk toDB
eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ikD'.913.
gfjbK @no[D nzp[fBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. 914.
gfjbK @no[D gkfBBh# (Fpd) dk eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd
~ i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge
dk Bkw ;wM'.915.
gfjbK

@no[D

ibfBBh#

(Fpd)

ej'.

(fco)

@ik

uo

gfs#

Fpd

i'V'.

wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.916.
gfjbK @no[D BhofBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.917.
gfjbK @;sdqtfBBh# (;?IeV Xkok pDk e trD tkbh Bdh) (Fpd) ej'.
(fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs s @nfo# Fpd T[uko'. fJ; ~ ;G
s[ge dk Bkw ;wM'.918.
gfjbK @;s gqtkjfBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.919.
gfjbK @;j; BkofBfB# eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.920.

536

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.921.


u"gJh

;s gqtkjfBfB gqEw pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 922.
;sk rkfwBh gqEw GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 923.
;s sozrBfB nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.
nzfs ;pd sk e nfo ejhn?. Bkw s[ge e ;G ihn bjhn?. 924.

wkbk

537

nfVb

;s dq t BfBfB nkfd T[ u koB ehihn? .


ik uo efj e? BkE ;pd ej[ dhihn?.
fog[ gd e' sk e/ g[fB nzfs pykBhn?.

Bkw

gfjbk

@;s

dqtBfBfB#

(Fpd)

T[uko'.

(fco)

@ik

uo

BkE#

(Fpd)

efj fdU. T[; d nzs T[s @fog[# gd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB
s[ge

dk

Bkw

;wM'.921.

u"gJh

gfjbK @;s gqtkjfBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkE# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.922.
gfjbK @;sk rkfwBh# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ftuko'.923.
d

gfjbk @;s sozrBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. T[;
nzs T[s @nfo# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw

;wM'.924.

G{fw ;pd e' nkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.

gfjbK @G{fw# Fpd ~ ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ~ i'V'. wro'I @;sq#

;sq ;pd e' pj[fo T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb phukoj[. 925.

Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.925.

nkfd fpnk;fBBh gd Gky'. ik uo efj BkfJe gd oky'.

gfjbK @fpnk;fBBh# Fpd ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I


@;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.926.

;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gSkBj[. 926.
fpnjBBh ;pdkfd GfDi?. ik uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd ej[ pj[fo T[ukoj[. ;eb s[ge e Bkw fpukoj[. 927.

gfjbK @fpnkjBBh# (fpnk; Bdh) Fpd T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# gd


i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ftuko'.927.

gk; ;efsBfB nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd Xohn?.

gfjbK @gk; ;efsBfB# (nkgDh Fesh Bkb gk;ckjh ~ s'VB tkbh


fpnk; Bdh) (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs T[s

fog[ gd sk e nzfs GfDi?. ;eb s[ge e Bkw efji?. 928.

@fog[# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.928.

gk; Bk;fBfB nkfd pyBhn?. ik uo efj BkfJe gd mBhn?.

gfjbK @gk; Bk;fBfB# (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# Fpd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'.929.

;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. ;eb s[ge e Bkw fpuohn?. 929.
po[DkfJX Bk;BfB pykBj[. ik uo efj BkfJe gd mkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. ;eb s[ge e Bkw efji?. 930.

(gfjbK) @po[DkfJX Bk;fBfB# (fpn; Bdh d ;`p`X tkbh) (Fpd) ej'.


(fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge
dk

Bkw

ifb;B nk:[X Bkw ejhi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 931.

ej'.930.

(gfjbK) @ifb;B nk:[X# (to[D dk F;sq) dk Bkw ej'. (fco) @ik uo


BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.931.

nfVb

;eb gkf; b? Bkw Bk;fBfB Gkyhn?.


ik uo efj e? BkE pj[fo gd okyhn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.932.

nfVb

(gfjbK) gk; d ;ko Bkw b? e/, fco @Bk;fBfB# Fpd ej'. fco @ik uo
BkE# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB
s[ge

Bkw

;wMD.932.

538

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

okftBBh ;pdkfd pykBB ehihn? .


ik uo efj e? BkE ;pd g[fB dhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw[ ;[pho gSkBhn?.933.
u"gJh

okftBhfB ;pdkfd GfDi?. ik uo efj gfs ;pd efji?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gSkBj[. 934.
uzdq GrfBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd ej[ pj[fo T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb fpukoj[. 935.

;;sO

uzdqB[ifBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd ;[ mkBj[.


;sq ;pd ej[ pj[o' Xohn?. Bkw s[ge e ;eb fpuohn?. 937.
nfVb

wkbk

539

gfjbK @okftBBh# (okth Bdh ~ XkoB eoB tkbh G{wh) ej'. fco @ik uo
BkE# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;ko Gok s[ge
dk

Bkw

;wM'.933.

u"gJh

gfjbK @okftBhfB# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq#
Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.934.
gfjbK @uzdq GrfBfB# (MBk Bdh ~ XkoB eoB tkbh Xosh) (Fpd) ~
ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G
s[ge

dk

;f; GrfBfB ;pdkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 936.

Bkw

Bkw

ftuko'.935.

gfjbK @;f; GrfBfB# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. 936.
gfjbK

@uzdqB[ifBfB#

(uzdqwk

dh

S'Nh

G?D

uzBQk

Bdh

tkbh

G{wh)

Fpd

eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ;
~)

;ko/

s[ge

dk

Bkw

ftuko'.937.

nfVb

;f; nB[ i fBBh nkfd T[ u koB ehihn? .

gfjbK @;f; nB[ifBBh# (Fpd) dk T[ukoB eo'. fco @ik uo BkE# gd

ik uo efj e? BkE ;pd e' dhihn?.


;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.

i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?.938.

;wM'.938.

u"gJh

w:ze nB[ifBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.


nfo gd nzfs stB e fdi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 939.

u"gJh

gfjbK @w:ze (uzdqwk) nB[ifBfB# (Fpd) eEB eo'. (fco) @ik uo gfs#
Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd fdU. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM
bt'.939.

nfVb

w:z e

;j' d ofBfB

;pdkfd

nfVb

pykBhn? .

ik uo efj efo BkE ;pd ej[ mkBhn?.


;sq ;pd ej[ sk e nzfs GDhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[ efp bfj bhihn?.940.
u"gJh

ni nB[iBfBfB nkfd efji?. ik uo efj gfs ;pd GfDi?.


;sq ;pd ej[ nzfs T[ukoj[. ;eb s[ge e Bkw fpukoj[. 941.

gfjbK @w:ze ;j'dofBfB# Fpd dk pykB eo'. (fco) @ik uo BkE# Fpd
~ efj e i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G eth s[ge dk
Bkw

;wM

bt'.940.

u"gJh

gfjbK #ni (uzdqwk) nB[iBfBfB# (Fpd) eEB eo'. (fco) @ik uo gfs#
Fpd eEB eo'. (fco) nzs T[s @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge
dk Bkw ;wM'.941.

540

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fBf;; nB[iBfBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pfd gqwkBj[.


;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. ;eb s[ge e Bkw fpuohn?. 942.

;;sO

Bkw

wkbk

541

gfjbK @fBf;; (uzdqwk) nB[iBfBfB# (Fpd) dk pykB eo'. (fco) @ik uo


gfs# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw
;wMD.942.

fBf; fJ;oBfBfB nkfd efji?. ik uo efj gfs ;pd GfDi?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gSkBj[. 943.

gfjbK @fBf; fJ;oBfBfB# (oks d JhFto uzdqwk dh S'Nh G?D uzBQk Bdh
tkbh Xosh) (Fpd) ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd p'b'. fco @;sq# Fpd dk
pykB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge d Bkw ti'I gSkD'.943.

o?BkfXgBh nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfy fbi?. 944.

gfjbK

fB; BkfJefBfB nkfd T[uohn?. ;{B T[ufo uo gfs gd vohn?.

;[nkwh

uzdqwk

Bkb

;zpzX

oyD

tkbh

Bdh

toDB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.944.


gfjbK @o?B okNfBfB# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM
bt'.945.
gfjbK @o?BokiBh# (oks d oki uzdqwk Bkb ;`p`fXs u`BQk Bdh) (Fpd)

o?BokiBh nkfd efji?. ik uo efj gfs ;pd GfDi?.


sk e nzfs ;sq gd ejhn?. Bkw s[ge e ;G ihn bjhn?. 946.

(oks

uzBQk) (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk

o?B okNfBfB nkfd T[uohn?. ik uo efj BkfJe gd Xohn?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. Bkw s[ge e ;G ihn ikBj[. 945.

@o?BkfXgBh#

ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ej'. T[; d nzs T[s @;sq# gd eEB eo'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.946.
gfjbK @fB; BkfJefBfB# (Fpd) T[uko'. fco @;{B# (g[Zso) Fpd T[uko

nfo gd sk e nzfs pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 947.

e @uo gfs# gd i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk
Bkw ;wM' . 947.

fBf;fJ;Bh ;pdkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.

gfjbK @fBf;fJ;Bh# (uzdqwk Bkw tkbh Bdh) Fpd eEB eo'. (fco) @ik
uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ ej'. (fJ; ~) eth iB s[ge dk Bkw

;sq ;pd ej[ pj[fo T[ukoj[. ;[efp s[ge e Bkw fpukoj[. 948.
fBf; gfsfBfB ;pdkfd T[uohn?. ;[s uo nfo nzsfj gd Xohn?.
;sq ;pd ej[ nzfs pykBj[. ;[efp s[ge e Bkw gSkBj[. 949.

;wMD.948.
gfjbK @fBf; gfsfBfB# Fpd T[uko'. nzs T[s @;[s uo nfo# gd i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) eth iB', s[ge dk Bkw
;wM'.949.
gfjbK

fB; XfBBh ;pdkfd efji?. ik uo efj nfo gdfj GfDi?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. Bkw s[ge e ;G ihn ikBj[. 950.

XfBBh#

(oks

;[nkwh

uzdqwk

Bkb

;`p`fXs)

Fpd

ej'.

(fco) @ik uo nfo# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G nkgD
wB

o?B BkfJefB nkfd ;[ ejhn?. ik uo efj gfs gd d? ojhn?.

@fB;

ftu

s[ge

dk

Bkw

ikD'.950.

gfjbK @o?B BkfJefB# ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs

sk e nzfs ;sq gd Gkyj[. Bkw s[ge e ;G bfy okyj[. 951.

ftu @;sq# gd eEB eo'. (fJ;) ~ ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.951.

fB; uofBfB gqEw? gd Gkyj[. ;[s uo efj BkfJe g[fB okyj[.

gfjbK @fB; uofBfB# (oks ~ fcoB tkb uzdqwk Bkb ;`p`fXs) gd ~


ej'. fco @;[s uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd efj fdU. (fJ; ~) ;G

;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gSkBj[. 952.

s[ge

Bkw

gfjbK

nkfd fB;kufoBfB ej[ Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. ;eb s[ge e Bkw efji?. 953.

dk

;wM'.952.
@fB;kufoBfB#

(oks

ubD

tkb

uzdqwk

Bkb

;`p`fXs)

(Fpd)

ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~)
;G

s[ge

dk

Bkw

ej'.953.

542

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

o?B owfB ;pdkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd efji?.


;sq ;pd e' nzfs pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 954.
o?B okifBfB gqEw T[uko'. ;[s uo efj gfs gdfj ;tko'.
sk e nzfs ;sq gd ejhn?. Bkw s[ge e ;G jh bjhn?. 955.
fB;kotfBfB nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd sk gkS ejhn?. ;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. 956.
fdB nfo otfBfB nkfd T[uko'. ;[s uo efj gfs ;pd fpuko'.
sk e nzfs ;sq gd Gky'. Bkw s[ge i{ e bfy oky'. 957.
jfoi nfo otfBfB nkfd pykB'. ;[s uo efj gfs ;pd gqwkB'.
sk e nzfs ;sq gd ej'. ;G ;qh Bkw s[ge e bj'. 958.

;;sO

Bkw

wkbk

543

gfjbK @o?B owfB# Fpd dk eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd ej'.
nzs ftu @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw gSkD'.954.
gfjbK @o?B okifBfB# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs# gd ~ i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G jh s[ge dk Bkw ;wM'.955.
gfjbK

@fB;kotfBfB#

(oks

owD

eoB

tkb

uzdqwk

Bkb

;`p`fXs)

(Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'. T_; fgS'A @;sq# Fpd ej'.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.956.
gfjbK @fdB nfo otfBfB# (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) @;[s uo gfs#
Fpd ftuko'. T[; d nzs T[s @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge ih dk
Bkw

;wM' . 957.

gfjbK @jfoi nfo otfBfB# (;{oi d ikJ g[Zso fdB dh t?oB oks ~
owD eoB tkb uzdqwk Bkb ;`p`fXs) ej'. (fco) @;[sq uo gfs# Fpd i'V'. T[;
d nzs T[s @;sq[# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'.958.
gfjbK @fsfwq:fo# (;{oi dh t?oB oks) Bkb @otBfB# gd eEB eo'.

fsfwq:fo ;' otBfB gd ejhn?. ;[s uo efj BkfJe gd rjhn?.


;sq ;pd fsj nzfs efji?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 959.

(fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.959.

jfoifo otfBfB nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo T[uohn?. Bkw s[ge e ;[efp fpuohn?. 960.
oftifo otfBfB nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd ej[ pj[o' Gkyj[. ;G ;qh Bkw s[ge bfy okyj[. 961.
GkB[i nfo efj otfB GBhi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.

gfjbK @jfoifo# (fdB dh t?oD oks) otfBfB# eEB eo'. (fco @ik uo
BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) eth b'r s[ge dk Bkw
;wM bD.960.
gfjbK @oftifo otfBfB# (Fpd) eEB eo'. fco @ik uo gfs# Fpd ~
i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.961.
gfjbK @GkB[i nfo# (;{oi d g[Zso dh t?oB oks) efj e fco @otfB#

;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 962.

(owD eoB tkbk) eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd
~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.962.

;{oifo otfB nkfd gd ejhn?. ik uo efj BkfJe gd rjhn?.

gfjbK @;{oifo otfB# gd eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.


wro'I @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G b'r wB ftu s[ge d/ Bkw ti'A XkoB

;sq ;pd e' pj[fo T[uko'. Bkw s[ge e ;G ihn Xko'. 963.
GkB[ikfo otfBfB gd Gky'. ;[s uo efj gfs gd g[fB oky'.
;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. Bkw s[ge e ;eb gqwkBj[. 964.
nfVb

eo'.963.
gfjbK @GkB[ikfo otfBfB# gd eEB eo'. fco @;[s uo gfs# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.964.
nfVb

fdBX[i nfo otfBfB e' nkfd T[ukohn?.

gfjbK @fdBX[i nfo otfBfB# (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo BkE# Fpd

ik uo efj e? BkE ;pd d vkohn?.


;sq ;pd e' sk e/ nzfs pykBhn?.

i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G gqphB s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?.965.

;wM

b? D .965.

544

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fdBokfi nfo otfBBh ;[ nkfd pykBhn?.


ik uo efj e? BkE ;pd g[fB mkBhn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[X fpukohn?. 966.
u"gJh

fdfB; nfo otfBfB nkfd T[uko'. ik uo efj BkfJe gd vko'.


;sq ;pd ej[ g[fB efj bhi?. Bkw s[ge e ;eb gshi?. 967.

;;sO

Bkw

wkbk

545

gfjbK @fdBokfi nfo otfBBh# (Fpd) eEB eo'. fco @ik uo BkE#
Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk
Bkw

;wM

b?D .966.

u"gJh

gfjbK @fdfB; nfo otfBfB# (Fpd) eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe#
gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.967.
gfjbK @sw nfo ifo (jBo d t?oh ;{oi s'I g?dk j'fJnk fdB, T[; dh

sw nfo ifo otfBfB gd Gky'. ik uo efj BkfJe gd oky'.

t?oh oks, T[; ~ owD eoB tkbk uzdqwk) otfBfB# gd eEB eo'. (fco) @ik

;sq ;pd fsj nzfs GfDi?. Bkw s[ge e ;eb gfsi?. 968.

uo BkfJe# gd ~ i'V'. fco nzs ftu @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge
dk Bkw ;wM'.968.

uzdq i'BBh nkfd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;eb gfsi?. 969.

gfjbK @uzdq i'BBh# (uzdqwk dh ukBDh torh uzBQk Bdh tkbh Xosh)
(Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ;

;f; T[g;fyBh nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.

~) ;G s[ge d Bkw ;wM'.969.

;sq ;pd e' pj[fo pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 970.

gfjbK @;f; T[g;fyBh# (uzBQk Bdh) eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd
i'V'. fco @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.970.

fB; fJ; GrBh nkfd pykBj[. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;eb gfsi?. 971.
;f; GrBh ;pdkfd pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkBj[.
;sq ;pd e' pj[fo T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb fpukoj[. 972.

gfjbK @fB; fJ; GrBh# Fpd eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'.971.
gfjbK @;f; GrBh# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# gd i'V'. wro'I @;sq#
Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.972.

fBf;; Grk ;pdkfd GfDi?. ik uo efj gfs ;pd efji?.


;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 973.
o?B okN efj Grk pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.
;sq ;pd e' nzfs GfDi?. Bkw s[ge e ;eb gfsi?. 974.
nfVb

gfjbK @fBf;; Grk# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ej'. wro'I
@;sq# Fpd ~ pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.973.
gfjbK @o?B okN# efj e fco @Grk# eEB eo'. (fJ; fgS'I) @ik uo gfs#
Fpd i'V'. nzs
;wM'.974.

;sq ;pd e' sk e nzfs GBhihn?.


j' ;eb s[ge e Bkw uj' sj dhihn?.975.

@;sq#

Fpd

pykB

eo'.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

nfVb

o?B oktfB efj Grk ;pd pykBhn?.


ik uo efj eo BkE ;pd e' mkBhn?.

T[s

gfjbK @o?B oktfB Grk# Fpd fpnkB eo'. (fco) @ik uo BkE# Fpd i'V'.
(wro'I) T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G fiE/ ukj', s[ge
d

o?B oki efj Grk pykBB ehihn?.

Bkw

ti'A

fdU.975.

gfjbK @o?B oki# efj e (fco) @Grk# (Fpd) eEB eo'. (fco) @ik uo

ik uo efj efo BkE ;pd e' dhihn?.

BkE# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;ko p[^XhwkB

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

wB

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX wB Xkohn?.976.

ftu

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.976.

546

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;;sO

fdB nfo efj Gr ;pd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd fsj nzfs ;[ ejhn?. Bkw s[ge T[uoj[ ij ujhn?. 978.
swuo efj Gr ;pd pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.
;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 979.
o?D okft efj GrfD ejhi?. ik uo efj BkfJe gd dhi?.
;sq ;pd e' pj[fo T[ukoj[. ;eb s[ge e Bkw fpukoj[. 980.

feoD XoD efj GrfD ejhi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xohi?.
;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. Bkw s[ge e ;G nB[wkBj[. 982.
w:ze ;pd efj GrfD GfDi?. ;s[ uo efj gd BkE Xfoi?.
;sq ;pd e' pj[fo T[uohn?. Bkw s[ge e ;eb ;[ Xohn?. 983.
fwqr pkjfB efj GrfD pykB'. ;[s uo efj gfs ;pd gqwkB'.

547

(gfjbK) @o?B okt Grk# pykB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ~ i'V'.
(fco) T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) fiE/ ukj', s[ge d Bkw
ti'A ej'.977.
(gfjbK) @fdB nfo Gr# Fpd eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) fiE/ ukj', s[ge dk Bkw eo e/
T[uo'.978.
gfjbK @swuo Gr# Fpd eEB eo'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.979.
gfjbK @o?D okft GrfD# ej'. (fco) @ik uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq#
Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM bt'.980.

iT[B eoD efj GrfD pykB'. ik uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. 981.

wkbk

u"gJh

o?B okt efj Grk pykB'. ik uo efj gfs ;pd gqwkB'.


;sq ;pd fsj nzfs GfDi?. Bkw s[ge ij uj' efji?. 977.

Bkw

gd

gfjbk @iT[B (uKdBh) eoD GrfD# (Fpd) ej'. (fco) @ik uo BkfJe#
i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw

;wM'.981.
gfjbK @feoD XoD GrfD# ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'. wro'I
@;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.982.
gfjbK @w:ze (uzdqwk) GrfD# Fpd ej'. (fco) @;[s uo BkE# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd dk eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw Xo fdU.983.
gfjbk @fwqr pkjfB (uzdqwk) GrfD# dk pykB eo'. (fco) @;[s uo gfs#

;sq ;pd fsj nzfs T[ukoj[. ;G ;qh Bkw s[ge fufs Xkoj[. 984.

Fpd ej'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw fus
ftu XkoB eo'.984.

fjoD okN efj GrfD T[ukoj[. ;[s uo efj BkfJe gd vkoj[.

gfjbK @fjoD okN GrfD# (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) @;[s uo


BkfJe# gd i'V'. wro'I @#;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk

;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;eb bfji?. 985.
f;zqr pkjDh Grk GfDi?. ik uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 986.
fwqr gfsDh efj GrfD GfDi?. ik uo efj gfs ;pd Xfoi?.

Bkw

;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 988.
Szd

fwqr BkE GrDfD Gky[. fog[ BkE uo gfs oky[.


fog[ ;pd pj[fo pykB. ;G Bkw s[ge gqwkB. 989.

985.

gfjbK @f;qzr pkjDh (uzdq) Grk# eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd
~ XkoB eo'. wro'I @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.986.

;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 987.
gqikgfs efj GrfD GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.

;wM'.

gfjbK @fwqr gfsDh GrfD# Fpd eEB eo'. fco @ik uo gfs# Fpd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.987.
gfjbK @gqik gfs (uzdqwk) GrfD# Fpd ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd
i'V'. wro'I @;sq@ Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ftuko'.988.
Szd

(gfjbK) @fwqr BkE GrDfD# ej'. (fco) @fog[ BkE uo gfs# i'V'. wro'I
@fog[# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.989.

548

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

Bdh okN ;[s GrfD GfDi?. ik uo efj gfs ;pd Xfoi?.


;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge nB[wkBj[. 990.
;kw[zdqi efj GrfD GfDi?. ik uo efj gfs ;pd Xfoi?.

;;sO

Bkw

wkbk

549

u"gJh

gfjbK @Bdh okN ;[s GrfD# eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd i'V'.
T[; d nzs T[go
nB[wkB'.990.

@;sq#

Fpd

pykB

eo'.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;sq ;pd fsj nzfs T[uko'. Bkw s[ge e/ ;G ihn Xko'. 991.

gfjbK @;kwz[dqi (uzdqwk) GrfD# ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ~ i'V'.
T[; d nzs T[go @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw

Bdh okN ;[s GrfD T[uko'. ik uo efj gfs gd d/ vko'.

;wM'.991.

;sq ;pd ej[ pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e/ Bkw nB[wkBj[. 992.
;w[dqi GrfDfB nkfd GfDi?. ik uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e/ ikBj[. 993.
fwqrik GrfDfB nkfd T[uko'. ik uo efj gfs gd d/ vko'.
fog[ gd sk e/ nzfs pykBj[. ;eb s[ge e/ Bkw nB[wkBj[. 994.
Bfd;i GrfD nkfd gd dhi?. ik uo efj gfs ;pd Xohi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e/ ikBj[. 995.
Bfd BkfJe efj GrfDfB Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.
;sq ;pd fsj nzfs pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e' ikB'. 996.
;fofs; GrfDfB nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e/ ikBj[. 997.
;fos fJzdq GrDBh GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge gfjukBj[. 998.
nfVb

(gfjbK) @Bdh okN ;[s GrfD# (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo gfs# Fpd
i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.992.
T[; d

gfjbK @;w[dqi GrfDfB# Fpd ej'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ~ i'V'.
nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.993.

gfjbK @fwqrik GrfDfB# (Fpd) T[uko'. (fco) @ik uo gfs# gd ~ i'V'.


T[; d nzs T[s @fog[# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw wzB bt'.994.
gfjbK @Bfd;i GrfD# Fpd eEB eo'. (fco) @ik uo gfs# Fpd ej'.
wro'I @;sq# Fpd ~ pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.995.
gfjbK @Bfd BkfJe GrfDfB# Fpd ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd pykB'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ikD
bt' .

996.

gfjbK @;fofs; GrfDfB# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.997.
gfjbK @;ofs fJzdq GrDBh# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw gSkD'.998.
nfVb

fB;f;fD efj GrfDfB gd nkfd pykBhn?.


gfjbK

ik uo efj BkfJe gd pj[fo gqwkBhn?.

@fB;f;fD

GrfDfB#

gd

eEB

eo'.

fco

@ik

uo

BkfJe#

gd

;sq ;pd ej[ sk e nzfs GBhihn?.

i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) eth iB s[ge dk Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[ efp bfy bhihn?.999.

;wM

sw jo GrfDfB w[y s nkfd pykBhn?.


ik uo efj e gfs gd pj[fo gqwkBhn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?.1000.

gfjbK @sw jo GrfDfB# Fpd ~ w[y s'I ej'. fco @ik uo gfs# gd Bkb
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB'! s[ge dk Bkw
;wM

sw jo GrfDfB nkfd pykBB ehihn?.


;[s uo efj e? gfs gd nzfs GDhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs ;[p[fX ej[.
j' ;eb s[ge e Bkw nBe gqphB bj[.1001.

bD.999.

bt' . 1000.
gfjbK @sw jo GrfDfB# Fpd ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd nzs T[s

eEB eo'. T[; d nzs T[s ;wMdko' , @;sq# gd ej'. (fJ; ~) ;ko p[ZXhwkB',
s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.1001.

550

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sw nfo GrDkDfB gd fgqEw ejhihn?.


;[s uo efj gfs ;pd nzfs fsj[ dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gqwkBhn?. 1002.
u"gJh

fswofo GrDfD nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.


;sq ;pd fsj nzfs pykB'. ;eb s[e e Bkw gSkB'. 1003.

;;sO

dk

Bkw

fswo fBezdfB nkfd T[uohn?. GrfDfB ;[s uo g[fB gfs Xohn?.


;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 1007.
fswowzd GrfDBh GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;eb s[ge e Bkw nB[wkBj[. 1008.

bD.1002.

gfjbK @fswofo GrDfD# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'.
T[; d nzs T[s
gSkD'.1003.

@;sq#

Fpd

eEB

eo'.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

gfjbK @fswo Bk; efo GrDfB# ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'.1004.
gfjbK @fswo odB (BFN eoB tkbk) GrDBh# eEB eo'. (fco) @;[s
uo BkfJe# gd i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM bt'. 1005.
gfjbK @fswo jk GrfD# (Fpd) T[uko'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.1006.
gfjbK @fswo fBezdfB# (Fpd) T[uko'. fco @GrfDfB ;[s uo gfs# Fpd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM
bt'.1007.
gfjbK @fswo wzd (jBo ~ xNkT[D tkbk) GrfDBh# (Fpd) ej'. (fco)
@;[s uo gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G
s[ge

dk

fswo:Ks efj GrfDfB Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.


;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. Bkw s[ge e ;eb gqwkBj[. 1009.

;wM

u"gJh

fswo T[ufo jk GrD pykBj[. ;[s uo efj gfs ;pd gqwkBj[.


;sq ;pd fsj nzfs GDhi?. Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. 1006.

551

T[s ej'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge

fswo odB GrDBh pykB'. ;[s uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GDhi?. Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. 1005.

wkbk

gfjbK @sw nfo GrDkDfB# gd ej'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd nzs

fswo Bk; efo GrDfB Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.


;sq ;pd e' pj[fo pykBj[. ;eb s[ge e Bkw gqwkBj[. 1004.

Bkw

T[;

Bkw

nB[wkB

eo'.1008.

gfjbK @fswo:Ks GrfDfB# eEB eo'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'.


nzs ftu @;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw

;wM.1009.
nfVb

nfVb

fswo Bk; efo GrfDfB nkfd pykBhn?.

gfjbK @fswo Bk; efo GrfDfB# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo BkE# Fpd

;[s uo efj eo BkE ;pd ej[ mkBhn?.


fog[ gd e' sk e g[fB nzfs T[ukohn?.

i'V'. fco T[; d nzs T[s @fog[# gd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB b'r

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?. 1010.

s[ge

dk

Bkw

;wMD.1010.

gfjbK @T[vr (sko) oki GrfDfB# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo BkE#

T[ v roki efj GrfDfB nkfd pykBhn? .


;[s uo efj e BkE ;pd ej[ mkBhn?.

Fpd ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G fwso s[ge dk

;sq ;pd ej[ sk e nzfs T[ukohn?.

Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wzsq fpukohn?. 1011.

;wMD .1011.

552

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

u"gJh

;;sO

Bkw

wkbk

553

u"gJh

gfjbK @T[vfr; GrfDBh# gd ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'. T[;

T[vfr; efj GrfDBh GfDi?. ;[s uo efj BkfJe gd fdi?.


nfo gd sk e nzfs pykBj[. Bkw s[ge e ;G ihn ikBj[. 1012.
T[vr BkE efj GrfD T[uko'. ;[s uo efj gfs gd ej[ vko'.
fog[ gd sk e nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge ihn ikBj[. 1013.

d nzs T[s @nfo# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.1012.


gfjbK @T[vr BkE GrfD# (Fpd) T[uko'. (fco) @;[s uo gfs# gd ~
i'V'. T[; d nzs T[s @fog[# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk
Bkw ;wM' . 1013.

T[vr fBqgfs efj GrfDBh GDhi?. ;[s uo efj BkfJe gd dhi?.

gfjbK @T[vr fBqgfs GrfDBh# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo BkfJe#

nfo gd sk e nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1014.

gd ~ i'V'. T[; d nzs ftu @nfo# gd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw


;wM'.1014.

T[vr fBqgfs efj GrfD GDhi?. ;[s uo efj BkfJe gd dhi?.

gfjbK @T[vr fBqgfs GrfD# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd


~ i'V'. (wro'I) T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d

;sq ;pd fsj nzfs pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 1015.
nfVb

T[ v rJ ;

GrfDfB

;pdkfd

pykBhn? .

Bkw

;wM' . 1015.

nfVb

;[s uo efj eo BkE ;pd e' mkBhn?.

gfjbK @T[vrJ; GrfDfB# Fpd eEB eo'. (fco) @;[s uo BkE# Fpd

;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.

~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB fus ftu s[ge

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX ihn Xkohn?. 1016.

dk

Bkw

T[ v gfs GrfDfB nkfd T[ u koB ehihn? .


;[s uo efj eo BkE ;pd e' dhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw gqphB gqwkBhn?. 1017.
u"gJh

T[vr G{gDh G{fg pykB'. ;[s uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd ej[ pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 1018.
skokgfs efj GrfDfB Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.
;sq ;pd ej[ pj[fo T[ukoj[. ;G ;qh Bkw s[ge ihn Xkoj[. 1019.
sko;o efj GrfD T[uko'. ;[s uo efj BkfJe gd vko'.
;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1020.
skokb:fJ; GrfD pykB'. ;[s uo efj gfs ;pd gqwkB'.
sk e nzfs ;sq gd ejhn?. ;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. 1021.

;wMD.1016.

gfjbK @T[vgfs GrfDfB# (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @;[s uo BkE#


Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G gqphB s[ge
dk

Bkw

;wMD.1017.

u"gJh

gfjbK @T[vr G{gDh G{fg# eEB eo'. fco @;s[ uo BkfJe# gd i'V'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.1018.
gfjbK @skokgfs GrfDfB# eEB eo'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd oy'.
wro'I @;sq# Fpd ~ T[uko'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. 1019.
gd

(gfjbK) @sko;o GrfD# (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) @;[s uo BkfJe#


i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw

;wM'.1020.
(gfjbK)

@skokb:fJ;

GrfD#

Fpd

eEB

eo'.

(fco)

@;[s

uo

gfs#

Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# gd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
wB'.1021.

554

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

Bkw

wkbk

555

nfVb

skok frq j fD; GrDh nkfd pykBhn? .

gfjbK @skok frqfjfD; GrDh# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;s uo BkE#

;[s uo efj eo BkE ;pd e' mkBhn?.


;sq ;pd ej[ sk e nzsfj dhihn?.

Fpd ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# gd dk T[ukoB eo'. fJ; ~ p[ZXhwkB', s[ge

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX bfj bhihn?. 1022.

dk

Bkw

T[ v r fBe f s; GrBh nkfd GDhihn? .


;[s uo efj eo BkE pj[fo gd dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?. 1023.
T[vr BkE GrfDBh fgqEw gd Gkyhn?.
;[s[ uo efj efo BkE pj[fo gd okyhn?.
;sq ;pd e' sk e? nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gfjukBhn?. 1024.
T[ v rJ ; o

GrfDfB

;pdkfd

j' ;eb s[ge e Bkw ;[ efp bfj bhihn?. 1025.

gfjbK @T[v[r fBefs; GrBh# Fpd dk eEB eo'. fco @;[s uo BkE#
dk

Bkw

j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX ihn Xkohn?. 1026.


u"gJh

T[vrk;q? GrfDBh pykB'. ;[s uo efj BkfJe gd mkB'.


;sq ;pd fsj nfs T[uohn?. ;G ;qh Bkw s[ge ihn Xohn?. 1027.
fofyi GrfDBh nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1028.
w[fBi GrfDBh nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
;sq ;pd fsj nzfs T[ukoj[. Bkw s[ge e fjqd? fpukoj[. 1029.
fpqfs T[swi GrfDBh Gky'. ;[s uo efj BkfJe gd oky'.
;sq ;pd fsj nzfs ;[ ejhn?. ;eb s[ge e BkwB bjhn?. 1030.

;wM

b?D.1023.

gfjbK @T[v[r BkE GrfDBh# gd dk eEB eo'. fco @;[s uo BkE# Fpd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G p[^XhwkB s[ge
dk

Bkw

;wM' . 1024.

gfjbK

@T[v[r

Fpd

i'V'.

Bkw

;wM' . 1025.

T[ v r J ; o GrfDfB ;pdkfd GDhihn? .


;[s uo efj eo BkE ;pd e' dhihn?.
;sq ;pd ej' sk e nzfs T[ukohn?.

bt'.1022.

gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge

T[ u kohn? .

;[s uo efj efo BkE ;pd d? vkohn?.


;sq ;pd ej[ sk e nzfs GDhihn?.

;wM

T[;

J;o
nzs

GrfDBh#
T[s

@;sq#

Fpd

eEB

eo'.

(fco)

Fpd

T[uko'.

fJ;

~)

@;[s

;[eth

uoBkE#
s[ge

dk

gfjbK @T[v[r J;o GrfDfB# Fpd T[uko'. (fco) @;[s uo BkE# Fpd
~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB s[ge dk
Bkw

;wMD.

1026.

u"gJh

(gfjbK)

@T[vrk;q?

GrfDBh#

(Fpd)

eEB

eo'.

(fco)

;[s

uo

BkfJe#

gd ~ i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM
bt'.1027.
gfjbK (uzdqwk) GrfDBh#

eEB

eo'.

(fco)

@;[s

uo

gfs#

Fpd

i'V'.

T[; d nzs T[s @;sq# gd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. 1028.
gfjbK @w[fBi (uzdqwk) GrfDBh# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs#
Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk
Bkw ;wM' . 1029.
(gfjbK)

@fpqfs

T[swi

(uzdqwk)

GrfDBh#

Fpd

eEB

eo'.

(fco)

@;[s

uo BkfJe# gd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ej'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk
Bkw ikD' . 1030.

556

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

sfg; T[ufo GrfDBh GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.


sk e nzfs ;sq gd mkBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1031.

;;sO

Bkw

wkbk

557

gfjbK @sfgi (uzdqwk) GrfDBh# (Fpd) T[uko'. (fco) @;[s uo gfs#


Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1031.

ef;g ;[s efj GrfDfB Gkyhn?. ;[s uo efj BkfJe gd okyhn?.


;sq ;pd fsj nzfs T[uohn?. Bkw s[ge e ;G ihn Xohn?. 1032.

gfjbK @ef;g ;[s GrfDfB# eEB eo'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'.
T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ikD
bt'.1032.

itB eoD GrfDBh pykBj[. ;[s uo efj gfs ;pd gqwkBj[.


sk e nzfs ;sq gd dhi?. Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. 1033.

gfjbK @itB eoD (uzdqwk) GrfDBh# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo
gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# gd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM

bt' . 1033.

feq;fBfB nkfd pykBB ehi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xohi?.


fog[ gd sk e nzfs pykBj[. Bkw s[ge e ;G nB[wkBj[. 1034.

gfjbK @feq;fBfB# (ekb gkDh tkbh Bdh iwBk) (Fpd) dk pykB eo'.
(fco)_ @;[s uo gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @fog[# gd eEB eo'. (fJ;~)
;G s[ge dk Bkw nB[wkB eo'. 1034.

f;nkw w{ofsfBfB nkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.


;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge nB[wkBj[. 1035.

gfjbK @f;nkw g{ofsfBfB# (iwBk Bdh) eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs#
Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM bt' . 1035.

gqEw sgfsBh ;pd T[uohn?. ;[s uo efj BkfJe gd Xohn?.


;sq ;pd fsj nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1036.
;{oi g[fsqek nkfd GfDi?. ;[s uo efj BkfJe gd fdi?.
;sq ;pd fsj nzfs T[ukoj[. ;G ;qh Bkw s[ge ihn Xkoj[. 1037.
;{oi nkswik nkfd GDhi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xohi?.
;sq ;pd fsj nzfs T[uko'. Bkw s[ge e ;eb fpuko'. 1038.
nkfd wkBBh ;pd T[uko'. ;[s uo efj gfs gd d vko'.
nfo gd sk e nzfs T[uohn?. Bkw s[ge e ;eb fpuohn?. 1039.
nfGwkfBBh gdkfd GfDi?. ;[s uo efj gfs ;pd Xfoi?.
nfo gd sk e nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e wkBj[. 1040.
gqEw ;w:Dh ;pd T[uko'. ;[s uo efj BkfJe gd vko'.
;sq ;pd e' pj[fo efji?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 1041.
rofpfD nkfd T[ukoB ehi?. ;[s uo efj BkfJe gd dhi?.
nfo gd sk e nzfs T[ukoj[. Bkw s[ge e ;eb fpukoj[. 1042.

gfjbK @sgfsBh# (iwBk Bdh) Fpd T[uko'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd


i'V'. T[; s nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM
bt'.1036.
T[;
Bkw

gfjbK @;{oi g[fsqek# (Fpd) ej'. (fco) @;[s uo BkfJe# gd i'V'.


d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk
;wM

bt' . 1037.

gfjbK @;{oi nkswik# (Fpd) eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd
i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1038.
gfjbK @wkBBh# (nkcoh j'Jh Bdh) Fpd T[uko'. (fco) @;[s uo gfs#
Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @nfo# gd T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
ftuko' .

1039.
gfjbK nfGwkfBBh# Fpd eEB eo'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd i'V'. T[;

d nzs T[s @nfo gd# T[uko'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.1040.
gfjbK @;w:Dh# (nkco e e`Y YkT[D tkbh Bdh) Fpd T[ukoB eo'.
(fco) @;[s uo BkfJe# gd ~ i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G
s[ge

dk

Bkw

gfjbK

;wM

@rofpfD#

bt'.1041.
(Fpd)

dk

T[ukoB

eo'.

(fco)

@;[s

uoBkfJe#

Fpd

i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# Fpd dk pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1042.

558

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.


j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gfjukBhn?. 1043.
u"gJh

njzekoBh nkfd T[uko'. ;[s uo efj gfs gd ej[ vko'.


;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 1044.
ghnDhfD nkfd T[ukoD ehi?. ;[s uo efj gfs ;pd GDhi?.
fog[ gd sk e nzfs pykDj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikDj[. 1045.
d'jok

BkE# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) p[ZXhwkB s[ge
dk

Bkw

gfjbK @njzekoBh# (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @;[s uo gfs# Fpd


i'V'. wro'I @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.1044.
gfjbK @ghnDhfD# (Bdh tkbh Xosh) (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @;[s
uo gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @fog[# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge
dk Bkw ;wM' . 1045.
d'jok

gfjbK @fXyDh# (;?Bk) eEB eoe (fco) nzs T[s @fog[# gd T[uko'. (fJ;
~)

;G

;G

s[czr

;G

gfjbK @;w[fyBh# Fpd efj e nzs T[s @nfo# Fpd eEB eo'. (fJ; ~)
p[ZXhwkB s[ge dk Bkw ;wM bt'.1048.

nkfd wBhyfB ;pd efj fog[ gd pj[fo T[uko.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 1049.

u"gJh

d'jok

Bkw

;wM'.1046.

nB`s

Bkw

pDd/

ikDr.1047.

(fJj)

gfjbK @p[XBh# (;?Bk) (Fpd) efj e nzs T[s @nfo# Fpd i'V fdU.
s[ge dk Bkw pDdk j?. ;{MtkB ;wM b?D.1050.

u"gJh

gfjbK

@GkBh#

(;?Bk)

(Fpd)

dk

pykB

eo'.

(fco)

T[;

nzs

T[s

@fog[# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh
G d B ;wM' . 1051.
d'jok

nkfd nkGkBh ;pd efj fog[ gd nzfs pykB.


Bkw ;eb ;qh s[ge e bhij[ ;[ efp gSkB. 1052.

dk

gfjbK @wBhyfB# (;?Bk) Fpd efj e wro'I @fog[# gd ~ T[uko'. (fJ;


s[ge dk Bkw j[`dk j?. ethU ! XkoB eo bt'.1049.

GkBh nkfd pykBB ehi?. fog[ gd sk e nzfs GDhi?.


;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. :k w? Gd eS{ Bfj wkBj[. 1051.

s[czr

soQK)

p[XBh nkfd pykB e? nzfs ;pd nfo dj[.


Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 1050.

eth

gfjbK @wXfD# (;?Bk) (Fpd) T[uko e nzs T[s @fog[# gd ej'. (fJj)

;/w[fyBh ;pdkfd efj nfo gd nzfs pykB.


;eb s[ge e Bkw J bfj bhi' p[fXtkB. 1048.

;wMD.1043.

u"gJh

wXfD nkfd T[ukfo e? fog[ gd ejhn? nzfs.


;G ;qh Bkw s[czr e fBe;s ub? nBzs. 1047.

559

gfjbK @dqgfBfB# (jzekoh j'Jh Bdh) Fpd w[y s'A ej'. (fco) @;[s uo

fXyDh nkfd pykB e? fog[ gd nzfs T[uko.


;G ;qh Bkw s[czr e bhij[ ;[ efp ;[ Xko. 1046.

wkbk

nfVb

dqgfBfB w[y s ;pd ;[ nkfd T[ukohn?.


;[s uo efj eo BkE ;pd d vkohn?.

Bkw

gfjbk @GkBh# (;?Bk) Fpd efj e fco nzs T[s @fog[# gd dk pykB eo'.
(fJ;

~)

;G

eth

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.1052.

560

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

wkbk

561

nfVb

nkfd ;'GBh ;pd T[ukoB ehihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs GDhihn?.

Bkw

gfjbK

@;'GBh#

(;?Bk)

Fpd

dk

T[ukoB

eo'.

T[;

nzs

T[s

@;sq#

;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.

Fpd ej'. (fJ; ~) ;G us[o s[ge dk Bkw ;wMD. fJ; ftu fe; fe;w dk

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?.1053.

Gd

gqGk XofB w[y s ;pdkfd pykBhn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs gqwkBhn?.
sk s T[so s[ge e' Bkw GBhihn?.
j' :k e Ghso Gd ikB Bjh bhihn?.1054.

gfjbK w{zj s'I @gqGk XofB# (;?Bk) Fpd pykB eo'. T[; d nzs T[s @;sq#
Fpd i'V'. T[; dk T[so s[ge dk Bkw pD iKdk j?. fJ; ftu e'Jh Gd B
;wfMnk

;[ywfB gd e' w[y s nkfd T[ukohn?.


;sq ;pd e' sk e nzsfj vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh ehihn?.1055.
u"gJh

nkfd eqKsBh ;pd T[uko'. sk e nzfs ;sq gd vko'.


;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. :k e fpy? Gd Bjh wkBj[. 1057.
SfpBh nkfd T[ukoB ehi?. fog[ gd nzfs stB e dhi?.
Bkw s[ge e ;eb gSkBj[. :k e fpy? Gd Bjh wkBj[. 1058.

gfjbK w[y s'I @;[ywfB# (;?Bk) Fpd T[ukfonk ikt. T[; d nzs T[s @;sq#
fe;

gqeko

nfVb

dk

e'Jh

Gd

;wM'.1055.

u"gJh

gfjbK @XhwfB# (;?Bk) gd eEB eo'. T[; d nzs T[s @;sq# gd i'V'.
(fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'. 1056.
gfjbK @eqKsBh# (;?Bk) Fpd T[uko'. T[; d nzs ftu @;sq# gd ~ i'V'.
(fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh coe B ;wM'. 1057.
gfjbK @SfpBh# (;?Bk) Fpd dk T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @fog[# Fpd
~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu fe; gqeko dk e'Jh Gd
B

;wM'.

fgqEw pkiBh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. fus w? o[u? fs;h mk ejhn?. 1059.

ikt . 1054.

Fpd i'fVnk ikt. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ; ftu

XhwfB gd e' nkfd pykBj[. sk e nzfs ;sq gd mkBj[.


;op s[ge e Bkw bjhi?. :k w? Gd B?e[ Bjh ehi?. 1056.

;wM'.1053.

1058.

gfjbK @pkiBh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfo# gd i'V.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE uzrk b^r, T[E ej'. 1059.
nfVb

nkfd pkjBh ;pd pykBB ehihn? .


gfjbK

sk e gkS ;sq ;pd ej[ dhihn?.

@pkjBh#
;ko

(;?Bk)

Fpd

;{MtkB

wB

;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.

fdU.

(fJ;

~)

j' ukjhn? itB? mto ;[ sjk pykBhn?.1060.

T[ E

tos

bt' . 1060.

T[uko'.
ftu

T[;

s[ge

dk

ftu
Bkw

fgS'I
;wM'.

@;sq#
fiE

gd
b'V

efj
gt

nkfd s[ozrBh w[y s ;pd pykBhn?.


nfo gd sk e nzfs ;[ pj[fo gqwkBhn?.

gfjbK w{zj ftu'I @s[ozrBh# Fpd ~ T[uko'. T[; fgS'I nzs T[s @nfo# Fpd

;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.

i'V'. (fJ; ~) ;ko ;{MtkB s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ; ftu fe; gqeko dk

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh ehihn?.1061.

nzso

ikD'.

1061.

562

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

j:Bh ;pdfj w[y s nkfd T[ukohn?.


sk e nzfs nzsefo gd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ;[xo ihn ikBh:'.
j' dh:' ijk s[w uj' ;[ sjh pykBh:'.1062.
u"gJh

;;sO

gfjbK

(;?Bk)

Fpd

w[y

wkbk

s'I

T[uko'.

563

T[;

nzs

T[s

@nzefo#

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;[MtkB'! wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fiE s[;hI
tosDk

ukj',

T_E

efj

fdU.1062.

u"gJh

;?IXtBh ;pdkfd T[uko'. nfo gd nzfs stB e vko'.


;eb s[ge e Bkw gSkBj[. :k w? Gd B?e[ Bjh wkBj[. 1063.

@j:Bh#

Bkw

gfjbK @;?IXtBh# (;?Bk) Fpd T[uko'. T[; d nzs T[s @nfo# gd i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh nzsoB wzB'. 1063.

nkfd nofpBh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.

gfjbK @nofpBh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo# gd i'V'.

;eb s[ge e Bkw gSkBj[. :k w? Gd B?e[ Bjh ikBj[. 1064.

(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM' fJ; ftu e'Jh coe B wzB'. 1064.

nkfd s[ozrBh ;pd pykBj[. nfo gd sk e nzs gqwkBj[.

gfjbK @s[ozrBh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. (fco) T[; d nzs ftu @nfo#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ih eo, T[E ej'. 1065.

;G ;qh Bkw s[ge e bJhn?. ij fus o[u? sjh s ejhn?. 1065.


nkfd x'oBh ;pd GBhi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.
;G? s[ge e Bkw fpuko'. ij ukj' fsB sjh T[uko'. 1066.

gfjbK @x'oBh# (;?Bk) Fpd ej'. T[; ftu nzs T[s @nfo# gd i'V'. (fJ;
~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E T_uko'. 1066.

nkfd j;fsBh ;pd T[uko'. fog[ gd nzfs stB e vko'.


;G? s[ge e Bkw bfji?. ij ukj' s sjh GfDi?. 1067.
nfVb

gfjbK @j;fsBh# (jkEhnK tkbh ;?Bk) Fpd T[uko'. T[; d nzs T[s @fog[#
Fpd i'V'. fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', T[E T[uko'.1067.
nfVb

nkfd dz f sBh ;pd T[ u koB ehihn? .


;sq ;pd[ e' nzfs stB e dhihn?.

gfjbK @d`fsBh# (;?Bk ) Fpd dk T[ukoB eo'. T[; d nzs ftu @;sq#

;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko p[^XhwkB s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fe; fe;w dk

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?.1068.

e'Jh

u"gJh

nkfd d[odBh ;pd pykBj[. sk e nzfs ;sq gd mkBj[.


Bkw s[ge e ;eb bfji?. :k e fpy? Gd Bjh fei?. 1069.
fdPgBh nkfd T[ukoB ehi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.
;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. ij ukj' sj jh s ejhn?. 1070.

coe

;wM'.

1068.

u"gJh

gfjbK @d[odBh# (jkEhnK tkbh ;?Bk) Fpd ej'. T[; d nzs T[s @;sq#
gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fe; fe;w dk Gd B
eo' .

1069.

gfjbK @fdPgBh# (jkEh tkbh ;?Bk) (Fpd) dk T[ukoB eo'. T[; d nzs
ftu @nfo# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ~ fiE ukj', T[E
ej'.1070.

nkfd gdfwBh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


Bkw s[ge e ;eb bjhi?. :k w? Gd B eSj{ ehi?. 1071.

gfjbK @gdfwBh# (jkEh-;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#
Fpd

i'V'.

eo'.1071.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

fJ;

ftu

e'Jh

nzso

564

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;eb s[ge e Bkw ;[ efp bfj bhihn?.


j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh ehihn?.1072.
u"gJh

gfjbK
coe

gqEw e[zGDh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e ikBj[.


;eb s[ge e Bkw bjhi?. fBsgqfs w[y s gkm eohi?. 1075.
nfVb

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?.1076.

j' dh:' uj' fij mto sjk jh dhihn?.1077.


wd: XoBBh w[y s nkfd GBhihn?.
jzsk sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o fus w? bj'.
j' ej:' uj' fJB ijk sjk fJB e" ej'.1078.

(jkEh-;?Bk)

Fpd

pykB'.

T[;

nzs

ftu

eo' . 1072.

gfjbK @fJzGDh# (jkEh-;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#
Fpd i'V. (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ~ ;koh eth e[b ;wM bt'.1074.
gfjbK @GzGDh# (jkEh-;?Bk) Fpd ej'. (fco) T[; d nzs T[s @nfo# gd
ikD'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fBZs w[y s'I fJ; dk gkm eo'.1075.
nfVb

gfjbK @GzioDh# (jkEh-;?Bk) Fpd ~ T[ukoB eo'. fco T[; d nzs ftu
@nfo# gd efj fdU. (fJ; ~) ;ko ftdtkB wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fJ;
ftu

fe;

gqeko

dk

e'Jh

Gd

wzB'.1076.

gfjbK @efoBh# (jkEh ;?Bk) Fpd w[y s'I ej'. (fco) @;sq# Fpd ~ n`s
T_s T[uko'. (fJ; ~) ;G eth s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE b'V ;wM', T_E
tos

bt' . 1077.
gfjbK @wd: XoBBh# (jkEh-;?Bk) (Fpd) w[y s'I ej'. (fco) T[; d nzs

T[s @jzsk# (wkoB tkbh) Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko us[o b'r fus ftu s[ge
dk Bkw ;wMD. fiE fJ; ~ efjDk ukj', T_E fJ; ~ tos'.1078.
gfjbK @f;zX[oBh# (jkEh-;?Bk) Fpd ~ w[y s'I pykB'. T[; d nzs ftu

f;zX[oBh w[y s ;pdkfd pykBhn?.


;sq ;pd e' nzfs stB e mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ; [efp ihn ikBhn?.

@pkoDh#

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh coe B wzB'.1073.

efoBh ;pfd ;[ w[y s nkfd pykBhn?.


;sq ;pd e' nzfs stB e mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ;[ efp bfj bhihn?.

s'I

gfjbK @fpnkbDh# (jkEh-;?Bk) Fpd pykB eo'. T[; d nzs T[s @nfo#

e[ z i oDh ;pdkfd T[ u koB ehihn? .


nfo gd sk e nzzs pj[o efj dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ;[p[fX ihn ikBhn?.

w{zj

u"gJh

fJzGDh nkfd T[ukoB ehi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.


;G ;qh Bkw s[ge e j't. ik e' ;eb ;[ efp e[b i't?. 1074.

565

@;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ethU ! s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh

nkfd fpnkbDh ;pd pykBj'. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. :k w? Gd B?e[ Bjh wkBj'. 1073.

wkbk

nfVb

fgqEw pkoDh w[y s ;pd pykBhn?.


;sq ;pd e' nfs stB e' mkBhn?.

Bkw

@;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko eth s[ge dk Bkw wB ftu ikD'. fJ; ftu fe;
gqeko

dk

e'Jh

Gd

;wM'.1079.

j' :k e Ghso Gd B?e Bjh wkBhn?. 1079.


nBegBh gd w[y s fgqEw GDhihn?.

gfjbK @nBegBh# (jkEh-;?Bk) Fpd w[y s'I ej'. (fco) T[; d nzs T[s

;sq ;pd e' nzfs stB e dhihn?.

@;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G us[o ftnesh wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD.

;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.


j' d:' uj' fij mto? sjh gqwkBhn?. 1080.

fiE

dDk

ukj',

T_E

tos

bt'.1080.

566

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fgqEw BkrBh w[y s ;pd T[ukohn?.


;sq ;pd ej[ nzfs stB e vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.
j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh ehihn?. 1081.

;;sO

Bkw

wkbk

567

gfjbK @BkrBh# (jkEh-;?Bk) Fpd w[y s'I T[uko'. (fco) T[; d nzs T[s
@;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;[xV-iB s[ge dk Bkw ;wM b?D. fJ; ftu
fe;

gqeko

dk

e'Jh

coe

eo'.1081.

jfoBh ;pd ;[ w[y s nkfd pykBhn?.

gfjbK @jfoBh# (ri ;?Bk) (Fpd) w[y s'I ej'. T[; d nzs T[s @;sq#

;sq ;pd e' sk e nzfs gqwkBhn?.


;G ;qh Bkw s[ge e us[o gSkBhnT[.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB s[ge dk Bkw ;wM'. fiE tosDk ukj', T[E

j' itB? mto ;[ ujhn? sjh pykBhnT[. 1082.

eEB

eo

fdU.1082.

gfjbK @riBh# (jkEh-;?Bk) Fpd ~ w[y s'I T[uko'. T[; d nzs T[s @;sq#

riBh ;pd pesq s nkfd GBhihn?.


;sq ;pd e' nzfs stB e dhihn?.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko us[o ftnesh s[ge dk Bkw ;wM b?D. fiE ukj',

us[o s[ge e Bkw ;eb bfj bhihn?.


j' fij ukj' fsj mto T[ukoB ehihn?. 1083.

T[E

u"gJh

;ktiBh ;pdkfd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. fij mk uj' sjh s ejhn?. 1084.
wkszrBh gdkfd GfDi?. nfo gd nzfs stB e fdi?.

fJ;

dk

T[ukoB

eo'.1083.

u"gJh

gfjbK @;ktiBh# (jkEh-;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo# gd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', T[E efj fdU.1084.
gfjbK @wks`rBh# (jkEh-;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#

;G ;qh Bkw s[ge e j't?. ik e' ;eb ;[ efp fwb i't?. 1085.

gd i'V'. (fJj) ;G s[ge dk Bkw j'trk. fJ; ~ ;ko eth fwb e ftuko
bt'.1085.

nkfd rfJzdfB ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.

gfjbK @rfJzdfB# (jkEh-;?Bk) Fpd pykB eo'. T[; d nzs T[s @nfo#
gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E eEB eo'.1086.

;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. itB? mto o[u? sj ejhn?. 1086.


d[qw nfo nkfd T[ukoB ehi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.

gfjbK @dqw nfo# (fpqSK d t?oh jkEh tkbh ;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'.

Bkw s[ge e ;eb gSkB'. :k w? Gd B eS[ ihn ikB'. 1087.

T[; d nzs T_s @nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'. fJ;
pko wB ftu e'Jh Gd B ;wM'.1087.

fpqSKseDh nkfd T[uko'. nfo gd nzfs stB e vko'.

gfjbK @fpqSKseDh# (fpqS dk nzs eoB tkbh jZEDhnK dh ;?Bk) (Fpd)


T[uko'. T[; d nzs T[s @nfo# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.

;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. d:' uj ij mk sj ejhn?. 1088.


cbXo nfoDh nkfd ejhi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.
;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. ijk uj' fsj mto pykB'. 1089.
cbdkfJe nfoDh nfj T[uohn?. nfo gd nzfs stB e vohn?.
;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. :k w? Gd B ozue wkB'. 1090.

fiE ukj', fJ; dh tos'I eo bt'.1088.


gfjbK @cbXo nfoDh# (fpqS dh t?oD jZEDhnK tkbh ;?Bk) (Fpd)
T[uko'. T[; d nzs ftu @nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE
b'V

;wM',

T[E

tos'.1089.

(gfjbK) @cbdkfJe nfoDh# fJj (Fpd) T[uko'. T_; d n`s T_s @nfo#
gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu wkVk fizBk Gd B
;wM'.1090.

568

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.


j' itB mto fsB uj' sjh s dhihn?. 1091.
u"gJh

X{fookN nfoDh gd Gky'. sk e nzfs ;sq gd oky'.

wkbk

569

nfVb

XokXoB nfoDh ;pdkfd pykBhn? .


;sq ;pd e' nzfs stB e mkBhn?.

Bkw

gfjbK

@XokXoB

nfoDh#

(jkEh-;?Bk)

Fpd

pykB'.

(fco)

T[;

nzs

T[s @;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;[xV' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fi; EK
ukj',

T[E

tos

bt'.1091.

u"gJh

gfjbK @X{fookN nfoDh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @#;sq#

;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. ij ukj' fsj mto gqwkB'. 1092.

gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E tos'.1092.

cbX ;pd e' nkfd T[ukoj[. nfo gd nzfs stB e vkoj[.

gfjbK @cbX# (fpqS) Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @nfo# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E pykB eo'.1093.

;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. ij ukj' fsj mto pykBj[. 1093.


cfb ;pd e' nkfd GfDi?. nfo gd efj fog[ gd g[fB fdi?.
;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. ujhn? ijk sjh s ejhn?. 1094.
so[ nfoDh ;pdkfd pykB'. nfo gd nzfs stB e mkB'.
;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd B?e[ Bjh wkBj[. 1095.
Xfo; nfoDh ;pdkfd GfDi?. nfo gd nzfs stB e fdi?.
;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k e fpy? Gd Bjh ikB'. 1096.
fpoSfoDh ;pdkfd GDhi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.
Bkw s[ge e ;G ihn bjhn?. fij ukj' fsj mto ;[ ejhn?. 1097.
odBh nkfd T[ukoB ehi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.

gfjbK @cfb# Fpd eEB eo'. wro'I gfjbK @nfo# ns fco @fog[# gd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE b'V j't, T_E efj fdU.1094.
gfjbK @so[ nfoDh# (jkEh-;?Bk) Fpd pykB'. T[; d nzs T[s @nfo# gd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B wzB'. 1095.
gfjbK @Xfo; nfoDh# (jkEh tkbh ;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu
@nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.1096.
gfjbK @fpoSfoDh# (jkEh-;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fi; EK T_s ukj', T_E
eEB eo' . 1097.
gfjbK @odBh# (jkEh-;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#

;G ;qh Bkw s[ge bfj bhi?. fij ukj' fsj mto ;[ GBhi?. 1098.

Fpd i'V'. (fJ;


eo'.1098.

odBSzdBh nfoDh Gky'. nfo gd nzfs stB e oky'.

(gfjbK) @odBSzdBh nfoDh# (jkEh-;?Bk) eEB eo'. T[; d nzs ftu


@nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B

;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd B?e[ Bjh ikB'. 1099.

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.

fiE

ukj',

T[E

eEB

;wM'.1099.
nfVb

nfVb

Bkw ;eb dzsB e nkfd pykBhn?.


nfoDh nfo gd nzfs stB e mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.
j' dh:' uj' fij mto sjk jh dhihn?. 1100.
u"gJh

fBqgDh nkfd pykBB ehi?. nfo gd nzfs stB e dhi?.


;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd eS[ Bjh ikB'. 1101.

gfjbK jkEhnK d ;ko Bkw ej'. T[; s'I pkd @nfoDh# ns @nfo# gd i'V'.
(fJBQK ~) ;G ;[xV b'r s[ge d Bkw ;wM b?D. fiE ukj', T[BQK dh T_E jh
tos' I

eo

bt' . 1100.

u"gJh

gfjbK @fBqgDh# (oki dh ;?Bk) pykB eo'. T[; d nzs ftu @nfo# gd
i'V'. (fJ; ~) ;ko s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.1101.

570

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nkfd G{gBh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. fij ukj' fsj mto GDhi?. 1102.
nfVb

fgqEw ;[nkwBh ;pd T[ukoB ehihn?.


;sq ;pd e' nzfs stB e dhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.
j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?. 1103.

;;sO

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?. 1104.

;eb s[ge e Bkw ikB ih bhihn?.


j' ;[xo uj' fijk mto T[ukoB ehihn?. 1105.
nkfd nfXgBh ;pd ;[ w[y s Gkyhn?.
;sq ;pd e' nzfs stB e okyhn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.
j' itB mto w? ujhn? sjh gqwkBhn?. 1106.

gfjbK @;[nkwBh# Fpd dk T[ukoB eo'. (fco) T[; d nzs T[s @;sq#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD. fJ; ftu
}ok

fi`Bk

j' itB mto w? ujhn? sjh gqwkBhn?. 1107.


u"gJh

G{gfsDh ;pdkfd pykB'. nfoDh ;pd nzfs fsj mkB'.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. itB? mto o[u? sj ejhn?. 1108.

nfVb

}ok

;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' itB mto o[fu j'fJ sjh s dhihn?. 1110.

;wM'.1103.

fizBk

nzso

;wMD.1104.

gfjbK @XofdqVBh# (oki dh ;?Bk) Fpd w[y s'I T[uko'. T[; d nzs T[s
@nfoDh#

Fpd

ftneshU !

i'V'.

fiE

(fJ;

ukj',

T[E

~)

;G

T_ukoB

wB

ftu

s[ge

Bkw

;wM'.

;[xV

eo'.1105.

gfjbK @nfXgBh# Fpd w[y s'I T[ukoB eo'. (fco) T[; d nzs T[s @;sq#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD. fiE b'V
j' t

T[ E

tosD.1106.

gfjbK @gfsDh# (Fpd) efj e fco @;sODh# (gd) T_uko'. fJj s[ge dk
Bkw pDdk j?, fdb ftu oy bt'. fJ; ftu fe; gqeko dk e'Jh Gd B wzB'.
fiE

b'V

j't,

T[E

tos

bt'.1107.

u"gJh

gfjbK @G{gfsDh# (oki dh ;?Bk) Fpd pykB eo'. T[; d nzs T[s
@nfoDh# Fpd i'V'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'. fiE uzrk br, T_E efj
fdU.1108.
gfjbK @G{gDh# Fpd eEB eo'. T[; d nzs ftu @nfo# gd i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE mhe br, T[E tos bt'.1109.
nfVb

pXeoDh w[y s ;pdkfd T[ukohn?.


nfoDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.

gfjbK @nfXgBh# (oki dh ;?Bk) Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @;sq#

nkfd G{gDh ;pd pykBj[. nfo gd nzfs stB e mkBj[.


Bkw s[ge e ;eb gSkB'. fij mk o[u? ;[ sjh gqwkB'. 1109.

nzso

Fpd i'V fdU. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD. fJ; ftu

gfsDh nkfd pykB ;sqDh Gkyhn?.


j's s[ge e Bkw fjqd? w? okyhn?.
fJB e Ghso Gd B B?e[ gSkBhn?.

571

nfVb

Xofdq V Bh w[ y s ;pdkfd pykBhn? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.

wkbk

gfjbK @G{gBh# (oki dh ;?Bk) Fpd ej'. fco T[; d nzs T[s @nfo# gd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', T[E eEB eo bt'.1102.

nkfd nfXgBh ;pd T[ u koB ehihn? .


;sq ;pd e' nzfs stB e dhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.

Bkw

@pXeoDh# Fpd gfjbK w[y s'I T[uko'. (fco) T[; d nzs T[s @nfoDh#
Fpd i'V'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw wB ftu ;wM bt'. fiE wB eo, T[E
tos

bt'.1110.

572

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fez e oDh ;pdkfd T[ u koB ehihn? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw gSkB gqphB fufs.
j' fij ukj' fJj Bkw dj[ Ghso efps. 1111.
u"gJh

nB[uoBh ;pdkfd T[uohn?. nfo gd nzfs stB e vohn?.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. T[uo' sjk mto fij ujhn?. 1112.
nfVb

;;sO

j' ij ij ;pd ujhi? sj sj dhihn?. 1113.

j' itB mto w' uj' sjh J ;pd d?. 1114.


d'jok

br,

tos

bt'.1111.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE b'V ;wM', T[E tos'.1112.
nfVb

gfjbK @nB[rBh# (j[ew ftu pzBQh ;?Bk) Fpd T[ukoB eo'. (fco) T[; d
nzs ftu @jBBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;[xV b'e s[ge dk Bkw ;wM bD.
fiE

feE

b'V

;wMD,

(fJj)

Fpd

tos

b?D.1113.

gfjbK w[y s'I @fezeoDh# Fpd T[ukoB eo'. (fco) T[; d nzs T[s @wEDh#
Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G ;[xV ftnesh wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD. fiE
ukjD,

fJ;

Fpd

dh

tos'I

eo

bD.1114.

d'jok

fJj

gfjbK @gqsBk# (;?Bk) (Fpd) T[uko e nzs T[s @nfo# Fpd eEB eo'.
Bkw s[czr dk j?. ethU! fjod ftu ftuko bt'.1115.

soQK)

gfjbK @X[iBh# (;?Bk) efj e T[; d nzs T[s @nfo# Fpd ej'. (fJ;
s[czr d Bkw pDd ub ikDr.1116.

s[ge

dk

nkfd pkjBh ;pd efj nzs ;sq gd dhB.


Bkw s[ge e j's j? bhi' ;wM gqphB. 1117.

ftu

gfjbK @nB[uoBh# (B"eo ;?Bk) Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs ftu @nfo#

X[iBh nkfd pykfB e? nfo gd Gky' nzfs.


;G ;qh Bkw s[czr e fBe;s ub? nBzs. 1116.

efpZsk

u"gJh

gqsBk nkfd T[ukfo e? nfo gd nzfs T[uko.


;G ;qh Bkw s[czr e bhi? ;[ efp ;[ Xko. 1115.

573

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G gqphB' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE mhe

fezeoDh w[y s ;pdkfd T[ukohn?.


wEDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ;[xo ihn ikfB b?.

wkbk

gfjbK @fezeoDh# (dk;K dh ;?Bk) Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s

nkfd nB[ r Bh ;pd T[ u koB ehihn? .


jBBh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.

Bkw

gfjbK @pkjBh# Fpd efj e nzs T[s @#;sq# gd i'V'. (fJ; ~) ;G gqphB',

ekfw nkfd ;pd'ufo e? nfo gd nzfs ;[ dj[.

Bkw

;wM

bt'.1117.

gfjbK @ekfw# (etu-Xkoh ;?Bk) gd efj e (fco) nzs T[s @nfo# gd i'V

Bkw s[ge e j's j? uhB us[o fufs bj[. 1118.

fdU. (fJj) gqphB' ! s[ge dk Bkw pDrk. ;{MtkB wB ftu ftuko b?D.1118.

ekfw nkfd ;pd'ufo e? nfo gd nzfs pykB.

gfjbK @ekfw# Fpd T[uko e, (fco) nzs T[s @nfo# Fpd eEB eo'.
(fJj) Bkw s[ge dk j'trk, ;[ikB ;wM b?D.1119.

Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 1119.


nkfd fpo{EfB ;pd efj nfs ;sq gd dhB.
Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM gqphB. 1120.

Bkw

gfjbK @;?Bk# Fpd efj e (fco) nzs T[s @nfo# gd i'V'. (fJj) Bkw

;?Bk nkfd pykfB e? nfo gd nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 1121.

s[ge

dk

i'V'.

(fJj)

XB[Bh nkfd pykfB e? nfoDh nzfs pykB.


Bkw s[ge e j's j? bhij[ ;wM ;[ikB. 1122.

gfjbK @fpo{EfB# (etuXkoh ;?Bk) efj e nzs T[s @;sq# gd i'V'. (fJj)
s[ge dk j'trk, gqphB ;wM b?D.1120.
j'trk.

(fJ;

~)

;[ikB

;wM

b?D.

1121.

gfjbK @XB[Bh# (;?Bk) Fpd eEB eo e (fco) @nfoDh# (Fpd) nzs T[s
s[ge

dk

Bkw

j'trk.

;[ikB'!

ftuko

bt'.

1122.

574

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

j' :k e Ghso Gd B B?e[ gqwkBhn?. 1123.

;eb s[ge e' Bkw ikB ihn bhihn?.


j' ijk ;pd J uj' sjh s dhihn?. 1124.
u"gJh

fJy[nk;Bh gdkfd GBhi?. nfoDh nzfs ;pd fsj dhi?.


;eb s[ge e Bkw bfjifj. ij ukj' fsj mto GfDifj. 1125.

(fJ; ~) ;ko us[o b'r wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD. fJ; ftu fpbe[b e'Jh
G d

gfjbK @e'tzvBh# (XB[FXkoh ;?Bk) Fpd T[uko'. (fco) T[; d nzs T[s
;wM',

fJj

tos'I

d[;N dkjBh nkfd GBhi?. nfoDh ;pd nzfs fsj dhi?.


Bkw s[ge e s[w bfy gktj[. ij ukj' fsj mto psktj[. 1129.

nfVb

eo' . 1126.
gfjbK @fog[ ;zskgfB# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd

i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.1127.


gfjbK @fog[ yzvDBh# (Fpd) ej'. (fco) nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. ;[xV' ! fiE mhe j't, T[E tos'I ftu fbnkU.1128.
gfjbK @d[;N dkjBh# (Fpd) eEB eo'. (fco) T[; d nzs T[s @nfoDh#
Fpd

i'V'.

;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.


j' ijk ukjhn? ;pd ;[ sj sj dhihn?. 1131.
gqszuBh ;pd e' nkfd pykBhn?.
nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' ej' fB;ze ;G mT[o B rBsh ehihn?. 1132.

(fJ;

~)

s[;hI

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.

fiE

ukj',

T[E

eEB

eo'.1129.
gfjbK @fog[ xkfJBh# Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fi; irQk ukj', T[E tos bt'.1130.
nfVb

nkfd ukgDh ;pd T[ u koB ehihn? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.

eo'.1125.

gfjbK @ekow[eBh# (pK; d pD XB[F tkbh ;?Bk) Fpd T[uko'. (fco) T[;

fog[ xkfJBh gdkfd pykB'. nfoDh ;pd nzfs fsj mkB'.


Bkw s[ge e ;eb bjhi?. iT[B mto ujhn? sj dhi?. 1130.

bt'.1124.

d nzs s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T_E

fog[ ;zskgfB nkfd pykB'. nfoDh ;pd nzfs fsj mkB'.

;eb s[ge e Bkw gSkB'. ij sj fwfb ;[xo{u pykB'. 1128.

tos

gfjbK @fJy[nk;Bh# (XB[FXkoh ;?Bk) gd dk eEB eo'. fco @nfoDh# Fpd


fJ; d nzs T[s i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E fJ;

eEB

fog[ yzvDBh nkfd GfDi?. nfoDh ;pd nzfs fsj fdi?.

Fpd

u"gJh

ekow[eBh ;pdkfd T[uohn?. nfoDh ;pd nzfs fsj Xohn?.

;eb s[ge e Bkw bjhi?. :k w? Gd B?e[ Bjh ehi?. 1127.

;' u D.1123.

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw wB ftu ;wM'. fiE feE b'V

dh
;eb s[ge e Bkw gSkB'. ij ukj' fsj mto pykB'. 1126.

575

gfjbK @XB[yBh# Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd i'V'.

e'tzvBh ;pd e' nkfd T[ukohn?.


nfoDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.

wkbk

nfVb

nkfd XB[ y Bh ;pd T[ u koB ehihn? .


;sq ;pd e' nzfs stB e dhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.

Bkw

gfjbK

@ukgDh#

(XB[FXkoh

;?Bk)

Fpd

T[ukoB

eo'.

T[;

nzs

T[s

@nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE
fiE

b'V

j't,

T[E

T_E

fJ;

dh

tos'I

eo

bt'.1131.

gfjbK @gqszuBh# (XB[F tkbh ;?Bk) Fpd ~ eEB eo'. T[; d nzs T[s
@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. fpBk ftuko
;G

EKtK

fB;`r

j'

tos'.1132.

576

;qh

d;w-rqzE

o{ n kwb

;kfjp

Sz d

;;sO

o{ n kwb

;sq GzifD nkfd pykB. fog[ ;pd[ pj[fo gqwkB.


;G Bkw s[ge gSkB. Bfj Gd :k wfj ikB. 1133.
u"gJh

jfo ;esfD gd nkfD GfDi?. nfoDh ;pd nzfs fsj fdi?.


Bkw s[ge e ;eb bjhi?. ijh mto ujhn? sj dhi?. 1134.
nfVb

;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.


j' ekfp efp e Ghso ;dk gqwkBhn?. 1135.
u"gJh

577

Sz d

gfjbK @;sq# GzifD (Fpd) eEB eo'. fco @fog[# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G
u"gJh

gfjbK @jfo ;esfD# (Fo dh skes tkbh ;?Bk) Fpd ej'. T[; d nzs
T[s @nfoDh# Fpd i'V'. fJ; ~ ;G s[ge dk Bkw eEB eo'. fiE b'V j't,
T[ E

tos

bt' . 1134.

nfVb

gfjbK

@fpf;y

(pkD)

po;Dh#

(Fpd)

T[ukoB

eo'.

T[;

nzs

ftu

@nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G f;nkD b'r s[ge dk Bkw wB ftu ;wMD.
eth

b'r

fJ;

;dk

efpZsk

ftu

tosD.1135.

u"gJh

pkB poyDh nkfd T[uohn?. nfoDh ;pd nzfs fsj Xohn?.


;eb s[ge e Bkw bjhi?. fij ukj' fsj mto GDhi?. 1136.

wkbk

s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh Gd B ;wM'.1133.

fpf;y po;Dh nkfd T[u koD ehihn?.


nfoDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.

Bkw

(fJ;

gfjbK @pkB poyDh# (Fpd) T[uko'. T[; d nzs s @nfoDh# (Fpd) i'V'.
soQK) ;G s[ge dk Bkw rqfjD eo'. fiE ukj', T[E eEB eo

fdU.1136.
nfVb

nfVb

nkfd pkBBh ;pdfj nG{ f b pykBhn? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.
Bkw s[ge e ;eb ikB ihn bhihn?.
j' ij ukj' sj ;pd sjh s dhihn?. 1137.
u"gJh

gfjbK @pkBBh# Fpd fpBk G[b eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', fJ; Fpd ~
tos

bt' . 1137.

u"gJh

nkfd gBuBh ;pd pykB'. wEDh ;pd nzfs fsj mkB'.

gfjbK @gBuBh# (XB[FXkoh ;?Bk) Fpd eEB eo'. (fco) nzs T[s @wEDh#

;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. o[fu i? ijh sjh s ejhn?. 1138.

Fpd ~ i'V'.
ej'.1138.

e'tzviBh nkfd T[uohn?. wEBh nzfs ;pd fsj Xohn?.

gfjbK @e'tzviBh# (XB[F pkD Xkoh ;?Bk) (Fpd) T[uko'. T[; d nzs T[s
@wEBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE fus eo, T[E eEB

;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. ijk o[u? s sjh pykBj[. 1139.

fJy[nk;iBh nkfd GDhi?. wEDh nzfs ;pd fsj dhi?.


;eb s[ge e Bkw bfji?. itB mto ujhn? sj fdi?. 1140.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

fiE

o[uh

j't,

T[E

jh

eo'.1139.
gfjbK @fJy[nk;iBh# (sho-ewkB tkbh ;?Bk) (Fpd) eEB eo'. (fco)
T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE fus
eo,

T[E

jh

tos'.1140.

578

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

Bkw

wkbk

579

nfVb

ekow[eiBh gd e' fgqEw T[ukohn?.

gfjbK @ekow[eiBh# (XB[F pkD tkbh ;?Bk) gd ~ T[uko'. T[; d nzs

nfoDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.


;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?.

T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB' ! s[ge d Bkw ti'I ikD'. fi;

j' efps ekfp w? uj' sjk s dhihn?. 1141.

efpZsk

fog[ skgDh ;pdfj nkfd T[ukohn?.


nfoDh sk e nzfs ;[ gd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.
j' ijk uj' sj dj[ B ;`ek wkBhn?. 1142.
nkfd ukgDh w[y s ;pd pykBhn?.
wEDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ;[p[fX bfj bhihn?.
j' ij ukj' fsj mto T[ukoB ehihn?. 1143.

j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh wkBhn?. 1144.


u"gJh

nfVb

pbGDh

;pdkfd

pykBB

ukj',

T_E

tos'.1141.

i'V'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB' ! s[ge dk Bkw gSkD'. fJ; ~ fiE feE ukj', fB;zr
j'

tos'.

1142.

gfjbK @ukgDh# Fpd w{zj s'I T[uko'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd ~ i'V'.
(fJ; ~) ;G p[ZXhwkB' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', fJ; dk T[ukoB
eo'.1143.
gfjbK @gBu XoBBh# Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd
tos'. (fJ; ~) ;ko p[^XhwkB'! s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fe; fe;w dk Gd
B

;wM'.

1144.

u"gJh

nfkd ;[fjqdDh ;pd pykB'. wEDh ;pd nzfs fsj mkB'.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. fij mk o[u? sjh s ejhn?. 1145.

ethU !

gfjbK @fog[ skgDh# Fpd ~ T[uko'. (fco) T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd

gBu XoBBh nkfd T[ u koB ehihn? .


wEDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ;[p[fX gSkBhn?.

ftu

gfjbK @;[fjqdDh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE u`rk br, T[E ej'.1145.
nfVb

ehihn? .
gfjbK

nfoDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.

@pbGDh#

(;?Bk)

Fpd

dk

pykB

eo'.

(fco)

T[;

nzs

T[s

;eb s[ge e Bkw us[o fufs ikBhn?.

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB' ! s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fe;

j' :k e Ghso Gd B B?e[ gqwkBhn?. 1146.

gqeko

u"gJh

;kykfJBDh nkfd T[uohn?. nfoDh ;pd nzfs fsj Xohn?.


Bkw s[ge e ;eb bfji?. fij ujhn? fsj mto GfDi?. 1147.
gqhswDh gd nkfd pykBhn?. wEDh nzfs stB e mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? B?e[ B fwfEnk ikB'. 1148.

dk

coe

ikD'.1146.

u"gJh

gfjbK

@;kykfJBDh#

(;?Bk)

Fpd

T[uko'.

(fco)

T[;

nzs

T[s

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E jh
eEB eo'.1147.
gfjbK

@gqhswDh#

Fpd i'V'. (fJ;


wzB'.1148.

~)

(;?Bk)
;G

s[ge

Fpd
dk

eEB
Bkw

eo'.
;wM'.

(fco)
fJ;

ftu

nzs
e[M

T[s
th

@wEDh#
M{m

580

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

j' :k e Ghso Gd sBe Bjh wkBhn?. 1149.

;eb s[ge e Bkw us[o fus wkM bj[.


j' efps ekfp w? o[u? sjh s Bkw ej[. 1150.
u"gJh

~_) ;G p[ZXhwkB' ! wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; rZb ftu }ok fizBk Gd
B

wz B ' . 1149.
gfjbK

nkfd wosDh ;pd pykB'. nzse ;pd nzfs fsj mkB'.


Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. fij ukj' fsj mto GDhi?. 1152.
nkfd wkB[yBh ;pd pykB'. sk e wEDh nzfs ;[ mkB'.
Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. fij ukj' fsj mto GfDi?. 1153.
wkfBy:Bh gdkfd GDhi?. nzfs ;pd wEDh fsj dhi?.
Bkw s[ge e ;eb bfji?. o[u? ijk fsj mto GfDi?. 1154.

fiE

eth

wkBtBh ;pdkfd GfDi?. sk e nzfs ;sq gd fdi?.


Bkw s[ge e ;eb bjhi?. ;Gk wfX fpB[ ;ze ejhi?. 1156.
nfVb

;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' fJB e ejs B ;zek wB w? ehihn?. 1157.
u"gJh

fSsDh;Dh gdkfd GfDi?. nfoDh gd e' pj[fo efji?.


Bkw s[ge e ;eb pykBj[. ;eb ;Gk w? gqrN gqwkBj[. 1158.

w[y

ftu'I

T[uko'.

wro'I

T[;

nzs

T[s

efpZsk

ouD,

T[E

tos

bD.1150.

gfjbK @wkB[yBh# (;?Bk) Fpd eEB eo'. (fco) T[; d nzs T[s @nfoDh#
tos'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', ;G EKtK s

Fpd

tos'.1151.
gfjbK @wosDh# Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @nzse# Fpd i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', T[E eEB eo'.1152.
gfjbK @wkB[yBh# (wB[Zy d ;w{j tkbh ;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs
T[s @wEDh# Fpd tos'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE b'V ;wM',
T[ E

eEB

eo' . 1153.

gfjbK @wkfBy:Bh# (g?db ;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh#
Fpd tos'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE fus eo, T[E tos'.1154.
gfjbK @BoDh# Fpd T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'.
(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

fJ;

ftu

fe;

gqeko

dk

e'Jh

Gd

;wM'.1155.
gfjbK @wkBtBh# gd eEB eo'. T[; d nzs T[s @;sq# gd i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. ;Gk ftu fpBk ;zr efj fdU.1156.
nfVb

fgq E hokNBh nkfd T[ u koB ehihn? .


nfoDh sk e nzs ;pd e' dhihn?.

Fpd

u"gJh

BoDh nkfd T[ukoD ehi?. nfoDh nzfs ;pd fsj dhi?.


;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. :k w? Gd B B?e[ gqwkBj[. 1155.

@;[fjofdBh#

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r wB ftu s[ge dk Bkw ;wMD.

wkB[yBh ;pdkfd GDhi?. nfoDh nzfs ;pd fsj dhi?.


;eb s[ge e Bkw gSkBj[. uj' ijk ;G mto pykBj[. 1151.

581

gfjbK @;[iBBh# (;?Bk) gd ej'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ;

fgqEw ;[fjofdBh w[y s ;pd T[ukohn?.


nfoDh sk e nzfs pj[fo gd vkohn?.

wkbk

nfVb

nkfd ;[ i BBh ;pd T[ u koB ehihn? .


wEDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ;[p[fX ihn ikBhn?.

Bkw

gfjbK @fgqEhokNBh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s
@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ikD bt'. fJ; ~
efjD bJh wB ftu ;z;k B eo'. 1157.
u"gJh

gfjbK @fSsDh;Dh# Fpd dk eEB eo'. fco @noDh# gd i'V'. (fJ; ~)


;G s[ge dk Bkw ej'. fJ; ~ ;koh ;Gk ftu vN e ej'.1158.

582

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

Sfsq;Dh ;pdkfd GfDi?. nzfs ;pd wEDh fsj fdi?.


;eb s[ge e Bkw gSkBj[. :k w? Gd B?e[ Bjh ikBj[. 1159.

;;sO

Bkw s[ge e ;G bfj bhi?. ;dk ;[Bs p[fXiBB GDhi?. 1160.

wkbk

583

gfjbK @Sfsq;Dh# (oki ;?Bk) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw gSkD'. fJ; ftu osk fizBk th nzso
B

Sfw fJ;Dh ;pdkfd T[uko'. wEDh ;pd nzfs fsj vko'.

Bkw

;wM' . 1159.

gfjbK @Sfw fJ;Dh# (oki dh ;?Bk) Fpd T[uko'. T[; d nzs T[s @wEDh#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. p[ZXhwkBK ftu ;[Dk e efj
fdU.1160.

o{ n kwb

Sz d

Xosh;fD nkfd pykB. nfo ;pd nzfs gqwkB.


;G uhB Bkw s[czr. ;G mto GBj[ fB;zr. 1161.
nfVb

o{ n kwb

gfjbK @Xosh;fD# (Fpd) pykB eo'. T[; d nzs T[s @nfo# Fpd i'V'.
(fJ; ~) ;G s[czr dk Bkw ;wM'. ;G EK fB;zr j' e efj fdU.1161.
nfVb

;XtbXfo;Dh gd e' fgq E w T[ u kohn? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.
nfws g[e e Bkw us[o bfj bhihn?.
j' ;eb p[fXiB ;[Bs T[ukoB ehihn?. 1162.

fpqyG Xfo;Dh nkfd pykB'. nfo gd nzfs stB e mkB'.


Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. ;eb ;Gk s ;[Ds GfDi?. 1163.
Xktb;Dh nkfd pykB'. wEDh ;pd nzfs fsj mkB'.
Bkw s[ge e ;eb gSkBhn?. ;eb p[fXiB ;[Bs pykBhn?. 1164.
nfVb

XtbfJ;Dh

;pdkfd

gfjbK @Xtb Xfo;Dh# (oki dh ;?Bk) gd ~ T[uko'. (fco) T[; d nzs


T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) us[o b'r' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ;
~

;ko

p[^XhiBK

;[Dd

j'fJnK

T[ukoB

eo'.1162.

u"gJh

u"gJh

nkfd

Sz d

gfjbK @fpqyG Xfo;Dh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) dk eEB eo'. T[; d nzs
T[s @nfo# gd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. ;G fJ; ~ fB;zr
j'

;Gk

ftu

ej'.1163.

gfjbK @Xktb;Dh# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. ;ko p[^XhwkBK d/ ;[Dd j'fJnK pykB eo'.1164.
nfVb

pykBhn? .
gfjbK @Xtb fJ;Dh# Fpd dk eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd

sk e nfoDh nzfs ;pd e' mkBhn?.


;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?.

~ i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r' ! s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; dk r[Dh-b'eK dh

j' r[BhiBB eh ;Gk T[ukoB ehihn?. 1165.

;Gk

fgq E w fpq y GDhfJ;Dh ;pd T[ u kohn? .


wEDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw uhB b? us[o fus.
j' ekfp eEk w? dhi? nT[ Ghso efps. 1166.
rkft;fJ;Dh

npdfj

nkfd

ftu

T[ukoB

eo'.1165.

gfjbK @fpqyGDh fJ;Dh# (;?Bk) Fpd dk T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s
@wEDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ;
~

T[ u kohn? .

ekft

eEk

iK

efpZsk

ftu

tos'.1166.

gfjbK @rkft; fJ;Dh# Fpd ~ T[ukoB eo'. (fco) T[; d nzs ftu

nfoDh sk e nzfs ;pd e' vkohn?.

@nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. fJ; ~ efpZsK

;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihnfj.

ns

j' efps ekfp e phu fBvo j[fJ dhihnfj. 1167.

efpZsk

ftu

fB;zr

j'

tos'.1167.

584

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

G[ f t;Dh gd fgq E w T[ u koB ehihn? .

gfjbK

@G[ft;Dh#

(oki

;?Bk)

Bkw

wkbk

Fpd

dk

585

T[ukoB

eo'.

T[;

nzs

T[s

wEDh sk e nzfs ;pd ej[ dhihn?.

@wEDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ih

;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihn?.

eo,

fJ;

dh

tos'I

eo'.1168.

j' itB mto w? ujhn? sj s dhihn?. 1168.


u"gJh

T[oft;Dh ;pdkfd GfDi?. wEDh nzfs ;pd fsj fdi?.


;eb s[ge e Bkw bfjifj. ;op mto fpB[ ;ze GfDifj. 1169.
irsh;Dh gdkfd pykB'. nzfs ;pd wEDh fsj mkB'.
;eb s[ge e Bkw gSkBj[. :k w? Gd osh B gqwkBj[. 1170.

u"gJh

gfjbK

nfVb

p;[X;Dh ;pd e' nkfd T[ukohn?.

toDB

j' itB mto w? uj' sjh s ;pd d? 1172.

dh

;?Bk)

Fpd

eEB

eo'.

T[;

nzs

T[s

eo'.1169.
gfjbK @irsh;Dh# Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'.

(fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu osk fizBk Gd B ;wM'.1170.
gfjbK @p;[ws;Dh# (oki dh ;?Bk) Fpd T[uko'. T[; d nzs T[s @nfoDh#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. ;G d ;[DfdnK fB;zr j'
e ej' . 1171.
nfVb

sk e wEDh nzfs ;pd e' vkohn?.


;eb s[ge e Bkw us[o fus uhB b?.

(oki

@wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fpBk ;zr ;G EKtK T[s

p;[ws;Dh nkfd T[uohn?. nfoDh ;pd nzfs fsj Xohn?.


Bkw s[ge e ;Gbfj fbifj. ;GB ;[Bs fpB[ ;ze GfDifj. 1171.

@T[oft;Dh#

gfjbK @p;[X;Dh# (oki ;?Bk) Fpd ~ T[uko'. T[; d nzs T[s @wEDh#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko us[o iB s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T_E jh fJ;
dh

tos'I

eo'.1172.

p ; [ ` X [ o kJ ; Bh nkfd pykBhn? .
gfjbK @p?;[zXokJ;Dh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) eEB eo'. (fco) T[; d

nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.


Bkw s[ge e ikB us[o ihn bhihnfj.

nzs T[s @nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G us[o iB wB ftu s[ge dk Bkw

j' itB mto w' uj' sjh s dhihnfj. 1173.

;wMD.

p;[ws;Dh fgqEw ;pd e' Gkyhn?.


nfoDh sk e nzfs pj[fo gd okyhn?.
Bkw s[ge e us[o ;eb ihn ikBhn?.
j' ijk ijk ujhn? gd sjh pykBhn?. 1174.
u"gJh

;kw[zdqDh J;Dh ejhn?. nfoDh nzfs ;pd ej[ rjhn?.

fiE

ukj[D,

T_E

jh

fJ;

dk

eEB

eoB.1173.

gfjbK @p;[ws;Dh# (oki ;?Bk) Fpd dk eEB eo'. (fco) T[; d nzs
T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G f;nkfDU ! s[ge dk Bkw fjod ftu
;wM'. fiE fiE ukj' fJ; Fpd ~ T[E jh tos'.1174.
u"gJh

(gfjbK) @;kw[zdqDh J;Dh# (Fpd) ej'. (T[; d) nzs T[s @nfoDh# Fpd

Bkw s[ge e bj[ ;[iB iB. ngB ngB phu ;eb wfB. 1175.

i'V'. (fJ; ~) ;G ;[ikB g[oF nkgD nkgD wB ftu s[ge dk Bkw ;wM
bD.1175.

;kw[zdqDhJ;Dh Gky'. nfoDh ;pd nzfs fsj oky'.

(gfjbK) @;kw[zdqDh J;Dh# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh#
Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ~ ;ko ethU!

Bkw s[ge e ;eb bfji?. ;eb ;[efpiB ;[Bs GfDi?. 1176.

;[Dk

tos'I

ftu

fbnkU.1176.

586

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;;sO

wkbk

587

gfjbK @nubk fJ;Dh# (;?Bk) (gd) eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh#
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ;wM'. fiE ukj', fJ; dh tos'I

nubkfJ;Dh nkfd GfDi?. wEDh ;pd nzfs fsj fdi?.


;eb s[ge e Bkw bjhi?. itB mto ujhn? j dhi?. 1177.

Bkw

Fpd

eo'.1177.
ftgbhf;Dh gdkfd T[uko'. nfoDh ;pd nzfs fsj Xko'.
;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd B ozue ikB'. 1178.

gfjbK @ftgbhf;Dh# (Xosh d ;[nkwh dh ;?Bk) gd eEB eo'. T[; d


nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu }ok
fi`Bk

nfVb

e'Jh

Gd

;wM'.1178.

nfVb

nkfd ;krok ;pd pykBB ehihn? .


J; dooBh nzfs stB e' dhihn?.

gfjbK @;krok# (Xosh) Fpd eEB eo'. T[; d nzs T[s @J; dooBh#

;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihnfj.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;[xV' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE ukj', efpZsK ns

j' efps ekfp e phu u' sj dhihnfj. 1179.

ekft

ftu

tos' . 1179.

wjknoDth ;pdfj nkfd T[ u kohn? .


gfs wodBBhj nzfs ;pd ej[ vkohn?.

gfjbK @wjknoDth# Fpd dk T[ukoB eo'. T[; d nzs s @gfs wodBBh#

Bkw s[ge e ;eb ikB ih: okynfj.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM e fjod ftu oy'. fJ; ~ ;[ikBK

j' ;eb ;[iB iB ;[Bs fBvo j[fJ Gkyhnfj. 1180.

dh

u"gJh

nkfd f;zX[Dh ;pd GDhi?. gfs nodBh gdKs ejhi?.

;Gk

ftu

fB;zr

j'

ej'.1180.

u"gJh

gfjbK @f;zXDh# (Xosh) Fpd eEB eo'. (fco) nzs T[s @gfs nodBh#

;G ;qh Bkw s[ge e bj'. ;eb ;[iB iB ;[Bs ej'. 1181.

Fpd ej'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ~ ;ko ftdtkBK ~ ;[Dk
e eEB eo'.1181.

Bhokb:Bh nkfd T[uo'. BkfJe nfoDh g[fB gd Xo'.

gfjbK @Bhokb:Bh# (Xosh) (Fpd) dk T[ukoB eo'. (fco) @BkfJe


nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu fJe osh fizBk

;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd oshe[ B ikB'. 1182.

Gd
nkfd ibkb:Dh gd fdi?. gfs nfoDh gd pj[fo GfDi?.
;eb s[ge e Bkw gSkBj[. ;eb ;[iB iB ;[Bs pykBj[. 1183.

wzB'.1182.

gfjbK @ibkb:Dh# (Xosh) gd oy'. wro'I @gfs nfoDh# Fpd eEB


eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. ;ko ;[ikB' ! fJ; ~ ;[D e toDB
eo'.1183.

pkfoXDh ;pdkfd T[uohn?. gfs nfo nzfs ;pd e' Xohn?.


;eb s[ge e Bkw ejhi?. ;eb r[fB iBB ;[Bs GBhi?. 1184.

gfjbK @pkfoXDh# (Xosh) Fpd T[ukoB eo'. nzs T[s @gfs nfo# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ej'. fJ; ~ ;ko r[Dh iB'! ;[D e eEB
eo'.1184.

XokJ;Dh nkfd ;pd efj. wEDh nzfs stB e gd rfj.

gfjbK @XokJ;Dh# Fpd dk eEB eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd

;eb s[ge e Bkw bfji?. ;ze S'fo fpB ;ze GfDi?. 1185.

i'V'. (fJ; ~)
eo'.1185.

b'oGo;Dh nkfd T[uohn?. nzfs ;pd wEDh ej[ Xohn?.

gfjbK @T[opo;Dh# (oki dh ;?Bk) eEB eo'. nzs T[s @wEDh# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. Fzek Sv e fB;zr j' e fJ; dk pykB

;eb s[ge e Bkw gSkBj[. ;ze S'fo fpB[ ;ze pykBj[. 1186.

eo'.1186.

;G

s[ge

dk

Bkw

;wM'.

;zr

Sv

fB;zr

j'

eEB

588

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

r'ok nkfd T[ukoB ehi?. J; nzseDh nzfs GDhi?.


Bkw s[ge e ;eb gSkB'. ijk o[u? fsj mto gqwkB'. 1187.
ntB;Dh gdkfd ejhi?. wEDh ;pd nzfs fsj dhi?.
;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. G? fBtkfo fBoG? j[fJ ejhn?. 1188.
fdriBh ;pdkfd GfDi? . J ; kodBh nz f s efji? .
;eb ;[Bkw s[ge e uhBj[. ij ukj' sj ej' gqhpBj[. 1189.
e[`fGBk;Bh nkfd T[uohn?. nfoDh nzfs ;pd ej[ Xohn?.
;G? s[ge e Bkw gSkB'. :k wfj M{m B?e Bjh ikB'. 1190.
wfjJ;Dh gdkfd GfDi?. nfoDh ;pd nzfs ;wfj fdi?.
;eb s[ge e Bkw ejhi?. ij jh uj' sjh b? dhi?. 1191.

;;sO

nfVb

;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihnfj.


j' gqrN ;Gk e wkM T[ukoB ehihnfj. 1193.
u"gJh

;[zXo;Dh nkfd T[uohn?. wEDh nzfs ;pd e' Xohn?.


;eb s[ge e Bkw bjhi?. nfXe r[fBiBB ;[Bs GBhi?. 1194.
BokfXgDh nkfd GfDi?. wEDh gd e' nzfs Xfoi?.
;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. gqrN ;[efp iB ;[Bs ejhn?. 1195.
nfVb

i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. G? ~ fsnkr e fBvo j' e vN e ej'.1188.


gfjbK

;eb s[ge e Bkw us[o gfjukBhn?.


j' ;zek fsnkr T[uohn? ;ze B wkBhn?. 1196.

;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?.


j' efps[ ekfp e phu T[ukoB ehihn?. 1197.

(Xosh)

Fpd

eEB

eo'.

nzs

T[s

@J;kodBh#

Fpd

gfjbK @e[`fGB;Bh# Fpd T[uko'. nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~)
;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu e'Jh M{m B ;wM'.1190.
gfjbK @wfj J;Dh# (oki ;?Bk) Fpd dh tos'I eo'. fco @nfoDh# Fpd
nzs ftu i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj' T_E jh tos
bt'.1191.
gfjbK @w?dJ;Dh# Fpd T[uko'. nzs T[s @xkoh# (BkFe) Fpd i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', T[E jh sd T[uko fdU.1192.
nfVb

gfjbK @p;[zXo;Dh# (fgqEth gsh dh ;?Bk) (Fpd) ~ T[uko'. T[; d nzs


T[s @dkjBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw fus ftu ;wM bt'. ;Gk
ftu

gqrN

o{g

ftu

fJ;

dk

eEB

eo'.1193.

u"gJh

gfjbK @p;z[Xo;Dh# (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) nzs T[s @wEDh# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. nfXe r[Dh iBK dh ;Gk ftu ;[Dk
e

eEB

eo'.1194.

gfjbK @BokfXgDh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs T[s
@wEDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. eth iB' ! (fJ; ~) ;[D
e

efpZsk

ftu

tos'.1195.

nfVb

gfjbK @wkB[y;Dh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s
@nzseBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r s[ge dk Bkw gSkD'. ;zek ~
fsnkr

d;J;Dh gd e' fgqEw pykBhn?.


nzfs nodBh ;pd stB e mkBhn?.

@fdriBh#

i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ukj', gqphB'! T[E tos'.1189.

nfVb wkB[ y ; Dh nkfd T[ u koB ehihn? .


nseBh ;pdkfd stB e dhiohn? .

589

gfjbK @ntB; Dh# (oki ;?B k) Fpd ej'. (fco) nzs T[s @wEDh# Fpd

p;[ z X o ; Dh nkfd T[ u koB ehihn? .


;pd dkjBh nzfs stB e dhihn?.

wkbk

gfjbK @r'ok# (fgqEth) (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) nzs T[s @J; nzseDh#
Fpd i'V'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'. fiE ih eo, T_E tos'.1187.

wdD;Dh nkfd T[uohn?. xkoh nzfs ;pd ej Xohn?.


Bkw ;[ikB s[ge e ;G jh. ukj' ijk T[uoj[ sp jh. 1192.

Bkw

fB;`r

j'

fJ;

T[uko'.1196.

gfjbK @d; J;Dh# (d; d oki dh ;?Bk) Fpd pykB eo'. T[; d nzs
T[s @nodBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;{MtkB s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ;
dk)

efpZsK

ns

ekft

ftu

T[ukoB

eo'.1197.

590

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

iBgd ; Dh nkfd T[ u koB ehihn? .


nz f s:z s eBh ;pd stB e dhihn? .
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihnfj.
j' ujhnfj mto ijk ;[ sjk s dhihnfj. 1198.

;;sO

j' G{s Gfty GtkB fJ;h eo fws wfj. 1199.


b' e J d q D h

nkfd

T[ u koB

;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihnfj.


j' o?B fdt; ;G w[y s Gky:' ehihnfj. 1200.
u"gJh

b'eokiBh nkfd GfDi?. nfoDh ;pd nzfs fsj fdi?.

591

nzs T[s @nzseBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'.
fiE

ih

eo,

T[E

gfjbK

tos'I

@wkBtIdqth#

eo'.1198.
(pkdFkj

dh

;?Bk)

Fpd

pykB

eo'.

wro'I

@nzfs

nzseBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge d Bkw ti'I fus ftu ikD bt'.
(fJj)

rZb

ehihn? .

sk e joDh nzfs ;pd e' dhihn?.

wkbk

gfjbK @iBgd;Dh# (oki dh ;?Bk) (Fpd) T[ukoB eo'. (fco) T[; d

wkBt d q D h gd e' fgq E w pykBhn? .


nzs:zseBh gd e' pj[fo gqwkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB fsj fus wfj.

Bkw

G{s,

toswkB

ns

Gftys

ekb

ftu

;G

ikDd

jB.1199.

gfjbK @b'eJIdqDh# (Fpd) dk T[ukoB eo'. T[; d nzs T[s @joDh# Fpd
i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw wB ftu ikD bt'. (fJ; dk) fdB oks w[y
s' I

T[ u koB

eo' . 1200.

u"gJh

gfjbK

@b'e

okiBh#

(oki

;?Bk)

(Fpd)

eEB

eo'.

T[;

nzs

T[s

;eb s[ge e Bkw bjhi?. ;k;sq f;zfwqsB wkm ejhi?. 1201.

@nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. F;sqK f;fwqshnK ftu fJ;
~ Fkwb eo'. 1201.

d;;Bh otDBh Gky'. nzfs nzseBh ;pdfj oky'.

(gfjbK) @d;;Bh otDBh# (oki d[nkok nB[Fkf;s ;?Bk) (Fpd) ej'.


nzs ftu @nzseBh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ;wM'. eth iB'.

;eb s[ge e Bkw bjhi?. ;[ efpiBB e ;[Bs GBhi?. 1202.


fEok Gkfy fJ;Dh g[fB Gky'. nzfs nzseBh gd ej[ oky'.
;eb s[ge e Bkw bfji?. ;k;sq f;zfwqsB wkM GfDi?. 1203.
nfVb

(fJ;

~)

;[Dk

eEB

eo'.1202.

gfjbK @fEok# fco @fJ;Dh# Fpd ej'. nzs T[s @nzseBh#@ gd ~ i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ikD'. (fJ; dk) F;sqK f;fwqshnK ftu eEB
eo'.1203.
nfVb

fgqE w ek;gh fJ;Dh ;pd pykBhn?.

gfjbK @ek;gh fJ;Dh# (Fpd) dk pykB eo'. T[; d nzs T[s @nzseBh#

nz s :z s eBh ;pd stB e mkBhn? .


;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihn?.

Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. Fzek ~ fsnkr

j' ;zek fsnkfr fB;ze T[ukoB ehihn?. 1204.

fJ;

nkfd Bkw BkrB e fgqEw pykBhn?.


fgsDh fJ;Dh nzfs stB e mkBhn?.
pj[fo xksBh ;pd stB e dhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?. 1205.
;og sksDh fJ;Dh nkfd T[ u kohn? .
sk e wEDh nzfs ;pd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?.
j' ;G efpsB e fpy? fBvo[ j[fJ dhihn?. 1206.

dk

fB;`r

gfjbK

T[ukoB

@BkrB#

dk

eo'.1204.

Bkw

T[ukoB

eo'.

(fco)

T[;

nzs

T[s

@fgsDh

fJ;Dh# Fpd ~ i'V'. T[; d wro'I @xksBh# Fpd ~ oy'. (fJ; ~) ;G us[o
iB

s[ge

dk

Bkw

;wM

b?D.1205.

gfjbK @;og sksDh (;ZgK tkbh Xosh) fJ;Dh# (Fpd) T[ukoB eo'. T[;
d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB' ! s[ge d Bkw ;wM bt'.
(fJ;

dk)

efpZsK

ftu

fB;zr

j'

toDB

eo'.1206.

592

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fJz d J I dq D h nkfd T[ u koB ehihn? .


wEDh sk e nzfs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihnfj.
j' efps ekfp e wkM fBvo j[fJ dhihnfj. 1207.
u"gJh

d t d t Dh nkfd T[ u ohn? . J ; oKseB g[ f Bgd Xohn? .


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. ;ze fsnkr fBo;ze j[fJ ejhn?. 1208.
nfVb

;eq s ks

nfoDh

;pdkfd

;;sO

Bkw

wkbk

593

gfjbK @fJzdq JIdqDh# (fJzdo d ;[nkwh eF:g tkbh Xosh) Fpd T[ukoB
eo'. (fco) T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk
Bkw ikD bt'. (fJ; dk ethU !) fBvo j' e efpZsK ns ftu gq:'r eo'.1207.
u"gJh

gfjbK

@dD

dtDh#

(eF:g

dh

Xosh)

dk

T[ukoB

eo'.

(fco)

@J;oKseB# gd ~ i'V'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw eo e ikD'. ;`r fsnkr


e fB;zr j' e (fJ; dk) eEB eo'.1208.
nfVb

pykBhn? .
gfjbk @;eq sks nfoDh# (fJzdo d fgsk eF:g tkbh Xosh) Fpd eEB

wEDhske nzfs ;pd e' mkBhn?.


;eb s[ge e Bkw jh: gfjukBhn?.

eo'. T[; d nzs T[s @wEDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw fjod

j' eEk pkosk Ghso fBvo pykBhn?. 1209.

ftu ;wM'. (fJ; ~) eEk tkosk ftu fBvo j' e ej'.1209.

;sfeq s ; Dh fJ;Dh nkfd T[ u kohn? .


sk e nfoDh nzfs ;pd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihn?.
j' ;eb r[ f BiBB ;[ B s T[ u koB ehihn? . 1210.
u"gJh

;uhgfs;Dh fJ;Dh Gky'. wEDh ;pd nzs e' oky'.


;eb s[ge e Bkw bjhi?. d; d; efo gqrN GBhi?. 1211.
nfVb

;e` d q B sksDh

J ; Dh

gfjbK @;s fesq;Dh fJ;Dh# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh#
Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu ikD bt'. ;ko r[Dh
iB'!

(fJ;

dk)

;[D

gq:'r

eo'.1210.

u"gJh

gfjbK @;uh gfs;Dh fJ;Dh# (fJzdo d fgsk eF:g dh Xosh) (Fpd)


eEB eo'. nzs ftu @wEDh# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. d;
d;Kso ftu (fJ; dk) gqrN o{g ftu eEB eo'.1211.
nfVb

Gkyhn? .
(gfjbK) @;ezdqB (fJzdo) sksDh J;Dh# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs

wEDh sk e nzfs ;pd e' okyhn?.


Bkw s[ge e fus w? uso gSkBhn?.

T[s @wEDh# Fpd oy'. (fJ; ~) us[o b'r s[ge d Bkw ti'I XkoB eo'. (fJ;

j' fpBk egN fsB by' B egN gqwkBhn?. 1212.

dk)

fBFegN

eT{;e;Dh fJ;Dh fgqEw pykfB e?.


wEDh ske nxs ;pd e' mkfB e?.
;eb s[ge e Bkw us[o gfjukBhn?.
j' ej jwko puB ;fs efo wkBhn?. 1213.
u"gJh

pk;t;Dh nfkd GfDi?. nzfs ;pd nfoDh fsj fdi?.


Bkw s[ge e ;G ih: ikB'. ;ze fsnkr fBo;ze pykB'. 1214.

j'

gqwkfDe

gq:'r

eo'.1212.

gfjbK @eT{;e;Dh fJ;Dh# (fJzdo d ;[nkwh dh ;?Bk) eEB eo'. T[;


d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G us[o b'r'! s[ge dk Bkw ;wM'.
wo ej puB ~ ;u eo e wzB'.1213.
u"gJh

gfjbK @pk;t;Dh# (fJzdo d ;[nkwh dh Xosh) (Fpd) ej'. T[; d nzs


T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu XkoB eo'.
Fzek

fsnkr

fB;zr

j'

pykB

eo'.1214.

594

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;ze fsnkfr fBoze T[ukoB ehihn?.


j' ;fs ;[ puB jwko wkB bhihn?. 1215.
d'jok

wxt ; oDh fJ;oDh fgq E w? gdfj T[ u ko.


Bkw s[ge e j's j?I bhi? ;[efp ;[ Xko. 1216.
wksb ; Dh J ; Dh wEDh nz f s T[ u ko.
Bkw s[ge e j's j? bhifj ;[efp ;[ Xko. 1217.
u"gJh

fi;BJ;Dh nkfd GfDi?. fJ;Dh wEDh nzfs efji?.


;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. dhi? stB mto ij ujhn?. 1218.
nfVb

wkbk

595

nfVb

pojk fJ;Dh nfoDh nkfd pykBhn?.


;eb s[ge e Bkw ;[ fus w? ikBhn?.

Bkw

gfjbK @pojk (fJzdo) fJ;Dh nfoDh# eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge d


Bkw ti'I fus ftu ikD'. Fzek ~ fsnkr e fB;zr T_ukoB eo'. wo fJj puB
;u

eo

wzB'.1215.

d'jok

gfjbK @wxt;DDh fJ;oDh# Fpd dk T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw


pDdk

j?,

;G

eth

(wB

ftu)

XkoB

eo

b?D.1216.

(gfjbK) @wksb;Dh# (wksb d ;[nkwh fJzdo dh Xosh) Fpd ej'.


(fco) nzs s @J;Dh wEDh# (Fpd) T[ukoB eo'. (fJj) s[ge dk Bkw pDdk
j?.

ethU !

(fJ;

~)

XkoB

eo

bt'.1217.

u"gJh

gfjbK @fi;B (fJzdo) J;Dh# (Fpd) eEB eo'. (fco) nzs T[s @fJ;Dh
wEDh# (Fpd) ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE b'V j't, T[E
tos'.1218.
nfVb

fgqEw g[ozdo fJ;Dh ;pd pykBhn?.

gfjbK

@g[ozdo

(fJzdo)

fJ;Dh#

Fpd

pykB

eo'.

wro'I

@fJ;Dh

wEDh#

fJ;Dh wEDh gd e' pj[fo gqwkBhn?.


Bkw s[ge e ;eb ikB ih: bhihnfj.

gd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. Fzek ~ fsnkr

j' ;ze fsnkr fBo;ze T[ukoB ehihnfj. 1219.

fB;zr

piq X fo;Dh nfoDh nkfd T[ u kohn? .


Bkw s[ge e fus w? us[o fpukohn?.
;ze s:kr fBo;ze j[fJ ;pd pykBhn?.
j' fe;h ;[efp eh ekB wB w? nkBhn?. 1220.
s[ o kykV fgsDh fJ;Dh gd Gkyhn? .
nfoDh sk e nzfs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw jh:? gfjukBhnfj.
j' us[o ;Gk e phu fB;ze pykBhnfj. 1221.

j' efps ekfp e phu fBvo j[fJ dhihn?. 1222.

eo'.1219.

gfjbK @piq Xfo;Dh nfoDh# (Fpd) T[uko'. (fJ; ~) ;ko ;{MtkB s[ge
dk Bkw ;wM'. ;zek ~ fsnkr e fB;zr fJ; Fpd ~ ej'. fe; eth tb'I B[e;
eYD

dh

gotkj

eo'.1220.

gfjbK @s[okykV (fJzdo) fgsDh fJ;Dh# gd eEB eo'. T[; d nzs T[s
@nfoDh# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu XkoB eo'. (fJ;
dk)

ftdtkBK

dh

;Gk

ftu

fB;zr

j'

pykB

eo'.1221.

gfjbK @fJzdqDh fJzdqkDh# Fpd ej'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd oy'.

fJz d q D hfJz d q k Dh nkfd pykfB e? .


nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkfB e?.
;eb s[ge e Bkw ikB ih: bhihn?.

T[ukoB

(fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu XkoB eo'. (fJ; dk) eth b'r'!
fB;zr

j'

efpZsK

ns

ekft

ftu

gq:'r

eo'.1222.

596

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

T[ u f;q t kfJ; J ; J ; Dh Gkyhn? .


fJ;Dh efj e? nfoDh gd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw nfws ihn ikBhn?.
j' ;ze fsnkr fBo;ze j[fJ ;dk pykBhn?. 1223.

(gfjbK)

j' fBvo ;Gk e wkM T[ukoB ehihn?. 1224.


rkioki

okiBBh

gq G Dh

Bkw

(fJzdo)

J;

wkbk

597

J;Dh,

(Fpd)

T[ukoB

eo'.

wro'I

@fJ;Dh# efj e @nfoDh# gd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu
ikD'. Fzek ~ fsnkr e ;dk fB;zr j' e (fJ; dk) eEB eo'.1223.

j:Dh fJ;Dh fJ;Dh fJ;Dh Gkyhn? .


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

@T[uf;qtkfJ;

;;sO

gfjbK

@j:Dh

(x'fVnK

dk

okik

T_uFqtk)

fJ;Dh

fJ;Dh

fJ;Dh#

eEB

eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw fjod
ftu ikD bt'. fBvo j' e ;Gk ftu fJ; dk T[ukoB eo'.1224.

Gkyhn? .

(gfjbK) @rki oki (fJzdo) okiBBh gqGDh# (Fpd) eEB eo'. T[; d

wEDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.

nzs ftu @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I fjod ftu ikD

;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' :k e Ghso Gd B B?e[ j{` ehihn?. 1225.
n;P J; J;Dh fJ;Dh fJ;fD T[ukohn?.
sk e wEDh nzs ;pd e' vkohn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' ;ze fsnkfr fBo;ze T[uko:' ehihn?. 1226.

bt'.

fJ;

(gfjbK)

j' efps ekfp e Ghso gqrN pykBhn?. 1227.

fpbe[b
@n;PJ;

e'Jh

Gd

(T[&ZuFqtk

;wM'.1225.

x'Vk)

J;Dh

fJ;Dh

fJ;fD@

(Fpd)

T[ukoB

eo'. T[; d nzs T_s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r fjod ftu s[ge
dk

Bkw

pkjoki okiBDh okifB Gkyhn? .


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw jh: gfjukBhn?.

ftu

;wM

bt'.

(fJ;

dh)

Fzek

fsnkr

fB;zr

T_ukoB

eo'.1226.

(gfjbK) @pkjoki (fJzdo) okiBDh okifB# eEB eo'. T[; d nzs T[s
@nfoDh# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM'. (fJ; dk
ethU!)

efpZsK

ns

ekft

ftu

gqrN

s"o

pykB

eo'.1227.

s[ozr J;Dh fJ;Dh gqGDh fgqEw efj.

gfjbK @s[ozr J;Dh fJ;Dh gqGDh# (Fpd) ej'. wro'I T[; d nzs T[s

;sq ;pd e' nzfs stB e pj[fo rfj.


;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

@;sq# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; ~)

j' ;eb r[fBiBB ;[Bs fB;ze GDhihn?. 1228.


nkfJ; gfs fgsDh gd ejhn?.
fJ;Dh nfoDh ;pdfj bjhn? .
;G ;qh Bkw s[ge e iBhn?.
efps ekfp e Ghso GBhn?. 1229.
pkioki e ;G jh Bkw pykfB e?.
gqGDh fgsDh fJ;Dh pj[fo gd mkfB e?.
nfoDh Gkfy s[ge e Bkw gSkBhn?.
j' itB ;pd w? ujhn? sjh pykBhn?. 1230.

;ko

j' itB efts w? uj' ;[ gd sj dhihn?. 1231.

iB'!

(gfjbK)

;[D

@nkfJ;

fB;`r
(piq)

toDB
gfs

eo'.1228.

fgsDh#

Fpd

eEB

eo'.

(fco)

@fJ;Dh

nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. (eth b'r'! fJ; dk) efpZsK
ns

ekft

ftu

toDB

eo'.1229.

(gfjbK) @pki oki# d ;ko Bkw eEB eo'. wro'I @gqGDh fgsDh fJ;Dh#
gd i'V'. (fco) @nfoDh# efj e (fJ; ~) s[ge dk Bkw ftuko'. (fJ; dk) fiE
ukj',

j;sh J; gqG fgsDh rqGDh Gkyhn?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
Bkw s[ge e ;eb ikB ihn bhihn?.

r[Dh

T_E

pykB

eo'.

1230.

(gfjbK) @j;sh J; (n?okts) gqG fgsDh rqGDh# (Fpd) eEB eo'. T[;
d nzs ftu @nfoDh# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw fjod ftu ;wM
bt'.

fiE

ukj',

efpZsk

ftu

fJ;

Fpd

dk

gq:'r

eo'.1231.

598

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

d`fs okN gqG fgs ;[sDh gd Gkfy e?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' okfy e?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.
j' ujhn? dhihn? ijk B fpqEk pykBhn?. 1232.

;;sO

j' efps ekfp e Ghso T[uo:' ehihn?. 1233.

;eb s[ge e Bkw fjod wfj ikBhn?.


j' uj' ;pd s[w ijk fBvo sj mkBhn?. 1234.
gdwh fJ; fJ;okfNB nkfd pykBhn?.
nfoDh sk e nzs ;pd e' mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw us[o gfjukBhnfj.
j' efps ekfp wkM fB;ze pykBhnfj. 1235.

fiE

j' ;zek s:kfr T[uko B ;zek wkBhn?. 1236.

ukj'

tos',

ftnoE

ej'.1232.

gfjbK @d[od okN (n?okts) okfN;Dh fJ;Dh# Fpd ej'. @nfoDh# Fpd
T[; d nzs T[s oy'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; dk) eth
iB'!

efpZsk

ftu

T_ukoB

eo'.1233.

gfjbK @fdPfg fJ; (n?okts) fJ;Dh wEDh# Fpd eEB eo'. T[; d nzs
T[s @nfoDh# Fpd tos'. (fJ; ~) ;G b'r fjod ftu s[ge d Bkw ti'I ;wM'.
fiE ukj', fJ; dh fBvo j' e tos'I eo'. 1234.
gfjbK @gdwh (n?okts) fJ; fJ;okNfB# Fpd dk eEB eo'. T[; d nzs
T[s @nfoDh# Fpd ~ oy'. (fJ; ~) ;ko us[o g[oF'! s[ge dk Bkw gSkD'. (fJ;
dk)

pkoDAdq JAdqDh fJzdqDh nkfd efj.


nfoDh sk e nzfs ;pd e' pj[o rfj.
;eb s[ge e Bkw ;fs eo ikBhn?.

599

d nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;ko ;{MtkB'! s[ge dk Bkw ;wM bt'.

fdPfg fJ; fJ;Dh wEDh nkfd GDhihn?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' dhihn?.

wkbk

(gfjbK) @d`fs okN (n?okts) gqGfgs ;[sDh# gd eEB eo'. (fco) T[;

d[od okN okfN;Dh fJ;Dh Gkyhn?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

Bkw

efpZsK

ns

gfjbK

ekft

ftu

@pkoDIdq

fB;`r

(n?okts)

gq:'r

JIdqDh

eo'.

1235.

fJzdqDh#

(Fpd)

dk

eEB

eo'.

wro'I

T[; d nzs ftu @nfoDh# Fpd ~ oy'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge d Bkw ti'I
;u eo e ikD bt'. Fzek ~ fsnkr e T_ukoB ftu F`ek B wzB'.1236.

p:kbj gfs gsDh gd fgqEw ejhihn?.

gfjbK @p:kbj (n?okts) gfs gsDh# Fpd dk eEB eo'. T[; d nzs

nodB sk e nzs ;pd e' dhihn?.


nfws s[ge e Bkw us[o ihn ikBhnj[.

T[s @nodB# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G nfws s[ge d Bkw ti'I gSkD'. fiE

j' itB mto w? ujhn? sjh pykBhnj[. 1237.


fJz G ; ; Dh fJ;Dh fJ;Dh Gkyhn? .
jzsqh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' efps ekfp e wkM fBvo j[fJ dhihn?. 1238.
e[zGhJ; fJ; fJ;Dh nkfd pykBhn?.
fJ;Dh nfoDh nzs stB e mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw bhihnj[ ikB eo.
j' i' g{S? dhihnj[ fsj s[os pskfJ eo. 1239.

ukj',

j' efps ekfp e phu fB;ze GDhihn?. 1240.

fJ;

gfjbK

pykB

@fJzG;;Dh

eo'.1237.
fJ;Dh

fJ;Dh#

(Fpd)

eEB

eo'.

T[;

nzs

T[s

@jzsqh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G wB ftu s[ge dk Bkw ;wM'. (fJ; dk) efpZsK
ns

ekft

ftu

fB;zr

j'

gq:'r

eo'.1238.

gfjbK @e[`GhJ; (n?okts) fJ; fJ;Dh# (Fpd) pykB eo'. T[; d nzs
ftu @fJ;Dh nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. i e'Jh
g[S,

e[zio; fJ; fgsDh gqGDh Gkyhn?.


jzsqh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

T[E

sK

s[ozs

(gfjbK)

d;

fdU.1239.

@e[zio;

(n?okts)

fJ;

fgsDh

gqGDh#

(Fpd)

pykB

eo'.

T[;

d nzs ftu @jzsqh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ;wM bt'. (fJ;
dk)

efpZsK

ns

ekft

ftu

fB;zr

gq:'r

eo'.1240.

600

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

eohJ A dq fJz d q D h fJz d q D h Gkyhn? .


gfsDh sk e nzfs ;pd e' okyhn?.
nfo efj Bkw s[ge e bj[ gSkfB e?.
j' efps ekfp e phu dhihnj[ ikfB e?. 1241.

;;sO

(gfjbK)

(n?okts)

fJzdqDh

wkbk

601

fJzdqDh#

(Fpd)

eEB

eo'.

T[;

nzs ftu @gfsDh# Fpd i'V'. (fco) @nfo# efj e (fJ; ~) s[ge d Bkw ti'I
gSkD'.

(fJ;

dk)

efpZsK

ns

ekft

ftu

fB;zr

gq:'r

eo'.1241.

gfjbK @so[ nfo gqG[ (n?okts) gqG[ gqGDh# (Fpd) eEB eo'. T[; d nzs

so[ nfo gqG[ gqG[ gqGDh nkfd pykBhn?.


nfoDh sk e nzfs ;pd e' mkBhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

@eohJIdq

Bkw

T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G b'r s[ge dk Bkw ;wM bt'. fiE b'V
j't,

fJ;

dh

tos'I

eo

bt'.1242.

j' ij ij ujhn? ;pd sjh s dhihn?. 1242.


;T[fv;fJ; fJ; fJ;Dh nkfd pykfB e?.
nfoDh sk e nzs ;pd e' mkfB e?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' :k e Ghso Gd B?e[ Bjh ehihn?. 1243.

gfjbK @;T[fv;fJ; (n?okts) fJ; fJ;Dh# Fpd dk eEB eo'. T[; d


nzs T[s @nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu
fe;

fe;w

dk

coe

;wM'.1243.

(gfjbK) @f;zX[o; (n?okts) fJ; fgs# efj e @gqGDh# (Fpd) dk eEB

f;zX[o; fJ; fgs efj gqGDh Gkyhn?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.

eo'. T[; d nzs T[s @nfoDh# Fpd ~ i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw fjod

;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' efps d'joB wkM fBvo j[fJ dhihn?. 1244.

eo'.1244.

ftu

bt'.

(fJ;

dk)

efpZsK

ns

d'jfonK

ftu

fB;zr

j'

gq:'r

(gfjbK) @nBegIdq (n?okts) fJzdqDh fJzdqDh# eEB eo'. nzs T[s @fJ;Dh

nBeg A dq fJz d q D h fJz d q D h Gkyhn? .


fJ;Dh nfoDh nzfs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.

ikD

nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G fjod ftu s[ge dk Bkw ftuko bt'. ethU!
fJ;

dk

;Gk

ftu

T[ukoB

eo'.1245.

j' ;[ efp ;Gk e phu T[ukoB ehihn?. 1245.


BkfrBkfj Bkfj fJ;fD J ; Dh Gkyhn? .
wEDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.

(gfjbK) @BkfrBkfj (n?okts) Bkfj fJ;fD J;Dh# (Fpd) eEB eo'. T[;
d nzs T[s @wEDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;{MtkB'! s[ge d Bkw ti'I fjod ftu
ikD

j' g[;se g'EfB wkM fB;ze pykBhn?. 1246.


jfogfs gfs gfs gfsDh nkfd GDhihn?.
nfoDh sk e nzs ;pd e' dhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.
j' efps ekfp e wkM fB;ze pykBhn?. 1247.

bt'.

(fJ;

dk)

g[;seK

g'EhnK

ftu

y[bQ

pykB

eo'.1246.

gfjbK @jfo gfs# (n?okts) @gfs gfs gfsDh# (Fpd) eEB eo'. T[; d
nzs ftu @nfoDh# Fpd dh tos'I eo'. (fJ; ~) ;G us[o b'r'! wB ftu s[ge
dk Bkw ;wM bt'. (fJ; ~) efpZsK ns ekft ftu fB;zr j' e ej'.1247.
u"gJh

u"gJh

(gfjbK)

@rigfs

(n?okts)

fBqgDh

fBqgfD#

eEB

eo'.

fco

@fBqgDh

rigfs fBqgDh fBqgfD GfDi?. fBqgDh nfoDh g[fB gd fdi?.

nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ;wM'. (fJ; dk) d'jok ns

;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. d'jk wkM uT[gJh ejhn?. 1248.

u"gJh

ftu

eEB

eo'.

1248.

602

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

nfws s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' efps ekfp e wkM T[uko:' ehihn?. 1249.
u"gJh

nkfd ;pd wkszr GDhi?. uko pko fBqg gd e' dhi?.


nfoDh sk e nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1250.
nkfd r:zdB ;pd T[uohn?. uko pko fBqg ;pdfj Xohn?.
nfoDh ;pd pj[fo fsj fdi?. Bkw s[ge e ;G bfj fbi?. 1251.
pki ;pd e' fgqEw GDhi?. uko pko fBqg ;pd Xohi?.
;eb s[ge e Bkw gSkB'. :k w? Gd oshe[ B ikB'. 1252.
pkj ;pd e' nkfd T[uohn?. uko pko fBqg ;pdfj Xohn?.
;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. ujhn? fij mk fsj mk ejhn?. 1253.
s[ozr ;pd e' nkfd T[uko'. uko pko fBqg gd ej[ vko'.
;eb s[ge e Bkw bjhi?. o[u? ijk fsj mto GDhi?. 1254.

wkbk

603

nfVb

;kti fBqg fBqg fBqgfs fBqgDBh Gkyhn?.


nfoDh sk e nzs ;pd e' okyhn?.

Bkw

(gfjbK) @;kti fBqg (n?okts) fBqg fBqgfs fBqgDBh# eEB eo'. T[; d
nzs T[s @nfoDh# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; dk)
efpZsK

ns

ekft

ftu

T[ukoB

eo'.1249.

u"gJh

gfjbK @wkszr# (jkEh) Fpd ej'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd i'V'.
@nfoDh# T[; d nzs ftu eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.1250.
gfjbK @r:zdB# Fpd T[uko'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd ~ i'V'. wro'I
@nfoDh# Fpd T[; Bkb i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'.1251.
gfjbK @pki# Fpd dk eEB eo'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fJ; ftu osk fizBk Gd B ;wM'.1252.
gfjbK @pkj# Fpd ~ T[uko'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd ~ i'V'. (fJ;
~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. fiE uzrk br, T[E p'b bt'.1253.
gfjbK @s[ozr# Fpd ~ eEB eo'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd ~ i'V'.
(fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ;wM'. fiE ih eo, T[E efj bt'.1254.

j? gd w[y s nkfd pykB'. uko pko fBqg ;pdfj mkB'.

gfjbK @j?# (T[&ZuFqtk x'Vk) gd w[y s'I pykB eo'. (fco) uko tko @fBqg#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'. (fJ; dk) efpZsK ns ekft ftu

Bkw s[ge e ;eb bfji?. efps ekfp e wkM GfDi?. 1255.

eEB

Eoh ;pd e' nkfd GfDi?. uko pko fBqg ;pd efji?.
nfo gd sk e nzfs pykB'. Bkw s[ge e ;eb gSkB'. 1256.

eo' . 1255.
gfjbK @Eoh# (Xosh) Fpd dk eEB eo'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd

ej'. T[; d nzs ftu @nfo# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1256.

dt ;pd ej[ nkfd pykBj[. fBqg gd shB pko g[fB mkBj[.

gfjbK @dt# Fpd ~ eEB eo'. (T[; ftu) fco fszB tko @fBqg# Fpd

;sq ;pd e' pj[fo GfDi?. Bkw s[ge e ;eb bfji?. 1257.

i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ ej'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I ;wM'.1257.

nwo ;pd ej[ nkfd T[ukoj[. fBqg gd shB pko g[fB vkoj[.

gfjbK @nwo# Fpd dk T_ukoB eo'. fco fszB tko @fBqg# Fpd i'V'.

nfo efj Bkw s[ge e bhi?. efps ekfp e Ghso dhi?. 1258.

(fco) @nfo# Fpd Fkwb eoB Bkb s[ge dk Bkw pD ikJrk. fJ; dh tos'I
efpZsK ns ekft ftu eo'.1258.
gfjbK @fBqio# (dtsk) Fpd ~ T[uko'. fco fszB tko @fBqg# gd ~ i'V'.

fBqio ;pd e' nkfd T[uohn?. fBqg gd shB pko g[fB Xohn?.
nfo efj Bkw s[ge e ikBj[. ;ze Skfv fBo;ze pykBj[. 1259.

(fco) @nfo# Fpd efj e s[ge dk Bkw ;wM'. F`ek Sv e fB;zr j' e fJ;
dk pykB eo'. 1259.

fpp[X ;pd e' nkfd GDhi?. shB pko fBqg ;pd Xohi?.

gfjbK @fpp[X# (dtsk) Fpd dk eEB eo'. (fco) fszB tko @fBqg# Fpd
i'V'. (wro'I) @fog[# Fpd efj e s[ge dk Bkw ;wM'. ;zek ~ fsnkr e ;Gk

fog[ efj Bkw s[ge e bjhnfj. ;zek fsnkfr ;Gk w? ejhnfj. 1260.

ftu

ej' . 1260.

604

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;[o gd nkfd ;pd e' Xkohn?. shB pko fBqg gd ej[ vkohn?.
nfo gd sk e nzfs pykB'. ;G ;qh Bkw s[ge e ikB'. 1261.

;;sO

Bkw

wkbk

605

gfjbK @;[o# Fpd ~ oy'. (fco) T[; Bkb fszB tko @fBqg# Fpd ~
i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd eEB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1261.

;[wB ;pd e' nkfd pykBj[. shB pko BkfJe gd mkBj[.


nfo gd sk e nzfs GfDi?. Bkw s[ge e ;eb bfji?. 1262.

gfjbK @;[wB# (dtsk) Fpd dk eEB eo'. (fco) fszB tko @BkfJe#
Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1262.

nkfd ;pd fsqfdt; pykB'. shB pko fBqg gdfj gqwkB'.


nfo gd sk e nzfs GBhi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfj bhi?. 1263.

gfjbK @fsqfdt;# (;tor dk okik fJzdo) eEB eo'. (fco) fszB tko
@fBqg# Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @nfo# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw
;wM'.1263.
gfjbK

fpqzdkoe ;pdkfd T[ukoj[. shB pko BkfJe gd vkoj[.

@fpqzdkoe#

(dtsk)

Fpd

T[uko'.

(fco)

fszB

tko

@BkfJe#

gd

nfo gd nzfs stB e dhi'. Bkw s[ge e ;G bfj bhi'. 1264.

i'V'. T[; d nzs T[s @nfo# gd ~ i'V'. (fJ; ~)


bt'.1264.

rfs fptkB ;pdkfd pykDj[. shB pko gfs gfdfj gqwkDj[.

gfjbK @rfs fptkB# Fpd pykB eo'. (fco) fszB tko @gfs# Fpd i'V'.
T[; d nzs ftu @nfo# gd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM'.1265.

nfo gd nzfs stB e ejhn?. ;G ;qh Bkw s[ge e bjhn?. 1265.


nfVb

;G s[ge dk Bkw ;wM

nfVb

nz f wq s ; ;pdkfd T[ u koB ehihn? .

gfjbK @nzfwqs;# (dtsk) Fpd T[ukoB eo'. T[; Bkb fszB tko @gfs#

shB pko gfs ;pd stB e dhihn?.


;sq ;pd g[fB sk e nzfs pykBhn?.

Fpd ~ i'V'. nzs T[; d ftu @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G ftdtkB

j' ;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?. 1266.

fjod

wX[ gd w[y s fgqEw? Bhe Gkyhn?.


shB pko gfs ;pd stB e okyhn?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.
j' ij ij ujhn? ;pd fB;ze pykBhn?. 1267.

j' ;[ efp uT[gJh wkM fB;ze pykBhn?. 1268.


;pd g:{y ;[ w[y s fgqEw T[ukohn?.
shB pko fBqg ;pd nzfs fsj vkohn?.
fog[ gd Gkfy s[ge Bkw bjhihn?.
j' ;[ efp d'jok wkfj fBvo j[fJ dhihn?. 1269.

j' Szd ;'omk wkfj fB;ze T[ukohn?. 1270.

dk

Bkw

;wM'.1266.

@gfs# Fpd i'V'. (fco) @nfo# gd efj e s[ge d Bkw ti'I gSkD'. fiE b'V
wB',

fJ;

dk

fB;zr

T[ukoB

eo'.1267.

gfjbK @;[Xk# Fpd dk T[ukoB eo'. (fco) T[; d nzs T[s fszB tko
@fBqg# Fpd tos'. (wro'I) fog[ gd i'V e/ wB ftu s[czr dk Bkw ikD bt'.
(fJ;

dk)

;ko

ethU!

u"gJh

ftu

fB;zr

pykB

eo'.1268.

gfjbK @g:{y# Fpd w[y s'I T[ukoB eo'. (fco) fszB tko @fBqg# Fpd
i'V'. (fco) @fog[# gd i'V e s[ge d Bkw ti'I rqfjD eo'. fJ; dk ethU!
fBvo

n;[dk ;pd ;[ w[y s nkfd T[ukfo e?.


shB pko fBqg ;pd stB e vkfo e?.
fog[ efj Bkw s[ge e us[o fpukohn?.

s[ge

gfjbK @wX[# (nzfwqs) Fpd w[y s'I u`rh soQK T[uko'. (fco) fszB tko

;[Xk ;pd e' nkfd T[ukoB ehihn?.


fBqg gd sk e nzfs pko sq? dhihn?.
fog[ gd Gkfy s[czr Bkw ihn ikBhn?.

ftu

j'

d'jfonK

ftu

gq:'r

eo'.1269.

gfjbK @n;[dk# (nzfwqs) Fpd ~ w[y s'I T[uko'. (fco) fszB tko T[;
Bkb @fBqg# Fpd i'V'. fco @fog[# efj e s[ge dk Bkw ftuko'. (fJ; dk) Szd
ns

;' o mk

ftu

fB;z r

T_ u koB

eo' . 1270.

606

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fgqEw gqkDdk gd e' ;[ efp pykBhn?.


uko pko fBqg ;pd stB e mkBhn?.
nfo efj Bkw s[ge e fjqd? gSkBhn?.
j' ;[XfB ;t?:k Ghso fBvo pykBhn?. 1271.

;;sO

j' ejh jwkoh nki fjqd gfjukB b?. 1272.


u"gJh

pg[dk gd e' fgqEw Tukoj[. uko pko BkfJe gd vkoj[.


;sq ;pd e pj[fo GfDi?. Bkw s[ge ;G bfj fbi?. 1273.

wkbk

607

gfjbK @gqkDdk# (nzfwqs) ~ ethU! eEB eo'. T[; Bkb uko tko @fBqg#
Fpd ~ i'V'. (fco) @nfo# efj e fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM'. (fco)
;t?:

ftu

fBvo

j'

efjD

dk

usk

oy'.1271.

gfjbK @ihtds# (nzfwqs) gd dk T[ukoB eo'. (T[; d) nzs T[s uko

ihtds gd fgq E w T[ u koB ehihn? .


uko pko fbqg ;pdfj nzfs GDhihn?.
nfo efj Bkw s[ge e fjqd gSkB b?.

Bkw

tko @fBqg# Fpd eEB eo'. (fco) nfo efj e s[ge dk Bkw fjod ftu
gSkD

bt'.

woh

ejh

rZb

ni

fjod

ftu

XkoB

eo

bt'.1272.

u"gJh

gfjbK @pg[dk# (nzfwqs) gd ~ T[uko'. (fco) uko tko @BkfJe# gd ~


i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ eEB eo'. ;G (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM bt'.1273.

pj[fo djdk ;pd pykB'. uko pko gfs ;pd gqwkB'.

wro'I @djdk# (nzfwqs) Fpd eEB eo'. (fco) uko tko @gfs# Fpd i'V'.
(fco) @nfo# gd efj e s[ge dk Bkw bt'. (fJ; ~) M{bk Szd ftu gq;zBsk

nfo efj Bkw s[ge e bjhn?. M{bk Szd phfu jf; ejhn?. 1274.

g{ o te

gqkDds gd fgqEw GDhi?. uko pko fBqg ;pd Xohi?.


nfo gd sk e nzfs pykBj[. ;G ;qh Bkw s[ge e ikBj[. 1275.
nfVb

ej' . 1274.
gfjbK @gqkDds# (nzfwqs) Fpd ~ eEB eo'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd

i'V'. T[; d nzs ftu @nfo# Fpd ej'. (fJ; ~) ;G s[ge d Bkw ti'I
;wM'.1275.
nfVb

iok ;pd ej[ w[y ;' nkfd pykBhn?.


gfjbK @iok# Fpd ~ w[y s'I eEB eo'. fco @fog[# efj e @fBqg# Fpd dh

fog[ efj fBqg gd pko uko c[B mkBhn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs pykfB e?.

uko tko tos'I eo'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd ~ ej'. (fJ; ~) ;G s[ge

j' ;eb s[ge e Bkw bhihn? ikfB e?. 1276.

dk

Bkw

fgqEw fpqXsk ;pd T[ukoB ehihn?.


;sq ;pd e' sk e nzfs GBhihn?.
pj[fo ;sq[ gd fsj T[go`fs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o fus ikBhn?. 1277.
u"gJh

nfVb

eo'. T[; d T[gozs @;sq# gd pykB eo'. (fJ; ~) ;ko us[o iB fjod ftu
s[ge

;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.


j' Szd gkXVh wkM fBvo j'fJ dhihn?. 1279.

Bkw

ti'I

ikD'.1277.

u"gJh

@iok# Fpd ~ gfjbK T[uko'. T[; d nzs T[s @jfo# gd i'V'. (fco) w[y
s'I @nfo# gd T[uko'. (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM'.1278.
nfVb

nkb; ;pd ;[ w[y s nkfd pykBhn?.


uko pko fBqg ;pd ;[ jfo efj mkBhn?.

bt'.1276.

gfjbK @fpqXsk# Fpd dk T[ukoB eo'. T[; d nzs ftu @;sq[# Fpd eEB

iok ;pd ej[ nkfd T[uohn?. jfo gd nzfs stB e Xohn?.


nfo gd w[y s pj[fo pykB?. Bkw s[ge e j'fJ gqwkB?. 1278.

;wM

@nkb;# Fpd ~ gfjbK w[y s'I T[uko'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd i'V
e (nzs s) @jfo# Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; ~)
fB;zr

j'

gkXVh

Szd

ftu

tos'.1279.

608

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

so[B dzs gd w[y s nkfd pykBhn?.


nfo efj fBqg gd pko uko g[fB mkBhn?.
nfo efj Bkw s[ge e fjqd? pykBhnfj.
j' Szd o[nkbk fpy? fBvo j[fJ mkBhnfj. 1280.

;;sO

Bkw

wkbk

609

gfjbK @so[B dzs# (itkBh ~ dzdD tkbk p[Ykgk) Fpd w[y s'I ej'. fco
@nfo# gd efj e uko tko @fBqg# Fpd i'V'. (fco) @nfo# gd efj e fjod
ftu

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.

(fJ;

~)

o[nkbk

Szd

ftu

fBvo

j'

tos'.1280.

i'pBKs nzse gd fgqEw T[ukohn?.


@i'pBKs nzse# gd gfjbK T_uko'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd T[; Bkb

uko pko fBqg ;pd stB go vkohn?.


nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.

i'V'. (fco) @nfo# efj e s[ge d Bkw ti'I gSkD'. (fJ; ~_) u"gJh Szd ftu

j' Szd uT[gJh wkfj fB;ze pykBhn?. 1281.

fB;zr

j'

so[B dzs nfo ;pd ;[ w[y s Gkyhn?.


us[o pkfo fBqg ;pd stB e okyhn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihn?.
j' ;[XfB d'jok wkfj fBvo j[fJ dhihn?. 1282.
i'pBkfo nfo gd e' nkfd pykBhn?.
uko pko fBqg ;pd stB e mkBhn?.

pykB

eo'.1281.

gfjbK @so[B dzs nfo# Fpd w{zj s'I ej'. (fco) T[; Bkb uko tko @fBqg#
Fpd i'V'. (fJ; ~) ;G s[ge dk Bkw wB ftu ikD bt'. fJ; ~ fBvo j'
e

d'jo

ftu

tosDk

us

oy'.1282.

gfjbK @i'pBkfo nfo# gd ~ pykB eo'. (fco) uko tko @fBqg# Fpd ~

;sq ;pd e' nzfs stB e Gkyhn?.

T[; Bkb i'V'. T[; d nzs T[s @;sq# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G ;{MtkB s[ge

j' ;eb s[ge e Bkw us[o fufs okyhn?. 1283.

Bkw

us[oE nt;sk nfo gd nkfd pykBhn?.


u[so pko fBqg ;pd stB e mkBhn?.
;sq ;pd e' nzfs ;[ pj[fo pykfB e?.
j' ;eb s[ge e Bkw bhihn? ikfB e?. 1284.

;[ efp s[ge e Bkw Gky nfo bhihn?.


j' ;[XfB ;t?:k wkM fBvo j[fJ dhihn?. 1285.
nopbkfo nfo nkfd T[ukoB ehihn?.
uko pko gfs ;pd stB e dhihn?.
;eb s[ge e Bkw ikB ihn bhihnfj.
j' Szd e[zvohnk wkfj ;ze sfi dhihnfj. 1286.

(fco) uko tko @fBqg# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd ~ nzs ftu ej'. (fJ; ~)
;G

s[ge

j' Szd M{bBk wkfj fB;ze pykBhn?. 1287.


djpk;h nfo jfo gd nkfd GBhihn?.
uko pko fBqg ;pd ;[ pj[fo ejhihn?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o fpukohn?.
j' Szd nfVb e wkfj fBvo efj vkohn?. 1288.

dk

Bkw

ikD

bt'.1284.

gfjbK @iwgk;h# d BKtK ~ T_uko'. (fco) @jfo# gd efj e wro'I uko


tko @fBqg# Fpd i'V'. (nzs T[s) ethU! @nfo# Fpd brk e s[ge d Bkw eEB
eo bt'. (fJBQK ~) ;t?: ftu fB;zr j' e tosD dk usk oy'.1285.
gfjbK @nopbkfo (T[wo-t?oh, fwqs{) nfo# dk T[ukoB eo'. fco uko tko
@gfs# gd i'V'. (fJ; ~) ;G fjod ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; dk)
e[zvbhnk

nkoikfo nfo nkfd T[ukoB ehihn?.


uko pko fBqg gd e' pj[fo GDhihn?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.

ikD'.1283.

gfjbK @us[oE nt;Ek# (p[Ykgk) Bkb @nfo# Fpd pykB eo'. T[; Bkb

iwgk;h e BkwB nkfd T[ukohn?.


jfo efj fBqg gd pko uko c[fB vkohn?.

ti'I

Szd

ftu

fB;zr

gq:'r

eo'.1286.

gfjbK @nkoikfo (w"s) nfo# Fpd T[uko'. fco uko tko @fBqg# gd ~
eEB eo'. fco @nfo# gd i'V e f;nkD b'r s[ge dk Bkw gSkDB. (fJ; ~)
M{bBk

Szd

ftu

fB;zr

j'

pykB

eoB.1287.

gfjbK @djpk;h (ihtB) nfo jfo# gd dk eEB eo'. wro'I uko tko
@fBqg# Fpd ~ i'V'. (fco) @nfo# Fpd efj e ;{MtkB s[ge d Bkw ti'I
ftukoB.

(fJ;

dk)

nfVb

Szd

ftu

fBMe

j'

gq:'r

eoB.1288.

610

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

pg[pk;h nfo nfo ;pdkfd pykBhn?.


uko pko fBqg ;pd stB e mkBhn?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.
j' Szd uzuohnk wkfj fB;ze gqwkBhn?. 1289.

;;sO

j' eoj[ T[ukoB sjk ijk ihn ikBhn?. 1290.

nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.


j' fBvo pykB' sjk ijk ihn ikBhn?. 1291.
okS;kfo gd w[y s nkfd pykBhnj[.
uko pko gfs ;pd stB e mkBhnj[.
nfo efj Bkw s[ge e fus w? ikB b?.
j' i' g{S? s[fj nkfJ fB;ze pskfJ d?. 1292.

uzuohnk

j' ;[ efp ;Gk e wkM fBvo j[fJ oky d?. 1293.

j' gV:' ujs fsj Bo e' s[os f;ykfJ b?. 1294.


;eq ;pd ej[ nkfd T[ukoB ehihn?.
nfo nfo efj gfs uko pko gd dhihn?.
;sq ;pd ej[ sk e nzfs pykBhn?.
j' ;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?. 1295.
;s feqs nfo nfo nkfd T[ukoB ehihn?.
uko pko fBqg ;pd stB e dhihn?.
;sq ;pd e' sk e nzfs pykfB e?.
j' ;eb s[ge e Bkw bhihnj[ ikfB e?. 1296.

fiE

ih

j' Szd M{bBk wkM fB;ze pykBhn?. 1297.

fB;zr

gq:'r

eo'.1289.

eo,

T[E

(fJ;

dk)

T[ukoB

eo'.1290.

gfjbK @n;[o# Fpd dk T[ukoB eo'. fco @fgs# efj e T[; d nzs T[s
@fBqg# Fpd i'V'. (fJ; Bkb) @nfo# Fpd efj e s[ge d Bkw ti'A ;{MtkB
gSkD

eoB.

fiE

ih

eo,

fB;zr

j'

eEB

eoB.1291.

gfjbK @okS;kfo# Fpd w[y s'I ej'. (fco) uko tko @gfs# Fpd T[; Bkb
i'V'. (fco) @nfo# Fpd efj e s[ge d Bkw ti'I fjod ftu ikD bt'. i e'Jh
s[jk~

g[S,

sK

fB;zr

j'

d;

fdU.1292.

gfjbK @dkBtkfo# (dkBt dk t?oh) gd w[y s'I T[uko'. T[; d nzs ftu
uko tko @fBqg# Fpd i'V'. (fco) @nfo# gd efj e s[ge d Bkw ti'I gSkD'.
(fJ; dk) ethnK dh ;Gk ftu fB;zr j' e gq:'r eo'.1293.
gfjbK @nwokodB (d?Is) nfo# Fpd ethU! T[ukoB eo'. T[; d nzs
T[s fszB tko @fBqg# Fpd oy'. (fco) @nfo# gd efj e s[ge dk Bkw ftuko'.
i e'Jh gVQBk ukj, T[; g[oF ~ s[ozs f;yk fdU.1294.
gfjbK @;eq# (fJzdo) Fpd dk T[ukoB eo'. fco @nfo# @nfo# efj e uko
tko @gfs# Fpd i'V'. T[; d nzs T[s @;sO# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G
ftukotkB'!

s[ge

Bkw

ti'I

wB

ftu

ikD'.1295.

gfjbK @;s feqs (fJzdo) nfo nfo# gd T[ukoB eo'. T[; ftu uko tko
@fBqg# Fpd i'V'. T[; d nzs ftu @;sq# Fpd pykB eo'. (fJ; ~) ;G s[ge
d

Bkw

;uh gfsfo nfo nkfd ;pd ej[ Gkyhn?.


uko pko fBqg ;pd stB e okyhn?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.

ftu

gfjbk @sBpk;h (ihtB) nfo jfo# Fpd dk pykB eo'. (fco) uko tko

nwokodB nfo nkfd ;[ efp T[ukfo e?.


shB pko fBqg ;pd nzfs fsj vkfo e?.
nfo efj Bkw s[ge e ;eb ;[Xko b?.

Szd

@fBqg# Fpd ~ i'V'. (wro'I) @nfo# efj e ;{MtkB' ! s[ge d Bkw ti'I gSkD'.

dkBtkfo gd w[y s ;[xfo fgqEw T[ufo.


uko pko fBqg ;pd stB e nzfs Xo[.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkB b?.

611

@fBqg# Fpd i'V'. (fco) @nfo# efj e s[ge d Bkw ti'I gSkD'. (fJ; dk)

n;[o ;pd e' nkfd T[ukoB ehihn?.


fgs efj fBqg gd nzfs stB e dhihn?.

wkbk

gfjbK @pg[pk;h# (ihtB)nfo nfo# Fpd eEB eo'. T[; Bkb uko tko

sBpk;h no jfo e' nkfd pykfB e?.


uko pko fBqg ;pd stB e mkfB B?.
nfo efj Bkw s[ge e us[o gSkBhn?.

Bkw

ti'I

;wM

bt'.1296.

gfjbK @;uh gfsfo (fJzdo d t?oh d?Is) nfo# Fpd ~ eEB eo'. T[;
Bkb uko tko @fBqg# Fpd i'V'. fco @nfo# efj e s[ge d Bkw ti'I uso'!
gSkD'.

(fJ;

dk)

M{bBk

Szd

ftu

fB;zr

pykB

eo'.1297.

612

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

;eqodB nfo fog[ gd nkfd pykfB e?.


shB pko fBqg gd ej[ pj[fo gqwkfB e?.
;sq ;pd efj Bkw s[ge e ikBhn?.
j' M{bk SzdB wkM fB;ze pykBhn?. 1298.

;;sO

j' ;[xo ;'omk wkfM fBvo j[fJ dhihn?. 1299.

;eb s[ge e Bkw us[o ihn ikBhn?.


j' Szd d'jok wkfj fB;ze pykBhn?. 1300.
nkfd fpqsjk nfo nfo gdfj gqwkfB e?.
shB pko fJ; ;pd stB e mkfB e?.
fog[ g[fB mkB s[ge e Bkw gSkB b?.
j' gfV:' ukjs i' Bo fsj Gd pskfJ d?. 1301.

ftu

fB;`r

j' eEk ehosB wkfM fB;ze GDhihn?. 1302.

j'

pykB

eo'.1298.

gfjbK @g[oj{sfo# (fJzdo d t?oh d?Is) Fpd dk T[ukoB eo'. fco @nfo#
efj e @fgsDh; nfo# gd ~ wro'I p'b'. (fJ; ~) ;G us[o s[ge d Bkw ti'I
;wM'.

(fJ;

dk)

;'omk

Szd

ftu

;[xVsk

Bkb

gq:'r

eo'.1299.

gfjbK @pk;tkfo (fJzdo d t?oh d?Is) nfo# gd dk T[ukoB eo'. (fco)


nzs T[s @fgsDh fJ;Dh nfoDh# Fpd eEB eo'. (fJ; ~) ;G us[o g[oF'! s[ge
d Bkw ti'I ;wM'. (fJ; dk) d'jok Szd ftu fBMe j' e pykB eo'.1300.
gfjbK @fpqsjk (fJzdo) nfo nfo# gd ~ gqwkfDs eo'. T[; ftu fszB
tko @fJ;# Fpd ~ i'V'. fco @fog[# gd i'V e (fJ; ~) s[ge dk Bkw ;wM
bt'.

i'

wxtKse nfo nkfd ;pd e' Gkyhn?.


shB pko fBqg gdfj stB e okyhn?.
fog[ efj Bkw s[ge e ;[xo bjhihn?.

613

~ i'V'. (fco) @;sq# Fpd efj e s[ge d Bkw ti'I ;wM'. (fJ; ~) M{bk S`dK

pk;tkfo nfo nkfd T[ukoB ehihn?.


fgsDh fJ;Dh nfoDh nz f s GDhihn? .

wkbk

gfjbK @;eqodB nfo fog[# gd ~ eEB eo'. wro'I fszB tko @fBqg# Fpd

nkfd ;pd g[oj{sfo T[ukoB ehihn?.


nfo efj fgsDh; nfo gd pj[fo GDhihn?.
;eb s[ge e Bkw us[o bfj bhihn?.

Bkw

g[oF

gVQBk

ukj,

T[;

Gd

d;

fdU.1301.

gfjbK @wxtKse (d?Is) nfo# Fpd dk eEB eo'. T[; ftu fszB tko
@fBqg# Fpd i'V'. (fco) @fog[# Fpd efj e s[ge dk Bkw ftdtkB'! ;wM bt'.
(fJ;

dk)

eEk

ehosB

ftu

y[b

toDB

eo'.1302.

wksb;q nfo ;pdfj nkfd pykfB e?.

gfjbK @wksb;q (fJzdo) nfo# Fpd dk pykB eo'. (fco) T[; ftu fszB

shB pko fBqg ;pd stB e mkfB e?.


;sq ;pd c[fB sk e nzfs T[ukohn?.

tko @fBqg# Fpd i'V'. wro'I @;sq# Fpd T[; d nzs T[s T[uko'. (fJ; ~) ;{MtkB

j' ;eb s[ge e Bkw ;[ws ;`Gkohn?. 1303.


fi;BKse nz s e ;pdkfd T[ u kohn? .
shB pko gd oki stB e vkohn?.
nfo g[fB stB? nzfs ;pd e dhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[xo bfj bhihn?. 1304.
g[ozdqkfo nfo nkfd ;pd ej[ Gkfy e?.
shB pko fBqg gdfj nzfs fsj okfy e?.
pj[fo ;sq gd nzfs stB e dhihn?.
j' ;[xo s[ge e Bkw ;dk bfy bhihn?. 1305.
u"gJh

piqXofo nfo gd nkfd pykBj[.

shB pko Jh;o gd mkBj[.

nfo g[fB nzfs pj[fo fsj dhi?. ;G ;qh Bkw s[ge bfj bhi?. 1306.

s[ge

dk

Bkw

;wM'.1303.

gfjbK @fi;BKse (d?Is) nzse# Fpd T[uko'. (fco) fszB tko @oki# Fpd
T[; ftu i'V'. wro'I T[; d nzs ftu @nfo# Fpd Fkwb eo'. (fJ; ~) ;G
s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.

1304.

gfjbK @g[ozdqkfo (d?Is) nfo# Fpd ~ eEB eo'. T[; d nzs ftu fszB
tko @fBqg# Fpd ~ i'V'. wro'I T[; d nzs T[s @;sq# ;pd oy'. (fJ; ~) ;G
;{MtkB'!

s[ge

dk

Bkw

;wM

bt'.

1305.

u"gJh

gfjbK @piqXofo (d?Is) nfo# Fpd ~ pykB eo'. (fco) fszB tko @Jh;#
Fpd

i'V'.

wro'I

;wM'.1306.

@nfo#

gd

nzs

T[s

ej'.

(fJ;

~)

;G

s[ge

dk

Bkw

614

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

nfVb

;;sO

;sq pj[fo g[fB nzfs stB e mkfB e?.


j' ;eb s[ge e Bkw bhihnj[ ikfB e?. 1307.

fog[ g[fB sk e nzfs ;[xo efj dhihn?.


j' Bkw s[ge pj[ uhB T[ukfo:' ehihn?. 1308.

615

gfjbK @s[okykV (fJzdo) nfo nfo# gd T[uko'. T[; d nzs T[s fszB tko
@fBqg# Fpd ~ i'V'. fco @;sq# gd T[; d nzs T[s oy'. (fJ; ~) ;G s[ge dk
Bkw

;wM

fog[ gkefo fog[ ;pd nzfs fsj Gkyhn?.


BkfJe gd sq? pko stB e okyhn?.

wkbk

nfVb

s[okykV nfo nfo gd nkfd T[ukohn?.


shB pko fBqg gdfj nzfs sfj Xkohn?.

Bkw

bt'.1307.

gfjbK @fog[ gkefo# Fpd d nzs T[s @fog[# Fpd eEB eo'. T[; ftu
fszB tko @BkfJe# gd i'V'. fco T[; d nzs T[s ;[xV' ! @fog[# Fpd ej'. (fJ;
~)

;G

fJzdqKse nfo nkfd ;pd e' Gkyhn?.

s[ge

Bkw

ti'I

T[uko'.1308.

gfjbK @fJzdqKse (d?Is) nfo# Fpd ~ eEB eo'. T[; Bkb fszB tko

BkfJe gd sq? pko stB e okyhn?.

@BkfJe# gd ~ i'V'. T[; d nzs T[s wro'I @;sq# Fpd oy'. (fJ; ~) ;G wB

;sq pj[fo g[fB sk e nzfs Xohihn?.

ftu

s[ge

Bkw

;wM

bt'.1309.

j' ;eb s[ge e Bkw ikB wB bhihn?. 1309.


dt ;pd e' w[y s nkfd pykBhn?.
nodB efj nodB gd nzfs gqwkBhn?.
shB pko gfs ;pd stB e Gkyhn?.

@dt# Fpd ~ gfjbK w[y s'I eEB eo'. nzs T[s @nodB# efj e fco
@nodB# Fpd i'V'. T[; Bkb fszB tko @gfs# Fpd oy'. (fJ; Bkb) @nfo# gd
efj e wB ftu s[ge dk Bkw ;wM bt'.1310.

j' nfo efj Bkw s[ge e wB bfj okyhn?. 1310.


nwok nodB ;pd ;[ w[y s Gkyhn?.
BkfJe gd sq? pko stB e okyhn?.
fog[ efj Bkw s[ge e ;[xo gSkBhn?.

(gfjbK) @nwok nodB# Fpd w[y s'I ej'. T[; Bkb fszB tko @BkfJe#
gd i'V'. fco @fog[# Fpd ej e s[ge dk Bkw ;{MtkB gSkD b?D. (fJ; dk)
Gd nGd s'I w[es j' e efpZsK ftu eEB eoB.1311.

j' GdkGd efps e wkfj pykBhn?. 1311.

gfjbK @fBoiokfo (p[Yg s'I ofjs dtfsnK d t?oh d?Is) nodB# gd

fBoiokfo nodB gd fgqEw T[ukfo e?.

T[ukoB eo'. T[; Bkb fszB tko @fBqg# Fpd i'V'. (fco) nfo gd Fkwb eo

shB pko fBqg ;pd stB e vkfo e?.

e ;[xV' ! s[ge dk Bkw ;wM bt'. (fJ; ~) @nfVb# Szd ftu fBMe j' e

nfo efj Bkw s[ge e ;[xo bjhihn?.

tos'.1312.

j' nfVb Szd e wkfj fBvo j[fJ dhihn?. 1312.


fpp[X Kse nzs e ;pdkfd T[u ko eo.
shB pko fBqg ;pd stB e vko eo.

gfjbK

@fpp[XKse

(dtfsnK

dk

nzs

eoB

tkb

d?Is)

nzse#

Fpd

dk

T[ukoB eo'. T[; Bkb fszB tko @fBqg# Fpd i'V'. (fco) @fog[# Fpd Fkwb eo

fog[ efj Bkw s[ge e ;[xo fpukohn?.

e ;{MtkB' ! T[; ~ s[ge dk Bkw ftuko'. (fJ; dk) o[nkbk Szd ftu fB;zr

j' Szd o[nkbk wkM fB;ze T[ukohn?. 1313.

T[ u koB

;[gopkD go nfo gd fgqEw GDhihn?.


shB pko gfs ;pd stB go dhihn?.
nfo gd Gky s[ge e Bkw gSkBhnj[.
j' Szd uzuohnk wkM fBvo j[n? mkBhnj[. 1314.

eo' . 1313.
gfjbK @;[gopkD (dtsk) go nfo# gd eEB eo'. (fco) fszB tko @gfs#

Fpd i'V'. @nfo# gd Fkwb eo e s[ge dk Bkw gSkD'. (fJ; dk) uzuohnk
Szd

ftu

fB;zr

j'

gq:'r

eo'.1314.

616

;qh

d;w-rqzE

;kfjp

fgq E w ;pd fsq d t ; T[ u koB ehihn? .


nfo nfo efj fBqg gd sq? tko GDhihn?.
;sq ;pd sk e g[fB nzfs T[ukohn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[p[fX fpukohn?. 1315.

;;sO

j' ;eb s[ge e Bkw ;[wfs bfj bhihn?. 1316.


;G fptkB e Bkw Gkfy rfs Gkyhn?.
nfo nfo efj fBqg uko pko gd okyhn?.
pj[o ;sq g[fB nzfs stB e dhihn?.
j' ;eb s[ge e Bkw ;[wfs bfj bhihn?. 1317.

wkbk

617

gfjbK @fsqdt;# (fJzdo) Fpd dk T[ukoB eo'. (fco) @nfo nfo# efj
e fszB tko @fBqg# gd p'b'. wro'I T[; d nzs T[s @;sq# Fpd T[uko'. (fJ; ~)
;G

fpzqdkoe nfo nfo ;pdkfd T[ukoi?.


shB pko gfs ;pd stB e vkoi?.
;sq ;pd sk e g[fB nzfs GBhihn?.

Bkw

s[ge

dk

Bkw

;wM

ftuko

eo'.1315.

gfjbK @fpzqdkoe (dts) nfo nfo# gd eEB eo'. T[; Bkb fszB tko
@gfs# Fpd i'V'. fco @;sq# Fpd T[; d nzs T[s T[uko'. (fJ; ~) ;G p[ZXhwkB
s[ge

dk

Bkw

;wM'.1316.

@fptkB# d ;ko Bkw gfjbK efj e fco @rfs# gd eEB eo'. (fco) @nfo
nfo# efj e uko tko @fBqg# gd oy'. wro'I @;sq# gd T[; d Bkb i'V fdU.
(fJ;

~)

;G

;{MtkB'!

s[ge

Bkw

;wM

bt'.1317.

nkfd nrfB fit gd e' ;[ gf[B pykBhn?.

gfjbK @nrfB# gd ej' ns fco @fit# gd dk eEB eo'. fco @nfo

nfo nfo efj fBqg uko pko g[fB mkBhn?.


fog[ gd Gkfy s[ge e Bkw gSkBhn?.

nfo# efj e uko tko @fBqg# Fpd i'V'. (fco) @fog[# gd efj e s[ge d Bkw

j' efps ekfp e wkfM fB;ze gqwkBhn?. 1318.1

1H fJ; s'I pkd gzikph :{Bhtof;Nh tb'I Sg ;z;eoD ftu g[Ffgek Sgh fwbdh j?--@fJfs
;qh Bkw wkbk g[okD s[ge Bkw gzuw'X:kfJ ;wkgsw ;s[ ;[Gw ;s[.# go nkw g[oksB phVK
ftu BjhI fwbdh.

ti'I gSkD'. (fJ; dk) efpZsK iK ekft ftu fB;zr j' e gq:'r eo'.1318.

S-ar putea să vă placă și