Documente Academic
Documente Profesional
Documente Cultură
ෙ උ ත තරභාවය බඳව ප යට අ ලව යා මක ම,
ය ඉ ෙ සමානා මතාවය, යට වග ම, සාධරණ ෙලස ය
යා මක ම, බලතල ෙව කර හ නාගැ ම, රණ ගැ ෙ
යාව ෙ සහභා වය, ෙ ෂ් තභාවය, අ තෙන ම ක ෙලස
ය යා මක ෙම හා එම යාදාමය උ ලංඝනය ෙම
වැලැ ම හා යා ලව ග යාදාමෙය දභාවය වැ
කාරණය ද ෙ පාලනයට අවශ ෙ .
kS;sfha md,kh iy ta háka Èfjk jákdlï hkafkka woyia jkafka l=ulao hkak
ld,dka;rhla ;siafia kS;s b;sydi{hskaf.a wjOdkhg ,lajQjla úh' fndfyda kS;sh ms,sn|
kHdfõ§ka iy f,aLlhska kS;sfha md,kh ms,sn|j woyia olajd fyda ±laùug W;aidyfldg
we;;a fuu ixl,amh ms,sn|j meyeÈ,s m%ldYkhla isÿlrkq ,enqfha 19 jk ishjfia§
uydpd¾h ta' ù' vhsis úisks' flfiafj;;a Tyqf.a woyia miqld,Sk kHdhfõ§ka úiska úYd,
jYfhka úfõpkhg ,lalrk ,§'
1' ;eke;a;ka mq¿,a wNsu;dkqidÍ n,hlg ysñlï lshk ks,OdÍkag hg;a úhhq;= fkdfõ' ta
wkqj n,h wkqo;a fyda lsishï ffk;sl mokula iys; tllaùu kS;sfha md,khg w;HdjYH
jkakls' vhsis l,amkd lf<a mq¿,a wNsu;dkqidÍ n,;, úiska n,h whq;= f,i fhdod.ekSug
wjia:dj i,ikq we;s njhs' thg fya;=j rcfha ks,OdÍka úiska th widOdrK fyda mqoa.,sl
jdish ;ld fhdod.kq ,eìhyels ùuhs'
2' kS;sfha md,khg iudkd;au;djh ms,sn| ixl,amh we;=,;a fõ' tys§ Tyq lshd isákafka
wod, N+ñ m%foaYh ;=, jk idudkH wêlrKhka úiska ls%hd;aul lrkq ,nk ;ks kS;shlg
ish¿ fokd hg;a úhhq;= njhs' by, ks,OdÍkf.a isg my, olajd iEu ks,Odßhl=u isÿlrk
ffk;slj idOdrKSlrKh l< fkdyels iEu ls%hdjlgu fjk;a ´kEu mqrjeishl= úiska
tjeks ls%hdjla iïnkaOfhka ±ßh hq;= j.lSu ±ßhhq;= fõ'
3' vhisf.a kS;sfha md,khg fjku ,sÅ; wdKavq l%u jHjia:duh ix.%yhla wjYH fkdfõ'
Tyq úYajdi lf<a mqoa.,sl ;eke;a;kaf.a whs;Ska wêlrKh bÈßhg f.k wd úg wêlrKh
úiska .kq ,enQ ;SrKhkays m%;sM,hla f,i wdKavql%u jHjia:d kS;sh ks¾udKhù we;s njhs'
flfiafj;;a vhsisf.a kS;sfha md,kh ms,sn| woyi ú,shï frdìkaika yd whsfjda fcksx.ai a
jeks iuld,Sk f,aLlhskaf.a úfõpkhkag ,laúh' vhsisf.a kS;sfha md,kh ms,sn|
iQ;%.;lsÍu ;=,ska mekkÕsk .eg¿ lsysmhlau fjhs'
§ mq¿,a wNsu;dkqidÍ n,hka rdcH fj; mejÍu vhsis m%;slafIamfldg isáfha thska n,h
whq;= f,i fhdod.ekSu yd ¥IKhg uÕmdokq we;snj olajñks' flfiafj;;a kS;sh yd
m¾hdh wdrCId lsÍu iy wdrCIdj yd úfoaY lghq;= l<ukdlrKh lsÍu jeks
idïm%odhsl N+ñldjkag wu;rj iqNidOk yd fjk;a iudcfiajd lghq;= ^tkï fi!LH"
wOHdmkh" ksjdi iemhSu" ikaksfõokh" l¾udka; wdÈh& lrd kQ;k wdKavqj, N+ñldj
me;sÍu;a iuÕ ck;dj fj; M,odhS yd ld¾hCIu fiajdjla ,nd§u i|yd úOdhlh
^ckdêm;sjrhd& fj; jeä jeäfhka wNsu;dkqidÍ n,;, ,nd§u w;HdjYH fõ' Tn
tlÕ jkafkao@
§ rfÜ uQ,sl kS;Skag wkql+,j n,d;aul jk fyda iïu; lrkq ,nk ish¿ kS;s l¾lY
tajd úhyel' jqjukdfjkau m%cdjf.ka fldgilg fjkiafldg i,lñka Tjqkafj;
iSudjka yd fkdyelshdjka mkjkq ,enQ ol=Kq wms%ldfõ j¾KfNaojd§ kS;s fuhg tla
1 Justice in Retreast- A Report on the independence of the legal profession and the Rule of Law in Sri Lanka, 2009 uehs" újD; iudc wdh;kfha
iydh we;sj ksl=;a lrk ,o cd;Hka;r kS;S{ ix.ufha udkj ysñlï wdhkfha jd¾;dj
2. vhsis mejiQ wdldrhg zokakd Í;sZ mej;Su uÕska tajd ls%hdjg kexùu iy;sl lrkq
,nhso@ ta wkqj ksis ls%hdoduh iy ;SrK .ekSfï§ ;eke;a;kaf.a ls%hdldÍ
iyNd.S;ajh okakd kS;s mej;Su ;rïu jeo.;a fkdjkafkao@
2
wdKavql %u jHJia:dfõ XV jk mßÉfþofhka wêlrK ia:dms; lsRSu" wêlrK uKav, idudðlhka .Kk" úksiqrejrekaf .a jegqma"
úksiqrejrekaf.a ls%hdldÍ;ajh yd j.lSï" úksiqrejrekaf.a m;alsÍï" bj;alsÍï yd úkh md,kh" wêlrK fiajd fldñIka iNdj iy
fY%aIaGdêlrKfha yd wNshdpkdêlrKfha Í;s yd ksfhda. hkdÈh ±lafõ'
3
jHjia:dodhl iNdj idudðlhka oi folk=f.ka iukaú ; fjhs' thska mia folk= w.uelsjrhdf.a yd úmCI kdhljrhdf.a tlÕ;ajh
we;sj m;al rkq ,nk zby, úYajdikSh;ajhla yd ms,s.ekSulaZ iys; whj¨ka jk w;r yhjeks ksfhdað;hd md¾,sfïka;=fõ wfkla iq¿
mCI úiska kï lrkq ,nhs' y;ajk idudðlhd ckdêm;sjrhd úiska kï lrkq ,nk w;r Tyq úiska l,ska ±lajQ wdldrhg kï lrkq ,enQ
wfkla yhfokdf.ao m;al sÍï isÿl<hq;= fjhs' jHjia:dodhl iNdfõ b;sß idudðlhka ;=k afokd jkafka iajlSh ks, n,fhka tu
;k;=reg m;ajk úmCI kdhljrhd" w.ue;sjrhd iy md¾,sfïka;=fõ l:dkdhl jrhdh' l:dkdhljrhd iNdfõ iNdm;s f,I lghq;=
lrkq ,nhs'
4
122^1&^wd& jHjia:djg wkqj 17 jk wdKavl
q %u jHjia:d ixfYdaOkh iïnkaOfhka fY%aI aGdêlrKfha woyia ±laùu n,kak
41wd^1& jHjia:dfjka ±lafjkafka ue;sjrK fldñiu" rdcH fiajd fldñiu" cd;sl fmd,sia
fldñiu" udkj ysñlï fldñiu" w,a,ia fyda ¥IK úu¾IK fldñIka iNdj" uQ,H
fldñiu hk fldñIka iNdjkaf.ka ljrlg fyda jHjia:dodhl iNdfõ ks¾foaYh
fkdue;sj lsisjl= fyda ckdêm;sjrhd úiska m;a fkdl<hq;= njhs'
• jHjia:dodhl iNdj ia:dms; lsÍu iy ckdêm;sjrhd ^úOdhlh& fj; mejÍ we;s n,;,
Tyqg wNsu; mrÈ Ndú;d lsÍu iSud lsÍfï hdka;%Khla ilia lsÍu ta i|yd jk
foaYmd,k wNs,dYhlska f;drj id¾:l lr.; fkdyel' jHjia:dodhl iNdj
ls%hd;aulj meje;s ld,h ;=, jHjia:dodhl iNdj úiska l< ksrfoaYhka ckdêm;sjrhd
úiska m%;slafIam lsÍu fya;=fjka ue;sjrK fldñiu m;a lrkq fkd,enqks'
ckdêm;sjrhdg jHjia:dodhl iNdfõ fhdackdjka m%;slafIAm lsÍfï wNsu;h mj;skúg
tuÕska 17 jk ixfYdaOkfha ;¾lkh iïmQ¾Kfhka ì|jefghs'
• rcfha ks,hka ls%hdlaul úhhq;af;a ^tajd iliafldg we;af;a& uyck úYajdih Èkd.kakd
wdldrhlska jk neúka" tkï Tjqka fj; ck;dj n,h ,nd§ we;af;a ^ue;sjrK wdÈfha§&
ck;djf.a hym; ;ld lghq;= lsÍug jk neúka úúO rdcHfha ;k;=re fmdÿ wruqKla
fjkqfjka lghq;= lsÍfï jeo.;alu by; WodyrKfhka fmkajdfokq ,nhs' iyfhda.h
fkd±laùu úiska kS;sfha md,kh ì|jeàu iy rdcHfha wx.hka w;r ixjrk yd ;=,kh
ì|jeàu m%;sM, lrkq we;' WodyrKhla f,i wdishdkq udkj ysñlï fldñifï
fojk f,dal hqoaOh wjika ùfuka miqj udkj ysñlï w¾: ksremkh lsÍu iïnkaOfhka
n,j;a jHdmdrhla ks¾udKhjQ w;r tlS w¾:ksrEmkhka yd m%ldYkhka kS;sfha md,kh
ms<sn| cd;Hka;r ixl,amfha fldgila njg m;aj we;'
tlai;a cd;Skaf.a udkj ysñlï fldñiu úiska udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYhla
flgqïm;a lrk ,o w;r 1948 uyd iuq¿fõ§ th iïu;fldg .eksk' iEu ;ek;a;l=
fukau iEu cd;shla úiskau w;alr.;hq;= fmdÿ m%ñ;shla tuÕska mkjkq ,eìk' fuu
m%ldYkh úiska rdcHhka fj; ffk;sl ne£ula we;s fkdlrk kuq;a idodpdrd;aulj yd
foaYmd,kslj th rdcHhka fj;
n,mEï iy.; fjhs' Bg iudka;rj tlai;a cd;Skaf.a úYaj m%ldYkfha ±lafjk whs;sjdislï
yd ksoyia wka;¾.; lrñka Bg w;aika ;nk md¾Yajhka ^rdcHhka& tu iïuq;Skays
m%;smdokhka ls%hdjg kexùug mshjr .;hq;= njg ne£ula we;s lrjk iïuq;Ska folla
flgqïm;a lsÍuo isÿúh' ;jo isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï ms<sn| iïuq;shg wksjd¾h
fkdjk fm%dfgdaflda,hlao iïu;fldg .ekqkq w;r tuÕska udkj ysñlï ms<sn| ixl,amh
;j;a mshjrla bÈßhg f.khñka ;ks mqoa.,hl=g jqjo udkj ysñlï fldñiu fj; meñKs,s
lsÍfï bv m%ia:dj ,ndfok ,§'6 YS% ,xldj úiska by; ish¿ iïuq;Ska wmrdkqu;fldg we;s
5
n,kak ls%I d,s mskafgda chj¾Ok" Public Accountability of the Attorney General – To What Extent Should the Exercise of His
Statutory Powers be Reviewed by Court?"kS;sh yd iudc iNdrh jdr m%ldYh" 15 l,dmh" 211 fj¿u" 2005 uehs'
6
ls%Id,s mskafgda chj¾Ok" Public Accountability of the Attorney General – To What Extent Should the
Exercise of His Statutory Powers be Reviewed by Court?"kS;sh yd iudc iNdrh jdr m%ldYh" 15 l,dmh"
211 fj¿u" 2005 uehs ys 19 jk msgqj
10
Y%S ,xldj ish wdKavql%u jHjia:dj yryd udkj whs;sjdislï i|yd by,u iqrCIs; njla
,nd§ we;' Bg fmr meje;s fida,anß jHjia:dj" 1972 wdKavql%u jHjia:dj jeks
jHjia:djkays mqrjeishkaf.a uQ,sl whs;sjdislï 9 wdrCId lsÍu i|yd m%;smdokhka wka;¾.;
jqjo 1978 wdKavql%u jHjia:dj uÕska y÷kd.kq ,nk uQ,sl whs;sjdislï lvùu
iïnkaOfhka wêlrKuh iykhla ,nd .ekSfï yelshdj 17 iy 126 jk jHjia:djka uÕska
,ndfokq ,en we;' tkï úOdhl fyda mßmd,k ls%hdjla10 fya;=fldgf.k uQ, sl
whs;sjdislula" wdKavql%u jHjia:dj úiska y÷kd.kq ,nk NdId whs;sjdislula lvùulg
,lajQ fyda lvùug w;Hdikak ;;jhla mj;sk ;eke;a;l=g rfÜ by,u wêlrKh
^fY%aIG
a dêlrKh& fj;ska tlS lvùu fyda lvùug w;Hdikak ;;õhg iykhla ,nd.ekSfï
yelshdj mj;S'
7
YS% ,xldj j¾.ixydr wmrdOhka je,elaùu yd o~qjï lsÍu ms,sn| iïuq;sh" iEu wdldrhlu j¾.jd§
fjkiafldg ie,lSï je,elaùu yd o~qjï lsÍu ms,sn| wka;¾cd;sl iïuq;sh" isú,a yd foaYmd,k whs;sjdislï
ms<sn| cd;Hka;r iïuq;sh iy tys wksjd¾h ffjl,ams; fm%dfgdaflda,hka fol" wd¾Ól iudðSh yd ixialD;sl
whs;sjdisluia ms<sn| cd;Hka;r iïuq;sh yd tys wksjd¾h fkdjk fm%dfgdaflda,h" <uhskaf.a whs;sjdislï
ms<sn| iïuq;sh yd tys wksjd¾h fkdjk fm%dfgdaflda,hka fol" ldka;djkag tfrys ish¿ wdldrfha
fjkiafldg ie,lSï msgq±lSfï iïuq;sh iy tys wksjd¾h fkdjk fm%dfgdaflda,h" jOysxid meñKùu yd
fjk;a lDDr wudkqIsl yd wjuka iy.; ie,lSï fyda o~qjïj,g tfys iïuq;sh yd tys wksjd¾h fkdjk
fm%dfgdaflda,h" hqO wmrdO yd ukqIH j¾.hdg frys wmrdO iïnkaOfhka jHjia:dms; iSudjka wod,
fkdlr.ekSu ms,sn| iïuq;sh" jrAKfNaojdo wmrdOhka uev,Su yd tajdg w~qjï lsÍu ms,sn| iïuq;sh" lS%vdj
;=, jrAKfNaojdoh ls%hd;aul lsÍug tfrys iïuq;sh" ixl%uKsl fiajlhska yd Tjqkaf.a mjq,aj, whf.a
whs;sjdislï iq/lSu i|yd jQ iïuq;sh" wdndO iys; ;eke;a;kaf.a whs;sjdislï iq/lSu iy|d jk cd;Hka;r
iïuq;sh yd tys wksjd¾h fkdjk fm%dfgdaflda,h" n,y;aldrfhka w;=okalrkq ,enQ ;eke;a;ka iq/lSu i|yd
jQ cd;Hka;r iïuq;sh hk iïuq;Ska wmrdkqu;fldg we;'
8
tlai;a cd;Sk af.a uyd uKav,fha idudðlhl= f,I Y%S ,xldj tlai;a cd;Skaf .a udkj ysñlï ms,sn| úYaj m%ldYkh wêlrKfha
iajdëk;ajh ms,sn| uQ,sl uQ,O¾uhka kS;s{jrekaf.a N+ñldj ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a uQ,sl uQ,O¾uhka kvq lshkkkaf.a whs;sj dislï
ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a ud¾f.damfoaY hka iqrIs; lsÍug ne£ isáhs' YS% ,xldj fmdÿ rdcH uKav,Sh rglao jk neúka yrdf¾ m%ldYkfha
molajd we;s fmdÿ rdcH uKav,Sh uQ,sl jákdlï wdrCId lsÍugo furg ne£ isáhs'
9
q %u jHJia:dfõ olajd we;s udkj ysñlïh' ish¿ uQ,sl whs;sjdislulau udkj ysñlula jk kuq;a iEu
uQ,sl whs;sjdislï hkq wdKaavl
udkj ysñlulau uQ,sl whs;sjdislula fkdfõ' WodyrKhla f,i tlai;a cd;Skaf .a isú,a yd foaYmd,k whs;sj dislï ms,sn| cd;Hka;r
iïuq;sh Ôj;aùfï whs;sh udkj ysñlula f,I y÷kd.kakd kuq;a 1978 wdKavql%U jHJia:dfõ th uQ,sl whs;sjdislula f,i wka;¾.;
fkdfõ'
10
YS% ,xldfõ uQ,sl whs;sjdislï i|yd n,kak" fojk uqøKh" chïm;s úl%u r;ak" 2006 ms' 754'
11
10 jHJia:dj
11
wd& kS;sfha md,kh M,odhS f,i ls%hdjg kexùu iy;sl lrk m%;smdokhka
uQ,sl whs;sjdislï
by; olajk ,o wdldrhg j¾;udk wdKavql%u jHjia:dj uÕska uQ,sl whs;sjdislï uekúka
ms,s.kq ,en we;s wdldrh wkqj tajd lvùul§ m%;sl¾u ,nd.ekSu i|yd fY%I a aGdêlrKh
fj; hdfï yelshdj Wodlrfohs' flfiafj;;a fuu m%;sl¾u ,nd.ekSFï hdka;%Kfha§
n,mdk iSudjka lsysmhla 17 iy 126 jHjia:djkays olajd we;' m<uqj 17 jk jHjia:dfjka
±lafjkafka úOdhl fyda mßmd,k ls%hdjla fya;=fldgf.k uQ,sl whs;sjdislï W,a,x>kh
jk wjia:djka ms,sn|jh' fuys§ jHjia:dohlfha fyda wêlrKfha ls%hdjka 18 fya;=fjka
isÿjk W,a,x>khùï is;du;du neyerfldg we;' 80^3& jHjia:dfjka ljr fya wêlrKhla
fyda úksYaph iNdjla uÕska uQ,sl whs;sjdislï lvùuo we;=,;aj ljr fyda mokul msysgd
md¾,sfïka;= mk;l j,x.=Ndjh m%YaK lsÍu ;ykï fldg we;' lsishï mk;la wdKavql%u
jHjia:djg wkql+,ùu iïnkaO .eg¿ bÈßm;a lsÍug wdKavql%u jHjia:dfjka wjir ,nd§
we;af;a tys mk;a flgqïm;a wjia:dfõ§ ^md¾,sfïka;=fjka iïu; ùug fmr& muKls'19
flfiafj;;a m<d;a iNdjla uÕska iuï; lrk ,o kS;shl j,x.=Ndjh m%YaK lsÍu fuhska
j,ld,kq fkd,nhs'20 fojkqj whs;sjdislï lvùug ,lajQ md¾Yajh tlS isÿùu isÿù udihl
ld<hl we;=,; fY%aIGa dêlrKh fj; fm;aiula bÈßm;a l<hq;= fjhs' ;=kafjkqj wdKavql%u
jHjia:dj lshd isákafka tfia fY%aIGa dêlrKh fj; fm;aiula bÈßm;a lsÍfï ffk;sl
whs;sjdislu ^kS;Hdkq+, ;;ajh& we;af;a mSvdjg m;ajQ md¾Yajh fyda Tyqf.a fyda wehf.a
kS;S{jrhdg muKla jk njhs' flfiafj;;a wêlrKh fmdÿ hym; ;ld wod, isÿùu
wod, fkdjk md¾Yajhkago fm;aiï bÈßm;a lsÍug wjir foñka fY%AIaGdêlrKh fuu
Í;sh fndfydaÿrg ,sys,a fldg we;' y;rjkqj fY%aIG a dêlrKhg zwod, ;;ajhka ;=,
12
11 jHJia:dj
13
12 jHJia:dj
14
13 jHJia:dj
15
14 jHJia:dj
16
211 msg qfõ 13 jk Wmqgkh
17
;jkS;ka t' ohdkkao Èidkdhl" 2003" 1 YS% ,kSjd" 74
18
l=udrisxy t kS;m s ;s fY%aIG
a dêlrK b,a,Sï 54$82 n,kak ohdkkao t ùrisxy
19
121 yd 122 jHjia:d
20
by; 14 ys 755 msgqj
12
1996 jif¾§ udkj ysñlï fldñIka iNdj ia:dms; lrk ,oafoa tlai;a cd;Skaf.a
idudðlhl= f,i udkj ysñlï iq/lSu i|yd rdcHfha lemùu n,d;aul lsÍu i|ydh'
wdKavql%u jHjia:dj hgf;a ta jkúgo uQ,sl whs;sjdislï lvùu iïnkaOfhka hdka;%Khla
ia:dms; fldg ;snqKo fld<ôka fndfyda ÿr neyer msysá .ïudkhkays idudkH ckhdg
fld<U msysá wêlrKhlska ,nd.; yels fulS iykhka ms,sn| wjfndaOhla fkdjqks' ta
wkqj fuu fldñIka iNdfõ wruqKjQfha udkj ysñlï ck;djg jvd;a ióm lrùu;a th
h:d¾:hla njg m;alr,Su;ah'22 fldñIka iNdjg idudðlhka m;alsÍfï§ ckdêm;sjrhd ta
ms,sn| ks¾foaY bÈßm;a lsÍfï n,h 17 jk jHjia:d ixfYdaOkh uÕska jHjia:dodhl iNdj
fj; mejÍu;a iuÕ udkj ysñlï fldñIka iNdj ;jÿrg;a Yla;su;a jQ w;r fldñiu ;=,
mej;sh yels mCImd;SNdjhka fyda foaYmd,k n,mEï ms,sn| jQ ìh myj hk ,§'
flfiafj;;a jHjia:dodhl iNdj ls%hd;aul fkdùu" iïm;a ysÕh" fldñIka iNdfõ n,;,
lsh
% djg kexùug wjYH foaYmd,ksl wNs,dIhla fkdùu hkd§ fya;+ka ksidfjka
j¾;udkfha th ck;djf.a uQ,sl whs;sjdislï wdrCId lsÍug wfmdfydi;aj we;' kS;sfha
mj;sk ;j;a wvq¨yq~q;djhla jkafka fldñIka iNdjg n,h we;af;a iudodk lsÍug fyda
ueÈy;aùug iy ks¾foaYhka yd fhduq lrùï isÿlrùug;a muKla ùuhs' ckdêm;sjrhd fj;
jd¾;d bÈßm;a lsÍu yerekqúg ish ks¾foaYhka n,d;aul lsÍug n,mEï iy.;ùfï
yelshdjla fldñIka iNdjg fkdue;' ckdêm;sjrhd úiska wod, ldrKdjka ksis mshjr
.ekSu i|yd md¾,sfïka;=j fj; bÈßm;a lrkq we;ehs wfmaCId flf¾'
rcfha fiajlhska" rcfha ixia:djkays fiajlhska" m,d;a md,k wdh;k iy tjeks fjk;a
wdh;khka úiska lrkq ,nk uQ,sl whs;sjdislï fyda fjk;a widOdrKhka ms,sn| meñKs,s
fyda fpdaokdjka iïnkaOfhka úu¾IKh fldg jd¾;d bÈßm;a lsÍu Tïnqâiaukajrhd úiska
isÿlrkq ,nhs' fuys ;¾lkho udkj ysñlï fldñIka iNdfõ ;¾lkhg iudk fjhs' tkï
hqla;sh jvd;a ck;dj fj; ióm lrùuh' kej;;a 17 jk jHjia:d ixfYdaOkh uÕska fuu
OQrh fj; úOdhlh fj;ska t,a, úhyels n,mEï bj;afldg th ks¾foaYmd,kSlrKh
lsÍug W;aidy ork ,§'
• cd;Hka;r iïuq;Skf.ka rdcH md¾Yajhka Rcqju ne£ fkdisák kuq;a rdcHhla lsishï
iïuq;shlg w;aika ;eîu th úiska iafõÉPdfjkau ish foaYSh udkj ysñlï jd¾;djka
ksÍCIKhg ,lalsÍu i|yd c;Hka;rhg werhqï lsÍula fjhs' fuu cd;Hka;r
ksÍCIKhka wdldr lsysmhlskau isÿúh yel' m<uqfjkau iïuq;Ska uÕska ia:dms; lrkq
,nk wdh;khkag m%;spdr ±laúhhq;= fjhs' fojkqj tlai;a cd;Ska jeks cd;Hka;r
hdka;%Khka fyda l,dmSh hdka;%Khka uÕska whs;sjdislï ms,s.ekSug ,lalrk f,ig
cd;Hka;r m%cdj úiska n,mEï lrkq ,eìh yel' WodyrKhla f,i YS% ,xldfõ .egqï
21
126 ^4& jHjia:dj
22
udkj ysñlï ms,sn| ±kqu fyda m%dfhda.sl w;a±lSï iys; ;eke;a;ka 5 fofkl=f.ka udkj ysñlï fldñIka iNdj iukaú; fõ'
fldñIka indfõ ls%h dldÍ;ajh mq¿,a jk w;r uQ,sl whs;sj dislï W,a,x>khùï ms,sn|j fidhdn,d úu¾IK isÿlsÍu" uQ,sl whw;sj dislï
j,g mgyels ld¾h mámdàka ms,sn| jk meñKs,s ms,sn|j fidhdn,d úu¾IK isÿlsÍu hkdÈh i|yd thg n,h ysñfõ' fldñIka iNdjg
mq¿,a úu¾IK n,hla ysñ w;r tu lghq;= i|yd Wm lñgq m;alsÍFï n,ho thg ysñh' tfukau meñKs,a,la bÈßm;a ùulska f;drj
iajlSh ksÍCIKh u;o th úiska úurAIK isÿ lrkq ,eìh yel' fldñIka iNdjg uQ,sl whs;sjdislï ms,sn| wêlrK lghq;=j ,g
ueÈy;aùug iy /|úhkaf.a iqNidOkh ms,sn|j kshdukh lsÍug;a n,h we;'
13
23
by; 2 ys ms'20
24
tu
14
15
25
rch ksfhda.h iïmQ¾Kfhka ls%h djg kexùu isÿ fkdl< w;r re' 2 lska muKla tkï re'120 olaj d muKla fmg%,a ñ< my, ouk ,§'
fï fya;=fldgf.k ;uka úiska ,ndÿka ish ¿u ;djld,sl ksfhda. wj,x.= lsÍug fY%aIaGdêlrKh mshjr.;a w;r tys m%;sM,hla f,i
foaYSh yd cd;Hka;r nexl= iuÕ wdKavqj t<eUisá m%dÖrK .súiqï fjkqfjka wdKavqjg úYd, jkaÈ uqo,la f.ùug isÿúh' wdKavj q
m%isoaêfhau lshd isáfha wêlrK ksf hda.h ish zhqO mßY%u hg m%;smCIZjk neúka th mQ¾K jYfhka ls%h d;aul fkdlrk njhs' l,sk a
i|ykal< wdldrhg fmg%,a ñ< ;SrKh lsÍu i|yd wêlrKh ueÈy;aùu úOdhlfha n,m%f oaYhg wêlrKh úiska wkjirfhka we;=,aula
f,i fmkS hd yel' flfiafj;;a úOdhlh úiska uq,a wjia:dfõ§u wêlrK ksfhda.h ls%h d;aul lsRSug tlÕ fkdùu úiska úOdhlhg
wêlrK ksf hda. hka fkd;ld isáh yelsh hk u;h we;s lsÍug fya;=j kq we;' fuu fomd¾Yajh w;r mj;sk fuu wd;;sh YS% ,xldfõ
kS;sfha md,khg ys;lr odhl;ajhla fkdimhhs'
26
ùrisxy t' iurisxy" 68 kkSjd" ms' 361' wdKavl
q %u jHjia:dfõ m%;smdokhkag wu;rj 158 jHjia:djo wNsksfhdað; jHjia:d iE§fï
n,hka CIKslj md,kh lsÍu iïnkaOfhka jk úêúOdk olaj d isáhs'
16
W' wjidkh
ljqreka úiska ljr w¾:ksrEmkhka fhdod.kq ,enQjo kS;sfha md,kh úiska zn,h flfrys
M,odhS m%;sfIAOhlaZ isÿlrkq ,nk nj;a" zish¿ wd.ka;=l ysñlïmEïZ28 j,g tfysj
mqrjeishdg wdrCIdjla ,ndfok nj;a m%;slafIam l< fkdyel' kS;sfha md,kh iodpdr ks;s
uQ,O¾uhla fkdjkakdla fukau th kS;Hdkql+, jkaklao fkdfõ' th kS;sh ls%hd;aul
lrk fukau kS;sh ks¾udKh lrk wdh;khka flfrys n,mdk wdh;ksl iodpdrhls'
tneúka th úiska ffk;sl ia:djr;ajh fukau ld¾h mámdál iqrCIslhkao /lfohs' tys
.=Kdx.hka úêu;a jkjd muKla fkdj whs;sjdislï ms,sn| ixl,amh iy .re;ajh i|yd
jk úYajdikSh;ajh" ldrHCIu;djh" idOdrK;ajh Èßu;a lsÍuo t;=, wka;¾.; fjhs'
27
^1& w.ue;sj rhd ^2& l:dkdhljrhd ^3& úmCI kdhljrhd ^4& cksêm;sjrhd úiska kï lrk ,o ;eke;af ;la ^5& w.ue;sj rhd yd
úmCIkdhljrhdf.a kï lsÍu u; ckdêm;sj rhd úiska m;alrkq ,nk miq fofkla- fuys§ md¾,sfïka;=fõ mCI kdhlhska iuÕ idlÉPd
l<hq;= jk w;r fuu miq fokdf.ka ;=ka fofkl= md¾,sfïka;=fõ iq¿;r m%c djka ksf hdackh lrk mCI kdhlhska iu¿ idlÉPdfldg
kï lrkq ,nk Tjqkaf.a wNsreÖka ksf hdackh lrk whj¨ka úh hq;=h ^6& w.ue;sjrhd fyda úCIkdhljrhd ksf hdackh lrk mCIyer
fiiq mCIhkag wh;a uka;S%jreka úiska idlÉPdfldg kï lrkq ,en ckdêm;sjrhd úiska m;a lrkq ,enQ wfhla hk idudðlhkaf.ka
jHjia:dodhl iNdj iukaú ; fõ'
28
msg
s qfõ by; igyk
17
18
ව වස්ථාවාදය සහ ආ ම ව වස්ථාව
‘ව වස්ථාවාදය’ ය ම ද සහ ‘ආ ම ව වස්ථාවට’ එ ඇ ස බ ධය?
19
20
අ. ව වස්ථාවාදෙ ලධ ම. ව වස්ථාවාදයට අ ව:
• ග ටඅ ලව බලය භා තා කල ය
• ෙ ශපාලන මය තම ෙ ඉල කවලට පමණ මා ය අතර ෛන ක
ඉල කය ඉ කරගැ ෙ මෙ දය පමණ භා තයට ගත ය
• ග ක ටඅ ලව ඇගැෙයන ‘ ෙ ආ පත ය’ හා සමගා වන
ෙල සාමාන සැකැ ය වඇ ෙ ය
• ව වස්ථාවා ෙ ශපාලන සැකැස්මකට එකඟ වය පළ කලා ජාත වා
ෙ ශෙයක ෙවෙසන ෙ පරමා පත බලය ඔ ෙ ආ ව මා
මට එකඟ වය පළ කරනවා පමණ ෙන ව තම වද මා කරගැ මට
එකඟ වය ලබා ෙද . උදාහරණය වශෙය ද වෙත , ම ව ෙ ශපාල ක
ත වය ෙවනස් ෙකෙරන ෙත එම ජනතාව තම ෙ ආ ම ව වස්ථාෙ
ෛන ක රා ෙව බැ .
• ගල අ වා ක ආර ෂා ම ආ ෙ බලය මා ෙක ෙම පමණ
ෙන ව, ආ ෙ අ කා යට යට ෙන වන ශ් ත අ වා ක ෙම ද,
21
22
23
24
25
v. ය පැන වල සහ ආ ෙ යාකා වය පැ ය තා
සපයන සහ සමාජෙ ම අ ලාෂය ෙගන ද වන, එෙම ම
ආ ෙ බලය මා කරන උ ත තර, ධාන ෙහ ක ය ෙව
26
v. ගල අ වා ක ආර ෂා මට සහ ෙප යහපත ගැ මට ආ ෙ
බලය මා මට
27
28
• අ කරණ ර ආ වම ප
කර ලබන අතර ෙම ශාල ෙලස
ෙ ශපාල කරණයට හ ව . ෙ
සා ගැ ෙ කට ෙ
ෙම ෙ ශපාලන වා
බලාෙප ෙර ෙව .
29
kjÈ,a,s iïfï,kfha f;audj jQfha zksoyia iudchl kS;sfha md,khZ hkakh' ;jo kS;sfha
md,kh háka Èfjk uQ,O¾uhka yd ld¾h mámdàka j¾Okh lsÍu fukau tlS ixl,amh
w¾: ksrEmkh lsÍu yd meyeÈ,s lsÍuo iïfï,kh úiska isÿlrkq ,eìk'
—È,a,s iïfï,kh kS;sfha md,kh ms<sn| ixl,amfhys jeo.;a wx.hka ;=klg wdrïNh
,ndfok ,§' m<uqjekak jkafka hï hï whs;sjdislï ksoyia ;eke;a;ka i;=j mj;sk
nj;a" Tjqka tajd rdcHfhka wdrCId lr.; hq;= nj;ah' fojkqj iajdëk wêlrkhla iy
kS;S{ ukav,hla fukau uQ,sl whs;sjdislï yd ksoyi wdrCId lsÍu i|yd M,odhS
hdka;%Khl wksjd¾h wjYH;djh mj;S' ;=kajekak jkafka .re;ajfhka hq;=j Ôj;afjñka
ish kS;Hdkql+, wfmaCIdjka ;Dma; lr.ekSu i|yd bv i,ik iudc" wd¾Ól yd foaYmd,k
;;ajhka ia:dms; lsÍuhs'˜
^wka;¾cd;sl ks;sfõ§kaf.a fldñiu" The Pioneering Years" ÆIshka Ô' ùruka;S%" ms' 53&
30
iïfï,kfha§ fuu f;audjka i|yd fjk fjku lñgq msysgjkq ,enQ w;r ldrHm;%h úiska
tajdfha idlÉPdjka i|yd moku imhk ,§' lñgqj, jd¾;djka yd ks.ukhka mQ¾K
iïfï,kh fj; ieis foll§ bÈßm;a lrkq ,enQ w;r óg iudka;rhj fuu mÀ;hka
fufyhqï lñgqjlgo fhduqlrk ,§' iïfï,kh ksud lsÍfï ieisjdrfha§ fufyhqï lñgqj
úiska ks.ukhka ksl=;a lrk ,§'
ish ks.ukj,§ jHjia:dodhl lñgqj m%ldYfldg isáfha kS;sfha md,kh hgf;a ñksidf.a
.re;ajh wdrCId lr.ekSu i|yd fya;=jkakdjQ ;;ajhka ks¾udKh lsÍu iy
mj;ajdf.khdu jHjia:dodhlh úiska isÿlrkq ,nk njhs' isú,a yd foaYmd,k
whs;sjdislï ms,s.ekSu fukau mqoa.,hdf.a mQ¾K fm!reI j¾Okhla i|yd iudÔh" wd¾Ól"
wOHdmksl yd ixialD;sl ;;ajhka ia:dms; lsÍuo fuhg wh;a fõ'
lñgqj ;jÿrg;a lshd isáfha kS;sfha md,kh i|yd iudch ;=, ;ks mqoa.,hska kshdukh
lsÍfñ wju m%ñ;Ska wjYH jk njhs' flfiafj;;a fujka m%ñ;Ska úiska jHjia:dodhl n,h
flfrys hï hï iSudjka we;slrkq ,nhs' jHjia:dodhlh flfrys jk iSudjka wdKavql%u
jHjia:djg wka;¾.;fldg mej;sh hq;= w;r iajdëk wêlrKhla uÕska iq/lsh hq;= fjhs'
lñgqfõ ks.ukhkag wkqj w;S;hg n,mdk mßÈ oKavk kS;s mekùu" tla mqrjeishl= yd
;jfll= fjkiafldg i,lk" wd.ñl úYajdihka ±Ífï ksoyig ueÈy;ajk" l:dlsÍfï"
/iaùfï yd iud.ufha ksoyig iSudjka mkjk" ;ek;a;ka úiska uQ,sl whs;sjdislï yd
iajlSh ksoyi ls%hd;aul lsÍug ndOdlÍ jk kS;Ska mekùfuka je,lS isàfï iy by;
i|yka l< ksoyia iqrCIs; lsÍu i|yd ld¾h mámdál hdka;%Khka iïmdokh ^zksi s
ls%hdoduhZ& lsÍfï j.lSu jHjia:dodhlh i;=fõ'
úOdhlh ms,sn| lñgqj ks.ukh lf<a jHjia:dodhlh úiska úOdhlh fj; ,ndfokakdjQ
n,h mej;shyels wvqu iSudjka ;=, ls%hdjg kexúh hq;= nj;a" tlS wNsksfhdað; n,fha
m%udKh yd wruqK iy tlS wNsksfhdað; n,hka ls%hdfõ fhoúhyels ld¾h mámdàka
jHjia:dodhlh úiska w¾:ksrEmkh l<yels nj;ah' úOdhlh úiska iïu; lrkq ,nk
kS;s iudf,dapkhg ,lalsÍfï n,h iajdëk wêlrK foayhlg ,ndÈh hq;= fjhs ^wêlrK
iudf,dapkh&'
úOdhlh lsishï ;eke;a;l=g fyda lsishï foam,lg Rcq yd ydkslr f,i n,mEï iy.;
jkúg Tyq fyda wehg ish meñKs,a, wêlrKhla bÈßfha lshdmEug fukau iqÿiq
m%;sl¾uhla ,nd.ekSugo whs;sh mej;sh hq;=h' wêlrK iudf,dapk hdka;%Khla fkdue;s
;;ajhka ;=,§ ish whs;sjdislï yd wNsreÖka flfrys n,mEï we;sù we;s md¾Yajhkag
;ukaj ksfhdackh lrùu i|yd m%udKj;a wjia:djka ,ndfok meñKs,s úNd. lsÍfï"
úu¾IK isÿlsÍfï iy Wmfoia§fï mQ¾j.dó mámdàka ia:dms; l<hq;= fjhs'
31
wmrdO ls%hdj,sh ;=, kS;sfha md,kh m%dfhda.slj ls%hdfõ fhoúu ms,sn|j lñgqfõ
wjOdkh fhuqúh' kS;sfha md,kh m%ldYùu iqrCIs; lrkqjia w;HdjYH jk njg
ie,flk wju Í;s fuys§ meyeÈ,s lrk ,§'
w;S;hg n,mdk mßÈ wmrdO kS;s mekùu je,elaùu ^kS;sfha ksYaÑ;;djh& fukau
ks¾fodAISNdjfha mQ¾j ks.ukh ms,sn|jo lñgqj ish ks.ukhka bÈßm;a lrisák ,o w;r
Tmamq lsÍfï Ndrh udre l<yels jkafka lreKq úiska m%;smCI mQ¾jks.ukhla ia:dms ; l<
úgl§ muKla jk nj lñgqfõ woyi úh'
kvq úNd.hg fmr r|jd isák ;eke;a;kaf.a whs;sjdislï lñgqj úiska ,ehsia;=.; lrkq
,enQ w;r wem b,a,d isàfï whs;sho thg we;=,;a úh'
pQÈ;f.ka m%YAK lsÍfï§ wkq.ukh l<hq;= wju m%ñ;Ska lñgqj úiska kshu lrkq ,eìks'
;uka fj; wmrdOdfrdamkh lsÍfuka je,lSfï whs;sh iy pQÈ;f.a fN!;sl yd udkisl
tald.%;djh iy;sl lrk m%;smdokhka ta w;r úh' wmrdO kvq iïnkaOfhka m%isoaO kvq
úNd. meje;aùu yd wNshdpkd lsÍfï iy jro ksjerÈ lsÍfï whs;sh ms,sn|jo lñgqj
ks.ukhka bÈßm;a lrk ,§'
wjidk jYfhka lñgqj ;SrKh lf<a kS;sfha md,khg o~qjï meñKùu iïnkaOfhka
lsisÿ úfYaIs; kHdhla wjYH fkdjk kuq;a lDDr" wudkqIsl fyda widOdrK ksjdrl
mshjrhka fyda o~qjï wksjd¾hfhkau neyer l<hq;= njh' fï wkqj yels iEu wjia:djlu
mqkre;a:dmk mshjrhka fhdod.ekSu flfrys lñgqfõ iyfhda.h ysñúh'
wêlrKh yd kS;s jD;a;sh ms,sn| lñgqj wjOdrkh lr isák ,oafoa iajdëk wêlrKhla
mej;Su kS;sfha md,kh we;s lsÍu i|yd w;sYhskau jeo.;a jk njhs' wêlrKfha
iajdëk;ajh iqrCIs; lsÍu i|yd úksiqrejreka m;alsÍu iïnkaOfhka wju jYfhka
rdcHfha wx.hka follaj;a ^tkï wêlrKh iy jHjia:dodhlh& w;r iyfhda.S;djhla
mej;Su we;=¿ mshjrhka .Kkdjlau wjYH fjhs' ;jo lñgqj m%ldYfldg isáfha
32
kS;s jD;a;sh iïnkaOfhka .;al< ish lghq;= ;ksj l<uKdlrKh lr.; yels
ixúOdkd;aul kS;s jD;a;shla meú;sh hq;=h hkak lñgqfõ u;h úh' ;uka fj;g
meñfKk ´kEu kvqjla Ndr.ekSfï ksoyi kS;S{jrhl=g mej;sh hq;=h' iuyr kvqj,§
Tyq wkqlïmdjla fkdolajk ;eke;a;ka fjkqfjka fmkS isàug Tyqg isÿjkq we;'
;jo hqla;sh fj; idOdrK m%fõYh ms,sn| ldrKh flfryso lñgqfõ wjOdkh fhduqúh'
kS;s jD;a;sh fj; mj;sk uQ,slu ne¢u jkafka m%udKj;a kS;s Wmfoia iy ksfhdackhla
,nd§u i|yd Wmßu W;aidyh orkq ,nk njg iy;slùu nj fuys§ m%ldYúh'
flfiafj;;a fuu j.lSï bgqlsÍu i|yd kS;s jD;a;shg iydh ùfï j.lSu rdcH yd m%cdj
i;=fõ'
È,a,s m%ldYkh
m%ldYkh fmdÿ iajrEmhla .;a;la jk w;r kS;sfha md,khg hg;a rgj,a leue;a;la
olajk wx.hka t;=, .eíj mej;=ks' jvd;a jeo.;a jkafka m%ldYkh úiska kS;sfha md,kfha
úYaùh;ajh iaÓridr f,i m%ldYhg m;alrkq ,eîuhs' m%ldYkh ls%hdjg kexúfï j.lSu
iyNd.Slrejka yd wka;¾cd;sl kS;sfõ§kaf.a iïfï,kh hk fomsßi fj; úh' m%ldYkh
zish¿u rgj, kS;sfõ§kag iïfï,kfha ks.ukhkays m%ldYs; uQ,O¾uhka ish m%cdjka ;=,
ls%hdjg kexùug lghq;= lrk f,iZ l< b,a,Sula fjhs' tfukau ziïfï,kfha ks.ukhka
f,dalh mqrd m%dfhda.slj ls%hdjg kexùug ish iïm;a mQ¾K jYfhka fhdojk f,igZ
wka;¾cd;sl kS;sfõ§kaf.a fldñiu fj; jk b,a,Sulao tys .eíj we;'
È,a,s m%ldYkh
1955 § wka;¾cd;sl kS;sfõ§kaf.a iïfï,kh úiska we;kaia mkf;a m%ldY;sj olajkq ,enQ
uQ,O¾uhka" úfYaIfhkau kS;sfha md,kh iy hqla;sh ksis f,i ls%hd;aul lsÍug iajdëk
wêlrKh iy kS;s jD;a;sh w;HdjYH jk njg h<s m%;s{d foñka"
33
1' iïfï,kfha ks.ukhkays m%ldYs; uQ,O¾uhka f,dalh mqrd ls%hdfõ fhoùug ish iïm;a
yd m%dfhda.sl mßY%uh fhdojk f,ig;a"
2' ish foaYmd,ksl yd ffk;sl wdh;khka ia:dms; lsÍfï" m%;sixúOdkh lsÍfï fyda
taldnoaO lsÍfï ls%hdj,sfha ksr;j isák rgj,g úfYaI wjOdkhla fhduq lrk f,ig;a"
3' kS;sfha md,kh we;s lsÍug kS;s YsIHhska yd kS;s jD;a;sfha lKsIaG idudðlhska Wkkaÿ
lrjk f,ig;a"
4' f,dj mqrd wdKavq" Wkkaÿjla olajk wka;¾cd;sl ixúOdkhka iy kS;S{ ix.ï fj;
m%ldYkh yd tys weuqKqï f,i we;s ks.ukhka ikaksfõokh lrk f,ig;a"
1985 wf.dia;= 26 Èk isg 1985 iema;eïn¾ 06 Èk olajd ñ,dfkdays§ mej;s” wmrdO je<elaùu iy
jrolrejka úIfhys ie,lSu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a wgjk fldx.%ih úiska ^fulS uq,O¾uhka& ms<s.kakd ,È’
;jo fï i|yd 1985 fkdjeïn¾ ui 29 Èk” 40$32 orK fhdackd iïu; iy 1985 foieïn¾ ui 13 Èk”
40$146 orK fhdackd iïu;h yryd” tlai;a cd;Sakaf.a uy uKav,h uÕska n,d;aulNdjh ,ndfok ,§’
tlai;a cd;Skaf.a m%{ma;sh uÕska f,daljdiS ck;djg ;rfha lshd isákq ,nkqfha” wfkl=;a foa w;r” Tjqkaf.a
wêIaGdkh úh hq;af;a” lsisÿ wdldrhl fjkialulska f;drj” udkj ysñlï iy uq,sl ksoyi m%j¾Okh lsÍu
iy Èß.ekaùu úIfhys cd;Hka;r iyfhda.h <.dlr .ekSu Wfoid” hqla;sh mj;ajdf.k hd yels ;;a;ajhla
ia:dms; lsÍuhs’
udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYkh uÕska kS;sh bÈßfha iudkd;au;djh” ks¾fodaISNdjfha mq¾j.ukh”
idOdrK;ajh ms<sn| jq whs;sjdislu iy kS;sh uÕska ia:dms; - iqÿiq” iajdëk iy wmlaImd;s úksYaph iNdjla
uÕska m%isoaêfha ijka§u ms<Sn|jq úfYaIS; uq,O¾u ;yjqre fldg we;’
kuq;a” ks;ru” fulS uq,O¾uhkaf.ka wfmalaIs; wruqKq iy ienE ;;a;ajhka w;r mr;rhla mj;S’
34
tfiau wêlrK ks,OdÍkaf.a ld¾Hhka úIfhys wod< jk Í;Ska j, b,lalh úh hq;af;a o” úksYaphldrjreka
talS uq,O¾u j,g wkql=,j lghq;= lsÍu i|yd jq fm<Uúuhs’
úksYaphldrjreka fpdaokd ,nkqfha” mqoa., Ôú;h” ksoyi” whs;sjdislï” hq;=lï iy mqrjeishkaf.a foam, j,g
tfrysj hñka uq,sl jYfhka .kq ,nk ;SrK ms<sn|jhs’
wmrdO je<elaùu iy jrolrejka úIfhys ie,lSu ms<Sn| tlai;a cd;Skaf.a 06 jeks fldx.%ifha 16 jeks
fhdackd iïu;h uÕska wmrdO je<elaùu iy md,kh lsÍu ms<snZ| lñgqfjka b,a,d isákq ,enqfha” úksYaph
ldrjrekaf.a iajdëk;ajh iy Tjqka f;dard .ekSu” jD;a;Suh mqyqKqj iy wNsfpdaolhkaf.a iy úksYaph
ldrjrekaf.a ;;a;ajh úIfhyso wod< jk ud¾f.damfoaYhka Tmakexùu ms<sn|j” ta w;f¾ m%uqL;djh ,dnÈh
hq;= njhs’
tu ksidfjka” hqla;sh msis|,k moaO;shla úIfhys wod< jk úksYaph ldrjrekaf.a ld¾hNdrh iy Tjqka f;dard
.ekSu” mqyqKqj iy Tjqkaf.a yeisÍu ms<sn|jq jeo.;alu úIfhys m,uqj wjOdkh fhduqq lsÍu jvdfhda.Hfõ’
ta wkqj my; l%uj;a f,i ix.%y fldg we;s uq,sl isoaOdka; uÕska” md¾Yajldr rdcHhkag” wêlrKfha
iajdëk;ajh iqrlaId lsÍu iy m%j¾Okh lsÍu ms<sn|j Tjqkaf.a ÿIalr ld¾hhg iyh fokq ,nk w;r” wdKavq
úiska ;u cd;sl jHjia:dj rduqj ;=< fukau mßphka ;=< § o tajdg .rel< hq;= fiau tajd wod< lr.; hq;=
w;r” tajd úksYaph ldrjrejka” kS;s{jreka” úOdhlfha fukau jHjia:dohl idudðlhka iy uyck;djf.a
wjOdkh msKsi /f.k hd hq;=h’ fulS uq,O¾uhka uq,slju jD;a;Suh úksYaph ldrjrekaf.a uki u; ix.%y
fldg we;s kuq;a” tajd mkjkq ,nk úksiqrejka úIfhysu jvd;a idOdrK f,i wod< lr.kq ,nhs’
wêlrKfha iajdëk;ajh
1’ úOdhlh yd jHjia:dodhlh úiska wêlrKfha iajdëk;ajh ;yjqre l< hq;= fiau” rfgys kS;sh ;=<g fyda
wdKavql%u jHjia:dj ;=<g wka;¾.; l< hq;=h’ tfiau wdKavq iy wfkl=;a wdh;kj, hq;=lu jkqfha”
wêlrKfha iajdëk;ajh ;yjqre lsÍu iy thg .relsÍuhs’
2’ wêlrKh úiska ;uka bÈßfha we;s ldrKd” wmlaImd;Sj” lreKq u; mokï ù kS;shg wkql=<j” fjk;a lsisÿ
wdldrfha iSudlsßulska f;drj” fhda.H fkdjk wdldrfha n,mEï fm<Uùï” mSvk” ;¾ck fyda ueÈy;aùï” iDcqj
fyda jHx.j wkqlïmd ±laùï fyda ljr fyda fya;=jlska f;drj ;SrKh l< hq;=h’
3’ wêlrKhg” wêlrKuh iajNdjfha ish¨u lreKq j,g jvd Tíng .shdjq wêlrKuh md;%Ndjhla ;sìh
hq;=h’ ta fiau Tjqkaf.a ;SrKhla i|yd bÈßm;a lrkq ,nk lreKla” kS;sh u.ska kshu wldrfhka ksYaph lrkq
,enq wdldrhg” tlS lreKq - tu ffk;sl iSudj ;=< mj;sk lreKlao keoao hk j. ;SrKh lsÍfï mru
wêldÍ;ajhla wêlrKhg mej;sh hq;=h’
4’ wêlrKuh l%shdoduh úIfhys” l=uk fyda wkaoulg fhda.H fkdjk mßoafoka fyda n,rys;j ueÈu;aùula
fkdmej;sh hq;=h’ tfiau wêlrKhka úiska .kq ,nk wêlrK ;SrK m%;sfYdaOkhkag hg;a fkdúh hq;=h’
wêlrK ;SrK m%;sfYdaOkh úIfhys ndOdjka fkdmej;Su fyda kS;shg wkql=<j” wêlrKh úiska n,d;aul
lrkq ,enqq” ksis n,dêldÍka uÕska fok,o ;Skaÿ” ikaksfõokh lsßu fyda ovqju wju lsßu úIfhys fyda
ndOdjka fkdmej;Su hkak fuu uq,O¾uh fõ’
5’ ia:dms; ffk;sl ld¾hmámdàka Ndú;d lrñka uq,a wjia:d wêlrK úiska fyda m¾Iohka úiska lrkq ,nk
kvqúNd. i|yd iEu ;eke;af;l= úIfhysu whs;sjdislula mej;sh hq;=h’ wêlrKuh m¾Iohka fyda uq,a wjia:d
35
7’ wêlrKh úiska Tjqkaf.a ld¾hNdrh ksis wdldrfhka l%shd;aul lsÍu úIfhys” wêlrKhg n,h§u msKsi
m%udKj;a uq,dY% iemhSu” iEu md¾Yajldr rdcHhlu hq;=lu fõ’
udkj yssñlï ms<sn| úYaj m%ldYkhg wkqj” wêlrKh idudðlhkao wfkl=;a mqrjeishka fukau NdIKfha”
weoySfï” iud.fï iy /iaùfï ksoyia i|yd ysñlï mdkq ,nhs’ flfiafj;;a úêúOdk olajk wkaoug” tlS
whs;sjdislï l%shd;aul lsÍf倫 úksYaphldrjre ks;ru wêlrKfha iajdêk;ajh” wmlaImd;SNdjh iy iajlSh
Oqrhkays .re;ajh iqrlaId jk mßoafoka wdpdrYS,Sj yeisrsh hq;=h’
9’ úksYaphldrjreka úiska” Tjqkaf.a wNsud;d¾:hka ksfhdackh lsÍug” Tjqkaf.a jD;a;Sh mqyqKqj m%j¾Okh
lsÍug” Tjqkaf.a wêlrKfha iajdëk;ajh iqrlaId lsßug úksiqrejkaf.a ix.ï fyda ixúOdkj,g iïnkaOùug
ksoyila mej;sh hq;=h’
10’ wjxlNdjh iy yelshdj iuÕ uqiqjq ukd mqyqKqjla fyda kS;sh ms<sn| iqÿiqlï j,ska fyì iajdëk
mqoa.,hka” wêlrK ks,OdÍka jYfhka f;dard .ekSu isÿl< hq;=h’ fhda.H fkdjk wdldrfha fm<Uùï u;
isÿlrkq ,nk wêlrKuh m;aùï j,g tfrysj” wêlrKhg f;dard .kq ,nk l%ufõohka iqrlaId l< hq;=h’
úksYaphldrjreka f;dard .eksf倫 l=,h” cd;sh" NdIdj jrKh” ,sx.sl;ajh” wd.u” foaYmd,ksl fyda fjk;a
u;jdohka” cd;sl fyda iudchSh uq,drïNhka foam<” Wm; fyda ;;ajhka u; mokïj mqoa.,hkag tfrysj
fjkiafldg” wêlrK ks,OdÍka i|yd bÈßm;ajk wfmalaIlhka ;uka iïnkaO rfgys cd;Slhka úh hq;=h hk
wjYH;djh u; fjkiafldg ie,lSula isÿfkdúh hq;=h’
11’ úksYaphldrjrekaf.a Oqrld,h” Tjqkaf.a iajdëk;ajh” wdrlaIdj” m%udKj;a Èߧukd” fiajd fldkafoais úY%u
jegqm iy úY%du .kq,nk jhi wdÈh wdKavql%u jHjia:d kS;sh uÕska m%udKj;a mßÈ iqrlaIs; úh hq;=h’
12’ m;alrkq ,enq fyda Pkaofhka f;dard m;alr.kq ,enq fyda úksYaphldrjrekaf.a Oqrfha meje;au” úOdkd;aulj
úY%u hk ;=re fyda Tjqkaf.a Oqrld,h ±Íu bl=;aj hk ;=re fyda ;yjqrej mej;sh hq;=h’
13’ mj;akdjq l%ufõohkag wkqj” úksYaphldrjrekaj fiajfhka Wiia lsÍf倫 wfmalaIs; lreKq Tjqkaf.a
úfYaIs; yelshdjka” Tjqkaf.a wjxlNdjh iy Tjqkaf.a w;a±lSï u; mokï úh hq;=h’
36
15’ m%isoaêfha isÿlrkq ,nk kvq jd¾;d mámdàka j,g jvd” wêlrKh” Tjqka úiska isÿlrkq ,nk idlÉPd”
Tjqkaf.a ld¾hhka úIfhys w;am;a lr.kq ,nk úYajikSh f;dr;=re iïnkaOfhka jD;a;Su ryiHNdjfhka
ne§h hq;=h’ tfiaau tlS lrkq iïnkaOfhka idlaIs§ug fm<Uùula isÿfkdl< hq;=h’
16 úkh ld¾hmámdàka úIfhys fyda wNshdpkd whs;sjdislu úIfhys fyda rcfhka jkaÈ,nd .ekSu úIfhys fyda
ndOdjlska f;drj” cd;sl kS;shg wkqj” úksYaphldrejka úiska iajlSh ld¾hhka l%shd;aul lsßfï§ jq fkdukd
l%shd fyda fkdlryeßï iïnkaOfhka jq uq,Huh ydks úIfhys isú,a kvqmejÍfuka mqoa.,slju Tjqka uqla;úh
hq;=hs’
17’ úksYaphldrjrhl=g ^Tyqf.a$ wehf.a wêlrKuh iy jD;a;Suh ;;a;ajfhka isák& tfrysj bÈßm;a jq
fpdaokdjla fyda meñKs,a,la iïnkaOj fhda.H ld¾hmámdàhla hgf;a” WÑ; wkaoug iy idOdrK f,i kS;s
ud¾.fhka lghq;= l< hq;=h’ úksYaphldrjrhdgo idOdrK f,i ijka§fï whs;sjdisl meje;sh hq;=h’
úksYaphldrjrhd úiska b,a,d isákq ,nk wjia:djl§ yereKq fldg” úNd.lrkqq ,nk lreKq tys uq,
wjia:dfõ isgu úYajikSh f,i ;nd .; hq;=h’
18' úksYaphldrejreka Tjqkaf.a fkdyelshdj u; fyda yeisßu u; Tjqkaf.a ld¾hNdrh ksis wdldrfhka
bgqfkdlsÍu hk fya;=fjka u; muKla Tjqkaf.a fiajh w;aysgqùu fyda fiajfhka mylsßu isÿl< hq;=h’
19’ wêlrKfha hymeje;au úIfhys ia:dms; l, m%ñ;Skag wkqj” ish¨u úkh md,kh lsßï fiajh w;aysgqùu
fyda fiajfhka mylsÍï ms<sn| ld¾HmÜmdàka ksYaph l< hq;=h’
20' úkh md,kh lsÍu fiajh w;aysgqùu” fyda fiajfhka mylsßu iïnkaOfhka .kqq ,nk ;SrK” iajdëk jq
m%;sfYdaOkhlg hg;a úh hq;=h’ fuu uq,O¾uh” by< wêlrKh uÕska fokq ,nk ;SrK iy jHjia:dodhlfha
jq fodaIdNsfhda. l%shdoduhka fyda ta yd iudk ld¾hmámdàka úIfhys wod< úh fkdyel’
37
miqìu
wêlrKuh wjxlNdjh kS;sfha md,kfha uq,a., fjhs' tfy;a ¥Is; kvq ;Skaÿ ,ndfok
f,ig jk w;suy;a foaYmd,ksl yd uQ,Huh mSvkhlg uqyqK§ug ixl%dka;s rgj,
úksiqrejrekag isÿfõ' wêlrKh ¥Is; ;;ajhg m;ajqjfyd;a hqla;sh ms,sn| fukau fmdÿfõ
md,kh ms,sn|jo ck;djf.a úYajdih ì£ hkq we;' kuq;a m%n, úu¾IK YlH;djhla fyda
mdrøDIH uQ,H moaO;shla fyda fkdue;s rgj, ¥IKh wkdjrkh lsÍu fyda uq,skqmqgd ±óu
38
úuiqu
.egqï j,ska miq ke.S isák rgl uQ,H wkdjrK ;ka;%h ls%hdjg kexùfï§ ie,ls,a,g
.;hq;= jeo.;a úp,Hhka w;r úksiqrejrekaf.a uQ,H wkdjrkh i|yd n,h ,ndfok
cd;Hka;r m%ñ;Ska fyda m%Yia; mßphka fudkjdo @ fulS wjYH;djka ls%hdjg kexùu i|yd
fhdod.; hq;= hdka;%Khka fudkjdo @ hkdÈh fukau wêlrK uQ,Huh wkdjrk kS;s
n,d;aul lsÍfï§ uE;ld,Skj ,o w;a±lSï w;r zbf.k.;a mdvïZ mj;So hkaksÈho fõ'
m%;spdr idrdxYh
whq;= Okj;aùu iy wNsreÖka w;r .egqï f,iska u;=jk ¥IKfhka wêlrKh wdrCId lsÍu
i|yd jk jeo.;a fuj,ula f,i úksiqrejreka úiska uQ,H wkdjrkhka isÿlsÍu ixj¾ê;
rgj,a úiska y÷kd.kq ,nhs' hqoaOfhka ì£f.dia kej; ke.Sisák iudchkays wêlrK
uQ,H wkdjrkfha wdlD;sh yd M,odhS;djh fnfyúkau mokïjkafka th ls%hdfõ fhdojkq
,nk kS;s l%ufha udÈ,sh iy úO.aO;d uÜgu u;h' cd;Hka;r idu fufyhqï isÿjk
ikao¾Nhla ;=, ¥IKhg tfrysj ksj¾;lhla f,i lghq;= lsÍug uQ,H wkdjrk ;ka;%hka
i;=j we;af;a iSudiys; úNj;djhls' thg fya;=j wkdjrkhka ls%hd;aul lsÍug yd
wëCIKh lsÍug M,odhS l%ufõohka tu rgj,a i;= fkdùuhs' nexl= lghq;= ms,sn|
bf,lafg%dksl jd¾;djka fuhg tla WodyrKhls' fuu bf,lafg%dksl nexl= jd¾;djka
fkdue;sj uQ,Huh jd¾;djka mÍCId lr ne,Su w;sYhska ld<h .;jk ls%hdjla fjhs'
wëCIK lghq;= isÿlrkq ,nk foayhkao ¥Is; úhyels w;r tys m%;sM,hla f,i ixfõ§
uQ,Huh f;dr;=re ke;sùu muKla fkdj tajdhska idmrdë f,i whq;= m%fhdack ,nd.ekSuo
isÿúh yel' fuu nrm;, wNsfhda.hkag myiq ms,s;=re fkdue;s kuq;a .egqïj,ska wk;=rej
ke.S isák rgj,a úiska id¾:l ;ka;%hka ls%hdjg kexjQ wjia:djka ms,sn| WodyrKhka
lsysmhla mj;S'
ÿIK fpdaokdjka t,a,ù we;s úksiqrejrekag tfysj kvq mejÍug uQ,sl uQ,H wkdjrk
;ka;%hka ;jÿrg;a w;sf¾l fuj,ula f,iska fhdod.kq ,eìh yel' tys w;sYh uQ,sl
uÜgfï§ úksiqrejrekag ish foam, ms,sn| m%ldYk bÈßm;a lrk f,ig uQ,H wkdjrk
;ka;%hka úiska kshu lrkq ,eìh yel' hïfyhlska miq wjia:djl tlS m%ldYkhka
wiïmQ¾K fyda wi;H hehs fmkS .shfyd;a Bg iudka;rj úksiqrejrhdg tfrysj isÿlrkq
,nk ls%hdmámdáhla ;=, wmrdOkSh fÉ;kdj Tmamq lsÍu i|yd fuu m%ldYkhka fhdod.kq
,eìh yel' l,ska lsisÿ M,odhS kS;sfha md,kfha fkd;snQ rgj, uQ,Huh ls%hdjka ms,sn|j
jeä úYajdikSh;ajhla we;slÍug uQ,H wkdjrk ;ka;%hka fya;=jkq we;'
j;alï fy,slsÍu úYd, jYfhka m%p,s;j mj;akd ¥IK úfrdaë fuj,uls' wêlrK uQ,H
wkdjrk ;ka;%hla ls%hdjg kexùug wruqKq lsÍfï§ ie,ls,a, fhduqúh hq;= fmdÿ
,CIKhka lsysmhla mj;S' ;sridr iduhla i|yd fjfyijk iudchka ms,sn|j jk
wjjdod;aul ksÍCIKhka lsysmhla u; th ;SrKh fõ'
39
¥IKh ms,sn| hqfrdamd wmrdO kS;s uKav, iïuq;sh ^1999&" OECD ¥IK úfrdaë iïuq;sh
^1997& iy ¥IKhg tfrys wka;¾ weußldkq iïuq;sh ^1996& jeks l,dmShj wod, jkakdjQ
iïuq;Ska /ilo rcfha fiajlhska i|yd uQ,H wkdjrk ;ka;%hka ms,sn|j wka;¾.; fõ'
wd' cd;sl kshdukhka( cd;sl uÜgfï§ úksiqrejreka fjkqfjka uQ,H wkdjrk ne£ï
wka;¾.; m%Odk uQ,dY%hka ;=kla fjhs' tkï wdKavql%u jHjia:djka" kS;s ^fyda p¾hd
ix.%yhka& iy ^l,d;=rlska& wêlrK ;Skaÿ yd wêlrK Í;s hk tajdh' fmdÿfõ .;al<
úksiqrejrekaf.a uq,H wkdjrkhka kshdukh lrk kS;s ilia lsÍfï§ úOdhl wx.fhka
iajdëkjQ wêlrK ks,OdÍka f,i Tjqkaf.a whs;sjdislï W,a,x>kh fkdjk n,h fn§u
ms,sn|j jk wdKavql%u jHjia:duh fyda fjk;a ffk;sl wjYH;djka flfrys úfYaIs;
wjOdkhla fhduqúh hq;=h' j;alï fy,slsÍfï kS;s iy úúO wêrK n,hka ;=, wkdjrk
isÿlrkq ,nk wdldrhka ms,sn| f;dr;=re my; uQ,dY% fldgfia olajd we;'
we' úYsIaG mßphka( úksiqrejka úiska uQ,H wkdjrkh isÿlsÍu i|yd jk úYaùhj ms,s.;a
m%ñ;Ska29 fkdue;s neúka úksiqrejreka úiska wdodhï yd j;alï wkdjrkh lsÍu iïnkaO
úYsIaG mßphka oyhla IFES úiska y÷kajdfokq ,en we;'
2' wkdjrkfha úIh m:h
w' ljqreka úiska wkdjrkh isÿl< hq;=o @( fuu wjYH;djka iEu úksiqrejrhl=gu wod,
fõo @ fkdtfiakï tajd wod, jkafka tla;rd uÜgul úksiqrejrekag muKlo @ tfia;a
ke;skï tajd kS;S{jreka yd ,smslrejkao we;=¿ iEu wêlrK fiajlhl=gu wod, jkafkao
@ hï w,a,ila fyda fjk;a widOdrK n,mEula fya;=fldgf.k kvqjl m%;sM,h flfrys
n,mEï iy.; úhyels ;k;=re ork ish¿ wêlrK ks,OdÍka úiska uQ,H wkdjrk
isÿl<hq;= nj mrud¾YS ;;ajh fjhs' fuys§ fndfyda kS;s moaO;Ska ;=, kS;S{jreka yd
,smslrejka$ frðiag%d¾jrekao we;=,;a jkqwe;s w;r ta wkqj Tjqka úiskao uQ,H wkdjrkhka
isÿl<hq;= fjhs' flfiafj;;a tfia lrk w;r;=f¾§u tla tla j¾.fha fiajlhska flfrys
kshduk wêldÍ;ajhla ysñ wdKavqfõ wxYh fyda YdLdj flfryso úfYaI wjOdkh fhduq
l<hq;= fõ' fï wkqj isú,a fiajh ms,sn| kS;s j,ska ,smslrejka wdjrkh jk neúka
kS;sfhka kshufldg we;s wêlrK wkdjrkh wêlrKfha ls%hdldÍ;ajhg muKla wod,
l<yels jkq we;' ,smsf.dkq wkdjrkh i|yd jeä fiajl ixLHdjla fhdod.ekSug isÿùu
29
2001 jif¾§ úksiqrejreka i|yd uQ,H wkdjrk wjYH;djka ms,n s | jvd ksYÑ
a ; wdo¾Y ix.%yhla ks¾udKh lsÍug
tlai;a cd;Skaf.a úfYaI{hska lKavdhula- wêlrK wjxlNdjh Yla;su;a lsÍu i|yd jk wêlrK lKavdhu W;aidy
ork ,§' 2001 jif¾§ fuu lKavdhu úiska ix.%yhla flgqïm;a lrk ,o w;r my; ud¾f.damfoaYhka tys wka;¾.; úh'
1'15 Í;sh mjqf,a idudðlhl=f.a Okh iïnkaOfhka yer mS;fldñia Ndrlrejl= f,i lghq;= lsÍu ;ykï lsÍu'
1' 16 Í;sh mqo.
a ,sl fyda mjqf,a wdfhdackhka yer wêlrK iajdëk;ajhg fyda tys m%ldYudkùug ueÈy;a jk uQ,H yd
jHdmdßl .Kqfokq ;ykï lsÍu'
1'20 Í;sh lsih s ï ;Hd.hl m%;s,dNshd úksiqre fyda Tyqf.a mjqf,a iduðlhl= jqjo wêlrKuh w,a,ia§u ;ykï lsÍu
1'21 Í;sh uyck wkdjrk wjYH;djkag hg;aj ;Hd. Yd m%;s,dN i|yd wjir§u
1'22 Í;sh tlS ld¾hhka i|yd úksiqrejrhl= fkdjk whl= yg f.ùïj,g idOdrK yd iudkqmd;sl f.ùula
1'22 wd iSudlsÍï fyda m%;smQrkh
1' 23 kS;sfhka kshufldg we;s uQ,H wkdjrkh yd nÿ f.ùu
fuu ix.%yh uQ,sl jYfhka fmdÿ kS;s miqìula iys; úksiqrejreka úiska ilia lrk ,oaola úh' 2002 jif¾§ th fjk;a
kS;s iïm%odhkag wh;a úksiqrejreka úiska ixfYdaOkh l<miq ^wêlrK p¾hdjka ms,n s | nex.f,da¾ uQ,O¾uhka& fuu
ud¾f.damfoaYhka we;=,;a fkdjqks'
40
wd' l=ula wkdjrkh l<hq;=o @( uQ,H wkdjrk ksfhda.hka fjkia úhyels kuq;a fmdÿfõ
wdodhï nÿ l%ufõohka ;=, wka;¾.; ish¿ uQ,dY%hkaf.ka ,efnk uQ,sl wdodhu" wdfhdack
jeks j;alï ^fldgia" ne÷ïlr wdÈh&" nexl= .sKqï" úY%du jegqma iy pxp, foam," ienE
foam, yd mqoa.,sl foam,j, m%Odk wx.hka hkdÈh thg we;=,;a fjhs' ienúka mj;akd fyda
Woa.; úhyels wNsreÖka w;r .egqï j,ska ñ§ isàu i|yd j;alï wkdjrkhl§ Ndrldr
wdodhï ^WodyrKhla f,i wOHCI uKav, idudðl;ajhka& ms,sn|j wkdjrkh lsÍu b;d
jeo.;a fjhs' wkdjrkhl§ foaYSh fukau cd;Hka;rj mj;akd ysñldr;ajhka yd .Kqfokq
ms,sn|jo ±laúh hq;= w;r wkdjrkfha ljr fyda wx.hl i;Hwi;H nj úuid ne,Su i|yd
tajdfha uqo,a f.ùï isÿjk Èkhka" ia:dkhka yd fjk;a uQ,sl f;dr;=reo wka;¾.;
l<hq;=h' tfukau mj;akd ljr fyda uQ,Huh j.lSï iïnkaOfhkao f;dr;=re wkdjrkhla
;=, wka;¾.; úh hq;=h'
we' mjqf,a idudðlhka( úksiqrejreka ish {d;Skaf.a kñka ish wdodhï yd j;alï jika
lsÍu fyda mjqf,a in|;d yryd jl% f,i w,a,ia ,nd.ekSu je,elaùu i|yd Tjqkaf.a
ld,;%hka fyda nd,jhialdr orejka i;= j;alïo fndfyda wkdjrk ;ka;%hka ;=, wka;¾.;
lrkq ,nhs' j;alï {d;Ska fj; yd Tjqka w;r ksoyfia tyd fuyd jk idudchkays fuh
úfYaIs;ju i;Hhla fõ' flfiakuq;a b;d mq¿,a w¾: ksrEmkhka fya;=fldgf.k
mqoa.,sl;ajh ms,sn| .eg¿ we;sùug fukau wkdjrk hdka;%Kh wkjYH lrorhla njg
m;aùugo fya;=jkq we;'
41
42
wd' i;Hdmkh lsÍu( .egqïj,ska ke.S isák rgj, fndfydaúg kùk yd úYajdiodhS uQ,H
l%uhla fkdmj;S' ta fya;=fjka j;alï wkdjrkhka iHdmkh lsÍu w;sYhska wiSre fjhs'
hqoaOfhka ì| jegqkq wd¾Òlhkays fndfyduhla .Kqfokq w;amsg uqo,g isÿjkafkah hkak
uQ,H wkdjrk wjYH;djka úiska ie,ls,a,g .;hq;=h' i;Hdmk ls%hdj,sh i|yd ,efnkafka
mß.Kkl.; fkdjk nexl= moaO;shla yd ú.Kk m%ñ;Ska" foam, ,shdmÈxÑ lsÍï yd rCIK
l%uhka muKla úhyel' fuu .eg¿jg úi÷ula f,i ienE yd pxp, foam,o we;=,;aj
j;alï ms,sn| mQ¾K wkdjrkhla lsÍfï wjYH;djhla mekùu ±laúh yelafla tuÕsk a
i;Hdmkh jvd myiq lrkq ,nk neúks'
we' wêlrK ks,OdÍkag m%udKj;a jegqma f.ùu( .re;ajfhka hq;=j iudcfha Ôj;aúhyels yd
m%udKj;a f,i ish mjq,a fmdAIKh l<yels jegqmla úksiqrejrekag yd wêlrK ks,OdÍkag
fk,efnkafka kï uQ,H wkdjrk kS;sj,g mQ¾K f,i wkql+,j lghq;= lsÍula Tjqka
fj;ska wfmaCId l<fkdyel' we*a.ksia:dkh" ldïfndach" ,hsîßhdj jeks fndfyduhla
rgj, wêlrK ks,OdÍka" ufyaia;%d;ajreka yd úksiqrejkag ysñjkafka b;d wvq jegqmls'
tho m%udoù fyda lsisfia;au fkd,eî hk wjia:djkao mj;S ^úfYaIfhka .%d óh m%foaYj,&' ta
wkqj úksiqrejreka yd fjk;a wêlrK ks,OdÍka wêlrK lghq;= isÿlsÍu fukau ish
/lshdfõ fldgila jk kvq weiSu i|ydo kS;súfrdaë f,i .dia;= whlsÍu jeks wdodhï
n,d.ekSug W;aiql jkq idudkH fohla njg m;aj we;' iuyre újD;ju w,a,ia .ekSug
mjd fm<ö isá;s'
fuu úuiqu" úfYaIfhkau mYapd;a .egqï ikao¾Nh ;=, id¾:l lr.;yels njg Tmamqfldg
we;s uQ,H wkdjrk ;ka;%hka ms,sn| WodyrK iy úúO uÜgïj, wkdjrkhka i|yd
jehjk úhou ms,sn| úialr ms,sn| idudðlhkaf.a m%;spdrhka INPROL i;=áka Ndr.kS'
________________
uQ,dY% ix.%yh(
fuu taldnoaO m%;spdrh my; uQ,dY%hkaf.ka lreKq Wlyd.kq ,en we;' hyperlink iys;j
,ehsia;=.;fldg we;s ish¿ f,aLKhka INPROL äðg,a mqia;ld,h fj; we;=,;a lrkq ,en
we;'
43
44
fuu ix.%yh 1979 foieïn¾ ui 17 jk Èk tlai;a cd;Skaf.a uyd uKav,h úiska 34$169
orK fhdackd iïu;h u.ska ms<s.kakd ,È’
1’ jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a jD;a;sh úIfhys wjYH lrkq ,nk by, uÜgfï j.lSï f,i
wka;¾.;” kS;súfrdaë l%shdjkag tafrysj iEu ;eke;af;l=gu wdrlaId lsÍu iy m%cdj úIfhys fiajh lsÍu
jYfhka - kS;sh uÕska Tjqka úIfhys mjrkq ,enq hq;=lï iEu wjia:djl§u Tjqka úiska bIag l< hq;=h’
úia;r m%ldYh
^w& ¶ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka ¶ hk jpkhg” úfYaIfhkau w;awvx.=jg .ekSu fyda rojd ;nd
.ekSu ms<sn| l%shd;aul lrkq ,nk” fmd,sia n,;, l%shd;aullrkq ,nk” Tjqkaj m;alrkq ,enqj;a fyda
Pkaofhka f;dardm;alr.kq ,enqj;a” ish¨u kS;s ks,OdÍka we;=<;afõ’
^wd& rdcHhka ;=< fmd,sia n,;,” ikakoaO yuqod n,dêldÍka úiska fyda ks, we÷fuka isák fyda fkdisák rdcH
wdrlaIl ikakoaO yuqod uÕska l%shd;aul lrkq ,nhs’ ta wkqj kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka hk
w¾:l:kh ;=<g” fulS fiajdjka yS ksr;j isák ks,OdÍkao we;=<;a njg ie,lsh hq;=h’
^we& mqoa.,sl” wd¾Ól iudchSh fyda fjk;a yÈis ;;a;ajhka úIfhys blauka iyh wjYH lrkq ,nk m%cdj ;=<
jq talS idudðlhkag iyhùuo” m%cdjg fiajh lsÍu hkakg úfYaIfhka we;=<;afõ’
^wE& fuu m%;smdokh yryd wjdrKh lsÍug n,dfmdfrd;a;= jkqfha” ish¨u m%pKav l%shd fld,a,lEï iy msvdldÍ
l%shd muKla fkdj oKavkSh jHjia:djka yryd” ish¨u m%foaYhka mqrd jHma;j mj;sk fujeks ;;ajhka
je<elaùu - jHdma; lsÍug;a wfmalaId flf¾’ tfiau fï yryd mqoa.,hkaf.a yeisÍu” wmrdOuh j.lsulg hg;a
fkdjk ;;ajhla lrd jHdma; lsÍu úIfhysÈ n,dfmdfrd;a;=fõ’
2 jk jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= l%shd;aul lsÍf倫 ish¨u ;eke;a;kaf.a
udkj ysñlï ;yjqre lsÍu iy tajd mj;ajdf.k hdu;a udkj .re;ajhg .re lsÍu iy iqrlaId lsÍu;a isÿl<
hq;=h’
45
^wd& cd;sl úia;r m%ldYkh Wfoid” fuu m%;smdokh yryd” fuu whs;sjdislï yeÿkd.ksñka wdrlaId lsÍu
úIfhys jq l,dmSh iy cd;sl m%;smdok we;=<;a l< hq;=h’
3 jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska iDcq f,igu wjYH lrkq ,nk úfgl§ iy” Tjqkaf.a rdcldß
lghq;= l%shd;aul lsÍu úIfhys wjYH lrkq ,nk m%udKhg muKla n,h fhÈh yelsh’
úia;r m%ldYh
^w& fuu m%;smdok yryd wjOdrKh lrkqfha kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska wjia:dms; idOl
hgf;a wmrdO je<elaùu fyda ta fya;=fjka ielldr jrolrejkafyda jrolrejkaj ks;Hkql=, f,i w;avx.=jg
.ekSu Wfoid iyh§u Wfoid fyda idOdrK f,i wjYH lrkq ,nk n,hla fh§ug Tjqkg wjir we;’ tfy;a
tls ;;a;ajhka Tíng n,h fhÈh fkdyel’
^wd& iudkqmd;slNdjh ms<sn| uq,O¾uhg wkql=<j idudkHfhka cd;sl ks;sh u.ska kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk
ks<Odßka úIfhys n,h fh§u iïnkaOfhka iSud mkjkq ,nhs’ fuysÈ f;areï .; hq;af;a” fuu m%;smdok
w¾:ksremKh lsÍfï§ iudkqmd;slNdjh ms<sn| tlS cd;sl m%;sm;a;s j,g .rel< hq;= njhs’ ks;Hkql=,
wfmalaIdjka <.dlr .ekSu úIfhys wiudkqmd;slj n,h fh§ug wjir fok njg fuu m%;smdokh lsisÿ úfgl
w¾:ksrEmKh fkdl< hq;=h’
^we& .sks wú Ndú;d lsÍu ms<snZ| jq m%n, l%ufõohka úIfhys ie,ls,su;a úh hq;=h’ tys§ <uqkag tfrysj .skswú
Ndú;d lsÍu neyer lsÍu úIfhys iEu W;aiyhlau .; hq;=h’ idudkHfhka ielldr jrolrejka whqO
ikakoaOj igka lrk úfgl§ fyda wka;rdodhl f,i fjk;a ;eke;a;ka iuÕ jdih lrk úfgl§ iy
ielldr jrolrejkag isrNdrhg .eksu úIfhys fyda Tjqkaj uev meje;aùu úIfhys” wju jYfhka m%n,
l%ufõohka Ndú;d lsÍu m%udKj;a fkdjk úfgl§ yereKq fldg .skswú Ndú;d fkdl< hq;=h’ .skswú Ndú;d
lrkq ,nk iEu úfgl§u ta iïnkaOfhka ksis n,dêldÍkag fkdmudj jd¾;d l< hq;=h’
46
úia;r m%ldYh
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= j, iajNdjh f,ig ,nd.kq ,nk
mqoa.,sl Ôú;h ms<sn| fyda wNSu;d¾:hka úIfhys ydks meñKsúh yels iy úfYaIfhka fjk;a ;eke;a;kaf.a
ls¾;sh úIfhys wod< jk f;dr;=re Ndú;d lsÍfï§ iy tajd wdrlaId lsÍu úIfhys lghq;= lsÍfï§ úfYaI
wjOdkhla fhduq l< hq;= w;r” tlS f;dr;=re wkdjrKh l< hq;af;a Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= l%shd;aul lsÍu
Wfoid fyda hqla;sh úIfhys m%fhdackj;a jk úfgl muKs’ fjk;a wruqKq Wfoid tlS f;dr;=re ljrdlrfhka
fyda wkdjrKh lsÍu fhda.h fkdfõ’
5 jk jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkag” ydks meñKùula” kmqrlg fm<Uùula” ljrdldrfha ±âjO nkaOk
fyda fjk;a lDDrlï” wudkqIsl fyda wjuka iy.; ie,ls,s fyda ovqjï mekùula fyda l< fkdyel’ ;jo
wjia:dms; idOl f,ig” rdcHhla ;=< hqoaOhla we;s úfgl fyda hqoaOhla i|yd ;¾ckhla we;súg cd;sl
wdrlaIdjg ;¾ckhla we;súg” wNHka;r jYfhka foaYmd,k jYfhka wjia:djrNdjhla mj;sk úfgl fyda
ljrdlrfha uyck;dj úIfhys yÈis ;;a;ajhla mj;sk úfgl” ±äjO nkaOkfyda fjk;a lDDrlï”wudkqIsl
fyda wjuka iy.; ie,ls,s fyda ovqjï mekùu” idOrKslrKh l< yels wjia:djl§ yereKqfldg lsisÿ kS;sh
l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßhl=g by< ks,OdÍkaf.a ksfhdackhkag hgy;a f,i fyda tjeks l%shdjla isÿl<
fkdyel’
úia;r m%ldYh
^w& fulS ;ykï lÍu” ±äjvysxid iy fjk;a lDDrlï” wudkqIsl fyda wjuka iy.; ie,ls,s j,g fyda ovqjï
j,g hg;aùfuka ish¨ ;eke;a;ka wdrlaIdùu ms<sn| ìðx m%ldYh ;=<ska mekk.S’ tjf.au fuh” tlai;a
cd;Skaf.a uyd uKav,h úiska ms<s.kq ,enq w;r” fuhg wkqj”
¶ tjeks wdldrfha l%shdjla udkj .re;ajh úIfhys jq jrola jk w;r” th tlai;a cd;Skaf.a m%{ma;sfha wruqKq
m%;slafIam lsÍula jYfhka fukau udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYkh u.ska m%isoaO fldg lshd isákq ,nk
udkj ysñlï iy uq,sl ksoyi W,a,x>Kh lsÍula jYfhkao wfkl=;a wka;¾cd;sl udkjysñlï ms<sn|
WmlrKhka W,,ax>Kh lsÍula jYfhkao fy<d ±lsh hq;=h’
^wd& m%ldYkh uÕska ±äjOysxid mekùu hkak my; mßoafoka w¾:ksrEmKh lrhs’
47
^we&¶ lDDr wudkqIsl fyda wjukaiy.; f,i ie,lSu fyda ovqjï mekùu¶ hk jpkh tlai;a cd;Skaf.a uyd
uKav,h úiska w¾:ksrEmKh lr ke;s kuq;a” YdÍßl fyda udkisl jYfhka isÿjk wmyrKhkag tfrysj
wdrlaId úh yels mßoafoka” mqz,a jYfhka jHdma; f,i th w¾:l:kh l<hq;=h’
6 jk jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska Tjqkaf.a Ndrfha isák ;eke;a;kaf.a fi!LHh ms<sn| mqz,a
wdrlaIKhla ;yjqre l< hq;= w;ru” úfYaIfhkau Tjqkg ffjoH wdOdr wjYH lrkq n,k úfgl tajd
iemhSug yels blauka mshjr .; hq;=h’
úia;r m%ldYkh
¶ ffjoH wdOdr¶ hkakg ffjoH ;;a;ajfhka miqjk ljr fyda ;eke;af;l= úiska isÿlrkq ,nk fiajd iemhSula
woyia fõ’ ta wkqj fuu ffjoHuh ;;ajfha miqjk ;eke;a;ka hkakg” iy;sl,;a ffjoH jD;a;slhka iy
w;sf¾l jYfhka ffjoH wdOdr iemhSu yd iïnkaO ;eke;a;kao we;=<;a fõ’ tajf.au tu ;eke;a;ka úiska
ffjoH wdOdr wjYH lrkq ,nk úfgl fyda b,a,d isák úfgl tajd ;yjqre l< hq;=h’
^wd& ffjoHuh ;;a;ajfha miqjk ;eke;a;ka kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk l%shdouhka Wfoid iïnkaO ù we;s
w;r;=r kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk l%shdoduhkaf.ka mßNdysr - ffjoHuh ;;a;ajfha miqj ;eke;a;kaf.a
Wmfoia we;sj fyda kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk l%ufõohkag iïnkaOù isák ffjoHuh ;;a;ajfha miq jk
;eke;a;kaf.a ks¾foaYu;” kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a Ndrfha isák ;eke;a;ka úIfhys fhda.H
m%;sldr imhñka” tls;eka;a;ka úIfhys ;Skaÿj,g t<öh hq;=h’
^we& fuysÈ jgyd .; hq;= jkqfha kS;sh W,a,x>kh lsÍu fya;+ lrf.k wk;=rg m;ajqjka úIfhys fyda kSs;sh
W,a,x>kh lsßu u; úkaÈ;hka jq wh úIfhys jq ffjoH wdOdr - kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska
;yjqre l< hq;= njhss’
7 jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska lsisÿ wdldrhl ÿIK lghq;a;la fkdl< hq;=h’ fuls ks,Odß úiska
tjeks wdldrfha ish¨ l%shdj,g ±ä f,i úreoaO úh hq;= w;ru tajd ±äf,i msgq ±lsh hq;=h’
úia;r m%ldYkh
^w& ljrdldrfha ÿIK l%shdjla tjeks wkaoug ljrdlfha fyda n,êldßh whq;= f,i fhoùula” kS;sh l%shd;aul
lrkq ,nk ks,OdÍka iïnkaOfhka” wdKavq jYfhka Tjqkaf.a mqrjeishka w;r kS;sh n,.kajkq ,nh fkdyels
48
^wd& ÿIKh hkakg wd¾:l:kh cd;sl kS;shg hg;a úh hq;= w;r” hï rdcldÍ lghq;a;la iïnkaOfhka”
;Hd.h Wfoid m%;spdrh ±laùfuka fmdfrdkaÿ fyda n,fhka ,nd .eksu i|yd jq fm<Uùu fyda ms<s.eksu fyda
tjeks wdldrfha hï l%shdjla lsßu fyda fkdlryeßula ms<sn|j jerÈ iy.; ms<s.eksu fyda hï l%shdjla lsßu
fyda fkdlr yeßï o we;=<;aj fï f;reï .; hq;=hs’
^we& ¶ÿIK l%shd ¶hk woyia by; olajk wkaoug i,ld ne,sfïÈ” ÿIKh Wfoid jq W;aiy ±ßu o thg
w;=<;a jk njg f;reï .; hq;=h’
8 jk jHjia:dj
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska kS;shg iy j¾;udk ix.%yhkag .rel< hq;=h’ tls kS;ska ms<Sn|
ljr ldrfha W,a,x>Kh lsßï j,g ±ä f,i úreoaO ùug iy tjeks W,a,x>Kh lsßï je<elaùug kS;sh
l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska Tjqkag yels Wmßu yelshdfjka lghq;= l, hq;=h’
kS;sh ms<Sn| j¾;udk ix.%yh W,a,x>K ù we;s njg úYajdi lsÍug kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßkag
fya;= we;=ˆ úg fyda tjeks W,a,x>Kh lsÍula ms<sn|j Tjqkaf.a by< n,dOdÍkag jd¾;d l< hq;= w;r” wjYH
úfgl” fjk;a fhda.H wêldÍka fj; fyda úu¾Yk fyda m%;sl¾u iemhSu ms<sn| n,;, we;s uq,drïNhka fj;
fyda jd¾;d l<hq;=h’
úia;r m%ldYh(
^w& fuu ix.%yh” cd;sl jHjia:d we;=<g fyda mßph ;=<g fyda we;=<;a lrf.k we;s úg fuu ix.%yh
tajdg wkql=<j meje;sh hq;=h’ tjf.au cd;sl jHjia:djka ;=< fyda mßphka ;=<” fuu j¾;udk ix.%hkag
olajkq ,nk m%;smdok j,g jvd m%n, m%;smdok wvx.=j mj;S kï” tu m%n, m%;smdok n,meje;aúh hq;=h’
^wd& fuu jHjia:dj yryd wfmalaId lrkqfha” tla w;lska” uyck wdrlaIdj úYd, jYfhka r|dZ mj;sk
ksfhdað;hkaf.a wNHka;r úkh úIfhys jq wjYH;d” wfkla w;g” uq,sl jYfhka udkj ysñlï W,a,x>kh
lsßï úIfhys jq wjYH;d” w;r iunr;djh iqrlaIs; lsßuhs” kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska
;ukaf.a n, iSudj ;=< jq W,a,x>Kh lsßï ms<Sn|j jd¾;d l< hq;= w;r M,odhs fjk;a m%;sl¾u fkdue;s
úglÈ muKla ;ukaf.a n, isudfjka Tíng hñka” fjk;a kS;sHdkql=, l%shdud¾. .; hq;=h’ kS;sh l%shd;aul
lrkq ,nk ks,Odßka úiska fuu ix.%yh W,a,x>Kh lsßula isÿù we;snjg fyda tjeks W,a,x>Kh lsßula
ms<sn|j jd¾;d lr we;s ksid Tjqka mßmd,kuh jYfhka fyda fjk;a oKkavkhkag hg;a fkdúh hq;=h’
^we& ¶ fhda.H n,dêldrska fyda úu¾YK fyda m%;sl¾u iemhSfï n,;, ysñ uq,drïNhka¶
hk jpkfhka woyia lrkqfha” fuu ix.%fha n, isudj ;=< jq W,a,x>Kh lsÍfï ms<sn| ÿla.ekú,s iy meñKs,s
bÈßm;aj we;s úg tajd úu¾Ykh lsßu ms<sn| fjk;a n,;, ysñ fyda pdß;%kql=,” jHjia:dms;j” iajdêkj fyda
wNHka;r jYfhka kS;sh n,.kajkq ,nk ksfhdað; wdh;k meje;sh;a” cd;sl kS;shg hg;aj mj;sk
uq,drïNhka fyda ljrdldrfha wêldßhla fõ’
^wE& we;eï rgj,” ckudOH” by; ^we& wkqfPaohfha úia;r lrkq ,nk wdldrfha meñKs,s úu¾Ykh lrkq
,nk ld¾HNdrh l%shd;aul lrkq ,nk wh f,i ie,lsh yels’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka” fuu
j¾;udk ix.%yfha 4 jk jHjia:dfõ olajkq ,nk úêúOdk j,g wkql=, iy ;ukaf.a rfgys jq pdß;% iy
kS;skag wkq,j” wjidk jYfhka wOdr iy Wmfoia imhk f,i Tjqka úiska” ckudOH yryd uyck;djf.a
49
^b& kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska” fuu ix.%yfha úêúOdkhkag wkq.;j” tajdg fhda.H jk
mßoafoka lghq;= l< hq;=h’ taajdg .re l< hq;=h’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk jD;a;sh jYfhka” kS;sh n,
.kajkq ,nk ksfhdað; wdh;k úiska” m%cdfõ iyh msKSi iïmq¾K iyfhda.h ,nd foñka fiajh l, hq;=h’
50
1990 ud¾;= ui 27 osk isg" 1990 iema;eïn¾ ui 07 hk osk olajd lshqnd yS" yjdkd ¥m;aj, mej;s"
wmrdO je<elaùu iy jrolrejka úIfhys ie<lSu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a wgjk fldx.%ih fulS
ud¾f.damfoAYhka ms<s.kakd ,oS'
flfiafj;;a tlai;a cd;Skaf.a m%{ma;sh u.ska f,daljdiS ck;djg ;rfha lshd isákq ,nkqfha" wfkl=;a
foa w;r" Tjqkaf.a wêIaGdkh úh hq;af;a" l=,h" ,sx.sl;ajh" NIdj fyda wd.u jYfhka lsisÿ
fjkialulska f;drj" udkj ysñlï iy uQ,sl ksoyi m%j¾Okh lsrSu iy osrs.ekaùu i|yd cd;Hka;r
iyfhda.h <Õdlr .ekSu" Tjqkaf.a wruqKqj,ska tla wruqKla f,i m%ldYhg m;alsrSu iy hqla;sh
mj;ajdf.k hd yels ;;ajhka ia:dms; lsrSuhs'
flfiafj;;a" udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYkh u.ska" kS;sh bosrsfha iudkd;au;djh" ks¾fodaISNdjfha
mQ¾j ks.ukh" idOdrK;ajh mS<sn| jQ whs;sjdislu iy iajdëk iy wmlaImd;S úksYaph iNdjla u.ska
m%isoAêfha ijka oSu ms<Sn| jQ uQ,O¾u ;yjqre fldg we;'
flfiafj;;a" ks;ru" fulS uQ,O¾uhka u.ska wfma;laIs; wruqKq iy ienE ;;ajh w;r mr;rhla
;ju;a mj;S'
flfia kuq;a" iEu rglu hqla;sh miso,Su iy ixúOdk.; lsrSu fulS uQ,O¾uhka u.ska m%fndaOu;a l<
hq;= w;ru" tAjd iïmQ¾Kfhkau h:d¾:hla njg m;a lr .ekSug m%h;ak ork njg fmdfrdkaÿ lrjd
.; hq;h
= '
flfiafj;;a" wNsfpdaolhka úiska hqla;sh mis|,Su úIfhys b;d m%n, ld¾hNdrhla isÿlrk w;r
Tjqkaf.a jeo.;a j.lSï bgqlsrSu úIfhys wod< jk rS;Ska" ^by; olajk ,o uQ,O¾uj,g wkq.;ùu
i|yd fukau Tjqkaf.a .re;ajh i|yd o" ;j ÿrg;a" idOdrK iy hqla;s iy.; jQ wmrdO hqla;sh
úIfhys odhl ùugo" wmrdOj,g tfrysj mqrjeishka úIfhys jvd m%n, jQ wdrlaIdjla i|yd o&
m%j¾Okh l< hq;h
= '
wNsfpdaolhka úIfhys ysñj ;sfnk" Tjqkaf.a ld¾hNdrh iïmQ¾K lsrSu úIfhys wjYH lrkq ,nk
jD;a;Suh iqÿiqqlï" úfYaIfhkau tAjdfha kj wdlD;Ska iy m%udKhka" ^fiajhg nojd .ekSu ms<sn| jQ
j¾Okh jQ l%ufúo iy ffk;sl iy jD;a;Suh mqyqKqj ;=<ska fukau" wmrdOj,g tfrysj igka lsrSu
51
flfiafj;;a tlai;a cd;Skfa .a uyd uKav,fhaoS" wmrdO je<elaùu iy jrolrejka úIfhys ie<lSu
ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a yhjeks fldx.%ifha 16 jeks fhdackd iïu;h u.ska" wmrdO je<elaùu iy
md,kh lsrSu ms<sn| lñgqfjka b,a,d isákq ,enQfha" úksYaphlrejkaf.a iajdëk;ajh iy Tjqkaf.a f;dard
.ekSu" jD;a;Suh mqyqKqj iy úksYaphlrejkaf.a iy wNsfpdaolhka ;;a;ajh úIfhys o wod< jk
ud¾f.damfoaYhka Tmakexùu ms<sn|j" tA w;f¾ m%uqL;djh ,nd osh hq;= njhs'
flfia kuq;a" wmrdO je<elaùu iy jrolrejka úIfhys ie<lSu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a y;ajeks
fldx.%ih wêlrKfha iajdëk;ajh ms<sn|jQ uQ,sl uQ,O¾u ms<s.kq ,enQ w;r" tlai;a cd;Skaf.a uyd
uKav,h" 1985 fkdjeïn¾ ui 29 osk iïu; l< 40$32 orK fhdackd iïu;h u.ska iy 1985
foieïn¾ ui 13 osk iïu; l< 40$146 orK fhdackd iïu;h u.ska" tA ioyd n,d;aulNdjh ,nd
fok ,oS'
flfia fj;;a" n,h whq;= f,i fhoùu ms<sn| iy wmrdO úkaos;hka ioyd jQ hqla;sh ms<sno uQ,sl uQ,
O¾u we;=<;a m%ldYkh u.ska hqla;shg m%fúY ùu iy idOdrK f,i ie,lSu" h:d;;a;ajhg m;alsrSu"
jkaos iy wmrdO úkaos;hka úIfhys iyhùu m%j¾Okh lsrSu Wfoid .;hq;= l%shdu¾.hka ks¾foaY
lrkq ,nhs'
flfia kuq;a" y;ajeks fldx.%ih tys 7 jk fhdackd iïu;h u.ska lñgqfjka b,a,d isákq ,enQfha"
wfkl=;a foa w;r" f;dard .ekSu" jD;a;Suh mqyqKqj iy wNsfpdaolhkaf.a ;;a;ajh" Tjqkaf.a wfmalaIs;
ÿIalr ld¾hNdrh iy yeisrSu" wmrdO hqla;s moaO;sh b;du ugis,qgq wkaoug l%shd;aul lsrSu úIfhys
Tjqkaf.a odhl;ajh iy fmd,Sish iu. Tjqkaf.a iyfhda.h jeâ lsrSu ms<sn| jQ l%fudamdhka" Tjqkaf.a
wNsu;dkqidrS n,;, ms<sn| jmirh" wmrdO kvq úOdk ld¾h mámdàka ys oS Tjqkaf.a ld¾hNdrh iy ta
iïnkaOfhka wkd.; tlai;a cd;Skaf.a fldx.%ihkag jd¾;d lsrSu iïnkaOfhka jQ ud¾f.damfoaYhka
ms<sn| wjOdkh fhduq lsrSu wjYHh njhs'
tA wkqj my; l%uj;a f,i ix.%y fldg we;s uQ,sl isoaOdka; u.ska" md¾Yjldr rdcHhkag" wmrdO
kvqúOdk ld¾h mámdàka ysoS wNsfpdaolhkaf.aa wmlaImd;S;ajh iy idOdrK;ajh jvd;a M,odhS f,i
iqrlaId lsrSu iy m%j¾Okh lsrSu ms<sn| jQ Tjqkaf.a ÿIalr ld¾hhg iyh fokq ,nk w;r" wdKavq
52
1& wNsfpdaolhka jYfhka f;dard .kq ,nk mqoa.,hka" ukd mqyqKqjlska iy iqÿiqlïj,ska fyí"
wjxlNdjfhka iy yelshdfjka hq;= ;ks mqo.
a ,hka úh hq;=hs'
2& ^w& wNsfpdaolhka f;dard .kq ,nk ks¾Kdhlhka ys" l=,h" j¾Kh" ,sx.sl;ajh" NdIdj" wd.u"
foaYmd,k fyda fjk;a u;jdo" cd;sh iudc fyda jd¾.sl uQ,drïNhka" foam<" Wm;" wd¾:sl fyda fjk;a
;;a;ajhka u; mokïj mqoa.,hkag tfrysj wdrlaIKhka wka;¾.; fldg ;sfnk njg rdcHhka
;yjqre l< hq;h
= ' ta yereKq fldg" wNsfpdaol ;k;=r úIfhys bosrsm;ajk wfmalaIlhka" ;uka
iïnkaO rfgys cd;slhl= ùu wjYHùu ;=<" ta u; fjkiafldg ie<lSula fkdl< hq;h
= '
^wd& wNsfpdaolhka úIfhys ukd fhda.H wOHdmkhla iy mqyqKqjla mej;sh hq;= w;ru" cd;sl iy
wka;¾cd;sl kS;s u.ska yÿkd .kq ,enQ iellrejkaf.a iy úkaos;hkaf.a whs;sjdislï iy Tjqkaf.a
udkj ysñlï iy uQ,sl ksoyi iïnkaOfhka jQ wdKavql%u jHjia:duh iy jHjia:dms; wdrlaIKhka
i|yd" Tjqkaf.a ;k;=frys jQ w.hka iy iodpdrd;aul hq;=lï ms<sn|j o ukd oekSula mej;sh hq;h
= '
4& wNsfpdaolhkag ;¾ck" ) íh .ekaùï" ndOd lsrSï" w;sYh f,i ysrsyer lsrSï" wfhda.H wdldrfhka
isÿlrkq ,nk ueosy;aùï fyda isú,a" oKavk fyda fjk;a j.lSï úIfhys whqla;s iy.; fm<Uùïj,ska
f;drj ;u jD;a;Sh ld¾hNdrh l%shd;aul l< yels njg rdcHhka ;yjqre l< hq;h
= '
53
9& wNsfpdaolhkag Tjqkaf.a wjYH;d ksfhdackh lsrSug" Tjqkaf.a ;;a;ajh wdrlaId lsrSug iy Tjqkaf.a
jD;a;sh mqyqKqj m%j¾Okh lsrSu i|yd jD;a;Sh ix.ï fyda fjk;a ixOdkj,g iïnkaOùug tjeks ix.ï
fyda ixúOdk msysgqjd .ekSug ksoyila ysñ úh hq;h
= '
11& kS;sh u.ska n,h oS we;s wkaoug fyda foaYSh mrsphka yS wvx.= ù we;s wkaoug wmrdO
mrSlaIKj, tajdfha kS;Hdkql+,Ndjh wëlaIKfha oS iy fmdÿ hym; ksfhdackh lrkq ,nk ;eke;a;kaq
jYfhka fjk;a ld¾hNdrhka ls%hd;aul lsrSfï oS o wNsfpdaokd wdh;k o w;=¿j" wmrdO kvq úOdk
ld¾h mámdàka ysoS wNsfpdaolhka úiska m%n, ld¾hNdrhla bgq l< hq;h
= '
12& wNsfpdaolhka úiska kS;shg wkql+,j" idOdrKj" jvd;a ia:sr f,i iy jvd;a lâkï f,i Tjqkaf.a
ld¾hNdrh bgq l< hq;h
= ' ;jo udkj .re;ajhg .re l< hq;h
= '
udkj .re;ajh iqrlaId l< hq;=h' udkj ysñlï ;yjqre l< hq;h
= ' ;jÿrg;a wmrdO hqla;Ska moaO;sh
;=< jvd ugis,qgq jQ l%shdoduhla ;yjqre lsrSu iy kS;sfha ksis l%shdoduh ;yjqre lsrSu úIfhys odhl
úh hq;h
= '
54
w& Tjqka úiska Tjqkaf.a ld¾hNdrh wmlaImd;Sj iy foaYmd,k" iudcSh" wd.ñl" jd¾.sl" ixialD;sl"
,sx.sl fyda fjk;a wdldrfhaa lsisÿ fjkialulska f;drj mj;ajdf.k hdhq;h
= '
wd& uyck iqNfi; wdrlaId lsrSug iellrejka úIfhys wjOdkh fhduq lrñka iellrejkaf.a iy
úkaos;hkaf.a ;;ajh úIfhys ksis wdldrfhka úIh uQ,slj lghq;= l< hq;h
= '
16& iellrejkag tfrysj wNsfpdaolhka i;=j idlaIs mj;sk úg tu idlaIs wkdjrKh lr f.k we;af;a
iellrejkaf.a udkj ysïlï oeâ f,i W,a,x>Kh lsrSu ;=<ska úfYaIfhka lDDr iy wudkqIsl nkaOk
mekùu u.ska wudkqIsl fyda b;du my;a wkaofï ie,ls<s fyda ovqjï u.ska fyda fjk;a wdldrfha udkj
ysïlï W,a,x>Kh lsrSu ;=<ska jeks kS;súfrdaë úêl%u u.ska njg okakd úg fyda úYajdi lsrSug
idOdrK fya;= mj;sk úfgl tjeks l%ufúOhka Ndú;d lf<a ljqreka Wfoido Tjqka úIfhys muKla
fkdj lsisÿ ;eke;af;l=g tfrysj fhdod .ekSu m%;slafIam l< hq;h
= ' ta wkqj ta ms<sn|j wêlrKhg
oekqïosh hq;= w;r hqla;sh úIfhys tjeks l%ufúOhka /f.khdfï j.lSï iy.;Ndjh ;yjqre lsrSug
ish,qu wjYH lrk mshjr .; hq;h
= '
wNsu;dkqidrS ld¾hhka
17& rgj,aj, wNsfpdaolhkag wNsu;dkqidrSj lghq;= lsrSug ysñlula we;' tjf.au kS;sh fyda m%ldYhg
m;al< rS;Ska fyda fr.=,diSka u.ska wNsfpdaolhkaf.a l%shdoduh úIfhys ;SrK .ekSfï oS idOdrK iy
wkql+, m%fúYhkag wkq.; ùu j¾Okh lsrSug ud¾f.damfoaY ie<eiaúh hq;h
= '
we& Tjqkaf.a ld¾hhka bgqlsrSfïoS fyda hqla;sh úIfhys wjYH lrkq ,nk úfgloS yereKq fldg
Tjqkaf.a jD;a;sfha jQ ish,qu lreKq úYajikSh f,i ;nd.; hq;=h'
wE& úkaos;hkaf.a mqoa.,sl wfmalaIdjka n,mEulg ,laj we;s úfgloS Tjqkaf.a woyia iy Tjqka
iïnkaOfhaka ie<ls<su;a úhhq;= w;r wmrdO úkaos;hka ioyd jQ hqla;sh iy n,h whq;= f,i fhoùu
ms<sn| uQ,sl uQ,O¾u we;=<;a m%ldYkhg wkql+,j úkaos;hka i;= whs;sjdislï ms<sn|j Tjqkaf.a oekqj;a
nj ;yjqre l< hq;h
= '
55
15& uyck ks<OdrSka úiska isÿlrkq ,nk wmrdO ms<sn| jQ meñKs,s úIfhys wNsfpdaolhka wjOdkh
fhduq l< hq;h
= ' úfYaIfhka ÿIK" n,h whq;= f,i fhoùu udkj ysïlï oeâ f,i W,a,x>Kh lsrSï
iy cd;Hka;r kS;s u.ska yÿkd.kq ,enQ
18& cd;sl kS;shg wkql+,j wNsfpdaolhka úiska fpdaokd f.dkq lsrSu w;ayerSu" fldkafoais rys;j fyda
iys;j ;j ÿrg;a kvqúOdk ld¾h mámdàka mj;ajdf.k fkdhdu fyda úêu;a hqla;s moaO;shlska wmrdO
kvq fjk;a me;slvlg fhduq lsrSfï oS ^iellrejka iy úkaos;hkaf.a whs;sjdislï ms<sn|j iïmQ¾K
.re;ajhla iys;j& wjOdkh fhduq l< hq;=h' fulS wruqKq Wfoid" rdcHhka úiska tlsfklg fjkia
moAO;Ska wod< lr .ekSfï yelshdj muKla fkdj" iyk i<ik jvd n,dêldrS wêlrK l%ufúOhla
wod< lr .ekSfï yelshdj ;j ÿrg;a kvqúNd.hg fmr rojd ;nd .ekSu" fpdaokd f.dkq lsrSu iy
iyk ie<eiaùï" úfúpkhg md;%ùu je<elaùu o tfiau isrNdrhg .ekSfuka úhyels m%n, n,mEu
úIfhyso mq¿,a .fúIKhla isÿ l< hq;h
= '
19& rgj,a ;=< nd,jhialrejkag tfrysj fpdaokd f.dkq lrkq ,nkjdo keoao hk j. ;SrKh lsrSu
wdoS jYfhka" wNsfpdaolhkag wNsu;dkqidrSj lghq;= lsrSug ysñlula mj;sk w;r úfYaIfhkau wod<
jrfoa iajNdjh iy nrm;,Ndjh iïnkaOfhka wjOdkh fhduq l< hq;= w;r" nd,jhialrejkaf.a
fm!reI;ajh iy Tjqkaf.a jgmsgdj fukau" iudcfha wdrlaIdj úIfhys o wjOdkh fhduq l< hq;h
= '
tfiau ta iïnkaOfhka ;SrK .ekSfïoS wNsfpdaolhka úiska nd,jhialrejkaf.a hqla;sh yd iïnkaO kS;Ska
iy ld¾h mámdàka hgf;a fpdaokd f.dkq lsrSu iïnkaOfhka mj;sk úl,amhka ms<sn|jo úfYaIfhkau
wjOdkh fhduq l< hq;=hs' wNsfpdaolhka úiska" Rcq f,iu wjYH lrkq ,nk m%udKh u; muKla
nd,jhialrejkag tfrysj fpdaokd f.dkq lsrSu Wfoid l%shdud¾. .ekSug ;ukag yels Wmrsu W;aidyh
oersh hq;=h'
56
21& wNsfpdaolhkaf.a úkh iïnkaOfhka jQ jroj,a kS;sh fyda ffk;sl fr.=,diSka u; mokï úh hq;=h'
wNsfpdaolhka úiska meyeos,s f,igu Tjqkaf.a jD;a;Shuh m%ï;Skaj,g mrsndysrj hïka lghq;= lr we;s
njg fpdaokd lrïka Tjqkg tfrysj bosrsm;a flfrk meïKs,s iïnkaOfhka jvd fhda.H jq ld¾h
mámdàka hgf;a WÉ; wkaoug iy idOdrK f,i kS;s u.ska lghq;= l< hq;=h' wNsfpdaolhkago
ijkaoSfï whs;sjdislu mej;sh hq;h
= ' tysoS .kq ,nk ;SrK iajdëk m%;sfYdaOkhlg hg;a úh hq;h
= '
22& wNsfpdaolhkag tfrysj úkh md,kh lsrSï ms<sn| jQ ld¾hmámdàka uQ,sl úYaf,aIKhla iy
;SrKhla u.ska iy;sl l< hq;h
= ' tlS ld¾h mámdàka kS;shg wkql+,j jD;a;Suh yeiSrSu ms<sn| jq
ix.%yhg o ia:dms: fjk;a m%ñ;Ska iy wdpdrO¾uhkag fukau fuu uq,O¾uj,g wkql+,jo ;SrKh úh
hq;h
= '
ud¾f.damfoaYhka ms<smeoSu
24& wNsfpdaolhkag fuu j;auka ud¾f.damfoaYhka W,a,x>Kh lsrSula isÿù we;s njg úYajdi lsrSug
fya;= we;s úfgloS fyda tjekakla iïnkaOj" Tjqkaf.a by< n,dêldrSkag iy wjYHlrkq ,nk fjk;a
fhda.H wêldrSkag fyda m%;sfYdaOk n,;, fyda m%;sl¾u iemhSfï n,;, ysñ uQ,hkag tlS lreK
iïnkaOfhka jd¾;d l< hq;=h'
57
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a ld¾hhka ys§ m<uq jekak jkqfha iudc fiajhhs’ th jvd;a jeo.;a
jk w;r” fuu ks,OdÍkaf.a ;;a;ajhka iy fiajd fldkafoaiS wjYH jk úfgl j¾Okh lsÍu iy tajd
mj;ajdf.k hduo wjYH fõ’
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a ðú;h iy wdrlaIdj úIfhys jq ;¾ckhla” iuia; iudcfhau
ia:dhSNdjh Wfoid jq ;¾ckhla f,i ±lsh hq;=h’
udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYkh uÕska ;yjqre fldg we;s mßÈ iy wka;¾cd;sl isú,a iy foaYmd,k
whs;sjdislï ms<sn| iïuq;sh uÕska ;rfha lshd isákq ,nk- Ôj;aùfï whs;sjdislu” mqoa., ksoyi iy
wdrlaIdj iqrlaId lsÍu úIfhys kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkag m%n, ld¾hNdrhla we;’
isrlrejkag ie,lSu úIfhys wju m%ñ;Ska we;=<;a Í;Ska úêúOdk olajk wkaoug” nkaOkd.dr ks,OdÍkag
wjia:dms; idOl u; Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= iïnkaOfhka n,h fhÈh yel’
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a yeisÍu ms<sn| jq ix.%yfha o jHjia:dj úêúOdk olajk wkaoug”
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßkag iDcq f,iu wjYH jk úfgl§ iy Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= bgqlsÍu
úIfhys wjYH lrkq ,nk;dla ÿrlg muKla Tjqkg n,h fhÈh yel’
b;d,sfha úhdkdys§ mej;S” jrolrejka úIfhys ie,lSu iy wmrdO je<elaùu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a y;ajk
fldx.%ifha uq,sl /iaùfï§ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska .ks wú Ndú;d lsßu iy n,fh§u
jevmeje;aúu ms<sn| jeäÿr lghq;= iïnkaOfhka i,ld ne,sh hq;= uq, Od;= iïnkaOfhka tlÕ;djhg
meñKsfhah’
y;ajk fldx.%ih” tys 14 jk fhdackd iïu;h ;=< wjOdrKh lr isákqfha” kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk
ks,OdÍka udkj ysñlï úIfhys .re lsÍula jYfhka Bg iß,k mßoafoka .skswú Ndú;h iy n,h fh§u
isÿl<hq;= njhs’
1986 ud¾;= 21 Èk” wd¾Ól iy idudchSh ljqkai,h tys 1986$10 fhdackd iïu;h uÕska ix j.ka;sh wdrdê;
md¾Yajldr rdcHhka úfYaI wjOdkhla fhduqlrkq ,enqfha” kS;sh l%shd;ul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska .sks wú
Ndú;d lsÍu iy n,h fh§u ms<sn| ix.%yh l%shd;aul lsÍu ms<sn|jhs’ tu ljqkai,h uÕska ilia lrkq ,nk
ud¾f.damfoaYhka 1986 foieïn¾ ui 04 jk Èk “ 41$149 orK fhdackd iïu;h uÕska tlai;a cd;Skaf.a uyd
uKav,h úiska ta wdldrfhkau ms<s.kakd ,È’
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a ld¾hNd¾h yd wod< hqla;sh mis|,su” mqoa.,hkaf.a ksoyi wdrlaIdj
iy Ôj;aùfï whs;sjdislu iqrlaId lsÍu” uyck wdrlaIdj iy iudchSh iudh mj;ajdf.k hdfï j.lSuo
úIfhys” Tjqkaf.a iqÿiqlï” mqyqKqj iy yeisÍu fukau Tjqkaf.a mqoa.,sl wdrlaIdj úIfhyso wjOdkhla fhduq
lsÍu jvd fhda.Hfõ’
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a ksis ld¾hNdrh ;yjqre lsÍfï iy m%j¾Okh lsÍfï md¾Yajldr
rdcHhka i;= ÿIalr ld¾hh úIfhys my; l%uhla f,i ix.%y fldg we;s uq,sl uq,O¾u uÕska iyh ,nd fokq
58
fmdÿ úêúOdk
1’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska mqoa.,hkag tfrysj n,h fh§u iy .skswú Ndú;h
iïnkaOfhka jq Í;Ska iy fr.=,diSka wdKavqj iy kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ksfhdað; wdh;k úiska ms<sf.k
l%shd;aul l< hq;=h' tlS Í;Ska iy fr.=,diSka j¾Okh lsÍf倫 wdKavq iy kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk wdh;k
úiska iaÓr f,igu úu¾Ykhlg hg;aj” iodpdrd;aul lrkq” n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsÍu yd
iïnkaOj ;nd.; hq;=h’
2' rch iy kS;sh n,d;aul lrk wdh;k yels Wmrsu yd úúO jQ wdldrj, l%ufõo ixj¾Okh l< hq;=h'
tysoS úúO wdldrfha n,h yd .sks wú Ndú;fha fjkig bv ie,iSu ioyd fjkia wldrfha wúj,ska kS;sh
n,d;aul lrk ks<OdrSka ikakoaO l< hq;=hs" fñysoS mqoa.,hkag urKh fyda ;=jd, isÿ ùu je<elaùu ioyd
iqÿiq wjia:dj, Ndú;d lsrSug urK isÿ fkdlrk iqˆ wú we;=<;a l< hq;=h' tfiau kS;s n,d;aul lrk
ks,OdrSkaf.a iajhx wdrlaIdj i,id .ekSu i|yd m,sy" ysia wdjrK" fjâ fkdjosk weªï iy fjâ fkdjosk
wdldrfha m%jdyk l%u Ndú;h uÕska fjk;a wú Ndú;h wju lsrSuo l< hq;=h'
3’ m%j¾OkldÍ iy úys§ hk iajrEmfhka hq;= udrl wú wdhqO” mqoa.,hka úIfhys wka;rdodhlùu g we;s
wjodku wju jk wdldrhg úYaf,aIKh l< hq;= w;r” tajd mdúõÑ l< hq;af;a b;d m%fúiïldÍ md,khlska
hq;=jh’
4’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska Tjqkaf.a rdcldÍ lghq;= l%shd;aul lsßfï§ .sks wú Ndú;d
lsßug iy n,h fh§ug fmr” msvdldÍ fkdjk l%ufõohka jvd fhda.H mßoafoka wod< lr.; hq;=h’ Tjqka
úiska .sks wú Ndú;d lsßu iy n,h fh§u isÿl< yelafla” lsisÿ wdldrhl fmdfrdkaÿùula$ tlÕùulsk a
f;drj” wfmalaIs; m%;Ms , <.dlr .ekSu úIfhys fyda wfkl=;a l%fudamdhka jvd M,odhS fkdjk úfglÈ
muKlah’
5’ kS;sHkql=, f,i n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsÍu j,x.= fõ’ ta wkqj kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk
ks,OdÍka úiska”
^w& jrfoa nrm;,Ndjh iy jHjia:dodhlh úiska <.d lr.ekSug wfmalaIs; wruqKqg iudkqmd;sl f,ig tls
n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsÍu isÿl< hq;=h’
^wd& n,h fh§fï§ iy .sks wú Ndú;d lsÍfï§ mSvdj iy ydksh wju l< hq;= w;r udkj ðú; iqrlaId l<
hq;=h’
^we& ;=jd,,;a fyda n,meug ,lajq ;eke;a;l=g iyh yd ffjoH wdOdr iyfhda.h yels blaukska ,ndfok njg
;yjqre l< hq;=h’
^wE& ;=jd,,;a n,mEug ,lajq ;eke;a;l=g iïnkaOj Tjqkaf.a {;Skag fyda Tjqkaf.a ióm ñ;=rkag yels
blaukska ±kqï fok njg ;yjqre l< hq;=h’
6’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lÍu fya;= fldgf.k
;=jd,úula fyda urKh isÿù we;s úg” 22 jk uq,O¾uhg wkql+,j ta ms<sn|j - wm%udoj - Tjqkakf.a by<
ks,OdÍkag jd¾;d l< hq;=h’
59
8’ wNHka;ßl jYfhka foaYmd,k wia:djrNdjh fyda fjk;a ljrdldrfha uyck yÈis ;;a;ajhka jeks
jH;sf¾Çh wjia:djkays§” fuu uq,sl uq,O¾uhkag msgia;rj f.dia lghq;= lr we;s úfgl tjeks ;;a;ajhka
idOdrKSlrKh lsÍug wjYH fkdfõ’
9’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska wd;audrlaIdj Wfoid fyda wfkla ;eke;a;kaf.a” wdrlaIdjg
tfrysj” ðú;h ms<sn| fyda nrm;< ;=jd, isÿúh yels njg m%n, ;¾ckhla we;súg” ðú;jg nrm;<
;¾ckhla t,a,úh yels nrm;<
10' 09 jk uq,O¾uh hgf;a úêúOdk olajk wjia:dms; idOl wkqj”kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdrSka”
tlS ix{dj jgy .ekSug ;ru m%udKj;a ld,hlao iys;j” Tjqka úiskau Tjqkaf.a ys;g meyeÈ,s ix{djla
,ndÈh hq;=h’ tfia ke;akï” kS;sh l%shd;au lrkq ,nk ks,OdÍka úIfhys wjodkula fyda fjk;a ;eke;a;kaf.a
ðú;h úIfhys fyda ±ã ydkshla we;sjk njg jq wjodkula ks¾udKh úh yels fyda isÿùfï wjia:djka yd
fya;= fkdjk fyda fhda.H fkdjk wkaofï ;;a;ajhla fyda we;súh yel’
11’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska .sks wú Ndú;d lsÍu úIfhysjq Í;Ska iy fr.=,diSka Wfoid
fulS ud¾f.dmfoaYlhkao we;=<;a úh hq;=h’
^w& kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka .sks wú Ndú;d lsÍug /f.khdug wjir ysñjkqfha ljr
wjia:dj,§ o hkak úfYaIfhka ±laúh hq;= w;r” wjir ysñjkqfha ljrdldrfha .skswú iy fjâ WKav Ndú;d
lsÍug o hkak úia;r fldg ±laúh hq;=h’
^wd& .skswú Ndú;d l< hq;af;a fhda.H wjia:djkays§ muKla iy w;HjYH wdldrfha ydkslr ;;a;ajhkaa
ms<sn| jq wjodku wju lsÍu jeks wdldrfha ;;a;ajhka ys§ muKla nj ;yjqre l< hq;=h’
^we& fujeks .sks wú iy fjä WKav Ndú;d lsÍu fya;=fjka wkjir wdldrfha mSvdjla fyda wkjir wdldrfha
wjodkula mj;sk úg” .sks wú iy fjâ WKav Ndú;d lsÍu ;ykï fõ’
^we& kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úIfhys .sks wú iy
fjâ WKav ksl=;a lsÍu úIfhys j.lsu hq;= nj ;yjqre lrKq ,nk ld¾hmámdàka o we;=¨j” .sks wú -
md,kh lsÍu .nvd lr ;eîu iy ksl=;a lsßu úêu;a úh hq;=h’
^b& .sks wú Ndú;d lrk úfgl ^ m;a;= lrk úfgl & fhda.H ;;a;ajhka ys§” ta ms,sn| wk;=re we.ùo ,ndÈh
hq;=h’
^B& kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska ;ukaf.a rdcldÍ lghq;= l%shd;aul lsßfï§ .skswú Ndú;d
lsÍu ms<sn|j jd¾;d lsÍfï moaO;shla mehhs hq;=h’
13' kS;súfrdaês /iaùï ydkshla fkdjk mßoafoka úiqrejd yeßh yel’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka
úiska n,h fh§u” wju jYfhka wjYH jk ;dla ÿrlg iSud l< hq;=h' ;e;akï je<elaúh hq;=h’ ^m%fhda.sl
fkdjqk;a &
60
16' kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska” fuys tk 9 jk uq,O¾ufha i|yka jk mßoafoka” wjOdkï
iy.; f,ig - Ndrfha fyda w;awvx.=fõ isák ;eke;af;l= mekhdu je<elaùug ±äf,igu wjYH jk úfgl§
fyda wfkl=;a ;eke;a;ka úIfhys urKh ms<sn|j fyda nrm;< wdldrfha mSvdjla ms<sn|j fyda yois ;¾ckhlg
tfrysj wdrlaIKhla f,ig fyda w;audrlaIdj úIfhys fyda yereKq fldg ;ukaf.a Ndrfha fyda w;awvx.=fõ
isák ;eke;a;ka úIfhys .sk swú Ndú;d lsÍula isÿfkdl< hq;=h’
17’ fuls ld¾hmámdál uq,O¾u u.ska isrlrejka úIfhys ie,slsu ms<sn| wju m%ñ;Ska olajkq ,nk”
úfYaIfhkau tys tk 33” 34 iy 54 hk ß;ska uÕska úoydmdk wkaoug” nkaOkd.r ks,Odßka úIfhys jq
whs;sjdislï” hq;=lï iy j.lsï Wfoid nOd lsÍula isÿ fkdfõ’
19' wdKavq iy kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ksfhdað; wdh;kh úiska kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka
úIfhys mqyqKqjla ,nd fok nj;a Tjqka úiska n,h fh§u” fhda.H jD;a;suh m%ñ;Skag wkql=,j isÿlrk nj
mßlaId lrk njo ;yjqre l< hq;=hs’ fuls kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka” .sks wú /f.khdu wjYH
jqjo” ta ioyd wjir Èh hq;af;a” tajd Ndú;d lsÍu ms<sn| Tjqkaf.a úfYaI mqyqKqj iïmq¾K lr we;akïh’
20’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úIfhys jq mqyqKqfõ§” wdKavq úiska iy kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk
ksfhdað; wdh;k úiska” fmd,sia ks,OdÍkag wod, wdpdr O¾u iy udkj ysñlï” úfYaIfhkau úu¾Yk ld¾h
mÜmdàka” n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsÍug úl,amhka” .egqï iduldñj ksrjq,a lr .ekSuo we;=zj”
ck.ykfha yeisßu ms<sn|j wjfndaOh ,nd .ekSu iy ;dlaIKsl l%fudamdhkaj,g jvd” tlÕlrjd .eksu”
idlÉPd lsßu” iu:h wdÈ l%fudamdhka ms<sn|j” n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsßu iSud lsßu úIfhys wod,
lrKqq ms<sn|j úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;=h’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ksfhdað; wdh;k úiska Tjqkaf.a
jD;a;suh jevigyka” Tjqkaf.a l%shdkaú; ld¾h mámdáka m%dfhda.sl isoaêka úIfhys wod, lr .ekSu ms<sn|j
úu¾Ykhla isÿ l< hq;=h’
21' wdKavq úiska iy kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ksfhdað; wdh;k úiska n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsÍu
ms<sn| isÿùïj,g iïnkaO jk kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úIfhys udkisl wd;;sh ms<sn|j
WmfoaYkhka isÿ l, hq;=h’
61
23' urKh isÿúu” nrm;, ;=jd, fyda fjk;a wdldrfha nrm;, isÿùï ms<sn| úia;rd;aul jd¾;djla”
mßmd,k úu¾Yk iy wêlrK mßmd,kh ms<sn| iy.; n,dêldÍka fj; fkdmudj heúh hq;=h’
24' n,h fh§u ksidfjka iy .ks wú Ndú;d lsÍu ksid fyda kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a ffk;sl
ksfhdackh ksid fyda n,meug ,lajq mqoa.,hka úIfhys” wêldrK ld¾hmámdáhlao we;=z iajdêk ld¾h
mámdhlao úIfhys m%fõYhla mej;sh hq;=h’ fuls ;ekekaf;l=f.a urKh isÿù we;s wjia:djl” fuu m%;smdokh
Tjqkaf.a hefmkakka wkqj wod< úh hq;=h’
25' kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska by< ks,OdÍkaf.a wK u; isák nj okafka kï fyda ±k.;
hq;= kï” Tjqka kS;s úfrdaë f,i n,h fhdohs kï iy .sks wú Ndú;d lrhs kï” tjeks úfgl tls n,h
je<elaùug .;hq;= iEu mshjrlau fkd.kafka kï” tjeks ;;a;ajhla jd¾;d fkdlrhs kï tjekakla hgm;a
lsÍug lghq;= fkdlrkafka kï” tjekakla ms<sn| j.lSu by< ks,OdÍka i;=j mj;sk nj” wdKavq úiska iy
kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka úiska ;yjqre l, hq;=h’
26' wdKavq úiska iy kS;h l%shd;aul lrkq ,nk ksfhdað; wdh;k úiska kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka
úiska kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßkaf.a yeisÍu ms<sn| jq ix.%yh iy fuu uq,O¾uhkag wkq.; fkdùu
u;” n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsßu ms<sn| ksfhda. l%shd;aul lsÍu” m%;slafIam lsÍu” wfkl=;a ks,OdÍka
úiska n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d lsßu jd¾;d lsßu m%;slafIam lsßu u;” kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk
ks,OdÍka úIfhys wmrdOuh fyda úkh iïnkaO ovqjï l%shd;aul lrkq ,nk njg ;yjqre l< hq;=h’
26' kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka úiska” n,h fh§u iy .sks wú Ndú;d
lSßu ms<Sn| jq ksfhda.hl m%;sM,hla f,i hï mqoa.,hl=f.a urKh isÿjk nj fyda nrm;, wdldrfha mSvdjla
isÿjk nj okafka kï fukau meyeÈ,s f,igu th kS;sHkql=, fkdjkafka kï iy tjekakla wkq.ukh lsßu
m%;slafIam lsßug idOdrK fya;= mj;S kï tjeks úfgl” by< ks,OdÍkaf.a ksfhdaa. j,g wkq.;ùu
ú;a;sjdplhla fkdúh hq;=h’ tjeks úfgl” kS;sHdkQl=, fkdjk ksfhda. ms<sn| jq j.lSu by< ks,OdÍka
i;=fõ’
27' kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍkaf.a yeisÍu ms<sn|jq ix.%yfha 1 jk jHjia:dfõ olajkq ,nk úsia;r
m%ldYkhg wkqj” ¶ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka ¶ hk mohg ish¨u kS;s ks,OdÍka we;=<;a fõ'
Tjqkaj f;dardm;a lr.kq ,enqj;a fyda Tjqka Pkaofhka f;dardm;a lr .kq ,enqj;a fmd,sia n,;, l%shd;aul
lrkq ,nk” úfYaIfhkau w;awvx.=jg .ekSfï fyda rojd ;nd .ekSfï n,;, l%shd;aul lrkq ,nk ks,Odßka
we;=<;a fõ’ rgj,aj,” fmd,sia n,;, hqOuh n,dêldßka úiska ^Tjqka ks, we÷fuka isáh;a fyda ke;;a& fyda
rdcH wdrlaIl n,ldhka úiska l%shd;aul lrkq ,nhs’ kS;sh l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka hk w¾:l:khg”
fulS fiajdjka l%shd;aul lrkq ,nk ks,OdÍka we;=<;a njg ioyka úh hq;=h’
62
1990 wf.daia;= 27 Èk isg 1990 iema;eïn¾ 07 Èk olajd lshqnd yS yjdkd ys§ mej;S” wmrdO je<elaùu iy
jrolrejka úIfhys ie,lSu ms<sn| tlai;a cd;Skaf.a wgjk fldx.%ih ^fuls uq,O¾uhka & ms<s.kakd ,È’
tlai;a cd;Skaf.a m%{ma;sh uÕska f,daljeiS ck;djg ;rfha lshd isákq ,nkqfha” wfkl=;a foa w;r” Tjqkaf.a
wêIaGdkh úh hq;fa ;a” l=,h” ,sx.sl;ajh NdIdj fyda wd.u jYfhka lsisÿ fjkialulska f;drj” udkj ysñlï
iy uq,sl ksoyi m%j¾Okh lsÍu iy Èß.ekaùu i|yd cd;Hka;r iyfhda.h <.d lr .ekSu” Tjqkaf.a wruqKq
j,ska tla wruqKla f,i m%ldYhg m;alsÍu iy hqla;sh mj;ajdf.k hd yels ;;a;ajhka ia:dms; lsÍuhs’
udkj ysñlï ms<sn| úYaj m%ldYkh uÕska kS;sh bÈßfha iudkd;au;djh” ks¾fodaISNdjfha mq¾j ks.ukh”
idOd¾K;ajh ms<snZ| jq whs;sjdislï iy iAjdëk iy wmlaImd;s úksYaÉh iNdjla uÕska m%isoaêfha ijka§u iy
oKavkSh jrola i|yd ish¨u fmdfrdkaÿùï wjYH nj” hk uq,O¾u ;yjqre fldg we;’
ñg wu;rj whq;= m%udohlska f;drj kvq úNd.hla i|yd jq whs;sjdislï o idOdrK;ajh i|yd jq
whs;sjdislu iy kS;sh uÕska ia:dms;” iqÿiq” iajdëk iy wmlaImd;S úksYaphiNdjhla uÕska m%isoaêfha ijka§u”
isú,a iy foaYmd,k whs;sjdislï ms<sn| wka;¾cd;sl iïuq;sh uÕska m%ldYhg m;a fldg we;’
udkj ysñlï iy ksoyi úIfhys .relsÍu iy iqrlaId lsÍu úYaúh jYfhka m%j¾Okh lsÍug m%{ma;sh hgf;a
md¾Yajldr rdcHhka i;= ne§u” wd¾Ól” iudchSh iy ixialD;sl whs;sjdislï ms<sn| wka;¾cd;sl iïuq;sh
uÕska isys.kajkq ,nhs
flfiafj;;a ljrdldrfha jq rojd ;nd .ekSula fyda isrNdrfha ;nd .ekSulg hg;a jq ish¨u ;eke;a;kaf.a
wdrlaIdj i|yd jq uq,O¾u uÕska úêúOdk olajkqfha" w;awvx.=fõ isák ;eke;af;l= kS;s{jrhl=f.a iNh
,nd .ekSug iy kS;s{jrhl= iuÕ woyia yqjudre lr .ekSug fukau kS;s{hl=f.a Wmfoia ,nd .ekSug
ysñlï ,eìh hq;= njhs’
isrlrejka úIfhys ie,lsï ms<sn| jq wju m%ñ;Ska we;=<;a ß;Ska uÕska ks¾foaY lrkq ,nkqfha” úfYaIfhkau”
kvqúNd. fkdl< isrlrejkag ffk;sl iydh ,nd .ekSu iy kS;s{jreka iuÕ úYajdikSh f;dr;=re yqjudre
lr .ekSu ;yjqre l< hq;= njhs’
isú,a iy foaYmd,k whs;sjdislï ms<sn| wka;¾cd;sl iïuq;sfha 14 jHjia:djg wkqj” urK oËqjï mekúh
yels wmrdOhla iïnkaOfhka iellrejl= jq fyda fpdaokd ,en isák iEu ;eke;af;l=gu tlS kvq ld¾h
mámdáka ys iEu wjia:djloSu m%udKj;a ffk;sl iyh ioZyd jq whs;sjdislu urK ovqjug uqyqKq mEfuka
wdrlaIdùug we;s wdrlaIkhka u.ska ;rfha ;yjqre lr isáh’
n,h whq;= f,i fhoùu ms<sn| iy wmrdO úka§;hka i|yd hqla;sh ms<sn| uq,sl uq,O¾uh we;=<;a m%ldYkh
uÕska” hqla;shg m%fõYùu iy idOdrK f,i ie,lSu” h:d;;ajhg m;alsßu” jkaÈ iy wmrdO úkaÈ;hka
úIfhys iyhùu - m%j¾Okh lsÍu Wfoid .; hq;= l%shdud¾.hka ks¾foaY lrkq ,nhs’
iajdëk kS;s jD;a;shla uÕska m%;smdok imhkq ,nk ffk;sl fiajdjka i|yd iEu ;eke;af;l=gu m%n,
m%fõYhla we;s w;r” wd¾Ól” iudchSh iy ixialD;sl fyda isú,a iy foaYmd,k whs;sjdislï o we;=ˆj” udkj
ysñlï iy uq,sl ksoyi i|yd jq m%udKj;a wdrlaIdjla úIfhys iEu ;eke;af;l=u ysñlï .kq ,nhs’
;jÿrg;a hqla;sfha mrud¾: iy uyck iqNfi; úIfhys rdcH iy wfkl=;a wdh;kh iuÕ iyfhda.fhka
lghq;= lsßu iy Tjqkaf.a fiajh wjYH ish¨ fokdgu ffk;sl fiajd iemhSu” ffk;sl whs;sjdislï lvlsÍu”
fhda.H fkdjk wdldrfha iSud mekùï iy jOnkaOk mekùug tfrysj kS;s jD;a;sfha idudðlhka wdrlaId
lsÍu” jD;a;sh m%ñ;Ska iy jD;a;sh wdpdrO¾u ;yjqre lsÍu úIfhys” kS;s{jrekaf.a jD;a;suh iud.ï j,g
b;d m%n, ld¾HNdrhla isÿlsÍug we;’
63
1’ wmrdO kvqúOdk ld¾h mámdàka yS iEu wjia:djl§u Tjqkaj wdrlaId lr .ekSu” Tjqkaf.a whs;sjdislï
iqrlaId lsÍug iy ia:dms; lsÍu úIfhys Tjqkaf.a leue;a; mßÈ” kS;s{jrhl=f.a iyh b,a,d isàug iEu
;eke;af;l=gu ysñlï we;’
2’ l=,h” j¾Kh” ckjd¾.sl uq,drïNhka ,sx.sl;ajh NdIdj” wd.u” foaYmd,ksl fyda fjk;a u;su;dka;r”
cd;sl fyda iudchSh uq,drïNhka” foam< Wm;” wd¾Ól fyda fjk;a ;;ajhka u; mokïj fjkiafldg ie,lSu
fyda ljrdldrfha fjkiaflg ±laùulska f;drj” ;u wêlrK md;%;djhg hg;aj iy ;u foaYN+ñh ;=< jq
iEu ;ekf;l=gu” jvd m%n, iy iudk f,i” kS;s{jreka úIfhys m%fõYùu i|yd jvd M,odhS jq
ld¾hmámdàka iy wkql+,;d olajkq ,nk hdka;%Khka imhk njg wdKaavq ;yjqre l< hq;=h’
3’ ÿmam;a iy fjk;a wjdisodhl ;;a;ajhkag m;ajq ;eke;a;ka úIfhys wjYH lrkq ,nk ffk;sl fiaajdjka
úIfhys jq m%udKj;a wruqo,a iy wfkl=;a uq,dY% i|yd jq m%;smdok wdKavq úiska ;yjqre l< hq;=h’
kS;s{jrekaf.a jD;a;Suh ix.ï” ixúOdk iy fiajdjka i|yd jq m%;smdok” myiqlï iy wfkl=;a uq,dY iuÕ
iyfhda.fhka lghq;= l< hq;=h’
4’ wdKavq iy kS;s{jrekaf.a jD;a;Suh ix.ï úiska” kS;sh hgf;a jq uyc;djf.a whs;s iy hq;=lï iy Tjqkaf.a
uq,sl ksoyi iqrlaId lsÍu úIfhys kS;s{jrekaf.a jeo.;a ld¾HNdrh ms<sn|j uyck;dj ±kqj;a lrkq ,nk
jevigyka m%j¾Okh l< hq;=h’ wmrdO hqla;sh ld¾Hys§ úfYaIs; jq wdrlaIdjla i|yd kS;s{jrekaf.a iyh
wjYHfhka b,a,d isák úg iy ÿmam;a iy fjk;a wjdisodhl ;;a;ajhkag m;a ;eke;a;ka” ta ksidfjkau
Tjqkaf.a whs;sjdislï ;yjqre lrjd.; fkdyels úg” iyh ±laùu msKsi úfYaI wjOdkhla fhduq l< hq;=h’
5’ wmrdOuh jrola úIfhys fpdaokd ,nd we;s úfgl fyda w;awvx.=jg f.k we;súgl fyda rojd ;nd f.k
we;s úfgl fyda Tjqkaf.a leue;a; u; kS;s{jrhl=f.a iyh ,nd .ekSu úIfhys Tjqka i;= whs;sjdislu ms<sn|
iqÿiqlï ,;a n,dêldßhl úiska ish¨u ;eke;a;ka úIfhys jyd blaukska ±kqj;a lrk njg” wdKavq úiska
;yjqre l< hq;=h’
6’ kS;s{jreka fkeue;s ljr fyda ;ekekaf;l=” hqla;sfha iqNfi; Wfoid wjYH lrkq ,nk ´kEu wjia:djl§”
tlS ffk;sl fiajdjka úIfhys f.ùug m%udKj;a ;rï yelshdjla fkdue;s kï” lsisÿ f.ùulska f;drj”
w;a±lSï,;a” iqÿiq” udkdiß,k kS;s{jrhl= i|yd ysñlï mej;sh hq;=h’ ;jo wod< jrfoa iajNdjh u; jvd
fhda.H ffk;sl fiajdjka iemhSug kshu l< hq;=hs’
7’ wmrdOuh fpdaokdjla we;=j fyda ke;=j w;awvx.=jg .kq ,enq fyda rojd ;nd.kq ,enq iEu ;eke;af;l=gu”
w;a wvx.=jg .kq ,enq fyda r|jd ;nd .kq ,enq fõ,dfõ isg meh 48 la blau hEug fmrd;=j wm%udoj -
kS;s{jrhl= fj; m%fõYùug yelsúh hq;= nj” rdcHhka ;jÿrg;a ;yjqre l<hq;=h’
64
iqÿiqlï iy mqyqKqj
9’ cd;sl iy wka;¾cd;sl kS;s uÕska yeÿkd.kq ,enq” udkj ysñlï iy uq,sl ksoyi ms<sn|j fukau
kS;S{jrhl=f.a mrudo¾YS iy iodpdr;aul hq;=lï ms<sn| ukd ±kSula iy iyfhda.H wOHdmkhla iy
mqyqKqjla kS;s{jreka i;=jk nj” wdKavq” kS;s{jrekaf.a jD;a;Sh ix.ï iy wOHdmkSl wdh;k ;yjqre l<
hq;=h’
10’ l=,h” j¾Kh” ,sx.sl;ajh” jd¾.sl uq,drïNhka wd.u” foaYmd,ksl fyda fjk;a u;su;dka;r” cd;sl fyda
iudchSh uq,drïNhka” foam<” Wm;” wd¾Ól fyda fj;;a ;;A;ajhka u; mokïj” hï ;eke;a;= kS;s{jD;a;shg
we;=zùfï§ fyda kS;s{jD;a;sh ;=< ;u jD;a;sh lghq;= mj;ajdf.k hdfï§ fydaa talS ;eke;a;d úIfhys
fjkia fldg ie,lSula fkdmj;sk njo” ta yereKq fldg kS;s{jrhl= ;uka iïnkaO rfgys cd;slhl= úh hq;=
ùu ;=<” ta u; mokïj fjkiafldg fkdie,lsh hq;= nj;a” wdKavq kS;s{jrekaf.a jD;a;Sh ix.ï iy
wOHdmksl wdh;k uÕska ;yjqre l< hq;=h’
11’ rgj,a ;=< isák” ffk;sl fiajdjka úIfhys Tjqkaj wjYH lrk fuf;la uqK fkd.eiqKq” fjkia ixialD;Ska”
iïm%odhka” NdIdjka fyda w;S;fha isÿjq fjkiafldg ie,lSï u; mSvdjg m;ajqjka isák-lKavdhï iudc
tllhka fyda l,dm j, isák whg kS;s{jD;a;shg m%fõYùu i|yd wjia:d iemhSug” wdKavq” kS;s{jrekaf.a
jD;a;sh ix.ï iy wOHdm;sl wdh;k uÕska úfYaI l%fudamdhka .; hq;= w;r” tlS wfmlaIlhskaf.a lKavdhï
úIfhys wjYH lrkq ,nk wdldrfha fhda.H mqyqKqjla Tjqkg ,Efnk njg ;jÿrg;a” wdKavq” ks;s{jrekaf.a
jD;a;sh ix.ï iy wOHdmksl wdh;k ;yjqre l< hq;=h’
hq;=lï iy j.lSï
12’ hqla;sh mis|,Sfï jq w;HjYH ksfhdað;hka jYfhka kS;s{jre” iEu úgoSu” ;u jD;a;sh .re;ajh iy
wNsudkh mj;ajdf.k hd hq;=h’
^w& kS;s{jreka ;ukf.a ffk;sl whs;sjdislï iy ne¢hdjka f,i fiajdodhlhkag Wmfoia iy jeäÿrg;a”
fiajdodhlhkaf.a ffk;sl whs;sjdislï iy ne¢hdjka úIfhys wod< jk mßoafoka kS;smoaO;sh ;=< lghq;=
lsÍu’
^wd& iEu fhda.H wdldrhla ;=<skau fiajdodhlhskag iyh ùu iy Tjqkaf.a wfmalaIdjka iqrlaId lsÍu úIfhys
ffk;sl l%shdud¾. .ekSu’
^we& fhda.H f,ig” wêlrK” m¾Io fyda mßmd,k wêldÍka bÈßfha fiajdodhlhkag iyhùu” we;=<;aúh hq;=h’
14’ hqla;sh úIfhys fya;=jk mßoafoka” kS;s{jreka ish fiajdodhlhskaf.a whs;sjdislï iqrlaId lrñka iy
m%j¾Okh lrñka” wka;¾cd;sl iy foaYSh kS;s uÕska y÷kd.kq ,enq udkjysñlï iy uq,sl ksoyi ms<s.ekSug
n,dfmdfrd;a;= úh hq;= w;r kS;shg wkql=,j iy kS;s{jD;a;sfha ms<s.;a wpd¾O¾u iy m%ñ;Skag wkql=<j”
iEu wjia:djl§u” kS;s{jreka ksoyia iy läirj lghq;= l< hq;=h’
15’ kS;s{jreka iEu wjia:djl§u” ;u fiajdodhlhkaf.a wNsu;d¾: úIfhys mlaI.%dySj .rel< hq;=hs’
65
^w& kS;s{jrekag lsisÿ ìh .ekaùula” ndOd lsÍula mSvdlsÍula” fyda fhda.H fkdjk wdldrfha” ueÈy;aùulska
f;drj” ;u jD;a;Sh lghq;= lrf.k hdug yels nj”
^wd& kS;s{jrekag ;u fiajdodhlhkag Wmfoia §ug” ;u rg ;=< fukau úfoaY rglgo tf,i Wmfoia oSug
;u fiajdodhlhska iuÕ .uka lsÍugo yels nj”
^we& ms<s.;a jD;a;Suh hq;=lï” m%ñ;Ska iy wdpdrO¾u j,g wkql=,j ljr fyda .kq ,enq ;SrKhla ksidfjka”
meñKs,s mlaIfhka fyda mßmd,kh u.ska fya wd¾Ól fyda fjk;a ovqjï uÕska kS;s{jre ÿlg m;aùula fyda
;¾ckhg ,laùula isÿ fkdjk njg wdKavq úiska ;yjqre l<hq;=h’
17’ kS;s{jre” ;u ld¾HNd¾h bgqlsÍfï m%;M s ,hla f,i - ;¾ckhlg ,laj we;s úg” Tjqka úIfhys”
n,dêldÍka úiska m%udKj;a wdrlaIdjla iemhsh hq;=h’
18’ kS;s{jreka ;ukaf.a ld¾Hh bgqlsÍfï m%;sM,hla f,ig” Tjqka” ;ukaf.a fiajd odhlhka yd iïnkaO njg
fkdie,lsh hq;=h’
19' lsisÿ wêlrKhla uÕska fyda mßmd,k wêldßhla uÕska” kS;s{jrhl= i;= ms<s.;a whs;sjdislula jk ;u
fiajdodhlhd fjkqfjka” wêlrKhla bÈßfha fyda mßmd,k wêldßhla bÈßfha fmkS isàu” tu wêlrKh fyda
mßmd,kh wêldßh bÈßfha ;u fiajdodhlhd fjkqfjka wkqYdikd lsßu” m%;slafIam fkdl< hq;=h’
^kS;s{jrhl=” cd;sl kS;shg wkqj fyda fuls uq,O¾uhg wkqj fyda jD;a;sfha lghq;= lsÍug kqiqÿiq njg m;aj
we;s wjia:djl§ yereKq fldg&
20’ kS;s{jreka” ;u jD;a;Sh uÜgñka” wêlrKhla m¾Iohla fyda fjk;a ffk;sl mßmd,kuh wêldßhla
bÈßfha fmkSisáñka Bg wod<j isÿlrkq ,enq” ,sÅl m%ldYhla fyda jdÑl foaYkhla iïnkaOfhka” isú,a iy
oKavkSh j.lSfuka uqla;úh hq;=h’
21’ kS;s{jrekag ;u fiajdodhlhska úIfhys jvd;a M,odhS jq ffk;sl iyhla iemhSu ksis n,dêldÍka úiska
;u ika;lfha fyda ;u md,kh hgf;a we;s fhda.H f;dr;=re kvq jd¾;dj, msgm;a” f,aLk wdÈh úIfhys
kS;s{jrekag m%fõYùug m%udKj;a ld,hla ,ndfok njg tlS n,dêldÍka úiska ;yjqre l< hq;=h’ ta i|yd
m<uqj fhda.H fõ,dj iemhsh hq;=h’
22’ kS;s{jreka iy kS;s{jrekaf.a fiajdodhlhskaf.a jD;a;Suh in|;d ;=< isg lrkq ,nk ish¨u woyia
yqjudre lr.ekSï iy WmfoaYkj, ryiHNdjh wdKavq úiska ms<sf.k” tajdg .rel< hq;=h’
66
24’ kS;s{jreka” Tjqka wNsu:d¾:hka ksfhdackh lsÍug” Tjqkaf.a wLKav wOHdmkh iy mqyqKqj m%j¾Okh
lsßug iy Tjqkaf.a jD;a;sh tald.%;djh m%j¾Okh lsßu úIfhys iajhx md,k - jD;a;sh ix.ï j,g
iïnkaOùug”ysñlïmdkq ,nhs’ tla ix.ïj, lD;HdêldÍ uKav,h” tls ix.ï j, idudðlhka úiska Pkaofhka
f;dard m;alr.; hq;= w;r”tys ld¾hNdrh ndysr ueÈy;aùï j,ska f;drj mj;ajdf.k hd hq;=h’
25’ kS;s{jrekaf.a jD;a;Sh ix.ï” wdKavq iuÕ iyfhda.fhka lghq;= l< hq;= w;r iEu ;eke;af;l=gu jvd
M,odhS f,i iy iudk f,ig ffk;sl fiajdjka úIfhla m%fõYhla mj;sk njg iy fhda.H fkdjk wdldrfha
ueÈy;aùulska f;drj” ;S;s{jrekag” kS;shg wkql=, iy ms<s.;a jD;a;Suh m%ñ;Ska iy wdpdrO¾u j,g
wkql=,j” ;u fiajdodhlhka úIfhys Wmfoia §ug iy Tjqkg iyhùug yels nj ;yjqre l< hq;=h’
úkh md,kh lsÍfï ld¾h mámdàka’
26’ kS;s{jrekaf.a jD;a;Suh yeisÍu ms<sn|jq ix.%yh kS;s{jD;a;sfha fhda.H uq,drïNhka fyda jHia:d u.ska”
ms<s.;a pdß;% iy cd;sl kS;shg wkql=<j hñka kS;s{jD;a;Sh úiska ia:dms; l< hq;=h’
27’ kS;s{jrekag Tjqkaf.a jD;a;Suh ;;a;ajhka Tjqkag tfrysj bÈßm;a lrkq ,nk fpdaokd fyda meñKs,s
iïnkaOj fhda.H ld¾hmámdàaka hgf;a” WÑ; wkaoug iy idOdrK f,i kS;s ud¾.fhka lghq;= l< hq;=h’
kS;s{jreka i;=j Tjqkaf.a leue;a; mßÈ kS;s{jrhl=f.a iyh ,nd .ekSug we;s whs;sh o we;=z idOdrK
f,i ijka§fï whs;sjdislu mej;sh hq;=h’
28’ kS;s{jrekag tfrys úkh md,kh lsÍfï kvq ld¾hmámdàka” kS;s{jD;a;sh uÕska ia:dms; wmlaImd;S úkh
md,kh lsÍfï lñgqjla bÈßhg iajdêk jHjia:dms; wêldßhla bÈhg fyda wêrKhla bÈßhg f.k hd hq;=h’
tfiau tlS ld¾HmÜmdàka iajdëk wêlrK m%;sfYdaOkhlg hg;a úh hq;=h’
29’ ish¨u úkh md,kh lsÍfï kvqld¾h mámdàka kS;s{jrekaf.a jD;a;Suh yeisÍï ms<sn|jq ix.%yhg
wkql=,j”kS;s{jD;a;Sfha fjk;a ms<s.;a m%ñ;Ska iy wdpdrO¾uh j,g wkql=<j iy fuu uq,O¾uhkag wkql=,j
;SrKh úh hq;=hs’
67
miqìu
.egqï ksuùfukaa miqj ke.S isák rgj, fmd,Sish uqyqKfok m%Odk .eg,qjla jkafka ish
iqcd;Ndjh f.dvkxjd.ekSuhs' fuu rgj, ks< we|qï ye|.;a fmd,sia ks,Odrshl=
fndfydaúg ie,flkafka wdrCIdj fyda wiajeis,a,la f.kfok whl= f,i fkdj ìh
Wmojk whl= f,isk's fndfydaúg foaYmd,ksl wNsfm%arKhka iys; wmrdOhka ms<sn|j
fmd,Sish ish úu¾IK lghq;= isoq fkdlrhs' fmd,Sish m%lD;su;a lsrSfï Wmdhud¾.hka
m%cdjf.a wdOdrh wkqn,h uÕska ;sridr njg m;alr,sh hq;= fjhs' jákdlï yd m%cd;ka;S%h
md,k ls%hdj,sh ms<sn| wOHdmkh ,ndoSfuka th wdrïN l< yel'
úuiqu
m%cd;ka;%jdoh ;=, fmd,Sisfha md,kh flfia isÿúh hq;=o@ zn,hZ mdúÉÑ lsrSu lrd osYdk;
jQ fmd,sia n,ldhla rdcH fiajh uq,a fldg.;a tlla njg mßj¾;kh lrkafka flfiao@
fmd,Sish j.lSï iy.; yd m%cd;ka;S%h uQ,O¾uhka" kS;sfha md,kh iy udkj ysñlï
ms<s.kq ,nk ;;a;ajhg m;a lr,Su i|yd m%cdjg n,mEï iy.; úhyelafla flfiao@ hkak
ms<sn|j isú,a m%cdj oekqj;a lsrSu i|yd mj;sk M,odhS l%ufõohka fudkjdo@
m%;spdr idrdxYh
zm%cd;ka;%jdoh ;=, md,kh ljr wdldrhla .;hq;=oZ hkak ms,sn|j .egqï ksuùfuka miq
keÕS isák rgj, m%cdj oekqj;a lsrSfïoS m%cd;dka;s%l yd m%cd mdol md,khka i|yd
fhdod.kq ,en we;s o¾Ykh yd Wmdhud¾.hka wod, fjhs' m%cd md,kfhaoS my; oelafjk
m%cd;ka;S%h md,k uQ,O¾uhka ms<s.;a mrsphka njg m;alrkafka flfiao hkak ms<sn|j
W.kajkq ,efí'
68
• uyck;djf.a .re;ajh yd iydh m;d úOdk lsrSfï yelshdj we;sjk mrsos wmrdO
hqla;s moaO;shg wdOdr lsrSu' fmd,Sisfha ls%hdldrlï ksrSCIKh lsrSu iy
uyck;djg idOdrKj yd iudkj ie<lSu osrsu;a lsrSu uÕska fuh bgqlr.; yel'
m%cd md,khla we;s lr,Su i|yd wmrdO uQ,hka" wms<sfj, yd uyck wdrCIdjg we;s
;¾ckhka y|qke.ekSu iy iyfhda.S wdldrhlska tajdg úi÷ï jeäoshqKq lsrSu i|yd m%cdfõ
ish¿ mqrjeishka" fmd,Sish" iudc fiajdjka iy rdcH fkdjk ixúOdk tlaj lghq;= lsrSu
wjYHh h' M,odhS;djh m%Odk uQ,dY%hka folla u; r|d mj;S'
• fmd,Sisfha N+ñldj fjkia lsrSu' wjYH ksrdhqO lsrSï isoqlsrSu yd foaYmd,k wêldrh
flfrys jk mCI.%dyS wdOdr lsrSu fjkqjg m%cd fiajh flfrys uQ,sl;ajh ,ndoSu
fuhg wh;a fõ'
1' m%cd fiajhg m%uqLia:dkh ,efnk mrsos fmd,Sisfha N+ñldj fjkia lsÍu
yqfola m%cd;ka;%jdoh ;=, md,kh isÿúh hq;af;a flfiao hkak ms<sn|j uyck;dj ±kqj;a
lsÍfuka muKla id¾:l;ajhla w;alr.; fkdyel' fmd,Sisfha yeisÍu m%cd;dka;s%l md,kh
uQ,O¾uhka iy;sl lrkakla úh hq;= w;r ta i|yd uQ,fha isgu fjkialï isÿúh hq;=h'
m%cd;ka;%jdoh ;=, md,kh iïnkaOfhka ±kqj;a lsÍfï jevigykla wdrïN lsÍug fmr
69
• iyfhda.fhka lghq;= lsÍu i|yd isú,a iudchla mj;So@ ljr ;eke;a;ka" ixúOdk
iy lKavdhï fmd,Sish i|yd m%cd;ka;S%h N+ñldjla ms<sn|j úYajdih f.dvkexùu
yd m%cdj ±kqj;a lsÍu iïnkaOfhka Wkkaÿjla olajkafkao@
• m%cd;ka;S%h yd m%cd md,kh ms<sn|j fmd,sia n,ldh ;=, mj;akd j¾;udk wdl,amh
l=ulao@ fmd,Sish yd m%cdj w;r úYajdih f.dvkexùu i|yd fhdod.kq ,eìh yels
mßphka j¾;udkfha mj;So@ mj;Skï ta fudkjdo@
.egqï wjikaj we;s ;;ajhla ;=, isÿ flfrk fujeks ;lafiarejl§ fmd,Sish
ñ,sgßlrKh ùu" foaYmd,kSlrKh ùu fyda wmrdOlrKh ùu hk fya;= tlla fyda ta
;=ku fya;=fldgf.k mj;sk fmd,sia n,ldh m%cd;ka;S%h md,khg tÈßjd§ foaYmd,k
iakao¾Nhla ;=, ls%hd;aul jk njg fy<sorõ ùug fndfyda ÿrg bv we;' isú,a iudch
ÿ¾j, fyda tjekakla fkdmej;Sug we;s bv úYd, jk w;r rdcH n,h wh:d f,i
fhdod.ekSu ms<sn|j mÍCIdldÍ jkakla f,i lghq;= lsÍfï yelshdj rys; fjhs' fïjd
fmd,Sish m%;sixialrKhg ,lalsÍug ys;lr jd;djrKhla fkdjk kuq;a fuu ;;ajhka
fjkia lsÍu Ndr .ekSu i|yd jk jrula cd;Hka;r fmd,sia WmfoaYlhska yd
ksÍCIlhska i;=j mj;S' fuu ;;ajhka fjkia lsÍu Ndr.ekSu i|yd ksfhda. l<hq;=
fjhs' ta wkqj cd;Hka;r fmd,Sishg fmd,Sisfha N+ñldj wdhqOyrKh" foaYmd,kyrKh
iy$fyda wmrdOkSyrKh lsÍfï§ m%uqL N+ñldjla fkdtfiakï wju jYfhka iydhl
N+ñldjla bgq lsÍug wjir ,ndÈh hq;=h' wdrCIl uqrfmd,j,a bj;a l<hq;= jk w;r
n,m;% i|yd b,a¨ï lsÍfï .dia;= jeks uQ,sl fiajdjka i|yd whlrkq ,nk .dia;=o
bj;a l<hq;=j we;' hïfyhlska cd;Hka;r fmd,Sish¦ fmd,Sish m%;sixialrKh lsÍfï§
id¾:l m%;sM, w;alr.ekSug wiu;a jqjfyd;a m%cd;ka;S%h md,kh ms<sn|j ck;dj
±kqj;a lsÍu fya;=fldgf.k tlS m%;sxialrK b,a,d isàu i|yd isú,a iudch
fhduqjkafka kï id¾:l;ajhla w;alr.; yelsjkq we;' kuq;a tjeks fjkialula
isÿlsÍu i|yd Tjqka ;ukaj iún,.kajd .ekSug we;s bv fnfyúka iSñ; fjhs'
m%cd;ka;%jdoh ;=, fmd,Sisfha md,kh ms<sn|j uyck;dj ±kqj;a lsÍu i|yd we;s jvd;a
M,odhS l%uh jkafka M,odhS" uOHia: iy wdpdrOd¾ñl ls%hdldÍ;ajhhs' fmd,Sisfha
ls%hdldÍ;ajh uyck;dj ±kqj;a lsÍfï jHdmdrh iuÕ ;rÕldÍ fkdjk njg iy;sl
70
• ó<Õ mßÉfþofha§ úia;r lrkq ,nk m%cd l¾;jHhka wdrïNl ,CIh f,i
ks¾foaY lrkq ,efí' ukdj ia:dms; lrkq ,enQ iïnkaO;djhka úiska iudc
taldnoaO;djhg iy kS;sfha md,kh ksis mßÈ ls%hd;aulùu i|yd iydh jk
j.lSï iy.; njlg uÕmdokq we;' mqrjeis md,k hdka;%Khkays jdis fukau
wjdiso we;' tajd úhoï wêl yd ;sridr fkdúhyel' tys úhoï úiska mqyqKqj
iy ±kqj;a lsÍu i|yd fukau iuia:hla f,i kS;sh n,d;aul lsÍfï
ks,OdÍkaf.a hym; yd jD;a;ShuhNdjh iïnkaOfhka wdOdrl ùu yd th
m%j¾Okh lsÍu i|yd ie,iqï lrk ,o mQ¾j wk;=re weÕùfï moaO;shla iys;
ksis ld¾huKav,hlska iukaú; uekúka ixúOdkh lrk ,o wNHka;r lghq; =
ms<sn| ld¾hd,hla ia:dms; lsÍug fhoúh yels uQ,HdOdr bka neyer lrjkq we;'
iajNdjfhkau tajd ksjdrl jkjd fjkqjg m%;spdrd;aul úhyels w;r m%cdj fj;
fyd| foaYmd,ksl yeÕSulao f.kÈh yelsh' kuq;a iuia:hla f,i tuÕska kS;sh
n,d;aul lsÍu iuÕ we;s iïnkaOh fjkia fkdlrkq we;'
• udkj ysñlï ixúOdk ^cd;Hka;r yd foaYSh& ms<sn|j fidhd n,d m%cd fiajh
iy mqrjeisNdjh flfrys jk j.lSu flfrys ÈYdk;jQ m%cd;dka;S%h md,kh
ms<sn| WmfoaYkhg Tjqka Èßu;a lsÍu' WmfoaYkd;aul yd j.lSïiy.; úhhq;=
jHqyhka ;=, Tjqkag lghq;=lsÍu i|yd moku ilikqjia fmd,Sisfha kdhl;ajh
iuÕ újD; ixjdohla f.dvke.Su i|yd Tjqka yd tlaj lghq;= lsÍu'
hïfyhlska foaYSh udkj ysñlï ixúOdk fkdmj;S kï tajd j¾Okh lsÍu
i|yd úfoaYSh udkj ysñlï ixúOdk yd tlaj lghq;= lsÍu'
71
m%cd;ka;%jdoh ;=, md,kh flfia úhhq;=o hkak ms<sn|j uyck;dj ±kqj;a lsÍfï
jvd;a M,odhS l%ufõoh jkafka m%cd;dka;s%l uQ,O¾uhkag .relrk fmd,Sishg
ksrdjrKh lsÍu iy ta iuÕ wfkHdakH jYfhka lghq;= lsÍug wjia:dj ,nd§uhs' m%cd
md,kh ie,iqïfldg we;af;a my; mßphka ;=,ska tlsfkld w;r Wmldr lr.kakd
iïnkaO;djhla ks¾udKh lsÍu i|ydh'
72
Tn bj;aj .sh miqjo ;sridr njg m;al<yels uq,msÍï muKla wdrïN lrkak'
ck;dj iuÕ úYajdikSh ne¢ula iy jevlsÍfï iïnkaO;djhla f.dvkexùu i|yd
jk úria:dhS lemùula we;s lrùug cd;Hka;r WmfoaYlhskag yd ksÍCIlhskag
fmd,sia n,ldfha ks,OdÍka yd idudkH fmd,sia Nghska myqKq lsÍug isÿjkq we;'
3' fmd,Sish j.ùfuka mj;ajd.kaafka flfiao hkak ms<sn|j m%cdj ±kqj;a lsÍu
• fmd,Sish ish wêldÍ;ajh wh:d f,i Ndú;d lrk nj fyda uyck fiajfha
uQ,O¾uhka lv lrk nj ±k.kafka flfiao@ udf.a whs;j s dislï uúiska
m%ldYfldg isáh hq;af;a ljr wjia:djkays§ o@
wkql+, uQ,dY% (
73
fjk;a uQ,dY%
Intervention and Strategies for Conflict Transformation, Jock Covey, aMichael Dziedzic and
Leonard Hawley (eds.) (Washington, DC: United States Institute of Peace Press and the
Association of the United States Army, 2005), pp. 157-204.
74
75
76
77
78
1’ miqìu
bka§hdjg” mlsia:dkhg” nx.,dfoaYhg jvd fo.=Khlg;a jeä tl mqoa., o, foaYSh ksIamdÈ;hlg ysñlï
lshk iy rg fn§ulska fyda isú,a hqoaOhlska f;drj ksoyi Èkd.;a Y%S ,xldjg ;u wi,ajeis rgj,g jvd
ia:djr foaYmd,k iy wd¾Ól l%uhla ysñj ;sfí’ mlsia:dkfha iy nx.,dfoaYfha isÿjqjdfuka ue;sjrK pl%h
w;r yuqod l=uka;%K isÿùkï wk;=rla fkdue;s jqjo Y%S ,xldfõ mj;sk isú,a hqoaO ;;a;ajh l%shd;aul iudc
79
igkaúrdu .súiqu;a iu. 2002 ud¾;= udifha fmkS .sfha t,a’ à’ à’ B’h iy Y%S ,xld wdKavqj hk
fomd¾Yjhu fomd¾Yjhgu ms<s.; yels foaYmd,k úisÿulg t<ôug Wkkaÿjla olajk njg jq
n,dfmdfrd;a;=jhs’ .egqï ,sys,aúu jvd;a fydÈka fmks .sfha fmd,sia fiajd iemhSfï fhduqfõ fjkia ùfuks’
fmd,Sishg w;s úYd, f,i n,;, ,ndÈ ;snq ;%ia;jdoh je<elaùfï mk; jeks Nhdkl kS;s w;aysgqjkq ,eîh’
tfukau t,a’ à’ à’ B’ fha ;%ia;jdÈ l%shdjkag m%;spdr ±laùfuka b;du wmyiq ;;a;ajhlg .egqï meje;s ld,fha
uqyqK È isá fmd,sishg .egqï iu:lrKfha kj wjêhlg m%;spdr olajñka kj wdrïNl;ajhg fhduq úug
isÿjqfha mqrjeis fmd,Ssishl iïm%odhsl ;;a;ajhg h<s wj;SrKh ùfuka muKla fkdj th lsßfïÈ
nyqjd¾.sl;ajh” nyq;ajjdoh iy úúO;a;jhg .re lsßu wdÈ wNsfhda.hkag ixfõ§ ùugo isÿjk ;;a;ajhla
hgf;ah’
flfiafj;;a t,a’ à’ à’ B’ h 2005 ue;sjrKh j¾ckh lsßu u.ska uyskao rdcmlaI uy;d Y%s ,xldfõ
ckdêm;s ;k;=rg m;ajq nj fmks .sfhah’ ;ukaf.a foaYmd,k m%pdrl jHdmdrfhaÈ Y%s ,xld ksoyia mlaIfha
kdhlhd m%ldY lf<a ;uka t,a’ à’ à’ B’h iïnkaOfhka jvd;a wdl%uKldÍ ms<sfj;la wkq.ukh lrk njhs’
kj rch n,hg m;ajq miqj t,a’ à’ à’ B’h iy Y%S ,xld wdKavqj w;r .egqï W;aikak úh’ woyia m%ldYlsÍfï
iy .uka ìuka hdfï ksoyi we;=z uyck ksoyi iSud lrk yÈis kS;s l%shd;aul lrkq ,enq w;r kS;shg msáka
lrk ñksia >d;k iy w;=reoyka ùï by< .sfhah’ tfukau idfmalaI jYfhka flá ld, isudjla ;=, jerÈ
fldg ksoyia úfï ixialD;shla f.dvke.=Kq w;r th isú,a iudcfha iy cd;Hka;r m%cdjf.a ie,lsh hq;= f,i
wjOdkhla fhduq ùug fya;= ùh’
Y%S ,xldfõ rdcH wdh;k u.ska lrk ,±hs lshk udkj ysñlï W,a,x>Khkaf.a m%udKh yd n,j;a nj ms<sn|
f;dr;=re fydÈka tla /iafldg we;’ n,y;aldr fyda iajleue;af;ka fkdjk w;=reoyka ùï ms<sn| l%shdldß
lKavdhu fufia lshhs’¶ meyeÈ,s fkdl< w;=reoykaùu ms<sn| ,ehsia;=fõ fojk ia:dkh ysñj ;sfnkafka Y%S
,xldjghs¶’ 1988 - 1989 ld,fha isÿjq w;=reoyka ùï .ek fidhd ne,sug Y%S ,xld wdKavqj m;al< fldñIka
iNd y;r jd¾;d lf<a tu ld,fha w;=reoyka jq ixLHdj ^wdikak jYfhka & 27”200 la njhs’ Y%s ,xld wdKavqj
iy t,a’ à’à’ B’h w;r wz;ska we;s jq .egqqï ksid w;=reoyka úï ms<sn| fpdaokd h,s;a jeä ù ;sfí’ Y%S ,xld
udkj ysñlï fldñIka iNdj jd¾;d lrkafka Y%S ,xld wdKavqj úiska fyda thg iïnkaO w;=re yuqod úiska fyda
t,a’ à’ à’B’ h úiska foaYmd,k jqjukdjka u; lrkq ,enq w;=reoyka lsÍï ixLHdj 2006 jif¾È 345 la njhs’
2007 ud¾;= udifha Y%S ,xldfõ fmd,siam;sjrhd w;=reoykaùï iïnkaOfhka fmd,sisfha yd yuqodfõ iïnkaOh
ks,jYfhka ms<s.ksñka m%ldY lf<a ñksiqka meyerf.khdfï fpdaokd u; 2006 iema;eïn¾ udifhka miq
ld,fha§ ysgmq yuqod nghka” fiajfha isák yuqod nghka” fmd,sia ks,Odßka” md;d, lKavdhï iy fjk;a
ixúOdkd;aul lKavdhïj, 400 fofkl= muK w;awvx.=jg .kq ,enq njhs’
;uka l< udkj ysñlï W,a,x>khg j.lsu tlal, wdh;khg fkdmejeÍu ms<sn|j úfYaI ld¾H idOl
n,ldh fyd| WodyrKhls’ 1983 § msysgqjk ,o úfYaI ld¾H idOl n,ldh ;%ia;jdo úfrdaê iy ler,s úfrdaê
fufyhqï iïnkaOfhka úfYaI{;djh ysñlr .;a w;=re yuqodjls’ uq,sl jYfhka t,a’ à’ à’ B’h iuÕ igka
jeÿKq úfYaI ld¾H idOl n,ldh ^ tia’à’ t*a”& w;=reoyka lsÍï iy kS;shg msáka ñksia >;kh lsßï we;=z
udkj ysñlï W,a,x>khka iïnkaOfhka wmls¾;shg m;ajqjls’ W;=re kef.kysr m,d;aj, iajleue;f;ka
f;drj /f.khdu iy w;=reoyka lsßu iïnkaOfhkaa Y%s ,xld rch m;al< mÍCIK fldñIu 1997 jd¾;djg
wkqj 1988 iy 1996 w;r W;=rekef.kysr uvl,mqj Èia;%slalfha isÿjq¶ w;=reoykaùï¶ 1219 lska 5]loS
w;awvx.=jg .;a wdh;kh úfYaI ld¾H idOl n,ldhhs’ Y%S ,xldfõ fld<UÈ tia’ à’ t*a’ w;awvx.=fõ§ ñh
.sh nj lshk ;eke;a;ka ms<sn|j kS;shg msáka” ¨yqvq fyda ys;=jlaldr ñksia >d;k iïnkaO tlai;a cd;skaf.a
úfYaI ksfhdað;hdo jd¾;d fldg ;sfí’ fuf,i udkj ysñlï W,a,x>k fpdaokd ms<sn| fkdo;a lreKq f.dkq lr
80
fmd,Sish lrk udkj ysñlï W,a,x>kh lsßï ms<sn| kS;S{hka fyda udkj ysñlï ixúOdk úiska meñSKS,s lrk
,o úg mjd ta úNd. lrkafka W,a,x>kh lsÍï isÿjqkq m%foaYfhau fiajh lrk by< ks,Odßka úisks’ Tjqkaf.a
mßlaIK idudkHfhka È.=l,la ;siafia we§ hk w;r túg W,a,x>khkag f.dÿrejQqjkag yd Tjqkg wdOdr lrk
wh ìh jeoa§ug tajd l, whg wjia:dj ,efnhs’ tfukau tn÷ mßlaIK j,ska ms<s.; yels m%;Ms , ,efnkafka
ke;’ fuu ks,Odßka lrkafka iudodkhlg meñKsu ioyd meñKs,s lrejka fm<Uúu fyda ìh jeoaÈuhs’
widudkH isÿùulÈ isoaêh Widúh bÈßhg f.k .sho ks;rumdfya isÿjkafka jerÈ l, whg j.lSu mejÍug
fkdyels ùuhs’ Y%S ,xldfõ wmrdO kS;s ix.%yh ;=, ¶ n,y;aldr w;=reoyka lsÍu¶ hk wmrdOh wvx.= fkdjk
ksid kvq mejeßfïÈ idudkHfhka fpdaokd t,a, lrkafka meyerf.k hdu fyda wkqn, Èu ms<sn|jh’
flfiafj;;a .egqï mj;sk ld,hl fun÷ fpdaokdjla Tmamq lsßu widudkH f,i wmyiqh’ tys m%;sM,h jkafka
whs;shla W,a,x>kh lsßulÈ kvq úNd.hlg heu úr, jk w;r jerÈ fldg ksoyi ,eìfï ixialD;sh by<
uÜgñka rclSßuhs’
wka;jdÈ ;;a;ajhka ;=, wka;jdÈ m%;spdr wjYH jk wdrlaIl wxYj, Wl=iaika ks;ru ;¾l l<o f,dalh
mqrd w;a±lsï j,ska fmkshkafka jro fldg ksoyiaùfï ixialD;sfhka wdrlaIl ;;a;ajhka ÈhqKq fkdjk njhs’
ta fjkqjg isÿjkafka foaYmd,k iy idudcuh wd;;Ska j¾Okh úu jk w;r tu.ska wdrlaIl w¾nqoh ;j;a
nrm;, ùug bv we;’ we;af;kau tlai;a cd;Skaf.a wdrlaIl uKav,h 1674^2006& fhdackdfõÈ hqo .egqï
mj;sk wjia:dj, mqrjeishka wdrlaId lsßu .ek i|yka jkafka fï wdldrfhks’ ¶ hqo.egqfï n,meug ,lajq
idudkH ckhdg trysj isÿjq udkj ysñlï W,,ax >khka .ek lghq;= lsßu i|yd fukau wkd.;fhaÈ tn÷q
W,a,x>kh ùï j,ld.eksu i|yd .egqï mj;sk iudchlg fyda .egqulska miq h:d;;a;ajhg m;ajk iudchl
jerÈlr ksoyia úfï ;;a;ajh wjika lsßu w;HjYHh’¶
1’ ish¨u fmd,Sis j, ia:dkdêm;sjreka ;ukaf.a fmd,sia n, m%foaYfha mÈxÑ ish¨u .Duq,slhkag ;ukaf.a
ksfjiaj, mÈxÑj isák ish¨u fokd ms<Sn| ,ehsia;=jla ,nd fok f,i kshu l< hq;=h’ tysÈ mjqf,a
idudðlhka iy fjk;a wh fjkiaj ±laúh hq;= w;r Tjqka ;djld,slj mÈxÑj isákafkao ke;fyd;a iaÒr
mÈxÑlrejkao ke;fyd;a fiajhlhkao wdÈ ish¨ f;dr;=re ,nd fok f,i ±kaúh hq;=h’ tfukau tf,i
f;dr;=re ,nd Èug flfkl=g by; lS wdldrfhka fmd,sia ks,Odßfhl= kshu l< úg Tyqf.a ksjfia mÈxÉ
whf.a jeäúula wvqùula fyda fjkila fyda isÿjqfhakï jßka jr ta nj ±kqï Èh hq;=h’
2’ by; ^1& j.ka;sh hgf;a ±kqï§ula ,o lsisÿ .Dyuq,slfhla wod< fmd,sia ia:dkdëm;s jrhdg ±kqï §fuka
f;drj lsisÿ wuq;af;l=g ;u ksjfia kjd;eka fkdÈh hq;=h’
3’ by; ^1& iy ^2& j.ka;s hgf;a f;dr;=re ±kaùug ksfhda.hla ,o iy t wkqj lghq;= lsßug fkdyels jq
iEu .Dyuq,slfhl=u jrolg jrolre jkafkah’
;dlaIKsl jYfhka fuu ksfhda. ishzu Y%s ,dxlslhkag j,x.= jqjo meyeÈ,sj fmfkk jqjukdj jkafka fld<U
ðj;ajk fou< ckhd i|yd l%shd;aul lrùuhs’ fï jk úg fld<U§ fmd,Sish l< w;awvx.=jg .eksï
nyq;rhla isÿfldg ;sfíkafka fuu úfYaIs; úêúOdk Ndú;hg .ekSu uÕskah’ ks;ru mdfya fmd,Sish lrkafka
,ndÈug kshñ; f;dr;=re j,g jeä f;dr;=re b,a,d isáuhs’ wdodhu ms<sn| f;dr;=re” nexl= .sKï q iy
81
yrialvla .;a úg fmkakqï lrkafka 23 jk j.ka;sfha jeks kS;s ß;s u.ska fou< ckhdg wys;lr ;;a;ajhla
f.dvk.d we;s njhs’ WodyrKhla f,i 2007 cqks 07 Èk fmd,sia yd yuqod ks,OdÍka úiska fld<U kjd;eka
fmd< j, isá fou< ckhd 376 n,y;aldrfhka bj;a lf<ah’ Tjqkg lSfõ meh Nd.hla we;=,; ;ukag wh;a
ish¨ foa /f.k niar:j,g f.dvfjk f,ihs’ fuu isÿùug fya;=jqfha tjlg isá fmd,siam;sjrhd ms<s.; yels
fya;=jla fkdue;sj fou< ckhdg fld<U /§isáug bv Èh fkdyels nj m%ldY lsßuhs’
fld<U§ yd Èjhsfka fjk;a m%foaYj,§ fmd,Sish l%shd;aul l< wdl%uKldß Wml%u u.ska ks;r mdfya fmkS.sfha
23 jk j.ka;sh mq¨,alr fhdod .eksu fyda we;eïúg th jerÈ f,i fhdod.;a njhs’ tys m%;M s ,hla f,i Y%s
,xldfõ fmd,sish iïnkaOfhka uyck ms<s.ekSu b;d wvqúh’1970 ;rï we; ld,fha Y%s ,xld fmd,Sisfha me;sß
mj;sk ÿ¾j,;d iajdëk fldïIka iNdjla u.ska y÷kd.kq ,en we;’
fmd,Sishg uyckhdf.a fyd| ms,s.ekSula ,eì ke;’ fmd,Sish iïnkaOfhka ;sìh hq;= uyck m%;srEmh fldfy;au
ke;’ fmd,Sisfhka wvkaf;aÜgka isÿfj;ehs ìh ieu mqrjeishl= ;=,u we;’ jO§u ms<sn| isÿùï .Kkdjla
Widúfha§ fy,sorjq ù ;Sfí’ tneúka uyckhdf.a iyfhda.h ,nd .eksu i|yd wjYH uyck úYajdih Èkd
.eksug fmd,sish È.= l,la ;siafia fydo yeisßula mj;ajdf.k hd hq;=h’ uyckhd ms<sn|j mj;sk ±ksu yd
wdl,amh fjkia úh hq;=h’ fmd,sia ia:dkj, mj;sk .+Kdx. jk reÿre nj iy yuqoduh wld,amh fjkqjg
;sìh hq;af;a ldreKdjka; wjOdkh iy YsIaG njhs’ lsisu kS;shla u.ska fuu fjki we;s l, fkdyelsh’
fmd,Sish uyck;djg myrÈßfï isÿùï .kkdjla uyck wjOdkhg ,laùfuka miqjo fmd,Sisfha m%pKav l%shd
.ek mqj;am;a jd¾;d m,fjhs’ wm is;k wdldrhg fmd,Sisfha wdl,amh fufia meje;sug fya;= ù ;sfnkafka
uyckhd fmd,Sishg tfrysj lrk meñKs,s úNd. lsßug ±ka ;sfnk hdka;%Kh i;=gqodhl fkdúu iy thg
uyck úYajdih Èkd .ekSug fkdyels úuhs’
1970 ,shk ,o fuu joka wogo i;H fõ’ ol=Kq wdishd fjk;a rgj, fukau Y%s,xldfõo fmd,sisfha mj;sk
ÿ¾j, ;;a;ajh mßlaId lsßug jd¾;d iy wOHk rdYShla isÿfldg ;sfí’ tfukau fjk;a rgj,È fukau Y%s
,xldfõ§o fuu jd¾;d foaYmd,k{hka úiska fkd;ld yßkq ,eîuhs’
Y%s ,xldj 1865 wxl 16 orK fmd,sia wd{d mk; m%Odk fmd,sia kS;sh f,i mj;ajdf.k hhs’ tys 56 jk
fldgfiys wvx.= rdcldß wog;a j,.= jk kuq;a ^ish¨u wmrdO” jerÈ” uyck mSvd je,elaùug W;aidy ±Íu“
iduh wdrlaId lsÍu” md,kh l< fkdyels fyda ieglghq;= wh w;a wvx.=jg .eksu” jerÈ lrejka yÿkdf.k
wêlrKh bÈßhg meñKúu” uyck iduhg n,mdk lreKq ms<Sn| nqoaê jd¾;d tl;=fldg ikaksfõokh lsßu”
´kEu n,h,;a wdh;khlska ;ukag kS;sHdkql=,j ksl=;a lrkq ,nk ish¨u ksfhda. yd jfrka;=j,g jydu
wjk;ùu yd l%shd;aul lsßu & j.lSu ms<sn| m%Yakh .ek wd{d mk; ksyËhs’
Y%S ,xldfõ fmd,sia m%;sixialrKh ms<sn| m<uqfjkau .eUqre mßlaIKhla lf,a 1946 fid¾áia fldñika
jd¾;dfjy’s ^flduidßia úksiqre m%ekaiska fÊ fid¾Üia f.a kñka th yªkajkq ,eìh’& tu jd¾;dfõ ud;Dldj
jqfha Y%S ,xld fmd,sia fiajh - tys l¾HCIu;djh iy M,odhSnj j¾Okh lsÍu i|yd fhdackd .ekh fmd,sia
n,ldfha ixhq;sh” fiajdfõ ;;a;ajhka iy Wiiaùï iy ia:dkudre i|yd ks,OdÍka f;dard.ekSu fmd,sishg
tfrysj uyckhd bÈßm;a jk meñKs,s úu¾Ykh lrk l%ufõoh” fmd,sisfha n,h iy rdcldßh” iy fldñifï
ksßfoaY l%shd;aul lsßu i|yd fmd,sia wd{d mk; ixfYdaOkh lsßu wdÈhhs’
;j;a fldñika iNd jd¾;djla 1970 Tlaf;daïn¾ udifha wdKavqfõ m%ldYK ld¾hxYfhka m%ldYhg m;a lrk
w;r th yªkajk ,oafoa niakdhl fldñIu jYfhks’ tu fldñiug mejß ;snqfka fmd,sisfha l%shdldß;ajfha
iajNdjh iy úIh m:h” kS;sh l%shd;aul lrk wdh;k j,ska Wmßu ld¾hCIu;djhla ,nd .eksug .; hq;=
mshjr” fmd,sish m%;sixúOdkh lsßu ioyd .; hq;= mshjr” n|jd.eksfï mámdáh” mqoa.,hka mqyqKq lsßu”
82
;j;a fldñIka iNd jd¾;djla 1995 § m%ldYhg m;aúh’ th idudkHfhka yÿkajk ,oafoa úksiqre ã’ Ô’ ch,;a
fldñIka iNdj jYfhks’ tu fldñIug mejeß ;snqfka” fmd,sia n,ldfha jHqyh iy ixhq;sh” msßia n|jd.eksfï
iy mqyqKq lsÍfï l%u fõoh Wiiaúï iy ia:dk udre i|yd mqoa.,hka f;drd .eksu fmd,sisfha l%shdldß;ajfha
iajNdjh iy úIh m:h’
kS;sh iy iduh mj;ajd f.k hdfï§ Wmßu ld¾hCIu;djhla iy;sl lsßu ioyd .;hq;= mshjr’ idudkH
ckhd iuÕ jvd fyd| iïnkaO;djhla we;s lr .eksu Èßu;a lsßug .; hq;= mshjr” fmd,sia fiajhg n|jd
.ekSu” Wiiaùï iy tys úkh mj;ajd.eksu’ mdßmd,kh i|yd ia:djr fmd,sia fldñIka iNdjla m;alsßu
wdÈhhs’ niakdhl fldñIfuka bÈßm;a l< woyia iy ks¾foaY ch,;a fldñgqj h<s ;yjqre lf<ah’ flfia
fj;;a fmd,sish l%shdldß;ajfhaÈ whq;= iy.; foaYmd,k ueÈy;aùï wju lsßug fuu jd¾;dfjka miqjo
lsisjla isÿjqfha ke;’
;ukaf.a kS;shdkql=, rdcldßhg wkqj yer fldñIfï fyda fldñáfha ;srKhlg l=uk wdldrfha fyda n,meï
lsßug W;aiy ±ßug fyda ueoy;aùug ke;fyd;a fldñIfï fyda fldñáfha iudðlfhl=g n,meï lsßug
;ukaúiska u fyda fjk;a wfhl= u.ska fyda iDcqj fyda jl%j fyda lghq;= lrk ´kEu ;eke;af;l= jrolg
jrolrejk w;r kvqúNd.hl§ remsh,a ,laIhlg fkdjeä ovhlg fyda jir 7 la fkdhslaujk isrovqjulg
fyda tu ovh iy isrovqju hk folgu hg;al< yelaflah’
c;sl fmd,sia fldñiug m;a lrkq ,nkafka jir 3 l ld,hlg jk w;r tys idudðlfhla foaYmd,k
;k;=rla ±ßug ;srKh l< fyd;a fldñIfuka b,a,d wiaúh hq;af;ah’ cd;sl fmd,sia fldñIfï n,;, 155 Ô
j.ka;sfha fïfia we;=,;ah’
‹ fmd,siam;s jrhd yer wfkl=;a fmd,sia ks,Odßkaf.a m;aúï” Wiiaùï” ia:dkudre úkh md,kh iy fiajfhka
bj;alsßu’^fuu n,;, l%shd;aul lsßu fmd,siam;sjrhd iu. idlÉPd fldg isÿl, yelsh’&
83
‹ nojd.eksfï” mqyqKqlsßfï” ld¾hCIu;dj jeä lsßu iy fmd,sia fiajfha iajdêk;ajh i|yd l%u
ilialsÍu’
2002 § foaYmd,k jqjukdj u; ks,OdÍka yeg fofkl= udrelsßfï ksfhda.h m%;slafIam lsßug ;rï cd;sl
fmd,sia fldñiu fl,ska ls%hl<o th úfõpkhg ,lajqfha ia:dkudre iïnkaOfhka ;ukag ;sfnk n,fhka
fldgila h<s;a fmd,siam;sjrdhg mejeÍfï ;SrKh ksidhs’ Tyqg tu n,h ;j;a whg mejeÍfï n,h we;’
cd;sl fmd,sia fldñiu msysgqùkï wruqKq jqfha fmd,sisfha foaYmd,k n,mEfuka wdrlaId lsÍu neúka ;u
n,fhka fldgila fmd,siam;sg ^Tyqj ;ju;a m;alrkafka foaYmd,k úOdlhhs& mejßfuka tu wruqKq bgq
fkdjk njg ;¾l bÈßm;a úh’ fmd,sia ixúOdkfha iïmq¾Kfhka mßmd,kh lsßug cd;sl fmd,sia fldñiug
yelshdjla ke;snj ms<s.kakd w;ru úpdrlhka ;¾l lf,a fmd,siam;sg n,h mejeßug we;s wêldß n,h
mdúÉÑlrkjd fjkqjg fldñifï lñgqjlg tu n,h mejeßh yelsj ;snq njhs’ ^fldñifï idudclhka fyda
ieÿï,;a tlla fkdjk lñgqjla&
2004 § cd;sl fmd,sia fldñiu ;uka úfõpkh l< whg lka foñka n,h mejßu fjkia lf<ah’ Wm fmd,sia
mßCIl fY%aKsfhka my< fY%aKsj, ks,OdÍkaf.a m;alsÍï” Wiialsßï iy ia:dk udre ^úkh md,kh we;=,;a ke;&
ms<sn| n,h fldñiu úiska m;alrk ,o ;sfokl=f.a lñgqjlg mjrk ,o w;r tys kdhl;ajh ±refõ ysgmq
uydêlrK úksiqrejrfhls’ tfia jqjo fuu fY%aKsj,g ks,OdÍkaf.a ia:dkudre läkï fiajd wjYH;d iy úkh
mshjr .eksfï jYfhka isÿlsßug úfYaIs; fY%aKsj, by, ks,Odßkag ;ju;a bv ,ndos we;’ tfukau fmd,sia
mßCIljrekaf.ka my; ks,Odßkaf.a úkh md,kh iïnkaOhg n,h kej; jrla fÊHIaG ks,Odßkag ,ndfokq
,eìh’ fmd,sia mß®CIljrekaf.a isg by< ks,OdÍkaf.a m;a lsßï Wiialsßï” úkh md,kh iy ia:dkudre
iïnkaOfhka n,;, cd;sl fmd,sia fldñiu i;=j ;nd.kq ,eîh’ 2004 § isÿl, fjkialï iuÕ fmkS.sfha
fmd,sia fiajd mj;ajdf.khdfï§ foaYmd,k n,mEï md,kh lsÍug cd;sl fmd,sia fldñiu ;rula ÿrg id¾:l
jq njhs’ flfia fj;;aa” tys m<uq idudðlhkaf.a ks,ld,h bl=;aùfuka miqj kj idudcSlhka ckdêm;sjrhd
foaYmd,k jYfhka m;a lsÍu;a iuÕ ;;a;ajh b;du;a krl ;;a;ajhg m;aùh’
17 jk ixfYdaOkhg lemùu fmkakqï lrk f,i úmCIfhka yd isú,a iudcfhka n,mEï t,a, fj;a§ ckdêm;s
rdcmCI uy;d md¾,sfïka;= f;aßï ldrl iNdjla m;a lsßug ksfhda. lf<a ixfYdaOkh .ek kej; i,ld n,d
th l%shd;aul l< yels wldrh fidh ne,Sugh’ flfia fj;;a lïgqj 17 jk ixfYdaOkh .ek idlÉPd lroaÈ
ckdêm;sjrhd m%ldY lf,a jHjia:d.; ixfYdaOkh l%shd;aul fkdlrk njhs’ fuh fndfyda fofkl=g fmkS.sfha
wuq;= ;¾lhla jYfhks’ th yßhgu iudkjkafka ¶ñksueßu¶ .ek ks¾jpkh h,s i,ld ne,sug ;srKh fldg
we;s ksid tf;la ñksuereï kvq úNd. fkdlsßfï ;srKhlg nj lshejqKs h,s i,ld ne,su lrf.k hk w;r
17 jk jHjia:d ixfYdaOkh l%shdjg ke.su kej;Sug wdKavqjg fjk;a lsius fya;=jla ke;s w;r tlu fya;=j
foaYmd,k ueoy;aùu wju lsÍug Wkkaÿjla fkd±laùuhs’
m<uqjk cd;sl fmd,sia fldñifï ks, ld,h 2005 fkdjeïn¾ 24 Èk wjika jq miqj w¨;ska m;alsßug fyda
ia:dkudre iy Wiiaùï iïnkaO n,h mej;=fka ckdêm;sf.a ifydaorhd jk fYdaGdNh rdcmlaI uy;dgh’
^wdrlaIl f,alï jrhd fuu ld,h ;=, ia:dk udre úYd, m%udKhla isÿjq w;r wmrdO uev,Sfï lghq;=
id¾:l f,i l%shd;aul l< fÊHIG ks,Odßkaf.a uderùïo thg we;=<;ah’ we;eï jd¾;dj,ska lshkafka fuu
we;eï udrelsrSïj,g fya;=j kS;sh ksisf,i l%shd;aul lsÍu u.ska n,.;= ;eke;kaf.a is; ßoùu njhs’
84
cd;sl fmd,sia fldñifï m<uqjk yd fojk ks,ld,iSud fofla§u tys l%shdldß;ajhg wys;lr f,i n,mE
lrKq jkafka uq,H iïm;a ys.h” úu¾Yk n,;, m%udKj;a fkdúu iy fmd,sia foamd¾;fïka;=fõ iyfhda.h
fkd,eìuhs’ l%ufha mj;sk fuu ÿ¾j,;d yerekqúg meyerf.k hdï iy ¶w;=reoykaùï¶ iïnkaOfhka fmd,sisfha
iïnkaOh .ek fpdaokd úNd. lsßug j;auka cd;sl fmd,sia fldñifï leue;a;o m%Yak lsßug ,lafõ’ yshquka
rhsÜ fjdÉ ixúOdkh úuiqug ms<s;=re jYfhka cd;sl fmd,sia fldñiu m%ldYlf<a ¶ meyerf.k hdï iy
w;=reoyka ùu iïnkaOj meñKs,s .kKdjla ;ukag ,eì we;;a fuu meyer.ekhEu iy w;=reoyka jeâ
m%udKhlg fpdaokd t,a, jkafka w¾O yuqod ixúOdk” lreKd lKavdhï” yuqodj fyda yÿkd fkd.;a msßia wdÈh
jk w;r tfia ke;akï lsisjla fkdokak w;=reoyka úula hkqfjks’ cd;sl fmd,sia fldñiu lshkafka fuu
wmrdOj,g fmd,sish iïnkaOnjg ksYÑ a ; fpdaokd lsisjla ke;snjhs’ tfukau cd;sl fmd,sia fldñiu jev
ÿrg;a m%ldY lrkafka tnÿ isÿúï ms<sn| fmd,sish mshjr fkd.eksu iïnkaOfhka ;ukag jd¾;d ,enqkq úg
tnÿ isoaë.ek fÊHIaG ks,Odßkaf.a wjodkh fhduq lsßu u.ska mßlaIK läkï lsßug mshjr .kakd w;r ta
ms<sno m%.;sh ksßlaIkh lrk njhs’ flfiafj;;a funÿ isÿúï ms<sno ixLHdf,aLK fyda jeâÿr úia;r cd;sl
fmd,sia fldñiu yshquka rhsÜ fpdaÉ fj; ,nd§ ke;’
uyck whs;sjdislï wdrlaId lsÍug cd;sl fmd,sia fldñifï yelshdj ms<sn|j iel lrkafka uyckhd muKla
fkdfõ’ fmd,sia Ngfhdao cd;sl fmd,sia fiajfha l%shdldß;ajh ms<sn|j l,lsßug m;aj isá;s’ g%dkaiafmrkais
bkag¾keIk,a Y%s ,xld wdh;kh u.ska l%shd;aul lrk ,o u; úuiqulg wkqj fmd,sia fldia;dm,ajreka yd
idckajreka w;ßka ishhg 66’8 msßila cd;sl fmd,sia fldñiu ms<sn|j l<lsßug m;aj isá;s’ ta.ek meyeÈu
m%ldY lf,a 18’7 ] l msßils’ fuh m%Yakhla jkafka by, ks,Odßkaf.a ÿIs; ksfhda. l%shd;aul lsßug iqÿjkafka
my, ks,Odßkag úu;a ta ksidu Tjqkg cd;sl fmd,sia fldñiu jeks wdh;khl iyh wjYH úu;a ksidh’
4’3 fmd,sia meñKs,s úu¾Yk wxYh ^ms’ is’ ä’ ä’& wdKqvql%u jHjia:dfõ 17 jk ixfYdaOk u.ska cd;sl fmd,sia
fldñifï uyck meñKs,s hka;%hla yÿkajdfokq ,eìh’ fmd,sisfha msßiaj,g iy fmd,sia fiajdjg tfrys ,efnk
meñKsj,s Ndr.eksfï” úNd. lsßfï iy úiÈfï l%ufõohla cd;sl fmd,sia fldñiu u.ska ia:dms; lsßu 155 ð
^2& j.ka;sh hgf;a wjYHh’ flfia fj;;a uq,È M,odhs uyck meñKs,s hdka;%Khla l%shdjg ke.=fka ke;’
úfYaIfhka fuh isÿjqfha cd;sl fmd,sia fldñiu ;ukag ,efnk meñKs,s fmd,siam;sjrhdg fhduq lsßu;a Tyq tajd
úfYaI úu¾Yk tllhg fhduqlsßu;a ksidh’
flfiafj;;a m,uq ks, ld,fhaÈ cd;sl fmd,sia fldñiu meñssKs,s.ek lghq;= lsßug Èia;%sla iïnkaëldrl
jreka ^ fnfydaúg ysgmq fmd,sia ks,Odßka& m;alf,ah’ tu jir ;=, cd;sl fmd,sia fldñiug ,enqkq meñKs,s
ixLHdj 1078ls jerÈ l, fmd,sia ks,Odßkag tfrysj .;a úkh mshjr hgf;a 13 fofkl=g fpdaokd m;% Ndrÿka
w;r tla wfhlaf.a jev ;ykï lrkq ,eìh’
2007 j¾Ih uq,È fmd,sia meñKs,s úu¾Yk wxYh i|yd jk kS;s cd;sl fmd,sia fldñiu .eiÜ u.ska m%ldYhg
m;a lf,ah’ flfia fj;;a tu kS;s n,dfmdfrd;a;= jq ;rï m%.;sYs,s tajd jqfha ke;’ tys 17 jk ks;Sfhka
lshkafka mßlaIK j,È jerÈlrejka nj Tmamqjk ks,Odßka ±ä kS;suh ;yxÑj,g ,lalsßu fjkqjg iqÿiq
fomd¾;fïka;= l%shdud¾.hla .eksu ioyd fhduq lrk njhs tf,i tu lreKq h,s;a fmd,siam;sjrhdg mjrd È
we;’
wjYH kS;s ilia l< miqj 2007 jif¾ ckjdß isg cqks olajd ld,fha§ fmd,sia ks,Odßkag tfrysj
uyckhdf.ka cd;sl fmd,sia fldñiug ,enqkq meñKs,s ixLHdj 1216 lS’ flfiafj;;a iellrejkag úOsu;a f,i
fpdaokd bÈßm;a lf<a isÿùï 4lÈ muKls’ iqÿúï 7 l § fmd,sia ks,OdÍyg wjjdo lrkq ,enqy’ wdh;kh
85
17 jk ixfYdaOkfhka n,dfmdfrdka;= jq mßÈ iajdêk wdh;khla f,i jHia:d iNdj ;jÿrg;a fkdmj;sk ksid
41 iS j.ka;sh hgf;a fmd,siam;sjrhd m;a lssßfï ckm;s n,h ±ka foaYmd,ksl fkdjk mßlaIdjlg ,la
jkafka ke;’ flfia fj;;a” b;d wudre l%ufõohla jqj;a 2002 wxl 5 ork ks,Odßka bj;a lsßfï ^l%ufõo&
mkf;a 3 jk fldgi wkqj fmd,siam;sjrhd ks,fhka bj;a lsßug yelafla Tyq fyda weh
^w& nxfldf,d;a jqjl= f,i ksis n,h ,;a wêlrKhlska ;SrKh l, fyd;a
^wd& whym;a fi!LH ;;a;ajh fyda Ydßßl fyda udkisl kqiqÿiq;djh ksid ;jÿrg;a ;k;=re ±ßu
fkdyelshdfjka fm,Ssfï fya;=fjka
^we& iodpdr úfrdaèl%shdjla” rdcH fødAysùu fyda w,a,ia .eksu jeks jrolg ovqjï ,enqjfyd;a
^wd& ^we& iy ^W!& wjia:dj, fmd,siam;s jrhd bj;a lsßfï n,h ckdêm;sjrhd i;=h’
flfiafj;;a ^we& ^B&iy ^W!& wjia:dj,È mßlIK lñgqjla ^fYa%IGdêlrKfha úksiqrejrfhla cd;sl fmd,sia
fldñifï iNdm;s iy l:dkdhl” w.ue;s iy úmlaI kdhl tlÕ jk ms<s.;a kS;s{hl=$ rdcH
mdßmd,lhl=f.ka iukaú;& u.ska m%Yakh mßlaId fldg tys m%;Ms , md¾,sfïka;=jg jd¾;d l< hq;=h’
md¾,sfïka;=fõ tldka; ndyq;rhla fmd,siam;s jrhd bj;a lsßu ioyd Pkaoh mdúÉl< fyd;a taiu.u fmd,sia
m;s jrhd ;k;=frka bj;a lsßu isÿfõhs’
flfiafj;;a Y%s ,xld wdKavqj iy t,a’ à’ à’B’ h w;r .egqï W;aikak ùu ksid fï jev ms<sfj, lrf.k hd
fkdyels ;;a;ajhg m;a úh’ Y%s ,xld fmd,sisfha uq,sl m%;sixialrKh lrñka tys fhduqj cd;sl wdrlaIdfõ isg
mqrjeis fmd,sishla olajd fjkia lsßug jqjukdj hqoaOh wdrïN ùu;a iu. ìojegqkq nj fmkS .sfhah’ wdKavqj
fjkiaùu fukau Y%s ,xld fmd,sisfha by, l<uKdlrKho m%;sixialrK jqjukdj wvq lsßug odhl úh’
iaúäka rchg fmkS.sfha’ Y%S ,xld fmd,sish idu ,eÈ yd udkjysïlï .relrk wdh;khla njg m;alsßfï
jqjukdj iy foaYmd,k wNs,dIh isú,a hqoaO ikao¾Nh ;=, ;Èka u isud ù we;s njhs’ tfukau m%;sixialrKh
ioyd jqjukd we;shs is;k wh mjd udkj ysñlï m%Yak iy fmd,sia m%;sixialrK iïnkaOfhka olajkafka iSñ;
Wkkaÿjla nj fmkS .sfhah’ tys m%;M s ,hla f,i úia;rd;aul iudf,dapkhlska miqj iaúâka rch ;srKh lf,a
86
Y%s ,xldfõ fmd,sia fiajh jvd hym;a ;;a;ajhg m;a lsßfï W;aidyh w;yer oukq ,eìh’
17 jk ixfYdaOkh iy iaúäkfha W;aidyh jeks Y%s ,xldfõ fmd,sish m%;sixialrKh lsßfï W;aidyh
ì|jeáug fya;=jqfha W;=f¾ t,a’ à’à’ B’h iuÕ igkg úYd, f,i wjOdkh fhduq úu ksidh’ úfYaIfhka
fmd,sia fiajfh;a wksl=;a ish¨u fiajdj,;a wdKavqj u.ska ;SrK.kq ,nkafka W;=f¾ lrf.k hk hqoaOfha
wjYH;d uq,alr f.kh’ WodyrKhla jYfhka hqouh Wmdhud¾. hï W,a,x>kh lsßula .ek mßlaIK w;r
.egqula we;s jq úg ir,ju lsfjd;a mßlaIKhg bv fkdÈuhs’ t whqßkau idudkH fmd,sia fiajd lghq;= lsßu
ioyd yuqod jeä jeäfhka fhdÈ .eksu u.ska wdrlaIl yuqod iy fmd,sish w;r fjkialr y÷kd.; fkdyels
;;a;ajhla we;s ùu u.ska b;d fydÈka f;dr;=re /ial, w;=reoyka ùu iy meyer.eksï iïnkaOfhka jro
mgkajkafka ldgo hkak fkdmeyeÈ,s jk ;rug wdrlaIl wxYj, ;;a;ajh krlaù ;sfí’ fuhska fmks hkafka Y%s
,xld wdKavqj iy t,a á’ à’ à’Bh w;r isú,a hqoaOh iukh jk f;la lsishï yrj;a wlD;shlska fmd,sia
m%;sixialrKh bÈßhg f.k hdug n,dfmdfrd;a;= ;eìu ÿIalr njhs’
flfia fj;;a mÍlaIK fldñiu úksúo Ndjfha iy M,odhs f,i lghq;= l< hq;= njg mej;s cd;Hkaa;r
n,mEu l=ula jqjo fuu l%shdud¾.fha hqla;s iy.; nj uq, isgu m%Yak lsßug ,laúh’ 2007 cqks 15 od
cd;Hka;r iajdêk ms<s.;a mqoa., lKavdhu ksfõokhla ksl=;a lrñka m%ldY lf,a fldñiu yuqfõ idlaIs
fufyh ùu kS;sm;s jrhd u.ska lsßu ;uka wkqu; fkdlrkq njhs’ fuh fmkajd fok ,oafoa ,eÈshdjkaf.a
nrm;, .egqula jYfhks’ Tjqka lsfõ fldñIka iNdj iajêk;ajh” wmlaImd;S nj iy yelsh iïnkaOfhka
cd;Hka;r ms<s .eksï iy m%ñ;Ska yd .ef,mk f,i mj;ajdf.k hdug iy tu úNd.fha úksúo Ndjh iy;sl
lsßug m%udKj;a ksjerÈ lsßfï l%shdud¾. .ekSug wiu;a ù w;s njhs’ Y%s ,xld wdKavqj ;u l%shdud¾.
j¾Okh lsßug lghq;= fkdl< ksid ;uka mßlaIK fldñifï jev lghq;= j,ska bj;a jk nj 2008 ud¾;=
06od cd;Hkaa;r lKavdhu ksfõokh lf<ah’ Tjqka m%Yak lf,a ;%sl=Kdu,fha isÿúï iïnkaOfhka uq,a fmd,sia
mßlaIK fodaIiy.; iy ksishdldrfhka isÿ fkdjq nj fukau m,uq mßCIKfha fodaI yÿkd fkdf.k” fkd;ld
yer iy we;eïúg w;yeroud j.lsjhq;= wdKavqfõ wdh;k lghq;= lrkafka wehs ±hs Tjqyq m%Yak l<y’
fj<odï udkj ysulï ;;a;ajh iuÕ iïnkaOlrñka Y%S ,xldjg n,meñ lsßugo cd;Hkaa;r m%cdj W;aidyhla
±ßh’ WodyrKhla f,i Y%s ,xld mßirhg” lïlrejka” iy udkj ysïlï m%ñ;Skag iïnkaO cd;Hkaa;r m%{ma;s
27la ms<sf.k l%shd;aul l< fyd;a Y%s ,xldjg úfYaI fj<o jrm%ido ^f;dArd.;a ;j;a rgj,a lsysmhla iuÕ&
,ndÈug ð’tia ms’ ma,aia fyj;a idudkH jrKssh fj<o ;;a;ajh ,nd È we;’ fuu l%uh hgf;a NdKav 7000
muK fj<odu wdjrKh fjhs’ tys f;areu kï Y%s ,xldfõ frÈms<s l¾udka;fha iDcq/lshd wjia:d 3’00000
iy jl% /lshd wjia:d 7”00000ls fj<o .súiqfuka Y%s,xldjg ,efnk ,dNh weußldkq fvd,¾ ì,shklg
jeässh’ flfiafj;;a ue; ld,fhaÈ m%pKav l%shd jeä jq ;;a;ajhla hgf;a;a 2008 Tlaf;dïn¾ udifha hqfrdamd
ix.uh ksfõokh lf<a ð’tia ms’ ma,aia iykh ;jld,slj ;j;a jir 3 la i|yd ,nd fok nj iy jirlÈ
lrk iudf,dapkhlska miqj Ys% ,xldj hqfrdaamd ix.ufha udkj ysñlï wjYH;d imqrd we;a±hs h,s i,ld n,k
njhs’
Y%s ,xldfõ udkysñlï l%shdldßkag úYd, ch.%yKhla w;alr foñka jOÈug iy fjk;a l=ßre wudkqIsl iy
my;a fldg ie,lsu iy ovqjï Èu iïnkaO iïuq;shg ms<s.eksug Y%s ,xldj l%shdlf,a 1994 §h’ bkamiqj t
87
mS’ á’ mS’ tallhla wêldßhg hg;ajk wdldrfha jOÈï iïnkaOfhkaO lghq;= lrkafka fjk;a wmrdO isÿússï
ms<snojo lghq;= lrk kS;s{hka 5 fofkls’
udkj ysñlï W,a,x>khka iïnkaOfhka úu¾Ykhg iy kvq mejeßug b;d fydo W;aidyhla ±ßu fjkqjg
Y%s,xldfõ wdKavq Ès=.ska È.gu lr ;sfnkafka cd;Hka;r n,mEug m%;spdr ±laúu ioy úúO hdka;%K we;s
lrñka udkjysñlï W,a,x>kh;a úiÈug lghq;= lrk nj fmkaúu muKlah hkak meyeÈ,s lreKls’
fuu hdka;%Khla we;s lsßu u.ska ;uka fï .ek l%shdud¾. .kakd nj lsug wdKavqjg wjia:dj ie,iSu’
flfiafj;;a wo olajd h:d¾;h ú ;sfnkafka ¶w;=reoykaúfï¶ ms<sn| w¾nqoh úi§ug fï lsisfjl=g
fkdyelsùuhs’ udkjysñlï m%Yakj,sÈ l%shd;aul fkdúu ksid fojk jr ljqkai,hg m;aúfï Y%s ,xldjg ,nd
fkdÈug udkj ysñlï ljqkai,h ;srKh lf,ah’ cd;ka;r m%cdjf.a ±ä ia:djrh ta wdldrfhka u ;nd
.kafkao hkak;a tfia l,fyd;a Y%s ,xldfõ yeisßu fjkia lsßug th bjy,a fõo hkak;a bÈßfhaÈ ±l n,
.kakg ;sfnk ldrKd fjhs’
7 ksßfoaY
Y%s ,xldfõ wdKavqjg
1’ j¾;udk .egqug foaYmd,k úiÿula fidhkak .egqï mj;sk wjia:djl m%;sixialrK l%shdjg ke.Su
w;sYhskau ÿIalrh’ tneúka fmd,sish m%cd;ka;s%hlrkh id¾:l lsßu i|yd hqo .egqï wju lrñka È.=ld,sk
foaYmd,k úiÿula l%shd;aul lsßu;a tu.ska m,d;a i|yd n,h fnÈssu;a l%shd;aul lsßu;a wjYH fõ’
2 17 jk ixfYdaOkhg .re lrkak rdcH wdh;k ks¾foaYmd,kslrkh i|yd 2001 § ;enq md¾Yúl fkdjk
mshjr ksjerÈ ÈYdjg ;enq mshjrls’ 17 jk ixfYdaOkhg ne¢ fkdisáug rdcmlaI md,kh ;srKh lsßu
fmd,sish;a fjk;a rdch wdh;k;a m%cd;ka;%jdÈ lsßfï W;aidyhg nrm;, f,i ydkslrh’ 17 jk jHjia:d
ixfYdaOh ksis f,i l%ashd;aul lsßu iN;sl lsßu i|yd m;al< md¾,sfïka;= f;ßïldrl iNdfõ ;srKh
;ju;a ,eìug we;s kuq;a Y%s ,xld wdKavqj 17 jeks jHjia:d ixfYdaOkfhka kshula we;s wdldrhg jHjia:d
iNdj m;al, hq;af;ah’
3 Y%s ,xldjg msvdjla ù we;s jerÈ lr ksoyia úfï ixialD;sh wjika lsßu wjYHh’ úksúoNdjfhka hq;=j iy
j.lsulsula hq;= fmd,sia fiajhla iy;sl lsßu ioyd Y%s ,xld fmd,sisfha ks, weÿu we|f.k lrk udkjysñlï
W,a,x>kh lsßï kS;sh bÈßhg f.k taug Y%s ,xld wdKavqj ;u lemùu fmkakqïl, hq;=h’ WodyrKhla
jYfhka nrm;, udkj ysulï W,a,x>Khka ms<sn| fpdaokd úNd. lsßu iy mßCId lsßfï fldñifï idlaIs
fufyhúu kSs;sm;sjrhd úiska isÿl< hq;a; fkdfõ’ jerÈ l%shd iïnkaOfhka wmlaImd; mßlaIK meje;aùug
foaYmd,k jqjukdjla ke;skï Y%s ,xldfõ fmd,sia m%;sixialrK l%shd;aul l%sßfï yelshdjla fkdue;’
4’ cd;sl fmd,sia fldñiu Yla;su;a lrkak’ 17 jk ixfYdaOkh l%shd;aul l<;a ke;;a ñ,Õ cd;sl fmd,sia
fldñiu ^2009 m;aúug kshñ; & iNdm;s;ajhg ckdêm;sjrhdf.a iy lrefjl= f,i fydÈka okakd
mqoa.,fhl= fkdjk iajdëk mqoa.,hl= m;a lsßfï lemùu Y%S ,xld wdKavqj fmkakqï l< hq;af;ah’
88
6’ fmd,sia l%shdldß;ajfhaÈ wKÈfï j.lsu ms<sno woyia úêu;a f,i l%shdjg k.kak" tneúka udkj ysñlï
W,a,x>kh lsßug my, ks,Odßhl= jerÈlrejqjfyd;a Tyqf.a by, ks,Odßhdo my; ioyka ;;a;ajha
;yjqrejqfyd;a ovqjï ,eìh hq;=fõhs’
^wd& wmrdOhla isÿjq nj fyda isÿjkaakg bv we;snj fyda by, ks,Odßhd ±k isá nj fyda ±k isákakg bv
we;s nj’
^we& wmrdOh je,elaùug fyda wmrdOfhka miqj thg ovqjï lsßug fyda m%udKj;a mshjr .eksug by<
ks,Odßhd l%shd fldg ke;akï hg;a ks,Odßkaf.a whq;= l%shd by, ks,Odßkaf.a leue;a;g iïnkaOlsßu ksiel
f,iu wNHka;r j.lsfï l%shdud¾.j, uÜgu by< kkajkq we;’
7’wNHka;r úkh lghq;= tla tallhlg udOH .; lrkak’ wNHka;r úkh md,kfha úúO wxY úfYaI úu¾Yk
tallh” w;=reoykaúï úu¾Yk tallh iy kS;sm;s hgf;a we;s jO§ï tallh wdÈ úúO ia:dkj,g inkaO
;sìu j.lsï iy;sl lsßfï l%shdud¾. fnod fjka lsßug fya;=fõ’ tu tallh ms<s.eksu by< kexúu i|yd
iajdêk idudðlhkaf.a iyNd.s;ajfhka hq;=j wNHka;r úkh lghq;= tla tallhg uOH .; lsßu mj;sk l%uh
jvd fya;=jdÈ lsßfï l%shdud¾.hls’
10’ jO§u kS;shdkql=, úu¾Yk Wml%uhla f,i ie,lsfï ;;a;ajh wjxl f,iu m%;sfCIam lrk u. fmkaùu
ilialrkak’ Y%s ,xldj mqrdu fmd,sisj,È ks;r ks;r isÿjk jOÈï u.ska fmkshkafka idlaIslrjkaf.a yd
iellrejkaf.ka ryis.; f;dr;=re ,nd .eksfï M,odhs l%uhla jYfhka jO§u .ek Y%s,xld fmd,sish ;=,
;sfnk úYajdihehs’ kSs;sfhka ;ykï lsßfuka muKla jOÈu kj;d ±ñh fkdyelsh’ funÿ l%u u.ska ,nd
.kakd w;sYhskau úYajdi l< fkdyels jk ksid jO Èfï m%fhdackhla ke;s njg f;areï.eksu;a yd ms,s.eksula
fmd,sish me;af;aka isÿúh hq;af;ah’
11 úu¾YK ;dlaIKh lrk mqyqKqj j¾Okh lrkak wmrdO úoHdj iy wmrdO isÿjq ia:dk mßlaIdfõaa
l%ufõo ms<sno jeä wjfndaOhla ,eìu Y%s ,xld fmd,sisfha jD;a;sh Ndjh by, kexúug fya;=jls’
89
14foaYmd,k ueÈy;aùï isudlsßug ;j;j;afoa lrkak fïjk úg ia:dk udrej yd Wiiaùï foaYmd,kslrkh
ùfï jHdêhg ms<shï fh§ug yelshdj fyda Wjukdj cd;sl fmd,sia fldñiug we;ehs úYajdihla fmd,sia
ks,Odßka ;=< ke;’
15 m%cd fmd,sia fiajd Èßu;a lsßfï W;aidyhla orkak’ m%foaYh ;=, .egqï iukh lr .eksfï l%shdud¾. j,g
myiqlï iemhSu u.ska úêu;a fmd,sia ueÈy;a úïj, wjYH;djh wvqfjhs’ fï iïnkaOfhka isú,a iudc
ixúOdk iy cd;sl fmd,sia fldñiu tlaj lrk l%shdjla u.ska fmd,sish iy uyckhd w;r ±kg mej;sk
wúYajdih fndfydaÿrg wvql< yelsfjhs’ ;u m%foaY jvd;a wdrlaId ldß lr .eksug m%cdj iyNd.slr .kakd
wdldrh .ek r;akmqr Èia;%slalfha mqrjeis lñgq msysgqùu fydo WoyrKhls’
16’ fmd,sia m%;sixialrKj, wjYH;djh .ek m%pdrl iy wOHdmk lghq;= lrk udOH nrm;, isud lsßï
mej;su;a udkj ysñlï m%Yakj,g ,ndfok bvlv idudkH wvq úu;a ksid Y%s,xldfõ m%cd;ka;%jdÈ fmd,sia
fiajdjla we;s lsßfï jeo.;alï m%isoaêfha l%shd mEu udkj ysñlï ixúOdkj,g jvd;a ;srKd;aulh’ lsisÿ
idlÉPdjla fkdue;s ;ek ks¾udKd;aul lsisjla id¾:l lr .; fkdyelsh’
17’fmd,sishg úfYaI jq f;dr;=re /ialsßfï uOHia:dk ixj¾Okh lrkak’ fmd,sish jD;a;shuh lsßfï
M,odhs;djh Tmamq lrkak’ Y%s ,xld fmd,sishg tfrysj tk meñsKs,s iy joÈï isÿúï wdÈh ms<sn|j fydo
ksjerÈ jd¾;d f.dkqlr ;nd.eksfuka fmd,sia m%;sixialrK i|yd yvke.sug iy wOHdmkh Èug fydomokula
imhk wdldrfha ,smsf,aLk tl;=jla f.dvk.d .; yelsfjhs’
90
^fuu f,aLkh fmdÿ rdcH uKav,Sh rgj, udkj ysñlï m%dfhda.slj h:djla njg m;alsÍu i|yd lemjQ
cd;Hka;r ixúOdkhla jk fmdÿrdcH uKav,Sh udkj ysñlï wdh;kh úiska ilia lrk ,oaols&
91
92
ks;sm;d isÿjk ld¾h mámdál kS;shg wkq.; fkdùu wdfl%dIldÍ md,kfha ,CIKhls'
idOdrK fya;=jlska f;drj ;eke;a;ka /|jd .ekSu iy$fyda ksis wêldrhla bÈßhg
meñKùulska f;drj kshñ; ld,hg jvd jeä ld,hla r|jd ;nd.ekSu" j.úNd.hla ke;sj
isÿlrkq ,nk w;awvx.=jg .ekSï fukau m%Yak lsÍug wjYH ;eke;a;kaj f.kajd .ekSu
i|yd Tjqkaf.a wysxil mjqf,a idudðlhkag wemhg ;nd.ekSu mjd fï w;r fjhs'
fndfyduhla fmdÿ rdcH uKav,Sh rgj, ¥IKho fmd,sia ls%hdldß;ajfha wkS;sl ld¾hhkag
fya;= ldrl fõ' wmrdOhla iïnkaOfhka meñKs,a,la Ndr.ekSug fukau ta iïnkaOfhka
lghq;= fkdlr isàugo w,a,ia ,nd.kq ,nhs' tfukau úu¾Ik lghq;= isÿlsÍugo w,a,ia
,nd§ug isÿj we;' fï yd iudkju kS;Hdkql+, foaYmd,k ls%hdldÍ;ajh uevmj;aajkq
,eîuo fnfyúka lK.dgqodhlh' fndfyda wjia:djkays§ fmd,Sish md,l m%N+ mka;sfha
ksfhdað;hska f,i lghq;= lrñka foaYmd,ksl úreoaOjd§kaj wdka;sl lrñka wdKavq fmr<d
±óug fukau ;j;a ia:dkhkays§ md,kfha /£ isàugo wdOdr lrhs' ckjd¾.sl" wd.ñl fyda
NdIduh iq¿;rhkag tfrysj mCImd;S f,i lghq;= lsÍu ;=,ska uQ,sl udkj ysñlï
md.d±óu wjOdkhg ,laúh hq;= ;j;a m%Odk lreKls' fmdÿ rdcH uKav,Sh rgj,
ldka;djkag tfrys wmrdOhka nyq, jk w;r ta iïnkaOfhka m%;spdr ±laùu fnfyúka
my< uÜgul mj;S' mq¾j ks¾ñ; ldka;d N+ñld iy Tjqkag tfrys mqreIdêm;s wdl,amhka
fmd,Sish w.;s.dó f,i meñKs,s iïnkaOfhka lghq;= lsÍug n,md we;'
Zflá úi÷ïZ f,iska fmd,Sish wêlrK úksYaph blaujd laIKsl >d;khka fj;g fhduqjQ
isÿùï ms<sn| ìhlre jd¾;djka ks;r wikakg ,efí' wmrdO fyda iq¿ .egqï md,kh
iïnkaOfhka ish wldrHCIu;djh iïnkaOfhka ke.Stk ck;djf.a wiykldÍ;ajhg
uqyqKfok fmd,Sish wdrCIdj ms<sn| ÿrg úyso.sh wNsfhda.hka ffk;sl ls%hdj,sfha zlrorhZ
lska f;drj .eg¿j wjidklr ±ófï ir< wdldrhla f,i Tjqyq fuh ols;s' fmdÿ rdcH
uKav,h mqrdjg olakg ,efnk jvd;au wk;=reodhl ;;ajh jkafka w;awvx.=fõ isáh§
jOysxidjg ,lalrkq ,eîu b;d mq¿,aj me;srekla jk njhs' ck;djf.a úfrdaOh yd
l,lsÍu jvd;au t,a,jkafka o~qjñka wdrCIdj ,nd§fï j.lSu ork wêldÍka yd
wëCIlhska úiska tjeks ls%hdjkag ÿ¾úmdl ,ndfkd§ isàu flfrysh' wdrCIdj ie<iSu yd
kS;sfha md,kh iïnkaOfhka jk ÿ¾j, ls%hdldÍ;ajh wiSudka;slj ord isàu fuhg wh;a
fõ' fmd,Sish foaYmd,k úOdhlh úiska úYd, jYfhka md,kh jkakla jk neúka
fmd,Sisfha fndfyda ls%hdldÍ;ajhka tys Rcq n,mEug ,lajk w;r fuu ÿ¾úmdl ,ndfkd§
isàu wyïnfhka isÿjkakla fkdj ie<iqï iy.;j isÿjkakls' nrm;, f,i kS;sh yd
j.lSï W,a,x>kh wkq.%dyl iïnkaO;djka úiska ks¾udKh lrkakls' flfiafj;;a
m%udKj;a úOdhl WmfoaYh yd fufyhqï lghq;= i|yd m%udKj;a fkdjk foaYmd,ksl
n,mEu w;r fjkialu fndfydaúg wjfndaO fldg f.k we;af;a kS;sfha md,kh ydkslr
wdldrfhks'
93
wod, ikao¾Nhka wkqj jHjia:dms; kS;s iudf,dap a kh fukau fmd,Sisfha N+ñldj kej;
w¾: ksrEmkh lsÍu fuu m%;sixialrKhka ;=, isÿj we;' tfukau wdh;khla f,i
fmd,Sish wju f,i ñ,sgßlrKh iy OQrdj,s.; lsÍu;a jvd;a oCI;d u; mokïjQjla
lsÍug;a W;aidy orkq ,en we;' wdpdrO¾u yd úkh jeks wNHka;r Wm ixialD;sh ;=,
mj;akd ldrKdjka fjkia lsÍug;a fmd,Sisfha n,fldgqjla ;=, isrjQ udkisl;ajh fjkqjg
msg;ska foa we;=,;alr.kakd yd wkql+,jkakdjQ iajNdjhlska hq;a udkisl;ajhla ks¾udKh
lsÍug fuu m%;sixialrK ;=,§ W;aidy ord we;' n|jd.ekSï jvd;a ksfhdackd;aul
wdldrfhka isÿflfrk f,i jeäÈhqKqfldg we;' mqyqKqj" yuqod wdpdr fm<md,s yd
negkafmd¨ ikao¾Ykhkaf.ka Tíngf.dia udkj ysñlï ms<sn| ±kqu" kj l=i,;djkag
.re lsÍu iy jD;a;Suh úfYaI{;djhka ks¾udKh lsÍu flfrys fhduqù we;' Wiia
ks<OdÍkaf.a fukau my< ks<hkayso fiajd ;;ajhka jeäÈhqKq lsÍu flfrys
m%;sixialrKhkays§ wjOdkh fhduq lr we;s w;r wkq.%yh u; mokïj fkdj hym;a
oCI;djka u; mokïj jD;a;Sh Wiiaùï ,nd§u flfrys jeä wjOdkhla fhduqj kùk
;dCIKfhka ikakoaOùu" mj;akd uQ,Huh yd udkj iïm;a h<s ixúOdkh lsÍu" uQ,Huh
úYajdikSh;ajh iy;sl lrkqjia ±ä wëCIK l%ufõohka ia:dms; lrñka iSñ; iïm;aj,ska
Wmßu m%fhdack ,nd.ekSu i|yd Wmdhud¾.hka ilia lsÍuo isÿj we;' kj l%ufõohka
iïnkaOfhka jvd;a ;SrKd;aul jkfka kS;súfrdaë ndysr ueÈy;aùïj,ska fmd,Sish
fjkafldg ;eîug;a" iuia:hla f,i jvd fyd| fiajdjla iemhSu i|yd l<ukdlrK
j.lSu yd ne÷kq iajdëk ls%hdldÍ;ajhla i|yd fmd,sia ks<OdÍkag wjldY ie,iSug;a tajdg
yelshdj ;sìh hq;= ùuh' fï i|yd foaYmd,k wêldßh iy wdrCIl ksfhdað;dh;khka
w;r N+ñldjkaf.a m%fõYï iy.; f,i iSudjka ,l=Kq lsÍu jeo.;a fõ'
m%cd;ka;%jd§ md,kh
m%;sixialrK wjYH jkafka zwêm;sOdÍZ md,khl isg zm%cd;ka;%jd§Z md,khla olajd
ú;ekaùu msKsih' fï i|yd idOdrK;ajh yd iudkd;au;djh" j.lSï iy.;Ndjh"
mdroDIHNdjh" iyNd.S;ajh" úúO;ajhg .re lsÍu" úiïuq;shg bv§u" mqoa., yd lKavdhï
whs;Ska wdrCId lsÍu iy udkj úNj;djhka Èßu;a lsÍu hk uQ,O¾uhka u; mokïjQ
m%fõYhla fï i|yd jeo.;a fõ' zm%cd;ka;%jd§Z fmd,sia ixúOdkhla hkq(
94
j.lSïiy.;Ndjfha hdka;%Khka
m%cd;ka;%jd§ md,k moaO;Ska yev.iajkq ,nk ixjrk yd ;=,k oyu wkqj hñka n,j;=k a
iq¿ msßilf.a jqjukdjka fjkqfjka lghq;= lrk mSvdldÍ WmlrKhl isg ieug fiajh
i<ik wdh;khla olajd fmd,sia ixúOdkhka fjkia lrk j.lSï iy.;Ndjfha ia:rhka
.Kkdjla ks¾udKh l<hq;=j we;' wNHka;ßlj fuh úkh" wdpdr O¾u yd oCI;djka u;
r\ mj;S' ndysßka fuu mßj¾;kh i|yd md¾,sfïka;=j" wêlrKh" úOdhlh iy m%cdj
olajd úysfok w;r kj uyck ksÍCIK hdka;%Khka ^udkj ysñlï fldñIka iNdj iy
Tïnqâiaukao we;=¿j& olajd mq¿,a úh hq;=h'
wfkHdakH iyfhda.fhka lghq;= lsÍu uÕska fï hdka;%Khka foflau Yla;h s yd
wmCImd;S;ajh ks¾udKh lrkq we;s w;r fmd,isfha YlH;djhkao by< kxjkq we;'
w Hd a kH y da. ka l ghq; = lsÍu uwwwfor Police Accountability: 3 + 1
95
tuÕska fmd,Sisfha lghq;= i|yd ndOd lrñka ueÈy;aùfï iy tys ls%hdldÍ;ajhg n,mEï
lsÍfï yelshdj wju fõ' fmdÿ rdcH uKav,h mqrd rgj,a kS;súfrdaë foaYmd,ksl
ueÈy;aùï je,elaùu i|yd jk úúO wdh;k.; wdlD;Ska w;ayodn,d we;' fiajd fldñiï"
úkh yd l<uKdlrKh ms<sn| ldrKdjka ms<sn|j wëCIKh lrkq ,nk iajdëk rcfha
wdh;khka jk fiajd fldñiï f;aÍu" Wiiaùï ,nd§u" udrelsÍï iy fmd,sia ks,OdÍka
bj;a lsÍu i|yd wksis foaYmd,k ueÈy;aùï iSud lsÍu i\yd msysgqjd we;s wdh;khka fõ'
flfiafj;;a Ndú;dj ;=,§ fndfyduhla leÍìhka ¥m;a yd l=vd meismsla id.r ¥m;a jeks
l=vd rgj, rdcHfha wêm;s kdhl;ajh fldñiï idudðlhska m;a lsÍu i|yd ish n,h
fhdod.kq ,nk w;r tuÕska wksjd¾hhla f,iska isÿúh yelafla tu wdh;k foaYmd,kslj
wdOdkq.%dyS ;;ajhg m;aùuh' fiajd fldñiïj, jvd kùk wdlD;Ska i|yd w;s uy;a n,hla
,nd§ we;' WodyrKhla f,i khsÔßhdfõ fmd,sia fiajd fldñiu f,dalfha kj fldñiï
w;=ßka jvd;au n,j;a tlla fjhs' 2001 jif¾§ msysgjkq ,enQ tys idudðl;ajhg udkj
ysñlï WmfoaYlhska" ldka;djka" jHdmdßlhska iy udOHlrejka muKla fkdj by<u
wêlrKfha úY%du.sh w.úksiqrejrhdo wh;a fjhs' iajdëk jHjia:dms; wdh;khla f,i
meñKs,s úu¾IKh lsÍfï fomd¾;fïka;=jla ia:dms; lsÍfï jHjia:dms; ne£u th i;=h'
tfukau fldñiug m%;sm;a;s iïmdokh lsÍug fukau tajd ls%hd;aul lsÍugo n,h we;'
2003 uydue;sjrKfha§ fldñiu kS;sh n,d;aul lsÍfï uOHia:dkh iuÕ iyfhda.fhka
lghq;= lrk ,§'
;j;a rgj,a lsysmhlau md,kh yd m%;sm;a;s iïmdokfha§ úOdhlfha n,mEu wju lsÍu
i|yd fmd,sia uKav, iy wêldÍka ia:dms;fldg we;' §¾> .egqïldÍ b;sysydihg m%;spdr
±laùula f,iska ks¾udKh lrkq ,enQ W;=re wh¾,ka; fmd,sia uKav,h fï j¾.fha
wdh;khka w;=ßka jvd;a n,iïmkak wdh;kh fõ' yqfola ld¾hCIu fmd,sia fiajhla
iemhSfï j.lSu muKla fkdj 1998 udkj ysñlï mk;ska mejÍ we;s jHjia:dms; ne£ï
bgqlsÍu i|yd fmd,Sishg Wmldr lsÍfï n,ho thg mejÍ we;' uKav,hg m%Odk
fldia;dm,ajrhdf.a wjirhlska f;drj mjd thg fmd,Sisfha ´kEu me;slvla iïnkaOfhka
úu¾Yk isÿlsÍfï yelshdj mj;sk w;r fï fya;=fldgf.k fjk;a uKav, fndfydauhlg
jvd óg úYd, wëCIK N+ñldjlao mejÍ we;' nrm;, kS;s yd j.lSï lvlsÍï ks¾udKh
jkafka wksis wdOdkq.%dyS iïnkaO;djka" iy fmd,sia m%OdkSka m;alsÍu yd bj;a lsÍu
iïnkaOfhka úIh uQ,sl ld¾h mámdàka fkdùu iy m%udKj;a wëCIK ls%hdj,shla
fkdue;sùu hkdÈh ;=,sks' WodyrKhla f,i m%cd;dka;s%l md,kh ls%hd;aul lrk rgj,
m;alsÍï ld¾h mámdáh jvd iyfhda.S tlla jk w;r tys§ ck;d wëCIK foayhkaf.a
woyia ,nd.ekSuo isÿfõ' ´iafÜ%,shdfõ laùkaia,ka; m%dka;fha flduidßiajrhd m;alrkq
,nkafka fmd,Sish iïnkaO wud;Hjrhf.a wkque;shg hg;aj zwmrdO yd úIudpdr ms<sn|
fldñifï iNdm;srhdf.a ks¾foaYh u;Z wdKavqldrjrhd úisk's
96
m<uqjekak wdh;kh ;=, mj;akd wh:d ls%hdjka md,kh lsÍu i|yd mj;akd úêu;a
fuj,ï iy wdh;kh ;=, fkdks< uÜgñka ls%hd;aul wdh;k ixialD;shhs' fojk
l%ufõoh ls%hdldÍ;ajh l<ukdlrKh i|yd mj;akd jvd;a kQ;k Ys,aml%uhla jk w;r
tys§ b,lal ,ndÈu ;=,ska fmd,sia ls%hdldÍ;ajh ;lafiare lsÍu isÿfõ'
iajlSh wdlD;sfha isgu wNHka;ßl úkh l%ufõohka jHqyh iy úIh m:h w;ska
i¾jjHdmSjQjla fjhs' kS;sfha olajd we;s wdldrhg iy iajNdú; hqla;s uQ,O¾uhkag wkql+,j
tajd ls%hdjg kxjkq ,enqjfyd;a .eg¿ we;sùu wju lr.; yelsjkq we;' flfiafj;;a
fndfyduhla rgj, wNHka;ßl j.lSï iy.; hdka;%Khka idudkH ck;djf.a úYajdih
Èkd.ekSug iu;aj ke;' krl yeisÍu iy ÿ¾j, ls%hdldß;ajh úiska fmkajdfokq ,nkafka
fuu hdka;%Khka ;=, mj;akd m%ñ;Ska b;d ÿ¾j, wdldrfhka ls%hdjg kxjkq ,en ;sîu fyda
jqjukdfjkau fkdi,ld yer ;sîuhs'
97
kQ;k md,k l%ufõohka i|yd kQ;k l<ukdlrK jHqyhka wjYH fõ' fyd|
l<ukdlrKhla mqoa., uÜgfï fukau ixúOdkuh uÜgfï hymd,kh yd j.lSï
iy.;Ndjh hk uQ,O¾uhka fol u; /£ mj;S' kQ;k j.lSï iy.;Ndjh ms<sn|j jk
l%ufõohka úIhdkqnoaO Wmudkhka u; mokï jk neúka tajd uÕska jdis fukau
jD;a;ShuhNdjho m%odkh lrkq ,nhs' tys§ ksrka;rfhka ls%hdldß;ajhka wëCIKh lsÍu
yd ÿ¾j,;djkag ms<shï fh§u isÿflfrk neúka wh:d ls%hdjka i|yd bv fkd,efnk
;rïh' zYlH;d l<ukdlrKZ fha§ fmd,Sish úiska ,ndfok m%;sM, ms<sn| ixLHdf,aLKhka
Ndú;hg .kq ,nhs' fndfydaúg m%;sM, uekSfï§ wjOdkh fhduqflfrkafka fmd,Sisfha
M,odhS;djh úfYaIfhkau wmrdOldÍ;ajh uevmeje;aùu iy uyckhdg wdrCIs; jgmsgdjla
f.dvkexùu i|yd fmd,Sisfha odhl;ajh ms<sn| ldrKh flfrysh'
o¾YSh ñkqïo~q w;r wmrdO ms<sn| ixLHdf,aLK fyda fmd,Sish ms<sn| uyck;djf.a
úYajdijka;dNdjh iïnkaOfhka jk ióCIK o;a;hka fjhs' fuu o;a; wruqKq folla
i|yd fhdod.kq ,efí' tkï wNHka;ßlj zl<ukdlrK f;dr;=reZ f,i fmd,sia m%OdkSkag
ls%hdldÍ;ajfha ÿn,;d we;s l,dmhka jeäÈhqKq lsÍu i|yd iy ndysr jYfhka fmd,Sisfha
ls%hdldÍ;ajh uyck;djg meyeÈ,s lr§u i|ydh' fï folu j.lSï iy.;Ndjh ms<sn|
n,j;a WmlrKhka fjhs' m<uqjekak ixúOdkh ;=, mj;akd .eg¿ wkdjrKh lrk
^mqoa.,hska fyda tall ikaikaokh lsÍu iy fmd,Sishg tfrysj bÈßm;ajk meñKs,sj,
±lafjk lreKq u; kj m%jk;djka y÷kd.ekSu& w;r fojekak úIhdkqnoaO wruqKq
idCId;a lr.ekSfuys,d fmd,Sish olajk iu¾:Ndjh ms<sn| m%ldYjk wdldrhla f,i
i,lñka ;jÿrg;a jeäÈhqKq lsÍï isÿl< yelafla flfiao hkak ms<sn|j jk ixjdohkays
moku f,iska fhdod.kq ,eìh yel'
úúO kïj,ska yd úúO iajrEmhkaf.ka hqla;j msysgjkq ,nk fuu wdh;khka m%Odk
ldKavhka follg j¾. l<yel' tkï fmd,Sish iïnkaO meñKs,s iïnkaOfhka úu¾IK"
iudf,dapk yd wëCIK meje;aùu i|ydu fjkajQ wdh;k iy jvd mq¿,a úê ksfhda.hka
98
Tïnqâiauka" udkj ysñlï fldñIka iNdj ish ld¾hhka fl;rï M,odhS f,i isÿlrkaafkao
hkak tajd i;H jYfhkau flf;la ÿrlg fmd,Sish yd úOdhlfha n,mEïj,ska úhqla;
jkafkao hkak iy rfÜ ffk;sl ieliau ;=, flf;la ÿrlg tajdfha ;;ajh ia:dms; lrkq
,en ;sfío hkak u;h' tfukau tajdfha úêksfhda.fha jmißh yd meyeÈ,sNdjh" tajdfha
úu¾Ik n,;,hkays úIh m:h" tajdfha kdhl;ajfha yd ld¾h uKav,fha ixhq;sh yd
yelshdjka yd uQ,H iïmdokh lr.ekSfï uQ,dY%hka u; tajdfha M,odhS;djh r\ mj;S'
b;du;a ;SrKd;aul idOl jkafka ish ks¾foaYhkag .re lrk f,ig n,lsÍu;a rch yd
fmd,Sish úiska Tjqkaf.a jd¾;djkag yd fidhd.ekSïj,g ukd wjOdkhla fhduq lrkq
,eìu;ah' fuu wju wjYH;djka cd;Hka;r jYfhka ms<s.kq ,en we;s w;r cd;sl udkj
ysñlï fldñIka iNdjka i|yd jk meßia uQ,O¾uhkays wka;¾.; lrkq ,en we;' kuq;a
tu uQ,O¾uhka fjk;a ´kEu wëCIK wdh;khla i|ydu wod, fjhs' udkj ysñlï
fldñIka iNdjkays úYsIag mßphka ms<sn| ud¾f.damfoaYhka fmdÿ rdcH uKav,h úiskao
ms<s.kq ,en we;' kuq;a wjdikdjlg fuka fmdÿ rdcH uKav,fha iEu rglu wëCIK
ksfhdað;dh;khka fuu uQ,sl ud¾f.damfoaYhka ms<smeÈug mjd ne£ fkdisá;s'
wju jYfhka tla ndysr iajdëk uyck ksfhdað;dh;khla fyda mej;Su úiska fmd,Sisfha
j.lSï iy.;Ndjh mÍCIDjg ,laflfrk njg jk m%ldYkhla nj fmdÿ rdcH uKav,Sh
rgj,a i,l;s'
fmd,Sihg tfrys meñKs,s iïnkaOfhka lghq;= lsÍu i|yd mQ¾K jYfhkau fjkajQ uyck
ksfhdað;dh;khka fmd,Sisfha j.lSï iy.;Ndjh iïnkaOfhka jvd;a id¾:l;ajhla
w;alrf.k we;' ;ks wruqKla i|yd flakaø.;jQ ksfhdað;dh;k úfYaI{Ndjhla" úu¾Ik
Ys,aml%uhka yd fmd,Sisfha yeisÍï rgdjka úYaf,aIKh lsÍfï YlH;djh iy ls%hdldÍ;ajh
;lafiare lsÍu j¾Okh lr.ekSug iu;a fj;s' fl;rï iajdëk wëCIKhka jHqy.;j
mej;sho foaYmd,k wNs,dIh" fmd,Sish yd iajdêk wdh;khkays Yla;su;a kdhl;ajh
fkdue;s kï ienúkau j.lSï iy.; md,k l%ufõohla f.dvk.d.ekSu id¾:l lr.;
fkdyels jkq we;'
99
m%;sixialrK yd j.lSï iy.;Ndjh i|yd ;sridr iydhla ks¾udKh jkafka mq¿,a foaYSh
Pkao odhlhska m%;spdrd;aul yd j.lSï iy.; md,kh ms<sn| ixl,amh wjfndaO lr.kakd
iy Bg iydh olajk ;;ajhla mj;Skï muKls' fï fya;=fjka fndfyduhla lKaavdhï
fmd,Sish ixfõ§lD; njg meñKùu" wdKavql%u jHjia:dfjka iqrCIs;fldg we;s ksoyia"
w;awvx.=jg .ekSul§ ysñjk whs;sjdislï" mdrïmßl ckhd" wdndê;hska" iu,sx.slhsk a
whs;sjdislï" fmd,Sish ish n,h blaujd lghq;= lsÍfï§ .;yels mshjr
ms<sn| uyckhd ;=, ffk;sl oekqj;aNdjh we;slrùu flfrys wjOdkh fhduqlr;s' f.dÿre
njg m;ajQjkaf.a lKavdhï j.lSï iy.; md,kh ms<sn| ldrKhg udkqIsl uqyqKqjrla
,ndfok w;r uyck u;h we;slrùfuys,d W;af;aclhla f,i lghq;= lr;s' uyck u;h
we;slrùfuys,d uOH i;= w;suy;a n,h fya;=fldgf.k fndfyduhla lKavdhï md,kfha
ÿIalr;djka ms<sn|j udOHlrejka ±kqj;a lsÍug fhduqù we;' md,kfha j.lSï iy.;Ndjh
we;sl< yelafla flfiao hkak ms<sn| úYaf,aIKhlska f;drj ±kqj;a m%.;sYS,S ixjdohla yd
WmfoaYkhla uyck;dj ;=, ks¾udKh l< fkdyel'
foaYmd,ksl wNsm%dh f.dvkexùu i|yd wLKav ksr;ùula wjYH fõ' ld,h ;SrKh lsÍu
w;sYh jeo.;afõ' m%;sixialrKhka ue;sjrK m%ldYhka ;=,g we;=,;a lsÍu" ch.%dylhska
ish fmdfrdkaÿ bgq lrk njg j.n,d.ekSu" md¾,sfïka;= lñgq fj; fhdackd bÈßm;a lsÍu"
iEu uÜgulu kS;s iïmdolhska iuÕ idlÉPd lsÍu yd fmd,sia ls%hdldß;ajhka ms<sn|
ixjdohla ks¾udKh jk wjia:djkays§ tlS ls%hdj,sh ishqï mÍCIdjg ,lalsÍu wd§ jYfhkajQ
wjia:djka nyq,j mj;S' tfukau iïuq;Ska wmrdkqu; lsÍu" wëCIK jHqyhka ks¾udKh
lsÍu" f;dr;=re ±k.ekSfï whs;sh" k<d ye~ùfï iqrCIs;h iy ¥IK úfrdaOh jeks j.lSï
iy.;Ndjh iy mdroDIHNdjh j¾Okh lrk kS;s iïmdokh lsÍu hkdÈh flfryso
wjOdkh fhduqj we;'
fmd,sia m%;sixialrKhka iïnkaOfhka fmdÿ rdcH uKav,h ;=, ñY% woyia mej;sho tys,d
Y=NodhS wfmaCIdjla mj;S' wmrdO yd wdrCIdj ms< sn|j j¾Okh fjñka mj;akd f.da,Sh
wjOdkh fmd,sia ls%hdldß;ajh yd tys j.lsjhq;= Ndjh i|yd ire ìula njg m;aj we;'
jeä jeäfhka ck;djg wkdrCIs; nj ±fkk úg Tjqyq Ôú; yd foam, wdrCId lsÍu i|yd
jk rcfha yd fmd,Sisfha ie<iqï ms<sn|j wjOdkhla ±laùug mgka .ks;s' tfukau rch"
fmd,Sish yd m%cdj w;r iyfhda.hl wjYH;dj jeä jeäfhka ±fkkakg .kS'
wjidkd;aul ks¾foaYhka
100
wka;¾cd;sl whs;sjdislï ms<sn| mk;" kS;sh ls%hd;aul lsÍfï ks,OdÍka i|yd jk tlai;a
cd;Skaf.a p¾hd ix.%yh iy tlai;a cd;Skaf.a n,h yd .skswú Ndú;h ms<sn| uQ,sl uQ,O¾u
jeks md,k m%ñ;Ska wkqj lghq;= lsÍug iy;slùu
101
1948 udkj ysñlï úYaj m%ldYkh kS;s.; lsÍu iy m%cd;dka;s%l md,k uQ,O¾uhka
;jÿrg;a mq¿,a lsÍu' ÿ¾úmdl ,nd fkd§ isàfï yelshdj we;s wNHka;ß wdrCIl kS; s
kej; úu¾Ikhg ,lafldg tu ;;ajhka wju lsÍu iy kvq mejÍu fyda wmrdO
úkaÈ;hskag jkaÈ ,nd§u yd fmd,Sisfha jerÈ ls%hdjka i|yd isú,a kvq mejÍu iïnkaOfhka
mj;akd ndOlhka bj;a lsÍu'
jHjia:dodhlh iy iydhl l%ufõohka uÕska k,d msôkakkag ydks lsÍfuka yd úm;g m;a
lsÍfuka wdrCId lsÍu'
Yla;su;a iajdhla; fmd,sia fiajd uKav," fldñiï yd wêldÍka jeks wdh;ksl ieliqï
;=,ska úOdhlfha wëCIKh fmd,Sisfha ls%hdldß;ajfha iajdëk;ajhg kS;súfrdaë f,i
ueÈy;a fkdjk njg iy;slùu'
fmd,Sishg hym;a fiajd ;;ajhka iy;sl lsÍu iy ieugu wod, jkakdjq idOdrK j.lSï
iy.; ld¾h mámdàka iy;sl lsÍu' fmd,sia ixúOdk" isú,a iudc lKavdhï yd m%cdj
iyNd.S lrjd.ekSu i|yd ieliqkq hdka;%Khka w;r iyfhda.S;djhla ks¾udKh lsÍu'
iuia:hla f,i m%;sm;a;s iïmdokh" m%uqL;djka ;SrKh lsÍu" b,lal kshu lsÍu yd
lsh
% dldÍ;ajh we.hSu i|yd fuu iyfhda.S;djh jeo.;a fõ'
fmd,sia ixúOdkhkaf.a iydh we;sj mqyqKq wka;¾.;h" l%ufõoh iy udkj ysñlï ms<sn|
±kqj;a lsÍu isÿflfrk jdr .Kk kej; mÍCIdjg ,lalsÍu'
my, jD;a;Suh m%ñ;Ska iys; wdh;khla f,i fmd,Sish ukdj lghq;= lrk" újD; iy
m%fõY úhyels tlla ñi n,h whq;= f,i fhdod.kq ,nk" ¥Is;" j.lSï bgqlrk kS;sh
jrog fmd<Ujd,k fyda whq;= ls%hdjkag tfukau jerÈ ls%hdjka wdrCId lrk wdh;khla
fkdjk njg m%n, ix{djla ixúOdkh we;=<; yd msg; ish,a,kagu ,nd§u'
102
m%cd;ka;S%h l;sldjla ks¾udKh lsÍu i|yd md,kh ms<sn| f;dr;=re b,a,d isàu yd
m;=rejd yeÍu" ks, we÷ï ye|.;a msßi úiska muKla idlÉPdjg n÷ka l<hq;= ;dCIKsl
ldrKdjla f,iska md,kh ms<sn|j we;s yeÕSug wNsfhda. lsÍu i|yd m%;sm;a;s ls%hdj,Skays
yd m%;sm;a;suh .eg¿ iïnkaOfhka ilS%hj iyNd.Sùu'
m%cd iyNd.S;ajh we;s lsÍu iy m%cd iqrCIs;;dj jeäÈhqKq lsÍu i|yd fmd,Sish iuÕ
iyfhda.fhka lghq;= lsÍu'
wdOdrlrejka úiska
wdOdr fokq ,nk ish¿ fmd,sia m%;sixialrK jevigyka ;=,g j.lSï iy.;Ndjh yd
udkj ysñlï ms<sn| ldrKdjka we;=,;a lsÍu'
isú,a ksoyi iSud lsÍu fmd,Sish fhdod.kakd iy ksrka;rfhka cd;Hka;r udkj ysñlï
m%ñ;Ska yd mßphka ms<sme§ug wfmdfydi;a jk wdKavq iïnkaOfhka ±ä mshjr .ekSu'
miqigyka
1' fuu fldgi fí,s ã' ^2001& Democratising the Police Abroad: What to Do and How to Do It, National Institute of
Justice, tlai;a ckmo wêlrK fomd¾;fïka;=j" fjdIskagka" ms' 11-15 weiqßka ilia lrk ,oaols' írEia ä' iy fka,â a wd¾'
^2004& The police that we want: a handbook for oversight of police in South Africa, Center for Study of Violence
and Reconciliation, fcdyekian¾.a" újD; iudc hqla;s m%fõYh" ksõfhda¾la¦ iy iafgdaaka iS' B' iy fjdaâ tÉ' tÉ'" ^2000&"
Democratic policing: a framework for action, Policing and Society, 10 fj¿u" 1 l,dmh" ms' 36'
103
3' 4'2 ^1& j.ka;sh" 1990 fmd,sia fiajd mßmd,k mk; ^laùkaia,ka;h ´iafÜ%,shdj&'
4' ziSáhqka fÊ'" ^2004&" International Principles on The Independence and Accountability of Judges, Lawyers and
Prosecutors: A Practitioner's Guide, cd;Hka;r kS;sfõ§kaf.a fldñiu" ms' 1'
5' iajdëk fmd,sia meñKs,s fldñiu tx.,ka;h yd fõ,aih ^tlai;a rdcOdksh&" fmd,sia wjxlNdjh ms,n s | fldñiu ksõ
ijq;a fõ,aia ^´iafÜ%,shdj&" cd;sl fmd,sia fldñiu ^YS% ,xldj&" iajdëk meñKs,s wOHCI ukav,h ol=Kq wmsl
% dj" W;=re
wh¾,ka; fmd,sia Tïnqâiauka" udkj ysñlï yd mßmd,k hqla;sh ms,n s | fldñiu >dkdj iy udkj ysñlï yd ksoyi
ms,n
s | cd;sl fldñiu leurEka hk tajd fmdÿ rdcH uKav,h ;=, mj;akd uyck wëCIK hdka;%Khka fõ'
6' n,kak tlai;a cd;Ska iy wkqnoaO wdh;k" ^1993&" udkj ysñlï wdrCId lsÍu yd m%j¾Okh i|yd jk cd;sl
wdh;khkaf.a ;;ajh iy lsh
% dldÍ;ajh ms,n
s | uQ,O¾u ^meßia uQ,O¾u&"
h p: //w
ww. ohc hr . or g/ engl ish/ about /publ icat ions / docs/ fs19. ht m
# annex. wdh;k iajdêk úh hq;= nj;a" tlS
iajdëk;ajh mk;la fyda wdKavql%u jHJia:dj uÕska iy;slfldg ;sìh hq;= nj;a" th rcfhka iajdëk jQjla úhhq;= nj;a"
idudðl;ajho we;=¿j nyqúO yd úúO úh hq;= nj;a" úYaùh udkj ysñlï m%ñ;Ska u; mokïjQ mq¿,a úêksfhda.hla thg
;sìh hq;= nj;a" úu¾IK i|yd m%udKj;a n,;, thg ysñúh hq;= nj;a" ish lghq;= isÿlrf.k hdu i|yd m%udKj;a
iïm;a thg ;sìh hq;= nj;a uQ,O¾uhkays ±lafõ'
7 hqla;s iyfhda.S;d ìhqfrdaj" ^1994&" Understanding Community Policing: A framework for action, 2005 ckjdß 5 jk Èk
h p: //w
ww. commu ni typol ici ng. or g/ el ecl ib/pdffi
les/ commp . pdf ys m<jQ mßÈ'
777777
S d ìhqfrda fast rule about the form that good police accountability must
Hqla;s iyfhda.;
104
miqìu
id¾:lj kvqjla f.khdu i|yd wmrdO úkaÈ;hd iy idCIslre w;r iyfhda.hla mej;Su
w;HdjYHh h' kuq;a mYapd;a .egqï ;;ajhka ;=, fndfydaúg pls;h fya;f = ldgf.k ;eke;a;ka
iyfhda.h ±laùug bÈßm;a fkdfj;s' fï fya;=fjka idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu kS;sh
n,d;aul lsÍug w;HdjYH jkjd muKla fkdj th uQ,sl ffk;sl ne£ulao fjhs' fuh
foaYmd,ksluh yd ckjd¾.sluh fm<Uùï iys; wmrdOhka isÿl< wmrdOlrejka kS;h s wNsuqjg
muqKqjd o~qjï ,nd§u M,odhS f,i isÿ lrkq ,en fkdue;s .egqï wjikaùfuka miq ke.S isák rj,a
uqyqKfok úYd, wNsfhda.hls' .egqug iïnkaO lsishï md¾Yajhla mCImd;S;j a hla olajk fyda
wmrdO-foaYmd,ksl n, jHqyhkag iïnkaOj isá wmrdO mÍCIlhska iy mñKs,s fufyhjkakka
úiskao idCIslrejkaf.a /ljrkh wk;=frys fy,kq ,eìh yel' nrm;, wmrdO ms,sn|j mÍCIK
meje;aùfï yd kvq mejÍfï wjYH;djh uq,a wjia:dfõ§u mek ke.sh yelsjqjo idCIslrejkag
/ljrkh ie,iSfï M,odhS hdka;k % hka ia:dms; lsÍu i|yd jk kS;s n,d;aul lsÍug jir
.Kkdjla .;jkq we;' YlH;d f.dvkexùu fukau fuu hdka;%Khka ls%hdjg kxjkakkaf.a
wjxlNdjh iy;sl lsÍuo fuhg we;=,;a fõ'
úuiqu
wmrdO kvq úNd.hkays idCIslrjkag /ljrkh ie,iSu i|yd §> ld,Sk jHjia:dms; úi÷ïj,g
úl,amhla fyda wkqmQrlhla f,i .kq ,eìhyels fláld,Sk Wmdhud¾.hka iy CIKsl mshjrhka
fudkjdo @ idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu i|yd ls%hdfõ fhoúh yels fjk;a §> ld,Sk
mshjrhka fudkjdo @
m%;spdr idrdxYh
.egqïj,ska miq ke.S isák fndfyduhla rgj, nrm;, wmrdO ls%hdjka iïnkaOfhka jk kvq
lghq;=j,g we;sjk nrm;,u wjysrh jkafka kvq úNd.hkays§ idCIslrejka idCIs§ug ue,slula
±laùuhs' thg n,md we;af;a Tjqkag iy Tjqkaf.a mjq,aj,g wmrdOlrejka yd Tjqka fjkqfjka
lghq;= lrk whf.a ;¾ckhka t,a, ùuhs' fuys§ m%ldYs; wk;=rla fkd;sìh§jqj idCIslrejka úiska
;uka fj;u jdrKhla mkjd .kq ,nkafka ish Ôú;" Ôúldjka iy iudc ms,s.ekSu wk;=f¾ fy,d
.ekSug mj;sk wlue;a; fya;=fjks' ;jo n,y;aldrhg wu;rj fpdaokdjg ,lajQ wmrdOlrejka
úisaka idCIslrejka fj; m%ldYs;j fyda jHx.fhka uqo,a §ukdjkaf.a isg wkd.; ;k;=re" Wiaiaùï
olajdjQ mrdihl úúO wkq.%yhka ,ndfokq ,eìh yel' bÈßhg meñK idCIs§u i|yd idCIslrejka
Èßu;alsÍu fmd,sia mÍCIKhkays isg úksiqrejrhd fyda mÍCIljrhd úiska isÿlrkq ,nk isú,a kS;s
úu¾IKhkays isg kvq úNd.h olajdu jk iEu wÈhrlu mj;S'
105
úu¾IKhkays§ wmCImd;Sj lghq;= lsÍug iydhùu iy tfia lghq;= lsÍu m%j¾Okh lsÍu i|yd
fmd,Sish" kvq fufyhjkakka yd úksYaphldrjreka wëCIKh iy úYajdikSh njg m;alr,Su ¦
wmrdOhkag kvq mejÍu iy úksYaph ,nd§u¦
idCIslrejka pQÈ;hkaf.ka fjkalr ;eîu i|yd fmd,sia ia:dk" nkaOkd.dr iy wêlrK
Yd,djka kej; bÈlsÍu iy
jHjia:d iïmdokh" fr.=,dis ud¾f.damfoaYhka$ fm%dfgdaflda,hka uÕska ksis wdrCIK mshjr
n,d;aul lsÍu i|yd jHjia:dodhl yd úOdhl YlH;djka Yla;su;a lsÍu
/ljrkh wjYH idCIslrejka ms,sn|j wmrdO mÍCIlhska fukau kvq fufyhjkakkao b;d
mfriaiñka i,ldne,sh hq;=h' kvq úNd.h w;r;=r§ fukau thska miqjo Tjqka uqyqK fokakdjQ
wka;rdhkays uÜgu u; th ;SrKh fjhs'
^w& /ljrkh ie,ish hq;af;a ljqrekago( nrm;, wmrdOhkays idCIslrejka w;r wmrdO úkaÈ;hka"
wmrdOh isÿjQ ia:dkfha isá whj¨ka fukau Tjqkaf.a idCIs§u fjkqfjka kvq mejÍfuka uqojkq ,enQ
fyda o~qjï ,sys,a lrkq ,enQ fmd,Sish yd iyfhda.fhka lghq;= lrk wmrdO ls%hdjg iyNd.SjQjkao
isáhyel' fuu ish¿ wdldrfha idCIslrejkag /ljrkh wejeis úhyel' wkkH;djh fy,sùu
je,elaùu i|yd jk jHjia:dms; yd fr.=,disuh mshjrhka fukau ;djld,Sl fyda iaÓr wdrCIs;
ksjiakhka Tjqkag iemhSu i|yd jk wdOdr ,nk jevigykao fuhg we;=,;a úhyel' tfukau
Tjqkaf.a mjq,aj, idudðlhkago /ljrkh wjYH úhyel'
^wd& ljr wjia:djl§ /ljrkh ie,ish hq;=o( fmd,Sish i;= iïm;a iSud iys; jk Tjqkag l<yels
jkafka ìh.ekaùfï fyda wk;=rg ,lalsÍfï nrm;, wka;rdhla iys; idCIslrejkag muKla
/ljrkh ie,iSu muKls' fï iEu wjia:djl§u idCIslrejkag ,ndfok /ljrkh M,odhS f,i
wka;rdh l<uKdlrKh lsÍug iu;a jkafkao hkak ms,sn|j ;SrKhg t<eöu wmrdO
mÍCIlhskaf.a yd kvq fufyhjkakka úiska isÿlrkq ,nk jD;a;Suh ;Skaÿj ms,sn| ldrkhla fjhs'
tys§ my; ldrKdjka Tjqkaf.a ie,ls,a,g ,lafjhs'
fpdaokd lrkq ,nk wmrdOfha iajNdjh ^/ljrkh iemhSug th m%udKj;a jkafkao @&
;¾ckfha iajNdjh ^wmrdO úkaÈ;hdg tfrysj ±kgu;a m%lg yd úYajdi lghq;= ;¾ckhla
t,a,ù we;so @&
fpdaokd t,a,ù we;s wmrdOlre iy idCIslre w;r we;s in|;djh ^idCIslre fj; pQÈ;
wmrdOlreg m%fõYùug wjia:dj i,ik in|;djhla mj;So @ ish iyprhska fyda ;ju;a
w;awvx.=jg m;aj fkdue;s fjk;a iellrejka yryd pQÈ; wmrdOlreg idCIslre fj;
m%fõYùfï uÕ;a ;sfío @&
pQÈ; wmrdOlref.a j¾;udk ;;ajh ^pQÈ; wmrdOlre wem u; ksoyiaj isào @&
pQÈ; wmrdOlref.a wmrdO jd¾;djka ^Tyq fyda wehg m%pKavls%hd fyda kejk kej; jerÈ lsÍfï
b;sydihla ;sfío @&
idCIslre úiska ,nd§ug kshñ; idCIsfha jeo.;alu ^tuÕska lsishï ;eke;a;l= fyda
ixúOdkd;aul lKavdhula jrog yiqfõo @ kvq úNd.fha iuia: id¾:l;ajh i|yd tu iDCIsh
fl;rï jeo.;a fõo @ tu idCIsh úYajdikSh jkafkao @ fjk;a ud¾.hlska fyda fjk;a
idCIslrejl=f.ka Bg iudk idCIshla ,nd.; yelsfõo @ kvq úNd.fha§ idCIs§ug idCIslre
,sÅ;j tlÕù ;sfío @&
idCIslref.a udkisl uÜgu ^n,mEï lsÍu uÕska Tyq$ weh idCIs§fïka je,elaúh yelsfõo @
u;aøjH Ndú;h" îu;aalu" udkisl wjfrdaOkhka fyda /ljrkh wjYHnj f;areï .ekSu
iïnkaOfhka .eg¿ we;af;lao @ idCIslre wmrdOhg iïnkaOjQjl= yd m,dhdfï wk;=rla
we;af;lao @&
106
^we& /ljrkh ie,ish hq;af;a flfiao( idCIslref.a /ljrkh jeäÈhqKq lsÍu i|yd wkq.ukh
lr<yels fõ.j;a mshjr lsysmhla fjhs'
md,k Wmdhud¾.hka úu¾IK wÈhf¾§ idCIslrejkag n,mEï we;sùug we;s bv wjulsÍu i|yd
mQ¾j Wmdhud¾.hka wkq.ukh lsÍu iïnkaOfhka fmd,sia ks,OdÍkag mqyqKqjla ,nd§u' fuhg
my; foa we;=,;a fjhs'
^ii& tla tla ckjd¾.sl lKavdhïj,g wh;ajk fmd,sia ks,OdÍka tlS m%cdjkag fiajh lsÍu
i|yd fhoùu iy m%cdjg n,mEï iy.; jk kdhlhska iuÕ iïnkaO;d ;rfldg .ekSu'
^iii& idCIslrejkag ;¾ckh lsÍu iïnkaOfhka jk jd¾;djka ms,sn|j jeä wjOdkhla fhduq
lsÍu' fuh fmd,Sish ms,sn|j úYajdih j¾Okhùug;a" fjk;a wmrdO ms,sn|j jd¾;d lsÍu
Èß.ekaùug;a fya;=jkq we;'
ióm /ljrkh wka;rdhla mj;sk idCIslrejl= y÷kd.ekSfuka wk;=rej Tyqg$ wehg ióm
/ljrkhla ,ndÈh hq;=h' fuys§ idCIslre iy Tyqf.a$wehf.a mjqf,a whg meh úisy;r mqrd
fmd,Sish fyda yuqod tallhla úiska fN!;sl /ljrkh i,ikq ,eìh yel' idCIslrejka
wdrCIs; ksjiakhl fyda fjk;a ia:dkhl /|ùu fyda kvq úNd.h meje;afjk ld<h ;=, isÿúh
yels n,mEï wju lsÍu i|yd idCIslrej fjk;a m%foaYhla lrd f.khduo fuhg we;=,;a
úhyel'
mj;akd ;¾ckfha uÜgu u; ióm /ljrkh i,ikq ,nk lKavdhfï ixhq;sh iy mqyqKq uÜgu
;SrKh fjhs' wêlrK Yd,djka" fkajdisl ia:dk jeks ia:djr ia:dkhka i|yd wdrCIdj iemhSfï
iy jdyk" fjk;a há;, myiqlï i|yd wdrCIdj ie,iSu i|yd wdrCIdj iemhSfï hkd§ j.lSï
ork idudðlhska fuu lKavdhug we;=,;a úhyel' wod, fufyhqï m%foaYfha úfYaIs; ;;ajhkag
.e,fmk wdldrfhka lKavdhï wod, wjia:dkql+,j ks¾udKh l<hq;= fjhs' WodyrKhla f,i
fldfidafjda jeks idfmaCIj kd.ßl m%foaYhla i|yd fmd,Sish jvd WÑ; jkq we;s w;r
we*a.ksia:dkfha .ïno m%foaYhkays lghq;= lsÍu i|yd yuqod w;a±lsï iys; ;eke;a;ka jvd WÑ;
jkq we;' lKavdhï idudðlhka wdOdr fokq ,nk rgj,a úiska wkqu; lrkq ,eìhhq;= w;r
lKavdhu fufyhqïj, fh§ isák cd;Hka;r yuqodjkaf.ka fyda mqoa.,sl wdrCIl iud.ïj,ska
,nd.;a whj¨kaf.ka iukaú; úhyel'
ióm /ljrkhla i|yd idudkHfhka jHJIA:dms; m%;i s xialrKhka wjYH fkdjk kuq;a fmd,sia
fyda yuqod tallhg CIKslj wka;rdfõ uÜgu ks¾Kh lrñka /ljrk ls%hdkaú;h iïnkaëlrKh
lsÍu i|yd m%ñ;s.; ls%hd;aul ld¾hmámdáhla wjYH úhyel' iuyr úfgl idCIslrejka úYd,
m%udKhla wka;rdhlr ;;ajhl miqjkafka kï fmd,sia n,ldh úiska fjkuu idCIslrejkag
/ljrkh ie,iSu i|yd jk tallhla ia:dms; lrkq ,eìh yel' 2001 jif¾§ fldifjdays tlai;a
cd;Skaf.a ¥; lKavdhfï fmd,sia wKfok m%Odkshdfha m%Odk;ajfhka hq;=j idCIslrejkag
/ljrkh ±,iSu i|yd jk tallhla ia:dms; lrkq ,eìks'
há;, myiqlï fjkia lsÍu há;, myiqlïj, idfmaCIj iq¿ fjkialï isÿlsÍu uÕska
idCIslrejka i|yd jvd fyd| /ljrkhla ie,iSu i|yd wdOdrlrejkaf.a iyfhda.h ,nd.;
107
^w& ld¾h mámdál /ljrkh( wmrdO kvq úOdk kS;Ska i|yd jHia:dms; ixfYdaOkka isÿlsÍu uÕska
idCIslrejkag /ljrkh ie,iSfï ld¾h mámdál mshjrhka ls%hdjg kxjkq ,eìh yel' ld¾h
mámdál /ljrkh i|yd iqÿiqlï ,nkafka ljqrekao hkak ±laùu i|yd;a" tjeks /ljrkhla
,nd.ekSug meñKs,a, fyda ú;a;h s whÿï l<h;af;a flfiao hkak;a" tjeks b,a,Sï úNd. lsßug
úksYaphldrjrhl= ;SrKh l<hq;af;a ljr ;;ajhka hgf;ao hkak;a" tys§ ,ndÈh yels /ljrkfha
iajNdjh l=ulao hkak;a ±lajñka jHjia:dms; m%;smdokhka ilia l<hq;= fjhs' hïfyhlska ld¾h
mámdál /ljrkh ú;a;shg w.;s.dó jkafka kï ^Wod ú;a;h s g idCIslrejka uK.eiSug we;s
whs;sh m%;slafIam lsÍu& tajd wdkafoda,khg ;=vqÈh yel' tneúka ld¾h mámdál /ljrkhka ie,ish
hq;af;a w;HdjYH wjia:djka i|yd muKls' wêlrKhla ;SrKhlg t<eöug fmr ld¾h mámdál
/ljrkhka wjYH fkdjkafka hehs lshd isákafka kï ta ljr fya;= ksid±hs lshdmEufï
whs;sjdislu ú;a;h s g ,ndÈh hq;=h'
ld¾hmámdál /ljrkhla ;=, wêlrKhg my; n,;, ,ndfok m%;smdokhka we;=,;a úhyel
fpdaokdjkag ,laj isák wmrdOlre kvq úNd.hg fmr r|jd ;nd.ekSug fyda w;awvx.=fõ
;nd.ekSug bv§u
pQÈ; wmrdOlre wmrdO úkaÈ;hka fyda idCIslrejka yuqùu j,ld,k m%;snkaOk ksfhda.hla
mekùu
kvq úNd.hg fmr idOdrK ld<hla olajd idCIslreõ y÷kd.; yelsjk wdldrfha lsisÿ
f,aLKhla pQÈ; iy Tyqf.a$wehf.a kS;S{jrhdg fy,slsÍfuka j,lsk f,ig ksfhda.hla lsÍu'
idCIslreg jHdc kduhla Ndú;d lsÍug wjir §u fuhg we;=,;a úhyel'
/ljrkh wjYH jk idCIslref.a idCIs yels;dla kvqúNd.fha uq,skau ,nd.ekSu
kvq úNd.h ;=,§ idCIslre fkdfmkajd ;eîu ^Wod kvq úNd.hg fmr idCIs ùäfhda má.;
lsÍu" kvq úNd.fha§ idCIslre ;srhla msgqmi ;eîu" lgy~ fjkia lsÍfï ;dCIKh
fhdod.ekSu" úksYaphldrjrhdf.a ks, ueÈßfha§ fyda wNHka;r rEmjdyskS moaO;shla
fhdod.ksñka idCIslrejkaf.ka m%YAK lsÍu&
kvq úNd.h w;r;=r§ idCIslrejkag ;¾ckh lsÍu fyda ysßyer lsÍu je,elaùu i|yd Tjqkaf.ka
m%YAK weiSu md,kh lsÍu' wk;=re yeÕùu" ovhla fyda /|jqï ksfhda.hla lsÍu uÕsk a
;¾ckd;aulj yeisÍu jdrkh lsÍug úksiqrejrhdg n,h ,ndfokq ,eìh yel'
hï hï idCIs ,nd.ekSfï§ ú;a;slrej ;djld,slj wêlrK Yd,dfjka msg; ;eîu
m%isoaO kvq úNd. meje;aùfuka je,lSu
108
fjk;a mßmd,kuh yd jHjia:dms; mshjrhkao wjYH úhyel' WodyrKhla f,i uqød;enQ wêlrK
jd¾;d .nvdfldg ;nd.ekSu i|yd jk mßmd,kuh ld¾h mámdáhla ilia l<hq;= úhyel' ld¾h
mámdál /ljrk mshjrhka wkq.ukh lsÍug wiu;aùu i|yd ov kshu lrñka w;sf¾l wmrdO
kS;s n,d;aul lsÍugo isÿúh yel' wmrdOlrejkaf.a isr o~qjï ld<h ksuùfuka miq Tjqka ksoyia
lsÍu ms,sn|j wmrdO úkaÈ;hkag iy idCIslrejkag nkaOkd.dr ks,OdÍka iy kS;h s ls%hd;aul
lrk wdh;k úiska ±kaúh hq;= njg jk kS;s iïmdokh lsÍuo /ljrkh ,nd§ula fjhs'
idCIslrejkag ld¾h mámdál /ljrkh ie,iSu ls%hdjg kexùu i|yd wjYH jkakdjQ iïm;a"
úfYaIfhkau kj ;dCIKh wjYHjkakdjQ wjia:djkays§ ta iïnkaOfhkao wjOdkh fhduq l<hq;=
fjhs' fmd,Sish" kvq fufyhjkakka" úksYaphldrjreka iy kS;s{jrekag idCIslrejkag /ljrkh
ie,iSfï yrhd;aul" ld¾h mámdáuh iy ls%hdldÍ me;slv ms,sn| wjfndaOhla ,ndÈh hq;h = '
.egqïj,ska miq ke.S isák rgj,a fï i|yd jeh ±Íug leue;a;la fkdolajkq we;s w;r
wdOdrlrejkaf.a iyfhda.hla fkdue;sj tjekakla id¾:l lr.; fkdyels jkq we;'
30
1 u;aøjH yd wmrdO ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a ld¾hd,h (UNODC) ld¾h mámdál idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu yd
idCIslrejkag /ljrkh ie,iSfï ryiH tall ia:dms; lsÍu wdjrkh lrñka idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu ms,n s |
w;afmd;la ^zixúOdkd;aul wmrdO iïnkaO wmrdO ld¾h mámdáh ;=, idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu i|yd jk hym;a
mßphkaZ& iliafldg we;' cd;Hka;r kej; ia:dk.; lsÍfï iyfhda.S;djfha fmdÿ kshuhka ^idCIslrejka iïnkaO
f;dr;=re wkdjrkh lsÍu" mriamr;djhka iy ixl%uKsl yd /ljrk ie,iSfï kS;s iuÕ wkql+,ùu&o we;=,;aj
foaYiSudjkaf.ka msg; kej; ia:dk.; lsÍu iïnkaOfhka fuu w;afmd; úia;rd;aulj lreKq olajhs' úúO N+f.da,Sh
l,dmhkays iy wêlrK moaO;Ska ;=, kej; ia:dk.; lsÍï ms,n s | w;a±lSïo fuys úia;r flfrk neúka fuu w;afmd;
jeo.;a uQ,dY%hla fjhs' my; uQ,DY%hka ±lafjk fldgfia th olajd we;',;ska weußldj i|yd wdo¾Y idCIslrejkag
/ljrkh ie,iSfï kS;shla iy idCISlrejkag /ljrkh ie,iSfï§ cd;Hka;r iyfha.h hk lafIa;%h ms,n s | wdo¾Y
iïuq;shla u;aøjH yd wmrdO ms,ns | tlai;a cd;Skaf.a ld¾hd,h úiska ilia lrñka mj;S' 2008 jif¾§ wdo¾Y kS;sh iy
wdo¾Y .súiqu úYaùh tlla njg m;alr,Su ms,n s |j jk úfYaI{ lKavdhï /iaùï mj;ajkq ,eìk'
109
.egqï wjikaùfuka miq ke.S isák rgj, fmd,sia úu¾IK ;=, idCIslrejkaf.ka wh:d f,i yd
kS;s úfrdaë f,i n,y;aldrfhka ,nd.;a m%ldYhka iy cd;Hka;r m%ñ;Ska yd cd;sl kS;Ska
W,a,x>kh lrñka iellrejkaf.ka ,nd.;a mdfmdÉPdrkhka wka;¾.; úhyel' idCIs yd
iellrejkaf.a m%ldYhka fmd,Sish fyda m%YaK lrkakd ^iuyr rgj,§ úu¾IK isÿlrk kvq
fufyhjkakd fyda úksYapldrjrhd& úiska f.d;kq ,enQ tajd úh yel' ksoyi ,nd§u i|yd fmd,Sish
fj; fyda kvq fufyhjkakka fj; w,a,ia ,nd.ekSug fyda idCIslre úiska úreoaOj idCIs ,ndfokq
,nk hqO kdhlhl=f.a ksfhda.h u; iellrejkag fpdaokd t,a,lrñka r|jd ;nd.ekSuo isÿúh
yel' fï fya;=fjka /|úhkag hqla;sh bIaG lr.ekSu i|yd iajdêk úu¾IK isÿlsÍu w;HdjYH
fjhs' fï i|yd wjYH jk mQ¾j fldkafoaishla jkafka iajdëk úYd, idudðl ixLHdjlska hq;a
ilS%hj ls%hd;aul ú;a;fs ha kS;S{ uKavhla mej;Suhs' meñKs,a, úiska fhdackd lrkq ,nk
idCIslrejka iuÕ ú;a;sfha kS;{ S jrekag l:d lsÍug wjia:djg ,efnk úg ¥IK mßphka" jHdc
fpdaokd fyda ÿ¾j, úu¾IK lghq;= fndfyda ÿrlg wkdjrkh lr.ekSug yelsjkq we;' ú;a;f s ha
kS;S{jreka fukau ú;a;sh úiska fhdackd lrkq ,nk idCIslrejkao ;¾ckh lsÍïj,g" n,mEïj,g
,laùug iy Ôú; wjodkug yd ir<ju fyd¢ka Ôj;aùu flfrys ndOd isÿlsÍug ,laúh yel' thg
fya;=j Tjqka rch úiska mjrk ,o kvqjg wNsfhda. lrkq ,eîu fyda fmd,Sish fyda fjk;a rcfha
ls%hdOrhkag tfrysj idCIs§u isÿlrkq ,eîuhs' wêlrK moaO;sh kej; ia:dms; lsÍu flfrys
W;aidy ork .egqïj,ska ke.S isák rgj, ie,ls,a, fhduqúh hq;=h'
cd;Hka;r m%ñ;Ska
idCIslrejka ìhm;a lsÍfuka" ;¾ckhkaf.ka iy mSvd lrkq ,eìfuka j,ld /ljrkh ie,iSfï
jeo.;alu y÷kd.kq ,nk cd;Hka;r fuj,ï .Kkdjlau fjhs'
1985 tlai;a cd;Skaf.a uy iuq¿fõ§ iïu; lr.kq ,enQ wmrdO iy n,h whq;= f,i
fhdod.ekSïj, f.dÿre njg m;ajQjka i|yd hqla;sh bIaG lsÍfï uQ,sl uQ,O¾uhka ms,sn|
m%ldYkh' fuu m%ldYkhg wkqj rdcHhka úiska zúkaÈ;hkag isÿjk ysßyerhka wju lsÍug"
wjYH wjia:djkays§ Tjqkf a .a mqoa.,sl;ajh wdrCId lsÍug fukau Tjqkaf.a mjq,aj, yd Tjqka
fjkqfjka bÈßm;a jk idCIslrejka ;¾ckh lsÍuj,ska yd m,s .ekSïj,ska wdrCId lsÍuZ ^6^wE&
j.ka;sh& i|yd mshjr .;hq;= fjhs'
2000 jif¾ tlai;a cd;Skaf.a mdrcd;sl ixúOdkd;aul wmrdOj,g tfrys m%{ma;h s ' zm%{ma;sh
uÕska wdjrkh lrkq ,nk jerÈ ^uqo,a wh:d mßyrkh" ¥IKh" l=Ügkh" ixl%uKslhka cdjdru
hkdÈh& iïnkaOfhka idCIs fokq,nk ;eke;a;ka" Tjqkaf.a {d;Ska yd Tjqkag ióm wh fj;
isÿúh yels m,s.ekSï fyda ;¾ckh lsÍï i|yd M,odhS /ljrkhla ie,iSuZ i|yd md¾Yajhka
jk rdcHhka úiska ksis mshjr wkq.ukh l<hq;= fõ ^24 j.ka;sh&'
2003 ÿIKhg tfrys tlai;a cd;Skaf.a m%{ma;sh' rdcH md¾Yajhka ish foaYSh kS;s moaO;shg
wkql+,j iy m%{ma;sh uÕska wdjrkh lrkq ,nk jerÈ ^uqo,a wh:d mßyrkh" rcfha
fiajlhskaf.a w,a,i" rcfha ks,Odßhl=f.a uqo,a jxpdj" n,h whq;= f,i mßyrkh" whq;= f,i
Okj;aùu wdÈh& iïnkaOfhka idCIs fok idCIslrejka" úfYaI{hska" Tjqkaf.a {d;Ska yd
Tjqkaf.a ióm;uhska m,s.ekSï iy ;¾ckh lsÍïj,g ,laùu je,elaùug M,odhS mshjr .ekSu
i|yd Tjqkag we;s yelshdjka ;=, wod, mshjr .;hq;h = ^32" 37^4& j.ka;s&'
tlai;a cd;Skaf.a wd¾Ól yd iudÔh ljqkais,fha 2005$20 iïuq;sh wmrdOhkays <ud úkaÈ;hka
iy idCIslrejka iïnkaOfhka wod, jkakdjQ ud¾f.damfoaYhka olajhs' wmrdO hqla;s ls%hdoduh
;=, úkaÈ;hka f,i yd wmrdOhkays idCIslrejka f,i lghq;= lrk orejkag ìh .ekaùfuka"
;¾ckh lsÍfuka iy mSvd lsÍfuka /ljrkh ,ndfoñka ksis f,i i,lkq ,eìu yd úfYaI
/ljrkhla ,nd§u iy;sl lrk m%;smdokhka fuu ud¾f.damfoaYhka ;=, ^iïuq;sfha weñKqï
;=,& wka;¾.; fjhs'
110
udkj ysñlï W,a,x>kh lsÍï iïnkaOfhka jk cd;Hka;r wmrdO kvq úNd.hkays w;a±lSï úiska
tajd bÈßfha fmkS isák úkaÈ;hka yd idCIslrejka fj; /ljrkh ie,iSfï l%ufõohka ilia
lsÍfï jeo.;alu fmkajd§ we;' cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdjka iEu tllu ffk;sl
s dokhka ;=, idCIslrejkaf.a /ljrkh ms,sn|j úêúOdk wka;¾.; fjhs'31 fpdaokd lrkq ,nk
m%;m
cd;Hka;r kS;s lvlsÍu isÿjQ rg ;=,u wêlrKh msysgd ;sîfï§ ^isfhdrd ,sfhdka i|yd jk úfYaI
wêlrKh fuka& idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu m%dfhda.slj ÿIalr lreKla fjhs '
cd;Hka;r kvq úNd.hkays idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu úhoï wêl ls%hdjla jk w;r jvd;a
.e,fmk l%ufõohka f;aÍu ;ju;a isÿjkafka fuu cd;Hka;r wmrdO wêlrKhkays uq,iqk orkq
,nk úksiqrejreka w;sks' flfiafj;;a UNODC ys zixúOdkd;aul wmrdO iïnkaO wmrdO ld¾h
mámdáfha§ idCIslrejkag /ljrkh ie,iSu i|yd jk hym;a mßphkaZ kï w;afmd;g wkqj
cd;Hka;r wmrdO wêlrKh" l,ska meje;s hqf.daia,dúhdj i|yd jk cd;Hka;r wmrdO úksYaph
iNdj iy rejkavdj i|yd jk cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdj ;=, wka;¾.;j meje;s
idCIslrejkag /ljrkh ie,iSfï fmdÿ wx.hka lsysmhla fjhs'
idCIslrejkag /ljrkh ie,iSfï j.lSu fßiag%d¾jrhd ^ld¾h mámdál fkdjk mshjrhka& fyda
úksYaph iNdfõ úksiqrejrhdf.a ^ld¾h mámdál mshjrhka& wêldÍ;ajh hgf;a idCIslrejkag
/ljrkh ie,iSfï mshjrhka ls%hdjg kexùfï j.lSu fuu úfYAI tall i;=fõ' merKs
hqf.daia,dúhdj iy rejkavdj i|yd jk cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdjkays§ idCIslrejkaf.a
wjYH;djka yd tys§ wkq.ukh l<hq;= mshjrhka iïnkaOfhka iajdëk ;SrK .ekSu fuu tall
úiska isÿ lrkq ,nhs' cd;Hka;r wmrdO wêlrKfha tallh meñKs,af,a kS;s{jrekaf.a ld¾hd,h
iuÕ idlÉPd mj;ajñka fuu fiajdjka imhkq ,nhs' mj;akd ish¨u tallhka úiska meñKs,af,a yd
ú;a;sfha idCIslrejka ish¿ fokdgu fuu /ljrkh ,ndfokq ,nhs'
rdcHhkaf.a iyfhda.h l,dmSh wêlrK n,hla fyda iajlSh kS;s ;ksj n,d;aul lsÍfï
YlH;djhla cd;Hka;r wêlrKhka i;=j fkdmj;sk w;r kvq úNd.hg fmr yd kvq úNd.h
w;r;=f¾§ /ljrk ls%hdud¾.hka iy;sl lrkqjia rdcHhkaf.a iyfhda.h u; tajd hefmhs' idCIs
,nd§fuka wk;=rej idCIslrejka kej; mÈxÑ lrùug fuu tall úiska lghq;= ixúOdkh lrkq
we;' hïfyhlska fjk;a rgla idCIslre Ndr.ekSug tlÕjkafka kï fjk;a rgl kej; ia:dms;
lsÍuo isÿúh yel'
wkql+, uQ,dY% (
fuu taldnoaO m%;spdrh md,k kshqla;slhska i|yd jk m%fhdackj;a wdfY%ah
WmlrKhkaf.ka iukaú; jkakdjQ my; uQ,dY%hkaf.ka lreKq Wlyd.kq ,en we;'
hyperlink iys;j ,ehsia;=.;fldg we;s ish¿ f,aLKhka INPROL äðg,a mqia;ld,h fj;
we;=,;a lrkq ,en we;'
31
merKs hqf.daia,dúhdj i|yd jQ cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdfõ jHjia:dj ^22 j.ka;sh&" rejkavj i|yd jQ
cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdfõ jHjia:dj ^21 j.ka;sh&" cd;Hka;r wmrdO wêlrKh ms,n s | frdau jHjia:dj ^43^6& iy
68 jHjia:d&" isfhdrd ,sfhdka i|yd jQ cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdfõ jHjia:dj ^16^4& j.ka;sh&" m%cd;ka;%jd§
lïmQÑhdj meje;s ld< mßÉfPAoh ;=, isÿlrkq ,enQ wmrdO ms,n s | kvq úNd. lsÍu i|yd ldïfndac wëlrKfha w;súfYaI
úksYaph uKav,hla ia:dms; lsÍu i|yd jQ kS;sh ^33 j.ka;sh&'
111
§ wmrdO yd n,h whq;= f,i fhdod.ekSïj,g f.dÿrejQjka i|yd hqla;sh bgq lsÍfï uQ,sl
uQ,O¾uhka ms,sn| tlai;a cd;Skaf.a m%ldYkh ^1985&
§ kS;s úfrdaë u;aøjH iy udkisl j¾;k wuqøjH .Kqfokqj,g tfrys tlai;a cd;Skaf.a iïuq;h s
^1988&
§ tlai;a cd;Skaf.a wd¾Ól yd iudÔh ljqkais, fhdackd iïu;h 1989$57 ^1989& ^ wmrdO yd n,h
whq;= f,i fhdod.ekSïj,g f.dÿrejQjka i|yd hqla;h s bgq lsÍfï uQ,sl uQ,O¾uhka ms,sn|
m%ldYkh ls%hdjg kexùfï&
§ cd;Hka;r wmrdO wêlrKh ms,sn| frdau jHjia:dj ^1988&
§ m%cd;ka;%jd§ lïmQÑhdj meje;s ld< mßÉfPAoh ;=, isÿlrkq ,enQ wmrdO ms,sn| kvq
úNd. lsÍu i|yd ldïfndac wêlrKfha w;súfYaI úksYaph uKav,hla ia:dms; lsÍu
i|yd jQ kS;sh ^2004&
§ tlai;a c;Skaf.a wd¾Ól yd iudÔh ljqkais,fha fhdackd iïu;h 2005$20 ^2005&
§ merKs hqf.daia,dúhdj i|yd jQ cd;Hka;r wmrdO úksYaph iNdfõ jHjia:dj ^2007&
112